662-Kapital magazin

www.kapital.mk

KAPITAL VO KAVADARCI

INTERVJU: GORDAN GEORGIEV

CELA TIKVE[IJA SAKA DA RABOTI ZA MERCEDES

AKO IZGUBIME DOGODINA, NE SAMO CRVENKOVSKI, TUKU CELOTO RAKOVODSTVO ]E PONESE ODGOVORNOST!

potpretsedatel na SDSM

biznis magazin

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

II, C EN BV U S I K SO VI O N RD O K RE COVER I SO NA STORY NE PROIZVEDUVAME HRA

00 $ 7 MILIONI

GODI[NO ZA UVOZ NA HRANA 800,00

Izvoz i uvoz na hrana vo Makedonija

(mil.USD)

672

ИЗВОЗ НА ХРАНА

600,00

620,9

УВОЗ НА ХРАНА

ТРГОВСКИ ДЕФИЦИТ 400,00

282,2

156,8

131,8

0,00

-125,1

-171,9

-400,00 1990

1991

1992

1993

1994

92,01 -171,8

-189,7 1995

1996

...samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

1997

1998

1999

373,2 250,3

246,5 66,99

19,2

-200,00

362,4

243,1

183,9

200,00

2000

2001

2002

-169,7

-211,8 2003

2004

-312,3 2005

BROJ 662 CENA 100 DEN.|4 JULI, 2012, SREDA|GODINA 13

2006

2007

2008

-298,7 2009

2010

2011

www.kapital.mk

KAPITAL VO KAVADARCI

INTERVJU: GORDAN GEORGIEV

CELA TIKVE[IJA SAKA DA RABOTI ZA MERCEDES

AKO IZGUBIME DOGODINA, NE SAMO CRVENKOVSKI, TUKU CELOTO RAKOVODSTVO ]E PONESE ODGOVORNOST!

potpretsedatel na SDSM

4

SODR@INA

biznis magazin

IZDVOJUVAME

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

06 PORTFOLIO VISOKI SUBVENCII, COVER I SO REKORDNO A STORY NE PROIZVEDUVAME HRAN

700$ MILIONI

GODI[NO ZA UVOZ NA HRANA 800,00

Izvoz i uvoz na hrana vo Makedonija

(mil.USD)

672

ИЗВОЗ НА ХРАНА

600,00

620,9

УВОЗ НА ХРАНА

ТРГОВСКИ ДЕФИЦИТ 400,00

282,2 131,8

0,00

-400,00 1990

-171,9 1991

1992

1993

1994

92,01 -171,8

-189,7 1995

1996

...samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

1997

1998

1999

373,2 250,3

246,5 66,99

19,2

-125,1 -200,00

362,4

243,1

183,9

156,8

200,00

2000

2001

2002

-169,7

-211,8 2003

2004

-312,3 2005

2006

2007

2008

-298,7 2009

2010

2011

BROJ 662 CENA 100 DEN.|4 JULI, 2012, SREDA|GODINA 13

Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Dimitrie Tucovi} br 20, Skopje, p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 nikolova@kapital.com.mk Pretplata na dnevniot vesnik Kapital i na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplati@kapital.com.mk Reklama: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.com.mk aleksandra@kapital.com.mk Oglasi: Dijana Gulakova ++389 2 3298 110/ lok.105 gulakova@kapital.com.mk Specijalni prilozi: Jasmina Savovska Tro{anovski jasmina@kapital.com.mk Ovlasten praven zastapnik: “Advokatsko druшtvo DE LEGE” Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Filip Popovski Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka.

12 COVER STORY Raste uvozot na mleko, opa|a sto~niot fond, se namaluva doma{noto proizvodstvo Koj go ru{i mle~niot biznis?

20 INTERVJU Gordan Georgiev, potpretsedatel na SDSM Ako izgubime dogodina, ne samo Crvenkovski, tuku celoto rakovodstvo }e ponese odgovornost!

26 ANALIZA [to se menuva za Makedonija po vlezot na Hrvatska vo EU? Poskapiot uvoz mo`e da ja zgolemi konkurentnosta na doma{nite proizvodi

ZDRAV PIJALOK, BOLEN BIZNIS! Sostojbata so mlekoproizvodstvoto ve}e nekolku godini e o~ajna, a nikoj so prst ne mrda! Pazarot e preplaven so stransko mleko i mle~ni proizvodi, a vo isto vreme rastat subvenciite vo sto~arstvoto. Se postavuva dilemata kako e mo`no vo uslovi na zgolemena pobaruva~ka na surovo mleko, vo uslovi na vlez na stranski kapital vo mle~nata industrija i golema konkurencija, otkupnata cena na mlekoto ve}e nekolku godini da bide stabilno niska i nepromeneta? Koj go ru{i mle~niot biznis?

Str. 12

Cover Story

30 ENERGETIKA Mali hidrocentrali golemi maki 34 REPORTA@A „Kapital” vo Kavadarci Cela Tikve{ija saka da raboti za Mercedes 40 INTERVJU Xozef Lesard, {ef na Kancelarijata za ekonomski razvoj pri Misijata na USAID vo Makedonija Prodol`uvame da pomagame za pogolema konkurentnost na makedonskata ekonomija 44 MENAXER Kako regrutiraat menaxerski kadar grinfild-investitorite vo Makedonija 48 KOMPANII I PAZARI Idninata e vo razvojot na kreativnata ekonomija 50 INTERVJU POL OVENS, koosnova~ i direktor na BOP Konsalting FRENK BOJD, direktor na Mre`ata za transfer na znaewa za kreativni industrii vo V. Britanija 52 NA RU^EK SO.....

Dane Kuzmanovski, sopstvenik na kafuleto Intermeco Sakam preku toa {to go rabotam za dr`avata da ostavam beleg

12 GERMANCI VO KAVADARCI Kavadar~ani so netrpenie go ~ekaat startot na najgolemata investicija vo istorijata na gradot, fabrikata na germanskata kompanija Drekslmaer, partner na svetski poznatiot Mercedes, koja treba da po~ne so rabota vo april slednata godina. O~ekuvawata se golemi. Site posakuvaat nova rabota so pogolemi primawa. I vo op{tinata ve}e razmisluvaat nagolemo. O~ekuvaat novi 10.000 `iteli, a na }ar se nadevaat i ugostitelite.

Str. 34

Reporta`a

58 EU SAMIT Evropskite lideri povtorno kupija vreme 62 SVET Podemot i padot na finskata korporativna gordost Kako Nokia zagubi 95% od svojata vrednost za pet godini?!

34

6 PORTFOLIO BUSINESS SBRIEF

BIMILK PLANIRA POGOLEM OTKUP NA DOMA[NO MLEKO

itolskata mlekarnica na dolg rok svoite investicii }e gi naso~i kon zgolemen otkup na makedonsko mleko i izvoz na evropskiot pazar, za {to ve}e se sozdadeni uslovi, bidej}i nekoi od kooperantite so poddr{ka na Bimilk dvojno go zgolemija svoeto proizvodstvo, re~e generalniot direktor na Bimilk, Roko Vodopija, vo intervju za MIA. “Ja nadminavme fazata na t.n. instalirawe “laden sinxir” za otkup na surovo ladeno mleko. Neodamna od evropskiot pazar nabavivme okolu 600 junici, visokomle~ni i stelni grla so dobar genetski potencijal, i nema podobar odgovor na pra{aweto kolku ovaa kompanija saka da vlo`uva na pazarot vo Makedonija od ovaa odluka. Vo poslednite godini toa nikoj ne go napravil”, poso~i Vodopija.

B

21% porasna trgovskata razmena me|u Makedonija i Rusija vo 2011 godina

ZO[TO RUSIJA NE SAKA DO SLOBODNA TRGOVIJA SO M Dve godini otkako Vladata inicira{e sklu~uvawe dogovor za slobodna trgovija so Rusija, s$ u{te nema nikakov napredok na toa pole.

I po ~estite sredbi me|u makedonski i ruski vladini pretstavnici i po nekolkute prezentacii na mo`nostite za

ako biznis-zaednicata so godini bara olesnuvawe na trgovskite odnosi so Rusija, koja e pazar so ogromen potencijal za makedonskite kompanii, ruskata strana nema interes za olesnuvawe na trgovijata so Makedonija.

I

GRAFIK NA NEDELATA

INDUSTRISKI GRANKI SO NAJGOLEM PORAST I PAD NA BROJOT NA RABOTNICITE (JANUARI-MAJ 2012/2011)

120 100

111,9 102,6

102,6

102 89

80

90,4

91,3

Хемикалии и хемиски производи

Печатење и продукција на снимени медиуми

60 40

37,3 20 0

Хартија и производи од хартија

Вадење на руди Производство на на метал мебел

Прехранбени производи

Поправка и Производство на инсталирање на останата опрема машини и опрема за транспорт

Izvor: Dr`aven zavod za statistika

BROJOT NA RABOTNICI VO INDUSTRIJATA PA\A rojot na rabotnicite vo makedonskata industrija vo prvite pet meseci godinava padnal za 1,6%, vo odnos na istiot period lani. Spored podatocite na Dr`avniot zavod za statistika, vo kategorijata trajni proizvodi za {iroka potro{uva~ka brojot na rabotnici padnal za 4,3%, a vo netrajni proizvodi za 1,4%.

Vo kategorijata kapitalni proizvodi, brojot na rabotnici e

B

pomal za 7,3%, a vo intermedijarni proizvodi, osven energija, za 1,4%. Porast ima na brojot na rabotnici vo sektorot proizvodstvo na energija, 0,7%. Od poedinite industriski granki, najgolem pad ima sektorot popravka i instalirawe na ma{ini i oprema, za celi 63,7%, a najgolem porast na rabotnici ima vo proizvodstvoto na hartija i prerabotki od hartija, za 11,9%.

BROJ 662

04/07/2012

7

www.kapital.mk

39,6

milioni dolari e vkupnata vrednost na izvozot vo Rusija lani, a uvozot dostigna 683,6 milioni dolari

OGOVOR ZA MAKEDONIJA?! pogolema trgovska sorabotka me|u dvete zemji, kako i poslednoto „roud-{ou”, ruskata vlada s$ u{te nema interes za potpi{uvawe dogovor za slobodna trgovija so Makedonija, koj bi zna~el zgolemuvawe na trgovijata i na investiciite me|u dvete zemji.

Edinstveno na poslednoto „roud-{ou” minatata nedela, kade {to vladinata delegacija predvodena od premierot Nikola Gruevski poseti nekoku ruski gradovi, be{e predlo`ena ideja za formirawe zona za slobodna trgovija me|u makedonski i ruski kompanii ako dvete zemji sklu~at dogovor za slobodna trgovija, no osven inicijativa, nema nikakvi aktivnosti na teren za formirawe na istata.

Od ruskata ambasada vo Skopje velat deka pra{aweto za sklu~uvawe dogovor za slobodna trgovija me|u dvete zemji dosega nekolku pati bilo otvoreno od makedonska strana.

Spored podatocite za trgovskata razmena me|u dvete zemji, najgolemo u~estvo vo izvozot na Makedonija na ruskiot pazar imaat farmacevtskite proizvodi i sve`oto ovo{je i zelen~uk. proizvo Kompaniite so godini baraat dr`avata Kompani pointenzivno da raboti na sklu~uvawe pointen dogovor koj bi go olesnil izvozot na makedonski proizvodi na ruskiot pazar, makedon koj ima ogromen potencijal i mo`nosti za pogolem plasman. Kako rezultat na visokite carini koi sega gi pla}aat kompaniite, makedonskite proizvodi ne se konkurentni na ruskiot pazar.

Del od izvoznicite vo ramkite na merkite za izvoz koi gi dostavi Stopanskata komora do Vladata baraat dogovor za slobodna trgovija so Rusija i dr`avata da se koncentrira na olesnuvawe na trgovijata samo na odredeni trgovski granki, za koi bi bile dogovoreni olesnuvawa preku bilateralni dogovori.

BUSINESSBRIEF

PAD OD 83% NA STRANSKITE INVESTICII VO PRVITE ^ETIRI MESECI

amo 30,6 milioni evra stranski investicii dojdoa vo Makedonija vo prvite ~etiri meseci od godinava, {to e 83% pomalku sporedeno so istiot period lani, koga vlegle 179,1 milion evra stranski investicii. Podatocite od Narodnata banka poka`uvaat deka vo april ima pogolem odliv od priliv na stranski kapital, pa saldoto e vo negativa od 33,6 milioni evra. Iako Vladata za godinava, spored ekonomskata programata, o~ekuva stranski investicii od 350 milioni evra, dosega{nite brojki velat deka mali se {ansite za toa.

Ovie porazitelni podatoci doa|aat i pokraj ~estite “roud-{oua” na vladiniot ekonomski tim, koj od po~etokot na godinata poseti nad 20 zemji i gi prezentira{e investiciskite mo`nosti, a vo poseta na dr`avata bea indiski i katarski milijarderi, koi najavija investicii vo Makedonija.

S

NAJGOLEMITE LUKSUZNI BRENDOVI [TO VLADEAT SO SVETOT arketingot na luksuznite brendovi ne e ist kako kaj drugite firmi. Da, proizvodite se kvalitetni, no klientite pla}aat vo golema mera i za presti`ot na mar-

M

LOUIS VUITTON

Vrednost na brendot: 25,9 milijardi dolari, +7%

HERMES

Vrednost na brendot: 19,2 milijardi dolari, +61%

kata. Sekoja godina Millward Brown, svetskite konsultanti za brendirawe, pravat spisok na najgolemite luksuzni brendovi, spored vrednosta.

ROLEX

Vrednost na brendot: 7,2 milijardi dolari, +36%

CHANEL

Vrednost na brendot: 6,7 milijardi dolari, -2%

PORTFOLIO VO FOKUS

BROJKI:

Nema osnova za optimizam koga stanuva zbor za krizata vo evrozonata. Nedostasuva solidarnost kaj politi~arite i gra|anite {to gi glasaat, kako i volja da se re{i problemot.

2,1%

pomalku rabotnici vo makedonskata industrija imalo vo maj godinava, vo sporedba so istiot mesec lani

100 9

iljadi toni sve`o i smrznato ovo{je i zelen~uk izvezla Srbija od po~etokot na godinava

milijardi dolari mo`e da dostignat zagubite na JP Morgan poradi proma{enata trgovija so finansiski instrumenti

JOZEF STIGLIC EKONOMIST I NOBELOVEC

TRENDOVI

BUGARIJA SO NAJGOLEM PAD NA DELOVNITE PATUVAWA VO EU

o periodot od 2008-2011 godina pove}eto ~lenki na EU zabele`ale pad vo brojot na delovnite patuvawa napraveni od sopstvenite gra|ani.

Najgolem pad e zabele`an vo Bugarija (-60%) i vo ^e{ka (-51%), velat podatocite od Evrostat. Brojot pak, na turisti~kite patuvawa napraveni od Evropejcite ostanal stabilen za ovie tri godini, no krizata e pri~ina za namalenite biznis-patuvawa. Vo 2011 godina `itelite na 27-te ~lenki na EU ostvarile 1,2 milijardi patuvawa vo slobodnoto vreme i za rabota, kako vo sopstvenata zemja, taka i vo druga zemja od EU ili vo svetot. Najmnogu turisti~ki i biznis-patuvawa napravile Germancite, 271 milion, potoa Francija, 225 milioni i Velika Britanija, 143 milioni patuvawa.

V

AMERIKANSKATA EKONOMIJA PORASNA ZA 1,9% VO PRVIOT KVARTAL

ruto-doma{niot proizvod na SAD porasnal za 1,9% na godi{no nivo vo prviot kvartal od godinava, soop{tija amerikanskite oficijalni organi. Brojkata e nepromeneta vo odnos na procenkata od minatiot mesec i e vo soglasnost so o~ekuvawata na analiti~arite.

Potro{uva~kata, koja e 70% od ekonomskata aktivnost vo zemjata, bele`i rast od 2,5% vo prvite tri meseci, vo sporedba so 2,7% proceneto prethodno. Ima indikacii deka potro{uva~kata }e zabavi vo vtoriot kvartal, zatoa {to proda`bata na malo bele`i pad vo april i maj. Brojot pak, na molbi za pomo{ pri nevrabotenost bele`i pad vo odnos na minatata nedela. Barawata se namaleni za 6.000, na 386 iljadi.

B

KAPITAL MEDIA GROUP KONDITORI KO

www.kapital.mk www. www.kapital. ww.k w.kapi kapit apita ap pital. tal. al.m al. mk k

понеделник. 4 јуни 2012 пон. max. 310 C min. 130 C

вто. max. 270 C min. 130 C

sreda 02/05/ sr sreda 02/05/2012 0022/05/ 02/0 02/ 02/05 2/05 055/201 005/ /220 /20 201 012 12 сре. max. 240 C min. 90 C

МБИ 10

1.941,38

+0,48%

-0,01%

МБИД `.823,36

Извор: Македонска Берза

ОМБ

120,58

0,00%

ZDRAVI ZD D I AKTIVNI

Курсна листа на Народна банка на Македон

Од Струмица тргна за да Откупните стаса до Скопје цени на СДСМ во „работно лето“! 7 зеленчукот годинава

w www.ka www.kapital.mk w apital.mk

sreda 22 sr 22/2/2012 2/2/2012 2/2 //222///2012 2012

пониски Од најавени 400 мали до 40%! хидроцентрали струја произведуваат само 2 11 КОЈ ГИ УРИВА? 4-5

Совршенство во бизнисо нема, може само да се стремиме кон него 9

Не уште една, уште сто пресуди од Хаг не ги отвораат вратите за НАТО 6

БАНКАРСКА УНИЈА НА ПОВИДОК!?

www.kapital.mk

...само идејата е капитал, с$ друго е пари...

член на групацијата KAPITAL MEDIA GROUP

ГРУЕВСКИ:

O

број 538 | година 3 | цена 20 ден. д | тел. 3 298 110 | факс. 3 298 111

УШТЕ

300.000

NAJPOZNATI ^OKOLADNI DESTINACII

ZA PRETSTOJNATA NATA PROLET?

“Не знам колку ќе н$ чини набавката, но ако се набавува големо количество, цената ќе биде пониска.“

ТАБЛЕТИ

СТР.

DALI D ALI TURS TURSKITE SERII VI GO “LAPNAA” TERMINOT ZA SPORTUVAWE? “LAPNAA”

KAKO SE RELAKSIRAAT I AA IRAA BIZNISMENITE VO MAKEDONIJA? OM

SO S O FIZI^KA FIZI AKTIVNOST I MASA@A M ASA@A DO SRE]NO TELO!

VO KUPOT OBVRSKI VRS I SOSTANOCI POBARAJTE MALKU ALK SLOBODNO VREME!

godi{na specijalna edicija na kapital media group

2-3

КАДЕ СЕ КУПЕНИТЕ

SKAPITE SUROVINI I SILNATA KONKURENCIJA UDRIJA PO KONDITORITE

BEZ MARKETING MARKETIN I BEZ PROMOSE CIJA TE[KO S STIGNUVA DO POTRO[UVA^!

КОГАKAKVO ИМ ТРЕБАМЕ “GORIVO” НЕ КОРИСТАТ, КОГА НАТО NI E POTREBNO НИ ТРЕБА, НИ ДРЖАТ ЛЕКЦИИ!

ПАНЧЕ КРАЛЕВ: КРАЛЕВ:

KRIZA VO KONDITORSKATA INDUSTRIJA

KAKO K AKO DO DO POGOLEM POGOLE P AZA AREN UDEL? D PAZAREN

MITOVI I ZABLUDI ZA ZDRAVATA HRANA

br.4

COVER STORY

mart 2012

www.kapital.com.mk w.kapital.com.mk

top top op

KOJ GO DRIBLA MAKEDONSKIOT FUDBAL?

TIK-TAK, TIK-TAK... KAKO SO BUXET OD NAD 6 MILIONI EVRA STAVRESKI GODI[NO, MALA GRUPA LU\E GO ODBROJUVA DO KIDNAPIRAA MAKEDONSKIOT FUDBAL I REBALANS, PAK?!

IDNINATA NA GENERACII MAKEDONCI!

biznis magazin

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

INTERVIEW

TELEKOMUNIKACII

BEZ INDUSSTRIJA NEMA MA RAZVOJ I NOVI NOV RABOTNI MESTA!

sreda 08/2/2012

NATPREVAR I KAJ USLUGITE TRIPLE PLAY

сре.

USLUGI [TO [TEDAT VREME I PARI ZA KOMPANIITE

BIZNIS-APLIKACIITE - INVESTICIJA ZA POGOLEMA PRODUKTIVNOST!

О

чет. max. 210 C min. 40 C

пет. max. 210 C min. 40 C

МБИ 10

1.963,59

-1,79% -1, -1 79%

Извор: Македонска Берза

МБИД 1.886,29 1 886 29

-0 -0, -0,32% 32%

ОМБ

121,61 121 61

-0,05% -0

ЕМУ

€

фото: Филип Поповски

број 506 | година 2 | цена 20 ден. | тел. 3 298 110 | факс. 3 298 111

BROJ 658 CENA 100 DEN.|6 JUNI, 2012, SREDA|GODINA 13

NAJKVALITETNITE BIZNIS INFORMACII OD O SEGA ^ITAJTE GI I ONLINE

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА КАПИТАЛ | БРОЈ 4 | МАРТ 2012

WWW.KAPITAL.MK

У КРЕДИТИ И МАЛИ ПРОФИТИ!

61,54 МАЛК 47 САД

$

Курсна листа на Народна банка на Маке

POSETETE NÈ NA:

ДО КОГА БАНКИТЕ ЌЕ ТЕРААТ ВАКВА ПОЛИТИКА?

WWW.KAPITAL.MK

Расте интере зза бизнисот с сселектирање преработува о отпад 10

СО БОРБАТА СО КОРУПЦИЈАТА СТАНА ТЕАТАР!

Бизнис-заедницата бара

AKO NE RASTE[, [!

PROPA\A[!

БАНКИТЕ &БИЗНИСОТ

член на групацијата KAPITAL MEDIA GROUP

СТР.

sopstvenik i direktor irektor na Pekabesko

SÈ PA\A, A I PARI VE]E NEMA!

ЛЕМАН БРАДЕРС ИЗЛЕЗЕ ОД БАНКРОТ!

www.kapital.mk

...само идејата е капитал, с$ друго е пари...

SLOBODAN KUTREVSKI

KAPITAL ANALIZA:

...samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

ДИРЕКТОРОТ НА КОМЕРЦИЈАЛНА БАНКА, ХАРИ КОСТОВ, МУ ПИША НА БОГОВ: Гувернере, ставот Ви е непримерен! 11 Василевски, Димитров и Банките те ќе ќ мала ги намалат Исалјовски се најдобрите КАКО МАКЕДОНИЈА ите за амбасадори - ловци на инвестиции 6 %НЕ&РАЗВИВА ТУРИЗАМ?! 4-5 каматите ење? 11 штедење?!

И да е чудо, науката никогаш нема да престане да бара рационално објаснување 4-5

INTERVIEW

]E SE NUDAT NOVI SODR@INI PREKU TV-PRIEMNIKOT!

SÈ ]E SE VRTI OKOLU PAMETNITE TELEFONI!

среда

IZV I IZVOZNICI ZVOZNICI Z O ZV OZ OZN ZNICI IC I CI C

MITKO KO^OVSKI VSKI S direktor za strate{ko rate{ r planirawe vo Makst Makstil

www.kapital.mk apital.mk

ДРЖАВЕН ГАРАНТЕН ФОНД ЗА ПОЛЕСНО ДА СЕ ДОАЃА ДО РАЗВОЈНИ КРЕДИТИ

@KapitalMediaGr

godi{na specijalna edicija na kapital media group

br.4

juni 2012

www.kapital.com.mk

ЛИЛИЈА БУРУНЧУК БУРУН УК ДИРЕКТОР НА КАНЦЕЛАРИЈАТА НА СВЕТСКА БАНКА ВО МАКЕДОНИЈА ИЈА

Може да се размисли за задолжување за приоритетни инвестиции

7

KAPITAL MEDIA GROUP DOO P-FAH 503 1000 SKOPJE TEL. 3298 110; FAKS. 3298 111 kontakt@kapital.mk Kapital Akademija...

NA N NAJGOLEMI A AJGOLEMI JJGGO OL LEEM MI I NA N NAJUSPE{NI A AJUSPE{NI JJUUS SP PE{ E{N NI I

Kapital @KapitalMediaGr www.kapital.mk

Kapital Media Group

10 VOVEDNIK

Koga biznisot zamol~uva... Биљана Здравковска Стојчевска zdravkovska@kapital.com.mk

Ne treba da n$ ~udi {to me|u 200-te najgolemi ili najprofitabilni kompanii vo Makedonija mnogu e mal brojot na firmite koi se originerno privatni firmi, formirani so doma{en kapital po 90-tite godini. Mnogu e mal brojot na novi mali firmi koi uspeale da stanat golemi na toj na~in {to postojano investirale, go zgolemuvale proizvodstvoto i brojot na vraboteni, pravele novi proizvodi i brendovi, nao|ale novi pazari, prezemale drugi firmi vo zemjava ili vo stranstvo... To~no e deka ova e pote{kiot pat i deka na ovoj pat dr`avata malku mo`e da im pomogne. Zatoa, ovie biznismeni retko koga mo`ete da gi ~uete da se `alat na vlasta, da kukaat deka dr`avata treba da im obezbedi subvencii ili nekakvi povolnosti, deka bankite ne im davaat krediti, deka e kriza, recesija...

akedonija e navistina ~uden fenomen. Sekoj laik na ulica vo Makedonija da go pra{ate ima predlog kako treba ili ne treba da se tro{at parite od buxetot. Site se ubedeni deka koga bi bile na vlast, bi znaele podobro ili poefikasno da gi iskoristat dr`avnite pari otkolku Vladata. No, da pra{ate kogo bilo, duri i onie koi se smetaat za ekonomski popismeni ili pouki, kako vo buxetot da se soberat pove}e prihodi, retko koj znae da ka`e. Malku se onie me|u golemite biznismeni ili ekonomski analiti~ari i eksperti koi razmisluvaat za toa kako da se napravat pari. Odgovorot na ova pra{awe glavno im se vrti okolu toa kolku Vladata e golema pre~ka, kako ne znae da napravi biznis-klima, pa deka vo zemjava nema sigurnost za investirawe, pa imalo mnogu korupcija...

Golemite biznismeni, ~est na isklu~ocite, retko koga se osuduvaat da ja kritikuvaat vlasta, oti se ubedeni deka parite, poto~no golemite pari, mo`e da se pravat samo preku dr`avni tenderi. Retki se onie biznismeni i kompanii koi svesno odlu~uvaat da ne rabotat so vlasta, tuku izbiraat parite da gi pravat vo proizvodstvo, izvoz, vo sozdavawe novi proizvodi i uslugi koi }e gi prodavaat na otvoren pazar, oti se ubedeni deka da se raboti so dr`avata e najsigurna i najlesna rabota. Nema maka za nao|awe novi pazari, kupuva~i...

E sega, mo`e }e treba da po~ekaat dodeka da si gi naplatat parite, ama toa e presmetan rizik. A za tie {to nemaat {to drugo da rabotat, duri i normalen biznis-odnos.

Zatoa i na treba da n$ ~udi {to me|u 200-te najgolemi ili najprof-

M

itabilni kompanii vo Makedonija mnogu e mal brojot na firmi koi se originerno privatni firmi, formirani so doma{en kapital po 90-tite godini. Mnogu e mal brojot na novi mali firmi koi uspevaat da stanat golemi na toj na~in {to postojano investirale, go zgolemuvale proizvodstvoto i brojot na vraboteni, pravele novi proizvodi i brendovi, nao|ale novi pazari, prezemale drugi firmi vo zemjava ili vo stranstvo. To~no e deka ova e pote{kiot pat, no na ovoj pat dr`avata malku mo`e da pomogne.

Zatoa i ovie biznismeni retko koga mo`ete da gi ~uete da se `alat na vlasta, da kukaat deka dr`avata treba da im obezbedi subvencii ili nekakvi povolnosti, deka bankite ne im davaat krediti, deka e kriza, recesija... Koga posleden pat, na primer, izlegol nekoj biznismen od Tetovo ili od Gostivar da se po`ali na likvidnosta ili deka dr`avata ne mu vra}a DDV, a sekoja godina pokraj avtopatot Tetovo-Gostivar niknuvaat novi fabriki i mali pogoni. Tamu ne va`at istite biznisuslovi i toa, mo`ebi, donekade e problem. No, se gleda deka vo ovoj del ima biznis i deka postojano se investira i se gradi. [to ne e slu~aj, na primer, so isto~niot del od zemjava, kade {to, nekako po definicija, pove}eto biznismeni i gra|ani se zavisni od dr`avnite merki i subvencii. E sega, dilemata za koja site treba da podrazmislime e koj ima ili koj nema hrabrost da se osmeli? Ili zo{to pove}eto nemaat hrabrost da se osmelat da po~nat svoj biznis, tuku namesto svoj biznis, odbiraat da rabotat vo dr`avnata uprava pod koi bilo uslovi? Zo{to Makedonija ne saka da sozdava idoli od uspe{nite biznismeni? Zo{to biznisot vo Makedonija stanuva s$ potivok i s$ pomal?

12 COVER COVER STORY STORY: RASTE UVOZOT NA MLEKO, OPA\A STO^NIOT FON 60,00

Млечни производи и јајца (во милиони долари) УВОЗ

50,00

ИЗВОЗ

40,00 30,00

23,21

20,00

12,80

10,00

8,00

0,00 1992

3,91 1993

1994

1995

1996

14,28

16,89

1,89

1,10

1997

1998

15,02 4,45 1999

2000

10,7

1,29

200

Nitu frapantnite brojki za uvoz na mleko i mle~ni proizvodi, koi kontinuirano rastat od godina vo godina, nitu drasti~niot pad na sto~niot fond i na proizvodstvoto na surovini ne ja zagri`uva vlasta vo Makedonija. Sostojbata so mlekoproizvodstvoto ve}e nekolku godini e o~ajna, a nikoj so prst ne mrda! Od najprofitabilna zemjodelska granka, koja treba da go vle~e celoto zemjodelsko proizvodstvo, mle~nata industrija denes e padnata na kolena. Pazarot e preplaven so stransko mleko i mle~ni proizvodi, a vo isto vreme rastat, subvenciite vo sto~arstvoto. Se postavuva dilemata kako e mo`no vo uslovi na zgolemena pobaruva~ka na surovo mleko, vo uslovi na vlez na stranski kapital vo mle~nata industrija i golema konkurencija, otkupnata cena na mlekoto ve}e nekolku godini da bide stabilno niska i nepromeneta? Kade e tuka regulcijata od dr`avata? Koj go ru{i mle~niot biznis vo Makedonija?

KOJ GO RU[I MLE^NIOT

13

ND, SE NAMALUVA DOMA[NOTO PROIZVODSTVO 56,31 43,21

41,65

43,73

9,65

6,43

7,92

2009

2010

26,32

1

7,54

10,94

9

01

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

I BIZNIS?

2011

14 COVER STORY ALEKSANDRA SPASEVSKA spasevska@kapital.com.mk

Број на добиточен фонд (Крави и стелни јуници)

131.275

2011

iska otkupna cena, namalen sto~en fond, zgolemuvawe na uvozot na mleko, namaluvawe na otkupot na doma{no mleko. Vakva e sostojbata so proizvodstvoto na surovo mleko vo dr`avata. Krizata vo mle~nata industrija, koja porano se reflektira{e so frlawe na vi{ocite, sega se reflektira so stagnacija na proizvodstvoto, prepolovuvawe na sto~niot fond i propa|awe na farmite poradi neprofitabilno rabotewe.

Brojkite za uvoz na mleko i na mle~ni proizvodi, kako i za proizvodstvo na surovo mleko vo izminatite nekolku godini, posebno po propa|aweto na Svedmilk, se razo~aruva~ki, a sostojbata prodol`uva da se vlo{uva. Vo poslednite 10 godini uvozot na mleko i na mle~ni proizvodi e porasnat za 5,5 pati, na 56,5 milioni dolari, a samo vo prviot kvartal od godinava uvozot na mle~ni proizvodi i na jajca porasna za 20,8% i iznesuva 11,5 milioni dolari.

Spored podatocite od Dr`avniot zavod za statistika, od 2006 godina, otkako dr`avata po~na da ispla}a subvencii vo zemjodelstvoto, brojot na kravi i na stelni junici e namalen za 24,9%, na 131.000, vo 2011 godina. Vo isto vreme, sporedeno so 2007 godina, koga be{e vrvot na proizvodstvo

N

ABDULEZEL DOGANI

ZAMENIK-MINISTER NA AGENCIJATA ZA HRANA I VETERINARSTVO

Vo uslovi na nedostig od surovina na doma{niot pazar, nie mora da uvezuvame od stranstvo, a {to se odnesuva do otkupnata cena, taa vo momentov e kolku prosekot vo Evropa.

Edinstveno {to im preostanuva na prerabotuva~kite kapaciteti vo dr`avava, koi seriozno imaat problem so surovinata za proizvodstvo, e da uvezuvaat mleko.

135.004

2010

128.628

2009

147.519

2008

143.217

2007

164.013

2006

0

20000

40000

60000

80000 100000 120000 140000 160000

Вкупно откупено млеко (кравјо и овчо) во илјади литри

86.347

2010

110.566

2009

100.602

2008

106.799

2007

144.910

2006

165.899

2005 0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

140000

160000

Samo vo poslednite tri godini za subvencionirawe na sto~arite se potro{eni 70 milioni evra, a vo isto vreme, brojot na kravi i na stelni junici e namalen za 24,9%, na 131.000, vo 2011 godina.

na mleko i aktivno rabote{e Svedmilk, proizvodstvoto na mleko e zgolemeno za samo 0,6%, na ne{to pove}e od 376.000 litri. Od druga strana, otkupot na surovo mleko (kravjo i ov~o) od 2006 godina do lani se namali za 43%, a uvozot na mle~ni proizvodi se zgolemi za 47%.

U{te pogolem {ok se o~ekuva godinava.

Proizvodstvoto prodol`uva da opa|a, uvozot prodol`uva da raste. Farmerite alarmiraat, mle~niot sektor }e padne vo u{te

pogolema kriza od onaa po propa|aweto na Svedmilk.

Se otvora pra{aweto kade e tuka regulacijata od dr`avata i dali instituciite se svesni {to se slu~uva so godini nanazad vo mle~nata industrija? Dali postojat merki za da se za{titi pazarot od naplivot na mleko od sosednite zemji, so koi imame bescarinski re`im?

Trgovskata razmena na Makedonija so zemjite od regionot funkcionira vo ramkite

NOVITE MLEKARNICI ]E GO ZGOLEMAT UVOZOT NA MLEKO o o~ekuvawe na restartiraweto na Svedmilk od strana na turskata kompanija Suta{, otvorawe na nekolku pomali mlekarnici, kako i po propa|aweto na pregovorite na Frisland Kampina za prezemawe na bitolskata mlekarnica, na pazarot sostojbata e kako zati{je pred bura.

No, i pokraj ambicioznite o~ekuvawa na farmerite deka }e se zgolemi otkupnata cena na mlekoto poradi zgolemenata pobaruva~ka, menaxerite na mlekarnicite komentiraat deka na makedonskiot pazar vo momentov nema prostor za da se zgolemi otkupnata cena na mlekoto, bidej}i poevtino e da se uvezuva.

“Makedonskiot pazar e otvoren, se uvezuvaat mleko i mle~ni proizvodi so nula carinski barieri od zemjite

V

vo regionot i od Evropskata unija. Vo momentov otkupnata cena na surovoto mleko e relativno visoka sporedeno so evropskiot prosek i zatoa e nevozmo`no da se o~ekuva cenata da raste”, veli Jovan Dabevski, sopstvenik na mlekarnicata Zdravje Radovo.

Spored nego, otkupnata cena na surovoto mleko so ekstra-kvalitet vo EU se dvi`i okolu 30 evrocenti, a vo Makedonija se pla}a pove}e od 30 evrocenti.

Na makedonskiot pazar, definitivno, ima nedostig od surovina, a sekoja mlekarnica na svoj na~in se snabduva so mleko. Od Zdravje Radovo tvrdat deka vo izminatite dva meseci se najgolem otkupuva~ na surovo mleko, so 110 toni dnevno, a sorabotuvale so 10 najgolemi farmi.

Za eden mesec so proizvodstvo }e startuva i mlekarnicata na porane{niot direktor na IMB, @ivko Radevski. Iako na po~etokot }e ima kapacitet od 10-20 toni dnevno, a Radevski najavuva i investicii vo kravarska farma, na po~etokot surovo mleko }e otkupuva od farmeri vo Bitolskiot region. Za otkupnata cena veli deka }e ja formira pazarot.

“Ako uvezenoto mleko i mle~nite proizvodi se poevtini, sekako deka }e ima pogolema pobaruva~ka za niv. Ako surovoto mleko e poevtino od uvoz, sigurno nema da porasne doma{nata otkupna cena”, veli Radevski. Toj istaknuva deka farmerite treba da rabotat na zgolemuvawe na mlekoproizvodstvoto po grlo i taka da bidat poprofitabilni.

BROJ 662

04/07/2012

COVER STORY

www.kapital.mk

na dogovorot CEFTA, so poseben carinski re`im se primenuva i vo ramkite na Svetskata trgovska organizacija. So Dogovorot za stabilizacija i asocijacija so Evropskata unija isto taka va`i preferencijalen trgovski re`im. Makedonskiot pazar e mal i otvoren i bez kontrola od instituciite, mnogu brzo i lesno mo`e da se uni{ti doma{noto proizvodstvo.

Vo soglasnost so dogovorite za slobodna trgovija, za da go za{titi doma{noto proizvodstvo, zemjata ne mo`e da intervenira so protekcionisti~ki merki kaj carinskite stapki, no preku netarifni barieri, kako {to se posebni pravilnici za kvalitet i bezbednost na proizvodite, koi gi koristat golem del od zemjite vo EU, mo`e da intervenira za za{tita na doma{noto proizvodstvo.

No, zo{to ne se primenu-

vaat vakvi merki? Zo{to dr`avata, iako ima mo`nost, ne go za{tituva doma{noto proizvodstvo?

SO POGOLEMI STIMULACII DA SE ZGOLEMI DOMA[NOTO PROIZVODSTVO Univerzitetskiot profesor Boris Anakiev veli deka ako doma{noto proizvodstvo ne e konkurentno, dr`avata ne mo`e i ne smee da reagira na pazarot preku tarifni barieri, tuku samo so pogolemi stimulacii i merki za za{tita.

“Vo slu~aj na zgolemen uvoz na mleko, dr`avata i instituciite mo`e da reagiraat samo preku pravilnici za kvalitet i standardi za mlekarnicite so koi }e se za{titi doma{noto proizvodstvo. Preku carinata vo nikoj slu~aj ne mo`e da se reagira, bidej}i dr`avata ima potpi{ano trgovski dogovori koi imaat reciprocitet,

odnosno ako se zabrani uvozot, istoto } e zna~i i za izvozot vo taa zemja”, veli Anakiev.

Toj potencira deka Ministerstvoto za zemjodelstvo preku stimulacii treba da pottikne zgolemuvawe na sto~niot fond, a so toa i na mlekoproizvodstvoto.

“Treba da se zgolemi prinosot po krava, odnosno dr`avata treba da gi zgolemi stimulaciite po grlo i da gi ukine subvenciite po litar, bidej}i toa go zloupotrebuvaat mlekarnicite i im nalo`uvaat poniski otkupni ceni na farmerite”, potrencira profesorot Anakiev.

Toj veli deka doma{noto proizvodstvo ne e konkurentno poradi visokite tro{oci za sto~na hrana, pa na mlekarnicite im e poevtino da uvezuvaat mleko vo prav i surutka i mle~ni proizvodi otkolku da otkupuvaat doma.

BORIS ANAKIEV

JOVAN DABEVSKI

UNIVERZITETSKI PROFESOR

SOPSTVENIK NA MLEKARNICATA ZDRAVJE RADOVO

Vo slu~aj na zgolemen uvoz na mleko, dr`avata i instituciite mo`e da reagiraat samo preku pravilnici za kvalitet i standardi za mlekarnicite so koi }e se za{titi doma{noto proizvodstvo. Ministerstvoto za zemjodelstvo preku stimulacii treba da pottikne zgolemuvawe na sto~niot fond, a so toa i na mlekoproizvodstvoto.

Makedonskiot pazar e otvoren, se uvezuva mleko i mle~ni proizvodi so nula carinski barieri od zemjite vo regionot i od Evropskata unija. Vo momentov otkupnata cena na surovoto mleko e relativno visoka sporedeno so evropskiot prosek i zatoa e nevozmo`no da se o~ekuva cenata da raste.

15

16 COVER STORY Od Ministerstvoto za ekonomija velat deka merki za za{tita na prehranbenata PAZAROT PREPLAVEN SO BOSANSKO MLEKO industrija mo`e da donese samo Miniso 6,65 milioni evra vo 2011 godina, Bosna i Hercegovina e najgolem terstvoto za zemjodelstvo, kako nadle`na izvoznik na mleko i na mle~ni proizvodi vo Makedonija. Pet bosanski institucija, odnosno bescarinskiot re`im mlekarnici vo sopstvenost na Salford i na Laktalis, koi vo Makedonija koj go imame vo soglasnost so dogovorite gi poseduvaat bitolskata mlekarnica i Ideal [ipka, go preplavuvaat makeza slobodna trgovija ne e problem kolku donskiot pazar so mleko i mle~ni proizvodi i poleka, no sigurno ja ubivaat {to e problem strategijata na dr`avata doma{nata mle~na industrija. Vo uslovi na nedostig od surovo mleko za za odredena granka. prerabotuva~kite kapaciteti, preku mlekarnicite na Salford i na Laktalis, “Bescarinskiot re`im e vo funkcija koi{to se prisutni i na makedonskiot i na bosanskiot pazar, BiH e najgolem sedum godini, rezulatatite se tie. Uvozot izvoznik na mleko i na mle~ni proizvodi vo dr`avata, so izvoz od 6,65 mili izvozot na mleko i na mle~ni proizioni evra vo 2011 godina. Vo ramkite na investiciskiot fond Salford, koj e vodi se balansirani. Carinskite stapki sopstvenik na bitolskata mlekarnica, na bosanskiot pazar rabotat mlekarskite ne se problem, tuku strate{kiot pristap industrii Mljekara, Mlekoprodukt i Ist milk, a Laktalis, koj e sopstvenik na za odredena industriska granka i kako bitolskata Ideal [ipka, vo BiH gi poseduva Dukat mlekara i Inmer mlekara. dr`avata }e se postavi kon re{avaweto na Ovie pet mlekarnici, prakti~ki, preku svoite firmi-sestri go preplavuvaat odreden problem”, veli Biqana Stojanovska, makedonskiot pazar so mleko i mle~ni proizvodi i poleka, no sigurno ja ru{at dr`aven sovetnik za evrointegracii i doma{nata mle~na industrija. Na listata so najgolemi izvoznici vo Makedonija me|unarodna sorabotka vo Ministerstvoto so ne{to pomala vrednost se Germanija i Srbija, a prvite tri zemji zaedno izvza ekonomija. ezuvaat mleko i mle~ni proizvodi vo zemjava vo vrednost od 18,6 milioni evra.

Od Agencijata za hrana i veterinarstvo pak, velat deka vo soglasnost so dogovorite koi gi ima potpi{ano dr`avata ne e dozvoleno da se koristat netarifni barieri Vo o~ekuvawe na novi igra~i na pazarot Najgolemiot problem na vakvata sostojba i deka toa e sprotivno na pravilata na i restartirawe na Svedmilk, farmerite na pazarot farmerite go detektiraat vo igra koi{to se propi{ani so zemjite- o~ekuvaat krizata so nedostig od surovina toa {to ne se primenuvaat pravilnicite za u{te pove}e da se zaostri, a narednite kvalitetot na mlekoto. Velat deka mlekarpotpisni~ki.

“Na{ata cel e kvalitetot i bezbednosta na preh- Вкупно производство на млеко (во илјади литри) ranbenite proizvodi da gi 2007 2008 2009 2010 2011 usoglasime so nasokite koi se propi{ani od EU vo Кравјо млеко 373.706 368.217 342.622 347.103 376.290 delot na kvalitetot i bez35.473 38.296 32.934 32.157 25.381 bednosta na prehranbenite Овчо млеко proizvodi. Vo taa nasoka, Козјо млеко 28.989 31.556 19.386 15.074 15.556 nosime pravilnici i drugi podzakonski akti. Vo delot Вкупно 438.168 438.069 394.942 394.334 417.236 na mlekoproizvodstvoto tuka e i pravilnikot za kvalitetot na surovoto mleko, koj se nicite ne otkupuvaat mleko spored primenuva od po~etokot na godinata”, veli dva-tri meseci se klu~ni za pravilnicite i zatoa davaat niska Abdulezel Dogani, zamenik-minister na sektorot. Ili }e pre`iveat ili otkupna cena. celosno }e propadnat.

Agencijata za hrana i veterinarstvo.

“Ne se primenuvaat pravilnicite Toj potencira deka makedonskiot pazar e “Za dva-tri meseci o~ekuvam milioni litri za kvalitetot na mlekoto. Toa otvoren, a pobaruva~kata za mleko, koja s$ golema kriza za mleko. ]e e godi{nata ne ni odgovara nam, golemite potro{uva~ka na pove}e se zgolemuva, posebno vo o~ekuvawe snema surovina na pazarot. farmeri. Ima golema pobaruva~ka Nedostig ima i sega, no za mleko i na mle~ni na turskata mlekarnica Suta{ da po~ne proizvodi vo na mleko, no cenata e ista. Vo so proizvodstvo vo pogonite na Svedmilk, dva-tri meseci, koga }e se Makedonija isto vreme, raste uvozot na mleko. namalat prinosite po grlo, toa }e bide u{te poizrazeno.

Ova proizvodstvo na surovo mleko “Vo uslovi na nedostig od surovina na }e se slu~i u{te edna kriza. {to go imame sega ne zadovoluva Ovojpat }e ima nedostig na doma{niot pazar, nie mora da uvezuvame od ni polovina od pobaruva~kata na stranstvo, a {to se odnesuva do otkupnata pazarot”, veli Stev~e Pivkdoma{nite mlekarnici. Rabotat cena, taa vo momentov e kolku prosekot ovski, farmer od Bitolsko. mlekarnici postojat so polovina od kapacitetite”, vo dr`avata, a samo vo Evropa. Edinstveno {to im preosta- Toj svoeto mleko go preveli Jeton Zekman, farmer od dava vo bitolskata mlekaredna izvezuva na nuva na prerabotuva~kite kapaciteti vo pazarot vo EU bitolskoto selo Dolenci, koj e dr`avava koi seriozno imaat problem so nica, no veli deka so ona sopstvenik na farma so stotina surovina za proizvodstvo e da uvezuvaat”, proizvodstvo na surovina kravi. {to sega se dostignuva na veli Dogani.

Toj alarmira deka najkriti~no } makedonskiot pazar ne se MLEKARNICITE JA RU[AT OTKe bide vo avgust i vo septemvri, zadovoluvaat ni 80% od UPNATA CENA NA MLEKOTO SO e namalen otkupot na koga poradi toploto vreme, }e pobaruva~kata na mlekarsurovo mleko (ov~o i UVOZOT NA MLEKO! nicite. Veli deka cenata e kozjo) od 2006 godina, se namalat prinosite po grlo I dodeka na pazarot ima golem nedostig mnogu niska i deka namesto do 40%. a uvozot na mleko i od mleko za prerabotuva~kite kapaciteti, pazarot, ja diktiraat mlekana mle~ni proizvodi “Krizata e neizbe`na, a veruvam se zgolemi za 47% otkupnata cena na surovoto mleko so godini rnicite. deka }e potrae dve-tri godini. e relativno niska i ne gi pokriva nitu “Iako sega ima golema Neophodno e dr`avata preku sistro{ocite za proizvodstvo. Farmerite pobaruva~ka na surovina, temot da go stabilizira pazarot. alarmiraat deka zgolemeniot uvoz na mleko poslednite nekolku godini cenata e Farmerite ne nabavuvaat kravi zatoa i na mle~ni proizvodi, kako i neprimenu- niska. Namesto otkupnata cena da ja {to ne im e profitabilno proizvodstvoto, vaweto na pravilnicite za kvalitetot formira pazarot, kaj nas ja odreduvaat skapa e sto~nata hrana, evtina e otkupnata na mlekoto od strana na mlekarnicite mlekarnicite. I zatoa, namesto da raste, cena na mlekoto, ne im e profitabilno da celosno go uni{tuva mlekoproizvodstvoto. taa stagnira”, veli Pivkovski. investiraat”, veli Zekman.

S

145 78

43%

BROJ 662

04/07/2012

COVER STORY

www.kapital.mk

PREHRANBENATA INDUSTRIJA VO KRIZA, RASTE UVOZOT NA HRANA 800,00

Izvoz i uvoz na hrana vo Makedonija

(mil.USD)

672

ИЗВОЗ НА ХРАНА

620,9

УВОЗ НА ХРАНА

600,00

ТРГОВСКИ ДЕФИЦИТ 400,00

282,2 183,9

156,8

200,00

131,8

0,00

-125,1

-171,9

-400,00 1990

1991

1992

1993

1994

1996

adot vo mle~nata industrija e tipi~en primer kako Makedonija dozvoluva da se uni{tuva celata industrija za hrana. Zgora na s$, prehranbenata industrija sega e me|u napogodenite od efektite od krizata.

Visokite ceni na energensite, poskapite resursi za proizvodstvo i namalenata pobaruva~ka od stranstvo se najgolemite problemi so koi se soo~uva celiot prehranben sektor od po~etokot na godinata.

Lo{ite finansiski podatoci koi gi prika`aa kompaniite od prehranbeniot sektor vo prviot kvartal od godinava vo golema mera se rezultat na namaleniot izvoz. Re~isi site prehranbeni kompanii prviot kvartal go zavr{ija so zaguba.

Namaleniot plasman na stranskite pazari go poka`uvaat i podatocite za trgovskata razmena, spored koi vo prvite tri meseci od godinata izvozot na prehranbeni proizvodi se namalil za

P

92,01 -171,8

-189,7 1995

1997

1998

1999

373,2 250,3

246,5 66,99

19,2

-200,00

362,4

243,1

2000

2001

2002

-169,7

-211,8 2003

2004

-312,3 2005

2006

2007

2008

-298,7 2009

2010

2011

Zagubi, namalen izvoz, zgolemeni zalihi, nelikvidnost vo raboteweto. Vaka prehranbeniot sektor se “spravuva” so krizata. Visokite ceni na energensite i namalenata pobaruva~ka od stranstvo udri po prehranbenata industrija.

Najgolemite doma{ni proizvoditeli na hrana prviot kvartal go zavr{ija so zagubi i namaleni prihodi. Namaleniot plasman na stranskite pazari go poka`uvaat i podatocite za trgovskata razmena, spored koi vo prvite tri meseci od godinata izvozot na prehranbeni proizvodi se namalil za 12,1%, dodeka uvozot porasnal za 1,9%. Vo isto vreme, od godina vo godina rastat subvenciite vo zemjodelstvoto i godinava iznesuvaat 130 milioni evra 12,1%, dodeka uvozot porasnal za 1,9%, no vrednosno gledano, uvozot na hrana e tri pati pogolem od izvozot.

Osven vinarskite vizbi, koi mo`e da se pofalat so golem rast na proda`bata na stranskite pazari, prehranbeniot

sektor nikako ne mo`e da gi amortizira posledicite. Ovaa industrija ne samo {to ja gubi pozicijata na stranskite pazari, tuku ja gubi i bitkata na doma{niot pazar. Najgolemite doma{ni proizvoditeli na hrana vo dr`avata,

17

18 COVER STORY

IZVEZUVAME EVTINA SUROVINA, UVEZUVAME SKAPI PRERABOTKI

ko ja analizirame trgovskata razmena po sektori, polovina od vkupniot izvoz na prehranbeni proizvodi se sveduva na izvoz na ovo{je i zelen~uk. Iako vo poslednite tri godini se isplateni pove}e od 84 milioni evra vo sto~arstvoto, najmnogu uvezuvame meso i prerabotki od meso.

Ottuka proizleguva deka vo trgovskata razmena vo prehranbeniot sektor Makedonija izvezuva evtina surovina, a uvezuva skapi prerabotki. Tokmu ova e klu~niot problem za razvoj na agrarot. Vo poslednite {est godini se isplateni 350 milioni evra za subvencii, a suficitot vo trgovskata razmena so prehranbeni proizvodi nikako da se namali. Subvenciite i ponatamu slu`at samo za zadr`uvawe na nivoto na proizvodstvo, odnosno nemaat razvojna komponenta.

A

Прв квартал 2012 (во милиони долари) живи животни месо и преработки од месо млечни производи и јајца риби и преработки од риби жита и преработки од жита овошје и зеленчук шеќер, преработки од шеќер и мед кафе, чај, какао и зачини добиточна храна разни производи за исхрана Извор-Народна банка на Македонија

Извоз 0,7 11,5 2,4 0,2 13,2 22,2 2,5 3,1 0,3 3,7

Увоз 0,8 32,8 11,2 4,0 30,3 22,1 15,5 17,6 6,3 16,2

vinskata industrija. No, iako koi{to treba da go povle~at celiot prehranben sektor, pr- golem del od niv uspeaja da najdat novi pazari, sepak, vite tri meseci od godinata ote`natite uslovi za rabota gi zavr{ija so zaguba. ZK Pelagonija od Bitola, najgole- i dol`ni~kata kriza vo Grmiot makedonski proizvoditel cija vlijaele vo golem del vo ostvaruvaweto na u{te podona `ito, mleko i na dobitok bri finansiski rezultati i @ito Vardar od Veles, najgolemiot proizvoditel na UVEZUVAME DVOJNO leb, sto~na hrana, svinsko POVE]E HRANA meso, `ivina i na jajca, OTKOLKU kako rezultat na namalenata [TO IZVEZUVAME pobaruva~ka, gi namalija zaI namesto vo zemja koja{to lihite na gotovite proizvodi, se deklarira kako zemno obemot na proizvodstvoto jodelska da raste izvozot e drasti~no namalen, a padna prehranbeni proizvodi, nati se i prihodite. pred s$ so dodadena vred“Visokata cena na p~enicata nost, tendenciite vo izmii poniskite ceni na natite nekolku godini se bra{noto uvezeno od Srbija negativni. I po milionskite ja uslovija odlukata na{iot sumi isplateni za subvencii, mlin da ne proizveduva, {to uvozot na hrana e pove}e od predizvika namaluvawe na dvojno pogolem od izvozot. prihodite i zaguba vo ovoj Samo minatata godina uvozot del od grupacijata”, objasna prehranbeni proizvodi nuvaat od @ito Vardar. dostigna fantasti~ni 672 Ni{to podobri ne se ni milioni dolari, {to e 20,4% proizvoditelite na pijalaci. pove}e sporedeno so prethodIako imaat nata godina, zgolemena a trgovskiot proda`ba na deficit koj go stranskite ima Makedonipazari od ja vo trgovijaporasna uvozot na prehranbeni po~etokot ta so prehranproizvodi minatata godina na godinata, beni proizvrednosta vodi dostigna na izvozot e frapantni mala. Spored 298 milioni finansiskite dolari i za izve{tai na se namalil izvozot na prehedna godina ranbeni proizvodi vo prviot Prilepska se zgolemil kvartal od godinava sporedeno Pivarnica i za okolu 30%. so istiot period lani na bitolskiot Od druga proizvoditel strana, rastat na voda i i subvenciite koi gi dava sokovi Pelisterka, zgolemeVladata za zemjodelcite, a nite tro{oci za proizvodgodinava se 12% pogolemi stvo, pred s$ za energensi, od lani i iznesuvaat 130 bile najgolem problem vo milioni evra. Informaciite raboteweto. na teren poka`uvaat na“]e pravime napori vo tekot maluvawe na proizvodstvoto na godinata da najdeme na~in na prehranbeni proizvodi za zgolemuvawe na prihodite i rast na uvozot. Vo isto i namaluvawe na tro{ocite, vreme, porasna i izvozot na pred s$ kaj onie tro{oci prehranbeni proizvodi za kade {to mo`e direktno da 13,5%, no so ogled na toa {to se deluva, kako {to se uslugi, vrednosno lani se uvezeni reprezentacii, materijali i prehranbeni proizvodi vo nadomestoci za vrabotenite”, vrednost od 672 milioni velat od Prilepska Pivardolari, a izvezena e hrana nica. vo vkupna vrednost od 373 Kako rezultat na sklu~enite milioni dolari, proizleguva dogovori za izvoz, vinarskite deka uvezuvame dvojno pove} vizbi Skovin i Tikve{ vo e hrana otkolku {to izvezuprviot kvartal od godinava vame. Namesto od godina vo poka`aa dobri rezultati. godina da se namaluva trgovZgolemenoto proizvodstvo skiot deficit, kako rezultat i pobaruva~ka za vino na na s$ pogolemite iznosi na stranskite pazari uspeaja subvenciite koi gi ispla}a da gi amortiziraat cendr`avata, s$ pove}e se zgolovnite {okovi od krizata vo emuva uvozot. Samo minatata

20,4% 12,1%

BROJ 662

04/07/2012

COVER STORY

www.kapital.mk

19

PA\A IZVOZOT, RASTE UVOZOT NA HRANA zvozot na zelen~uk i ovo{je, najgolemata izvozna stavka vo prehranbenata industrija, vo prviot kkvartal godinava se namali za 31,4% 31 4% na 22,2 22 2 milioni dolari. Vo uslovi na namalena pobaruva~ka, kako i katastrofalno proizvodstvo na ranogradinarski proizvodi, grankata koja ja vle~e celata prehranbena industrija bele`i dramati~en pad.

Vo isto vreme, raste uvozot na meso i prerabotki od meso.

Spored podatocite na Narodnata banka, vo prvite tri meseci uvozot na meso, koj e najgolema uvozna stavka, porasna za 12,3% na vkupno 32,8 milioni evra. Vkupniot izvoz na prehranbeni proizvodi e namalen za 12,1% na vkupno 59,8 milioni dolari vo prviot kvartal, sporedeno so lanskite 68,1 milioni dolari. Uvozot na hrana e zgolemen za 1,9% od lanskite 153,7 milioni dolari vo prviot kvartal na 156,6 milioni dolari godinava.

Vrednosno gledano, izleguva deka uvozot na hrana vo prvite tri meseci re~isi e trojno pogolem od izvozot. Vo zemja koja se deklarira kako zemjodelska, namesto da raste izvozot na prehranbeni proizvodi, pred s$ so dodadena vrednost, trendot e obraten, raste izvozot samo na evtina

I

godina izvozot porasna za 44,5 milioni dolari, a uvozot pove}e od dvojno, odnosno 113 milioni dolari.

Ottuka proizleguva deka vo trgovskata razmena vo prehranbeniot sektor Makedonija izvezuva evtina surovina, a uvezuva skapi prerabotki, a tokmu toa e klu~niot problem za razvoj na agrarot.

Podatocite na teren poka`uvaat deka od dosega isplatenite 350 milioni evra subvencii za {est godini, osven zgolemen izvoz

na ovo{je i zelen~uk, koi gi izvezuvame kako surovina i kade {to konstantno imame suficit vo trgovskata razmena, ne mo`eme da se pofalime so zgolemen izvoz na gotovi proizvodi ili pak, pogolem plasman na zemjodelski proizvodi na svetskite pazari. Subvenciite i ponatamu slu`at samo za zadr`uvawe na nivoto na proizvodstvo, odnosno nemaat razvojna komponenta.

Ako ja analizirame trgovskata razmena po sektori,

surovina.

Narodnata Na {to se dol`i ova? Spored podatocite od Narodna proizvodi, osven uvobbanka, k kkajj uvozot na prehranbeni b zot na meso, koj vo prviot kvartal porasna kako rezultat na s$ pomaloto doma{no proizvodstvo, raste uvozot na `ivi `ivotni i dobitok. Ovoj uvoz vo prvite tri meseci, sporedeno so istiot kvartal lani, porasna za 83,3% poradi zgolemenata pobaruva~ka na surovo mleko na pazarot, koja ja predizvika zgolemenata konkurencija vo mle~niot sektor so o~ekuvaweto za restartirawe na Svedmilk. Osven kaj ovie dve stavki, namalen e uvozot na site drugi prehranbeni proizvodi. Uvozot na `ito, iako e golema uvozna stavka, e pomal za 14,4% na vkupno 30,3 milioni dolari, a na ovo{je i zelen~uk za 5,1% na vkupno 22,1 milioni dolari.

Kaj izvozot, pak, osven kaj mle~nite proizvodi i jajca, kade {to ima rast na proda`bata vo stranstvo od 26,3% na vkupno 2,4 milioni dolari, izvozot sepak e ~etiri pati pomal vo odnos na uvozot. Rast bele`i i izvozot na meso i prerabotki od meso za 26% na 11,5 milioni evra i na `itni kulturi, no vrednosta e pove}e od dvojno pomala od uvozot. polovina od vkupniot izvoz na prehranbeni proizvodi se sveduva na izvoz na ovo{je i zelen~uk. Od druga strana pak, iako vo poslednite tri godini se isplateni pove} e od 84 milioni evra vo sto~arstvoto, najmnogu uvezuvame meso i prerabotki od meso.

Dolgoro~no gledano, vo poslednite 11 godini izvozot na hrana od Makedonija vrednosno porasna za {est pati, od 66 milioni dolari vo 2000 godina na 373 milioni

dolari vo 2011 godina, no istovremeno, uvozot na hrana porasna od 211 milioni dolari na vkupno 672 milioni dolari lani. Toa zna~i deka ako izvozot za pove}e od edna decenija sme uspeale da go zgolemime za 308 milioni dolari, vo isto vreme za uvoz na hrana sme potro{ile 450 milioni dolari pove}e.

Proizleguva deka agrarnata politika koja ja vodi Vladata ne gi dava posakuvanite efekti. Potrebna e itna promena na modelot.

www.kapital.mk

INTERVIEW 20 INTERVIEW

GORDAN GEORGIEV POTPRETSEDATEL NA SDSM

AKO IZGUBIME DOGODI NE SAMO CRVENKOVSKI TUKU CELOTO RAKOVOD ]E PONESE ODGOVORNO

INTERVIEW KATERINA SINADINOVSKA sinadinovska@kapital.com.mk

Potpretsedatelot na SDSM, Gordan Georgiev, vo intervju za “Kapital” veli deka proektot “Rabotno leto” e voved vo pogolemi pomestuvawa na politi~kata scena, koi na krajot treba da rezultiraat so celosna promena na vlasta. Georgiev uveruva deka SDSM, od edna strana, }e ponudi programa, politiki i proekti protiv ekonomskata erozija, a od druga, osloboduvawe na op{testvoto od stegite na kako {to veli, avtoritarnata vlast.

Ako seto toa, sepak, ne im pomine kaj gra|anite, Georgiev veli deka ne samo liderot Branko Crvenkovski, tuku celoto partisko rakovodstvo }e ponese odgovornost!

INA, I, DSTVO OST!

Kolku ste zadovolni od akcijata “Rabotno leto”?

Prvo, ova ne e akcija. Se raboti za eden osmislen proekt na SDSM, koj{to ima svoja cel, svoj po~etok i svoj kraj.

Celta, otvoreno ka`uvam, e predvremen po~etok na kampawata za lokalni izbori.

Vi tvrdam deka ova ne e nov na~in na pribli`uvawe kon narodot. Vo izminatite tri godini, otkako Branko Crvenkovski e vraten vo partijata, celoto rakovodstvo i pratenicite sme postojano na teren. Del od toa mediumite go registriraat, del ne.

Ovoj pat sakavme toa da go napravime so promocija na gradona~alnici na mitinzite, no celata smisla na ova rabotno leto e vo site sela, prigradski i gradski naselbi da “kupime” od gra|anite idei, znaewe, pa i kritiki tamu kade {to imame nie vlast za na{ite gradona~alnici, a tamu kade {to ja nemame lokalnata vlast, da vidime koi se gre{kite na protivnikot.

Vtorata cel e da se potencira porakata deka SDSM ve}e nikoga{ nema da se oddale~i od narodot.

Toa e de fakto priznavawe deka ste bile oddale~eni?

Toa e de fakto priznavawe deka ne sme znaele dovolno da ja istakneme na{ata potreba za bliskost.

foto: IVANA KUZMANOVSKA

[to e smeneto sega? Zo{to istite lu|e naedna{ bi znaele kako da se dobli`at do gra|anite?

Celata negativna kampawa na VMRO– DPMNE, me|u drugoto, se osnova na toa – deka SDSM e elitisti~ka partija, so rakovodstvo koe ne izleguva od kafuliwata na Leninova, {to e daleku od to~no. Gledajte gi sega prvencite na VMRO-DPMNE kako sekoja ve~er se vo grad, kako se odnesuvaat vo Parlamentot, kon gra|anite, kon drugite politi~ari. ]e vidite deka VMRO–DPMNE stana edna u`asno arogantna partija, koja nema kontakt so realnosta, za toa {to se slu~uva vo dr`avata, vo selata i vo gradovite. Nie se obiduvame obid so na{ata kampawa, koja

nema da bide samo “Rabotno leto”, tuku i esen i zima i nema da zastaneme, da poka`eme na gra|anite deka SDSM nema da ja povtori taa gre{ka, vo golem del nametnata kako neosnovana kritika, vo pomal del i to~na.

Koi se slednite imiwa za gradona~alnici?

Zasega, imiwata koi se vrtat se {pekulacii. Konkretno e toa {to te~e niz transparentnata postapka za izbor na gradona~alnici koja ja vodime na nivo na op{tinskite organizacii.

NEKA MU E SO SRE]A NA AHMETI VO VLADATA!

Za celata akcija velite deka e voved vo pogolemi pomestuvawa na politi~kata scena, koi bi rezultirale so predvremeni parlamentarni izbori dogodina.

Pa, e voved. Ova e cel eden proekt, del od strategijata na SDSM. Vo poslednite 6-7 meseci ovaa strategija se bazira na nekolku to~ki – gradewe imix na partija koja }e se obide {to pomalku da go diskreditira politi~kiot protivnik, koj i taka vo momentov e prili~no diskreditiran i od strana na javnosta i na me|unarodnite relevantni organizacii.

Ponatamu, da se obideme vo Parlamentot i preku pres–konferencii da prezentirame pozitivni re{enija, zna~i politi~ka ponuda, a preku sovetite na partijata da promovirame kriti~ka ostrica vnatre kon nas, za sozdavawe {to podobar i poproduktiven SDMS i sekako, ovaa bliskost do gra|anite i slu{awe izvorno na nivnite idei i maki.

I seto toa da vi uspee i da osvoite pobeda (kako i da ja smetate) na lokalnite izbori, zo{to mislite deka Gruevski }e raspi{e predvremeni izbori samo za va{ }ef? Ilija Dimovski veli deka tie idei se rezultat na va{ite frustracii.

Ne mislime deka toa }e se slu~i, toj ni minatite izbori ne gi raspi{a za na{ }ef. Ne e toa idejata. Idejata e da uspeeme vo obedinuvaweto na opoziciskiot front – site na kup~e protiv Gruevski, da sozdademe atmosfera deka obedinetata opozicija }e mo`e da go pobedi Nikola Gruevski na lokalnite izbori i tie da bidat predvesnik za barawe na predvremeni parlamentarni izbori. Dali }e gi dade Gruevski, dali }e mo`e da ne gi dade, toa e ve}e pra{awe na politi~kata konstelacija vo mart 2013 godina.

No, ne e to~no deka celava ovaa prikazna ja pravime samo za da predizvikame predvremeni izbori.

Kolku }e zavisat ne{ata od toa kako }e se postavi Ahmeti? Se prela`avte vo o~ekuvawata deka Ahmeti po ^ikago }e smeni politika.

21

22 INTERVIEW Ahmeti se prela`a vo udobnosta na svojata fotelja vo vlasta. DUI s$ pove}e nalikuva, i po retorika i po politiki i po podgotvenosta da se pazari za s$, na svoeto pogolemo brat~e VMRO–DPMNE. Ahmeti se obiduva{e da ja ubedi javnosta deka toj e tuka za da go re{i problemot so imeto i da gi ostvari evroatlantskite integracii, a VMRO–DPMNE prezentira jasni politi~ki potezi deka nitu EU, nitu NATO e prioritet. Dolgoro~no, Ahmeti }e ima problem so negovite glasa~i. Ova {to mu se slu~uva sega vo opozicijata na albanskiot blok, Ta~i, Osmani, mo`e da bide dolgoro~na propast za DUI. Ne mislam povtorno da go peckame Ahmeti, nie vo golema mera zavr{ivme so nade`ite deka toj }e mo`e da povle~e poteg dobar za idninata na dr`avata. Odlu~i da ostane vo Vladata i neka mu e so sre}a.

Sakale da priznaete ili ne, Ahmeti e glavniot faktor vo albanskiot blok.

Kako mislite da go isklu~ite ili da go trgnete nastrana?

Ne e to~no deka ne go priznavame kako va`en faktor, no ne sakame da vlezeme vo lukrativno–politi~kite matematiki na DUI.

Da ne imavte vie lukrativno– matemati~ki o~ekuvawa koi na kraj ne vi se ispolnija?

Ne znam od kade vi e toj vpe~atok. Na{ite analizi se edinstveni – nam ni treba poraz na “gruevizmot” vo Makedonija, koj ve}e stanuva politi~ko-ideolo{ka sintagma so seriozni naznaki na avtoritarnost i obidi za totalitarizacija na op{testvoto. Vo taa smisla, na{ata sorabotka so Dostoinstvo, Obedineti za Makedonija, LDP, Menduh Ta~i, Rufi Osmani, Qub~o Georgievski e so edna i edinstvena cel – soboruvawe na Gruevski!

Pritoa, smetam deka ne e da dojdeme po sekoja cena na vlast.

Kako }e funkcionirate vo edna takva koalicija? Vedna{ po sozdavaweto na t.n koalicija Pelister, Tito Petkovski i Qub~o Georgievski izlegoa so stav deka Severna Makedonija e prifatlivo re{enie. Od druga strana, tuka e Ta~i so negovite idei deka Ramkovniot dogovor e pretesen za ispolnuvawe na barawata na Albancite. Neli ova e dovolen materijal za Gruevski da ka`e – jas mo`ebi gre{ev, no ovie }e vi go smenat imeto i }e ja podelat dr`avata?!

Nie imame seriozni razliki so na{ite potencijalni partneri i za niv otvoreno zboruvame i vo javnosta. No, ako se soglasime deka dijagnozata na ova op{testvo e avtoritarizam, vo koe nema demokratija, nema nezavisni mediumi, a ima totalna partizacija, toga{ pretpostavuvate deka za takvata dijagnoza edinstven lek e amputacija na gangrenoznoto tkivo. Nie dobro znaeme {to }e ka`e Gruevski za ovaa potencijalna sorabotka, no kone~no,

golemiot partner vo celiot toj blok e SDSM i logi~no e nie da go diktirame tempoto. A pretpostavuvam, se soglasuvate deka na{ite stavovi ne se takvi za ovie pra{awa. Vo Makedonija na dnevno nivo se vadat razli~ni izjavi za politi~ka upotreba koi ne sekoga{ korespondiraat so realnite stavovi na politi~kite lideri.

Ve uveruvam deka tolku e golemo zloto {to se slu~uva vo Makedonija {to }e najdeme konsenzus. Paralelata so Milo{evi} e mnogu jasna. I Ko{tunica i \in|i} sedea vo ista koalicija, a site znaevme koj be{e edniot, a koj drugiot. Ne velam deka na kraj ne e mo`no i razedinuvawe, no sega e najva`no Makedonija da mo`e da di{e slobodno.

Ne stravuvate li od vpe~atokot vo javnosta za koalicijata na dvajcata ve~ni rivali, Crvenkovski i Georgievski?

Gruevski ve}e navesti propaganda za ovoj ~ekor, no ako uspeeme da ja preneseme porakata vo javnosta deka i najlutite protivnici, so seto nivno iskustvo i gre{ki koi gi pravele, koi se priznati gre{ki i od nivna strana, treba da se obedinat vo porakata – lu|e, vrvka e rabotava!

Ni treba obedinuvawe senarodno, seopozicisko, protiv edinstveniot protivnik na Republika Makedonija, ne na SDSM, ne na Qub~o, ne na Ta~i. A toa e ova VMRO–DPMNE, so ova rakovodstvo, so ovoj premier.

POSTOEWETO NA CRVENKOVSKI VO VRVOT NA SDSM E NEOPHODNO VO OVOJ MOMENT!

A SDSM so toa rakovodstvo i so Branko Crvenkovski na ~elo mo`e da go izvede ova?

Ako go sledime razvojot na nastanite otkako e vraten Crvenkovski vo partijata, nesporen e rezultatot od osvoeni 370.000 glasovi. Pritoa, znaeme deka so tie glasovi ne pobedivme i toa ne e sporno. Golem del od glasovite na opoziciskata desnica i del od onie glasovi koi treba{e da & pripadnat na SDSM bea ukradeni od strana na policisko–partiskata sprega vo vlasta, so zakani, prisila, davawe pari pod raka i taka natamu. Toa be{e va`en ~ekor za opozicijata, bidej}i nikoj ne o~ekuva{e da se osvojat tolku mnogu glasovi vo tie uslovi i sega toa ni dava legitimitet kako partija i kako opozicija da napravime s$ {to mo`eme za da go pobedime Gruevski.

370-te iljadi glasovi koi gi slavevte lani ne zna~at ni{to vo politikata, vo koja se znae {to e definicija za izborna pobeda, a {to za poraz.

Vie izborite lani gi izgubivte.

Gi pobaravte i gi izgubivte.

Mo`ete da karikirate vo smisla deka sme gi pobarale za da gi izgubime, no toa, sekako, ne e to~no. Gi pobaravme za da pobedime, ubedeni deka vlasta nema da

Vo Makedonija se otvoraat i se zatvoraat mediumi bez nikakva pazarna logika.

Celata mediumska sfera e vo haos. [to bi predlo`ile?

Ekonomski e distorziran mediumskiot pazar. Videte {to se slu~uva, imame so saati, so denovi, so godini vladini reklami koi gi trujat mediumite. I so toa de fakto se uni{tuva pazarnata logika. Stavot na SDSM za mediumite e deka toa mora da se sredi. Pritoa, imaj}i gi predvid site gre{ki koi sme gi pravele, sega se obiduvaat da nametnat debata deka i vo na{e vreme bilo vaka. Ne e to~no. Vo vreme na SDSM ne se zatvoraa mediumi i nema{e vakvi pritisoci, otpu{tawa na mediumskite rabotnici. Ve uveruvam deka idnata vlast na SDSM nema da ucenuva mediumi i da kupuva gazdi na mediumi preku pari za reklami.

Plus, zakonski }e go uredime toa pra{awe.

I va{iot odnos kon mediumite ne e za pofalba. Vo opozicija ne znaete da trpite kritika, pa sekoj komentar go smestuvate vo kategorija “platen od vlasta”. Ako sega taka se odnesuvate, {to da o~ekuvame koga bi gi imale site mehanizmi za pritisok koi gi nudi vlasta?

To~no e deka Makedonija, vo vakov mediumski totalitarizam, e dr`ava vo koja najmnogu mediumite se zanimavaat so opozicijata. Jas se soglasuvam deka mo`ebi na ~lenovi na SDSM, vklu~uvaj}i me i mene, ne ni e drago, vo uslovi koga site objektivni nabquduva~i se soglasuvaaat za katastrofalnite sostojbi vo op{testvoto, opozicijata da dobiva nekakva prenaglasena kritika.

Mislime deka toa nema da pomogne Makedonija da izleze na prav pat.

Nabrojte mi tri kritiki so koi se soglasuvate.

Se soglasuvam so kritikata deka SDSM gre{e{e {to nema{e dovolno efikasna ponuda vo minatoto. Ete, tokmu na toa sega rabotevme. Se soglasuvam so kritikata deka nedovolno komuniciravme so gra|anite. So Vas se soglasuvam za mnogu kritiki koi va{iot vesnik i Vie li~no kako novinar ste gi dale kon partijata i kon mene, iako ne sekoga{ mi e drago. Del od tie kritiki gi implementirame vo na{ite politiki. I za toa razgovarame vo partijata. Mo`ebi, inicijalno }e n$ povredi ne{to, no dobronamernite kritiki se i dobredojdeni.

BROJ 662

04/07/2012

INTERVIEW

www.kapital.mk

Celiot proekt “Skopje 2014” li e sporen za vas?

Da. Za mene li~no, celiot e sporen. Prvo, bidej}i e nelegalen; vtoro, bidej}i imame osnovani somnevawa deka ima korupcija i treto, bidej}i e kolec vo srceto na makedonskiot identitet i vo s$ {to bilo i e makedonska istorija. Ovoj grandiozen proekt, i po pari i po su{tina, u{te dolgo }e ja ma~i sovesta na na{ite gra|ani. Ve}e dignavme race od krivi~nite prijavi kako forma na komunukacija so sistemot, gledate {to se slu~uva so javnoto obvinitelstvo, no somenvawata za kriminalot tuka se evidentni.

Instituciite se kompletno uceneti i uzurpirani od vlasta.

otide dotamu vo scenarioto na nasilen pritisok kon glasa~ite.

Ete, va{eto ubeduvawe se poka`alo kako neto~no. Po izborite napravivte analiza vo koja zaklu~ivte deka Branko Crvenkovski ne treba da snosi odgovornost za porazot, taka?

Mo`e da se ka`e deka napravivme takva analiza.

Crvenkovski e vo pravo i koga gre{i?

Na{ata analiza ne se temele{e samo na barawe vinovnik vo sebe.

No, vpe~atokot e deka barate vina vo s$, osven vo sebe.

Ne e taka. Gledajte gi sega potezite koi gi pravi SDSM otkako zavr{ija izborite. Da potsetam deka po izborite vo Makedonija nastapi u{te pogolem demokratski mrak – apseweto na Qube Bo{koski, ubistvoto na Martin Ne{koski, atak vrz mediumite itn. Zatoa, odlu~ivme i da ja promenime taktikata. Sekoj objektiven kriti~ar na sostojbite vo SDSM }e se soglasi deka ima promeni vo na{eto funkcionirawe i deka ne sme istite.

Ili }e oceni deka eden ist ~ovek se trudi na razli~ni na~ini da go pobedi Gruevski, zatoa {to dosega ni eden ne mu uspeal. Pretvoreno li e s$ vo li~na bitka na Crvenkovski protiv Gruevski?

Kako potpretsedatel, mo`am da vi go

ka`am vpe~atokot odvnatre. Postoeweto na Crvenkovski na vrvot na SDSM vo ovoj moment tvrdam deka e neophodno. I toa ne poradi kritikite koi doa|aat od takanare~enite “dobronamerni” kriti~ari deka vo sprotivno bi se raspadnala partijata, tuku poradi toa {to ~ovekot poka`a deka nema pove}e li~na ambicija, nema da bide na pozicija, premierska ili kakva i da e, tuku vo ime na svoeto minato, poziciite koi gi imal vo minatoto i vo ime na sega{nata katastrofalna sostojba vo dr`avata, SDSM mu go dade toj legitimitet i ubeden sum deka narodot }e go prepoznae toa. O~ekuvame da go prepoznae. Jas vi ka`uvam deka rezultatite od na{ite aktivnosti }e se poka`at na lokalnite izbori.

Toa zna~i deka dogodina Crvenkovski }e si podnese ostavka ako gi izgubite izborite?

Jas sum ubeden deka SDSM i opoziciskiot front nema da gi izgubat izborite. Od druga strana, bidete sigurni deka nie gi otvorame site temi za razgovor vo partijata, bez razlika kolku ponekoga{ vi izgleda taa hermeti~ki zatvorena.

Ako SDSM gi izgubi lokalnite izbori, ne samo Branko Crvenkovski, tuku celoto rakovodstvo }e si ponese odgovornost.

]e vidime li vlada vo senka?

Da zavr{at prvo proektite na SDSM, ova “Rabotno leto”. Mo`no e da vidime vlada vo senka. Zavisi od dinamikata na politi~kata scena.

Ima li kontakti na relacija Crvenkovski-Gruevski?

Ako go gledavte poslednoto intervju na premierot, }e vidite deka vo negoviot diskurs postoi edna psihopatologija vizavi likot i deloto na Branko Crvenkovski i na nemo`nost da se trpi kakva bilo kritika. Ako gledate so kakva omraza, bes, `ar toj govori za opozicijata, }e vidite deka nema osnova za takvo ne{to.

Za `al, bidej}i toa ne e na{a logika.

Nie vo nekolku navrati podadovme raka kon nego. I toa ne se slu~i.

AVTORITARNATA MATRICA E PRESLIKANA OD GRUEVSKI DO OP[TINSKITE ^UVARI

Sudstvoto, selektivnata pravda, korupcijata, vrskata na mediumite i vlasta, partiziranata amdinistracija – site tie se problemi koi za Makedonija se notiraat vo svetskite analizi i izve{tai. Kako da se nadminat?

Nema da se nadminat. Ne miluvam da se konfrontiram so politi~kite rivali na li~na osnova, no ve uveruvam deka avtoritarnata mentalna matrica na premierot, kako prv ~ovek, koja e preslikana

23

24 INTERVIEW po vertikala do najobi~niot op{tinski ~uvar nema da ni ovozmo`i izlez od ovie sostojbi, bez razlika kolku reformi na hartija }e napi{eme. Ne slu~ajno e lociran Gruevski kako najgolem problem vo zemjata. No, nie zavr{ivme so dijagnozata. Ako mo`ete da zabele|ite, vo posledniot period ne ni sakame da se zanimavame so vlasta, osven koga mora da reagirame za eklatantnite kr{ewa na ~ove~kite prava. Sega nudime re{enija, promovirame merki, nudime proekti.

Kade }e n$ odnese opsesijata so minatoto?

Kampawata za tranzicijata trae permanentno. Za `al, i protiv lu|e kako mene, koi{to voop{to ne bile vo toa vreme aktuelni i politi~ki ne postoele. I na taa kampawa se tro{at mnogu pari, valkana e, se diskvalifikuvaat li~nosti na najdolen mo`en na~in, se pravat prakti~ki, nekrolozi za politi~arite na opozicijata.

Omilenata tema na Gruevski, tranzicijata, koja me|u drugoto, be{e tema na koja pobeduva{e na izborite, se obidovme na efikasen na~in da ja prebrodime preku na{iot ustaven amandman. Da poka`eme deka i po broj na zatvoreni firmi i po broj na otpu{teni rabotnici ako sakate, Nikola Gruevski e lider. Pritoa, toj amandman ne be{e prifaten i ne sakaa da diskutiraat za toa. ]e vidite deka vo idnina s$ pomalku }e se razgovara na ovaa tema.

Zo{to SDSM izleze od salata koga se glasa{e noviot zakon za lustracija, koja sega }e vklu~uva i “lov na oligarsi”. Zo{to ne glasavte protiv?

VMRO SOZDADE INSTANT– POLITI^KI (ANTI) YVEZDI!

VMRO–DPMNE uspea za ovie godini da sozdade novi politi~ki yvezdi. Kritikite se deka toa ne sekoga{ se lu|e so soodvetni kvalifikacii, deka del od niv se bez nikakvo iskustvo, deka nemaat kapacitet da odgovorat na serioznosta na funkciite. No, od druga strana, vie nemate novi imiwa. Gi reaktualizirate porane{nite funkcioneri.

Nie gi reaktualiziravme porane{nite “yvezdi” od partijata vo sovetite.

Sovetite, po definicija, imaat sovetodavna uloga i tamu se lu|e od iskustvo, ne lu|e koi ne zavr{ile ili edvaj zavr{ile fakultet, a stanale politi~ki yvezdi. S$ e isprevrteno vo makedonskoto op{testvo, pa VMRO–DPMNE se fali so kreirawe novi imiwa, no toa se “antiyvezdi vo politikata”. Nie ne frlame pepel vrz lu|eto koi zna~ele ne{to i za SDSM i za dr`avata.

Za razlika od VMRO–DPMNE, koe ni{to pred niv ne priznava, pa se vodi po logikata deka od Aminta Treti do Nikola Gruevski ima vakuum prostor i direktna nasledna linija. Od druga strana, moram da potenciram deka del od “yvezdite” koi vo minatoto se nametnaa vo SDSM, toa go storija preku mediumsko - partiski podmetnuvawa. Vo ovoj moment rakovodstvoto na SDSM e obedineto. Nema podmetnuvawa i nesoglasuvawa i ne gradime yvezdi, tuku gradime tim! I toa e podobro, otkolku ovie instant-yvezdi.

Na po~etokot gi poddr`uvavme zakonite za lustracija bidej}i od edna strana, mislevme deka toa mo`e da gi iskristalizira sostojbite i da se ras~istat nekoi od temnite petna od minatoto, no taa se pretvori vo opasno oru`je na vlasta, koja zna~i odreduvawe na sudbinite na lu|eto i presmetka so neistomislenicite.

Nikade vo Evropa nema vakov zakon za lustracija. Nie posledniot pat izlegovme od salata bidej}i ne sakame da $ dademe nikakva legitimacija na novata vmrovska lustracija.

DA SE DADE POGOLEMA PODDR[KA NA DOMA[NITE INVESTITORI

Zoran Zaev vo intervju za “Kapital” ka`a deka “raat e {to e kandidat za gradona~alnik”, oti ne bi sakal da bide premier po Gruevski. Imate li ideja za konkretni ekonomski merki i kako mislite so postojanata poddr{ka na javnata administracija ne{to da promenite? Neli i vie koketirate so javnosta i ne ste iskreni koga stanuva zbor za plati i penzii?

Ja razbiram izjavata na Zaev, ~esto diskutirame vo partijata {to }e se slu~uva po ova cunami. Navistina }e bide stra{na situacijata. Site parametri, od ekonomski

BROJ 662

04/07/2012

INTERVIEW

www.kapital.mk

do politi~ki, koi se svrzno tkivo, }e bidat te{ki za sovladuvawe. Gra|anite koi gi sre}avame sekojdnevno go razbiraat toa i znaat deka po vakvo vladeewe }e bide mnogu te{ko za sekoja idna vlast. Nie sme svesni za toa, no hrabro }e vlezeme vo taa prikazna i nema da ni odzvonuvaat milozvu~nite noti na populizmot koga }e treba da ja spasuvame Makedonija od ovaa dupka vo koja propadna. Ekonomski rast od 6% do 7% mo`e da se ostvari, pred s$ ako se otstranat politi~kite prepreki i se ovozmo`at kvalitetno sudstvo i javna administracija. Toa }e bide signal kon investitorite deka koga }e dojdat, nema da bidat ucenuvani i pritiskani, nema da im se bara mito. Zatoa ne doa|aat investitorite vo Makedonija, bez razlika na kolku “roud–{oua” }e otide Vladata.

Kako ja zamisluvate reformata na javnata administracija?

Prvo da se podobri efikasnosta. Postojat lu|e {to ne odat na rabota, a zemaat plata za da bidat efikasni. Takvite lu|e, koi se perjanica na vlasta, glasa~ka ma{inerija, koi po site kriteriumi se nelegalno vraboteni, nema da ostanat na rabota. I tuka }e go sledime zakonot. Ako ima nelegalno vrabotuvawe, na primer vraboten e ~ovek so sredno, a treba na taa pozicija ~ovek so fakultet, toa e osnova za zakonsko reagirawe. Smenata na vlasta vo Makedonija }e dade slobodno di{ewe, pred s$ za doma{nite invetitori koi sega kukaat po kafeani ili sostanoci, a nikade javno ne zboruvaat. Toj {to }e se osmeli dobiva inspekcija i tokmu poddr{kata za doma{nite investitori }e ni bide eden prioritet. Tie dosega bea kolateralna {teta na politikite na Gruevski.

[to e so dano~nata politika?

Gruevski se fali so najniski danoci vo Evropa, vo svetot, vo galaksijata, no toa ne poka`a rezultat, bidej}i drugiot tip represivna politika od aspekt na pritisoci i kazni gi poni{ti i eventualnite benefiti od takvata politika.

Na{iot stav za zgolemuvaweto na danocite e mnogu jasen. Ne mo`e vo Makedonija da `iveat 5% ultrabogati lu|e i tie da pla}aat ist danok kako ostanatite. Mora

da poka`eme deka ova op{testvo ima solidarnost kako osnoven stolb na socijaldemokratijata i da podademe raka na ogromniot broj socijalni slu~ai, ste~ajci i siroma{ni.

SPOROT ZA IMETO E PREDALEKU OD RE[ENIE! DEBATITE ZA SPOROT SE BESPREDMETNI

Kako vi izgledaat rezultatite od dosega{noto sproveduvawe na dijalogot na visoko nivo so EU?

Ne mislam deka toa }e donese seriozni promeni vo op{testvoto. Gruevski ima{e {est godini dosega da gi napravi promenite vo raznite sferi koi sega se diktiraat od toj dijalog. Gi pu{tija sega Fatmir Besimi i Teuta Arifi da glumat pro-EU i pro-NATO politiki, a pritoa }e bidat `rtveni jarci, a Vladata {est godini so konkretni ~ekori poka`uva deka ne saka integracija.

Zo{to SDSM nudi blanko-poddr{ka za sporot za imeto? Zna~i li toa deka nemate stav?

Kako nemame stav? Me pra{uvate zo{to nemame stav, a ~ovekot koj e povikan da ima stav po ova pra{awe e Nikola Gruevski, celo vreme go koristi i go zloupotrebuva imeto za vnatredr`avna podelba na patrioti i predavnici. Toj ~eka penal za dnevno-politi~ka upotreba na ovaa tema za da go iskoristi protiv opozicijata i vie postojano barate opozicijata da ima stav. Imame jasen stav, vklesan vo na{ata programa: “Za pra{awata od najvisok nacionalen interes ne smee da se razgovara bez prethoden konsenzus od politi~kite partii”.

Ova e na{iot stav, bez razlika {to Gruevski veli deka so ovoj SDSM ne mo`e da se izgradi edinstvo. Ponatamu, velime: “identitetskite pra{awa ne mo`at i nema da bidat predmet na nikakvi pregovori” i ka`uvame deka eventualnoto re{enie }e go stavime na referendum. Sega videte, sekoja politi~ka elita mora da si prezeme odgovornost koja ja nametnalo vremeto vo koe vladee. Kako {to SDSM vo prethodnite mandati si ponelo odgovornost.

^ekajte, zboruvame za najgolemiot politi~ki problem na Makedonija. Neli e potrebno

MAKEDONIJA STANA OP[TESTVO NA ISKRIVENI VREDNOSTI o Makedonija postoi golema `abokre~ina vo pogled na otvorawe na slobodarskiot duh od zatvorenoto {i{e.

Slobodata ja nema vo niedna sfera – intelektualna, mediumska, kulturna, politi~ka. Seriozen problem e sekoj koj ima poinakov stav od onoj na vladeja~kiot re`im da bide predavnik. Del od vinata, sekako, ja snosi i ona intelektualno gra|anstvo, koe treba da viree vo sekoe op{testvo. Kade se makedonskite intelektualci? Nekoi od niv fatija xade, nekoi strana.

V

obedinuvawe i spodeluvawe na odgovornosta?

Taka e. Obedineti sme! ]e go poddr`ime Nikola Gruevski, “najgolemiot patriot” vo sekoe re{enie koe toj }e go dogovori.

A ako toj dogovori nekoe katastrofalno re{enie, koe zadira na primer, vo crvenite linii? Ili da karikirame, da dogovori ime “Nikakva Makedonija”.

Kako mo`ete da ka`ete deka prifa}ate s$ {to bi dogovoril toj? [to pravime toga{, pak blanko-poddr{ka }e dadete?

Ne. Zboruvame najprvin za edna nu`na dinamika vo pregovorite, koja ja nema.

Zna~i, nema dinamika i nema izgledi deka naskoro e mo`no pribli`uvawe na poziciite so Grcija.

Zna~i, tolku sme daleku od re{avawe na sporot {to, vo su{tina, nikoj ne misli na toa?

Apsolutno sme daleku i so sekoj den vladeewe na Gruevski odime samo podaleku. I ne mo`ete da ka`ete deka ne sme obedineti za glavnoto. VMRO–DPMNE veli deka ima crveni linii i nie go velime toa, istite linii se. VMRO–DPMNE veli deka treba da ima referendum, toa e i na{iot stav. Bi bil mnogu “nikakov” Nikola Gruevski koga bi stavil na referendum nekoe neprifatlivo re{enie.

No, dodeka vlasta ne izgradi odnos so Grcija, da se intenziviraat kontaktite i da ima realna osnova da se misli deka ne{tata se pomesteni, bespredmetni se site dilemi na ovaa tema.

25

26

ANALIZA

[TO SE MENUVA ZA MAKEDONIJA PO VLEZOT NA HRV

POSKAPIOT UVOZ MO@E DA JA ZGOLEM KONKURENTNOSTA N DOMA[NITE PROI

BROJ 662

04/07/2012

ANALIZA

www.kapital.mk

VATSKA VO EU?

MI NA IZVODI

Po vlezot na Hrvatska vo Evropskata unija, hrvatskite proizvodi {to gi uvezuvame, me|u koi prehranbenite, konditorskite i cigarite, realno, }e poskapat, pred s$ poradi zgolemuvaweto na carinite i voveduvawe kvoti za izvoz koi Hrvatska e dol`na da gi napravi so samiot vlez vo Unijata i so nejzinoto izleguvawe od CEFTA. Za izvozot na Makedonija toa }e bide pozitivno, bidej}i stanuvame pokonkurentni na pogolem broj pazari. Ova e {ansa za makedonskite prehranbeni kompanii da go zgolemat plasmanot na doma{niot pazar, koj e preplaven so hrvatski proizvodi, no i da zgrabat del od regionalnite pazari, kade {to Hrvatska }e ja izgubi konkurentnosta ALEKSANDRA SPASEVSKA spasevska@kapital.com.mk

(EK) za ubla`uvawe na promenite i revidirawe na del od carinskite stapki koi va`at za zemjite od releguvaweto na Hrvatska vo Evropskata unija (EU) }e pre- gionot. So ogled na toa {to Hrvatska e na{ zna~aen trgovski partner, a dizvika golemi promeni vo promenite, sekako, }e vlijaat vrz trgovskite odnosi na zemjite doma{noto proizvodstvo i plasmanot vo regionot. So vlezot vo na proizvodi, se otvora golem prosEU, Hrvatska istovremeno }e izleze tor za makedonskite kompanii da od CEFTA, dogovorot za slobodna iskoristat od promenite koi{to }e trgovija, a so toa site obrski koi nastanat za edna godina. gi ima so Makedonija, kako i so Se otvora pra{aweto kolku se site potpisni~ki na ovoj dogovor }e podgotveni da gi iskoristat benefiprestanat da va`at. Vo Makedonija tite koi{to }e gi dobijat so vlegu}e se primenuva trgovski re`im koj vaweto na Hrvatska vo EU i kolku dr`avata go ima kon EU, vo soglasnost so Dogovorot za stabilizacija i }e uspeeme da dogovorime pogolemi asocijacija. Toa zna~i deka za nekoi povolnosti za doma{nite proizvodi od proizvodite za koi vo ramkite na KAKO DOMA[NITE CEFTA va`i bescarinski trgovski KOMPANII DA GO re`im sega }e se trguvaat so kvoti i ISKORISTAT VLEZOT so dopolnitelni carini, i kaj uvozot NA HRVATSKA VO EU i kaj izvozot. Za Makedonija vlezot Od Stopanskata komora na Makedonina Hrvatska vo EU }e gi ja velat deka e neophodna aktivira kvoti i carini detalna platforma, p koja za izvoz na mleko, meso, }e ja podgotvi podg i }e mesni proizvodi, pijalaja razraboti razrab Vladata vo ci i bra{no, {to zna~i sorabotka so biznis-zaedtoni godi{na kvota za i nivno pokapuvawe od uvoz na ~okolado }e se nicata, pr pred s$ bidej}i vovede za Hrvatska, a so edna strana, a od druga Hrvatska e vo top deset nejzinoto nadminuvawe }e strana pak, zna~i i najgolemi trgovski partima i carina do 18% promena na kvotite na neri na zemjata. z uvoz na makedonsko vino “Edna godina godi pred da vo Hrvatska. Tretata klu~na promena vleze Hrvatska vo EU mora da po izlezot na Hrvatska od CEFTA e zapo~neme so podgotovka na prometoa {to na makedonskite izvoznici nite i {to }e zna~i toa za makedon}e im se otvori mo`nost za osvojuskoto proizvodstvo i plasmanot na vawe na pazarot vo Bosna i Herproizvodi. Vo me|uvreme, hrvatskite cegovina, vtor po va`nost pazar za proizvoditeli ve}e baraat od izvoz na hrvatski proizvodi, zemja hrvatskata vlada vedna{ da zapo~ne koja nema dogovor za stabilizacija so podgotovki i preku bilateralni i asocijacija i kade {to od slednata dogovori da se sozdadat povolni godina }e se vovedat mnogu poviuslovi za izvoznite kompanii�, soki carinski stapki za hrvatskite objasnuva Qubica Nuri, sovetnik proizvodi. na Upravniot odbor na Stopanskata Za da ne nastanat drasti~ni komora na Makedonija. promeni vo trgovskata razmena, “Pri uvozot od EU na 494 proizvodi hrvatskata vlada ve}e zapo~na se primenuva carinska za{tita i pregovori so Evropskata komisija istata }e se implementira i vo uvo-

V

350

27

28

ANALIZA

VINARNICITE BARAAT ZGOLEMUVAWE NA KVOTATA ZA IZVOZ NA VINO VO EU o soglasnost so Dogovorot za stabilizacija, izvozot na vino vo EU e ograni~en so godi{na kvota od 399.500 hektolitri vino godi{no, pri {to 320.000 hektolitri se nalivno vino, a 75.000 hektolitri se vino vo {i{iwa. So Hrvatska, vo soglasnost so CEFTA pak, kvotata za izvoz na makedonsko vino e 66.000 hektolitri vino. So ogled na toa {to Hrvatska }e vleze vo EU, toa avtomatski zna~i deka }e se namali dosega{nata kvota koja{to ja ima{e Makedonija za izvoz vo Hrvatska. Za da ne se slu~i ova, vinarskite vizbi, vo sorabotka so Ministerstvoto za zemjodelstvo, ve}e po~naa da se podgotvuvaat za pretstojnite pregovori. Velat deka mnogu e va`no Makedonija da se izbori za zgolemuvawe na kvotata za izvoz na vino vo EU so dodavawe na koli~inite koi{to Makedonija gi ima vo momentov so Hrvatska. Marija Miteva, generalen direktor na vinarskata vizba Skovin, veli deka ve}e apelirale do instituciite da baraat da se zgolemat kvotite za izvoz vo EU, so vklu~uvawe na Hrvatska.

“Izvozot na nalivno vino vo EU e so prose~na cena od 34 evrocenti, a carinata nadvor od kvota e 10 centi, {to e edna tretina od cenata. Minatata godina vo Evropskata unija sme izvezle 480.000 hektolitri nalivno vino i 26.000 hektolitri vino vo {i{iwa.

Nie dosega nekolku pati pobaravme da se zgolemat kvotite.

Hrvatska e zna~aen izvozen pazar. O~ekuvame deka }e se dogovorime i deka }e se dopolni kvotata za izvoz na vino”, potencira Miteva.

Spored nea, hrvatskiot pazar minatata godina koli~inski gledano e ~etvrti po golemina ivzozen pazar na vino i treti po golemina gledano po vrednosta na izvoz.

V

MARIJA MITEVA GENERALEN DIREKTOR NA VINARSKATA VIZBA SKOVIN

nogu e va`no Makedonija da se izbori za zgolemuvawe na kvotata za izvoz na vino vo EU, so dodavawe na koli~inite koi{to dr`avata gi ima vo momentov so Hrvatska.

M

zot od Hrvatska, koga }e stane ~lenka na Evropskata unija. Toa zna~i deka } e se namali trgovskata liberalizacija za zemjodelski prehranbeni proizvodi, vo soglasnost so dogovorot CEFTA”, istakna Nuri. Spored nea, toa }e rezultira so soodvetno poskapuvawe na zemjodelskite proizvodi, koe }e oslobodi prostor za drugite u~esnici na makedonskiot pazar, vklu~uvaj}i gi i doma{nite. Taa potencira deka sega se otvora pra{aweto koj }e zgrabi kolku od toj del.

“Makedonskite stopanstvenici }e mora da napravat presmetki i da se konsultiraat so Vladata za prezemaweto ponatamo{ni ~ekori vo ovaa nasoka”, istakna Nuri. Od Stopanskata komora potenciraat deka do krajot na godinata }e bide neizvesna trgovskata razmena me|u dvete zemji, a golemo vlijanie za toa }e ima i toa {to Hrvatska vo momentov seriozno e pogodena od recesijata i e edna od zemjite so najgolem rizik za bankrot.

Hrvatska e desetta zemja so koja{to Makedonija ima najgolema trgovska razmena, pri {to najmnogu izvezuvame proizvodi od crnata metalurgija, a najmnogu uvzezuvame prehranbeni proizvodi. Suficitot vo trgovskata razmena iznesuva okolku pet milioni evra. Od prehranbenite proizvodi, Hrvatska vo Makedonija najmnogu izvezuva ~okolado, detska hrana, supa, p~enica, bra{no i cigari, dodeka Makedonija najmnogu izvezuva vo Hrvatska vino, konditorski proizvodi, tutun, sve`o ovo{je i zelen~uk i prerabotki od ovo{je i zelen~uk.

Vo 2011 godina, spored podatocite na Dr`avniot zavod za statistika, me|u Makedonija i Hrvatska izvozot iznesuva 139,6 milioni dolari, a uvozot iznesuva 133, 1 milioni dolari.

“Vo ramkite na CEFTA lani me|usebnata razmena dostigna sedum milijardi evra, so EU razmenata e dva ipol pati pogolema i dostignala 17 milijardi evra, a so treti zemji 22 milijardi evra. Makedonija vo ovoj kola~ u~estvuva so 12,2%, Hrvatska so 25,5%, Srbija so 35,9%, BIH so 20,3%, Albanija so 2,4% i Kosovo so 1,1%”, veli Nuri.

Spored podatocite na Zdru`enieto za zemjodelstvo i prehranbena industrija pri Stopanskata komora na Makedonija, vo prehranbenata industrija so Hrvatska ostvaruvame blag suficit, oti izvezuvame 43 milioni dolari, a uvezuvame 38 milioni dolari.

“Vo uvozot od Hrvatska na prvo mesto se ~okoladite, detskata hrana, supi, p~enica, bra{no i cigari, a od Makedonija najmnogu se izvezuva vino, 23%, konditorski proizvodi 17%,

BROJ 662

04/07/2012

ANALIZA

www.kapital.mk

Најзастапени производи во трговската размена меѓу Македонија и Хрватска во 2011 година (во милиони долари) Извоз Полупроизводи и конструкции од железо и челик

66,2

Увоз Прехранбени производи

44,4

Прехранбени производи

40,3

Лекови и козметика

16,4

Лекови и козметика

9,4

Балони, шишиња и стакло

6,7

Вкупно

139,6

Вкупно

133,1

извор-Стопанска комора на Македонија

“Za ~okoladoto, koe dosega go uvezututun i sve`o i preraboteno ovo{je vavme bez carina, }e se vovede kvota i zelen~uk”, veli Vasko Ristovski od od 350 toni, a so nejzinoto nadminuzdru`enieto. vawe }e ima i carina do 18%. Supata, Toj objasnuva deka kaj odredeni proiznamesto so kvota od 540 vodi }e se zgolemi carinatoni, kako dosega, }e se ta koga Hrvatska }e vleze uvezuva sslobodno, no so vo EU. Toa se odnesuva na vkupno 20% uvozot od Hrvatska kaj nas, 20 carina ili 2%, dodeka kako {to e `ivata stoka i dodek kaj cigarite carina }e se vovede za dosega{nata dobitokot, odredeni vidovi dosega{na kvota od 100 uvoz na supa, namesto toni bez carina }e se zariba, mle~nite proizvodi, dosega{nata kvota od 540 toni godi{no meni so nnemawe kvota, no osve`itelnite poijalaci, i 15% pov povisoka carina ili vodata i tutunot, no so vkupno 60 60% carinska staptoa na{ite proizvodi se ka”, veli Ristovski. Spored za{titeni. Kaj odredeni nego, za M Makedonija izvozot proizvodi carinata }e se carinska stapka }e se na vinoto e najzna~aen, zgolemi koga }e se ispolvovede za uvoz na cigari od hrvatska osobeno uutvrduvaweto na nat kvotite - kaj svinkoli~inata skoto meso za prerabotka koli~inat na kvotata.

Spored nego, i kaj mle~nite i mesnite ne za Makedonija se zgolemuva pazarot na EU preku zgolprerabotki - no i kaj bra{noto i p~enicata, vodata, vinoto i konditoremuvaweto na kvotite, a so carinite se {titi doma{noto proizvodstvo. skite proizvodi, cigarite i supite.

20%

60%

QUBUCA NURI

SOVETNIK NA UPRAVNIOT ODBOR NA STOPANSKATA KOMORA NA MAKEDONIJA

dna godina pred vlezot na Hrvatska vo EU mora da zapo~neme so podgotovka za promenite i {to }e zna~i toa za makedonskoto proizvodstvo i plasman na proizvodi.

Vo me|uvreme, hrvatskite proizvoditeli ve}e baraat od hrvatskata vlada vedna{ da zapo~ne so podgotovki i preku bilateralni dogovori da se sozdadat povolni uslovi za izvoznite kompanii.

E

SAVKA DIMITROVA GENERALEN DIREKTOR NA KONDITORSKATA KOMPANIJA EVROPA

e otvora mo`nost za makedonskite kompanii da go zgolemat u~estvoto na bosanskiot pazar.

So ogled na toa {to kaj niv pazarot e pomal, a standardot na gra|anite e ponizok, imame mo`nost da se borime za osvojuvawe na pogolem del i da bideme pokonkurentni.

S

KOMPANIITE NE O^EKUVAAT DRASTI^NI PROMENI NA DOMA[NIOT PAZAR el od doma{nite kompanii od prehranbenata industrija pak, ne o~ekuvaat drasti~ni promeni, odnosno izlezot na Hrvatska od CEFTA nema da ima golemo vlijanie vrz uvozot i izvozot na prehranbeni proizvodi. Savka Dimitrova, generalen direktor na konditorskata kompanija Evropa, veli deka iako kaj ~okoladoto }e bidat vovedeni kvoti i carini, o~ekuva deka hrvatskite kompanii }e najdat prostor na pazarot i vo ramkite na ovie kvoti, {to zna~i deka nema da ima golemo poskapuvawe na hrvatskite konditorski proizvodi vo Makedonija.

“Iako }e se primenuvaat kvoti, hrvatskite kompanii }e se najdat vo ramkite na kvotite. Za hrvvatskite proizvodi, koi tradicionalno se poznati za makedonskite potro{uva~i i se prepoznatliv brend, i da ima zgolemuvawe na cenata, ne o~ekuvam

D

deka }e ima namalena pobaruva~ka”, veli Dimitrova. Taa potencira deka sega se otvora golema mo`nost doma{nite kompanii pove}e da se probijat na bosanskiot pazar, kade {to na hrvatskite proizvodi }e bide vovedena carina.

“Ima golema mo`nost za makedonskite kompanii da go zgolemat u~estvoto na pazarot vo Bosna i Hercegovina. So ogled na toa {to kaj niv pazarot e pomal, a standardot na gra|anite e ponizok, imame mo`nost da se borime za osvojuvawe pogolem del i da bideme pokonkurentni”, veli Dimitrova.

Taa veli deka hrvatskite kompanii pove}e se pla{at od situacijata koja{to }e nastane otkolku {to nie se raduvame za promenite koi{to }e nastanat.

Sa{o Risteski, pretsedatel na Asocijacijata na prerabotuva~i (MAP), veli deka ne o~ekuva golema promena na

plasmanot na konzervirani proizvodi na doma{niot pazar, bidej}i koli~inite koi{to se prodavaat vo Makedonija ne se mnogu golemi sporedeno so izvozot vo EU. Spored nego, sekako deka doma{noto proizvodstvo }e bide pokonkurentno, no pova`no e toa {to se otvora dopolnitelna mo`nost za posilen vlez na bosanskiot pazar.

“Regionalniot pazar e klu~en za doma{noto proizvodstvo, pred s$ zatoa {to ovie proizvodi se tradicionalni i se prepoznatlivi za potro{uva~ite, posebno za na{ite proizvodi koi imaat pretpoznatliv kvalitet. Na doma{en pazar vo momentov se plasiraat okolu 9.000 toni od vkupnoto proizvodstvo i od godina vo godina ima tendencija na rast, pa o~ekuvam deka trendot }e prodol`i i s$ pogolemo }e bide u~estvoto na doma{nite proizvodi vo ponudata”, veli Risteski.

29

30 ENERGETIKA

MALI HIDROCENT - GOLEMI MAKI

KATERINA POPOSKA poposka@kapital.com.mk

oga se zboruva za malite hidroelektrani, edno treba da bide jasno - kaj niv samo zborot “mali� e mal. S$ drugo e golemo. Od golemata procedura dodeka da prote~e strujata, do golemite sredstva koi treba da se vlo`at vo

K

eden vakov proekt.

Pred okolu ~etiri godini vo dr`avava se sozdade euforija deka mala hidroelektrana e ne{to {to se pravi brzo i lesno, kako da se kupuva od prodavnica i se montira na reka i vedna{ po~nuva da proizveduva struja.

Toa vop{to ne e taka i slo`enata procedura e edna od glavnite pri~ini zo{to do deneska malite hidroelek-

KO^O AN\U[EV

SOPSTVENIK NA FEROINVEST

o celiot proces na podgotovka i izgradba na malite hidroelektrani ima faza koga treba da se ~itaat zakonite vo Makedonija, koi ne se nitu polo{i, nitu podobri od zakonite vo regionot, od edna prosta pri~ina {to tie se vo golem del prepi{ani. Ovde mora da ka`am deka kaj instituciite na sistemot, barem nie, naidovme na poddr{ka, vo smisla na toa deka ne po~uvstvuvavme deka nekoj saka da ja ko~i rabotata.

No, od druga strana, naidovme na golema koli~ina, ne bi rekol neznaewe, tuku novi informacii za aministracijata i nekoordiniranost me|u instituciite.

V

trani ne se masovno izgradeni.

Nitu investicijata za mala hidroelektrana e mala - investicijata vo eden megavat ~ini okolu dva milioni evra.

Poznava~ite na ovaa oblast velat deka za celiot proekt da zavr{i dobro i navreme mora site kocki da se namestat, a za toa ne treba sre}a, tuku znaewe, dolgi podgotovki, naporna rabota, trpenie i mnogu pari.

Energetikata e mnogu komplicirana i kompleksna dejnost, ne e dejnost za avantura, za probuvawe. Vaka biznismenot Ko~o An|u{ev, pioner vo izgradbata na malite hidroelektrani vo zemjava, go objasnuva biznisot so mali hidroelektrani. Toj ne e edinstveniot od ovoj sektor koj potencira deka iako biznisot so elektri~na energija e dohodoven i interesen, te`ok e patot do kvalitetno i uspe{no izvr{ena rabota.

SEKOJA MALA HIDROELEKTRANA E PROEKT SAM ZA SEBE! Nasproti evropskite i svetskite tren-

ENERGETIKA

BIZNISOT SO MALI HIDROELEKTRANI VO MAKEDONIJA VOOP[TO NE E LESEN. OPTOVARENI SO BROJNI I SLO@ENI ADMINISTRATIVNI PROCEDURI, DEL OD INVESTITORITE VO OVOJ OBNOVLIV IZVOR NA ENERGIJA ZA “KAPITAL” ZBORUVAAT I ZA TOA KAKO SE VLEGUVA VO BIZNISOT I ZA NEGOVATA ISPLATLIVOST mnogu e va`no da imate i seriozen Vo negovoto portfolio ima 14 mali proizvoditel na oprema koj }e hidroelektrani - {est koi se realizja konfekcionira sekoja elektrana. iraat preku javno-privatno partnerPred da po~neme da gradime mali stvo, a osum pod koncesija. Od niv, hidroelektrani, nie pristapivme kon sedum se vo sopstvenost na negovata istra`uvawe na hidrologijata. Sekoj kompanija Feroinvest, a ostanatite investitor mora da znae dali na sedum vo sopstvenost na konzorciumot konkretnata lokacija kade {to saka Mali hidroelektrani (50% Feroinvest da gradi ima dovolno voda za da i 50% Granit). pravi struja ili ne. Pred 5-6 goKako seriozen igra~ vo ovoj biznis dini, u{te koga dr`avata gi najavi od 2006 godina vleze Vladata, so malite hidroelektrani kako proekt, najava deka do 2013 godina planira jas po~nav da se podgotvuda dodeli koncesii na vam i napraviv tim koj na privatni firmi od zemjava teren ve}e rabote{e. Koga stranstvo za izgradba i stra vidov deka vo dr`avava 400 mali hidroelektrana 40 ne mo`am da se potpram ni. Do deneska se sklu~eni mali hidrocentrali se na seriozna proektantska dogovori za izgradba na dogovo povlasteni proizvoditeli ku}a, formirav sopstvena, samo 68 mali hidrocenna struja, ~ija{to vkupna mo}nost e 6.377 kilovati Akva vat, koja{to ima trali. Od niv, izgradeni trali 10 grade`ni in`eneri, samo pet, a struja se sam ma{inski in`eneri, proizveduvaat samo dve. proiz elektroin`eneri i arhiKADE ZAGLAVUVAAT tekti, koi ovie pet godini MAKEDONSKITE MAK mali hidrocentrali, so isklu~ivo proektiraat instalirana mo}nost FIRMI? FIRM od 3.754 kilovati se vo elektrani i ni{to drugo.

Del od o investitorite koi faza na izgradba, a ne se Za prvite nekolku elekve}e sse vlezeni vo bipu{teni vo upotreba trani im obezbediv i znisot so mali hidrocenkonsultantski uslugi od trali objasnuvaat kolku Slovenija i od Avstrie dolg i makotrpen patot za izgradba ja, bidej}i toa se zemji koi imaat na mala hidroelektrana. Otkako }e ja isklu~itelno iskustvo vo malite istra`at lokacijata kade {to treba hidroelektrani. Samo Avstrija dosega da gradat i }e sklu~at dogovor za ima izgradeno 3.000 mali hidroelekgradba, bez ogled dali e javno-privattrani. Od druga strana, jas sum profe- no partnerstvo ili pod koncesija, sor na Ma{inskiot fakultet vo Skopje, procedura koja mo`e da trae re~isi ja razbiram problematikata, znam da dve godini, duri toga{ po~nuva magi koordiniram i nie na toj na~in kotrpnata rabota i administrativnite go obezbedivme potrebniot know-how lavirinti. ^itawe zakoni, za proektot”, objasnuva An|u{ev za podgotvuvawe dokumenti i “Kapital”. odewe od institucija do

13

TRALI dovi, proizvodstvoto na elektri~na energija od obnovlivi izvori vo Makedonija nema dolga istorija. Vo zemjava zasega ima pomalku od 10 investitori koi proizveduvaat struja od mala hidroelektrana, ~ija vkupna mo}nost e samo 6.377 kilovati, poka`uvaat podatocite od Regulatornata komisija za energetika zaklu~no so juni godinava.

Deka izgradbata na mala hidroelektrana ne e voop{to lesna i ednostavna rabota poka`uva i faktot {to sekoja mala hidroelektrana e proekt sam za sebe, za razlika od drugite obnovlivi izvori. Ne postojat dve identi~ni mali hidroelektrani. Site se razlikuvaat po mestoto kade {to se gradat, po koli~estvoto voda {to go zafa}aat, po vidot na turbinata, po padot na vodata...

“Za da mo`ete da napravite mala hidroelektrana, neophodno e da imate seriozna proektantska ku}a zad sebe, koja{to }e mo`e za sekoja elektrana da najde optimalno re{enie. Sekako,

4

VAQON SARA]INI MINISTER ZA EKONOMIJA

omentalno se izgradeni pet mali hidrocentrali, a do krajot na godinata o~ekuvame da se izgradat u{te pet. Site drugi se vo napredna faza na izgradba. Uslovot za koncesionerite e malata hidrocentrala da se zavr{i vo rok od tri godini od potpi{uvaweto na dogovorot. Dosega ne sme odzele nitu edna koncesija, iako imavme problemi na teren so op{tinite i so naselenieto. Fakt e deka koncesionerite se `alat i mnogu ~ekaat za dobivawe dozvoli i soglasnosti od instituciite. Zatoa, so odluka na Vlada re{ivme za sekoe docnewe po vina na nadle`nata institucija da go prodol`ime rokot za izgradba za onolku za kolku koncesionerot ~ekal da dobie nekoja soglasnost ili mislewe od institucijata.

M

31

32 ENERGETIKA institucija, “peglawe” na problemite so lokalnoto naselenie kade {to treba da nikne elektranata...

“Vo celiot proces na podgotovka i izgradba na malite hidroelektrani ima faza koga treba da se ~itaat zakonite vo Makedonija, koi ne se nitu polo{i, nitu podobri od zakonite vo regionot, od edna prosta pri~ina {to tie se vo golem del prepi{ani.

Ovde mora da ka`am deka kaj instituciite na sistemot, barem nie, naidovme na poddr{ka, vo smisla na toa deka ne po~uvstvuvavme deka nekoj saka da ja ko~i rabotata. No, od druga strana, naidovme na golema koli~ina, ne bi rekol neznaewe, tuku novi informacii za aministracijata i nekoordiniranost me|u institucite.

Naidovme i na strav kaj najniskiot e{alon na administracija. Na primer, odite kaj nekoj referent i mu velite vi treba grade`na dozvola za mala hidroelektrana i toj se blokira. Za da izgradite edna hidroelektrana, procesot niz dr`avnite institucii e mnogu kompliciran, no toj e takov i vo Bugarija, Grcija i vo Avstrija. Mora da priznaam deka ministrite, pa duri i premierot davaat poddr{ka na seto toa, ni pomagaat na site za procesot da ne se ko~i vo nekoja od instituciite”, veli An|u{ev.

Iskustvoto na del od investitorite vo ovaa oblast e dokaz deka investitorite mo`at sami da si go iskompliciraat celiot proekt, za-

toa {to po~nuvaat so obezbeduvawe dozvoli i dokumenti u{te pred da napravat proekt. Eksproprijacijata na zemji{teto, apliciraweto za grade`noto zemji{te, izgradbata na pristapnite pati{ta sleduvaat duri otkako investitorot, tehni~ki, }e go ima nacrt-proektot kako treba da izgleda elektranata - od toa kade }e se nao|a elektranata do toa kade }e pominuva cevkovodot, ma{inskata zgrada...

ADMINISTRATIVNI LAVIRINTI Pri izgradba na mini-hidroelektrana investitorot treba da “tropne” vo nekolku ministerstva. Bidej}i hidroelektranite se pravat i vo {umi, vo planini, potrebno e Ministerstvoto za zemjodelstvo da mu izdade na investitorot dozvola za prenamena na zemjodelskoto zemji{te vo grade`no.

Ministerstvoto za `ivotna sredina i prostorno planirawe treba da ja vpi{e elektranata vo prostorniot plan. Dokolku elektranata ima instalirana mo}nost pod eden megavat, za proektot grade`na dozvola izdava lokalnata samouprava, no ako elektranata e so mo}nost nad eden megavat, grade`na dozvola izdava Ministerstvoto za transport i vrski. Celata “golgota” opfa}a i izrabotka i odobruvawe ekolo{ki elaborati i studii, dobivawe slu`benost nad zemji{teto od strana na Upravata za imotni odnosi pri Ministerstvoto za finan-

Важечки повластени тарифи за производство на струја од мали хидроцентрали

инсталирана моќност (во киловати)

евроценти /киловат час

помалку од 85.000

12

85.000-170.000

8

170.000-350.000

6

350.000-700.000 над 700.000

5 4,5

извор: Регулаторна комисија за енергетика

POVLASTENI TARIFI ZA PROIZVODSTVO NA STRUJA OD MALI HIDROELEKTRANI a da go stimulira proizvodstvoto na struja od obnovlivi izvori na energija (voda, sonce, veter, biomasa), dr`avata dava povlasteni tarifi za proizvodstvo, odnosno za otkup na strujata.

Otkako investitorot }e dobie dozvola za povlasten proizvoditel na struja od mala hidroelektrana, treba da sklu~i dogovor so MEPSO, koj }e mu ja otkupuva strujata po odredena tarifa. Investitorot ja ima elektranata vo svoja sopstvenost 20 godini, po {to ja vra}a na dr`avata.

Z

sii, da se pominat katastarskite postapki, pa Ministerstvoto za transport i vrski da izdade dolgotraen zakup na gradbite. Plus, potreben e i dokaz deka na lokacijata kade {to planirate da gradite mini-hidroelektrana nema spomenici, retki `ivotni i rastenija.

Ise~enata {uma }e treba da ja nadomestite vo dogovor so javnoto pretprijatie Makedonski {umi.

“Kratko re~eno, ovaa rabota bara seriozna sinhronizacija. Jas bev svesen za ova u{te na samiot po~etok. Koga po~nav da se zanimavam so ova, trgnav podgotven so seriozen tim so mene.

Ne slu~ajno napraviv i konzorcium so grade`nata kompanija Granit, bidej}i seriozna grade`na oprema vo Makedonija ima samo Granit. Se raboti za nosewe bageri vo planina, za kr{ewe karpi...”, veli An|u{ev za “Kapital”.

Ministerot za `ivotna sredina, Abdula}im Ademi, priznava deka koncesionerite se `alat deka rokot za koncesionirawe po~nuva vedna{ po potpi{uvaweto na dogovorot, iako nim im bile potrebni najmalku dve godini za da ja izgradat elektranata i u{te najmalku edna godina za da po~nat da proizveduvaat struja. No, najava za promena na Zakonot za vodi ili na idnite koncesiski dogovori zasega nema da ima.

“Sekako deka koncesionerite imaat i drugi zabele{ki, koi }e se obideme da gi nadmineme vo nekoi od slednite tenderi”, kuso objasni Ademi.

BROJ 662

04/07/2012

ENERGETIKA

www.kapital.mk

33

USLOVI KOI TREBA DA SE ISPOLNAT ZA DA SE STANE POVLASTEN PROIZVODITEL NA STRUJA OD MALA HIDROELEKTRANA

Potrebni se okolu 20 dokumenti; Odobrenie za gradba od op{tinata ako se raboti za objekt so pomal kapacitet ili od Ministerstvoto za transport i vrski ako e pogolem kapacitet; Izgotvuvawe ekolo{ki studii, pominuvawe na katastarski proceduri, re{avawe imotnopravni odnosi, obnovuvawe na ise~enata {uma; Regulatornata komisija za energetika i Agencijata za energetika odobruvaat licenci za proizvoditel na struja, predlicenca za povlasten proizvoditel, odobruvaat upotrebna dozvola; Regulatornata komisija za energetika na krajot dava licenca za povlasten proizvoditel na struja od mala hidrocentrala; So site dokumenti investitorot odi vo MEPSO i sklu~uva dogovor za ispla}awe na povlastenata tarifa.

NEREALIZIRANI PROEKTI Avstriskata energetska kompanija Enerxi coter bej (Energy Zotter Bay), docni so izgradbata na prvite mali hidrocentrali od vkupno 16 za koi vo juli 2009 godina dobi koncesii za voda. Iako najavi deka vo fevruari 2010 godina }e po~nat da gi proizveduvaat i prvite kilovat-~asovi struja od nekolkute mali hidrocentrali, avstriskiot investitor dosega izgradil samo dve. Upravitelot na firmata vo zemjava, Samoil Celevski, za “Kapital” veli deka i ponatamu se zainteresirani da gi gradat elektranite za koi dobile koncesija, dodavaj} i deka nema najavi od nadle`nite za mo`no raskinuvawe na dogovorite za onie lokacii kade {to investitorot ne po~nal da gradi.

Nere{enite imotno-pravni odnosi, nepodgotvenosta na administracijata i dolgite proceduri se samo del od problemite koi ja onevozmo`uvaat navremenata izgradba na malite hidrocentrali vo zemjava. Postojnite investitori na ovie elektrani za “Kapital” obelodenuvaat deka docnat so izgradba i poradi lo{o skroenata tenderska dokumentacija.

zavr{ena rabota, povrat za 8-11 Spored proekcite na Vladata, 400-te godini e normalno, a s$ {to e nad 11 mali hidrocentrali godi{no treba godini se smeta za lo{o srabotena da proizveduvaat 1.200 gigavat-~asovi investicija. struja, {to e re~isi kolku godi{noto proizvodstvo na s$ u{te neizgradenite Bankite vo zemjava velat deka se podgotveni da finansiraat pokrupni ^ebren i Gali{te ili kolku na Vardproekti duri i ako e potrebno doarska Dolina. polnitelno da se obezbedi kapital od BANKITE - NEOPHODNA ALKA Biznisot so mali hidroelektrani ne gi svoite mati~ni kompanii od stranstvo, no baraat kvalitetni idei koi zaobikoluva ni finansiskite instigarantiraat uspe{na realizacija tucii. Ako se zeme predvid deka eden na proektite. Fakt e deka takviot megavat ~ini najmalku dva milioni evra, osven so administrativni pre~ki, na~in na finansirawe, popoznat kako proektno finansirawe, vo koe bankite investitorite imaat maka da najdat aktivno u~estvuvaat vo izveduvaweto i dovolno pari za da go na proektite, a za kredifinansiraat proektot. garancija vo tite ne baraat b “Konkretno, za da gi ili hipoteka, vid na zalog za izgradam 14-te mali zastapen e mnogu malku m hidroelektrani, potrebni zemjava. Proektnoto vo zemjav mali hidroelektrani se okolu 30 milioni evra.

Vladata planira{e da finansirawe, vsu{nost, e finansir Za da gi obezbedite ovie se izgradat za periodot obezbeduvawe kredit za obezbedu pari, treba da najdete 2006-2013 godina konkreten proekt i negovata nekoja banka koja }e vi realizacija. Voobi~aeno, realizac veruva, bidej}i 30 milproektnoto finansirawe so proekt ioni evra investicija realiziraat proekti se reali ne se pravi so sopstveni dogovori potpi{a kako vo grade`ni{tvoto, grade` pari ili so hipoteki, se Vladata so doma{ni i izgradba na stanbeni pravi so proektno finanso stranski koncesioni fozgradi, hidrocentrali h eri za izgradba na mali sirawe, kako {to celiot hidrocentrali so vkupen tocentrali i drugi krupni tocentral svet raboti vo svetot vo instaliran kapacitet od infrastrukturni proekti. infrastr 58 megavati energetikata. Bankite vo Najva`no e toj proekt da vas treba da prepoznaat generira dovolno profit, kapacitet, da vidat deka {to }e go napravi ppazarno odr`liv i mo`at da vi gi dadat parite, a vie sekako, }e ovomo`i neprekinato vra} da garantirate so proektot”, tvrdi awe na kreditot. Vo vakvi slu~ai, An|u{ev. bankata aktivno se vklu~uva vo nadZa da se vleze vo ovoj biznis, treba zorot na realizacijata na proektot, a da se ima i presmetan rizik deka odobruvaweto na parite e etapno vo verojatno, investitorot }e se soo~i i so svoevidni administrativni pre~ki i zavisnost od potrebata. Na primer, za nabavka na osnoven materijal, bankata neplanirani tro{oci. Sekoga{ postoi odobruva tolku pari kolku {to treba i rizikot od lo{a hidrologija. Vo da se plati so fakturata, odnosno energetikata povratot na investicijata za 5-6 godini se smeta za odli~no direktno gi pla}a fakturite.

400 68

34 REPORTA@A REPORTA@A PROFIL

„KAPITAL” VO KAVADARCI

CELA TIKVE[ DA RABOTI ZA KAVADAR^ANI SO NETRPENIE GO ^EKAAT STARTOT NA NAJGOLEMATA INVESTICIJA VO ISTORIJATA NA GRADOT, FABRIKATA NA GERMANSKATA KOMPANIJA DREKSLMAER, PARTNER NA SVETSKI POZNATIOT MERCEDES, KOJA TREBA DA PO^NE SO RABOTA VO APRIL SLEDNATA GODINA. O^EKUVAWATA SE GOLEMI. SITE POSAKUVAAT NOVA RABOTA SO POGOLEMI PRIMAWA. I VO OP[TINATA VE]E RAZMISLUVAAT NAGOLEMO. O^EKUVAAT NOVI 10.000 @ITELI, A NA ]AR SE NADEVAAT I UGOSTITELITE

BROJ 662

04/07/2012

www.kapital.mk

REPORTA@A

35

foto: IVANA KUZMANOVSKA

[IJA SAKA A MERCEDES

36 REPORTA@A PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

avadarci ve}e go `ivee sonot za Mercedes. Vo gradot site do detali se informirani za najgolemata investicija vo istorijata na Kavadarci i site se nadevaat deka so otvoraweto na fabrikata na germanskata kompanija Drekslmaer, koja }e proizveduva delovi za modelite od C-klasa za svetski poznatiot Mercedes, }e porasne cenata na rabotnata raka i }e se najde podobra rabota. Vo narednite nekolku godini vo nekolku fazi vo ovaa fabrika treba da se vrabotat okolu 4.000 lica. „Pa sigurno nema da ostanam da rabotam vo butik za 5.000 denari.

Po gradot se zboruva deka Germancite }e ponudat podobri plati i normalno deka }e se prijavam na oglasot, koga toj }e bide raspi{an”, veli Elena, koja raboti vo eden od kavadare~kite butici.

Za zgolemuvawe na prometot ve}e razmisluvaat i gazdite na kafuliwata i restoranite. „Se nadevame deka so pogolemata frekvencija na lu|e vo gradot i nie }e imame }ar”, velat vo kavadare~kite kafuliwa.

I op{tinata najavenata investicija vo vrednost od 20 milioni evra ja sfa}a seriozno. Ve}e se raboti na promeni i usoglasuvawa na grade`nite planovi za gradot, bidej}i od op{tinata po izgradbata i startuvaweto so rabota na fabrikata se o~ekuva zgolemuvawe na brojot na `itelite. „O~ekuvame brojot na `iteli da ni se zgolemi za okolu 10.000. Vo gradot ve}e se gradat nekolku novi stanbeni objekti, vo plan e izgradba i na novi, a naskoro planirame

K

Objektot na Drekslmaer }e bide sli~en na objektot na kompanijata vo Balti, Moldavija.

izgradba i na gradinka”, veli gradona~alnikot Aleksandar Panov.

Momentalno op{tinata ima 42.000 `iteli, od koi kako nevraboteni se vodat okolu 5.000 lica.

KAKO KAVADARCI GI POBEDI VELES I TETOVO Pred da ja donese finalnata odluka, Drekslmaer kako opcija za gradewe na fabrikata gi ima{e i Egipet i Bugarija kako mo`ni lokacii, po {to po edna godina pregovarawe be{e donesena kone~na odluka da se investira vo Makedonija. Na po~etokot vo igra bea i Veles i Tetovo, no na krajot se izbra Kavadarci. „Kavadarci go pobedi Veles, bidej} i ponudivme podobri uslovi. Germancite celosno gi oslobodivme od komunalna taksa. Od op{tinata dobija 4 milioni denari subvencii za iznajmuvawe delovni prostorii (do dekemvri 2012 godina) za smestuvawe na menaxerskiot tim dodeka se izgradi fabrikata. So kavadare~kite

KAVADARCI NAJGOLEM IZVOZNIK

radot Kavadarci va`i za edna od op{tinite koja e vo grupata na najgolemi izvoznici vo zemjava. Vo grupata na „Top 100 izvoznici”, koja sekoja godina ja izdava nedelnikot „Kapital”, vleguvaat tri kompanii od ovoj grad. Feni industri, proizvoditelot na feronikel e eden od najgolemite izvoznici od Makedonija, so prose~en izvoz od okolu 500 miloni dolari. Feni, u~estvuva so pove}e od 15% vo vkupniot makedonski izvoz. Vo ovaa grupa e i kavadare~kata kompanija, IGM Trejd, so prose~en izvoz pogolem od 60 milioni dolari, tutunskiot kombinat Alijans one i vinarskata vizba Tikve{. Kompaniite so sedi{te vo Skopje (okolu 40) pravat 50% od vkupniot izvoz na Makedonija, dodeka kompaniite od Kavadarci 33%. Ostanatite 17% go pravat kompaniite od ostanatite gradovi niz Makedonija.

G

KOMPANIJA RASPOSLANA NA ^ETIRI KONTINENTI rekslmaer grup e edna od najgolemite kompanii za proizvodstvo na avtodelovi. Vo nejzinoto portfolio se prisutni izrabotki za BMW, Mercedes-Benz, Porche, Audi, Bugatti, Jaguar... Osnovana e vo 1958 godina i ima 53 fabriki niz svetot. Vo 2010 godina kompanijata ima{e vkupna proda`ba od okolu 1,8 milijarda evra. Kompanijata ima svoi kapaciteti vo dvaeset zemji na ~etiri kontinenti i za nea rabotat pove}e od 35.000 lica.

D

BROJ 662

04/07/2012

REPORTA@A

www.kapital.mk

BROJKI

20

milioni evra iznesuva investicijata na Drekslmaer

5

hektari e povr{inata na koja }e se protega fabrikata koja }e proizveduva delovi za Mercedes

70%

od vrabotenite vo novata fabrika }e bidat `eni

1.000

lica se prijavile na oglasot za vrabotuvawe za menaxerski pozicii

1

april idnata godina e rokot do koga treba da bide izgradena fabrikata

2.500

lica od Kavadarci i okolinata se o~ekuva da proizveduvaat delovi za Mercedes

200.000

evra e ~istata zarabotuva~ka na op{tinata Kavadarci od ovaa investicija

5.000

e brojot na nevraboteni vo Kavadarci

Kavadar~ani so netrpenie go o~ekuvaat startot na novata fabrika.

hoteli sklu~ivme dogovor za nivno osloboduvawe od turisti~ka taksa, a tie se soglasija za smestuvawe na 50 lica od kompanijata Drekslmaer i za gri`a za nivna ishrana.

Germancite dobivaat i subvencionirana cena za prevoz. Kavadarci i urbanisti~ki be{e popodgotven od Veles. Vedna{ na raspolagawe imame lokacija, locirana vo tretata industriska zona vo gradot”, objasnuva gradona~alnikot Panov.

Golema zasluga za „pobedata” na Kavadarci nad Veles ima i kavadar~anecot Vasko Grkov, generalen konzul na Makedonija vo Minhen, Germanija, koj lobiral Kavadarci da ja dobie fabrikata. Чistata zarabotka za op{tinata od ovaa investicija e 200 iljadi evra, a za dr`avata 50 iljadi evra.

FABRIKATA ]E STARTUVA SO RABOTA SLEDNATA PROLET Fabrikata na Drekslmaer, e locirana na samiot vlez na Kavadarci i }e se protega na 5 hektari. Momentalno tamu se vr{i poramnuvawe na terenot i se pravat podgotvitelni raboti. Fabrikata se gradi na zemji{te koe go ima

100 ILJADI EVRA PENALI ZA EDEN DEN DOCNEWE?! olku seriozno si ja sfatile rabotata Germancite, zboruva i neoficijalniot podatok, spored koj izveduva~ot na grade`nite raboti za fabrikata na Drekslmaer }e pla}a penali od 100 iljadi evra za eden den docnewe. Spored neoficijalni izvori vo dogovorot koj Drekslmaer go sklu~il so IGM Trejd (koj }e go gradi objektot) pi{uva i deka germanskata kompanija ne smee da prezema rabotnici od IGM Trejd.

K

GRCITE ISPLA[ENI DA NE IM GI ZEMAT RABOTNI^KITE o Kavadarci i Negotino poslednive nekolku godini se otvorija dvaestina tekstilni fabriki, zad koi prete`no stojat gr~ki investitori. Bidej}i 70% od vrabotenite koi }e se barat za fabrikata na Drekslmaer }e bidat `eni, gr~kite sopstvenici se ve}e vo panika deka }e ostanat bez rabotni~kite, koi prose~no zarabotuvaat od 6.000 do 9.000 denari.

V

ALEKSANDAR PANOV GRADONA^ALNIK NA KAVADARCI

O~ekuvame brojot na `iteli da ni se zgolemi za okolu 10.000. Vo gradot ve}e se gradat nekolku novi stanbeni objekti, vo plan e izgradba i na novi, a naskoro planirame izgradba i na gradinka.

37

38 REPORTA@A kupeno IGM Trejd, koj ima i obvrska da go izgradi objektot, koj potoa }e im go iznajmi na Germancite.

Fabrikata vo koja }e se proizveduva elektri~na oprema i kabelski instalacii treba da bide zavr{ena do 1 april. Izgledot na fabrikata treba da bide sli~en kako na fabrikata na germanskata kompanija vo Balti, Moldavija.

Vo nea, osven kavadar~ani, mo`nost za vrabotuvawe }e imaat i `itelite na sosednite Veles i Prilep. Spored o~ekuvawata, od Kavadarci i od okolinata treba da se vrabotat okolu 2.500 lica, a ostatokot od drugi mesta vo ovoj del na zemjata.

Kompanijata Drekslmaer momentalno ima raspi{ano oglas za vrabotuvawe na 23 lica koi }e bidat del od menaxerskiot tim na fabrikata. Oglasot e me|unaroden i e raspi{an vo sedum zemji. Na nego se javile pove}e od 1.000 lica.

Germancite prete`no baraat lu|e so iskustvo vo privatniot sektor od proizvodnite sektori, industrijata, a povolnost e iskustvoto vo avtomobilskata industrija. Primarno e

Menaxerskiot tim na Drekslmaer }e prestojuva vo kavadare~kite hoteli Feni i Uni palas.

CELOTO PROIZVODSTVO NA DREKSLMAER ]E ODI ZA IZVOZ pored planovite, celoto proizvodstvo na Drekslmaer }e bide nameneto za izvoz, {to pozitivno }e vlijae i vrz makroekonomskata sostojba na zemjava. Presmetkite poka`uvaat deka fabrikata }e ima godi{no proizvodstvo od 100 milioni evra. Na{ata zemja }e ima benefit od toa {to netoizvozot od novata fabrika }e iznesuva 40 milioni evra godi{no.

S

i znaeweto angliski jazik. Se bara znaewe i germanski jazik, no ne e presudno za site pozicii.

Ve}e finalizira izborot na tehni~ki

VO SPECIJALEN PRILOG

MEDIA & ADVERTISING NA 25 JULI VO MAGAZINOT KAPITAL ]E ^ITATE: Analiza na makedonskata mediumska scena – problemi, predizvici, iden razvoj!

Advertajzing kola~ot vo Makedonija od godina vo godina e se pomal!

Koj se reklamira vo makedonskite mediumi? Kolku? Kade? [to sleduva?

Kako }e se razvivaat internet mediumite i internet oglasuvaweto vo Makedonija?

Kakvi se sostojbite na mediumskite scena na Balkanot?

Golemite svetski mediumi se vo faza na seriozna rekonstrukcija.

Kakva e idninata na tradicionalnite mediumi?

Internet VC tradicionalni mediumi!

menaxer na fabrikata, komercijalen menaxer, asistent na menaxmentot, menaxer za ~ove~ki resursi i finansiski menaxer...

foto: IVANA KUZMANOVSKA

40 INTERVJU

XOZEF LESARD DIREKTOR NA KANCELARIJATA ZA EKONOMSKI RAZVOJ PRI MISIJATA NA USAID VO MAKEDONIJA

PRODOL@UVAME DA POMAGAME ZA POGOLEMA KONKURENTNOST NA MAKEDONSKATA EKONOMIJA

BROJ 662

04/07/2012

INTERVJU

www.kapital.mk

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

G. Lesard, koi se najzna~ajnite pridobivki {to uspea da gi obezbedi Kancelarijata za ekonomski razvoj pri Misijata na USAID vo Makedonija za makedonskata ekonomija dosega?

Od 1993 godina navamu USAID ima obezbedeno pove}e od 500 milioni dolari za razvojna pomo{ za Makedonija, od koi 40% bea iskoristeni za niza programi za razvoj na ekonomijata, koi & pomognaa na zemjata da ja sprovede tranzicijata kon pazarno orientirana ekonomija.

Vo prvite godini primarnite oblasti vo koi investira{e USAID na Makedonija & pomognaa da vospostavi zakonska ramka i da gi zajakne glavnite ekonomski institucii {to se potrebni za funkcionirawe na edna moderna pazarna ekonomija. Go pomognavme kreiraweto poefikasna politi~ka sredina za delovno rabotewe i investirawe vo zemjata. Na primer, USAID rabote{e kako partner so razli~ni biznisi so cel da go olesni dijalogot me|u javniot i privatniot sektor za da se analiziraat politikite i da se donesuvaat informirani politi~ki odluki, koristevme tehnologija za ja pottikneme transparentnosta vo vladinoto rabotewe i obezbedivme visokospecijalizirana tehni~ka ekspertiza i obuka za da promovirame konkurentnost i najdobri praktiki vo privatniot sektor, koj mnogu brzo se razviva{e.

Aktivnostite na USAID rezultiraa so voveduvawe na sistem koj go usoglasi procesot na aplicirawe za dozvoli za izvoz/uvoz, so toa {to konsolidira{e 66 razli~ni dozvoli {to gi izdavaat 16 vladini subjekti na edna internetstranica, www.exim.gov.mk. Ovie, kako i mnogu drugi reformi vo delovnoto opkru`uvawe, zaedno so reformite na Vladata i drugite donatori, & pomognaa na Makedonija visoko da se rangira vo godi{niot izve{taj na Svetskata banka, “Delovno rabotewe� (Doing Business), pri {to dvapati be{e rangirana me|u prvite 10 zemji vo ovaa presti`na anketa. Vo partnerstvo so Biroto za javni nabavki go osnovavme Centarot za obuka za javni nabavki, kade {to pove}e od 100 lica bea obu~eni i se steknaa so titulata ovlasten specijalist za javni nabavki.

Kakva konkretna pomo{ dobija oddleni biznis-sektori od razvojnata programa na USAID vo zemjava?

Pomo{ta na USAID vo finansiskiot sektor go zgolemi pristapot do finansiski sredstva za malite i za srednite pretprijatija, ja poddr`a makedonskata berza da vovede novi moderni praktiki i pomogna da se kreira raznoviden penziski sistem.

Promoviraweto inovacii vo makedonskiot deloven sektor im pomogna na pretpriema~ite da dodadat vrednost na

Nie }e prodol`ime so podobruvawe na delovnoto opkru`uvawe, koe }e ovozmo`i priliv na stranski investicii i zgolemeni doma{ni investicii. Tie investicii }e donesat znaewe, vrski so me|unarodniot pazar i proizvodstvo na posofisticirani proizvodi, koi }e ja pro{irat i }e ja napravat poraznovidna izvoznata baza i }e obezbedat podobra i postabilna osnova za rast na bruto-doma{niot proizvod nivnite proizvodi i uslugi. Na primer, vo vinarskata industrija im pomognavme na nekolku vinarnici da proizvedat i da izvezat pogolemi koli~ini vino vo {i{iwa. Pomognavme da se osnovaat sosema novi industrii vo Makedonija, kakvi {to se digitalnite specijalni efekti vo filmskata industrija i recikliraweto plastika. Edna kompanija od poleto na digitalnite mediumi koja dobi poddr{ka od nas porasna do stepen {to sega vrabotuva pove}e od 100 kreativci. Industrijata za reciklirawe plastika zna~itelno e naprednata vo odnos na nivoto vo 2005 godina, koga za prvpat zapo~navme da gi poddr`uvame neformalnite sobira~i na plastika.

Na{ata poddr{ka zna~itelno pomogna da se is~isti bregot na rekata Vardar i generalno, im pomogna na stotici neformalni sobira~i od romskata zaednica da gi zgolemat svoite prihodi.

USAID, isto taka, be{e pioner so programi {to im pomognaa na privatnite pretprijatija da postignat efikasnost preku koristewe na informati~kite i na komunikaciskite tehnologii. Na primer, na{iot proekt za e-vlada vovede tehnolo{ki re{enija koi go usoglasija obezbeduvaweto vladini uslugi za delovnata zaednica. Internet-aplikaciite go podobrija pristapot, go namalija vremeto na obrabotka i ja zgolemija transparentnosta pri sproveduvaweto na javnite nabavki, izdavaweto dozvoli za me|unaroden kargo-transport, prijavuvaweto vraboteni lica, podnesuvaweto dano~ni prijavi i izdavaweto dozvoli za uvoz/izvoz.

Vo finansiskiot sektor na{eto istra`uvawe ni poka`a deka golem broj mali pretprijatija s$ u{te se soo~uvaat so ote`nat pristap do kapital. Ova go re{avavme na pove}e na~ini, vklu~itelno i so osnovawe na dve vode~ki organizacii za mikrofinansirawe vo Makedonija, FULM i Mo`nosti, kako i Fondot za mali i sredni pretprijatija na Krimson kapital (Crimson Capital). Isto taka, identifikuvavme deka postojat odredeni slabosti vo menaxmentot na makedonskite pretprijatija i strate{kiot menaxment na izvr{no nivo. Vo 2007 godina go osnovavme Centarot za razvoj na pretpriemni{tvoto i upravuvawe (CEED), koj obezbeduva obuka i prakti~no delovno znaewe, uslugi za poddr{ka na biznisite i pristap do finansii za malite pretprijatija, so cel stimulirawe na ekonomskiot razvoj

i sozdavawe rabotni mesta vo ~etiri regioni vo zemjata.

Koi proekti se sproveduvaat vo momentov na poleto na ekonomskiot razvoj pod rakovodstvo na Misijata na USAID vo Makedonija?

Vo momentov programata na USAID za ekonomski razvoj vo Makedonija e naso~ena kon podobruvawe na delovnata politika i opkru`uvaweto za investirawe, kako i na zgolemuvawe na konkurentnosta na malite i na srednite pretprijatija vo strate{ki sektori koi{to imaat potencijal za razvoj i za sozdavawe rabotni mesta.

Posebni oblasti {to dobivaat poddr{ka se stranskite i doma{nite investicii, promocijata na izvozot, razvojot na mikropretprijatija, javno-privatniot dijalog za kreirawe ekonomski politiki, razvojot na rabotna sila i klimatskite promeni i energetskiot sektor, koi se naso~eni kon energetska efikasnost i promocija na obnovlivi izvori na energija.

Proektot za unapreduvawe na investiraweto i izvozot raboti so Ministerstvoto za ekonomija i so Agencijata za stranski investicii i promocija na izvozot na unapreduvawe na nivnite vnatre{ni praktiki za poddr{ka na izvoznicite vo klu~nite industrii, kako i na obezbeduvawe uslugi za poddr{ka na investitorite po nivnoto investirawe vo zemjata. Stranskite investicii {to se napraveni dosega vo Makedonija, kako i doma{nite izvoznici imaat vlijanie vrz izvozot i vrz rastot na BDP, no nivnoto vlijanie e minimalno koga stanuva zbor za namaluvawe na nevrabotenosta, koja i ponatamu ostanuva na nivoto od 30%.

Vo maj zapo~navme so nov proekt, koj treba da go poddr`i ekonomskiot razvoj na lokalno nivo vo dva regioni vo Makedonija - Pelagonija i Polog. Na{iot Proekt za konkurentnost, koj zavr{i vo maj godinava, rabote{e so pove}e od 500 makedonski kompanii i ima{e golemo vlijanie vrz trite sektori koi bea negova cel - konfekcija, lesno proizvodstvo i informati~ka tehnologija.

Konkretno, koja be{e ulogata na Proektot za konkurentnost?

Proektot izraboti alatki, vklu~itelno i finansiska platforma, koja gi re{ava problemite so finansiskite pazari i na kompaniite im obezbeduva polesen pristap do finansiski sredstva, a isto taka, obezbedi i poddr{ka za u~estvo na saemi, nastani biznis-so-biznis i

41

42 INTERVJU organizira{e poseti na Makedonija od stranski kupuva~i od celnite evropski pazari. Proektot vospostavi dve programi koi potoa se transformiraa vo lokalni nevladini organizacii. “Moja kariera” nudi programi za praktikantska rabota i vrabotuvawe so cel da se namali jazot na pazarot na trud me|u ponudata i pobaruva~kata na rabotna sila, a na lu|eto {to baraat rabota im nudi obuka i iskustvo {to im e potrebno za da najdat postojano vrabotuvawe.

Vo izminatite dve godini zapo~navme nekolku novi proekti direktno so lokalni organizacii. Timot od Kancelarijata za ekonomski razvoj pri USAID e posveten na gradeweto na kapacitetite na lokalnite subjekti na dolg rok, bidej}i samo taka mo`e da se obezbedi odr`livost na ovie va`ni uslugi za ekonomski razvoj. Ova go gledame kako investirawe vo idninata na zemjata, kade {to so namaluvaweto na aktivnostite na me|unarodnite donatori Makedoncite prezemaat s$ pogolema odgovornost vo razvojot na zemjata.

Poto~no, sega imame {est grantovi vo vkupen iznos od 7,1 milioni dolari za nevladinite organizacii, so cel da im pomogneme da nau~at za pretpriemni{tvoto i sozdavaweto novi delovni potfati i da gi pro{irat nivnite aktivnosti nadvor od Skopje za da go poddr`at lokalniot ekonomski razvoj.

Me|u na{ite partneri na lokalno nivo se i biznis-inkubatorot vo Bitola nare~en “Biz n i s s ta rta p c e n ta r”, C entar ot z a

gra|anski komunikacii, CEED i Mre`ata za ruralen razvoj, koja go sproveduva na{iot prv proekt za klimatski promeni vo zemjata.

Koi se proektite so koi Kancelarijata za ekonomski razvoj pri USAID tesno sorabotuva so Vladata vo momentov? Na koi proekti najmnogu im e potrebna institucionalna poddr{ka od centralnata i od lokalnata vlast?

Na{ glaven proekt koj e naso~en kon ekonomskite politiki i gradeweto na kapaciteti e Proektot za unapreduvawe na investiraweto i izvozot. Glavni sorabotnici vo ramkite na Vladata na Republika Makedonija se Kabinetot na potpretsedatelot na Vladata zadol`en za ekonomski pra{awa, Ministerstvoto za ekonomija i Agencijata za stranski investicii i promocija na izvozot.

Proektot ima za cel da ja podobri sorabotkata me|u ministerstvata i da pomogne pri usoglasuvaweto na procesite za privlekuvawe stranski investicii.

Eden od klu~nite strate{ki dokumenti, ~ie{to implementirawe e poddr`ano od ovoj proekt, e “Industriskata politika”, koja sodr`i golem broj merki za poddr{ka i razvoj na privatniot sektor i doma{nite investicii. Kaj Agencijata za stranski investicii i promocija na izvozot na{ata poddr{ka glavno e naso~ena kon gradewe na kapacitetite na Agencijata za promocija na izvozot.

Promocijata na izvozot stana dopolnitelna funkcija na Agencijata vo 2011 godina, a nie pomognavme da se podgotvi nacionalna strategija za promocija na izvozot vo sorabotka so Svetskata banka. Vo momentov ja gradime institucionalnata infrastruktura i ~ove~kite kapaciteti potrebni za sproveduvawe na strategijata, za da mo`e Makedonija da ja zbogati svojata izvozna baza.

Vo koi sektori od agrobiznisot proektite na USAID postignaa najdobri rezultati?

Na{iot tekoven proekt za agrobiznis (AgBiz) zapo~na vo 2007 godina i na po~etokot be{e naso~en kon pet vrednosni sinxiri: trpezno grozje, samoniknati {umski plodovi, kako na primer pe~urki, vino vo {i{iwa, sve` zelen~uk i preraboten zelen~uk. Minatata godina go izmenivme

proektot i go prodol`ivme do 2013 godina. Sega proektot e naso~en samo na vrednosnite sinxiri za sve`o ovo{je i zelen~uk i za preraboten zelen~uk poradi na{ite ograni~eni resursi.

Globalna cel na programata AgBiz e da se zgolemat prihodite na site u~esnici vo ovie vrednosni sinxiri preku zgolemuvawe na izvozot, podobruvawe na produktivnosta, unapreduvawe na delovnoto opkru`uvawe vo zemjodelskiot sektor i zgolemuvawe na pristapot do finansiski sredstva. Proektot primenuva seopfaten pristap za postignuvawe na ovie celi, i toa preku obezbeduvawe zgolemen pristap do odr`livi finansiski sredstva za agrobiznisite i identifikuvawe na politi~kite i na institucionalnite ograni~uvawa na konkurentnosta na primarnite proizvoditeli i agrobiznisi.

Vo izminatite pet godini proektot postigna golem uspeh i rezultati. Dosega 330 zemjodelski kompanii, 34 organizacii na proizvoditeli i ~etiri trgovski i biznis-asocijacii dobija direktna tehni~ka pomo{, dodeka pak, 3.500 individualni lica dobija kratkoro~na obuka. Pristapot do finansiska pomo{ im pomogna na 61 kompanija da dobijat 9,5 milioni dolari finansiski sredstva. So pomalku od 500.000 dolari vo direktni AgBiz investicii, 20 proekti za pro{iruvawe na biznisot na mali i sredni pretprijatija ostvarija vkupno 12,4 milioni dolari od dopolnitelna proda`ba vo period od tri godini, devet milioni dolari od zgolemen izvoz i re~isi {est milioni dolari od zgolemen otkup od zemjodelcite.

Golem broj aktivnosti za podobruvawe na konkurentnosta rezultiraa so kreirawe na 637 novi rabotni mesta i obezbedija dopolnitelen prihod za pove} e od 42.400 makedonski doma}instva od ruralnite sredini. Proektot obezbedi poddr{ka za devetnaeset me|unarodni trgovski saemi i sredbi biznis-sobiznis, na koi u~estvuvaa 153 u~esnici i dobija nara~ki vo iznos od nad 20 milioni dolari. Bea vovedeni trieset i dve novi tehnologii ili praktiki na upravuvawe, vklu~itelno i tehnologii i inovacii vo zemjodelstvoto, finansiskiot menaxment, strate{koto planirawe i vo marketingot, a pove}e od 480 firmi od

Na{iot Proekt za konkurentnost, koj zavr{uva vo maj ovaa godina, rabote{e so pove}e od 500 makedonski kompanii i ima{e golemo vlijanie vrz trite sektori koi bea negova cel - konfekcija, lesno proizvodstvo i informati~ka tehnologija. Proektot izraboti alatki, vklu~itelno i Finansiska platforma, koja na kompaniite im obezbeduva polesen pristap do finansiski sredstva.

BROJ 662

04/07/2012

INTERVJU

www.kapital.mk

privatniot sektor gi podobrija nivnite praktiki na upravuvawe kako rezultat na ovaa pomo{.

Koja e misijata na proektite na USAID vo ekonomskiot sektor vo Makedonija vo sledniot period?

Analizata na ekonomskata sostojba vo Makedonija i nedamne{nite ekonomski rezultati sred globalnata finansiska kriza jasno ja demonstriraat potrebata od kontinuirana poddr{ka za postignuvawe zna~aen odr`liv razvoj na ekonomijata. Potrebni se niza programi i poddr{ka od pove} e akteri, odnosno od javniot, privatniot i od nevladiniot sektor za da se stimulira ekonomijata, za da mo`e da kreira pove} e rabotni mesta i ekonomski mo`nosti.

Na{iot fokus i ponatamu e naso~en kon sozdavawe pokonkurentna ekonomija i privaten sektor preku sozdavawe raznovidna baza na proizvodi, odnosno oddale~uvawe od proizvodstvoto na voobi~aeni stoki i naso~uvawe kon proizvodi i uslugi so dodadena vrednost, kako i so multiplicirawe na brojot na pretprijatijata koi brzo se razvivaat i kreiraat novi rabotni mesta. Makedonija e mnogu mal pazar, mo`nostite za razvoj se vo izvozot i

integracijata vo globalnite dostavuva~ki sinxiri, {to }e ovozmo`i zgolemen prihod za site u~esnici. USAID }e ja naso~i svojata poddr{ka kon sektorite {to nudat mo`nosti za zgolemeno proizvodstvo na pr oizvodi so dodadena v r e d n o s t, inovacii i navleguvawe

pazar i proizvodstvo na posofisticirani proizvodi, koi }e ja pro{irat i }e ja napravat poraznovidna izvoznata baza i }e obezbedat podobra i postabilna osnova za rast na BDP. Zajaknuvaweto na kapacitetite na privatniot sektor } e obezbedi razvoj na malite i na srednite pretprijatija, koi treba da bidat dvigateli na ekonomskiot razvoj i da sozdadat novi rabotni mesta za nevrabotenite lica.

To Toa ne zna~i deka doma{nata ek ekonomija i doma{nite investi ticii ne se va`ni. Naprotiv, i tie se ednakvo va`ni. Samo iz izvozot i stranskite investicii ne nema da gi re{at ekonomskite pr problemi na Makedonija. Treba da se obrne pogolemo vnimanie na razvojot na lokalnite i na re regionalnite ekonomii vo grani nicite na Makedonija za da mu se dade mo`nost na naselenieto {to `ivee nadvor od Skopje i vo ruralnite sredini da go podobri kvalitetot na svojot `ivot. Toa e ona na {to rabotat na{ite proekti za mikro i za mali pretprijatija i razvoj na rabotna sila, odnosno se obiduvaat da gi identifikuvaat i da gi ohrabrat pretpriema~ite koi{to imaat dobri idei da zapo~nat i da go razvivaat biznisot vo nekolku regioni vo zemjata.

Treba da se obrne pogolemo vnimanie na razvojot na lokalnite i na regionalnite ekonomii vo granicite na Makedonija za da mu se dade mo`nost na naselenieto {to `ivee nadvor od Skopje i vo ruralnite sredini da go podobri kvalitetot na svojot `ivot. na stranski pazari, kako i kon onie {to se najsoodvetni za malite i za srednite pretprijatija, kade {to, voobi~aeno, se generiraat najmnogu rabotni mesta.

Nie }e prodol`ime so podobruvawe na delovnoto opkru`uvawe, koe }e ovozmo`i priliv na stranski investicii i zgolemeni doma{ni investicii. Tie investicii }e donesat znaewe, vrski so me|unarodniot

43

Pretpriema~ &...

KAKO REGRUTIRAAT MENAXERSKI MENAXER RSKI KADAR RS GRINFILD-INVESTITORITE VO MAKEDONIJA D D

NAJTE[KO SE DOA\A DO TEHNI^KI I MENAXERSKI KADAR OD SREDNO NIVO

BROJ 662

04/07/2012

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

eodamna “Kapital” napravi reporta`a od slobodnata ekonomska zona Bunarxik, kade {to na samoto mesto vidovme do kade se stignati rabotite so novite grinfild-investicii, pokraj ve}e postoe~kite na Xonson Kontrols i Xonson Meti {to nekolku godini rabotat vo Makedonija.

Prva od najavenite fabriki koja{to po~na probno proizvodstvo e Kemet elektroniks, a za mesec i polovina se o~ekuva da startuva so proizvodstvo i Teknohoze.

Od novite fabriki zasileni grade`ni aktivnosti ima ruskata farmacevtska kompanija Protek. Xonson Meti, koj pred eden mesec zapo~na so izgradba na vtora fabrika, ve}e gi postavi temelite. Belgiskiot proizvoditel na avtobusi Van Hul, kojj posleden najavi izgradba na fabrika vo Bunarxik, B ve}e raboti na ras~istuvawe na terenot t i za eden mesec planira da po~n so izgradba na pogonot. po~ne Pokraj Pok investiciite vo Bunarxik kraj Skopje, Skop nekolku grinfild-investicii }e ima i vo drugi industriski zoni vo zemjava, java kako {to e germanskata Krombergi [ubert vo industriskata zona @abeni [ub kraj Bitola, fabrikata na germanskiot Dre Drekslmaer vo Kavadarci {to }e pravi delovi delo za Mercedes, novata fabrika na Xonson Kontrols vo [tip...

Xon Site ovie industriski kapaciteti prete`no imaat imaa potreba od kvalifikuvani rabotnici vo procesite na proizvodstvo, no seka sekako, tie fabriki nekoj treba da gi rakovodi, da se gri`i za finansiite, rako logistikata, ~ove~kite resursi i ostalogi nati kompaniski sektori. “Kapital” natite

N

MENAXMENT

www.kapital.mk

Iskustvoto na makedonskite kompanii za regrutirawe i selekcija na kadri, so stranskite investitori, poka`uva deka specijalisti~kite tehni~ki pozicii i poziciite vo sredniot menaxment najte{ko se popolnuvaat. Stranskite investitori, kako i vo slu~ajot so Xonson Meti, dokolku ne mo`at da najdat soodveten kadar na doma{niot pazar, anga`iraat menaxeri od stranstvo, koi{to doa|aat obi~no od sistemot na samata kompanija saka{e da doznae kako site ovie novi investicii regrutiraat menaxerski kadar, dali se vrabotuvaat makedonski menaxeri na izvr{nite pozicii, kolku lesno ili te{ko stranskite investitori doa|aat do potrebniot menaxerski kadar.

Pri razgovorot {to go napravivme so Xatin Takrar, direktorot na Xonson Meti vo Makedonija, toj istakna deka vo Makedonija ima kvaliteten obrazovan kadar, no nema iskusni rabotnici za industrijata vo koja{to e konkretno ovaa kompanija,

avtomobilskata, poto~no proizvodstvoto na katalizatori za avtomobili.

“Napravivme i s$ u{te pravime golemi napori so intenzivni treninzi i obuki na vrabotenite za da stignat na povisoko nivo i da gi steknat klu~nite kvalifikacii koi{to se potrebni za rabota vo Xonson Meti. Vo golem del uspeavme vo toa.

Imame lu|e koi{to zapo~naa so rabota vo Xonson Meti pred

XATIN TAKRAR XONSON METI - MAKEDONIJA

Prakti~no za site menaxerski pozicii ne be{e lesno da najdeme kandidati so potrebnite kvaliteti. Ovoj problem glavno e poradi nemaweto iskustvo vo na{ata industriska oblast i raboteweto vo me|unarodna proizvodna sredina. Be{e te{ko da se najdat stru~waci za avtomatika, ERP sistemi, hemisko in`enerstvo... Zatoa za obuka potro{ivme malku pove}e vreme od voobi~aenoto, no zadovolni sme so kadrite {to gi razvivme.

45

46

MENAXMENT

ZO[TO STRANSKI MENAXERI PRED DOM eodamna na{iot kolumnist Rubin Zareski ima{e interesen osvrt na temata zo{to stranskite investitori vo Makedonija s$ poretko stavaat Makedonci za topmenaxeri.

“Dokolku se pojde od premisata deka menaxer ne se ra|a, toj se kreira, toga{ kade gre{ime nie? Problemot e vo upravuvaweto so karierata (career management). Dopolnitelnata edukacija so koja se steknuvaat s$ pogolem broj doma{ni kadri te{ko se valorizira vo kompaniite. Od druga strana, stravot deka povisoko educiraniot kadar mo`e brzo da go zameni menaxmentot e dovolna pri~ina za blokirawe na nivnata promocija, {to uslovuva zaminuvawe na kvalitetnite kadri nadvor od dr`avata. Na toj na~in se oslabuva interniot kapacitet i se ostava prostor za uvoz na kadri od stranstvo. Isto taka, doma{en menaxer na ~elo na doma{na kompanija vo start e izlo`en na serija vlijanija za realizacija na po{iroka op{testvena uloga koja treba da ja igra kompanijata. Strancite se po{tedeni.

Tie nemaat target da vrabotuvaat doma{en kadar, da investiraat vo razvoj, da sponzoriraat. Samo tehni~ki da si go odrabotat mandatot. Pri~ina da bidat preferirana opcija kaj akcionerite stranci, a pri~ina pove}e kaj makedonskiot

N

GORAN PAZDRIJAN EXECUTIVE SEARCH CONSULTING

Na{ite iskustva so stranskite investitori se deka povisokite izvr{ni menaxerski pozicii tie obi~no sekoga{ na po~etokot gi popolnuvaat so stranci. Iako nie im velime deka mo`e da selektirame doma{en kadar i za povisoka pozicija – za operativni raboti, finansii, ~ove~ki resursi, direktori na proizvodstvo - tie pretpo~itaat kadar od svojot korporativen sistem, za postavuvaweto na investicijata da pomine bez problemi, da se nametne sopstvenata korporativna kultura, na~in na odnesuvawe i sl.

faktor da raboti na promena na odnesuvaweto i na favorizirawe doma{ni kadri kako re{enija”, me|u drugoto napi{a Zareski.

Goran Pazdrijan od Executive Search Consulting veli deka menaxerite {to doa|aat od druga dr`ava, da rabotat za stranska kompanija vo Makedonija, ili kade bilo vo svetot kade {to taa kompanija ima svoi biznis-operacii, se prateni da go {titat interesot na

sopstvenikot, odnosno akcionerite.

“Stavete se vo uloga na investitor vo regionot, da re~eme otvorate kompanija vo Bugarija. Treba da postavite izvr{en direktor i ostanati visoki menaxeri na koi{to im veruvate, koi{to ja razbiraat va{ata vizija. Dokolku najdete takov ~ovek vo Bugarija, }e go postavite, dokolku ne, }e pratite svoj ~ovek od Makedonija.

Isto taka, dokolku na odreden pazar

tri godini, a sega se stignati na nivo na sreden menaxment, {to e golem napredok”, veli Takrar.

Toj objasnuva deka vrz osnova na organizaciskata struktura i funkcionalnite oddeli, tie opredelile nekolku menaxerski pozicii {to im bile potrebni fabrikata da mo`e da po~ne so rabota. Za nekoi pozicii bile raspi{ani oglasi vo lokalnite mediumi, za nekoi pak u{te na po~etokot bilo odredeno deka }e se popolnat so stranski menaxeri, ekspatrijati, so tendencija na sreden rok tie funkcii da preminat kaj doma{en kadar.

“Prvi~no imavme 13 ekspatrijati na razli~ni menaxerski pozicii i postepeno tie pozicii preminaa kaj lokalni menaxeri”, dodade Takrar.

NAJMNOGU FALI KADAR ZA PROCESNO IN@ENERSTVO, AVTOMATIKA, LOGISTIKA...

Goran Pazdrijan od Executive Search Cosulting, firma specijalizirana za regrutacija i selekcija na menaxerski kadri, veli deka nivnoto iskustvo so

stranskite investitori poka`uva deka specijalisti~kite tehni~ki pozicii i poziciite vo sredniot menaxment najte{ko se popolnuvaat. Stranskite investitori, kako i vo slu~ajot so Xonson Meti, dokolku ne mo`at da najdat soodveten kadar na doma{niot pazar, anga`iraat menaxeri od stranstvo, koi{to doa|aat obi~no od sistemot na samata kompanija.

“Koga investitorite postepeno }e lociraat kadar {to e zadovolitelen za niv, vo period od 6, 9 ili 12 meseci, na tie lu|e im se ispora~uva soodvetna obuka vo nivnite trening-centri nadvor od zemjava, no pokraj toa, od redovite na ekspatrijatite im se dodeluva li~en mentor koj{to spodeluva znaewe i iskustvo so niv, so cel podocna tie da gi prezemat menaxerskite pozicii. Naj~esto se raboti za pozicii vo samoto proizvodstvo: procesno in`enerstvo, avtomatika, robotika, no se javuva problem i so poziciite vo logistika, na primer, kade {to isto taka nedostiga soodveten kadar”, objasnuva Pazdrijan.

BROJ 662

04/07/2012

www.kapital.mk

MA[NITE?

treba da se izvr{at promeni vo kompanijata, prestrukturirawa, kratewe tro{oci i sl., se pra} aat menaxeri otstrana, koi{to prvenstveno go {titat interesot na akcionerite. Zatoa taa praktika e prisutna i vo Makedonija, kade {to najvisokite menaxerski pozicii vo stranskite kompanii se popolnuvaat so ekspatrijati”, veli Pazdrijan.

[to se odnesuva na povisokite izvr{ni menaxerski pozicii tie obi~no sekoga{ na po~etokot se popolnuvaat so stranci. Pazdrijan veli deka tie na svoite klienti im napomenuvaat deka se vo sostojba da selektiraat doma{en kadar i za povisoka pozicija – za operativni raboti, finansii, ~ove~ki resursi, direktori na proizvodstvo - no odgovorot na stranskite investitori obi~no e deka pretpo~itaat kadar od svojot korporativen sistem, za postavuvaweto na investicijata da pomine bez problemi, da se nametne sopstvenata korporativna kultura, na~in na odnesuvawe i sl., kako i da se detektiraat kvalitetni kadri od lokalnata sredina koi{to podocna }e go prezemat raboteweto na kompanijata.

“Koga se raboti za grinfild-investicii vo proizvodstvo, stranskite investitori baraat menaxeri {to

imaat iskustvo vo soodvetnite proizvodni oblasti, i za volja na vistinata, imavme nekolku situacii kade {to na izvr{ni funkcii bea postaveni Makedonci, kako na primer eden {to izvesno vreme rabotel vo avtomobilskata industrija vo SAD. Me|utoa, dosega{nite grinfild-investicii se od industrii kakvi {to nie dosega sme nemale, ili i da sme imale vo prethodniot sistem, tie fabriki se zatvoreni ve}e 1520 godini i stru~nite kadri {to rabotele

MENAXMENT tamu ili ve}e se prestari za rabota ili ako se relativno pomladi zaostanuvaat so poznavaweto na novite tehnologii. Duri i da postojat doma{ni kadri koi{to bi mo`ele da odgovorat na zada~ite od stranskite investitori, a nie sme targetirale svoevremeno takvi stru~waci koga sme pravele analizi za potrebite na na{ite klienti, tie vo me|uvreme zaminale vo stranstvo, naj~esto vo Germanija i vo Чe{ka”, veli Pazdrijan od Executve Search Consulting.

47

48 KOMPANII I PAZARI

IDNINATA E VO RAZVOJOT NA KREATIVNATA EKONOMIJA RAZVOJOT NA KREATIVNITE INDUSTRII MO@E DA KREIRA NOVI RABOTNI MESTA. KREATIVNOSTA VO FUNKCIJA NA EKONOMIJATA PAK, ZNA^I DODADENA VREDNOST NA PROIZVODOT, ZA[TEDA NA TRO[OCI, NO I RASKA@UVAWE PRIKAZNA KOJA ]E PRIVLE^E INVESTICII

SILVANA ILVANA @E@OVA silvana@kapital.com.mk vana@kapital.com.mk @ p

ritanskite eksperti koi u~estvuvaa na forumot za kreativni industrii odr`an vo Skopje im pora~aa na kompaniite deka idninata na razvojot na op{testvoto e vo kreativnata ekonomija. Ovie industrii, vo koi vleguvaat kulturnoto nasledstvo, dizajnot, turizmot, digitalnite tehnologii, razvojot na softverot, mo`e da stanat produktivni, namesto potro{uva~ki segmenti vo op{testvoto. Nivniot razvoj mo`e da kreira novi rabotni mesta, a kreativnosta vo funkcija na ekonomijata pak, zna~i dodadena vrednost na proizvodot, za{teda na tro{oci, no i raska`uvawe prikazna koja }e privle~e investicii. Tie imaat visok procent na rast i se pridvi`uva~ka sila na ekonomskiot razvoj na lokalno nivo i pridonesuvaat za razvojot na nacionalnoto stopanstvo.

Iskustvata od Evropa i od svetot velat deka kreativnite industrii mo`e da bidat zna~aen dvigatel na ekonomiite, na primer, 3% od BDP na Estonija se obezbeduva od

B

kreativnite industrii.

Za vreme na ekonomskiot “bum” kreativnite industrii vo Velika Britanija generiraa dvapati pobrz rast od ostanatite ekonomski granki i vrabotenosta dvapati pove} e e zgolemena vo odnos na ostanatite sektori.

Za kreativnite industrii da stanat povidlivi kaj nas, se izvr{i nivno mapirawe, a zadol`ena za proektot e profesorkata Antoanela Petkovs-

ka. Spored nea, mapiraweto na ovie industrii ne zna~i nivno locirawe na odredeno mesto i prostor, tuku i pronao|awe na site sostojbi, praktiki i potrebi koi se neophodni za da se sozdade strategija da se ovozmo`i kreativnosta.

“Spored na{ite socioekonomski sostojbi, o~igledna e ulogata i potrebata nacionalnata i lokalnata vlast da go pomognat toj proces na kreativnost. Toa {to sme mala

ekonomija ne zna~i deka sme malku kreativni, toa mo`e da bide prednost vo prakti~na smisla kako namaluvawe na danocite, evtino proizvodstvo”, izjavi Petkovska. Taa poso~i deka treba da se razvivaat institucii koi }e gi sledat kreativnite industrii i nivnite potrebi.

“Najprvin, treba{e da doznaeme kakov e profilot na kreativnite industrii i vo kolkav obem se zastapeni.

BROJ 662

04/07/2012

www.kapital.mk

Be{e va`no da se vidi dali u~estvuvaa na Forumot na pokaim e potrebna pomo{ za na- na na Britanskiot sovet, istakbavuvawe repromaterijali, naa deka vistinski predizvik za probivawe na pazari, e problemite vo ekonomijata za namaluvawe na danocite, da se re{avaat so poinakvo pomo{ vo pretpriema~kiot duh razmisluvawe i vklu~uvawe i otvoraweto na novite biz- na imaginacijata. Spored nivnoto dosega{no iskustvo, nisi�, objasni Petkovska. kreativnite indusP r v a ta s t ud ij a trii gi pottiknuvaat za mapirawe na i drugite delovi od kreativnite indusstopanstvoto da bitrii, koja prerasna vo Nacionalna pati pobrz rast imaa dat inovativni. kreativnite indusPol Ovens e koosstrategija za razvovo Britanija vo nova~ i direktor jot na kreativnite trii sporedba so drugite na BOP konsalting, industrii na naekonomski granki edna od vode~kite cionalno nivo, ja konsultantski ku} izgotvi Britanskiot i vo Velika Brisovet vo sorabotka tanija za kultura Ministerstvoso Mi i kreativni industo za kultura. A od BDP na Estonija se obezbeduva od trii. Negovite intokmu organizaciindustriteresi i ekspertiza jata na forumot za kreativnite iski granki se vo oblasta na kreativni induskreati kreativnoto prettrii be{e be zna~aen ~ekor kon ostvaruvawe na priem-ni{tvo, poddr{kata celta - kreativnite industrii na biznisite, razvivaweto vo na{eto na{ op{testvo da stanat klasteri i inovacii. povidlivi, da se mapiraat i Frenk Bojd, od druga strana, e povidl stanat produktiven, namesto producent, finansier, konsulda stan tant i edukator na serija inopotro{uva~ki segment. potro{ Ovens i Frenk Bojd, koi vativni programi za kreativen Pol Ov

KOMPANII I PAZARI

2

3%

18 JULI SPECIJALEN

PRILOG

SONЧEVA ENERGIJA KAKO ENERGETSKI DA SE ISKORISTI SON^EVA MAKEDONIJA? Kakvi benefiti u`ivaat, kolku za{teduvaat i kako Sonceto im go promeni `ivotot na kompaniite i doma}instvata koi ja koristat son~evata energija?

Raste interesot za koristewe na son~evata energija preku son~evite kolektori i preku fotovoltai~ni sistemi. Koi se glavnite igra~i na stranata na ponuda na vakvi sistemi? [to se nudi na pazarot i {to prepora~uvaat ekspertite?

Koj e idniot predizvik vo Makedonija za {to pogolemo iskoristuvawe na son~evata energija?

Potrebna li e pogolema finansiska i ekspertska poddr{ka na kompaniite i doma}instvata za pogolemo koristewe na ovoj va`en energetski resurs?

Energetski bum na Balkanot. Kako zemjite od regionot go pottiknuvaat i stimuliraat iskoristuvaweto na son~evata energija?

Koi se mo`nite izvori za finansirawe na proekti za eneretska efikasnost vo Makedonija?

ZA SITE INFORMACII I PRA[AWA OKOLU OGLASUVAWETO OBRATETE SE DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL prilozi@kapital.com.mk TELEFON 02 3298 110 LICA ZA KONTAKT: GORDANA MIHAJLOVSKA I BOBAN \ORGIEVSKI

Kreativnite industrii, vo koi vleguvaat kulturnoto nasledstvo, dizajnot, turizmot, digitalnite tehnologii, razvojot na softverot, mo`e da stanat produktivni, namesto potro{uva~ki segmenti vo op{testvoto. i ekonomski razvoj vo mediumite i vo obrazovanieto vo Britanija, Evropa, SAD, Kanada i vo Avstralija. Kako direktor za kreativen razvoj na Oddelot za inovacija i u~ewe vo Bibi-si, re`iral serija razvojni

laboratorii za interaktivna televizija, {irokopjasna i produkcija za razli~ni platformi. Momentalno e direktor na Mre`ata za transfer na znaewa za kreativni industrii vo Velika Britanija.

49

50 INTERVIEW

POL OVENS

KOOSNOVA^ I DIREKTOR NA BOP KONSALTING

DIGITALNATA TEHNOLOGIJA ZA PRISTAP DO ME\UNARODNIOT P

Kreativnite industrii davaat dodadena vrednost na proizvodite, gi namaluvaat tro{ocite pri raboteweto, kreiraat novi rabotni mesta. Koi se drugite benefiti?

Toa se direktni benefiti, no kreativnite industrii gi pottiknuvaat i drugite delovi od stopanstvoto da bidat inovativni. Toa se odrazuva na razli~ni na~ini kako: podobar tehnolo{ki razvoj, razvoj na novi na~ini za komunicirawe, pogolem razvojot na gradovite, rebrendirawe na mestata.

Dali novata tehnologija nudi pove}e mo`nosti za razvoj na ovie kreativni industrii za razlika od porano?

S$ u{te sme na po~etok na istra`uvaweto za toa kako novite tehnologii sozdavaat novi iskustva, novi mo`nosti, kako im pomagaat na industriite da se promoviraat. Ona {to e izvesno za slednite 15 godini e deka tie

Za da sozdademe uspe{ni biznisi, odnosno firmi, treba da obedinime lu|e od najrazli~ni profili i disciplini.

Edna od prednostite na malite zemji e {to polesno mo`e da se stapi vo kontakt so tie lu|e. Poednostavno e lu|eto od razli~ni sektori da se povrzat. Toa e pote{ko da se napravi vo pogolemi zemji kako SAD i Velika Britanija. Malata zemja e eden vid klaster. Ako gi pogledneme uspe{nite kreativni ekonomii, tie se uspe{ni zatoa {to se rascepkani vo pove}e pomali klasteri. Malite zemji, po definicija imaat mali doma{ni pazari i vo start imaat pogolem pritisok da razmisluvaat da izlezat na me|unaroden pazar. Vo Velika Britanija ima golem pazar, me|utoa toa go ograni~uva razmisluvaweto zatoa {to e dovolno da proizveduva{ samo za doma{niot pazar.

Vo Velika Britanija rastot i razvojot na stopanstvoto se dol`i na izvozot. Spored

}e bidat celosno poinakvi vo odnos na denes. Na primer, vo obrazovniot sistem gi obu~uvame lu|eto za rabotni mesta koi s$ u{te ne postojat. Gledame cel spektar na industrii i biznisi koi se sozdadoa blagodarenie na procvetot na tehnologijata. Vo najnoviot koncept na nadopolneta realnost se sozdavaat mnogu pove}e mo`nosti za interakcija na razli~ni podatoci me|u Internet i podatocite pred vas. Mo`e da zabele`ime deka toa silno se razviva kaj videoigrite, mediumite, televizijata. Ova vo industrijata za zabava se narekuva „transmedia�, kade {to prikaznata ne ja raska`uva samo televizijata, tuku izleguva vo po{iroki ramki.

Digitalnata tehnologija ovozmo`uva pristap do me|unarodniot pazar i toa e golema prednost za malite zemji.

Spomenavte deka malite ekonomii imaat prednost za razvoj na kreativnite industrii. Zo{to?

FRENK BOJD

DIREKTOR NA MRE@ATA ZA TRANSFER NA ZNAEWA ZA KREATIVNI INDUSTRII VO V. BRITANIJA

foto: IVAN BLA@EV

INTERNETOT STANA NAJVA@NA REKLAMNA PLATFORMA Bojd e producent, finansier, konsultant i edukator na serija inovativni programi za kreativen i ekonomski razvoj vo mediumite i obrazovanieto vo Britanija, Evropa, SAD, Kanada i Avstralija. Kako direktor za kreativen razvoj na oddelot za inovacija i u~ewe vo Bi-bi-si, re`iral serija razvojni laboratorii za interaktivna televizija, {irokopjasna i produkcija za razli~ni platformi.

BROJ 662

04/07/2012

INTERVIEW

www.kapital.mk

POLESEN PAZAR poslednite statisti~ki podatoci, iako ima namaluvawe na stapkata na vrabotuvawe, od druga strana ima zgolemuvawe na izvozot. Vo momentov 10% od vkupniot izvoz na Velika Britanija doa|a od kreativnite industrii.

Vlijae li ekonomskata kriza vrz kreativnite industrii?

Rastot i razvojot na kreativnite industrii va`e{e za period koga bea „bum” godini, koga pazarot se razviva{e i kreativnite industrii dvapati pobrzo sozdavaa rabotni mesta. Efektot od globalnata kriza i recesijata {to se slu~i, malku go unazadi razvojot i poradi toa vo poslednite dve-tri godini ima stagnacija vo Evropa. Situacijata e malku poinakva vo zemjite na BRIK. Tie proektiraat 10%-15% zgolemuvawe ili rast vo narednite tri godini za kreativnite industrii vo Brazil.

BOP Konsalting edna od vode~kite konsultantski ku}i vo Velika Britanija za kultura i kreativni industrii. Direktorot Ovens e ekspert za kreativnoto pretpriemni{tvo, poddr{ka na biznisite, razvivawe na klasteri i inovacii

Internetot kako del od ovaa kreativna industrija, stanuva najgolema platforma na reklamirawe. Kakva e idninata na onlajn-mediumite?

Fakt e deka Internetot stana najva`nata platforma na reklamirawe od sekoj aspekt. Vo tie ramki im dava mo`nost na pretpriema~ite i firmite da nastapat na me|unarodnite pazari. Vo Velika Britanija samo vo poslednite dve godini se pojavija 200 novi firmi za videoigri od koi 80% prodavaat isklu~ivo na Internet. So toa im go zemaat pazarot na ve}e etabliranite izdava~ki ku}i.

Glavnite igra~i vo muzi~kata industrija se bavni da go prifatat ovoj nov model.

Namesto da sozdavaat nov biznis-model, tie se obiduvaat da go za{titat biznismodelot koj bil aktuelen vo 20 vek i so toa gubat. Vo prvoto trimese~je ovaa godina digitalnite proda`bi gi nadminaa proda`bite na muzika na cedea.

Ova va`i i vo site drugi sektori vo kreativnite industrii, kako {to e izdava~kata dejnost. Ima mnogu sektori koi se borat da ostanat vo `ivot kako {to e izdavaweto vesnici. Vo Velika Britanija ima golem problem kako da opstanat, bidej}i site se na Internet.

Na primer, „Wus interne{nal” odlu~ija da napla}aat za pristap na sodr`inite na Internet. Od druga strana „Gardijan”, namesto da odat na pretplata se otvorija maksimalno. Zna~i, imame dva vesnici so celosno dva razli~ni pristapi. Mislam deka i dvata pristapi ne se poka`aa kako najsoodvetni, no s$ u{te e rano da

se ka`e dali }e bidat uspe{ni ili ne.

Vo rana faza sme na inovacija na nekoi novi biznis-modeli. Urednikot na „Gardijan”, Alan Asbrixer, ima napi{ano dosta interesni blogovi zo{to „Gardijan” gi donel tie odluki, kako }e funkcionira onlajn i zo{to ne odlu~il da odi na pretplata tuku celosno da go prifati noviot model na otvoreno novinarstvo kade {to i samite ~itateli ponekoga{ mo`e da u~estvuvaat so svoi prikazni.

Kade }e se dvi`i onlajn-novinarstvoto slednite nekolku godini?

Prihodite za reklamirawe se prelevaat od pe~ateni kon onlajn-mediumi, me|utoa realen problem e toa {to najgolem del se slevaat samo kaj nekolku firmi.

Najgolem od niv e Gugl, dodeka prethodno reklamiraweto najmnogu be{e na televizija kade {to parite se reinvestiraa vo sozdavawe novi sodr`ini.

Gugl ne go pravi toa. Vo Velika Britanija se namaluva istra`uva~koto novinarstvo. Toa ~ini pari i e skapa rabota. Postoi golem predizvik za golemata tradicija koja postoi vo novinarstvoto kako vo Velika Britanija taka i vo Makedonija. Nikoj ne go znae odgovorot na pra{aweto kako dobar del od istra`uva~koto novinarstvo da se prilagodi na Internet. Nekoi lu|e pravat obidi da se formiraat novinarski biroa so slobodni novinari t.n. frilenseri. Kaj nas postojat i ve~erni {koli, tie lu|e pravat mnogu interesni istra`uvawa za novite pristapi vo novinarstvoto, no ne mo`eme so sigurn-

ost da ka`eme kako }e izgleda ekonomskiot model za novinarstvoto vo idnina.

Novite modeli na novinarstvo sega ve} e odat kon digitalna distribucija, a prihodite {to }e gi dobijat od toa ne se golemi za da mo`at da investiraat vo vistinsko istra`uva~ko novinarstvo. Vo Amerika, na primer, formiraat eden vid fondacija, ili opredeleni fondovi od koi se finansira istra`uva~koto novinarstvo. Rezultatite od toa novinarstvo se objavuvaat vo digitalnite vesnici.

Postoi li vo Velika Britanija zakonski regulativa za internet-izdanijata?

Edinstveno ne e dozvoleno da se odi so rasisti~ki i ekstremni poraki, no toa e te{ko da se kontrolira. Vladata na internet-provajderite im nalo`i da go blokiraat pristapot do glavnite piratski internet-stranici. Sevo ova e ~isto kozmeti~ka rabota, bidej}i sekoj znae za tie piratski internet-stranici. Ne mo`e{ site tie internet-stranici da gi kontrolira{. Naj~est problem e kako da se implementira zakon vo internet-sfera koga, na primer internet-stranicata ne se odr`uva i ne se nao|a vo Velika Britanija.

Kade }e se dvi`i onlajn-novinarstvoto slednite nekolku godini?

Nikoj ne go znae odgovorot na pra{aweto kako dobar del od istra`uva~koto novinarstvo da se prilagodi na Internet. Ne mo`eme so sigurnost da ka`eme kako }e izgleda ekonomskiot model za novinarstvoto vo idnina.

51

52

DANE KUZMANOVSKI SOPSTVENIK NA KAFULETO INTERMECO

SAKAM PREKU TOA ZA DR@AVATA DA O

Na po{irokata javnost & stana poznat kako direktor na skopskata Зoolo{ka gradina, na koja & go vrati nekoga{niot sjaj, a na skopjani im e prepoznatliv kako zna~ajna urbana faca, koj menaxiral i rabotel vo nekolku restorani i kafuliwa PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

kterstvoto e detskiot son na Kuzmanovski. Desetina godini, po~nuvaj}i od ~etvrto oddelenie, pa do zavr{uvaweto na srednoto u~ili{te, toj e del od detskata radio i televiziska produkcija na MRTV. U~estvuval i vo eden od najgolemite proekti na MRTV, “Opasni godini”, vo nekolku dramski pretstavi, a go pozajmuval glasot i za crtaniot film “Popaj” vo ulogata na Ki~o.

“Na prvata audicija se prijaviv bez da znaat roditelite. Nemav golemi o~ekuvawa deka }e pominam. Tatko mi smeta{e deka toa e neisplatlivo, a

A

majka mi be{e presre}na {to nema da gi “meram” ulicite i deka }e imam nekakva preokupacija”, raska`uva Kuzmanovski.

Akterstvoto, preku koe steknal i mnogu prijateli, sepak, ne mu stanalo profesija, no se poka`alo kako isplatlivo.

Bidej}i parite ne gi dobival na raka, tuku na {tedna kni{ka, na kraj sobral pari za da si kupi kola - “mini moris” na staro.

Osven so akterstvoto, so koe imal sekojdnevni obvrski, i drugite tipovi rabota na Kuzmanovski mu se poznati u{te od samoto detstvo.

“Nikoga{ ne sum se sramel od kakva bilo rabota. Poteknuvam od siroma{no semejstvo i znam kolku te{ko se

NA[ETO MENI

Od bogatoto meni na Arabeska so Kuzmanovski se saopredelivme za za i ” ar ez “c latata ”. ~a pa ar salatata “k

zarabotuvaat pari.

U{te od mal prodavav jajca so majka mi, dodeka drugite deca si igraa. Ne mi bea problem ni sekojdnevnite obvrski so radioemisiite na Makedonsko radio. Stanuvav nautro vo {est, snimav za radio, pa odev na u~ili{te.”

Srednoto obrazovanie go zavr{il prili~no solidno, a bidej}i nikoga{ ne ja sakal matematikata, a go interesiral vnatre{niot dizajn, re{il da se zapi{e na [umarski fakultet.

Iako kako {to veli, fakultet ne mu odel lo{o, vo treta godina re{il da go zamrzne i da stekne pove}e rabotno iskustvo. Podocna studiite gi zavr{il na Ekonomskiot fakultet. Paralelno so

BROJ 629

16/11/2011

NA RU^EK SO...

www.kapital.mk

obrazovanieto, sekoe leto rabotel sezonski vo Grcija kako bera~ na praski, vo rentakar-kompanija, a preku godinata po skopskite kafuliwa kako kelner.

Po dvaesetata godina so materijalna pomo{ na negovata sestra stanuva partner vo picerijata Bela i poleka navleguva vo ugostitelskiot biznis, koj zasega, mu e konstantna rabotna preokupacija.

Na po~etokot na devedesettite godini, koga vo zemjava se otvoraat prvite privatni firmi, so sestra mu ja formira prvata {pediterska kompanija vo Skopje, Tir. Ne mu bil poznat ovoj biznis, no mnogu nau~il od sestra mu, koja izvesno vreme rabotela vo dr`avna {pediterska kompanija.

“Po~etokot be{e te`ok. Lu|eto vo toa vreme ne im veruvaa na privatnite {pedicii. Smetaa deka dr`avnite kompanii se posigurni. Se se}avam deka nosevme sedvi~i od doma, a na rabota odevme so avtobus. Morav da go prodadam i mojot “mini moris” za da mo`eme da kupime faks. Podocna

foto:: IVANA foto IVANA KUZMANOVSKA KUZMANOV KUZM M ANOV AN VSK SKA

[TO GO RABOTAM OSTAVAM BELEG

Nikoga{ ne sum

se sramel od kakva

bilo rabota

53

54 54

Ne sum ~len na ni na partija.

Nemam namera nied da bidam

Zadovolen sum od `ivotot. Nikoga{ ne sum tr~al po pari

a ubavata prikazna Site ja prepoztanagradina za Зoolo{ka

kupivme “fi}o”.”

Vo vremeto na embargoto kon Srbija (1992-1993 godina) {pedicijata gi ima najdobrite vremiwa, no po tri godini bratot i sestrata prijatelski odlu~uvaat da go podelat toa {to go steknale i sekoj da trgne po svoj pat. Kuzmanovski se odlu~uva da osnova svoja {pediterska firma, Via{ped.

“Se stabilizirav za kratko vreme, pa re{iv poseriozno da vlezam i vo ugostitelskiot biznis.”

Zarabotkata re{ava da ja reinvestira vo kupuvawe plac, na koj go pravi kultnoto skopsko kafule Intermeco, koe minatata godina go proslavi desettiot rodenden.

“Vo tekot na moeto rabotewe po picerii i kafuliwa imav mo`nost da vidam mnogu raboti koi ne mi se dopa|aa. Zatoa, sakav da otvoram mesto kade {to uslugata i ambientot }e bidat na visoko nivo.”

Po izvesno vreme partnerski vleguva i vo restoranot Lipa, no poradi nerazre{eni imotnopravni odnosi na lokacijata, po godina ipol se otka`uva od Lipa i stanuva partner vo u{te edno kultno skopsko kafule Marakana.

Bidej}i istra`uvaweto na novite mo`nosti i predizvicite se mu sekoga{ na agendata, vo 2003 godina se isprobuva i vo biznisot so oblo`uvalnici.

Stanuva partner vo oblo`uvalnicata Bundest sport, koja za izvesno vreme otvora 24 oblo`uvalnici niz zemjata.

“Biznisot be{e soliden na po~etokot, no potoa oblo`uvalnicite po~naa da niknuvaat na sekoj ~ekor, pa re{iv da go prodadam svojot del.”

Vo isto vreme so ugostitelskiot biznis go vodi i {pediterskiot i vo 2006 godina zaedno so sopstvenikot na Simaks ja formiraat {pedicijata MKD. Podocna se povlekuva i od ovoj proekt.

Vo periodot od 2007 do 2008 godina odlu~uva da se odmori od biznisite i da se posveti na decata, sinot Danilo, koj denes ima 10 godini i }erkata Galena, koja ima pet godini.

“Bev zadovolen od `ivotot i od s$ {to postignav. Nikoga{ ne sum tr~al po pari. Sakav decata da me gledat dodeka rastat. Po~nav so niv da gi proveruvam site sodr`ini nameneti za deca po gradov, a koga dojde na red Zoolo{kata gradina, se frapirav vo kolku o~ajna sostojba e. Re{iv deka treba da

prezemam ne{to. Gi iskoristiv site kontakti {to gi imav za da se ponudam da ja menaxiram i da ja sredam Zoolo{kata gradina, no nikoj ne me sfa}a{e seriozno. Mi se ~udea kako mo`am da poka`am interes za takva direktorska pozicija. Me pra{uvaa koj }e bil mojot li~en benefit od seto toa.”

Deka za nekoi raboti treba da ti se sovpadnat kockite zboruva i situacijata koga ja ostvaril prvata sredba so premierot Gruevski na svadba na zaedni~ki prijatel, so {to menaxiraweto so Зoolo{kata gradina Sкопје za Kuzmanovski stanalo realnost.

“Vo opu{tena atmosfera na premierot, so koj se pogodiv da sedam na ista masa, mu ka`av deka sakam da ja sredam Зoolo{kata gradina.

Po izvesno vreme taa mo`nost mi be{e ostvarena i ja dobiv prvata mo`nost da napravam ne{to konkretno za dr`avata. Ne sum ni umetnik, ni pisatel. Sakam preku toa {to go rabotam za dr`avata da ostavam nekakov beleg.”

Nikoj ne go osporuva negovoto direktoruvawe vo Зoolo{ka gradina Sкопје, vreme vo koe taa se prerodi. Vo periodot dodeka toj upravuva{e Зoolo{kata gradina sobra 700 iljadi evra donacii od negovi prijateli.

“Site ja prepoznaa ubavata prikazna. Priznanie dobivme i odnadvor, od Evropskata asocijacija na zoolo{ki градини, koja ja proglasi Зoolo{kaта gradina Sкопје za zoolo{ka gradina so najgolem podem. So vleguvaweto vo Зoolo{kata gradina svesno se odlu~iv da izgubam od li~niot profit. ^ustvuvav potreba da im doka`am ida im poka`am na lu|eto deka mnogu e lesno da se kritikuva, no ako vistinski si ja saka{ zemjata, sekoj od nas mo`e da napravi po ne{to.”

Volonterski seu{te raboti za zooloskata gradina kako pr.

Sledniot predizvik vo raboteweto za dr`avata go ima od mart 2011 godina do pred eden mesec, koga be{e direktor na Dr`avnata lotarija.

“S$ {to be{e pobarano od mene na taa pozicija ostvariv. Najgord sum na toa {to uspeav da ja ispromoviram Dr`avnata lotarija besplatno, preku zaedni~kiot proekt so vesnicite na MPM.” Momentalno, kako {to veli, saka povtorno da odvoi vreme za soprugata i za decata i da se odmori, no nemirniot duh i temperament povtorno mu sozdavaat janya i ve}e razmisluva za novi proekti.

56

MENAXMENT

MENAXERSKA U^ILNICA

15 PRAVILA NA PRETPRIEMNI[TVOTO ISKORISTETE GI SVOITE PLANOVI I SONI[TA ZA DA SOZDADETE USPE[EN I ISPOLNITELEN DELOVEN @IVOT, KADE [TO VIE STE [EFOT. OVA SE OSNOVNI SOVETI ZA BIZNISOT – EDNOSTAVNI, MOTIVACISKI I LESNI ZA IMPLEMENTIRAWE ie veruvate vo sebesi. Imate idei i soni{ta. Iskoristete go toa za da sozdadete uspe{en i ispolnitelen deloven `ivot, kade {to vie ste {efot. Vo tekot na agoniite i ekstazite na osnovaweto na moja sopstvena kompanija, gi nau~iv ovie „pravila na pretpriemni{tvoto” na pote{kiot na~in – na svoja ko`a. Mo`ebi tie mo`at da im pomognat na onie koi se na samiot po~etok, da zapo~nat od vistinskiot pat i da gi odbegnat preprekite {to }e im se najdat na patot.

Verojatno vi e potreben odmor od kompleksnosta na osnovaweto biznis. Eve nekolku osnovni soveti za biznisot – ednostavni, motivaciski i lesni za implementirawe.

V

PRONAJDETE POTREBA – BIDETE PRED SVOETO VREME

Pronajdete me|uprostor na pazarot {to gigantite nema da se trudat da go osvojat.

IDENTIFIKUVAJTE GO VA[IOT PAZAR I NAU^ETE SÈ ZA NEGO

Za va{iot biznis treba da znaete s$, od samiot po~etok. Toa e najdobrata mo`na preporaka za uspeh, zatoa {to }e znaete {to ve o~ekuva i po koi pravila treba da igrate.

PODGOTVETE BIZNIS-PLAN

Nieden zaemodavec nema da ve sfati seriozno ako nemate plan za toa kako }e ostvaruvate profit, vrz osnova na {to tie }e mo`e da si go povratat ona {to go vlo`ile vo vas.

OBEZBEDETE ADEKVATNI FINANSII ZA DA ZAPO^NETE I DA OPSTANETE

Uspehot ne doa|a preku no}. Zatoa treba da bidete vo dobra finansiska kondicija, za da go pre`iveete periodot do uspehot.

BROJ 662 04/07/2012

PLATETE ZA PROFESIONALEN SOVET

Advokatite, smetkovoditelite, osiguritelnite kompanii... sekako imaat da vi ka`at ne{to {to }e vi pomogne vo planovite. Toa, sekako, }e ve ~ini pomalku otkolku {to bi ve ~inelo ispravaweto na pogre{no napravenite ~ekori.

TRO[OCITE TREBA DA BIDAT NA NAJNISKO, A STANDARDITE NA NAJVISOKO MO@NO NIVO

Ne premisluvajte se i da ja postavite kancelarijata vo svojot dom ako toa vi se ~ini najevtino.

Mo`ebi imixot e va`en, no na klientite mnogu pova`en }e im bide kvalitetot na ona {to im go nudite, vremeto na isporaka, odnosot kon niv...

OFORMETE JASNO DEFINIRANA MRE@A NA DISTRIBUCIJA

Bez ogled na proizvodot ili uslugata {to ja nudite, mora od samiot po~etok da razjasnite koj, kade i kako }e ja prezentira i }e ja prodava.

BIDETE KREATIVNI VO SOPSTVENIOT MARKETING

Za razvoj na noviot biznis potprete se na sopstvenite strategii za marketing, ne na skapite na~ini na reklamirawe.

POBARAJTE I VRABOTETE NAJKVALIFIKUVANI RABOTNICI

Od samiot po~etok, od prvoto lice {to }e go vrabotite, pobarajte nekogo {to znae pove}e od vas.

ZAPOZNAJTE JA KONKURENCIJATA I RABOTETE NA TOA DA JA POBEDITE

Bidete uporni, fokusirani i fleksibilni, zatoa {to s$ mo`e da se slu~i.

U^ETE OD USPESITE I NEUSPESITE NA DRUGITE

Чitajte, sledete gi trendovite i nabquduvajte {to e „`e{ko” vo va{ata industrija.

KORISTETE JA TEHNOLOGIJATA KAKO ALATKA ZA GRADEWE NA VA[IOT BIZNIS

Koristete gi site prednosti na sovremenata tehnologija – od kompjuteri i telekomunikacii do Internet – s$.

NEMOJTE DA BIDETE ^UVSTVITELNI I NE SFA]AJTE GI RABOTITE LI^NO

Bidete podgotveni na odbivawa, no nikoga{ ne otka`uvajte se od va{iot son.

NIKOGA[ NE POTCENUVAJTE JA MO]TA NA STRASTA

Za da uspeete, neophodno e da prezemate rizici i da veruvate vo uspehot i toga{ koga nikoj ne veruva.

NE SE OTKA@UVAJTE PO PRVIOT NEUSPEH

MENAXMENT

www.kapital.mk

Sekoj koj e podolgo vreme vo biznisot znae deka neuspehot e sostaven del od uspehot. Bi se iznenadile koga bi znaele kolku od biznismenite koi denes se uspe{ni imale neuspesi pred da uspeat. Ne se obezhrabruvajte bidej}i neuspehot e samo eden ~ekor do uspehot.

Po~nuvaweto sopstven biznis bara disciplina, a disciplinata bara

57

pravila. Mo`ebi ovie „pravila za pretpriemni{tvo” }e ve inspiriraat da sozdadete nekoi sopstveni pravila. No, neophodno e jasno da definirate koi se va{ite celi i da `iveete spored pravilata {to ste gi utvrdile. Koristete gi kako mapa {to }e ve dovede do uspehot.

So sre}a!

58 ANALIZA Iako evropskite lideri na posledniot golem samit donesoa nekolku merki za pottiknuvawe na rastot na ekonomijata, a [panija i Italija dobija pomo{ i olesneti uslovi od me|unarodnite kreditori, sepak, su{tinskite problemi za mnogumina ostanaa nere{eni.

Analiti~arite smetaat deka ovie odluki samo kratkoro~no }e izvr{at pritisok na pazarot VASE CELESKA celeska@kapital.com.mk

o posledniot samit na liderite na Evropskata unija (EU) evidentno e deka kursot po koj se dvi`i Evropa vo spravuvaweto so ekonomskata kriza se promeni. Strogite merki za {tedewe za koi tvrdokorno se zalaga{e germanskata „`elezna ledi”, Angela Merkel, ne se pove}e must, tuku Unijata otsega pa natamu }e se spravuva so krizata preku pottiknuvawe na potro{uva~kata so novi merki za rast, a onie koi ve}e nastradaa, kako bankite na primer, }e bidat direktno spasuvani od fondovite, koi “te`at” 120 milijardi evra.

Germanija podlegna pod pritisokot i ja povle~e crvenata linija, pa liderite se dogovorija za itni merki za pomo{, osobeno za pogodenite od krizata Italija i [panija. Tie pak, gi povlekoa zabele{kite za evropskiot pakt za rast, no za vozvrat dobija menuvawe na uslovite za spasuvawe na {panskite banki i dozvola za Italija da vleze vo spasuva~kite fondovi na evrozonata, za da gi namali tro{ocite za pozajmuvawe. Kompromisot e postignat, a toa {to ostanuva e da se sprovedat merkite na delo, a toa za mnogu ekonomski analiti~ari zna~i deka evropskite lideri kupija samo u{te malku vreme.

Liderite na EU se dogovorija do krajot na ovaa godina da vospostavat mehanizam koj }e ovozmo`i pod odredeni uslovi da se dokapitaliziraat bankite od postojaniot krizen fond na EU. Vedna{ po ovaa odluka pazarite reagiraa, pa vrednosta na evroto zajakna, a {panskite i italijanskite akcii i

P

SAMITOT NA EU ZAVR[I BEZ KON

EVROPSKITE L POVTORNO KU

obvrznici zakrepnaa.

“Mislam deka postignavme va`en dogovor, no ostanavme verni na na{ata filozofija deka nema usluga bez protivusluga. Ostanuvame potpolno dosledni

na na{ata {ema: usluga, protivusluga, uslovuvawe i nadzor”, izjavi germanskiot kancelar, Angela Merkel, na samitot.

Dokapitalizacijata na bankite od

BROJ 662

04/07/2012

ANALIZA

www.kapital.mk

[to vklu~uva, a {to ne posledniot dogovor na EU? Italija i [panija polesno }e dobivaat pomo{ od ESM, postojaniot fond za finansiska pomo{, koj zapo~na so rabota od prvi ovoj mesec; Zemjite koi }e gi ispolnuvaat postojnite uslovi }e dobivaat pomo{ bez da treba da ispolnuvaat dopolnitelni preduslovi; ESM }e mo`e direktno da gi deponira parite vo {panskite banki, namesto tie da treba da odat preku {panskata vlada, no ova }e se slu~i duri otkako }e se formira bankarski supervizor na nivo na Evropa. Ova e u{te eden ~ekor kon kompletna bankarska unija; Pozajmuva~ite kako EMS i ponatamu }e imaat preferiran status na kreditori, za nivnite zaemi kon drugite zemji; ECB }e mo`e da gi olesni uslovite za kreditirawe i }e zapo~ne treta runda na dolgoro~no pozajmuvawe na bankite; ECB }e prodol`i so kupuvawe obvrznici od problemati~nite dr`avi. Ova go prekina vo fevruari, pod pritisok na Germanija; ESM }e ima ograni~en maksimum od 500 milijardi evra za pomo{ na problemati~nite zemji. Samo Italija i [panija zaedno dol`at 2.400 milijardi evra; Osven Grcija, nitu edna druga dr`ava ne dobi namaluvawe na dolgot; Germanija s$ u{te e protiv izdavaweto evroobvrznici.

NKRETNI RE[ENIJA

LIDERI UPIJA VREME postojaniot krizen fond na EU e golem napredok za liderite, bidej}i eventualnoto spasuvawe na bankite nema da gi optovaruva nacionalnite buxeti. “Potvrduvame deka mora da se raz-

bie ma|epsaniot krug me|u bankite i dr`avite. Komisijata naskoro }e gi pretstavi predlozite za edinstveniot nadzoren mehanizam. Barame od Sovetot tie predlozi itno da se

razgledaat do krajot na 2012 godina.

Koga }e se vospostavi edinstveniot nadzoren mehanizam, koj gi vklu~uva i Evropskata centralna banka (ECB) i Evropskiot stabilizaciski mehanizam (ESM), }e mo`e direktno da se dokapitaliziraat zagrozenite banki od evrozonata�, se veli vo zaedni~kata izjava na liderite na evrozonata.

Na vakvo re{enie najmnogu insistira{e [panija, bidej}i spasuvaweto na nejzinite banki bi go zgolemilo javniot dolg do neodr`livi granici.

Liderite izrazija podgotvenost i za fleksibilna reakcija na kriznite fondovi na EU, taka {to tie bi bile podgotveni direktno da kupuvaat obvrznici od prezadol`enite zemji, za {to najmnogu i insistira{e Italija. “Na barawe na Italija bea dogovoreni mehanizmi za stabilizacija na

59

60 ANALIZA KOI SE PREDIZVICITE NA EU?!

KRATKOTRAJNI PROBLEMI: 1. Direktna rekapitalizacija na banki

CEL: Da se upotrebi fondot za spas na evrozonata (ESM) za da se rekapitaliziraat {panskite banki, so {to }e se urne suverenosta na bankarskiot sistem. ЕФЕКТ: Toa }e zna~i deka spasuvaweto na {panskite banki, vredno 100 milijardi evra, nema da vlijae na dr`avniot dolg, no }e vlijae vrz promenata na pravilata na ESM.

2. Bankarska licenca za ESM

CEL: Ova }e mu dade na evropskiot fond za spas pristap do fondovite na Evropskata centralna banka (ECB). so {to }e se zgolemi negovata mo}. ЕФЕКТ: Vo korist na Francija, }e se otstranat gri`ite za limitirani fondovi vo borba protiv dol`ni~kata zaraza, no kon ova strogo bi se sprotivstavile ECB i Germanija.

3. Supervizija na banki

CEL: ECB da ima nadle`nost vrz rabotata na sistematski va`nite banki vo EU. ЕФЕКТ: Ova }e ovozmo`i centralizirawe na kontrolata i na nadzorot koj go bara Germanija za vozvrat na direktnata rekapitalizacija.

4. Kupuvawe obvrznici

CEL: Italija i [panija se o~ajni za intervencija na evrozonata za reducirawe na nivnite tro{oci na zadol`uvawe, koi vlijaat vrz realnata ekonomija.

dr`avite koi gi po~ituvaat preporakite i paktot za stabilnost, koi i pokraj toa imaat problemi so finansiraweto na pazarite poradi previsokite kamati”, izjavi italijanskiot premier, Mario Monti.

ISTORISKI KOMPROMIS? Liderite na EU na

ЕФЕКТ: Italija saka fondot za spas da kupuva dr`avni obvrznici na sekundarnite pazari, so {to }e se otstrani pritisokot za pottiknuvawe na rastot, a ECB }e mora pak da po~ne so kupuvawe obvrznici.

5. Pakt za rast

CEL: Da se pottikne rast preku prenaso~uvawe na strukturnite fondovi i lansirawe proektni obvrznici za da se finansira infrastrukturnata potro{uva~ka. ЕФЕКТ: Ova samo }e go marginalizira efektot na merkite za {tedewe, no mo`e da ja zgolemi politi~kata poddr{ka za zajaknuvawe na kontrolata na EU nad nacionalnite buxeti.

DOLGOTRAJNI PROBLEMI: 1.Bankarska unija

CEL: EU se dvi`i kon centralizirana supervizija, zaedni~ki fond za spas i poddr{ka i edinstvena banka za evrozonata i garancija na {emata za depoziti, so mo`nost za novi danoci. ЕФЕКТ: Ova }e pomogne za da se skr{i ramkata na “suvereno bankarstvo” i da se zdru`at odgovornostite vo evrozonata, no Germanija se sprotivstavuva na zaedni~ka odgovornost bez podelba na kontrolata.

2. Izdavawe evroobvrznica

CEL: Da se namalat tro{ocite za zadol`uvwe preku izdavawe zaedni~ki zadol`nici. ЕФЕКТ: Germanija e protiv izdavawe evroobvrznici, bez celosno formirawe na fiskalnata unija.

prviot den od samitot vo Brisel se dogovorija za merki za pottiknuvawe na rastot preku paket “te`ok” 120 milijardi evra. Polovina od ovoj iznos, 60 milijardi evra, }e obezbedi Evropskata investiciska banka (EIB), koja }e bide dokapitalizirana so 10 milijardi evra, a dopolnitelnite 55 milijardi treba da dojdat od

@OSE MANUEL BAROSO

ANGELA MERKEL

Dogovorivme vizija za zasilena ekonomska, monetarna i bankarska unija. Isto taka ~ekorime i kon fiskalna unija, koja ovozmo`uva i politi~ka unija, {to logi~no vodi kon podlaboka integracija na finansiskata stabilnost.

Mislam deka postignavme va`en dogovor, no ostanavme verni na na{ata filozofija deka nema usluga bez protivusluga. Ostanuvame potpolno dosledni na na{ata {ema: usluga, protivusluga, uslovuvawe i nadzor.

PRETSEDATEL NA EVROPSKA KOMISIJA

KANCELAR NA GERMANIJA

nepotro{enite sredstva od Koheziskiot fond, a pet milijardi evra od pilotfazata na proektnite obvrznici, koi }e startuvaat ova leto.

“Ovie pari mora da te~at niz Evropa, a ne samo niz najpogodenite zemji, za da im se pomogne na kompaniite da izlezat od krizata”, izjavi pretsedatelot na Evropskiot sovet, Herman van Rompuj.

“Nema pobednici i porazeni od dogovorot. Angela Merkel si zamina porano poradi debata vo Bundestagot, no vo sekoj slu~aj, nikoj ne mo`e da se prika`e kako pobednik ili porazen, bidej}i imame zaedni~ka misija da ja stabilizirame evrozonata”, zadovolen od dogovorenoto, objasni pretsedatelot na Evropskata komisija, @oze Manuel Baroso.

Merkel izjavi deka e zadovolna od dogovorot. “Mislam deka najdovme dobar kompromis”, izjavi taa pred da go napu{ti samitot.

Noviot nadzoren organ }e & ovozmo`i na ECB da gi “~uva bankite pod budno oko”, dodala Merkel. Taa re~e deka dogovorot za kreditirawe }e obezbedi dovolna za{tita za parite na dano~nite obvrznici {to odat vo fondovite na EU za spas.

Liderite na evrozonata se dogovorija da go po~nat sproveduvaweto na odlukata od 9 juli. Me|utoa, novite pari bi mo`elo da bidat dostapni do krajot na godinava.

Germanija, najgolemata ekonomska sila vo evrozonata, i ponatamu ne saka da gi spasuva zadol`enite dr`avi. Nejzinata pozicija ja poddr`uvaat Holandija, Avstrija i Finska.

Pretsedatelot na ECB, Mario Dragi, gi pozdravi “opiplivite rezultati”, koi dovedoa do porast na evroto i na evropskite akcii i zna~itelno ja namalija kamatnata stapka na

BROJ 662

04/07/2012

ANALIZA

www.kapital.mk

{panskite i na italijanskite obvrznici.

“Donesovme odluki {to pred samo nekolku meseci bea nezamislivi”, naglasi toj.

OSTANUVA KLU^NIOT PROBLEM Analiti~arite smetaat deka na kratok rok novite merki }e go ubla`at pritisokot na pazarite. Me|utoa, vo momentov za ESM se nameneti samo 500 milijardi evra, koi bi mo`elo da bidat brzo potro{eni i pazarot bi mo`el da bara pove}e od pri~ina {to dolgovite na dr`avite se pregolemi za da bidat pokrieni so nego.

Drug problem e toa {to s$ u{te ne e jasno kolku se dlaboki dupkite vo bankite vo evrozonata, a dopolnitelen problem e toa {to drugite dr`avi vedna{ }e se obidat da gi iskoristat tie uslovi, osobeno onie {to ve}e se sodr`ani vo programata za spas.

Irska go pozdravi dogovorot, a nejziniot premier soop{ti deka toa }e go namali dolgot na dr`avata i }e ja izbegne potrebata za u{te eden

HERMAN VAN ROMPUJ

PRETSEDATEL NA EVROPSKI SOVET

[to se odnesuva na fiskalnata i na ekonomskata politika, site gledame isto, a toa e ekonomska i monetarna unija {to }e funkcionira kako sekoja zemja, so odr`liva ekonomija {to deli zaedni~ka valuta. paket-pomo{. I Grcija }e bide ohrabrena da bara golemi otstapki vo uslovite na spas.

“Kupeno e vreme. Kratoro~no }e bide

ubla`en pritisokot vrz [panija i vrz Italija. Sepak, su{tinskata bolka na ekonomijata nema da is~ezne”, analizira Blumberg.

61

62

SVET

PODEMOT I PADOT NA FINSKATA KORPORATIVNA GORDOST

KAKO NOKIA ZAGUBI 95% OD SVOJATA VREDNOST ZA PET GODINI?!

IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

omi Marjuaho bil serviser na mobilni telefoni pove}e od 10 godini vo gradot Salo, na jugot od Finska, kade {to Nokia, do neodamna najgolemiot svetski proizvoditel na “mobilki”, gi postavi svoite proizvodni pogoni vo 80-te godini.

Toj be{e otpu{ten so otpremnina vo 2010 godina zatoa {to Nokia po~na da do`ivuva te{ki denovi i ottoga{ ne na{ol rabota.

“Jas bev hranitelot na semejstvoto, a sega edvaj vrzuvam kraj so kraj”, veli 39-godi{niot Marjuaho. “Istata prikazna ja pre`ivuvaat i mnogu drugi {to jas gi poznavam od denovite vo Nokia.”

Salo, zaedno so u{te nekolku finski gradovi povrzani so biznisot na Nokia

T

na eden ili na drug na~in, se soo~uva so neizvesna idnina, zatoa {to finskata najpoznata korporacija ja seli proizvodnata linija vo Azija.

Pritisnata od stra{nata konkurencija na Epl i negoviot iPhone, Samsung, kako i nekoi poevtini brendovi {to go koristat popularniot softver Android na Gugl, Nokia be{e prinudena da krati tro{oci, {to osobeno gi pogodi nejzinite biznis-operacii vo Evropa.

Nokia ve}e gi zatvori fabrikite vo Germanija, Ungarija i vo Romanija, a sega dojde redot i na fabrikata vo Finska. Okolu 1.000 od 3.500 rabotni mesta vo Salo – koja{to do neodamna be{e nose~kata fabrika na Nokia – bea ukinati godinava. Nekoga{ dinami~niot tehnolo{ki centar sega stana siv i depresiven grad.

“Poslednive otpu{tawa silno }e n$

pogodat”, veli gradona~alnikot na Salo, Anti Rantakoko.

Toj ima bleskava kancelarija vo metalno-staklenata zgrada {to ja pu{tija vo upotreba pred nekolku meseci, delumno platena i so lokalnite danoci pribrani od Nokia, koi{to so~inuvaa 95% od korporativnite dano~ni prihodi {to gi sobira{e gradot i iznesuvaa re~isi 80 milioni evra vo 2010 godina.

“Nokia be{e statusen simbol za nas, no pobitno, be{e glavniot izvor na prihodi”, veli Rantakoko.

KORENITE VO PROIZVODSTVOTO NA GUMA I HARTIJA Kompanijata po~na kako proizvoditel na hartija pri krajot na XIX vek, a podocna se prefrli na gumeni proizvodi, kabli i televizori pred da se premesti vo Salo - centar na finskata elektronska industrija u{te od 20-tite

BROJ 662

04/07/2012

SVET

www.kapital.mk

Nokia pobedi na pazarot nudej}i telefoni koi bea tehni~ki ponapredni i poubavi naizgled od konkurentskite. Za nivna nesre} a, ne bea podgotveni da go napravat istoto koga dojde vreme za slednata transformacija vo mobilnata industrija – koga Epl gi ubedi potro{uva~ite deka site treba da imaat mali kompjuteri vo svoite xebovi, namesto zdodevnite obi~ni telefoni Elop, koj{to napravi golema promena od amerikanskata Motorola. Kompanijata stana najgolema gordost na Finska, vo strategijata minatata godina, koga go objavi strate{koto partnerstvo so koja dolgo se ma~e{e da zakrepne po Majkrosoft, inaku prethodniot rabotopretrpenata sovetska invazija vo Vtodavec na Elop. Sojuzot podrazbira rata svetska vojna. zamena na operativniot sistem na Nokia stana najgolemata finska firma spored prihodi, preteknuvaj}i gi indus- Nokia, Symbian, so Windows softverot za mobilni telefoni na Majkrosoft. trijata za drvo i hartija, koi{to bea dotoga{nite najgolemi izvozni granki.

Nokia s$ u{te vrabotuva 12.000 lu|e Vo 2007 godina Nokia plati rekordni vo Finska, {to e 20% od nejzinata 1,2 milijardi evra korporativen danok rabotna sila globalno, a }e prodol`i na dr`avata. so istra`uvawe i razvoj, planirawe Nokia dostigna 40% udel na svetskiot na proizvodstvoto i “kastomizacija” pazar za mobilni telefoni vo 2008 na “pametnite” telefoni za korporagodina. Me|utoa, proda`bata nabrzo tivnite klienti vo Salo i vo u{te dve po~na da pa|a, otkako dojde napadot od fabriki vo Finska. Mnozinstvoto od konkurentskata inovativna tehnologija in`enerskiot razvoen tim na Windows od SAD, olicetvorena vo iPhone, Phone e vo Finska. Me|utoa, Nokia znamenosecot na Epl. A SAD e najgoleostana na svojata odluka da gi preseli miot pazar za mobilni telefoni vo site kapaciteti za sklopuvawe na svetot, kade {to gubeweto na pazarniot telefonite vo Azija, kade {to ima dve kola~ vo korist na Epl se mere{e vo fabriki vo Kina, i po edna vo Ju`na milijardi dolari pomali proda`bi.

Koreja i Indija.

Profitite po~naa da se topat i komVsu{nost, Nokia e me|u poslednite panijata minatata godina plati samo golemi proizvoditeli na mobilni teledva milioni evra danok na dobivka foni koi{to gi prefrlaat pogonite od na dr`avata. Va`nosta na Nokia za Evropa vo Azija, sledej}i gi ~ekorite ranlivata izvozno zavisna na Samsung, Motorola i eonomija se ilustrira{e Soni Erikson. preku rekite od pomo{ “Taka se odvivaat ne{tata {to vladata gi naso~i kon sega, proizvodstvoto da regionite {to se najdoa nabide vo zemjite vo razvoj, godini Nokia jpogodeni poradi presu{enite go dr`e{e primatot na kade {to e najgolemiot dano~ni prilivi {to doa|aa najgolem proizvoditel broj korisnici vo momenna mobilni telefoni od Nokia. tov, a istra`uvaweto i vo svetot Finskiot pretsedatel Sauli razvojot da ostanat vo Niinisto, koj{to i samiot razvienite pazari. Nokia e roden vo Salo, ja poseti ima odli~na istorija vo fabrikata na Nokia vo mart dizajniraweto mobilni godinava za da im dade telefoni vo Finska od svetskiot pazar na mobilni telefoni poddr{ka na otpu{tenite izminative 30 godini, pa dr`e{e Nokia vo rabotnici. ima smisla da prodol`i 2008 godina “Nema da gi napu{time naso toa i ponatamu”, veli {ite prijateli i nema da se Nil Majston, analiti~ar predademe”, pora~a Niinisto vo Stratexi Analitiks od toga{.

London.

Za `al na mnogu Finci, Vo 2008 godina Nokia od svetskiot pazar na mobilni telefoni Nokia postepeno gi gube{e vrabotuva{e 5.000 lu|e vo dr`i Nokia cvrstite vrski so svojata Salo, okolu 10% od popuvo momentov mati~na zemja. lacijata, i obezbeduva{e rabota za u{te 2.000 vo DALI PRVIOT DIREKIKT-industrijata, koi{to ja snabduvaa TOR NE-FINEC ]E JA SPASI Nokia so komponenti.

FINSKATA GORDOST? Sedi{teto na firmata e vo Espo, blizu Gradona~alnikot Rantakoko o~ekuva godinava prihodite na gradot od korpoHelsinki, no vo 2010 godina bordot rativni danoci da padnat na 14 milnazna~i ~ovek {to ne e Finec da ja ioni evra, najmnogu poradi padot na vodi Nokia, za prv pat vo nejzinata profitot na Nokia. Sepak, toj ne gubi istorija. Toa e Kana|anecot Stiven

14

godini na XX vek - vo 1983 godina.

Nokia formira{e partnerstvo so lokalniot proizvoditel na radio i TV-priemnici, koe{to prerasna vo Nokia mobilni telefoni vo 1989 godina. Dve godini podocna kompanijata go lansira{e na pazarot svojot prv mobilen telefon na GSM platforma, vtorata generacija na mobilna tehnologija, koja{to prenesuva i podatoci, a ne samo glas. Inaku, kompanijata u{te prethodno, vo 80-tite godini, ima{e proizvedeno nekolku modeli na mobilni telefoni vo vreme koga retko koj mo`e{e da si dozvoli da ima vakov ured poradi negovata toga{ previsoka cena.

Predvodena od izvr{niot direktor Jorma Olila, Nokia stana najgolem svetski proizvoditel na mobilni telefoni vo 1998 godina, koga go prezede primatot

40%

20%

63

64

SVET U{te vo 1998 godina vo Nokia se zboruva{e za toa “da se stavi Internetot vo sekoj xeb”. I duri vo dolari be{e istoriskiot rekord na 2007 godina, koga vrednosta na Stiv Xobs go pretakcijata na Nokia na 16 juni 2000 godina stavi iPhone na svetot, fanovite na Nokia pobrzaa vo prodavnicite da go dolari vrede{e akcijata na Nokia kupat noviot model pred edna nedela na “pameten” telefon, N95

58 2

95%

Nokia gi lansira{e prvite GSM mobilni telefoni vo ranite 90-ti godini, potoa uspea da osvoi 40% od svetskiot pazar, za denes toj kola~ da e 20%.

nade`. Vladata & pomogna padnaa akciite na op{tinata so dopolnitelna Nokia vo poslednite pet godini ni pet milioni evra za da go ubla`i efektot od padot na Nokia. od ameri“Otpu{tawata se gor~liv udar za nas, kanskite no ne smeeme da dozvolime da n$ sredno{kutnat na zemja. Nokia s$ u{te }e ima 2.500 rabotnici ovde i }e ostane mnogu kolci, pa do afrikanskite zemjodelci. va`na za nas”, veli toj.

Me|utoa, se ~ini deka ISTORIJATA denovive ovoj kulten SE POVTORUVA “xingl” e vo opasnost da Ne taka odamna “ringtonot” so 13 bide zaboraven. Nokia objavi deka } noti karakteristi~en za e otpu{ti 10.000 vraboteni, sledstveno mobilnite telefoni na na eden od najlo{ite kvartalni Nokia, vsu{nost, be{e rezultati vo kompaniskata isto“saundtrak” na morija. Rejting-agencijata Mudis im bilnata revolucija. dodeli status “|ubre” na akciite Kompanijata be{e na Nokia. Samsung gi nadmina vode~ki inovator so proda`ba minatiot mesec, a i vo dizajnot i Henri Blaxet od famoznata invo tehnologijata, ternet-stranica Biznis insajder koja{to pomogna po~na da {pekulira deka Nokia “`ivotot bez mo`e da se soo~i so bankrot vo kabli” da stane bliska idnina. sekojdnevie na Seto toa e ta`no za gordosta na lu|eto, po~nuvaj}i korporativna Finska. No, mo`ebi najfascinantnata rabota okolu podemot i padot na Nokia ne e ona {to doprva doa|a, tuku pove}e e na~inot na koj{to istorijata se povtoruva vo svetot na biznisot i tehnologijata.

Pred da stane dominanten igra~ vo proda`bata na mobilni telefoni, Nokia be{e nedefiniran konglomerat {to proizveduva{e s$: od hartija, preku gumeni ~izmi, pa s$ do kabli.

Jorma Olila, izvr{en Vo 80-tite godini na XX direktor na Nokia od 1992 vek nejziniot direkdo 2006 godina, pod ~ie vodstvo kompanijata zagospotor re{i da javne dari so svetskiot pazar na na branot na ekspanmobilni telefoni. zija na potro{uva~kata

elektronika, vklu~itelno i telefoni.

Nokia toga{ se povrza so dve finski telekom-kompanii i napravi potfat {to ja promeni nejzinata sudbina, kako i idninata na industrijata za mobilna telefonija.

Toj proekt be{e prvata digitalna telekomunikaciska mre`a, poznata kako GSM. Vo toa vreme vo Evropa vladee{e eden haos na analogni mobilni mre`i koi{to variraa od zemja do zemja. Toa pretstavuva{e ko{mar od logisti~ki aspekt za kompaniite {to proizveduvaa mobilni telefoni, zatoa {to treba{e da kreiraat razli~ni modeli za da gi zadovolat specifi~nostite na sekoj oddelen pazar. Vo po~etokot na 80-tite godini, in`enerite vo Evropa bezuspe{no se obiduvaa da go unificiraat kontinentot so eden edinstven sistem na mobilna telefonija.

Nokia i nejzinite partneri uspeaja da podignat takva mre`a i da ja razrabotat vo Finska do 1991 godi-

na. Taa godina finskiot premier so pomo{ na Nokia telefon go napravi prviot povik vo komercijalna GSM mre`a.

“Koga Nokia gi vlo`i site svoi resursi vo GSM taa be{e sredno uspe{na kompanija od edna mala zemja, koja{to priati da se bori protiv toga{ rasprostranetata infrastruktura vredna stotici milijardi dolari i {iroko prifatenite standardi vo Evropa”, napi{a magazinot “Vajerd” vo 1999 godina.

PIONERI VO UBAVIOT DIZAJN I FUNKCIONALNOSTA GSM ne samo {to se rasprostrani vo cela Evropa, tuku i vo Azija, Latinska Amerika i nasekade. Promenata kon digitalna tehnologija ima{e dlaboko vlijanie vrz mobilnata tehnologija.

Mo`ebi najva`no: taa ovozmo`i ispra} awe na tekstualni poraki. Zatoa {to Nokia investira{e tolku mnogu pari vo digitalnite mre`i, be{e podgotvena da dominira na pazarite kade {to tie bea prifateni. Stariot {ampion

BROJ 662

04/07/2012

SVET

www.kapital.mk

29 juni 2007 godina e kobniot den za Nokia. Toga{ Stiv Xobs, {efot na Epl, mu go pretstavi na svetot novoto tehnolo{ko ~udo, mobilniot telefon iPhone, koj{to gi ubi proda`bite na Nokia vo godinite {to sleduvaa.

na pazarot. I do nekoj stepen Nokia be{e vinovna {to spie{e na svoite lovoriki. Na primer, go propu{ti trendot na novite telefoni na preklopuvawe, koi{to & pomognaa na Motorola da ja vrati starata slava.

No, ne be{e docna da se fati ~ekorot so “pametnite” telefoni. U{te vo 1998 godina vo Nokia se zboruva{e za toa “da se stavi Internetot vo sekoj xeb”.

I duri vo 2007 godina, koga Stiv Xobs go pretstavi iPhone na svetot, fanovite na Nokia pobrzaa vo prodavnicite da go kupat noviot model na “pameten” telefon, N95.

No, uspehot izostana. Dizajnot, ednostavno, ne be{e posebno dopadliv za potro{uva~ite. Operativniot sistem Symbian be{e premnogu tromav. Epl ja najde vistinskata formula, kreiraj} i telefon koj ne samo {to slu`e{e i kako moden detaq, tuku definira{e edna era na potro{uva~ka elektronika. Samsung gi slede{e stapkite na Epl so odli~no prodavanite modeli koi{to rabotea na Android. Nokia za toa vreme se fokusira{e s$ pove} e i pove}e na proda`ba na prisposobeni modeli za zemjite vo razvoj, {to go zgolemi nivniot pazaren udel, no toa ne be{e dovolno da se podobri dolgoro~niot izgled za uspeh na kompanijata, dodeka svetot s$ pove}e im se voshituva{e na uredite vo stilot na iPhone.

Modelot Lumia 900, koj{to raboti na operativniot sistem na Majkrosoft, treba da ja obnovi kombinacijata na elegentna funkcija i dizajn, {to nekoga{ gi definira{e najdobrite modeli na Nokia. No, proda`bite odat bavno i mo`e da ne se dovolni za da se spasi kompanijata od problemite.

na mobilnata telefonija, amerikanSakavme da postigneme mnogu ednosskata Motorola, izrasna vo analognata tavna i ~ista forma. U{te edna va`na era i be{e zateknata nepodgotvena za karakteristika e golemiot ekran, noviot preod. Do 1998 godina Nokia pogoden za pi{uvawe SMS-poraki”, stana vode~ki proizvoditel na mobilni istaknuva{e toga{ glavniot dizajner telefoni vo svetot, so pove}e od 22% vo Nokia, Frenk Nuovo. globalen pazaren udel. Do 2008 godina IPHONE stigna i do 40%.

GI ZAKOPA FINCITE Uspehot na Nokia be{e i od estetski Vaka mo`ea da go opi{at i iPhone. aspekt, isto taka. Vo 1999 godina Mo`ebi bea sposobni i da go napravat “Wujork tajms” go citira{e {efot za nekoga{, no ne go napravija. dizajn vo Nokia, Frenk Nuovo, koj{to Nokia pobedi na pazarot nudej}i re~e deka “mobilnite telefoni }e gi telefoni {to bea tehni~ki ponapredni pretvorat vo modni detali”. i poubavi na izgled od Modelite na Nokia od serikonkurentskite. Za nivna ite 5.100 i 6.100 se nudea nesre}a, ne bea podgotveni so mo`nost za promena na da go napravat istoto koga maskata na telefonot vo dojde vreme za slednata milijardi evra razli~ni boi za da im odgotransformacija vo mobilnadanok na dobivka vara so lakot na noktite ta industrija – koga Epl gi plati Nokia na na `enskite potro{uva~i. finskata dr`ava vo ubedi potro{uva~ite deka 2007 godina Tenkiot 8860, dizajniran da site treba da imaat li~i na hromirana zapalka mali kompjuteri za cigari, se prodava{e za vo svoite xebovi, 800 dolari i be{e vistinnamesto zdodevnite ski hit me|u “trendseterite” obi~ni telefoni. milioni evra danok vo mobilnata telefonija.

Neuspehot na na dobivka plati Istovremeno, kompanijata Nokia na finskata Nokia nekoi go dr`ava vo 2011 godina ima{e dlaboko ~uvstvo karakteriziraat za va`nosta na osnovnata kako klasi~en forma i prakti~nosta na primer na telefonite. Dokaz za toa “inovatorskata se seriite 5.100 i 6.100, so dilema” – teorija iljadi vraboteni monoblok-forma, kako {to koja veli deka kom}e otpu{ti Nokia do krajot na 2013 godina ja narekuvaat dizajnerite, paniite {to pravat nasproti telefonite na revolucija na preklopuvawe, za{titen pazarot ~esto tolku Stiven Elop, Kana|anec, e prviot ne-finski znak na konkurentite od mnogu se trudat da go za~uvaat {ef na Nokia, koj{to so novata strategija Motorola. za “pametni” telefoni, odnosno promena od ona {to gi napravilo tolku “Nema kompleksni delovi na teleoperativniot sistem Symbian vo Windows uspe{ni {to ja prespivaat Mobile na Majkrosoft, se obiduva da ja vrati fonot i ~uvstvuvate deka toa e soliden slednata golema rabota koja pazarnata pozicija na Nokia. proizvod, mnogu komforen za rakuvawe. pravi tektonski naru{uvawa

1,2 2

10

65

66

GADGETS IPEN A5 – JA VNESUVA KREATIVNOSTA NA IPAD VO SOSEMA NOVA DIMENZIJA

ali nekoga{ ste imale problem precizno da modelirate slika na va{iot iPad i ste pomislile deka va{ite prsti se premnogu debeli za ovaa fina alatka? Drugi istiot problem go imale i so dosega{nite relativno debeli penkala za tablet-kompjuteri koi ne mo`at da doprat do sekoj detal koj mo`e da go zamisli va{ata kreativnost. Novoto digitalno penkalo na kompanijata E-Fun e izmisleno tokmu za da gi nadmine ovie problemi, a na pazarot se prodava za nepolni 100 dolari.

Negovata upotreba vi dava ~uvstvo kako da pi{uvate so pero na bel list hartija i nemate nikakov porblem da ja doprete i najmalata to~ka na ekranot na Epl so visoka rezolucija koja mo`ete da ja zabele`ite so golo oko. Najavite na proizvoditelite se deka iPen A5 }e vnese revolucija vo kreativnata upotreba na iPad, bidej}i }e im ovozmo`i na korisnicite da go koristat tablet-kompjuterot na Epl {to posmelo vo profesionalniot del i na nego da gi zavr{uvaat svoite rabotni obvrski. Od E-Fun, isto taka, velat deka go pravat prviot ~ekor vo promenata na filozofijata na tablet-kompjuterite, koi dosega va`ea za odli~en dodatok za zabava i ednostavni prezentacii, no ne im se posvetuva{e vnimanie koga stanuva{e zbor za poobemna i poprofesionalna rabota.

O~igledno, rabotite se menuvaat.

D

NOKIA 808 PURE VIEW KADE ZAVR[UVA FOTOAPARATOT, A KADE PO^NUVA TELEFONOT? amera od 41 megapiksel i ekran od 640h360 pikseli na koj }e mo`ete da vidite i najmal detaq od ovie sliki so ekstremno visoka rezolucija. Ova e najnoviot adut na Nokia, koj se lansira na pazarot vo edni od najte{kite momenti na kompanijata vo poslednata decenija i se predviduva deka }e napravi razlika vo proda`bata sli~na na onaa so lansiraweto na serijata N od pred {est godini.

Telefonot koj se odlikuva so prakti~en i funkcionalen izgled e eden od najizdr`livite napraven od Nokia, voop{to.

Prvi~nata ideja e bukvalno da se vmetne profesionalen fotoaparat vo telefon za da se ovozmo`i prakti~nost i za profesionalnite slikari i za obi~nite gra|ani, koi }e mo`at da napravat idealna slika sekoga{ i sekade kade {to go nosat svojot mobilen telefon. Se predviduva deka telefonot }e vnese revolucija ne samo vo fotgrafijata, tuku i vo informiraweto, bidej}i sekoja sekunda }e se ovekove~uvaat fotografii koi bez nikakov problem }e mo`e da se pe~atat na naslovnite stranici na vesnicite ili da se objavuvaat vo javnost vo polnata rezolucija. Nokia i vo ovoj slu~aj ja prodol`uva sorabotkata so Karl Zajs, ~ii le} i davaat dopolnitelen kvalitet i na taka sovr{enata slika.

Cenata od 700 dolari, po koja }e se prodava ovoj model vo SAD, e prose~na, no poznava~ite velat deka so ogled na mo`nostite koi gi nudi ovoj superpameten telefon, od nego }e dobiete mnogu pove}e od ona {to ste go platile.

K

INUKE BOOM - MNOGUMINA NE VERUVAAT DEKA IPOD GO MO@E SETO TOA ko nekoj vi ka`el deka od va{iot prenosen Epl gaxet mo`at da izlezat 130 decibeli mo}na muzika, verojatno nemalo da poveruvate, no so pomo{ na specijaliziraniot zvu~nik so golemina na mala kola so dol`ina od 2,5 metri i {irina 1,5 metri ova stanuva sosema vozmo`no. Popularniot iNuke Boom, potpomognat so dva 18-in~ni “megavuferi� od pod pokrivkata, kako {to be{e najaveno, im pomaga na gaxetite da kreiraat zvuk koj{to mo`e da gi probie va{ite u{ni tapan~iwa i maksimalno da gi zgolemi udarite na va{eto

A

srce. Edinstveno {to treba da na pravite e da ste vo neposredna blizina na iNuke, koj pokraj le`i{teto za iPhone, iPod i iPad ima i Bluetooth priklu~ok, koj gi transformira zvucite od va{iot prenosen gaxet vo 10.000 vati mo}nost.

Ova ~udo od dodatna oprema za Epl, koe te`i pove}e od trieset kilogrami, na amerikanskiot pazar mo`e da se nabavi za 30.000 dolari, {to e mnogu duri i za amerikanski standard, no za vistinskite vqubenici i za onie koi `iveat od kreirawe ili od plasirawe muzika ova mo`e da bide mnogu prakti~na alatka.

Dali ja kriete va{ata nasmevka?

tel. 389 2 309 470 www.eternadent.com.mk

BROJ 662

04/07/2012

NEXUS 7 ODGOVOROT NA GOOGLE NA PAZAROT ZA TABLETKOMPJUTERI

G

www.kapital.mk

oogle go napravi ona {to svoevremeno Amazon go donese na pazarot so pojavata na Kindle Fire, pa na konferencijata za developeri go pretstavi svojot prv tablet, Nexus 7, optimiziran za sodr`ina od svojata mre`na prodavnica Google Play vo koja nudi knigi, igri, TVemisii, filmovi, aplikacii i magazini.

Tabletot koj go napravi kompanijata ASUS istovremeno e prv ured so najnovata verzija na operativniot sistem Android, nare~ena Jelly Bin, koja }e se pojavi na pazarot vo sredinata na juli.

Nexus 7 vo verzija so memorija od osum gigabajti }e ~ini samo 199 dolari, a so 16 gigabajti }e bide samo 50 dolari poskap.

Tabletite mo`e da se nara~aat vedna{, za po~etok samo vo SAD, Velika Britanija, Kanada i Avstralija, a isporakata }e zapo~ne istovremeno so pojavata na Android, Jelly Bin. Se ~ini deka Nexus 7 poradi niskata cena, tesnata integracija so Google Play i impresivnite specifikacii }e napravi „bum� na pazarot na tablet-uredi. Analizite velat deka ovoj tablet-kompjuter ima predizpozicii da bide najuspe{en Android tablet dosega, koj istovremeno }e im zadade udar na najgolemite konkurenti Apple, Amazon i Samsung.

SURFACE TABLET - ADUT NA MAJKROSOFT GADGETS PROTIV EPL I SAMSUNG

pored najavite od bordot na direktori na Majkrosoft, kompanijata ve}e nema da pravi kompromisi i razlika vo funkcionalnosta i razlikata na tablet-kompjuterite i na personalnite kompjuteri. So lansiraweto na Surface, prviot tablet-kompjuter od Majkrosoft, prvi~nite procenki se deka }e zafati golem del od pazarot na onie tradicionalni korisnici na Windows, koi nikako da se priviknat na razli~nite operativni sistemi koi gi nudat drugite tablet-kompjuteri. Od Majkrosoft se svesni deka imaat akumulirano golema doza popularnost i simpatii kaj korisnicite na tehnologija {irum svetot, taka {to imaat startna prednost da ja prodadat koja bilo svoja ideja mnogu polesno od konkurencijata. Surface e dostapen vo dve verzii - ednata }e raboti na Windows RT, ne{to nalik na Windows phone, a drugata }e raboti na Windows 8. Dvete verzii }e bidat dosta tenki - 9,3 milimerti i 13,5 milimetri so golemina na ekranot od 10,6 in~i ili 26,9 santimetri so rezolucija od 1.366h768 pikseli. Te{ki se 676 i 903 grama, a maksimalnata memorija koja }e se nudi na pazarot e 120 GB. Interesno e deka i pokraj ogromnoto iskustvo na Majkrosoft kaj personalnite kompjuteri, vo delot na tablet-kompjuterite kompanijata barem zasega ne se vozdr`uva da se potpre {to pove}e na resursite i na znaewata na drugite kompanii, taka {to vo Surface e predvideno da se vklu~at resursi i od najgolemite konkurenti na kompanijata.

S

67