669-Kapital magazin

MANAGER:

COVER STORY:

PA\AAT PRIHODITE NA KOMPANIITE. MENAXERITE O^EKUVAAT U[TE POLO[O

SKOPJE SE GRADI

INTERVIEW: METKA TEKAV^I^

PROFESORKA NA EKONOMSKIOT FAKULTET VO QUBQANA

NEMA DA SE IZVLE^EME OD KRIZATA SAMO SO [TEDEWE!

www.kapital.mk

biznis magazin

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

ANALIZA

CENOVEN ШOK ZA INDUSTRIJATA!

32,61

28,86 24,84 22,68

REKORDNI CENI NA STRUJATA GASOT GORIVATA ...samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

BROJ 669 CENA 100 DEN.|22 AVGUST, 2012, SREDA|GODINA 13

јун.12

мај.12

апр.12

мар.12

феб 2012

јан.12

IV 2011

III 2011

II 2011

I 2011

IV 2010

III 2010

II 2010

I 2010

IV 2009

III 2009

II 2009

I 2009

IV 2008

III 2008

II 2008

IV 2007

III 2007

II 2007

I 2007

IV 2006

III 2006

ЦEНA НА ПРИРОДЕН ГАС (ден./м3) II 2006

I 2006

14,03

INTERVIEW: METKA TEKAV^I]

COVER STORY:

SKOPJE SE GRADI

PROFESORKA NA EKONOMSKIOT FAKULTET VO QUBQANA

NEMA DA SE IZVLE^EME OD KRIZATA SAMO SO [TEDEWE!

4

www.kapital.mk

biznis magazin

SODR@INA

IZDVOJUVAME

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

ANALIZA

CENOVEN ШOK ZA INDUSTRIJATA!

06 PORTFOLIO

32,61

28,86 24,84 22,68

јун.12

мај.12

јан.12

апр.12

мар.12

феб 2012

I 2011

II 2011

III 2011

IV 2011

I 2010

II 2010

III 2010

IV 2010

I 2009

II 2009

III 2009

IV 2009

II 2008

III 2008

IV 2008

I 2007

II 2007

III 2007

IV 2007

IV 2006

II 2006

ЦEНA НА ПРИРОДЕН ГАС (ден./м3) III 2006

I 2006

14,03

REKORDNI CENI NA STRUJATA GASOT I GORIVATA ...samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

12 COVER STORY Novi zgradi niknuvaat na sekoj ~ekor Skopje se gradi 18 KAPITAL ANALIZA Rekordno najvisoki ceni na gasot, naftata i na strujata Skapite energensi ja ubivaat konkurentnosta na firmite

BROJ 669 CENA 100 DEN.|22 AVGUST, 2012, SREDA|GODINA 13

Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Dimitrie Tucovi} br 20, Skopje, p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 nikolova@kapital.com.mk Pretplata na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplati@kapital.com.mk Reklama i oglasi: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.com.mk aleksandra@kapital.com.mk Specijalni prilozi: Gordana Mihajlovska mihajlovska@kapital.com.mk Ovlasten praven zastapnik: “Advokatsko druшtvo DE LEGE” Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Ivana Kuzmanovska

24 KOLUMNA MIROQUB [UKAROV Makedonska nelikvidnost 28 ANALIZA Desettina naselenie fatilo xade!

Ova li go sokri prekinatiot popis?

PA\AAT PRIHODITE NA KOMPANIITE Namaluvaweto na izvozot, padot na proda`bite na doma{niot pazar, skapite energensi, golemite studovi i nenavremenoto pla}awe gi namalija prihodite i dobivkite na kompaniite vo prvite {est meseci godinava. Pogolem del od menaxerite o~ekuvaat namalenite proda`bi da prodol`at, a vtoroto trimese~je da bide u{te polo{o.

Spasot go gledaat vo kratewe na tro{ocite i nao|awe novi izvozni pazari nadvor od Evropa. Ona {to e postra{no e {to najgolemite kompanii o~ekuvaat u{te polo{o vtoro polugodie godinava.

Str. 34

Menaxer

30 POLITIKA Kom{iska bilaterala Ni pametniot ne popu{ta!

34 MENAXER Kako rabotea kompaniite vo prvoto polugodie?

Pa|aat prihodite na kompaniite. Menaxerite o~ekuvaat u{te polo{o 40 COMPANY PROFILE Ariazone Internacional, Ohrid So nivnite ma{ini polovina svet servisira avtoklimi 42 INTERVJU METKA TEKAV^I^, profesorka na Ekonomskiot fakultet vo Qubqana Nema da se izvle~eme od krizata samo so {tedewe!

46 ^OVE^KI RESURSI Mitovi za timskata rabota „Qubeznite” timovi ostvaruvaat i „qubezni” rezultati 48 NA RU^EK SO.....

GORDANA NACEVA-BO[EVA, pretsedatel na @RK Vardar SCBT Rakometot mi e `ivotot

34 NEMA IZLEZ OD KRIZA SO [TEDEWE Vo intervjuto za magazinot Kapital profesorkata na Ekonomskiot fakultet od Qubqana Metka Tekav~i~ gi spodeluva nejzinite razmisluvawa za toa kako najdobro ekonomijata mo`e da se izvle~e od kriza. “Sega mislam deka nema nikoj {to barem intimno ne si priznava deka vo vreme na kriza treba doza kejnzijanizam, zatoa {to ne mo`e samo so {tedewe da se izvle~eme. Ako {tedime site, toga{ koj }e ima pari za da kupi ne{to od drugiot, pa toj da ima rabota i ponatamu? Dr`avite mora da startuvaat nov investiciski ciklus, a toa ne e mo`no bez merkite na kejnzijanizmot”.

Str. 42

Intervju

52 LIFE STYLE “Kapital” gi poseti najluksuznite hotelski apartmani vo Ohrid Karlos Slim “se navle~e” na }ebapi i sarma 58 TEHNOLOGII I BIZNIS Mapa do uspehot

Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka. РЕГИОНАЛНИ ПАРТНЕРИ НА КАПИТАЛ

42

6 PORTFOLIO BUSINESS SBRIEF BONITAS NOVI PROIZVODI OD VITAMINKA

PO NAJAVITE DEKA ]E GRADI MAKEDONSKI LAS VEGAS

itaminka go zbogati pazarot so nova linija soleni proizvodi Bonitas peleti. Toa se sosema novi i razli~ni od ostanatite sneku`inki so svojot vkus. „Sledej}i gi najspecifi~nite barawa na potro{uva~ite i obiduvaj}i se da gi zadovoli nivnite vkusovi, koi postojano baraat ne{to novo, energi~no, nesekojdnevno i interesno, Vitaminka ja lansira{e novata linija na soleni proizvodi, Bonitas peleti. Bonitas se napraveni spored svetskite trendovi, nevoobi~aeni po svojot izgled i nesekojdnevni po svojot vkus. Ne se somnevame deka so novinite koi gi voveduvame vo ovoj segment vo pogled na izgledot i vkusot na proizvodot vleguvame vo delot na retkite kompanii koi se naso~eni kon inovativni proizvodi. Poradi toa sigurni sme vo uspehot na ovoj proizvod, koj e so pristapna cena”, izjavi komercijalniot direktor na Vitaminka, Vladimir Trpanoski.

Bonitas se soleni proizvodi vo 3D forma, dostapni vo tri razli~ni vkusa - pile{ko, piperka i solen vkus. Proizvodite se vo pakuvawe od 30 grama i se dostapni vo maloproda`ba, a naskoro }e bidat pu{teni i pakuvawa od 60 grama.

V

INDISKIOT MILIJA OTVORI FIRMA VO M ndiskiot milijarder Subrata Roj v~era otvori svoja firma vo Makedonija. Sahara Global Com e imeto na novata firma osnovana so kapital od 5 iljadi evra, koja }e ja upravuvaat Subrata Roj i negoviot najmlad sin Seemanto Roj. Spored podatocite od Centralniot registar osnovna dejnost na makedonskata firma na indiskiot milijarder e izgradba na stanbeni i nestanbeni zgradi.

Indiecot Roj neodamna najavi deka planira vo Makedonija da izgradi turisti~ki centar, odnosno grad kako Las Vegas vo koj }e se izgradat pove}e kazina, hoteli, tereni za golf i centri za zabava i rekreacija. Konceptot, spored negovite najavi, treba da bide gotov u{te vo septemvri, a izgradbata na turisti~kiot kompleks bi trebalo da po~ne da se gradi za edna ipol godina. Inaku, ovoj turisti~ki kompleks neoficijalno bi trebalo da se gradi pome|u Resen i Ohrid. Pokraj vo turizmot, indiskiot magnat projavi interes za investirawe i vo mlekarstvoto i

I

GRAFIK NA NEDELATA

4.50%

EKONOMSKI RAST VO VTOR KVARTAL 2012 g

4.30%

4.00%

3.50% 3.00%

2.20%

2.50%

2.70%

2.90%

2.50% 2.00% 1.50%

1.70% 1.00%

1.00%

1.00%

0.50% 0.00%

Австрија

Германија

Романија

Шведска

Естонија

Литванија

Словачка

Латвија

izvor-Eurostat

KOI EVROPSKI ZEMJI IMAAT NAJGOLEM EKONOMSKI RAST? ruto-doma{niot proizvod vo 27 zemji-~lenki na Evropskata unija bele`i pad od 0,2% vo vtoriot kvartal, so {to povtorno se nametnuva opasnosta od vlez na evropskata ekonomija vo recesija. Za sporedba, BDP vo SAD vo vtoriot kvartal porasna za 2,2% i za 3,6% vo Japonija.

Grcija, Portuglaija, Italija i [panija se zemjite so najgolem

B

pad na ekonomiite vo vtoriot kvartal sporedeno so istiot period lani, no ne site evropski ekonomii se vo lo{a sostojba. Taka na primer, Latvija e zemjata koja ima najvisok rast na ekonomijata od 4,3% sporedeno so site drugi evropski ekonomii. Sleduvaat Slova~ka i Litvanija, so rast na ekonomijata od 2,9% i 2,7%.

BROJ 669

22/08/2012

7

www.kapital.mk

BUSINESSBRIEF

ARDER SUBRATA ROJ MAKEDONIJA vo rudarstvoto.

Subrata Roj ja poseti Makedonija vo juni godinava, kratko po investiciskoto „roud {ou” na makedonskata vladina delegacija vo Indija, koga i prvi~no najavi deka planira da investira vo ne{to golemo vo Makedonija.

Subrata Roj e sopstvenik na holdingot Sahara Indija Parivar, koja e edna od najgolemite kompanii vo Indija, koja ima biznis vo pove}e sektori kako turizam, finansii, osiguruvawe, grade`ni{tvo, zdravstvo i edukacija, i koja vrabotuva okolu dva milioni lu|e. Subrata Roj poseduva i mediumi, sopstvenik e na nacionalen kanal za vesti, Sahara eden, kanal za filmovi i nacionalen nedelnik na angliski jazik. Toj e vklu~en i vo proizvodstvo, marketing i distribucija na filmovi, a ima i svoj filmski grad. Poseduva i bolnici, hoteli, a vlo`uva i vo obrazovanieto na mladite vo Indija. Roj e golem poddr`uva~ i na sportot i na me|unarodno i na regionalno nivo. Negovata kompanija e sponzor na kriket i hokej timovi i finansira pove}e od 91 sportist vo boks, borewe i strela{tvo.

PROPADNA I OSMIOT TENDER ZA OHIS

o sprovedenata analiza na sodr`inata na ponudata za kupuvawe na akciite na dr`avnite akcii vo a.d. OHIS dostavena od kompanijata Raikomers (Raicommerce) od Bugarija, Komisijata za sproveduvawe na tenderskata postapka pri Ministerstvoto za ekonomija konstatira{e deka ponuduva~ot ne gi ispolnil vo celost baranite kriteriumi vo pogled na dokumentite so koi{to se doka`uva negoviot kapacitet za ispolnuvawe na uslovite {to gi postavi Ministerstvoto za ekonomija i Vladata, koi garantiraat deka OHIS }e prodol`i da raboti i da se razviva vo idnina.

“Konkretno, ponudata na kompanijata Raikomers ne sodr`i informacija za nivnoto relevantno dosega{no iskustvo vo oblasta na industrijata, kako ni originalni dokumenti vo delot na svoeto finansisko rabotewe, {to bea uslov za ponatamo{no razgleduvawe na ponudata”, velat od Ministerstvoto za ekonomija.

P

NAJSKAPITE KAZINA VO SVETOT oga se zboruva za luksuzni kazina ne treba da se misli samo na salite za poker, tuku sekoga{ treba pred o~i da imame slika za ogromni rasko{ni kompleksi, ogromni preubavi hoteli, 24-~asovna zabava

K

CITYCENTER

Lokacija: Las Vegas, SAD Vrednost: 9 milijardi dolari

MARINA BAY SANDS

Lokacija: Makao, Singapur Vrednost: 5,36 milijardi dolari

i svetlina koja zaslepuva. Las Vegas vo SAD i Makaoi vo Azija mo`at da se pofalat deka se najgolemite svetski kazino-centri. No, eve koi se najluksuznite i najskapi kazina vo svetot: RESORTS WORLD SENTOSA

Lokacija: Sentoza, Singapur Vrednost: 4,53 milijardi dolari

WYNN

Lokacija: Las Vegas, SAD Vrednost: 2,7 milijardi dolari

PORTFOLIO VO FOKUS

BROJKI:

Grcija nema da dobie ponatamo{na pomo{ dokolku ne gi implementira dogovorenite reformi. Ne sakame gr~kata vlada da bankrotira, no mo`eme da se soo~ime so posledicite dokolku e potrebno.

30%

}e bidat namaleni platite na javnata administracija vo Grcija

0,3%

porasna germanskata ekonomija vo vtoriot kvartal

FILIP ROSLER VICEKANCELAR I MINISTER ZA EKONOMIJA NA GERMANIJA

TRENDOVI

8,2% padna turskata nevrabotenost, na 11-godi{en minimum

MERKATOR POVTORNO NA PRODA@BA

AGROGOR ]E SE TRKA PO VTOR PAT lovene~kiot trgovski sinxir Merkator povtorno }e bide ponuden na proda`ba. Slovene~kite mediumi pi{uvaat deka kako najseriozen kupuva~ povtorno se javuva hrvatskiot koncern Agrokor. Najgolemite sopstvenici na Meraktor, me|u koi se pivarnicite La{ko i Union, i bankite Nova Qubqanska banka i Mariborska komercijalna banka, zaedni~ki }e go ponudat mnozinskiot paket akcii. Cenata po koja }e bidat ponudeni akciite s$ u{te ne se objavuva, a momentalnata cena na akciite na Merkator na Qubqanskata berza iznesuva 120 evra po akcija.

Ova }e bide vtor obid za proda`ba na Merkator, otkako prviot propadna poradi burnite slu~uvawa zaradi ponudata na Agrokor za slovene~kiot trgovski sinxir.

S

INVESTITORITE NAJDOA NOVO PRIBE@I[TE

VLO@UVAWATA VO SREBRO NA REKORDNO NIVO lo`uvawata na investitorite vo srebro se na rekordno najvisoko nivo i pokraj toa {to prognozite na fondovite se najpesimisti~ni vo izminatite ~etiri godini. Iako investitorskite fondovi gi namalija prognozite za rastot na cenite na srebroto, berzanskoto trguvawe so ovoj metal raste ve}e tret mesec po red. No, nekoi analiti~ari procenuvaat deka cenata na srebroto vo ~etvrtiot kvartal godinava }e dostigne 33,02 dolari, {to e 18% pove}e vo sporedba so dene{nite ceni na srebroto.

Najgolemi korisnici na srebro se proizvoditelite na televizori i na akumulatori, na koi otpa|aat 53% od pobaruva~kata za srebro.

V

BROJ 669

22/08/2012

9

www.kapital.mk

TRENDOVI

EVE KAKO И SE POMAGA NA EKONOMIJATA

DODEKA EVROZONATA TONE VO EKONOMSKI PROBLEMI

BRAZIL ]E INVESTIRA ´ 60 MILIJARDI DOLARI VO INFRASTRUKTURA

SAMO GERMANIJA E OTPORNA NA RECESIJATA

razilskata vlada na javnosta & ja pretstavi prvata faza od golemiot paket-merki za pottiknuvawe na ekonomijata na zemjata koja poradi ekonomskata kriza po~na da se soo~uva so te{kotii.

Brazil vo narednite 25 godini ima namera da vlo`i pove}e od 60 milijardi dolari vo patni~kata i `elezni~kata mre`a, a pove}e od polovina od ovoj iznos }e bidat vlo`eni vo slednite pet godini.

Vo plan e izgradba i na pove}e od 8.000 kilometri novi pati{ta i isto tolku novi `elezni~ki prugi.

Dopolnitelnite planovi vklu~uvaat investicii vo pristani{ta i aerodromi, a treba da bidat objaveni vo narednite nekolku nedeli. Se o~ekuva ekonomijata na Brazil ovaa godina da porasne za najmalku 2%, {to bi bilo najslab rast od 2009 godina.

B

odeka evrozonata e vo opasnost da padne vo recesija otkako vo vtoroto trimese~je ekonomijata zabele`a pad od 0,2%, Germanija ostvari pogolem rast na BDP od o~ekuvaniot. Vo {to e tajnata?

Sepak, izvozno-orientiranata germanska ekonomija ne e po{tedena od dol`ni~kata kriza, koja gi pogoduva nejzinite evropski partneri. Germanskiot rast zabavuva, a Germancite predupreduvaat deka ne mo`at da ja spasuvaat celata evrozona, vo koja nekoi zemji recesijata gi vodi kon novi dolgovi. „Germancite se podeleni koga stanuva zbor za spasuvawe na evroto, bidej} i nekoi smetaat deka za dr`avata e poevtino da izleze od evrozonata.

Germanija ne saka da bide odgovorna za propa|aweto na evroto, no nema da bide nesre}na dokolku nekoi zemji prvi

D

izlezat od evrozonata”, pojasnva ekonomistot Xejms [ag.

Ona {to site poso~uvaat deka e va`no i drugite evropski zemji da go sledat primerot na Germanija i da gi sprovedat ekonomskite reformi. Samo so reformi proizvodstvoto stanuva poevtino, a proizvodite pokonkurentni.

Koga stanuva zabor za ekonomijata na celata Evropska unija (EU), tehni~ki, regionot se nao|a na rabot na recesija, bidej}i izvozot nasekade se namaluva. Duri i vo vtoriot del od evropskiot industriski motor, Francija, koja zabele`a pad na BDP od 0,2%, ima stapka na nevrabotenost od 10%, najgolema vo poslednite 13 godini.

Analiti~arite velat deka Evropa se soo~uva so namaluvawe na buxetite, visoki kamatni stapki i rast na zadol`uvaweto, {to pretstavuva smrtonosen koktel vo momentov.

EVROPA JA ЧEKA @E[KA ESEN

BANKITE VO SAD SE PODGOTVUVAAT ZA KRAH NA EVROZONATA merikanskite banki se podgotvuvaat za raspad na evrozonata i se obiduvaat da gi za{titat svoite investicii vo Evropskata unija, pi{uvaat amerikanskite mediumi. Bankite od Volstrit se podgotvuvaat za mo`en izlez na grupa zemji od evrozonata.

Poradi toa tie go namaluvaat obemot na kreditni biznisi vo evrozonata i se obiduvaat da se za{titat od varijanta, vo koja bi bile prisileni refundiraweto na kreditite, izdadeni vo evra, da se izvr{i vo drahmi ili pezosi.

Za pesimisti~kite o~ekuvawa na amerikanskite banki pridonesuvaat i s$ po~estite analizi koi na-

A

jvauvaat `e{ka i dramati~na esen vo Evropskata unija. „Mnogu evropski zemji vo po~etokot na septemvri planiraat zna~ajni nastani, od izbori i prezentacii na novi buxeti do politi~ki debati i pregovori za pomo{, {to zaedno ili poedine~no }e go potrese evropskiot brod, pa na povidok e kraj na evropskata stabilnost”, predviduvaat amerikanski ekonomisti od analiti~kata kompanija RGE Monitor, so koja rakovodi Nuriel Rubini. Tie gi potkrepuvaat predviduvawata so faktot deka istorijata poka`uva deka krizite naj~esto nastapuvaat vo septemvri.

10 VOVEDNIK

Биљана Здравковска Стојчевска zdravkovska@kapital.com.mk

Lo{o e. Nikoj ne ka`uva kako do podobro o uslovi koga makedonskite kompanii se soo~uvaat so te{ka nelikvidnost i so neizvesnost da go obezbedat redovnoto rabotewe, vrtoglaviot rast na cenite na energensite se ~ini im go dava najte{kiot udar koj im ja ru{i i onaka niskata konkurentnost.

Cenite na strujata, na parnoto, na naftenite derivati i na prirodniot gas vo izminative nekolku meseci imaat rekordni poskapuvawa, kakvi {to ne se pametat.

Cenata na prirodniot gas koj go koristi industrijata vo juni dostigna 32,61 denari za metar kuben {to e rekordno najvisoka cena vo dosega{nata istorija na Makedonija. Vo sporedba, pak, so izminatite tri godini cenite na gasot se zgolemeni za 78%, odnosno za celi 132% za izminatite pet godini. Vo avgust elektri~nata energija poskape za 10%, {to e najgolemo poskapuvawe na ovoj energens vo izminatite nekolku godini. Cenite na naftenite derivati, pak, za samo eden mesec poskapea duri za 10 denari, {to isto taka e poskapuvawe kakvo {to ne se pameti. Cenite na parnoto isto taka se zgolemija nekolkukratno vo izminative dve godini.

Soo~eni so rastot na cenata na surovinite, namaleniot izvoz i op{tata nelikvidnost, kompaniite s$ pote{ko mo`e da se spravat i so ovie zgolemuvawe na tro{ocite za energija.

Ne im e lesno na kompaniite. Ne mo`at da se nadevaat na bilo kakva konkretna pomo{ od Vladata, oti na dr`avata & odi s$ pote{ko.

V

Deka Makedonija e vo kriza e pove}e od o~igledno. Kolku i da se trudime ekonomskite indikatori da gi {minkame i razubavuvame, kolku i da se trudime da zami`uvame pred realnosta koja ja `iveat gra|anite i kompaniite, s$ poblisku e denot koga }e morame da se soo~ime so problemite. Dali nekoj kone~no }e sobere hrabrost javno da ka`e {to treba da se napravi za da prodol`ime ponatamu i podobro?

Buxetot o~igledno se polni s$ pote{ko, a pari se nao|aat u{te pote{ko. Zatoa i ne treba da n$ ~udi {to nelikvidnosta u{te pove}e }e se prodolabo~uva i }e zema zamav. Bidej}i onoj koj koristi najmnogu usugi i koj obezbeduva najmnogu rabota za kompaniite, odnosno dr`avata, nema pari redovno da si gi pla}a obvrskite.

Pa zatoa i odgovara nelikvidnosta da se odr`uva vo igra. Za da mo`e rokovite za pla}awe da se odolgovlekuvaat s$ pove}e. Pa normalno e i onie koi imaat pari da ne pla}aat navreme. Bidej}i tie gledaat kolku lesno kompaniite umiraat ~ekaj}i da si gi naplatat svoite pobaruvawa. Vo tavi uslovi na dr`avata ne & ostanuva ni{to drugo osven da gi poka~uva cenite na s$ i se{to, a najmnogu na ona {to site go tro{at, parnoto, gorivata, strujata, hranata... Taka preku DDV koe site go pla}am pri sekoe kupuvawe vo buxetot se vlevaat pove}e pari. Buxetot }e se zasili, a vlasta nema da mora da ja boli glava kako koga bi ja zgolemila, na primer, stapkata na DDV. Kako {to pravat site dr`avi koi se vo kriza. Deka Makedonija e vo kriza e pove}e od o~igledno.

Kolku i da se trudime ekonomskite indikatori da gi {minkame i razubavuvame, kolku i da se trudime da zami`uvame pred realnosta koja ja `iveat gra|anite i kompaniite, s$ poblisku e denot koga }e morame da se soo~ime so problemite.

Dali nekoj kone~no }e sobere hrabrost javno da ka`e {to treba da se napravi za da prodol`ime ponatamu i podobro?

KAPITAL MEDIA GROUP KONDITORI

www.kapital.mk .m mk k

понеделник. 4 јуни 2012 пон. max. 310 C min. 130 C

вто. max. 270 C min. 130 C

sreda 02/05/2012 /2012 /20 20112 20 сре. max. 240 C min. 90 C

МБИ 10

1.941,38

+0,48%

Од Струмица тргна за да стаса до Скопје СДСМ во „работно лето“! �7 Од најавени 400 мали хидроцентрали струја произведуваат само 2 �11

Не уште една, уште сто пресуди од Хаг не ги отвораат вратите за НАТО �6

-0,01%

МБИД `.823,36

Извор: Македонска Берза

ОМБ

120,58

Откупните цени на зеленчукот годинава пониски до 40%! КОЈ ГИ УРИВА? �4-5

0,00%

ZDRAVI I AKTIVNI

Курсна листа на Народна банка на Македонија

www.kapital.mk apital.mk

sreda 22/2/2012 2/2/2012 2/ 2/2 2/2012 2/ /2012

Совршенство во бизнисот нема, може само да се стремиме кон него �9

БАНКАРСКА УНИЈА НА ПОВИДОК!? �14

www.kapital.mk

...само идејата е капитал, с$ друго е пари...

KRIZA VO KONDITORSKATA INDUSTRIJA

член на групацијата KAPITAL MEDIA GROUP

KAKO DO POGOLEM PAZAREN UDEL?

број 538 | година 3 | цена 20 д ден. | тел. 3 298 110 | факс. 3 298 111

УШТЕ

300.000

KAKVO “GORIVO” NI E POTREBNO ZA PRETSTOJNATA PROLET?

ПАНЧЕ КРАЛЕВ: КРАЛЕВ:

“Не знам колку ќе н$ чини набавката, но ако се набавува големо количество, цената ќе биде пониска.“

ТАБЛЕТИ

СТР.

2-3

КАДЕ СЕ КУПЕНИТЕ

DALI TURSKITE SERII VI GO “LAPNAA” TERMINOT ZA SPORTUVAWE?

KAKO SE RELAKSIRAAT BIZNISMENITE VO MAKEDONIJA?

SO FIZI^KA AKTIVNOST I MASA@A DO SRE]NO TELO!

VO KUPOT OBVRSKI I SOSTANOCI POBARAJTE MALKU SLOBODNO VREME!

NAJPOZNATI ^OKOLADNI DESTINACII

godi{na specijalna edicija na kapital media group

br.4

COVER STORY

SKAPITE SUROVINI I SILNATA KONKURENCIJA UDRIJA PO KONDITORITE

BEZ MARKETING I BEZ PROMOCIJA TE[KO SE STIGNUVA DO POTRO[UVA^!

MITOVI I ZABLUDI ZA ZDRAVATA HRANA



mart 2012

www.kapital.com.mk

top

KOJ GO DRIBLA MAKEDONSKIOT FUDBAL?

TIK-TAK, TIK-TAK... KAKO SO BUXET OD NAD 6 MILIONI EVRA STAVRESKI GODI[NO, MALA GRUPA LU\E GO ODBROJUVA DO KIDNAPIRAA MAKEDONSKIOT FUDBAL I REBALANS, PAK?!

IDNINATA NA GENERACII MAKEDONCI!

www.kapital.mk

biznis magazin

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

INTERVIEW

TELEKOMUNIKACII

IZVOZNICI

MITKO KO^OVSKI

direktor za strate{ko planirawe vo Makstil

BEZ INDUSTRIJA NEMA RAZVOJ I NOVI RABOTNI MESTA!

www.kapital.mk apital.mk

sreda 08/2/2012

NATPREVAR I KAJ USLUGITE TRIPLE PLAY

INTERVIEW

]E SE NUDAT NOVI SODR@INI PREKU TV-PRIEMNIKOT!

SÈ ]E SE VRTI OKOLU PAMETNITE TELEFONI!

USLUGI [TO [TEDAT VREME I PARI ZA KOMPANIITE

SLOBODAN KUTREVSKI

KAPITAL ANALIZA:

BIZNIS-APLIKACIITE - INVESTICIJA ZA POGOLEMA PRODUKTIVNOST!

SÈ PA\A, A I PARI VE]E NEMA! ...samo idejata e kapital, sè drugo e pari...

sopstvenik i direktor na Pekabesko

AKO NE RASTE[, PROPA\A[!

BROJ 658 CENA 100 DEN.|6 JUNI, 2012, SREDA|GODINA 13

NAJKVALITETNITE BIZNIS INFORMACII OD SEGA ^ITAJTE GI I ONLINE

ЛЕМАН БРАДЕРС ИЗЛЕЗЕ ОД БАНКРОТ!

БАНКИТЕ &БИЗНИСОТ СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА КАПИТАЛ | БРОЈ 4 | МАРТ 2012

среда сре.

чет. max. 210 C min. 40 C

пет. max. 210 C min. 40 C

МБИ 10

1.963,59

-1,79% 79%

Извор: Македонска Берза

МБИД 1.886,29 1.886 29

-0 32% -0,32%

ОМБ

121,61 121 61

-0 -0,05%

ЕМУ

€

фото: Филип Поповски

www.kapital.mk

...само идејата е капитал, с$ друго е пари...

член на групацијата KAPITAL MEDIA GROUP

број 506 | година 2 | цена 20 ден. | тел. 3 298 110 | факс. 3 298 111

БОРБАТА СО

l l l l

СТАНА ТЕАТАР! СТР.

САД

$

Курсна листа на Народна банка на Македонија

ДИРЕКТОРОТ НА КОМЕРЦИЈАЛНА БАНКА, ХАРИ КОСТОВ, МУ ПИША НА БОГОВ: Гувернере, ставот Ви е непримерен! �11 Василевски, Димитров и Банките ќе ги намалат Исалјовски се најдобрите КАКО МАКЕДОНИЈА за амбасадори - ловци на инвестиции �6 �НЕ�РАЗВИВА ТУРИЗАМ?! �4-5 каматите штедење?! �11

И да е чудо, науката никогаш нема да престане да бара рационално објаснување �4-5

WWW.KAPITAL.MK

У КРЕДИТИ И МАЛИ ПРОФИТИ!

61,54 МАЛК 47,10

POSETETE NÈ NA:

ДО КОГА БАНКИТЕ ЌЕ ТЕРААТ ВАКВА ПОЛИТИКА?

WWW.KAPITAL.MK

Расте интересот за бизнисот со селектирање и преработување отпад �10

Бизнис-заедницата бара

ДРЖАВЕН ГАРАНТЕН ФОНД ЗА ПОЛЕСНО ДА СЕ ДОАЃА ДО РАЗВОЈНИ КРЕДИТИ

@KapitalMediaGr

godi{na specijalna edicija na kapital media group

br.4



juni 2012

www.kapital.com.mk

ЛИЛИЈА БУРУНЧУК ДИРЕКТОР НА КАНЦЕЛАРИЈАТА НА СВЕТСКА БАНКА ВО МАКЕДОНИЈА

Може да се размисли за задолжување за приоритетни инвестиции

7

NAJGOLEMI I NAJUSPE{NI

Kapital Media Group doo P-FAH 503 1000 SKOPJE TEL. 3298 110; FAKS. 3298 111 kontakt@kapital.mk Kapital Akademija...

Kapital @KapitalMediaGr www.kapital.mk

Kapital Media Group

12 12 COVER KAPITAL ANALIZA STORY:

NOVI ZGRADI NIKNUVAAT NA SEKOJ ^EKOR

SKOPJE S BLIZU 300 MILIONI EVRA IZNESUVA[E PAZARNATA VREDNOST NA STANBENATA IZGRADBA LANI. ZA GODINAVA SE NAJAVUVAAT U[TE POGOLEMI INVESTICII, OSOBENO PO VLEZOT NA TURSKATA KOMPANIJA XEVAIR HOLDING KOJA NAJAVI INVESTICIJA OD 300 MILIONI EVRA SAMO VO IZGRADBA NA VISOKOKATNICI VO SKOPSKATA NASELBA AERODROM. NA DOMA[EN TEREN, PAK, DOMINIRAAT GRADE@ NITE KOMPANII ADORA, NASTEL, IMPEKSEL, N\ IN@ENERING, MODING, IMMPOREKS, SORAVIA, KAKO GLAVNI IGRA^I VO GRADE@NATA EKSPANZIJA [TO SE SLU^UVA VO ZEMJAVA, OSOBENO VO IZGRADBA NA STANBENI KOMPLEKSI

foto: IVANA KUZMANOVSKA

13

SE GRADI

14 KAPITAL ANALIZA SOWA JOVANOVA- NAUMOVSKA sonja.jovanova@kapital.mk

ovata stranska investicija vo grade`ni{tvoto, izgradbata na oblakoderi i trgovski centar vo skopski Aerodrom od strana na turskata kompanija Xevair Holding, go najavi prodol`enieto na grade`nata ekspanzija vo glavniot grad vo slednite dve godini. Se procenuva deka investicijata }e vredi blizu 300 milioni evra, a ako se zeme predvid podatokot deka lani pribli`no tolku pari ~ine{e vrednosta na site izgradeni stanbeni objekti, stanuva jasno deka godinava vo grade`ni{tvoto }e se svrtat mnogu pove}e pari od lani. Brojot na izdadeni grade`ni dozvoli prodol`uva da ]E IMA LI VO IDNINA GRADE@EN BIZNIS NA VODNO?! raste, a grade`nite kompanii s$ u{te se optimisti~ki nastroeni za izgradba Po grade`nata ekspanzija koja vo poslednite dve-tri godini se slu~uva vo na novi stanbeni kompleksi. Se ~ini Skopje, se otvori dilemata kako se gradi. Slu~ajot, koga neodamna se sru{i deka vo Makedonija vo vreme na kriza, potporen yid na Vodno i o{teti dve stanbeni zgradi, go nametna pra{aweto: samo grade`ni{tvoto ja dr`i ekonomiDali ovoj incident }e mu zadade udar na biznisot so izgradba na stanben i jata, iako ovaa stopanska granka deloven prostor na edna od najelitnite lokacii vo Skopje? prviot kvartal zabele`a pad od 9,8%.

Ekspertite u{te odamna alarmiraa deka e rizi~no da se gradi na Vodno Vsu{nost, grade`nata ekspanzija vo poradi opasnost od lizgawe na zemji{teto. No, vo poslednite nekolku godini zemjava zapo~na u{te pred pet gotoa go zanemaruvaa golem broj investitori, a planinata s$ pove}e nalikuva dini, osobeno vo Skopje, pri {to samo na gusto naselena naselba. Del od investitorite koi gi kontaktira{e “Kapiod proda`ba na dr`avno grade`no tal” ve}e o~ekuvaat razdvi`uvawe na pobaruva~kata vo drugite delovi na zemji{te se izgradeni ili se vo faza Skopje, no ekspertite se pretpazlivi. na izgradba okolu 100 objekti za individualno domuvawe, 280 industriski `i trendot na izgradba na rezidencidve godini se planiraat okolu 1.400 kapaciteti, 70 zgradi za kolektivno jalni stanbeni kompleksi, zna~itelno }e stanovi za izgradba. domuvawe, 56 za komercijalni i za se zgolemi ponudata na deloven pros“Ovaa godina samo za grade`no zem-ji{te i za komunalii na dr`avata & plativme delovni objekti, 16 hoteli, 12 katni tor, gra|anite }e baraat s$ pokvaliokolu {est milioni evra. O~ekuvame gara`i.. tetni stanovi, no nema da ima nekoja 2012 godina da ja zavr{ime so najmalku Neodamna, skopskite gradona~alnici golema promena na cenite na 50% pogolem prihod od proda`ba vo odnajavija i izgradba na nedvi`nostite. nos na lani, so ogled na na{ite vkupni u{te 800 novi stanovi Spored podatocite na investicii od okolu 40 milioni evra vo Novo Lisi~e, 550 Dr`avniot zavod za vo visokokvalitetni stanovi i delovni stanovi vo Gazi Baba, statistika, brojot na objekti”, veli Van~o Чifliganec, sopst300 lokacii za izgradizdadeni dozvoli za evra iznesuva{e prose~nata ba na ku}i i devet gradewe od po~etokot na venik i generalen menaxer na Adora cena za metar kvadraten vo in`enering, kompanija koja napravi lokacii za stanovi vo godinata, vo sporedba Skopje minatata godina najgolema ekspanzija vo visokogradbata naselbata Hipodrom so lani, opa|a no, poslednive nekolku godini.

2, stotina stanovi vo ne taka drasti~no vo Kozle i 500 vo Butel...

Skopje. Samo vo prvata ADORA, NASTEL, IMPEKSEL, Seto toa e planirano polovina od godinata vo SORAVIA, N\ IN@ENERING da se gradi vo Skopje Skopje se izdadeni 314 SE GLAVNITE IGRA^I VO e namalena prose~nata cena vo narednite dve odobrenija za gradba, STANBENATA IZGRADBA na stanben metar kvadraten godini. Iako minatata pri {to se gleda deka Grade`nata ekspanzija ve}e isfrli i lani vo Skopje vo sporedba so 2010 godina godina poradi krizata najatraktivni naselbi nekolku glavni igra~i vo biznisot so se ~uvstvuva{e mal i ponatamu se Karpo{ izgradba na stanovi. Adora in`enering, zastoj, a me|u investii Kisela Voda, iako Ziping, N\ In`enering, Nastel, Imtorite zavladea blaga poradi nedostig od peksel, Amerikan konstrak{n, Moding, panika dali }e im se slobodni parceli vo Immoreks, Soravija, Nikob in`enering, grade`ni kompanii isplatat investiciite ovie op{tini, o~igledno VIA in`inering, BS in`enering, lani se najdoa na spisokot vo golemiot broj e deka se razdvi`uva se del od imiwata na glavnite 200 kompanii so najgolem ostvaren prihod grade`ni objekti, za pazarot i vo Butel, investitori vo novite stanbeni godinava povtorno Sopi{te, \or~e Petrov, objekti. se najavuva razdvi`una {to silno vlijanie \or|i Nikolov, sopstvenik na vawe na pazarot. ima i proektot “Kupi N\ In`enering, grade`nata Prognozite na agenciku}a, kupi stan”. kompanija koja minatata ite za nedvi`nosti se Samo vo skopskite godina ostvari 3,3 milioni e padot na grade`ni{tvoto vo prviot kvartal od godinava deka vo Makedonija i naselbi Novo Lisi~e i evra prihod, i so toa se godinava }e prodolGazi Baba vo slednite najde na 46 mesto na listata

N

958

8,1% 10

9,8%

BROJ 669

22/08/2012

KAPITAL ANALIZA

www.kapital.mk

na 200 najprofitabil-ni kompanii, faza i vo procedura e izdavaweto veli deka ne ja ~uvstvuva krizata vo na imotni listovi za niv. Чetvrtiot grade`ni{tvoto i deka i godinava ima objekt e vo faza na postavena fasada, mnogu proekti za realizacija. pregradeni stanovi vo koi se vr{i “Vo Mi~urin imame nekolku parceli, vnatre{noto ureduvawe, a se o~ekuva no ~ekame op{tinata da donese nov da bide zavr{en do krajot na ovaa DUP. Isto i kaj barakite okolu poligodina i u{te tri objekti da bidat klinikata Jane Sandanski imame potpi- kompletirani do prolet narednata {ano da gradime dve zgradi, a gradime godina. Vo trite objekti ~ii stanovi i vo Kisela Voda, Avtokomanda... Doseke bidat naskoro predadeni, nema ga imame nad 20 zgradi slobodni za proda`ba, izgradeno i voop{to no s$ u{te imame nemame problem so slobodni stanovi vo proda`ba na stanovite. ostanatite ~etiri obGi prodavame u{te vo jekti koi se vo gradba”, izgradba po prifatveli Vasko Davitkovski, iznesuva porastot na liva cena, imame menaxer za marketing i odobrenite krediti na pobaruva~ka zatoa {to proda`ba vo Soravija. godi{no nivo vo dejnosti lokaciite se blisku Toj veli deka sega zasepovrzani so nedvi`en imot do centar. Slu{am od ga ne planiraat nova drugi investitori deka izgradba iako budno gi vo momentot te{ko im sledele site slu~uvawa odi so proda`bata, no na pazarot. milioni evra e jas nemam takov prob“Za tipot na naredniot vrednosta na izgradenite lem. Gradam prete`no proekt isto taka }e grade`ni objekti lani na privatni parceli, bidat bitni signalite nikoga{ ne sum kupil od pazarot i zatoa ne dr`avna i super mi mo`am so sigurnost odi, iako mora 30% od vo momentov da ka`am parcelata da vlo`i{ to~no za kakov proekt stanovi bile zavr{eni minatata godina, odnosno za sopstvenicite”, veli bi stanalo zbor, no 40 stanovi pomalku od Nikolov. toa {to e sigurno e 2010 godina Me|u rezidencijalnite deka Soravija grup kompleksi koi se najasekako planira da vuvaat kako nov “hit” ostane prisutna na ovoj koga stanuva zbor za pazar”, dodava Davitmilioni evra vredi semejno domuvawe, e i kovski. investicijata na turskata kompleksot na Vodno koj Iako mnogu od kompanija Xevair holding go gradi avstriskiot grade`nite kompanii investitor Soravija. koi se zanimavaat Kompleksot e od zaso visokogradba ja tvoren tip so zamisla, osven domureinvestiraa dobivkata za da gradat vawe, da im ponudi razni sodr`ini novi zgradi, golem broj od grade`nite na stanarite za da ne mora ~esto da kompanii se zadol`uvaat kaj bankite go napu{taat domot. Tamu }e se gradat za nova izgradba. Neodamna Stopanska bazeni, sportski igrali{ta, spa-centri, banka proektno go poddr`a stanbeniot restoran, prodavnici. ]e funkcionira kompleks Grand Presti` na investitokako cela naselba od zatvoren tip, za- rite Impeksel 2 i Euroaktiva. Stanuva toa {to ovoj kvart }e ima i privatno zbor za kompleks od 80.000 metri obezbeduvawe na samiot vlez. kvadratni i celosnata finansiska kon“Tri od objektite se vo zavr{na strukcija za istiot e vo rangot nad

22,8% 243

835 300

DESET GRADE@NI KOMPANII SE “VIVNAA” ME\U PRVITE 200 NAJPROFITABILNI KOMPANII pored podatocite od Centralniot registar, lani se pojavija deset grade`ni kompanii me|u prvite 200 vo zemjava, spored ostvarenite prihodi. Dve od niv prethodnata godina ne bile na ovoj spisok, a toa se Adora in`enering od Skopje i Ilinden od Struga, koi{to so svoite 12, odnosno 10 milioni evra prihod se nao|aat na 149-toto, odnosno na 179-toto mesto.

Adora in`enering ima najgolem porast na prihodite minatata godina me|u ovie 10 kompanii, i toa 138% i ostvarena dobivka od 5,2 milioni evra, {to e dvojno pove}e vo odnos na 2010 godina. Vkupniot prihod na desette najgolemi grade`ni kompanii vo 2011 godina bil 280 milioni evra, a dobivkata 24 milioni evra ili za 50% pove}e vo odnos na godinata prethodno. Najgolem udel vo prihodot na ovie 10 kompanii ima Granit, 36%, a najgolemo u~estvo vo dobivkata na najgolemite grade`ni kompanii imale Pelister od Bitola so 7,4 milioni evra, kako i Granit i Adora in`enering so dobivkite prethodno spomenati.

Ovie tri kompanii vo dobivkata na desette najgolemi u~estvuvaat so re~isi 80%. Za razlika od Granit, Beton, podru`nicata na Alpine bau i Konstruktor-Makedonija, koi{to glavniot del od prihodite go ostvaruvaat od grade`nite zafati vo “Skopje 2014” i ne{to od infrastruktura niz zemjata, prihodite na Pelister, Adora, Ilinden, N\ In`enering, i na u{te nekoi kompanii me|u najgolemite grade`ni kompanii se ostvareni vo stanbenata izgradba vo Skopje, no i vo Bitola, Strumica, Ohrid...

S

NEIM HUSEINI

IGOR ANTEVSKI

SOPSTVENIK NA IMPEKSEL 2

SOPSTVENIK NA ALEANT

S$ u{te gi gradime zgradite od kompleksot Grand Presti`. Svesni sme deka izgradbata na golemi stanbeni kompleksi nosi golemi rizici, no imame poddr{ka od Stopanska banka so koja sme vo partnerski odnos, tie u~estvuvaat so 33% i nie so 66% i n$ poddr`uvaat bez razlika kako }e odi proda`bata na stanovite. Dve od zgradite ve} e se pri kraj, za dve godini treba da bidat zavr{eni i ostanatite ~etiri zgradi. Ne sme mnogu zadovolni od proda`bata. Vo prvite dve zgradi koi }e bidat naskoro celosno gotovi prodadeni ni se 40% od stanovite, no sepak dobratalokacija ni dava komoditet.

Enta Seil e luksuzen proekt {to go pravi i samata mestopolo`ba, kejot na Vardar, blisku do centarot na gradot, a daleku od vrevata i od gradskiot mete`. Kompleksot e smesten na povr{ina od okolu 7.000 metri kvadratni, so pogled na rekata Vardar. Zad objektot se nao|a zelen pojas. Vo ovaa faza, sudej}i po reakciite na poznava~ite, odyivot na zainteresirani kupuva~i i se razbira, brojot na prodadeni stanovi, se poka`uva deka mestopolo`bata, mo`ebi, e eden od najgole-mite aduti na kompleksot.

15

16 KAPITAL ANALIZA ИЗДАДЕНИ ГРАДЕЖНИ ДОЗВОЛИ ВО СКОПЈЕ ВО ПРВАТА ПОЛОВИНА ОД 2012 Вкупно Аеродром

24

Бутел

24

Центар

27

Карпош

57

Кисела Вода

44

Ѓорче Петров

36

Сопиште

СКОПЈЕ

20

314 Izvor: Dr`aven zavod za statistika

60 milioni evra. Dve od stanbenite zgradi se vo finalna faza na izgradba, a vo proces na podgotovka e izgradbata na u{te ~etiri zgradi so {to proektot }e go postigne krajniot planiran izgled. Investitorite najavija deka prvite dve zgradi se o~ekuva da bidat gotovi do oktomvri godinava. Stanovite }e se prodavaat po cena od okolu 1.100 evra za metar kvadraten, a }e se ponudat stanovi so razli~na golemina, od 45 do 100 metri kvadratni.

“S$ u{te gi gradime zgradite od kompleksot Grand Presti`. Svesni sme deka izgradbata na golemi stanbeni kompleksi nosi golemi rizici, no imame poddr{ka od Stopanska banka so koja sme vo partnerski odnos, tie u~estvuvaat so 33% i nie so 66% i n$ poddr`uvaat bez razlika kako }e odi proda`bata na stanovite. Dve od zgradite ve}e se pri kraj, za dve godini treba da bidat zavr{eni i ostanatite ~etiri zgradi. Ne sme mnogu zadovolni od proda`bata. Vo prvite dve zgradi koi }e bidat naskoro celosno gotovi prodadeni ni se 40% od stanovite, no sepak dobrata lokacija ni dava komoditet”, veli Neim Huseini, sopstvenik na Impeksel 2.

INVESTITORITE UPORNO GRADAT, AGENCIITE ZA NEDVI@NOSTI PROGNOZIRAAT STAGNACIJA Iako sekojdnevno se pojavuvaat novi gradbi, pazarot na nedvi`nosti vo Skopje delumno e zamren?! Ova e slikata za glavniot grad vo o~ite na vrabotenite vo agenciite za nedvi`nosti. Ne prognoziraat brojki i procenti, no potvrduvaat deka se ~uvstvuva pad vo delot na proda`bata

Spa-centarot i drugite pridru`ni sodr`ini planirani za kompleksot, }e bidat zavr{eni do krajot na godinava. Pristapnata ulica e ve}e zavr{ena, dodeka ureduvaweto na zelenite povr{ini i dekorativnite elementi se vo faza na realizacija.

na nedvi`nosti. „Cenite stagniraat, no s$ u{te ne mo`eme da zboruvame za ekstremen pad. Ova va`i za proda`ba na nedvi`nosti, dodeka za zakup u{te od poodamna se padnati cenite. Ova e podatok za Skopje, dodeka niz drugite gradovi e u{te pogolema kriza i tamu zboruvame za totalno neaktivni pazari na nedvi`nosti”, veli Liljana Kova~eva od Zdru`enieto na agencii za nedvi`nosti pri Stopanskata komora.

Koga stanuva zbor za namaluvawe na cenata na stanben kvadrat, od po~etokot na godinava nema pogolemi promeni, osobeno bidej}i vo glavniot grad ponudata s$ u{te e pomala od pobaruva~kata, kako glaven postulat vrz koj se formira cenata, veli Kova~eva. Od druga strana pak, minatata godina poskapea grade`nite materijali, koi pokraj grade`noto zemji{te i komunalnite taksi, zna~itelno vlijaat vrz formiraweto na krajnata cena. Ova go poka`uva i statistikata, spored koja vo april godinava se izdadeni 9,1% pomalku odobrenija za gradewe vo sporedba so istiot mesec lani, no predvidenata vrednost na objektite e za 60% pogolema vo odnos na istiot mesec prethodnata godina. Inaku, poslednite statisti~ki podatoci poka`uvaat i deka prose~nata cena na metar kvadraten lani iznesuvala 815 evra, {to e 3,8% pomalku vo odnos na 2010 godina. Vo Skopje pak, metar kvadraten lani ~inel 958 evra, {to e za 8,1% pomalku vo sporedba so 2010 godina.

VAN^O ЧIFLIGANEC SOPSTVENIK NA ADORA IN@ENERING

Ovaa godina samo za grade`no zemji{te i za komunalii na dr`avata & plativme okolu {est milioni evra. O~ekuvame 2012 godina da ja zavr{ime so najmalku 50% pogolem prihod od proda`ba vo odnos na lani, so ogled na na{ite vkupni investicii od okolu 40 milioni evra vo visokokvalitetni stanovi i delovni objekti.

ZA TRI GODINI METROPOLATA ]E DOBIE OBLAKODERI a tri godini vo skopskata op{tina Aerodrom }e bidat izgradeni prvite visokokatnici, investicija na turskata kompanija Xevair holding, za koja i oficijalno be{e postaven kamen-temelnik. Stanuva zbor za ~etiri zgradi, od koi sekoja }e ima po 42 kata, a vo sklop na zemji{teto koe se protega na povr{ina od 280 iljadi metri kvadratni }e bide izgraden i trgovsko-deloven centar so {to }e se obezbedi prostor za `iveewe za okolu 5.000 lu|e, {to e prakti~no kolku edna mala makedonska op{tina.

Stanbeniot kompleks }e bide izgraden na povr{ina od 33.000 metri kvadratni, sekoja od zgradite }e bide visoka po 130 metri, a }e bidat izgradeni vkupno 1.376 stanovi. Trgovskiot centar pak, } e bide izgraden na povr{ina od 24.000 metri kvadratni. Inaku, Xevair holding preku svojata kompanija vo zemjava, Turmak, go kupi zemji{teto vo skopski Aerodrom od dr`avata, vo maj 2010 godina. Iako so izgradba treba{e da po~ne porano, Xevair holding docne{e bidej}i zgradi visoki i do 40 kata za prvpat se gradat vo zemjava, pa kompanijata se soo~uva{e so tehni~ki problemi i nedostig od stru~ni proektanti, pri {to glavnite proekti mora{e da gi pravat stranski proektanti koi potoa moraa da pominat na odobruvawe od doma{nite proektantski ku}i.

Z

18 18 KAPITAL ANALIZA

REKORDNO NAJVISOKI CENI NA GASOT, NAFTA

SKAPITE ENERGE JA UBIVAAT KONKURENTNOST NA FIRMITE 22,68

ЦEНA НА ПРИРОДЕН ГАС (den/m3)

20,96

19,34

19,02

16,97 14,03 I 2006

II 2006

III 2006

IV 2006

I 2007

II 2007

III 2007

IV 2007

o uslovi koga makedonskite kompanii se soo~uvaat so te{ka nelikvidnost i so neizvesnost da go obezbedat redovnoto rabotewe, vrtoglaviot rast na cenite na energensite, se ~ini, im go dava najte{kiot udar, koj im ja ru{i i taka niskata konkurentnost.

Cenite na strujata, na parnoto, na naftenite derivati i na prirodniot

V

II 2008

III 2008

IV 2008

I 2009

II 2009

III 2009

IV 2009

I 2010

II 2010

gas vo izminatite nekolku meseci imaat rekordi poskapuvawa kakvi {to ne se pametat. Vrtoglaviot rast na cenite na energensite gi natera kompaniite nekolku pati da gi revidiraat tro{ocite za proizvodstvo.

Ve}e na site im e jasno deka energijata }e bide s$ poskapa. Imaat li makedonskite kompanii izbor za da obezbedat poevtina energija i so toa da ja spasat konkurentnosta? No, do kade }e odi sevo ova?

KAPITAL ANALIZA

ATA I NA STRUJATA

ENSI

TA

Cenite na energijata vo Makedonija bele`at na so cenite najgolem rast vo sporedba proizvodi na site drugi industri ski doma{nite ko juli godinava mp ii. Vo 2005 godina, , vo sporedba so pran os pr ek oda`nite ce ot energija se ni sektorod ot drugi sektorpovisoki za duri 72vo % , a i im vo zna~i deka en aat rast od okolu 36 site input za doma ergijata stanuva s$ %. Toa poskap { ta indust mo`e da gona ja, koja toa ne nadomestiri finalen proi so poskap zvod.

32,61

28,86 26,89

26,06

26,61

32,61 28,86

19,15

28,59

III 2010

IV 2010

I 2011

II 2011

III 2011

IV 2011

SOWA JOVANOVA- NAUMOVSKA sonja.jovanova@kapital.mk

o uslovi koga makedonskite kompanii se soo~uvaat so te{ka nelikvidnost i so neizvesnost da go obezbedat redovnoto rabotewe, vrtoglaviot rast na cenite na energensite, se ~ini, im go dava najte{kiot udar, koj im ja ru{i i taka niskata konkurentnost. Cenite na strujata, na parnoto, na naftenite derivati i na prirodniot gas vo izminatite nekolku meseci imaat rekordi poskapuvawa kakvi {to ne se pametat. Cenata na prirodniot gas koj go koristi industrijata vo juni dostigna 32,61 denari za metar kuben, {to e rekordno najvisoka cena vo dosega{nata istorija na Makedonija. Vo sporedba pak, so izminatite tri godini, cenite na

V

јан.12

феб 2012

мар.12

апр.12

мај.12

јун.12

gasot se zgolemeni za 78%, odnosno za celi 132% za izminatite pet godini. Vo avgust elektri~nata energija poskape za 10%, {to e najgolemo poskapuvawe na ovoj energens vo izminatite nekolku godini.

Cenite na naftenite derivati pak, za samo eden mesec poskapea duri 10 denari, {to isto taka e poskapuvawe kakvo {to ne se pameti. Cenite na parnoto isto taka se zgolemija nekolkukratno vo izminatite dve godini.

Soo~eni so rastot na cenata na surovinite, namaleniot izvoz i op{tata nelikvidnost, kompaniite s$ pote{ko mo`e da se spravat i so ovie zgolemuvawa na tro{ocite za energija. Iako golem del od kompaniite s$ u{te nemaat prezemeno drasti~ni merki, kako {to e zgolemuvawe na cenite na proizvodite, sekoja od niv se obiduva preku razli~ni interni merki

da se spravi so finansiskiot udar.

Faktot deka proda`nite ceni vo sektorot energija vo Makedonija se re~isi dvojno pove}e porasnati za sedum godini otkolku vo site drugi sektori vo industrijata poka`uva deka energensite se s$ pogolem tro{ok za proizvodniot sektor. Kompaniite nemaat golem prostor ovoj tro{ok da go nadomestuvaat so zgolemuvawe na cenite na svoite proizvodi zatoa {to si ja uni{tuvaat konkurentnosta, posebno na stranskite pazari.

Menaxerite na najgolemite makedonski kompanii od metalur{kiot sektor velat deka prilikite na pazarot se vlo{eni, bidej}i na povidok se seriozni cenovni pomestuvawa vo korist na proizvoditelite na osnovni metalur{ki surovini, a osobeno na energensite, koi od temel gi menuvaat osnovnite ekonomski pret-

19

20 KAPITAL ANALIZA SAVKA DIMITROVA GERENALEN DIREKTOR NA EVROPA

GRIGOR CVETANOV IZVR[EN DIREKTOR NA MAKPROGRES

ie s$ u{te imame edna linija proizvodi koja e zaklu~ena po stari ceni i nema prvi da N istr~ame so nekakva odluka za zgolemuvawe na cen-

ie ve}e donesovme merki za vnatre{ni za{tedi vo kompanijata, za poekonomi~no N osvetluvawe, donesovme i te~en naften gas, so

ite na proizvodite. ]e vidime {to s$ }e zaka~i spiralata. Zasega e jasno deka cenata na {e}erot e mnogu zgolemena. Porano energensite, osobeno strujata, u~estvuvaa so 2% vo vkupnite tro{oci, a sega so 6%, ne vklu~uvaj}i gi tro{ocite za gas, koi u~estvuvaat so 19%.nikakvi merki, site ma{ini rabotat na dizel, a gorivata poskapea za 10 denari vo posledniot mesec. Lo{o e {to ne mo`eme da napravime nikakov plan, zatoa {to idninata e nepredvidliva.

{to napravivme odredena za{teda, no ne naprednavme, tuku se vrativme na prethodnoto nivo. Vo posledniot mesec naftata se poka~i mnogu. No, toa ne e s$. Cenite na surovinite ve}e se otideni nagore. [e}erot i bra{noto, kako na{i osnovni surovini, se mnogu poskapeni i nie za doma{niot pazar ve}e gi poskapevme proizvodite za 2%-3%.

postavki na metalur{koto naftata se poka~i mnogu. proizvodstvo. Vo Makstil No, toa ne e s$. Cenite staroto `elezo i energina surovinite ve}e se jata u~estvuvaat so 80% od otideni nagore. [e}erot poskape strujata vo avgust, po vkupniot proizvod. i bra{noto, kako na{i odluka na Regulator“ C e l a ta i n d us t r i j a e poslednata osnovni surovini, se nata komisija za energetika nepotrebno izlo`ena na mnogu poskapeni i nie tro{kovni udari, prvo so za doma{niot pazar ve} problemite so snabduvaweto e gi poskapevme proizso prirodniot gas i negovata vodite za 2%-3%. Taka supstitucija so alternativ- }e porasne cenata na strujata vo planirame da bide do vo slednite ~etiri ni, no zna~itelno poskapi Makedonija krajot na godinata, za prognoziraat svetski energetski re{enija. Vo godini, potoa toa }e vidime”, energetski eksperti takvi okolnosti, vo igra veli Grigor Cvetanov, mo`e da opstanat samo onie izvr[en direktor na so naglasena konkurentska pekarsko-konditorskata prednost, pa i nie vo takvi kompanija Makprogres okolnosti }e bideme pri- poskape parnoto vo avgust so od Vinica. nudeni na odredeni izmeni odluka na RKE Vo konditorskata fabrika vo normalniot re`im na Evropa velat deka vo morabotewe i na preispitumentov gi preispituvaat vawe na tro{ocite vo site kalkulaciite i najverosegmenti na raboteweto”, iz- denari se zgolemi cenata na jatno, za nekolku dena }e javi Mitko Ko~ovski, direk- gorivata vo izminatiot mesec so znaat dali na cenovniot tor za strate{ko planirawe nekolkukratni poskapuvawa na {ok od energensite }e naftenite derivati vo Makstil. odgovorat so zgolemeni Osven metalopreraboceni na proizvodite. tuva~kata industrija, na “Nie s$ u{te imame edna silen udar od skapite linija proizvodi koja e energensi se izlo`eni i zaklu~ena po stari ceni denari za metar kuben dostigna prehranbenata i tekstilcenata na gasot, {to e rekordno i nema prvi da istr~ame nata industrija, kade {to najvisoka cena so nekakva odluka za strujata se koristi kako zgolemuvawe na cenite edinstven ili dominanten na proizvodite. ]e videnergens vo proizvodstvoto. Spored ime {to s$ }e zaka~i spiralata. Zasega presmetkite na Stopanskata komora, e jasno deka cenata na {e}erot e mnogu vo prehranbenata industrija u~estvoto zgolemena. Porano energensite, osobeno na elektri~nata energija vo cenata strujata, u~estvuvaa so 2% vo vkupnite na proizvodot e 10%, vo metalnata i tro{oci, a sega so 6%, ne vklu~uvaj}i gi vo elektroindustrijata okolu 3%, a kaj tro{ocite za gas, koi u~estvuvaat so 19%. tekstilnata, drvnata industrija i indus- Najstra{no e {to sme nemo}ni da napratrijata za hartija okolu 2%. vime ne{to na dolg rok, cenite o~igledno Vo prehranbenata industrija najavuvaat nema da se namalat, a nie edinstveno {to neminovno poskapuvawe na krajnite napravivme e {to go zamenivme stariot proizvodi. kotel so cel energetska efikasnost, koja ni “Nie ve}e donesovme merki za vnatre{ni nosi nekoja za{teda, no ne nosi profit”, za{tedi vo kompanijata, za poekonomi~no veli generalniot direktor na Evropa, osvetluvawe, donesovme i te~en naften Savka Dimitrova. gas, so {to napravivme odredena za{teda, I tekstilnata industrija ne ostana no ne naprednavme, tuku se vrativme na po{tedena od skapite energensi. Koprethodnoto nivo. Vo posledniot mesec stadin Barzov od tekstilnata fabrika

10%

100% 3% 10

32,61

Bargala revoltirano veli deka dokolku prodol`i poskapuvaweto na strujata, }e bidat prinudeni da gi namalat platite na rabotnicite.

“Ne e to~no deka Makedonija ima najevtina struja. Neka gi pra{aat kompaniite vo Srbija ili vo Germanija kolku pla}aat za struja i dali i nim im ja presmetuvaat po mo}nost ili imaat samo krajna cena spored potro{enoto. Skapite energensi ja uni{tuvaat industrijata”, veli Barzov.

NEMA KRAJ NITU NA POSKAPUVAWATA NA GORIVATA Za re~isi eden mesec gorivata poskapea 10 denari, odnosno za okolu 13%.

Opoziciskata SDSM pobara Vladata da vlijae vrz cenata na naftenite derivati i na strujata so toa {to privremeno } e se otka`e od del od akcizata na naftenite derivati za da se namali cenata na benzinite.

“Bidej}i sega{nata cena na benzinite e povisoka od onaa {to ja predviduva{e Vladata koga go planira{e Buxetot za ovaa godina, taa sega od benzinite ima ekstra-prihodi {to ne gi planirala”, potencira{e Zoran Jovanovski, potpretsedatel na SDSM. Objasnuvawata od Regulatornata komisija za energetika se deka naftenite derivati poskapuvaat poradi rastot na prose~nata cena na naftata na svetskite berzi za re~isi 5% i padot na vrednosta na denarot vo odnos na dolarot. Cenovniot {ok od energensite so negoduvawe go do~ekuvaat i vo te{kata industrija, kade {to sekoj cenoven udar e problem vo vreme na ote`nati uslovi za rabota.

“Cenata na energensite u~estvuva so 9% vo vkupnata cena na ~inewe i sekoe zgolemuvawe na cenata na naftata zna~itelno vlijae na raboteweto na rudnikot. Olesnitelna okolnost e toa {to cenata na bakarot s$ u{te e na zadovolitelno nivo, {to zna~i deka sega-zasega ni se namaluva samo profitot. Ne mo`eme da prezememe nikakvi merki, site ma{ini rabotat na dizel, a gorivata poskapea za 10 denari vo posledniot mesec. Lo{o e {to ne mo`eme da napravime nikakov plan, zatoa {to idninata e nepredvidliva”, veli

BROJ 669

22/08/2012

KAPITAL ANALIZA

www.kapital.mk

MITKO KO^OVSKI DIREKTOR ZA STRATE[KO PLANIRAWE VO MAKSTIL

NIKOLAJ^O NIKOLOV ZAMENIK GENERALEN DIREKTOR NA RUDNIKOT BU~IM

elata industrija e nepotrebno izlo`ena na tro{kovni udari, prvo so problemite so C snabduvaweto so prirodniot gas i negovata sup-

enata na energensite u~estvuva so 9% vo vkupnata cena na ~inewe i sekoe zgolemuvawe na cenata na naftata C zna~itelno vlijae na raboteweto na rudnikot. Olesnitel-

stitucija so alternativni, no zna~itelno poskapi energetski re{enija. Vo takvi okolnosti, vo igra mo`e da opstanat samo onie so naglasena konkurentska prednost, pa i nie vo takvi okolnosti }e bideme prinudeni na odredeni izmeni vo normalniot re`im na rabotewe i na preispituvawe na tro{ocite vo site segmenti na raboteweto.

Nikolaj~o Nikolov, zamenik generalen direktor na rudnikot Bu~im.

Pred nekolku meseci, pri povtorno poskapuvawe na gorivata, kompaniite, no i transporterite pobaraa od Vladata intervencija vo delot na akcizite ili na DDV za gorivata. No, bidej}i stanuva o~igledno deka vo bliska idnina nema da se donese vakva merka, transporterite rabotat na rabot na rentabilnosta. “Mnogu pomalku se vozi, zarabotuva~kata e drasti~no namalena i s$ se sveduva na ona {to bi go zarabotile od povrat na DDV. Nekoga{ se vozi i za bez pari so cel da ne se izguvat postojanite komitenti.

na okolnost e toa {to cenata na bakarot s$ u{te e na zadovolitelno nivo, {to zna~i deka sega zasega ni se namaluva samo profitot. Ne mo`eme da prezememe nikakvi merki, site ma{ini rabotat na dizel, a gorivata poskapea za 10 denari vo posledniot mesec.

Lo{o e {to ne mo`eme da napravime nikakov plan, zatoa {to idninata e nepredvidliva.

Nikako ne smeeme da pomislime na zgolemuvawe na cenite za prevoz, zatoa {to nie imame i evropska konkurencija. Poradi toa {to tolku e namalen izvozot od Makedonija, transporterite se prinudeni da vozat i po 100-200 kilometri do druga dr`ava za da zemat stoka za da ne vozat prazni. Mnogu ~esto se odi od Grcija ili od Srbija za da se zeme stoka. Ostanuva samo da se nadevame deka dogodina }e za`iveat investiciite koi se najavija godinava, pa }e se zgolemi i izvozot i nie }e imame rabota�, veli Biljana Muratovska, pretsedatel na Asocijacijata na transporteri Makamtrans.

PRIRODNIOT GAS SO ISTORISKI NAJVISOKA CENA Deka skapite energensi doveduvaat do nekonkurentnost na makedonskite proizvodi ~ija cel se stranskite pazari e pove}e od o~igledno. Kompaniite od site sektori se re~isi ednoglasni deka rastot na cenata na energensite gi poskapuva nivnite proizvodi, {to gi pravi neramnopravni na pazarite kade {to ima razli~ni proizvodi od razli~ni dr`avi.

Dodeka najevtiniot energens, prirodniot gas, e {iroko upotrebuvan vo Evropa, vo Makedonija samo 30-ina kompanii rabotat na gas, koj e najskap vo sporedba

21

22 KAPITAL ANALIZA Cena na Eurosuper 98 (den/lit)

80 75

90

70 65

80

60

70

55 50

60

45

50

so zemjite od regionot, pa duri i so evropskite zemji. Ruskiot gas donesen do makedonska granica, a zakupen od Makpetrol, ~ini 370 evra za 1.000 normalni metri kubni. Sostojbata e tolku postra{na ako se zeme predvid deka ruskiot gas do bugarskata granica ~ini 270 evra, a do srpskata 300 evra.

Spored podatocite, na ovaa visoka nabavna cena Makpet-

rol gi presmetuva danokot na dodadena vrednost i tarifata za prenos, so {to cenata na prirodniot gas za kompaniite dostignuva duri 394 evra za 1.000 normalni metri kubni gas. So poslednata korekcija na regulatorite za juni cenata na prirodniot gas se zgolemi na 32,61 denari za metri kubni, {to e rast od duri 78% vo izminatite tri godini.

Kako pri~ina za promena na krajnata najvisoka cena na prirodniot gas regulatorite naveduvaat deka toa e usloveno od promenata na kursot na dolarot, povisokiot kvalitet na ispora~aniot priroden gas vo maj i promenata na zavisnite tro{oci. “So konstantnoto poskapuvawe na prirodniot gas ili na strujata s$ pove}e se zgolemuva pesimizmot za ponatamo{noto rabotewe. Ako cenata na ovie energensi ja presmetame vo krajnite proizvodi, toa zna~i apsolutna nekonkurentnost na evropskite pazari�, objasnuvaat od kompaniite.

Problemot dobiva na intenzitet ako se zeme predvid i faktot deka poskapuvaweto na

09.07.2012

09.05.2012

09.03.2012

09.01.2012

09.11.2011

09.09.2011

09.07.2011

09.05.2011

09.03.2011

09.01.2011

09.11.2010

09.09.2010

09.07.2010

09.05.2010

09.03.2010

09.01.2010

09.11.2009

09.09.2009

09.07.2009

09.05.2009

09.03.2009

09.01.2009

09.11.2008

09.09.2008

09.07.2008

09.05.2008

09.03.2008

09.01.2008

09.11.2007

09.09.2007

09.07.2007

09.05.2007

35

09.03.2007

09.07.2012

09.05.2012

09.03.2012

09.01.2012

09.11.2011

09.09.2011

09.07.2011

09.05.2011

09.03.2011

09.01.2011

09.11.2010

09.09.2010

09.07.2010

09.05.2010

09.03.2010

09.01.2010

09.11.2009

09.09.2009

09.07.2009

09.05.2009

09.03.2009

09.01.2009

09.11.2008

09.09.2008

09.07.2008

09.05.2008

09.03.2008

09.01.2008

09.11.2007

09.09.2007

09.07.2007

09.05.2007

09.03.2007

40 09.01.2007

40

Ceni na dizel (den/lit)

09.01.2007

100

energensite i ograni~enosta do evtini energetski resursi gi zgolemuva i transportnite tro{oci na kompaniite. “Tro{o~niot udar od poskapuvaweto na energensite, osobeno na elektri~nata energija, }e se multiplicira, osobeno za industriite koi go koristat `elezni~kiot transport. Relativno visokiot procent na u~estvo na elektri~nata energija, osobeno poradi faktot {to golem broj dizel-lokomotivi se transponiraa na elektri~en pogon, vo sekoj slu~aj }e ja zgolemi cenata i na `elezni~kiot transport�, veli Zorica Me{kova od Makedonskata energetska asocijacija.

Idninata e vo investirawe vo son~evata energija?! No, koj da investira?!! o uslovi koga svetskite energetski eksperti vo zemjava predupreduvaat deka cenata na elektri~nata energija Vvo slednite ~etiri godini mo`e da se zgolemi za frapantni 100%, doma{nite kompanii se prinudeni da razmisluvaat za alternativa. I ekspertite i investitorite pora~uvaat deka idninata na energetskata stabilnost na edna zemja le`i vo investiciite vo energetski kapaciteti i vo proizvodstvoto na energija od obnovlivi izvori. So toa }e se namali zavisnosta od skapiot uvoz, posebno vo uslovi na raste~ka potro{uva~ka na energija.

NA 12 SEPTEMVRI VO “KAPITAL” ^ITAJTE

SPECIJALEN PRILOG

“NOVI TEHNOLOGII ZA SOVREMENO @IVEEWE” “Kapital” vo ovoj specijalen dodatok Vi gi pretstavuva najnovite tehnolo{ki usovr{eni aparati koi sovremenoto `iveewe go podignaa na nivo na sovr{enstvo!

Analiza na pazarot - {to se nudi i {to se bara na makedonskiot pazar? Koi tehnolo{ki aparati, neophodni vo sovremenoto `iveewe, se najbarani od makedonskite potro{uva~i?

Koi se kriteriumite na makedonskiot potro{uva~ pri izborot na sovremeni tehnolo{ki aparati funkcionalnosta, energetskata efikasnost ili pak dizajnot i `elbata na kupuva~ite?

Kolkavo e vlijanieto na ve}e doka`anite brendovi so inovativni tehnologii vrz odlukata za kupuvawe?

Kolku se barani energetski efikasnite aparati na na{iot pazar i kakva e informiranosta na potro{uva~ite za “A” oznakata koja ja sodr`at ovie aparati?

ZA POVE]E INFORMACII VO VRSKA SO PRILOGOT I ZA KOMERCIJALNO PRETSTAVUVAWE VO ISTIOT OBRATETE SE NA DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL prilozi@kapital.com.mk TELEFON 02 3298 110 LICA ZA KONTAKT: GORDANA MIHAJLOVSKA I BOBAN \ORGIEVSKI

NA 26 SEPTEMVRI VO “KAPITAL” ^ITAJTE

SPECIJALEN PRILOG

ZDRAV @IVOT SPRAVETE SE SO STRESOT Vra}aweto na pointenzivni rabotni obvrski posle le`ernoto leto drasti~no go zgolemuvaat nivoto na stres. Ekspertite, lekarite, nutricionistite prepora~uvaat aktivnost so nesmaleno tempo pred doa|aweto na zimata!

Kapital vi pomaga kako polesno da gi nadminete stresnite sostojbi i da bidete aktivni i na povisoko energetsko nivo!

Koi fizi~ki aktivnosti mo`ete da gi praktikuvate za da go podobrite imunitetot?

Velosipedot go {titi srceto i krvnite sadovi. Zo{to da se dvi`ite na dve trkala?

Vitaminska podgotovka pred sezonata na grip i nastinki.

Top esenski namirnici koi ne smeete da gi propu{tite!

ZA POVE]E INFORMACII VO VRSKA SO PRILOGOT I ZA KOMERCIJALNO PRETSTAVUVAWE VO ISTIOT OBRATETE SE NA DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL prilozi@kapital.com.mk TELEFON 02 3298 110 LICA ZA KONTAKT: GORDANA MIHAJLOVSKA I BOBAN \ORGIEVSKI

24 KOLUMNA

Miroqub [ukarov profesor na Univerzitetot na Jugoisto~na Evropa

Makedonska nelikvidnost ema sostanok na nekoja od stopanskite komori, pa i na drugi institucii, na koj ne se zaklu~uva deka najgolem makedonski ekonomski problem e ogromnata „nelikvidnost na stopanstvoto”. Re{avaweto na „nelikvidnosta” kako so vol{ebno stap~e bi gi re{ilo site ostanati problemi. Ovoj „problem” postoi od mnogu odamna. Pa, koga e taka da napravime napor i da rasvetlime delumno {to stoi zad famoznata makedonska „nelikvidnost”.

Likvidnost vo biznisot, ekonomijata i finansiite pretstavuva sposobnost nekoe sredstvo da se prodade, odnosno pretvori vo pari, bez toa da vlijae zna~itelno da se promeni cenata, i se razbira, vo {to e mo`no pokuso vreme. Ottuka, nelikvidnost bi zna~ela podolgotrajna nemo`nost za proda`ba na odredeno sredstvo bez drasti~no namaluvawe na negovata cena.

Primer za pomalku likvidni sredstva se stanovite, ku}ite, zemji{teto. Za niv treba malku pove}e da se poma~ime za da gi prodademe i za toa da dobieme pari. Parite se najlikvidno sredstvo.

Dali na{ite stopanstvenici mislat na vakva „nelikvidnost”. NE! Tie mislat deka pod terminot nelikvidnost se podrazbira deka vo ekonomijata nema dovolno pari za da se pla}aat obvrskite. „Sekoj sekomu dol`i” – zna~i nema dovolno pari – i toa e nelikvidnost. Sepak, toa otstapuva od osnovnata definicija za nelikvidnost. Vaka sfaten problemot pretstavuva finansiska nedisciplina ili nepostoewe `elba da se pla}aat obvrskite.

Dali toa zna~i deka dokolku Narodnata banka na Makedonija re{i vo promet da pu{ti mnogu pari ili parite da gi napravi evtini – „problemot na nelikvidnosta” bi bil re{en? Ne. Opi{aniot problem samo }e se razgori.

Samo bi se razgorela inflacijata, bi se zgolemile cenite i pak s$ bi se vratilo tamu kade {to bilo i prethodno – povtorno na po~etokot - nikoj nikomu nema da pla}a. Ovojpat mo`ebi so opravduvawe deka s$ e mnogu skapo.

Logikata na postoeweto na biznisite e vo pronao|awe proizvod/usluga koja }e predizvika plate`no sposoben interes (prihod) koj e dovolen za da mo`e firmata da si gi pla}a sopstvenite faktori (obvrski, rashodi) koi gi nabavuva. Sprotivno na

N

Dokolku se zapra{ame dali na dr`avata & odgovara da zapo~ne da se odmotuva klop~eto na finansiskata nedisciplina? Kategori~no tvrdam - NE! Taa nema politi~ki motiv za toa. Dr`avata e najgolemiot dol`nik, a dr`eweto na ekonomijata vo zalo`ni{tvo e dobra mo`nost site da se napravat zavisni i pot~ineti na vladeja~kata garnitura. Mo`ebi toa e dovolen uslov taa da trae „ve~no”.

Koj }e znae?

ova ekonomijata ne poznava. Mnogu lesno e da se bide „uspe{en” biznismen dokolku ne se pla}aat obvrskite. Su{tinata na biznisite e da ostvaruvaat prihodi koi bi bile dovolni za da se platat obvrskite i da preostane {to pogolem del koj bi se namenil za investicii, za profit na sopstvenicite i danoci za dr`avata.

Toa e profitabilen biznis.

So rast na prihodite na firmata rastat i nejzinite depoziti vo bankata kade {to taa e deponent. Dokolku firmata posaka da plati nekoja svoja obvrska ili da nabavi nekoj proizvod od druga firma, taa dava nalog na svojata banka da ja izvr{i transakcijata. Bankata e dol`na toa da go stori. Dokolku toa ne go stori taa se proglasuva za nelikvidna i so toa se otvora mnogu seriozna postapka koja ja vodi Narodnata banka za otklonuvawe na nelikvidnosta vo bankata. Vo krajna instanca se potegnuva ste~ajna, pa duri i likvidaciska postapka. No, bankite, spored informaciite od centralnata banka, se izvonredno likvidni i nemalo nalog za pla}awe koj ne e izvr{en poradi bankarska nelikvidnost (da gi izvr{uva obvrskite kon deponentite).

I u{te ne{to depozitite na gra|anite rastat. Bankite imaat s$ pove}e pari i duri ne mo`at tolku brzo i profitabilno da gi plasiraat kolku {to rastat brzo depozitite. Zna~i, problemot se sveduva na nepostoewe nalog (`elba ili dovolen priliv na sredstva na depozitnite smetki) od firmite za pla}awe na obvrskite. Dokolku firmite ne se sposobni da si gi pla}aat svoite obvrski toa ne se narekuva nelikvidnost, tuku nesolventnost.

Nelikvidnosta e polesno re{liv problem, no problemot na nesolventnosta e mnogu te`ok i ne spa|a vo grupata problemi koi se re{avaat so zemawe krediti od bankite ili so monetarnata politika na zemjata. Nelikvidnosta mo`e da bide rezultat na pogre{no vodena finansiska politika na firmata, na pogre{no oceneta dinamika na prihodi i rashodi.

Obi~no bankite go prepoznavaat toj problem i lesno go re{avaat dokolku firmata e solventna. No, nesolventnosta ne e taka lesno re{liv problem i toj se re{ava so drasti~ni merki – bankrot, likvidacija – {to vo krajna instanca treba da e samo proces na prezemawe na sopstvenosta od strana na kreditorite, doveritelite od dotoga{nite sopstvenici koi ne znaele

BROJ 669

22/08/2012

www.kapital.mk

dobro da ja organiziraat rabotata i zatoa ne uspeale da ja so~uvaat svojata sopstvenost.

Dokolku proizvodot koj go proizveduva nekoja firma ne mo`e da najde kupec toa ne e nelikvidnost, toa e proma{en biznis. Mo`ebi cenata e vo pra{awe, mo`ebi kvalitetot, mo`ebi proizvodot duri i so povisok kvalitet mo`e poevtino da se kupi od nekoja druga firma ili od uvoz – ili toj proizvod ednostavno nikomu ne mu e potreben. Biznisite treba da proizveduvaat ili da nudat uslugi na klienti koi se podgotveni da ja platat cenata za toj proizvod. Dokolku toa ne se slu~i toga{ ne e vinovna nelikvidnosta, tuku e vinoven proizvodot i negovata cena ili mo`ebi nesposobnosta na marketingot na firmata ili, ili, ili... Zna~i, mo`no e eden del od problemite da poteknuvaat od nepovolnata stopanska struktura na zemjata i pogre{nata naso~enost na proizvodite (za doma{niot ili za stranskite pazari).

Mnogu ~esto biznisite, za da `iveat vo iluzija za sopstvenata uspe{nost, i taa iluzija da ja prenesat i vrz drugite ekonomski subjekti vo ekonomskoto okru`uvawe, se podgotveni da go „prodadat” svojot proizvod bez, vo momentot, da pobaraat pla} awe na cenata. Чestopati obvrskata za pla}awe „kupecot” ja odolgovlekuva so opravduvawe deka nema pari („mnogu e golema nelikvidnosta vo dr`avata”) i deka i nemu treba nekoj drug da mu plati. [tom toj gi dobie parite bo`em vedna{ }e se razdol`i. Duri ponekoga{ doveritelot (onoj koj go ispora~al proizvodot i ~eka da go naplati prodadenoto) e prinuden da prifati pobaruvaweto da go naplati so nekoj drug u{te ponelikviden proizvod. Ogromen broj delovni subjekti vo svoite bilansi nemaat gotovinski tek, tuku pobaruvawa od potro{uva~ite – ili eden vid daden kredit (bez rok na pla}awe). Nekoj nabavil i ne platil {to zna~i deka e dol`en. Ekonomijata zapo~nuva da `ivee na kredit ili, u{te podobro, na dolgovi.

I taka ekonomijata se vrti vo s$ po{irok i po{irok krug na dolguvawa. Poradi s$ pogolemata izvesnost deka parite nema da se naplatat nitu se pravi faktura za naplata na pobaruvaweto, zatoa {to toa povlekuva obvrska da se plati danokot

KOLUMNA

na dodadena vrednost. Dokolku bi se dostavila faktura toa bi pretstavuvalo vistinska obvrska kon dr`avata, koja mora da se plati, dodeka virtuelnoto pobaruvawe – ne mora. Bez faktura za pla}awe na obvrskata nitu dol`nikot, formalno, ne e dol`nik.

Krugot na finansiskata nedisciplina se pro{iruva i opfa}a s$ pove} e biznisi podgotveni, samo poradi vetuvaweto deka vo idnina }e bidat plateni, da go otstapat svojot proizvod bez da ja naplatat cenata. Toa se pravi bez nikakov dokument, na primer, bankarska garancija ili dogovor za kreditirawe, menica ili {to i da e drugo. Seto toa e na doverba. A doverba najmalku postoi, odnosno vo ekonomijata dominira NEDOVERBA. Duri, mo`e da se ka`e deka sekoj {to sklu~uva zdelka odnapred znae, i e svesen deka nema da ja naplati. Dokolku nekoj pobara garancija ili kakov i da e dokument za postoewe na obvrskata da se plati vo nekoj rok biduva isfrlen od listata na lojalnite dobavuva~i – i ja gubi rabotata. Naj~esto se prinudeni da go storat toa bidej}i dokolku pobaraat pari klientot ve}e nema nim da im se obrati, tuku }e pobara druga `rtva za nabavkite bez pla}awa. Biznismenite se `alat deka najgolemiot del od nivnata aktivnost ne se razrabotkite na nivnite razvojni i investiciski planovi i programi, otvoraweto novi pazari, novite vrabotuvawa, menaxirawe so ~ove~kite resursi i {to u{te ne, tuku baraweto pari, odnosno naplatata.

I kone~no se postavuva pra{aweto zo{to nekoj bi sakal da vletuva vo vakva avantura koga odnapred go znae ishodot. Odgovorot e deka site stanale virtuozi vo vodeweto na virtuelniot biznis bez pla}awe. Smetkite se pla}aat so cesii, asignacii, i koristat kakvi ne drugi |avol{tini, prenesuvaj}i go pravoto na pobaruvawe na drug, i taka s$ se vrti vo ma|epsaniot krug na virtuelnata realnost. Nov subjekt na pazarot ne mo`e lesno da se vnese vo ma|epsaniot krug i toj prakti~no nema nikakva {ansa da go pre`ivee krugot na realnosta. Dokolku toj gi pla}a svoite obvrski, a nemu ne mu pla}aat, ve}e vo naredniot krug }e ja izgubi gotovinata i osuden e da bankrotira ili i toj da se priklu~i vo

25

26 KOLUMNA krugot na nepla}awe.

Koga ovoj beskraen krug ja opfati i dr`avata toga{ rabotite stanuvaat mnogu seriozni. Toga{ |avolot ja izbrkal {egata. Finansiskata nedisciplina stanuva zakonita i posakuvana.

Kone~no, {tom toa go pravi dr`avata – toa zna~i deka taka treba, toa e normalno. Vo edna normalna dr`ava se o~ekuva tokmu taa da dade signal za posakuvanite stopanski odnosi.

Taa e primer za odnesuvawe. Doveritelite na dr`avata se sre}ni da dobijat rabota od tolku siguren i izvonredno obilen finansiski izvor. Чesto pati dr`avata na biznisite im gi otstapuva rabotite so ceni koi na redovniot pazar ne bi mo`ele nitu da gi sonuvaat. I toa e glavnoto alibi za nepla}aweto, odnosno za dolgoto i neizvesno ~ekawe na naplatata.

Logikata e jasna zatoa {to zdelkata e odli~no ispazarena. Taa go sodr`i i delot koj treba da go kompenzira docneweto (kamata), pa zdelkata mo`e da bide finansirana i od kreditni izvori. U{te pove}e {to i bankarite se ~uvstvuvaat sigurni da plasiraat krediti na onie subjekti koi imaat sigurni dogovori so dr`avata. Na

toj na~in bankarskite krediti na direkten ili indirekten na~in stanuvaat s$ popovrzani so dr`avnata aktivnost. Eden del od povrzanosta e kupuvaweto dr`avni zapisi, a drug del se kreditite na firmite koi imaat zdelki so dr`avata. Privatniot sektor biduva s$ pove}e istisnat od ekonomskite tekovi od strana na dr`avata. Pogolemiot del od stopanskata aktivnost vo zemjata direktno ili indirektno stanuva povrzana so dr`avata. Privatnite firmi za da dobijat zaem od banka i da investiraat vo nekoja svoja aktivnost, koi tie ja ocenile za profitabilna, treba da platat povisoki kamati.

Prvo, zatoa {to dr`avata kako golem krediten apsorber gi podiga kamatnite stapki i vtoro, zatoa {to privatnite inicijativi se sekoga{ porizi~ni od dr`avnite, pa treba da podnesat i dopolnitelna premija za rizik. Na toj na~in investiciite vo privatniot sektor se namaluvaat, kako i vrabotenosta. Zemjata stanuva s$ pomalku konkurentna na stranskite pazari. Izvozot ima tendencija da se namaluva, uvozot da raste.

Stopanskata struktura stanuva u{te

ponepovolna. Razvojniot priklu~ok so razvienite zemji s$ pove}e se oddale~uva.

Me|utoa, kolku i nekomu da zvu~i „idili~na” vakvata konstrukcija taa ne mo`e da trae ve~no. Cenata se pla}a indirektno, ne so pari tuku, so nerazvienost, so visoka nevrabotenost i so nizok standard na `iveewe na naselenieto. Koga-toga{ dr`avata (firmata) mora da se razdol`i. I tuka nastanuvaat problemite. Odnosno – koj prv }e po~ne? Od kade }e po~ne da se razmotuva klop~eto. Naj~esto vladee logikata – NE OD MENE. Za `al i najodgovorniot za ekonomskite sostojbi vo dr`avata razmisluva na istiot na~in – NE OD MENE. Kone~no dokolku se zapra{ame dali na dr`avata & odgovara da zapo~ne da se odmotuva klop~eto na finansiskata nedisciplina? Kategori~no tvrdam - NE! Taa nema politi~ki motiv za toa. Dr`avata e najgolemiot dol`nik, a dr`eweto na ekonomijata vo zalo`ni{tvo e dobra mo`nost site da se napravat zavisni i pot~ineti na vladeja~kata garnitura. Mo`ebi toa e dovolen uslov taa da trae „ve~no”. Koj bi znael?

28 KAPITAL ANALIZA

DESETTINA NASELENIE FATILO XADE! OVA LI GO SOKRI PREKINATIOT POPIS?

Podatocite od Evrostat koi „Kapital” ekskluzivno gi objavi, a vo koi stoi deka od 1998 godina do denes od Makedonija oficijalno se iseleni duri 230.000 `iteli gi otkrivaat mo`nite pri~ini zo{to Vladata lani odlu~i da go prekine procesot na popi{uvawe. Spored ovie podatoci, jasno e deka vistinskiot broj na gra|ani e mnogu pomal od dvata milioni so koi se operira. So vakvi realni podatoci, vo voda pa|a i Izbira~kiot spisok, ~ie pro~istuvawe stana nevozmo`na misija!

KATERINA SINADINOVSKA katerina.sinadinovska.mk

odatocite od Evrostat deka neverojatni 230.000 `iteli na Makedonija se iseleni vo poslednite 14 godini otkrivaat deka brojot na naselenie vo zemjava e zna~itelno pomal od brojkata od 2 milioni so koja se operira vo javnosta povikuvaj} i se na posledniot d popis odd 2002 godina. Evrostat go otkriva toa {to makedonskite institucii go ~uvaat kako tajna – desettina naselenie oficijalno fatilo xade od dr`avava, del od niv ima dobieno paso{ ili dr`avjanstvo vo zemjite kade {to se iselile, a del samo dozvola za prestoj. Ova ja nametnuva dilemata – u{te kolku iljadi, pak,

P

2.022.547 987.000 e brojot na `iteli spored posledniot popis od 2002 godina

uspea da popi{e Zavodot za statistika na samo 4 dena pred stopiraweto na popisot

se iseleni „na di divo” bez da bidatt registrirani od ddr`avnite sistemi!? mi!?

Kako i da e, vakv vakviot fakt mo`e daa poslu`i za otkrivawe otkri na mo`nitee pri~ini zo{to Vl Vladata lani odlu~i ~i da go prekine proces procesot na popi{uvawe we i dali koga popi{ popi{uva~ite donele rezultati za frap frapantno namalen broj na naselenie, vlasta vla ka odlu~ila deka iznesuvaweto na tie informacii mo`e da bide isklu~itelno isk opasnoo za zemjata? Do dene{en dene{ den, nitu preemierot Nikola Gr Gruevski, nitu negoviot oviot koaliciski partner partne Ali Ahmeti nee izlegoa pred javn javnosta da soop{tatt kako i zo{to pro propadna popisot, a Makedonija ostana edinstvena dr`ava `ava vo Evropa (pokraj Bosna i Hercegovina) koja ne us uspea da si go popi{e pi{e sopstvenoto naselenie. nasel Zaludni see porakite i na Br {nite Brisel i na doma{nite eksperti, deka bez popis ne mo`e da se vodat osnovnite osnovnit dr`avni politiki. tiki.

Stana jasno deka kaj nas, ne se raboti aboti za obi~na statisti~ka operacija, tuku statis

za proces ~ii rezultati mo`at da go izmestat sistemot i da ja potresat celata dr`ava.

[TO NI SE SLU^I? Popisot se stopira{e na samo ~etiri dena od istekuvaweto na oficijalniot rok so popi{ani samo 987.000 gra|ani. Ovaa brojka od edvaj milion, na istekot na popi{uva~kata operacija u{te toga{ gi otvori dilemite za vistinskiot broj na naselenie, a liderot na VMRO-Narodna, Qub~o Georgievski, izleze so jasen stav deka popi{uva~ite na teren nai{le na prazni ku}i i celi gradovi vo Isto~na Makedonija, ~ii `iteli ja napu{tile zemjava vo potraga po podobar `ivot.

Deka procesot na

Do dene{en den, nitu premierot Nikola Gruevski, nitu negoviot koaliciski partner Ali Ahmeti ne izlegoa pred javnosta da soop{tat kako i zo{to propadna popisot, a Makedonija ostana edinstvena dr`ava vo Evropa (pokraj Bosna i Hercegovina) koja ne uspea da si go popi{e sopstvenoto naselenie. Jasno e deka kaj nas ne se raboti za obi~na statisti~ka operacija, tuku za proces ~ii rezultati mo`at da go izmestat sistemot i da ja potresat celata dr`ava!

BROJ 669

22/08/2012

KAPITAL ANALIZA

www.kapital.mk

BLAGICA NOVKOVSKA

QUB^O GEORGIEVSKI

MUSA XAFERI

Vo Zavodot za statistika velat deka ne davaat nikakvi komentari vo odnos na brojot na naselenie, zatoa {to nema{e nitu popis spored koj mo`e da imaat realna slika. Upatuvaat na podatocite od posledniot sproveden popis vo 2002 godina. Vo odnos na izbira~kiot spisok, velat deka nadle`nostite se isklu~ivo vo ramkite na Dr`avnata izborna komisija (DIK).

Liderot na VMRO-Narodna, vedna{ po prekinot na popisot lani izleze so stav deka popisot, osobeno vo isto~nite regioni, bi poka`al golem pad na naselenieto koe emigrira poradi lo{ata ekonomska situacija. „Vo takvi okolnosti brojkata od 1.821.122 vkupno registrirani glasa~i vo Izbira~kiot spisok, spored koj se glasa{e na poslednite parlamentarni izbori, bi izgledala u{te ponerealno”, velea od negovata partija.

Vo ekskluzivnoto intervju za „Kapital”, nekolku dena po prekinot na popisot lani, vicepremierot Xaferi izjavi deka operacijata bila prekinata vo momentot koga na teren sfatile deka mo`e da se plati visoka cena ako se prodol`i so popi{uvawe. Xaferi ne otkri kakvi podatoci dobile na 4 dena pred krajot na popisot {to gi „izvadile od pamet”, no ka`a deka najdobro e popisniot materijal da se uni{ti.

DIREKTOR NA ZAVOD ZA STATISTIKA

popi{uvawe nema da odi kako {to treba stana jasno u{te koga dvete vladeja~ki partii VMRO-DPMNE i DUI edvaj se dogovorija za Zakonot za popis, pa potoa problemite se pojavija vo Dr`avnata popisna komisija koja ne umee{e da go „pro~ita” zakonot, {to na krajot kulminira{e so ostavka na pretsedatelkata na Komisijata, Vesna Janevska. Podatocite od teren, pak, govorea deka popi{uva~ite Makedonci i popi{uva~ite Albanci rabotat po razli~na metodologija (ednite gi popi{uvaa samo gra|anite na koi Makedonija im e postojano mesto na `iveewe, a drugite i onie koi `iveat nadvor). c r r Musa u X Vicepremierot Xaferi vo ekskluzivno intervju za „Kapital” „ na samo nekolku dena po stopiraweto s na popisot izjavi deka operacijata ope bila prekinata vo momentot koga na teren sfatile deka mo`e da se s plati visoka cena ako se prodol`i so popi{uvawe.

Xaferi ne otkri kakvi podatoci dobile na ~etiri dena pred pr krajot na popisot {to gi „izvadi „izvadile od pamet”, no ka`a deka najdobro e popisniot materijal da se uni{ti. uni{ti Dali se uni{ti, koj go uni{ti i kako mo`e{e da se donese don Zakon za stopirawe na popis, koj ko spre~uva sekakvi pravni posledici posledi za prekinot na popisot, so {to se amnestiraat a in od odgovornost site involvirani, ostanuva nejasno! nejasn Koga ekipata na „Kapita „Kapital” posledniot pat se ja javi vo Vladata za da pra{a {to se pr slu~uva so popisot dobi ed ednostaven odgovor – „Zarem u{te se zan zanimavate so toa, ggodinava nema im popis, oti da ima p ne e predviden so Buxet Buxetot!”.

No, aako nema godinava pra{aweto e nava, dal i koga }e se dali

LIDER NA VMRO-NARODNA

29

VICEPREMIER ZADOL@EN ZA SPROVEDUVAWE NA RAMKOVNIOT DOGOVOR

BROJ NA GRA\ANI SO PRAVO NA GLAS VO POSTOE^KIOT IZBIRA^KI SPISOK

1.820.000

1.821.122

1.800.000 1.779.116

1.780.000 1.760.000 1.740.000

1.741.445

1.720.000 1.700.000

2006

2008

2012

Iako nad 200 iljadi gra|ani se iseleni od Makedonija vo izminative 15 godini, brojot na gra|ani so pravo na glas vo izbira~kite spisoso postojano se zgolemuva. Koj glasa vo ime na iselenite?

popi{e Makedonija?

VO VODA PA\A I IZBIRA^KIOT SPISOK So vakvi realni podatoci, vo voda pa|a i Izbira~kiot spisok, ~ie pro~istuvawe stana prakti~no nevozmo`na misija.

Opozicijata predlaga mnogu ednostavna opcija – spisokot da se sostoi samo od onie gra|ani koi imaat li~en dokument. No, poslednite informacii od vladeja~kata VMRO-DPMNE bea deka treba da se ima predvid Ustavot koj garantira pravo na glas na sekoj polnoleten glasa~, {to zna~i deka Izbira~kiot spisok treba da bide so~inet od site polnoletni gra|ani. Komentarot na opozicijata e deka – i da e polnoleten, gra|aniniot koga odi da glasa mora da poka`e li~en dokument, {to zna~i deka pro~istuvaweto mo`e komotno da se izvr{i so prebrojuvawe na izdadenite dokumenti. Vo momentot procesot e zaglaven. Koga Georgievski, po prekinot na popsiot zboruva{e za frapantno maliot broj na naselenie, toj ja otvori i ovaa dilema – kako mo`e izborite da bidat validni, ako e jasno deka vo nikoj slu~aj ne se 1 milion i

821.122 iljadi glasa~i: „Nastrana od problemot so ’kohabitacijata‘ na VMRO-DPMNE i DUI vo Dr`avnata popisna komisija, za maliot broj popi{ani gra|ani, osobeno vo Isto~na Makedonija, postojat i drugi pri~ini, smetaat statisti~kite eksperti. Spored niv, popisot osobeno vo isto~nite regioni, bi poka`al golem pad na naselenieto koe emigrira poradi lo{ata ekonomska situacija. Vo takvi okolnosti brojkata od 1.821.122 vkupno registrirani glasa~i vo Izbira~kiot spisok spored koj se glasa{e na poslednite parlamentarni izbori bi izgledala u{te ponerealno”, vele{e toj.

Najindikativen podatok za tekot na neuspe{niot popis sodr`an vo izve{tajot na Dr`avniot zavod za statistika, sekako e vkupniot broj na popi{anite gra|ani - za edinaeset dena (zna~i na samo ~etiri dena do krajot na operacijata) popi{ani se samo 987.000 lica, {to ne e nitu polovina od vkupniot broj na naselenieto izbroeno vo 2002 godina, koj iznesuva 2.022.547.

30 POLITIKA POLITIKA

KOM[ISKA BILATERALA

NI PAMETNI NE POPU[TA

31 DVAESET GODINI PO PROGLASUVAWETO NA SVOJATA NEZAVISNOST MAKEDONIJA IMA OTVORENI PRA[AWA I SPOROVI ZA KOI NE USPEVA DA NAJDE RE[ENIE SO SITE SOSEDI, AKO SE ISKLU^I TAZETO– DR@AVATA SO KOJA GRANI^IME NA SEVER, KOSOVO, SO KOJA PRILI^NO MAZNO SE IZVEDE DEMARKACIJATA NA GRANICATA, [TO SE PRETPOSTAVUVA[E DEKA ]E BIDE GOLEM PROBLEM

IOT A!

KATERINA SINADINOVSKA katerina.sinadinovska@kapital.mk

oga gorat yidovite na sosedot, problemot e tvoj! Vaka velel Horacij i ovaa negova mudra misla so vekovi se koristi vo diplomatijata kako otslikuvawe na va`nosta i neophodnosta od dobra bilaterala. No, vo makedonskata nadvore{na politika ovaa maksima nema golema primena, a i na{ite sosedi, za volja na vistinata, uporno doka`uvaat deka Horacij i ne im e ne{to omilen mudrec.

Dvaeset godini po proglasuvaweto na svojata nezavisnost Makedonija ima otvoreni pra{awa i sporovi za koi ne uspeva da najde re{enie so site sosedi, ako se isklu~i tazeto – dr`avata so koja grani~ime na sever, Kosovo, so koja prili~no mazno se izvede demarkacijata na granicata, {to se pretpostavuva{e deka }e bide golem problem.

Za bilateralniot spor za imeto na na{ata dr`ava so Grcija i negovata apsurdnost eden den verojatno }e se pi{uvaat debeli memoari.

Dve decenii, dve sosedni dr`avi koi se vrzani na razli~ni na~ini i ednostavno, prinudeni se da rabotat edna so druga, ne uspevaat da najdat re{enie na problem koj ja ko~i celata sorabotka, a nam ni ja ko~i i samata idnina i integracijata vo Evropskata unija i vo NATO, so {to vo pra{awe se doveduva i stabilnosta i razvojot i integritetot. Grcija nema volja da pregovara, nitu interes za brzo nao|awe kompromis, a razli~nite strukturi na vlast koi se menuvaa vo Atina ostanaa dosledni na politikata deka po`arite vo na{ite yidovi ne gi voznemiruvaat. Od druga strana, novata politika koja ja prezentira aktuelnoto makedonsko vodstvo i vladata na Nikola Gruevski, osobeno po {lakanicata vo Bukure{t, koga stana pove}e od jasno deka bez ime po }ef na Atina nie nema da staneme ~lenka na NATO, a vo koja politika “bildaweto” na patriotizmot i akcentiraweto na na{eto anti~ko poteklo ima centralna rolja, ne pomaga na procesot.

Zaglaveni vo dva sveta, dvata narodi `iveat pod postojani propagandi – edniot deka sosedite kradat i falsifikuvaat istorija, pa duri i deka imaat teritorijalni pretenzii, a drugiot deka sosedite sakaat sosema da n$ snema i se vlezeni vo proces na sistemsko uni{tuvawe na narodot. Spored iskusnite diplomati, vistinata ja nema vo niedna od dvete tezi.

Odnosite so Bugarija se prikazna sama za sebe. Dodeka so Grcija imame eden edinstven bilateralen dogovor – Privremenata spogodba se od 1995 godina (za ~ie nepo~ituvawe nepo~it vode{e i sudski spor vo Hag, koj Makedonija M go dobi) so Sofija imame eden kkup bilateralni dogovori od site postoe~ki postoe~ sferi.

Koi od niv se po~ituvaat e drugo pra{awe. vozdr`uvaat Bugarskite funkcioneri ne se vo deka nitu vo javnite nastapi vo komentarite komenta Makedoncite, vsu{nost, se Bugari, so pomatpokraj ovaa ena samosvest. Glavniot problem, po propaganda, sepak, verojatno e od „biznisu{te nemaat aspekt”. Makedonija i Bugarija s$ u{ potpi{ano dogovor za ekstradicija, a tokmu toj Niza se poka`a kako isklu~itelno potreben. potre a na{i kriminalci se zasolnija vo Bugarija, B tamu ne samo {to biduvaat za{titeni, za{tite tuku i

K

si rabotat kako ugledni gra|ani. Poslednite informacii od makedonskoto MNR se deka se raboti na ovoj problem i deka vo sledniot period mo`no e da ima pridvi`uvawe na procesot za dogovor. Sme{nite obvinuvawa za navodna represija koja ja vr{i makedonskata dr`ava vrz gra|anite so bugarski nacionalni ~uvstva, koi se slikovito pretstaveni preku najpoznatata Bugarka, Spaska Mitrova, ve~no se aktuelni. Od druga strana, vrskata so bugarskata prestolnina i kaj nas doma se koristi za silni vnatre{ni prepukuvawa deka imame s$ u{te aktuelni funkcioneri koi `iveat vo bugarska matrica, koi sekako, se podgreani od neverojatnite potezi na makedonskata vlast, kako na primer istoporuvaweto na statuata na Simeon Radev (potpisnikot na Bukure{kiot dogovor za delewe na Makedonija) na zgradata na MNR srede Skopje. Tuka, sekako, se i deseticite iljadi Makedonci so bugarski paso{i koi svesno velat deka se Bugari samo za da uspeat da dobijat bugarska patna isprava. Za ova sigurno ne e vinoven sosedot.

Sagata so Srpskata pravoslavna crkva isto taka nema kraj. Toa {to SPC ne ja priznava avtokefalnosta na Makedonskata pravoslavna crkva ostana kamen na sopnuvawe me|u dvete dr`avi. Po osamostojuvaweto na Makedonija jasno be{e deka nema da bide lesno da se otstranat silnite relacii so Belgrad i da se anuliraat nivnite negativni posledici, koga i vo dvete strani ima pobornici na stavot deka ova e „Vardarska banovina”, dr`ava dobiena i podarena od „drugarot Tito”. Na vrskite so Belgrad, optovareni od ovoj moment, im nedostigaa u{te popovite i nivnite stavovi. Iako oficijalno, dvete zemji velat deka crkovnoto pra{awe treba da se dr`i podaleku od dr`avnite raboti (sekularnosta e garantirana i kaj niv i kaj nas), sepak, problemot na primer, so POA i so uapseniot Jovan Vrani{kovski ne pominuva bez politi~ki komentari. Posledno be{e zalagaweto na srpskiot pretsedatel Tomislav Nikoli}, koj veti deka }e gi razgledal uslovite vo koj na Vrani{kovski, navodno, mu se kr{at ~ovekovite prava vo makedonskite zatvori. Ottuka, neslo`nite srpski i makedonski popovi ja kompliciraat bilateralata, za mnogumina nepotrebno.

Koga se raboti za odnosite so Albanija, na prv pogled tie izgledaat najmirni. Nepostoeweto krupen problem, konretno politi~ki vidliv, za koj bi se vodel nekoj realen spor gi pravi odnosite na Skopje i na Tirana relaksirani od toj aspekt. Sekako, otvoreno e pra{aweto za priznavaweto na makedonskoto malcinstvo, no toj problem go imame i so Grcija i Bugarija, pa tuka kako da e zanemaren ili barem ne se stava na ist rang kako onoj za imeto, za potekloto na narodot ili za crkvata. No, suptilnosta na relaciite so Albanija proizleguva od drug moment – albanskoto malcinstvo kaj nas. Kako {to veli porane{niot ambasador Nano Ru`in, vo mnogu strate{ki dokumenti na makedonskata armija, no i javno na sostanoci s$ u{te umeat da se iznesat zaklu~oci deka golema opasnost demnee od zapad. Ideite za Golema Albanija, koi za volja na vistinata, vo taze ~lenkata na NATO ne naiduvaat na otvorena i ofici-

32 POLITIKA jalna poddr{ka, umeat da predizvikaat neizvesnost i drama. Konfliktot i sve`ite se}avawa od 2001 godina so sogra|anite od albansko poteklo, sekako, se osnova za vnimatelnost vo izjavite, diplomatskite potezi, nastapite, potezite.

ZO[TO NE USPEVAME DA SI PODADEME RAKA? Makedonskite eksperti se ednoglasni vo stavot deka klu~en problem vo odnosite ne samo na Makedonija so sosedite, tuku i voop{to, me|u balkanskite narodi i dr`avi e toa {to politi~arite od site zemji ja koristat bilateralata za “bildawe” na sopstveniot rejting i za igra na doma{nata politi~ka scena. Porane{niot ambasador Nano Ru`in za “Kapital” veli deka problem e manipulacijata na koja se podlo`ni politi~kite liderstva: “Imame otvoreni pra{awa i toa e fakt.

Jasno e deka paternizmot, na primer, koj se nametnuva od Belgrad ili od Sofija, predizvikuva reakcii, prvo na javnosta, a potoa i na politi~arite. Odnosite so Grcija, prakti~ki, se vo status kvo situacija. No, problemot e {to postojat krugovi koi ednostavno, ja ko~at {irinata na nadvore{nata politika, pa se nao|aat elementi koi se zloupotrebuvaat za dobivawe vnatre{no–politi~ki poeni. Videte go, na primer, Todor Petrov kaj nas, de`urniot kriti~ar na Grcija. I niza takvi”.

Ru`in veli deka vo istorijata na politikata postojat primeri koga svesno se kreira konflikt so sosed naj~esto, ~estopati duri i vojna, samo za da se obedini narodot doma (taa e “blagorodnata” cel, ako od kakvi i da e pri~ini e neophodno da se vrz narodot i da se izbilda zaedni{tvo), no mnogu po~esto za sopstveniot rejting ili za defokusirawe od nekoja aktuelna tema, na primer ekonomska.

Porane{niot minister za nadvore{ni raboti Denko Malevski veli deka neophodno e vodewe razumna politika. Vo vrska so Grcija, toj veli deka trebalo da ostaneme dosledni na politikata od po~etokot na devedesettite godini, bez razlika na povedenieto na Grcite.

“Zad taa politika stoeja golemite sili, rakovodeni od pove}e ili pomalku razumni lu|e. Ne dodr`avme da gi is~ekame gr~kite nacionalisti~ki ludosti i denes nie sme tamu kade {to bea Grcite na po~etokot od devedesettite godini. N$ trese sli~na nacionalisti~ka treska, koja n$ onesposobuva racionalno da razmisluvame. Vo me|uvreme pak, Grcite ja revidiraa svojata politika i se pomirija so na{eto postoewe kako narod i kako dr`ava. No, nacionalistite na dvete strani na granicata od nepostoe~kiot spor me|u dva narodi so razli~ni jazici, edniot slovenski, a drugiot gr~ki, sozdadoa tragikomi~en identitetski spor vo koj Grcite i Makedoncite se tepaat za anti~koto minato. A idninata? A NATO i EU? A bezbednosta i blagosostojbata na gra|anite i na dr`avata? Mnogu, mnogu neinteligentno od na{a strana”, veli toj.

Profesorot Stevo Pendarovski pak, upatuva na eden mo{ne va`en element – spored nego,

POTPI[ANI BILATERALNI DOGOVORI ALBANIJA

Spogodba za zaemni patuvawa na gra|anite so Protokol za malograni~en soobra} aj kon spogodbata me|u Vladata na Republika Makedonija i Sovetot na ministri na Republika Albanija za zaemni patuvawa na gra|anite; Spogodba za sorabotka vo oblasta na kulturata i dogovor za sorabotka vo oblasta na turizmot, borbata protiv terorizmot, organiziraniot kriminal, nedozvolenata trgovija so narkoti~ni drogi, psihotropni supstanci i prekursori, ilegalnata migracija i drugi nelegalni aktivnosti, sorabotka od oblasta na zdravstvoto i obrazovanieto, tehni~ka i tehnolo{ka sorabotka, sorabotka na poleto na veterinata i za{titata na rastenijata; Spogodba za zaemna za{tita na klasificirani informacii; Spogodba za otvorawe nov me|unaroden paten grani~en premin me|u dvete zemji Trebi{te-Xepi{te; Dogovor za za{tita i odr`liv razvoj na Ohridskoto Ezero; Spogodba za vospostavuvawe me|unarodna ezerska patni~ka linija Ohrid Podgradec; Dogovor za slobodna trgovija; Dogovor za pottiknuvawe i zaemna za{tita na investiciite; Spogodba za spre~uvawe i re{avawe na incidentite na makedonskoalbanskata dr`avna granica; Dogovor za odbegnuvawe na dvojnoto odano~uvawe po odnos na danokot od dohod i danokot na kapital i za za{tita od fiskalna evazija; Dogovor za ekstradicija; Spogodba za redoven vozdu{en soobra}aj i me|unaroden prevoz na patnici i na stoka.

BUGARIJA

Dogovor za osnovawe i funkcionirawe na zaedni~ki kontaktcentar za policiska i carinska sorabotka; Dogovor za ekonomska sorabotka; Dogovor za socijalno osiguruvawe; Dogovor za slobodna trgovija; Spogodba za zaemni patuvawa na gra|anite; Spogodba za odbegnuvawe na dvojnoto odano~uvawe po odnos na danokot od dohod i danokot na kapital i spogodba za trgovska sorabotka; Protokol kon Dogovorot me|u Vladata na Republika Makedonija i Vladata na Republika Bugarija za zaemna za{tita i pottiknuvawe na investiciite, potpi{an vo Sofija na 22 fevruari 1999 godina za prekugrani~na policiska sorabotka; Spogodba me|u Vladata na Republika Makedonija i Vladata na Republika Bugarija za razmena i zaemna za{tita na klasificirani informacii; Dogovor za osnovawe Kulturnoinformativen centar na Makedonija vo Sofija i na Bugarija vo Skopje; Dogovor me|u Vladata na Republika Makedonija i Vladata na Republika Bugarija za sorabotka vo borbata protiv terorizmot, organiziraniot kriminal, nelegalnata trgovija so narkoti~ni drogi, psihotropni supstanci i prekursori, nelegalna migracija i drugi krivi~ni dela; Dogovor za prezemawe na lica so nezakonski prestoj; Spogodba za zaemno priznavawe na dokumentite za obrazovanie i nau~ni stepeni; Spogodba za ~uvawe, odr`uvawe, obnovuvawe i obele`uvawe na grani~nata linija i grani~nite belezi na makedonskobugarskata dr`avna granica; Spogodba za sorabotka vo oblasta na kulturata i dogovor za sorabotka vo oblasta na turizmot, borbata protiv terorizmot, organiziraniot kriminal, nedozvolenata trgovija so narkoti~ni drogi, psihotropni supstanci i prekursori, ilegalnata migracija i drugi nelegalni aktivnosti, sorabotka od oblasta na zdravstvoto i obrazovanieto, tehni~ka i tehnolo{ka sorabotka, sorabotka na poleto na veterinata i za{titata na rastenijata, spogodba za me|unaroden paten prevoz i redoven vozdu{en soobra}aj.

SRBIJA

Dogovor za slobodna trgovija; Spogodba za carinska sorabotka i spogodba za trgovska sorabotka; Spogodba za odbegnuvawe na dvojnoto odano~uvawe po odnos na danokot od dohod i danokot na kapital i spogodba za trgovska sorabotka; Dogovor me|u makedonskata Vlada i albanskata Vlada za pottiknuvawe i zaemna za{tita na investiciite; Spogodba za redoven vozdu{en soobra}aj i za regulirawe na `elezni~kiot soobra} aj, spogodba za me|unaroden transport na patnici i stoka; Spogodba za nau~notehni~ka sorabotka, sorabotka na poleto na zdravstvoto, obrazovanieto, veterinata; Dogovor za socijalno osiguruvawe; Dogovor za protegawe i opis na dr`avnata granicata; Spogodba za za{tita na makedonskoto nacionalno malcinstvo vo Srbija na srpskoto malcinstvo Makedonija.

KOSOVO

Spogodba za sorabotka vo oblasta na zdravstvoto i medicinata; Dogovor za ekonomska sorabotka; Dogovor za fizi~ka demarkacija na granicata.

BROJ 669

22/08/2012

www.kapital.mk

NANO RU@IN PORANE[EN AMBASADOR Klu~en problem vo odnosite ne samo na Makedonija so sosedite, tuku i voop{to, me|u balkanskite narodi i dr`avi e toa {to politi~arite od site zemji ja koristat bilateralata za “bildawe” na sopstveniot rejting i za igra na doma{nata politi~ka scena.

Imame otvoreni pra{awa i toa e fakt.

Jasno e deka paternizmot na primer, koj se nametnuva od Belgrad ili od Sofija, predizvikuva reakcii, prvo na javnosta, a potoa i na politi~arite. Odnosite so Grcija, prakti~ki, se vo status kvo situacija. No, problemot e {to postojat krugovi koi ednostavno, ja ko~at {irinata na nadvore{nata politika. problem e {to makedonskata diplomatija ne e fokusirana na regionot: “Nie vo dogovornata sfera nemame problem. Pove}e ili pomalku, nie gi potpi{uvame site neophodni dogovori koi se nametnati so me|unarodnoto pravo. Pa duri i vo nivnata implementacija ne zaostanuvame ne{to specijalno. I drugite dr`avi imaat problemi

POLITIKA STEVO PENDAROVSKI

DENKO MALEVSKI PORANE[EN MINISTER ZA

Makedonija go zanemaruva regionot. Ne mo`e da go zanemarite regionot.

Ne mo`e o~ite da vi se svrteni kon Hong Kong i kon Singapur, a da nemate dopir so okolinata. Osobeno od ekonomski aspekt. Mora da sfatime deka nam i Slovenija ni e daleku ako prvo ne se sredime so sosedite. Nema frekvencija na ministri, nema konkretna sorabotka, nema vistinsko re{enie na problemite. Regionot e na{eto prirodno pole i 80% od na{ata diplomatska aktivnost mora da bidat naso~eni tuka.

Koga stanuva za Makedonija, Bugarija i Grcija se rivali i partneri. Partnerstvoto vo NATO i vo EU ne go poni{tuva istoriskoto rivalstvo, tuku samo go stava pod izvesna kontrola. Golemiot strav na Grcija vo vremeto na na{eto osamostojuvawe be{e deka so ogled na bliskosta na na{ite dva narodi, Bugarija }e se pro{iri na na{ata teritorija.

Vo taa smisla, Grcija e sre}na so faktot deka sme posebna nacija i ne se deklarirame kako Bugari. Bugarija pak, pou~ena od sopstvenoto istorisko iskustvo, e mnogu vnimatelna vo odnos na Makedonija. Svesna e deka e sozdadena makedonska nacija, no ja poddr`uva Grcija vo debatata za antikata.

33

NADVORE{NI RABOTI

UNIVERZITETSKI PROFESOR

okolinata. Osobeno od ekonomski aspekt.

Mora da sfatime deka nam i Slovenija ni e daleku ako prvo ne se sredime so sosedite. Nema frekvencija na ministri, nema konkretna sorabotka, nema vistinsko re{enie na problemite. Regionot e na{eto prirodno pole i 80% od na{ata diplomatska aktivnost mora da bidat naso~eni tuka”.

(videte na primer, Ekvador i Velika Britanija za slu~ajot na Asan`). Kaj nas problemite se politi~ki i tie ne se ni stavaat na masa. Stojat otvoreni so godini i predizvikuvaat samo frusatracii i novi nesoglasuvawa. Ne mo`e da go zanemarite regionot. Ne mo`e o~ite da vi se svrteni kon Hong Kong i kon Singapur, a da nemate dopir so

Република Македонија Министерство за економија

_______________________________________________________________________________________

Координативното тело за општествена одговорност на претпријатија и Министерството за економија на Република Македонија ДОДЕЛУВААТ

НАЦИОНАЛНА НАГРАДА ЗА НАЈДОБРИ ОПШТЕСТВЕНО ОДГОВОРНИ ПРАКТИКИ за 2011 година во следните категории (посебно за големи и мали/средни претпријатија): - Oдноси со вработените - Eтичко управување - Односи на пазарот со снабдувачите снабдувачите, потрошувачите или купувачите - Заштита на животната средина - Вложување во заедницата Целта на наградата е да ги промовира позитивните практики на општествено одговорно делување на претпријатијата и притоа да инспирира за воведување и понатамошно унапредување на општествената одговорност кај претпријатијата во Република Македонија. Годинешнава национална награда е поддржана во во рамките на проектот: Општествената одговорност на претпријатијата во РМ, кофинансиран од Европската Унија во рамките на Рамковната програма за конкурентност и иновации (CIP) 2007-2013, спроведуван од Министерство за економија во партнерство со: Македонска развојна фондација за претприемништво, Сојуз на стопански комори на Македонија и здружение Конект, Апликациите за пријавување со критериуми за селекција се достапни на www.economy.gov.mk и www.cbcsr.mk. Ве молиме да ги доставите вашите пријави преку електронска пошта со забелешка: Пријава за Национална награда за општествено одговорни практики на адреса: beti.popova@economy.gov.mk или по пошта (во затворен плик) со забелешка: Пријава за Национална награда за општествено одговорни практики 2011 на адреса: Министерство за економија на РМ, ул „Јуриј Гагарин“ 15, 1000 Скопје. Пријавите се примаат најдоцна до 28-ми септември 2012 година, до 15:00 часот.

Проектот е кофинансиран од Европската Унија во рамките на Рамковната програма за конкурентност и иновации (CIP) 2007-2013 The Project is co-financed by the European Union within the Competitiveness and Innovation Framework Programme-CIP, 2007-2013

Република Македонија Министерство за економија

Pretpriema~ &...

KAKO RABOTEA KOMPANIITE VO PRVITE [EST MESECI O

PA\AAT PRIHOD NA KOMPANIIT MENAXERITE O^EKUVAAT POL

DITE TE.

LO[O

Namaluvaweto na izvozot, padot na proda`bite na doma{niot pazar, skapite energensi i nenavremenoto pla}awe gi namalija prihodite i dobivkite na kompaniite vo prvite {est meseci. Pogolem del od menaxerite priznavaat deka ova bilo isklu~itelen te`ok period za vodewe biznis, a o~ekuvaat namalenite proda`bi da prodol`at vtoroto polugodie da bide u{te polo{o i poneizvesno.

Spasot go gledaat vo kratewe na tro{ocite vo rabteweto i nao|awe novi izvozni pazari nadvor od Evropa

35

foto: FILIP POPOVSKI

OD 2012 GODINA

MENAXER

36

MENAXER

MAKETROL GRANIT PRIHODI 41 milion evra

20%

BIQANA ZDRAVKOVSKA STOJ^EVSKA zdravkovska@kapital.com.mk

amaluvaweto na izvozot, padot na proda`bite na doma{niot pazar, skapite energensi i nenavremenoto pla}awe gi namalija prihodite i dobivkite na makedonskite kompanii vo prvite {est meseci.

Najgolem del od kompaniite vo prvoto polugodie godinava imaat pad na proda`bite, a za da gi izbegnat zagubite re~isi site se vrtat kon kratewe na tro{ocite, poka`uvaat podatocite objaveni na Makedonskata berza i Komisijata za hartii od vrednost. Ima i kompanii koi vo prvite {est meseci imale mal rast na proda`bite, glavno na doma{niot pazar, no pove}e od o~igledno e deka toj rast te{ko gi padot na proda`bite na stranskite pazari i narasnatite tro{oci i rashodi vo raboteweto.

Mnogu od kompaniite padot vo prihodite i polo{ite finansiski rezultati gi objasnuvaat so vlo{enite ekonomski uslovi za rabota doma i vo stranstvo, kako i so nagloto poka~uvawe na energensite.

Od po~etokoto na godiva dosega poskapea re~isi site energensi. Prirodniot gas ima rekordno najvisoka cena, naftata i naftenite derivati povtorno bele`at rekordni poskapuvawa, a strujata i parnoto dopolnitelno }e im gi zgolemat tro{ocite vo rabotewe. Vo uslovi koga kupovnata mo} na naselenieto e se pomala, mnogu mal broj na kompanii }e se odlu~at da gi poskapat proizvodite i }e prodol`at da rabotat na smetka na namalenite profitni mar`i.

A re~isi site velat deka vo prvite {est meseci od godinava e zabele`itelno na-

N

188 PRIHODI milioni evra 1,96 ZAGUBA milioni evra maluvaweto na ekonomskata sila na kompaniite i kupovnata mo} na gra|anite.

Kaj najgolem del od kompaniite zgolemuvaweto na rashodite se gleda kaj potro{enite surovini i materijali i nabavnata vrednost na priozvodite.

Ona {to, isto taka, e o~igledno e deka kompaniite vo isto vreme gi namaluvaat ostanatite tro{oci vo raboteweto, kako {to se tro{ocite za vrabotenite, za uslugite i drugi operativni rashodi.

I lo{ata ekonomska sostojba vo evrozonata sè pove}e se odrazuva i vrz rezultatite od raboteweto na kompaniite od razli~ni sektori. Izvoznite zdelki im se namaluvaat, a pod pritisok na krizata i konkurencijata, sè pote{ko se odr`uvaat i izvoznite ceni. Duri i onie malku zdelki koi im se izvesni se prinudeni da rabotat po mnogu niski izvozni ceni, koi ne im gi pokrivaat nitu osnovnite tro{oci.

Spored podatocite od Dr`avniot zavod za statistika, izvozot vo juni godinava bele`i pad od 12,3% vo sporedba so istiot period lani i toj pad ve}e se ~ita i vo javno objavenite podatoci za raboteweto na kompaniite. Vo istiot period ima u{te pogolem pad na uvozot od 15,4%, {to ako se ima vo predvid deka Makedonija e uvozno zavisna zemja i deka izvozot e zavisen od uvoz, dopolnitelno govori deka ekonomskata aktivnost na kompaniite zamira.

Najgolem pad na izvozot vo prvite tri me seci ima kaj metalnata i matloprerabotuva~kata, grade`nata i tekstilnata industrija. Nekoi od metaloprerabotuva~kite kompanii bea prinudeni vo prvite tri meseci privremeno da go soprat ili da go namalat

4%

proizvodstvoto i da otpu{tat del od vrabotenite ili da gi namalat platite za da mo`at da gi pre`iveat kriznite meseci.

Ona {to e jasno deka namaluvaweto na izvozot nema da mo`e da se nadomesti so zgolemuvawe na proda`bite na doma{niot pazar, pred sè poradi namalenata kupovna mo} na gra|anite. Toa go poka`uvaat i rezultatite od raboteweto na kompaniite vo prvite {est meseci, koga samo del od kompaniite imaat minimalen rast na proda`bite na doma{niot pazar.

Mnogu od kompaniite so koi razgovaravme velat deka namaluvaweto na proda`bite prodol`uva i vo letnite meseci, odnosno vo tretiot kvartal koj po tradicija e najslab. Zatoa golem del od menaxerite o~ekuvaat tretoto trimese~ie da bide duri i polo{o od prvite dve, no se nadevaat deka situacijata, spored prognozite, }e se podobri na krajot na godinata i po~etokot na slednata godina.

Prognozite na kompaniite za slednite nekolku meseci voop{to ne se optimisti~ni, {to se sovpa|a i so o~ekuvawata na makedonskite kreatori na ekonomskite politiki, koi ve}e gi namalija prgnozite za ekonomskiot rast na makedonskata ekonomija. Taka Narodnata banka neodamna objavi deka proekciite za rastot na makedonskata ekonomija za godinava gi namaluva dvojno, odnosno od 2% na samo 1%. No, mnogu ekonomski eksperti se pesimisti deka Makedonija godinava }e ja ostvari i proekcijata od 1%, odnosno smetaat deka }e bide dobro ako voop{to godinava uspeeme da ja zavr{ime so pozitiven ekonomski rast.

Menaxerite se ednoglasni deka sledi mnogu neizvesen period, so ogled na fak-

BROJ 669

22/08/2012

TOPLIFIKACIJA

27,4PRIHODI milioni evra NETO DOBIVKA 1 milion evra

MENAXER

www.kapital.mk

30% 17%

tot {to uslovite za biznis se vlo{eni i na doma{niot i na stranskiot pazar, a kupovnata mo} na gra|anite i na kompaniite e se pomala.

Zatoa pove}eto od niv velat deka }e bidat sre}ni ako godinava uspeat da gi zadr`at proda`bite na istoto nivo kako i minatata godina. Samo mal broj od niv o~ekuvaat zgolemeni proda`bi godinava.

KOJ KAKO RABOTE[E VO PRVITE [EST MESECI? Grade`nata kompanija Granit vo prvite {est meseci rabotela so vkupni prihodi od 41 milioni evra, {to e pad od duri 20% vo sporedba so istiot period lani. Dodeka prihodite od proda`ba na doma{pniot pazar imaat samo mal pad od 1%, prihodite od rabota na stranski pazari na ovaa kompanija se namaleni za duri 80%. Dodeka operativnata dobivka na kompanijata vo prvite {est meseci bele`i pad od 6%, neto dobivkata dostigna 2,7 milioni evra i taa e pogolema za 56% vo sporedba so istiot period lani, blagodarenie na golemiot rast na prihodi od vlo`uvawe, zaemi i kamati i kursni razliki ostvaren vo vtoriot kvartal koj e pogolem duri za 119% vo poredba so prvoto tromese~ie.

Padot na prihodite vo raboteweto na Granit e sleden i so kratewe na tro{ocite. Taka operativnite tro{oci na najgolemata grade`na kompanija vo prvite {est meseci dostignaa 39 milioni evra i tie se namaleni za 21% vo sporedba so prvoto polugodie od 2011 godina. Samo tro{ocite za vrabotenite vo istiot period se namaleni za 20%.

Grade`nata kompanija Beton vo prvite {est meseci godinava rabotela so vkupni

FAKOM PRIHODI 7,5 milioni evra DOBIVKA 309 NETO iljadi evra prihodi od 16,5 milioni evra, koi se pogolemi za 5% vo sporedba so istiot period lani. Vkupnite rashodi od 9 milioni evra se zgolemeni za 6% vo sporedba so istiot period lani. Neto dobivkata na Beton za prvite {est meseci iznesuva 578 iljadi evra, {to e za 11% pove}e vo sporedba so istiot period lani.

Zemaj}i ja vo predvid zgolemenata aktivnost na pazarot, investiciite vo grade`ni{tvoto, najavite za zgolemeni investicii vo niskogradbata i hidrogradbata, od Beton o~ekuvaat pogolemi prihodi i podobar finansiski rezultat od raboteweto.

Energetskata kompanija Toplifikacija prvata polovina od godinava ja zavr{i so profit od ne{to nad 1 milion evra, {to e pad od 17% vo sporedba so istiot period lani.

Toplifikacija prika`a pad na dobivkata i pokraj toa {to prihodite od proda`ba vo ovoj period od 27,4 milioni evra se pogolemi za 30% vo sporedba so istiot period lani. Dodeka prihodite od proda`ba vo vtoriot kvartal se pogolemi duri za 99% vo sporedba so prihodite prvite tri meseci godinava. Tro{ocite vo raboteweto za prvite {est meseci na Toplifikacija dostignaa 21,7 milioni evra i tie se pogolemi za 35% vo sporedba so istiot period lani. No, ako se analiziraat tro{ocite na ovaa kompanija mo`e da se vidi deka najgolem rast od duri 42% imaat vsu{nost neredovnite, ostanati tro{oci vo raboteweto.

Najgolemiot naften distributer Makpetrol prvata polovina od godinava ja zavr{i godinata so zaguba od 1,96 milioni evra, {to e golemo vlo{uvawe na finansiskite rezultati ako se ima vo predvid deka lani

36,81% 288%

vo istiot period Makpetrol rabotel so dobivka od okolu 520 iljadi evra.

Prihodite od proda`ba koi Makpetrol gi ostvaril vo prvoto polugodie iznesuvaat 188 milioni evra, {to e pad od 4% vo sporedba so istiot period lani. Pri toa prihodite od prda`ba na doma{niot pazar se namaleni za 3%, dodeka prihodite od proda`ba na stranskiot pazar bele`at daleku popgolem pad od 38%. Vo istiot period Makpetrol bele`i golem pad od 73% i na ostanatite operativni prihodi. Vkupnite rashodi na kompanijata se namaleni za 2%, {to najmnogu se dol`i na rashodite za potro{eni materijali i siten inventar. No, vo prvite {est meseci godinava Makpetrol se soo~uva so golem rast na rashodite za finasirawe, odnosno rast na rashodite po osnov na kamati i kursni razliki od 74% i ostanati rashodi od finansirawe od duri 120% vo sporedba so istiot period godinava. “Zagubata se dol`i na padot na prometot na nafteni derivati za 7% i padot na prometot na prirodniot gas za duri 46 % vo odnos na istiot period od prethodnata godina�, objasnuvaat od Makpetrol.

Glavna pri~ina za padot na prometot na naftenite derivati za Makpetrol e studenata zima i niskite temperaturi, {to go ote`nalno vozeweto na avtomombili i tovarni vozila. Kako zna~aen faktor za namalenata proda`bata na nafteni derivati Makpetrol go poso~uva i zgolemuvaweto na cenite na naftenite derivati, no i namalenata ekonomska aktivnost na firmite i namalenata kupovna mo} na gra|anite.

Naftenata rafinerija Okta vo prvite {est meseci ima ogromen pad na prihodite od proda`ba od duri 93%, koi dostignaa 293

37

38

MENAXER

OKTA

MAKSTIL

46,7 PRIHODI milioni evra DOBIVKA 3 NETO iljadi evra

15%

milioni evra. Prihodite od proda`ba na doma{niot pazar se namaleni za 96%, dodeka prihodite od proda`ba na stranski pazari se namaleni za 87%. Vo istiot period Okta prika`a zaguba od 3,3 milioni evra, {to e drasti~no polo{o vo sporedba so istiot period lani koga najgolemata kompanija vo Makedonija imala dobivka od 828 iljadi evra.

Zagubata od Okta ja objasnuvaat so globalnoto naaluvawe na rafineriskite mar`i, so rastot na cenite na naftenite derivati koi ja namalile potro{uva~kata, kako i so jakneweto na dolarot koja im sozdala pogolemi finansiski rashodi.

Farmacevtskata kompanija Alkaloid prvoto polugodie go zavr{i so vkupni prihodi od proda`ba od 53,5 milioni evra, {to e rast od 2% vo sporedba so istiot period lani. Pritoa, prihodite od proda`ba na doma{en pazar se zgolemeni za 3%, dodeka prihodite od proda`ba na stranskite pazari se zgolemeni samo za 1%. Neto dobivkata na Alkaloid za prvoto polugodie godinava iznesuva{e 4,7 milioni evra, {to e za 3% pomala vo sporedba so dobivkata od lanskoto polugodie.

Prehranbenata kompanija Vitaminka vo prvite {est meseci imala prihodi vo raboteweto od 11,7 milioni evra, {to e rast od 10% vo sporedba so istiot periodminatata godina. Prihodite od proda`ba na kompanijata na doma{niot pazar se zgolemeni za 10%, dodeka prihodite od proda`bata na stranskite pazari se namaleni za 3%. Operativnite rashodi na Vitaminka vo prvoto polugodie dostignaa blizu 11 milioni evra i tie se pogolmi za 7% vo sporedba so istiot period lani. Prvite {est meseci Vitaminka gi

293 PRIHODI milioni evra 3,3 ZAGUBA milioni evra zavr{ila do neto dobivka od 307 iljadi evra, {to e rast od 75% vo odnos na istiot period lani blagodarenie pred se na golemiot rast od 165% na prihodite od vlo`uvawa, zaemi i kamati i kursni razliki vo vtoriot kvartal.

Vinarskata vizba Tikve{ prvata polovina od godinava ja zavr{i so prihodi od proda`ba od 7,6 milioni evra, koi se za 12% pogolemi od istiot period lani.

Pritoa prihodite od proda`ba na srtanskite pazari se zgolemeni za 19%, dodeka prihodite od prooda`ba na doma{niot pazar se zgolemeni za 6%. Kako rezultat na zgolemenite prihodi od proda`ba Tikve{ vo prvoto polugodie rabote{e so neto dobivka od 61 iljada evra, {to e re~isi dvojno pove}e vo sporedba so istiot period lani.

Konditorskata fabrika Evropa prvoto polugodie go zavr{i so vkupni prihodi od 5,7 milioni evra, {to e rast od okolu 1% vo sporedba so istiot period lani. Pri toa prihodite od proda`ba na doma{en pazar se zgolemeni za 6%, dodeka prihodite od proda`ba na doma{en pazar se zgolemeni za 2,1% vo odnos na minatata godina. Od Evropa velat deka prvite {est meseci godinava bile isklu~itelno te{ki, no povolna okolnost zaradi koja uspeale da go zadr`at pozotivniot finansiski rezultat gi poso~uvaat stabilnite ceni na surovinite za proizvodstvo. “Vo izminative {est meseci od ovaa godina raboteweto vo na{eto dru{tvo se odviva{e vo mo{ne ote`nati uslovi na rabotewe, no so postabilni ceni na osnovnite na{i surovini kako {e} er, bra{no, rastitelni masti i dr) {to doprinese da postigneme podobri finansiski rezultati vo odnos na istiot period

93%

od 2012 godina. Niskite temperaturi vo prvite dva meseci negativno vlijaea na proda`bata na na{ite proizvodi osobeno na stranski pazar, a tro{ocite za energijata zna~itelno se zgolemija.

Vakvite uslovi vlijaea realizacijata vo koli~inski obem da se namali za 2% vo odnos na istiot period od prethodnata godina�, objasnuvaat od Evropa.

Prehranbenata industrija Blagoj \orev vo prvite {est meseci rabotela so vlkupni prihodi od 4,5 milioni evra, {to e za 6% pomalku vo sporedba so istiot period lani. Rashodite na ovaa kompanija vo istiot period se namaleni za 8%. No, dobivkata na Blagoj \orev vo prvite {est meseci e zgolemena za duri 553%, {to spored objasnuvaweto od kompanijata se dol`i pred se na zgolemenite proda`ni ceni.

Kompanijata @ito Luks vo prvite {est meseci godinava ima rast na prihodite od 3%. No, prihodite od proda`ba na doma{niot pazar se zgolemeni samo za 2%, dodeka prihodite od proda`ba na stranski pazari se zgolemeni za 23%.

No, golemiot pad na ostanatite operativni prihodi od duri 82% e pri~inata zaradi koja kompanijata prvoto polugodie go zavr{i so zaguba od 217 iljadi evra, {to e zna~itelno vlo{uvawe na finansiskoto rabotewe ako se spopredi so dobivkata od polovina milion evra.

Lanecot supermarketi Skopski pazar prvite {est meseci rabote{e so 1% pomali prihodi od proda`ba, a za ist tolkav procent se zgolemeni i operativnite rashodi. Dobivkata {to kompanijata ja prika`a za ovoj period iznesuva 229 iljadi evra i e za 2% pogolema od istiot period lani.

BROJ 669

22/08/2012

MENAXER

www.kapital.mk

Holdingot Fer{ped prvoto polugodie go zavr{i so vkupni prihodi od 44 milioni evra i tie se pogolemi za 4% vo sporedba so istiot period lani, koga ostanatite operativni prihodi bele`at rast od 50%. Rashodite na Fer{epd za prvoto polugodie se zgolemeni za 5%. Dobivkata na kompanijata za ovoj period iznesuva 233 iljadi evra, {to e podobruvawe vo sporedba so istiot period lani koga kompanijata rabotela so zaguba od okolu 50 iljadi evra.

Golem pad na prihodite ima i Fakom, koi gi objasnuvaat so isklu~itelno lo{ite uslovi na stopanisuvawe vo prvite {est meseci od ovaa delovna godina. Vo prvoto polugodie Fakom rabote{e so vkupni prihodi od 7,5 milioni evra, koi vo sporedba so istiot period lani bele`at pad od 36,81 %. Vo istiot period Fakom gi namalil i rashodite za 32,61 %.

I pokraj padot na prihodite Fakom prvite {est meseci gi zavr{i so dobivka od 309 iljadi evra, no taa e mnogu pomala od dobivkata koja kompanijata ja ostvari vo prvite {est meseci lani a koja iznesuva{e 1,2milioni evra. “Globalnata kriza koja svoite posledici za metaloprerabotuva~kata dejnost gi manifestira so malku odlo`eno dejstvo duri od vtorata polovina na 2008, se odr`uva so pozasilen intenzitet poradi poznatite priliki vo Evropa�, objasnuvaat od Fakom.

Makstil vo prvite {est meseci godinava rabote{e so vkupni prihodi od 46,7 milioni evra, koi se pomali za 15% vo sporedba so lani. Vo istiot period Makstil gi namalil re~isi site rashodite vo raboteweto za 19% vo sporedba so prvata polovina na 2011 godina.

Prvata polovina od godinata Makstil rabotel so neto dobivka od samo 3 iljadi evra, no vo vtoroto tromese~ie ima zaguba od okolu 3.300 evra. “Isklu~itelno te{kite uslovi na stopanisuvawe bea karakteristika na raboteweto vo prvite {est meseci vo ovaa delovna godina. Vo tekot na polugodieto prodol`uva namaluvaweto na nara~kite i padot na proda`nite ceni, {to sozdava problemi so odr`uvaweto na kontinuitetot na proizvodstvoto i proizvodnite tro{oci na pazarno prifatlivo nivo. Na vnatre{en plan seriozen problemi sozdade zabranata za otkup na staro `elezo koe pretstavuva osnovna metalur{ka surovina, prekinot na snabduvaweto so priroden gas od ovlasteniot doma{en distributer i svrtuvawe kon mnogu poskapo alternativno

energetsko re{enie za zagrevnite agregati, kako i odredenite nerealno visoki tro{kovni stavki kako {to se cenite na koristeweto na energetskite transportni sistemi i cenite na transportnite uslugi koi dopolnitelno ja ote`nuvaat i onaka te{kata sostojba�, objasnuvaat od Makstil.

Sepak tie i ponatamu prodol`uvaat so opredelbata so primena na novi tehnologii i {irewe na lepeza na proizvodi i uslugi, so vrven kvalitet, po~ituvawe na rokovite i so celosna primena na edinstvenite evropsko tehni~ki standardi, kako na regionalniot, taka i na svetskiot pazar.

39

40 COMPANY PROFILE

ARIAZONE INTERNACIONAL, OHRID

SO NIVNITE MA[INI POLOVINA SVET SERVISIRA AVTOKLIMI DEJAN AZESKI dejan.azeski@kapital.mk

a prsti mo`at da se izbrojat kompaniite vo zemjava koi izvezuvaat vo preku 10 zemji vo svetot. A, ako se raboti za izvoz vo 60-tina zemji i ako stanuva zbor za kompanija {to po~nala da raboti vo gara`a, toga{ prikaznata na Ariazone izgleda dotolku poneverojatna. Stanuva zbor za eden od najuspe{nite primeri na probiv na makedonski proizvod na svetski pazar. Nivnite sistemi za servisirawe na avtomobilski klima uredi u{te od pred 12 godini mo`at da se najdat vo fabrikite na Aston Martin i na Rejnx Rover vo Britanija, mo`at da se najdat i vo najmo}nite armii na ~lenkite na NATO. Ariazone ima dobieno i raboteno na nekolku me|unarodni tenderi na Obedinetite nacii, a momentalno raboti na eden takov vo Sirija. Od kompanijata se so stav deka „za dobar proizvod so dobra cena sekoga{ ima pazar”.

Ariazone e osnovana od na{ povratnik od Avstralija vo 1998, koj ja donese idejata za proizvodstvo na servisni klima stanici vo Makedonija. Proektot zapo~na

N

Sistemite za servisirawe na avtomobilski klima uredi na Ariazone od Ohrid se verojatno edinstveniot makedonski proizvod izvezen vo 60-tina zemji od svetot.

skromno, so sopstveni sredstva, vo te{ki uslovi, so mal tim na in`eneri no so golem entuzijazam i `elba za uspeh. Vo 2007-ta proektot go kupuva kompanijata “The ROC Group”, od Melburn. Dene{nite menaxeri na kompanijata Martinovski Vladimir i Slav~o Buxakoski koi se vo Ariazone od samiot start, velat deka toa {to se in`ineri koi pominale niz celiot proces na razvoj na kompanijata, a ne ekonomisti im e prednost vo rakovodeweto, bidej} i najdobro se menaxira proces koj dobro go razbira{.

PRVA MA[INA OD VAKOV TIP VO EVROPA „Koga zapo~navme 1998 godina, nikoj ne ni veruva{e deka voop{to }e proizvedeme ili prodademe i eden edinstven proizvod od vakov tip. Kako i so sekoj biznis koj po~nal od gara`a i nie pominavme niz stra{ni isku{enija dodeka stignavme do finalen proizvod. Posle godina i polovina prvite ma{ini zaminaa za pazarite vo Malezija i Anglija. [to sme napravile ni stana jasno duri vo 2000 godina, koga na Frankfurtskiot saem ja predstavivme

Ma{inata na Ariazone na edna prezentacija vo Manila, Filipini, vo servisot na Tojota

22/08/2012

COMPANY PROFILE

www.kapital.mk

41 foto: IVANA KUZMANOVSKA

BROJ 669

Made in Macedonia - gordo stoi na sekoj proizvod od Ariazone

prvata avtomatska ma{ina za servis na avto klimi proizvedena vo Evropa. Istata godina vo fabrikata na Aston Martin vo Birmingem se koriste{e na{a ma{ina za polnewe na klimite na avtomobilite koi gi proizveduvaa. Angliskoto vozduhoplovstvo isto taka koriste{e na{i ma{ini za zamena na freonot vo voenite avioni. Sega proizveduvame nekolku tipovi na ma{ini, sertificirani so evropskite standardi za bezbednost pri rabota CE, koi odat skoro isklu~ivo za izvoz”, veli Martinovski.

Timot na Ariazone go so~inuvaat 20-tina visoko kvalificirani lu|e koi bez razlika dali godinata e ekonomski dobra ili lo{a imaat targetiran rast na proizvodstvo od nad 20%. Re~isi 98% od proizvodstvoto na Ariazone odi za izvoz.

“Novite sopstvenici koga go kupija proektot pred pet godini, ne zateknaa vo mnogu pomal proizvoden prostor, koj iako odamna ne gi zadovoluva{e na{ite potrebi, bevme primorani da improvizirame od razni pri~ini. Novite gazdi ne investiraa ni{to posebno, ednostavno insistiraa da vlezeme vo mnogu pogolem pogon, koj {to otvora prostor za dolgoro~en razvoj na kompanijata. Nivniot odgovor na na{ite skepti~ni zabele{ki be{e, bez rizik nema rast i razvoj”, istaknuvaat aktuelnite menaxeri na Ariazone.

Iako na pazarot vo Evropa bile prva kompanija od vakov tip, o~igledno dobrata biznis prilika i potrebata od vakov tip

Vo razvojot i usovr{uvaweto na posledniot model se vlo`eni 4 godini naporna rabota

na proizvod vo me|uvreme pottiknala da se pojavat pove}e od 10 seriozni i mnogu pogolemi konkurenti od Italija i Germanija. „Nie iako najmali odlu~ivme da se borime i so pomo{ na kvalitetot i cenata eve i den denes ne samo {to uspevame da go odr`ime, tuku i go zgolemime na{iot pazaren udel”, velat od Ariazone.

ADMINISTRATIVNITE I INFRASTRUKTURNI LAVIRINTI KO^NI^AR NA IZVOZNICITE Da se stopanisuva vo Makedonija pokraj nekoi prednosti ima mnogu negativnosti, smetaat vo Ariazone i ne se prva, nitu posledna kompanija {to se se po`alila na biznis ambientot. Od kompanijata velat deka raznite infrastrukturni, carinski, dano~ni i sekakvi barieri so koi e obremeneta Makedonija go pravat nivniot proizvod vo start pomalku konkurenten.

Denes e polesno otkolku pred 10 godini, no seu{te daleku od uslovite koi gi ima na{ata konkurencija od EU istaknuvaat od Ariazone. „Carinskite proceduri ednostavno ne ubivaat. Ova so {to se zanimavame t.n visoka tehnologija, e tolku mnogu nespecifi~no za Makedonija {to gubime ogromno vreme, pari i nervi i pri uvoz na delovi, pa duri i pri izvoz na gotovite proizvodi, {to posebno ne pogoduva. Sme imale slu~ai da ni bide blokiran izvoz samo zaradi {to nekoj carinik ne veruva deka se raboti za

MA[INITE NA ARIAZONE GI KORISTI AMERI^KATA I BRITANSKATA VOJSKA VO AVGANISTAN I IRAK Vo pustinite na Avganistan ili Irak neispraven klima ured zna~i i neispraven tenk. Ednostavno ekipa`ot ne mo`e da ja podnese temperaturata od nad 80 celziusovi stepeni koja se razviva vo vnatre{nosta na tenkot. Za razlika od konkurencijata, ma{inite na Ariazone se odli~ni za rabota vo ekstremni uslovi. I toga{ Ariaz-

one od Ohrid dobiva {ansa koja ne ja propu{ta. Ma{inite se poka`uvaat odli~no najprvo vo nekolku voeni bazi, a posle samo nekolku meseci stignuvaat pora~ki od Kuvajt i Saudiska Arabija.

Deneska regionot na Bliskiot istok e najgolem pazar za ma{inite na Ariazone kade se ispora~uvaat preku 50% od celokupnoto proizvodstvo.

VO USLOVI NA KRIZA INVESTIRAJTE VO SERVISNA INDUSTRIJA Od Ariazone velat deka iako pa|a profitot i propa|aat firmite od avtomobilskata industrija, istoto ne se slu~uva i so servisniot sektor.

Spored Martinovski i Buxakovski dokolku lu|eto ne kupuvaat novi koli }e mora po~esto da gi servisiraat starite, a toa otvara prostor za razvoj na servisnata industrija. „Zaradi krizata, ne se kupuvaat mnogu novi avtomobili tuku se servisiraat starite. Ova dovede do zgolemen obem na rabota vo avto servisite i toa e ploden pazar za nas. Verojatno e sli~no i so drugi proizvodi vo uslovi na kriza, zatoa smetame deka denes e dosta interesno da se investira vo servisnata industrija” velat menaxerite na Ariazone. makedonski proizvod i pokraj kompletnata dokumentacija. Edna{ posle 12 ~asovno doka`uvawe deka ma{inata e makedonski proizvod, koga kone~no se ubedivme, carinikot ni zabele`a – Pa kaj ste na{le ovde ma{ini da proizveduvate, {to ne si sadite piperki i patlixani. Ova e mnogu seriozno, mnogu ~esto ako zakasnime so isporaka den-dva, mu{terijata ve}e si nara~uva italijanska ma{ina... Dogovorite za slobodna trgovija se drug problem. To~no e deka se pokrieni najgolemnite trgovski partneri na Makedonija i pri uvoz na ma{inite na{ite kupuva~i ne plakaat carina, no za da ispora~ame rezerven del na primer od 5 evra vo zemja od EU, transportnite tro{oci, {peditorski uslugi i carinski formalnosti ke ja krenat cenata tolku mnogu taka da na potro{uva~ot delot mo`e da go ~ini i do 150 evra. Toa ne e slu~aj so rezervnite delovite na italijanskite ma{ini na primer, pa zatoa i tie imaat startna prednost pred nas”, potencira Slav~o Buxakoski.

INTERVIEW 42 INTERVIEW

IGOR PETROVSKI igor.petrovski@kapital.mk

-r Metka Tekav~i~ e ekonomist, pedagog, politi~ar... Profesorkata na Ekonomskiot fakultet pri dr`avniot univerzitet vo Qubqana sebesi se opi{uva kako levi~ar, nezavisna vo svoite stavovi, iako dolgo vreme e vo politikata.

Prvo vo socijalisti~kata mladina na porane{na Jugoslavija, potoa vo partijata Socijalni demokrati, sega treta po golemina vo Slovenija.

“Jas sum politi~ki opredelena, no ne zna~i deka sum zavisna od nekoja garnitura {to e na vlast ili vo opozicija. Sekoga{ go ka`uvam svoeto mislewe jasno i glasno, dodeka nekoi {to ne sakaat da ka`at ~ii se, vsu{nost, se

D

SEGA MISLAM DEKA NEMA NIKOJ [TO BAREM INTIMNO NE SI PRIZNAVA DEKA VO VREME NA KRIZA TREBA DOZA KEJNZIJANIZAM, ZATOA [TO NE MO@E DA SE IZVLE^EME SAMO SO [TEDEWE. AKO [TEDIME SITE, TOGA[ KOJ ]E IMA PARI DA KUPI NE[TO OD DRUGIOT, PA TOJ DA IMA RABOTA I PONATAMU? DR@AVITE MORA DA STARTUVAAT NOV INVESTICISKI CIKLUS, A TOA NE E MO@NO BEZ MERKITE NA KEJNZIJANIZMOT najzavisnite likovi na scenata”, veli Tekav~i~, koja dr`i nekolku predmeti na katedrite za biznis i menaxment.

Razgovarav so nea edno pekolno julsko popladne, otkako taa samo {to be{e gi zavr{ila svoite obvrski vo eduktivniot centar na qubqanskiot Ekonom-

ski fakultet vo Skopje, otvoren vo 2005 godina. Tamu se slu~uvaat predavawata od MBA postdiplomskite studii na ovoj fakultet, a Tekav~i~ e rakovoditel na programata za Makedonija. Denta ima{e odbrana na dve magisterski tezi i profesorkata be{e prezadovol-

BROJ 669

22/08/2012

INTERVIEW

www.kapital.mk

momentov?

METKA TEKAV^I^ PROFESORKA NA EKONOMSKIOT FAKULTET VO QUBQANA

NEMA DA SE IZVLE^EME OD KRIZATA SAMO SO [TEDEWE! na od podgotvenosta na kandidatite i od kvalitetot na nivnite prezentacii.

“Imame postdiplomci od razli~ni sektori – kompanii, javna administracija, neprofitni organizacii... Ne samo od Makedonija, tuku i od Kosovo, Bugarija, Srbija. Gordi sme {to znaeweto od na{iot dr`aven ekonomski fakultet mo`eme da go spodelime niz celiot region”, veli Tekav~i~. Za Makedonija veli deka ednostavno ja obo`uva i gleda da doa|a po~esto i od ona {to & go nalagaat slu`benite obvrski. Ima mnogu prijateli vo zemjava, {to po profesionalna, {to po privatna linija. Vpro~em, nejzin porane{en soprug e poznatiot profesor Vlado Dimovski, Makedonec po tatko, Slovenec po majka, nejzin kolega od Ekonomskiot fakultet vo Qubqana i minister vo edna od porane{nite vladi na Slovenija.

“Dodeka bevme vo brak, vsu{nost, jas

bev taa {to insistira{e da doa|ame postojano ovde, ednostavno ne mo`am da odoleam na gostoprimstvoto, prirodnite ubavini i neverojatnata kujna {to ja imate”, veli prof. Tekav~i~.

Povod za intervjuto so nea be{e MBA programata na qubqanskiot Ekonomski fakultet vo Skopje, no sogovornik so takva relevancija vo slovene~koto op{testvo ne mo`e tukutaka da go pu{tite da zamine, a da ne prodiskutirate i za mnogu drugi temi, veruvam, interesni i za makedonskite ~itateli.

Profesorke, Slovenija be{e primer za zdrava ekonomija za site nas ostanatite dr`avi od porane{na Jugoslavija, site vi zaviduvavme na silnite kompanii, visokiot standard. [to se slu~i vo me|uvreme, koi se pri~inite za krizata vo koja se nao|a zemjata, osobeno bankarskiot sektor, koj{to go polni prostorot na mediumite vo

Slovene~kite banki boleduvaat od istata bolest na bankite vo celiot kapitalisti~ki svet. I tie imaat problemi so lo{ite plasmani, ne se ni znae vistinskata sostojba so site krediti. ^ovek da se zapra{a, pa dobro pobogu, {to pravele nadzornite odbori na bankite?! Spored mene, toa ne e pad na bankite, toa e pad, da ne re~am bankrot, na samata bankarska fela. Toa {to se slu~uva e stra{no. A zo{to do{lo do toa? Pred s$ poradi t.n. personalni unii vo ramkite na odnosite banki–kompanii. ^lenovi na nadzornite odbori vo bankite {to se istovremeno vo nadzornite odbori na golemite kompanii, davawe krediti pod politi~ki pritisok, toa e ona {to sega n$ uni{tuva. Nikoj ne vodel gri`a {to }e se finansira, parite bea evtini i gi ima{e vo izobilstvo, se delea krediti dodeka trepne{... Seto toa se due{e dodeka balonot ne pukna. I sega kogo spasuvame nie? Ekonomijata? Gi spasuvame bankite, odnosno menaxerite {to usvojuvaa pogre{ni odluki, zaedno so ~lenovite na upravnite i na nadzornite odbori na kompaniite. S$ be{e isprepleteno.

Nekoi od slovene~kite najgolemi kompanii, silni izvoznici, koi{to vo dobar del ne bea privatizirani vo tranzicijata, sega imaat golemi problemi.

Spored vas, kade za~kripi rabotata?

Dali svetskata kriza e edinstvenata pri~ina za nivniot pad?

Najzdraviot del od ekonomijata bea i s$ u{te se izvoznite kompanii, i toa onie kade {to dr`avata voop{to ili malku se me{a{e vo nivnoto menaxirawe. I tie firmi treba{e da dobivaat najgolema poddr{ka vo svojot razvoj. Za `al, ima i firmi koi{to ne mo`ea nitu kredit da zemat za investicii, se ma~ea finansiraj} i si go sami razvojot, tokmu poradi ovie personalni unii {to gi spomenav. Poto~no, poradi spregata me|u politikata i biznisot, kade {to ima{e privilegirani firmi, koi{to zemaa krediti koga }e posakaa, i toa bez kvalitetno obezbeduvawe, i “autsajderi”, koi{to ne mo`ea da dobijat pari ili pak, za mali proekti moraa da ostavaat visoki hipoteki. Imavme firmi koi{to samo prefrlaa pari od eden kup vo drug, a celo vreme rabotea so dr`avni tenderi. Toa ne be{e zdrav organski rast, i tie navodno, uspe{ni menaxeri, koga ja zagubija poddr{kata od politikata, se vide, vsu{nost, kolku bile sposobni. Jas znam ~esto da se po{eguvam velej}i deka vo vreme na prosperitet seedno be{e koj gi vodi firmite, mo`ea toa i majmuni da go pravat, a menaxerite da igraat golf i da se “zamaraat” samo so toa na kogo

43

44 INTERVIEW NUDIME VRVNO SVETSKO ZNAEWE SO MBA PROGRAMATA VO SKOPJE Pominuva sedmata godina otkako Ekonomskiot fakultet od dr`avniot univerzitet vo Qubqana otvori svoj obrazoven centar vo Skopje, kade {to mo`e da se zapi{at magisterski studii. Kako gi ocenuvate dosega{nite rezultati?

samo edna od niv, na{ata programa e izvonredna mo`nost da dobijat kompletno znaewe. Ili pak, ako ste stru~wak za tehnologija, a vi nedostigaat znaewa za biznis ili mo`ebi sakate da prezemete inicijativa i da se obidete kako pretpriema~, na{iot MBA studium } e ve podgotvi za efikasen i uspe{en op{testveno odgovoren menaxment, proaktivno razmisluvawe i sozdavawe dodadena vrednost.

Nastavata ja realizirame isto kako i vo Qubqana, so najmnogu 25 slu{ateli vo grupa, rabotime mnogu studii na slu~aj, case studies, proekti i primeri od realnosta, seto toa so interaktivna rabota so pomo{ na razli~ni tehniki za re{avawe problemi. Programata trae dve godini i se sostoi od 15 predmeti.

Predavawata gi realiziraat profesorite od Qubqana vo biznis-centarot na Skopski saem dva pati mese~no, vo petok popladne i vo sabota nautro, {to zna~i, terminite ne go naru{uvaat sekojdnevniot raspored na obvrskite na slu{atelite.

Zadovolni sme {to makedonskite menaxeri, no i site ostanati zainteresirani za biznis-edukacija go prepoznaa kvalitetot {to go nudi Ekonomskiot fakultet od Qubqana, odnosno programata MBA - Master in Business Administration, koja{to se realizira vo biznis-centarot na Skopski saem vo Skopje. Fakultetot e edna od vode~kite obrazovni institucii za ekonomija i biznis vo regionot i vo Evropa. Gordi sme na toa {to na{iot fakultet zaedno so privatnata delovna {kola Kozminski od Var{ava se edinstvenite dva vo isto~na Evropa koi gi poseduvaat i dvete najvisoko vrednuvani akreditacii vo podra~jeto na biznisedukacijata – amerikanskata AACSB i evropskata EQUIS. Kriteriumite za ovie akreditacii se mnogu strogi i treba postojano da napreduvate vo primenata na istra`uvawata i naprednite pedago{ki metodi vo nastavata. Imame sorabotka so nekoi od najpresti`nite fakulteti vo Evropa, kako Londonskata {kola za ekonomija (London School of Economics), razmena na studenti i predava~i so niv, potoa letnata {kola {to ja organizirame sekoja godina, na koja{to doa|aat pove}e od 400 studenti od 80-ina zemji.

Slovene~koto ekonomsko obrazovanie u{te vo porane{na Jugoslavija va`e{e za najnapredno vo zemjava, so dosta progresivni profesori vo vremeto na samoupravniot socijalizam. Ka`ete mi, kako se prilagoduva nastavnata programa na qubqanskiot Ekonomski fakultet na aktuelnite svetski ekonomski trendovi, krizata, promenite vo menaxment-filozofijata?

Za site {to se interesiraat za razli~ni oblasti od ekonomijata – menaxment, organizacija, finansii i ostanatite - a ne sakaat sebesi da se ograni~uvaat kon

Taka e, u{te od pred 30-40 godini nie imame klasi~na mikro i makroekonomija na Ekonomskiot fakultet vo Qubqana, se izu~uva{e Semjuelson, Kejnz i ostanatite ekonomisti. Imavme i s$ u{te imame mnogu avtoritativni i nezavisni

Kakov kvalitet dobivaat slu{atelite na postdiplomskite studii vo Skopje?

profesori, koi{to i na vremeto, koga osnoven predmet be{e politi~kata ekonomija na socijalizmot, baraa kompromis, odnosno predavaa i politi~ka ekonomija na kapitalizmot, kako vtor del od predmetot. Svoevremeno, imavme ekonomika na pretprijatijata, koja potoa stana ekonomika na OOZT, zatoa {to toa go baraa politi~arite, no nie vo ramkite na predmetot si ja imavme klasi~nata teorija na kompanija. Toj materijal mojata profesorka go donese od akademskiot prestoj vo SAD, a jas toa gi u~ev moite studenti u{te koga bev asistent vo 80-tite godini.

Kolku sega vnesuvate promeni i sve`ina vo nastavnata programa vo vreme koga s$ pogolemo zna~ewe imaat temite kako op{testvena odgovornost, meki ve{tini vo menaxmentot i sl.?

Jas li~no po~uvstvuvav silna potreba vo nastavnata programa da vovedam disciplini kako menaxment na neprofitni organizacii i korporativna op{testvena odgovornost. Studentite edno vreme gi u~evme deka profitot e su{tinata na s$, kako toa da e edinstvenata linija {to treba da ja sledime. Po{irokiot koncept na op{testvenata odgovornost koj{to se revitalizira vo celiot svet kaj nas na Balkanot s$ u{te e vo povoj, iako za volja na vistinata, nie imavme elementi na korporativna op{testvena odgovornost i vo vreme na socijalizmot.

Iskreno, mene mi be{e mnogu sme{no na po~etokot koga gi slu{av zapadnite eksperti na razni konferencii i rabotilnici kako zboruvaat za gri`a za rabotnicite, gradinki vo fabrikite, sportski igri i sl. Pa nie toa go imavme vo socijalizmot, samo {to toga{ ne go vikavme korporativna op{testvena odgovornost.

BROJ 669

22/08/2012

INTERVIEW

www.kapital.mk

}e dadat donacii i sponzorstva. A sega koga dojde krizata, koga treba da se poka`e znaewe, tie menaxeri, za `al, nekoga{ i firmite so niv, pa|aat kako prezreani kru{ki. Sepak, ekonomijata na Slovenija e `ilava i iako ja ~uvstvuva krizata, ima interni sili, prvenstveno ~ove~ki i pretpriemni~ki, koi }e ja izvle~at.

Koj ja ~uvstvuva pove}e krizata – golemite firmi, sozdadeni u{te vo socijalizmot ili novite pretpriema~ki prikazni od 90-ta godina navamu?

Sekade ima problemi, pobaruva~kata e namalena, na{ata ekonomija e mala i otvorena i mnogu zavisna od toa {to se slu~uva vo evrozonata, koja e na{iot najgolem trgovski partner, pokraj Balkanot, se razbira. Znaete kako velea porano: “Ako Germanija kivne, Slovenija dobiva pnevmonija”. A nam Germanija ni e najgolem trgovski partner, pa tuka e i Avstrija. Ako tie imaat problemi, neminovno deka }e imame i nie. No, sepak, kako {to rekov, ne e samo globalnata kriza pri~ina za lo{ata sostojba na slovene~kite firmi. Kombinacija e od pove}e faktori: lo{i menaxerski odluki, lo{i plasmani na krediti, me{awe na politikata vo biznisot...

ekonomija e mnogu `ilava, i iako ova ni e eden od pogolemite predizvici so koi{to sme se soo~ile dosega, pretpriemni~kiot kapacitet na Slovencite, znaeweto, kontaktite i otvorenosta kon svetot }e si go napravi svoeto i rastot na ekonomijata }e se stabilizira.

A {to e toa vistinskoto {to treba da se napravi?

Prvo, site mora da sfatime deka standardot }e padne, deka firmite mora da se “pro~istat”, da se identifikuvaat zdravite jadra {to znaat da rabotat i ekonomijata da po~ne da zakrepnuva vrz osnova na drugi temeli, nadvor od finansiskiot ringi{pil {to se vrte{e so diktat na bankite i politikata.

Temata okolu koja se kr{at kopja i vo evrozonata i vo site ostanati ekonomii {to u{te ne mo`e da se izvle~at od krizata e dali treba da se {tedi ili dr`avata da stimulira investicii, a so toa i javna i li~na potro{uva~ka?

Sega mislam deka nema nikoj {to barem intimno ne si priznava deka vo vreme na kriza treba doza kejnzijanizam, zatoa {to ne mo`e da se izvle~eme samo so {tedewe. Ako {tedime site, toga{ koj }e ima pari da kupi ne{to od drugiot, pa toj da ima rabota i ponatamu? Dr`avite Koj e na~inot za izlez od krizata? mora da startuvaat nov investiVie rabotite i kako konsultant na ciski ciklus, a toa ne e mo`no bez slovene~ki firmi, pa prvenstveno {to gi sovetuvate? merkite na kejnzijanizmot.

Slovenija ima mo`nosti da se izvle~e, Na svoite studenti im predavate nesomneno, no so politi~kata situacija menaxment-problematiki, pa kako levi~ar vo du{a, koi vrednosti se kakva {to e sega, so zanimavawe so obiduvate da im gi prenesete vo nekoi ideolo{ki pra{awa, so merki doba koga kapitalizmot ja do`ivuva koi{to samo odvlekunajgolemata kriza od vremeto na vaat vnimanie od Golemata depresija vo 30-tite goona {to vistindini? ski treba da se napravi, Vrednosniot sistem vo svetot mora imame {ansa da se smeni, po~na da vladee u{te ponisko sistem na povampireni vrednosti, da padneme. koi{to vsu{nost, ja predizivkaa Sepak, kako krizata i u{te mnogu drugi lo{i {to rekov, raboti {to mu se slu~uvaat na slovenskata svetot. Znaeme deka site sme na edna ista planeta, koja ima ograni~eni resursi i ne mo`e do beskraj da prodol`ime so beskrupoloznata trka za profit, dodeka razlikite me|u Vo vreme na prosperitetot seedno siroma{nite i be{e koj gi vodi firmite, mo`ea toa bogatite se zgolemuvaat sekojdnevi majmuni da go pravat, a menaxerite no. Eve, Stiglic da igraat golf i da se “zamaraat” sega izdade kniga samo so toa na kogo }e dadat donacii vo koja alarmii sponzorstva. A sega koga dojde krizara za toa deka srednata klasa, ta, koga treba da se poka`e znaewe, simbolot na pa|aat kako prezreani kru{ki.

amerikanskata blagosostojba, poleka ja snemuva. Sega i Evropa pa|a na toj ispit. Ako ne{to ne se promeni vo sistemot na vrednosti, ne ni se pi{uva dobro.

Znaete li kolkava koli~ina licemerie i la`en moral imavme?! Eve, da ne odam podaleku, }e vi ilustriram so slovene~ki primer: ima{e firmi {to ne pla}aa pridonesi vo penziskiot i vo zdravstveniot fond, a dr`avata se pravi “mutava” i veli deka podatocite za toa koj ne platil se tajni. Toa ne e tajna, toa e dano~no zatajuvawe i jas kako gra|anin {to si gi pla}a svoite dava~ki imam pravo da znam koj e toj {to ne pla}a i mene mi ja zagrozuva sigurnosta!

Vie ste veteran vo politikata, so decenii aktivna vo partiskiot `ivot i vo prethodniot sistem i izminative dvaesetina godini vo pluralizmot, no dosega ne ste prifatile nekakov poseriozen anga`man vo zakonodavnata ili vo izvr{nata vlast. Zo{to?

Iako ~len na partija, nikoga{ ne sakav profesionalno da se zanimavam so politika. Vo 1992 godina bev izbrana za ~len na parlamentot, no ne otidov, mestoto mu go prepu{tiv na toga{niot pretsedatel na partijata, a jas zaminav vo SAD na specijalizacija. U{te nekolku pati imav mo`nost da bidam ~len na vladite, no ne sakav. Profesionalno ne se gledav vo politikata, iako celo vreme sum vo nea. Sepak, najmnogu ja sakam svojata profesorska i konsultantska rabota. Me|utoa, iako sum politi~ki opredelena, celosno sum nezavisna vo svoite stavovi i zatoa imam po~ituvawe od site partii, za razlika od nekoi {to se prika`uvaat za neopredeleni, a i toa kako se zavisni, veruvajte. Se kandidirav i za gradona~alnik na Qubqana, svesna deka nemam {ansi vo trkata, no ednostavno, morav javno da debatiram za lo{ata politika na upravuvawe so gradot.

45

46 UPRAVUVAWE SO ^OVE^KI RESURSI

MITOVI ZA TIMSKATA RABOTA

„QUBEZNITE” TIMOVI OSTVARUVAAT I „QUBEZNI” REZULTATI {te od u~ili{nite klupi n$ u~at deka timskata rabota e osnova na sekoja dobra organizacija. Iako vo pogolemiot broj slu~ai e taka, sepak postojat i odredeni mitovi povrzani za timskata rabota.

TIMOT E SEKOGA[ DOBRO RE[ENIE Timovite ponekoga{ se samo gubewe dragoceno vreme, kako za ~lenovite na timot, taka i za menaxerite. Ponekoga{ e poednostavno da im delegirate zada~i na poedincite. Istra`uvawata poka`uvaat deka rabotite {to se rutinski, no i onie {to baraat brzi i ne retko drasti~ni reakcii, ne se pogodni za timska, tuku za individualna rabota.

TIMOVITE SEKOGA[ TREBA DA GI DONESUVAAT ODLUKITE SO KONSENZUS Xon Kacenbah vo svojata kniga „Timovite na vrvot”, veli deka informiranite ~lenovi na timot ponekoga{ treba i mo`e da donesuvaat individualni odluki. Toa za{teduva vreme, no i go ~uva kredibilitetot na individualnite odluki, vnatre vo timovite.

U 1.

2.

VO TIMOT NE POSTOI 3 3.

POIMOT „JAS” Zadovolstvoto na timot se gleda pred s$ vo zadovolstvoto na oddelni ~lenovi od timot. Individualnite ~lenovi od timot mora da znaat deka menaxerot i kompanijata se gri`at za nivnite dolgoro~ni potrebi. Vo svojata statija „Dali superyvezdite mo`e da bidat timski igra~i?”, Bil Fi{er i Endi Bojnton ja opi{ale rabotata na t.n. virtuozni timovi, elitni stru~ni lica koi se soedinuvaat vo specifi~no ambiciozni i strate{ki proekti. Po svoite karakteristiki se tipi~ni individualisti, so silno ego i neposlu{nost kon mo`nite „{efovi”, osobeno onie koi se narekuvaat menaxeri na proektot.

SO ^LENOVITE OD TIMOT MORA SEKOGA[ DOBRO DA SE SLO@UVATE Eden od popularnite mitovi za timovite e onoj deka site glavi isto razmisluvaat i sovr{eno se soglasuvaat. Vo praktika mnogu retko }e imate tim kade {to site osobenosti se poklopuvaat. Za toa e potrebno vreme, tolerancija, a za nekoi i po nekoj team building. Me|utoa,

4.

kreativnite neslo`uvawa mo`e da bidat mnogu konstruktivni. „Pove} e glavi pove}e znaat”, veli narodot.

Sovr{enata sloga vo timot mo`e da bide i sindrom za t.n. grupno razmisluvawe, negativna pojava na pritisok i vlijanie na grupata vrz poedinecot. Taa pojava se javuva glavno vo blisko povrzanite grupi, izolirani od preterani nadvore{ni vlijanija, kade {to poradi pritisokot, grupata pomalku razmisluva, polo{o ja procenuva realnosta i moralnosta pri donesuvaweto odluki. Kako {to rekol slavniot brodvejski producent MAKS LIBMAN: „Qubeznite timovi ostvaruvaat qubezni rezultati”. Za `al, „qubeznite” rezultati ne donesuvaat inovativni i kreativni re{enija.

POEDINCITE NE SE ODGOVORNI ZA KVALITETOT NA RABOTATA NA TIMOT Mitot deka timskata rabota e grupna ve{tina, mnogu ~esto mo`e da se pretvori vo t.n. free riders, nesposobni individualci koi mo`e da go zagrozat rezultatot na celiot tim. Teorijata na t.n. dru{tveno dengubewe go objasnuva fenomenot pri {to lu|eto ne rabotat taka naporno vo grupa kako {to

5.

BROJ 669

22/08/2012

UPRAVUVAWE SO ^OVE^KI RESURSI

www.kapital.mk

rabotat individualno. Istra`uvaweto okolu igrata so vle~ewe ja`e vo pogolemite, pomalite grupi i na poedincite, poka`alo deka lu|eto vo malite grupi vo prosek go potegnale ja`eto so 90% od ja~inata na indivudalnoto tegnewe. Vo pogolemite grupi ja~inata na potegnuvaweto e samo okolu 50% od ja~inata na induvidualnite potezi. Dru{tvenoto dengubewe se slu~uva poradi toa {to lu|eto vo grupata ne ~uvstvuvaat povrzanost me|u nivnite napori i kone~niot ishod od slu~uvaweto, tolku direktno kako {to e slu~aj so samostojnata rabota.

MENAXERITE I KONSULTANTITE SE ODGOVORNI ZA IZVEDUVAWE TEAM BUILDING Kako {to veli Kristofer Averi, avtor na popularnata kniga „Timskata rabota e ve{tina na poedincite: Kako da se raboti dobro koga se deli odgovornosta?”, *team building se pravi i preku specifi~ni razgovori me|u lu|eto koi zaedni~ki ja delat odgovornosta za dobro zavr{enata rabota. Чlenovite na timot mo`at i treba da nau~at da komuniciraat me|usebno, posebno zatoa

6.

Iako timovite se del od na{eto sekojdnevie i se poka`uvaat kako dobri vo re{avaweto na mnogu problemi, va`no e deka ne smee da se zaboravat i poedincite.

Napredokot i razvojot na karierata, motivacijata i klu~nite otkritija s$ u{te nosat predznak – „strogo individualno” {to menaxerite i konsultantite ne se sekoga{ so niv. Zna~i, ona {to ste go nau~ile vo zaedni~kata berba na grozje, igraweto fudbal, planinareweto i sli~ni timski aktivnosti pod vodstvo na instruktorite, treba da znaete da go primenite istoto i koga niv gi nema.

VE[TINITE NA ^LENOVITE OD TIMOT SE POVA@NI OD NIVNATA MOTIVIRANOST Onie koi rabotele vo timovi znaat deka ponekoga{ i najstru~nite ~lenovi mo`e da bidat najgolem demotivira~ki faktor. Tie t.n. „minira~i” na timskata rabota znaat mnogu ~esto da bidat depresivni, netolerantni i arogantni individualci koi gi potcenuvaat ostanatite ~lenovi na timot i

7.

NA 19 SEPTEMVRI VO “KAPITAL” ^ITAJTE

SPECIJALEN PRILOG

AVTO “VISOKI OKTANI NA MAKEDONSKITE PATIШTA” Vo ovoj specijalen dodatok “Kapital” vi gi pretstavuva najbaranite marki na avtomobili od visoka klasa na makedonskiot pazar.

Koi se najprodavani “delovni avtomobili” vo Makedonija?

Kakvi avtomobili vozat makedonskite menaxeri?

Kolkav del od proda`bata na novi avtomobili otpa|a na ovaa kategorija vozila? [to naj~esto baraat klientite vo ovoj pazaren segment?

Koi se svetskite noviteti vo tehnologijata {to gi pravat avtomobilite poednostavni za koristewe, posigurni i poekonomi~ni?

Koi novi modeli na avtomobili }e bidat prezentirani ovaa esen?

ZA POVE]E INFORMACII VO VRSKA SO PRILOGOT I ZA KOMERCIJALNO PRETSTAVUVAWE VO ISTIOT OBRATETE SE NA DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL prilozi@kapital.com.mk TELEFON 02 3298 110 LICA ZA KONTAKT: GORDANA MIHAJLOVSKA I BOBAN \ORGIEVSKI

nepotrebno sozdavaat stresna rabotna atmosfera. Motivacija, energija za rabota, optimizam i entuzijazam se dvi`e~kite sili {to go podignuvaat timot od takvite beznade`ni situacii, mu davaat sila i vlijaat na nego koga }e zavladee zamor, ili eventualen gr~. Kako {to veli Averi, stru~nite ~lenovi na timot gi izvr{uvaat svoite zada~i, dodeka motiviranite znaat da improviziraat za da pronajdat najdobro re{enie. Iako timovite se del od na{eto sekojdnevie i se poka`uvaat kako dobri vo re{avaweto na mnogu problemi, va`no e deka ne smee da se zaboravat i poedincite. Napredokot i razvojot na karierata, motivacijata i klu~nite otkritija s$ u{te nosat predznak – „strogo individualno”.

47

48

NA RU^EK SO...

GORDANA NACEVA-BO[EVA PRETSEDATEL NA @RK VARDAR SCBT

RAKOMETOT M

Va`i za edna od najdobrite rakometarki na site vremiwa.

Pod nejzino vodstvo za prv pat makedonski klub stana evropski prvak, a godinava povtorno mu se vra}a na rakometot kako del od timot na @RK Vardar SCBT PETRE DIMITROV petre.dimitrov@kapital.mk

oteknuva od harmoni~na familija vo koja osnovno na~elo e po~ituvaweto na drugite, semejstvoto, prirodata... Nikoj vo familijata ne se zanimaval so sport, no nea u{te od mala ja interesirala samo topkata, pa ja koristela sekoja prigoda da bide so nea.

“Kuklite ne me interesiraa, no zatoa so brat mi i so drugite deca po u~ili{te sekojdnevno igravme ko{arka pred zgrada. Za mojot o~igleden interes za sportot imav celosna poddr{ka od moite, koi sekoga{ go po~ituvaa mojot i izborot na brat mi, a istite tie

P

harmoni~ni odnosi koi vladeeja vo moeto semejstvo i jas gi neguvam denes so mojata novoosnovana familija”, raska`uva Naceva-Bo{eva.

Sosema razbirlivo e {to vo u~ili{te omilen predmet & bil fizi~ko vospituvawe, i tokmu na tie ~asovi }e bide zabele`an i nejziniot talent.

“Na ~asot doa|av pred site i ne sakav nikoga{ da zavr{i.”

Hendikepot bil {to koga na dvanaesetgodi{na vozrast re{ila profesionalno da se zanimava so ko{arka, morala da se odlu~i za rakomet, bidej}i vo Sveti Nikole, kade {to go pominala detstvoto i kade {to e rodena, nemalo ko{arkarski klub.

NA[ETO MENI

eva So Naceva-Bo{ni me to to ga od bo na Arabeska se odlu~ivme za ” salata “cezar i ri`oto so pile{ko.

“Pa taka, re{iv da treniram rakomet. Golemata qubov kon sportot mnogu mi pomogna vo donesuvaweto na odlukata.”

Celokupnite finansii za nejzinite po~etoci vo ovoj amaterski klub gi pokrival tatko &, a taa li~no nikoga{ ne razmisluvala deka eden den dobro }e zaraboti od najgolemata qubov, rakometot.

“Posvetenosta, disciplinata, organizacijata, motivacijata bea osnovnite pravila po koi se rakovodev i vo vremeto na moite po~etoci i vo tekot na celata rakometna kariera, no i vo koja bilo druga rabota. Nemavme zatvorena sala,

BROJ 629

16/11/2011

www.kapital.mk

NA RU^EK SO...

trenirav na asfalt, pa kolenata ~esto mi bea krvavi, no toa ne me odvra}a{e od mo`nosta da stanam profesionalec.”

Bidej}i nejziniot klub se natprevaruval vo liga, imala mo`nost da go proveri svojot talent so igra~i od drugite klubovi, a istovremeno i po{irokata javnost imala mo`nost da go uo~i nejziniot talent kako golman.

Ve}e na 16 godini ja dobiva i prvata ponuda za igrawe nadvor od Makedonija. Dobiva ponuda od rakometniot klub Duvanska industrija Ni{ (DIN).

“Tatko mi celosno me poddr`a da ja prifatam ponudata, a majka mi komentira{e deka sum u{te mala za da se odvojam od familijata. Od dene{na gledna to~ka ja razbiram, bidej}i i jas sega sum majka. Jas li~no bev sto procenti sigurna deka treba da go prifatam predizvikot.”

Za brzo vreme tamu od tret golman stanuva prv, pa stanuva del od juniorskata reprezentacija na Jugoslavija, a {ansata da bide del od seniorskata reprezentacija na Jugoslavija na olimpijadata vo Barselona

foto: I foto: IV IVANA ANA KUZM KUZMAN KUZMANOVSKA ZM AN ANOV OVSKA SKA

I E @IVOTOT “Posvetenosta, di pravila po koi sesciplinata, organizacijata, motiva rakovodev vo tekot jata bea osno na celata rakoci metna kariera”vnite

49

50 0

“Sonuvav da bida m reprezentativec”

“Mora da se vlo`uva vo u~ili{niot sport, toj e bazata za sozdavawe novi talenti”

donija go dopiraka sportot vo Make koja mnogu go sa “Smetam dekava ja ci za na dnoto, iako `ime sportot”

vo 1992 godina ja gubi poradi raspa|aweto na zemjata.

“Iskustvoto vo ovoj klub be{e prekrasno. Imav mo`nost za seriozna nadgradba, a po~nav da gi zarabotuvam i prvite pari, so koi ~esto znaev da go ~estam celiot klas. Prvite pari gi dobiv kako nagrada na 12 godini i so niv si kupiv zlatna detelinka so ~etiri listovi. Mo`ebi ima{e nekoja simbolika vo celiot ~in, bidej}i za s$ vo `ivotot ponekoga{ e potrebna i sre}a.”

Po ~etiri godini pominati vo Srbija, poradi novonastanata politi~ka sostojba, re{ava da se vrati vo Makedonija.

“Razmisluvam da ja prodol`am karierata vo stranstvo, no dobiv ponuda od skopskiot klub \or~e Petrov, od kade {to me ubeduvaa deka klubot ima seriozni nameri da stane evropski prvak i deka sakaat da formiraat seriozna ekipa. Otprvin, celava rabota mi deluva{e neseriozno, no upornosta na lu|eto od klubot me premisli i re{iv da ja prifatam ponudata i karierata da ja prodol`am vo sopstvenata dr`ava.”

Stanuva prv kapiten na `enskata rakometna reprezentacija po osamostojuvaweto na Makedonija.

“Sonuvav da bidam reprezentativec. Mislev deka toa }e bide za Jugoslavija, no mi be{e u{te podrago {to na kraj ja predvodev makedonskata reprezentacija. Po~etocite bea te{ki, no i simpati~ni.

S$ u{te se se}avam kako so flomaster go pi{uvavme MK na na{ite dresovi.”

Nekolku godini podocna na Svetskoto prvenstvo vo `enski rakomet vo Germanija vo 1997 godina na{ata reprezentacija predvodena od Naceva go postignuva istoriskiot uspeh, sedmoto mesto, a vo 2002 godina nejziniot klub, \or~e Petrov, e evropski prvak. “^uvstvoto vo racete da se dr`i edno takvo priznanie e neopislivo. Spontanata proslava, koja na skopskiot plo{tad sobra 30 iljadi gra|ani i pokraj do`dot, ni gi napolni srcata na site. S$ u{te se e`am pri pomislata na tie momenti, koi se priznanie za na{ata igra i posvetenost.”

Po dve godini se povlekuva od

igra i kako {to veli, po~nuva da raboti normalna rabota. Se vrabotuva vo Ministerstvoto za finansii, kade {to raboti i denes.

“Nau~iv mnogu raboti od sportot, no vreme be{e da odmoram od brzoto tempo i postojanata trka po rezultati, a i vreme be{e da osnovam svoja familija”, raska`uva Naceva, koja e diplomiran pravnik.

Vo 2008 godina ja dobiva }erkata Mia, so koja e celosno preokupirana vo slednite nekolku godini, a od godinava povtorno mu se vra}a na rakometot, sega kako del od timot na @RK Vardar SCBT, a ve}e tri godini e i direktor na @enskata rakometna federacija.

“So godini imame stagnacija vo `enskiot rakomet. Nekolkute klubovi namesto da se borat za dobri rezultati, se borat za opstanok. Smetam deka sportot vo Makedonija go dopira dnoto, iako va`ime za nacija koja mnogu go saka sportot. Isklu~ok se ma{kite rakometari i ko{arkarite, no uspesite ne treba da ni bidat incidentni. Problemot e {to imame pregolem vakuum vo smenata na generaciite. Koj }e gi nasledi sega ovie sportisti?

Na novi }e treba da ~ekame 10, 20 godini? Ve}e mi e ta`no i bolno da bideme posledni vo regionot. Mora da se vlo`uva vo u~ili{niot sport, toj e bazata za sozdavawe novi talenti. Isto treba seriozno da se investira vo stru~ni kadri za edukacija na talentite i kone~no treba da napravime seriozna strategija za sportot, zad koja ~esno }e zastaneme site. I da se odlu~ime kone~no koj sport }e bide na{iot prioritet.”

Veruva deka Vardar, zad koj zastana silna ekipa od lu|e od `enskiot rakomet, so koi rabotela i igrala, }e dade pridones za pozitivni promeni vo `enskiot rakomet. Na treninzite ja nosi i Mia, koja zasega poka`uva interes za tanc.

“Kako i moite roditeli, i jas }e go po~ituvam sekoj nejzin izbor. Na natprevari ne saka da doa|a, & bilo premnogu glasno, no na trening znae da & bide interesno. Edinstveno & posakuvam da po~uvstvuva kakvo e ~uvstvoto da se pretstavuva sopstvenata zemja.”

Dali ja kriete va{ata nasmevka?

tel. 389 2 309 470 www.eternadent.com.mk

52 LIFESTYLE “KAPITAL” GI POSETI NAJLUKSUZNITE HOTELSKI APARTMANI VO OHRID

foto: IVANA KUZMANOVSKA

KARLOS SLIM “SE NAVLE^E” NA ]EBAPI I SARMA

BROJ 669

22/08/2012

LIFESTYLE

www.kapital.mk

PETRE DIMITROV petre.dimitrov@kapital.mk

hrid i po nekolkugodi{ni najavi s$ u{te go ~eka svojot ekstraluk~ek suzen hotel. Zasega na suze teren nema ni “[“ od ter najaveniot [eraton i naja sli~ni na nego od A sli klasa, a hotelskit hotelskite rabotnici u{te ja imaat dilemata da dali na{iot najpoznat turisti~ki centar navistina ima potreba od hotel od visoka klasa.

“Koj bi prestojuval prestojuva vo toj hotel? Koj e podgotven da frli fr golemi pari za mesto koe ne e od tipot na Nica ili Kan, tuku e mesto so bogato kulturno nasledstvo i pred s$, nudi duhoven gazdite nema da im se mir. Sigurno na ga `iveat samo od konisplatuva da `ive seminari, koi naj~esto se ferencii i semina A i tie ne se organiziraat po hotelite. h slu~uvaat kojznae kolku ~esto...”, komentiraat hotelskite rabotnici.

Ako se analizira momentalnata struktura na stranskite gosti (doma{nite po hoteli), }e mnogu retko prestojuvaat presto se zabele`i deka poslednive desetina gosti godini vo Ohrid prestojuvaat p naj~esto od regionot: region dominiraat Srbite i Bugarite, ppa Albancite i Grcite. turisti va`at za gosti Site tie grupi tur so plitok xeb. So pari ne{to posebno ne se rasfrlaat ni n Hola|anite, koi vra}aat vo Ohrid vo po~naa da se vra} pomali grupi. grupi Za dosega{noto nedoa|awe na stranskite brendirani hoteli vo Ohrid postojat dve tezi. Spored ednata, tie bile spre~eni od lokalnite biznismeni i administracijata, a spored drugata, koja e mo`ebi porealna, ednostavno, nivnata matematika ne im se sovpadnala.

Dodeka Ohrid s$ u{te ~eka na svetskite hotelski brendovi i sonuva za eliten turizam, ekipa na “Kapital” re{i da gi poseti momentalno najluksuznite apartmani vo ohridskite hoteli.

[TO IMAAT ZAEDNI^KO TITO, ERDOGAN I DEJVID GETA? Momentalno, Ohrid ima samo eden hotel so pet yvezdi. Hotelot Ineks Gorica, sopstvenost na grade`nata firma Remis, lociran

O

Dodeka Ohrid s$ u{te ~eka na svetskite hotelski brendovi i sonuva za eliten turizam, ekipa na “Kapital” re{i da gi poseti momentalno najluksuznite apartmani vo ohridskite hoteli.

Vidovme kade prestojuvale Karlos Slim, turskiot premier Erdogan, peja~ot Leni Kravic... na po~etokot od ohridskata riviera, vo kom{iluk na pretsedatelskiot kompleks vili, mo`ebi ja ima najubavata lokacija i sopstvena pla`a, a i mnogu obezbeduvawe. Tokmu poradi intimnosta na lokacijata, vo ovoj hotel otsekoga{ prestojuvala politi~kata i biznis-elitata, u{te od vremeto na Josip Broz Tito. Tradicijata ja prodol`uvaat i pretstavnicite na me|unarodnata zaednica i stranskite VIP-gosti, pa tamu do pred nekoe vreme ~esto prestojuva{e porane{niot evroambasador Ervan Fuere, srpskata princeza Katerina so nejzinite prijatelki od britanskata aristokratija, poznatite dixei Dejvid Geta i Karl Koks, turskiot premier Erdogan, Nexel Kenedi, Xesi Norman, a pred nekolku godini ovde se odr`a i samitot na NATO. Neodamna ovde prestojuva{e i najbogatiot ~ovek na svetot, Karlos Slim, koj be{e smesten vo najluksuzniot apartman na ovoj hotel. Vo istiot hotel

ZORAN MIHAJLOSKI DIREKTOR NA METROPOL

onudata na hotelite sekoga{ se prilagoduva na ponuduva~kata.

Realno, pobaruva~kata za luksuzno smestuvawe vo Ohrid i ne e tolku golema.

P

prestojuva{e i delegacijata od indiski biznismeni koi dojdoa vo poseta na Makedonija.

“Gospodinot Slim e prekrasen ~ovek.

Mnogu skromen i normalen. Nikoj ne bi rekol deka e najbogatiot ~ovek na svetot. Nema{e nikakvi posebni barawa. Mnogu gi bendisa sarmite od lozov list i }ebapite”, veli direktorkata na Ineks Gorica, Aneta Baer.

Hotelot Ineks Gorica e renoviran pred sedum godini, a e opremen glavno so mebel proizveden vo zemjava. Ist mebel ima i vo dvata pretsedatelski apartmani, vo koi za edna ve~er se pla}a nad 250 evra, a za nijansa e poevtino vo junior suites apartmanite, koi gi ima {est i vo koi za eden den prestoj se pla}a po 177 evra.

Tepisite i lambite se praveni vo Turcija i vo Bugarija, a yidovite na najluksuznite apartmani vo Ineks Gorica gi krasat prete`no dela na doma{ni umetnici, od koi vo najgolem del se dela na Martinovski.

Karlos Slim Ineks Gorica

ANETA BAER

DIREKTOR NA INEKS GORICA

teta e {to Ohrid s$ pove}e stanuva mesto za masoven turizam. Od druga strana pak, ne sme ni za luksuzen turizam, bidej}i mestovo nema takov tip ponuda.

[

53

54 LIFESTYLE MEBEL OD CRE[OVO DRVO I JADEWE VO POZLATEN SERVIS Ni{to pomalku luksuzni ne se ni pretsedatelskite i deluks-apartmanite na hotelite Metropol i Belvi, vo sopstvenost na najgolemata {pediterska kompanija vo zemjava, Fer{ped. Po nivnata privatizacija tie se celosno renovirani i va`at za edni od najposakuvanite mesta za smestuvawe za politi~kata i bizniselitata. Listata so poznati svetski gosti koi prestojuvale ovde e dolga i impozantna. Od Kofi Anan, Boris Tadi}, Paravanov, Xorx Kluni, do Pol van Dajk i Leni Kravic.

Donald Ramsfeld Granit

PERO KUTANOSKI DIREKTOR NA GRANIT

N

a{ite hoteli se daleku od svetskiot poim za luksuz. Nemame dovolna ponuda od takov tip.

Xorx Kluni Metropol

Mebelot vo pretsedatelskiot apartman na Metropol e od najskapoto drvo, cre{ovo, proizveden vo 1973 godina. Apartmanot ima dve spalni, xakuzi, dve kupatila i dnevna soba, kade {to kako {to velat vrabotenite, “padnale� mnogu bitni politi~ki, no i biznis-odluki, koi ja tangiraat i Makedonija.

Ona po {to se razlikuva ovoj apartman od drugite e {to ima kristalni lusteri, kako motiv e koristena i rezba, a yidovite se oblagorodeni so sliki na Korubin i na Ivanovski (vredni nad 5.000 evra), koi se naslikani specijalno za taa potreba.

Impozantno, barem za na-{i uslovi, e {to gostite na ovoj apartman za jadewe koristat pozlaten i kristalen servis. Cenata za eden den vo najluksuznite apartmani na Metropol se dvi`i od 300 evra nagore...

Po luksuzot ne zaostanuvaat i deluksapartmanite vo Belvi, kade {to mebelskite garnituri se od poznata ~esterfil ko`a, na koi odmorale poznati svetski i regionalni politi~ari i umetnici od tipot na Hoze Kareras,

BROJ 669 BRO

22/08/2012

LIFESTYLE

www.kapital.mk

Abdu \ul, Stipe Mesi}, Filip VuAbdula jjano janovi}, Dejvid Morales...

Pone Ponekoga{, kako {to velat vrabotenite, vo luksuznite apartmani na ovie hotel hoteli prestojuvaat i celi familii koi mo`a mo`at da si dozvolat povisoka cena.

I ov ovoj hotelski kompleks ima sopstvena pla` pla`a, {to isto taka e golem adut.

RAMSFELD GO “OKUPIRA[E” RA GRANIT GR U{te edna grade`na kompanija e sopstvenik na eden od podobrite hoteli vo veni Ohrid.

Ohri r Granit e sopstvenik na istoimeniot hotel, koj be{e renoviran pred nekolku godini i vo ~ie “osve`uvawe” nekol bea potre{eni dva milioni evra. Vo rezident i pretsedatelskite apartmani rrezid vo ovoj o hotel mebelot e od doma{no proizvodstvo od firmata Dizajn fanproi tazija, tazij j a prestojot vo niv e po cena od nad na 180 evra. Kako detali vo ovie apartmani e koristen i vitra`, a preapar r tsedatelskiot ima i sopstvena kujna. tseda Eden od najpoznatite gosti na Granit pred nekolku godini be{e sekretarot za odbrana na SAD, Donald Ramsfeld. Vrabotenite raska`uvaat deka dodeka toj prestojuval vo hotelot, toj bil bukvalno opsednat. Ramsfeld imal

Leni Kravic Belvi

obezbeduvawe od nad 100 lu|e, a kako oprema za obezbeduvawe se koristele i sateliti.

“Ramsfeld se odnesuva{e kako normalen ~ovek, a golemoto obezbeduvawe be{e za o~ekuvawe. Najmnogu ja bendisa skarata. Saka{e }ebapi i “ra`ni-

~i”“, raska`uva direktorot na hotelot, Pero Kutanoski. k I ovoj hotel se re{il yidovite da gi ukrasi so doma{ni umetnici, pa ovde mo`e da se vidat delata na Vladimir \orgievski.

55 5 5

56

GADGETS

NOV THINKPAD TABLET 2 OD LENOVO

den od prvite tableti (pokraj Surface od Microsoft) koi }e rabotat na noviot operativen sistem od Microsoft - Windows 8, e ThinkPad tablet 2 od kompanijata Lenovo koj na pazarot treba da se pojavi vo oktomvri, otkako Windows 8 }e bide dostapen za drugi kompanii osven Microsoft, a toa }e se slu~i na 26 oktomvri.

ThinkPad 2 }e ima 10,1-in~en IPS ekran vo razmer 16:9 so rezolucija 1,366h768 pikseli. Od mobilnite wireless opcii vklu~uva 3G wireless preku mobilniot pristap od Lenovo nare~en pay-as-you-go, a isto taka vklu~uva ~ita~ na otisok od prst, kako bezbednosna merka.

Tabletot ThinkPad 2 e tenok 9,8 milimetri, te`i eden kilogram i izgleda dosta sli~no so tretata generacija na iPad. Od mini konektorite ThinkPad 2 ima priklu~ok za mikrofon i slu{alki, MicroSD card slot, USB 2.0 port i priklu~ok za tastatura. Isto taka ima i dve kameri, prednata od 2 megapikseli dodeka onaa od pozadi duri so 8 megapikseli.

Kako i da e, ovoj ThinkPad 2 tablet nema da ima Tegra procesor kako dvete verzii na Surface, tuku }e raboti na novata generacija od Intel Atom. Hard-disk memorijata }e bide od 32 i 64GB, RAM memorija od 2GB i trajnost na baterijata od celi 10 ~asa. Cenata na ovoj tablet s$ u{te ne e poznata.

E

XIAOMI MI - TWO – NAJEVTINIOT TELEFON SO ^ETIRIJADREN PROCESOR

X

iaomi go pretstavi noviot pameten telefon Xiaomi Mi-Two – prviot telefon so ~etirijadreniot Qualcomm Snapdragon APQ8064 S4 Pro, koj vo momentov se smeta za eden od najbrzite procesori na pazarot.

Telefonot pokraj ~etirijadreniot procesor, }e ima 2GB RAM memorija i Adreno 320 grafi~ka kartica, dodeka za slikata }e se gri`i 4,3-in~en IPS LCD displej so gustina od 342ppi. Glavnata kamera }e ima 8 mp, dodeka od drugite performansi imate 16GB vnatre{na memorija i slot za microSD karti~ka.

Xiaomi Mi-Two ima dimenzii 126mm x 62mm x 10.2mm, a negovata cena iznesuva 225 evra – {to go pravi telefonot eden od najevtinite telefoni so ~etirijadren procesor.

Telefonot }e go koristi MIUI interfejsot na Android 4.1 Jelly Bean, no vo stil na iOS. Xiaomi MiTwo na pazarot bi trebalo da pristigne vo oktomvri.

NOKIA NASKORO ]E GO PRETSTAVI WINDOWS PHONE 8 PAMETNIOT TELEFON

ompanijata Nokia naskoro }e go lansira noviot pameten telefon so Windows Phone 8 platforma.

O~ekuvawata se deka premierata na uredite }e se slu~i na Nokia World konferencijata zaka`anata za 5 i 6 septemvri vo Helsinki. Portalot LiveSide naveduva deka Nokia bi mo`ela da pretstavi tri novi telefoni so taa platforma, a me|u niv }e bide i Nokia Phi, naslednikot na Lumia 800.

Telefonot bi imal 4,7-in~en zaoblen ekran, dvojadren Qualcomm procesor, kako i poddr{ka za NFC i LTE. Nokia vo po~etokot na 2011 godina odlu~i da go napu{ti Symbian i da se fokusira na operativniot sistem na Microsoft, a telefonite Lumia se prviot rezultat na taa sorabotka.

K

APPLE DO KRAJOT NA GODINATA ]E GO IZDADE IPAD MINI e}e odamna se slu{aat glasinite deka kompanijata Apple }e go najavi svojot iPad Mini kon krajot na ovaa godina. Dolgo o~ekuvaniot iPad od Apple so mal ekran }e izgleda kako golem iPod Touch.

Spored nekoi izjavi, uredot }e ima ekran od 7,85 in~i, za razlika od originalniot Pad, koj ima ekran od 9,7 in~i.

Noviot proizvod od poznatata kompanija }e izgleda kako golem iPod Touch zatoa {to }e bide potenok, s$ so cel da se maksimizira prostorot dostapen za ekran. Kako {to i se pretpostavuva{e, mikrofonite }e se nao|aat na zadnata strana. Noviot dizajn ima smisla zatoa {to, iako ima dovolno golem ekran za gledawe na videosnimki ili igrawe igri, toj ovozmo`uva i nosewe na uredot vo xeb ili vo pomala torba.

Kamerata }e bide svrtena nanapred, za da mo`at da se odr`uvaat videosostanoci, a spored nekoi glasini, mo`no e uredot da ima dve kameri.

Spored edno alternativno scenario, na uredot voop{to nema da ima kamera, s$ so cel negovata cena da se spu{ti na 200 dolari.

Zatoa {to vo javnosta dosega izlegoa samo nekoi informacii za odredeni delovi od noviot proizvod, se pretpostavuva deka negovoto proizvodstvo s$ u{te ne e nitu zapo~nato.

V

O2 AMP O^ILA SO KOI MO@ETE DA ^ITATE EMOCII ekoi lu|e so lesnotija procenuvaat karakteri i ~itaat emocii. Drugi toa ne mo`at da go napravat i go smetaat za golema slabost. Tokmu poradi ovie, vtorive, se izmisleni O2 mp o~ilata koi so pomo{ na telesnata toplina vo odredeni delovi od teloto mo`at da utvrdat kako se ~uvstvuva vo momentot li~nosta so koja razgovarate. Tajnata e vo cirkulacijata i vo na~inot na di{ewe (pobrzo i pobavno) tokmu tie karakteristiki ja pottiknuvaat bojata na na{ite emocii. Plavata boja koja{to mo`ete da ja zabele`ite na teloto na va{iot sogovornik so pomo{ na o~ilata ozna~uva taga ili studeni ~uvstva. Violetovata boja izrazuva lutina. Zelenata boja e znak na strav ili slabost, crvenata izrazuva zasramenost, a `oltata iznenaduvawe. O2 Amp o~ilata pred da bidat pu{teni vo proda`ba se testirani vo pove}e zdravstveni ustanovi niz SAD i sekade poka`ale to~ni rezultati.

N

BROJ 669

22/08/2012

GADGETS

www.kapital.mk

57

SAMSUNG EX2F - KAMERA SO AKCENT NA DISPLAY MO@NOSTITE I NAJBRZA KONEKCIJA SO SOCIJALNITE MRE@I

HTC DROID INCREDIBLE 4G LTE NOVIOT PAMETEN TELEFON KOJ ]E IM GI POMATI SMETKITE NA APPLE I NA SAMSUNG

~igledno deka amaterskite kameri od site proizvoditeli dostignaa eden maksimum vo pogled na kristalno ~istata slika. Sega proizvoditelite se borat okolu vizualizacijata, obrabotkata i {to pobrz plasman na istata, erata na pametnite kameri definitivno ~uka na vratata. Samsung EX2F e tokmu toa. Najlesniot i najmal aparat od klasata, dosega nudi mo`nosti za {to pobrzo objavuvawe na fotografijata samo nekolku minuti po nejzinoto sozdavawe. Wireless modulot ovozmo`uva auto backup transferi na personalen kompjuter ili claud tehnologija, da ispra}a sliki preku email ili da gi objavuva avtomatski na socilajnite mre`i kako Facebook, Linkedin, Twitter i sl. Interesna e i mo`nosta da se koristat ekranite na dugite pobliski gaxeti za prelistuvawe na slikite za {to e kreirana posebna namenska aplikacija. Specifika na ovoj aparat e i ekstra dobrite kadri koi mo`e da gi izvle~e vo uslovi na slaba svetlina, edna od najgolemite slabosti na amaterskite kameri dosega. Videosnimkata e so Full HD rezolucija. Opcijata dual capture vi ovozmo`uva da fotografirate dodeka aparatot s$ u{te snima. Samsung EX2F e dobar i za fotografirawe od agli so razli~en kvalitet.

okolku se mislite za va{iot sleden pameten telefon i izborot vi e sveden na iPhone 4S ili Samsung S3 toga{ HTC vi nudi novo osve`uva~ko re{enie. Vooru`en so Android 4 operativen sistem i najosetliviot ekran na dopir dosega HTC Droid Incredible 4G LTE }e vi ovozmo`i brzina na rabotata koja uslovno ne ni mo`ete da ja postignete so svoite prsti. Posebno vnimanie e posveteno na {to pobrzo aktivirawe na kamerata od 8 megapikseli koja, spored izumitelite, mora da go fati sekoj nepredvidliv moment ili spontana reakcija {to }ese slu~i vo va{eto opkru`uvawe. Novata kamera pokraj snimaweto vo HD rezolucija ovozmo`uva i slikuvawe vo isto vreme bez pritoa da ja isklu~ite opcijata za snimawe. I povrzuvaweto so socijalnite mre`i e na edno poinakvo nivo. Slika mo`e da se prika~i najbrzo od site gaxeti dosega. Novovgradeniot Bits Audio sistem ovozmo`uva slu{awe na pro~isteni zvuci koj najdobro se izrazuva kaj onie audiodokumenti koi zafa}aat pove}e prostor. Nadvore{no, posledniot pameten telefon na HTC e opremen so 4-in~en LCD HD display, 1.2 GHz dual-core Qualcomm Snapdragon S4 procesor. Telefonot na amerikanskiot pazar e dostapen po cena od 150 dolari.

O

D

58 TEHNOLOGII I BIZNIS oimot revolucija vo tehnologijata e poznat od pred ne{to pove}e od 100 godini, otkako se pojavi prvata tehnolo{ka revolucija so razvojot na parnite ma{ini, podvi`nite lenti za proizvodstvo i taka natamu. Vo 20-tiot vek sleduvaa u{te mnogu tehnolo{ki revolucii, no sepak, ne tolku mnogu i so zna~itelen vremenski interval me|u niv.

Vo kompjuterskata era toa ne e slu~aj.

Ovde za samo 30-ina godini, kolku {to trae, se objavija stotici otkritija koi sami po sebe bea nekakva revolucija i koi mnogukratno go olesnija i go unapredija `ivotot i raboteweto na lu|eto. Kompaniite koi ja zapo~naa i ja odbele`aa taa era se i glavnite nositeli na ovie revolucii. Majkrosoft, sekako, e edna od niv. Kompanijata koja{to go dobli`i kompjuterot do obi~niot ~ovek, koja{to go objavi i s$ u{te go nadgraduva najpopularniot operativen sistem na planetata, Windows, i najpoznatiot kancelariski paket, Office, pritoa u~estvuvaj}i i vo promocijata i popularizacijata na Internet so nivniot “legendaren” Internet Explorer, sekoja godina postavuva svoi predviduvawa i najavi za produkti i uslugi koi{to planira da gi objavi do krajot na godinata, a slobodno mo`eme da ka`eme deka sekoja od niv e revolucionerno nova, efikasna i s$ pokorisna.

I ovaa 2012 godina ne samo {to ne e isklu~ok, tuku se o~ekuva da bide edna od poplodnite godini, kade {to }e bidat objaveni i pretstaveni golem broj, pred s$ softverski, no i za prv pat hardverski produkti so potpisot na gigantot od Redmond. Vo prodol`enie samo del od pogolemite noviteti koi gi o~ekuvame ovaa esen.

Windows 8 – So sigurnost najo~ekuvaniot produkt od Majkrosoft, za koj se zboruva u{te od momentot koga po~na da se razviva. I ne bez pri~ina. Toa e produktot koj{to za prv pat }e gi prekine granicite me|u desktop i tablet-kompjuterite, koj{to e prilagoden da raboti i na 7-in~en prenosnik, no i na seriozna ma{ina so golem ekran. Toa e operativniot sistem koj{to dopirot kako na~in na vnesuvawe komandi i interakcija go smeta za “normalna” rabota i koj{to nudi niza pogodnosti i celosno nov (revolucioneren) pristap do korisnikot,

P

MAPA DO USP na kogo treba da mu go zabrza i da mu go poednostavi raboteweto, da mu ovozmo`i nepre~en tek na rabotite vo kancelarija, doma, no i vo dvi`ewe, ~ii beta verzii bea prifateni so odu{evuvawe, kako od korisnicite, taka i od razviva~ite na softver i na aplikacii, koi{to dobija nova platforma i set so alatki so koi mo`at (bukvalno) da ja kreiraat idninata.

Najavata e deka Windows 8 globalno }e bide dostapen na 26 oktomvri ovaa go-

dina, dodeka proizveduva~ite na hardver koi{to se partneri na Majkrosoft bi trebalo da po~nat da go dobivaat ve}e od ovoj mesec.

Microsoft Office 2013 (Office 15) – Office paketot e vode~ki paket so kancelariski aplikacii u{te od dale~nata 1989 godina, koga za prv pat se pojavi kako set aplikacii koi{to slu`ea za obrabotka na tekst, tabeli i prezentacii. Ottoga{ dosega ovoj paket stana neophoden i nezamenliv kako za doma{ni, taka i za delovni korisnici i golemi kompanii. Osven {to so sekoja nova verzija nude{e novi opcii i aplikacii, druga va`na osobina za Office e toa {to so tekot na godinite stana vistinski „trendseter” i primer kako treba da izgleda edno mno`estvo od povrzani kancelariski programi, primer koj po~naa da go sledat i drugite proizvoditeli i ednostavno, da go kopiraat. Samiot fakt deka se raboti za verzija

BROJ 669

22/08/2012

TEHNOLOGII I BIZNIS

www.kapital.mk

PEHOT so reden broj 15 dovolno govori za toa kolku iskustvo, inovacija i trud se vlo`eni za da se zadr`i primatot i pazarniot udel.

Ovaa verzija, koja ja o~ekuvame do krajot na ovaa ili na po~etokot na slednata, 2013, godina, }e donese niza vizuelni i funkciski podobruvawa kaj aplikaciite koi ja so~inuvaat. Ona {to e vidlivo na prv pogled e t.n. metro izgled na aplikaciite, koj za prv pat be{e pretstaven vo operativniot sistem Windows 8, koj Majkrosoft poleka go nametnuva kako primaren na~in na dizajnirawe na korisni~ki interfejs. Toa bi trebalo najmnogu da se zabele`i kaj Outlook, no i drugite aplikacii imaat svoi podobruvawa.

Word sega ovozmo`uva dodavawe na onlajn-video i drugi HTML elementi, kako i mno{tvo drugi opcii koi{to mo`at da go “zagrozat” negoviot status na procesor na tekst, bidej}i stanuva

zbor za mnogu pove}e. Power Point doa|a so novi predefinirani obrasci, a novitetite ne nedostigaat nitu kaj Excel i kaj drugite biznis orientirani alatki koi doa|aat vo sostav na Office 2013.

Windows Phone 8 (kodno ime Apollo) – Pokraj standardnata verzija za Windows 8, ova e mo`ebi slednata golema rabota koja{to ja o~ekuvame ovaa esen od Majkrosoft. Noviot operativen sistem, koj za prv pat nema da se bazira na stariot mobile OS, Windows CE, tuku na sosema nov kod koj e celosno kompatibilen so desktop/ laptop i tablet-verzijata na Windows 8. Ovoj OS }e poddr`uva pove} ejadreni procesori, golema rezolucija na ekranite, kako i novi bez`i~ni tehnologii kako NFC (Near field Communication), na primer. Aplikaciite za nego isto taka }e bidat vistinsko u`ivawe, bidej}i razviva~ite lesno i ednostavno }e kreiraat i }e prerabotuvaat aplikacii nameneti za klasi~niot Windows 8 ili poednostavno, aplikacii koi rabotat vo metro stil na koj bilo ured }e mo`e da rabotat i na telefon i obratno. Za korisnicite toa zna~i golem izbor i celosno iskoristuvawe

na hardverot, koj od den na den e s$ pomo}en. Koga }e se pojavi zavisi od proizvoditelite na telefoni so koi sorabotuva Majkrosoft, a se o~ekuva deka Nokia }e bide prvata koja }e ponudi telefoni so ovoj OS, mo`ebi u{te vo oktomvri ovaa godina.

Microsoft Surface - Ova e prviot kompletno izraboten ured od Majkrosoft (hardver i softver), {to o~igledno, u{te edna{ gi poka`uva potencijalite na Majkrosoft i deka dokolku re{at, mo`at da napravat {to sakaat. So Surface, Majkrosoft seriozno se vme{uva vo trkata za najdobar tablet-kompjuter na pazarot, a prednostite koi gi ima vo odnos na konkurencijata le`at, pred s$, vo kompatibilnosta so drugite uredi (se se}avate, Windows 8 bez problem }e raboti na ovoj tablet-kompjuter kako i na sekoj „golem” desktop), potoa originalnite dodatoci, vo smisla na tastatura, koja{to ne e opcionalna, tuku doa|a kako del od kompletot i sekako, kvalitetniot hardver, koj{to so godini e usovr{uvan i razraboten.

Pokraj ovie (pogolemi) objavi koi gi o~ekuvame do krajot na godinata ili najdocna do po~etokot na novata 2013 godina, ovde }e gi spomeneme i Internet Explorer 10, Exchange 2013, Windows Server 2012 i niza drugi koi{to mo`ebi se pomali i }e predizvikaat pomalo vnimanie vo javnosta,. No sekako, va`ni se kako sostaven del od ekosistemot na Majkrosoft, koj (da se vratime na po~etok) slobodno mo`eme da go nare~eme revolucioneren, i toa od sekoj aspekt.

59