672 - Kapital magazin 672

COVER STORY / Проблемот не е кој ги користи, туку како се користат субвенциите

број 672 цена 100 ден. | 12 септември, 2012, среда | година 13

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

exclusive

Исповест на Големиот Мајстор на Големата Ложа на Македонија...

ЖИвКО ГруевСКИ

Како ја градевме Македонската Слободна Масонерија?

Капитал број 672 12.09.2012

4

НАВИГАТОР сОдРжИНА

COVER STORY / Проблемот не е кој ги користи, туку како се користат субвенциите

БРОЈ 672 ЦЕНА 100 ДЕН. | 12 СЕПТЕМВРИ, 2012, СРЕДА | ГОДИНА 13

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

06 ...приказни од лилипутанија... Љупчо Зиков “Марамата и сакото” – има ли за што?

EXCLUSIVE

Исповест на Големиот Мајстор на Големата Ложа на Македонија...

ЖИВКО ГРУЕВСКИ

Како ја градевме Македонската Слободна Масонерија?

08 навигатор 12 cover story

Што трeбаше да каже СДСМ за субвенциите, а не кажа? проблемот не е кој ги користи, туку како се користат субвенциите. потребна е итна промена на моделот!

22 капитал ЕкСклузивно Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Dimitrie Tucovi} br 20, Skopje, p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 aleksandra.nikolova@kapital.mk Pretplata na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplata@kapital.mk Reklama i oglasi: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.mk aleksandra.stojmenova@kapital.mk Specijalni prilozi: Gordana Mihajlovska gordana.mihajlovska@kapital.mk Ovlasten praven zastapnik: Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Ivana Kuzmanovska Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka. РЕГИОНАЛНИ ПАРТНЕРИ НА кАПИТАЛ

ИздВОјуВАме

www.kapital.mk

субвенции да, но со нов модел долгоочекуваната расправа во Собранието за исплатата на субвенциите, освен меѓусебни препукувања, навреди и обвинувања меѓу пратениците на опозицијата и на власта, не донесе никакви конструктивни решенија главната поента дека е потребна промена на моделот на субвенционирање, кој очигледно, по шест години и исплатени 375 милиони евра, не ги дава посакуваните ефекти не ја кажа ниту власта, ниту опозицијата. “капитал“ анализира зошто моделот на делење субвенции во земјоделството мора да се смени?

XX Стр. 14

Што пишува во првите извештаи на Брисел за пристапниот дијалог? Ескпертите на Еу рапортирале за партизирано судство и медиуми под притисок!

30 политика

Државниот просперитет заложник на изборно– партиски математики за што се пазарaт овој пат?

36 exclusive

исповест на Големиот Мајстор Голема Ложа на Македонија ... како ја градевме Македонската Слободна Масонерија?

54 МЕнаџЕр

Менаџерите бараат формула за преживување на кризата знаење + визија + ризик = неминовен успех!

58 профил

Марјан Бојаџиев професор на годината ги учам студентите да станат подобри луѓе

64 интЕрвју

ЛаБина МитевСка директор на Mеѓународниот фестивал на филмска камера “Браќа Манаки“ “Браќа Манаки“ годинава ќе блесне во своето најквалитетно издание

14 менаџери на ремонт м

компаниите во Македонија имаат силна потреба од ново знаење, формирање силни развојни сектори внатре во компаниите, кои континуирано ќе генерираат нови и остварливи проекти. Македонските менаџери признаваат дека дел од причините поради кои сега се соочуваат со проблеми во работењето лежат во недостигот од знаење, визија, стратегија, инвестиции... кај нив самите. Свесни за проблемите, треба да преземат конкретни реформи и потези. дали го прават тоа?

XX Стр. 54

68 skopje design week

пораки од Skopje Design Week добриот дизајн е виза за извоз на производот

72 на руЧЕк Со...

иво јанкоСки генерален менаџер на трето уво ништо не може да се постигне без дисциплина

75 СпЕцијалЕн прилог нови технологии за современо живеење

88 тЕхнологии и БизниС ново лого – нова страница кон посветла иднина

54

Капитал број 672 12.09.2012

6

www.kapital.mk

...приказни од лилипутанија...

“Марамата Љупчо Зиков ljupco.zikov@kapital.mk

Една релативно нова руска поговорка, која датира од транзициско време на Јелцин, па се пренесе на Путин како шеф на државата, која толку многу економски напредува како дел од земјите БРИК што треба, нели, и ние да & се угледаме, вели вака: “Ако за еден политички проблем не знаеш кои се причините и не ти текнува за што се работи, тогаш пријателе, сигурно се работи за ПАРИ”

има ли за ш

1.

Немаше кој да му каже на Јани Макрадули минатата недела дека со скап костум и прилично волуменозна марама во џебот од сакото не само што не се оди на работа сред недела во Парламентот (особено не како социјалдемократ кој претендира и живее во филмот дека е избран од народот, а всушност, не е така), туку не се зборува за темата субвенции, која задира егзистенцијално прашање на стотици илјади земјоделци кои дваесет години се мачат и “распукуваат” по истите тие македонски села низ кои СДСМ летово кампираше. Но, Јани како Јани... Тој во моментов сигурно повеќе се грижи за чинот зошто го пишувам ова отколку за суштината на мојот наод. Затоа, очекувам да “здрви” нешто деновиве по фејсбук. Овој парламентарец, со видно променет имиџ во последните месеци, небаре е на платен список на некоја нафташка компанија или можеби има акции под 5% во таква (којзнае!?), повеќе наликува на с$ уште неосвестен конзервативец од длабока буржоаска провиниенција отколку на храбар социјалист и социјалдемократ, кој се грижи за силниот социјален и јавен интерес на земјоделците, па ете, седнал на говорница и зборува за субвенциите за земјоделците. Марамата во џебот беше клучната бариера со гласачкото тело на кое сакаше да му се обрати... Значи, “тактички сасвим погрешно”! Оттука, сакам да изразам став дека Надзорната комисија на СДСМ за субвенциите, во суштина, беше “гола вода”! Минирана уште кога почна поради неколку причини: преголема нереално изразена нервоза од страна на пратениците на опозицијата. Изгледаа фрустрирано, а во секоја секвенца со своите “говоранции“ генерираа перцепција дека тие, всушност, би ги укинале субвенциите! Вистинските проблеми во земјоделството останаа неотворени! Дека проблемот не се субвенциите како такви, туку моделите како се распределуваат и кој ги добива. На пример, од СДСМ не слушнавме суштински нешта: дека на пример, моќници и од власта, но и од опозицијата формално земаат ниви под наем, формално ги садат, не ги интересира дали никнало нешто, а суштински заработуваат баснословни

суми. Тука, нели, навидум с$ е легитимно, па дури и легално. Но, каде е опозициската анализа за иднината и за развојот на земјоделското производство!? Киднапирана е темата за приносите и за продуктивноста по хектар, какви видови насади и посеви имаме... Каде да се насочат субвенциите за подобро да бидат искористени? Зошто немаме доволно искористеност на водите? Зошто не се градат нови мелиоративни системи? Зошто не работи Злетовица? Како локалните водостопански претпријатија менаџираат со водите за наводнување? Што се случуваше летово по нивите? Какви криминали се прават со водите? Прашањето е дали пратениците на опозицијата воопшто имаат претстава за овие проблеми... Тие ниту беа, ниту сакаа да бидат подготвени за ваква седница! Нив само театарот ги интересираше. Јани, на пример, беше многу секси. СДСМ не кажа како тие би менаџирале со субвенциите? Што би сториле тие подобро? Но, нивниот најголем проблем е зошто тие не се во позиција да одлучуваат “кому” и “колку”? За нив и цифрата на доделена субвенција не е проблем... Лани на предвремените избори ВМРО-ДПМНЕ излезе со ветување за 130 милиони евра, а СДСМ излегоа со 200 милиони евра... И ајде сега, фатете им го крајот! Како дојдоа до 200 милиони евра (!?). Како лани знаеја што треба со тие пари, а годинава на Надзорната комисија заборавија да кажат уште еднаш!? Затоа, нашата порака е следната: Ајде дечки, остајте таа расправа во која и самите не верувате! Зар вие би го намалиле буџетот по овој основ!? Зар вие би намалиле буџет за да намалите тендери!? Ајде брее...!? Како би го направил тоа Јани, кога самиот за себе смета дека е едноставно “природна смена” (од Бога пратен) за Миле Јанакиевски! Оттука, концептуално и стратешки не одговара тој лик да се залага за намалување на Буџетот! Кого замајувате...? Затоа, гледајте си ги тоа нивите и бавчите... Оти со години пред да ви овозможат концепт “нивите административно да заработуваат наместо вас” ви стоеја закоравени и неископани со децении (не знаевте ни

www.kapital.mk

Капитал број 672 12.09.2012

7

и сакото”

што?

каде ви се наоѓаат). Не е убаво додека “брбљате” низ Парламентот, без суштина и длабочина, вие или вашите роднини, на нив да пресметувате субвенции за посеани едногодишни култури на кои жнеете со “ниско количество вложена енергија во единица секунда”! Единствениот напор на “трнливиот” пат до субвенциите го правите на денот кога ги пријавувате! И кога ја мрднувате главата нагоре да погледнете кон небото, прашувајќи го Господ - ќе врне ли? Вие ќе зборувате за субвенции во услови кога 80% од сите вас во Парламентот магаре и овци сте виделе во зоолошката градина среде Скопје. Ало, бре! Пребројте се. Колку од вас чекате субвенции!? И зошто акате низ селата летово? Не видовте ли каква е состојбата со земјоделците? Какви потреби имаат? Чии гласови вие чекате?! Кого заштитивте на Надзорната комисија? Кој ве учи така? Без членство ќе останете! Ако нема субвенции, потоа што ќе правите...? Ај што ќе нема членство и гласови, туку ќе нема за костуми и марами низ џеб... Алооо!?

2.

Ако се суди по застрашувачката изјава на Ермира МехметиДеваја завчера во Парламентот, работите низ земјава тргнале на “ебем” страна, дефинитивно. Ермира вели: “Ова е првпат етничките Македонци да ја водат државата кон промена на Уставот... Ова веќе не е барање на Албанците, ова денеска е одлука на пратениците Македонци и ние сме подготвени за долгата предизвикувачка и политички атрактивна битка”. Ден пред тоа албанскиот влијателен политичар Пандели Мајко, поранешен албански министер за одбрана, изјави дека “...Македонија е одамна федерализирана, само тоа таму никој не сака да го види и да го признае...!? Сето тоа некако се случува по заемното гласање “за” од страна на ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ! За повеќе прашања... Незнаејќи или несакајќи (тоа ќе го знаеме кога с$ ќе заврши со “џа” или “бу” еден убав ден) Владата да се извади од трилерот со Законот за бранители, кој сериозно ја урива, сега се заканува работите да & излезат од контрола!

Но, ајде што тоа е проблем за Владата само по себе како механички збир од министерски судбини, туку тоа може да биде сериозен проблем за стабилноста во земјата! Та нели, странски инвестиции чекавме бре луѓе – Субрата Рој, хотели, мотели, голфтерени, “Лас Вегаси”, светла натамунаваму, ласери, казина, “курци-палци”! Па, “роуд-шоу“ низ САД, Индија, Малезија, Јапонија - Американци, Кинези, Руси, Јапонци... Марсовци! И сега што... Ермира Мехмети-Деваја ви кажува дека ќе биде интересно!!?? И Ахмети кај Роберт Поповски рече дека догодина ќе биде интересно...!? Но, ок... Македонските предавници се виновни за с$... Затоа, деновиве “сексологот” Магаш преку нафтениот шверц ќе реши многу дилеми, а владините “медиумски гавази” ќе ја дотераат темата до точка самите да го препознаете виновникот! Зарем треба јас да ви го кажам... Оттука, меѓу ВМРО-ДПМНЕ и ДУИ и продолженото уфрлање на СДСМ како некаков тип спасувач на честа на ВМРО-ДПМНЕ во оваа тотално “шизофрена епизода” од македонската дневна политичка сапуница, во основа, потврдува две мои дамнешни хипотези поставени на овие страници на “Капитал“ во текот на 2001 и 2002 година: Прво, кога-тогаш, Македонците самите или ќе побараат или политичката состојба ќе ја доведат во точка кога ќе дојде до федерализација на Македонија! Пандели Мајко веќе побара да се признае фактичката состојба на теренот! Ова го напишав во 2001 и 2002 година во два наврати. Второ, дека името Македонија не е причината за грчките блокади за нашиот влез во НАТИ и ЕУ. Или не е само името. Проблем во сите дваесет години е сосема нешто друго... Го знаат сите наши политички елити кои седеле во власта. Ова е “купена утакмица”, што би се рекло. Овде одамна проблем е недостигот од визијата на македонскиот дел од политичките елити за тоа што тие сакаат и што очекуваат од сопствената држава што се мачат да ја управуваат! Но, “пимплајќи со топката на едно метро пред себе и вртејќи се без идеја околу голот без да дадат гол, тие промовираат и пошироко општествено мачење”. Ако сето тоа е така, а поинаку не е... тогаш логичното прашање е зошто

е ова така...? Дали ВМРО-ДПМНЕ и ДУИ се договориле вака да играат за да има избори, е всушност, најмалку важното прашање. И да се договориле, ќе ги направат изборите и ништо не добиваат. Оти пак ќе треба да спроведуваат реформи и како што гледаме – без пари! “Одложено рикнување” се вика тоа! И догодина ова време пак за избори ќе збориме... Ќе сакаат и претседателските да ги поместат за 2013 година... Видиш, им се може. Што мислите, не можат да го направат тоа? Па тоа е бре, чиста алхемија. Се може. И сега, на што укажува ова... Една релативно нова руска поговорка, која датира од транзициско време на Јелцин, па се пренесе на Путин како шеф на државата, која толку многу економски напредува во земјите БРИК на кои треба, нели, и ние да & се угледаме, вели вака: “Ако за еден политички проблем не знаеш кои се причините и ако не ти текнува за што се работи, тогаш пријателе, сигурно се работи за ПАРИ”. Ако така, драги мои, ги поставите нештата... Ако ВМРО-ДПМНЕ и ДУИ ова, сепак, добро го менаџираат во договор, поради сознанието дека токму овој и ваков политички и крајно етнички-националистички процес ќе им го дигне рејтингот пред избори, тогаш зошто се чудиме што ни се случувало во 2001 година!? Па и тогаш беше исто. И 2001 година беше една година пред избори – ОКТА, Тајван, скандалозни приватизации... Требаше ли тоа да се “испегла“...!? Да не заборавиме, и тогаш СДСМ застана зад ВМРО-ДПМНЕ... Дури и влада направија! И с$ се заврши како што треба. Како што гледаме. Тогаш зошто да менуваме модели кои функционираат!? Што е еден Устав, едно уредување, едно НАТО и едно ЕУ поважно од стилот на живеење и костумите со волуменозни марами во десниот џеб од сакото...!? Сега дури имаат и посилно алиби... Па, и Нова демократија и Пасок се во иста влада од сосема идентични причини - да “пеглаат”! Но, не политички разлики, туку цифри и долгови...! Ципрас ќе почека прво неколку европски државници да си заминат од политичката сцена...!? ДУИ и Ермира што ќе прават!? Не се секирајте, за нив има место - секаде, секогаш и во вечни времиња! Амин.

Капитал број 672 12.09.2012

НАВИГАТОР

> БРОЈКА

1,4

ИЗЈАВА НА НеделАТА

милиони евра се потрошени за увоз на вода во Македонија во првите шест месеци од годинава. Според податоците од Државниот завод за статистика, лани увозот на вода чинеше 2,2 милиони евра, а најмногу е купена од Србија, во вредност од 1,5 милиони евра. Извозот на вода од Македонија е драстично помал и во првата половина од годинава изнесуваше 71.059 евра, а во 2011 година само 82.262 евра. Македонија вода ВлАдИмИР ПуТИН извезува главно во Израел и во Австралија. претседател на Русија

победник на неделата

+

На Македонија ñ требаат храбри бизнисмени, кои без предрасуди и ограничувања јавно ќе зборуваат за проблемите со кои меНдеРес КучИ се соочуваат додека работат. Велат, проблемите што се дискутираат, полесно се решаваат. Еден од луѓето што целосно се вклопува во описот на менаџери-лидери во бизнисзаедницата е претседателот на Стопанската комора на Северозападна Македонија, Мендерес Кучи, кој во време кога политичарите повеќе се занимаваат со сопствените рејтинзи и калкулираат каков би бил исходот од нови парламентарни избори, ги истакна сите клучни проблеми кои го кочат развојот на економијата. Тој не се воздржа да дискутира и за некои непопуларни мерки, како што се зголемувањето на стапката на ДДВ, со цел да се зголемат приходите во Буџетот, а парите наместо за непродуктивни цели, да се наменат за развојни проекти. Во време кога домашните компании немаат пари ниту за основните трошоци, Кучи отворено ñ порача на Владата навреме да ги плаќа своите обврски кон приватните компании и да го врати заостанатиот ДДВ. Тој смета дека не може да се зборува за зголемување на извозот, кога сопствената држава го казнува бизнисот со тоа што не му плаќа редовно. Мендерес Кучи предупреди дека економската состојба во државата веќе мириса на рецесија и во насока на ублажување на негативните ефекти врз компаниите и граѓаните, Стопанската комора на Северозападна Македонија предложи и нови мерки до Владата. Тој вели „секоја мерка ќе значи стегање на некој ремен, а ние прво велиме ременот да го стегне Владата со нејзините трошоци и непродуктивни инвестиции“.

“

Љубителите на групниот секс велат дека тој е подобар од обичниот, бидејќи како и во секоја тимска работа, секој учесник може да си земе пауза и да забушава“. Вака Путин ги коментира оргиите кои една од членките на казнетата група Pussy Riot ги организирала кога тој заминал од премиерската функција.

“

8

www.kapital.mk

Владата досега потроши 80% од планираниот буџетски дефицит

О

д вкупно 198 милиони евра, колку што беше планирано за цела година, Владата веќе во првите седум месеци од годината создаде буџетски дефицит од 162 милиони евра. Тоа значи дека до јули планот за дефицитот е исполнет со 80%. Доколку власта остане на определбата дупката

ПОРАКА Од дАВОс

Пристапот до капита корупцијата и админ - клучни проблеми з Најпроблематични фактори за водење бизнис

(процент на одговори на бизнисмените)

Пристап до финансии

17.1

Несоодветно образовани работници

12.5

Корупција

11.5

Неефикасна администрација

11.4

Лоша инфраструктура

9.3

Нестабилност на политиките

5.7

Недоволен капацитет за иновации Даночни регулативи

5.4 3.7

Криминал и кражби

3

Нестабилност на владата

2.9

Извор: Светски економски форум

Тимот од Светскиот економски форум од Давос ги распрашувал македонските менаџери за да создаде вистинска претстава за условите за инвестирање во Македонија и соодветно да ја рангира земјата во Извештајот за конкурентност на економиите. Нашата економија годинава доби оценка 4, што е полошо од лани, кога просечната оценка беше 4,1 Александар Јанев

П

aleksandar.janev@kapital.mk

р и с т а п о т д о ф и н а н с и и, несоодветно образованата работна сила, корупцијата во институциите, неефикасната јавна администрација и лошата инфраструктура се клучните проблеми за водење бизнис што ги истакнале македонските бизнисмени во анкетата на Светскиот економски форум. Тимот од Давос ги распрашувал македонските менаџери за да создаде вистинска претстава за условите за

инвестирање во Македонија и соодветно да ја рангира земјата во Извештајот за конкурентност на економиите. Како што е веќе познато, нашата економија годинава е рангирана на 80 место според конкурентноста со оценка 4, што значи мало влошување во споредба со лани, кога просечната оценка беше 4,1. Иста оценка како Македонија доби и Хрватска. Владата, пак, со сопствено објаснување за рангирањето на Македонија во овој Извештај. „Македонија, всушност, ја задржа конкурентноста споредено со лани, но

www.kapital.mk

во Буџетот да не надминува 2,5% од БДП, следните неколку месеци ќе мора да троши толку пари колку што ќе има. Буџетскиот дефицит годинава се финансира со заемот од 75 милиони евра од Дојче банк, но и со позајмувања на државата на домашниот пазари. Со фискален дефицит од 2,5% од БДП и јавен долг од 30% од БДП, Македонија важи за нискозадолжена земја, меѓутоа според економистите, проблематичен е начинот на трошење на позајмените пари. Дури 85% од државниот буџет се троши за тековни потреби, а само 15% за капитални инвестиции.

Капитал број 672 12.09.2012

НАВИГАТОР

> БРОЈКА

133.448 блокирани сметки се регистрирани во август, објави Народната банка. Најновите податоци покажуваат дека во споредба со претходниот месец, бројот на блокирани сметки на фирми и на граѓани се намалил за 496. Бројот на фирми со блокирани сметки во август изнесува 57.719, а на физички лица 75.729.

ал, нистрацијата за бизнисот С

лидери

МАКсИМ ПРОхОРОВ

влезот на нови земји на оваа листа придонесе Македонија да биде послабо рангирана годинава. Рангирањето на Сејшелите за првпат на оваа листа пред нас придонесе Македонија да падне од 79 на 80 место. Земјите од регионот се далеку послабо рангирани“, истакна вицепремиерот за економски прашања, Владимир Пешевски. По одделни индикатори, најмногу влошувања во рангирањето се евидентирани кај инфлацијата, бидејќи Македонија ја заврши 2011 година со инфлација од 3,6% со што излезе од групата земји со просечен раст на цените меѓу 0% и 2%. Влошување има и кај воведувањето технологии од компаниите, истражувачката соработка меѓу универзитетите и фирмите, односот работник-работодавач, капацитетот за иновации. Подобрување е евидентирано кај достапноста до финансиски услуги, товарот од владините регулативи, квалитетот на авиотранспортот, сигурноста на банките. Но, економистите коментираат дека 80 место е лоша позиција и значи неконкурентна економија. Според нив, конкурентноста може да се подобри само ако се создадат подобри услови за водење бизнис, национални проекти за подобрување на инфраструктурата, елиминирање на корупцијата и владеење на правото. „Индексот на конкурентноста, пред сé, е индикатор на факторите за долгорочен раст. А, за долгорочен раст не е доволна, иако е важна, само финансиската стабилност, туку се важни и други фактори, како што се иновативноста, ефикасноста на пазарите, кредибилитетот на регулаторните институции и економската инфраструктура. Дури и кај јавните инвестиции не е примарен нивниот апсолутен обем, туку придонесот во зголемување на продуктивноста на економијата во целина“, оценува универзитетскиот професор Владимир Филиповски. Во време кога Европа се соочува со тешка економска криза, земјите од регионот забележаа драматично намалување на конкурентноста. Црна Гора годинава е рангирана 12 места подолу, Албанија 11, Грција 6, а Хрватска 5 места полошо од лани.

о нова инвестиција од 1,5 милиони евра во опрема за експлоатација на рудата се продолжува векот на рудникот Саса, кој е една од најуспешните компании во земјава

Р

лИНО ЧеРВАР

акометарите на Металург обезбедија уште една сезона во финалните натпревари на Лигата на шампионите со победа над норвешкиот првак Хаслум

не им беше неделата

Т

НИКОлА ТОдОРОВ

оа што министерот “ја почитува и не сака да ја навреди лекарската фела“ ништо не му помага сé додека чепка во џебот на лекарите, кои му се заканија со штрајк

Н

ВАлеРИ ТРИеРВеИлеР

ема среќа партнерката на францускиот претседател, Франсоа Оланд, со медиумите, па од самото вселување во Елисејската палата е во војна со нив

9

мисла на неделата

Светот е поделен на луѓе кои работat и на луѓе кои ги прибираат заСлугите. обиди Се да бидеш во првата kлаСа

Двајт Мороу американски бизнисмен

_

губитник на неделата

„Сепак го направи тоа“. Вака германските весници на нож ја дочекаа одлуката на претседателот на Европската централна МАРИО дРАГИ банка за откуп на државни обврзници од презадолжените земји. Со овој потег Марио Драги само покажа дека е немоќен пред налетот на должничката криза во еврозоната, но и под притисокот на евролидерите. Иако секој здрав разум деновиве коментираше дека ЕЦБ не смее да се вплетка во должничкиот вртлог затоа што уште повеќе ќе ја наруши стабилноста на банкарскиот сектор, Драги не ги послуша. А, го дели нивниот став, затоа што сепак се обиде да даде отпор на притисокот од политичарите. Но, не успеа, и тоа може да му се врати као бумеранг. Бидејќи она што изгледа како брзо и флексибилно решение за спас на Италија и на Шпанија, всушност е многу опасен обид за должничката криза да се реши со прекумерно печатење пари. И најголемата опасност за Драги доаѓа од Германија, каде што медиумите остро коментираат дека ЕЦБ учествува во „целосно нетранспарентна и политички нелегитимна прераспределба на богатството од северот на југот“. Оваа атмосфера ја руши довербата на јавноста кон првиот човек на Европската централна банка, што е уште еден удар врз политиката за спас на еврото и на еврозоната. На тој начин се заслабнува позицијата на Марио Драги, кој е на самиот почеток од својот мандат.

Капитал број 672 12.09.2012

ГРафиК На Неделата...

300,000 280,000 260,000

и

Јануари

Февруари

Март

Април

272,2

290

288,272

320,000

Извор: Државен завод за статистика

309,536

298,476

340,000

3 фаКти Кти за... К 325,129

335,810

извозот продолжува да паѓа

327,357

НаВиГатОР

338,095

10

www.kapital.mk

Мај

Јуни

Јули

звозот на Македонија во првите седум месеци достигна 2,28 милијарди долари, што е пад од 4,7% во споредба со првите седум месеци од минатата година. Најголем пад има во април годинава, кога вредноста на извезените производи и услуги беше помала за дури 18% во споредба со истиот месец лани.

104,8

милиони евра вреди монетарното злато во државните девизни резерви милиони евра беше рекордната вредност годинава, а беше постигната во февруари милиони евра е најниската вредност на монетарното злато во изминатите пет години

светот низ медиумите...

Time

Според американскиот магазин, нема ништо од децентрализацијата на моќта во Вашингтон.

Oд најавата на Клинтон дека државата ќе се демократизира останува само тоа дека владата е с$ посилна, а контролата послаба. lll

The Economist

Во азија зија за многу брзо време ќе важат нови правила на игра. традиционалните догми дека источњаците се вредни луѓе кои живеат за да работат и ништо да не потрошат за брзо време ќе станат дел од историјата. lll

Капитал

Бугарски Капитал пишува дека не постои ниедна друга причина за војна меѓу еУ и Газпром, освен решеноста на Брисел да ја намали зависноста од руски гас. lll

Financial Review

Голдман Сакс и можното преземање на Најн ентертејнмент е главна тема на највлијателниот австралиски бизнисвесник. Сопственоста на мултинационалните компании с$ повеќе се одразува на цените на светските берзи. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1

Бензините наскоро 120 денари за литар?! Како ќе преживее бизнисот?

2

Скандал: И фирмите ќе мора да плаќаат такса за слушање музика!

3

Индискиот милијардер Субрата Рој го купи хотелот Славија?!

4

Тензичен старт на расправата за законот за бранители

Винарницата Стоби на Т гроздобер, се славеше Еден од главните покровители на Тиквешкиот гроздобер беше винарската визба Стоби. Во рамките на прославата, на штандот на Стоби, кој имаше централно место на плоштадот во Кавадарци, посетителите дегустираа квалитетно вино од винарницата

С

александра Спасевска

aleksandra.spasevska@kapital.mk

електирана музичка програма, врвно вино, гости од соседните земји, вински карневал, газење на грозјето, огномет и бразилски танчарки. Годинашниот Тиквешки гроздобер привлече илјадници гости од земјата и од странство. На традиционалната манифестација, којашто секоја година се одржува во Кавадарци, со свои штандови присуствуваа сите домашни винарници и нудеа квалитетно домашно вино. Еден од главните покровители на Тиквешкиот гроздобер беше винарската визба Стоби. Во рамките на прославата, на штандот на Стоби,

кој имаше централно место на плоштадот во Кавадарци, посетителите дегустираа квалитетно вино од винарницата. Како дел од годинашната програма се одржа и изложба на олдтајмери, трка со магариња, таблијада. Се дегустираше вино и ракија, а настапуваа голем број домашни и странски музички звезди, меѓу кои кои бендовите Галија, Ван Гог, Дубиоза колектив, Нокаут. Тие како дел од организацијата на гроздоберот, пред настапот беа на свечен ручек во ресторанот на винарската визба Стоби во Градско. Како дел од наградите за посетителите на штандот, винарницата бираше и највесело друштво, кое ќе добие тура низ винскиот подрум на Стоби.

МБИ10

3.000

МБИД

2.800 2.600 2.400

www.kapital.mk

2.000

прОЦенки...

ТОп весТи...

ЉупчО димОвски

министер за земјоделство

мби 10

О

ваа година има сериозни потфрлувања кaj приносот на грозјето, особено во одделни реони на Тиквешкиот регион, поради климатските случувања, суша во летниот и измрзнување во зимскиот период. Регистрирано е потфрлување на родот од околу 30%. Тоа не е добро, бидејќи се стремиме да го зголемиме производството на грозје и вино, вели министерот за земјоделство, Љупчо Димовски.

3.000 2.800 2.600 2.400

МБИ 10

2.200

1.827,74

2.000

МБИ 10 1.800

06/10 10/10 02/11 05/11 09/11

започна изградбата на автопатот демир капија-смоквица

52% С изнесува уделот на услугите во создавањето на македонскиот БДП, покажуваат најновите статистички податоци. Преработувачката индустрија придонесува со околу 23% .

Херман ван рОмпуј

На карневалската свеченост, покрај карневалските поставки од Кавадарци, учествуваа и поставки од Макарска, Хрватска, Птуј, Словенија, Углевик, Босна и Херцеговина и од Воден, Грција. Учествуваа и карневалски поставки од струмичкиот и од прилепскиот карневал. По изборот на кралот и кралицата на Тиквешкиот гроздобер, симболично го пресекоа првиот грозд, со што и официјално беше прогласен почетокот на бербата на грозје, иако пред десетина дена таа веќе масовно е започната. Грозјето се газеше во каца на градскиот плоштад и гостите со чаша црвено вино наздравија за богат и бериќетен гроздобер. Според организаторите на оваа традиционална манифестација, Тиквешкиот гроздобер од година во година станува с$ попопуларен за посетителите.

претседател на Европскиот совет

о поставување каментемелник на 8 септември започна изградбата на автопатот Демир КапијаСмоквица во должина од 28 километри. Со оваа делница, која треба да биде готова во 2016 година, треба да се комплетира Коридорот 10. Вкупната инвестиција е 257 милиони евра. Демир КапијаСмоквица ќе биде автопат со по две ленти, ќе има два тунели и шест моста, од кои најголемиот во должина од околу 660 метри, кој ќе биде најголемиот мост во државата. Премиерот Никола Груевски истакна дека оваа инвестиција е една од најголемите инфраструктурни проекти во последните 20 години.

кој ќе влезе прв во еу, по Хрватска? министерството е помина ни за земјоделство половина час од изјавата на доби нова претседателот на модерна зграда Европскиот совет,

Н

Херман ван Ромпуј, дека Црна Гора е следната земја што по Хрватска ќе стане членка на Европската унија, а од Брисел стигна демант. Петер Стано, портпарол на еврокомесарот за проширување, Штефан Филе, порача дека сите земји-кандидати за членство ќе напредуваат и ќе стануваат членки на Унијата според брзината, заслугите и напорите во исполнувањето на критериумите, а за тоа кој ќе биде побрз, Стано порача да се почека најновиот годишен извештај на Европската комисија.

1.800 06/10 10/10 02/11 05/11 09/11 12/11 04/12 08/12

берза

родот на грозјето потфрли за 30%

Тиквешки виното

60 секунди брифинг

2.200

М

инистерството за земјоделство доби нова административна зграда. Во објект кој се простира на површина од 9.000 метри квадратни ќе се сместат вкупно 467 лица, од кои 366 вработени во Министерството и 101 од Агенцијата за храна и ветеринарство. Зградата, вредна 4,3 милиони евра, е изградена за две години. Со преселувањето на сите сектори и органи ќе се зајакне административниот и управувачкиот капацитет на Министерството, ќе се обезбедат услови за ефикасно функционирање и квалитетно и навремено извршување на обврските. Според министерот за земјоделство, Љупчо Димовски, новиот објект е изграден од квалитетни материјали, по европски стандарди.

2010/2012 Max. 2.827,62 МБИ10 10 2010/2012 Min. 1.847,52 МБИ МБИ 10 МБИ 10 2010/2012 Max. 2.827,62 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 Min. 1.847,52 ЗК Пелагонија 2010/2012 Max. 2.827,62 2.827,62 2010/2012 Max. МБИ 10 2010/2012 Max. 2.827,62 Раздвиженост на Македонската 2010/2012 ДОБИТНИКMax. Min. 2.827,62 1.847,52 Min. 1.847,52 2010/2012 НАЈГОЛЕМ берза. Прометот изминатата 2010/2012 Min. недела 1.847,52 2010/2012 1.847,52 порасна за повеќе од 50%Min. во споредба ЗК Пелагонија со претходната недела. Акциите на +30,00 +1,42% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Алкалоид и на Телеком имаа најголемо 2010/2012 ЗКПелагонија Пелагонија НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИКMax. 2.827,62 ЗК учество во прометот. ЗК Пелагонија 2010/2012 Min. 1.847,52 ЗК Пелагонија НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК +30,00 +1,42% УНИ Банка НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК +30,00 +1,42% +30,00 +1,42% НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ЗК Пелагонија +30,00 +1,42% +30,00 +1,42% УНИ Банка -149,00 -49,67% НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК УНИБанка БанкаГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ УНИ +30,00 +1,42% УНИ Банка УНИ Банка -149,00 -49,67% DOW JONES НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК -149,00 -49,67% -149,00 -49,67% УНИ Банка -149,00 -49,67% DOW JONES -149,00 -49,67%

1.827,74 1.827,74 1.827,74 1.827,74 1.827,74 2.150,00 1.827,74 2.150,00 2.150,00 2.150,00 2.150,00 2.150,00 151,00 2.150,00 151,00 151,00 151,00 151,00 151,00 151,00

DOWJONES JONES DOW -149,00 DOW JONES

DOW JONES 13.500

-49,67%

13.000 12.500 13.500 12.000

DOW JONES

DOW JONES

13.000 11.500 12.500 13.500 13.500 11.000 13.500 12.000 13.000 13.000 13.500 10.500 13.000 11.500 12.500 12.500 13.000 10.000 12.50007/07 11.000 12.000 12.000 12.500 12.000 10.500 11.500 11.500 13.500 12.000 11.500 10.000 11.000 11.000 13.000 11.500 11.00007/07 10.500 10.500 12.500 11.000 10.500 10.000 10.000 12.000 10.500 10.00007/07 07/07 11.50007/07 10.000 07/07

11.000

21/08

05/10

19/11

03/01

17/02

21/08

05/10

19/11

03/01

17/02

21/08 05/10 05/10 19/11 19/11 03/01 03/01 17/02 17/02 21/08 21/08 05/10 19/11 03/01 17/02 21/08 05/10 19/11 03/01 17/02

13.306,60

10.500 10.000

07/07

21/08

05/10

13.306,60 13.306,60 13.306,60 13.306,60 13.306,60

19/11

+0,41% 03/01 17/02

Ќе продолжи ли растот на цените на американските акции? Ова е клучното +0,41% ДРУГИ ПАЗАРИ прашање по објавенитe мерки на Европската централна банка за справување FTSE 100 со должничката 5.797,71 криза. +0,05% +0,41% +0,41% Nikkei225 ДРУГИ ПАЗАРИ S&P 500 FTSE 100ПАЗАРИ Nasdaq ДРУГИ ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ Nikkei225 DAX ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ S&P 500 FTSE 100 FTSE 100 TOPIX100 FTSE Nasdaq Nikkei225 Nikkei225 FTSE 100 Nikkei225 DAX S&P500 500 S&P Nikkei225 ДРУГИ S&P 500ПАЗАРИ TOPIX Nasdaq Nasdaq S&P 500 ВАЛУТИ Nasdaq DAX 100 FTSE DAX Nasdaq DAX TOPIX Nikkei225 TOPIX DAX Фунта евро TOPIX ВАЛУТИ S&P 500 TOPIX СТАПКА Nasdaq ВАЛУТИ ВАЛУТИ DAX Фунта евро 1,2485 ВАЛУТИ ВАЛУТИ TOPIX ПРОМЕНА

8.869,37 +0,41% -0,03% +0,41% 1.437,92 +0,41% 5.797,71 +0,05% 3.136,42 +0,02% 8.869,37 -0,03% 7.213,20 +0,41% -0,02% 1.437,92 +0,41% 5.797,71 +0,05% 5.797,71 +0,05% 737,34 +0,30% 5.797,71 +0,05% 3.136,42 +0,02% 8.869,37 -0,03% 8.869,37 -0,03% 5.797,71 +0,05% 8.869,37 -0,03% 7.213,20 -0,02% 1.437,92 +0,41% 1.437,92 +0,41% 8.869,37 -0,03% 1.437,92 +0,41% 737,34 +0,30% 3.136,42 +0,02% 3.136,42 +0,02% 1.437,92 +0,41% 3.136,42 +0,02% 7.213,20 -0,02% 5.797,71 +0,05% 7.213,20 -0,02% 3.136,42 +0,02% 7.213,20 -0,02% 737,34 +0,30% 8.869,37 -0,03% 737,34 +0,30% 7.213,20 -0,02% евро долар 737,34 +0,30% 1.437,92 +0,41% 737,34 +0,30% 3.136,42 СТАПКА +0,02% 7.213,20 -0,02% евро долар 1,2790 737,34 ПРОМЕНА +0,30%

13.306,60 други пазари

VALUTI

£ €

СТАПКА

Фунта евро евро Фунта -0,02% Фунта евро 1,2485 Фунта СТАПКА евро СТАПКА ВАЛУТИ ПРОМЕНА СТАПКА СТАПКА

1,2485 1,2485 -0,02% 1,2485 ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА ПРОМЕНА 1,2485 Фунта евро ПРОМЕНА ПРОМЕНА -0,02% -0,02% СТАПКА -0,02% ЗЛАТО ФЈУЧЕРСИ -0,02% 1,2485

1.732,30 ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО FJU^ERSI ФЈУЧЕРСИ -0,02% ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО ЗЛАТО 1.732,30 ZLATO ЗЛАТО ЗЛАТО Нафта Брент ФЈУЧЕРСИ 1.732,30 1.732,30 1.732,30 114,57 1.732,30 Нафта Брент ПРОМЕНА

ЗЛАТО

114,57 1.732,30 114,57 114,57 114,57 114,57

€ $ СТАПКА

евро долар долар евро -0,21% евро долар 1,2790 евро долар СТАПКА СТАПКА ПРОМЕНА СТАПКА

СТАПКА 1,2790 1,2790 -0,21% 1,2790 ПРОМЕНА ПРОМЕНА 1,2790 евро долар ПРОМЕНА ПРОМЕНА -0,21% -0,21% СТАПКА -0,21% -0,21% 1,2790 ПРОМЕНА

-0,21% -0,47% -0,47% -0,47% -0,47% -0,47% +0,28% -0,47%

Нафта Брент Брент Нафта Нафта БрентBRENT NAFTA Нафта Брент +0,28% Нафта Брент

114,57

-0,47%

+0,28% +0,28% +0,28% +0,28%

пОдаТОЦиТе се Од ден 10.09.2012 дО 15ч.

+0,28%

3.300 3.100 2.900 2.700 2.500 2.300 2.100 1.900 1.700 07/10 10/10 0

Капитал број 672 12.09.2012

12

www.kapital.mk

воведник

Биљана ЗдравковскаСтојчевска

biljana.zdravkovska@kapital.mk

Покачувањето на ДДВ сепак е решение

М Како и да е с$ се сведува на тоа дека државата мора поодговорно да ги троши државните пари и да ги стави во ред јавните финансии. Тоа не е ништо ново и невидено, бидејќи буквално сите земји во регионот, па и пошироко мораа да си ги соберат нозете колку што им е долга чергата, за да можат со што помалку последици да ја преживеат кризата. Прашањето е само кога ќе се направат болните потези. Дали навреме или кога ќе стане јасно дека Потемкиновите села не можат да н$ спасат од реалноста која ја живееме

инатата недела еден бизнисмен имаше голема храброст јавно да отвори една многу болна и политички непријатна тема. Во предлог-решенијата за излез од лошата економска состојба Мендерес Кучи од позиција на бизнисмен и прв човек на Стопанската комора на Северозападна Македонија прозборе за ДДВ и за државната каса која с$ потешко се полни. Покрај барањата за побрз поврат на ДДВ, за првпат се споменува можност за покачување на стапката на ДДВ. „Иако покачувањето на ДДВ е болно, тоа е едно од решенијата. Празните државни фондови мора да се наполнат од некаде“. Ваква отворена изјава ретко се слуша од некој претставник на бизнисот. Иако неофицијално повеќето од бизнисмените се на истиот став. Дека покачувањето на ДДВ ќе биде неизбежен потег ако Владата не успее да обезбеди свежи, нови пари со кои ќе ги покрие дупките во Буџетот. Владата сепак е таа која треба да пресече и да донесе одлука со полна политичка одговорност и со сите ризици кои таквата одлука ги носи. Можеби Владата сепак ќе се одлучи да не го покачува ДДВ и ќе најде начин да се задолжи во странство. И тоа е легитимно решение. Одлуката во случајов треба да биде да се избере кое е помалото зло. Во секој случај, ваквата ситуација на статус кво и негирање на проблемот не може повеќе да продолжи. Од причина што компаниите се веќе истоштени, а статистиката само го потврдува она што се случува во реалноста - дека производството во индустријата и извозот паѓаат речиси една година. Ако на компаниите и на економијата

им оди лошо, тогаш и граѓаните мора кога-тогаш да го почувствуваат тоа врз својот џеб. Бидејќи едноставно не е можно да имаме несреќни и слаби компании од една, а среќни и богати граѓани од друга страна. Тоа на долг рок неизбежно ќе се одрази во поголема задолженост и с$ потешко отплаќање на долговите. Како и да е с$ се сведува на тоа дека државата мора поодговорно да ги троши државните пари и да ги стави во ред јавните финансии. Тоа не е ништо ново и невидено, бидејќи буквално сите земји во регионот, па и пошироко мораа да си ги соберат нозете колку што им е долга чергата, за да можат со што помалку последици да ја преживеат кризата. Хрватска и Србија веќе ги зголемија стапките на ДДВ, Црна Гора се мисли како да го направи тоа, а Словенија ако не го направи тоа & се заканува банкрот. Грција и речиси сите европски земји се принудени да ги кратат сите непотребнии непродуктивни трошења, да кратат плати и да отпуштаат вработени во државните служби, да ги намалуваат социјалните програми финансирани од државните буџети...Се спасуваат индустрии и компании за да не потонат под ударот на кризата, се бараат нови извозни пазари, се лобира за нови зделки, се градат големи јавни инвестициски и инфраструктурни проекти... Ове е дефинитивно време кога политичарите кои се на власт мора да бидат подготвени да носат болни решенија. Прашањето е само кога ќе се направат болните потези. Дали навреме или кога ќе стане јасно дека Потемкиновите села не можат да н$ спасат од реалноста која ја живееме.

нА 26-ти СЕПТЕМВРИ Најновиот број на Банките & Бизнисот кој излегува на 26 септември донесува: l Како може да наплатите побарување? Колку денови се потребни за наплата на одредено побарување? l Сите бараат кредит за рефинансирање. Како до него? l Анализа на шестмесечните финансиски извештаи на компаниите и на банките. Кој како работи годинава и кои се очекувањата? l Интервју Сашо Арсов: Кризата и менаџирањето со компаниите, како да постапуваат менаџерите? l Како се финансира откуп на грозје? l Како екс-гувернерот Рохатински стана советник на Тодориќ? l Анализа на банкарските афери во Србија и во Словенија l Зошто сега сите ја напаѓаат Европската централна банка?

Капитал број 672 12.09.2012

14

www.kapital.mk

cover story

Што трeбаШе да Каже СдСМ за

Проблемот не е кој ги користи, туку како се користат субвенциите

-120 -220

560,37

620,90

283,54

-276,83

-169,69

-20

-312,37

80

250,36

180

192,71

280

362,39

380

308,53

480

Извоз на храна Увоз на храна Трговски дефицит

-267,91

580

извоз и увоз на храна (во Мил $) 518,28

680

-320

Потребна е Промена на 2006

2007

2008

2009

www.kapital.mk

Капитал број 672 12.09.2012

cover story

-298,76

-229,41

328,70

373,24

558,11

672,00

Субвенциите, а не Кажа?

15

е итна а моделот!

2010

2011

Капитал број 672 12.09.2012

16

www.kapital.mk

cover story

Долгоочекуваната расправа во Собранието за исплатата на субвенциите, освен меѓусебни препукувања, навреди и обвинувања меѓу пратениците на опозицијата и на власта, не донесе никакви конструктивни решенија. Во преполната собраниска сала, каде што како сведоци освен тројца министри, беа повикани заменициминистри, директори на агенции, институции, земјоделски здуженија и асоцијации, вкупно 78 на број, наликуваше повеќе на циркус отколку на собраниска расправа. Главната поента дека е потребна промена на моделот на субвенционирање, кој очигледно, по шест години и исплатени 375 милиони евра, не ги дава посакуваните ефекти не ја кажа ниту власта, ниту опозицијата. Додека тие се расправаат дали субвенции зема земјоделец близок до ВМРО-ДПМНЕ или СДСМ, земјоделското производство континуирано се намалува, а с$ повеќе расте увозот на храна. “Капитал“ анализира зошто моделот на делење субвенции во земјоделството мора да се смени?

Александра Спасевска

В

aleksandra.spasevska@kapital.mk

ладата не им ги исплатила целосно на земјоделците ветените 115 милиони евра субвенции за 2011 година. Се прават малверзации со д ржавното з емјоделско земјиште и исплатата на субвенциите. Субвенции се исплатуваат на луѓе блиски на владејачката ВМРО-ДПМНЕ. Се исплаќаат субвенции во сточарството без податоци за бројот на грла, а државно земјиште добиваат и нерегистрирани земјоделци. Ова се главните аргументи кои ги кажа опозицијата на долгоочекуваната расправа на надзорната комисија за исплатените субвенции, со цел да докаже дека исплатените субвенции во последните шест години не се контролираат и не даваат никаков ефект. Расправата, којашто повеќе изгледаше на циркус, на која беа повикани 78 сведоци, меѓу кои тројца министри, пратеници, директори на државни агенции, инспекторати и земјоделски здруженија собрани на едно место во законодавниот дом, каде што се носат клучните законски измени во сите сфери, наместо да резултира со донесување конкретни заклучоци за тоа кои се најголемите проблеми во аграрот и како да се решат, се сведе на дневни партиски препукувања. Ниту власта, а уште помалку опозицијата, којашто побара да се одржи расправата, не предложија мерки и модели како да се надминат проблемите во земјоделството и како да се подигне квалитетот на земјоделското производство. И додека главно обвинување на опозицијата беше прашањето дали во 2011 година за субвенции се исплатени 115 милиони евра, како што изјавил премиерот, 93 милиони евра, како што пишува во финансискиот извештај на Платежната агенција или 65 милиони евра, како што е пресметано во завршната сметка на Буџетот, министрите се бранеа со одговорот дека ако не биле субвенциите, земјоделството ќе било во уште покатастрофална состојба. Наместо дебатата да се сведе на прашањето како субвенциите да го зголемат домашното производство на месо и месни производи, кои се најголема увозна ставка во прехранбената индустрија, пратениците се фатија за гуша за тоа кој не го почитува Деловникот на Собранието и дали истекле

20,4% 375

порасна увозот на храна лани споредено со 2011 година

милиони евра исплати Владата за субвенции во изминатите шест години 15 минути предвидени за прашања или има уште 20 секунди. На ме с то д а најд ат р ешение како преку финансиската поддршка да се реши проблемот со наводнување во Овчеполскиот регион, каде што поради сушата, годинава се бележи рекордно намалување на приносите, на пратениците им беше поважно да дискутираат дали на некоја од пратеничките & се погодила бојата за коса или не. Додека сите земји во светот носат мерки и мака мачат како да се справат со растечките цени на суровините, кои годинава го достигнаа рекордот, врвот на расправата беше дали на братот на ТВ-водителот Миленко Неделковски незаконски му биле исплатени 10.000 евра за субвенции за 150 кози и дали таткото на потпретседателот на СДСМ, Гордан Георгиев, закупил државно земјоделско земјиште и незаконски зел субвенции. Иако на расправата беа отворени прашања како што е пропаѓањето на агрокомбинатот Џумајлија, каде што нејзиниот сопственик проневери милионски суми државни пари со реиздавање државно земјоделско земјиште, а во исто време добиваше субвенции од државата, никој не излезе со конкретно решение како да се спречат вакви случаи кои во државава според примерите на опозицијата, ги има многу.

Субвенциите не го намалуваат увозот на храна!

И додека траеја дневно-политичките препукувања и објаснувања на власта и на опозицијата за тоа дека обвинувањата на СДСМ се лажни и нема малверзации

За какви малверзации обвинува опозицијата!? На жестоката надзорна расправа, на која една недела потоа & следуваа прес-конференции и од власта и од опозицијата, секојдневно излегувајќи со докази за малверзации при исплатата на субвенции, беа спомнати неколку примери. Пратеникот Игор Ивановски покажа документи и фотографии на земјиште на фирмата Магрива доо од Кавадарци, на која за периодот од 2009 до 2012 година & биле исплатени вкупно 50.000 евра субвенции за ореви. А според него, ореви нема, тие мистериозно исчезнале. На ова со докази и со сведок следниот ден реагираше

министерот за земјоделство, Љупчо Димовски, кој изјави дека опозицијата лаже и дека сопственикот на фирмата не зел субвенции. Маријанчо Николов од СДСМ побара да му објаснат каде е објавен тендерот за фирмата Натурал фуд од Градско, чиј управител е Ратко Неделковски, брат на ТВ-водителот Миленко Неделковски. Според него, оваа фирма добила 10.000 евра субвенции од Владата за 150 кози, но тој никаде не успеал на интернетстраницата да најде тендер за овие пари. Одговорот од Министерството за земјоделство на ова обвинување е дека се работи за пасиште, а не за

земјоделско земјиште и дека фирмата законски добила субвенции за козите кои ги одгледува. Макрадули пак, го обвини заменикминистерот за земјоделство, Коњановски, дека во Штипско делел земјоделско земјиште на студенти кои не се регистрирани како земјоделци. Коњановски следниот ден излезе со докази дека студентите, всушност, биле регистрирани земјоделци, кои според законот, имаат право да користат државно земјоделско земјиште. И по презентираните документи и фотографии и од едната и од другата страна не се знае кој лаже.

www.kapital.mk

Капитал број 672 12.09.2012

cover story Македонски апсурди

Големите земјоделци добиваат помалку субвенции од малите!

Е

дна од најголемите контроверзии во моделот на исплатата на субвенции е тоа што големите комбинати и земјоделски стопанства кои одгледуваат голем број грла и обработуваат големи површини добиваат многу помалку пари за субвенции отколку индивидуалните земјоделци. Тоа е доказ дека наместо окрупнување и конкурентност на земјоделството, политиката на субвенционирање во преден план го има социјалниот аспект. Според моделот којшто сега се применува во Македонија, големите комбинати коишто имаат поголемо производство и поголем број грла добиваат помалку субвенции споредено со малите производители. Според скалестиот модел на субвенционирање, фармите

на терен и дека министерството не презентира релевантни докази, никој не одговори на клучното прашање. Во која насока се движи аграрот, како да се решат најголемите проблеми кои со децении ги мачат земјоделците и како да постигнеме квалитетно и конкурентно производство? Од 2 0 0 6 г о д и н а, о т к а ко п о ч н а поинтензивното субвенционирање во земјоделството, од почетните 20 милиони евра, во 2011 година субвенциите се зголемија на 115 милиони евра. Досега се исплатени вкупно 375 милиони, а за 2012 година се предвидени 130 милиони евра за поддршка во земјоделството. Но, и покрај големите суми државни пари кои се трошат за поттикнување на

до 5.000 грла добиваат 100% од субвенцијата, односно 100 денари; Фарми кои имаат од 5.000 до 10.000 грла добиваат 80% финансиска поддршка или 800 денари по грло; тие што одгледуваат од 10.000 до 15.000 грла добиваат 50% или 500 денари, а тие што имаат над 15.000 грла добиваат само 300 денари по грло или 15% од вкупниот износ на субвенција. Или просто кажано, фарма со 5.000 грла добива пет милиони денари субвенции, а фарма со 15.000 грла 4,5 милиони денари. Тоа значи дека помалите производители добиваат 60% повеќе пари од големите фарми. За споредба, во Хрватска компаниите во составот на концернот Агрокор, кои се во делот на земјоделството, минатата година добиле најмногу

агробизнисот, во Македонија постојано расте увозот на храна. Експертите, фармерите и земјоделските здру женија досега неколку пати алармираа дека наместо да се даваат пари за предадено количество млеко или грозје, на пример, треба да се стимулира изградба на преработувачки капацитети од конзервната индустрија, а аграрната политика да се насочи кон производство на производи со додадена вредност, не кон суровини. Федерацијата на фармери на Македонија (ФФРМ) бараше да се постави временска рамка за аплицирање и за распределба на субвенциите. Бараа да се промени принципот за распределба на субвенциите по единица површина по хектар и по грло, програмите за

17

пари или дури 20 милиони евра од буџетот во форма на субвенции. Преку моделот на директно плаќање и преку програмите за рурален развој на хрватското Министерство за земјоделство, Агрокор најмногу се офајдил од државните пари, како најголем производител на храна во државата. Фирмите на бизнисменот Ивица Тодориќ добиле 2,8 милиони евра повеќе субвенции споредено со претходната година, при што најмногу пари добил земјоделскиот комбинат Белје или вкупно 13 милиони евра, потоа земјоделскиот комбинат Вупик зел 4,1 милион евра, а ПИК Винковци 2,2 милиони евра. Во Македонија за 2011 година најголем износ за субвенции е исплатен на ЗК Пелагонија, кој на име субвенции од државата добила 1,4 милиони евра за одгледување полјоделски култури, ориз и сончоглед, градинарско производство, користење сертифициран семенски материјал, овошни насади, како и за одгледување говеда. Втор најголем корисник на субвенции е винарската визба Повардарие, која минатата година добила субвенции во износ од 959 милиони евра, како директна поддршка за намалување на залихите на вино и поддршка за откупот на грозје. Кај индивидуалните земјоделци пак, најмногу се субвенционирале одгледувачите на добиток. Листата со топ десет земјоделци кои добиле најголема финансиска поддршка од државата ја предводи земјоделецот Ангелчо Димитриев, кој добил над 35.000 евра за лозови и овошни насади, а втор на листата е Милјаим Асанов, кој добил околу 29 илјади евра за одгледување полјоделски култури.

ТОП 10 фирми најголеми корисници на субвенции

ЗК Пелагонија ВВ Повардарие Риго Импекс ЗТД Сточарство Вардар 03 Агриа Сковин ЗСК Струмица Аневски Винарија Винарија Стоби

1,38 милиони евра 958,50 илјади евра 631,50 илјади евра 398,00 илјади евра 360,35 илјади евра 309,50 илјади евра 301,70 илјади евра 213,14 илјади евра 198,42 илјади евра 197,63 илјади евра

Капитал број 672 12.09.2012

18

www.kapital.mk

cover story

Само за првите шест месеци од годинава се увезени прехранбени производи во вредност од 325 милиони долари, што е за 3,8% повеќе споредено со 312,9 милиони долари лани. Во исто време драстично се намалува извозот на храна. Првите шест месеци лани е извезена храна во вредност од 177,3 милиони долари, што е за 14,1% помалку од лани. поддршка да се проектираат за период од минимум три до пет години. За да се зголеми бројот на регистрирани земјоделци, предлагаа да се зголеми поддршката за оваа група за 20% по сите мерки во програмата за финансирање на земјоделството. Како клучен проблем бараа да се воспостави мониторингсистем за контрола на ефектите од трошењето на парите. Од здружението на земјоделци при Стопанската комора на Македонија пак, неколкупати побараа земјоделските субвенции да се насочат кон профитабилни и пазарно ориентирани производители и претпријатија, за целата политика да има развојна компонента. Главната забелешка на земјоделците од СКМ беше да се утврди повисоко ниво на минималната граница за остварување право на субвенции, а преку правото на субвенции да се поттикне окрупнување на земјиштето. Треба да има еднаквост на сите субјекти во остварувањето субвенции од земјоделскиот буџет, бидејќи дури 30% од обработливата површина не е искористена. Но, пратениците останаа глуви на овие барања, а состојбата на терен е повеќе од алармантна. Иако Македонија се декларира како земјоделска земја, увозот на храна е повеќе од двојно поголем од извозот. Само минатата година увозот на прехранбени производи достигна фантастични 672 милиони долари, што е 20,4% повеќе споредено со претходната година, а трговскиот дефицит кој го има Македонија во трговијата со прехранбени производи достигна фрапантни 298 милиони долари и за една година се зголемил за околу 30%. Информациите од терен покажуваат намалување на производството на прехранбени производи. Во исто време, порасна и извозот на прехранбени производи за 13,5%, но со оглед на тоа што вредносно лани се увезени прехранбени производи во вредност од 672 милиони долари, а извезена е храна во вкупна вредност од 373 милиони долари, произлегува дека увезуваме двојно повеќе храна отколку

14,1%

што извезуваме. Само минатата година извозот порасна за 44,5 милиони долари, а увозот повеќе од двојно, односно 113 милиони долари. Податоците на терен покажуваат дека од досега исплатените 350 милиони евра субвенции за шест години, освен зголемен извоз на овошје и зеленчук, е намален извозот на прехранбени кои ги извезуваме како суровина и каде што производи во првите шест месеци константно имаме суфицит во трговската од годинава споредено со истиот перид лани размена, не можеме да се пофалиме со зголемен извоз на готови производи или пак, поголем пласман на земјоделски производи на светските пазари. Топ 10 индивидуални земјоделци Субвенциите и понатаму служат само за задржување на нивото најголеми корисници на субвенции на производство, односно немаат Ангелчо Димитриев 35.087 евра р а з в о ј н а ко м п о н е н т а. А ко ј а Миљаим Асанов 28.693 евра анализираме трговската размена Ицо Тодев 26.451 евра по сектори, половина од вкупниот 23.933 евра извоз на прехранбени производи Ангел Орданов се сведува на извоз на овошје и Дељо Павловски 23.706 евра зеленчук. Од друга страна пак, Борис Тодоровски 22.686 евра иако во последните три години се Џемаил Османи 21.963 евра исплатени повеќе од 84 милиони евра Шабан Мамуди 20.789 евра субвенции во сточарството, најмногу увезуваме месо и преработки од месо. Неат Сулис 20.575 евра Долгорочно гледано, во последните 11 Исмет Челикоски 20.418 евра години извозот на храна од Македонија

Хрватите имаат најразвоен модел на субвенции Од земјите во регионот, моделот на субвенционирање на Хрватска е со најголема развојна компонента. Иако земјата сега ги менува правилата на субвенционирање, пред претстојниот влез во Европската унија, според досегашниот модел, имаа поголема поддршка по грло и по килограм. На пример, кај сточарството фармерот првата година има право на субвенции за една крава, а втората година исполнува услов за субвенции ако има уште една крава. Субвенциите се движат од 50 евра за грло овци и до 400 евра за грло говеда. Предвидени

се субвенции за нови инвестиции на фармерите, каде што државата покрива од 50% до 75% од оправданите трошоци. Како една од промените во моделот на субвенционирање со коишто ќе се соочат хрватските земјоделци е површината на земјоделските површини за кои ќе имаат право да аплицираат за субвенции. Имено, за финансиска поддршка, според правилата на ЕУ, нема да можат да аплицираат, ниту да добиваат земјоделци кои имаат помалку од еден хектар посеано обработливо земјиште.

www.kapital.mk

Капитал број 672 12.09.2012

cover story И ЕУ со нови правила на субвенционирање

И Европската унија на крајот на минатата година воведе промени во субвенционирањето на земјоделците. Годинава се одвоени 55 милијарди евра за земјоделството, односно 40% од вкупниот буџет. Секое второ евро од Брисел и од Буџетот на ЕУ се издвојува за земјоделството. Тие пари изминатите години во некои земји-членки изнесуваат од 50% до 60% од приходите на земјоделците. Од 2014 година до 2010 година новите земји-членки, Бугарија, Романија и Унгарија, ќе добијат многу повеќе пари од западните земји. Покрај тоа, се воведува и горна граница за субвенции за големите земјоделци, а помошта ќе се пресметува во однос на големината на вистински искористената земјоделска површина, а не како досега - во однос на вкупната големина на површините коишто ги поседуваат или врз база на производните капацитети. За иновации и за истражување во земјоделството ќе се издвојуваат двојно повеќе пари, а за заштита на околината ќе се одвојува 30% од вкупно предвидените пари за субвенции. Во периодот од 2014 до 2020 година ЕУ за аграрот ќе издвои 435,5 милијарди евра.

вредносно порасна за шест пати, од 66 милиони долари во 2000 година на 373 милиони долари во 2011 година, но истовремено, увозот на храна порасна од 211 милиони долари на вкупно 672 милиони долари лани. Тоа значи дека ако извозот за повеќе од една деценија сме успеале да го зголемиме за 308 милиони долари, во исто време за увоз на храна сме потрошиле 450 милиони долари повеќе. Оттука, јасно произлегува дека аграрната политика која ја води Македоија не ги дава посакуваните ефекти.

Допрва ќе се носат закони за подобрување на состојбите во аграрот

П о п о р а з ител н ите п од ато ц и, Министерството за земјоделство и Владата во последната година предложија и донесоа неколку законски измени коишто би требало да донесат промени во аграрот. Освен Законот за легализација на дивоградби во земјоделството, којшто треба да започне да се применува следната недела, с$ друго останува на најави и на решенија, кои ќе почнат да се применуваат дури по неколку години. Идејата за окрупнување на земјоделското земиште с$ уште е во владина процедура и не се донесени конкретни законски измени коишто би овозмоижиле да се

19

реализира овој процес кој е клучен за распеканото земјоделско производство. Допрва треба да се донесе закон за комасација и закон за задруги, кои ќе ги регулираат односите меѓу земјоделците и комбинатите за нивно здружување и окрупнување. Законот за комасација с$ уште е во почетна фаза, додека законот за задруги е во владина процедура и според најавите, би требало да биде донесен до крајот на годината. На овој начин ќе се окрупнат земјоделските површини, земјоделците здружено ќе имаат поголемо производство, коешто ќе можат да го понудат по конкурентна цена. Ќе добиваат поголеми субвенции и ќе бидат поконкурентни на пазарот. Но, овој процес, според проекциите на Министерството, би се завршил дури за девет години. Во најава е и изработка на педолошка карта, врз основа на која ќе се планира и ќе се организира земјоделското производство по региони, односно во согласност со тоа во кој регион која култура најмногу може да успее, така ќе се насочат и субвенциите. Но, со оглед на тоа што на експертите им се потребни три години за да го изработат овој документ, конкретни мерки и евентуални измени во земјоделското производство и субвенционирањето може да очекуваме по 2015 година.

Капитал број 672 12.09.2012

22

www.kapital.mk

exclusive

Што пиШува во првите извеШтаи на Брисел за пристапниот ди

Ескпертите на Е рапортирале за партизирано судство и медиуми под притисок!

www.kapital.mk

ијалог?

ЕУ а

Капитал број 672 12.09.2012

exclusive

23

Кои сЕ главнитЕ забЕлЕшКи на ЕУ?

X Финансиски слаби медиуми; X Партизиран јавен сервис; X недоволно силни регулаторни тела; X ниски професионални новинарски стандарди; X лоши услови за работа на новинарите и ниски плати; X немање контрола на времетраењето на судските постапки; X Политичко влијание врз судиите; X Дискутабилен систем на вработување на судии.

Капитал број 672 12.09.2012

24

www.kapital.mk

exclusive

Катерина Синадиновска

katerina.sinadinovska@kapital.mk

Габриела Делова

С

gabriela.delova@kapital.mk

омнителна состојба со сопственоста, финансиски слаби медиуми лесно подложни за манипулација, неутврдена сума на народни пари кои Владата ги дава за реклами, користење на јавниот сервис (МРТ) како инструмент во извршната власт, притисоци врз судиите, неможност да се имплементира Законот за кривична постапка како основна алатка за борба со криминалот, криење на податоците од македонските институции за да не можат експертите да направат соодветна анализа – сево ова црно на бело стои во извештаите кои „Капитал“ ексклузивно ги објавува, а кои се напишани од експертите од Брисел кои во рамките на дијалогот на високо ниво, дојдоа во Скопје за да ја прочешлаат ситуацијата на терен. „Капитал“ ексклузивно дојде до нивните извештаи за судскиот систем и за состојбата во медиумите. Во нив има многу забелешки, најголем дел веќе познати и нотирани и од македонските ескперти. Она што не е јасно е како еврокомесарот за проширување последниот пат кога беше во Скопје не умееше да го скрие воодушевувањето од реформите кои Владата ги направила кога неговите експерти му пишале дека виделе нешто сосема друго.

Финансиски слаби медиуми се лесни за манипулација!

Експертите од Брисел ја ценат состојбата со политичкиот плурализам во земјава. Како критериуми за оценка на истиот, тие ги зеле пристапот до финансиски средства, доделување на договори и лиценци, како и пристапот до дигитални медиуми. Во Извештајот се нотифицираат проблеми со конкурентноста на македонските медиуми, нивната финансиска состојба, професионализам и проблеми при секојдневното работење „Факт е дека постои само една национална новинска агенција - Државната агенција МИА, а не независни агенции. Како резултат на тоа, со користење на МИА автоматски има влијание врз плурализмот на содржината , особено ако МИА не држи до високите професионални етички стандарди.“ Понатаму, се забележува дека македонските медиуми се во слаба финансиска кондиција: „Ранливоста на македонските медиуми се должи на фактот дека само неколку од нив се очигледно добростоечки финансиски. Како резултат на тоа, постои ризик дека медиумите стануваат подложни на несоодветно влијание. Влијанието може да се материјализира на национално, регионално и локално ниво“, велат Европејците. Тие велат и дека многу од медиумите во иднина ќе бидат затворени, дел поради финансиски тешкотии, дел

Со стартот на дијалогот на високо ниво, неколку експертски мисии од различни области дојдоа во Скопје за да ја прочешлаат ситуацијата на терен. „Капитал“ ексклузивно дојде до нивните извештаи за судскиот систем и за состојбата во медиумите. Во нив има многу забелешки, најголем дел веќе познати и нотирани и од македонските ескперти. Она што не е јасно е како еврокомесарот за проширување последниот пат кога беше во Скопје не умееше да го скрие воодушевувањето од реформите кои Владата ги направила кога неговите експерти му пишале дека виделе нешто сосема друго

Забелешки по институции: 1. Судски совет:

Политичкото влијание врз судството треба внимателно да се набљудува со цел да се гарантира независноста.

2. Советот на јавни обвинители:

Потребно е зголемување на буџетот на овој совет, како зајакнување на надлежностите.

3. Совет за судски реформи:

Станува збор за ново тело кое уште не почнало активно да функционира. Потребно е тој да обезбеди стратешки насоки кои ќе ги здружуваат различните сектори и да стане политички форум за координација, мониторинг и верификација на стратешките насоки.

4. Академија за судии и јавни обвинители:

Оваа година сите 13 слободни места во основните судови објавени во декември 2011 година (изборот на судии од страна на Судскиот совет беше во март 2012 година) беа пополнети со кандидатите кои имаат работно искуство и не дипломирале на Aкадемијата (и покрај тоа што имаше поднесено апликации од дипломирани студенти од Академијата). Сличен е случајот и со избор на јавните обвинители. Прашањето не е дали кандидат со работно искуство може да биде квалификуван или не како судија, туку се однесува на ефикасноста на новото правило кое вели дека ново вработените треба да доаѓаат исклучиво од редовите на Академијата.

5. Судска статистика:

Треба да се забележи дека сегашниот систем на статистички извештаи не е веродостоен и треба да се ревидира. Статистичките бројки обезбедени од страна на Министерството за правда за последните три години не се конзистентните, затоа што многу од судските податоци за бројот на случаи кои остануваат нерешени до крајот на годината не одговараат со податоците за бројот на случаи во очекување, што треба да се решат на почетокот на следната година.

поради неможноста да се прилагодат на дигитализацијата. Брисел го проблематизира и начинот на финансирање на медиумите. Се вели дека цената на чинење на весниците е многу ниска, па како единствен главен приход тие мора да обезбедат реклами. Но, тука според експертите, додека рекламата од една страна е добар извор на приход, таа исто така може да се користи како алатка за стекнување влијание врз медиумите со цел да се промовира или да наметне сопствена идеја или верување на сметка на политичкиот плурализам. Главните рекламатори се обично приватни компании, а помалку тоа се директни владини реклами. Но, експертите велат дека тие всушност не можат да измерат колкав е вистинскиот број на владини реклами, оти Владата користи маректингагенции преку кои ги рекламира своите проекти. Она што е интересно е

дека експертите од Брисел не добиле одговор од Владата колку вкупно пари се потрошени за рекламирање на проекти, огласи, објава на тендери. „Перцепцијата генерално е дека тендерските постапки не се јасни, а дека на тендерите победуваат ’пријатели со политичка цел‘, а дека јавните кампањи се насочени кон медиумите поволни за владата.“ Експертите ја нотифицираат оваа перцепција и велат дека не можат да ја потврдат или отфрлат. Тие реагираат и на рејтингметодологијата, која испитува кој медиум колкав рејтинг има, за која се вели дека не е секогаш сигурна. Во делот на препораките во оваа област е воспоставување механизам за испитување и контрола на однесувањето на маркетинг-агенции под јавните тендери, да се биде транспарентен за да се избегнат сомневања дека цената на чинење на рекламата е различна од парите кои

Капитал број 672 12.09.2012

26

www.kapital.mk

exclusive финансиски. Главниот приход е радиодифузната такса (26% од вкупниот приход). Само 7% од приходите се остварени од телешопинг и реклама. Останатите 66% се од нераспоредени приходи. Таа опфаќа грантови од Владата строго наменети за дигитализација. Повеќе од 500.000 домаќинства и 100.000 компании плаќаат радиодифузната такса, но стапката на наплата е многу ниска, 45%. Целта е да се зголеми до 70%“, се вели во Извештајот и се додава дека стратегијата на МРТВ е да се генерираат повеќе приходи од реклама, при што се нотира дека со законските измени е зголемено дневното времетраење на рекламите од 7% на 13,33%.

Селективна примена на Законот за радиодифузија! Додека тимовите од европски експерти при посетата на Македонија и скенирањето кое го извршиле врз институциите забележале низа проблеми, еврокомесарот за проширување, Штефан Филе, при последната средба со премиерот Никола Груевски во Скопје, зборуваше како да не ги прочитал овие извештаи. Ја испофали Владата за постигнатото во пристапниот дијалог. биле дадени за таа намена.

Владата верува дека МРТ е инструмент на извршната власт

МРТВ е обвинета дека е предмет на притисок од Владата и дека известува во корист на Владата, особено за време на изборите во 2011 година – пишува во Извештајот. „Се чини дека Владата верува оти МРТВ е инструмент за извршната власт. Додека разговаравме со претставник од Генералниот секретаријат на Владата, тој ни кажа дека кога тие ќе одлучат оти некоја реклама е од јавен интерес,

тогаш МРТ не наплаќа. Од друга страна, претставникот од МРТ вели дека јавниот сервис не може да одлучи која реклама е од јавен интерес. Како и да е, МРТ досега не се побунила за ова. СРД многупати заклучи дека МРТ емитуваше кампањи за владата и нејзините министерства што се бесплатни, но дека овие кампањи не се секогаш во интерес на јавноста“, пишува експертот во Извештајот. Се вели и дека новото раководство на МРТВ е свесно за јавната перцепција и критиките дека ја фаворизира владејачката партија. „МРТВ се чини многу ранлива

И Владата и газдите да сфатат дека медиумите не се приватни алатки

В

о препораките од Брисел пишува дека Владата, но и сопствениците на медиумите мора да сфатат дека не се работи за алатки кои можат да ги користат за приватни потреби. Се вели дека ниската плата на новинарите (400600 евра) и лошите услови за работа влијаат негативно и ги прават новинарите подложни на влијанија и од газдите Она што се нотира е и дијалогот кој се и од политичарите. одвива меѓу ЗНМ и Владата и се споменува Се забележува декриминализацијата на клеветата како еден од дека медиумите не постигнатите компромиси. успеваат да ја извршат својата улога на кучиња-чувари. Има дефицит на професионални стандарди, но и малку тренинзи и стручни обуки за новинарите во рамките на компаниите. Забелешки има и за функцинирањето на СРД како тело, за кое се вели дека исто така има критики за политички влијанија.

Експертите од Брисел забележуваат дека во општеството има перцепција за нелегална сопственост на медиумите и за концентрација на медумска моќ. Тие велат дека иако Законот за радиодифузија е во согласност со меѓународните стандарди, постои впечатокот дека тој селективно се применува. „Мерките во Законот за радиодифузна дејност се чини дека се недоволни, бидејќи тие имаат мал ефект“, се вели во Извештајот. Експертите велат дека сепак, за да можат експлицитно да го потврдат тоа мора да имаат длабоки познавања за македонското општество. Забележуваат дека СРД и Комисијата за заштита на конкуренцијата во овој дел имаат поклопени ингеренции, и дека двете регулаторни тела мора да ја зајакнат својата работа. Но, се нотира дека од Министерството за финансии имаат врзани раце за вработување нов кадар, кој, според експертите, е неопходен за двете институции да можат вистински да ја вршат својата работа. Се забележува и она на што реагираат и македонските медиумски експерти дека членот 15 од Законот не е докрај јасен, па не се знае дали истрагата која би ја водела КЗК може да биде основа за СРД да се повика на санкција. Токму недореченостите во односот на овие две институции, нивните права и обврски и делокругот на нивната работа боде очи во Брисел. Квалитетот на програмата исто се наметнува како голем проблем. Најголем дел од програмата која се емитува е странска продукција, а вистинските вести, документарци, едукативни и детски емисии не се приоритет. Извештајот забележува дека во 2007 година е донесена „Стратегија за развој на радиодифузната дејност во Република Македонија 2007-2012“, но дека Советот за радиодифузија недоволно и нередовно ги следи релевантните случувања од донесувањето на стратегијата.

Политичарите не се воздржуваат од влијание врз судиите и судските постапки „Иако постои прогрес во имплементацијата, особено во техничките и организациските

Капитал број 672 12.09.2012

28

www.kapital.mk

exclusive Од експертот од Брисел скриени документите за поништените случаи!

В

ерувале или не, експертите од Брисел во Извештајот се жалат дека од Министерството за правда не им давале статистички податоци за бројот на случаи кои паднале на Апелација. Министерството за правда и останатите органи кои биле во фокусот на мониторинг-мисијата на Бирсел во март која се однесува на прашањата на правда, институциите не му обезбедиле статистички податоци на експертот од Унијата за граѓански и кривични случаи поништени од страна на апелационите судови, или најчестите причини за нивно поништување, пишува Блерим Беџети во Извештајот на Брисел до кој министер за правда ексклузивно дојде „Капитал“. Што крие Беџети? делови“, сепак, вели експертот, „транзицијата од систем базиран на политичко влијание кон целосно независен професионален систем с$ уште не е направена. Политичарите не се воздржаат од обидите да влијаат врз судиите и во судските постапки. Така, имплементација останува предизвик, особено во областите во кои постајано се истакнуват загриженост (регрутирање, евалуација на перформансите, отпуштање итн.)“. Ова е општиот заклучок на мониторингмисијата на Брисел која во месец април го чешлаше судството во земјава како дел од високиот дијалог. Извештајот, до кој ексклузивно дојде „Капитал“, детално ги разгледува состојбите во сите судски институции. Најголемите забелешки и понатаму остануваат во однос на независноста на судството, вработување на судиите и јавните обвинители, тестовите за нивно оценување, времетраењето на судските процедури како и квалитетот и ефикасноста на правдата. Забелешките, во најголема мера, се во линија на она што досега се пишуваше и стоеше во Извештајот за напредокот на Македонија кој секоја година го објавува Европската комисија.

Тестовите за судиите го мерат само квантитетот, не и квалитетот

Тестовите за интегритет и психолошките тестови кои како нова метода ги воведе Владата за оценување на судиите го мерат само квантитетот не и квалитетот на работата на судиите, наведува експертот. „Професионалниот систем за евалуација во земјата, со цел да промовира една објективна оценка на судиите, го занемарува критериумот за оценување на квалитетот на работата на судиите и не произведува никакви значајни информации како за коригирање на недостатоците кои произлегуваат од работата на поединецот така за подобрување на квалитетот на судскиот систем како целина. Доказ дека овој систем заснован на поени не е ефикасен е даден од страна на резултатите од процесот на евалуација: и по две години од имплементацијата

на системот, само еден судија доби негативна оценка. Сепак, во 2011 година Судскиот совет започна постапка за отпуштање на 11 судии. Заклучокот е дека или системот за професионално оценување не е многу корисен за откривање на недостатоците во судската работа или постапката за разрешување не се користи правилно од страна на Судскиот совет“, вели експертот. Поради тоа, тој вели, „пристапот избран со тест за интегритет го покренува прашањето на потребата и корисноста од воспоставување на такви сложени и обемни тестови“, пишува во Извештајот. Во врска, пак, со идна имплемента-ција на новиот Кривичен законик, недостигот од финансиски средства и недостигот од јасни стратегии може да го стават во сериозен ризик воспоставувањето на судската полиција, која е централен столб на новиот кривичен систем.

Ефикасноста и квалитетот на правдата

Главните забелешки во однос на ефикасноста во сусдството во Извештајот се однесуваат на заостанатите предмети во Управниот и во Врховниот суд. Исто така забелешки се упатуваат и на адреса на судската статистика и на времетраењето на судските процеси. „Со цел правилно да се оцени функционирањето на судскиот систем, потребни се сигурни статистички показатели. Тие показатели се вклучени во методологијата на Министерството за правда, но с$ уште не се спроведени и не им се познати на актерите на судскиот систем“, забележува експертот. Во врска со времетрањето на судските процеси, пак, причина за голема загриженост вели тој, е фактот што власта не презема контрола во однос на просечното времетраење на судењата и не го следат времетраењето на предметите кои се на сила. Кога станува збор за квалитетот на правдата експертот од Брисел повикува на поголема транспарентност на институциите. „Одлуките не само што треба да се објавуваат, туку истите треба да се квалифицираат и да бидат лесно пребарливи“, вели експертот.

капитал број 672 12.09.2012

30

www.kapital.mk

политика

Државниот просперитет заложник на изборно–партис

За што се паза

З

а да се даде каква и да е прогноза за развојот на настаните во годината што следува, треба да се разјасни само една дилема - дали има договор меѓу ВМРО-ДПМНЕ и ДУИ скриен зад јавната тепачка. Но, и да има и да нема договор, нови предвремени парламентарни избори се вртат како можно сценарио. “Капитал“ анализира – која е потребата во време кога

www.kapital.mk

капитал број 672 12.09.2012

политика

ски математики

31

арaт овој пат?

индустриското производство драматично се намалува 11 месеци по ред, извозот на македонски производи исто така континуирано паѓа, а дури половина од компаниите имаат блокирани сметки, наместо решенија за проблемите, владејачките и опозициските политички партии целиот свој арсенал повторно да го користат во битката за власта. Која е цената овој пат?

Капитал број 672 12.09.2012

32

www.kapital.mk

политика

Во рок од само месец и половина се случија и Слупчане, и менувањето на имињата на училишта и менувањето на историјата во учебниците по “албански вкус“. Чинот на поклонување на војниците од АРМ пред загинати борци на ОНА министерот за одбрана, Фатмир Бесими, го објасни со идеја за помирување и визионерство. Прашањето е само до каде оди визијата на Бесими и на неговиот лидер Ахмети? Каква е Македонија во таа визија и кој се учествува во нејзината креација?

Катерина Синадиновска Александар Јанев

Д

одека целото внимание на политичката сцена во моментов е свртено кон судбината на законот за бранители, која треба да ја определи и судбината на владината коалиција, па оттаму и да донесе одговор дали и кога ќе имаме предвремени избори, прашањето кое, всушност, е главно е едно – што добива Македонија од сето тоа? Наместо енергијата да се насочи кон брзо зачленување во НАТО и отворање преговори со ЕУ, задржување на стабилната макроекономска рамка, креирање модел на економски раст кој ќе овозможи подобар живот за сите граѓани, политичките партии постојано ги жртвуваат овие идеали, а за сметка на тоа, најмногу мислат како да дојдат на власт или да ја задржат. Постојаната општествена тензија во Македонија има циклусни обележја и се одвива по внимателно креиран редослед. Ако се направи анализа на главните “проблеми“ кои ја преокупираа јавноста во последните години (ако сакате и во целата независност), сликата е следна – одвреме-навреме меѓуетнички тензии, многу партиски препукувања, понекоја нова партија и пребегани поединци лесни за впивање секаква политичка боја, па тепачка на Кале, запалена црква или џамија во Струга или во Тетово, па име на улица ваму, споменик таму и ете ти криза. Етничка, парламентарна, владина... А всушност, таа е државна. И трае...

Впечатокот дека сите ескалации на политичко–економските состојби кај нас се искреирани од власта (неретко, ако не и секогаш, со поддршка на опозицијата!), кој го делат многу експерти, оди дотаму што и за конфликтот од 2001 година се вели дека бил “нечие масло“, кое најмалку го допрело огнот поради искрена македонско–албанска “пизма“, а многу повеќе заради моменталните политички и бизнис-интереси. Ако ги тргнеме теориите на заговор настрана, фактите говорат дека најголемите етнички тензии се случувале во ситуации кога требало да се засени силен економски шок (поскапување, ново задолжување, еклатантен непродуктивен трошок или голем криминален скандал преку кој “испариле“ државни милиони) или политички државен пораз на меѓународна сцена во однос на ЕУ или НАТОинтеграциите. Но, во последните години се наметна една друга практика со ново мото – “предвремени парламентарни избори, решение за с$“! Оваа максима ја промовираше владејачката ВМРО– ДПМНЕ во 2008 година, кога за прв пат во независноста на Македонија распиша избори на две години од регуларното истекување на мандатот.

Која е цената овојпат?

Политичката теорија, а особено практика на одговорно водење држава диктира распишување вонредни избори само во вонредни услови. Мотивот во 2008 година премиерот Никола Груевски го најде во Самитот на НАТО во Букурешт, каде што Македонија не влезе во пакетот со Албанија и Хрватска и остана да

чмае надвор од НАТО со остварени реални реформи на тој пат. Фактот дека Грција излезе помоќна од реалната состојба на терен за Груевски беше доволен среде мандат, во услови кога анкетите покажуваа огромен раст на неговиот рејтинг, да оди на нови избори, на кои ја освои досега убедливо најголемата победа и апсолутно парламентарно мнозинство. Тогашниот шеф на државата, а сегашен лидер на опозицијата, Бранко Црвенковски, с$ уште ги смета тие избори како клучен фактор што Македонија заглави на евроатлантскиот пат, па наместо да одигра дипломатски, Груевски почна силна кампања која инсистира на античкото потекло на Македонците, која почна со преименување на автопатот Е-75 во Александар Велики, а финишираше со истопорување на 19-метарски споменик на великанот среде Скопје, кој подоцна доби и придружни елементи – статуи на целата кралска фамилија. Потег до потег – провокација за Атина (која од друга страна, во овие проекти виде само одлично алиби за да продолжи да бега од решение). И ако овие избори предвреме поминаа со какво–такво политичко објаснување, новите вонредни во 2011 година, само една година пред регуларното истекување на мандатот – останаа без рационален одговор - зошто гласавме лани? Премиерот вели – оти така побарал Бранко!!!??? Црвенковски навистина побара избори, но додека секаде во светот опозицијата бара избори, не секаде премиерите им учинуваат на политичките ривали, па главната поента е дека овде опозицијата побара избори кои знаеше дека ќе ги изгуби! Каква е таа игра тогаш ако не оставен празен простор

www.kapital.mk

Капитал број 672 12.09.2012

политика за удар!?.. И гол! И кога сево ова ќе се стави во контекст со моменталната владина криза, “разводот“, кој демек, се крчка кај владините партнери, сценаријата за ново парламентарно мнозинство, за техничка влада и за нови избори, кои можеби, немало да дочекаат ни термин за да бидат заедно со локалните, прашањето е следно – која е “стоката“ и која е цената овојпат?

Што можеме да очекуваме?

Додека на социјалните мрежи веќе се вртат досетки од типот дека ни Борис Чавковски (познат јасновидец) не може да “види“ што ќе се случува есенва, она што е факт е дека за да се даде каква и да е прогноза, треба да се разјасни само една дилема - дали има договор меѓу ВМРО-ДПМНЕ и ДУИ скриен зад јавната тепачка. Владејачките партии велат нема, опозиицијата го тврди спротивното. Неколкуте сценарија за развој на политичката ситуација веќе се вртат во јавноста. Многупати досега, коалициските партнери креираа внатрешни кризи сосе експлицитни закани од партиските врвови дека ако не се најде компромис, ќе следува прекин на владината “дружба“... Но, компромисот секогаш се наоѓаше и излегуваше дека врската која ги држи Ахмети и Груевски заедно е поголема од каква и да е тензија, која од друга страна, само им помагаше во кревањето на рејтинзите... Досега! Но, што е она што овојпат може да биде различно па да се поверува во првото сценарио - дека кризата овој пат е во насока на уривање на власта? Бројот на пратеници е првиот момент. Тоа што Груевски од лани наваму владее без асполутно парламентарно мнозинство него го прави некомотен во фотелјата, а на Ахмети му дава крила во барањата. Токму затоа, ако внимателно се следат медиумите блиски до власта, но и сите брифинзи на видни луѓе од ВМРО–ДПМНЕ, пораката која се праќа до електоратот е една – мора да се најде начин да му се помогне на премиерот да го врати апсолутното парламентарно мнозинство за да се спечи “албанското повампирување“ кое поддржано од СДСМ ќе финишира и со премиер Албанец. Со оваа теза како плашило се поставува првата оска околу која би се вртеле настаните. Настанот во Слупчане, со поклонувањето на албанските министри, но и на војници на АРМ пред спомениците на загинатите борци на ОНА беше показател дека Груевски и тоа како нема контрола од Групчин натаму, а најмалку има некаков авторитет кај албанскиот дел од Владата. Токму таква порака сакаше да му прати која Ахмети (покрај, се разбира, онаа другата, “визионерската за помирување“). Груевски не остана должен. Неколку дена потоа неговата пратеничка група го поднесува законот за правата на бранителите, со што отвора Пандорина кутија. На сите им е јасно дека потегот во овој момент е најмалку поттикнат од желбата да им се удоволи на бранителите (ваков закон предложен од опозицијата беше отфрлен пред само две години), но сега преку него се мерат политичките сили. А некои велат - пазари. Па се прогнозира дека законот или ќе се повлече, со објаснување дека е премногу опасен за во овој момент, или ќе биде украсен со низа амандмани кои

се однесуваат и на борците на ОНА, кои сигурно ќе поминат полесно од амнестијата на хашките случаи лани, која македонското општество, познато по силната амнезија, веќе ја заборави. “Целава оваа каша повторно ќе заврши со пазар помеѓу ВМРО-ДПМНЕ и ДУИ, си ги “билдаат“ рејтинзите и секако, не е исклучено во моментот кога ќе проценат да распишат вонредни парламентарни избори.“, вели поранешниот премиер Владо Бучковски за “Капитал“. А дека опозицијата се крсти во можноста Ахмети да излезе од Владата се гледа и по ставот кој доаѓа од ВМРО–Народна, на Љубчо Георгиевски, стариот ривал и новопечен партнер на Бранко Црвенковски: “Факт е дека топката е кај ДУИ, при што главно прашање е дали ДУИ е за интеграција. Ако е за, тогаш нема да игра на картата национализам, туку на многубројните други причини за да излезе од Владата - блокираните евроатлански интеграции, тонењето на економијата, постојаниот раст на цените при рекордна сиромаштија, падот на демократијата... А ако излезат од Владата со голата приказна за бранителите и за ОНА, тоа ќе биде сценарио смислено со ВМРО-ДПМНЕ за избори. Најопасно за државата ќе биде ВМРО-ДПМНЕ да организира уште едни предвремени избори“, вели Ване Цветанов за “Капитал“, веројатно имајќи ги информациите дека и на тие избори нивните шанси не се поголеми од националната победа, како што би ја спакувал Груевски драмата. Другите сценарија, надвор од “пазарно“ смирување, зборуваат за формирање техничка влада. Ново парламентарно мнозинство с$ помалку е опција, но затоа, идејата дека локалните избори догодина (заедно со евентуални нови парламентарни) ќе бидат организирани од една широка влада е с$ поприсутна. Сега, дилемата е дали таа широка влада ќе биде на сите против Груевски, како што милува да брифира опозицијата или пак, би го вклучила и него внатре. Последното сценарио го промовираат поборниците на идејата дека се ближи договор со Грција за името и дека токму овој момент би бил прекрасен за да се искористи за тоа решение да биде спакувано. Но, она што го забораваат застапниците на оваа теза е дека во спорот има уште една страна - Грција, а волјата за решение таму, барем според официјалните информации, е нула. Таа широка влада, ако не е спорот за името во прашање, би имала можеби друга задача – редефинирање на Рамковниот договор. Токму оваа можност, која тивко, но с$ почесто се отвора, не е отфрлена. Ставот дека Рамковниот договор е претесен за да ги задоволи барањата на Албанците на цел глас го промовираат ДПА и НДП. ДУИ пак, која досега се крстеше во Договорот, сега врти лист. Ако не официјално, потезите кои ги прават одат во таа насока – дека им се потребни поголеми права. Сигурно не случајно во рок од само месец и половина се случија и Слупчане, и менувањето на имињата на училиштата и улиците и менувањето на историјата во учебниците по мерка и доза на албанските интелектуалци. А отстапките кои ги направи Груевски оваа година на немање апсолутно парламентарно мнозинство не се само ова – покрај амнестијата, се донесе и Законот за

33

Законот за бранители го растура Парламентот!? Веле Георгиевски

пратеник на ВМРО–ДПМНЕ

Војната во 2001 година не беше меѓу Албанците и Македонците, во АРМ и во составот на бранителите имаше и Албанци. На сите јунаци кои застанаа на браникот на државата мора да им се оддаде заслужено признание со сите бенефиции кои ги носи овој закон. И Турци, Власи, Роми, Бошњаци. Ова е вистински чекор за помирување, а потоа историчарите нека ценат што се случило во 2001 година.

Зијадин Села

пратеник на ДПА

Поголема будалаштина од тоа дека во 2001 година кај бранителите имало и Албанци не сум чул. Каква приказна продавате? Албанците не ви веруваат, сите Албанци во 2001 година, барем со душата, се бореа за истите идеали, тие што не се бореле, биле продадени. Ако законот помине, немајте дилема дека Албанците пак ќе се обединат.

Радмила Шеќеринска

пратеник на СДСМ

Ние ќе го поддржиме законот, но потегот на ВМРО–ДПМНЕ сега да го отвори ова прашање е само одговор на полагањето цвеќе во Слупчане од министерот за одбрана, Фатмир Бесими. Груевски и Ахмети во битката за сопствениот рејтинг го запалиле оганот, кој сега треба да го гасне некој друг. Очекувам пазарење меѓу нив.

Џевад Адеми

пратеник на ДУИ

Минатото многу лесно може да се повтори. Битката за докажување на нашето право и вашето грешење денеска почнува. Ви давам до знаење дека тоа ќе биде долга битка, во којашто ние ќе победиме. Не можам да го разберам тој инает веднаш по Слупчане да се поднесе ваков закон.

Капитал број 672 12.09.2012

34

политика

употреба на јазиците и Буџетот по етнички клуч. Изгледа дека за една година Ахмети и се преродил и остварил... Повеќе од она што му одговара на Груевски, а како што тргнал, и повеќе од аршините на Договорот паднат во Охрид. Тој негов залет мора да финишира. Како што кажа и Џевад Адеми - ДУИ тргна во голема битка. Адеми само заборави да спомене дека таа битка во даден момент може да се претвори и во таква за превласт, па двете партиски крила да фатат различна страна. Допрва многу ќе се гледа. Сите варијанти, во секој случај, предвидуваат предвремени избори. Март или нешто потоа - неважно. Очигледно, процесот е тргнат...

Економијата на stand by

А во меѓувреме, во центарот на сите теории, заговори и политички анализи - еден “реалити чек“. Изборите ќе имаат и своја цена, која мора да се плати. Притоа, не станува збор само за цената во смисла на нивно чинење во денари (организацијата на едни избори го чини државниот буџет околу пет милиони евра), туку и за еден вид опортунитетен трошок, што произлегува од фактот што пред избори с$ до формирањето нова влада најмалку се мисли за економијата и за развојот на земјата. Политичките партии, вообичаено, ќе ветуваат многу работи, но бизнис-заедницата ќе се воздржува од инвестирање. Наместо енергијата да се насочи кон креирање модел на економски раст кој ќе овозможи подобар живот за сите граѓани, политичките партии постојано ги жртвуваат овие идеали. “Политичките партии се однесуваат како да не им е воопшто грижа за граѓаните. Мене ова ме потсетува на приказната со две жени коишто сакале да му бидат мајки на едно дете, па отишле кај мудриот Соломон да пресуди која од нив ќе го добие детето. Тој ги советувал да го влечат детето за раце и таа што ќе го извлече ќе му биде, всушност, мајка. Вистинската мајка не можела да издржи да го слуша детето како плаче од болка, па го пуштила. Во приказната жените се синоним за политичарите, а детето, всушност, е народот, само што во реалноста не постои човек мудар како Соломон кој ќе стави крај на ова лудило“, изјави универзитетскиот професор Мирољуб Шукаров. Бизнисмените оценуваат дека предвремените парламентарни избори не се добри за економските текови, затоа што на земјата, особено по кризата, & е потребен побрз развој, а не замирање на активностите, што се очекува да се случи доколку државата се реши на ваков чекор. Додека банкарите се крајно воздржани од каков било коментар на тема избори, од бизнис-секторот велат дека одговорот на

www.kapital.mk

Соседите не спијат!

И додека нашите партии се впрегнати во меѓусебните тепачки за докажување на тоа кој има повисока национална свест и кој подобро го штити својот етникум, изјавите кои доаѓаат од соседните држави и тоа како треба да бидат сигнал за освестување. Поранешниот премиер на Албанија, во интервју за порталот „Алмакос” вели дека Македонија е всушност федерација, но дека „федерализираноста на Пандели Мајко земјава се одвива далеку од очите на јавноста поранешен премиер на Албанија и постои како „џентлеменска неформалност”: Македонија е федерализирана „Принципот е едноставен - Албанците владеат далеку од очите на јавноста со Албанците, а Македонците со своите. Ова има донекаде смисла, но е привремено и персонализирано, при што ни најмалку не е здраво за функционирањето на државата. Македонија нема потреба од политичари „чувари”, туку од реформатори на една држава која се наоѓа на крстосницата на историската можност да биде нов модел за решавање на балканските конфликти”, вели поранешниот албански премиер, кој како друга опција го спомнува претворањето на Македонија во регионална Швајцарија, „во чија Женева ќе слетуваат авионите на политичарите од регионот кои се жедни за кислород и договори”, па во таа насока тој им порачува на Груевски и Ахмети да ја решаваат владината криза. Од друга страна, и Софија стана прилично активна околу Македонија, па шефот на бугарската дипломатија Николај Младенов е се погласен во презентирањето на бугарските црвени линии (по теркот на грчкиот вокабулар) со кои тие ќе ја спречат македонската интеграција со обвинување дека нашата држава ја краде бугарската историја. прашањето како ќе влијаат изборите врз домашната економија е премногу очигледен од досегашното искуство. Изборното лудило што се заканува да ја зафати наскоро државата со целата своја жестокост ќе ги држи во заложништво сите планирани реформи, странските инвеститори ќе се воздржуваат од донесување одлуки, чекајќи го исходот од гласањето. “Изборите ќе имаат негативни импликации, бидејќи секогаш било така. Изборниот процес не е толку краток, од почнувањето на предизборните кампањи па с$ до создавањето на новата влада поминува мног у вр еме, во ко е з а мрзнув аат реформите, не се носат нови одлуки, ниту закони, нема да се инвестира и да се реализираат плановите. Очигледно, политичарите повеќе се грижат за своите фотелји отколку реално да $ овозможат на оваа земја побрз развој. Ова се повторува секоја година без исклучок и затоа бизнисот се врти само во круг“, оценуваат од бизнисзаедницата. Економистите предуредуваат дека во изборните периоди се зголемува опасноста од зголемување на инфлаторните притисоци. Оваа година ризикот е уште поголем и поради глобалните трендови на зголемување на цените и затоа тие сугерираат внимателно да се надгледува растот на инфлацијата. “Во такви периоди најважно е да се задржи стабилната макроекономска рамка на земјата. Владата и централната банка треба будно да бдеат врз инфлацијата, односно треба да ја задржат ценовната стабилност, затоа што се знае дека во предизборието

Бладо Бучковски

поранешен премиер

Целава оваа каша повторно ќе заврши со пазар помеѓу ВМРО-ДПМНЕ и ДУИ, си ги “билдаат“ рејтинзите и секако, не е исклучено во моментот кога ќе проценат да распишат вонредни парламентарни избори. Тука повторно се демонстрира и немоќта на опозицијата, која се најде пак затечена и изгубена во целата игра.

многу се троши. Буџетските средства треба наменски и рационално да се користат и да се води сметка за долгот. Се разбира, пред избори демократски чин и правило е владата да не презема крупни зафати кои можат понатаму да ги зголемуваат политичките тензии во земјата“, оценуваат економистите, кои одбиваат јавно да зборуваат, сметајќи дека во моментов е пречувствително да се коментира на оваа тема. Овие предвремени избори, доколку се распишат, ќе се одвиваат во една специфична економска матрица, што се карактеризира со тешка криза. Во време кога индустриското производство драматично се намалува 11 месеци по ред, извозот на македонски производи исто така континуирано паѓа, а тоа доведе до блокирање на над 35.000 компании, што е половина од сите фирми што работат во земјава, наместо решенија за проблемите, владејачките и опозициските политички партии целиот свој арсенал го користат во битката за власта. Овие инидкатори, како и проблемите што се случуваат на политичката сцена, создаваат тотална неизвесност дури и за економските движења идната година. Доколку се оствари најцрното сценарио, кое предвидува не само економска, туку и силна политичка криза, граѓаните и компаниите може да бидат сигурни дека 2013 ќе биде уште една загубена година, година на стагнација.

мендерес кучи

претседател на Стопанска комора на Северозападна Македонија

Изборите дополнително ќе ја отежнат и така сложената економска состојба во државата. Тие не се новина за нас, меѓутоа, сега се наоѓаме пред деликатен период кога имаме тешка економска криза. Ние констатираме дека ова веќе мириса на рецесија.

exclusive Исповест на ГолемИот мајс 36 interview

Капитал број 672 12.09.2012

www.kapital.mk

Како ја градевме Македонск Слободна Масонериј

Д

енес, во високо развиениот, глобализиран свет, имам чувство дека ја знаеме “цената” на сé, но не ја знаеме “вредноста” на ништо... Постои тенденција за квантификација и материјализација на сé околу нас, и во нас самите... Но, дали душата на човекот има цена!? Колку чини моралот!? Секако дека душата на човекот нема цена... Ако некој ја изгуби, се изгубил себеси

www.kapital.mk

Капитал број 672 12.09.2012

стор на Големата ложа на маКедонИја... interview 37

засекогаш. Душата е извор на мотивираност! И сила која, посебно Масоните, со векови ги покренува без престанок “да градат Храм на хуманоста и човековите вредности”, глобално прифатени како универзални вредности на целата човечка заедница... вели во големото интервју за Капитал, Живко Груевски, Големиот Мајстор на Големата Ложа на Македонија (ГЛМ)

фото: Ивана Кузмановска

ката а ија?

Капитал број 672 12.09.2012

38

www.kapital.mk

interview Разговараше/обработи/раскажа

Љупчо Зиков

фото: Ивана Кузмановска

ljupco.zikov@kapital.mk

“...Размислувајќи за “каменот”, “градбата”, “светлината”, “сонцето на Исток”… се сетив на една многу стара приказна која ми ја раскажа еден мој многу голем пријател - слободен масон од Романија. Иако за мој вкус е многу слатка и детски наивна приказна, ми остави силен впечаток. Искра на мисловна провокација, која често се потпалува како иницијална каписла за нови продлабочени ментални патувања. Вака некако оди: ...Од двете страни по течението на реката живееле двајца браќа. Единствениот можен начин за да се состанат и да поразговараат за животот и за тоа што е ново бил да се премине реката преку мостот кој самите со својот труд го изградиле. Но, за жал, еден ден, по една жолчна расправија за некоја банална тема, не успевајќи да го совладаат напливот на бес и лутина, тие го урнале мостот. И двајцата браќа оттогаш не комуницирале меѓусебе. Секој продолжил да си го живее својот живот, задржувајќи ја во своите души лутината и меѓусебната аверзија. Но, едниот од браќата бил ученик масон и во еден братски разговор му се доверил на мајсторот масон за очајот во кој живеел, раскажувајќи му за крајно влошените односи со неговиот роден брат... Набрзо потоа, еден ден кога и двајцата браќа биле отсутни од нивните домови, секој со својата работа, мајсторот масон ги посетил и со голем и натчовечки напор, труд, но и со голема посветеност и вештина успеал повторно да го изгради мостот!? Кон крајот на денот, кога се вратиле двајцата браќа, со големо чудење го забележале мостот повторно изграден! С$ уште водејќи се од лутината од и мачнината во нивните души, зачекориле по мостот, секој од својата страна, со намера да продолжат со расправијата. Но, стигнувајќи на средината од мостот се случило “чудо”! Тие се пак на мостот, тој објект што ги поврзува нивните животи... Лутината одеднаш исчезнала, тие братски се прегрнале! Низ солзи се молеле за меѓусебна прошка. Отишле до мајсторот масон и од дното на нивната душа искрено му се заблагодариле. Едниот брат, кој бил масон, му рекол: “Драг брате, знам дека мораш да заминеш, но сепак, те молам да останеш уште неколку дена. Собрав градежен материјал. Сакам да изѕидам нова куќа, а ти си искусен и вешт мајстор масон! Помогни ми да ја изградам мојата куќа! Мојот храм!” Но, мајсторот масон на тоа љубезно и длабоко искрено му одговорил: “Би сакал брате да останам и да ти помогнам во твојата ЛИЧНА работа, но не можам. Морада продолжам понатаму. Имам уште многу мостови да градам...! И секогаш... секогаш одново и од почеток, оваа детски наивна приказна и овие навидум, едноставни зборови кај мене покренуваат емоција и го генерираат истото прашање – свесни ли сме уште колку “мостови” низ животот треба да изградиме. Можеби многу, а можеби само неколку… Различно чувствуваме и различно градиме!”, почнува да раскажува нашиот денешен главен лик во големата приказна за нешто што навидум, е далеку од сите нас заедно кои го живеем профаниот живот. Навидум далеку, а всушност, драма чија фабула н$ поврзува сите низ енергиите и различните ставови и перцепции токму за животот... Ретки се и почестени моментите за еден човек, почитувани читатели на “Капитал”, во еден професионален век, извршувајќи профани задолженија во дејноста во која сте се определиле

www.kapital.mk

Капитал број 672 12.09.2012

interview да ја раскажете својата животна приказна, како ангажирана личност и професионалец, а да наидете на личност која од првиот момент ве внесува во некои сосема други димензии на ментален резон, на теми на кои не секогаш можете дури и рационално да си размислувате, оти емоцијата преовладала, а спокојот во душата несвесно се изродил, а вие се чудите – од каде сега овој спокој одненадеж ве обземал и ве изнел на вистинскиот пат! Патот напред! Едноставно, иако е далеку целта, а патот прв пат го чекорите, вие сепак знаете каде одите... И каде ќе стигнете. Она што сепак, не е познато... е кога ќе стигнете таму! И дали воопшто некогаш ќе стигнете... Долго низ месеците наназад разговарав за многу нешта отворено со оваа благородна личност меѓу нас. Ако не го познавате лично, тогаш сигурно сте слушнале за него! Во овој број на “Капитал” ви ја претставувам оваа личност во една сосема друга димензија... Надвор од профаниот живот... Интересна сторија, ексклузивна исповед... Една поезија за животот... за вечната потрага по вистината и светлината што се раѓа на Исток, што можеби и никогаш и на ваков начин не е раскажана во некој наш македонски медиум... Му благодарам за укажаната чест... како и за овозможената ексклузивна можност!

Кој е Живко Груевски?

Во средината на 70-тите години најпознатите југословенски и балкански магазини пишуваа за него. Го претставуваа и го дефинираа како убедливо “најмлад вокалист”, кој во летните месеци со својот “бенд” настапува на јадранската ривиера. Музицираат на повеќе популарни “гитаријади” и игранки низ тогашна Југославија. Во 1976 година со групата Листен настапува на првиот “Поп-рок фест” во Скопје. Останува забележан и како прв вокалист на култните Леб и сол во нивната прва персонална постава. Со почетокот на универзитетските студии се јавува на формална аудиција и редовно е ангажиран како бас-баритон во професионалниот хор на тогашната Радиотелевизија Скопје (РТС). Добрите познавачи на силниот југословенски музички живот од тие години сигурно се сеќаваат дека во 1980 година настапува со “октет” на (во тоа време) реномираниот “Опатиски фестивал”. Во Кристалната сала на хотелот Кварнер во Опатија. Хотелот со најубавата тераса на јадранскиот брег... Неговата сестрана, амбициозна и динамична личност го доведува во ситуација набрзо по дипломирањето на Универзитетот Свети Кирил и Методиј да добие многу ценета работа во една од најуспешните увозно-извозни компании во тоа време, Макотекс, во секторот за извоз на текстил и конфекциски производи, со посебна задача за ориентираност кон северноамериканскиот пазар. Веќе профилираниот претприемачки дух го мотивираат веќе во 1985 година да почне да работи за канадската компанија Arly Fashion од Монтреал и американската Irwin Fashion од Њујорк како нивен претставник за Југоисточна Европа, со формално седиште во Виена (Австрија). Годината 1987 е интересна и важна година

Какви личности се Слободните Масони?

Во текот на животот начинот на кој живееме, учиме, созреваме и се усовршуваме во „атељето” на Големиот Архитект на Универзумот, само за малкумина од нас, ќе има можности, форми и начини спакувани во шанси, да се обезбеди заслужена трансформација во целосно изградени личности со впечатлив идентитет и личен интегритет! И препознатливи човекови вредности! Трансформација од „хумани скици” во вистински „хумани уметнички дела”! Токму еден мал, но значаен дел од таквиот хуман потенцијал на човештвото, од тие „хумани уметнички дела” се и Слободните Масони! како за него, така и за претприемништвото во Македонија. Во сојузните органи на Југославија го регистрира официјално претставништво на канадската фирма Arly Fashion, со централно седиште во Скопје! Ова се смета за прво странско претставништво отворено во Скопје. Само две години подоцна и својата прва јоинт-вентуре компанија, нам сите познатиот, YUCAN Trade International. Ќе се согласиме дека оваа компанија во светста на младите македонски претприемачи сооздаваше бурна енергија дека може да се успее. Влеваше енергија за храбри чекори, а самата компанија и нејзините основачи беа свовиден наш гуру во првите години на премин од стариот систем во она што денес го викаме пазарна економија. Таа компанија во тоа време беше единствената “приватна” компанија. Брзо влегува во кругот на петте најголеми извозници на конфекциски производи од тогашна социјалистичка Југославија!

YUCAN забрзано отвора свои фирми-ќерки во Лондон, Франкфурт, Виена, Белград, Софија, Никозија ... Понатаму... Со суштинските промени кои настануваат со распаѓањето на југословенската федерација тој ги диверзифицира своите бизнис, но и с$ посилните социјални активности. Основа партнерски: Yucan Petrol, ексклузивен агент на Shell Petroleum Co.; YUCAN Engineering, лиценца за World Trade Association; авангардниот Yucan Shopping Centre, како и МАТ-Македонски авиотранспорт а.д.…

39

Многумина хроничари во тоа време знаеја дека мојата нова идеја во Скопје и низ Македонија на директен или индиректен начин е поврзана со името на Живко Груевски, личноста на која во денешниот број на “Капитал” ја посветив главната приказна. Како што ни велите, “приказната на бројот”... Живко Груевски, и тогаш а и денес, е силно активен во социјалниот живот на нашата, тогаш млада суверена држава. Во граѓанскиот и невладиниот сектор, во специјализираните асоцијации и слично. Член е на одборот на Институтот Отворено општество Македонија, соосновач и член на одборот на American Chamber of Commerce (AmCham), претседател на одборот на tink-tank институтот EvroBalkan…. Она што посебно е интересно, и е прилично зад кулисите, за кое сите медиуми се интересираат во секоја пригода, е неговата мистична улога, за која малкумина и слушнале, на долгогодишен учесник и неформален координатор на “Молитвениот појадок со претседателот на САД” во Вашингтон. На пример, посебно провокативно зазвучи и информацијата дека заедно со својата сопруга, Соња Груевска, беа единствените од овој дел на Европа присутни на една од прославите во Вашингтон по повод свадбата на ќерката на тогашниот претседател, Џорџ Буш! Чест гостин е на организирани слични собири (“Европскиот молитвен појадок” – European Prayer Breakfast) од Европскиот парламент во Брисел, како и на германскиот во Берлин. И како што вообичаено велиме, ништо не е случајно во животот... Во 1998 година од канадската држава Живко Груевски е наименуван за почесен конзул на Канада во Република Македонија. Оваа функција и во актуелниов момент ја извршува беспрекорно, посветено, со многи идеи и креација. Стручно ја обработува и во својот магистерски труд и издадената книга Consular Diplomacy – Transformation of Diplomacy and the Role of Honorary Consuls. Современите меѓународни односи во глобализираниот свет и модерните дипломатски трендови се негова тема на научно инстражување и на неговите докторски студии. Во последните години како визитингпредавач овие теми ги предава на магистерските студии на Универзитетот Американ колеџ-Скпје. Никогаш не бил директно ангажиран во политиката, а секогаш дискретно блиску до највисоките политички кругови. Балансирано комуницира и позитивно се прифаќа од сите политички партии, од сите етнички заедници, од позицијата и од опозицијата. Од 1991 година до денес, веројатно, нема позначаен дипломатски, државен или деловен прием или собир на кој не бил поканет и не бил драго виден гостин. Неговото граѓанско мислење и став за актуелните состојби во регионот сакале да ги слушнат повеќето дипломати, политичари и државници кои ја посетувале земјава или тука го “одработувале својот амбасадорски мандат. Живко е инспиративен и компетентен соговорник на најразлични теми! Со лична дарба, богато животно искуство, но и

Капитал број 672 12.09.2012

фото: Ивана Кузмановска

40

www.kapital.mk

interview XX Во изминатава прва декада од 21от век забележлив е тренд на поголема “отвореност” и комуникација на Слободната Масонерија со профаниот свет! Особено ова е забелжливо кај “најтрадицоналната”, а за некои аналитичари и “најконзервативната” - Обединета Голема Ложа на Англија (ОГЛА)!? Груевски: Објективно гледано, не би било реално да кажеме дека во сите периоди на кризи од различен карактер, драматични турбуленции и сериозни предизвици со кои се соочуваат човековите заедници, Масонеријата е некако издвоена и заштитена во својата “капсула” на затвореност и “совршеност”, па така и целосно резистентна на негативните процеси. Би било сосема “немасонски” и недостојно да говориме исклучиво за позитивните вредности на Редот и да ја претставуваме организацијата како некаков осамен остров на кој непречено и во потполна хармонија владеат само древните вредности, моралната, интелектуална и духовна совршеност!? Убеден сум дека со таквиот индолентен некритички пристап, само би можеле да наштетиме на глобалниот авторитет на организацијата која со векови своето членство селектирано го “црпи” токму од актуелните општествени заедници. Посебно во современите демократски уредени општества нема никаква реална потреба, а и масонското лидерство не смее да дозволи “себеизолација” на Редот и со тоа да се изгуби сосема реалниот допир со динамичните промени во профаниот свет. Има толку вредни работи и древни мудрости гравирани во Братството за кои, посебно ние “иницираните”, можеме и мораме да говориме отворено, затоа што и тоа е наша масонска обврска и должност - активно да придонесеме за кршење и разбивање на вкоравените предрасуди и неоправданите, шпекулативни обвинувања кон нашиот Ред. Последните декади од 20 - от век, помалку или повеќе, се карактеризираат со неоправдано преголема доза на “затвореност” што пред с$ се должи на индиферентноста, неинвентивноста, конформизмот и демотивираност за активна улога кај дел од масонското водство. Националните Големи Ложи и Големите Мајстори имаат целосна обврска да ја преземат одговорноста, да покажат мудрост и лидерски капацитет, да имаат визија и стратегија, да водат масонски дискретна, обмислена, мудро избалансирана, но и сосема јасна комуникација со профаната јавност. Тие мора да нудат валидни опции кои ја потврдуваат виталноста и способноста на древната Масонерија, соодветно да се адаптира на промените и новите предизвици, да се соочи со “новата отвореност наметната од новото време”, но притоа - без компромиси или некакви суштински отстапувања од фундаменталните вредности, од древните принципи и начела кои се неменливи и имаат безвременска димензија. Како потврда на констатацијата содржана во Вашето прашање веројатно е и фактот дека најстарата и најавторитетната регуларна масонска организација “Обединетата Голема Ложа на Англија” (ОГЛА) во февруари оваа 2012 година, ја објави првата независна студија изработена од високо респектираниот “Social Issues Research Centre (SIRC)” во Оксфорд, под наслов - “Иднината на СлободнатаМасонерија”. Во својот завршен дел оваа извонредно

www.kapital.mk

Капитал број 672 12.09.2012

interview значајна студија констатира дека “организацијата минува низ фаза на тивка револуција на модернизација (осовременување)”, сугерирајќи дека сосема спротивно на некои шпекулативни и малициозни коментари во јавноста, Слободната Масонерија во 21-от век всушност демонстрира искрена отвореност и транспарентност, заклучувајќи дека таа е позначајна и порелевантна за хуманите општества денес од било кога претходно во историјата!

XX Во тој контекст како ја гледате иднината на Масонеријата!? Груевски: Потребата и трендот на поголема отвореност и транспарентност на Масонеријата, во никој случај, и во ниту еден момент не смее да не насочи кон дилетантската теза дека иднината на современата Масонерија треба да се придвижува кон “профаноста”. Такви размисли може да се јават само кај оние кои “ментално нуркаат само во плитките води…”! Како иницијациско-езотеричен Ред, таа не е достапна за “сите” туку само за “посебните”, односно за оние добри луѓе кои ги исполнуваат потребните квалификациски вредности и со тоа се прифатени за да бидат “иницирани”. Масонеријата не е креирана за да биде “егзотерична” или “масовна” организација. Таа не е и не може да се идентификува само како едно секуларно-граѓанско здружение, како еден од беневолентните сервисни-клубови, некаква псевдо-политичка партија, ниту квази религија. Таа не е ниту дел од позитивно ангажираниот невладин сектор или само цивилно движење кое промовира и учи за трајните човекови вредности… Во сите неспорни сличности со ваквите организирани форми, мораме јасно да ја согледаме и да ја извлечеме највидливата, трајна различност и посебност на Редот, пред с$ како уникатно иницијациско и езотерично Братство! Во високо развиениот, глобализиран свет на модерните времиња, имам чувство дека ја знаеме “цената” на с$, но “вредноста” на ништо… Тенденција за квантификација и материјализација на с$ околу нас и во нас самите… Дали и душата на човекот има цена!? Колку чини моралот!? Душата на човекот нема цена… Ако некој ја изгуби, се изгубил себеси. Душата е извор на мотивираноста и снагата која посебно Масоните, со векови ги покренува без престанок “да градат Храм на хуманоста и човековите вредности”, глобално прифатени како универзални вредности на целата човечка заедница. За квалитетен континуитет и иднина на Масонеријата, неопходно е, пред с$, нејзините членови да вложат индивидуален напор и да се втурнат во длабочините на масонското учење за да го разберат вистинското значење на Редот на кој му припаѓаат. Потребно е да манифестираат најревносна желба да ја третираат Масонеријата помалку како систем на архаични ритуали кои површно ги практицираат како некоја ментална вежба, туку повеќе како витална реалност и сериозен метод на осознавање на најдлабоките животни вистини, а со тоа да дозволат да влезе во нивните животи и да “доминира” со нив. Во почетокот на нашиов разговор кога ја дефинирав Масонеријата нагласив дека таа ги негува и следи своите три свети начела на братска љубов, добродетелство и непрекинлива потрага по осознавање на вистината. Убеден сум дека стратегијата за квалитетна иднина бара “fine tuning” или благо засилување и фокусирање на мислечката, филозофска ориентација и духовно надградување на езотериско-иницијацискиот карактер, односно на вечната потрага по “Вистината”.

префинета “дипломатска” техника, тој лесно воспоставува контакт и пријателска комуникација со луѓе од различни профили. Иако е тоа практички немерливо, сепак, верувам дека припаѓа на онаа мала група луѓе со акумулиран најголем број квалитетни и трајни лични познанства и пријателства со проминентни светски личности од сферата на бизнисот, политиката, благородништвото, науката, уметноста... на сите светски меридијани и метрополи. Лондон денес е многу важна честа дестинација негова дестинација! Многу важна за нашата денешна длабоко суштинска приказна! Приказна за храмот и потрагата по вистината, кој откако влегол во него, станува важен простор за него, за нас и за Македонија... Ќе видите зошто...!?

Мистика, иницијација, вистина, светлина...

Но, нашата денешна приказна и ексклузивниот разговор со Живко Груевски ќе ве внесе во некои нови димензии на спознание... Неговиот животен пат од пред 17 години е вистинскиот пат на потрага... Потрага по вистината, пат кон Истокот каде што сонцето изгрева, а светлината извира... Ова е сторија која од 1995 година до денеска некако паралелно се реализира зад македоската профана политичка, социјална и културна сфера! Сите зборуваат, но малку можат да објаснат... За нештата што како македонски граѓани сите ние денес за некои посебни случаи што ни се случуваат од крајности во крајности, секако, тешко можеме да си ги објасниме причинскопоследичните врски!? Затоа почитувани, читајќи ја неговата последна книга, “Масонски мозаик”, објавена од книгоиздателството Култура пред неколку месеци, напишана во неговата животна ролја од позицијата на голем мајстор на Големата масонска ложа на Македонија, не бев рамнодушен, па го прашав за многу нешта! Со Живко Груевски денеска отворено, и без ракавици, ќе зборувам за Слободната Масонерија... За тоа што е всушност тоа, какви луѓе се всушност, Масоните, што треба да знаеме за нив? Зошто е тоа планетарно братство кое дели исти вредности? Што е тајно и дали е воопшто тајно? И како се создаде Македонскиот масонски храм!? Верувајте дека сте на прагот на една многу интересна сторија која изобилува со фрапантни факти, ставови и мислења по кои сигурно нема да останете рамнодушни...

Разговарам – прашувам, слушам и размислувам...

XX Какви луѓе се слободните масони!? Груевски: Со вас ќе споделам едно лично искуство, чија метафорична порака, секако, го формулира мојот

41

одговор... Пред неколку години влегов во ателјето на еден проминентен наш, македонски ликовен уметник со желба да ги разгледам неговите уметнички дела! Да одберам и да купам слика (масло на платно). Бев сосема изненаден од нетипичниот пристап на овој мајстор на уметноста, кој наместо да ми презентира, како што очекував, готови или слики во процес на изработка, ми покажа две големи папки преполни со негови цртежи-скици. Така разговарајќи со него за ова, следуваше негова кратка инструкција во смисла: “Не брзај, Живко, искористи време колку што ти треба, разгледај ги овие неколку стотини скици и доколку почувствуваш енергија и потенцијал кај некоја од нив, тогаш одбери ја... За неколку недели ќе ја насликам на платно”! Така и стана... Во следниот период додека чекав да ја добијам мојата уметничка слика често размислував за мноштвото скици во неговото работното ателје, но и на реалното сознание дека најголем број од нив засекогаш ќе останат само скици на блок-хартија. Многу помал број ќе ја “заслужат” трансформацијата во вистински уметнички дела. Ми се наметнаа инспиративни мисли со овоземскиот животен пат на нас, луѓето. Имено, на животниот почеток, веднаш по раѓањето, сите имаме дефинирани контури на нашиот физикус (кои нормално, се менливи со животната возраст). Но, интелектуално и духовно наликуваме на оние “недодефинирани скици” во ателјето на сликарот, мојот голем пријател. И така, во текот на животот начинот на којшто живееме, учиме, созреваме и се усовршуваме во “ателјето” на големиот архитект на универзумот само за малкумина од нас ќе има можности, форми и начини спакувани во шанси, да се обезбеди заслужена трансформација во целосно изградени личности со впечатлив идентитет и личен интегритет! И препознатливи човекови вредности! Трансформација од “хумани скици” во вистински “хумани уметнички дела”! Токму еден мал, но значаен дел од таквиот х уман потенција л на човештвото, од тие “хумани уметнички дела” се и слободните масони!

XX Но, која е целта или која е улогата на масонеријата во човештвото!? Груевски: Како што музичката академија едуцира и произведува врвни музичари, архитектурата – архитекти, економските и правните науки – економисти и правници, медицината – врвни доктори, така масонеријата континуирано едуцира, надградува и усовршува “вистински Луѓе”!?

XX Која е улогата на мајсторот масон? Груевски: Постојано работи на фина

Капитал број 672 12.09.2012

42

www.kapital.mk

interview

“обработка на каменот потребен за градба на храмот на душата”. Најтешкиот камен за обработка е оној кој е во нас самите. Тој во почетокот, пред иницијацијата во редот, е груб и необработен, оптоварен од страсти, предрасуди, лоши навики... кршлив од разбирливи човекови стравови и збунетост. Но, работејќи вредно на неговата обработка и усовршување, крајниот идеал на мајсторот масон е да создаде “совршен камен” во самиот себе. Тој се стреми да се изгради во подобар човек, но не подобар од другите околу него, туку подобар од самиот себе и како таков, секогаш е вреден и авторитетен пример во општеството.

XX Како вие ја дефинирате масонеријата!? Масонеријата е “Наука за моралот завиена во алегорија и објаснета преку симболи”. Тука литерарниот симбол е завиен во алегорија, така што за надворешниот профан свет изгледа и се толкува како една работа, а претставува и значи нешто сосема друго и подлабоко, но само за “иницираните Масони”. Симболизмот, всушност, е “свето срце” на масонеријата. Втурнувањето во длабочините на масонското учење, толкување и значење на симболите несомнено е интелектуално патување кое трае целиот живот. Фактот дека за неполни пет години од денес (на 24 јуни 2017 година) светската Масонерија ќе одбележи цели три века од формирањето и јавното обзнанување на Првата голема ложа во Лондон (Англија) (24 јуни 1717 година) само ја препотврдува констатацијата дека Freemasonry е една од најстарите и најголеми глобално распространети организации. Организација со секуларен, неполитички и добротворен карактер. Масонеријата е езотеричен-иницијациски ред, но со граѓанско-правен фундамент и легитимитет. Основната движечка идеја на делување е филантропска и длабоко хуманистичка, заснована на трите свети начела - братска љубов, добродетелство и непрекинлива потрага за осознавање на вистината. Масонските ритуали и церемонии неодвоиво го вклучуваат симболот на “Светлина” која во масонските лекции ја симболизира духовната вистина и знаењето. Масоните се во континуирана и посветена потрага по вечната светлина. Масоните не прифаќаат “живот во темнина”. Од нив се очекува со ентузијазам да работат на себеосознавање, себеусовршување и акумулирање највисоки знаења. Така “вистината” може да се разбере и како вечна потрага по знаење преку чесен однос кон самиот себе, кон својата фамилија, својата земја, кон човештвото во целина.

XX Но, во профаниот живот темата за масонеријата е прекриена со плашт на контроверзни толкувања! Завери! Разни планови ... Масоните низ историјата биле прогонувани! Какви луѓе се масоните, всушност!? Зошто е многу важен првиот масонски степен – ученик? Живко Груевски: Во највоопштена форма, апсолутно генерализирано, Масонеријата можеме да ја гледаме и како посебен “начин на живеење”. Сосема е неспорно дека базичните хумани принципи и

Масоните не прифаќаат живот во темнина

Масонските ритуали и церемонии неодвоиво го вклучуваат симболот на “Светлина” која во масонските лекции ја симболизира духовната вистина и знаењето. Масоните се во континуирана и посветена потрага по вечната светлина. Масоните не прифаќаат “живот во темнина”. Од нив се очекува со ентузијазам да работат на себеосознавање, себеусовршување и акумулирање на највисоки знаења. Така “Вистината” може да се разбере и како – вечна потрага по знаење преку чесен однос кон самиот себе, кон својата фамилија, својата земја, кон човеството во целина. начела, системот на морални, етички вредности кај луѓето, како и стремежот за постојано усовршување и позитивен придонес за човештвото воопшто НЕ се ексклузивно право само на масонеријата како организација. За среќа, голем дел од луѓето на Земјината топка, помалку или повеќе, ги применуваат таквите принципи и хумани вредности во својот “начин на живеење и однесување”, веројатно без и да почувствуваат потреба за “членство” во масонскиот ред. За мене и тие сите се

квалитетни “градители”, односно “масони по убедување и начин на живеење”. Во конкретна смисла, масони се тие “добри луѓе” кои по своја слободна волја и согласност одлучиле да пристапат и бидат “регуларно иницирани” во масонската организација - во легитимните обединенции и редови. Масоните, сепак, се “посебни” луѓе затоа што за искрено и слободно да се определиш за масонска иницијација бара критична доза интелектуална и морална созреаност, како и подготвеност за напорна работа на себеусовршување! За “делкање и фина обработка на каменот во себе”! Токму затоа, првиот степен на ученик слободен масон (“Сина масонерија”) е целосно посветен да поучува за потребата да се воспостави контрола врз самиот себе, да се постигне ниво на урамнотежено себераководење. Овој степен симболично ја означува транзицијата од “детска” доба во созреана “полнолетна” фаза на животот, кога едноставно кажано, осознаваме дека и покрај тоа што ние секогаш ќе останеме “сопствени херои” во нашите мисли и кажувања, светот сепак, не се врти околу нас и нашето “его”. Всушност, нашето постоење и поминување низ животот нема ниту да биде забележни доколку не работиме искрено и посветено на себеосознавање и себеусовршување. Работата која се бара во првиот – ученички степен, овозможува воспоставување лична контрола и самодисциплина, можност за управување со човечките пориви и страсти, нуди вештини за урамнотежено совладување на внатрешните изрази на егоцентричност, суета и себичност. Лекциите во овој степен му помагаат на иницираниот масон да се оттурне од интелектуалната слепотија и морална стагнација! Храбро и решително со поддршка на неговите браќа да зачекори по патот на морален и духовен напредок.

XX Која година сме денес? Груевски: Година 6012 ...

XX Можеме ли да објасниме зошто сме 6012 година? Груевски: Секако. Тоа е уште еден од многубројните збунувачки податоци за профаниот свет поврзани со масонеријата. Всушност, постојат неколку различни

www.kapital.mk

Капитал број 672 12.09.2012

interview

43

Масоните и политиката

С

екогаш кога ќе се потсетам на нагласено високата политизираност, партизираност и идеолошка поделеност во нашето општество (Република Македонија), секогаш одново се воодушевувам од фасцинантната мудрост на д-р Џејмс Андерсон - креаторот на првата и с$ уште целосно важечка Андерсонова конституција (1723 год.) каде што покрај другите одредби, должности и правила забележал дека се “забрануваат, односно не се дозволени политички дискусии или заеднички формулирани ставови во врска со профани -политички прашања во регуларното масонско работење”. Оваа задолжителна одредба во конституциите на сите регуларни големи ложи, се потврдила како извонредно ефикасен сигурносен систем за избегнување на инаку можни конфликтни ситуации и политички анимозитет меѓу браќата во ложите. Длабоко втемелениот и непроменлив принцип на целосна “инклузивност” ја одрзува слободно-масонската организација отворена за сите “добри луѓе” независно од нивното политичко убедување или пак, активна професионална политичка инволвираност, честопати и како водечки политички фигури во профаното живеење. И покрај тоа што оваа формулација веројатно делува премногу идеално демагошка, сепак, реалноста и практиката потврдува дека масонеријата веројатно, е единствената глобална организација во која членуваат, заедно масонски работат, споделуваат братски релации и респект за меѓусебните различности, луѓе кои често имаат сосема спротивставени политички ставови. Масонски став е дека авторитетот, вредностите и професионалниот

квалитет на секој индивидуален член – масон, суштински го прави позитивното влијание и иницира корисни промени за добробит на општеството, а не масонеријата како организација! Оттаму, колку и да делува оправдано тоа по определни прашања или некој би ги формулирал како “прашање од општ интерес”, регуларната масонерија не расправа, не формулира и не соопштува “заеднички” или “официјални” ставови или препораки за теми кои се надвор од конституцијата. Свесен сум дека поголем дел од тие кои ќе ги прочитаат горниве редови очекувано ќе ги класифицираат како обична, тривијална фразеологија и ќе продолжат и понатаму љубопитно да се интересираат за привлечните теории за светски заговор на моќните масонски кругови и групации, чија основна цел всушност е “економска, политичка и социјална доминација со светот”. Широко распространетите тези сугерираат дека на “самиот врв на пирамидата на братството” се наоѓаат оние “избраните” за кои и регуларното масонско членство не знае!? Таа мала група “најмоќни масони” е извонредно распоредена и ги контролира сите круцијално важни стратешки позиции во највлијателните земји на планетава. “Тие” го поседуваат и целосно го контролираат правниот систем, воената моќ, ги контролираат нафтените компании, фармацевтските мултинационални корпорации, најмоќните финансиски институции или скратено с$ што им дава енергија за да го контролираат светот!? Секако, секој има право да верува во тоа што самиот ќе одлучи да верува.

календарски обележувања на годините поврзани со различните масонски редови, а во зависност од тоа која година ја третираат како “нулта година”, односно годината од која почнува да се пресметува времето. Тоа е по правило, поврзано со некој (за овие редови) значаен настан. Така, за мнозинството слободни масони во “Сината масонерија” тоа е моментот на создавање на светот или 4.000 години пред Исус, по древниот календар, Anno Lucis (A.L.) или во “годината на светлината”. “Шкотскиот ред” исто така ја користи годината на создавање на светот, но по еврејската хронологија – Anno Mundi (A.M.) или во “годината на светот”. Се додаваат 3.760 години на современава ера. “Кралскиот свод” календарски пресметува од годината кога е започнато создавањето на вториот храм на царот Соломон – Anno Inventionis (A.I.) или во “годината на пронаоѓање”, при што се додаваат 530 години на современава ера. Редот на “витезите темплари” пак, смета од годината во која е создаден нивниот витешки ред – Anno Ordinaris (A.O.) или во “годината на редот”, при што се одземаат 1.118 години од современава ера.

Европскиот – Балканскиот контекст и фрапантните факти за патот на создавањето на Македонската Голема Масонска ложа

Со Живко Груевски продолжувам да разговарам за создавањето на македонската Голема масонска ложа! Во неговата книга “Масонски мозаик” на прилично егзактен начин е објаснет трнливиот пат на создавање и просветлување... пат кој не може никого да остави рамнодушен. Особено што Големата ложа на Македонија е создадена од нула, затоа што македонска

Капитал број 672 12.09.2012

44

www.kapital.mk

interview Масоните и либерално-деМоКратсКите револуции, КонтрадиКторност или не!?

фото: Ивана Кузмановска

“Д

ревните правила и препораки” содржани во масонската конституција бараат од сите свои членови да бидат мирољубиви и лојални, во потполност да ги почитуваат законите на својата држава и никогаш да не се впуштаат или учествуваат во конспиративни или насилни активности чија цел е напад на државниот поредок. Масонот го смета мирот, граѓанските права и слободи за едни од основните вредности на заедницата и затоа разбира дека толеранцијата и трпеливоста во односот со другите луѓе се вистинскиот клуч за каков и да е можен конфликт. Токму ваквите препораки и обврски на прв поглед изгледаат контрадикторни и не кореспондираат со историската реалност и фактите кои укажуваат дека многу проминентни масони учествувале, ги предводеле или биле главни инспиратори на познатите либералнодемократски револуции. Токму творците на САД – лидерите на американската револуција, креаторите на Уставот, Декларацијата за независност, Законот за правата ( The Bill of Rights), првите американски претседатели - сите биле горди “бунтовници”, револуционери, но во најголем број и истакнати лидери на масонеријата како масонската “икона” – Џорџ Вашингтон, Бенџамин Френклин, Лафајет, германскиот висок офицер во колонијалната армија Барон фон Стојбен. Првите политички инспиратори и поттикнувачи на раните фази на француската револуција биле исто така масони, кои дури го користеле во преден план нивниот масонски слоган – “Слобода, еднаквост, братство”. Иако многу теоретичари го тврдат тоа, сепак, нема цврст доказ дека и Наполеон Бонапарта бил инициран, но секако, се знае дека неговите четворица браќа биле слободни масони. Архивските податоци потврдуваат дека двајца од нив, Жозеф и Луј Бонапарта, биле избрани и инсталирани како “joint grand masters” на Големиот Ориент на Франција, во 1804 година. И многу други важни личности од француската револуција биле масони – Марат, Мирабеј, Робеспјер, Луј Филип XX, војводата од Орлеан. Бранот на револуционерни движења кои ја погодиле Централна и Латинска Америка кон крајот на 18-тиот и почетокот на 19тиот век биле исто така несомнено поврзани со активностите на масоните како Симон Боливар, Хосе де Сан Мартин, Винсенте Гереро и Бенито Хуарез. Тука може да се приклучат и податоците за Младотурската револуција и улогата на масонот Ататурк,

како и руската револуција, каде што една од клучните фигури е масонот Леон Бронстајн – Тротски. Ваквата “наводна контрадикторност” во примена на принципите, всушност, треба да се разгледа преку односот: слобода наспроти тиранија, деспотизам, владејачко самоволие. Записите во архивите на ложите покажуваат дека “слободата” отсекогаш имала големо значење за масоните. Зборот слобода добил посебно значење и разбирање како поим дефиниран од филозофот Џон Лок во неговото дело The Treaties of the Governemtn, напишано непосредно кон крајот на 17 век. За Лок се верува дека и во тоа време бил масон, член на “кралското друштво”, близок пријател со Роберт Бојл. Во своите пишувања тој сугерирал дека, всушност, доброто управување со државата се потпира на довербата, односно на обврската на власта да ја заштити и обезбеди сигурноста на граѓаните и нивниот имот. Владејачката сила мора да се грижи и да ја балансира потребната слобода на граѓаните. Оттука, Лок бил цврсто убеден дека не постои никаква морална обврска за граѓанска послушност и лојалност кон власта во случај “довербата” да не постои, односно моќта на власта да делува рестриктивно и да ја ограничува слободата и правата на граѓаните. Според него, во такви случаи државата се претвора во тиранија со прекумерна употреба на наметната сила и моќ, “кога политичката моќ е злоупотребена, тогаш граѓаните имаат право да се побунат”. Ако повторно се навратиме на ригидното толкување на принципот за почитување и лојалност кон државата, произлегува дека масоните се обврзани да се покоруваат на секоја власт, на секоја политичка моќ, па дури и кога е таа во форма на агресивна тиранија и апсолутизам !? Во таа смисла, евентуалната обврска да се прифати тиранијата, апсолутизмот, диктатурата би се спротивставила на сите други начела и сет на вредности кај масонеријата. Имено, само “слободни” луѓе можат да станат масони, а во диктаторските режими и услови – никој не е слободен ! Значи, по дефиниција слободната масонерија и тиранијата, апсолутизмот, диктатурите, догматските идеологии – меѓусебно целосно се исклучуваат! Гледано од денешен аспект, принципот на мирољубивост и лојалност претставува вистинска конститутивна обврска за масонот само во услови на демократски избрана власт која е резултат, но и гарант на слободната волја и правата на граѓаните. Токму во контекст на ова прашање, мора недвосмислено да потврдам дека сум среќен и многу горд на мојата држава Република Македонија, која во континуитет манифестира висок демократски капацитет и целосна слобода и развој, како и непречено функционирање на нашата слободна масонерија.

www.kapital.mk

Капитал број 672 12.09.2012

interview масонска ложа пред 1990 година пратички никогаш не постоела, иако Македонија имала повеќе личности масони иницирани во други Големи масонски ложи – Софија, Белград ... Така, фактите говорат дека со завршувањето на Втората светска војна, побрзо или побавно, сепак, масонеријата витално се обновува и се активира во сите демократски земји на Западна и Централна Европа. Од друга страна пак, иако се забележливи различности од држава до држава, сепак, генерално, масонеријата продолжува да биде потиснувана и попречувана во своето делување во земјите на Југоисточна Европа или како што велиме, земјите од онаа страна на железната завеса - под капата на комунистичкиот Советски Сојуз, каде што масонското братство се третирало како “штетна и декадентна капиталистичка формација”! Она што се знае е дека слободните масони се едни од најпосветените иницијатори и предводници на концептот за создавање функционална форма на здружување на сите суверени демократски држави од Европа или со други зборови, креирање асоцијација на “Соединети Европски Држави”. Така, во 1946 година идејата за потреба од формирање на некаков вид асоцијација на европските држави со основна цел намалување на спротивностите, недискриминаторски, толерантен и конструктивен дијалог и соработка ја промовира и познатиот слободен масон, премиерот на Велика Британија, Винстон Черчил. Многу интересен и силен факт е што една од првите здружени, поствоени активности на европските земји било прифаќањето и примената на американскиот проект (во почетокот наречен ERP – European Recovery Program) за обнова и повторна изградба на економиите на Европа, кој формално бил воведен на 5 јуни 1947 година, популарно познат по името на тогашниот државен секретар за надворешни работи на САД, слободниот Масон, Џорџ Маршал Маршалов план. Понатаму, анализата за развојот на слободната Масонерија на овие простори кажува дека во последните петнаесетина години од 20-тиот век со значајните политички промени кои настанаа во Југоисточна Европа - симболично со уривањето на Берлинскиот сид, како и драматичното распажање на СФР Југославија - забележително е забрзаното интензивирање на процесите на “одмрзнување” и “реактивирање” на старите национални големи ложи. Процесот на обновување на регуларната масонска работа во овие земји најчесто бил воден од Обединетите големи ложи на Германија, Големата национална ложа на Франција или пак, Големата ложа на Австрија. Така, во краток временски период биле реактивирани и признаени големите ложи на Русија, Чешка, Полска, Унгарија, Естонија, Романија, Бугарија ... Значаен факт е што на 23 јуни 1991 година од страна на Обединетите големи ложи на Германија повторно е “воведено светло” и реактивирана е Големата ложа на Југославија во Белград, која сега е преименувана во Голема ложа Југославија,

Политиката е забранета во Масонеријата

Секогаш кога ќе се потсетам на нагласено високата политизираност, партизираност и идеолошка поделеност во нашето општество (Република Македонија), секогаш одново се воодоошевувам од фасцинантната мудрост на др. Џејмс Андерсон креаторот на првата и с$ уште целосно важечка “Андерсонова Конституција” (1723 год.) каде покрај другите одредби, должности и правила забележал дека се “забрануваат, односно не се дозволени политички дискусии или заеднички формулирани ставови во врска со профани-политички прашања во регуларното масонско работење”. Оваа задолжителна одредба во Конституциите на сите Регуларни Големи Ложи, се потврдила како извонредно ефикасен сигурносен систем за избегнување на инаку можни конфликтни ситуации и политички анимозитет меѓу Браќата во Ложите. каде што за прв голем мајстор е инсталиран Зоран Ненезиќ (новинар и писател). А Големата ложа на Австрија била патрон на реактивирањето на големите ложи на Словенија и на Хрватска.

Македонија градеше ложа од почеток, додека сите други беа обновени!

Факт е дека во последната декада од дваесеттиот век Република Македонија е една од ретките суверени држави во Европа каде што с$ уште нема легитимно организирана форма на регуларна слободна масонерија. Секако дека постојат многу претпоставки, но и документирани податоци за видни членови на братството од нашиве краишта, посебно за периодот од крајот на деветнаесеттиот и дваесеттиот век, но неспорен факт е дека сите тие објективно припаѓале и работеле под јурисдикција на различни големи ложи, како бугарската, југословенската, романската, италијанската. Сложените “игри” на нашата историја, за жал, никогаш не создале услови за

45

формирање и “осветлување” на автохтона, самостојна масонска организација. Иако, ако често шетате низ Македонија ќе ги сретнете препознатливите масонски симболи како аголникот, шестарот, утринската звезда, севидливото око сместено во триаголник... Ги има поставено буквално насекаде по територијата на Македонија и тоа најмногу втиснати и претставени во градбите и во темелите на црковните храмови. Познавачите толкуваат дека со голема сигурност може да се претпостави дека овие масонски обележја не биле нарачани од световните лица, туку сосема едноставно, уметниците градители, македонските мајстори-сидари, фрескосликари и копаничари, кои со своите ѕидарски тајфи многу патувале и ги усовршувале своите “геометриски” и “архитектонски” занаети, дискретно, но впечатливо го оставале својот занаетчиски или оперативен “мајсторски печат”. “За мене лично највпечатливо е откривањето на таквата симболика на засекогаш вградениот “масонски печат” во инаку ретко споменуваната, преубава црква Света Богородица во живописното село Гари, вгнездено во планинските делови во средиштето на Мијачко-реканскиот дел на Западна Македонија или област од која традиционално потекнуваат најдобрите мајстори-ѕидари – градители”, објаснува Груевски. Инаку, историјата кажува дека на нашите простори најпозната е ложата Macedonia Risorta, која работела во Солун под закрила на Големиот Oриент на Италија. Оваа масонска ложа, Macedonia Risorta или Воскресната Македонија, ќе одигра голема улога во настани со големо историско значење во почетокот на дваесеттиот век, како што е Младотурската револуција. Фрапантен е податокот дека видни членови на оваа ложа биле и Мустафа Кемал Ататурк и Талат-паша, министер за внатрешни работи, кој во 1907 година станува мајстор на шкотскиот ритуал во Отоманската Империја. Ако направиме еден чесен заклучок, ќе кажеме дека во последната декада од дваесеттиот век ние во Македонија не можеме да зборуваме можност за некакво “обновување” или “реактивирање”. Живко Груевски, големиот мајстор на Големата ложа на Македонија, понатаму објаснува: “Единствено што можевме пред дваесет години, односно пред седумнаесет години е да планираме НОВ ПОЧЕТОК! Поставување цврсти темели за трпелива изградба на нашата “величествена градба”! Јасна визија - прва национална Голема ложа на Македонија или регуларно воведување на редот на слободните масони во Суверена Република Македонија.

Почеток/иницијација/фрлање на светлина врз автохтоната Македонска слободна Масонерија... една возбудлива Македонска приказна со магично успешен крај за кој се зборува во светот! Проследете ја...!

XX Како почна се...? Груевски: С$ започна со еден сосема вообичаен, нормален, пријателски

Капитал број 672 12.09.2012

46

www.kapital.mk

interview

животот. Заедно со мене б евме вк упно осуммина на овој прв состанок. Сите ликови ми беа добро познати, иако поради различните генерации, како и различните професионални ангажмани, не можам да кажам дека претходно веќе сме биле блиски пријатели. Токму ова го нагласувам за да го изразам моето пријатно изненадување што по само пет минути формално запознавање и поздравување ние веќе со полн жар, ентузијазам и некоја необјаснета блискост продолживме да разговараме како да сме најдобри пријатели целиот наш дотогашен живот. И така тргнавме во заедничко долго

Масоните и Религијата... телефонски разговор некаде есента 1995 година! Незнаејќи и самиот дека во тие моменти, всушност, извршив “резервација” на билет во еден правец”! Без ни малку претенциозност, тоа беше билет за највозбудливото и најдрагоценото “патување” во мојот живот Повикот беше од еден од моите најдобри другари од детските години, при што покрај другите регуларни теми, изненадувачки, од него добив и серија прашања како - што знаеш за mасонеријата, кој е твојот личен став, дали си имал можност на некое од твоите патувања во САД, Канада, Англија, Австрија да се запознаеш со некој слободен масон и слично. Не се сеќавам прецизно кои беа моите одговори, но она што е суштински важно за оваа лична сторија е што само неколку дена подоцна со него отидов на првата неформална средба со “другите”, односно со малата, иницијална група од неколкумина “добри луѓе”, кои веќе евидентно беа магнетски привлечени од езотеричниот предизвик да се втурнат во длабоките води на масонската филозофија на

Патувајќи стотици години наназад во историјата, секогаш во континуитет, забележливо е дека едни од најфуриозните напади, забрани, па и агресивни попречувања за масонеријата доаѓале посебно од католичката црква. Од мноштвото папски були и енциклики, некои автори познати по своите антимасонски дела (како Стивен Најт) ја издвојуваат Humanum Genus, објавена на 20 април 1884 година, заклучувајќи дека “папата Лав XIII го карактеризирал масонството како групирање во друштво на царството на сатаната, квалификувајќи го како субверзивно по црквата и државата”. Анализирајќи ја содржината и пораката на оваа енциклика, не можам да заклучам ништо друго освен дека папата, всушност, аргументира против идејата за демократија и против теоријата и тенденцијата за одвојување на католичката црква од владеењето со државите. Папата бил ужаснат од идејата дека луѓето сакаат да создаваат цивилни закони според кои демократски ќе се владее, ги осудувал масонските учења за секуларноста, за цивилното воспитување и образование на децата,

за можноста за цивилен брак, всушност, целосно се спротивставил на правото и на слободата на индивидуата за избор. Тој длабоко верувал дека демократијата е зло, дел од “царството на Сатаната” и дека католичката црква има право и должност да ја контролира секуларната власт. Јасно се осудува и масонското прифаќање луѓе од сите религиозни убедувања, отворајќи им ги своите врати на “добрите луѓе” од сите вери. Ваквиот либерален масонски пристап историски промовирал кофесионална слобода и несомнено, имал круцијална улога во процесот на одвојување на секуларниот свет и секуларните организации од догматските учења и вледеење на доминантните религии. Регуларната масонерија не претставува “нова” религија, ниту пак, некаков супститут на религиите. Таа е филозофски партнер на постојните религии и нивен поддржувач преку своите спиритуални, морални и етички учења. Таа нема и не може да има никакви теолошки доктрини, не нуди религиозна сакралност и не пропагира водство кон спасение. Масонеријата е позитивно ангажирана и учи за односите меѓу луѓето, додека религијата се фокусира на односот на луѓето со Господ.

www.kapital.mk

Капитал број 672 12.09.2012

interview

патување. Планот беше нашите иницијации во слободни масони да ги направиме во регионот. Следствено, да ги задоволиме критериумите за воспоставување на првата ложа во Македонија! Иницијативата за втемелување на масонеријата во Република Македонија беше дојдена директно од највисоките од масонеријата на Големата ложа “Југославија“. Секако, постоеше загриженост од крајно сложената политичка состојба и безбедносната криза на просторот на поранешната jугословенска федерација, воените дејства, злосторствата, етничкото чистење и секакви примери на неверојатна човечка деструктивна енергија која го потресуваше светот во текот на целата последна декада од дваесеттиот век. Кај масоните претставата за Господ е универзално формулирана како верба во “врховно битие” или во “голем архитект на универзумот”, истовремено оставајќи сосема слободно и со апсолутен респект секој масон да верува и да се моли на својот бог. Ваквиот пристап реално овозможува искрените верници од различни религии да бидат братски заедно во својата масонска ложа. Со цел да се зачува оваа скапоцена, недискриминирачка инклузивност за сите “добри луѓе, независно од нивните религиозни убедувања. “конституциите” на сите регуларни големи ложи целосно забрануваат секакви дискусии за религиозни прашања во масонското работење.

Морничава беше и самата помисла дека ќе бидам инициран во “најмистичната” и “најтаинствената” организација, токму во главниот град на земјата со која во тоа време раководеше еден од диктаторските лидери, мрачните фигури кои сееја омраза меѓу народите кои ја сочинуваа поранешната федерација. Оваа мисија, почетокот на нашето долго патување, на крајот заврши со неуспех, иако ние & пријдовме со силна искреност! Едноставно кажано, и покрај сите понатамошни искуства, неизмерно сум среќен и горд што одлучив и јас и моите браќа да ја манифестираме личната верба во “чистите бели ракавици и симболот на невиност и чест - масонската престилка”. Но, мисијата не беше успешна поради природата на многу случувања на просторите на поранешна Југославија во тоа време. Ние не се обесхрабривме. Напротив, имавме силни контакти со големи ложи надвор од поранешна Југославија! Насекаде зборувавме за потребата и големата желба за формирање автохтона Голема ложа на Македонија!

XX Каде се собиравте? Груевски: Во тој подготвителен, целосно “дискретен” период честите средби ги одржувавме во некои од деловните простории на нашите браќа или најчесто во едно познато култно кафуле во историските, мистични градби на Старата чаршија на Скопје. Несомнено, ова за нас имаше некоја симболична нишка на поврзаност со нашите древни браќа, кои своите први организирани собири како слободни масони ги одржувале токму во култните таверни на Лондон. Нашите средби беа исполнети со искрена, позитивна енергија и ентузијазам на посветени “градители”, кои во пријатна атмосфера, со спонтан, некако природно изразен флуид на поврзаност дискретно ги планираа своите следни чекори до остварување на целта - Голема ложа на Македонија. Суптилната комуникација со ложите што ги контактиравме со радост и полна доверба му ја доверивме на неформално “првиот

47

меѓу нас еднаквите” или како што јас го доживувам, нашиот „брат број еден” (имајќи целосен респект за неговото лично право и одлука, полното име и презиме нема да го наведувам во овој текст). Уште од самиот почеток на нашето масонско дружење и собирање сите едногласно се сложивме целосно да ги применуваме изгравираните правила и принципи на регуларната слободна масонерија. Сосема правилно проценивме дека во оваа суптилна “подготвителна фаза”, а веројатно, уште повеќе понатаму, како формално организиран, легитимен масонски ред, мораме строго да се придржуваме кон забраната да се разговара за религиозни и политички прашања во братството. Првото е посебно важно во нашето мултиетничко и мултикултурно општество. Искрено и без никакви калкулации моравме да обезбедиме сосема комфорни и еднакви услови за пристапување во братството на сите “добри луѓе” од нашата држава, независно од нивната религиозна и конфесионална определба. Второто, исто така, беше нагласено значајно доколку сакаме да обезбедиме успешно заокружување на големата цел, како и долговечност на идната суверена слободна масонерија во Република Македонија. Имено, високиот степен на политизираност во сите сегменти на нашето општество, изразениот бурен антагонизам меѓу различните политички опции можеа да претставуваат темпирана, разорна бомба доколку дозволевме во која било форма да се инфилтрира во нашата с$ уште фрагилна структура.

XX И потоа се случи нешто до денеска тешко за објаснување, не само за македонската масонерија, туку и за повеќе големи ложи во светот? Можете ли да ни објасните за што станува збор? Груевски: Нашиот “брат број еден” преку некои дипломатски канали набрзо, пролетта 1997 година, воспостави контакт со Големата ложа на Австрија. Беше детално образложена специфичната ситуација во која се најдовме ние - дваесет и еден брат, мајстори масони од Македонија. Браќата од Австрија имаа полно разбирање и покажаа подготвеност за братска помош,

Капитал број 672 12.09.2012

48

www.kapital.mk

interview XX Како ја гледате иднината на масонеријата!? Потребата и трендот на поголема отвореност и транспарентност на масонеријата, во никој случај и во ниту еден момент не смее да н$ насочи кон дилетантската теза дека иднината на современата Масонерија треба да се придвижува кон “профаноста”. Такви размисли може да се јават само кај оние кои “ментално нуркаат само во плитките води” како иницијацискоезотеричен ред, таа не е достапна за “сите”, туку само за “посебните”, односно за оние добри луѓе кои ги исполнуваат потребните квалификациски вредности и со тоа се прифатени за да бидат “иницирани”. Масонеријата не е креирана за да биде “езотерична” или “масовна” организација. Таа не е и не може да се идентификува само како едно од секуларно-граѓанските здруженија; како еден од беневолентните сервисниклубови; некаква псеудополитичка партија, ниту квазирелигија; таа не е ниту дел од позитивно ангажираниот невладин

фото: Ивана Кузмановска

најавувајќи ни дека набрзо ќе ни се обратат формално со конкретен план како да продолжиме. Во септември 1997 година добивме информација дека Големата ложа на Австрија н$ информираше “наскоро” ќе бидеме контактирани и ќе следува предлог за решение. Се прашувавме - што треба сега да значи ова и како да се разбере (!?) Конфузијата со нејасната иднина реално растеше кај сите нас. Различни толкувања, различни идеи и сценарија. И конечно, братската најава од Големата ложа на Австрија дека “наскоро” ќе бидеме контактирани се обистини и нашиот “брат број еден” доби формална покана да патува во Лондон. Замислете(!), ни помалку, ни повеќе, на информативен и запознавачки состанок со големиот секретар Мајкл Хигам од Обединетата голема ложа на Англија (ОГЛА) на 19 септември 1997 година.

XX Во вашата книга говорите за регуларни големи ложи за Големиот Ориент на Франција, за различни масонски редови... Веќе споменав дека историјата на современата, мисловна слободна масонерија (Freemasonry) почнува од денот на свети Јован Крстител, 24 јуни 1717 година, кога четири ложи од Лондон одлучиле да ја формираат Првата голема ложа. Обзнанувањето и улогата на Првата голема ложа со поголем или помал ентузијазам, побрзо или побавно, сепак било прифатено од поголем дел на постоечките ложи во Англија, а со нејзина согласност-повелба (charter) во следните години биле консекрирани другите големи ложи со јурисдикција на определен територијален (национален) пристап (на британскиот остров, во европските земји, САД). Во 1723 година д-р Џејмс Андерсон ја подготвил и објавил познатата Андерсонова конституција, која ги дефинира масонските должности, правила и процедури кои се во голема мера неизменети до денешниве времиња. Со Актот на бединување (1799 год.) Големата

www.kapital.mk

Капитал број 672 12.09.2012

interview сектор или само цивилно движење кое промовира и учи за трајните човекови вредности. Во сите неспорни сличности со ваквите организирани форми, мораме јасно да ја согледаме и да ја извлечеме највидливата, трајна различност и посебност на rедот, пред с$ како уникатно иницијациско и езотерично братство! Во високоразвиениот, глобализиран свет на модерниве времиња имам чувство дека ја знаеме “цената” на с$, но „вредноста” на ништо, тенденција за квантификација и материјализација на с$ околу нас и во нас самите. Дали и душата на човекот има цена!? Колку чини моралот!? Душата на човекот нема цена, ако некој ја изгуби, се изгубил себеси. Душата е извор на мотивираноста и снагата која посебно Масоните, со векови ги покренува без престанок “да градат храм на хуманоста и човековите вредности”, глобално прифатени како универзални вредности на целата човечка заедница. За квалитетен континуитет и иднина на масонеријата неопходно е, пред

с$, нејзините членови да вложат индивидуален напор и да се втурнат во длабочините на масонското учење за да го разберат вистинското значење на редот на кој му припаѓаат. Потребно е да манифестираат најревносна желба да ја третираат масонеријата помалку како систем на архаични ритуали кои површно ги практицираат како некоја ментална вежба, туку повеќе како витална реалност и сериозен метод на осознавање на најдлабоките животни вистини, а со тоа да дозволат да влезе во нивните животи и да “доминира” со нив. Во почетокот на нашиов разговор, кога ја дефинирав масонеријата нагласив дека таа ги негува и следи своите три свети начела на братска љубов, добродетелство и непрекинлива потрага по осознавање на вистината. Убеден сум дека стратегијата за квалитетна иднина бара fine tuning или благо засилување и фокусирање на мислечката, филозофска ориентација и духовно надградување на езотерискоиницијацискиот карактер, односно на вечната потрага по “вистината”.

Неочекувана сјајна искра на надеж... Покана, и тоа директно од најстарата и најавторитетна „мајка-ложа” на регуларната слободна масонерија во светот. За да ви бидам појасен, во сите наши интерни разговори и во сите комуникации со веќе искусни слободни масони од други странски јурисдикции никој не даваше ниту најмал знак дека Обединетата голема ложа на Англија би можела да се вклучи активно во разрешувањето на овој специфичен проблем. Затоа што “мајката-ложа”, Обединетата голема ложа на Англија, не била директно вклучена во консекрација и “внесување светло” на нова суверена голема ложа во друга јурисдикција - речиси еден цел век!!! По првата средба во Лондон со големиот секретар Хигам, на која присуствува и братот Џон Хамил (во тоа време овластен

офицер за комуникација на Обединетата голема ложа на Англија со регуларната масонерија во светот), следува интензивна писмена кореспонденција, а потоа уште една покана за состанок, сега со масонското тело – Board of General Purposes. Проценивме дека веројатно, ова ќе биде одлучувачка средба, по која предлогодлука за нивниот потенцијален ангажман и евентуалниот начин на кој тоа би се извело ќе биде доставена на одобрување до големиот мајстор – војводата од Кент (HRH The Duke of Kent). На оваа, веројатно историски клучна средба за нас, односно за регуларната масонерија во Република Македонија, која во почетокот на 1998 година се одржа во една од просториите на грандиозниот Freemasons Hall на Great Queen`s Street, Лондон, отпатувавме двајца - јас и секако, нашиот “брат број еден”.

ложа во Франција унифицирано се наименува како Голем Ориент на Франција и во тоа време целосно била прифатена и се почитувала Андерсоновата конституција. Сепак, веднаш било впечатливо дека француските масони применувале т.н. laissez-faire однос кон востановениот принцип - да не се дискутира за политика во ложите. Во текот на 1870 година Големиот Ориент постепено почнал во своето членство да иницира и мажи кои “не верувале” или атеисти, креирајќи модифициран ритуал во кој веќе не биле вклучени поимите како – “голем архитект на универзумот” и “врховно битие”. Ориентот почнал да не се придржува и до традиционалната доктрина за “територијален суверенитет на големите ложи”. Ваквите “непремостливи” (!?) разлики довеле до дефинитивна поделба и така во 1877 година регуларните големи ложи го рекласифицирале Големиот Ориент на Франција како “нерегуларна” обединенција. Така глобалниот свет и денес бележи

паралелно функционирање на двете најголеми масонски обединенции, кои некои теоретичари ги нарекуваат “традиционална” и “либерална” слободна масонерија. Што се однесува до различните масонски редови, мора да нагласам дека “Сината масонерија” (The Blue Freemasonry) со трите масонски степени - првиот на ученик, вториот помошник и третиот степен мајстор масон - е срцето на мисловната масонерија и го претставува фундаментот и длабоката суштина на масонските вредносни учења. Во текот на 18-тиот век се формирале и многу други редови, додадени, странични или т.н. “повисоки степени”. Тие, генерално, подлабоко ги обработуваат страничните делови на масонската доктрина или пак, подетализирано го изразуваат масонското учење, објаснувајќи важни вистини пренесени преку алтернативен симболизам. За ваков информативен разговор важно е да се забележи дека за најголем дел од овие странични редови членството е

49

Регалија на Големиот Мајстор на Големата Масонска Ложа на Македонија

И покрај тоа што беше видливо дека сите членови на комитетот беа извонредно добро запознаени со нашата ситуација и нашите големи очекувања за цврста братска рака подадена од ОГЛА, која ќе н$ води авторитетно до финалната цел, сепак, во подолгото интервју со нас тие детално се интересираа и ги поставуваа сите релевантни прашања одново. Во полна концентрација, се чувствував како да го полагам најтешкиот испит во мојот дотогашенживот. Чинам дека, по изразите на нивните лица тие добро ја “прочитаа” нашата огромна желба, безрезервна посветеност и подготвеност со трпелива работа да си го “заработиме” рамноправното членство во светската фамилија на регуларната масонерија. Нашите обра зложенија ги уверија условено со “највисокиот степен” (“Сина масонерија”), односно степенот на мајстор масон. Впечатлива карактеристика за најголем дел од страничните редови е и делумното или целосно губење на еден од базичните принципи за “инклузивност” во однос на членство без оглед на религиската припадност. Имено, поголем дел од овие странични редови имаат нагласени христијански елементи во нивното работење конципирано само за припадниците на една вера. Најпознати и најраспространети во светот се The Scottish Rite и The York Rite, кои може да се анализираат како два паралелни, странични масонски редови, кои (поединечно) вклучуваат различен број посебни степени и нивоа. Таквите степени имаат различни називи и се со повисоко нумеричко означување. За профаната јавност веројатно е најпознат 33-тиот степен на The Scottish Rite, познат под називот “инспектор генерал”, кој е почесен и се доделува на избрани масони како признание за нивниот личен ангажман и придонес во редот.

Капитал број 672 12.09.2012

50

П

www.kapital.mk

interview

рикажувајќи го историскиот развој на мисловната слободна масонерија, во неколку наврати веќе го издвоив несомнено светски најпознатиот слободен масон – “масонската икона” – Џорџ Вашингтон, првиот претседател на Соединетите Американски Држави. Тој бил првиот и единствениот слободен масон кој истовремено раководел или бил старешина на ложата и бил претседател на државата. Geroge Washington Masonic Memorial во Александрија, Вирџинија претставува една од најмаркантните, маестрални градби на слободните масони во светот. Одлуката за изградба на овој меморијален центар била донесена на масонски собир во Александрија 1910 година, на денот кога бил роден Вашингтон – 22 февруари. Темелите биле поставени со импресивна масонска церемонија на 1 ноември 1923 година во присуство на претседателот, Келвин Кулиџ и поранешниот претседател и слободен масон, Вилијам Тафт. Приближно една

дека Република Македонија забрзано гради модерен демократски систем во мултиетничка средина, со современа цивилна власт и сите неопходни институции кои консензуално се определени за да ја вклучат земјата како интегрален дел на сите евроатлантски асоцијации и интегративни процеси. Оваа тематика очигледно, беше од извонредна важност, само затоа што упатуваше на сосема реално очекување дека идната масонска организација нема во старт да се соочи со евентуални институционални попречувања од власта во Република Македонија. Позитивната вест и потврдниот одговор од Лондон кои с тигнаа набрз о ги дочекавме со голема возбуда и среќа, но и со забележително достоинство, чест и нагласено чувство на сериозна одговорност за следните чекори. По целосната евалуација на “нашиот случај”, очигледно по многу елементи специфичен за современата регуларна слободна

декада подоцна, 12 мај 1932 година, на двестагодишницата од раѓањето на Вашингтон, претседателот, Херберт Хувер свечено го предал во употреба. Колосалната зграда е дизајнирана по класичната архитектура на Грција и Рим што природно се поврзува со класично инспирираните архитектонски решенија од времето на Џорџ Вашингтон кога “старите” градби биле доживувани како рефлексија на демократските принципи кои ја воделе новата држава. Така меморијалниот влез кој е инспириран од Партенон во Атина е во дорски стил, внатрешноста на Memorial Hall е композитна, а трите нивоа на високата кула се во дорски, јонски и коринтски стил. Врвот на кулата завршува со форма на египетска пирамида оивичена со стилизирани врвови на огнени палки што наликувале на античките светилници.

масонерија, највисокото лидерство на ОГЛА подготви прецизни инструкции и оперативна стратегија... Во целосна согласност со древната конституција на Обединетата голема ложа на Англија (ОГЛА), ќе бидеме предложени кандидати кои ќе бидат иницирани во неколку избрани ложи во Лондон кои се во јурисдикција на ОГЛА. На 24 април 1998 година, кадешто истовремено во 12 регуларни ложи (во 12 различни простории - ложи на Freemasons Hall), по процедуралното проверување на молбата за членство и поединечна потврда за прием, ќе бидеме иницирани. И така почна с$... Следната фаза започна со добивањето писмена согласност за консекрирање на првата ложа со седиште во Скопје, Република Македонија, која ќе работи под јурисдикција на Обединетата голема ложа на Англија (ОГЛА). Така, консекрацискиот тим на високи офицери од ОГЛА допатува

во Скопје и во нашите простории, на перфектен начин ја спроведоа церемонијата за регуларно консекрирање на ложата “Скопје” или The Skopje Lodge No. 9721 (во регистарот на ОГЛА), на 2 октомври 2000 година. На овој голем чин, регуларно основање на нашата прва ложа со формално седиште во Скопје, покрај скапоцената братска поддршка од консекрацискиот тим од Англија, беше неопходна и наша обемна логистичка подготовка. Имено, нашите браќа со ентузијазам ги извршуваа сите доделени задачи, а целокупниот потребен мебел, регалија, масонски “алатки”, реквизити и орнаментика за соодветна ентериерна подготовка на ложата беа набавени од Лондон и транспортирани во Скопје. Нашиот “брат број еден” сосема природно го избравме за прв старешина на ложата “Скопје”. Во согласност со генералните насоки од мегапроектот, наскоро следуваше

Кој период бил најтежок за нејзини Под лидерство на Војводата од Кент, обединета голема ложа на Англија (ОГЛА) фрли светлина врз формирањето на Голема ложа на Македонија (ГИМ). Овој акт на ОГЛА е прв после100 години и се смета за екслузивен настан во Масонеријата во целиот свет.

О

сумнаесеттиот век бил период на консекрирање, етаблирање и забрзано ширење на шпекулативната – мисловна слободна масонерија низ целиот свет, со забележителен „градителски” ентузијазам и престижна, прогресивна улога. Деветнаесеттиот век бил релативно мирен и стабилен, но дваесеттиот век претставувал период на најтешки искушенија и предизвици, посебно за европската mасонерија. Фашизмот, нацизмот како и комунизмот веднаш по Втората светска војна ја забранувале работата на масонските ложи, го конфискувале и го уништувале нивниот имот, ги палеле архивите, а масоните ги прогонувале, ги затворале и брутално ги егзекутирале. Адолф Хитлер во Mein Kampf пишува дека масоните сосема

им подлегнале на влијанието и целите на Евреите и со тоа станале само инструмент за постигнување на нивните цели... Во 1942 година, изјавил дека “слободните масони во сојуз со другите идеолошки непријатели на националсоцијализмот се креатори на актуелната војна... Целокупната масонска организација е создадена и планирано распространета низ светот од страна на Англија, со крајна цел да се наметне, промовира и зајакне британската светска моќ и влијание...” Генералот Франко во Шпанија останал забележан во масонските анали со најбестијалниот чин кога по ликвидацијата на група видни масони, им наредил на лекарите да извршат лоботомија на десетици черепи, бидејќи го интересирало што е тоа што масоните го имаат во главите што е толку посебно во

www.kapital.mk

Н

Капитал број 672 12.09.2012

есомнено еден од најмаркантните светски политички лидери е Винстон Леонард Спенсер Черчил, кој бил инициран во ложата Studholme Lodge Nо. 1591. Тој потекнува од семејство со долга слободно-масонска традиција, пред с$ неговиот татко лорд Рендолф Черчилл, неговиот чичко Џорџ Чарлс Спенсер Черчил, маркиз од Бленфорд, како и неговиот прв братучед Чарлс Ричард Џон Спенсер Черчил, војвода од Марлбороу. И покрај фактот што Винстон Черчил се повлекол од активно членство релативно рано, пред с$ поради неговите интензивни политички ангажмани како премиер на Велика Британија, неговиот авторитет претставувал голема привлечна сила за многумина за членство во слободната масонерија.

консекрација на втората ложа – The Units Lodge Nо. 9749 или ложата “Единство” на 8 февруари 2002 година, како и третата ложа со седиште во Скопје – The White Dawns Lodge Nо. 9765 или ложата “Бели Мугри” на 20 јуни 2003 година. Можеби ќе зазвучи нескромно, но “браќата од Македонија” честопати беа и формално посочувани како светол пример за современата англиска слободна масонерија. Една група од десетина високи офицери на Обединетата голема ложа на Англија, кои беа со нас и го подржуваа проектот од самите почетоци, формираа неформален The Skopje Club или сосема неформална братска групација, која во позитивна смисла продолжи дискретно да лобира за развојот на слободната масонерија во Република Македонија.

XX Успешно зачекоривте кон последната фаза – формирање на Големата ложа на Македонија ... Груевски: Со правилното консекрирање

иот опстанок!? однос на другите луѓе!? За време на Нирнберскиот процес главниот обвинител Роберт Х.Џексон изјавил: “За жал, светот с$ уште не знае доволно дека меѓу првите и најбрутални прогони и тортури преземени од сите диктаторски режими на современиево се токму тие кои биле насочени против слободните масони. Диктаторите веднаш согледувале дека слободоумното членство на оваа вековна организација никако не може да се согласи и да поддржи некаква наметната “полициска држава” која со цврста тупаница и со сила ги одзема правата и слободите на индивидуате”.

В

interview

печатливото обраќање на францускиот претседател Жак Ширак од 2003 година пред француските масони, а по повод 275 години од слободната масонерија во Франција. Меѓу другото, Ширак изјавил: “Вие масоните со својот ангажман ја внесувате светлината во разумот, во толеранцијата, во човечката солидарност, во слободата на совеста, во слободата да се сомневаме затоа што сомнежот е мотор на прогресот. Таа слобода има трајно значење: да се иницира без да се условува, да се сугерира без да се прокламира, повеќе да се истражува отколку да се дава одговор… Масоните во срцето носат хуманистички барања, тие се на првата борбена линија против расизмот, антисемитизмот и ксенофобијата, против дискриминацијата и генерално против насилството”.

и редовната ритуална работа на трите поединечни ложи (“Скопје”, “Единство” и “Бели Мугри”), под јурисдикција на ОГЛА, беа исполнети сите формални услови за формирање национална голема ложа односно, минимум три регуларни ложи и доволен број мајстори масони и браќа, способни да обезбедат и да гарантираат самостојна работа. Конечно, по цели осум години внимателно следење и проверки на сериозноста, посветеноста и искрената работа на македонските браќа, на состанок на ОГЛА, во март 2005 година беше формално донесена одлука за денот и времето на консекрација на Големата ложа на Македонија, како и согласност за “признавање” на Големата ложа на Македонија, ефективна од моментот на консекрацијата! Назначениот датум за “најголемиот ден”, за “големото финале” беше петок, 30 септември 2005 година. Бевме длабоко свесни дека целосно ја заслуживме оваа

51

највисока можна чест - консекрацијата и “воведувањето светло” да бидат директно реализирани од најавторитетната “мајкаложа” – Обединетата голема ложа на Англија или како што се вели во светот, “срцето” на регуларната слободна масонерија. Чинам дека веста за оваа одлука на ОГЛА како молња се рашири низ сите краеви на Земјината топка до сите регуларни големи ложи на сите континенти. Големиот секретар на Големата ложа на Македонија (ГЛМ) ја подготви и отпечати првата официјална “конституција”. Од браќата беше подготвен посебниот препознатлив дизајн на нашата нова свечена регалија и сите неопходни обележја на ГЛМ. Престилките, околувратниците и инсигнијата беа веднаш порачани да се изработат и да се испорачаат навреме, од најреномираниот производител Toye, Kenning & Spencer во Лондон. Нашиот скапоцен брат Џон Метјус веќе подолго време престојуваше со нас во Македонија и

Капитал број 672 12.09.2012

52

www.kapital.mk

interview

беспрекорно умешно сите н$ подучуваше, н$ инструираше и ги увежбуваше сите поединости од ритуалната церемонија која н$ очекуваше. Свечената церемонијална инаугурација и “внесувањето светло” беше изведена од консекрацискиот тим на единаесет високи офицери, предводени лично од програм-големиот мајстор, маркизот од Нортемптон (MW The Most Hon. The Marquees of Northampton, DL, Pro Grand Master of the United Grand Lodge of England). За првпат во историјата беше регуларно и на совршен начин консекрирана национална, суверена Голема ложа на Македонија, која работи на македонски јазик и во склад со сопствената “конституција”. На свечената церемонија беа поканети и присутни сите браќа од нашите македонски ложи, како и делегации од повеќе с трански ју рис дикции предводени од 17 големи мајстори или нивни овластени претставници и високи масонски достоинственици од регуларните големи ложи. Без лажна скромност, ова беше вистински “празник” за современата светска слободна масонерија.

XX Кој масон денеска може да се забележи како истакнат и заслужен за светската масонерија? Груевски: Доколку посебно именуваме некој масон којшто оставил видлив личен печат на позитивните промени на светската масонерија во последните 50 години, тоа неизбежно е британскиот благородник – Спенсер Спени Даглас Дејвид Комптон (Spencer Spenny Douglas David Compton), седмиот маркиз на Нортемптон (Marquees of Northampton) кој на 14 март 2001 година беше инсталиран како програм голем мајстор, наследувајќи го неговиот претходник – lord Farnam. Во неговото повеќегодишно лидерско влијание, по себно з а англиската масонерија, тој авторитетно ја промовираше корисноста од “отворање” на братството и проактивната масонска политика. Тој е главниот креатор и силен поддржувач на концептот за воспоставување на Metropolitan Grand Lodge of London. Несомнено, еден од најпопуларните и најинвентивни масонски лидери на современиево, кој на оригинален начин ја реафирмираше важноста на едукацијата, себеистражувањето и на по малку запоставената филозофска димензија и езотеријата во овој древен иницијациски ред. Неговиот прв коментар беше дека нашата “младост” или фактот дека сме нова голема ложа на 21-от век треба мудро да ја употребиме како наша предност, а не да чувствуваме некаков комплекс затоа што не можеме да се повикаме на повеќедекадна или повеќевековна историја и традиција. Ми укажа дека податокот што почнуваме од почеток, всушност, е добра можност да учиме од искуството на другите братски големи ложи, од различни временски периоди и општествени услови, мудро да ги применуваме и адекватно да ги комбинираме позитивните, а превентивно да ги избегнуваме негативните искуства.

XX Како зачекоривте на сопствената иницијација? Кои мисли Ве обземаа

во тие моменти кога излегувавте од Собата на изгубените чекори и се упатувавте во храмот на ритуалот на иницијација? Груевски: Зачекорив во ложата со јасно чувство на трема, возбуда, неспретност во чекорите и движењата, со темен превез преку очите, што само ми помагаше уште поспонтано и со повеќе концентрација да одговорам на поставените прашања од за мене непознати гласови. Веднаш ми стана јасно дека, всушност, нема потреба да гледам околу себе, туку токму во себе, затоа што таму можев единствено да ги пронајдам сите потребни одговори... Со молскавична брзина низ главата ми поминува “филмот” на мојот дотогашен профан живот. Размислував дека моето претходно однесување не било секогаш “под прав агол”. Окован во профаните материјални интереси, подложен на природни човечки пориви, емоции, страсти, предрасуди... но и целосно подготвен за искрено себеосознавање и себеусовршување, да ги откријам димензиите на мојот внатрешен свет, моето место во космосот, смислата на мојот духовен живот. Слободно зачекорив во “oтворената ложа”, почнувајќи го индивидуалното патување, сосема свесен за должината и тежината на “патот”, подготвен да ги уочам своите грешки и предрасуди, да ги совладам и да ги пребродам со посветено учење и духовно воздигнување. Братската рака на братот кој ме водеше низ церемонијата беше вистинскиот “добар ветер во моите едра” и ѕвезда-водилка во визуелната темнина на симболичното патување од Запад кон Исток, во потрагата по светлината. Извонредно силна доза емоции за кои не постојат соодветни зборови за говорно опишување! Длабокиот тон и разговетната дикција во гласот на старешината на ложата додека ми ги поставуваше прашањата и ми ги соопштуваше поуките, чинам, с$ уште ми одѕвонуваат во ушите. Чудно, но воопшто не ми сметаше тоа што не ми се обраќаа на мојот мајчин јазик. Всушност, тие зборуваа на универзалниот “јазик” на братската љубов, говор кој не се разбира само преку зборовите, туку лично и длабоко се доживува. Пред завршувањето на соодветно адаптираниот долг церемонијален ритуал, посебно доживување претставуваше инспиративната беседа на големиот беседник на Големата ложа. Беседа за смерноста и рационализмот како филозофски ориентири воживотот. По церемонијалното “затворање на ложата” јас и сега веќе моите браќа од Македонија заедно со сите браќа кои работеа и присуствуваа на ритуалната работа отидовме на заедничка вечера или по древниот обичај и традиција, таканаречена “масонска бела трпеза”! Со прецизно разработена динамика, во неколку помали групи, до крајот на 1996 година беа регуларно иницирани и воздигнати на мајсторски степен вкупно 21 брат од Македонија, со што веќе формално го достигнавме минимум потребниот број мајстори за формирање три ложи во Македонија и консеквентно, Голема ложа на Македонија со “воведување светло”.

XX Кога почувствував “потреба” да бидам “инициран” и да работам на себеосознавање и себеусовршување!? Веројатно во некој момент на моето созревање како личност, правилно сум осознал дека мојот живот е подарена можност и предизвик за динамично и возбудливо “животно патување”, патување на кое не сакам да бидам само “обичен патник”. Чинам дека од моите тинејџерски години, постојано се трудев и јас да имам активна улога во планирањето, наведувањето и пилотирањето со ваквото “патување”, а не сосема да го препуштам на “судбината”, пасивно прифаќајќи да се возам во воз без возен ред. Геометриски гледано, човекот како единка е “точка” на универзумот и постои само еден миг. Тој миг од лична перспектива на секоја индивидуа се вика “живот” – за чие времетраење човекот има можност да се движи, менува и усовршува. Но, за разлика од многуте други “точки” околу него, секоја личност има своја индивидуална свест за своето постоење и можноста да ги истражува законитостите, да ги претвора во наука, уметност, филозофија и други облици на свесно делување како би се унапредил самиот и би ја открил суштината на она што го опкружува. На тој пат најважно е да појде од себе, од личното осознавање и интеракција со другите луѓе. Осознавајќи ја димензијата на “времето”, индивидуата ја осознава и својата животна ограниченост, но истовремено и временската бесконечност на постоење на човештвото како дел од невидливиот проект на “големиот архитект на универзумот” по кој е создаден светот, како и правилата по кои тој функционира од постанокот до вечноста. Човековиот ум тешко може да ја осознае бесконечноста на тие димензии, но со тек на време и развој на неговото знаење може да се воздигне до тоа ниво и да биде свесен дека патот кон откривања нови животни димензии е всушност негова задача! Задача прво да се изгради себеси, а со самото тоа да придонесе за надградба и на целото човештво. Со други зборови кажано, осознавањето на бесконечноста истовремено на човекот му овозможува да ја сфати и својата “конечност”, што треба да му биде креативен поттик за време на животот да направи што е можно повеќе како за себеусовршување, така и за доброто на светот околу него. Во тој контекст и јас посветено работам и чувствувам дека чекор по чекор сум с$ поблиску на патот до “вистината”, односно до суштината проектирана од “големиот архитект на универзумот”.

XX Која е тежината на функцијата голем мајстор!? За да коментирам на оваа тема сметам дека и во оваа пригода е важно накратко да ја објаснам организациската структура и

Капитал број 672 12.09.2012

interview хиерархиската поставеност во мисловната “Сина масонерија”, односно генерално да ги разграничиме поимите како индивидуална или поединечна ложа, голема ложа и голем мајстор. Во светската фамилија на регуларната слободна масонерија, највисокото управувачко “тело” е големата ложа составена од определен број “големи офицери” или селектиран број мајстори масони со прецизно утврдени масонски титули и задачи. Во една сосема слободна паралела со профаното уредување, ова “тело” би можело да наликува на “владин кабинет со ресорни министри” редовното масонско ритуално работење во сите три степени се одвива во индивидуалните или поединечни ложи. Секоја таква ложа еднаш годишно избира “старешина на ложата” како и потребен број офицери и масонски тела кои ја организираат и спроведуваат програмираната ритуална работа на ложата за таа година. Легитимноста и регуларноста на поединечните Ложи се потврдува со “одобрение за работа” или повелба – charter, издадени од суверената голема ложа под чија јурисдикција работи. Регуларните големи ложи се формираат и се организираат на “територијален принцип”, односно најчесто со суверена јурисдикција над сите поединечни масонски ложи кои работат на територијата на една суверена држава. Во согласност со древната Андерсонова конституција, нова голема ложа може да биде консекрирана – “да добие светло” само од друга регуларна голема ложа која ќе ја прифати и ќе обзнани таквата улога во светскиот синџир на регуларни големи ложи. Потоа за новоконсекрираната голема ложа следи формалната процедура на билатерално “признавање” (recognition) со другите регуларни големи ложи во светот, што е придружено со меѓусебна размена на формални акти за меѓусебно признавање и воспоставување на “масонскодипломатски” односи. Ако и тука повлечеме некоја паралела со современите меѓународни релации во профаниот свет меѓу суверените држави, всушност, би препознале сличности со билатералното признавање и воспоставување дипломатски односи или пак, со потврденото легитимно припаѓање кон светската фамилија на суверени држави во глобалните мултилатерални организации,

како на пример Обединетите нации. Важно е да се нагласи дека во регуларната масонерија не постои, таа не познава и не прифаќа централизирано управувачко тело или некакво “седиште” (headquarters), што само ја препотврдува неприкосновената еднаквост и сувереност на признаените регуларни големи ложи. Секоја голема ложа, нормално, придржувајќи се кон изворните принципи и правила за “регуларност”, може самостојно да ја креира стратегијата за обликување на масонското работење на релевантната територија каде што има легитимна јурисдикција, согласно со специфичните услови и потреби или зависно од актуелниот историски период. Тие мора да ги чувствуваат и соодветно да ги координираат реалните очекувања на поединечните ложи кои се регистрирани и работат во нивна јурисдикција, обезбедувајќи квалитетен континуитет, како и постојано усовршување на прогресивната масонска мисија на “својата” територија. Во ваквата организацискохиерархиска поставеност големиот мајстор несомнено ја има врвната лидерска и репрезентативна функција, има конститутивно фундиран највисок авторитет и доверена моќ на одлучување, но и огромна одговорност. Од лидерите сосема оправдано се очекува “да гледаат повисоко и подалеку од другите”. Тој треба да има јасна визија, да гради одржлива развојна стратегија, да поседува и да манифестира изразено чувство за менаџирање, а над с$, способност “да слуша и вдахновено да говори”. Големиот мајстор со целосен капацитет и овластувања ја застапува и ја претставува “својата” голема ложа во интернационалните односи на меѓународната масонска сцена. Но, во очекуваната мудрост и лична харизма со кои тој треба да инспирира, да интегрира и успешно да раководи никогаш не смее да изгуби од вид дека во тек на наговиот временски мандат тој претставува и делува само како “прв меѓу еднаквите” или primus inter pares. Токму тука сакам уште еднаш да потенцирам дека сите погоре споменати масонски функции се изборни, односно резултат на прецизно пропишани процедури на слободно гласање и избор со определен, временски ограничен мандат.

53

фото: Ивана Кузмановска

www.kapital.mk

Капитал број 672 12.09.2012

54

www.kapital.mk

менаџер

менаџерите бараат формула за преживување на Кризата

Знаење + визи неминовен ус

www.kapital.mk

Капитал број 672 12.09.2012

менаџер

55

зија + ризик = спех!

Капитал број 672 12.09.2012

56

www.kapital.mk

менаџер

Македонските менаџери признаваат дека дел од причините поради кои сега се соочуваат со проблеми во работењето лежат во недостигот од знаење, визија, стратегија, инвестиции... кај менаџерските структури. Свесни за проблемите, треба да преземат конкретни реформи и потези. Дали го прават тоа? Катерина Попоска

Д

katerina.poposka@kapital.mk

исторзија на пазарите во услови на огромна неликвидност, скапи суровини, намален извоз и приходи... се предизвиците и проблемите со кои се соочува секој менаџер чија цел е да ја одржи компанијата во живот во услови на неповолна бизнис-клима. Македонските менаџери се свесни за проблемите, но и за пропустите и грешките кои ги направиле и поради кои сега тешко се справуваат со кризата. Тие признаваат дека дел од причините поради кои сега се соочуваат со проблеми во работењето лежат во недостигот на знаење, визија, стратегија, инвестиции... кај менаџерските структури. Притиснати од ограничувачките фактори во работењето дома и во странство планираат нови стратегии и начини за и во тешки услови да работат профитабилно и да бидат конкурентни на странските пазари. „Денеска, како никогаш во овие 20 одминати години македонските компании се соочуваат со потребата за преиспитувања, креирање нови стратешки планови, ширење и во други сектори, редефинирање на визијата. Но, во овој значаен дел, македонските компании имаат проблем и со недоволното и несоодветно управување, како и недоволното кадровско екипирање во менаџерските тимови и стратешкото планирање“, истакна Љупчо Зиков, директорот и главен уредник на Капитал Медиа Гроуп, на промоцијата на најновото издание на едицијата „Топ 200 најголеми и најуспешни компании во Македонија“. Според него, компаниите во Македонија имаат силна потреба од ново знаење, формирање силни развојни сектори, кои континуирано ќе генерираат нови и остварливи проекти. Дел од менаџерите на најголемите и најуспешните компании во земјава признаваат дека не секогаш треба да чекаат државата да им ги решава проблемите, туку треба да ги мобилизираат своите искуства и знаења и да направат стратегија како компаниите да работат со ненамален интензитет и успешност. Доблесни се да признаат дека лошите финансиски

резултати се одговорност на самиот менаџер. „Пазарот бара почисти и поусовршени методи на претпријатија. На македонскиот пазар е проблем што с$ уште имаме новопечени бизнисмени кои пораснаа со привилегии и сега не можат да издржат. Во европската лига не може да се експонираат претпријатија со балкански квалитети. Токму фирмите кои ги водат неедуцирани бизнисмени, без осет и минат труд за да го компонираат новото пристапување кон обврските, го усложнија начинот на плаќање. Доколку ја продолжиме старата практика, нема да се ослободиме од баластот на долговите, кој е хипотека од минатото. Ако продолжиме со економската и правна нехигиена, 2013 година ќе биде и полоша“, изјави Благоја Механџиски, сопственик на веледрогеријата Зегин. Македонија секако дека може да се пофали и со успешни компании, кои галопираат напред и агресивно настапуваат на странските пазари, и со кристални идеи, визии и лидерски способности. Голем дел од нив се мобилизираат внатре и излезот од тешкотиите во работењето го гледаат во нови производи, иновативни решенија, стратегии за освојување на пазарот. Бизнисмените порачуваат дека сите заедно треба да вложат многу напори и знаење за да излезат победници од оваа состојба на откажани нарачки, проблем со наплатата, пад на приходите... „Сите треба да бидеме повеќе оптимисти и позитивни, не само тука, туку и на сите пазари, и треба да се бара начини како да се прогресира, бидејќи ние доаѓаме од економија што и не е така голема. Во секој случај, треба да бидеме објективни дека е навистина тешко“, кусо објаснува Живко Мукаетов, генерален директор и претседател на Управниот одбор на Алкалоид. Колку побрзо компаниите и менаџерите во Македонија сфатат дека без инвестирање во тимот и во имиџот на компанијата, во производите и во услугите нема напредок, толку побрзо ќе напредува нашата економија.

Формулата веќе е измислена

Македонските компании можат да бидат

Љупчо Зиков

директор и главен уредник на Капитал Медиа Гроуп

М

акедонските компани имаат проблем и со недоволното и несоодветно управување и недоволно кадровско екипирање во менаџерските тимови и стратешкото планирање. Компаниите во Македонија имаат силна потреба од ново знаење, формирање силни развојни сектори внатре во компаниите, кои континуирано ќе генерираат нови и остварливи проекти. Банките и државата ќе треба да создадат свои капацитети и да ги препознаат тие проекти. Тешка е денес релацијата меѓу банките, државата и фирмите. Не го дава резултатот - поголеми инвестиции, нови пазари што значи извоз, зголемување на обемот на продажба и, на крај, отворање нови работни места и пак од почеток... Се разбира дека имаме и такви македонски компании кои претставуваат силни зраци на македонското сонце, успешни примери за агресивен извоз, преструктурирање за кратко време, креирање ново лидерство и тимови и, се разбира, силно фокусирање на најважното - освојување многу пазари ширум Европа. успешни на глобалниот и на регионалниот пазар - формулата веќе е измислена. Треба да се биде храбар, да се ризикува, да се има долгорочна визија и стратегија, да се инвестира во компанијата, производството и во услугите и да се има квалитетен производ со додадена вредност. „Во претходниот период многу фирми убаво си живееја и не водеа сметка ниту за приходите ниту за расходите. Затоа многу компании сега се затекнати. Приходите и расходите всушност постојано треба да се мониторираат и затоа ќе нема изненадувања, ниту на краток ниту на долг рок. Компаниите треба да се посветат на иновативоста и на вадење на најдоброто од себе. Треба да има што повеќе странски инвестиции во Македонија кои ќе донесат еден нов стил на работа и на однесување. Тие ќе бидат пример и за тоа како треба да работат локалните компании“, смета генералниот директор на Порше Македонија, Златко Муцунски. Менаџерите се свесни дека ако сакаат да успеат мора да бидат во тек и да се носат со екстремно брзите промени кои се случуваат во светот на бизнисот.

www.kapital.mk

Капитал број 672 12.09.2012

менаџер Благоја Механџиски

сопственик на веледрогеријата Зегин

П

азарот бара почисти и поусовршени методи на претпријатија. Не може веќе со незнаење, како досега. На македонскиот пазар е проблем што с$ уште имаме новопечени бизнисмени, кои пораснаа со привилегии и сега не можат да издржат. Во европската лига не може да се експонираат претпријатија со балкански квалитети. Токму претпријатијата кои ги водат неедуцирани бизнисмени, без осет и минат труд за да го компонираат новото пристапување кон обврските, го усложнија начинот на плаќање.

Златко Муцунски

генерален извршен директор на Порше Македонија

В

о претходниот период многу фирми убаво си живееја и не водеа сметка ниту за приходите ниту за расходите. Затоа

многу компании сега се затекнати. Приходите и расходите всушност постојано треба да се мониторираат и затоа ќе нема изненадувања, ниту на краток ниту на долг рок. Компаниите треба да се посветат на иновативноста и на вадење на најдоброто од себе. Треба да има што повеќе странски инвестиции во Македонија кои ќе донесат еден нов стил на работа и на однесување и ќе бидат пример за тоа како треба да работат локалните компании.

Димитар Ристовски

директор на Европската бизнис-асоцијација

К

лучен фактор за опстојување и понатамошен развој на македонските компании е нивната конкурентност. Тоа е проблем кој постои отсекогаш, меѓутоа доаѓа до голем израз токму во вакви моменти на голема криза, кога треба да се бараат алтернативни решенија, да се освојуваат нови пазари, да се создаваат нови производи. Конкурентноста е факторот на опстојувањето и на развојот на

57

македонската економија и токму затоа сите сили и ресурси треба да се насочат кон нејзиниот развој.

Глигор Бишев

генерален директор на Стопанска банка Скопје

С

уштината е да се направи редизајн на процесот на производството, да креираме поконкурен-тни производи кои и во услови на рецесија ќе се бараат и ќе се продаваат на странските пазари.

Живко Мукаетов

генерален директор и претседател на Управниот подбор на Алкалоид

С

ите треба да бидеме повеќе оптимисти и позитивни, не само тука, туку и на сите пазари. Треба да се бараат начини како да се успее, да се прогресира, иако доаѓаме од економија што и не е така голема. Во секој случај, треба да бидеме објективни дека е навистина тешко.

Капитал број 672 12.09.2012

58

www.kapital.mk

интервју на годината професор

професор рофесор џереми џ Крибс (десно), претставник на советот за акредитација за бизнис-школи и програми (ACBSP), му го доделува признанието за најдобар професор во европа на проф. марјан Бојаџиев

Марјан Бојаџиев реКтор на универзитетот америКан Колеџ сКопје

Ги учам студентит да станат подобри Како потврда за квалитетот што го внесува во наставата, својата посветеност кон едукацијата на студентите и развојот на Универзитетот Американ колеџ-Скопје, професорот и ректор на оваа високообразовна установа, д-р Марјан Бојаџиев, годинава ја доби наградата за најдобар професор во Европа од страна на Советот за акредитација за бизнис-школи и програми (ACBSP)

Н

екогашен директор во банки, штедилници и компании, д-р Марјан Бојаџиев во сферата на образованието влезе со завидно искуство во бизнисот. Токму на предавачи што се искусни практичари и доаѓаат од реалниот сектор инсистира Универзитетот Американ колеџ од Скопје (УАКС), чиј ректор е Бојаџиев. Исто така, и меѓународните акредитации и западните стандарди на настава се уште една работа којашто според Бојаџиев, гарантира дека од Американ колеџ нема да излезат кадри “набубани“ само со теорија. Со Бојаџиев разговаравме за многу работи, почнувајќи од тоа што с$ го издвојува овој универзитет од конкуренцијата на македонскиот образовен пазар, па до бизнис-литературата без која не може да се замислат полиците во неговиот работен кабинет. Како потврда за квалитетот што го внесува во наставата, својата

посветеност кон едукацијата на студентите и развојот на УАКС, Бојаџиев годинава ја доби наградата за најдобар професор во Европа од страна на Советот за акредитација за бизнисшколи и програми (ACBSP). Бојаџиев, којшто на УАКС предава на Факултетот за деловна економија и организациски науки, наградата ја доби на годишната конференција на Советот, одржана од 15 до 18 јуни во Балтимор, САД. “Се сеќавам дека мојот прв час како професор почна со прашањето - која е нашата мисија како едукатори, а таа е да направиме од нашите студенти подобри луѓе коишто потоа ќе направат подобро општество. Оваа награда ја гледам како мој мал личен придонес до Универзитетот Американ колеџ и нашата држава и што повеќе вакви мали чекори ќе значат голем чекор кон тоа Македонија да биде навистина поубаво место за живеење“, рече професорот Бојаџиев по повод примањето на наградата.

www.kapital.mk

Капитал број 672 12.09.2012

интервју

59

Марјан Бојаџиев во друш тво со пр есорите Алек Александар Анче сандар николовски, вски и Џереми Кроф ибс

те и луѓе

н Панделески и таат Пелистерка, Цветадо Сопственикот насан јдоа да му чести дар Дамовски оф новинарот Алек ула есор пр р ба јдо на та на Бојаџиев за тит

Како Марјан Бојаџиев стана професор на годината Тој користи методи на предавања развиени на Харвард бизнис школата

Евалуацијата на кандидатите за престижната титула што ја доделува ACBSP се врши врз основа на пет критериуми: НаставНа дЕјНост: овој сегмент, е се разбира, доминантен. Посебно се ценел неговиот развој како професор, резултатите на студентите на кои што им предавал, како и успехот на магистрантите што ги менторирал. Посебно значење имаше примената на т.н. ПЦЛ (Participant Centered Learning) – учење насочено кон слушателите на наставата. тоа е метод на предавања

1.

развиен на Харвард бизнис школата. ПрофЕсиоНаЛЕН развој системот на ACBSP е базиран на постојано усовршување. докторската титула се смета за предуслов за почеток на наставата – но универзитетски наставник мора да биде во контакт со реалниот сектор и постојано да се надградува. иНституЦиоНаЛНа ПриЛагодЛивост овој критериум се однесува на способноста за прилагодување на потребите на институцијата и заедницата. во овој сегмент повеќе се ценел придонесот на Бојаџиев и на уаКс, пред с$ во сегментот на развој на организациска култура и перформанс менаџмент систем.

2.

3.

исто така посебно се ценел капацитетот за спроведување на промени. развој На НаставНи ПЛаНови во овој сегмент сите наставници на уаКс имаа одлични резултати. дел од успехот на уаКс е токму поради брзото прилагодување на потребите на бизнисот и креирање на наставни програми што се барани од деловната заедница. токму и поради тоа МБа програмата на уаКс е рангирана меѓу топ 5 во источна Европа. ПосвЕтЕНост КоН заЕдНиЦата Поени беа доделени заради активното членство во повеќе бизнис асоцијации, но и бројните хуманитарни и донаторски акции спроведени од уаКс.

4.

5.

Капитал број 672 12.09.2012

60

www.kapital.mk

интервју

Марјан Бојаџие вко Груевски, почесен кон р.Македонија и впрсоофЖи зул на Канада во есорот на Америк ан Колеџ, Злат Ми ловановиќ

што немаше да стигнам дотамуа кај Без нивната поддршка в, ги сопругат и двете ајќи икув пов џие Боја рече “, сега сум деца да му се придружат на подиумот Наградата на Бојаџиев минатата недела на свечен коктел во ресторанот Свети Пантелејмон крај Скопје и официјално му ја додели проф. Џереми Крибс, претставник на ACBSP, којшто истакна дека наградата е доделена не само поради неговите извонредни лични способности во училницата, туку и во организацијата и управувањето со Универзитетот Американ колеџ. “Извонредно важно е што Американ колеџ е единствена висоокобразовна институција од Македонија, но и јужно од Виена, која е целосно акредитирана од ACBSP, како установа што нуди настава на англиски јазик, според американски наставни програми, што пак, значи висок квалитет на наставата и меѓународно признаена диплома“, истакна Крибс. Советот за акредитација за бизнис-школи и програми (ACBSP - Accrediting Council for Business Schools and Programs) е организаицја за акредитирање бизниспрограми, со седиште во САД, а од 1992 година е признаена за специјализирана организација за акредитирање бизниседукација од американското Министерството за образование. ACBSP покрива 10 региони – седум се во САД, осмиот е Европа и дел од Азија, деветтиот е Далечниот Исток и десеттиот е Јужна Америка. Регионот 8 го сочинуваат стотина универзитети и бизнисшколи од 29 земји. Проф. Бојаџиев ја доби наградата во категоријата додипломски и постдипломски студии, а самата евалуација на кандидатите се врши врз основа на пет критериуми: наставна дејност, професионален развој, институционална прилагодливост, развој на наставни планови и посветеност кон заедницата. “Единствено средство на организацијата

кое треба да се создаде се луѓето. Сите други средства може да се изнајмат, купат или да се аутсорсираат. Но, за луѓето да го искористат максимално својот потенцијал, потребно е постојано да се развиваат. Да се создава култура на иновации, овластувања и слобода за креативно мислење, да се поттикнува автономноста во процесот на донесување одлуки. Овие принципи се обидувам што повеќе да ги применувам во секојдневното работење“, вели проф. Бојаџиев. Кај своите колеги е познат како “работохоличар“, упорен до бескрај, човек за кого не постојат термините “Не може“, “Неизводливо е“ и сл. Негува култура на сослушување на другиот, давање шанса да се настапи со предлози и идеи, с$ со цел да се подобри работењето на универзитетот. Бојаџиев за себе вели дека е незаситен за нови знаења и како секој добар едукатор, не престанува со учење. Има свои омилени автори од бизнис-сферата, на коишто постојано им се навраќа. “Од современата менаџмент-наука ги претпочитам професорите Кристенсен и Стивенсон од Бизнис-школата на Харвард, како и легендата Мајкл Портер, исто така професор на Харвард. Посебно сум горд што гуруто на науката за маркетинг, Филип Котлер, како гостин на Капитал Медиа Гроуп, прифати да му ја доделиме титулата почесен доктор на науки. Посебно ги ценам и практичарите, кои всушност, ја создаваат модерната наука за менаџмент, како Џек Велч од Џенерал електрик, Стив Џобс од Епл и останатите“, вели Бојаџиев.

Уште на првиот час им го кажувам на моите студенти следново: ако сакате да бидете менаџери, треба да сфатите една работа – дека не е повеќе само вашиот личен успех во прашање и вашата кариера, туку успехот и кариерата на тимот што го водите. Ако ги раснете луѓето наместо да го раснете бизнисот, бизнисот ќе порасне многу повеќе XX Добивте награда за професор на годината, но Советот за акредитација од САД додели уште едно признание на Универзитетот Американ колеџ. Конкретно за што се работи? Ова лето за нас како образовна институција беше особено успешно, како што рековте. Освен мојата награда, којашто е успех и за самиот универзитет, секако, ние добивме акредитација за т.н. бизнис ориентирани предмети и за сите останати факултети на УАКС, освен за Факултетот за деловна економија и организациски науки, којшто ваквата акредитација ја имаше добиено претходно. Така, на пример, на Правниот факултет има предмет Деловно право, на Факултетот за архитектура има Менаџмент во архитектурата, на Факултетот за компјутерски науки има Менаџментинформативни системи, на Факултетот за странски јазици има деловно толкување и преведување, додека на Факултетот за политички науки постои предмет Меѓународен бизнис.

XX Конкретно, што значи таа акредитација? Дали студентите на УАКС можат да одат на кој

www.kapital.mk

Капитал број 672 12.09.2012

интервју

61

проф. Марјан Бојаџиев

Раснете го својот тим, така го растете личниот успех!

Генерално, сметам

било универзитет во САД на постдипломски студии или пак, магистрантите на МБА на докторски студии, колку лесно може да најдат вработување? Генера лно, постојат две нивоа на акредитација за една високообразовна институција: едната е од телото за акредитација при Министерството за образование, која значи дека сте ги исполниле минималните услови за да се занимавате со високообразовна дејност, додека второто ниво е т.н. програмска акредитација, во нашиот случај акредитација за бизнис ориентирани предмети, што значи дека имате повисок квалитет во наставата. Признавањето пак, на дипломите, во принцип, се сведува на индивидуалната проценка на секој факултет во странство. Македонија е потписник на Конвенцијата за европски високообразовен простор, којашто подразбира слободен проток на луѓе, идеи и сл. Студенти од УАКС досега често престојувале на странски факултети и немале никаков проблем. Ние имаме и директна соработка со неколку универзитети од Западна Европа и од САД, на коишто нашите студенти може да го финишираат студирањето или да завршат дел од постдипломските студии по пониски цени од регуларните.

XX Според вас, кои се главните предности на УАКС во однос на конкуренцијата? Едната клучна предност е што на УАКС предавачите мора задолжително да имаат повеќегодишно искуство во областа од којашто држат предмет. Не може некој што никогаш во животот не менаџирал барем канцеларија со двајца луѓе да предава менаџмент. Затоа, на нашиот универзитет имаме предавачи коишто покрај академските титули, имаат искуство во бизнисот, банкарството, државната управа и сл. Втората голема придобивка за нашите студенти е присуството на професори од странство, коишто исто така се искусни практичари во областа што ја предаваат. На тој начин, студентите добиваат проширување на своите видици, споделување искуство и знаење збогатено со меѓународна компонента. Трета клучна работа е што нашите професори се обврзани континуирано професионално да се усовршуваат. Тоа што јас сум докторирал од некоја област и сум добил награда годинава не значи дека понатаму не треба да направам нешто за да се подобрам себеси: да отидам на некоја обука, да објавам труд во некоја меѓународна публикација, списание и сл., да се здобијам со некој

дека успешните сертификат. Светот се менува менаџери во многу брзо и Македонија сите мора да се се десет пати прилагодуваме кон промените подобри од што се околу нас. успешните XX Предавате менаџери на организациска Запад, затоа што култура, лидерство, работат во десет стратешки пати полошо менаџмент... опкружување, Кои се најважните во многу вредности што понестабилни сакате да им услови за бизнис. ги пренесете на вашите Дали може да студенти-идни бидат подобри? менаџери, Секако. но и за сите актуелни членови на бизнис-заедницата? Факултетот дава пред с$, технички знаења – квантитативни, корпоративни, статистички... Суштината во менаџерските знаења е што тие се повеќе квалитативни, повеќе се работи за вештини отколку за знаења. Секој што утре сака да биде менаџер треба да знае да управува со луѓе.

Капитал број 672 12.09.2012

62

www.kapital.mk

интервју

Уште на првиот час им го кажувам на моите студенти следново: ако сакате да бидете менаџери, треба да расчистите со една работа – дали успехот во својот живот ќе го мерите преку парите што ќе ги заработите, автомобилот што ќе го возите или пак, според она колку ќе влијаете на успехот и животот на оние што ќе ги раководите. Тој што ќе стане менаџер треба да сфати дека не е веќе само неговиот личен успех во прашање, неговата кариера, туку успехот и кариерата на тимот што го води. Ова можеби звучи премногу филантропски, но тоа се најновите парадигми на менаџмент-филозофијата. Ако се посветиме на тимот наместо себеси, ако ги раснеме луѓето наместо да го раснеме бизнисот, бизнисот ќе порасне многу повеќе. Ако создадеме тим што е способен да создава бизнис, тогаш нашата улога и нашиот личен успех добиваат многу поширока димензија. Раснете го тимот, затоа што така ќе расте успехот.

XX Со оглед на тоа што сте и ректор на Универзитетот Американ колеџ, вие всушност, секојдневно и управувате со луѓе. Колку искуствата од практиката ги пренесувате во своите предавања и обратно, колку теоретските сознанија во областа на менаџментот ви помагаат во раководењето со универзитетот? Мора да признам дека јас имам една ексклузивна, привилегирана позиција, за да ја комбинирам теоријата со практиката, односно ова што го велите вие. Речиси 20 години сум на раководни позиции во македонски компании и еве сега во образовна институција и дел од она што го предавам на студентите го имам научено и низ искуството. На УАКС се обидуваме да создадеме организациска култура што пропагира определени вредности и колку што е посилна нашата организациска култура, толку помалку има потреба од пишување правила, норми, регулирање начин на однесување и сл. Силна култура и помалку бирократија дава ефикасна организација. Ние го тестираме

моделот на организациската култура комбинирајќи ги вредностите на лидерот, вредностите на организацијата, односно како се усогласени. Постои аналогија меѓу овие елементи и функционирањето на еден автомобил, на пример не може да возите автомобил што има едно тркало од 14 инчи, едно од 17 итн., да оди на бензин, а вие да му ставате дизел... Едноставно, сите елементи на организацијата треба да се наштимани за таа да функционира. Впрочем, тоа го покажува и историјата – најдобрите корпорации се тие што имаат добра организациска култура.

XX Капитал Медиа Гроуп неодамна ги собра на едно место 200те најголеми бизнисмени во државава и од нив можеше да се чуе доза самокритичност, потреба за усовршување, за вртење кон сопствените капацитети... Што мислите за квалитетот на менаџментот во македонските компании во моментов? Генерално, сметам дека успешните менаџери во Македонија се десет пати подобри од успешните менаџери на Запад, затоа што работат во десет пати полошо опкружување, во многу понестабилни услови за бизнис. Дали може да бидат подобри? Секако. Дали треба да работат на планот за наследување во бизнисот, на делегирањето обврски, на останатите вештини? И тоа се подразбира. Дали сме свесни како менаџмент-фела за овие работи? Мислам дека с$ уште недоволно. Еве, ние на УАКС, покрај класичните студии на бизнис-насоката, нудиме и модули за т.н. “егзекјутив“ образование, односно пократки курсеви за менаџери. Но, с$ уште ги немаме добро пробиено на пазарот, што значи дека не постои доволен интерес, а прашање на ден е кога ќе биде препознаена таа потреба кај менаџерите. И најдобрите менаџери во светот посетуваат обуки, барем еднаш во годината. Бизнис-школата на Харвард речиси ¾ од своите приходи остварува од овие обуки наменети за директори од средно и од високо ниво. Менаџерите може да размислуваат на два начини: едниот е во стилот “јас сум директор на голема фирма и предавачот не може да знае повеќе од мене“ или пак, “јас сум директор на голема фирма, но во групата ќе има уште пет такви директори, па ќе размениме идеи, искуства, а професорот веројатно, бил на некоја обука во Америка, слушнал нешто ново, па тоа ќе ни го пренесе, па ние ќе можеме тоа да го примениме во бизнисот и тој да биде поуспешен“.

XX Можеби, во доменот на бизниседукацијата УАКС е најпознат по својата МБА постдипломска програма. Како сте задоволни од досегашниот

успех на овие студии? МБА-програмата е “дијамант во круната“ на УАКС, таа е оценета како една од најдобрите во регионот од страна на релевантни акредитациски тела и ние сме посебно горди на неа. Досега околу 300 кандидати поминале низ МБА-студиите и и покрај студенти коишто школувањето директно го продолжуваат на постдипломски, на МБА доаѓаат и многу професионалци од македонските компании и јавни институции. Исто така и завршените студенти на УАКС, не само на бизниснасоката, многу често се вработуваат во компании од рангот на најголемите 100 или 200. Интересно е и што с$ почесто вработени во малите и во средните компании доаѓаат на постдипломски студии кај нас. Тоа е доволен индикатор за квалитетот на наставните програми што ги нудиме на УАКС.

XX Имате меѓународни предавачи, имате наставна програма по американски стандарди, што упатува на тоа дека се залагате УАКС да биде многу повеќе од само македонски универзитет. Колку успевате во здобивањето меѓународна релеванција преку бројот на странски студенти и сл.? УАКС уште од својот почеток смета дека Скопје треба да биде меѓународен, во најмала рака регионален образовен центар. Но, единствената работа каде што, за волја на вистината, досега не сме доволно успешни е меѓународната регрутација на студенти. Дел од вината за тоа е кај нас (бевме преокупирани со акредитацијата и други нешта при градењето на универзитетот), но дел е и системска. Ние се рекламиравме регионално и имаше солиден интерес за упис на странски студенти, но добар дел од нив не можеа да добијат студентска виза. Многу тешко се добива студентска, уште потешко работна виза за во Македонија и тоа е пречка што мора да ја отстраниме за да одиме напред во развојот. Една Британија, на пример, го смета образованието за извозна гранка и доколку се запишете на тамошен универзитет на свој трошок или со стипендија, добивате студентска виза без проблем. Зошто во Македонија да биде потешко? Ние ќе направиме с$ што е до нас, а веројатно, и надлежните ќе сторат нешто во насока за олеснување на овие административни проблеми, за да добиеме повеќе меѓународни студенти. Исто така, освен годишната научна конференција што ја организираме на меѓународно ниво неколку години по ред, посветена на евроинтегративните процеси, во план ни е организирање и други конференции, тркалезни маси, работилници и слични настани со меѓународен карактер, со што би се зајакнала меѓународната видливост на УАКС, но придобивка би имало и целото македонско општество.

Голема предност е што на УАКС предавачите мора задолжително да имаат повеќегодишно искуство во областа од којашто држат предмет. Не може некој што никогаш во животот не менаџирал барем канцеларија со двајца луѓе да предава менаџмент. Затоа, на нашиот универзитет имаме предавачи коишто покрај академските титули, имаат искуство во бизнисот, банкарството, државната управа и сл.

Капитал број 672 12.09.2012

www.kapital.mk

64 интервју интервју

Лабина Митевска директор на Mеѓународниот фестивал на филмска камера “Браќа Манаки“

“Браќа Манаки“ годин во своето најквалитет

Н

верица јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

а три дена пред стартот на 33то издание на “Браќа Манаки“ разговараме со директорката на оваа престижна културна манифестација со големи амбиции, но и со конкретни чекори да се добрижи до популарноста и до препознатливоста на големите европски филмски фестивали. Лабина Митевска, која четири години менаџира и раководи со фестивалот, нескромно констатира дека годинешното издание ќе биде едно од најквалитетните досега. Објаснува зошто е убаво следната недела да се биде во Битола, како таа и нејзиниот тим успеаја од фестивалот да направат престижна манифестација и да донесат големи имиња во Битола и кои се нејзините следни професионални предизвици.

XX На само три дена пред официјалниот старт на 33-тото издание на Меѓународниот фестивал на филмска камера “Браќа Манаки“, какви се Вашите очекувања, како директор на оваа реномирана културна манифестација и секако, што може да очекуваат љубителите на филмската уметност? Мислам дека ќе имаме дефинитивно

едно од најквалитетните изданија досега, како во однос на програмскиот дел, така и во однос на сите содржини и гости кои ги нудиме. Годинава прикажуваме повеќе од 75 филмови, возбудливи филмски остварувања, имаме многу гости, големи дејци и имиња нa светската кинематографија, кои од 15 до 21 септември ќе бидат со нас во Битола. Катрин Денев е најголемото изненадување за 33-то издание на “Браќа Манаки“. Катрин е легенда, икона, една и единствена. Потрошивме многу време и енергија за да ја имаме во Македонија и навистина сме среќни поради ова.

XX Манаки годинава се отвора и се затвора со премиери на македонски филмови. Тоа е одлично изненадување за домашната кинематографија и за филмската уметност. Дали ова се случува првпат на фестивалот и на што се должи оваа плодна активност на македонските автори? Да, ова се случува прв пат во историјата на фестивалот и неизмерно сум горда на овој факт. Имаме добра македонска кинематографија и навистина е привилегија кога можеш фестивалот да го отвориш и да го затвориш со македонски филмови. Тоа е добро за авторите, за земјата, за публиката, за сите странци и гости, кои во

голем број доаѓаат во Македонија, бидејќи тие постојано љубопитно се распрашуваат за македонската кинематографија.

XX Со предизвикот директор на “Браќа Манаки“ одлично се справувате веќе четврта година. Иако по природа сте многу скромна личност, сепак, што би издвоиле како свое најголемо достигнување на фестивалот и негово подигање на едно повисоко ниво? Најмногу сум горда што успеав да ја вратам публиката во киносалите. Јас кога дојдов на оваа позиција затекнав манифестација во многу очајна состојба, на која на проекциите на филмови во киносала од 800 седишта имаше едвај по дваесет гледачи. Тоа не изгледа само тажно, тоа изгледа вчудовидувачки и засрамувачки. Работевме многу напорно за да ја подобриме оваа слика. Мојата стратегија беше да донесеме не само добри филмови, туку и добри гости, ѕвезди кои ќе дојдат во Македонија и кои битолската и македонската публика ќе можат да ги видат, да имаат можност да бидат присутни на нивните “мастеркласови“, да слушнат што имаат тие да кажат и да научат од најголемите имиња и професионалци во современата филмска индустрија. Тоа се покажа како навистина добра стратегија. Публиката во голем број се

www.kapital.mk

имаме добра македонска кинематографија и навистина е привилегија кога можеш фестивалот да го отвориш и да го затвориш со македонски филмови. тоа е добро за авторите, за земјата, за публиката, за сите странци и гости, кои во голем број доаѓаат во Македонија

Капитал број 672 12.09.2012

Годинешното 33-то издание на Меѓународниот фестивал на филмска “Браќа Манаки“ е специфично и уникатно од неколку причини. За првпат “Браќа Манаки“ се отвора и се затвора со премиера на македонски филм! Во петте фестивалски денови љубителите на филмската уметност ќе имаат избор од дури 75 филмови. Како што вели директорката на оваа престижна манифестација, Лабина Митевска, “возбудливи филмски остварувања“! И уште една причина зошто “Браќа Манаки 2012“ ќе биде посебен. Во Македонија по наградата “Златна Камера 300“ доаѓа светски познатата француска актерка Катрин Денев! Митевска најавува фестивал за паметење

нава ќе блесне тно издание врати во киносалите и се радуваат на секоја средба со секој гостин.

XX Каков е “Браќа Манаки“, најсветлите визии и замисли на Лабина Митевска? Секако, доколку финансиите не се ограничувачки фактор. Мислам дека фестивалот сега е на одличен пат, но сега треба да почне уште повеќе да расте во секоја смисла на зборот. Повеќе влијателни гости, повеќе големи гости-ѕвезди, а за тоа, сепак, потребни се средства. Не сакам да се жалам, ниту тоа е моја практика, но на пример, Сараевскиот филмски фестивал располага со буџет од 3,5 милиони евра, а нашиот фестивал располага со буџет од 200.000 евра, од кој голем дел не се кеш средства со кои директно би можеле да располагаме. Разликата е голема. Огромна. Моите колеги, директори на филмски фестивали, не можат да ми поверуваат со колкав буџет јас располагам во споредба со ѕвездите и филмските имиња кои ги носиме.

XX Во рамките на фестивалот, Капитал и “Браќа Манаки“ заеднички организираме и конференција за тоа како културните манифестации да обезбедат повеќе и поголеми донации и спонзорства со цел да го потенцираме овој важен сегмент во подигнување на нивото на културата

во земјата? Како и колку е тешко за Манаки да обезбеди спонзорства од комерцијални извори? Што сметате дека е најголем проблем во овој дел и како би можел да се надмине? Мислам дека конференцијата што ја правиме со “Капитал“ е од големо значење. До спонзорства навистина е тешко да се дојде, но од друга страна, моето искуство со фестивалот е дека с$ поголем број компании наоѓаат и бараат интерес да се дел од едно вакво културно случување. Но, сметам дека и ние како манифестации и институции мора да си го промениме односот. Мене ми се потребни партнери, не спонзори. Мислам дека со Вип успеавме тоа да го промениме во досегашниот начин на размислување и работење. Успеавме да покажеме дека партнерски начин на поддржување културни настани е единствениот правилен и долготраен начин на соработка. Многу често во светот значајноста и сериозноста на еден фестивал се гледа токму според партнерите кои ги има и колку долго соработуваат заедно.

XX Со оглед на Вашето искуство и честа присутност и на други филмски фестивали, можете ли да споделите како функцинираат другите филмски фестивали, на пример Сараевскиот, кој веќе има и светска слава?

интервју

65

Што донесува годинешниот “Браќа Манаки“?

В

рвни 74 наслови од светската и од македонската кинематографија распоредени во девет програмски целини и придружени со десетина дополнителни активности во програмата на 33-тото издание на фестивалот. На отворањето ќе биде прикажан “Трето полувреме“, во режија на Дарко Митревски, а фестивалот ќе се затвори со премиера на “Балканот не е мртов“, во режија на Александар Поповски. Акцентот на ова 33-то издание на Меѓународниот фестивал на филмска камера “Браќа Манаки“ е на врвните светски и регионални селекции рамноправно и достоинствено да им се придружи македонската продукција. Така, во “Македонска панорама“ гледачите ќе можат да видат два кратки македонски филмови - “Бардо“ и “Човекот со чудни навики“. “Берлин проект“ на Иво Трајков во програмата “Нови визии“ и три македонски проекти во чест на 65 години од Вардар филм, како и еден документарец што е снимен во Битола. За “Златната камера 300“ конкурираат “Ова мора да е тоа место“ на Италијанецот Паоло Сорентино со камерманот Лука Гигази и уште еден италијански филм, “Реалност“, во режија на Матео Гароне и кинематографот Марко Онорато. Во конкуренција се и руските филмови “Бедуин“ на режисерот Игор Волошин и кинематографот Алексеј Родионов и “Да се живее“ на Василиј Сигарев и кинематографот Алишер Камиткодјаев. Во главната програма се и два кинески филма, и тоа на Ванг Куанан и кинематографот Луц Рајтермаер, “Бел елен поле“ и филмот “Мистерија 98“ на Лу Је, за кој камерата ја потпиша Зенг Јиан. Застапена е и француската кинематографија со дебитанскиот филм на Елена Клоц, снимен од Елен Лувар, “Атомска возраст“. Филмот “Во мрак“ на полската авторка Арнешка Холанд и кинематографот Јоланда Дилевска и “Табу“ на Португалецот Мигел Гомез и кинематографот Руи Покас. Покрај рекордниот број работилници, тркалезни маси, семинари, годинава заедно со Асоцијацијата на европски кинематографи, ИМАГО на 20 септември ќе се одржи Балканска конференција на кинематографи.

Капитал број 672 12.09.2012

66

www.kapital.mk

интервју Капитал и “Браќа Мана МанаКи“:

Како до повеќе и поголеми донации и спонзорства во културата?

О наки , моето искуство со Ма турно де, но од друга странадел кул дој се во да вак о ко едн теш е од ина До спонзорства навистј компании наоѓаат и бараат интерес да сеи мораме да си го промениме ации и институци е дека с$ поголем бро а и ние како манифест спонзори. случување. Сметам дек не ри, тне пар ни реб пот односот. Мене ми се Сараево за многу кратко време успеа да се издигне на ниво на Берлин, Венеција, Кан. Имаат средства, имаат можност да викнат големи филсмки ѕвези, голем број гости и голем број новинари. Функционираат фантастично, а успехот е евидентен.

XX Освен менаџирање со фестивалот “Браќа Манаки“, во Вашиот фокус се и продукцијата и актерството. По премиерата и првичниот успех на филмот “Жената која ги избриша своите солзи“, што можеме да очекуваме следно од “кујната“ на сестрите и братот

Митевски? Оваа година уживаме во плодовите на “Жената која ги избриша своите солзи“, ја довршуваме кратката стоп-анимација “Алерик“ на Вук и полека се подготвуваме за нови освојувања од следната година.

XX Генерално, како ги оценувате трендовите во македонската филмска продукција? Дали има позитивни придвижувања и на што се должат истите? Важно е да се снима и да се работи. Како никогаш досега, во Македонија се снима со полна пареа.

безбедувањето финансии е најголемиот предизвик со којшто се соочуваат најголем дел од културните манифестации во Македонија. Како, покрај државната поддршка, да обезбедат и средства од комерцијални извори и да направат што поквалитетна програма ќе биде главната тема на тркалезната маса која во партнерство со Капитал ќе се одржи на 20 септември (четврток) во Сити хол (City Hall) во Битола. Првите луѓе на “Охридско лето“, “Браќа Mанаки“, Денс фест (Dance fest), Филмскиот фонд на Македонија, Вип, Шпаркасе банка, Т-Мобиле ќе дебатираат на оваа тема со цел да се утврди каде се главните пречки и проблеми поради кои културата во Македонија има тешкотии со обезбедувањето спонзорства. За ова детално ќе прочитате во следниот број на “Капитал“.

Капитал број 672 12.09.2012

68

skopje design week

Добриот дизајн е виза за извоз на производот

www.kapital.mk

www.kapital.mk

Капитал број 672 12.09.2012

skopje design week

Силвана Жежова

Д

silvana.zezova@kapital.mk

о нови пазари преку саемско претставување и улогата на дизајнот во продажбата на производот беа главните теми на предавањата на бизниссекторот во рамкитете на годинешното второ издание на Неделата на дизајнот во Скопје (Skopje Design week). Најважното што се истакна е дека саемите се еден дел од маркетингстратегијата. Потребна е долга подготовка од избор на кој саем ќе се учествува и да се направи анализа на трошоците, кои треба да се сфатат како инвестиција која ќе се врати на подолг период. Таму се воспоставуваат контактите и комуникацијата со потенцијалните клиенти, но главната работа е дома, кога сите треба да исконтактираат. Наталија Пунтевска од SIPPO, швајцарска програма за промоција на извозот, истакна дека зад успешниот извоз стои комплексен процес. Откако компанијата ќе ги идентификува производите кои сака да ги продава на извозните пазари, таа мора да ги истражи пазарните можности. Овој процес опфаќа значителна доза запознавање и истражување на пазарот. Потоа треба да се разработи производствена стратегија, да се подготват производите за целниот пазар, да се определи најдобрата стратегија за транспорт на стоки до дистрибутерот и потоа да се добие финансискиот надоместок. “Трговските саеми и саемските манифестации не смее да се сметаат за изолирани настани за продажба и маркетинг. Тие не се замена за некоја од другите мерки, туку се дополнуваање за сите нив: продажба и дистрибуција, промоција на продажбата, дизајн и развој на производот, логистика и услуга за корисниците. Тие нудат уникатна можност за посетителите, како и за излагачите да добијат најнови информации за тековната состојба на пазарот или на стопанството во смисла на производство и примена на технологиите“, истакна Пунтевска. Целта на програмата SIPPO е да се зголеми извозот и приходите, а целни групи се малите и средните приватни претпријатија во целосна македонска сопственост. Заинтересирани фирми испраќаат профил на компанијата, па се врши селекција. Најважно во изборот се стратегијата на компанијата и дизајнот на производите, односно дали се соодветни за саемот и за барањата на купувачите. Подготовките започнуваат од осум месеци до една година пред започнувањето на саемот. По завршувањето се прави оценка на постигнатото.

SIPPO им помага на компаниите во учеството на саеми, а од нив најважно е учеството на најголемиот саем за мебел, IMM во Келн. “Најважно е компанијата да има своја стратегија за извоз и добар дизајн за производите. За секое учество се плаќа партиципација, која првата година изнесува 1.500 долари, втората 2.500

69

Најважно за освојување на странските пазари е да имате квалитетен производ со уникатен дизајн по кој ќе бидете препознатливи, но и пред да се настапи надвор, потребни се истражувања на пазарот, да се види конкуренцијата и да се согледаат сопствените можности. Со еден збор, потребни се големи подготовки и стратегија и визија за тоа каде се гледате на пазарот, рекоа експертите присутни на Skopje Design Week долари и третата 3.500 долари. Целта на нашата програма е компаниите да учествуваат три години по ред, да има одреден циклус, бидејќи првата година е за учење и запознавање, втората година започнува етаблирањето и третата година се очекува да се прави најголемиот дел од извозот. По третата година, откако компанијата ќе извезе и ќе порасне, ќе има можност и сама да изложува на саемот“, изјави Пунтевска. По бројните анализи на пазарот, како слабости на индустријата за мебел Пунтевска ги посочи неорганизираноста на секторот и недостигот од комонукација. “За да можете да настапите пред нашата програма или пред институциите, мора да постои силна организираност со програма за работа и да се знае што се сака. Кај компаниите гледам и недостиг од стратегија, ретки се оние кои знаат што сакаат, кој пазар да го таргетираат, што сакаат да продадат и да постигнат. Има недостиг од знаење и потреба од континуирано учење. Ретко кој прави анализа на пазарите и некоја посебна подготовка кога се оди на саеми. Потребни се истражувања за да се знае конкуренцијата и што можеме, а што не. И секако, тука е дизајнот. Се покажа дека фирмите кои имаат свој дизајн и своја препознатливост имаат предност. Интерес од македонските компании за настапи на IММ нема, бидејќи се работи за несигурност и повеќето компании извезуваат во регионот, ретко кој оди понатаму“, вели таа.

Саемска награда за дизајн го зголеми извозот

Петре Јордев од Дик Фагус од Пехчево, кој е производител на висококвалитетни столици, софи и маси и ги извезува во Европа, го сподели искуството за учество на саемот во IММ во Келн и придобивките. Три години по ред улествуваше преку програмата SIPPO, а годинава настапи самостојно. “За овие четири години го зголемивме производството за неколку пати, бројот на вработени за трипати и имаме 99% извоз на производите. Произведуваме 99 илјади единици и овие успеси ги должиме на поддршката од SIPPO. Помошта што ја добиваме од нивните луѓе таму е од непроценливо значење, бидејќи најважно е што н$ учат како да комуницираме со потенцијалните

клиенти“, истакна Јордев. Филимена Радоњанин од компанијата за производство на дизајниран мебел Фејдом истакна дека првата година од претставувањето на саемот научиле дека само со ексклузивен и уникатен дизајн може да се пробијат на пазарот. Како резултат на научената лекција, ја дизајнирале трансформирачката фотелја со која се претставиле следната година, за потоа за истиот производ да добијат награда и истиот да биде претставен на Булеварот на иновациите во Келн. “Со добивањето на наградата го зголемивме извозот. Изненадување беше што пред еден месец добивме уште една награда, German design award 2013, за која не можеш да аплицираш, туку Германскиот совет за дизајн, кој е највисоко тело за дизајн и Министерството за економија, одлучуваат кои ќе бидат номинирани за таа награда. Таа награда многу ни значи за работата со клиентите. Кога првпат ќе испратите имејл можеби нема да ве контактираат, но потенцијалните клиенти ви го следат развојот. Битен е развојот, континуитетот и квалитетот“, изјави Радоњанин. Таа истакна дека најважното што ги учи SIPPО на тие саеми е како да собираат информации, што навидум е лесна работа, но истовремено е многу важна за тој бизнис. Огнен Као од Германско-македонската комора, која исто така ги помага македонските компании за учество на германските саеми, истакна дека оваа година покрај досегашниот вид поддршка, ќе започнат со matchmaking. Ова би значело неколку месеци пред почетокот на саемот да се обезбедат партнери кои би биле на договорени термини и да не се остави на случајноста. Тој зборуваше и за предностите и недостатоците на индивидуалните и на групните претставувања на саем. “Индивидуално може да се претстават економски силни компании. Како недостатоци на ова претставување се ниската видливост, недостигот од медиумска и политичка поддршка и високите трошоци за компанијата. Предноста на националните

Огнен Као

Германско-македонската комора

П

редноста на националните штандови е висока видливост, политичка и медиумска поддршка, поедноставна комуникација на посетителите со сите изложувачи на едно место и помали трошоци.

Капитал број 672 12.09.2012

70

skopje design week

Панел-дисКусија

Капитал и дизајн

К

www.kapital.mk

апитал Медиа Гроуп беше медиумски партнер на годинешното издание на Неделата на дизајнот во Скопје и на првиот ден на случувањата во рамките на предавањата и на панелите за бизнис-секторот имаше дебата насловена “Капитал и дизајн“, на кој модератор беше токму Капитал. Се наметнаа повеќе дискусии, а акцент се даде и на прашањето што значи да се има дизајниран производ во производствената линија во време на економска криза. “Единствено за излез од кризата и развојот на компаниите е дизајнот и секако, квалитетниот производ. Мора да има оригинален дизајн за да се бориме на пазарите и да се спротивставиме на светската криза. Инвестиции за нов производ и посета на саеми секогаш мора да се најдат. Во време на кризи маркетингот мора да биде креативен и со помалку пари да се постигне повеќе“, истакна Филимена Радоњанин од Фејдом. Благоја Кожаровски од Прокредит банка истакна дека банката секогаш е подготвена да поддржи издржани проекти. “Правиме проценка на ризикот за одреден пласман, но одреден проект кој е издржан и ќе има поврат на инвестицијата, ќе има бенефит и за двете страни, го поддржуваме. Секоја иновација или инвестиција е како инвестиција во основно или во фиксно средство. Без такви инвестиции би останале чекор назад зад конкуренцијата и не би имале развој“, изјави Кожаровски. За искуството на компаниите со банките Марта Наумовска-Грнарова истакна дека банките не даваат доволно евтини кредити за да станат поконкурентни. “Во однос на нивото на конкурентноста во технологијата, знаењето, во Завар компани сме исти со која било компанија во Германија. Кога дојде кризата, компаниите добија помош од своите земји, а ние со 50% извоз без дополнителна поддршка станавме неконкурентни. Тоа што го изгубија како обрт го добија како помош од државата. Имамве ситуација кога компанија од Германија даваше пониски цени за производот, што не е реално“, изјави Наумовска-Грнарова.

штандови е висока видливост, политичка и медиумска поддршка, поедноставна комуникација на посетителите со сите изложувачи на едно место и помали трошкови. Недостаток е сложеноста и комплексноста при организацијата“, истакна Као.

Како радијатори стануваат дизајнерски парчиња

На предавањата свое излагање имаа и брендовите Мамас (Mama’s) и Завар дизајн, кои раскажаа за создавањето на нивните производи и дизајни. Најважно е како што велат, зад добриот дизајн и квалитетот на производот да стои една приказна и искрен пристап кон клиентите. Компанијата Завар дизајн постои 25 години и нејзина главна дејност е производство на инокс и опрема од инокс. Пред десетина години сопствениците размислувале како на нивните производи да им дадат додадена вредност. Така се родила идејата за производство на дизајнирани радијатори, производ кој го нема на Балканот и успешно ги извезуваат на странските пазари. “Во тој период и самата гранка за дизајнирани радијатори беше нова. Дојдовме до идеја дека тој тип производ ги вклопува сите елементи, најпрвин производните ресурси, а потоа и дизајнерските. Сакав да ангажирам професионален дизајнер, но не наидов на интерес и затоа се свртев на сопствените ресурси“, вели Марта Наумовска-Грнарова, менаџер и креативен директор на Завар дизајн. По успешното поминување на радијаторите на европскиот пазар, најавуваат нова колекција, која е во зародиш. Истата ќе се одликува како со одличен дизајн, така и со квалитет и совршена функционалност. Од Агенцијата за странски инвестиции и промоција на извозот, кои учествуваа на предавањата, истакнаа дека во иднина, доколку постојат можности и средства, и индустријата за мебел ќе биде вклучена во нивните активности за поддршка и финансиска помош надвор. Во моментов на производителите на мебел им недостига здружение кое ќе ги застапува нивните интереси пред институциите и ќе влијае врз креирањето на активностите на Агенцијата во нивна полза. Производителите треба да настапат организирано за да издејствуваат финансиска и организациска помош од Агенцијата за настапи на најзначајните саеми. Оттаму најавија дека во тек е изработка на интернет-страница каде што компаниите онлајн ќе се регистрираат, ќе ги промовираат производите и ќе имаат можност да стапат во контакт со странски компании, кои исто така ќе се регистрираат на страницата.

NA 26 SEPTEMVRI VO “KAPITAL” ^ITAJTE

SPECIJALEN PRILOG

ZDRAV @IVOT SPRAVETE SE SO STRESOT u Vra}aweto na pointenzivni rabotni obvrski posle le`ernoto leto drasti~no go zgolemuvaat nivoto na stres. Ekspertite, lekarite, nutricionistite prepora~uvaat aktivnost so nesmaleno tempo pred doa|aweto na zimata! u Kapital vi pomaga kako polesno da gi nadminete stresnite sostojbi i da bidete aktivni i na povisoko energetsko nivo! u Koi fizi~ki aktivnosti mo`ete da gi praktikuvate za da go podobrite imunitetot? u Velosipedot go {titi srceto i krvnite sadovi. Zo{to da se dvi`ite na dve trkala? u Vitaminska podgotovka pred sezonata na grip i nastinki. u Top esenski namirnici koi ne smeete da gi propu{tite!

ZA POVE]E INFORMACII VO VRSKA SO PRILOGOT I ZA KOMERCIJALNO PRETSTAVUVAWE VO ISTIOT OBRATETE SE NA DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL prilozi@kapital.com.mk TELEFON 02 3298 110 LICA ZA KONTAKT: GORDANA MIHAJLOVSKA I BOBAN \ORGIEVSKI

NA 19 SEPTEMVRI VO “KAPITAL” ^ITAJTE

SPECIJALEN PRILOG

AVTO

“VISOKI OKTANI NA MAKEDONSKITE u Vo ovoj specijalen dodatok “Kapital” vi gi pretstavuva najbaranite marki na avtomobili od visoka klasa na makedonskiot pazar. u Koi se najprodavani “delovni avtomobili” vo Makedonija? u Kakvi avtomobili vozat makedonskite menaxeri? u Kolkav del od proda`bata na novi avtomobili otpa|a na ovaa kategorija vozila? u [to naj~esto baraat klientite vo ovoj pazaren segment? u Koi se svetskite noviteti vo tehnologijata {to gi pravat avtomobilite poednostavni za koristewe, posigurni i poekonomi~ni? u Koi novi modeli na avtomobili }e bidat prezentirani ovaa esen?

капитал број 672 12.09.2012

72

на руЧек со...

www.kapital.mk

Иво Јанкоски

Ништо н да се по без дисц генерален менаџер на ТреТо уво

Веќе 25 години е дел од македонскиот шоу-бизнис и важи за пионер во етаблирањето на менаџерската професија. Ја имал среќата да соработува со највредното од музичката сцена, на чело е и на тимот на М2 продукција, како главен виновник за промовирање на нови музички лица, кои веќе го имаат статусот на македонски водечки музички ѕвезди Петре Димитров

В

petre.dimitrov@kapital.mk

ели дека имал поприлично среќно детство. Растел со мајка, педагошки работник, и татко, воено лице. „Уште од мал знаев дека нема да бидам ни математичар, ни воено лице. Мајка ми беше секогаш таа помеката и пософистицирана, а од татко ми научив што е тоа дисциплина и дека без неа не може ништо да се постигне во животот“, раскажува Јанкоски. Тинејџерскиот период од неговиот

живот го обележува запознавањето со рокенролот од кој веднаш се „инфицирал“, му станува издувен вентил и начин за изразување на бунтот. Веќе во осмо одделение е дел од гаражен бенд, кој неколку години свири по игранки, од љубов, а не за пари. „Сите членови на групата собравме пари и купивме опрема, која лично отидов во Лондон да ја одберам. Бендот на некој начин ми ја одреди кариерата и веќе уште тогаш знаев дека ќе бидам дел од шоу-бизнисот“. Завршил општа гимназија и средношколскиот период освен

н а ш еТо м ен и со Јанкоскмиенод и богатотоеска се аб р а а н е за одлучивм бифтек иерптица, а за дес адно“. „топло-л

училиштето му го обележуваат многубројните патувања. „На тие патувања ги добив најголемите лекции за животот. Најмногу се учи кога патуваш, зошто интензитетот на учење е најголем. Ги посетив сите европски, а потоа и светски метрополи, од Лондон до Париз, од Токио до Њујорк. Отсекогаш ме интересирала уметноста, па ги имам посетени речиси сите позначајни светски музеи.“ По завршувањето на средното училиште се запишува на Економскиот факултет во Скопје. „Сфатив дека музичкиот бизнос ми е

www.kapital.mk

капитал број 672 12.09.2012

на руЧек со...

73

иднината. Што порано тргнам по тој пат, побрзо ќе стигнам до некоја ’замислена цел‘“. Неговиот интерес за музиката, му го носи и познанството со Влатко Стефановски, фротменот на култните Леб и сол, кој, како што вели Јанкоски, многу ќе му помогне во донесување позитивни и конечни одлуки за професионално менаџирање во музиката. „Патував со групата и ги откривав тајните за опстојување на еден бенд. Видов што точно му фали на бендот, за да тој биде целосен. Или со други зборови, почнав да го печам менаџерскиот занает.“ По завршувањето на факултетот го има првото работно искуство, како банкар во Стопанска банка Скопје. Фиксното работно време, целокупната канцелариска работна атмосфера сепак не било тоа што го барал, па по едногодишно работење се решава на

Фото: Ивана Кузмановска

не може остигне циплина

најмногу се и ко га патуваш, зошто интензуч итетот на учењ е тогаш е најсилен

капитал број 672 12.09.2012

74

www.kapital.mk

на руЧек со...

работев со најголемите имиња од македонската музичка сцена.

Мојата работа е да ги спојувам навидум несп оивите работи .

Во музичкиот бизнис заработуваат пари само оние кои се целосно и искрено посветени на својата работа.

пионерски чекор. Ја формира првата продуцентска и рекорд-компанија во земјава, Трето уво. „Почетокот беше тежок. На некој начин јас го скршив мразот. Немав од кого да учам. Наидував на најразлични баналани проблеми и коментари. Некои мислеа дека Трето уво е фирма за трговија со апарати за слушање? Сето знаење и искуство го стекнав и освојував на терен. Среќна околност беше што познавав многу луѓе, бидејќи контактите се најбитни.“ Познанството со Стефановски придонесува прв голем клиент на Трето уво да стане Леб и сол, со кој Јанкоски работи последните шест години, до нивното разидување во 1995 година. Во меѓувреме соработува и со групите Архангел, Анастасија, Вања Лазарова, Кирил Џајковски... „Работев со најголемите имиња од македонската музичка сцена. По бројот на реализирани концерти на македонски уметници надвор, како и на извезени албуми, Трето уво го оствари најголемиот ’извоз на музика‘ и во некоја рака ја стави Македонија на светската музичка мапа.“ Во 2002 година почнува да соработува со продуцентот Дарко Димитров, и настанува проектот М2, кој за прв пат во Македонија тргнува во потрга по музички таленти. Неколкуте изданија на ова шоу за таленти на музичката сцена во земјава ги носи денес веќе оформените и моментално најпопуларните поп-пејачи Елена Ристевска, Ламбе Алабаковски, а досегашниот епилог на М2 продукција се 15 албуми и 150 нови песни. „Целиот проект донесе една нова свежина и дотогаш невидена можност за новите генерации. Ми беше голем предизвик, а истовремено ми донесе голема лична сатисфакција што помогнавме на млади талентирани лица од тотални анонимуси да станат пред с$ добри пејачи, а потоа и популарни естрадни ѕвезди. Проектот ми беше уште една потврда за добро сработена идеја, а притоа го работев тоа што најмногу го сакам. Отсекогаш сум ја сакал слободата! Човекот има две такви можности во животот: еднаш кога се раѓа и втор пат кога самиот одлучува со што ќе се занимава и како ќе живее.“ Од денешна гледна точка

вели дека денес е многу полесно да го работи тоа што на времето било пионерски чекор. „Модерната технологија драстично ги усоврши брзината и начинот на комуникација, многу работи за функционирање на менаџерскиот бизнис се појасни и поедноставни.“ Трето уво стои и позади уште еден голем проект. Единаесет години по ред Јанкоски е организатор на музичката манифестација Балкан мјузик сквер, а преку проектот Amazing Macedonia, станува еден од ретките вистински промотори на македонската култура, историја и традиција. „Секоја година јас сум претставник на Македонија на најголемиот музчки саем Мидем во Кан, каде што целосно ја презентирам македонската музичка индустрија. За жал, светот с$ уште малку знае за Македонија, па ова е уште еден афирмативен начин да се дознае повеќе за нас.“ Целиот свој живот во фокусот ја имал професионалната кариера, па, како што вели, честопати го запоставувал дури и приватниот живот. „Сега кога веќе научив толку многу работи конечно можам да живеам и да работам покомотно.“ Од пред неколку години е во брак со најпознатиот македонски модел на сите времиња, Надица Ѓоргиева. За неа на шега вели: „Ако треба на Марс или Јупитер да се прати примерок за убавина од планетата Земја, би пратил копија од Надица. Таа не е само физички убава. Посебно сум фасциниран од нејзината внатрешна убавина, што придонесува да имаме прекрасен и хармоничен брак.“ Од претходниот брак го има синот Давид, кој има 25 години и живее во Германија. „Негови интереси се математиката и компјутерите. Се гледаме често по Европа. Секогаш го учев дека не треба да размислува локално, па и затоа го терам што повеке да патува.“ Водењето здрав живот многу му помогнало да го издржи секојдневното работно темпо. Игра тенис, се храни здраво, редовно оди во теретана. „Ако тргнеш по патот што си го избрал, треба да го изодиш. Нема не можам! За човек да биде успешен и среќен, освен за кариерата треба да се грижи и за самиот себе.“

Капитал број 672 12.09.2012

88

www.kapital.mk

технологии и бизнис

Ново лого нова страница кон посветла ид

Л

огото, по дефиниција, претставува графички симбол или “амблем“ со кој компаниите, организациите, па дури и индивидуалците се претставуваат и бидуваат препознаени од јавноста и публиката на која & се обраќаат. Може да биде составено само од графички елемент или комбинација од тој елемент и името на компанијата (логотип). Уште од дамнешни времиња познатите аристократски семејства имале свои печати и грбови со кои се идентификувале пред другите, па токму нив можеме да ги сметаме за некои предци на денешните корпоративни логоа коишто, сакале ние или не, ни се врежани во нашата свест и потсвест и веднаш ги препознаваме каде и да ги видиме. “Модерното“ користење на логоата започна во 1870 година со логото на пиварницата Бас, а беше составено од црвен стилизиран триаголник и името на компанијата. Оттогаш па до денес се креираа буквално милиони логоа, од оние на најпознатите светски компании до оние на микрокомпании или поединци коишто вршат некоја дејност

и кои сакаат да бидат препознаени преку нив, секако, свесни дека нема да можат да го достигнат успехот на оние коишто со години работат глобално, се промовираат на сите канали и креираат производи од кои милијарди луѓе имаат корист. Такви големи компании има во сите гранки на индустријата. Од прехранбената, текстилната, автомобилската, па с$ до компјутерските компании кои иако се појавија последни во споредба со погореспоменатите (на пример, пиварницата Бас е 200 години

постара од компанијата Мајкрософт), сепак, благодарение на своите продукти, се наметнаа како неопходни и на домашните и на деловните корисници, што секако, ги направи мегапопуларни и нивните логоа станаа препознатливи и луѓето ги идентификуваа производите благодарение на нив. Една таква компанија е Мајкрософт. Иако постои помалку од 40 години, сепак, нејзините производи ги користат повеќе од милијарда корисници низ целиот свет и таа компанија е еден од главните виновници што компјутерот

www.kapital.mk

Капитал број 672 12.09.2012

технологии и бизнис

днина стана персонален и незаменлив за сите нас денес. Софтверските решенија произведени под овој бренд го олеснија работењето, ја подобрија забавата и го променија начинот на којшто луѓето денеска работат, комуницираат или “сурфаат“ на интернет. Со овие резултати и реноме, иако постои огромна конкуренција денес, Мајкрософт слободно може да си земе пауза и да почека другите да & се доближат барем оддалеку, но по с$ изгледа дека ова не е корпоративната филозофија на компанијата. Напротив. Пишувавме пред некој број за она што можеме да очекуваме до крајот на годината и според она колку нови работи н$ очекуваат, можеме да кажеме дека еланот на вработените и желбата за иновации и нови продукти на компанијата е на исто ниво како пред 30-ина години, кога почнаа да се поставуваат основите на она што денес сите го знаеме како Мајкрософт. Но, не е само тоа она по што ќе се одбележи оваа 2012 година. Друг голем новитет е дека по 25 години (од 1987 година) Мајкрософт за прв пат го промени своето

лого и иако не значително и драстично, сепак, ова денешново изгледа модерно, освежено, со силни бои и за прв пат во едно се собрани и графичкиот елемент и името на компанијата напишано со нивниот препознатлив фонт, кој неколку години наназад го користат во своите промотивни кампањи. Сепак, како што рековме, ова не е прва промена, иако е значајна, бидејќи се случува за прв пат по 25 години. Првото лого, нормално, е од основањето на компанијата и беше во употреба во периодот 1975-1979 година. Логото беше во два реда составено од двата збора, Micro и Soft, што беше и првиот назив на компанијата Micro-Soft, два збора коишто беа кратенки од микрокомпјутери (microcomputers) и софтвер (software). Второто лого беше најкратко во употреба, од 1980 до 1981 година, и се карактеризираше со остри рабови и истакнати дијагонали. Нешто во “гејмерски“ стил или поточно во времето кога “гејмингот“ за прв пат се појави. Третото лого, кое Мајкрософт го користеше од 1982 до 1986 година беше со стилизирана буква О со линии во неа кои ја симболизираа поврзаноста меѓу Micro и Soft. И како претпоследно и нам најмногу познато е логото од 1987 година и иако на прв поглед е само искосен текст, сепак, има две специфичности и тоа: пресечен дел во буквата О и поврзани F и T. Ова лого симболизира стабилност, сила и моќ и го имаше таканаречениот корпоративен изглед и стил. С$ до оваа година. Како што кажавме, новото лого на Мајкрософт за прв пат содржи графички симбол и името на компанијата. Графичкиот симбол е составен од четири квадрати обоени во познатите бои на Мајкрософт – црвена, зелена, сина и жолта - што ја симболизираат различноста на големата палета производи коишто ги нуди компанијата, но и различностите кај големиот број корисници кои ги користат тие производи. Во продолжение е името на компанијата напишано со нивниот фонт, каде што F и T повторно се поврзани заедно. Ова лого, како што истакнува Џеф Хенсен, генерален менаџер одговорен за бренд-стратегиите на Мajкрософт, е прво

89

по 25 години и токму поради тоа има голема важност, не само во графичкото ребрендирање на компанијата и нивните производи, туку и воопшто, во стратегиите и во плановите за иднината на компанијата. Со ова лого оваа година Мајкрософт планира да објави нови верзии на своите најпопуларни производи, како Windows и Office, потоа Windows Phone 8, првата голема промена на платформата за мобилни телефони, со што не само што ќе ја престигне, туку во многу аспекти и ќе ја помине конкуренцијата, како и значителни новитети поврзани со нивната “гејмерска“ конзола Xbox, а секако, тука се и секојдневните подобрувања на cloud базираните услуги и продукти, кои се с$ подостапни за корисниците од цел свет. Сето тоа ветува еден возбудлив период, како за компанијата, така и за корисниците, кои со нетрпение ги очекуваат овие работи да се појават на пазарот.

Капитал број 672 12.09.2012

90

www.kapital.mk

Gadgets

Претставени три нови Motorola паметни телефони

К

омпанијата Motorola ги претстави трите нови модели на паметни телефони Droid Razr M, Droid Razr HD и Droid Razr Maxx HD. Ова е прво претставување на новите уреди откако Google ја купи Motorola. Во продажба прв ќе се појави најмалиот и најевтиниот од нив - Motorola Droid Razr M (повеќе за него од видеото), кој ќе чини 99 долари во понудата на Verizon. Се работи за уред со 4,3-инчен Super AMOLED Advanced екран, со двојадрен Snapdragon процесор на 1,5 GHz, камера со резолуција 8 мегапиксели и предна VGA камера и 1 GB RAM меморија.

Droid Razr HD и Droid Razr Maxx HD во продажба ќе излезат подоцна оваа година, а и тие исто така имаат Snapdragon S4 процесор и 1GB RAM меморија. Двата телефони имаат 4,7-инчен Super AMOLED HD екран, предна камера од 1,3 мегапиксели и задна со резолуција од 8 мегапиксели. Razr HD има 2.530 mAh батерија, додека Razr Maxx HD - 3.300 mAh. Сите уреди работат на ICS верзијата на Android, но ќе преминат на Jelly Bean до крајот на годината.

Amazon ги претстави новите таблет-уреди

А

mazon полека станува сериозен играч на пазарот на таблет-компјутери. Првиот Kindle Fire стана еден од најпродаваните продукти на Amazon, земајќи 20% од пазарот во САД, успех кој компанијата се надева дека ќе го повтори со новиот Kindle Fire HD кој е комплетен таблет-компјутер со висока резолуција до 1920×1200, стакло без рефлексија што го прави одличен за читање дури и на плажи (ова стакло е присутно кај сите Kindle уреди), и пристап до една од најголемите продавници на Интернет за книги, филмови, музика и апликации. Кindle Fire HD доаѓа во две

големини – 7 и 8,9 инчи и, иако има свој интерфејс, во позадина работи на Android Ice Cream Sandwich. Има поддршка за 4G LTE мрежа, ова, за жал, значи дека Amazon ги таргетира пазарите со добра интернетинфраструктура, што се западните земји со корисници кои можат и ќе потрошат пари на е-книги, апликации и други стоки од продавницата на Amazon. Има поддршка и за Wi-Fi со двојна антена, Amazon вели дека ова е „најбрзиот WiFi“ со дури 40% побрзо симнување, има Dolby Digital Plus аудио, што го прави таблет-компјутерот одличен за гледање филмови, што се продаваат на продавницата на Amazon и има батерија која држи околу 11 часа. Цените започнуваат од 160 долари за 8 GB 8,9-инчниот таблет-компјутер, и се движат до 600 долари зависно од верзијата и просторот. Споредено со другите конкурентни таблет-компјутери, цените се многу привлечни, дури и подобри бидејќи Kindle Fire HD е еден одличен мултимедијален таблет-компјутер. Но, тоа сигурно нема да биде загуба за Amazon, бидејќи со нив ќе продадат и куп содржина.