673-Kapital Magazin

СПЕЦИЈАЛНОТЕРЕНСКОИСТРАЖУВАЊЕНАКАПИТАЛ

Лозјата потфрлија, винарниците очекуваат рекорден извоз на вино

број 673 цена 100 ден. | 19 септември, 2012, среда | година 13

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

да сакаа, друго ќе беше...

Што требаше да направат за Слупчане да биде вистинско помирување? странски инвестиции

Што фајде имаат домашните компании?!

Manager

КАПИТАЛ ИСТРАЖУВАЊЕ

Како да ја импресионирате вашата банка

Кои се најголемите земјопоседници и фармери во политиката?

Капитал број 672 12.09.2012

4

НАВИГАТОР

СПЕЦИЈАЛНОТЕРЕНСКОИСТРАЖУВАЊЕНАКАПИТАЛ

Лозјата потфрлија, винарниците очекуваат рекорден извоз на вино

БРОЈ 673 ЦЕНА 100 ДЕН. | 19 СЕПТЕМВРИ, 2012, СРЕДА | ГОДИНА 13

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

Да сакаа, друго ќе беше...

Што требаше да направат за Слупчане да биде вистинско помирување? Странски инвестиции

Што фајде имаат домашните компании?!

Manager

КАПИТАЛ ИСТРАЖУВАЊЕ

Како да ја импресионирате вашата банка

Кои се најголемите земјопоседници и фармери во политиката?

Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Dimitrie Tucovi} br 20, Skopje, p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 aleksandra.nikolova@kapital.mk Pretplata na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplata@kapital.mk Reklama i oglasi: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.mk aleksandra.stojmenova@kapital.mk Specijalni prilozi: Gordana Mihajlovska gordana.mihajlovska@kapital.mk Ovlasten praven zastapnik: Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Ivana Kuzmanovska Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka.

сОдРжИНА 06 ...приказни од лилипутанија...

Љупчо Зиков Сркајте сега и внимавајте да не ви застане во грло!?

09 навигатор 16 прилог- гроздоБЕр

Лозјата потфрлија, винарниците очекуваат рекорден извоз на вино

28 интЕрвју

Ѓорги петрушев, извршен директор на вина од Македонија производството на евтино наливно вино не е вистинскиот пат за Македонија!

www.kapital.mk

ИздВОјуВАме европската криза да не ни е алиби

“лошите економски резултати се наша, домашна „заслуга“ во променети услови на работење што ги создаде таа европска криза. Меѓутоа, има земји што и во услови на голема криза, остваруваат импресивни економски резултати. Естонија, турција, полска, одат напред и тоа газат! Мора да се бараат нови пазари за да се зголеми извозот. кризата не може да биде алиби и дежурен виновник за тоа што не сме го сработиле како што треба, а одгворноста за ова ја има и владата“, вели професорот Љубомир Шукаров во интервјуто за капитал.

XX стр. 44

32 капитал истражувањЕ кои се најголемите земјопоседници и фармери во политиката? кои се најголемите земјопоседници и фармери во политиката?

40 капитал истражува

Странски инвестиции - што фајде имаат домашните компании?!

44 интЕрвју

Мирољуб Шукаров, ректор на унивезритетот на Југоисточна Европа државата е пример за компаниите како не треба да се работи!

48 МЕнаџЕр

Совети до претприемачите како да ја импресионирате вашата банка

52 досиЕ

каде да се бараат пазари за извоз? казахстан е шансата за градежниците и за металната индустрија

57 политика навигатор 60 политика

Да сакаа, друго ќе беше... Што требаше да направат за слупчане да биде вистинско помирување?

44 Како пред банкарот?

покрај познавањето на пазарот во којшто работат, потенцијалите, но и опасностите, банкарите велат дека компаниите при презентирањето на својот проект пред кредитниот референт треба да бидат добро подготвени и за сите прашања што тој може да им ги постави во врска со сопственичката структура и структурата на управување во компанијата, организациската структура, финансиската состојба и анализата на самиот проект за којшто бараат пари. значи, домашната задача мора да се заврши.

XX стр. 48

64 интЕрвју

Хана Хемиле, филмски продуцент од Финска Македонија би можела да биде интересна локација за филмските продуценти

66 на руЧЕк со...

Зоран ЏорЛЕв, музичар Музиката нема крај

71 спЕцијалЕн прилог авТо

РЕГИОНАЛНИ ПАРТНЕРИ НА кАПИТАЛ

48

Капитал број 673 19.09.2012

6

www.kapital.mk

...приказни од лилипутанија...

Љупчо Зиков ljupco.zikov@kapital.mk

Не н$ спасува „декриминализација на клеветата“, ако медиумите во Македонија останат да бидат „ладно и огнено оружје“. Ако не се контролираат каналите на финансирање. Владините огласи и реклами за некои медиуми прават толку многу пари, што можат и судии да поткупат(!?). Владата, а и опозицијата да се откажат од услугите на своите „непотстрижани и неизбањати кучиња“! Убиството на Иво Пуканиќ, основачот на магазинот „Национал“, од Загреб, во крајна смисла на зборот беше производ на една таква состојба во хрватското општество. Но, да се разбереме, и некои убиства после тоа убиство беа производ на истата состојба... (!?)

Сркајте сег да не ви за 1.

Зошто не бев за декриминализација на клеветата!? Затоа што македонските новинари и уредници, сосе водители, а и нивните газди, се разбира, немаат развиено потребно ниво на свесност што значи тоа! Сега наместо повеќе демократичност и слобода ќе добиеме обратен ефект. Поради високите парични казни, кои ќе се изрекуваат тенденциозно, коруптивно и насочено, како и поради поделбата на наши и ваши... ќе добиеме обратен ефект! „Медиумскиот криминал“, каков што го знаеме, а е опишан подолу, наместо во судовите (каде што веќе е декриминализиран, а Филе тоа го пофали), ќе се пресели на улиците каде што ќе си се решава по свои сопствени правила. Бидете сигурни во тоа... веќе видена практика на Балканот (Србија, Хрватска и Бугарија)! А, медиумите во една нормална демократска држава, поради мисијата што ја имаат во општеството - точно да информираат, слободно да информираат, да анализираат, да коментираат и да нудат заклучоци и решенија, да прогнозираат, тие секако имаат мисија да едуцираат и образуваат. Како и на отворен, јасен посветен и храбар начин да покажуваат што не е добро, а што е добро... Но, исто така, освен да бидат морално чисти (да не бидат осудувани, и да не биле во затвор), новинарите и водителите на емисии треба да се и културно средени – на пример, потшишани уредно и избањати квалитетно. Наместо ова, во македонските медиуми постои само класичен лукративен притисок врз новинарите и водителите да објават ваква или онаква информација... За кеш! А кешот е многу важен нели...? И затоа секој може овде да биде новинар оти овде работи само „евтина роба“! Така медиумите во Македонија практично станаа – „ладно и огнено оружје“. Се поделија славни патриоти, и „предавници“ кои кога-тогаш ќе бидат „обесени“... Како што грешинците пред Куранот биваат каменувани од страна на Талибанците... И најзагрижувачки е што со исти методи се служат и едните и другите – од двете страни. А, во основа на проблемот лежат парите.

Денеска во Македонија имате медиуми кои пресудуваат пред судијата тоа да го направи. Ова неминовно раѓа насилство. Кога-тогаш... (!?) Убиството на Иво Пуканиќ, основачот на магазинот „Национал“ од Загреб, во крајна смисла на зборот беше производ на една таква состојба во хрватското општество. Но, да се разбереме, и некои убиства после тоа убиство беа производ на истата состојба... Оттука, не н$ спасува ниту една декриминализација на клеветата ако ваквите состојби во македонските медиум не се променат. Ако системот на финансирање не се либерализира! Владините огласи и реклами, по кои некои медиум прават толку многу пари, што можат и судии да поткупат(!?), треба да се сведат на потребниот минимум. Владата и опозицијата да се откажат од услугите на своите „кучиња“! Владата по Устав е должна да работи проекти. Нашата иднина е дефинирана од реформите, а не од рекламите. Затоа постојат седници на Владата, прес-конференции и портпарол на Владата! Опозицијата ги има истите алатки. Но, позицијата на некои новинари, водители на вести и разни колумнисти и водители на шоуа станува пресудна. Овде некои луѓе од медиумите имаат поголема специфична тежина од министерот. Тоа е ретардација. Вистината е дека медиумите, во отсуство на бизнис-клима, ги намалуваат своите приходи. Поради тоа намалуваат број на вработени новинари, намалуваат квалитет на текстови, и понуда и на крај имате поевтинување на новинарството. Примитивизам. Изнуда. И сега кажете ми што може да реши овде декриминализацијата?

2.

Спиралата надолу во македонската економија е почната од поодамна... Во Македонија почнаа да растат сите цени. Поради монополското формирање на цените на сите енергенси. Тие во последната година сите регулаторни тела лесно ги прифаќаа и аминуваа! Владата вели регулаторите се независни (!?), без притоа да фрли поглед кои ликови седат таму и дали се независни! Значи високи цени на енергенсите, високи производни цени,

www.kapital.mk

Капитал број 673 19.09.2012

7

га и внимавајте астане во грло!? скапи производи на пазарот – ДДВ 18%... Повторно полн Буџет. И, поради тоа што смислата на ДДВ е да го оданочи крајниот потрошувач имате, нормално, посиромашни граѓани, кои сега помалку ќе трошат и купуваат! Нашите фирми поради тоа што немаат извоз, и се свртени кон дома, сега автоматски помалку ќе продаваат и следствено на тоа за 2013 година ќе плаќаат помалку данок. Догодина Буџетот ќе биде во поголема криза. Ете ова е спиралата надолу во македонската економија... Што уште расте? Кешот, се разбира...! Сега и цената на парите расте многу повеќе од цената на нафтата, куќите, акциите, суровините, производите и останатото... Во криза „кешот е крал“... А пари нема од каде да земете. Нема кредити за паметните и вредни инвеститори. Како да се надмине ова? „Капитал“ подолго време застапува доктрина на либерализација и слободен пристап до евтини пари. Државата да инвестира во проекти кои ја подобруваат економската основа за раст на приватните компании. Како што објаснова нобеловецот Јозеф Стиглиц... Сево ова кажано претходно ни се случува поради тоа што сите го сакаат кешот, а тие што го имаат „сега и веднаш“ секогаш ја одредуваат цената на пазарот. Зошто? Според еден силен балкански аналитичар, ова е така затоа што „сме во период на голема корекција, тренд сосема спротивен од растот на „пазарните балони“. Во годините додека „балонот“ се пумпаше луѓето беа лакоми. Па инвеститорите прават нешта за кои подоцна жалат. Градат куќи кои не им требаат, шопинг-центри кои никому не му требаат. А, тие непотребни инвестиции и кредитите земени за нив, се појавуваат во банкарските книги, и пензиските и инвестициските фондови како „имот“! И, тогаш се тргнува во бездна... Пазарот јавува дека тој имот, така заложен, не вреди толку колку порано се мислело и за колку е даден кредитот! Тогаш цените паѓаат, а „имотот“ во банкарските книги преку ноќ се претвора како „тешка обврска“, за која треба резервација. Колкава резервација, толкава неможност за нови кредити. А, ова многу пати е свесно менаџирано од страна на фирмите, чии газди, веќе својот кеш испумпан од фирмата врз основа на добиениот кредит, веќе го однеле на сигурно! Банката нека си ја

земе хипотеката! И еве ги во миг испод вода – повеќе долг, помалку имот! Тогаш паѓаат и платите, затоа што има с$ помалку проекти кои „имаат смисла“. И затоа е потребно помалку работници... Фирмите пропаѓаат, невработеноста расте, а платите паѓаат!!! Но, како да се излезе од маѓепсаниот круг! И сега тука, неминовно влетуваат политичарите кои во секој момент с$ знаат и за с$ слушнале. Оти во криза и нивната фирма (Буџетот) лошо работи. Долговите за брзо време им стануваат поголеми од приходите, и имотот на државата. Но, тие никогаш не сакаат да го признаат сопствениот банкрот. Наспроти тоа измислуваат нови даноци, и наметнуваат нови правила... И с$ почесто ја ставаат раката во нашиот џеб. Регулаторните комисии и монополите, како што објаснив погоре, си ја завршија својата работа. Која е врската меѓу сите овие дејства во услови на „спирала надолу“! Се разбира – корупцијата!? На пример, што да му прават Французите на својот претседател по најавата дека приходот на најбогатите ќе го зголеми на 75% (нешто како прогресивниот данок што го најавува СДСМ ако дојде на власт), и дека ќе поддржи нов данок на имот на богатите Французи. Тие почнаа да ги пакуваат куферите и агресивно се селат во Лондон. Купуваат куќи во Кенсингтон. Но, дали тоа не го прават и нашите луѓе? Да го прават. Секојдневно се селат од Македонија со својот тешко заработен кеш за кој многу повеќе ќе добијат во странство отколку дома, ако успејат да го спасат. Овде веќе не можете да најдете менаџер, а камоли добар! Значи нашите „племиња“ заминуваат на друга територија каде што го јадат лебот на тамошните „племиња“... И што преостанува тогаш во оваа спирала надолу за македонската економија? Овде ќе се послужам со еден славен цитат од еден од подобрите колумнисти на Балканот кој вели: „Го прават истото што и мудриот прачовек, кога соперниците од соседното племе почнуваат почесто да му ја посетуваат територијата додека не му ја земат, или не му ги украдат работите! Ако човек малку покреативно размислува, всушност ништо во последните сто илјади години не е сменето. Имате две солуции: да им ги скршите главите со стил, но да се слушне и да се види, или да си ги спакувате куферите и мудро да се отселите на ’нови зелени

Дефицитот не е причина за слабата економија, туку слабата економија го предизвикала дефицитот Мерките за штедење ја продлабочуваат кризата. Општеството кое е поделено на 1% најбогати и 99% од оние на кои на овој или на оној начин егзистенцијата им е загрозена не може да има продуктивно стопанство. Тоа најмногу влијае на младите генерации чии припадници, ако не се родат во богати семејства, немаат никакви шанси за успех. „Мерките за штедење кои ги заговараат земјите само го продлабочуваат јазот, ја зголемуваат општествената нееднаквост. Побарувачка речиси нема, а во државата која штеди, побарувачката дополнитлно се намалува. Кога паѓа побарувачката, економијата не може да расте, се зголемува невработеноста, паѓаат платите, се крати на социјалата“, објаснува Стиглиц. Дефициот не е причина за слабата економија, туку обратно… Европските земји мора да го имаат на ум фактот кој сосема го заборавиле: дефицитот не е причина за слабата економија, туку слабата економија го предизвикала дефицитот. „Приоритет мора да биде поттикнувањето на економскиот раст. Тоа може да се постигне на многу начини, со инвестирање на државата во инфраструктурата, технологијата, образованието“, вели Стиглиц. „Прво ќе ве убиеме потоа ќе ве спасиме!“ Треба да се обезбедат средства за развој и за инвестиции, што ќе го поттикнат растот. Но, не смее тоа да се условува со нови мерки за штедење, како што ЕУ и ММФ прават во случајот на Грција.

нА 26-ти СЕПТЕМВРИ Најновиот број на Банките & Бизнисот кој излегува на 26 септември донесува: l Како може да наплатите побарување? Колку денови се потребни за наплата на одредено побарување? l Сите бараат кредит за рефинансирање. Како до него? l Анализа на шестмесечните финансиски извештаи на компаниите и на банките. Кој како работи годинава и кои се очекувањата? l Интервју Сашо Арсов: Кризата и менаџирањето со компаниите, како да постапуваат менаџерите? l Како се финансира откуп на грозје? l Како екс-гувернерот Рохатински стана советник на Тодориќ? l Анализа на банкарските афери во Србија и во Словенија l Зошто сега сите ја напаѓаат Европската централна банка?

NA 26 SEPTEMVRI VO “KAPITAL” ^ITAJTE

SPECIJALEN PRILOG

ZDRAV @IVOT SPRAVETE SE SO STRESOT u Vra}aweto na pointenzivni rabotni obvrski posle le`ernoto leto drasti~no go zgolemuvaat nivoto na stres. Ekspertite, lekarite, nutricionistite prepora~uvaat aktivnost so nesmaleno tempo pred doa|aweto na zimata! u Kapital vi pomaga kako polesno da gi nadminete stresnite sostojbi i da bidete aktivni i na povisoko energetsko nivo! u Koi fizi~ki aktivnosti mo`ete da gi praktikuvate za da go podobrite imunitetot? u Velosipedot go {titi srceto i krvnite sadovi. Zo{to da se dvi`ite na dve trkala? u Vitaminska podgotovka pred sezonata na grip i nastinki. u Top esenski namirnici koi ne smeete da gi propu{tite!

ZA POVE]E INFORMACII VO VRSKA SO PRILOGOT I ZA KOMERCIJALNO PRETSTAVUVAWE VO ISTIOT OBRATETE SE NA DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL prilozi@kapital.com.mk TELEFON 02 3298 110 LICA ZA KONTAKT: GORDANA MIHAJLOVSKA I BOBAN \ORGIEVSKI

...Навигатор... Млаѓан Динкиќ министер за финансии и економија на Србија

ОСнОвната цел е Да не банкрОтираМе! Ќе го послушам Фискалниот совет и минусот во буџетот ќе го намалам на 3,5%. Ќе ги намалиме сите субвенции, освен тие за земјоделците. Ќе ги намалиме и купувањата на договорните стоки и услуги од буџетот, но дали така мисли неговиот шеф, премиерот Ивица Дачиќ? пишува:

Љупчо Зиков

ljupco.zikov@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на капитал

У

ште сто дена не одбележаа, а се чини дека пукнатините во новата српска влада веќе се видливи. На пример, премиерот Ивица Дачиќ со некои набавки за српското МВР го минираше планот на Динкиќ за поголемо штедење!? Од друга страна, стратегијата за создавање добра бизнис-клима, за која постојано зборува во јавноста српскиот министер за финансии и економија, е директно суспендирана и од страна на претседателот на Србија, Томислав Николиќ, кој викендов пред десетина попови во еден српски манастир популистички изјави дека криминалците од приватизацијата ќе одат во затвор, а работниците ќе

ги вратиме во фабриките! Нормално, српската и пошироката балканска и светска јавност чекаат да видат како ќе го спроведе тоа претседателот Николиќ. Во меѓувреме, Млаѓан Динкиќ во интервју за српска “Политика“ порачува: “Целта ни е Србија да не банкротира и да не се најдеме во ситуација во која се најде Грција. Во овој момент тоа ќе го постигнеме исклучиво со ограничување на трошоците на државата. Го послушав Фискалниот совет и пред ММФ излеговме со став дека буџетскиот дефицит ќе го намалиме, не на 4% како што ни сугерираа, туку на 3,5%. Нам, а веројатно и на секоја влада, најмалиот проблем ни е да обезбедиме пари за покривање на буџетскиот дефицит, иако тоа е тешка задача. Но, поголемата грижа е да ги оптовариме идните генерации, кои ќе мораат да ги враќаат кредитите. Оттука, нашата влада сака да обезбеди трајно (структурно и долгорочно) намалување на дефицитот и јас и моите соработници тргнавме да работиме на мерките.

Ние и без ММФ можеме да ги затвориме нашите потреби за финансирање, но аранжманот со ММФ е добар за обезбедување на долгорочната стабилност на земјата од аспект на инвестициите. Млаѓан Динкиќ ја објави и стратегијата за следната година одговарајќи на прашањето – што ќе направите прво за 2013 година? Првите мерки ќе бидат буџетски заштеди на она што се вели договорни услуги. Значи: Прво, го стопиравме купувањето стоки и услуги, освен најважните. Второ, ги стопираме сите субвенции, освен оние за земјоделците. Трето, го контролираме бројот на вработените и масата на платите на сите нивоа на власта. Четврто, ќе ги контролираме таксите и надоместоците. Петто, укинуваме 138 парафискални давачки. Парламентот за таа намена следната недела ќе изгласа 28 закони. продолжува на стр.11

Капитал број 673 19.09.2012

ИзЈАВА НА НеДелАТА

“

> БРОЈКА

13.534

5,0% 4,0% 3,0%

2,0% 1,0%

3 кв.

4 кв.

-0,9%

6,0%

-1,3%

+

Со програмата, бројните содржини, но и со гламурот кој го понуди годинешното 33-то издание на Меѓународниот фестивал на филмска камера “Браќа Манаки“, Лабина Митевска докажа дека има визија каков треба да биде овој фестивал, кој таа го менаџира веќе четири години. А тој треба да биде и веќе заличува на светски познатите филмски фестивали на кои се прикажуваат последните дела на познатите “филмаџии“, а на црвените теписи дефилираат познати светски имиња од големото платно. По Викторија Аврил, Митевска годинава успеа да донесе уште една од легендите на европскиот филм, легендарната Катрин Денев, која изјави дека тоа што го видела во Битола не отстапува од светското ниво на фестивали! Богатата програма на Манаки годинава содржи врвни 74 наслови од светската и од македонската кинематографија, распоредени во девет програмски целини и придружени со десетина дополнителни активности. Најголема гордост, не само за менаџментот на фестивалот, туку и за публиката, се двата македонски филмови, со чии премиери беше отворен и ќе се затвори годинешниот фестивал. Лабина Митевска од година во година успева да направи сé поквaлитетно и сé попрестижно издание на фестивалот, покажувајќи на дело дека Македонија има манифестации кои со голема ангажираност, посветеност, визија и решеност може да се претворат во реномирани манифестации од светски ранг!

БДП ВО ВТОРИОТ КВАРТАл ОД 2012 ПАДНА 0,9%

7,0%

0,9%

лАБИНА МИТеВСКА

О

мански инвеститори го меркаат прилепскиот мермер и олово-цинковата руда кај локалитетот Осогово, дознава „Капитал“. Оманските инвеститори од M/C Al Tamman Trading Est. L.L.C. веќе регистрираа фирма во Скопје - Оман Балкан Мајнинг, за да ги истражуваат рудните потенцијали кај Mакедонска Каменица и кај Крива Паланка. Инвеститорите веќе добија и концесија во следните четири години да вршат детални геолошки истражувања кај Осогово.

Рецесија! Па што...?

3,7%

победник на неделата

ЈОзеф СТИГлИц

нобеловец по економија

6,4%

претпријатија се основани во Македонија во 2008 година и тоа е најголем број во последните четири години, покажуваат податоците од Народната банка. Најмалку се формирани минатата година.

Пат за излез од кризата постои, но не со мерките на штедење што ги заговараат Европската унија и САД, туку со стимулирање на економскиот раст. Нобеловецот Јозеф Стиглиц коментира дека само со стегање на ременот не се излегува од рецесија, туку треба инвестирање во инфраструктура, технологија и образование.

1,2%

НАВИГАТОР

“

10

www.kapital.mk

0,0% -1,0%

-2,0%

1 кв.

2011

2 кв.

1 кв.

2012

2 кв.

Извор: Државен завод за статистика

Тоа што Државниот завод за статистика (ДЗС) и официјално прогласи дека македонската економија е во рецесија нема да смени ништо, ниту во нашите животи ниту во животите на македонските компании! Проблемите остануваат – нема инвестиции, нема нови компании, нема извоз, нема нови работни места. И да има раст на БДП, тоа е како да нема, во зоната на статистичка грешка! Па така беше и кога не бевме во рецесија... пишува:

Александар Јанев

И

aleksandar.janev@kapital.mk

нтересно е што податоците се всушност за првите два квартали од годината, кога е евидентиран пад на брутодомашниот производ (БДП), што значи дека граѓаните и бизнисот веќе ја преживеале рецесијата. Но, сите други понови економски индикатори покажуваат дека рецесијата с$ уште трае... Таа трае 20 години. Во време на рецесија, вообичаено владите преку зголемено трошење од државните буџети, настојуваат да ја поттикнат економската активност. Дури и нашата Влада вети дека со зголемените капитални инвестиции од Буџетот ќе успее да произведе економски раст од 4,5%! Но, што е тоа што тргна наопаку? Само по три

месеци од донесувањето на Буџетот, Владата скрати 120 милиони евра од расходите. И како што вообичаено бидува, најголем дел скрати токму од капиталните инвестиции. Со тоа ги скрати сите надежи дека економијата во 2012 година може да оствари некаков раст. Најголемите оптимисти меѓу економистите и сега веруваат дека годинава ќе заврши со економски раст, но дека стапката сигурно ќе почнува со нула. Иако меѓународните финансиски институции, меѓу кои и ММФ, уште лани предупредија дека македонската економија ќе ја погоди „земјотрес со непозната магнитуда“, Владата сепак не се подготви доволно за вонредни состојби. Понуди само неколку мерки кои се фокусирани на заштита на сиромашните граѓани, а не за поддршка на бизнисот. Дури откако стана јасно дека

www.kapital.mk

Капитал број 673 19.09.2012

НАВИГАТОР

Прилепскиот мермер и оловото кај > БРОјКА Осогово-целнаОманБалканмајнинг Покрај олово-цинковата руда кај Осогово, оманските инвеститори ќе ги истражуваат и резервите на мермер кај локалитетот Сокол - Прилепско. На име - еднократен концесиски надоместок, Оман Балкан Мајнинг на сметка на Министерството за

економија за двете концеси ќе треба да плати вкупно 300.000 евра, покажуваат податоците до кои дојде „Капитал“. Оман Балкан Мајнинг е регистрирана како фирма за вадење руда и обоени метали со основачки капитал од 30.000 евра.

2,6%

е реалниот пад на трговијата на мало, освен трговијата со моторни возила, во месец јули годинава во споредба со истиот месец лани, соопшти Државниот завод за статистика

лидери

продолжува од стр.9

индустриските столбови на економијата попуштаат, донесе неколку мерки за одделни сектори. Иако сите економисти зборуваат дека ова е најтешката глобална економска криза што се случила во последните 80 години, многу земји всушност покажаа дека „знаат добро да пливаат дури и во време на бура“. А што прават другите? Литванија, Летонија, Естонија, Норвешка, Полска, Турција се само неколку победнички приказни, кои со правилни економски политики остварија импресивни економски резултати. Земјите што не штедеа на јавни инфраструктурни инвестиции, остварија раст и од 5%. Затоа Владата не може да ја користи европската криза како алиби за сопствениот економски неуспех. Причините за кризата во Македонија се од домашно потекло. Рецесија, депресија или живот на вересија, како и да ја наречете оваа криза, може да се реши само со структурни реформи и повеќе пари, поевтини пари и лесен пристап до нив. Инвестиции. Кои ќе создадат поконкурентни компании што ќе извезуваат повеќе, ќе отвораат нови работни места и на тој начин ќе го подобрат животниот стандард на граѓаните.

млаѓан Динкиќ:

Шесто, со Закон за максимални плати ќе обезбедиме намалување на платите во агенциите и во јавните претпријатија. Ја укинуваме категоријата сопствени приходи во овие институции, а сопствените расходи сега силно ќе ги контролираме. Седмо, подготвуваме и серија мерки за подобрување на бизнис-климата, што ќе ги објавиме за неколку дена.Еве како Динкиќ објаснува како ќе се спроведе сето тоа, кога треба да се обезбеди и развој и нови работни места...!? “Владата не е авион со автоматски пилот! Со неа управуваат живи луѓе. На пример, автоматскиот пилот би ги укинал субвенционираните станбени кредити или ќе каже дека нема пари за земјоделците поради сушата! Но, ова не е правилно. Жив човек тоа секако не може да го каже и смисли. Тоа е разликата меѓу луѓето и компјутерите. Затоа, ќе се концентрираме и ќе се фокусираме на стратешки точки каде што сигурно ќе успееме. Тоа се земјоделството, фармерството и прехранбената индустрија, како и на овозможување влез на странските компании во Србија. Веќе преговараме.“

Н

мисла на неделата Работата е пРезентација на човечките способности.

Едвард Гибон британски историчар

губитник на неделата

ТИм КуК

ема криза за Епл, компанија која го освојува пазарот со нови производи, овојпат со новиот Ајфон 5, кој се продаде во 10 милиони примероци

З

САлИ БеРИшА

нае албанскиот премиер дека без енергија нема иднина, па затоа владата издаде концесии за изградба на 332 хидроцентрали вредни повеќе од две милијарди евра

не им беше неделата

K

ТАлАТ ЏАфеРИ

оординаторот на ДУИ сигурно имаше една од најтешките недели со маратонските говори против законот за бранители

П

мАРИјАНО РАхОј

ремиерот на Шпанија нема проблем само со економската криза во земјата, туку и заканите за отцепување од Каталонија

11

_

БлеРИм БеЏеТИ Министерот за правда, Блерим Беџети, се чини воопшто не е загрижен од критиките во делот на правдата од Извештајот на ЕУ, кој ќе биде објавен во октомври. Како да во секторот правда сé се одвива според правилата. Дури ниту оперативниот патоказ утврден заеднички од Владата и од Брисел не му беше мотив барем со мал прст да помрдне во реформите од правосудството. Иако надежите се дека годинешниот Извештај на Европската комисија ќе биде попозитивен од лани, ноншалнтноста на Беџети не остава простор да се надеваме дека правосудството, кое патем секоја година има слаба оценка во Извештајот, може да добие позитивна оценка. Ако се цени според Извештаите на експертите, до кои екслузивно дојде „Капитал“, партизираноста во судството и политичкото влијание врз судските процеси и сé уште се практика во земјава. Ваквото незаинтересирано однесување не само што може да ја чини земјава негативен Извшетај и оддалечување од стратешката цел - Европската унија, туку и уривање на правниот систем и правниот поредок во земјава на штета на граѓаните.

Капитал број 673 19.09.2012

12

www.kapital.mk

НаВиГатОР

ГРафиК На Неделата...

3 фаКти Кти за... К

3%

Како паѓаше прометот на Македонската берза

500,000,000 400,000,000

6,9%

300,000,000 200,000,000 100,000,000

2011

2010

П

2009

Извор: Македонска берза

2008

2007

2006

2005

0

рометот на Македонската берза се стрмоглави во изминатите четири години. ако во 2007 година го достигна врвот, во 2011 година е речиси 10 пати помал. Нема оптимизам дека наскоро може да се очекува нагорен тренд.

10

е разликата меѓу просечната активна и пасивна каматна стапка на македонските банки беше рекордната разлика меѓу каматите на кредитите и на депозитите во 2005 милиони евра е вкупниот профит на македонските банки во првите шест месеци во 2012

светот низ медиумите...

Time

амбасадата нападната, дипломати убиени во либија. американскиот магазин пишува за најновите изблици на гнев против С Сад. lll

ОХИС трупа загуби, а Над одбор добива награди наме пишува:

Спасијка Јованова

spasijka.jovanova@kapital.mk

The Spiegel

Политиката се исплати – од државен службеник до големи добивки! ттака пишува угледниот германски магазин околу тоа колку политиката била лукративна за германските политичари. lll

Entrepreneur

Млади и бунтовни. Магазинот за претприемачи во септемврискиот број пишува за неколку бизнисмени што немаат наполнето ниту по 30 години, а веќе влегле во клубот на милионери. lll

The Economist

Убиство во либија: америка и арапското будење. Како и нивните американски колеги од тајм, и британски економист за главна тема ги има убиствата на дипломатите во Бенгази. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1

Skopje City Mall ги отвора вратите на 4 октомври

2

Како ја градевме Македонската Слободна Масонерија?

3

Пивара Скопје укинува 50 работни места

4

Кавадарци и Штип ќе бараат работници од другите градови

фотографија:

С

александар ивановски

о оглед на фактот дека ОХИС е загубар, кој со години трупа загуби и не може да ги отплати наталожените долгови од пред 20 години, па Владата (како сопственик) истура милиони евра во оваа компанија, целиот менаџмент на оваа фабрика треба да добие отказ. А не „награда“, како што треба сега да одобри Собранието на акционери на ОХИС. Таква судбина добиваат менаџерите на секоја компанија која со години не работи профитабилно, а ОХИС одвај и да работи. Затоа последната предлог-одлука на Управниот одбор на ОХИС на членовите на Надзорниот одбор да им се одобри „награда“ (односно месечен паушал, како што објаснува претседателот на УО) сама по себе е спорна. Според одлуката, претседателот на НО (Илија Ристовски) треба да добива месечен паушал од 6.300 денари, а членовите (Васил Павловски, Христина Ципушева, Славче Стаменков и Башким Чомболиќ) по 4.900 денари. Директорот (во оставка) на ОХИС, Пеце Јовески, објаснува дека тоа е единствениот месечен надомест што ќе го добиваат членовите на НО, а дека зборот награда е „несреќно избран“ во Законот за трговски друштва. Тој вели дека неговата плата изнесува 40.000 денари, а другите четворица членови на УО добивале по 30.000 до 35.000 денари месечно. Сега се поставува прашањето кој е нивниот придонес за ОХИС да застане на здрави нозе? Засега е невидлив. Вкупната загуба на компанијата за 2011 година изнесува 13,7 милиони евра, која содржи и обврски наследени од претходните 20

Пеце ЈОВеСКи СКи

претседател на УО и директор на ОХИС

П

латите на претседателот и на членовите на Управниот и на Надзорниот одбор на ОХИС се утврдени, но не се редовни. Менаџерите земаат плата тогаш кога земаат и вработените. години. Владата досега го „исчисти“ ОХИС со влог од 40 милиони евра, а сега се подготвува нов влог од 5,8 милиони евра. ОХИС со години е и на продажба, а последниот тендер беше распишан во средата. Како што објави „Капитал“, според неофицијалните информации, заинтересирани за купување на ОХИС биле бугарска и бугарско-турска фирма и еден инвестициски фонд од Шпанија. Дали ќе поднесат понуда на тендерот сé уште не се знае.

МБИ10

3.000

МБИД

2.800 2.600 2.400

www.kapital.mk

2.000

прОЦенки...

ТОп весТи...

андОнис самарас

премиер на Грција

излез од еврозоната е катастрофа за грција

О

тако германските политичари се полуто порачуваат можат да бидат од помош, ама не се глупави”, Самарас се мачи да објасни дека Грција мора да остане во еврозоната. “Излегувањето од еврозоната е катастрофа за Грција”, рече Самарас. Но, Грците и покрај тоа што им гори под нозе не се спремни да штедат сега, туку бараат тоа да го прават после две години, што повторно Грција ја става пред банкрот.

дзорниот место откази

21,1% падна прометот во индустријата во јули во споредба со истиот месец минатата година. Падот на прометот домашниот пазар е уште поголем, дури 32,6%.

ЖОзе мануел барОсО

претседател на Европската комисија

25

милиони евра вкупна загуба пријави ОХИС на крајот од 2011-та

40.000

денари е месечната нето-плата на директорот на ОХИС

30.000

денари е нето-платата на четирите члена на Управниот одбор

25.900

денари месечно чинат петмината членови на Надзорниот одбор на ОХИС

60 секунди брифинг

2.200

еу треба да стане федерација на национални држави

К

ако што на европската економија & оди полошо, така с$ почесто слушаме с$ почудни политички изјави за спас. Така, претседателот на Европската комисија Жозе Мануел Баросо предложи „ЕУ да еволуира во Федерација на национални држави”. Звучи бомбастично. Но, значи дека европските земји да се реформираат заедно и да покажат желба да останат заедно. А до пред некое време европските лидери се убедуваа себеси и целиот свет дека го прават токму тоа. Но, очигледно не е с$ како што изгледа.

поништен тендерот за Чебрен и галиште?! по шести пат...?!

В

ладата повторно го поништи тендерот за избор на инвеститор кој ќе ги гради хидроцентралите Чебрен и Галиште. Според информаците на Капитал вицепремиерот за економски прашања, Владимир Пешевски на минатонеделната владина седница ја прекинал постапката за доделување концесија за производство на струја од хидроцентралата на Црна река, за која во игра беа една грчка и една кинеска компанија. Причина за ова се “околностите кои не биле познати, ниту можело да бидат познати во моментот на започнување на постапката за доделување концесија за користење на вода за производство на електрична енергија од хидроцентралите на Црна река и учество во јавно приватно партнерство со АД ЕЛЕМ“. По шест неуспшени тендери единствено јасно е дека некој се прави на удрен.

италијанската ламоне мореда ќе гради катна гаража во центар за 4 милиони евра

И

талијанската компанија Ламоне Мореда (Lamone Moreda) е победник на тендерот за изградба на катна гаража во центарот на Скопје. На тендерот кој го објави Акционерското друштво за изградба и стопанисување со станбен и деловен простор, италијанската Ламоне Мореда ги понуди остнатите четири фирми со тоа што понудила најниска цена за изградба на катната гаража од 4 милиони евра. Според деталите од тендерот, во рамки на катната гаража покрај паркинг-места е предвидено да има и деловен простор, но не е прецизирано колкав дел од катната гаража треба да биде задолжително за паркинг-места, а колку за деловни простории.

1.800 06/10 10/10 02/11 05/11 09/11 12/11 04/12 08/12

берза

мби 10

3.000 2.800 2.600 2.400

МБИ 10

2.200

1.826,35

2.000

МБИ 10 1.800

06/10 10/10 02/11 05/11 09/11

2010/2012 Max. 2.827,62 МБИ10 10 2010/2012 Min. 1.847,52 МБИ МБИ 10 МБИ 10 2010/2012 Max. 2.827,62 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 Min. 1.847,52 Бетон Штип 2010/2012 Max. 2.827,62 2010/2012 2.827,62 Берзанските индекси наMax. Македонската МБИ 10 2010/2012 Max. 2.827,62 2010/2012 Min. 1.847,52 Min. 1.847,52 берза секојдневно губатMax. од својата 2010/2012 2.827,62 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 Min. 1.847,52 вредност. Надолната линија започната 2010/2012 1.847,52 Бетон Штип никако даMin. пред 3 години застане. МБИ-10 900,00 +11,11% НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ индексот кој ДОБИТНИК јаДОБИТНИК отсликува состојбата на НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 Max.од почетокот 2.827,62 најдобрите десет компании Бетон Штип НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Бетон Штип Бетон Штип 2010/2012 Min. на 1.847,52 на месецов е паднат од 1.856 1.826 Бетон ШтипГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ 900,00 индексни поени и продолжува+11,11% да паѓа. Брик Берово НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 900,00 +11,11% 900,00 +11,11% НАЈГОЛЕМ Бетон ШтипГУБИТНИК 900,00 +11,11% 900,00 +11,11% Брик Берово -1.200,00 -66,67% НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК БрикБерово Берово НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Брик 900,00 +11,11% Брик Берово Брик Берово -1.200,00 -66,67% DOW JONES НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК -1.200,00 -66,67% -1.200,00 -66,67% Брик Берово -1.200,00 -66,67% DOW JONES -1.200,00 -66,67%

1.826,35 1.826,35 1.826,35 1.826,35 1.826,35 2.150,00 1.826,35 2.150,00 2.150,00 2.150,00 2.150,00 2.150,00 600,00 2.150,00 600,00 600,00 600,00 600,00 600,00 600,00

DOWJONES JONES DOW -1.200,00 DOW JONES

DOW JONES 13.500

-66,67%

13.000 12.500 13.500 12.000

DOW JONES

DOW JONES

13.000 11.500 12.500 13.500 13.500 11.000 13.500 12.000 13.000 13.000 13.500 10.500 13.000 11.500 12.500 12.500 13.000 10.000 12.50007/07 11.000 12.000 12.000 12.500 12.000 10.500 11.500 11.500 13.500 12.000 11.500 10.000 11.000 11.000 13.000 11.500 11.00007/07 10.500 10.500 12.500 11.000 10.500 10.000 10.000 12.000 10.500 10.00007/07 07/07 11.50007/07 10.000 07/07

11.000

21/08

05/10

19/11

03/01

17/02

21/08

05/10

19/11

03/01

17/02

21/08 05/10 05/10 19/11 19/11 03/01 03/01 17/02 17/02 21/08 21/08 05/10 19/11 03/01 17/02 21/08 05/10 19/11 03/01 17/02

13.593,40

10.500 10.000

07/07

21/08

05/10

13.593,40 13.593,40 13.593,40 13.593,40 13.593,40

19/11

+0,40% 03/01 17/02

Американските берзански индекси нелогично доживуваат раст. Според +0,40% ДРУГИ ПАЗАРИ експертите, прашање на време е кога безбедносната состојба во светот ќе FTSE 100 5.897,08 -0,31% +0,40% +0,40% почне да влијае на падот на берзите.

Nikkei225 ДРУГИ ПАЗАРИ S&P 500 FTSE 100ПАЗАРИ Nasdaq ДРУГИ ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ Nikkei225 DAX ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ S&P 500 FTSE 100 FTSE 100 TOPIX100 FTSE Nasdaq Nikkei225 Nikkei225 FTSE 100 Nikkei225 DAX S&P500 500 S&P Nikkei225 ДРУГИ S&P 500ПАЗАРИ TOPIX Nasdaq Nasdaq S&P 500 ВАЛУТИ Nasdaq DAX 100 FTSE DAX Nasdaq DAX TOPIX Nikkei225 TOPIX DAX Фунта евро TOPIX ВАЛУТИ S&P 500 TOPIX СТАПКА Nasdaq ВАЛУТИ ВАЛУТИ DAX Фунта евро 1,2382 ВАЛУТИ ВАЛУТИ TOPIX ПРОМЕНА

9.159,38 +0,40% +1,83% +0,40% 1.465,77 +0,40% 5.897,08 -0,31% 3.183,95 +0,89% 9.159,38 +1,83% 7.390,04 +0,40% -0,30% 1.465,77 +0,40% 5.897,08 -0,31% 5.897,08 -0,31% 756,88 +1,70% 5.897,08 -0,31% 3.183,95 +0,89% 9.159,38 +1,83% 9.159,38 +1,83% 5.897,08 -0,31% 9.159,38 +1,83% 7.390,04 -0,30% 1.465,77 +0,40% 1.465,77 +0,40% 9.159,38 +1,83% 1.465,77 +0,40% 756,88 +1,70% 3.183,95 +0,89% 3.183,95 +0,89% 1.465,77 +0,40% 3.183,95 +0,89% 7.390,04 -0,30% 5.897,08 -0,31% 7.390,04 -0,30% 3.183,95 +0,89% 7.390,04 -0,30% 756,88 +1,70% 9.159,38 +1,83% 756,88 +1,70% 7.390,04 -0,30% евро долар 756,88 +1,70% 1.465,77 +0,40% 756,88 +1,70% 3.183,95 СТАПКА +0,89% 7.390,04 -0,30% евро долар 1,3116 756,88 ПРОМЕНА +1,70%

13.593,40 други пазари

VALUTI

£ €

СТАПКА

Фунта евро евро Фунта +0,25% Фунта евро 1,2382 Фунта СТАПКА евро СТАПКА ВАЛУТИ ПРОМЕНА СТАПКА СТАПКА

1,2382 1,2382 +0,25% 1,2382 ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА ПРОМЕНА 1,2382 Фунта евро ПРОМЕНА ПРОМЕНА +0,25% +0,25% СТАПКА +0,25% ЗЛАТО ФЈУЧЕРСИ +0,25% 1,2382

1.773,50 ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО FJU^ERSI ФЈУЧЕРСИ +0,25% ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО ЗЛАТО 1.773,50 ZLATO ЗЛАТО ЗЛАТО Нафта Брент ФЈУЧЕРСИ 1.773,50 1.773,50 1.773,50 116,29 1.773,50 Нафта Брент ПРОМЕНА

ЗЛАТО

116,29 1.773,50 116,29 116,29 116,29 116,29

€ $ СТАПКА

евро долар долар евро -0,10% евро долар 1,3116 евро долар СТАПКА СТАПКА ПРОМЕНА СТАПКА

СТАПКА 1,3116 1,3116 -0,10% 1,3116 ПРОМЕНА ПРОМЕНА 1,3116 евро долар ПРОМЕНА ПРОМЕНА -0,10% -0,10% СТАПКА -0,10% -0,10% 1,3116 ПРОМЕНА

-0,10% +0,05% +0,05% +0,05% +0,05% +0,05% -0,32% +0,05%

Нафта Брент Брент Нафта Нафта БрентBRENT NAFTA Нафта Брент -0,32% Нафта Брент

116,29

+0,05% -0,32% -0,32% -0,32% -0,32%

пОдаТОЦиТе се Од ден 19.09.2012 дО 15ч.

-0,32%

3.300 3.100 2.900 2.700 2.500 2.300 2.100 1.900 1.700 07/10 10/10 0

Капитал број 673 19.09.2012

14

www.kapital.mk

воведник

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Доброто е што, сепак, Владата се освести и почна да дава некакви сигнали и нагони дека сака да им помогне на компаниите. Конкретните мерки кои почнаа да се носат за помош на одделни индустрии треба да продолжат. Чекорите и потезите кои треба да бидат следни бизнисот веќе јавно ги кажува. Владата вели дека има волја да помогне. Значи, фалат уште пари...

Фалат уште пари. А паре су скупе...

С

татистиката покажа дека Македонија била во рецесија. Поточно, во првата половина на годината економијата паѓала, ама ете н$ живи и во септемрви. Кој ќе преживее ќе може да сведочи дека економијата продолжила да паѓа и втората половина од годината. Така оди тоа во економијата. Сите филозофираат отпосле, кога ќе биде веќе касно. Но, како и секогаш, власта има подготвен одговор за секоја опција. Таа & излегла во пресрет на кризата со различните мерки, без да чека таа да биде и официјално потврдена. И дека главен виновник за рецесијата е кризата во европската економија, која ни била главен извозен пазар. Да имавме раст, заслугите сигурно ќе беа единствено и исклучиво на добрите владини економски потези и мерки. Додека сите медиуми рецесијата ја објавија како Македонија да ја погодил метеор, едно звучно новинарско на телевизија н$ тешеше дека тоа и не било толку лошо. Како што објасни, ова било позитивна рецесија. Оти ние, всушност, сме имале раст, ама тој бил помал од растот кој сме го имале пред две години, па затоа разликата годинава била негативна. А всушност, супер ни одело. Сме растеле ние и понатаму... Работава е аман, не ме брани... Ако има рецесија, тоа значи дека има забавување на економската активност, што по дефиниција, значи и пад на реалниот доход, пораст на невработеноста, низок степен на искористеност на производните капацитети... Џабе министерот за труд и социјална политика се труди да н$ утеши дека црните најави за отпуштање вработени нема да се случат, оти биле нереални. Тоа министре веќе се случува. Исто како што се случуваше во 2009 година, кога производството во индустријата паѓаше речиси цела година. Сосема друго прашање како министерот е сосема сигурен дека нема да има отпуштања во приватниот сектор. Дали можеби направил анкета кај компаниите?

Или му кажале од статистика дека намалување на вработувања нема да има? За жал, бизнисот и компаниите секогаш се многу сурови. За време на економска криза, кога им растат трошоците или кога им паѓа работата, секогаш прво удираат на работниците. Или кратат плати или отпуштаат работници. За нив после треба да му ја мисли министерот за труд и социјална политика и неговите колеги од економските ресори. Оти ќе се појават или на листата на социјалци или на листата на невработени. Тоа што статистиката не ги објавува јасно и видливо овие негативни движења, кои се придружен дел од рецесијата, не значи дека тие не се случуваат во економијата. И во Србија јавниот долг се држел на посакуваната граница с$ додека не се смени власта и не објави дека вистинските бројки за задолженоста се криеле и дека, всушност, тие биле многу поголеми. Не за џабе за статистиката уште одамна се користи поговорката дека постојат лаги, големи лаги и статистика. Но, доброто е што, сепак, Владата се освести и почна да дава некакви сигнали и нагони дека сака да им помогне на компаниите. Конкретните мерки кои почнаа да се носат за помош на одделни индустрии треба да продолжат. Металната индустрија, која е најтешко погодена доби поддршка со тоа што Владата ги донесе мерките кои ги бараа. Мора да им се помогне и на текстилната и преработувачката индустрија, кои се исто така во проблеми поради падот на извозот. Новите евтини кредити од ЕИБ стигаат во вистинско време. Чекорите и потезите кои треба да бидат следни бизнисот веќе јавно ги кажува. Но, прво мора да се тргне од решавање на проблемот со неликвидноста и со ненавременото плаќање на обврските што ги загрозува буквално сите фирми. Владата вели дека има волја да им помогне на компаниите. Значи, недостигаат уште пари. А паре су скупе...Оскудација је..

Капитал број 673 19.09.2012

www.kapital.mk

ТЕРЕНСКО ИСТРАЖУВАЊЕ НА КАПИТА 16 СПЕЦИЈАЛНО СПЕЦИЈАЛНО ТЕРЕНСКО ИСТРАЖУВАЊЕ НА КАПИТАЛ

Лозјата потфр винарниците очекуваат рекорден извоз на вино 100 95

ИЗВОЗ НА ВИНО

количина (милиони литри)

90

83

85 80 75 70

66

65 60 55

93

57

50 2004

70%

69

од вкупното производство се извезува 2005

2006

2007

2008

2009

www.kapital.mk

ТАЛГРОЗДОБЕР – ГРОЗДОБЕР 2012 2012

рлија,

Капитал број 673 19.09.2012

17

115

милиони килограми винско грозје ќе се наберат годинава од македонските лозја Газење грозје, избор на крал и кралица на виното, бразилски танчерки, трка на магариња, селектирана музика и дегустирање висококвалитетни вина. Тиквешкиот гроздобер и оваа година ги собра на едно место лозарите, винарските визби, потрошувачите, љубителите на убаво вино.

7

97

70

2010

2011

литри вино годишно пие просечен Македонец

На откупните центри по приемот се мери тежината на грозјето, неколку гроздови се гмечат, а сокот се става во епрувета во која се мери топлината и шеќерноста на зрното. Потоа, според земените параметри, се пресметува колку магелани има грозјето и врз таа основа се одредува цената. Најниската граница на малигани за откуп на грозје е 17 магелани, а највисоко може да биде до 2526. Вообичаено, тоа грозје се откупува по повисока цена, бидејќи има повисок квалитет.

Капитал број 673 19.09.2012

18

www.kapital.mk

СПЕЦИЈАЛНО ТЕРЕНСКО ИСТРАЖУВАЊЕ НА КАПИТАЛ

пишуваат:

Александра Спасевска

aleksandra.spasevska@kapital.mk

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

Марија Митева

Г

роздоберот 2012 година не успеа да помине без проблеми. Иако првично најавен како мирен гроздобер во кој поради намалените приноси на грозје, ќе нема никаков проблем со откупот, на терен ситуацијата не е таква. Интервенцијата на државата во откупната цена, која според винарниците, е нереално висока во услови на непроменети извозни цени на

виното, привремено затворените откупни центри поради констатирани неправилности на вагите и зголемениот интерес на регионалните винарници за македонското грозје направија нарушувања во годинешниот откуп! Од страв дали ќе го продадат родот, лозарите ги продадоа преполните шлепери на купувачи од Црна Гора, Хрватска, Босна и Херцеговина и од Србија. Тријат раце задоволни од цената и од тоа што нема да чекаат со години за да им се плати

Петар Манчев

генерален директор на винарска визба Сковин

енолог и менаџер на винарска визба Попов

ената на грозјето треба да биде врзана со квалитетот. Лозарите треба да добијат коректна и фер цена која ќе го валоризира нивниот труд и која ќе им овозможи понатамошен развој, но и цена која нам, винарниците, ќе ни обезбеди конкурентен настап на с$ покомпетитивните пазари на кои продаваме и сакаме да ги освоиме.

инарниците во последно време обрнуваат големо внимание на етикетите и на амбалажата на вино, како и на нови ароми и технологии на производство. Тренд на странските пазари е виното розе, за коешто има голема побарувачка, додека кај нас с$ уште се бараат традиционалните вина.

Ц

В

www.kapital.mk

Капитал број 673 19.09.2012

19

ГРОЗДОБЕР 2012

Да изградиме македонски вински бренд за поголем извоз

Н

откупеното грозје, како што досега се случувало во одредени винарници, туку парите си ги земаат на рака. Свесни се дека годинава е вака, а следната година можеби не, но велат дека поради екстремно зголемените трошоци за производство, немаат друго чаре. Неофицијално, околу 30% од годинешниот род ќе биде извезен, за разлика од претходните години, кога се извезувало најмногу 10% од родот. Но, оваа слика која ја виде новинарската екипа на “Капитал“ на терен во

ајголем проблем зошто македонските вина не се многу препознатливи во странство и тешкиот пат за освојување нови пазари е непостоењето македонски вински бренд, согласни се винарниците. “Формулацијата “македонско вино”, за жал, е само за интерна употреба во Македонија, бидејќи како земја сме непознати на светската винска карта. Најдобра потврда за ова се податоците за извоз на вино од Македонија, од кои јасно се гледа структурата на извоз (во шишиња во однос на наливно) и просечната цена на извезен литар вино, која во континуитет се намалува, а извозот на наливно вино расте воден исклучиво од побарувачката на светските пазари“, вели генералниот директор на Тиквеш, Илиевски. Во Сковин сметат дека домашната консумација на вино е на многу ниско ниво, а потрошувачката на вино по жител е значително пониска од потрошувачката на вино во другите вински региони во светот. “Виното на овие простори се консумирало отсекогаш. Впрочем, за тоа имаме и многу археолошки артефакти и записи. Иако го сметаме за наш традиционален пијалак, виното го пиеме во значително помали количини во однос на просечниот Европеец. За среќа, зголемената понуда на вина со појавата на повеќе винарски визби во Македонија во последните години оди во прилог на подобрување на винската култура и зголемување на продажбата. Луѓето почнаа да го препознаваат квалитетот, да се едуцираат за сортите на вино, да ги усовршуваат своите знаења за производството на лозата и одредени технологии од производството на вино“, објаснува Митева. Од Стоби посебен акцент ставаат на развојот на винската култура како начин за да се зголеми консумацијата на вино и да се даде препознатлив бренд на целата индустрија. “Со развојот на винската култура, имиџот на виното е развиен како животен стил и винскиот туризам, како дел од алтернативниот туризам, е препознаен како важен сегмент во откривањето на една култура, поднебје, регион и една земја, воопшто. Затоа, на ниво на држава, Македонија мора што повеќе да работи на ова прашање, бидејќи ова е еден од начините за креирање позитивно мислење за вината од Македонија. Во оваа насока, ги поздравувам и ги поддржувам напорите на државата за промовирање на Македонија како винска земја“, потенцира генералниот директор на Стоби.

Ристо Милев

директор на а.д. Гоце Делчев-Кавадарци

О

ваа година има потфрлување во приносите на грозје за 25%30%, а кај некои од сортите дури и до 50%, како резултат на лошите временски услови. Каде што нема системи за наводнување, воопшто нема да има берба. За да се обесштетат лозарите, Владата треба да ги зголеми субвенциите по хектар, посебно за големите земјоделци, коишто имаат лозови насади на големи површини.

100-120 милиони литри вино годишно произведуваат македонските винарници

Капитал број 673 19.09.2012

20

www.kapital.mk

СПЕЦИЈАЛНО ТЕРЕНСКО ИСТРАЖУВАЊЕ НА КАПИТАЛ Ангел Филипов

Перо Манчев

сопственик на откупниот центар Вино рај од Кавадарци

лозар од Кавадарци

Г

одинава има голема побарувачка на грозје од регионалните пазари. Откако почна откупната сезона, грозјето повеќе оди за извоз, дури 30% од досегашната берба. Откупуваат и домашните винарници, но во помали количини. Проблемот е тоа што за извоз трговците го плаќаат грозјето во рок од седум дена, додека според Законот за вино, винарските визби имаат рок од шест месеци за да го исплатат грозјето.

Тиквешијата воопшто не ја одразува големата слика на лозаровинската индустрија во Македонија. Напротив. Многу голем дел од лозарите - што индивидуални, што комбинати – своите лозја и грозјето ги одгледуваат во целосно партнерски односи со винарниците. Родот се контролира максимално под стучен надзор, с$ со цел да се произведе што поквалитетно вино! Некои од винарниците, сериозно визионерски насочени кон производство и извоз на квалитетно вино во шишиња, отидоа и чекор понапред - инвестиции

во сопствени лозови насади. Таква е винарницата Стоби, на која гроздоберот & е дел од заокружениот процес на винопроизводство. Поседува околу 600 хектари сопствени лозови насади. Менаџерите на винарниците со коишто разговаравме велат дека гроздоберските проблеми им се редовна практика и очекувана ситуација, но со оглед на растечкиот извоз и склучените договори со странските партнери, тие ќе ги откупат планираните количини грозје. “Бербата 2012 е една од поспецифичните берби, на која & претходеше многу

Високата откупна цена ќе се задржи со зголемен извоз на грозје

М

Т

рошоците за производство од година во година се с$ поголеми. Во 2004 година една вреќа ѓубре чинеше 400 денари, сега е 2.000 денари. Цената на нафтата рекордно покачена. Порано орањето на лозјата н$ чинеше 300 денари од декар, сега е двојно поскапо, 600 денари. Водоснабдувањето исто така е проблем. Ако не го ѓубриш и не го наводнуваш грозјето, ќе изгори, ќе се исуши, ќе даде помал принос, што значи помалку пари за нас производителите.

инистерот за земјоделство, Љупчо Димовски, присутен на Тиквешкиот гроздобер, годинешната берба ја оцени за позитивна, затоа што и покрај сушата и намалените приноси, најголем дел од винарските визби ја почитуваат препорачаната цена од 10 денари за “смедеревка“ и 12 денари за “вранец“. “Оваа година имаме сериозни потфрлувања на приносот, особено во одделни реони на Тиквешкиот регион, поради климатските случувања, суша во летниот и измрзнување во зимскиот период. Тоа не е добро, бидејќи се стремиме да го зголемиме

долг сушен период со високи просечни температури на воздухот кои доведоа до појава на воден стрес кај виновата лоза. Тоа резултираше со намалени приноси на грозје од 20% до 30%, во зависност од регионот и сортата, а кај одредени сорти и до 50%. Во поглед на квалитетот, грозјето е здраво и со висок процент шеќерни единици. Интересно е што и соодносот на киселините е добар. Се очекува да добиеме

производството на грозје и на вино“, изјави Димовски и на лозарите им порача дека Министерството стапило во контакт со министерствата на соседните држави, кои биле информирани дека можат нивни откупувачи да дојдат во Македонија и преку компании во земјава да откупуваат грозје за извоз, со цел да се задржи цената препорача од македонското Министерство.

Капитал број 673 19.09.2012

22

www.kapital.mk

СПЕЦИЈАЛНО ТЕРЕНСКО ИСТРАЖУВАЊЕ НА КАПИТАЛ

добри вина, со многу добра обоеност, екстративни и полни“, вели Марија Митева, генерален директор на винарската визба Сковин која и годинава ќе откупни од 15.000 и 17.000 тони грозје, како и претходните години. Годинешното производство на вино ќе биде во рамките на просекот од 12 до 15 милиони литри вино. Оваа винарница има 600 хектари сопствени лозови насади во Скопското и во Тиквешкото виногорје. И најголемата винарска визба, Тиквеш, годинава планира да откупи 25.000 тони грозје, количина со којашто ќе ја обезбеди целокупната планирана продажба и ќе ги задоволи традиционални пазари, но и новите пазари на кои минатата година имаа успех. На Сковин новите пазари и извозот, исто така, им се најголема преокупација. Директорката Митева објаснува дека подолго се присутни на европскиот пазар, но минатата година успеале да ја отворат вратата на најголемиот и најбрзорастечки европски пазар – рускиот. “Таму успеавме да пласираме количини вино во шишиња коишто се надевам идната година и ќе ги зголемиме. Успеавме да влеземе и на пазарите на Далечниот Исток (Јапонија и Кина) и оттаму очекуваме зголемени нарачки идната година“, амбициозно вели Митева.

Што велат лозарите?

“Освен сушата, којашто оваа година најмногу удри по лозарите, проблем за откупот годинава е и тоа што неколку откупни центри и најголемата винарница во државата имаше забрана за откуп на грозје, па целата берба од почетокот отиде за извоз“, вели Перо Манчев, лозар од Кавадарци. Тој има три декари под лозови насади, од кои годинава очекува принос од околу девет тони горозје, но се жали дека трошоците се многу зголемени од претходно. Иако цената на грозјето е повисока, тоа не менува многу во крајниот есап. “Трошоците за наводнување и за ѓубрење од година во година се с$ поголеми. Во 2004 година една вреќа

Технологијата и грозјето ја дефинираат цената на виното

В

о последните неколку години, откако македонската винска индустрија се насочува кон производство на висококвалитетни вина во шишиња, главно прашање е цената на виното. Домашните винарници се согласни дека за да се формира цена на одредена сорта вино, влијаат многу фактори. Освен грозјето, шишето, затворачот, етикетата, с$ повеќе се земаат предвид трошоците за агротехничка заштита, технологијата на производство и секако, наградите за квалитет. Од винарската визба Тиквеш велат дека како и секој комерцијален производ или услуга, и виното треба да се гледа како пазарна категорија и производ кој во соодветна форма ќе биде презентиран, препознаен и консумиран од страна на крајниот потрошувач, кој е подготвен да плати соодветна пазарна цена која во себе има соодветна додадена вредност. “Формирањето на цената на виното е сложена операција од причина што има многу варијабилни фактори кои влијаат на цената на виното. Прв фактор е цената на грозјето, која зависи од неговиот квалитет и од сортата. Втор фактор е начинот на производство, т.е. технологијата која се применува во винарницата и која има големо влијание врз квалитетот на виното. Третиот фактор се вложувањата во маркетинг и дистрибуција на виното, а четвртиот е самиот пазар. Влијание на цената имаат и оценките, наградите, евнтуалните ограничени количини од одредено вино“, објаснуваат од Тиквеш. Од Сковин велат дека цената и квалитетот на грозјето се два битни фактори, но важна е и третата страна, а тоа се потрошувачите, кои ја дефинираат цената по која ќе го купат виното и со тоа го движат целиот циклус. Предлага цената на грозјето да биде врзана со квалитетот, односно лозарите да добијат коректна и фер цена која ќе го валоризира нивниот труд, но и цена која на винарниците ќе им обезбеди конкурентен настап на с$ покомпетитивните пазари.

ИСКУСТВА ВО ЕУ СО ПОДДРШ П

ромотивните политики и практики за поддршка на извозот на вино од ЕУ се разликуваат од земја до земја, а се спроведуваат како на внатрешниот ЕУпазар, така и на клучните извозни пазари.

Романија

Винарниците од Романија со години развиваат планови како да ја поттикнат домашната потрошувачка на вино, но и извозот на странски пазари. Една од стратегиите

е развој на локални атракции и вински патишта. Со цел да ја намалат зависноста од синџирите супермаркети, поголемите винарници започнаа со развој на заедничка мрежа од специјализирани малопродажни објекти.

Бугарија

Во последните неколку години фокусот е насочен кон заедничкот бугарскоромански проект,

кофинансиран од ЕУ (3,2 милиони ЕУР од кои ЕУ обезбедува 1/2) за промоција во Русија и во Кина, првенствено за учество на саеми и организирање промотивни дегустации. Освен тоа, повремено и ресорното министерство на Бугарија кофинансира учество на бугарски производители на избрани саеми.

Франција

Владата и винските асоцијации го имаат

доверено управувањето со буџетите за промоција на специјализираната агенција SOPEXA, која работи на активна промоција на француските вина во ЕУ и на надворешните пазари. Дел од буџетите оваа агенција во поново време ги насочува кон француската асоцијација на производители на хортикултурни производи и вино, FRANCE AGRIMER, за промоции во странство, примарно во Америја и во Азија. Промотивните активности во најголема мера вклучуваат рекламни

www.kapital.mk

ГРОЗДОБЕР 2012 ТОП 10 ИЗВОЗНИ ПАЗАРИ за македонско наливно вино Земја Германија Србија

Количина (мил. литри) 34,70

Вредност (ЕУР) 10.562.256

Просечна цена (ЕУР) 0,30

21,70

7.124.161

0,33

Украина

4,10

1.276.621

0,31

Словачка

3,10

465.558

0,34

Романија

1,00

827.719

0,19

Кина

1,00

271.918

Јапонија

0,55

Канада

0,55

0,43 Капитал број 673 19.09.2012 243.856

0,49

201.469

0,44

23

ТОП 10 ПАЗАРИ ЗА за македонско флаширано вино Количина (мил. литри) 7,42

Вредност (мил ЕУР) 8,40

Хрватска

1,24

2,10

1,28

0,45

0,84

1,41

Земја Србија

Просечна цена 1,15

Чешка

8,80

3.370.400

0,38

БиХ

Хрватска

6,30

3.963.747

0,63

Германија

1,62

0,73

0,34

Украина

4,10

1.276.621

0,31

Црна Гора

0,36

0,39

0,81

Словачка

3,10

465.558

0,34

Словенија

0,33

0,27

0,61

Романија

1,00

827.719

0,19

Кина

0,08

0,20

1,96

Кина

1,00

271.918

0,43

Русија

0,18

0,18

0,76

Јапонија

0,55

243.856

0,49

Косово

0,07

0,17

1,65

Канада

0,55

201.469

0,44

Чешка

0,19

0,10

0,62

ѓубре беше 400 денари, сега е 2.000 денари, а да не зборуваме ТОП 10 ПАЗАРИ ЗА за цената на нафтата, која е рекордно покачена. за македонско флаширано вино Порано орањето н$ чинеше 300 денари од декар, а сега е двојно поскапо, 600Вредност Просечна Количина ренд во винската потрошувачка во последните Земја вели Манчев, кој грозјето ќе го денари“, (мил. литри) (мил ЕУР) цена години е производство на розе и на бели неколку предаде во локалниот откупен центар сорти Србија 7,42 8,40 1,15 вино, со благи и впечатливи ароми. Особено за извоз на соседните пазари, а дел и за барани, во сегментот на врвните вина се пенливите Хрватска од Неготино. 1,24 2,10 1,28 Повардарие вина, а големо внимание се обрнува и на етикетите и на Зголемениот интерес на странските БиХ 0,45 0,84 амбалажата.

1,41 откупувачи го потврдува и Ангел “Во последните неколку години тренд на странските Германија 1,62 0,73 0,34 Филипов, сопственик на откупниот пазари е виното розе, за коешто има голема побарувачка. центар Вино рај од кавадаречкото село Црна Гора 0,36 0,39 Иако на 0,81 домашниот пазар овој тренд е со позабавено темпо Сопот. Освен откупувачите од Црна Гора, Словенија 0,33 0,27 и поголема 0,61 побарувачка има за традиционалните сорти, Босна и Херцеговина и од Србија, голем домашните потрошувачи полека, но сигурно почнуваат Кина 1,96 дел од количините откупи и0,08 Повардарие, 0,20 да ги менуваат навиките“, вели Петар Манчев, енолог и кое наливното вино го извезува Русија 0,18 во 0,18 менаџер 0,76 на винарската визба Попов од Кавадарци. Тој вели Србија. Тој вели дека годинава има Косово 0,07 но 0,17 дека иако 1,65е скапа технологијата на производство, тие се зголемени инспекции на терен, меѓу првите винарници во државата коишто произведуваат како проблем го нотираат условот од Чешка 0,19 0,10 пенливо 0,62 вино розе, само за сопствени потреби. годинава да имаат склучено договори “Во моментов тренд на вината во светски рамки се вина со кооперантите шест месеци пред да со лесен стил, ароматични, свежи и овошни, што се започне откупната сезона. однесува до белите вина. Вкусот на црвените вина исто “Белото грозје се бара многу повеќе од така се менува во последните години. Потрошувачите црното и може да постигне повисока бараат повеќе овошни, лесни вина, со непретерано висок цена од црното. Висококвалитетните процент на алкохол. Не е нужно да бидат зреени во дабови сорти грозје, коишто ги има во помала буринња. Акцент се става повеќе на локалните сорти вино, количина, достигнуваат цена и до 20 карактеристични за одреден лозарски регион, кои му денари и истото делумно го откупуваат даваат печат на поднебјето“, велат од Сковин. домашните винарници, а дел оди за

Белите сорти и розе-сортите ги освојуваат потрошувачите

Т

ШКАТА НА ИЗВОЗОТ НА ВИНО кампањи, РОЅ материјали, учество на саеми, како и дегустации и промоции на места на продажба, во хотели, ресторани, специјализирани продавници или за одбрана публика.

FRANCE AGRIMER, исто така, управува и со државните субвениции наменети во форма на рефундации на одредени трошоци за извезено вино. Буџетот на програмата на директна државна поддршка на извозот на вино за 2012 година изнесува 150 милиони евра.

Германија

Германскиот институт за вино (DWI) реализира најголем дел од активностите, примарно насочени кон генерички маркетинг на германското вино во рамките на ЕУ и во странство. Институтот се финансира преку задолжителна партиципација од секоја лиценцирана винарница. На ова се дополнуваат и буџетските средства од германското Министертво за земјоделство,

кое финансира заеднички штандови и павилјони на избрани саеми за храна и вино во странство (во 2012 година ќе го финансира настапот на VINEXPO во Хонг Конг).

Италија

Примарно се потпира на фондовите на ЕУ, кои се димензионирани на 49, 82 и 102 милиони евра за годините 2011, 2012 и 2013 респективно. Средствата

се наменети за промотивни настани (саеми, изложби, дегустации, работилници) во таргетирани земји. Најголемиот италијански саем за вино, VINITALY, три години по ред организира светски турнеи за промоција на италијанското вино на избрани странски пазари. Промотивни настани се огранизирани во најголемите градови и потрошувачки центри во Индија, САД, Русија, Шведска, Хонг Конг, Јапонија и во Кореја.

Капитал број 673 19.09.2012

24

www.kapital.mk

СПЕЦИЈАЛНО ТЕРЕНСКО ИСТРАЖУВАЊЕ НА КАПИТАЛ Новиот вински свет го губи здивот

В

Дане Јованов

генерален менаџер на винарска визба Стоби

Б

идејќи с$ уште сме млада винарница, од почетокот на појавувањето на нашите вина на пазарот пред три години па до денес бележиме константен пораст на продажбата и досега нашите вина се извезени во Босна, Албанија, Косово, Србија, Словенија, Бугарија, Чешка, Русија, Холандија, Германија, а од неодамна сме присутни и на пребирливиот американски пазар. Особено н$ радува многукратното зголемување на уделот на вино во шишиња во извозот во однос на наливното и за многу кратко време сметаме дека би го достигнале нашиот план, а тоа е продажба на вино исклучиво во шише. извоз“, вели Филипов. Директорот на еден од најголемите производители на грозје, а.д. Гоце Делчев, Ристо Милев, тврди дека најголем проблем годинава е сушата, којашто предизвика катастрофални штети на лозарите.

“Како резултат на лошите временски услови и на сушата, годинава има потфрлување од 25% до 30% на приносите на грозје, кај некои сорти е и за 50% намален приносот. Кај оние насади каде што нема системи за наводнување воопшто нема ни да има

Клучни карактеристики на интернационалниот вински пазар!

XX Производството на винско грозје во Калифорнија во 2011 година падна за 7%. Поради сериозниот недостиг од винско грозје, огромни површини лозја беа посадени за првпат досега; XX Производството на вино во ЕУ во 2011 година падна за 2% во однос на 2010 година, но со големи варијации од регион до регион. Производството порасна во Франција за 11%, во Германија за 30% и во Унгарија за 38%, додека во Италија опадна за 14%, во Шпанија за 2% и во Португалија за 17%; XX Производството на вино во Јужна Африка се очекува да падне за 2,2%; XX Во Аргентина годинава се се очекуваат за 22% пониски приноси на грозје при што најзагрозени се домашните сорти criolla и cereza;

о актуелниот контекст на глобалната трговија со вино клучниот момент е што многу од традиционалните главни пазари за различните вински извозници, како што се Германија, Франција, Холандија, имаат сериозни намалувања во количините кои ги набавуваат, што е проследено и со пад на цените и на профатибалиноста. Во едни вакви услови, многу од извозниците ги преиспитуваат и ги анализираат помалите пазари кои би можеле да понудат подобар потенцијал за раст и подобри цени. Канадскиот пазар, на пример, се смета за еден таков интересен пазар за којшто во последно време расте интересот. Во Канада годишно се консумираат околу 480 милиони литри вино, при што од 2006 потрошувачката на вино порасна за дури 30%. Овој пазар е атрактивен за извозниците затоа што на него тие успеваат да постигнат просечни цени кои се далеку повисоки од просечните на глобално ниво. Тоа пак, од друга страна, прави голем притисок на домашните производители, посебно на тие од провинцијата Онтарио, да го подобруваат квалитетот за да можат да го задржат уделот на домашниот пазар, на кој драматично се зголемува странската конкуренција. Главна тема во 2011 година беше порастот на извозот на снабдувачите од Стариот свет и пад на многу главни извозници од Новиот вински свет. Франција, Италија и Шпанија бележат сериозен пораст на извозот во 2011 година, додека Австралија и во помала мера Чиле бележат сериозни падови. Додека вината од Стариот свет уживаат во силниот раст на меѓународна сцена, ова во голема мера повеќе е знак за предизвиците со коишто се соочуваат отколку силна страна. Растечкиот пад во домашната потрошувачка, посебно во Шпанија и во Италија, креира итност во барањето нови пазари и зголемениот фокус на извозот е поттикнат и од слабото евро. Анализата на Рабобанк укажува дека неизвесноста на глобалната економска сцена комбинирана со ранливоста на валутните курсеви и неизвесните и менливи настани во Европската унија остануваат key drivers во винската индустрија, во која конкуренцијата од година во година расте и станува с$ поизразена.

Капитал број 673 19.09.2012

26

www.kapital.mk

СПЕЦИЈАЛНО ТЕРЕНСКО ИСТРАЖУВАЊЕ НА КАПИТАЛ

берба, бидејќи с$ е исушено“, објаснува Милев, чиј комбинат обработува 800 хектари лозови насади и 95% од неговото грозје е винско грозје (8.000 тони) за домашен пазар. За да се надоместат штетите од сушата, Милев бара Владата преку зголемување на субвенциите по хектар да ги обесштети лозарите.

Винарниците освојуваат нови пазари

Доволно квалитетно грозје е основата за реализација на главна стратегија на винарските визби - што поголем извоз на висококвалитетно вино во шишиња и освојување повеќе нови пазари. Македонија произведува околу 100–120 милиони литри вино годишно, а консумацијата по жител е само седум литри. Дека македонските винарници се на вистинскиот пат покажува фактот дека извозот на вино во првиот квартал од годината количински порасна за 35%, а во период од осум години (2004-2011 годиа) порасна дури за 70% и според количини и според вредност. “Многу ме радува многукратното зголемување на уделот на виното во шишиња во однос на наливното и за многу кратко време сметаме дека би го достигнале нашиот план, а тоа е продажба и извоз на вино исклучиво во шише. Работиме неуморно на пробивање на вината на Стоби на странските пазари и за многу

Карневалската треска во која се славеа виното и грозјето, се дегустираа врвните сорти вино, се наздравуваше за богата и бериќетна берба, освен со славење на Дионис, не можеше да помине без сенката од проблемите со актуелната берба на грозјето и предизвиците кои стојат и пред лозарите и пред винопроизводителите во годините што доаѓаат производство и продажба на квалитетно македонско вино!

кратко време сметам дека ќе освоиме и повеќе европски и интерконтинентални пазари“, вели Дане Јованов, генерален дирекор на винарската визба Стоби, кој објаснува дека с$ повеќе се бараат вината кои се произведени од локални сорти грозје како “ркацители“, “жилавка“, “смедеревка“, “вранец“ итн. И директорот на Тиквеш, Игор Илиевски, потенцира дека стратегијата на винарницата е зголемување на квалитетот на произведеното вино и зголемување на продажбата на вино во шишиња со висока додадена вредност . “Тиквеш моментално продава на 20-ина пазари во светот. Притоа, повеќе од 95% од виното што го продаваме е вино во шишиња. Нашата стратешка цел е да ги зацврстиме нашите позиции на сите пазари каде што сме присутни, тргнувајќи од традиционалните ексјугословенски пазари, каде што работиме на зголемување на извозот, така и на пазарите во Европската унија и во САД, каде што сме досега присутни и од кои очекуваме да ни донесат една четвртина од растот на приходите од извоз годинава. Во моментов еден од нашите врвни приоритети е пазарот на САД и пласман на вино во врвниот сегмент, а не ги забораваме ниту Русија и Кина, коишто се пазари со огромен потенцијал и каде што веќе сме во поодмината фаза на преговори за континуиран пласман“, вели Илиевски.

Капитал број 673 19.09.2012

28

www.kapital.mk

интервју Вина од Македонија е здружение во кое членуваат Сковин, Тиквеш, Стоби, Далвина, Попов, Еземит, Риго импекс, Камник, Бовин и Дудин. Здружените производители и извозници на вино имаат заедничка цел – што поголем извоз на македонско вино по што повисоки цени и поголема визибилност на Македонија како производител на квалитетно вино. За актуелните состојби во винарството и во лозарството зборува извршниот директор на Вина од Македонија, Ѓорги Петрушев

Ѓорги Петрушев извршен диреКтор на вина од МаКедонија

Производството на евтино наливно вино не е вистинскиот пат за Македонија!

www.kapital.mk

Капитал број 673 19.09.2012

интервју

29

пишува:

верица јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

К

ако извршен директор на здружението Вина од Македонија, во кое членуваат десет винарници, кои генерираат над 80% од македонскиот извоз на вино, како го оценувате годинешниот гроздобер и текот на откупот на грозје, во кој се појавија и доста проблеми? Како ќе се одрази привременото стопирање на откупот на дел од големите винарски капацитети врз нивното производство и исполнувањето на плановите? Мисијата на здружението Вина од Македонија е првенствено насочена кон здружените напори на членките за настап и освојување на странските пазари, промовирање на Република Македонија како винска земја, градење на брендот на македонското вино и остварување на стратешката цел – зголемена продажба на вино во шишиња со поголема вредност. Секако, независно од оваа мисија, ние сме заинтересирани и го следиме текот на бербата, зашто тоа е клучот на секоја винска сезона. Може да се каже дека проблемите беа очекувани и антиципирани, не само поради процените за намалениот род, туку и поради фактот што изворот на проблемите е структурен и е резултат на наталожени состојби од многу години. За ова сме зборувале повеќе пати, укажувавме и пред бербата и во текот на сите изминати години и можеби во овој момент не треба да се фокусираме премногу, туку повеќе на тоа како најдобро да се заврши бербата во нејзиниот останат тек. Што се однесува на прашањето за одразот и последиците од привременото стопирање на откупот во дел од големите вински капацитети, од расположливите информации недвосмислено е дека предизвика непоправливи штети, но веројатно дополнително колкави точно, вероја ќе се анализира и ќе се проценува. Во овој момент не можеме прецизно да одговориме како здружение. Сепак, во општ случај, слободни сме да го соопштиме ставот на здружението дека забраната за откуп поради неможност во моментов да се прикаже одреден документ, а во услови кога со тоа не е загрозено здравјето на човекот, ниту човековата околина, ниту имало материјални докази за злоупотреби, е сосема несоодветна постапка и верувам дека во самиот орган што ја донесе ќе биде предмет на анализи и преиспитувања, особено што истиот тој орган претходно дал одобрение за наводно, спорните мерни уреди и издал лиценца за откупувач.

XX Информациите од терен се дека во тек е голем откуп на грозје за извоз, претежно во соседните земји. Станува ли збор за количини кои можат да го загрозат домашното производоство и второ, како го

таму пак, каде шт е присутни, вл ее перц Македонија доаѓаоатсм епцијата дека од републ солидни вина заадни ика предизвик. Домашните ска цена. тоа е на от најголем пр ои зво ди тел и со бројните меѓунши признанија и награди до одни произведеното вино. кажаа дека можат да постигнат виарсок квалитет на толкувате фактот што домашната суровина ќе заврши во производство на вино кое на странските пазари ни е конкуренција? Како здружение, с$ уште не располагаме со прецизни информации и сознанија за количината на грозјето која се извезува во странство. Секако дека по бербата ќе направиме детална анализа врз основа на официјалните расположливи податоци, но тоа што домашната суровина ќе заврши за производство на вино со кое потоа си конкурираме е fact of life и дејство на пазарот. Иако моменталното гледање е дека тоа е решение за состојбите во понудата, побарувачката и цените на винското грозје, на долг рок тоа ќе им нанесе најголема штета токму на производителите на винско грозје. Домашните винарници се тука и тие ќе бидат тука и во иднина и секогаш ќе бидат упатени на купување грозје од домашни производители. За разлика од нив, купувачите од странство ќе бидат тука само ако и кога имаат интерес – оваа година се тука, догодина можеби не. Лозарите кои го разбираат тоа и не се занимаваат со дневно-политичките настани им остануваат лојални на домашните винарски визби, веруваат во нив и заедно сакаат да ја градат својата иднина. Секако дека нивното паметење не е кратко и се сеќаваат кои субјекти навреме ги сервисирале своите обврски во согласност со договорите и во согласност со законо, кој чекал до последниот момент да го плати грозјето од минатите години, кој воопшто не го платил итн. Ние само можеме да се надеваме и да посакуваме дека субјектите кои во последен момент се јавија како спасители нема по некој месец да бидат повикувани по судски пат и преку протести да го исплатат грозјето што го презеле. Секако, веруваме дека постојат мерки на земјоделската и на надворешно-трговската политика со кои може да се создаде соодветен амбиент за производителите на грозје да бидат повеќе мотивирани да го дадат своето грозје кај домашните производители на вино, со целосна посветеност кон производството на

квалитетна суровина.

XX Поради фактот дека најголем дел од македонското вино се извезува во наливна форма која има цена од максимум половина евро, сметате ли дека треба да се отстапи од стратегијата за брендирање на македонското вино и да се фокусираме на евтино и ефикасно производство на наливно вино? Категорички НЕ. Сами рековте, наливно вино, подложно на секаква конкуренција, најбитен фактор цена, за македонското вино особено ниска. Не треба да се оди подалеку. Податоците за извозот во првите два квартали од 2012 година се доволно поткрепувачки. Извезеното наливно вино има просечна вредност од само 35 евроценти по литар. Фрапантен е податокот дека виното извезено од Република Македонија во ЕУ има најниска просечна извозна цена по литар. Република Македонија учествува со околу 3% од количината на увезеното вино во ЕУ, но само околу 0,7% до 0,8% од вредноста, а просечната цена по хектолитар вино извезено од Република Македонија изнесува само 23% до 26% од просечната цена на вкупните количини увезено вино. Овие цени се пониски дури и од цените по кои се увезува вино од Молдавија, за која не може да се каже дека има некој подобар имиџ или етаблираност од Република Македонија. Од друга страна, просечната извозна цена на литар вино во шише надминува едно евро (иако и тоа е далеку од задоволително). Иако виното во шишиња учествува само со 12% во вкупно извезените количини, учеството во вредноста е 28%. Се разбира, реално е да се очекува дека во догледно време наливното вино и понатаму ќе биде главен извозен вентил, но бројките јасно и недвосмислено го покажуваат патот по кој треба да се оди и фокусот кон кој треба да бидеме насочени.

XX Како и во која насока треба да се насочат мерките на државата кон вашето здружение и генерално, кон производителите и извозниците на

Капитал број 673 19.09.2012

30

www.kapital.mk

интервју

вино за квалитетното македонско шишиња? вино да оствари уште поголем Мислам дека погоре веќе донекаде пробив на нови пазари и да одговорив на ова прашање. Можеби најголем постигнува повисоки цени? проблем е генералната непознатост на Земјите од таканаречениот Нов свет Македонија како винска земја, иако оваа (Австралија, Чиле, Аргентина, Јужна состојба од година во година полека, но Африка, Нов Зеланд) покажаа дека со сигурно се менува. Таму пак, каде што добро осмислена стратегија, фокусираност сме присустни владее перцепцијата дека и посветеност на сите релевантни и од Република Македонија доаѓаат солидни заинтересирани страни може да се постигне вина за ниска цена. Тоа е нашиот најголем целта. Овие земји пред триесетина години предизвик. Домашните производители со не беа ни присутни на винската карта, а бројните меѓународни признанија и награди сега се клучни светски играчи и значителни докажаа дека можат да постигнат висок креатори на состојбите на светскиот пазар квалитет на произведеното вино – задачата за вино. за во иднина е тоа да го промовираме на Тоа не се постигнува преку ноќ, ниту избраните пазари, каде што анализите на јуриш. Потребна е добро осмислена покажаа дека имаме најголеми шанси и конзистентна политика, поддршка на за успех. Оттаму ќе тргне нашиот поход напорите на приватните инвеститори и по светот. многу, многу напори за да се анимираат XX Каква година очекувате во поглед потрошувачите, да посакаат да го пробаат на производството и извозот на производот, а потоа и да станат редовни македонско вино? Дали очекувате потрошувачи. зголемување на извезените Искуствата во земјите од Новиот свет количини? покажаа дека улогата на државата во Имајќи го предвид намалениот род на овој процес е незаобиколна, особено во винско грозје, реално е да се очекува помагањето на напорите на извозниците соодветно намалување на произведените за промоција на странските пазари, количини, а имајќи предвид дека афирмацијата на земјата како производител значителен дел од залихите од минатите на вино, промоцијата насекаде и во секоја години веќе се потроши, можно е да се можна пригода – особено на клучните намалат количините на извезено вино, меѓународни саеми, но и преку таргетирани односно да се намали степенот на раст на и добро осмислени национални промоции, извозот, но е можно да дојде до одредено учество на светски натпревари. Политиката поместување на извозните цени, што во делот на лозарството и винарството во искрено се надеваме. За жал, поради овие земји со децении наназад е водена оштите состојби и порастот на трошоците во насока на поттикнување квалитетно на производството, тоа нема автоматски производство, окрупнување на винските да значи зголемена профитабилност на плантажи со истовремено градење винската индустрија во целина. помали апелации, програми за извозни XX На светскиот пазар во последно стимулации. време се случуваат сериозни Се разбира, основен предуслов е да се промени, со голем comeback на постигне висок и конзистентен квалитет традиционалните прозводители на производот, висока додадена вредност на вино од таканаречениот за потрошувачот, создавање свесност Стар свет, кои с$ повеќе и лојалност кон брендот. Историски гледано, најголем дел од извозниците на вино кои применуваа стратегија Историски гледано, најголем на ниски цени и големи дел од извозниците на вино дисконти како начин за влез кои применуваа стратегија на пазарот претрпеа големи на ниски цени и големи загуби, а се соочија со мала или никаква лојалност кај дисконти како начин за потрошувачите, кои без влез на пазарот претрпеа двоумење преминуваа големи загуби, а се соочија со кон следниот понудувач мала или никаква лојалност со пониска цена. кај потрошувачите, кои без Се чини дека нашата реалност и доминацијата двоумење преминуваа кон на социјалните моменти следниот понудувач со како детерминанта на пониска цена. политиките во лозаровинарството водат токму кон тоа – да се забетонираме како производители на наливно и евтино вино, со ниска вредност, подложни на секаква конкуренција и без можност за создавање лојалност кон брендот. Не веруваме дека тоа е начинот и патот по којшто треба да се оди.

XX Кои се најголемите проблеми или пречки со коишто се соочуваат извозниците на вино, посебно оние кои извезуваат вино во

освојуваат нови пазари, до тоа дека земјите како Аргентина, Чиле, Јужна Африка се соочуваат со с$ повеќе и поголеми тешкотии во задржувањето на пазарните позиции. Што вам како здружение ви кажуваат овие информации и дали тоа значи дека на младите вински земји како Македонија ќе им биде с$ потешко да освојуваат нови пазари и потрошувачи? Тешкотиите не треба да н$ плашат, туку да бидат мотиватор за барање решенија. Со години наназад, во потрага по нови алтернативни пазари за нашите производи, ние се обидуваме да настапиме во дел од земјите од БРИК (Бразил, Русија, Индија, Кина). Тоа особено се засили во последните неколку години, откако традиционалните пазари соочени со економската рецесија и мерки за штедење забележаа стагнација и намалување на потрошувачката, а само БРИК покажаа економски раст. Можеби е време да почнеме да мислиме и out of the box и дел од енергијата и ресурсите да насочиме и кон некои други пазари, кои во моментов можеби се чинат неатрактивни, па кај некои дури може да предизвикаат и потсмев. Но, некои производители веќе мислеле надвор од воспоставените шеми и нашле нови пазари. Што ќе речете за една Колумбија? Земја на нарко-картели и граѓанска војна? Е во таа земја - Чиле веќе годишно извезува 5,5 милиони литри вино; Филипини иако во моментов с$ уште е сиромашна земја, изложена на внатрешни потреси, австралиските винарници проценуваат дека колонијалното минато на оваа земја значи дека шансите популацијата да биде наклонета кон консумација на вино се поголеми отколку кај остатокот од Азија; Ангола - oткриена како винска дестинација од страна на производителите од Португалија и Јужна Африка, со моментално ниска потрошувачка во евтин сегмент, но со растечко богатство од нафта и дијаманти и млада едуцирана популација, со склоност кон западни навики во потрошувачка. Се разбира, за секој од овие примери може да се најде аргумент во географска близина, коло нија лно минато или слично, но се добар пример дека во потрагата по пазари нема правила и шеми.

капитал број 673 19.09.2012

истражување 32 капитал капитал истражување

www.kapital.mk

Кои се најг земјопосед и фармери во политик Земјоделско земјиште, овоштарници, пасишта, шуми, ливади се само дел од имотот којшто го поседуваат македонските политичари. Она што е интересно е што многу од македонските пратеници, министри и градоначалници, и од власта и од опозицијата, почнале да “инвестираат” во земјоделството дури откако дошле на функција или поточно, од 2007 година досега. Во услови кога многу од нив и директно одлучуваат за законите кои се однесуваат на земјоделството или субвенциите, “Капитал“ јавно прашува чиј интерес штитат кога критикуваат и гласаат?!

www.kapital.mk

капитал број 673 19.09.2012

капитал истражување

јголемите едници и иката?

33

X Градоначалниците поседуваат најмногу земјоделско земјиште во споредба со пратениците и министрите X Многу пратеници, министри и градоначалници станале газди на земја во изминативе пет години X Само пет министри во Владата поседуваат земјоделско земјиште X Од вкупно 46 пратеници на ВМРО ДПМНЕ , 11 пријавиле дека се сопственици на земјоделско змјиште X Од 29 пратеници на СДСМ, девет пријавиле дека поседуваат земјоделско земјиште

Капитал број 673 19.09.2012

34

www.kapital.mk

капитал истражување пишува:

Биљана ЗдравковскаСтојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Владимир Пешевски

вицепремиер за економски прашања

Вицепремиерот Пешевски во 2008 и во 2009 година си купил земјиште во Визбегово и во Долно Соње

Миле Јанакиески

министер за транспорт и врски

Минис терот Јанакие ски лани купил два хектари во Берово како подарок за првиот роденден на неговиот син

Коце Трајановски

градоначалник на Скопје

Градоначалникот на Скопје поседува 3,5 хектари во Скопско

Ленче Николовска

независен пратеник

Независната пратеничка Ленче Николовска во својот имотен лист пријавила дека поседува земјоделско земјиште, лозје и овошна градина во Градско со вкупна површина од 2,25 хектари, кои ги стекнала во 2007 година

Павле Трајанов

пратеник на Демократскиот сојуз

Трајанов е газда на 11,8 хектари земјоделско земјиште во радовишко Радеш, кои ги купил во 1992 година

З

емјоделско земјиште, овоштарници, пасишта, шуми, ливади се само дел од имотот којшто го поседуваат македонските политичари. Она што е интересно е што многу од македонските пратеници, министри и градоначалници, и од власта и од опозицијата, почнале да “инвестираат” во земјоделството дури откако дошле на функција или поточно, од 2007 година досега. Во услови кога многу од нив и директно одлучуваат за законите кои се однесуваат на земјоделството или субвенциите, логично е да се постави прашањето чиј интерес штитат кога критикуваат и гласаат на собраниските или на владините седници?! Интересен пример беше неодамнешната Надзорна комисија за субвенциите, на која пратениците од ВМРО-ДПМНЕ и од СДСМ се препукуваа, обвинувајќи се за проневери и за незаконско делење субвенции, додека изостана суштинската расправа за субвенциите и како тие треба да се користат. А без таква суштинска расправа за субвенциите, за кои од буџетот само годинава ќе се издвојат 130 милиони евра, се сведува на исто. Различно ќе биде само кој ќе ги прави проневерите. Истражувањето на “Капитал“ покажа дека голем број од пратениците, министрите и од градоначалниците, и од власта и од опозицијата, поседуваат земјоделско земјиште, лозја, овоштарници, шуми, ливади, пасишта и фарми низ цела Македонија. Во следните редови може да прочитате што поседуваат тие на лично име и на име на нивните родители или деца. Но, неофицијалните податоци до кои дојде “Капитал“ говорат дека многу политичари во изминативе неколку години имаат земено големи површини државно земјоделско земјиште под концесија, кое немаат обврска да го пријават во имотните листови, бидејќи не е на нивно име.

Пратенициземјоделци

Ако се прави некоја споредба на податоците за имотот пријавен во Државната комисија за спречување на корупција, тогаш пратениците и градоначалниците поседуваат повеќе земјиште од министрите, барем така стои во имотните листови кои тие имаат обврска да ги поднесуваат. Во нив, освен личниот имот, пратениците имаат обврска да го наведат и имотот на нивните брачни другари, на децата и на родителите. Од вкупно 46 пратеници на ВМРО-ДПМНЕ во Парламентот, 11 пријавиле дека се сопственици на земјоделско земјиште. Еден од поголемите земјопоседници меѓу пратениците од редовите на ВМРО-ДПМНЕ е Миле Пачемски, инаку гинеколог по професија.

130 425

милиони евра субвенции во земјоделието ќе подели Владата за земјоделците во 2012

милиони субвенции ќе се исплатат во следните три години Во неговиот имотен лист тој пријавил дека поседува земјоделско земјиште, шуми, пасишта, овошна градина на вкупна површина од 115 илјади метри квадратни или 11,5 хектари. Од нив, 99,8 илјади метри квадратни или 9,88 хектари се шуми и пасишта во Берово. Во неговиот имот влегуваат и две пасишта со површина од 10 илјади метри квадратни (еден хектар) во село Митрашинци, каде што поседува и овошна градина со површина од 4.700 метри квадратни (0,47 хектари) и парцела од 400 метри квадратни земјоделско земјиште. Поголем дел од земјиштето пратеникот Пачемски го купил во 1987 година, а дел во 2001 година. Пратеникот Харалампие Шокаровски е уште еден доктор од редовите на ВМРОДПМНЕ кој во 2009 година

одлучил да инвестира во земјиште. Тој истата година купил неколку парцели земјиште во Охридско, со вкупна површина од 6.350 метри квадратни (0,64 хектари). Истата година и неговите родители, исто така, купиле четири парцели земјиште во Лескоец и во Велгошти со иста вкупна површина од околу 6.350 метри квадратни. Пратеникот на ВМРО-ДПМНЕ, Васил Пишев е специфичен случај. Покрај големиот недвижен имот кој го поседува во Благоевград, Бугарија, тој има и земјоделско земјиште во Македонија. Во 2007 година Пишев купил две парцели земјоделско земјиште во Струмица, со вкупна површина од околу четири илјади метри квадратни (0,4 хектари) и една парцела од 340 метри квадратни во Гевгелија. Васко Пашовски, кој исто така е пратеник од редовите на ВМРО-ДПМНЕ, во 2010 година купил две парцели земјиште. Едната од 7.740 метри квадратни (0,77 хектари) во Свети Николе, а другата со површина од девет илјади метри квадратни (0,9 хектари) во селото Владимирово. Пратничката на ВМРО-ДПМНЕ, Силвана Бонева во својот имотен лист пријавила две парцели земјоделско земјиште. Едната, со површина од 2.374 метри квадратни или 0,23 хектари, е во Негорци, а другата во Моноспитово, со површина од 2.520 метри квадратни или 0,25 хектари. Бонева во имотниот лист објаснила дека станува збор за имот на нејзиниот сопруг, кој е купен во 2010 година. Пратеникот Илија Димовски има пријавено само имот од неговите родители, со површина од 7.000 метри квдратни (0,7 хектари) во Чашка и една парцела од 400 метри квадратни во Согле, и двете парцели купени во 1990 година. Владимир Ѓорчев, според податоците од имотниот лист, поседува земјоделско земјиште, шума, овоштарник, но најголем дел од нив се во Славонски Брод, Хрватска. Во Македонија тој поседува само една парцела земјиште од 0,12 хектари во Сопиште, која како заеднички имот ја купил минатата 2011 година. Александар Спасеновски, пратеник од редовите на ВМРО-ДПМНЕ, пријавил две парцели во Волковија,

www.kapital.mk

Капитал број 673 19.09.2012

капитал истражување

35

Случајот Даневски - типичен пример

Јавна тајна е дека многу политичари и моќни бизнимени, врз основа на блискоста со одредени политички гарнитури на власт, изминатава деценија од државата имаат добиено илјадници хектари земја на долгорочно користење, за кое или не плаќаат или плаќаат смешно мал закуп, но не секогаш овие големи земјишта се на нивно лично име. Многу почесто тие се добиваат на име на правно лице или фирма во која моќниот политичар или бизнисмен најчесто не се ни појавува со своето лично име. Доволен пример се браќата Даневски. Поранешниот градоначалник на Свети Николе, Слободан Даневски на негово лично име немаше некој поголем имот или земја, но затоа неговиот брат Зоран Даневски преку Џумајлија од државата доби на користење над 6.000 хектари обработливо земјоделско земјиште во Овчеполието.

Тетовско, имот на неговите родители, со вкупна површина од 15.000 метри квадратни или 1,5 хектари, кои се купени во 1997 година. Борис Стојменов, кој е единствен пратеник од ВМРО Македонска, која е во коалиција со ВМРО-ДПМНЕ, пријавил дека поседува 1.700 метри квадратни (1,7 хектари) земјоделско земјиште во Катланово. Независната пратеничка Ленче Николовска во имотниот лист пријавила дека поседува земјоделско земјиште, лозје и овошна градина во Градско. Николовска пријавила дека е сопственичка на две парцели земјоделско земјиште со вкупна површина од 14.900 метри квадратни или 1,5 хектари земјоделско земјиште, 1.400 метри квадратни лозје (0,4 хектари) и 3.450 метри квадратни

овошна градина (0,35 хектари). За сите четири парцели во Градско стои дека се нејзин личен имот кој е купен во 2007 година, но Николовска вели дека земјата & била подарок од татко &, со кого во 2010 година склучила договор за закуп за тој да продолжи да ја обработува во следните 10 години. Иако важи за еден од најголемите земјопоседници во Македонија, пратеникот Љубисав Иванов Ѕинго, кој е дел од власта преку Социјалистичка партија, во имотниот лист има пријавено земјоделско земјиште од само 0,25 хектари во Кратово, на кое се наоѓа неговата куќа во која живее. Но, неофицијалните информации велат дека фирмите кои директно или индиректно се сопственички поврзани со него, како на пример, фирмата Земсил,

фирма-ќерка на Силекс, е голем корисник на државно земјоделско земјиште и субвенции по разни основи. Пратеникот Фијат Цаноски, кој во својот имот има повеќе деловни простории и градежно земјиште, во 2008 година решил да инвестира и во земјоделско земјиште, кога купил едно лозје со површина од четири илјади метри квадратни и 7.200 метри квадратни (0,72 хектари) земјоделско земјиште во Скопско. Павле Трајанов, единствениот пратеник на Демократскиот сојуз, во својот имотен лист пријавил дека поседува 118 илјади метри квадратни земјоделско земјиште (11,8 хектари) во радовишкото село Радеш, кои ги купил во 1992 година, како и 1.381 метар квадратен (0,14 хектари) земјоделско земјиште во скопско Горно Соње.

Пратеникот на НСДП, Горан Мисовски пријавил дека поседува овошна градина од 3.466 метри квадратни (0,35 хактари) во гостиварско Зубовце, лозје во Куманово со површина од 1.400 метри квадратни (0,14 хектари) и шума во село Врановци. И претседателот на НСДП, Тито Петковски годинава одлучил да инвестира во земјоделско земјиште. Тој во кривопаланечкото село Псача купил 2.770 метри квадратни (0,28 хектари) земјоделско земјиште. Од 29 пратеници на СДСМ во Парламентот, девет пријавиле земјоделско земјиште во нивните имотни листови. Пратеникот на СДСМ, Борче Ставров, кој истовремено е и член на Комисијата за земјоделство, шумарство и водостопанство, е еден од поголемите сопственици на земја од редовите на СДСМ. Тој поседува овошни градини, земјоделско земјиште, пасиште, лозја, шуми. Во 2008 година Ставров купил три овошни градини во Росоман со вкупна површина од 4.600 метри квадратни (0,46 хектари). Тој поседува и две лозја со вкупна површина од седум илјади метри квадратни (0,7 хектари), на кои станал газда во 2004 и во 2009 година. Во Росоман, Ставров поседува и шест парцели земјоделско земјиште со вкупна површина од 16,5 илјади метри квадратни (1,65 хектари), две пасишта со вкупна површина од 17 илјади метри квадратни (1,7 хектари) и една шума од 3.825 метри квадратни (0,38 хектари), купени во 2004 година. Пратеничката на СДСМ, Станка Анастасова пријавила три парцели земјоделско земјиште во вкупна површина од 8.000 метри квадратни или 0,8 хектари. Две од парцелите во Свети Николе на површина 7.600 метри квадратни, за кои навела дека се имот на нејзините деца се купени во 2009 година.

Капитал број 673 19.09.2012

36

www.kapital.mk

капитал истражување

Митре Вељановски, пратеник од редовите на СДСМ во Собранието пријавил земјоделско земјиште од 20.000 метри квадратни или два хектари во селото Велмеј, за кој потенцирал дека е имот на неговите родители, за кој не е наведено кога е купен. Цветанка Иванова, која исто така е пратеник од редовите на СДСМ, во својот имотен лист пријавила две парцели земјоделско земјиште. Едната е со површина од 1.800 метри квадратни или 0,18 хектари во Струмица и е купена во 2008 година, а другата со површина од 1.700 метри квадратни или 0,17 хектари во Босилово, за која не навела кога е купена. Пратеникот Стојко Пауновски од редовите на СДСМ пријавил дека поседува 1,2 хектари земјоделско земјиште, 0,22 хектари овошна градина, 0,2 хектари лозје и шума со површина од 3.000 метри квадратни, сите во село Челопек, кои се купени во 1992 и во 2004 година.

Претседателот на ДУИ и пратеник во Собранието, Али Ахмети, покрај имотот во Македонија, пријавил дека има и имот во Албанија. Во Кичево, Ахмети поседува земјоделско земјиште од 7.668 метри квадратни (0,76 хектари), додека во Албанија тој поседува земјоделско земјиште од 700 метри квадратни, за кои не е наведено кога се купени.

Кои министри си купиле земјиште?

Истражувањето на имотната состојба на министрите покажа дека само мал број од нив поседуваат земјоделско земјиште. Министерот за земјоделство, Љупчо Димовски и неговиот заменик, Зоран Коњановски, иако раководат со ресорот земјоделство, не поседуваат земјоделско земјиште. Земјоделско земјиште не поседуваат ниту премиерот Никола Груевски, министерорт за финансии, Зоран Ставрески и министерката за внатрешни

работи нема земјоделско земјиште. Според поднесените имотни листови, сопственици на земјиште се министерот за транспорт и врски, Миле Јанакиески; вицепремиерот за економски прашања, Владимир Пешевски; министерот за странски инвестиции, Бил Павлески и двајца министри од редовите на ДУИ, Блерим Беџети, министерот за правда и Невзат Бејта, министер за локална самоуправа. Вицепремиерот за економски прашања, Владимир Пешевски, во имотниот лист пријавил дека поседува земјиште во Визбегово и во Горно Соње, со вкупна површина од околу 2,2 хектари. Парцелите во Визбегово, Пешевски ги купил во 2008 година, а на земјиштето во Горно Соње станал газда во 2009 година. Министерот за транспорт и врски, Миле Јанакиески, во имотните листови има пријавено земјоделско земјиште со вкупна површина од 20 илјади метри квадратни или два хектари, односно две парцели во Берово, за кои дообјаснил дека се имот на децата. Јанакиески неодамна јавно објасни дека лани за првиот роденден на синот ги купил двете парцели во Берово и дека планира на земјиштето да посади оревови дрвја. Министерот без ресор Хади Незир во имотниот лист има пријавено седум парцели земјоделско земјиште со вкупна површина од 27 илјади метри квадратни или 2,7 хектари во село Здуње, за кој навел дека е имот на неговите родители. Министерот за правда, Блерим Беџети, од ДУИ пријавил имот од неговите родители и тоа земјоделско земјиште од 11.540 метри квадратни (1,154 хектари) и шума од 4.000 метри квадратни (0,4 хектари) во село Глумово, кои ги стекнале во 2006 година. Невзат Бејта, министерот за локална самоуправа од редовите на ДУИ, во имотниот лист пријавил земјоделско земјиште од 20 илјади метри квадратни (два хектари) во Маврово, за кое навел дека е во сопственост на неговите родители. Министерот без ресор Бил Павлески пак, пријавил дека од 2009 година поседува 8.700 метри квадратни земјиште (0,87 хектари) во охридското село Трпејца, кое го купил за

Фијат Цаноски

пратеник на Партијата за европска иднина

Пратеникот Цаноски, кој е сопственик на повеќе деловни простори и градежно земјиште, во 2008 година решил да инвестира и во земјоделско земјиште, кога купил 0,4 хектари лозје и 0,72 хектари земја во Скопско

Горан Мисовски

пратеник на НСДП

Пратеникот Мисовски е сопственик на овошна градина во гостиварско Зубовце, лозје во Куманово и на шума во село Врановци

Љубисав Иванов Ѕинго

пратеник на Социјалистичката партија

Иако важи за еден од најголемите земјопоседници во Македонија, Ѕинго пријавил земјоделско земјиште од само 2,5 декари во Кратово, на кое се наоѓа куќата во која живее

Стојанче Лазов

градоначалник на Росоман Градоначалникот на општината Росоман е најголем сопственик на земјоделско земјиште во политиката. Тој е сопственик на 68,4 хектари земјиште во Росоман и во Кавадарци

www.kapital.mk

капитал број 673 19.09.2012

37 сите се привлечени од милионските субвенции капитал истражување

О

д 2006 година Владата почна со поинтензивно субвенционирање во земјоделството. Од почетните 17 милиони евра во 2006 години, субвенциите за земјоделците во 2012 година се зголемија на 130 милиони евра. Во следните три години, од 2013 до 2015 година, предвидено е да се исплатат дополнителни 425 милиони евра за субвенции во земјоделството. Гледано по сектори, од вкупната сума пари, за субвенции за растително производство годинава се предвидени 56,9 милиони евра, финансиската поддршка за сточарското производство за годинава изнесува 38,1 милион евра, додека директните плаќања за органско производство изнесуваат 2,1 милиони евра. Според програмата за субвенции за премии за осигурување, земјоделците ќе бидат поддржани со 570.000 евра, додека за заштита на земјоделско земјиште и за помош на одделни категории на земјоделските стопанства ќе се субвенционираат со по 50.000 евра. За воведување повисоки стандарди на квалитет земјоделците ќе добијат вкупно 260.000 евра. Над 150 илјади евра.

Градоначалниците како кметови

Градоначалниците, дефинитивно, поседуваат најмногу земјоделско земјиште. Најмногу земјиште од градоначалниците поседува градоначалникот на Росоман, Стојанче Лазов, кој на градоначалничката функција е од 2009 година. Тој е сопственик на три парцели земјоделско земјиште, со вкупна површина од 68,4 хектари, за кои навел дека ги

140

Исплатени субвенции во земјоделието по години (во мил.евра)

120

115

100

130

100

80

70

60

45

40 20

0

17,3 2006

21,6 2007

2008

2009

2010

14 милиони евра од вкупната вредност на финансиската поддршка во земјоделството ќе се исплатат за пренесени обврски од програмите за субвенционирање од претходните години. Во согласност со програмата за субвенционирање, за засеани полјоделски култури годинава се предвидени 9.000 денари по хектар, при што од 0,3 до 10 хектари се исплаќа 100% од субвенцијата за пријавена површина, од 10,1 до 50 хектари се исплаќа 60%, од 50,1 до 100 хектари 30% од субвенцијата, додека над 100 хектари 10% за секоја засеана култура. За дополнителни

директни плаќања, според програмата, во зависност од видот на засеаната култура, се исплаќаат од 1.000 до 3.000 денари, а минималната засеана површина треба да биде 0,3 хектари. За градинарско производство субвенциите за 2012 година се движат од 6.000 до 30.000 денари, во зависност од културата. За производство на градинарски производи под оранжерии субвенцијата изнесува 90.000 денари по хектар, а минималната засеана површина за којашто може да се аплицира е 0,2 хектари. Субвенцијата за лозарите за одржување постоечки

набавил во 1984 година. И градоначалникот на Ресен, Михаил Волкановски, може да се вброи во групата поголеми земјопоседници. Тој е сопственик на овошна градина на површина од 35,5 хектари во село Горно Дупени, како и на уште пет парцели земјоделско земјиште во Ресенско, со вкупна површина од 1,65 хектари. Арсенчо Алексоски, првиот човек на Крива Паланка, од 2002 година е сопственик на две парцели земјиште во село Мартиница, со вкупна

површина од 32,3 хектари, кои се купени во 2002 и 2003 година. Градоначалникот на скопската општина Илинден, Жика Стојановски во имотниот лист пријавил дека поседува 14,57 хектари во кумановското село Малотино, кое го купил во 2007 година. Градоначалникот на Скопје, Коце Трајановски, е сопственик на земјоделско земјиште од 3,5 хектари во Скопско, за кои не е наведено кога ги купил. Славко Велевски, првиот човек на општината Могила,

2011

2012

лозови насади изнесува 40.000 денари по хектар и поддршката се намалува во зависност од тоа како се зголемува површината на засеани лозови насади, додека за одржување на постоечките овошни насади финансиската поддршка по хектар се движи од 15.000 до 28.000 денари, во зависност од културата. За подигање нови лозови насади земјоделците годинава ќе добијат 140.000 денари по хектар за винските сорти грозје и 160.000 денари за трпезни сорти грозје. Директните плаќања за подигање нови овошни насади изнесуваат 100.000 денари по хектар. пријавил три парцели земјоделско земјиште во Могила, со вкупна површина од 7,5 хектари, кои ги купил во 2002 година. И градоначалникот на Берово, Драги Наџински, според имотниот лист, е еден од поголемите земјопоседници на политичката сцена. Уште додека бил вработен во јавното претпријатие Македонски шуми во Берово тој станал сопственик на три овошни градини, четири шуми и на три пасишта, сите во Берово. Рамиз Мерко, градоначалник

Капитал број 673 19.09.2012

38

www.kapital.mk

капитал истражување

на Струга, во имотниот лист пријавил дека е сопственик на шума во село Радожда, која се протега на 12 илјади метри квадратни (1,2 хектари) и на четири илјади метри квадратни (0,4 хектари) земјоделско земјиште во истото село, кои се купени во 1977 година. Градоначалникот на Струмица од редовите на СДСМ, Зоран Заев, пријавил дека е сопственик на заеднички имот, односно на земјоделско земјиште од четири хектари во струмичкото село Муртино, кое е купено во 2003 година. Абдула Бајрамовски, градоначалник на општината Долнени, во 2005 година купил 25.000 метри квадратни (2,5 хектари) земјоделско земјиште во општината која

сега ја управува. Тони Ангелески, “татко“ на Демир Хисар, во 2009 година, кога дошол на градоначалничката функција, станал газда на земјоделско земјиште, ливада и на шума во село Загоричане, кои се протегаат на вкупна површина од околу три хектари. Градоначалникот на општина Делчево, Горан Малешевски, кој на оваа функција е од 2010 година, во имотниот лист пријавил земјоделско земјиште со површина од 150.578 метри квадратни или 15,7 хектари во село Тработивиште, за кое навел дека неговите родители го купиле во 2003 година, и уште една помала парцела од околу 600 метри квадратни, за

која навел дека е на наговата сопруга. Гоце Дуртановски, градоначалник на општина Кривогаштани, во имотниот лист навел дека е сопственик на 14 парцели земјоделско земјиште, со вкупна површина од околу 30 илјади метри квадратни или три хектари, за кои навел дека неговата сопруга ги стекнала во 2007 година. Градоначалникот на Кавадарци, Александар Панов, во негова сопственост има лозје со површина од пет декари во Кавадарци, кое го купил во 2000 година, а во имотниот лист пријавил и лозје на шест декари во сопственост на неговите родители уште од 1986 година. Градоначалникот на општина Градоначалникот на Штип, Зоранчо Алексов пак, пријавил дека во 1990 година станал газда на 1,1 хектар земјоделско земјиште во штипското село Чардаклија.

Зошто расте интересот за земјиште?

Ако до пред некоја година земјоделството беше целосно запоставена дејност, а земјоделците масовно го напуштаа и го продаваа земјоделското земјиште, последниве неколку години во Македонија се случува еден сосема спротивен тренд на повторно вртење и вложување во земјоделството. Посебно изразен тренд е вложувањето на многу бизнисмени и политичари во земјоделството, во сточарството и во винскиот бизнис. Но, македонските политичари не се единствените кои инвестираат во земјоделството. Хрватските и српските политичари одамна сфатија дека парите се во земјоделството, па така, во последните неколку години с$ почесто купуваат земјиште, лозја и плантажи со овошје. Многу хрватски и српски политичари во последните неколку години одлучија да се испробаат во одгледувањето винова лоза и производството на вино и во одгледувањето овошје. Кој е интересот заради кој и политичарите се враќаат кон земјоделството? Кои се вистинските мотиви заради кои многу познати политичари и бизнисмени одлучија да вложат во македонскиот агробизнис? Некои политичари навреме сфатиле дека парите и заработката во земјоделството може да бидат големи, посебно во услови кога Владата на ВМРО-ДПМНЕ во земјоделството “истура” стотици милиони евра субвенции. Некои од нив на ум ги имаат проценките дека вредноста на земјата по влезот во ЕУ, според искуството од другите земји, ќе порасне и до 30 пати од сегашната вредност. Понатаму, за многу политичари се интересни европските фондови за земјоделството, кои како што ќе се приближуваме до ЕУ ќе стануваат поголеми. А министрите или пратеници од позиција на моќ секогаш можат да лобираат со цел полесно да стигнат до овие фондови.

Капитал број 673 19.09.2012

40

www.kapital.mk

анализа

СтранСки инвеСтиц

Што фајде има домашните ком пишува:

Соња Јованова-наумовска sonja.jovanova@kapital.mk

фотографија:

ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

И

зградбата на 28 километри долгиот автопат, дел од Коридорот 10, зделка која чини 270 милиони евра, ја доби грчката градежна фирма Ауктор. Домашните компании воопшто не можеа да учествуваат на тендерот бидејќи не ги исполнуваат условите кои ги пропиша Европската банка за обнова и развој, а тоа се искуство на големи инфраструктурни проекти и банкарска гаранција на баснословен износ од банка со висок рејтинг. Сега домашните

градежни компании ќе чекаат милост од грчката фирма да ги ангажира на проектот како подизведувачи за која било цена. Ова не е прв пат домашните компании да останат надвор од изградбата на големите проекти. Тоа посебно доаѓа до израз во трката за привлекување странски инвестиции. Додека министрите трчаат да привлечат што повеќе странски инвестиции, домашните компании речиси немаат шанси да добијат на тендер за поголеми инфраструктурни проекти, а неретко тешко успеваат да бидат ангажирани и за секундарна работа на проектите кои ги добиваат странските компании. Досега не се случило некој премиер или министер во преговориите со странските инвеститори да постави услов на проектот да бидат задолжително ангажирани и домашни компании, иако многу европски и светски земји тоа веќе одамна го прават, а од неодамна тоа е задолжителен услов

и на хрватската власт кога преговараат со странците. Иако овој услов на прв поглед може да изгледа како непазарно форсирање на домашните компании, тоа е од суштинско значење за тие да станат поконкурентни. Бидејќи ако домашните компании немаат шанса да учествуваат на вакви големи проекти, тогаш нема начин како да го стекнат знаењето и искуството кои им се потребни за самостојно да конкурираат на тендери за големи проекти дома или во странство. Некои земји од регионот веќе најдоа решение за ваквиот проблем. Хрватска, на пример, свесна дека капитално слабите и неконкурентни домашни компании тешко може да добијат ангажман во инфраструктурните проекти на кои работат странци, реши да ги задолжи странските инвеститори да соработуваат со домашните во таканаречена offset програма. На пример, ако во инвестициските проекти уделот на домашните компании е 40%, за

www.kapital.mk

Капитал број 673 19.09.2012

анализа

41

Досега не се случило некој премиер или министер од странски инвеститор да побара задолжително да ангажира домашни компании на проектот, иако многу европски и светски земји тоа веќе одамна го прават. “капитал“ анализира колкава корист имаат домашните компании од толку посакуваните странски инвестиции

Како Хрватска ги условува странските инвеститори?

Х

ции

аат омпании?! останатите 60% од вредноста на проектот мора да се најде работа и за домашните компании, која не мора директно да биде врзана со, на пример, енергетските проекти во Хрватска. Хрватската влада смета дека ако добро преговара со странските инвеститори, договорените проекти во овие offset програми може да бидат вредни колку и износот на инвестициите во земјата, поради тоа што примерите во Чешка и во Унгарија покажувале дека вредноста кога-тогаш ќе порасне и до 130% од вредноста на договорот. Користа пак, за домашната индустрија може да биде во делот на пренос на технологии, коооперација со странските партнери во развој и истражување на нови пазари за извоз.

Домашните компании сонуваат за големи проекти

“Капитал“ анкетираше повеќе домашни

компании за директно да ги праша колку се ангажирани на проектите кои ги добиваат да ги работат странски компании. Странските инвеститори пак, ги прашавме колку често користат услуги и производи од домашно потекло или приоритет им даваат на компаниите од нивните матичните зејми. Поголем дел од домашните компании се жалат дека многу ретко или воопшто не се ангажирани од странските компании кои работат на низа проекти во земјава. Велат дека странските инвеститори секогаш се ориентирани да користат услуги и производи од нивните матични земји, поддржувајќи ја на тој начин домашната економија. Од друга страна, странските инвеститори тврдат дека ангажираат домашни компании за набавка на производи, суровини или услуги, но велат дека не секогаш на домашниот пазар може да најдат услуги и производи според квалитет и цена каква

рватската власт смисли одличен начин како да им помогне на домашните компании да ја пребродат кризата. Дел од хрватските компании, свесни дека се мали и неконкурентни, не очекуваат ангажман на големите енергетски и инфраструктурни проекти, кои вообичаено, ги добиваат странски инвеститори. Но, хрватското Министерство за економија одлучи да ги услови странските инвеститори да соработуваат со домашните компании во таканаречена offset програма. “Инсистираме барем 50% од нашата индустрија да соработува со странските компании на заеднички проекти. Ако во инвестицискиот проект уделот на домашните компании изнесува 40%, за останатите 60% од вредноста на проектот странските инвеститори мора да им најдат работа на домашните компании, кои не мора да бидат директно врзани со, на пример, енергетските проекти“, објаснува Дарко Лоренчин, помошникминистер на чело на одделот за offset во Министерството за економија.

што бараат. Даниел Цеков, главен водечки менаџер за примена и пласман на Адинг, објаснува дека странските компании кои работат во земјава ангажираат домашни компании, но само во случај кога истите ги исполнуваат нивните стандарди. “Компаниите како Џонсон контролс и Џонсон Мети ангажираат домашни компании. Дури и кога се градеше американската амбасада во Скопје, прво се обратија кај локалните фирми за да видат со што располагаме и дали ги задоволуваат нивните стандарди, потоа буквално ги чекираа ониe материјали кои ним им беа влезени на листа. Мислам дека не станува збор за тенденциозно неодбирање домашни фирми, кога се работи за странски изведувачи нормално е тие да соработуваат со фирми од земјата од каде што потекнуваат или да набавуваат материјали од доставувачи со кои веќе имаат искуство, а работниците се обучени за

Капитал број 673 19.09.2012

42

www.kapital.mk

анализа Џатин Такрар

генерален менаџер на Џонсон Мети

В

о наш интерес е потенцијалните доставувачи во Македонија да бидат наш главен извор за набавка, с$ додека цената и квалитетот се добри и се совпаѓаат со потребните спецификации за нашата дејност. Во секој случај, и за нас е поисплатливо да набавуваме производи и услуги од компании од земјава, иако ова би требало да се развие во некој временски период.

работа со нив. Потребно е ние со цена и со квалитет да го побудиме нивниот интерес за соработка“, вели Цеков. Сличен став имаат и во кочанската компанија Тинг, од каде што објаснуваат дека досега немале големи проблеми да добијат работа за странските компании. Но, сепак, тврдат дека државата треба повеќе да ги поддржува домашните компании. “Ние сме работеле за Џонсон Мети, Џонсон контролс, Сведмилк и никогаш не сме имале проблеми во соработката со странските инвеститори во земјава, но сметам дека н$ бие лош рејтинг со тоа што Македонија се промовира како земја со евтина работна сила, со што

Славе Јорданов

генерален директор на Тинг

Н

е сме имале проблем за да добиеме работа, но факт е дека со тоа што Владата по светот ја презентира Македонија како земја со евтина работна сила, автоматски ги деградира и домашните компании. Тоа е навистина лош рејтинг за нашето стопанство, затоа што сме имале случаи кога странците се многу скептични за нашите производи, а ние извезуваме машини во 12 земји.

кај странските инвеститори се создава скептичност и за квалитетот на нашите производи и услуги“, објаснува Славе Јорданов, генерален директор на Тинг. Дека е потребна поголема поддршка од државата потврдуваат и во Ролопласт, компанија за изработка на PVC профили, чиј сопственик, споредуваќи ја состојбата во Србија, тврди дека српските компании се вистински поддржани од тамошната влада и секогаш имаат предност пред странските компании. “Во Србија сите јавни тендери кои ги објавува државата домашните производи може да бидат дури и до 20% поскапи од

странските, но сепак, домашните имаат предност во изборот кој ќе го добие тендерот. Ние не сме поскапи, но барем да имаме некаков приоритет на домашните проекти“, вели Данило Николовски, сопственик на Ролопласт. Некои од домашните компании посебно го истакнуваат односот на турските компании, кои важат за најголеми економски патриоти и речиси секаде каде што настапуваат преферираат да набавуваат стоки и услуги од Турција. Искуствата покажуваат дека турските компании секогаш преферираат да набавуваат од Турција, дури и кога производите или услугите се поскапи,

www.kapital.mk

Капитал број 673 19.09.2012

анализа поради тоа што имаат склучено договори со нивни локални компании и тешко отстапуваат од тоа правило. Од ТАВ Македонија објаснуваат дека во процесот на градење и реконструкција на аеродромот Александар Велики ангажирале многу локални компании за набавка на разни материјали и услуги потребни за поддршка на аеродромските операции. “Тоа се, на пример, канцелариски ма-терија л, храна и пијалаци, електроника, механички делови, консултантски услуги, медицинска опрема, ИТ-опрема, возила, мебел, транспортни услуги, ПР-услуги и слично. Голем дел од набавките се од домашниот пазар, со исклучок на некои услуги и материјали кои ги набавуваме од други земји поради специфичноста на опремата и резервните делови, исто како и одредени видови хемикалии за поддршка на дневните воздушни операции на аеродромот кои се произведуваат или во ЕУ или во Северна Америка“, вели Алпер Тинга Ерсој, заменик-генерален директор на ТАВ Македонија. Тој објаснува дека досега ТАВ ангажирал 70-80 компании за време на изградбата на ародромот Александар Велики и на охридскиот Свети Апостол Павле. “Општо земено, ние преферерираме да ангажираме локални компании со цел да ги добиеме материјалите или услугите брзо и лесно, дополнително што ако набавуваме од странство, ќе н$ чини дополнителни трошоци како транспорт, осигурување, царина плаќање... Затоа, само во случај ако материјалите или услугите не може да бидат обезбедени од Македонија, набавуваме од странство. Во никој случај не даваме предност на турските компании, затоа што изборот е секогаш фокусиран на квалитетот, цената и на перформансите на продавачите. Само мал процент од набавките се направени од турски компании“, додава Ерсој. Сличен став делат и останатите странски инвеститори во земјава. Генералниот менаџер на Џонсон Мети, Џатин Такрар, вели дека како компанија, секогаш се трудат да ја локализираат набавката на материјали колку што можат повеќе, но тврди дека поголем дел од составните елементи коишто им се потребни за работа не се достапни на локално ниво. “Работиме со потенцијални локални доставувачи за стоковите материјали и ги бодриме да ги набавуваат истите. Во наш интерес е потенцијалните доставувачи во земјава да бидат наш главен извор за набавка, с$ додека цената и квалитетот се добри и се среќаваат со потребните спецификации за нашата дејност. Во секој случај, поисплатливо е да набавуваме производи и услуги од компании од земјава, иако ова би требало да се развива во некој временски период. Услугите пак, од друга страна, може да бидат локализирани со партнери кои користат прекуокеанска опрема. Ова може да се однесува на ИТ, автоматика, механика, електрични

и консултантски услуги. Чинењето не е единствениот одлучувачки фактор, нивото на услуга и одговорноста се критична точка. Некои доставувачи се способни да одговорат брзо, а други пак, не толку подготвено. Квалитетот на услугата, исто така, е важен и кога истите се способни да ја достават пратката или услугата во соодветно договореното време, тоа е доста важно за нас“, вели Такрар. Тој објаснува дека соработуваат со многу домашни компании, на кои им помагаат да ја подобрат услугата, квалитетот и да ги пресретнат потребните спецификации. “Некои компании со коишто соработуваме ги разбираат нашите потреби и одговараат брзо,

43

подготвено и излегуваат во пресрет на нашите потреби за набавка“, вели Тaкрар. Џонсон Контролс пак, с$ уште користи материјали во своето производство од доставувачи кои не се од Македонија, иако тврдат дека голем дел од услугите ги обезбедуваат од македонски компании. “Ние работиме во многу конкурентна индустрија, каде што квалитетoт е исклучително битен. Во овој момент се базираме на мрежа на компании кои се користат како наши доставувачи. Задоволни сме од досегашната соработка со локалните компании, кои обезбедуваат високо ниво на услуги за нас“, велат во Џонсон контролс.

Капитал број 673 19.09.2012

44

www.kapital.mk

интервју

Мирољуб Шукаров

ректор на унивезритетот на југоисточна европа

Државата е приме за компаниите ка не треба да се ра пишува:

Александар јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

XX Статистиката и официјално потврди дека македонската економија е во рецесија, состојба која компаниите ја живеат веќе подолго време. Дали и колку европската криза е единствено виновна за овие економски резултати на Македонија? Лошите економски резултати се прво наша, домашна „заслуга“ во променети услови на работење што ги создаде таа европска криза. Меѓутоа, има земји што и во услови на голема криза, остваруваат импресивни економски резултати. Естонија, Турција, Полска, одат напред и тоа газат! Точно е дека нарачките од странство се намалуваат, тоа сериозно се одразува врз

Овие индикатори како што се индустриското производство кое паѓа 11 месеци по ред, трговската размена, се показател дека домашната економија е длабоко во криза. Ние ќе имаме сериозен проблем до крајот на годината да искажеме позитивна стапка на раст на БДП, како што очекува Владата. Дури и да има раст, тој ќе започнува со нула. Но, кризата во Македонија ќе се мери според бројот на отпуштени работници од приватниот сектор, а не според тоа дали БДП пораснал малку или паднал малку производството на домашните компании, но постојат други решенија. Мора да се бараат нови пазари за да се зголеми извозот. Кризата не може да биде алиби и дежурен виновник за тоа што не сме го сработиле како што треба. Мора да понудиме поконкурентни производи за да освоиме повеќе купувачи. Одговорноста за овој неуспех ја има и Владата, со тоа дали реагиарала или не реагирала доволно за да спречи големи негативни влијанија. Мора да се прават

сценарија за тоа што би било кога би било. Во вакви услови, недозволиво е да се водат вообичаени политики како во времиња на економски прогрес.

XX Владата пред почетокот на летото објави неколку мерки како помош за бизнис-секторот, а неодамна донесе и мерки специјално за металургијата. Дали е тоа доволно, што уште треба да се направи за да се надмине кризата?

www.kapital.mk

Капитал број 673 19.09.2012

интервју

мер ако аботи! Одговорот е едноставен, мерки нема! Тие пакети антикризни мерки што се донесоа на почетокот на годината беа повеќе популистички, за замајување на јавноста дека нешто се прави контра ударите од кризата, меѓутоа тие реално не му помогнаа на бизнисот. Компаниите се препуштени сами на себе, Владата воопшто не им го олеснува работењето. За мерки нема што да се зборува.

XX Проблем број еден во бизнис-секторот е неликвидноста. Податоците од Народната банка покажуваат дека 37.000 фирми се блокирани. Зошто компаниите немаат пари, како да се надмине овој проблем? Компаниите немаат пари затоа што немаат клиенти. Ако има побарувачка за нивните производи, откако ќе ја продадат стоката, ќе ги наплатат побарувањата и ќе имаат пари. Меѓутоа, во нашиот систем бизнисмените се навикнати да купуваат, а да не плаќаат. Оправдувањето е дека и ним некој друг не им плаќа, па така во круг никој никому не плаќа. Во светот тоа е неприфатливо. Јас тука гледам уште еден проблем. Банките

45

недоволно ги следат да смени во своите клиенти од економијата? бизнис-секторот. Тие Јас како пазарно се премногу конзерориентиран еконовативни, исплашени мист, секогаш би саЛошите економски се од ризикот во рекал курсот да биде резултати се наша, алниот сектор. Изпрепуштен на падомашна „заслуга“ во бегнуваат дури и најзарните движења. сигурни пласмани. Но, ако го прифатипроменети услови на Добра соработка меѓу ме тоа, има многу работење што ги создаде банка и компанија психолошки ефектаа европска криза. подразбира банките ти кои може да ја да ги финансираат влошат ситуациМеѓутоа, има земји што тековно склучените јата. и во услови на голема договори со други Во време кога имакриза, остваруваат компании. Тоа значи, ме огромен прилив кога веќе имате прона девизи од странимпресивни економски даден производ, а ство, како што се дозрезултати. Естонија, клиентот очекувате наките кои годинава Турција, Полска, одат да плати одложено сигурно ќе надминат во одреден рок, банвредност од 1,5 минапред и тоа газат! Мора ката ги презема побалијарди евра, не е да се бараат нови пазари многу мудро да се рувањата, ги плаќа и за да се зголеми извозот. менува девизниот за оваа финансиска курс. Не можете да трансакција потоа Кризата не може да бидете сигурни какдобива камата. На биде алиби и дежурен ви ќе бидат послетој начин ќе се скрати виновник за тоа што не диците. Можно е времето на наплата на вредноста на денапобарувањата и ќе се сме го сработиле како рот да порасне во зголеми ликвидноста што треба. однос на еврото, во економијата. Еден што ќе се одрази од најсигурните пласмани во светот е токму дисконтното катастрофално врз нашиот извоз и ќе поевтини увозот. Тоа ќе ја влоши уште финансирање. Во креирањето на оваа неликвидност, повеќе и така неповолната трговска голема, па ако не и главна улога игра и размена. Затоа сметам дека е време државата. Со еден член во Законот за Владата да почне процес на стратешко јавни набавки направена е една смешна менување на економската структура на измена со која државата се извади надвор земјата, за да може да се избалансираат од правниот систем и си овозможи подолго извозот и увозот. Тоа е клучниот фактор време да заостанува со плаќањето на за успешна економија. обврските. Наместо компаниите да се XX Во последно време, растот на цениогледуваат на државата, таа е лош пример те поттикнат од поскапувањето на за нив како не треба да се работи. Не енергенсите создава дополнителен се ни знае државата колку им должи на притисок врз работењето на приватните компании, што сугерира дека компаниите. Можат ли домашните всушност долгот е многу голем. компании уште долго да издржат да работат во вакви услови?

XX Парите во оптек со години се одржуваат на стабилно ниво, додека Цените во земјава се во либерален пак депозитите во банките постојано режим и секоја компанија е слободна да води ценовна политика каква што растат. Зошто Народната банка не сака. Ако домашното производство во дозволува зголемена ликвидност во голема мера зависи од движењето на економијата? Количината на пари во оптек може да цените на суровините што ги увезуваме се зголемува само преку откупување од странство, тогаш нормално дека девизи од банките, а за сметка на тоа ефекти од тоа ќе се почувствуваат кај зголемување на денарската ликвидност и со нас преку поскапување на производите. намалување на износот што се стерилизира Проблемот тука е и во нееластичната во благајнички и државни записи. Државата побарувачка, а цените на некои производи исто така, преку намалување на депозитите како што се лебот, нафтените деривати на сметката во Народната банка може да не паѓаат. Токму затоа во вакви услови влијае на зголемување на парите во оптек. државата треба да н$ спаси. Тоа значи Во други земји во светот, централните банки дека егзистенцијалните производи не откупуваат државни хартии од вредност може да ги остави на слободно формирање и на тој начин пуштаат пари во оптек. Во на цените, туку преку регулаторни тела Македонија, Народната банка примарно да влијае врз одржување на некаква се грижи за ценовната стабилност, а меѓу ценовна стабилност. Меѓутоа, во тој случај, другото и фиксниот девизен курс е причина Владата не смее никако да калкулира да се одржува количината на пари во оптек со своите буџетски приходи и да се однесува себично, водена од мислата како на ова ниво. повеќе да го наполни Буџетот. Државата XX Курсот на денарот с$ уште е табупрактично сега ја користи својата позиција тема во земјава и секоја дебата за и нејзе и одговара растот на цените на ефектите од евентуална промена енергенсите, затоа што добива повеќе на девизниот курс, носителите на приходи од ДДВ. политики веднаш ја отфрлаат. Има Во ваква ситуација страда бизнис-секторот ли простор за менување на режимот и јас верувам дека домашните компании на девизниот курс, што може тоа допрва ќе се соочат со уште поголеми

Капитал број 673 19.09.2012

46

www.kapital.mk

интервју

проблеми кои за некои од нив ќе бидат пресудни да го затворат бизнисот. Меѓутоа, генерално мислам дека цените не се главниот проблем за стандардот на граѓаните, туку платите. Владата н$ убедува дека ние имаме најниска цена на дизел гориво во Европа, но ако пресметате колку литри дизел гориво може да купите со една просечна плата во Македонија и во другите европски земји, ќе видите дека воопшто не е така.

XX Се чини дека кризата со неликвидност сериозно ја чувствува и државата. Податоците покажуваат дека само за 7 месеци, остварен е 80% од планираниот буџетски дефицит. Како Владата може да ја реши кризата во Буџетот? Имам впечаток дека Буџетот е многу попразен отколку тоа што го покажуваат официјалните податоци. Владата вели нема долг кон компаниите, но нема затоа што е одложен. Буџетскиот дефицит сигурно е многу поголем доколку се вкалкулираат сите долгови на државата кон приватниот сектор. Истото тоа го правеше и Грција. Користеше свопови, што значи замена, успеваше тоа што се

прикажува како долг да го снема. Тоа значи дека долгот бил билансиран во некоја американска банка, но како трошок во Буџетот го нема. Факт е дека Буџетот недоволно се полни и во услови кога не смее да се надмине буџетскиот дефицит, ќе мора да се крати. Со други зборови, очекувам дека Владата ќе мора да направи нов ребаланс со којшто ќе ги намали расходите. И кога ќе се прекројува Буџетот, да се има предвид што повеќе пари да се наменат за развојни инвестиции. Друга мерка е зголемувањето на даноците, но слушаме дека Владата нема намера тоа да го прави, особено не сега пред избори.

XX Што можеме да очекуваме во следните неколку месеци, какви се Вашите очекувања за економските движења до крајот на годината? Јас како и другите економисти, за жал, очекувам дека ќе биде полошо. Овие индикатори како што се индустриското производство кое паѓа 11 месеци по ред, трговската размена, се показател дека домашаната економија е длабоко во криза. Ние ќе имаме сериозен проблем до крајот на годината да искажеме

Имам впечаток дека Буџетот е многу попразен отколку тоа што го покажуваат официјалните податоци. Владата вели нема долг кон компаниите, но нема затоа што е одложен. Во услови кога не смее да се надмине буџетскиот дефицит, Буџетот ќе мора да се крати.

позитивна стапка на раст на БДП, како што очекува Владата. Дури и да има раст, тој ќе започнува со нула. Компаниите се во неизвеснот дали воопшто ќе ги обноват договорите за работа за идната сезона. Проблемите со извозот нема толку да се одразат врз стапката на движењето на БДП, бидејќи нашиот извоз е врзан со увоз, и тоа ќе балансира со помал економски пад. Меѓутоа, кризата во Македонија ќе се мери според бројот на отпуштени работници од приватниот сектор.

Капитал број 673 19.09.2012

48

www.kapital.mk

менаџер

Совети до претприемачите

Како да ја импресионирате вашата банка Познавајте го пазарот во кој што работите, разбирајте ги своите финансиии, анализирајте ги бизнис потенцијалите, но и ризиците на проектот што го имате в глава - накратко, ова се главните препораки од банкарите за тоа какви клиенти може да поминат кај нив

www.kapital.mk

Капитал број 673 19.09.2012

менаџер пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

С

опственикот на мала компанија за производство на храна од Скопје решава да го прошири својот бизнис со нова производна линија и за да го финансира тој проект, се обратил кај својата банка, се разбира. Пресметал дека новата инвестиција ќе му донесе поголем приход за 25%, на банкарите им кажал дека начелно, се договорил со два големи трговски синџири за пласман на новите производи, а со неколку земјоделци да му бидат доставувачи на свежа суровина. На прв поглед, с$ во оваа приказна изгледа дека е на место, но банката не му го одобрила кредитот од прва. Седнала со бизнисменот и му укажала дека неговиот бизнис-план има една голема дупка, а тоа бил фактот што големите и сигурни купувачи, како што се синџирите на маркети, вообичаено, ја плаќаат стоката во рок од 90 до 120 дена, затоа што едноставно, нивната пазарна позиција тоа им го дозволува. Од друга страна, фармерите снабдувачи со суровина си ги бараат парите веднаш и кај нашиов бизнисмен ќе се јави голем временски временски јаз меѓу исплаќањето на обврските и наплатата на побарувањата. Значи, покрај парите потребни за самата инвестиција, на компанијата ќе & требаат и обртни средства за подоцна да може да го пополни тој јаз.

“Многу често бизнисмените ги гледаат само позитивните страни на проектот. Секогаш треба да се согледаат и потенцијалните опасности и ризици и тоа банката нема да го смета како негативно, напротив, ќе смета дека бизнисмените добро го проучиле пазарот, што е поен плус при оценувањето на нивната апликација за кредит“, вели Александар Тодоров од Прокредит банка, специјалист во Секторот за кредитирање мали и средни компании. Тој објаснува дека анализата на пазарот и пазарната позиција на сопствената компанија се едни од клучните работи коишто банката очекува да ги има направено една компанија што бара кредит. Тоа значи да ја знаете својата конкуренција, да сте свесни колку физичката локација влијае врз вашиот бизнис, кои ви се доставувачи, дали сте увозник или извозник... “На пример, ако некој дојде со идеја да отвори колонијалче, секако дека е битно дали на 50 метри од него има Тинекс или Веро. Тоа се пазарни околности што влијаат на неговиот бизнис и мора да се земат предвид“, објаснува Тодоров. Во Стопанска банка-Скопје објаснуваат дека компаниите може да ја импресионираат својата банка со тоа што ќе кажат која ќе биде нивната конкурентска предност на пазарот. “Најчесто, компаниите се натпреваруваат на пазар за веќе познати производи, ретко кога се лансира некој нов, дотогаш непознат производ или услуга. Тоа значи дека пазарниот колач горе-долу е поделен и за да освоите вие еден дел од него, мора да одземете од вашата конкуренција. Е па, како ќе го сторите тоа, зошто купувачите да се префрлат кај

49

вас, тоа се прашањата на коишто доколку го знаат одговорот, бизнисмените многу си ги зголемуваат шансите да добијат кредит за своите инвестиции“, велат во Стопанска банка.

Бизнис-план не значи само бизнис-идеја

Покрај познавањето на пазарот во којшто работат, банкарите велат дека компаниите при презентирањето на својот проект пред кредитниот референт треба да бидат добро подготвени и за сите прашања што тој може да им ги постави во врска со сопственичката структура и структурата на управување во компанијата, организациската структура, финансиската состојба и анализата на самиот проект за којшто бараат пари. Од досегашните искуства на Прокредит, Стопанска и на другите банки со коишто контактиравме, излегува дека многу често македонските компании подолго од потребното задржуваат управувачка структура која значи дека основачот/ сопственикот/главниот менаџер ги држи сите конци во фирмата. Од аспект на организациската структура, позитивни поени кај банката собираат фирмите што имаат јасно дефинирани бизнис-процеси, воведено меѓународни стандарди, квалитетна стручна спрема на вработените. Меѓутоа, с$ зависи од тоа во каков бизнис е компанијата. Она што важи за едни фирми не мора да важи за други, велат нашите соговорницибанкари. Кога се работи за презентирањето на бизнисидејата пред банкарите, тие велат дека клиентите често доаѓаат со нив буквално само со идејата во глава, без никаков бизнис-план.

Капитал број 673 19.09.2012

50

www.kapital.mk

менаџер

“Еден инвестициски проект е многу повеќе од бизнис-идеја, а банките финансираат проекти, а не идеи. Не може клиент да добие кредит за производство на фотоволтаични панели, да речеме, доколку не е сигурен за капацитетот каде што ќе ги произведува (односно, дека разгледува три локации, па дополнително треба да преговара), доколку ги нема обезбедено сите дозволи и останатата документација (најчесто претприемачите се сигурни дека ќе ги обезбедат на еден или друг начин), доколку не е сигурен кому ќе ги продава (на пример,

постојат квоти и истите брзо се исполнуваат). Затоа, ние им препорачуваме на сите заинтересирани, доколку оцениме дека нивниот бизнис-план има потенцијал, да ги средат прво сите работи што им недостигаат во планот, секако, со наша поддршка во форма на совети и препораки, па потоа да дојдат и да разговараме како ќе го финансираме тоа“, велат во Стопанска банка. И во двете банки истакнуваат дека бизнис план во формална смисла, како парче хартија и не мора задолжително да бвиде поднесен, поважно е претприемачите да

ги имаат јасно расчистено аспектите што претходно ги споменавме, а банката може да им помогне да се “испеглаат“ некои детали во анализата.

Ако си профитабилен, не значи дека си и ликвиден

За да влеат сигурност и доверба кај банката, бизнисмените мора да ја познаваат и финансиската состојба на својата компанија. “Мног у често можеме да чуеме од сопствениците или од главните менаџери на компаниите изјави во стилот “Јас не се разбирам многу во тоа, мојот сметководител ќе ви каже с$ што треба“. Првата грешка е што управувањето со финансиите се поистоветува со сметководство, втората грешка е да не се познаваат билансот на состојба и на успех на сопствената компанија. Многу е важно бизнисмените да сфатат дека овие биланси треба квалитетно да се прават и да се познаваат, заради доброто на самата компанија, а не заради Управата за јавни приходи или банката. Бизнисмените мора да ги разбираат финансиските извештаи, затоа што во нив се наоѓа одговорот каде се наоѓа фирмата, каде оди, дали треба да се коригира нешто и сл.“, вели Александар Тодоров од Прокредит банка. Финансиската “крвна слика“ на компанијата банкарите, во принцип, ја анализираат преку следниве показатели: ликвидноста (колку компанијата им а пари што ги до бив а од навремена наплата на побарувањата за продадени стоки и услуги, за да може да си ги плати обврските), солвентноста (колку компанијата е способна со своите средства да ги исплати сите обврски во моментот кога доспеваат) и профитабилноста. Ако во еден момент имате повеќе обврски од побарувања, само по себе не мора да е лошо доколку токму тогаш ви пристигнала стока од доставувачот со која понатаму треба да работите. Но, под услов да знаете што ќе правите со таа стока, дали имате сигурни купувачи и дали тие се спремни на време да платат. “Многу битен финансиски извештај е оној за паричниот тек, колку и кога ви влегле пари, колку и кога ви излегле пари од компанијата. Едно е приход, а сосема друго е прилив на пари. Оној приход што не се наплаќа или се наплаќа со задоцнување, компанијата ја чини пари. Покрај профитабилноста, компанијата мора да ја менаџира својата ликвидност и да балансира помеѓу овие два показатели. Подо бр о д а з авршите со помал профит, но да бидете ликвидни, одошто обратно“, вели Тодоров.

Капитал број 673 19.09.2012

52

dossier

ропа а криза во Ев Економскатш досега ја наметна га ко ви како ни од наоѓање но потребаталемата каде да пазари и диновите пазарни се бараат ли. Македонија е потенција сна од извоз во земјите високозави та унија, особено од Европскаа, што многу ги во Германиј шните извозници кои погоди домасоочија со намалени годинава сеЕУ. „Капитал” во нарачки од период ќе ги анализира наредниотлните пазари кои потенција ба да ги освојуваат може и тре те компании. македонски

www.kapital.mk

Каде да се бараат пазари за из

Казахста

шансата за градежници и за метална индустрија

стапКи на раст на БДп

7,30

7,50

5,90

6,00

6,20

6,30

6,30

6,30

www.kapital.mk

Капитал број 673 19.09.2012

звоз?

тан

ите ата Што увезува Казахстан?

XX машини и опрема; XX возила; XX метални производи; XX минерални горива и лубриканти; XX хемиски производи; XX производи класирани според материјалот.

114.049 393.645 евра изнесува македонскиот извоз во Казахстан во 2011 година, а најголем дел отпаѓа на печатени книги, брошури и летоци

евра е вредноста на македонскиот извоз во Казахстан во првите шест месеци годинава, а овојпат доминираат делови за моторни возила со вредност од 388.785 евра

досие

53

Богатството со нафта и природен гас ја прави оваа земја многу интересен пазар за европските и компаниите од другите делови на светот. Дали е интересна и за македонските компании? Многу. Менаџерите од земјава кои се обиделе да направт извоз во Казахстан велат дека во оваа поранешна советска република има огромен потенцијал. но, македонскиот извоз во Казахстан е минорен и сиромашен пишува:

спасијка Јованова

spasijka.jovanova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

К

азахстанците сакаат европски и американски производи, а не им се омилени кинеските и руските. Важна им е цената при изборот на производот. Ова се потрошувачките навики на граѓаните на оваа земја (поранешна членка на СССР), која е многу интересна за секоја компанија од Европа што прави извоз затоа што има огромен економски потенцијал. Секако, тоа & го овозможува богатството со нафта и природен гас. Дали е интересна и за македонските компании? Многу. Менаџерите од земјава кои се обиделе да направт извоз во Казахстан велат дека во оваа поранешна советска република има огромен потенцијал. Но, македонскиот извоз во Казахстан е минорен и сиромашен. Адинг од Скопје е една од ретките македонски компании што е присутна на казахтанскиот пазар. Компанијата е влезена таму во 1995 година, преку ангажман на нејзини стручни кадри во контролната бетонска лабораторија при изведба на трезорот на централната банка на Казахстан. Паралелно со овој проект, Адинг почнал и извоз на свои производи во оваа земја, која во тоа време како нова независна држава од поранешниот СССР с$ уште била економски слаба. „Со брзиот економски раст на Казахстан, којашто во 2006 година беше земја со најголема стапка на раст во светот, Адинг ја менуваше и развиваше формата на своето присуство во земјата. Од овластен дистрибутер, преку отворање мешовита фирма, до отворање своја фирма”, велат во Адинг. Изминативе 2-3 години, кога побарувачката на производите на Адинг во Казахстан опаднала поради светската криза, стручњаците на компанијата многу добро се покажале и во менаџирањето на големи инфраструктурни проекти, како што е реконструкцијата на аеродромските писти во Алма Ата и Октјубенск, изведба на делница од автопатот со бетонски коловоз Астана-Боровое и на најновиот проект, делница од автопатот јужна магистрала Кина-Европа. За жал, искуството на една македонска фирма, која произведува делови за моторни возила, со обидот за извоз во Казахстан е лошо. „Годинава учествувавме на саем во Казахстан, каде што претставивме неколку експонати. Како дестинација е

Факти за Казахстан

4 9% 5,3% 38 18,4

милијарди тони резерви на нафта и 2.000 километри кубни гас

годишен раст на БДП во поголем период од изминатата деценија поради растот на цените на нафтата

стапка на невработеност

милијарди долари увоз на стоки во 2011 година

милијарди долари достигна обемот на странски инвестиции во 2009 година многу интересна, но многу е тешка за работење, бидејќи има многу корупција. Ние не успеавме ништо да договориме. Веројатно фирмите од Западна Европа кои извезуваат во Казахстан имаат силни локални партнери. Не е баш едноставно да се погоди партнерот”, велат во оваа македонска компанија.

Што извезува Македонија во Казахстан?

Во минатата година, Македонија во Казахстан извезе производи во вредност од само 114.049 евра, покажуваат официјалните податоци од Државниот завод за статистика. Најголем дел отпаѓа на печатени книги, брошури и летоци во вредност од 104.847 евра. Останатиот извоз отпаѓа на јаболка (4.980 евра), органски супстанци за хемиска индустрија, препарати за подмачкување, тркалца за мебел, делови на машински возила, машински алати и опрема, чија вредност е многу мала (10-20 евра), што може да значи дека некоја македонска

Капитал број 673 19.09.2012

54

www.kapital.mk

досие

фирма ги носела како мостри на некој саем или деловна средба со цел да воспостави извоз во Казахстан. Во првите шест месеци од оваа година македонскиот извоз во Казахстан изнесува 393.645 евра, а овојпат доминираат делови за моторни возила со вредност од 388.785 евра. Останатиот извоз се јаболка, портокали, мандарини и апарати за заштита на електрични струјни кола. Аце Антевски, претседател на УО на фабриката за електрометални производи Раде Кончар, вели дека Македонија го изгубила пазарот во Казахстан по распадот на СССР и дека сега македонските компании немаат пари да се вратат на овој пазар. „Порано Македонија ги држеше пазарите во овие земји преку клириншките долари со СССР. Кога решивме да одиме на цврста валута, ги изгубивме. Сега немаме пари за да одиме повторно. На пример, за да однесе Раде Кончар таму пет трансформатори треба да вложи за да ги произведе, да најде некој таму што ќе ги продава, да ги однесе и прашање е дали ќе ги продаде”, вели Антевски. Македонски државни претставници во изминатите години имаа средби на високо ниво со Казахстан, кои беа толкувани како обид да се зголеми економската соработка меѓу двете земји. Македонскиот претседател Ѓорге Иванов беше во Казахстан на средба со својот колега Нурсалтан Назарбајев, со кого потпишаа договори за економско-техничка соработка, за заштита на инвестициите и за избегнување на двојното оданочување. Двајцата претседатели истакнаа дека е отворена можноста македонски фирми, особено градежните, да учествуваат во проектот „Индустријализација 2014” на Казахстан.

Чудото на Казахстан

Овој проект е само еден сведок на економската моќ на Република Казахстан, која извира од резервите на 4 милијарди тони нафта и 2.000 километри кубни гас. Според аналитичарите, новите наоѓалишта на нафта & овозможуваат дневно производство на три милиони барели нафта до 2015 година, со што е меѓу 10-те најголеми производители на нафта во светот. Резервите на нафта, природен гас и на минерали привлекуваат најмногу странски инвеститори во Казахстан. Според некои проценки, земјата е втора во светот според резервите на ураниум, хром, олово и цинк, трета со магнезиум и петта со бакар. Од 1997 до 2007 година БДП на Казахстан е зголемен за 3,5 пати, благодарение на поскапувањето на нафтата. Нурсалтан Назарбајев е претседател на Казахстан од независноста на државата во 1991 година. Според меѓународните организации, тој практикува балансирана надворешна политика и работи на економски развој на земјата, посебно на индустријата за експлоатација на нафта и гас. Казахстан има население од 16,6 милиони луѓе. Околу 70% се муслимани. Земјата е членка на ОН, ОБСЕ, Советот за евроатлантско партнерство, а негува и добри односи со САД. Но, корупцијата с$ уште е болка на земјата, која според овој индекс е рангирана на 145 место од 180 на листата на Транспаренси интернешнал. Поради растот на цените на нафтата, БДП на Казахстан бележи годишен раст од над 9% во изминатата деценија. Покрај

Што треба да знаете за потрошувачите?

Б

изнис-јазик во Казахстан е рускиот, а англискиот слабо се користи. Повеќе од половина од населението живее во градовите, а најмногу во Алма Ата, Чимкент, Кизилорда, Астана и Атираи. Има огромен диспаритет во платите во одделни региони и во одделни сектори. Највисоки се платите во рударството и во финансискиот сектор. Цената е одлучувачки фактор кај потрошувачите. Многу е важна и земјата на потекло на производите. Граѓаните претпочитаат производи од САД, Германија, Италија и Јапонија, а не им се омилени од Русија и од Кина. Главни дистрибутери на храна, облека, парфеми и други продукти за секојдневна употреба се Boutya, Interfood и Smat. Стапката на ДДВ во Казахстан изнесува 12%, а е пониска за медицински производи, извоз и финансиски трансакции. Годишно треба да се извршат девет даночни плаќања, за разлика од Источна Европа и Централна Азија, каде што ги има 41,7. За административни формалности се потребни 271 час, а вкупните даноци зафаќаат 29,6% од профитот. Персоналниот данок изнесува 10%. Повеќето градови се поврзани со железница, а изграден е нов автопат од Алма Ата до границата со Кина. Корисни бизнис-информации може да се добијат од коморите за економија и индустрија на градот Астана и на Казахстан. Јавните агенции и повеќето компании и банки работат од 9 до 17 часот. Празници се 1 и 2 Јануари, 8 Март, 22 Март, 1 Мај, 9 Мај, 30 август, 25 октомври и 16 декември. нафта, извезува и текстил и месо. Се очекува да стане главен извозник на ураниум. Земјоделството придонесува со 4% во БДП, но вработува 33% од активното население. Казахстан со 2,2 милиони хектари земјоделско земјиште е шести по големина производител на жито на светско ниво. Земјата има суфицит во производството на храна. Индустријата зафаќа 40% од БДП. Терцијарниот сектор расте и придонесува со 53% од БДП. Земјата се труди да ја диверзифицира својата индустриска и технолошка база, особено во партнерство со странски компании. Сепак, Казахстан е погоден од актуелната економска криза поради слабоста на банкарскиот систем, но го одржа растот на БДП од 4,15% во 2010 и од 6,5% во 2011 година. И покрај владината контрола, инфлацијата изнесува 8,5%. Платите растат, а невработеноста е сведена на 5,3%. Увозот на стоки од 2007 до 2011 година е зголемен од 32,7 милијарди на 38 милијарди долари. Увозот на услуги, пак, порасна од 3,3 милијарди на 4,1 милијарда долари. Главни трговски партнери се Германија, Украина, Русија и Кина. Увозот во првиот квартал од 2012 година изнесуваше 9,7 милијарди долари. Казахстан најмногу увезува машини и опрема, возила, метални производи, минерални горива и лубриканти, хемиски производи, производи класирани според материјалот. Повеќето стоки може да се внесат во Казахстан без лиценца, но на власта мора да & се покаже потпишан договор за увоз. Увозна дозвола е потребна за хемиски и медицински производи, медицинска опрема, експлоатација на нафта и опрема за отпад. Царинските стапки се различни за различни производи. Царината се пресметува на CNF вредност на стоките (трансакциска вредност + трошоци за

Корисни линкови: http://e.customs.kz/wps/ portal/customs/ (царина) http:www.globaltrade.net/ international-trade-importexports/m/c/agent-distributors/Kazakhstan.html (трговски партнери) http:www.agentstvo.kz/ (рекламни агенции) пакување + транспортни трошоци). Акциза се плаќа за алкохол, цигари, нафтени производи, автомобили, накит, кожа и крзно, кристали, кавијар. Царината се движи од 7% до 100%. Обемот на странски инвестиции од 1999 до 2009 година е зголемен за 10 пати, од 1,8 милијарди на 18,4 милијарди долари. Главни инвеститори се Холандија, САД, Велика Британија и Кина. Свои експозитури во Казахстан имаат повеќе странски банки, меѓу кои и РБС, Ситибанк, ХСБЦ, Кукмин, Уникредит. Банкарскиот систем се развива многу брзо. Сепак, неколку банки страдаа од последната економска криза, па ги спасуваше државата. На глобално ниво, Казахстан е рангиран на 72 место според својата конкурентност од страна на Светскиот економски форум. Казахстан стана популарна земја откако Борат (Саша Барон Коен) во филм го исмеа казахстанскиот народ и животот во државата. Иако во прво време Казахстан му беше лут на Борат, подоцна му се заблагодарим бидејќи придонел за развој на туризмот во земјата.

...Политика... Еврокомесарот ШтЕфан филЕ во посета на Скопје

ДојДЕ, виДЕ, пофали...

Иднината лежи во вашата споделена визија за вашата земја, а Европската унија и Рамковниот договор треба да бидат клучниот елемент на таа визија и сите ве охрабрувам да ги следите

пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

Н

фотоархива на Капитал

асмеаните лица на еврокомесарот за проширување, Штефан Филе и премиерот Никола Груевски по третата рунда разговори од дијалогот на високо ниво несомнено најавуваат дека Македонија во октомври повторно ќе добие позитивен извештај од Европската комисија, со препорака до Европскиот совет да одреди датум за преговори. И ваквата одлука воопшто не изненадува ако им

се верува на изјавите на познавачите, кои тврдат дека во услови кога поради проблемот со името, Унијата не може да ни додели датум за преговори, а имајќи ја предвид и кризата со којашто се соочува внатре самата ЕУ, позитивниот извештај е единствен начин за Европа да го задржи кредибилитетот на политиката на проширување. На тој начин не само што Унијата се става во одбрана на својата политика, туку ја анимира и членката која со години се наоѓа на истиот статус да продолжи со реформскиот процес и да не “забега“ од европскиот пат. Ова е веќе позната тактика на Унијата, позната како “морковот и стапот“, тврдат експертите. продолжува на стр.58

Капитал број 673 19.09.2012

58

www.kapital.mk

политика

Вечноста на Талат Џафери и актуелноста на изборната реформа

Лустрација или Божествената комедија на Алигиери!?

Н

а говорот против законот за бранителите на пратеникот на ДУИ, Талат Џафери, не му се наѕира крајот, а дека с$ попопуларниот пратеник е добар на кондиција се гледа по фактот што тој зборува со часови секој работен ден од 5 септември, а од неодамна и во сабота. Особено сега, откако најде “дупка“ во Деловникот, кој не му забранува и да молчи додека, всушност, користи право на збор. Така Талат го презема бајракот на ДУИ на фронтот во внатрекоалициската војна, која може да заврши и со предвремени избори, со што повторно доби максимална актуелност и реформата на изборната регулатива.

> БРОЈКИ

27

илјади евра изнесува вкупната максимална казна што ќе се плаќа за декриминизираната клевета. Доцна не е исто што и предоцна, па така, законот излезе од владина процедура токму пред доаѓањето на еврокомесарот Филе. Коинциденција или...?

5.000 македонски државјани работат во странство, но само според официјалната статистика. Многу е поголем бројот на Македонците кои “со стомакот по лебот“ тргнале прифаќајќи го ризикот без никаква заштита да работат “на црно“.

30

странци од Германија Италија, Грција, Украина и Египет ни го чистеа отпадот во Маврово, под мотото “Престани да се жалиш, направи нешто“. Наша акција не се памети кога имало последен пат. Очигледно, преферираме да се жалиме.

facebook 1

Сме влегле во рецесија, а јас изгледа сум го преспал излегувањето Александар Манасиев

2

Талат молчи, Македонија слуша Миодраг Мишолиќ

3

Кај е следното роуд-шоу? Ни Берта Додевска не се прошета толку Христијан Стојчевски

К Томе Аџиев

омисијата покрај што се прослави со лустрација на починати лица, сега ги „чешла“ и наредбодавачите од службите кои точно дека земале пари за тоа, но не како екстра добивка, туку како плата. Првиот лустратор Томе Аџиев работи по принципот на Божестевната комедија на Данте Алигиери. Рајот е резервиран за политичките истомисленици, пеколот за оние чии имиња почнуваат да се вртат на седниците па сега дури и законски влегуваат во интернет-просторот, а кога веќе ќе се најдат таму доаѓа процесот на прочистување.

Ќе “готви“ ли Груевски по рецептот на Филе? Дијалогот на високо ниво не е празна вежба. Тој е рецепт како почетокот на преговорите да стане реалност. Ова го истакна еврокомесарот за проширување, Штефан Филе, по последната рунда разговори од дијалогот на високо ниво со премиерот Никола Груевски. Судејќи по изјавите на еврокомесарот, двете клучни “состојки“ од овој рецепт се - европската агенда и Охридскиот договор, “зачинети“ со добрососедските односи. Ќе се води ли премиерот по рецептот на Филе?

Н

продолжува од стр.57

о, она што можеби треба да загрижува во целата таа приказна е кога и каде ќе удри “стапот“ откако три пати по ред Европската унија преку дијалогот на високо ниво ни го дава “морковот“. Тешко е да се претпостави што “зготвија“ на посебните средби зад затворени врати, еврокомесарот Филе и премиерот Груевски и Филе и владиниот коалиционен партнер Али Ахмети. Најверојатно, тоа ќе го откријат тие самите во периодот што следува. Но, судејќи според она што го потенцира еврокомесарот, Охридскиот рамковен договор и добрососедските односи ќе бидат точките околу кои ќе се кршат копјата. А всушност, тоа беа и пораките од самиот Филе. Наместо конкретни резултати од сработеното досега преку дијалогот на високо ниво, акцентот на еврокомесарот како во Собранието, така и во Владата по средбата со премиерот беше ставен на меѓуетничките и на добрососедските односи. “Иднината лежи во вашата споделена визија за вашата земја, а Европската унија и Рамковниот договор треба да бидат клучниот елемент на таа визија и сите ве охрабрувам да ги следите“, порача Филе. Потенцирајќи ги добрососедските односи,

првпат во дијалогот на високо ниво, тој додаде: “Разговаравме за важноста на добрососедските односи, што е прв пат во рамките на дијалогот. Пораката до премиерот и до министрите во Владата е дека треба да продолжите да се обидувате да ги подобрувате односите со сите ваши соседи, конструктивно, сочувствително, имајќи ја предвид чувствителноста на партнерите“, рече тој. Несомнено е дека премиерот Груевски јасно го прочита вака експлицитно презентираниот “рецепт“ на Филе. Дали ќе ја “готви“ политичката сцена по тој терк, тешко е да се претпостави. Тоа велат познавачите, најмногу ќе зависи од договорот меѓу раскараните владини коалициони партнери. Преведувачите на “Дневник“ скроија ревизија на Рамковниот договор Заедничката колумна на премиерот Никола Груевски и еврокомесарот Штефан Филе, објавена во „Дневник“ предизвика бурни реакции во јавноста. Таму стоеше дека “Владата почнала ревизија на Охридскиот договор“ што веднаш се протолкува како соопштение дека премиерот, поддржан од Филе, решил да го отвори Рамковниот, како што веќе бараат партиите од албанската етничка припадност, но и некои организации од македонската дијаспора. Владата побрза со демант- Дневник направил грешка во преводот – зборот „преглед“ во Дневник погрешно го превеле како ревизија.

www.kapital.mk

Капитал број 673 19.09.2012

бум-треС

КомеНтар

хрватска отпушта 10.000 административци

Д

одека во Македонија на интернетстраницата на Агенцијата за администрација дневно осамнуваат по неколку огласи за вработување во државната и во јавната администрација, Хрватска најави намалување на својот државен апарат за 10.000 службеници. По оценката добиена од рејтингагенцијата Фич, министерот за финансии, Славко Линч, е уште поубеден во својата одлука за заострување на мерките за фискална консолидација, а вака ќе се заштедат една милијарда куни, односно 135 милиони евра.

НиКола ГруевСКи

премиер на Р.М.

Д

олку се соочиме со нефункционирање на институциите или со непринципиелности, може да реагираме со барање за предвремени парламентарни избори... Изјави премиерот на сеопшто очекување, оти барем во нивниот рефлекс за предвремени избори никој не се сомнева.

ермира мехмети

пратеник на дуи

А

ко некому му е тесно во Владата, може слободно да излезе. ДУИ нема да ја напушти владината коалиција... А зарем некој уште верува дека нешто може да ги скара партнерите?

НИКОЛА ГРУЕВСКИ: Односите во Владата се комплексни и ние како коалициони партнери се соочуваме со предизвици за кои вложуваме напори да бидат надминати преку секојдневни контакти на различни партиски нивоа. Во потрагата по излезни решенија за предизвиците се водиме од примарната цел за создавање простор за ефикасно и непречено спроведување на реформите и во таа насока, би истакнал дека Владата и државната управа работат со полн капацитет и предизвиците и различните стојалишта на политичките партии, колку и да излгедаат непремостиви, немаат потенцијал да предизвикаат дестабилизација на меѓуетничките односи и тензии во општеството.

59

Г.Г. СтефаН

архиепископ

Н

ауката не треба да се плаши од верата и обратно. Тие не можат едно без друго...

Со оваа изјава на архиепископот и со повикот на ректорот на УКИМ, Велимир Стојковски, до професори академската година да ја почнат со молебен се отвори прашањето дали молитвата е с$ што & преостана на државата?... Скраја било.

twitter 1

Cene@Ce_ne

2

Antonio Miloshoski@AMiloshoski

3

Rodrigo Da Silva@Mr_Begemot

Рецесија - Као ова до сеа беше Прогресија?

Светот останува на младите, СДСМ на Б.Ц.

Што се не истрпела Маќедонија, не па Талат

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

За лидерските работи...

М

еѓу многуте патетични дефиниции за тоа што значи да се биде лидер има една која вреди за внимание - лидер е оној што гледа повеќе од другите, подалеку од другите и што е најважно - гледа многу ПРЕД другите да видат! Еден истакнат аналитичар пак, оценува дека на Балканот лидерите се ендемски вид политичари. Затоа, малкуте примери со потези кои ги повлекоа некои политичари од соседството во насока на надминување на популизмот, заобиколување на национализмот и градење една модерна дипломатија остануваат запаметени. Балканскиот политичар (со амбиција за лидер) мора да биде начисто со неколку теми. Лидерот мора да знае дека на терезијата на “бурето барут“ историјата и географијата тежат помалку од просперитетот и од економијата. Да ги заузда националистичките нагони и да расчисти со фактот дека балканска држава има само една опција– да обезбеди квалитетно образование, сигурна здравствена заштита, економски стандард... Поранешниот претседател на Србија Борис Тадиќ има една легендарна изјава во која порачува дека се што се случило во 20-тиот век треба да остане таму. А дека предизвикот на новото време на Балканот треба да биде да му покаже на Западот дека тука не живеат (само) дивјаци. Извинувањето на Тадиќ за Сребреница, поклонувањето пред хрватските жртви во Вуковар, ставот на неговиот колега од Хрватска Јосиповиќ дека треба да се даде почит на Србите загинати во Книн- ова се примери на помирување за кои “Капитал“ пишува на следните страници, а кои демонстрираат лидерство. Каде се во оваа балканска приказна македонските херои? Изгубени во трката да се доближат до електоратот за глас плус, наместо кон помирување се упатија кон нова битка за единствената цел пред себе власт, власт и само власт. Од нив лидери нема да биде...

капитал број 673 19.09.2012

60

www.kapital.mk

политика

Да Сакаа, Друго ќе беше...

Што требаше да нап да биде вистинско п Идејата на министерот за одбрана, Фатмир Бесими, преку Слупчане да тргне процесот на помирување остана баталена за некои подобри времиња и жигосана како зло, додека целото внимание повторно се насочи кон политичките препукувања и можноста за нови предвремени избори и борбата за власт. Но, „Капитал“ анализира - ако нејзината реализација е де факто погрешна, зошто да не се дебатира за суштината на самата идеја? Дополнително, што во регионот веќе има такви примери... Таму каде што има вистински државници пишува:

катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

М

фотоархива на капитал

елодрамата која се случува во Парламентот за законот за бранители, што на пластичен начин ја отслика театралноста на македонската политика и циркузоидниот облик на којшто функционира државата во моментов, сосема ја фрли во заднина главната тема со која почнаа сите случувања - процесот на помирување со кој министерот Фатмир Бесими ја оправда одлуката да отиде заедно со војници од АРМ, да положи цвеќе и да се поклони во името на македонската армија пред спомениците на загинатите борци од ОНА. Хаосот кој се случи по оваа постапка, кризата во владината коалиција, острите изјави што треба да сведочат за гневот кај коалициските партнери и нивните меѓусебни несогласувања и пред с$, комедијата со трагични примеси во која се претвори македонското Собрание како мегдан за меѓупартиски пресметки станаа главна преокупација. Целото внимание се насочи кон расплетот, за кој ако се суди и по последната изјава на премиерот Никола Груевски од викендот, најверојатно, ќе се одвива преку ново, предвремено гласање догодина напролет. Токму затоа, идејата на Бесими за помирување остана баталена за некои подобри времиња и жигосана како зло. Но, „Капитал“ анализира - ако нејзината реализација е де факто погрешна, зошто да не се дебатира за суштината на самата идеја? Македонските лидери не успеаја да најдат вистински начин на кој може и треба да се изведе процесот на закопување на секирите, па ако се согласиме со општиот впечаток дека обидот за помирување, дури

и да произлегувал од искрени намери, а не од такви за зголемување на партиските рејтинзи (оти искуството зборува токму за такви обиди), помина неславно и со реализација која само дотури масло на огнот, сепак, прашањето е едно зошто и до кога македонските политичари ќе останат заглавени во матрицата на партиските калкулации и жедта за власт? Анализата на „Капитал“ покажува дека во државите од поранешна Југославија владее една позитивна реторика, проевропска, демократска и космополитска. Ако се слушнат изјавите и пораките на српското и на хрватското државно раководство, во нив најмалку ќе може да се препознаат елементи на балканскиот национализам и на закоравеноста, која за овие две држави и тоа како била одлика. Македонија и нејзиниот национализам никогаш не биле толку експонирани како српскиот или хрватскиот. Затоа, ако овие две држави, кои паметат големи војни и кои изгубија многу животи во истите, умеат да влезат во една друга шема на размислување, зошто тогаш Македонија останува затворена во чудни рамки кои само го кочат нејзиниот развој. Потегот на Бесими апсолутно е неприфатлив ако тоа не е резултат на целокупна државна стратегија. Но, многу експерти се сомневаат во нешто сосема друго - имајќи ги на ум процесите од целото соседство, тие велат дека не е исклучено од нашите лидери да било побарано истото - подадена рака за помирување. За разлика од власта во Загреб и во Белград, капацитетот на оваа Скопје да го изведе тоа се покажа никаков. „Капитал“ ви пренесува како се прави тоа кога вистински се сака!

„Усташко–четничко“ помирување

Најсвеж пример е хрватскиот претседател, Иво Јосиповиќ. Шефот на хрватската држава беше недвосмислен во пораките за помирување кои ги испрати летово на централната прослава во Книн, на 17-годишнината од најголемата акција за ослободување која ја презела хрватската војска во 1995 година против Србите кои

во реонот на тој град имале прогласено слободни територии. Секоја година во Книн се слави денот на победата и татковинската благодарност и денот на хрватските бранители, но годинава беше првпат хрватската власт да прати јасна порака дека е дојдено време на помирување со српските граѓани и на оддавање почит на идеалите за кои тие се бореле. Целото државно раководство, предводено токму од шефот на хрватската држава, порача дека мора да се признаат српските жртви, затоа што како што рекоа, тоа е начинот Хрватска да победи во мир. „Хрватска тука победи во војна, но Хрватска мора да победи во мир. Голема е заслугата на нашите бранители, ја одбранивме нашата слобода, ги сочувавме нашите граници, ја одбранивме демократијата. Но, ние мора да победиме во мир, а да победиш во мир денеска значи да се совладаат проблемите, да се обезбедат човековите права, да се осигураат верските слободи, националната припадност, да се обезбеди и да се гарантира просперитет на секој нас граѓанин. Мора да подадеме рака на нашите сограѓани од српската националност и да се признаат нивните жртви. На нивните жртви мора да се поклониме“, изјави Јосиповиќ. Неговиот говор предизвика и по некој свиреж кај собраниот народ, но на крај доби голем аплауз. Истиот тон на помирување се чувствуваше и во говорот на хрватскиот премиер, Зоран Милановиќ: „Ние не го славиме својот празник за да уживаме во туѓата неволја, ниту да се насладуваме на туѓите маки кои исто постоеја и нив мора да ги признаеме, оти тоа е човечки. Тука сме да славиме само за да го извлечеме од себе она најдоброто. Хрватската држава во дадени моменти беше под нивото на својата задача и тоа мора да го признаеме. Но, од тоа ние мора да научиме, да станеме подобри, затоа што тоа беше наша војна, одбранбена, човечка, хумана, а само тоа се вредностите со кои влегуваме во Европа“. За првпат на одбележувањето на годишни-

www.kapital.mk

Капитал број 673 19.09.2012

политика

61

прават за Слупчане помирување? ната на Олуја во Книн во делегацијата на претседателот на државата присуствуваше и претседателот на Српскиот демократски форум, Вељко Џакула, лидер на партијата на српското малцинство. Неговото присуство предизвика бурни реакции и меѓу хрватските бранители, но и меѓу самата српска заедница, која во тој потег виде обид за доближување или за добивање некаква противкорист. Она што дополнително е интересно е дека годинава на прославата членовите на хрватските бранителски здруженија не носеа униформи, туку бели или зелени маици со натпис „Хрватски бранители, Олуја 95“. Хрватските медиуми не пропуштија да споменат дека во врска со акцијата „Олуја“ има поделени мислења за начинот на којшто хрватската војска ја извела борбата, па се забележува дека над српското население, над 200.000 Срби, и над нивниот имот е извршен егзодус.

„Вол стрит журнал“ како медијатор

Но, ваквиот епилог во Книн има и своја претходница. Процесот тргна пред две години.

Ѓорге Иванов

претседател на Р. Македонија

Претседателот на државата и врховeн командант на македонските вооружени сили, Иванов, исто така не ја дели визијата на Бесими за помирување. Ден по Слупчане излезе со коментар дека мора да се спроведе истрага и да се најдат одгворни за инцидентот, со став дека македонската армија не е инволвирана и дека луѓето кои отидоа да положат цвеќе тоа го направиле своеволно, без почитување на хиерархијата.

Фатмир Бесими

Никола Груевски

министер за одбрана

премиер на Р. Македонија

„Мојот став го кажав во однос на настанот во Слупчане и мислам дека поентата од целиот случај е дека ние меѓусебе треба да се почитуваме и да сфатиме дека живееме во иста куќа и имаме заедничка иднина. Длабоко верувам во тоа што го кажувам. Дневнополитички можеби тоа звучи идеализирано, но тоа е Македонија во која верувам и во која може да успееме“. Оваа изјава на Бесими може да звучи идеално, но истата губи секаква тежина ако се земе предвид фактот дека тој во Слупчане отиде само со министри Албанци, „криејќи“ се од Груевски. Тоа не е дефиниција за помирување.

Македонскиот премиер воопшто не се огласи за процесот на помирување за кој говори неговиот министер за одбрана. Неколку недели по настанот тој само кажа дека нема никаква врска со настанот, дека Бесими отишол во Слупчане своеволно, за што дури бил и укорен, со што практички, сосема ја фрли во заборав идејата дека е дојдено време да се смени пристапот и односот кон припадниците на ОНА. Груевски, напротив, го поднесе во Собранието законот за бранители, со што помирувањето отиде во сосема друга насока.

капитал број 673 19.09.2012

62

www.kapital.mk

политика Раката кон Загреб Тадиќ ја подаде со посетата во Вуковар. Тој и Јосиповиќ се оценети како „ендемски вид државници“ на Балканот, смели во своите потези и со јасна визија дека на западните земји мора да им се покаже дека на Балканот не живеат (само) дивјаци!

Колумната на Борис Тадиќ во „Волстрит журнал“ насловена „Извинување за Сребреница“, а потоа и испораката на генералот на српската армија кој го водел масакрот Ратко Младиќ во Хаг, беа јасен показател на подадена рака од Белград кон Сараево. Освен Јосиповиќ, за кого нашиот професор Стево Пендаровски вели дека е еден од „ендемските“ видови државници на Балканот, претходниот српски претседател Борис Тадиќ, исто така, одигра клучна улога во хрватско–српското помирување. Го посети Вуковар, градот кој освен Книн е еден од симболите за хрватската „домовинска“ војна, каде што загинаа 2.500 Хрвати. Тадиќ кажа дека сака да се поклони пред сите невини жртви: „Ова е 21 век. Ајде да го оставиме 20-тиот зад нас. Мора да покажеме дека умееме, а мора и на Западот да му покажаме дека овој дел од Југоисточна Европа не е таков каков што тие го замислиле. Та, ние не сме дивјаци. Многу сум среќен што во регионов наидов на државник од калибарот на Иво Јосиповиќ и што тој ја дели мојата визија“, изјави Тадиќ за „Јутарњи лист“. Овој потег не беше единствен

помирувачки кој го направи Тадиќ. Преку колумна во влијателниот американски весник „Волстрит журнал“ со наслов „Извинување за Сребреница“ тој кажа колку жали за масакрот. Околу 500 загинати бил првичниот биланс, но вкупниот број на жртви во следните неколку дена се искачил на 8.000. Овој страшен злочин на српската армија под водство на генерал Ратко Младиќ резултираше потоа со воздушен напад и бомбардирање на Србија од страна на НАТО Алијансата. Во новиот век, Тадиќ вели дека на ова мора да се заборави. Да се извлече поука дека не смее да се повтори и да се даде сигнал дека мора да се живее заедно. Дека Тадиќ не зборува напразно покажа набрзо потоа – Белград го испорача Младиќ во Хаг, да му суди Меѓународниот суд на правдата како на воен злосторник.

тРЕНиНГ ЦЕНтаР На МакЕДоНСка БЕРЗа Проект реализиран во соработка со конзорциумот на Виенската берза со поддршка на Европската банка за обнова и развој

Основната мисија на Тренинг центарот е овозможување на континуирана и висококвалитетна едукација на сите пазарни учесници

пРва оБука

„пРиНЦипи На паЗаРитЕ На капитал„ започнува на 18.10.2012 година

За повеќе информации посетете ја нашата веб страница www.mse.mk или пратете порака на: treningcentar@mse.org.mk

www.kapital.mk

Капитал број 673 19.09.2012

интервју

Кристина Депо корпоративна општествена одговорност

диреКтор за марКетинг и КомуниКации во ШпарКасе банКа

стратешки приоритет на шпаркасе банкаМакедонија фотографија:

и. тодоровски XX шпаркасе годинава, освен како генерален спонзор на 33-тото издание на фестивалот “Браќа Манаки“, е спонзор и на “трето полувреме“ на дарко Митревски. како дојде до оваа соработка? Соработката со Манаки е веќе трета година по ред и на наше големо задоволство, ќе продолжи и понатаму. Вредностите на фестивалот се совпаѓаат со вредностите на нашата групација, а со тоа и со Шпаркасе банка-Македонија. Фестивалот го докажа својот квалитет и оваа година, но и во иднина верувам дека ќе го задржат истиот ентузијазам и професионалност. Нашата соработка е квалитетна и се темели на

заедничкото задоволство. “Трето полувреме“ е приказна сама за себе, независно од Манаки. Многу ми е драго што уште на почетокот на овој голем филмски проект успеавме да го согледаме неговиот потенцијал и да ја обезбедиме нашата поддршка. Од оваа дистанца, можам да им се заблагодарам на Роберт и на Дарко за тоа што ни се обратија и секако, на Горјан Тозија-Медо за реализацијата на нашата поддршка. Создадовме филм кој ќе биде гледан и ќе остане запаметен во македонската кинематографија. Од една страна, имаме одлична оригинална идеја, врвна филмска екипа, а од друга страна, финансиски средства кои овозможуваат сето тоа да се реализира. Верувам дека партнерството меѓу Шпаркасе банка, “Трето Полувреме“ и Кино Око ќе биде поттик за други бизнисфактори да се вклучат во поддршка на

63

филмската уметност, бидејќи да бидеме искрени, нема уметност без пари.

XX што значи за шпакрасе банка да се биде спонзор на една од најпрестижните културни манифестации во земјата? Тоа е голема привилегија и огромна одговорност. Манаки е институција која асоцира на професионалност, квалитет и грижа за својата публика. Многу слично со вредностите на Шпаркасе банка - секогаш да го направиме најдоброто за нашите клиенти, а тоа да биде на професионален и на квалитетен начин.

XX дали тоа значи дека од вашата банка можеме да очекуваме нови проекти во македонската култура? Ние секогаш сме отворени за соработка. Кај нас не постојат универзални решенија – секој што ќе побара има право на поддршка креирана само за него. Со тоа му посветуваме внимание, време и привилегираност. Никогаш не можете да знаете што лежи во еден проект. Ова особено важи за помладите креатори, оние кои мака мачат за да се пробијат и да ја оживеат својата идеја, визија.

XX според вашето искуство, зошто во Македонија спонзорствата и донациите во културата се во рудиментирана форма, можеби Законот за донации и спонзорства е некакво ограничување? Не мислам дека Законот за донации и спонзорства претставува ограничувачки фактор. Верувам и страв ми е да помислам колку одлични проекти чекаат подобри времиња. Мислам дека компаниите с$ уште не се свесни за значењето на опшествената одговорност на проектите или спонзорствата. Зборувам за долгорочни проекти, не за еднократните донации и спонзорства. Културата на една земја е нејзиното лице и опачина, она што луѓето прво го забележуваат, го паметат и го пренесуваат едни на други. Од друга страна, компаниите кои преку проекти од ОО вложуваат во општеството ја чуваат својата репутација, ги мотивираат своите вработени, го намалуваат ризикот од кризни ситуации. Значи, имаме совршен спој. Компаниите треба да гледаат на поддршката за овие проекти како на инвестиција во општеството и да се стремат да ги максимизираат трајните ефекти кои може да ги остварат.

XX дали активностите на шпаркасе за поддршка на културата се дел од вашата определба да се биде општествено одговорна компанија? Корпоративната општествена одговорност е постојана посветеност на банката да ја покаже својата етика и да даде свој придонес за економскиот развој. Главните области кон кои сме насочени се: вложување во заедницата, културата, образованието, спортот, нашите вработени и во животната средина. До крајот на годината имаме неколку проекти што треба да ги реализираме. Шпаркасе банка ги работи сите тие проекти со големо задоволство како компанија, но и како лична сатисфакција на секој вработен. Воспоставувањето партнерски однос со заедницата во која делуваме преку размена на информации, искуство и ресурси, всушност, е пример за морално и економски успешно работење.

Капитал број 673 19.09.2012

64

www.kapital.mk

интервју

Хана Хемиле филмски продуцент од Финска

Македонија може да биде интересна за филмските продуценти пишува:

Петре Димитров

petre.dimitrov@kapital.mk

фотографија:

Хана Хемиле XX Како филмски продуцент, може ли да ни кажете во колкава мера филмската индустрија е погодена од финансиската криза во Европа, но и од глобалната криза воопшто? Колкави се последиците во поглед на буџети, квантитет и квалитет на продукцијата? Светската филмска индустрија веќе беше почнала да минува низ големи структурни промени кога економската криза ја погоди Европа. Главните извори за финансирање на европските филмови се состоеја од авансите исплатени од кино и ДВД-дистрибутерите, претпродажбата на ТВ-каналите, грантовите, кредитите и приватните инвестиции. Со оглед на тоа што голем дел од помладата популација практикуваат бесплатно да симнуваат содржини од Интернет, ДВД пазарот почна да пресушува. Затоа, и авансите на очекуваните идни приходи од филмот што дистрибутерите ги исплаќаат на филмските

Хана Хемиле e финска продуцентка која како гостинка на 33-тото издание на меѓународниот фестивал на филмска камера „Браќа Манаки“ за првпат пред македонската публика ќе се претстави со документарниот филм „Пааво Живот во пет лекции“. Инаку, Хемиле е продуцент на финскиот наградуван филм „Човекот пеликан“ и извршен продуцент на ремек-делото „Авр“ на легендата на светскиот филм Аки Каурисмаки продуценти како форма на финансирање на самата продукција, почнаа да опаѓаат. Во отсуство на помлада публика, почна да опаѓа и гледаноста на националните ТВканали, што исто така предизвика тие с$ помалку да финансираат филмски проекти. Кризата удри и по џебот на приватните инвеститори. Затоа, сега продуцентите се обидуваат да најдат начини за кратење на трошоците и сведување на ризиците на минимум. А, кога нема доволно пари за да се направат филмовите како што треба, страда квалитетот и повеќе не се можни високобуџетни филмови.

XX Како обично продукциите ги кратат трошоците? Еве еден пример. Уште еден феномен предизвикан од финансиската криза е раширената употреба на практиканти, т.е. бесплатна работна сила. Ова значи дека

родителите на овие млади луѓе преку издршката на своите деца, индиректно ги финансираат филмските продукции. Ако продукцијата во голем обем се потпира на практиканти, тоа прави огромен притисок врз неколкуте професионалци што работат на филмот. Ова повторно влијае на квалитетот на филмовите. За среќа, покрај сите овие структурни промени во филмскиот бизнис, продолжува констатниот развој на новите технологии. Тие нудат интересни можности за кратење на трошоците без да се компромитира уметничката визија на авторите.

XX Колку кризата ги натера продуцентите да бараат нови, поевтини дестинации за снимање филмови? Или пак наоѓањето нови дестинации е дел од креативната работа? Една од главните задачи на продуцентот

www.kapital.mk

Капитал број 673 19.09.2012

интервју

Моментално, наоѓањето ло кации со што помали трошо приоритет за прод ци ентите. Поради еко номската криза, еверопските продуценти многууц по ин тен -зи вн о од по ра копродуцирање на нивните но бараат нови начини за проекти. е да ги споредува различните можности: расположивата техника, достапните локации, можните комбинации за копродукција итн. Сево ова многу влијае врз уметничкиот дел од продукцијата, исто така. Моментално, наоѓањето локации со што помали трошоци е приоритет за продуцентите. Поради економската криза, европските продуценти многу поинтензивно од порано бараат нови начини за копродуцирање на нивните проекти.

XX Кои се најатрактивни локации за филмската индустрија во Европа и зошто? Од продукциска гледна точка, најатрактивните места имаат визуелно интересни локации, технички капацитети во добра состојба, искусен персонал, ниски цени, минимум бирократија и добри системи за субвенционирање. Филмските продукции секогаш се соочуваат со предизвици, нови проблеми се појавуваат постојано. Ако добар дел од овие предизвици можат релативно лесно да се решат, секако дека тоа помага при донесувањето на одлуката каде да се снима филмот. Од друга страна, пак, системот на субвенции што се даваат премногу лесно, не секогаш го зема предвид интересот на локалните засегнати страни. Затоа многу земји инсистираат повеќето од субвенциите да се користат локално или да се даваат во форма на даночни олеснувања.

XX Кои се главните индикатори што одлучуваат продуцентите и режисерите да изберат конкретна нова дестинација за снимање на своите проекти? Во овој контекст, што може Македонија како мала земја да & понуди на филмската индустрија, односно да стане атрактивна дестинација за снимање? Ако, пак, успее во привлекувањето на некои продукции, каква придобивка би било тоа за земјата? Македонија е преубава земја. Ако има гаранции дека филмскиот процес ќе се одвива мазно, цените за продукција бидат ниски и има интересни финансиски стимулации, тогаш продукциските компании ќе се заинтересираат за вашата земја. Ќе порасне бројот на Македонци со искуство во филмскиот бизнис, државата ќе прибере

Во ексклузивно интервју за „Капитал“ Хана Хемиле зборува за кризата во европската филмска продукција, барањето нови, поевтини локации за снимање, можноста Македонија да прерасне во една таква локација и за иднината на филмската продукција повеќе даночни приходи, а ќе порасне и ефектот од туризмот затоа што ќе се добие позитивен ПР од филмовите.

XX Генерално, како би ја опишале состојбата во европската филмска продукција во моментов, и нејзините перспективи? Тешко може да се снимаат филмови без копродукција. Така расте бројот на новите бизнис-релации во филмската индустрија, како и разбирањето за различните професионални и културни обичаи.

XX Сте имале ли досега искуство со македонски филмски продуценти? С$ уште не сум имала можност да соработувам со филмски професионалци од Македонија, но се надевам тоа ќе се случи брзо.

XX Каква е, според вас, улогата на фестивалите од типот на „Браќа Манаки“ и нивната важност за домашната филмска индустрија? Тие се многу корисни за локалната филмска индустрија. Европските филмски работници имаат можност да се сретнат со своите македонски колеги и да се запознаат со локациите што може да ги понуди земјата за снимање филмови.

XX Може ли да ни искоментирате за тенденциите во филмската индустрија на глобално ниво? Колкаво е влијанието на холивудските продукции наспроти европската продукција? Со оглед на тоа што има с$ помалку пари, буџетите се намалени и се избегнуваат ризици од гледна точка на содржината на филмовите.

65

капитал број 673 19.09.2012

66

на руЧек со...

www.kapital.mk

Зоран Џорле музИЧар

Музик нема Целиот свој живот, како и неговиот татко, го посветил на музиката. Вели дека има уште многу да создава на полето на македонската музика, а доказ за тоа, освен неговото долгогодишно музицирање, се и неговите ангажмани во неколку национални музички институции пишува:

Петре Димитров

petre.dimitrov@kapital.mk

фотографија:

Ивана кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

К

ако син на еден од најпознатите хармоникаши на сите времиња, Наско Џорлев, му било предодредено и тој уште на мали нозе да почне да се интересира за музика. Куќата во која

растел во Струмица постојано била полна со музичари и со пејачи од типот на култните Петранка Костадинова, Ферус, Ванчо Узунов... “Иако мојата поширока фамилија важеше за чевларска, мојот татко решил животот да го посвети на музиката. Па така, ја продал козата и си купил хармоника, на која свиреше маестрално. Тој беше многу вреден и чесен човек, па од него и јас научив колку се важни овие човечки особини“, раскажува Џорлев. Освен музиката, од фамилијата, која потекнува од Кукуш и која била расадник на неколку војводи, научил да ја сака Македонија и с$ што е поврзано со

н а ш ето м ен И то мени од богато ан р на ресто соот арабескасе одлуЏорлев њоки чивме заи сирења со четироре“. и “качат македонскиот идентитет, култура и традиција. “Татко ми, освен што беше посветен на фамилијата, цел живот работеше со музиката, ставајќи акцент на зачувување на македонскиот ритам во музиката. За тоа говорат и неколкуте негови авторски песни кои се обнародени“ На двегодишна возраст Џорлев веќе ги запознава инструментите, а на седумгодишна возраст во основното музичко училиште почнува да свири клавир, наместо виолина, која му била фаворит. “Професорот му кажал на татко ми дека

www.kapital.mk

ев

капитал број 673 19.09.2012

на руЧек со...

ката крај

не ме бива за виолина, па му предложил да свирам клавир. По извесно време му кажав на татко ми дека јас, сепак, сакам да свирам на виолина и му реков дека нема да продолжам да учам доколку не ми се исполни желбата.“ Кога виолината конечно доаѓа во негови раце, Џорлев доживува преродба. “С$ излезе од мене. Сите го констатираа мојот талент и се чудеа како само за шест месеци на десетгодишна возраст можам да свирам толку убаво.“ Во овој период доживува уште еден пресврт. Неговата фамилија од Струмица се сели во Скопје. “Беше прекрасно да се расте во Струмица. Живеев во мало каде што имаше многу деца, па преселбата во Скопје ми дојде некако тешко и целиот фокус го ставив на училиштето. Бев дел од сите можни секции, од литературна до ликовна. Сестран. Таков сум уште од дете.“

Татко ми бе огу вреден па од него ишјаесмн сен човек, научив колку исече важни овие човечк и особин

и

67

капитал број 673 19.09.2012

68

www.kapital.mk

на руЧек со...

Мора да си упорен во тоа што го правиш, но тоа не значи дека треба да газиш преку другите

никогаш не цна да го направиш тоеа до што го сакаш

не сакам да се “шлепам“ на другите. сакам с$ да заработам со свој труд

Во петто одделение го добива првиот грамофон и почнува да слуша класична и џез-музика. Првата плоча која ја купил е минијатури за виолина од Исак Перман. “Плочата постојано свиреше. Буквално ја излижав од слушање. Во тој период ни на крај на паметот не мислев дека еден ден ќе свирам народна музика. Мојот сон беше да бидам солист и да свирам виолина.“ Основното училиште го завршува како еден од првенците на генерациите, но и покрај неговиот талент, уште тогаш на своја кожа сфатил дека не секогаш талентот и посветеноста носат успеси. “Имав чувство како да ме рушеа луѓето околу мене. Како да не сакаа да одам напред. И искуствата со натпреварувањата на национално и на сојузно ниво ми покажаа дека некогаш познанствата и врските носат поголем успех отколку фактот колку некој има талент за музика. Затоа, размислував образованието да го продолжам во медицината.“ За среќа на македонската музика, сепак, Џорлев го продолжил образованието во средно музичко училиште, а секој викенд и распуст практички, го усовршувал и го проверувал на свирки со неговиот татко. “Гледав да бидам што е можно повеќе со него, бидејќи тој често отсуствуваше од дома. Кога пораснав, ми кажаа дека тој за прв пат ме видел дури по 40 дена од моето раѓање, поради турнејата на која бил. Се плашам дека јас сега го правам истото со моите деца - Наско, кој има 18 години и свири гитара и Мартин, кој има 11 години и свири хармоника - па се трудам што е можно повеќе време да бидам со нив. Истото важи и за мојата сопруга Офелија, која многу потсетува на мајка ми, која беше стожер на фамилијата и имаше разбирање за с$.“ Во втора година средно училиште го има првиот соло-настап со Македонската филхармонија, а во истиот период добива награда во Херцег Нови, што му го враќа победничкото чувство, кое често му било оспорувано. Образованието го продолжува на Факултетот за музичка уметност на виолина, а првото работно искуство, хонорарно, го стекнува во Македонската телевизија, како дел од оркестарот на националната телевизија.

“Беа тоа убави времиња, со самото тоа што бевме млади. Музичарите работеа многу, затоа што за разлика од денес, тогаш недостигаа кадри, и се бараа млади таленти.“ Во тоа време, како млад човек, кој секогаш сакал и работел за позитивни промени, е и претседател на Студентскиот сојуз на Факултетот за музичка уметност и претседател на Работничкиот совет на Македонската опера, каде што работел неколку години. Извесно време е дел и од оркестарот Чалгии, а десетина години е член и на групата Евергрин. “Никогаш не сум се срамел да кажам дека заработував и заработувам од т.н. тезги и свадби. Не сакам да се “шлепам“ на другите. Сакам с$ да заработам со свој труд. Од татко ми научив многу работи за таа работа. Битно е чесно да си заработиш, без да страдаат другите.“ Во 2000 година станува професор во музичкото училиште Илија Николовски Луј, а подоцна и директор. “Бидејќи како ученик имав можност да видам што му недостига на образованието, додека работев таму се потрудив да направам повеќе реформи. Колку успеав во тоа можат да коментираат другите.“ Од минатата година пред него е нов предизвик - директор е на националниот ансамбл Танец. “Бев дел од неколку музички институции. На сите можни начини секогаш се трудев, како и татко ми, и јас да оставам печат за доброто на македонската музика. Некои ја видоа таа моја доблест, некои не, што е нормално. Јас сум еден од ретките музичари кои успеаја овде, иако имав многу понуди за надвор. И нема да застанам тука. Музиката нема крај. Постојаната инспирација и потребата за креативно изразување ќе вроди создавање на нови дела, можеби подобри и поупешни од претходните“. Во периодот што следува треба да излезе неговиот нов албум со иструментална музика, со кој ќе се потруди да го надмине големиот успех на претходниот, а во меѓувреме, наоѓа време и да засвири со ансамблот Џорлеви, од кој е дел со години, како и за неговата авторска телевизиска музичка емисија “Зоро зори“, која се емитува на Македонската телевизија.

СЕМИНАР за СМЕТКОВОДСТВО – ПРИМЕНА НА МСС ПРОГРАМА НА СЕМИНАРОТ

1. МСС 2 – ЗАЛИХИ, МСФИ за МСЕ (Оддел 13).

• Дефинирање на залихите согласно стандардот, • Мерење на залихите и методи на вреднување на залихите, • Сметководствено евидентирање на производството и залихите, • Практични примери (земјоделски и индустриски производи, прехрамбени продукти,вино).

2. МСС-17 НАЕМИ, МСФИ за МСЕ (Оддел 20).

• Дефинирање на наемите согласно стандардот, • Финансиски и оперативни наеми, • Сметководствено евидентирање на наемите со практични примери.

3. МСС-18 ПРИХОДИ, МСФИ за МСЕ (Оддел 23).

• Дефинирање на приходите согласно стандардот, • Сметководствено евидентирање на приходите со практични примери.

4. МСС – 11 ДОГОВОРИ ЗА ИЗГРАДБА,МСФИ за МСЕ (Оддел 23).

• Дефинирање на приходите од договорите за изградба согласно стандардот, • Сметководствено евидентирање со практични примери.

5. ЗАКОН ЗА ВРШЕЊЕ НА СМЕТКОВОДСТВЕНИ РАБОТИ.

6. ИЗМЕНИ ВО ЗАКОНСКИ ПРОПИСИ.

7. ПРАШАЊА И ОДГОВОРИ.

Семинарот ќе се одржи во: САНДАНСКИ во х. САНДАНСКИ од 26 - 29 Септември 2012 година Предавачи на семинарот: Славчо Николовски и Златко Митревски. Котизацијата за учеството и семинарскиот материјал изнесува 2.500 денари и се уплаќа на жиро сметка на СФИД ДОО Скопје, 300000000125554, депонент на Комерцијална банка АД. За претплатниците на Годишна претплата со вклучени семинари, учеството е бесплатно. Секој учесник добива потврда за активно учество на семинарот. Цената на аранжманот за сместување на база три полупансиони и превоз, изнесува: • 10.000 денари за сместување во двокреветна соба, • 12.000.денари за сместување во еднокреветна соба, а се уплаќаат на жиро сметка на Т.А. ТУРИСТ ДООЕЛ БИТОЛА, 500000000020009, Стопанска банка АД Битола. Пријавувањето на учесниците за семинарот трае до 24 Септември 2012 година. Дополнителни информации во СФИД доо Скопје на тел.

02/3237-066, 3216-247, 3214-231 или 070/221-037.

Iomega Personal Cloud Ви ја претставуваме револуционерната технологија што ќе Ви овозможи заштита и споделување на Вашите податоци. Персоналниот облак на Iomega е патентирана технологија која преку интернет ги поврзува Iomega уредите за мрежно складирање (анг. storage) со други уреди како персонален компјутер, Mac и други. За разлика од јавните и приватните cloud апликации, персоналниот облак е комплетно поседуван и менаџиран од Вас. На тој начин содржината и пристапноста се секогаш под Ваша контрола, а Вие никогаш повеќе нема да имате кориснички и претплатнички трошоци. Со два или повеќе Iomega уреди за мрежно складирање, персоналниот облак може автоматски да копира и преместува податоци од Вашиот дом или канцеларија до друга локација. Имајќи ваква копија на страна може да бидете сигурни дека Вашите податоци се безбедни во случај на катастрофа. Исто така, персоналниот облак овозможува корисниците да пристапат до датотеките од оддалечени локации – дозволувајќи им на членовите на облакот лесен преглед, промена и споделување на датотеките од било кое место со интернет пристап. Безбедноста, како шифриран пристап и лозинка, осигуруваат дека податоците складирани во персоналниот облак не можат да бидат достапни за неавторизирани корисници. Одржувањето комплетна контрола врз Вашите податоци никогаш не било полесно!

Логин Системи

Ул.Прашка 23, 1000 Скопје e-mail: emc@loginsys.com.mk тел: (02) 30 90 099

• Можност да поканите до 250 членови • Копирајте датотеки помеѓу компјутерите, исто како и кога би биле поврзани на локална мрежа • Функционалноста со влечење и пуштање (анг.Drag&drop) обезбедува на лесен начин безбедно да преместувате големи датотеки • По првото поставување речиси и нема потреба од понатамошно одржување • Заштитата со шифрирана врска и лозинка ги блокира сите неавторизирани корисници • Прикачувајте и споделувајте датотеки додека патувате