682- Kapital Magazin

n cover story: Слободната трговија и не е толку слободна........16 стр. n економија: Кредитна суша од Запад............................................30 стр. n Што да очекува Македонија во декември со „повампирени“ комшии?

број 682 цена 100 ден. | 22 ноември, 2012, четврток | година 14

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

вО ОвОј БрОј

intervju

Илијанчо Гаговски директор на мајкрософт-македонија

Windows 8 го вади најдоброто и од PC и од таблет -уредите

Капитал број 672 12.09.2012

 COVER STORY: Слободната трговија и не е толку слободна........16 стр.  ЕКОНОМИЈА: Кредитна суша од Запад............................................30 стр.  Што да очекува Македонија во декември со „повампирени“ комшии?

4

НАВИГАТОР

БРОЈ 682 ЦЕНА 100 ДЕН. | 22 НОЕМВРИ, 2012, ЧЕТВРТОК | ГОДИНА 14

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

ВО ОВОЈ БРОЈ

INTERVJU

Илијанчо Гаговски директор на Мајкрософт-Македонија

Windows 8 го вади најдоброто и од PC и од таблет -уредите

Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Marks i Engels, br.7, zgrada 1, vlez 1, kat 6, stan br: 31 i 32, p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 aleksandra.nikolova@kapital.mk Pretplata na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplata@kapital.mk Reklama i oglasi: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.mk aleksandra.stojmenova@kapital.mk Specijalni prilozi: Gordana Mihajlovska gordana.mihajlovska@kapital.mk Ovlasten praven zastapnik: Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Ivana Kuzmanovska Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka. РЕГИОНАЛНИ ПАРТНЕРИ НА кАПИТАЛ

www.kapital.mk

сОдРжИНА

ИздВОјуВАме

07 Навигатор 16 cover story

(Не)слободна трговија

Нетарифните бариери с$ поголема пречка за извоз Слободната трговија и не е толку слободна

24 иНтервју

ИлИјаНчо ГаГовскИ директор на МајкрософтМакедонија Windows 8 го вади најдоброто и од PC и од таблет-уредите

30 аНализа

Европските банки ги секнаа парите за регионот Кредитна суша од запад

Непризнавање сертификати за квалитет, бавни царински процедури, административни пречки, квоти за увоз, намалено инфраструктурно поврзување - се мерките кои с$ почесто ги користат земјите како нетарифни бариери за заштита на домашното производство. истите проблеми се таложат со години и речиси немаат крај. иако бизнисмените бараат владите да се воздржат од воведување заштитни мерки, како што се зголемува конкуренцијата, така пазарите стануваат с$ позатворени.

XX Стр. 16

33 СпецијалеН прилог корпоратИвНа општЕствЕНа одГоворНост

77 меНаџер

кратење на трошоците во време на рецесија Како успешно да менаџирате со набавките?

82 иНтервју

драГаНа ЃЕрМаНовИќ, експерт за стратешки онлајн-комуникации пред нас е најбогатата прера!

85 политиКа

ахмети в недела ќе ги собере албанските лидери од регионот македонија домаќин на најголемиот албански празник во историјата!

90 аНализа Капитал

до каде ќе одат "повампирените" комшии?

95 КолумНа

ГИдЕоН рахМаН, главен колумнист на „Фајненшал тајмс“ за надворешна политика ако Британија ја напушти унијата, ќе изгуби европа!

97 editorial

катЕрИНа сИНадИНовска (с)лепило!

16 датум

предлогот на еврокомесарот за проширување Штефан филе, македонија во декември да добие датум за преговори со обврска во рана фаза да го реши спорот за името, го разбуди подзаспаниот Балкан во однос на билатерланите прашања на македонија со соседите. во ваквата заинтересираност, аналитичарите гледат политичка и дипломатска игра која по с$ изгледа уште долго ќе го држи Балканот раскаран. во вакви услови - кои се реалните можности за македонија да добие датум за преговори?

XX Стр. 90

98 од личеН агол

ГораН арсов субвенциите се зло

101 фељтоН

Фељтон Зошто Маркс бил во право бр.8 приказната за пазарната економија

104 На ручеК Со...

д-р ФЕрИд МухИќ, професор, филoзоф и публицист Секое растение најдобро расте само

90

Балканот повторно се здружува. Проектот “Бизнис плус” произлезе од се поголемата потреба на едно место да се најдат дневни вести и информации за важни настани од балканскиот регион. Информациите кои Ви се потребни за подобро работење во балканскиот регион секој работен ден, наутро, Ви ги испраќаме на Вашата e-mail адреса или истите можете да ги најдете на веб-страницата

www.biznis-plus.com за само

500 денари месечно.

Ексклузивните информации се резултат на заедничка работа на уредувачките партнери кои уживаат голема доверба во нивните земји. “Бизнис плус” е заеднички проект на следните печатените медиуми:

Business.hr (Хрватска), Casnik Finance ( Словенија), Kapital Media Group ( Македонија), Novi Magazin (Србија), Oslobodjenje (Босна и Херцеговина) и Vijesti (Црна Гора). Дознајте го во утринските часови она што другите ќе го дознаат попладне или дури следниот ден! Регистрирајте се за бесплатен newsletter! Искористете го бесплатниот пробен период до крајот на ноември!

Нарачка и повеќе информации на: pretplata-mk@biznis-plus.com или на телефон +389 2 3298 110

...Навигатор... Стигна првата преСуда

10 години затвор за Санадер! Поранешниот хрватски премиер за аферата „Хипо“ доби 3,6 години затвор, а за „ИНА-МОЛ“ 7,6 години. На државата ќе треба да & врати 480.000 евра за 15 дена. Ова е само прва од многуте пресуди кои го очекуваат Иво Санадер

пишува:

васе Целеска

vase.celeska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

П

о р ан еш н и от п р ем и е р н а Хрватска, Иво Санадер е осуден на единствена затворска казна во трање од 10 години, а на државата ќе треба да & врати 3,6 милиони куни (480.000 евра) и да плати судски трошоци од 37.000 куни (речиси 5.000 евра). На Санадер повеќе од една година му се судеше по обвиненијата дека е воен профитер, бидејќи во 1994 година, како заменик-министер за надворешни работи, примил провизија од Хипо банка во износ од 3,6 милиони куни (480.000 евра) и дека ги предал националните

интереси примајќи мито од 10 милиони евра од унгарската компанија МОЛ во замена за управувачките акции во нафтената компанија ИНА. Санадер за првото обвинение доби 3,6 години затвор, а за втората точка од обвинението му е одредена казна затвор од 7,6 години. Судот побара компанијата Диоки холдинг на Роберт Језиќ, вмешана во аферата „ИНА-МОЛ“, во државната каса да уплати пет милиони евра. Судскиот совет заклучи дека парите кои се уплатени на сметка на Ксеноплас (фирма на Језиќ) биле мито за Санадер. „Жупанискиот суд во Загреб по повеќе од една година изнесување докази и искази одлучи дека Санадер е воен профитер, кој примал мито во замена за предавство на економските интереси на Хрватска. Ова е прва од неколкуте пресуди кои го очекуваат“, пишува хрватскиот весник „Јутарњи лист“. „Истражната постапка неспорно докажа дека Хипо банка дала кредит во износ

од 140 милиони шилинзи. Вие тоа не го порекнувате, ама истакнувате дека нема причина за покренување казнена постапка, бидејќи ако е дадена провизија, не е оштетена Република Хрватска, но негирате дека вие сте примиле провизија. Сепак, утврдено е дека ви е исплатена провизија од седум милиони шилинзи (3,5 милиони евра), што го потврдија и неколку сведоци. Ставивте приговор на обвинението дека станува збор за воено профитерство, но вашата одбрана е отфрлена“, истакна судијата Иван Турудиќ. Се проценува дека Иво Санадер за време на шестгодишното владеење со Хрватска направил штета од 98 милијарди куни (околу 13 милијарди евра). Неговата вмешаност во аферите „Црни фондови“ и „Фими медиа“ (компанијата преку која влечел пари од државната каса) наскоро треба да доживее разврска, а хрватските медиуми пишуваат дека за сите афери не му бегаат 20 години затвор.

Капитал број 682 22.11.2012

НАВИГАТОР

> БРОЈКА

1,2

милијарди денари блок-дотации ќе добие Град Скопје од државата во 2013 година. Ова се најмногу пари споредено со другите општини. Вкупно за сите општини се предвидени блок-дотации од 13,8 милијарди денари.

ИЗЈАВА НА неделата

Метју Нимиц

посредник во разговорите меѓу Македонија и Грција во ООН

победник на неделата

“

На одделните средби и на заедничката средба изнесов предлози за надминување на спорот и изразив подготвеност да го посетам регионот. Двете страни ја изразија својата подготвеност да се надмине спорот, верувам дека тоа не е само реторика. Состојбата во регионот бара да се реши овој проблем. Посредниците ќе ги пренесат овие идеи до своите влади, да видат дали може да бидат корисни за да одиме напред.

“

8

www.kapital.mk

Македонците стануваат Бугари и Словенци

Д

ури 49% од вкупните државјанства кои ги дала Бугарија во 2010 година се за македонски граѓани, а 10,7% од луѓето кои добиле словенечко државјанство се Македонци. Ова го покажуваат податоците на Евростат до кои дојде „Капитал“. Земјите-членки на Европската унија во 2010 година доделија вкупно 810.500 државјанства. Бугарија одобри 900 државјанства, а од нив друи 450 се на македонски граѓани. Словенија има

Неизвесен извозот во Г во првата половина од

Емил Тедески

+

Во услови на криза, намалена ликвидност и ограничени извори на финансирање, еден од најголемите производители на храна во регионот, хрватската Атлантик група, успеа да обезбеди кредитен пакет од дури 307 милиони евра од Европската банка за обнова и развој (ЕБРД), Меѓународната финансиска корпорација (ИФЦ) и од четри комерцијални банки. Сопственикот на Атлантик, Емил Тедески, си обезбеди пари за да ги рефинансира старите кредити по поволни услови, нешто за што се заинтересирани речиси сите бизнисмени на Балканот. Секоја чест за Тедески, а ваквата зделка сигурно се должи и на досегашните резултати на Атлантик и на соработката со меѓународните финансиски институции. И секако во ангажираноста на компанијата да обезбеди финансиски средства на секаков можен начин во услови кога банките се свртени кон самите себе. Тедески го доби најголемиот синдициран кредит во корпоративниот сектор во Југоисточна Европа во 2012 година. Парите од овој пакет се со просечна камата од 4,7% и ќе се користат првенствено за реструктурирање на старите кредити, но и за дополнителни инвестиции во енергетска ефикасност. Ова е и еден од најголемите проекти за финансирање во регионот со аранжман на ЕБРД. Емил Тедески покажа дека Атлантик група е една од водечките компании во регионот и дека со квалитетни проекти може да се привлечат инвеститори и во неповолно економско опкружување, како што е сега.

Институтот за европски економски истражувања објави дека индексот кој превидува како ќе се движи германската економија во следните шест месеци во ноември падна на -15,7 поени. Ова е најостар пад годинава. Тоа значи дека нарачките за македонски производи од Германија, како наш најголем трговски партнер, во првата половина од 2013 година се неизвесни пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Д

овербата на инвеститорите во германската економија неочекувано се намали, а тоа го покажа индексот на Институот за европски економски истражувања, кој падна од -11,5 на -15,7 поени. Ова е најостар пад годинава на овој индекс, чија цел е да превиди како

ќе се движи германската економија во следните шест месеци. „Најголемата економија во Европа продолжува да слабее, но с$ уште нема знаци дека оди во остра рецесија“, изјави Марк Каплер, економист на Институтот. Последните податоци за бруто-домашниот производ (БДП) што ги објави Евростат покажаа дека германската економија во третиот квартал остварила минимален раст близу до нулата. Зошто проценките за германската економија се важни за нас? Очекувањата за стагнирање на германската економија се лоши вести за Македонија, бидејќи домашните компании дури 30% од производството

www.kapital.mk

доделено 1.800 нови државјанства, од кои 190 се на македонски граѓани. „Капитал“ веќе објави дека постои масовно иселување на граѓаните од земјава. Според податоците од Светската банка, 447.000 македонски граѓани се иселени од државата заклучно со 2010 година. Тоа е дури 21,9% од вкупното население. Најмногу државјанства во 2010 година доделија Велика Британија (195.000), Франција (143.000), Шпанија (124.000) и Германија (105.000). Во споредба со 2009 година, тоа е раст од 4%. Најмногу пасоши добиле лица од Мароко.

Германија д 2013 година

7,9% -15,7

падна извозот на македонски производи во Германија во периодот јануари-септември годинава

поени изнесува индексот на Институтот за европски економски истражувања, кој покажува како ќе се движи германската економија во следните шест месеци го пласираат на германскиот пазар. Во услови кога увозот во Германија паѓа, логично е дека ќе се намалат и нарачките оттаму. Тоа значи дека директорите на македонските компании кои работат со германски партнери многу брзо ќе се соочат со откажувања на договорите за работа. „Состојбата во германската економија дефинитивно е показател за тоа што н$ очекува дома. Штом проценките за следните шест месеци за Германија се песимистички, тоа по автоматизам значи намалување на производството и извозот од Македонија, бидејќи една третина од нашиот извоз завршува на германскиот пазар. Сето тоа ќе доведе до намалување на економската активност. Н$ чека тежок почеток на 2013 година“, оценуваат економистите. Анализата на структурата на трговската размена со Германија покажува дека во македонскиот извоз најзастапени се катализаторите што ги произведува британската компанија Џонсон Мети и производите од текстилната индустрија. Според податоците на Државниот завод за статистика, извозот од Македонија во Германија во првите девет месеци од 2012 година падна за 7,9%. Освен Германија, и останатите најголеми трговски партнери на земјава, како Грција и Италија, се во епицентарот на еврокризата и за нив дури нема ниту надеж дека во блиска иднина ќе излезат од рецесија. Потрошувачката во криза стагнира и тоа е сериозен проблем за оние директори кои соработуваат со грчки или со италијански компании и извезуваат таму.

Капитал број 682 22.11.2012

НАВИГАТОР

67

9

мисла на неделата

милиони евра ќе потроши Владата во 2013 година само за плаќање камати кон странски и кон домашни кредитори. Според предлогбуџетот за 2013 година, околу 26,1 милион евра се обврски за камата кон домашните кредитори. Вкупно за главнина ќе треба да плати 256 милиони евра.

лидери

П

Вистинската индиВидуална слобода не може да постои без економска сигурност и незаВисност. луѓето кои се гладни и неВработени се материјата од којашто е состаВена диктатурата.

Франклин Делано Рузвелт поранешен американски претседател

губитник на неделата

АНА ДуРлОВсКИ

о освојувањето на наградата „Фауст“, македонскиот сопран ќе одбележи уште еден успех – настап во операта Метрополитен во Њујорк со операта „Волшебната флејта“

О

КсИ ЏИНпИНГ

ткако стана нов генерален секретар на Комунистичката партија на Кина, автоматски стана и нов лидер на најголемата нација во светот

не им беше неделата

M

ТРАјКО ВељАНОВсКИ

ака мачи за да воведе ред во пратеничките клупи - пратеници му вадат запалки за да ја кренат зградата во воздух, Комисијата за труд останува блокирана од ДУИ...

С

ИВИцА ДАчИќ

рбија е рекордер во Европа според поскапувањата и зголемувањето на трошоците за живот, со раст на инфлацијата во октомври од дури 12,9%

_

АИВО ОРАВ Среде Eвропскиот парламент за евроамбасадорот во земјава, Аиво Орав, Mакедонците одеднаш станаа Славомакедонци. Се чини, тивкиот и умерен дипломат конечно го покажа своето лице. Ако не своето, тогаш она на Европската унија, бидејќи до денес и официјален Брисел молчи за зборовите на евроамбасадорот. Така, во ниту еден случај ваквата изјава на Орав не може да се смета за гаф. А ако ова е изјава со која Брисел сака да ни наметне нешто, начинот на којшто е презентирана е целосно недипломатски и непрофесионален, а самата содржина неприфатлива. Па дури и извинувањето кое го бара од Орав државниот врв во земјава, доколку се случи, нема да го избледи гневот кој со изјавата Орав ја предизвика меѓу Македонците. А ако веќе се работи за гаф и ако зад ваквата изјава не стои Брисел, тогаш во најмала рака, Унијата треба сама да си го повлече непрофесионалниот дипломат и да понуди извинување во негово име. Како и да е, со оваа шлаканица пропаѓаат сите проактивни и позитивни чекори на еврокомесарот за проширување, Штефан Филе, Македонија во декември да добие датум за преговори. Бидејќи ваквата изјава, во отсуство на осуда на Брисел, го наметнува заклучокот дека за да добијат датум од Унијата, Македонците треба да станат Славомакедонци. А таквата политика не само што е лицемерна, туку ќе ги оправда и сите досегшани размислувања дека Унијата во односите со Македонија игра со двојни аршини.

Капитал број 682 22.11.2012

10

www.kapital.mk

НаВиГатОР

ГРафиК На Неделата...

3 фаКти Кти за... К

12,9%

Огромен пад во прометот во индустријата јан-сеп 2012/2011

Извор: Државен завод за статистика

Енергија

-54,50%

Трајни производи за широка потрошувачка

-4,40%

Капитални производи

-3,90% 2,80% -60,00%

П

-50,00%

-40,00%

-30,00%

-20,00%

-10,00%

0,00%

Нетрајни производи за широка потрошувачка

10,00%

рометот во индустријата во земјава бележи континуиран пад, што е само одраз на тешката криза во која се наоѓа стопанството. Во септември годинава во однос на истиот месец лани бележи пад од 32,2%, а во првите девет месеци годинава во споредба со истиот месец лани од 13,8%.

светот низ медиумите...

Time

американскиот магазин на широко ја анализира секс-аферата која го тресе врвот на Ц Циа. интересен е профилот кој се прави за Петреус, кој поради ниски страсти изгуби една од најмоќните функции на светот. lll

The New Yorker

Според весникот, навистина е специфично колку паѓа нивото на моралот во највисокото раководство на Сад Сад. Од првата голема афера „Вотергејт“, преку „левински-Клинтон“ и сега преку шефот на Ц Циа земјата како да се гуши во блуд и неморал. lll

Der Spiegel

и германскиот магазин се занимава со секс-скандалот на шефот на Циа. Германските новинари и аналитичари анализираат дали на долг рок со ова се руши авторитетот на Сад на глобално ниво. lll

Jornal do Comercio

Соработката меѓу европските земји и нивните поранешни колонии во латинска америка с$ уште е на завидно ниво. Намалената трговска размена се должи пред с$ на неможноста од апсорпција на пазарите во европа. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1

Бугарија, Романија и Грција ги усогласија ставовите за името кон Македонија?!

2

Отворен најголемиот спа и велнесцентар во земјава

3

Маскирната униформа се откри под костумот на Ахмети!?

4

Тобако: Не пропаѓаме, продолжуваме да се шириме

26,4%

Интермедијарни производи освен енергија

-8,10%

5%

падна извозот на прехранбени производи во третиот квартал годинава, споредено со истиот период лани е намален увозот на енергенси во истиот период и достигна 281,5 милиони долари порасна увозот на овошје и зеленчук во третиот квартал годинава, споредено со истиот период лани

Продуктивноста паѓ трошоците за трудо

Годишни промени во п сектори во

земјоделство, шумарство и р рударство преработувачка индустрија снабдување со електрична е снабдување со вода градежништво трговија транспорт и складирање ситуација е присутна во Македонија објекти за сместување оваа година, а се должи на падот наи комуникации информации економската активност и финансиски во исто време, дејности на растот на вработеноста, пред со с$недвижен во дејности имот јавната администрација. научни дејности Тие што веднаш ќе побрзаат да кажат дејности административни дека платите во стопанството јавна не управа и одбрана растат треба да знаат дека државата образование им станува с$ поголема конкуренција здравство на компаниите во земјавауметност и ги тера за квалитетните работници да услужни даваат дејности други

Ваквата апсурдна ситуација е присутна во Македонија оваа година, а се должи на падот на економската активност и во исто време, на растот на вработеноста, пред с$ во јавната администрација пишува:

Спасијка Јованова

spasijka.jovanova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

З

амислете во услови на криза да растат трошоците по единица труд, а да паѓа продуктивноста на трудот. Тоа е една од погубните ситуации во коишто може да се најдат компаниите кога се соочуваат со финансиски тешкотии. Ваквата апсурдна

поголеми плати за да ги задржат, иако Извор: Државен завод за статист нивната продуктивност не расте. Значи, трошокот за фирмите индиректно расте, Квартален што е неоправдано во услови на криза и намалена работа.

Годишни промени во просечната исплатена нето-плата по сектори во Кв.2 2012 година (во %)

земјоделство, шумарство и рибарство рударство преработувачка индустрија снабдување со електрична енергија снабдување со вода градежништво трговија транспорт и складирање објекти за сместување информации и комуникации финансиски дејности дејности со недвижен имот научни дејности административни дејности јавна управа и одбрана образование здравство уметност други услужни дејности

номинални промени 4.3 -5.6 -1.0 -0.2 -1.7 1.2 1.8 -0.6 2.7 -33.3 -1.7 4.9 11.7 -7.3 0.3 -0.2 3.3 -9.9 5.6

реални промени 2.1 -7.6 -3.1 -2.3 -3.8 -0.9 -0.4 -2.7 0.5 -34.7 -3.8 2.7 9.4 -9.2 -1.8 -2.3 1.2 -11.8 3.4

Извор: Државен завод за статистика.

Продуктивност на трудот и трошоци за труд по единица производ

Продуктивност н

годишната промена, ед и 110на кварталното (инп При забавување на 105 продлабочувањето платите е целос 100 номинално намал 95 реална нето-плата годишна основа. Со 90 П непрекинато се нама Т во85 текот на шест Кв.1 Кв.3 Кв.1 на Кв. Поместувањето 2008 2009 побавно темпо од Извор: Државен завод за статистика и пр упатува на тоа дека од механизмите за економската активно платите, а не механ бројот на вработенит

Продуктивнос 1.5. Биланс се намалува на го падот е посилен в тримесечје. Годи Во втор

МБИ10

2.900

МБИД

2.700 2.500 2.300

www.kapital.mk

1.900

прОЦенки...

ТОп весТи...

ерхард бусек

претседател на Виенскиот економски форум

2.300

Ќе почне ли изградбата на гасоводот за неколку месеци?

В

322

пофалби од

„форбс“ за 40% во трудот и натаму управните бизнис-климата основа, при што одбори да во македонија падот е посилен во однос на претходното бидат жени мериканскиот економски

Е

А

тримесечје. пад„Форбс“ од ја 1,9% вропската Годишниотмагазин комисија ефект усвои рангираше Македонија на претставува од намалувањето на поместување кај платите. предлог жените 37 место според можностите активност за и водење истовремениот да бидат застапени а годишната инфлација, 135 економската бизнис, во раст на во управните одбори Иако со забавенсо 141 интензитет, конкуренција земја. о на реалниот пад на 130 вработеноста. на фирмите во ЕУсе со намалува Македонијаидоби позитивни продуктивноста на квартална сен одраз на нивното 125 најмалку 40%. критики за монетарната основа подинамичен раст на вработените „ЕУ јапри промовира слобода (2 место) и за лување. Така, просечната 120 родоватана производството. бирократските процедури (5 од растот Посилниот пад е пониска за 2,6% на рамноправност место). Во однос на странските 115 на продуктивноста од падот на брутотоа, реалните нето-плати, повеќе од половина инвестиции, се наоѓа на 19 Продуктивност (лева скала) доведе благо дополнително век, но досега не до место. алуваат на годишна основа 110 платите видовме напредок Трошоци по единица труд (десна скала) Од земјите во регионот, засилување на годишниот растсамона последователни квартали. 105 во една област - во Словенија е подобро рангирана трошоците за труд од поМакедонија единица производ .3 номиналните Кв.1 Кв.3 Кв.1 плати Кв.3 Кв.1 со управните одбори“, на 23 место.

2010 2011 2012 вели еврокомесарот Црна Гора се наоѓа на 45-татаво (раст од 1,4%, наспроти 1% стапката на инфлација, ресметки на НБРМ. за правда, Вивиен позиција, Хрватска e на 47-то претходниот квартал). Кварталната а работодавците како еден Рединг. место, Бугарија, која е членка споредба исто така на покажува зголемување Истражувањата ЕУ, се наоѓа на 49-то место, а справување сонбрм падот на анализата на покажува покажуваат дека Грција на 68-то место. Албанија, дека од 2009 година на трошоците за труд по единица производ, но ост го одбираат каналот на жените чинат само Босна и Херцеговина и Србија трошоците по единица сепак со побавно темпо во однос 10% од членовите на низмот намалување се наоѓаат на 74-тото, 85-тото на и труд на се далеку повисокина управните одбори во 90-тото место. претходното тримесечје. те. од продуктивноста на

работниците во земјава.

09/12

МБИ 10

платите, а не механизмот на намалување на

140

03/12

2.500

на продуктивноста 5.6 од падот 3.4 на вивиен рединг бројот на вработените. еврокомесар за правда тика. бруто-платите доведе до благо дополнително засилување на годишниот раст на трошоците за Продуктивноста на извештај, октомври, 2012на 1,4%“, труд по единица производ се намалува на годишна коментираат од НБРМ.

ндекси, 2005=100)

10/11

2.700

о првиот квартал од наредната година се очекува да започне изградбата на гасоводната Квартален извештај, октомври, 2012 мрежа во земјава. Ова барем му го вети министерот за транспорт, Миле Јанакиески, на милиони евра премиерот Никола Груевски. ќе му префрли просечната исплатена нето-плата по годишната промена, подеднакво се даоднесуваат За почеток треба се Министерството о Кв.2 2012 година (во %) за финансии на поместување гради гасовод одкај Клечовце и на кварталното платите. номинални реални Фондот за пензиско (Кумановско) до ТЕЦ Неготино. Приод забавување на годишната инфлација, државниот Буџет промени промени Вториот дел е изградба на идната година за да гасификациска рибарство 4.3 2.1 мрежапад од ТЕЦна продлабочувањето на реалниот може да исплаќа -5.6 -7.6 Неготино до РЕК Битола и од пензии. Споредено Последните податоци од Народната платите е целосен одраз на нивното -1.0 -3.1 Скопје до Гостивар, за што ќе со годинава, банка на Македонија покажуваат енергија -0.2 -2.3 номинално намалување. просечната се бараатТака, пари од Европската финансиската дека продуктивноста на трудот -1.7 -3.8 банка за обнова и развој. поддршка од реална нето-плата е пониска за 2,6% на и понатаму се намалува на 1.2 -0.9 Буџетот е зголемена Македонија долго чека на годишна основа, при што падот е годишна основа. Со тоа, реалните нето-плати, 1.8 -0.4 за 35,5 милиони гасификација. Природниот посилен во однос евра.

-0.6 на претходното -2.7 гас е особено значаен заоснова непрекинато се намалуваат на годишна тримесечје. „Годишниот пад 2.7 0.5 стопанството затоа што во текот на шест последователни квартали. од 1,9% претставува ефект од -33.3 -34.7 треба да обезбеди поевтина намалувањето -1.7 на економската -3.8 Поместувањето на номиналните плати со алтернатива на скапата активност и истовремениот раст 4.9 2.7 нафта. Поголемиот дотур на побавно темпо од стапката на инфлација, на вработеноста. забавен 11.7Иако со9.4 гас во земјава ќе овозможи интензитет, продуктивноста упатува на тоа дека работодавците каконаеден -7.3 -9.2 и намалување на цената се намалува и на 0.3 квартална -1.8 од механизмите за справување со падот рускиот гас, кој сега е многу на основа при подинамичен раст -0.2 -2.3 поскап во земјава во споредбана економската активност го одбираат каналот на вработените3.3 од растот1.2 на со сите други држави. производството. Посилниот пад

на трудот и трошоци за труд по подеднакво диница производ се однесуваат

05/11

мби 10

П

-11.8

12/10

2.900

родолжување на процесот на проширување на Европската унија е потребно и корисно за економијата и за стабилноста на цела Европа. Неопходно е да се работи на регионална соработка во ЈИЕ за овој дел од Европа да ги преживее проблемите како некогаш Германија и Франција.

ѓа, от растат

1.700 06/10

берза

проширувањето на еу е неопходно за економијата и за стабилноста во европа

-9.9

60 секунди брифинг

2.100

европските компании и се плаќани помалку од мажите.

Најдобри земји за водење бизнис се Нов Зеланд, Данска и Хонг Конг.

ста на трудот и натаму на плаќања одишна основа, при што во однос на претходното ишниот пад од од1,9% рото тримесечје 2012 година, салдото на тековната сметка на

2.100

1.736,89 1.900

1.70010 МБИ 06/10 12/10 05/11 10/11 03/12 09/12 2010/2012 Max. 2.827,62 2010/2012 Min. 1.808,47 МБИМБИ МБИ 10 10 10 МБИ 10 МБИ 10 2010/2012 Max. 2.827,62 НАЈГОЛЕМ МБИ 10 ДОБИТНИК 2010/2012 Min. 1.808,47 Интернешнл Хотел АД Скопје 2010/2012 2010/2012 2010/2012 Max. Max. Max. 2.827,62 2.827,62 2.827,62 МБИ 2010/2012 Max. 2.827,62 Пад на10вредноста на индексот 2010/2012 2010/2012 Min. Min. Min. 1.808,47 1.808,47 1.808,47 2010/2012 Max. 2.827,62 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК МБИ-10 и мининални промени 2010/2012 Min. 1.808,47 2010/2012 Max. 2010/2012 Min. 2.827,62 1.808,47 кај обврзниците го одбележаа Интернешнл Хотел АД Скопје 2010/2012на Македонската Min. +608,66% 1.808,47 2.700,00 тргувањето НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК ДОБИТНИК ДОБИТНИК НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК берза минатава недела. Поголеми 2010/2012 Max. 2.827,62 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Интернешнл Интернешнл Интернешнл Хотел Хотел Хотел АД Скопје АД АДкај Скопје Скопје раздвижувања има само цената НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Интернешнл Хотел АД Скопје 2010/2012 Min. 1.808,47 Интернешнл Хотел АДкомпании. Скопје на акциите наГУБИТНИК помалите НАЈГОЛЕМ

1.736,89 1.736,89 1.736,89 1.736,89 1.736,89 1.736,89 1.736,89 4.800,00 1.736,89 4.800,00 Интернешнл Хотел АД Скопје+608,66% 2.700,00 4.800,00 4.800,00 4.800,00 ТТК Банка 4.800,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 4.800,00 4.800,00 2.700,00 2.700,00 2.700,00 +608,66% +608,66% +608,66%

Интернешнл Хотел АД Скопје+608,66% 2.700,00728 НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 2.700,00 +608,66% 2.700,00 +608,66% ТТК Банка -80 -9,90% НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ТТК2.700,00 ТТК Банка ТТК Банка Банка 728 +608,66% ТТК Банка ТТКБанка Банка ТТК -80 -9,90% DOW JONES 728728 728 728 НАЈГОЛЕМ728 ГУБИТНИК -80728 -80 -80 -9,90% -9,90% -9,90% ТТК Банка -80 -9,90% -80 -9,90% -9,90% DOW JONES-80

4.800,00

728

DOW DOW DOW JONES JONES JONES DOW JONES DOW JONES 14.000 -80 DOW JONES

-9,90%

13.500 13.000 12.500 14.000 DOW JONES 12.000 13.500 11.500 13.000 14.000 14.000 14.000 14.000 11.000 14.000 13.500 12.500 13.500 13.500 13.500 14.000 10.500 13.500 13.000 12.000 13.000 13.000 13.000 13.500 10.000 12.500 13.000 11.500 12.500 12.500 12.500 07.11 10.11 01.12 04.12 07.12 10.12 13.000 12.000 12.500 11.000 12.000 12.000 12.000 12.500 11.500 14.000 12.000 10.500 11.500 11.500 11.500 12.000 11.000 13.500 11.500 10.000 11.000 11.000 11.000 11.500 10.500 13.000 11.00007.11 10.11 01.12 04.12 07.12 10.12 10.500 10.500 10.500 10.000 11.000 12.500 10.500 07.11 10.11 01.12 04.12 07.12 10.12 10.000 10.000 10.000 10.500 12.000 10.000 07.1107.11 07.11 10.1110.11 10.11 01.1201.12 01.12 04.1204.12 04.12 07.1207.12 07.12 10.1210.12 10.12 10.000 11.500 07.11 10.11 01.12 04.12 07.12 10.12

DOW JONES

07.11

10.11

01.12

12.588,30

11.000 10.500 10.000

07.11

10.11

01.12

04.12

04.12

07.12

10.12

07.12+0,37% 10.12

12.588,30 Клучните берзански индекси во САД 12.588,30 имаат изгубено барем 10% од својата +0,37% ДРУГИ ПАЗАРИ вредност од 5 ноември. Иако по+0,37% 12.588,30 12.588,30 12.588,30 12.588,30 победата на Обама имаше мал раст 12.588,30 FTSE 100 5.663,85 +1,04% +0,37% +0,37% +0,37% на вредноста, сепак, на месечно

+0,37% Nikkei225 +1,43% ниво има значителен9.153,20 пад. ДРУГИ ПАЗАРИ +0,37% ДРУГИ ПАЗАРИ S&P 500 1.359,88 +0,48% FTSE 100 5.663,85 +1,04% FTSE 100 5.663,85 Nasdaq 2.853,13 +1,04% +0,57% ДРУГИ ДРУГИ ДРУГИ ПАЗАРИ ПАЗАРИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225 9.153,20 +1,43% Nikkei225 9.153,20 +1,43% DAX 7.044,22 +0,37% +1,35% ДРУГИ ПАЗАРИ S&P 500 1.359,88 +0,48% FTSE FTSE FTSE 100 100 100 5.663,85 5.663,85 5.663,85 +1,04% +1,04% +1,04% S&P 500 1.359,88 +0,48% TOPIX 762,16 +1,44% FTSE 100 5.663,85 +1,04% Nasdaq 2.853,13 +0,57% Nikkei225 Nikkei225 Nikkei225 9.153,20 9.153,20 9.153,20+1,43% +1,43% +1,43% Nasdaq 2.853,13 +0,57% FTSE 100 5.663,85 +1,04% Nikkei225 9.153,20 +1,43% DAX500 7.044,22 +1,35% S&PDAX S&P 500 S&P 500 1.359,88 1.359,88 1.359,88+0,48% +0,48% +0,48% 7.044,22 +1,35% Nikkei225 9.153,20 +1,43% ДРУГИ S&P 500ПАЗАРИ 1.359,88 +0,48% TOPIX 762,16 +1,44% Nasdaq Nasdaq Nasdaq 2.853,13 2.853,13 2.853,13 +0,57% +0,57% TOPIX 762,16 +0,57% +1,44% S&P 500 1.359,88 +0,48% ВАЛУТИ Nasdaq 2.853,13 +0,57% FTSE 5.663,85 +1,04% DAX DAX DAX100 7.044,22 7.044,22 7.044,22+1,35% +1,35% +1,35% Nasdaq 2.853,13 +0,57% DAX 7.044,22 +1,35% Nikkei225 9.153,20 +1,43% TOPIX TOPIX TOPIX 762,16 762,16 762,16 +1,44% +1,44% +1,44% DAX 7.044,22 +1,35% ВАЛУТИевро евро долар Фунта TOPIX 762,16 +1,44% ВАЛУТИ S&P 500 1.359,88 +0,48% TOPIX 762,16 +1,44% СТАПКА СТАПКА Nasdaq 2.853,13 +0,57% евро долар Фунта евро ВАЛУТИ ВАЛУТИ ВАЛУТИ DAX 7.044,22 +1,35% 1,2774 евро долар 1,2453 Фунта евро ВАЛУТИ СТАПКА ВАЛУТИ TOPIX 762,16 СТАПКА +1,44% ПРОМЕНА ПРОМЕНА

12.588,30 други пазари

VALUTI

£ €

1,2453 Фунта Фунта Фунта евро евро евро -0,09% Фунта евро ПРОМЕНА 1,2453 Фунта евро СТАПКА СТАПКА СТАПКА СТАПКА

ВАЛУТИ ПРОМЕНА СТАПКА -0,09%

СТАПКА 1,2453 1,2453 1,2453 -0,09% 1,2453 1,2453 -0,09% -0,09% -0,09% -0,09% ЗЛАТО -0,09% ФЈУЧЕРСИ 1,2453 ЗЛАТО

ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА ПРОМЕНА ПРОМЕНА Фунта евро ПРОМЕНА ПРОМЕНА ФЈУЧЕРСИ СТАПКА

1.723,90 FJU^ERSI 1.723,90 ЗЛАТО ЗЛАТО ЗЛАТО ZLATO 1.723,90 ЗЛАТО ЗЛАТОБрент Нафта Нафта Брент ФЈУЧЕРСИ 1.723,90 1.723,90 1.723,90 1.723,90 109,70 1.723,90 109,70 ЗЛАТОБрент Нафта ПРОМЕНА

ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО ФЈУЧЕРСИ -0,09% ФЈУЧЕРСИ

109,70 1.723,90 109,70 109,70 109,70 109,70 109,70

€ $

СТАПКА 1,2774 евро евро евро долар долар долар +0,24% евро долар ПРОМЕНА 1,2774 евро долар СТАПКА СТАПКА СТАПКА ПРОМЕНА СТАПКА +0,24%

СТАПКА 1,2774 1,2774 1,2774 +0,24% 1,2774

ПРОМЕНА ПРОМЕНА ПРОМЕНА 1,2774 евро долар ПРОМЕНА

ПРОМЕНА +0,24% +0,24% +0,24% СТАПКА +0,24% +0,24% 1,2774 ПРОМЕНА

+0,24% +0,54% +0,54%

+0,54% +0,54% +0,54% +0,54% +0,54% +0,69% +0,54% +0,69%

Нафта Нафта Нафта Брент Брент Брент Нафта Брент BRENT NAFTA Нафта Брент +0,69% +0,54% Нафта Брент

109,70

+0,69% +0,69% +0,69% +0,69% +0,69%

пОдаТОЦиТе се Од ден 19.11.2012 дО 15ч.

+0,69%

3.300 3.100 2.900 2.700 2.500 2.300 2.100 1.900 1.700 07/10 10/10 0

Капитал број 682 22.11.2012

12 НАВИГАТОР

> БРОЈКА

12,1

милиони евра ќе потрошат од државниот буџет вработените во јавната администрација за патни и за дневни трошоци во 2013 година. Тоа е за околу еден милион евра повеќе отколку годинава, кога за оваа намена беа предвидени 11,3 милиони евра.

www.kapital.mk

Светот загрижен поради нападите врз Газа

С

ветот е загрижен откако Израел започна усогласена воздушна кампања против густо населената Газа со цел да се стопираат редовните ракетни напади од Палестина. За неколку дена се убиени 40 Палестинци. Конфликтот меѓу Палестина и Израел се заканува да прерасне во регионална воена криза и нема надеж дека е можно помирување.

топ вести

Преку MarketKonekt се тргува и со фирми од Бугарија

Д

омашниот онлајн-маркет MarketKonekt се проширува и на пазарот во Бугарија. Отсега македонските компании добиваат единствена можност за олеснета интернет-трговија и со бугарските купувачи. „Проширувањето е резултат на соработка со нашиот партнер Golden Pages од Бугарија. Следната година услугите на MarketKonekt ќе бидат достапни и во останати земји од регионот”, најави Владимир Вецовски, директор на R3 Infomedia, компанија што го развива MarketKonekt. Преку MarketKonekt брзо, едноставно и со мали вложувања компаниите ја промовираат понудата, а купувачите дознаваат што се нуди на пазарот. Со објавување производи или услуги понудите на компаниите веднаш стануваат достапни до секој потенцијален купувач од Македонија и од Бугарија. Истовремено, купувачите од двете земји лесно добиваат детална информација за споредба на карактеристиките на производите и на услугите и за избор на тие со најдобра вредност. Овозможено им е и директно да контактираат со продавачите за да побараат понуди за производ или услуга што им е потребна. Ник Саундерс, директор на Golden Pages Бугарија, очекува значајни бенефити за бизнисите од двете земји. „Досега во регионот и во Бугарија немаше единствен онлајн-производ што директно ги поврзува фирмите со потрошувачите. Благодарение на нашиот македонски партнер R3 Infomedia и нивниот MarketKonekt, можеме да им обезбедиме ваква услуга на нашите клиенти. MarketKonekt сигурно ќе им помогне да ја зголемат продажбата во Бугарија, но и да ја зајакнат трговијата со нивните партнери од Македонија”, истакна Саундерс. Веќе 1.500 домашни компании промовираат над 26.000 производи и услуги на MarketKonekt.com. Само во првиот месец им се приклучија 500 фирми од Бугарија.

Извоз јануари-август 2012/ јануари август 2011 -50%

-40%

-30%

-20%

-10%

0%

-13,4%

-8,6% Извозот на свежо овошје и зеленчук во првите три квартали од годинава бележи пад од

16,8%

-11,0% -13,6% -16,8% -6,0%

-50,0% -15,9%

Извозот на храна месеци помал за пишува:

Александра Спасевска

В

aleksandra.spasevska@kapital.mk

о услови кога државата исплаќа огромни суми пари за субвенции во земјоделството, извозот на прехранбени производи паѓа. Според податоците од Народната

банка, во првите девет месеци извозот на прехранбени производи е намален за 13,4%, на вкупно 242,1 милиони долари, за разлика од 279,7 милиони долари во првите три квартали минатата година. Иако македонските прехранбени производи се конкурентни на странските пазраи и по цена и квалитет, сепак, извозот е намален. Податоците покажуваат дека извозот на свежо овошје и зеленчук во првите три квартали од годинава бележи пад од 16,8%, што значи

www.kapital.mk

Капитал број 682 22.11.2012

144,8

милиони евра се одвоени во државниот буџет за идната година за купување градежни објекти од страна на државните институции. Во 2012 година за оваа намена беа предвидени повеќе пари – околу 180 милиони евра. Не е наведено за какви градежни објекти станува збор.

“

13

Бидејќи казнените дела ги направивте како висок функционер, пораката која се праќа со оваа пресуда е упатена кон сите лица кои вршат политичка функција на кое било ниво од власта. Вие Вашата функција ја искористивте за сопствено богатење, а не за општо добро, како што треба да биде“, порача судијата Турудиќ по изрекувањето на пресудата за ИВАН ТуРудИќ Иво Санадер од 10 судија во случајот Санадер години затвор.

“

> БРОЈКА

НАВИГАТОР

топ вести

Извор: Народна банка на РМ

вкупно производи за храна месо и преработки од месо млечни производи и јајца жита и преработки од жита овошје и зеленчук живи животни риби и преработки од риби шеќер, преработки од шеќер

а за девет 13,4% дека вкупно се извезени производи во вредност од 122 милиони долари, за разлика од 146,7 милиони долари во истиот период лани. Втората најголема извозна ставка кај прехранбената индустрија, жита и преработки од жита, има намален извоз за 4,4%, додека извозот на месо и на преработки од месо е помал за 8,6% во првите девет месеци, кога се извезени производи во вкупна вредност од 32,6 милиони долари. Иако не можеме да се пофалиме со голема вредност на извозот кај млекото и кај

Во услови кога државата исплаќа огромни суми пари за субвенции за земјоделството, извозот на храна паѓа. Иако македонските прехранбени производи се конкурентни на странските пазари и по цена и со квалитет, извозот сепак, е намален млечните производи, тој е помал за 11% споредено со првите девет месеци лани. Од друга страна пак, расте увозот на прехранбени производи, кој е тројно поголем од извозот. Во првите девет месеци се увезени прехранбени производи во вредност од 488,9 милиони долари, што е за 1,7% повеќе од претходната година. Притоа, најмногу пораснал увозот на живи животни, и тоа за 50%, што е резултат на зголемениот интерес на фармерите за зголемување на краварските фарми по најавите за отворање нови млекарници и недостигот од млеко. Увозот на жито и на брашно пораснал за 1,4%, на вкупно 86,1 милион долари, што вредносно е двојно повеќе од извозот. Увозот на овошје и зеленчук само во вториот квартал бележи раст за 5%, иако од почетокот на годината е намален за 3,4%. Само во изминатите шест години Владата исплати околу 370 милиони евра за субвенции во земјоделството, а за 2012 година се предвидени уште 130 милиони евра финансиска поддршка за земјоделството. Во наредните пет години пак, според Националната програма за развој на земјоделството, предвидени се дополнителни 725 милиони евра за аграрот. Досега Владата ниту еднаш не излезе со податок кои се резултатите од исплатените субвенции.

Нов трошок за компаниите котирани на берза

О

д 30 април идната година котирањето на Македонската берза станува законска обврска за многу компании од земјава. За колку и за кои с$ уште не се знае, бидејќи до затворањето на овој број од „Капитал“ таа информација не беше објавена од Министерството за финансии, кое е предалагач на измените на Законот за хартии од вредност. Обврската за задолжителна котација на акционерските друштва ќе важи пет години, од април 2013 до април 2018 година. Но, ова не е единствената новина за фирмите. Тие што ќе котираат на Берзата ќе имаат и обврска редовно да објавуваат ценовно чувствителни информации не само на интернетстраницата на Македонска берза, туку и на Комисијата за хартии од вредност и во некој дневен весник. Ова е нова давачка за бизнисмените, која и не е толку мала ако се земе предвид дека многу често може да бидат доведени во ситуација да објавуваат ценовно чувствителни информации кога ќе излезат на берза. Со оваа новина Министерството сака да ја зголеми транспарентноста на компаниите на пазарот на капитал, но прашањето е дали мораше да се оди дотаму и дали баш сега, кога берзанскиот пазар е замрен, а фирмите се во тешка финансиска криза. И интернет-страницата на Берзата е сосема доволна за транспарентност, само што не секогаш се почитува обврската за објавување ценовно чувствителни информации. Надлежните може да тргнат и од компаниите (загубарите) каде што Владата е доминантен сопственик.

Капитал број 682 22.11.2012

14

www.kapital.mk

воведник

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Во предизборниот период во 2009 година владата, поточно премиерот Никола Груевски вети јавни инвестиции од 8 милијарди евра во изградба на капитални проекти и инфраструктура. Три години подоцна, власта предизборно ветува дека во следните пет-шест години ќе се инвестирало во изградба на автопатишта. Ако до пред некое време власта објаснуваше дека не се градат автопатишта бидејќи македонските граѓани малку ги користеле, сега ставот е дека на Македонија & се потребни автопатишта. Овој став сам по себе е напредок. Кој ветува дека во следните седум години можеби ќе се изградат повеќе од шест километри автопат, колку што се изградија во изминатите седум години. Затоа ниската задолженост не е успех и потврда на добрите политики, туку одраз на нашата неразвиеност и навика да летаме ниско

Ниско летање

Д

еновиве слушнавме дека Македонија е четврта најниско задолжена земја во Европа, а магазинот „Форбс“ н$ рангираше на 37 место во светот според условите за водење бизнис. Кога пред неколку месеци магазинот „Економист“ ја рангираше Македонија на прво место во светот со највисок индекс на мизерија, владините министри изјавија дека не сакаат да коментираат новинарски рангирања, само листи на релевантни иснтитуции. Сега кога магазинот „Форбс“ ја рангираше Македонија како 37-ма во светот според условите за водење бизнис, истите министри, а лично и премиерот, излегоа пред камери да се пофалат и да н$ убедат колку било значајно ова новинарско рангирање и колку е тоа добра вест за Македонија. Можеби на некој ќе му биде чудно како е можно условите за водење бизнис во Македонија да бидат одлични и секоја година да се с$ подобри, а на компаниите да им оди с$ потешко. Ништо не е црно-бело. Ако на овие два податоци се додадат и оние дека Македонија е светски шампион според индексот на мизерија поради рекодно високата невработеност, како и оној дека за шест години во Македонија се градат по седум километри автопат станува појасно зошто сме ниско задолжена земја. Оти едноставно немаме ниту нагон да се задолжиме повеќе. За што да се задолжуваме? Хрватска во последниве години стана високозадолжена земја. Но, изгради целосна автопатска мрежа во целата земја. За што се задолжува Македонија?! За да покачи пензии на пензионерите и да гради спортски сали. Е, тоа никој не го поддржува, ниту го кредитира. Дури и Светската банка која с$ уште лесно ни позајмува пари неодамна јавно нагласи дека не го поддржува покачувањето на пензиите. Да не зборуваме за комерцијалните банки, како, на пример, Дојче банк, кои многу построго оценуваат дали нивниот кредит ќе има со што да се враќа. Оти е јасно дека парите потрошени за поголеми пензии или изградба на спортски сали се класично предизборно „частење“ на државна сметка, од кои единствен можен ефект е добивање повеќе гласови на избори.

Во предизборниот период во 2009 година владата, поточно премиерот Никола Груевски вети јавни инвестиции од 8 милијарди евра во изградба на капитални проекти и инфраструктура. Оваа бројка се спомена уште неколку пати после изборите и потоа сите ја заборавија. И власта, и граѓаните и медиумите. Три години подоцна, Македонија повторно е во предизборен период. Сега власта ветува дека во следните пет-шест години ќе се инвестирало во капитални проекти, поточно во автопатишта. Ако до пред некое време главното објаснувањето на власта зошто не се градат автопатишта беше дека македонските граѓани малку ги користеле, сега ставот е дека на Македонија & се потребни автопатишта. Овој став сам по себе е напредок. Кој ветува дека во следните седум години можеби ќе се изградат повеќе од шест километри автопат, колку што се изградија во изминатите седум години. Колку за споредба, во Србија во изминатите седум години се изградиле 114 километри нов автопат. Не е само Србија. Податоците на Евростат покажуваат сите земји околу нас градат повеќе километри автопат од Македонија, дури и Албанија и Косово. И повеќето од тие автопати се градат со странски кредити. Е, затоа Македонија е ниско задолжена и неразвиена земја, со рекордно највисока невработеност. Со оглед на тоа што половина од населението е без никакво или со основно образование, а половина од средношколците не се гледаат во Македонија за десет години, таква и ќе остане уште подолго време. Затоа ниската задолженост не е и не може да се продава како успех и потврда на добрите економски политики, туку одраз на нашата неразвиеност и навика да летаме ниско, ниско... Оти с$ уште како успех ни се продаваат политиките според кои ако не леташ високо, не можеш ниско да паднеш. А колку ниско може да се падне ако никогаш не се полета?.. Во една од списите на мудриот Конфучиј се вели: „Просветлениот човек го потресуваат три нешта: небото, големите луѓе и умните зборови. Простиот човек не го познава законот на небото и кон него е рамнодушен, не ги почитува големите луѓе и ги презира умните зборови. Тој живее во грч и во темнина“.

Капитал број 682 22.11.2012

16

www.kapital.mk

cover story

НетарифНите бариери сè поголема пречКа за извоз

Слободната и не е толк

www.kapital.mk

Капитал број 682 22.11.2012

cover story

17

а трговија ку слободна

Капитал број 682 22.11.2012

18

www.kapital.mk

cover story Љубица Нури

Сашо Наумовски

В

есто компаниите се соочуваат со нетарифни бариери, посебно за конкурентни производи, но не се многу големи, па најчесто за брзо време се наоѓа решение, но во иднина ваквите пречки терба да се сведат на минимум и потребна е посилна економска дипоматија.

виш советник на Управниот одбор на Стопанската комора на Македонија

о регионот ЦЕФТА многу често се случуваат изненадувања, непланирани задржувања и трошоци. Констатирано е дека поради неподелба на надлежности на инспекциски органи во однос на контролата на одредени стоки, главно прехранбени, производите се контролираат од повеќе инспекциски служби.

пишува:

Александра Спасевска

aleksandra.spasevska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Н

ад 90 тони македонски домати наменети за извоз на рускиот и на белорускиот пазар пред неколку недели беа вратени назад бидејќи фитосанитарните служби во овие земји „забележале“ присуство на штетникот тута-апсолута. Иако пратката била испитана од домашните лаборатории и ги имала сите сертификати за квалитет и безбедност, во согласност со сите барања на овие пазари, сепак, фитосанитарните инспектори ја вратиле назад без да направат дополнителна контрола. Во меѓувреме, за да помине останатиот дел од пратката, цариниците побарале од шпедитерите да платат дополнително за извозот. Ова е последниот пример од низата пречки со коишто се соочуваат македонските извозници. Свеж е и примерот со „цевитана“ на прилепската кондиторска компанија Витаминка, којашто летово имаше бариера за извоз на хрватскиот пазар. Наместо како додаток за исхрана, како што се квалификува и хрватскиот производ „цедевита“, хрватските служби го претарифираа македонскиот производ, ставајќи го во групата сокови растворање, за којшто се плаќаат дополнителни давачки. Иако по брзата реакција од институциите примерот со Витаминка беше решен за краток период, сепак, компанијата за еден ипол месец, додека траеше оваа мерка, претрпе загуби како резултат на зголемените трошоци. Извозниците познаваат уште редица нетарифни бариери кои ги применуваат одделни земји за да спречат увоз на странски производи, а целта е заштита на домашното производство. Непризнавање сертификати за квалитет, бавни царински процедури, административни пречки, квоти за извоз, намалување на инфраструктурно поврзување се мерките коишто с$ почесто ги

генерален директор на Витаминка

Ч

Непризнавање сертификати за квалитет, бавни царински процедури, административни пречки, квоти за увоз, намалено инфраструктурно поврзување се мерките кои с$ почесто ги користат земјите како нетарифни бариери за заштита на домашното производство. Истите проблеми се таложат со години и речиси немаат крај. Иако бизнисмените бараат владите да се воздржат од воведување заштитни мерки, како што се зголемува конкуренцијата, така пазарите стануваат с$ позатворени. Трговската војна особено стана популарна под налетот на глобалната економска криза користат земјите како нетарифни бариери. Иако бизнисмените бараат од владите да се воздржат од воведување заштитни мерки, како што се зголемува конкуренцијата на пазарите, така тие стануваат с$ позатворени. Единаесет години откако Македонија го потпиша Договорот за стабилизација и асоцијација со ЕУ, девет години откако сме членки на Светската трговска организација и шест години од потпишувањето на договорот ЦЕФТА со земјите од регионот, с$ уште не можеме да зборуваме за слободен и отворен пазар. Во таа насока, „Капитал“ анализира кои се најголемите нетарифни пречки со коишто се соочуваат извозниците, кои индустрии се најпогодени од заштитните мерки кои ги воведуваат државите и на кој начин да се избегнат ваквите пречки, коишто им прават загуби на компаниите?

Прехранбената индустрија најмногу на удар

Најчесто со нетарифни бариери се соочуваат извозниците на овошје и зеленчук и на други прехранбени производи. С$ посилната конкуренција на европските пазари и настојувањето за заштита на домашното производство многу често им прават проблеми на домашните извозници на овошје и зеленчук. Иако голем дел од нив ги задоволуваат сите стандарди за безбедност на производот, многу често се случува и цели шлепери со свежо овошје и зеленчук да бидат вратени назад или да бидат уништени во странство. „Најчестите пречки со коишто се соочуваат извозниците на свежо овошје и зеленчук се лабораториските анализи

17,1% 68 65%

е намалена трговската размена на Македонија со земјите од ЦЕФТА во првите осум месеци од годинава споредено со истиот период лани

пријави за нетарифни бариери кај земјите од ЦЕФТА досега се пријавени во Матрицата на бариери

од пријавените нетарифни бариери во регионот ЦЕФТА се решени во изминатите шест години за квалитетот на производите коишто се барани на странските пазари“, вели Ристе Данаилов, менаџер во Баџо, компанија за производство и извоз на зеленчук и овошје. Тој вели дека во Баџо, за да бидат сигурни дека нема да имаат проблем при извоз, пред с$ кај европските партнери, анализите за квалитет и безбедност на земјоделските производи ги прават во холандски и во италијански лаборатории. „И покрај овие лабораториски анализи, секогаш мора да биде обезбеден максимален квалитет на производот за извоз на европските пазари, бидејќи критериумите се строги и при контрола

www.kapital.mk

Капитал број 682 22.11.2012

cover story Ирена Кикеркова

професор на Економски факултет во Скопје

П

отребна е постојана работа на тим од висококвалификувани луѓе, кој ќе следи што се случува во ЕУ, внимателно ќе ги следи карактеристиките на нашето производство и ќе бара начин како работите да бидат најповолни и за извозниците и за производителите. Треба да се изгради стратегија на кој пазар да се извезува, бидејќи сите пазари се штитат со нетрговски бариери.

многу лесно се наоѓаат недостатоци“, потенцира Данаилов. Тој вели дека најголема нетарифна бариера со којашто се соочуваат е ценовната политика во европските земји. „Ако нашата цена на еден производ е 25 центи, а на пазарот каде што извезуваме просечната цена на тој производ е 40 центи, нам ни пресметуваат данок на цената од 40 центи. На тој начин, не сме конкурентни со нивните производи бидејќи имаме големи трошоци и на транспорт“, вели Данаилов, според кого секоја земја сака да го заштити својот производ, па затоа се бараат секакви документи, декларации и сертификати од увозниците. Најголема пречка кај винската

19

Ваљон Сараќини министер за економија

В

о последната година одделни земји-членки на ЦЕФТА користат различни административни бариери, предизвикуваат нелојална конкуренција и ја ограничуваат трговијата. Со реализација на Проектот за мултилатерална мониторинг-рамка ќе се елиминираат нетарифните бариери за трговска логистика и надзор на пазарот.

индустрија при извоз на странските пазари се квотите, посебно во земјите од ЕУ. На овие пазари извозот на вино годишно е ограничен на само 32 милиони литри наливно и 7,9 милиони литри во шишиња. Дополнителна пречка на македонските винарници се и различните стандарди за класификација на виното, етикетирање и тестирање на производите, кои се различни за секоја земји и значително го отежнуваат извозот. Менаџерите на винарските визби велат дека засега има брза реакција од институциите за отстранување на овие бариери, но сепак, бараат поголема институционална поддршка. „Квотите значително го отежнуваат извозот, земајќи го предвид фактот дека во Македонија просечно

се произведуваат околу 100 милиони литри вино годишно, а се консумираат само 15 милиони литри, па винарските визби се принудени да се ориентираат кон извоз“, вели Марија Митева, генерален директор на винарската визба Сковин. За да избегнат ваков вид пречки, пред да извезе, винарницата прави детално истражување за да се запознае со сите стандарди и правила на еден пазар. „Како нетарифни бариери може да се јават и условите за квалитет. На пример, јапонскиот пазар е доста пребирлив, со високи стандарди за квалитетотот и за сигурноста на виното и не секоја винарска визба може да ги исполни“, вели Митева. Како бариери за извоз таа ги потенцира и административните

Капитал број 682 22.11.2012

20

www.kapital.mk

cover story

и бирократските одложувања на граница, увозните депозити, проблемите со размената на различни парични валути...

Да се засили економската диполоматија

Сашо Наумовски, генерален директор на Витаминка од Прилеп, раскажува како пред неколку месеци имаа проблем

со извоз на производот „цевитана“ во Хрватска. „Беше воведен еден вид трошарина, односно дополнителна давачка за производот и тоа во време кога има најголема потрошувачка на „цевитана“. Веднаш реагиравме до македонската и до хрватската царина, до МНР и до Министерството за економија и

пречката беше отстранета“, вели Наумовски. Според него, иако имало брза реакција од институциите, потребна е позасилена економска дипломатија во оваа насока за да не им се случуваат вакви проблеми на извозниците во иднина. Македонската месна индустрија нема

Косово најмногу се жали на нетарифни бариери Н

ајголем дел од нетарифните бариери се во рамките на регионот ЦЕФТА и најчесто се однесуваат на воведување квантитативни ограничувања при увозот, дополнителна давачка на цената, непризнавање документи од овластената институција од земјатаувозник... „Ако се појави одредена пречка, Министерството за економија веднаш преку МНР до дипломатските претставништва на Македонија испраќа известување за проблемот со барање за негово решавање. Доколку преку овие контакти не се реши проблемот, Министерството за економија испраќа официјално писмо од министерот до ресорниот министер од земјата која ја спровела мерката, по што следува разрешување на случајот“, објаснуваат од Министерството. Во 2012 година позитивно биле решени сите случаи на пријавена нетарифна бариера од македонски извозници. Такви биле случаите со извозот на месо и месни производи во БиХ, каде што се бараше полагање депозит од македонските извозници до проверката на сертификатот за потеклото на стоката, извозот на „цевитана“ во Хрватска, на цемент во Косово (каде што беше воведена царинска давачка од 35%). Според Матрицата на бариери, најмногу пријави за нетарифни бариери во регионот ЦЕФТА пристигнуваат од Косово (18 пријави), Србија (17), а Македонија, Молдавија и за Црна Гора имале по 11. Притоа, 65% од вкупниот број случаи се решени, а 35% се во фаза на решавање. Најголем дел од бариерите се однесуваат на трговијата со прехранбени производи. Според податоците на Стопанската комора на Македонија, вкупната надворешно-трговска размена на Македонија со земјите на ЦЕФТА (Албанија, БиХ, Србија, Хрватска, Црна Гора, Косово и Албанија) во првите осум месеци од годинава бележи пад од 17,1%. Според Комората, причина за тоа е пред с$, економската криза, но свој удел имаат и нетарифните бариери. „Најчести нетарифни бариери при тргување со земјите од ЦЕФТА се комплицираната процедура на граничните премини, обемното администрирање и неусогласеноста на работата на царината и на инспекциските служби, недостигот од меѓународно признати акредитациски и сертификациски тела и на овластени лаборатории и институции“, вели Влатко

Стојановски од Стопанската комора. Според него, меѓусебното непризнавање на сертификатите за квалитет, санитарни и фитосанитарни, претставува сериозна пречка за економијата во регионот и тоа треба да се реши со склучување соодветни билатерални и мултилатерални договори. Според Љубица Нури, виш советник на Управниот одбор на Стопанската комора, неконзистентноста на имплементацијата на царинската регулатива доведува до неизвесност во протокот на стоки, ги зголемува трошоците и го забавува протокот. „Многу често се случуваат изненадувања и непланирани задржувања. Констатирано е дека и поради неподелени надлежности на инспекциски органи во однос на контролата на одредени производи, главно прехранбени, тие се контролираат од повеќе инспекциски служби. Приоритет треба да биде пристапување кон конвенцијата за заедничка транзитна постапка. Тоа значи воспоставување информациски систем, кој ќе овозможи забрзано движење на стоките“, смета Нури. Таа истакна дека пред Секретаријатот на ЦЕФТА ќе предложат владите да се воздржат од воведување различни заштитни мерки надвор од процедурите на договорот. „Се знае во која процедура може да се воведе одредена заштитна трговска мерка, но ние сме сведоци дека тие мерки се воведуваат преку ноќ и ги затекнуваат извозниците на самата граница. Тоа креира недоверба, неконзистентна имплементација на ЦЕФТА и на крај завршува со економски штети и предизвикува реципрочни мерки“, вели Нури.

Капитал број 682 22.11.2012

22

www.kapital.mk

cover story

дозвола за извоз на европските пазари бидејќи не се исполнети стандарди од мониторинг на штетни остатоци од месо. Иако оваа бариера се очекува да биде отстранета до крајот на годината, кога поминуваат две години од мониторингот, извозниците на преработки од месо се песимисти дека европските држави ќе дозволат да се увезува месо. „Не можеме да извезуваме месни преработки на европскиот пазар, бидејќи Европската унија забрани увоз на месо од земјите каде што животните се вакцинирани од чума, во коишто спаѓа и Македонија. Иако оваа бариера треба да се отстрани до крајот на годината, следуваат контроли на терен од Европската комисија и од Агенцијата за храна. Тој процес може да потрае и повторно да се најдат штетни остатоци од месо“, вели Драган Радосављевиќ, одговорен на увозно-извозното одделение на месарниците Мега.

најчести нетарифни бариери во регионот Цефта XX комплицирани процедури на граничните премини, бавна и обемна администрација и нехармонизирано работно време на царинските и на инспекциските служби XX недостиг од меѓународно признати акредитациски и сертификациски тела и на акредитирани лаборатории и институции XX проблеми при спроведувањето на договорот во поглед на признавање сертификати за квалитет XX неразвиена регионална патна, енергетска и друга инфраструктура XX комплициран визен режим со Молдавија како ЦЕФТА-потписник XX корупција и шверц. не се дадени еднаш засекогаш. Значи, ако еднаш освоите некој стандард, не значи дека сте ја завршиле работата, бидејќи тие се менуваат и се поставуваат нови, повисоки, па треба повторно да се влезе во процес на стандардизација. Ова навистина е сериозен проблем, бидејќи не секогаш воспоставените стандарди на ЕУ значат и вистински квалитет на производите. Всушност, ова претставува нетрговска бариера со која ЕУ ги штити сопствените производители“, смета Кикеркова. Таа како пример ги посочува производителите на праз, кои не можат да извезуваат на европскиот пазар бидејќи големината на празот којшто се произведува во Македонија не одговара на големината на полиците на супермаркетите во ЕУ, направени според димензиите на некоја холандска сорта

Потребна е стратегија на кој пазар што да се извезува

Професорката Ирена Кикеркова од Економскиот факултет во Скопје вели дека иако за извоз на европските пазари не постојат царини и квантитативни бариери, компаниите мора да исполнуваат стандарди за квалитет и безбедност на прехранбените производи. „Процесот на стандардизација чини исклучително многу пари и стандардите

Kapital Akademija...

праз која имала многу краток бел дел и кратки зелени перца. Таа препорачува да се формира постојан тим од висококвалификувани луѓе, кој внимателно ќе ги следи карактеристиките на нашето производство и ќа бара начин како работите да бидат најповолни и за извозниците и за производителите. „Треба да се изгради стратегија на кој пазар да се извезува, бидејќи сите пазари се штитат со нетрговски бариери, што им овозможува да воведуваат дополнителна заштита во однос на класичните трговски бариери во системот на Светската трговска асоцијација. Мора да се разработи стратегија што ќе се произведува и на кој пазар ќе се извезува“, вели професорката.

member of KAPITAL MEDIA GROUP

...Za da znaeme pove}e! I samite da si pomogneme...

работилница за анализа на работЕЊЕто ПрЕКУ толКУВаЊЕ на ФинанСиСКитЕ ПоКазатЕли 07 декември 2012

Дали знаете Дали и КолКу е профитабилна Вашата Компанија? Дали успеВате Да ја оДржите лиКВиДноста и солВентноста на Компанијата? Дали имате и оДржуВате Долгорочна успешност на Вашиот бизнис? преку оваа еднодневна работилница ќе дознаете како да ги препознаете клучните елементи од финансиската слика на Вашето претпријатие и како истите да ги разберете на начин кој ќе ви помогне во донесувањето на вистински деловни одлуки. познавањето на повеќе информации кои стојат позади бројките во извештаите е огромна предност затоа што тогаш знаете во која насока се движи Вашиот бизнис.

работилниЦата е наменета за:

l лица вработени во областа на финансиското работење, сметководство, финансиско известување и анализа l особено е корисна на надоградување на знаењата кај претприемачите, лицата кои работат на менаџерски позиции, управителите и лицата кои се директно вклучени во процесот на донесување деловни одлуки во претпријатијата.

сите заинтересирани за учество на оваа работилница можат да се пријават најдоцна до 3 Декември 2012 година.

Проектот Kapital Akademija... е формиран на 25.09.2011 l

на работилниЦата Ќе научите:

l брзо да ги скенирате и читате финансиските извештаи, кои се извор на финансиски податоци корисни во процесот на одлучување. l Да дефинирате, пресметате, да ги толкувате и да го сфатите значењето на соодветните финансиски показатели за спроведување на финансиска анализа. l Кои се корисностите и ограничувањате на финансиската анализа на оперативно-деловната успешност од работењето преку финансиските показатели.

преДаВач:

м-р Катерина бошевска

финансиски директор на EOS Matrix Македонија и финансиски консултант за источна Европа.

l лица за контакт: Гордана Михајловска, бобан Ѓорѓиевски l е-маил: akademija@kapital.com.mk l 02 3298 110

Капитал број 682 22.11.2012

24

www.kapital.mk

Интервју

Илијанчо Гаговски дИреКтор на МајКрософт-МаКедонИја

Windows 8 го вад најдоброто и од и од таблет-уред

www.kapital.mk

Капитал број 682 22.11.2012

Интервју

Нашата идеја е на корисниците да им понудиме што е можно повеќе избор. Мислам дека не се работи за тоа дали ќе победат таблетуредите или PC, се работи за тоа корисниците да бидат во состојба да го одберат форматот на уредот кој најмногу ќе им одговара, а Windows 8 токму тука е најсилен, овозможувајќи ги најдобрите можности од двата света на уреди, кои на иновативен начин ќе ги креираат нашите партнери производители на хардвер

ди PC дите

пишува:

васе Целеска

vase.celeska@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

О

ваа година дефинитивно е година на софтверскиот гигант Мајкрософт (Microsoft), велат светските аналитичари, бидејќи на пазарот оваа компанија направи многу промени и одлични бизниспотези. Низата аквизиции, посебно онаа на Skype, формирањето стратешко партнерство со Нокиа, моќниот влез на хардверскиот пазар преку сопствениот таблет Surface, воведување на новите оперативни системи Windows 8, Windows Phone 8... до промената на корпоративното лого, се само дел од нештата со кои Мајкрософт ја обележа оваа година. Ова покажува дека Мајкрософт дефинитивно има намера да остане лидер на ИТ-пазарот на светско ниво и да продолжи да ги шири своите хоризонти преку иновации и развој на нови технологии. Промените кои оваа година ги направи Мајкрософт на пазарот, како и воведувањето на новиот оперативен систем Windows 8 беа доволна причина за да поразговараме со директорот на Мајкрософт-Македонија, Илијанчо Гаговски.

XX Пазарот, а и јавноста со нетрпение ја очекуваа промоцијата на новиот оперативен систем Windows 8. Како би го опишале новиот оперативен систем и кои се неговите предности во споредба со Windows 7?

Windows 8 навистина беше очекуван со нетрпение од корисниците, така што голем број го користеа уште во фазата на тестирање, пред официјалната објава. Јас сум еден од тие корисници и можам да ви кажам дека за мене клучниот збор е персонализација. Windows 8 нуди искуство на брзина и флуентност во користењето, притоа целосно прилагодувајќи се на вашите потреби. Има едно интересно видув ањ е на Џим Колинс дека во бизнисот еден од најголемите проблеми e таканаречената „тиранија на ИЛИ“ – ситуација кога се наметнува вештачка дилема која всушност, е трик-прашање. На пример, дали е поважно да се води сметка за долгорочните или за краткорочните интереси на компанијата? Дали е поважен уделот во пазарот или профитабилноста, процесите или флексибилноста...? Вистинскиот одговор е „И“ – треба да се води сметка И за краткорочните И за долгорочните интереси, И за уделот на пазарот И за профитабилноста итн.

Windows 8 на уникатен начин дава ваков „И одговор“ на многу „ИЛИ прашања“ во ИТ-индустријата – дали е поважно да имам

25

уред прилагоден за консумирање или за креирање содржини, дали е подобро да имам лаптоп или слејт-уред и сл. Windows 8 ги адресира потребите на корисниците на комјутерската технологија кога компјутерот го користат за консумирање содржини (слики, музика, игри, Интернет, социјални мрежи) И кога го користат за креирање содржини, преку Office апликациите, на пример. Во самиот дизајн на производот се креира одговор за тоа како најпродуктивно да се искористи touch-технологијата за консумирање содржини, но истовремено, се остава избор за да се користи и глувче и тастатура кога содржините ги создаваме.

Windows 8 ќе овозможи конвергенција на функционалностите на лаптоп, таблет, слејт-уредите и мобилниот телефон, истовремено овозможувајќи дивергенција и бран на инвовативност кај производителите на хардвер со форматот на хардверот. Ќе видиме многу нови уреди кои ја бришат границата меѓу лаптоп, таблет, слејтуреди и мобилен телефон. Сето тоа е во голема мера овозможено од Windows Store, практички најефикасниот начин денес да ја дистрибуирате својата апликација ширум светот. Имено, во самиот оперативен систем сега е вградена функционалноста која досега ја имаше само кај мобилните телефони, да се симнат и/или да се платат најразлични апликации од Интернет кои веднаш се интегрираат во вашиот систем. Производителите на апликации едноставно ќе ги „аплоадираат“ своите производи во Windows Store и ќе им ги направат веднаш достапни на околу милијарда корисници, колку што очекуваме дека ќе имаме корисници на Windows 8 по некоја година (особено што во 2014 година завршува периодот за поддршка на досега најраспространетиот оперативен систем, Windows XP). Како инфраструктура пак, која овозможува вашите податоци да ви бидат достапни секаде и во секое време, тука се нашите cloud-производи Office 365 и Windows Azure. Едниот е онлајнплатформа за продуктивност, а другиот платформа за имплементација на глобални ИТ-решенија.

XX Мајкрософт не најави само нов и редизајниран оперативен систем, туку најави и цел нов бран од различни Windows 8 уреди кои ќе бидат синхронизирани меѓусебе. Може ли да ни откриете точно за што станува збор? Паралелно со Windows 8, на пазарот се појави и Windows Phone 8, новиот оперативен систем на Мајкрософт за телефони. На македонскиот пазар овие телефони веќе може да се набават преку некои оператори и на тој начин корисниците можат да ја комплетираат својата можност за работа во движење. Сите уреди (телефон, слејт, лаптоп, персонален компјутер - PC) можат да ги синхронизираат податоците кои ви се важни, преку нашите cloud-сервиси, така што тие да ви се достапни во секое

Кај нас голем дел од фирмите се зафатени од синдромот на мал пазар. Во таква ситуација често амбицијата да се излезе на регионален пазар се стопува и се третира само како ризик, а не и како можност... затоа што сме „најдобри во маало“.

Капитал број 682 22.11.2012

26

www.kapital.mk

Интервју

време и на кој било уред. Апликациите за продуктивност (Word, Excel, PowerPoint), кои вообичаено ги поврзуваме со PC, сега ги имате и на вашиот телефон. Исто така, сето тоа што сакате да го споделите преку социјалните мрежи, на пример, лесно и на унифициран начин ви е достапно, повторно преку кој било уред.

XX Може да се каже дека PCиндустријата губи помалку од својот залет во последно време, најмногу поради „експлозијата“ на преносливите уреди како „паметните“ телефони и таблетуредите. Каде и како тука се позиционира новиот оперативен систем на Мајкрософт? Нашата идеја е на корисниците да им понудиме што е можно повеќе избор. Мислам дека не се работи за тоа дали ќе победат таблет-уредите или PC, се работи за тоа корисниците да бидат во состојба да го одберат форматот на уредот кој најмногу ќе им одговара, а Windows 8 токму тука е најсилен, овозможувајќи ги најдобрите можности од двата света на уреди, кои на иновативен начин ќе ги креираат нашите партнери производители на хардвер. Ќе видите експлозија од најразлични формати на уредите, кои ќе се движат од суперлесни уреди со многу долг век на батеријата, преку ултратенки и преносливи лаптоп-компјутери, па до all-in-one уреди за десктоп-користење.

XX Во делот на „паметните“ телефони, оперативниот систем Windows phone 8 се појави на пазарот како силна конкуренција на оперативните системи на Гугл (Android) и на Епл. Како и со кои предности Windows phone 8 планира да се бори со оваа екстремно силна конкуренција? Нашата стратегија за Windows Phone 8 е корисниците да го користат телефонот еднакво ефикасно и за забава и за работа – концептот за којшто зборував порано – „И“. Windows Phone 8 ќе биде достапен преку различни производители, кои на стандардните карактеристики кои мора да ги задоволат ќе додадат и своја дополнителна вредност – некои со одлични мапи, некои со одлични камери итн. Повторно зборуваме за можноста за избор и за можноста да најдеме уред кој ќе ни одговара точно нам, а да не мораме да се „вкалапиме“ во форматот кој за нас го смислил еден единствен производител. Исто така, важно е што преку концептот на live tiles, на којшто се базира целиот интерфејс, нашиот дизајн е уникатен и дава целосно персонализирано искуство во користењето на телефонот – оние апликации кои ни се важни одат на предниот екран и бидејќи концептот е коцките (tiles) да се „живи“ (live), голем број информации ни се достапни со само еден поглед на телефонот, без да мора да кликнеме на него – на пример, новостите на ѕидот на Фејсбук или временската прогноза или новите имејл-пораки од шефот. Јас сум голем оптимист за иднината на Windows Phone, затоа што искуството ми покажа дека кога еднаш ќе го видат, корисниците вистински го засакуваат и се чувствуваат слободни да го направат телефонот вистински свој – во смисла на персонализирање на начинот како го користат и на изгледот на почетниот екран.

научната фантастика ќе стане реалност

Д

о 2020 година процесорската моќ на компјутерите толку многу ќе порасне што за 1.000 долари ќе можеме да имаме уред кој ќе ни биде не само алатка за работа, туку с$ повеќе партнер во справувањето со секојдневните активности. Зборувам за уреди кои ќе бидат суперлесни, преносливи и моќни, способни да согледуваат трендови, анализирајќи непоимливо големи (за денешни стандарди) сетови од податоци во реално време, сугерирајќи ви одлуки кои треба да ги направите во работата или во слободното време, честопати изненадувајќи ве со длабочината на согледувањата. Ова звучи како научна фантастика и денес можеби тоа и е, но темпото на развој е толку брзо што научната фантастика не останува фантастика долго.

XX Очигледно е дека Мајкрософт воведе низа промени оваа година, почнувајќи со аквизициите како онаа на Skype, до изработка на сопствен таблет-уред - Surface, до промена на дизајнот на логото. Што следно може да се очекува на овој план? Сета наша енергија во моментов е насочена кон воведување на пазарот на сите овие нови производи кои оваа година ги донесовме на пазарот – Windows 8, Windows Phone 8, Surface, Windows Server 2012, новиот Office догодина итн. Оваа година е година со најголем број нови производи на Мајкрософт во неговата историја, како што впрочем, тоа беа и претходните три години. Така што, она што е следно е континуирано инвестирање во истражување и развој (Мајкрософт годишно инвестира повеќе од осум милијарди долари во овие активности), што во годините што идат ќе донесат на пазарот бран од иновации, токму како што сторивме оваа година.

XX Мајкрософт неприкосновено останува лидер на светскиот пазар во ИТ-индустријата кога станува збор за продажба на софтвер, но следејќи ги изјавите на Стив Балмер (извршниот директор на глобално ниво), тој во последно време ја опишува Мајкрософт како компанија за услуги и уреди, отколку

софтверска компанија. Како гледате вие на оваа транзиција низ којашто поминува Мајкрософт? Во основата на нашите услуги и уреди повторно е нашиот софтвер и во таа смисла ние се наоѓаме на цврсто тло. Развојот на технологиите е толку многу забрзан во последните години што е неопходно да се модифицира форматот на консумирање на софтверските решенија. Кога се во прашање cloud-услугите (Оffice 365 и Azure), се работи за потребата ИТ инфраструктурните решенија с$ повеќе да се консумираат на стандардизиран начин, кој овозможува скалабилност, доверливост, флексибилност и заштеда. Наместо компаниите да инвестираат во изградба на своја ИТ-инфраструктура, за која не се сигурни колку ефикасно ќе ја искористат, сега таа ИТ-инфраструктура за нив ја градиме ние – бизнисите се концентрираат на нивниот бизнис, а ИТ-услугите ги користат кога и колку што им се потребни. Со уредите приказната е поинаква, тука зборуваме за персонализација и за потребата да постои избор за секој корисник да го најде уредот кој ги задоволува точно неговите потреби. Ние сме повторно тука со нашите производи за да го овозможиме и овој процес.

XX И покрај кризата и намалената продажба на софтвер, Мајкрософт останува финансиски стабилна компанија на светско ниво? Каква

www.kapital.mk

Капитал број 682 22.11.2012

Интервју

Windows Phone e најбрзорастечка платформа за мобилни телефони, а според проценките на Гартнер, до 2015 година ќе биде број два во глобалниот удел на пазарот на мобилни телефони. е состојбата во Македонија на ова поле? Канцеларијата на Мајкрософт во Македонија успешно ги реализира плановите низ изминатите осум години, колку што постои. Кризата се одразува пред с$, на стапката на раст, која иако е многу над стапката на раст на локалната ИТ-индустрија, сепак, значајно е намалена во однос на стапката на раст од пред неколку години. Ова е разбирливо, особено земајќи ја предвид состојбата на економијата во Македонија – голем дел од фирмите во Македонија со години во најголем дел се борат со прашањето на опстанок, а не со прашањата за експанзија и иновација.

XX Користењето легален софтвер е еден од главните проблеми на Мајкрософт на македонскиот, но и на регионалните пазари. Какви мерки преземате за да се намали обемот на пиратерија, особено кога станува збор за оперативниот систем Widnows? Стапката на пиратерија во Македонија е меѓу 64% и 65%, споредено со околу 90% од времето кога ја отворивме канцеларијата. Ова е стапка која е споредлива со стапките

на пиратерија во земјите од регионот, но нешто повисока од онаа во земјите на ЕУ, каде што таа е генерално под 50%. Нашите активности пред с$, се насочени кон подигање на свеста за потребата од заштита на авторските права, и тоа не само за софтвер. Кога авторските права не се штитат, се демотивираат талентираните луѓе да создаваат музика, филмови, книги, софтвер, архитектонски дела и сл., а се штитат необразованите и неинвентивните луѓе, кои со ништо не придонесуваат за создавањето вистински вредности. Во Македонија последните 3-4 години гледаме значајно позитивно придвижување во оваа сфера, најмногу преку активностите на владината меѓуресорна Комисија за заштита на интелектуална сопственост, која е вистински на теренот и која покажува голема решеност да се справи со овој проблем. Останува уште доста да се сработи за да дојдеме до европските стандарди, особено во делот на третманот на оваа проблематика во обвинителствата и во судовите, но мислам дека правецот на движење е во вистинската насока.

XX Се чини дека Македонците с$ повеќе ги следат трендовите и се склони кон користење таблет-

27

уреди и „паметни“ телефони. Дали имате податоци колку уреди со Windows phone има во Македонија и како котира таблет-уредот на Мајкрософт, Surface, на нашиот пазар? „Паметните“ телефони во последните години доживуваат огромна експанзија. Некои проценки за регионот на Централна и Источна Европа велат дека околу 15% од корисниците користат „паметен“ телефон (податок од крајот на 2011 година). За Македонија проценките се дека не сме многу зад овој процент, можеби нешто над 10%. Windows phone во Македонија во однос на уделот на пазарот не се разликува многу од глобалниот удел во пазарот од околу 2%-3%, но истовремено, важно е да се напомене дека Windows Phone e најбрзорастечка платформа за мобилни телефони, а според проценките на Гартнер, до 2015 година ќе биде број два во глобалниот удел на пазарот на мобилни телефони. Што се однесува до Surface, тој уред само што го објавивме и рано е да се зборува за тоа како котира, но можам да ви кажам дека најголем дел од моите познаници веќе ме распрашуваат како и каде да го набават.

XX Во ИТ-индустријата сте долго време, па според вашето искуство, колку македонските компании ги следат ИТ-трендовите и колку се свесни за важноста на технологијата во бизнисот? Кај македонските компании во користењето на ИТ во бизнисот има еден образец кој не се разликува многу од оној во регионот – лидери во употреба на ИТ се телеком-компаниите и финансиските и н с т и т у ц и и, п о н е к о ј а п о г о л е м а производствена компанија и понекоја институција од јавниот сектор. Малите и средните компании вообичаено користат финансиско-книговодствени решенија произведени локално, но не се во фаза кога ИТ се употребува за колаборациски решенија и за решенија за креирање „корпоративно паметење“, решенија кои кога ќе пошнат да се употребуваат стануваат клучен дел од бизнис-стратегијата на една компанија. Проблемот со користењето на информатичките технологии е тоа што тие треба да ви требаат за да почнете да ги сметате за клучен бизнис-фактор, а ИТ-решенијата ви требаат кога имате динамичен бизнис, силна конкуренција и големи амбиции. Кај нас голем дел од фирмите се зафатени од синдромот на мал пазар – премногу сме мали за „големите момци“ да се заинтересираат за нас и да почнат да ни конкурираат, а доволно сме големи за „победникот зема с$“ ситуацијата да креира локално моќни фирми со мала конкуренција. Во таква ситуација, често амбицијата да се излезе на регионален пазар се стопува и се третира само како ризик, а не и како можност... затоа што сме „најдобри во маало“. Ова, се разбира, долгорочно е неодрживо, затоа што глобализацијата порано или подоцна допира до сите пазари, па и до најмалите, така што очекувам дека оваа ситуација

Балканот повторно се здружува Информациите кои Ви се потребни за подобро работење во балканскиот регион секој работен ден, наутро, Ви ги испраќаме на e-mail или прочитајте ги на www.biznis-plus.com Нарачка и повеќе информации на: pretplata-mk@biznis-plus.com или на телефон: +389 2 3298 110

1

месец бесплатно!

Капитал број 682 22.11.2012

28

www.kapital.mk

Интервју Со cloud-услугите фирмите не се „замараат“ со ИТ-инфраструктура

Р

азвојот на технологиите е толку многу забрзан во последните години што е неопходно да се модифицира форматот на консумирање на софтверските решенија. Кога се во прашање cloud-услугите (Оffice 365 и Azure), се работи за потребата ИТ инфраструктурните решенија с$ повеќе да се консумираат на стандардизиран начин, кој овозможува скалабилност, доверливост, флексибилност и заштеда. Наместо компаниите да инвестираат во изградба на своја ИТинфраструктура, за којашто не се сигурни колку ефикасно ќе ја искористат, сега таа ИТ-инфраструктура за нив ја градиме ние – бизнисите се концентрираат на нивниот бизнис, а ИТ-услугите ги користат кога и колку што им се потребни.

брзо ќе се измени и дека информатичките технологии и ИТ-компаниите ќе бидат во позиција на катализатор на развојот на локалното стопанство.

години. На подолг рок, работите ќе станат уште поинтересни. До 2020 година процесорската моќ на компјутерите толку многу ќе порасне што за 1.000 долари ќе можеме да имаме XX Се чини дека македонскиот ИКТуред кој ќе ни биде не само алатка за работа, сектор во последниот период туку с$ повеќе партнер во справувањето како да стои во место. Според вас, со секојдневните активности. Зборувам за што с$ треба да се направи за се уреди кои ќе бидат суперлесни, преносливи доразвие овој сегмент од аспект и моќни, способни да согледуваат трендови да се зголеми извозот на софтвер анализирајќи непоимливо големи (за и македонски ИКТ-производи и денешни стандарди) сетови од податоци во услуги, а не с$ да се сведува на реално време, сугерирајќи ви одлуки кои продажба на хардвер во земјата? Вашето прашање го содржи и одговорот треба да ги направите во работата или во – ИТ-компаниите треба да размислуваат слободното време, честопати изненадувајќи да креираат ИТ-решенија и производи ве со длабочината на согледувањата. Ова кои ќе можат да се продадат во најмала звучи како научна фантастика и денес рака во регионот и зошто да не, дури и можеби тоа и е, но темпото на развој е глобално. Skype, на пример, е производ толку брзо што научната фантастика не развиен претежно во Естонија, земја која останува фантастика долго. Кои се следните предизвици според големината и економската моќ XX пред Мајкрософт во Македонија? е споредлива со Македонија (околу 65% Во кој правец ќе се во број на население и фокусира компанијата во околу 2,2 пати поголема понатамошниот развој? во БДП). Тоа не пречеше Мисијата на МајкрософтSkype да се продаде Македонија била и останува да на Мајкрософт за осум биде технолошки „вендор“ кој милијарди долари. Како Windows Store во континуитет ќе биде број што кажав претходно, еден во однос на трансферот и можноста мислам дека Windows на знаење кон локалната Store и можноста преку преку него да индустрија. Нашиот успех него да се пласираат се пласираат секогаш бил тесно поврзан апликации глобално е со успехот на нашите локални апликации извонредна шанса за партнерски компании, така македонските фирми, глобално е што нивниот технолошки раст впрочем, како и за која извонредна и успесите во имплементација било фирма каде и да е н а н о в и т е х н о л о г и и се шанса за во светот. клучни индикатори и за македонските XX Според вас, кои се нашиот успех. Затоа и во идните трендови фирми, впрочем, иднина клучната активност на во ИТ-секторот којашто ќе се фокусираме ќе како и за која на светско ниво биде трансферот на знаење било фирма и секако, во кон локалните компании каде и да е во Македонија? и ко р ис тејќи го ф ак тот Во нaредните неколу што имаме канцеларии во светот. години трендовите сите земји од регионот, главно се во правец на обезбедување регионална, с$ поголемо користење а зошто да не и глобална на cloud-услугите, од една страна и с$ видливост на иновативните ИТ-решенија поголемата мобилност, разновидност од Македонија. Во однос на самите и прилагодливост на уредите (PC, технологии, нашиот фокус и во иднина таблет, лаптоп, „паметен“ телефон), секако ќе биде насочен кон cloud computкои ќе конвергираат по прашање на ing решенијата на Mајкрософт и нивната функционалностите, а притоа ќе видиме конвергенција со новите генерации гранулација по прашање на бројот на уреди со оперативниот систем Windows форматите кои ќе бидат достапни. Сето 8. Во комбинација со Office решенијата на тоа ќе биде проследено со с$ поголема Мајкрософт, инфраструктурните решенија достапнот на broadband Интернет, што за креирање Private Cloud, Windows Phone ќе значи целосна и постојана поврзаност и низа други производи од нашата палета и мобилност како во работата, така и во производи ќе помогнеме во подигањето социјалниот живот. Во Македонија очеувам на стандардите на употребата на ИТовие трендови да се пренесуваат с$ решенијата, И за лична употреба И како побрзо и повидливо во наредните неколку алатки за продуктивна работа.

Капитал број 682 22.11.2012

30

www.kapital.mk

АНАЛИЗА

ЕвропсКИтЕ бАНКИ гИ сЕКНАА пАрИтЕ ЗА рЕгИоНот

Кредитна суша од запад 160 7% милиони евра или 2% од БДП е намалена изложеноста на западноевропските банки во Македонија заклучно со вториот квартал од годинава

ќе се зголеми кредитирањето идната година според проценките на Народната банка

www.kapital.mk

Капитал број 682 22.11.2012

АНАЛИЗА пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

Б

анките од Западна Европа ја ограничуваат кредитната поддршка за нашиот регион. Мониторингот на банкарскиот сектор во овој регион што го спроведуваат Европската комисија, Европската инвестициска банка (ЕИБ), Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) и Светската банка, кои сите заеднички работат за таканаречената Виенска иницијатива, покажа дека големите европски банки с$ помалку пари одвојуваат за своите филијали во Југоисточна Европа. Само во вториот квартал од годината изложеноста на западноевропските банки во Македонија е намалена за 2% од бруто-домашниот производ (БДП), што е еквивалент на околу 160 милиони евра. Намалената кредитна поддршка кај некои други земји во регионот, како што се Унгарија и Словенија, достигнува дури и до 15% од нивниот БДП. Хрватска, Србија, Бугарија и Литванија пропуштиле финансиска поддршка од Запад меѓу 5% и 10% од нивниот БДП. Групата наречена Виенска иницијатива работи за да им помогне на банките во земјите од овој регион полесно да се справат со повлекувањето на финансирањето од нивните централи. Оваа група пред една година излезе со иницијативата Виена 2.0, чија цел беше да се спречи целосно замрзнување на кредитната поддршка за Југоисточна Европа, бидејќи тоа може да го шокира целиот банкарски сектор, меѓутоа податоците сепак, покажуваат дека работите се одвиваат спротивно од очекувањата. Западноевропските банки посочуваат дека намалувањето на кредитната поддршка за овој регион е производ на политиката за многу внимателно работење во услови кога и тие се соочуваат со сериозни проблеми. Пресврт може да се случи само кога ќе се врати довербата кај инвеститорите во финанискиот систем на

31

Само во вториот квартал од годината изложеноста на западноевропските банки во Македонија е намалена за 2% од бруто-домашниот производ (БДП), што е еквивалент на околу 160 милиони евра. Додека регионот го зафаќа кредитна суша што доаѓа од запад, банките с$ повеќе се свртеа кон наоѓање домашни извори на финансирање. Меѓутоа, кредитирањето и понатаму е на stand by Европа, кога ќе заживеат мерките на Европската централна банка (ЕЦБ) за откупување на државните обврзници или пак, ФЕД донесе одлука за ново олабавување на монетарната политика. Тоа би можело да создаде амбиент во кој големите европски банки ќе здивнат и ќе се почувствуваат посигурни за да се впуштат во поамбициозно кредитирање. Додека регионот го зафаќа кредитна суша што доаѓа од запад, банките с$ повеќе се свртеа кон наоѓање домашни извори на финансирање. Меѓутоа, проблематично за македонскиот банкарски сектор е што доминантен дел од депозитната база е орочен на краток временски период, а банкарите не можат краткорочните депозити да ги пласираат во кредити со подолг рок на отплата. Сепак, трендот на штедење во банките е растечки. Дел од банките што работат во Македонија, чии централи се лоцирани токму во западноевропските земји, за „Капитал“ истакнаа дека имаат капацитет за целосно опслужување на потребите на клиентите, без разлика дали тоа се компании од реалниот сектор или граѓани. „Кредитната поддршка на нашите клиенти продолжува и во наредната година. Со оглед на зголемувањето на капиталот за дополнителни 30 милиони евра на австриските сопственици во два наврати (на крајот на минатата и на почетокот на тековната година, како и отворените кредитни линии од страна на матичната банка за поддршка на бонитетни фирми), Шпаркасе банка обезбеди доволно пари за финансирање на потребите како на постоечките, така и на потенцијалните клиенти. Со оглед на моменталните состојби и во домашната и во европските економии, со не толку отимистичките прогнози од европските експертски институции, секако дека степенот на

претпазливост кај банките ќе биде уште повисок од досега“, велат од Шпаркасе банка. Банкарите од Шпаркасе потенцираат дека кај граѓаните предност ќе имаат кредитоспособните клиенти со добра кредитна историја на редовно сервисирање на своите обврски. „Кредитната способност, односно финансиските показатели од работењето на клиентот ке бидат главните параметри по коишто ќе се рангираат и кредитните барања од правните субјекти. Бонитетните компании, особено оние од секторите како прехранбена индустрија, енергетика и инфраструктура, кои покажаа висок степен на резистентност во време на криза, ќе имаат примат во обезбедувањето финансиски

средства“, објаснуваат од Шпаркасе. Иако во време кога економската криза навлезе длабоко во порите на домашната економија и продуцира пад на производството, намалување на извозот и голема неликвидност, бизнисмените очекуваат поголема кредитна поддршка за да се справат со финансиските проблеми, банкарите уште повеќе ги затегнаа условите за кредитирање. Проценките за кредитирањето се дури и попесимистички во споредба со лани, главно поради влошувањето на кредитните портфолија, односно проблемите со наплатата на кредитите. Според најновите проценки на Народната банка, кредитирањето идната година ќе се зголеми за 7%.

Капитал број 682 22.11.2012

32

www.kapital.mk

АНАЛИЗА

Пари има, кредити не

Во време на криза и неликвидност во економијата, кога компаниите и граѓаните имаат најголема потреба од финансиска поддршка, банкарите ја применуваат добро познатата конзервативна кредитна стратегија – наместо во кредити, најголем дел од парите да ги инвестираат во безризични државни и благајнички записи. Зачудувачки се податоците од Народната банка кои покажуваат дека над 1,2 милијарди евра се извлечени од банкарските канали, а се врзани за благајнички и државни записи или пак, се чуваат како задолжителна резерва. За споредба, поддршката од банките со кредити за компаниите месечно изнесува само по околу 30 милиони евра. Банкарите признаваат дека ликвидноста во моментов не им е проблем, бидејќи имаат доволно пари за да одговорат на евентуални ликвидносни проблеми. Нив најмногу ги плаши тоа што во услови на намалена побарувачка и задоцнета

наплата на побарувањата, компаниите главно се фокусирани на одржување на тековната ликвидност, па дури 80% од кредитните барања се однесуваат на обртен капитал или за реструктурирање на постојните кредити. Поради влошената ликвидност во стопанството, растат нефункционалните кредити, кои во моментов изнесуваат 10,8% од вкупното кредитно портфолио на банкарскиот сектор. Овие состојби, според нив, ги диктираат условите за кредитирање. „Ваквата голема неизвесност за идните случувања ќе влијае во насока на воздржување на економските субјекти, што ќе влијае неповолно на личната потрошувачка и на инвестициската активност. Во квантитативна смисла, ова значи задржување на вредноста на кредитното портфолио или евентуално, благ раст. Уште една причина за ова е и фактот што успешните компании се воздржуваат од земање кредити за нови инвестиции, реконструкција, реновирање и слични инвестициски

активности. Единствено барањата за кредити за обртни средства бележат раст како резултат на намалената ликвидност и проблемот со наплатата на побарувањата. Банката секогаш е отворена за поддршка на нови проекти за кои цени дека се успешни, профитабилни и реално остварливи“, велат од Комерцијална банка. Намаленото индустриско производство (повеќе од една година) и падот на БДП (два квартали по ред) влијаат врз способноста на компаниите редовно да ги сервисираат обврските кон банките, што ги прави банкарите уште порезервирани за нови кредити. За жал, банкарите очекуваат оваа состојба да продолжи и во наредниот период.

Кружниот тек на парите

Не само што не доаѓаат пари од странство, многу често кредитите од домашните банки завршуваат надвор од државата. Како? Гувернерот на Народната банка, Димитар Богов, потврди дека само кон Грција годинава се одлеале над 70 милиони евра. Грчките компании што работат во земјава ги повлекуваат парите за да им помогнат на своите матични фирми во Грција, а се проценува дека дел од парите биле земени како кредити од македонските банки. „Регистриран е одлив на капитал во вредност од околу 1% од БДП само кон една земја, што е доказ дека компаниите што работат во земјава ги помагаат своите матични фирми што се соочуваат со криза“, изјави Богов. Не се знае кои се компаниите што ги извлекуваат парите од земјава, а гувернерот само потврди дека не станува збор за повлекување пари од грчките банки што работат во Македонија. „Оваа година имавме значителни одливи на капитал во форма на дивиденди и кредити од компаниите во странска сопственост кон нивните матични компании во странство. Тоа се одразува негативно на депозитниот потенцијал на компаниите. Неизвесно е дали овој тренд ќе продолжи и следната година“, истакна

Богов. Според податоците на Народната банка, некои компании само во последните два месеци, август и септември, повлекле од македонските банки дури 46,6 милиони евра. Нема нови податоци за движењето на депозитите во октомври годинава. Банкарите не се загрижени од овој негативен тренд кај депозитите. Според нив, не се работи за масовно повлекување пари од банките, што може да се одрази врз вкупната депозитна база. Податоците на НБМ покажуваат дека, сепак, вкупните депозити и понатаму се зголемуваат како резултат на зголеменото штедење од граѓаните. Заклучно со септември, во банките се депонирани околу 3,8 милијарди евра.

Кризен фонд од 30 милијарди за Југоисточна Европа

Пред десетина дена Европската банка за обнова и развој (ЕБОР), Светската банка и ЕИБ најавија дека со повеќе од 30 милијарди евра ќе помогнат за заздравување на економијата во Југоисточна Европа, вклучувајќи ја и Македонија. Помошта ќе биде директен одговор на континуираното влијание на кризата во еврозоната на економиите од регионот. Програмата за помош ги опфати и Албанија, Босна и Херцеговина, Чешка, Хрватска, Естонија, Унгарија, Косово, Литванија, Летонија, Црна Гора, Полска, Романија, Србија, Словачка и Словенија, а е насочена кон јакнење на конкурентноста на економиите во регионот преку долгорочни кредити и купување сопственички удели. Најголем удел во најавениот пакет ќе има ЕИБ од 20 милијарди евра, главно преку долгорочни кредити на приватниот и на јавниот сектор. Засега не се знае дали и колку пари од овој фонд ќе искористи Македонија. Компаниите во земјава имаат на располагање и кредитна линија од ЕИБ од 100 милиони евра, за која каматата е 5,5%. Минатата недела беа повлечени првите 20 милиони евра за над 100 компании.

www.kapital.mk

Кратење на трошоците во време на рецесија

Капитал број 682 22.11.2012

менаџер менаџер

Како успешно да менаџирате со набавките?

Кога економијата е во рецесија, тоа значи дека паѓа побарувачката, што значи паѓа и добивката, а трошоците се исти. Секоја фирма логично ќе размислува дека треба да почне со кратење на трошоците, а во тоа голема улога имаат професионалците во набавката

77

Капитал број 682 22.11.2012

78

www.kapital.mk

менаџер

пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

I

nternаtional Food Bazаar e македонска фирма којашто е голем увозник на смрзнато месо кое домашните преработувачи го користат како суровина за своето производство. Месото се набавува од САД, Канада, Бразил, Аргентина, ЕУ и од други земји, што значи дека во некои случаи преработувачите може да чекаат и по 45 или 60 дена за да ја добијат нарачаната стока. Тоа може да им направи проблем при планирањето на производството доколку не се менаџира добро со набавките. Дополнителен проблем е што снабдувачите од овие далечни земји нема да ви ја испорачаат онаа количина месо којашто вам ви треба, туку во контејнерите пакуваат, да речеме, 25 тони свинско месо и вие треба да ја земете целата количина, без оглед дали ви треба толкава количина во моментот. Тоа на преработувачите може да им врзе големи пари и да им создаде големи залихи, кои потешко се менаџираат. „ З ато а, н и е со п о м о ш н а н а ш и от дистрибутвно-логистички систем им овозможуваме на нашите клиенти да набават точно месо колку што им е потребно во секој момент. Со помош на т.н. just in time систем нашите клиенти сигнализираат кога им е потребна следната нарачка, односно кога залихите ќе паднат до одредено ниво веднаш се прави нова нарачка. Ова им помага да имаат доволно простор во магацините и ги намалува трошоците“, објаснува Делче Милевски, менаџер и еден од сопствениците на International Food Bazaar. Ова е само еден пример како процесот на управување со набавките, кој неизбежно е врзан со менаџирањето на залихите за коешто зборувавме во минатиот број на „Капитал“, влијае врз ефикасноста на работењето на компаниите, особено од производната индустрија, коишто користат големи количини суровини. Кога економијата е во рецесија, тоа значи дека паѓа побарувачката, што значи паѓа и добивката при исто ниво на трошоци. Затоа, единствен начин за да се задржат профитите е да се намалат трошоците при иста побарувачка. Логичен заклучок на секоја фирма е да се тргне во кратење на трошоците, а во тоа голема улога имаат професионалците во набавката, затоа што набавката е најголемото место на трошокот. Пред тимовите за набавка во овие кризни времиња се наоѓаат с$ поголеми предизвици, а за борба со тие предизвици потребно е да владеат со вештини како што се прогнозирање (forecasting) и деловно планирање, управување со приоритети, работа со снабдувачи, како и управување со залихи.

Набавката како убиец на трошоци

Многу компании сега брзаат да ги намалат трошоците за купување (шифриран термин за „вршење притисок врз снабдувачите да ги намалат цените“) во моменталните

Десет практични чекори за ефективни набавки од Филип Котлер XX Подобрете ги односите со снабдувачите. Избегнувајте односи со снабдувачите кои се премногу блиски или премногу непријателски. Порачувајте на начин што ги намалува трошоците на снабдувачите за да ги намалите своите трошоци. Работете со најдобрите снабдувачи, имајќи ги предвид локалните, регионалните, националните и глобалните играчи за стоката и за услугите коишто ви требаат.

XX Развијте табела за оценување на услугата, квалитетот, испораката и за одредување на цените на снабдувачите. Следете го квалитетот, услугата и цената на снабдувачите и потоа соопштете им ги резултатите од вашата табела.

XX Обезбедете ги вистинските информации. Сведете го бројот на снабдувачи на оптимум. Доведете го до оптимум обемот на набавки кај снабдувачите. Набавките и финансиите треба да формираат еден тим за да се открие актуелното трошење, како и можностите за подобрување.

XX Создајте персонал со вистински вештини за купување. Вие сакате персонал со аналитички вештини, кој ќе навлезе во деталите на тоа што се купува. Вам ви требаат луѓе со голема вештина за преговарање - многу мал број менаџери за набавки, како и персоналот што им реферира се обучени преговарачи.

XX Придобијте го извршниот тим стопроцентно да го поддржи купувањето. Највисоките менаџери за набавка треба да бидат одговорни

хоатични времиња во нивната индустрија и бизнис, вели маркетинг-гуруто д-р Филип Котлер во својата „Хаотика“. Главните интереси вклучуваат поконкурентен синџир на снабдување, подобрен развој на производ и пократко време за појавување на пазарот. Сепак, како што истакнува Котлер, еволуцијата на начинот на којшто

пред главниот извршен директор или пред главниот оперативен директор, а не пред некој друг извршен директор во компанијата.

XX Користете префериран список со снабдувачи. Извршните директори за набавка треба да ги поддржат менаџерите за набавка кога мора да се донесе тешка одлука за менување на снабдувачите.

XX Изградете тимови кои се централно водени, но локално спроведувани. За да се обезбедат најоптимални набавки, извршните директори за купување треба да соберат податоци во едно централно место за да го оценат вкупното трошење по области.

XX Развијте силни стратегии за преговарање. Применете обновливи клаузули во договорите - секојдневно организациите се „изгорени“ со договори кои ги принудуваат да го користат истиот снабдувач и следната година, и покрај желбата да се префрлат на нов снабдувач.

XX Користете технологија за да избиете пред конкуренцијата. Уверете се дека користите технологија којашто ќе ги автоматизира сложените задачи, кои вообичаено, се вршеле рачно. Добијте ги точните податоци и искористете ги кога ќе почнете со преговарање.

XX Создајте програма за наградување од која, всушност, ќе профитираат и поединецот и компанијата. Бонусите коишто им се исплатени на вработените се важни за способноста на организациите да прифатат и да усвојат една промена. Уверете се дека тоа што ќе се награди ќе биде и сработено. размислуваат извршните директори во врска со купувањето не е претворена во резултати што им се потребни. За многу компании улогата на купување не еволуирала многу подалеку од тесните трансакциски корени на функцијата, како што е купувањето материјали, компоненти и услуги, но одредени

www.kapital.mk

Капитал број 682 22.11.2012

менаџер организации кои го менаџираат купувањето и набавката го привлекуваат вниманието на главните директори со тоа што ја подигаат функцијата на повисоко ниво. Тактичкиот потенцијал на набавката како убиец на трошоци не е тајна. На крајот на краиштата, трошењето на купената стока и услуги може да претставува значителен процент од трошоците на една компанија, така што бизнис-лидерите веќе долго време знаат дека со подобрување на процесот на купување може директно да го подобрат крајниот резултат, вели Котлер. Според еден друг извештај на консултантската куќа Мекинзи, вештите купувачи прифаќаат еден поригорозен пристап кон вработените со истовремено надградување на нивните вештини на купување и со истражување на паметни начини да се здружат вработените во целата организација кон една заедничка цел. Овие компании, исто така, поставуваат високи аспирации и цели кои ја балансираат нивната визија за иднината со јасен фокус врз начинот како да се постигне тоа.

Прогнозирање како основа за планирање на набавките

Успешното управување со набавките бара прогноза на идните настани. Многу професионалци с$ уште планираат врз основа на интуиција, а други пак, се потпираат само на логично расудување, велат консултантите за менаџмент. Понекогаш тоа дава одлични резултати, некогаш баш и не. Ризикот и несигурноста се наоѓаат во основите на планирањето. Процесот на предвидување (forecasting) е вештина на проценка во непознати ситуации – од самата прогноза поважна е вештината на изработка на сценарио во случај планот да се оствари, но и во случај да не се оствари. Секоја програма во синџирот на набавки започнува со некој план. Има две основни методи за прогноза: квалитативни и квантитативни. Примери на квалитативни методи се истражување на пазарот, изработка на сценарио, стручни мислења и сл. Со нив треба да се биде внимателен, затоа што се темелат на интуиција и на субјективна проценка. Квантитативните методи за прогнозирање пак, се темелат на историски податоци, односно на минати настани. Теоријата што стои зад овие методи поаѓа од претпоставка дека историските податоци во поголема или во помала мера влијаат врз настаните во иднина. Стручњаците велат дека за повеќето компании најдобро е да применат комбинација од математички анализи и историски податоци (анализа со помош на

квантитативни техники) со квалитативна анализа (изработка на сценарија, стручни мислења и фокус групи). Управувањето со снабдувачите има три главни компоненти:

на снабдувачите 1.Селекција

Постојаната потрага по квалитетни снабдувачи и нивниот избор е централна задача на секој професионалец во набавка. За барање нов снабдувач постојат повеќе потенцијални причини: цената е превисока, квалитетот се расипал, сомневање во опстанокот на компанијата-партнер или некоја друга можност едноставно, е предобра. Денес како иновативни извори на податоци за снабдувачите може да служат огласите за вработување, затоа што само фирми кои се развиваат и растат бараат нови работници. Исто така, стручните здруженија и асоцијации ни нудат непресушен извор на податоци за снабдувачите.

79

Филип Котлер

Многу компании сега брзаат да ги намалат трошоците за купување или како што го нарекува тоа Филип Котлер во својата „Хаотика“, „шифриран термин за вршење притисок врз снабдувачите да ги намалат цените“ во моменталните турбулентни времиња.

на снабдувачот 2.Оценување

За вреднување на снабдувачот постојат три главни елементи: Снабдувачи (оние што се оценуваат) – Треба да се биде доста економичен во тоа кои снабдувачи се оценуваат, затоа што тоа е работа која бара доста време. Најпрактично е да се земат предвид 20% од снабдувачите со најголем волумен, како и оние без коишто фирмата не може да работи. Оценувачи (оние што оценуваат) – Со оглед на тоа дека снабдувачите не се битни само за еден оддел на фирмата (најчесто секторот за набавка), туку и за останатите делови (магацин, производство, книговодство и др.), потребно е снабдувачите да се мерат од различни агли. Набавката е заинтересирана за точноста на испораката и количините, но производството и одделот за контрола на квалитетот е заинтересиран за квалитетот на производите и на материјалите. Исто така, магацинот го гледа квалитетот на пакувањето, а книговодството може да го оцени квалитетот на финансиските документи (дали има грешки, повторни книжења и сл.). Третиот елемент во оценувањето на снабдувачите се мерките на ефективност, односно критериумите по коишто се оценуваат. Некои од критериумите коишто може да ги оценува набавката се навременоста на испораката, стабилноста на количините, цените, условите за плаќање и сл. Еден од ефикасните начини за да се оцени снабдувачот е да се оди во неговата фирма, погони и магацини и да се оцени на самото место.

на снабдувачите 3.Оптимизација

За правилно да управуваме со доставувачите, мора да избереме соодветна стратегија што е во согласност со стратегијата на компанијата. Досега доминантна стратегија во набавката беше фокусот врз намалувањето на трошоците. Кога зборуваме за намалување трошоци, мора да бидеме свесни дека тука постојат ограничувања ако се користиме само со тактички техники, како што е на пример, преговарањето. Многу подобри резултати постигнуваме со стратешки пристап во управувањето со набавката и со снабдувачите. Затоа, во фазата на оптимизација на снабдувачите потребно е да ја дефинираме стратегијата кон нив. Тоа би значело стратешки да се согледа можноста за замена на снабдувачите или подобрување на неговите перформанси. Системот на управување со снабдувачите (Suplier Relationship Management – SRM) e интегриран и сеопфатен систем на водење на секојдневните односи со снабдувачите. Се состои од софтвер и деловни процеси коишто ја сочинуваат соработката и поврзаноста и ги усогласуваат активностите на компанијата со снабдувачите. SRM им помага на компаниите во одржувањето на односите со снабдувачите, намалувањето на трошоците и управувањето со ризиците поврзани со тие односи.

Dali ja kriete va{ata nasmevka?

tel. 389 2 309 470 www.eternadent.com.mk

Прва соларна електрана во Битола

В

о битолското село Ерги свечено е пуштен во употреба соларен парк со моќност од 1 мегават. Соларната централа е изградена од Соларпро холдинг од Бугарија, инвеститор е Торпедо Солар ГТ - Битола, додека финансирањето на проектот беше овозможено од страна на Капитал банка АД Скопје. Соларпро Холдинг ќе ги врши и сите дејности поврзани со работењето и одржувањето на соларната електрана. Од компанијата гарантираат 99% работоспособност на електраната во период од 20 години. Оперативното следење на централата ќе се врши далечински во диспечерскиот центар на Соларпро холдинг, преку систем за контрола и анализа на податоци (SCADA). Системот ја надгледува работата на сите елементи и овозможува континуирана анализа и оптимизација на електричната

енергија. Времето за реакција при оштетување е сведено на два часа, благодарение на локалниот тим на компанијата. Со изградбата на соларниот парк во Битола, Соларпро холдинг стана најголемиот системски интегратор на соларни системи во Бугарија, со вкупно изградено 32 соларни електрани со вкупен капацитет од речиси 86 мегавати. На официјалното отворање воедно присуствуваа и голем број претставници од регулаторната комисија, МЕПСО, ЕВН, бизнис-опкружувањето, официјални лица и клиенти. Соларпро холдинг е водечка компанија во Бугарија во овој сектор. Единствена компанија која е вклучена во целиот циклус во областа на соларната енергија, од самото производство на соларни панели до производство на ласерска опрема и компоненти за изградба и одржување на соларни

Соларпро холдинг од Бугарија го изгради првиот соларен парк надвор од својата земја

паркови. Капитал банка АД Скопје како дел од Alfa Finance Holding поддржувајќи го финансиски проектот за изградба на соларниот парк во Битола зема проактивно учество во проектите во областа на обновливи извори на енергија. Прва банка која излезе на пазарот со понуда на кредити за енергетска ефикасност, каде што на сите заинтересирани клиенти им нуди кредити со кои ќе постигнат поврат на сопствената долгорочна инвестиција, овозможувајќи рационално искористување на ограничените природни ресурси.

82

www.kapital.mk

Интервју

Драгана Ѓермановиќ експерт за стратешки онлајн-комуникации

Пред нас е најбогатата ПР-ера! пишува:

Васе Целеска

Д

vase.celeska@kapital.mk

рагана Ѓермановиќ е едно од најпознатите имиња во светот на онлајнодносите со јавност (ПР) на Балканот, со огромно искуство и во пошироки рамки. Како претседател на одделот за онлајн ПР во Здружението за односи со јавност во Србија и сопственик на консултантската фирма PRpepper, секогаш е присутна со свои предавања и панели на светските саеми и конференции за односи со јавност, социјални медиуми и онлајногласување. Нејзината фирма го води и онлајн ПР на светскиот рекет бр.1, Новак Ѓоковиќ. Таа ќе биде говорник на првата интернетмаркетинг и онлајн ПР-конференција во Македонија AllWeb, што на 23 ноември ќе се одржи во Скопје. Во духот на онлајн-комуникациите, со неа разговаравме онлајн за можностите кои им ги дава Интернетот на компаниите и нејзините очекувања од оваа конференција.

XX Онлајн ПР е релативно нова алатка за комуникација со јавноста. Што загуби, а што доби класичниот ПР со интеграцијата на Интернет? Односите со јавност со популизацијата на онлајн-комуникациите потполно го изгубија толото под нозете! Но, тоа не е најважно. Најважно е што доби, односно

што може ПР да добие од живите и пулсирачки конверзации со најшироката јавност онлајн. А може да добие многу повеќе од што накратко изгуби!

XX Што велат вашите искуства, кои се предизвиците кога станува збор за практикување на онлајн ПР за компании? Најголем предизвик, но и најголема кочница е стравот од губење на контролата во процесот на комуникација. Компаниите се исплашени од негативната реакција, слободата која онлајн им ја даваат на корисниците/ потрошувачите... исплашени се од критиката и забелешките. Но, таквите реакции во јавноста не траат долго. Доколку преку социјалните медиуми пристапувате исправно, ги примените критиките и ја подобрите својата компанија или својот производ, после неколку месеци ќе уживате во плодниот и интерактивен дијалог кој носи вредност за сите: и за вас и за вашите потрошувачи. Тоа е win-win ситуација за сите. Само мора да бидете стрпливи!

XX Што е најважното што компаниите треба да го знаат кога комуницираат со своите потрошувачи/клиенти на Интернет? Пред с$, компаниите мора да бидат свесни дека онлајн-дијалогот е тука за да остане. Не станува збор за помодарство, тренд и никако не се работи за вклучувањето на Интернет за еднократка кампања. Првиот чекор е во рамките на компанијата да се дефинираат што појасно бизнис-целите на среден и на долг рок. Со овие цели

Македонија е многу слична со Србија кога станува збор за онлајнсекторот. Малку е понапредна од Босна и Херцеговина, но и понатаму заостанува зад хрватскиот пазар. Идејата за отворање онлајн-компании е с$ уште на дневен ред кај вас. Во иднина, ретките онлајн-експерти нема да можат да одговорат на сите барања на пазарот. Пред вас се години на ерупција. Прашање е дали тоа ќе се случи следната или во 2014 година, но во секој случај тоа ќе се случи за многу брзо време

www.kapital.mk

Капитал број 681 15.11.2012

Интервју ПР-одделенијата во компаниите мора да се зајакнат со луѓе во чија крв се наоѓа Интернетот, а интерните процедури мора да се прилагодат во реално време, кое е новиот и единствен prime time. Новите медиуми бараат нови модели. Мораме што побрзо да го прифатиме тоа. Гледаме интересни апликации, онлајн прес-конференции и медиа центри, воведување инфографики наместо класични соопштенија за јавност и слично треба да се усогласи онлајн-настапот. Онлајн ПР не може многу да помогне околу краткорочните цели, туку треба да се развива и унапредува преку среден и/или подолг период на време. И така доаѓаме до неколку клучни онлајнкарактеристики за кои компаниите мора да бидат свесни на самиот старт на онлајн-интегрирањето на бизниспроцесите: онлајнот е тука за да остане, никогаш нема да има помалку крорисници на Интернет и социјални мрежи отколку денес. Во онлајн ПР мора да се вложат и човечки потенцијали - бидејќи луѓето им веруваат на луѓето. За сето тоа е потребно време, но без онлајнинтеграцијата бизнисот денес не може да успее. Фаталниот исход е прашање на време, затоа што тоа ќе значи дека не сте способни да се прилагодите на промените. Ако сте такви во комуникациска смисла, во бизниссмисла и во бизнис-одлуките сигурно сте многу слични.

XX Социјалните мрежи ја променија комуникацијата на компаниите со јавноста. Какво е суштинското значење на социјалните мрежи денес за компаниите и организациите? Одлично прашање: какво е суштинското заначење на социјалните мрежи денес, не само за компаниите, туку и за поединците! Социјалните мрежи ја вратија силата на општеството, да бидам потполно прецизна - за секој поединечен претставник на општеството. Преку социјалните мрежи може да се изврши влијание на кого било. Тоа е карактеристика на ерата на вистинска колаборација во која имаме среќа да живееме и да работиме. Ако поединците се стравствени, ако се истрајни и поврзани, можат да влијаат на која било општествена појава! Тоа го видовме како пример преку познатите онлајн-петиции (ребрендирање на GAP, укинување на новите месечни надоместоци во Банката на Америка и сл.) и преку примерите за граѓанска револуција, како таа во Египет, кои го потресоа светот. Компаниите и политичките организации, но и познатите јавни личности, мора да разберат дека сега секој поединец е новинар и дека секоја компанија воедно е и медиумска компанија. Светот никогаш не бил побрз, потранспарентен и поповрзан. Дали сме за тоа подготвени? Е тука повторно доаѓаме до менаџмент на промени, кој е во самата суштина на оваа интернет-револуција.

XX Кризниот ПР е тема за дебата на сите кои работат во овој сектор.

Како најлесно компаниите може да се справат со кризи, користејќи онлајналатки, а имајќи предвид дека информациите на Интернет се шират со огромна брзина? Сите се сеќаваме на времето во кое демантите беа испраќани во рок од седум денови. Замислите денес, кога светот живее активно 24/7 демантот на некоја компанија или првата кризна реакција да стигне после неколку денови! Тоа би значело дека сами одново започнувате сопствена криза, или дека сами си пукате во здрава нога! Денес онлајн во 12 часови се случува цел кризен циклус: стартување, поврзување на поединците, поттикнување, филување нови детали и/или интензивирање на кризата или нејзин крај. Какви се вашите ПР-одделенија? Дали ја променивте/прилагодивте интерната процедура да се следи, да се подготвува и да се реагира истиот ден, во кое било време од денот и во кој било ден од годината? Ако не - ризикувате многу повеќе отколку што вам ви е дозволено. И за тој ризик сте професионално одговорни.

XX Може ли да наведете некој пример на успешна онлајн ПР-кампања од регионот? Секако, една од последните која мене ми остави одличен впечаток е кампањата на ledonardo.hr на колега од агенцијата Imago.hr направена за сладоледите Ledo на Агрокор. Исто така би ја издвоила кампањата на Телеком Србија на uradinesto.rs која онлајн ги ангажира и поврзува луѓето во проекти за општествена одговорност. Има многу сјајни примери, но сепак индустријата е многу млада.

XX Кои се новите трендови во онлајн ПР, во кој правец се развива? Основен правец претставува пренасочувањето на онлајн и офлајн ПР во ист колосек. Тоа не се одвоени работи. Никогаш не ни биле, а сега тоа е потполно јасно. ПР-одделенијата во компаниите мора да се зајакнат со луѓе во чија крв се наоѓа Интернетот, а интерните процедури мора да се прилагодат во реално време, кое е новиот и единствен prime time. Глобално, онлајн ПР, нераздвоен од маркетингот, ПР и ЦСР (Корпоративната општествена одговорност) создава интегрална маркетиншка комуникација - единствен комуникациски фронт на компаниите кои живеат заедно со своите потрошувачи/клиенти. Новите медиуми бараат нови модели. Мораме што побрзо да го прифатиме тоа. Гледаме интересни

83

апликации, онлајн прес-конференции и медиа центри, воведување инфографики наместо класични соопштенија за јавност и слично. Пред нас е најбогатата ПР-ера!

XX Конференцијата AllWeb е прва од ваков вид во Македонија. Кои се Вашите очекувања и што може да очекуваат присутните на конференцијата од Вас? Пред с$ сакам да им честитам на колегите од организацијата, посебно на мојот пријател и човекот кој за регионалната интернет-сцена направи многу, Дарко Булдиоски, на храброста и енергијата за организирање на AllWeb. Многу е значајно, не само за Македонија и вашиот локален пазар, туку и за регионот - постоење еминентна стручна конференција на тема „Онлајн-маркетинг“, која ќе овозможи разменување на знаење, информации и контакти. Сакам да ги запознаам колегите од онлајн-секторот, но и да слушнам како размислуваат македонските претставници на компаниите. Мислам дека едни на други можеме да си помогнеме. Лично имам намера за прв пат да споделам со широката јавност некои од студиите на случаи на кои сум горда, посебно на темата „Активност на стратешкото позиционирање на најдобриот светски тенисер, Новак Ѓоковиќ“, кој нашата агенција го застапува. Ветувам сјајни теми! Се гледаме на AllWeb бидејќи web стана all!

...Политика... Ахмети в неделА ќе ги собере АлбАнските лидери од регионот

мАкедонијА домАќин нА нАјголемиот АлбАнски прАзник во историјАтА!

пишува:

максим ристески

maksim.risteski@kapital.mk

Во меѓувреме, премиерот Никола Груевски „елегантно“ ќе ја избегне опасноста од „компромитирање“ на неговиот патриотски имиџ, зашто токму на денот на прославата службено ќе престојува во САД продолжува на стр.86-87

Капитал број 682 22.11.2012

86

www.kapital.mk

политика

Што ќе прави Груевски во САД?

П

ремиерот Никола Груевски престојува во посета на Соединетите Американски Држави, која не беше однапред најавена и за чија агенда, како што велат во Владата се уште немаат детали. Според информациите од владиниот кабинет се работи за продолжување на роуд –шоуто кое Владата веќе го оствари на источниот брег на САД. „Сега Груевски и неговиот тим ќе бидат во посета на западниот брег. Агендата се уште не е официјално утврдена. Ќе има средби со претставници од американски компании и секако, предвидени се и средби со македонската дијаспора. Предвидено е и да

> БРОЈКИ

49%

од вкупните државјанства кои ги дала Бугарија во 2010 година се доделени на македонски граѓани, покажа Евростат. Тоа што другите европски држави го сметаат за злоупотреба на визната либерализација не важи за нашиот европски сосед Бугарија, од каде што со задоволство им делат бугарски пасоши на Македонците.

се остварат и средби и со оние компании со кои веќе сме имале контакт во претходната посета на САД и со кои веќе се почнати разговори“, велат од Владата за Капитал. Од таму не откриваат дали Груевски ќе оствари и некоја политичка средба, но самиот факт дека премиерот отпатува преку океанот на само еден ден после средбата на медијаторот Метју Нимиц со преговарачите во спорот за името Василакис и Јолевски, и на неполн месец пред Самитот на ЕУ, пред кој е засилен притисокот за изнаоѓање на компромис со Грција, отвора дилеми за посетата на премиерот.

Македонија домаќин на албански празник во ист

1.026

амандмани се поднесени за предлог-буџетот за 2013 година, од кои СДСМ предложи 528, а НДП, 460. На отворената владина седница одржана во неделата министерот за финансии, Зоран Ставрески, му се пожали на премиерот за овој, како што го нарече, рекорден број амандмани за предлог-буџетот.

115

точки разгледа Владата на последната отворена владина седница... Пред јавноста се пофалија за направените проекти, а горчливите прашања ги остави за некоја од следните затворени седници

facebook 1

Следејќи ја седницава на влада, забележувам дека предничи употребата на зборот "ќе" со застапеност од 3450 пати спомнат, втор е зборот "милиони" со едно 1985 пати спомнат...

Sashe Ivanovski

2

Поради појава на писта во трасата, охридскиот маратон преместен во Преспанското езеро Сашо Кокаланов

3

Ај вака да се договориме името не го даваме - враќајте ги парите... Роберто Беличанец

пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

А

ктивностите поврзани со одбележувањето на најголемиот албански празник во историјата, 100 години од албанското знаме и од формирањето на албанската држава, не се провокација, не се израз на национализам, ниту се водење предизборна кампања, уверуваше портпаролот на ДУИ, Бујар Османи, обидувајќи се да ги амортизира реакциите на јавноста по подигањето на шестметарското албанско знаме на триесет и петметарски јарбол во Kичевско. „Не сме задоволни од начинот на којшто медиумите известуваат за нашиот празник. Не очекувавме вакви реакции“, се пожали Османи во името на албанската владејачка партија. Причините за „несоодветното“ медиумско покривање Османи ги припиша на предрасудите кои, според него, постојат кај Македонците кон Албанците.

Во меѓувреме, премиерот Никола Груевски „елегантно“ ќе ја избегне опасноста од „компромитирање“ на неговиот патриотски имиџ, зашто токму на денот на прославата службено ќе престојува во САД Побара: „Македонците да покажат разбирање и чувствителост за најголемиот јубилеј во историјата на Албанците, кој носи голем емоционален товар за нив“. Вети дека Албанците ќе возвратат во иднина, со разбирање за празнењето на празничните емотивни полнежи на Македонците, зашто единствено така можело да се постигне меѓуетничка интеграција во општеството. Но, вистинското прашање, односно проблем кој ДУИ се обидува да го игнорира е како може да се очекува пораката за разбирање и меѓусебна почит да стигне до граѓаните и да ја исполни својата цел кога во владината македонско-албанска коалиција не престанува да се води ту отворено-рововска, ту студена војна? Најверно огледало на состојбата ќе биде централната прослава на стогодишнината

www.kapital.mk

владата не креира тензии... намерно!

Н

а пратеничкото прашање дали заедно со Али Ахмети јавно ќе испрати порака за помирување на граѓаните, премиерот Никола Груевски одговори дека како коалициони партнери, тие постојано разговарале и барале начини за надминување на проблемите врзани за етничките недоразбирања. Со други зборови, далеку сме од денот кога ќе слушнеме помирливи пораки од врвот, односно од македонско-албанската коалиција на власт. Груевски рече и дека не е точно дека со Ахмети намерно креирале тензии. Нема зошто да не му се верува, зашто и без исценирани тензии,има доволно кризни...

најголемиот торијата!

Капитал број 682 22.11.2012

бУм-трЕс

87

ГорДана ЈанКУловсКа

министер за внатрешни работи

П

овикувајќи се на минатото, ние имавме случаи каде што имаше серија обвинувања на сметка на ВМРО-ДПМНЕ кои се покажаа како целосно невистинити“, министерката за внатрешни работи во обид да ги демантира „живи фатените“ партиски вработувања.

ристо ниКовсКи

поранешен амбасадор

М

акедонија и без НАТО и без Европската унија може да издржи и 100 години.“ Поранешниот амбасадор сосема греши – Македонија може да издржи и да истрпи без ЕУ и без НАТО уште 100 пати по 100 години... Ама да трпиме ли е поентата?

тЕоДорос КараоГлУ

што ќе се одржи в недела (25 ноември) во спортскиот центар Борис Трајковски. Присуството и говорите на сите албански лидери од регионот одамна се потврдени. А македонски претставници, вклучително и министри од коалицискиот партнер, ВМРОДПМНЕ, се (само) поканети. Премиерот Никола Груевски „елегантно“ ќе ја избегне опасноста од „компромитирање“ на неговиот патриотски имиџ, зашто токму на денот на прославата службено ќе престојува во САД. Оттука, јасно е како ќе изгледа настанот (и целиот контекст што му претходи, со обојувањето на Македонија во црвената боја на албанското знаме) – ќе биде херметички затворен за Македонците, зашто (покрај останатото) не е обезбеден ниту превод за најавените говори на албанскиот претседател, Сали Бериша; косовскиот премиер, Хашим Тачи; лидерот на ДУИ, Али Ахмети; вицепремиерот Муса Џафери. За да ги разбереме нивните пораки, за кои македонската јавност не може да не биде живо заинтересирана кога лидерот на албанскиот дел од владината коалиција изјавува дека ако се дели Косово, треба да му ја мисли Македонија, ќе мора да се потпреме на добрата волја, односно на преводите од колегите (новинари) Албанци.

КомЕнтар

грчки министер за Македонија и Тракија од Австралија

Г

рција е пријателска земја и тоа соседот треба да го знае". Ако ова досега беше манифестација на пријатлство, што ли ќе очекувавме од Грците да ни беа „непријатели“??

twitter 1 Ранко Метод Србак@Srbak

Владава е отворена за нови преговори со грција, ама устата им е затворена

2 Влатко Васиљ@VlatkoVasilj

Ја 6 пути аплицирав за работа, ниеднаш не ми успеа! Ти ниеднаш, а одма те примија, како ти успеа?! - е како, нас вмровците не следи среќата!

3 Гоце од работа@ggooccee

Демек броењето административци ни било многу тешка и невозможна работа. Да донесеме кинески експерти?#HowItIsDone

Габриела Делова gabriela.delova@kapital.mk

Што значи да се биде членка на ЕУ?

А

ко некој с$ уште имаше дилема дали Хрватска е до крај подготвена за влез во Европската унија, веќе нема аргументи за тоа. Со пресудата со која хрватските судии деновиве му досудија десетгодишен затвор на хрватскиот премиер Иво Санадер можеби официјален Загреб го положи најважниот тест на патот кон ЕУ и докажа дека веќе е подготвен да биде дел од европското семејство, а тоа е независност на судството или во поширока смисла - функционирање на државните органи. И тука всушност, лежи целата финта во врска со најважниот критериум од Брисел - владеење на правото и правната држава. Криминал и корупција постојат и секогаш ќе постојат. И на Балканот, и во Европа и секаде низ светот. Наивни би биле заклучоците дека да се биде дел од големата Европа значи и да се нема криминал и корупција. Особено ако во последно време гледаме дека и самата Унија открива криминал и корупција меѓу своите членки, и тоа честопати во нивните највисоки редови. Но, на крај сите добиваат пресуда. Значи, државата и државниот апарат функционираат. А да функционираат институциите не значи само навремени и праведни пресуди, значи и ефикасна администрација, а со тоа и задоволни граѓани, задоволен бизнис-сектор, задоволни странски инвеститори... И така с$ функционира како што треба. Можеби најдобар пример за функционална држава е Белгија, која цела година беше без влада, но сепак, функционираше. Политика, политички игри и политички пресуди ќе има секаде и секогаш... и за нив ќе се дебатира и се дебатира до вечност... И нека дебатираат. Но, за да има држава не секогаш е потребна влада која ќе ги диктира сите политики и одлуки во државата. И токму тоа е клучната поента. Политиката да се извади од државата и да & дозволи на државата слободно да дише и да функционира. Ете, тоа е цената да се биде членка на ЕУ. Пардон, тоа е цената да се биде вистинска држава.

специјален прилог

29 тРанСПоРт и ЛоГиСтиКа

ноемВри 2012

КаКо до Помали троШоЦи За трансПорт и лоГистиКа?

Состојбите во транспортно-логистичките и шпедиторски услуги во Македонија многу бавно се менуваат, а уште потешко се подобруваат. Компаниите извозници и логистичките и транспортни компании со години се жалат на лошата состојба на патиштата и железницата, отсуството на инвестиции во инфраструктура кои им ги скратуваат можностите за што повеќе алтернативни траси за транспорт на стоката. “Капитал“ во овој специјален прилог ќе Ви открие: Како македонските компании да ги рационализираат транспортно-логистичките трошоците и да ја подобрат својата конкурентска позиција?

Кои се најголемите проблеми со кои се соочуваат транспортнологистичките компании и какви мерки предлагаат за подобрување на состојбите и олеснување на операциите кои тие ги вршат на македонскиот пазар? Како континуираниот пад на транспортот на стока преку железница се одразува на зголемување на цената на транспорт на компаниите? зошто паѓа транспортот на стока преку железница? Колку губат компаниите кои поради отсуство на железница долж коридорот 8 немаат евтин, железнички пристап со пристаништата во Бугарија и албанија? Што се случува со амбициозниот проект Карго 10, амбициозно креиран како заеднички проект на желензиците долж Коридорот 10 за олеснување на транспортот?

повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: prilozi@kapital.com.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 104

специјален прилог

6

деКемВри 2012

Лица за КонтаКт: Гордана михајлоВсКа алеКсандра стојменоВа

Business Style

Празничната еуфорија започна! Што да подарите? Каде да патувате?

Што да подарите? совет плус- кои се подароците кои одговараат на деловниот бон тон? Какви подароци добиваат и подаруваат нашите бизнисмени?

Шопингот е омилена активност пред празниците. Какви попусти и изненадувања ќе имаат домашните и странските брендови во декември? повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: sanja.savovska@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 104

Корпоративните забави се дел од настаните кои ги обожава деловниот свет. Tips&trics како најефикасно да организирате оригинална забава за вработените и клиентите?

Каде да патувате? Каде да зимувате? Ги претставуваме хит дестинациите кои ги нудат агенциите, но и омилените дестинации на нашите бизнисмени. Ве советуваме каде на скијање? Лица за КонтаКт: Гордана михајлоВсКа сања саВоВсКа

Капитал број 682 22.11.2012

90

www.kapital.mk

Капитал анализа

Капитал анализа на маКеДонсКите шанси во ДеК

До каде ќе ода “повампирените комшии? пишува:

Габриела Делова gabrela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

С

тавот на Европската Унија дека на Македонија треба да и се определи датум за почеток на преговорите, а притоа да се остави спорот за името со Грција, како отворен билатерален проблем да се решава во раната фаза од отворањето на поглавјата ги зовре страстите на Балканот во однос на билатерланите прашања на официјално Скопје со соседите. Српска таиницијатива за затворање на прашањето околу црквата, бугарска за заедничко славање празници, грчка со Меморандум за разбирање... создаваат слика дека Балканот е решен да ги затвори отворените прашања во регионот и државите да немаат сопка во преговорите со Унијата. И ваквата речиси идилична атмосфера начелно изгледа сосема добро, ако не се чита подконтекст на политиката

После пораките на српскиот претседател Томислав Николиќ и на неговиот грчки колега Каролос Папуљас дека грчкиот и српскиот народ ништо не може да ги раздели (!?), следуваше „трилатералка“ во Софија помеѓу бугарскиот, грчкиот и романскиот министер за надворешни работи, Николај Младенов, Димитрис Аврамопулос и Титус Корлатеан на која тие ја разгледува иднината на Западен Балкан. Притоа, бугарските медиуми јавија дека тројцата ја усогласиле политиката кон Македонија и отворениот спор за името, па испратиле порака дека Македонија мора да внимава на исполнување на сите критериуми за влез во ЕУ.

на раководните структури кај нашите соседи. Убедени во одлучноста на еврокомесарот Филе во декември да се додели датум за преговори на Македонија, соседите во регионот почнаа да ги прегрупираат силите. Србија и Грција, Бугарија и Романија. Така српскиот претседател Томислав Николиќ, откако го отвори повторно црковното прашање, и среде Скопје вети дека ќе помогне во затворањето на овој проблем, недела подоцна од Атина ни испрати порака дека српскиот и грчкиот народ никогаш ништо не може да ги раздели. Грција, пак, зачудена од одлучноста

на Филе, не само што со Бугарија ги обедини силите (од каде веќе ни мавтаат во лице со црвен картон за во ЕУ), туку под свој притисок ја стави и Романија, па од среде Софија ги испратија своите обединети пораки до Скопје. „Капитал“ анализира, дали вака новонастанатите односи во регионот, се дел од политичка игра на елитите на Балканот?

Што, всушност, се случува во регионот?

Ако се верува на грчките медиуми, во последниот период грчката

www.kapital.mk

Кември

ат те“ дипломатија е насочена само да му го расипе планот на еврокосмарот Филе и Македонија да не добие зелено светло за преговори во декември. Како што пишуваат не само грчките, туку и македонските медиуми, најверојатно во декември Македонија ќе добие „датум за датум“. Во таквиот случај, појаснуваат медиумите во Атина, Грција ќе одбие датум за преговори на следниот ЕУ самит во јуни, но само ако дотогаш го затвори прашањето за името. Ваквата логика, грчките медиуми ја сврзуваат со Самитот на НАТО во Букурешт во 2008 година, па оттука ова сценарио го нарекуваат „формула Букурешт“. Меѓутоа, во ваквата игра на Атина, поранешниот амбасадор Ристо Никовски препознава мамка, игра од Грција, која може да биде опасна за Македонија. „Изгледите на Македонија да добие датум не се мали,

Капитал број 682 22.11.2012

Иако, овој усогласен став на „тројката“ подоцна го демантираа од романското МНР, остана впечатокот дека поддршката што Софија и Атина си ја даваат во последниот период контра Македонија доби и „романски зачин“... Многумина ќе се согласат дека во дипломатијата е јасно оти самиот разговор на тројцата министри, од земји членки на ЕУ, кои за неполн месец ќе одлучуваат за нашата иднина, на состанок на кој Македонија не била воопшто поканета (а очигледно била тема на муабет) е политичка порака! Капитал анализира – во вакви услови, кои се реалните шанси за Македонија да очекува нешто од Самитот на ЕУ? бидејќи тоа е интерес и на Грција, иако во моментот имаме една жестока реторика во Атина за предлогот на еврокомесарот Филе. Тоа е чиста игра. Доколку се тргне по тој пат, а ако Македонија нема јасни гаранции, може да се најде на бришан простор. Прифаќањето на предлогот на Филе - датум за преговори со обврска за решавање на спорот за името во рана фаза, е крајно рискантен. На тој начин Македонија прифаќа името да биде услов за прием, а со тоа се анулира важноста на Времената спогодба и нејзиниот член 11 (во кој е запишано дека Грција нема да ја блокира Македонија во меѓународните организации) и се обезвреднува хашката пресуда. Затоа Македонија мора да биде крајно внимателна кои чекори ги презема во следниот период“, вели Никовски. Освен грчката, разбранувано е и политичкото раководство

Капитал анализа Одлуките на меѓународната заедница го прават помирувањето уште потешко

Ш

91

тотуку се создаде слика дека и на Балканот е можна политиката на помирување, затворање на старите рани, политика која започна со поклонувањето на сега поранешниот српски претседател Борис Тадиќ, придружен од хрватскиот Иво Јосиповиќ, на Сребреница, меѓу Хрватите и Србите се отвори старо-нов раздор. По примерот на Тадиќ, и Јосиповиќ испрати помирителна порака. На прославата во Книн, Јосиповиќ истакна дека е дојдено време на помирување со српските граѓани и на оддавање почит на идеалите за кои и тие се бореле. Но, минатонеделната ослободителна пресудата на Анте Готовина и Младен Маркач од Хаг, повторно го аткуализира подзаборавениот гнев меѓу српскиот и хрватскиот народ. Па така, српското лидерство разочарано и изненадено од, како што велат тие, неправедната одлука на Меѓународниот суд на правдата во Хаг, испратија порака директно во центарот на ЕУ, од каде што се промовира политиката на помирување: „после една ваква одлука, помирувањето ќе оди многу тешко и многу бавно“. Ваквата политика на меѓународно тло, анализираат балканските аналитичари, само уште еднаш ја потенцира политиката на двојни аршини на ЕУ. Не само во случајот со хашката пресуда за Македонија, туку сега и со одлуката на истиот тој суд во однос на хрватските затвореници. Македонија и покрај поволната прсуда не може да започне преговори со ЕУ, а затворените Готовина и Маркач кои беа предуслов Хрватска да преговара со Унијата, сега се на слобода. Можеби дополнително довербата во Европската унија и меѓународните институции, ја поткопува и последната изјава на евроамбасадорт Аиво Орав кој во Европскиот парламент, зборувајќи за Македонија, Македонците ги нарече Славомакедонци. После ваквите политики на меѓународната заедница, Брисел тешко ќе ги убеди и така замерените Балканци да го променат својот став и одеднаш да заборават на историјата. Презадолжената Европа, со недецидни ставови и двојни стандарди, сега уште помалку ќе има моќ да ги убеди раскарните Балканци да помислат на помирување.

Капитал број 682 22.11.2012

92

Капитал анализа Аиво Орав

Е

евроамбасадор

Огнен Малевски

поранешен амбасадор

Н

е гледам искрена иницијативност, освен декларативи изјави кои се само повторување. Не знам колку овие иницијативи се искрени, но јасно е дека тие бараат и од нас одредени истапувања. А во моментот не гледам дека политичарите овде се сперми за какво било поместување во тој правец.

во Бугарија. Тоа се гледа од засилени пораки и иницијативи кои во последниот период се слушаат и од официјална Софија. Иако претходно, Бугарија убедуваше дека ќе ја поддржи Македонија на патот кон Еу и нема да ја попречи во аспирацијата да стане дел од европското семејство, со предлогот на еврокомесарот Штефан Филе, ваквите изјави остануваат само декларативни. Во име на добрососедската политика, Бугарија си бара оправдување за секое спорно прашања во односите со Македонија. Од барање за заедничко славење на празници, преку барање за промена

вроамбасадорот Аиво Орав навлече гнев врз себе со излагањето во Европскиот парламент каде што го употреби терминот „славомакедонци“ кога зборуваше за македонскиот народ. Каква порака сакаше да испрати Орав, ако е јасно дека сигурно не се работи за гаф? Орав сигурно добро знае дека овој термин е навреда за Македонците и ја знае политичката тежина на истиот. на историските учебници, официјална Софија, барем според анализите на аналитичарите, веќе ни „мафта“ во лице со вето на патот кон Унијата. Во таа насока, никакво изненадување не е последната средба на шефовите на дипломатиите на Бугарија и на Грција, поддржани од Романија, за време на која, барем според пишувањата на бугарските медиуми, трите дипломатии ги испеглале своите ставови во однос на Македонија. Србија, пак, иако засега нема моќ да уценува со какво било вето за Македонија во евроинтеграциските политики, сепак, нејзината условена намера открива дека и Белград не игра чисто во разрешувањето на македонскосрпските односи. Предлогот кој дојде од новото раководство на Србија во однос на македонско-српските односи за црквата кој за момент се чинеше искрен, го покажа вистинското лице кога Српската православна црква побара слободата на Јован Вранишковски да биде

предуслов за затоплување на односите со Белград. Ваквата порака веднаш ја прочита македонското раководство, па така по средбата на двајцата претседатели, српскиот Томислав Николиќ и македонскиот Ѓорге Иванов, македонскиот претседател порача: „црковните прашања да им ги оставиме на црквите“. Во вакви размрдани, но не и искрени иницијативи меѓу соседите, аналитичарите препознаваат дипломатска и политичка игра која на крајот Балканот го остава на истото дереџе како и претходно - раскарани соседи со отворени прашања меѓусебе. Поранешниот амбасадор, Ристо Никовски во целата оваа разбранува балканска политика гледа политичка и дипломатска игра, која не е случајна. „Во целина сите настани кои се случуваат во соседството према Македонија во последно време се дел од една политичка и дипломатска игра. Свесни дека доаѓа клучниот момент околу иднината на Македонија сите се

Капитал број 682 22.11.2012

94

www.kapital.mk

Капитал анализа ниКола попосКи

министер за надворешни работи

В

нова рунда преговори – оптимизам има, решение пак нема!

Д

ен откако медијаторот Метју Нимиц оствари одвоени средби со македонскиот и грчкиот преговарач, Зоран Јолевски и Адамантинос Василакис, министерот за надворешни работи Никола Попоски не даде детали и очекувања од средбата. Информацијата за било кавкиот исход ја остава прв да ја соопшти Нимиц. “Треба да овозможиме најдобри можни услови за медијаторот и претставникот на ООН, Нимиц, да ја извршува на најефикасен начин својата работа. Се случија поединечни средби, денес има и заедничка средба. Во овој момент треба да му оставиме него да ја изврши својата задача. Потоа ќе направиме едно согледување и ќе ги искажеме нашите размислување по однос на ефектите од овие средби. Прерано и неблагодарно е да излегуваме со било кавки прогнози кога овој циклус на разговори и комуникација не е завршен“, рече Попоски. Засега ниту во македонската, ниту пак во грчката јавност нема прогнози и анализи за евентуланиот исход од средбата. По меморандумот за разбирање, како и предлогот на еврокомесарот Штефан Филе за датум за Македонија во декември, се чини тешко да се претпостави што би можело да произлезе од средбата. Но, ако се суди по зголемената дипломатска активност на Атина, која започна непосредно по предлогот на Филе, со која сака да обезбеди сигурно вето во декември, се чини дека Грција сеуште цврсто стои на своите црвени линии. Токму позицијата не само на Атина, туку и на останатите соседи, во последниот период не оставаат простор за надеж дека Македонија може да очекува некакво конкретно придвижување на процесот.

обидуваат нешто да ќарат. Исклучок е можеби потегот на Николиќ, кој, ако беше искрен, отвора перспектива за македонско-српските односи, иако решението за црковниот спор нема да биде лесно. Одлуката која се очекува во декември ја разбранува балканската политика. Не беше случаен ниту предлогот на Филе, ниту грчкиот Меморандум за разбирање, ниту средбата на Нимиц со двете страни, па дури и настапот на Орав во Стразбур. Сето тоа се делови од еден мозаик чија основа полека се надѕира“, вели Никовски. Многу политика, малку соработка. Вака поранешниот амбасадор Огнен Малевски ги цени односите меѓу соседите на Балканот. „Ние и во минатото сме имале многу иницијативи, но барем досега не сме го

о моментот не би навлегувал во математички операции за тоа колку земји членки на ЕУ не поддржуваат, зошто нас ни треба поддршката на сите 27 членки. Сите оние кои се посветени на реализација на европскиот проект треба да ја покажат таа конструктивност во рамки на дискусијата“ изјави министерот дента кога медијаторот Метју Нимиц разговараше со преговарачите за спорот за името во Њујорк. Попоски е свесен дека без најдено решение на спорот за името, залудни се поддршките кои официјално ги даваат некои земји членки – поентата е како тие исти држави ќе гласаат во декекмври. Тој вели дека значајно за Македонија е дека ги имаме сите аргументи ставени на маса, но и самиот признава дека одлуката ја носат земјите членки, а Македонија е надвор: „ Ние немаме удел во носењето на одлуката. Тоа што е делот на наши задачи ги имаме исполнето на највисоко рамниште. Тоа го има констатирано и самата Европска комисија. Со едно такво досие и со еден конструктивен пристап би требало да се почитуваат оние правила воспоставени во Унијата многу поодамна“ вели шефот на македонската дипломатија.

искористиле моментумот. Поместувања има, но не постои исчекорување. Јас генерално не сум задоволен, нешто не „штима“ во односите. Не гледам искрена иницијативност, освен декларативи изјави кои се само повторување. Не знам колку овие иницијативи се искрени, но јасно е дека тие бараат и од нас одредени истапувања. А во моментот не гледам дека политичарите овде се сперми за какво било поместување во тој правец“, вели Малевски. Оттаму, добрососедската политика на Еу, како предуслов за членство, се чини не е доволна уцена која наскоро може да ги смири страстите на со децении раскараните соседи. Да, нагласувањето на добрососедството како предуслов за членство ги засили иницијативите од сите страни, но на крај, јасно е дека

истите се само градење политички имиџ и фалење пред европската заедница дека ете државите на Балканот прават нешто. Па така во пресрет на стогодишнината од Балканските војни не само што најверојатно нема да има помирени соседи, кои историјата ќе ја остават на историчарите, туку се гледаат уште побудни антагонистичките ставови кои постојат на Балканот. Во една ваква корелација на односите, велат познавачите, тешко може да се види простор во кој отворените прашања на Балканот наскоро ќе бидат затворени. С$ до посериозни и поискрени чекори за помирување, ваквите идеи и обиди ќе бидат само тема за политички обвинувања не само меѓу лидерите на државите, туку и меѓу политичките партии во државите.

Балканот повторно се здружува Информациите кои Ви се потребни за подобро работење во балканскиот регион секој работен ден, наутро, Ви ги испраќаме на e-mail или прочитајте ги на www.biznis-plus.com Нарачка и повеќе информации на: pretplata-mk@biznis-plus.com или на телефон: +389 2 3298 110

1

месец бесплатно!

www.kapital.mk

Капитал број 682 22.11.2012

колумна

95

Ако Британија ја напушти Унијата, ќе изгуби Европа! Гидеон Рахман

главен колумнист на „Фајненшал тајмс“ за надворешна политика

О

дносите меѓу Велика Британија и Европската унија (ЕУ) личат на брак кој пропаѓа. Поделбата станува с$ пофреквентна. Двете партии во Британија с$ поотворено зборуваат за отцепување. Шансите Британија на крајот да ја напушти ЕУ растат со незапирлива брзина. Изминатиов викенд една анкета покажа дека 56% од Британците сакаат надвор од ЕУ. Во Брисел оваа можност се дочекува како на нож. Нашироко се верува дека Дејвид Камерон се однесува на невозможен начин. На овонеделниот самит британскиот лидер најверојатно, ќе биде единствениот лидер кој ќе зборува за замрзнување на европскиот буџет. Затоа, многумина во Брисел сега веруваат дека унијата ќе работи подобро без британските кочници од внатрешна страна. Долгорочно гледано пак, тие велат дека Британците ќе бидат оние кои на крајот ќе страдаат. Тоа е контроверзниот аргумент. Но, истовремено е и опасно кратковиден. Британија можеби ќе страда ако ја напушти Унијата, но и ЕУ ќе страда исто така. Нивната идеја е дека британските барања се толку неодговорни што може да бидат и едноставно, погрешни. Неколку промени во односите меѓу Британија и Европа, кои може да се забележат од око, можат да ја променат природата на дебатата во Велика Британија и да ги спасат и двете, и Британија и ЕУ, од заемен развод. Постојат неколку гласови во континентална Европа кои го потврдуваат овој аргумент. Уртлих Спек од Институтот Карнеги напиша есеј насловен „Зошто Велика Британија е витална за Европската унија“. Тој расправа дека без британската активна партиципација, ЕУ може да заборави на своите планови да стане глобален лидер“. Но, случајот да се задржи Британија во рамките на ЕУ оди подалеку од воените и дипломатските средства со кои Велика Британија учествува во Унијата, ниту поради фактот дека земјата многу придонесува за европскиот буџет. На крајот на краиштата, се враќаме на почетната цел на ЕУ, која беше да се надминат поделбите кои ја одведоа Европа во големи војни. Вреди да се запомне дека Британија беше клучен учесник во речиси сите големи европски војни во последните векови. А европскиот „мировен проект“, кој не успева да ја инкорпорира Британија, го остава празно

централното место во сложувалката. Британското напуштање на унијата исто така ќе испрати лош сигнал за во иднина. Кризата во еврозоната навлече многу Американци и Азијци да се сомневаат во иднината на европскиот проект. Ако Велика Британија, една од најголемите европски економии и најстарата демократија, избере да ја напушти ЕУ, овој проект уште повеќе ќе се разниша. Еврократите сметаат дека има уште земји кои сакаат да влезат во унијата. Но, да се изгуби Британија, а да се добие Хрватска, не претставува соодветна замена. В о Ге р м а н и ј а, к а д е ш т о ј а в н о т о мислење прави сурова разлика меѓу обврзаните со закон северни Европејци и неверодостојниот и задолжен југ, с$ почесто се заблежува, и тоа со жалење, дека Швајарија и Норвешка се одлучија да не се приклучат кон Унијата, а и покрај тоа, продолжија да напредуваат. Заминувањето на Британците, кои традиционално се во сојуз со Германија, создавајќи единствен пазар, дополнително ќе ја ослаби северната европска група. Неко и в о Фр анц ија може би ќе го прифатат со задоволство заминувањето на Британија токму од таа причина, но дури и на Французите може да им недостигаат Британците, со коишто ги споделуваат прашањата за националниот суверенитет. Дури и додека ги пишувам овие аргументи можам да ги замислам лутите одговори на еврократите: „Сето тоа е во ред, но Британците упорно поставуваат невозможни барања и се закануваат со вето на с$ што не им се допаѓа. Еднаш тоа се посебни закани за Лондон, другиот пат замрзнување на буџетот“. Но, дали тие британски аргументи се толку неразумни? Да го земеме за пример замрзнувањето на буџетот. Во време кога има кратења на националните буџети низ цела Европа, се чини сосема оправдано

трошењето во Европската унија, од кое голем дел е залудно, да биде барем замрзнато. С$ до неодамна ова беше и позицијата на Германија. Британците имаат право и за тоа дека ако не се скратат каприците и условите на ЕУ-оперативите, браманците од Брисел ќе бидат во уште позавидна позиција во споредба со Европејците погодени од кризата. Освен буџетот, најголемиот приговор на Британците е дека ЕУ е вклучена во области кои би требало да се остават да се решаваат на државно ниво и дека со децении наназад сите сили се насочени кон центарот. Повлекувањето на некои од европските сили оди во прилог на тоа и & ги дава потребните аргументи на британската влада за да го освои референдумот за останување во Европа. Како за почеток, добро би дошло отповикувањето на некои легислативи кои не придонесуваат за создавање работни места, како што се директивите за работното време или директивата за работниците во агенции. Од помош би било и поширокото кратење спроведено во областа на образованието, здравството и безбедноста. Во изминатите децении репатријацијата на силите би се сметала за ерес, но кризата во еврозоната доведува до сомневање во некои од старите утврдени ставови. Задржувањето на единствената валута прекрши некои табуа. Даночните обврзници од Северна Европа веќе ги чувствуваат последиците од помошта дадена за Грците и за другите земји во криза. Европската централна банка препорачува нетрадиционални методи, кои повеќето Германци ги сметаат за нелегални. Се смета дека сето тоа е неопходно за да се задржи Грција во рамките на еврозоната. Според тоа, нели вреди да се направат некои помалку радикални, поевтини потези за да се зачува Велика Британија во рамките на ЕУ?

www.kapital.mk

Капитал број 682 22.11.2012

EDITorial…

97

(С)лепило!

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

Л

екарите кои се кренаа на нозе и покрај низата уникатни форми на притисок кои ги измисли и ги спроведе министерот Никола Тодоров за да им го спречи штрајкот, конечно можат да се утешат – не биле само тие невидливи. Тие протестираа под мотото „јас сум невидлив“, сакајќи да сугерираат дека нивните барања не допираат до државата, ама излезе дека не било до нив. До власта било. Не била само глува, туку мака си мачела и со слепило, па џабе протестираа белите мантили, кога за оваа болест чаре не може да им најде ниту еден офталмолог. Ова слепило што ги фатило во фотелјите е од најтешкото – не е последица на органите за вид, туку на свеста, која не им дава да видат, зашто ако прогледаат, ќе станат свесни за околината... А таа е загадена...

Т

…Ахмети сепак не може да биде мирен. Сега, ќе има нова мисија... кој знае колкав јарбол ќе треба да најде и колку метри материјал да потроши за да сошие знаме што Груевски ќе успее да го види!

аа околина, меѓу другото, го изроди скандалот со партиските вработувања. Членови на партија гордо одговараа на телефонските повици на новинарите и кажуваа дека по препорака на тој и тој општински штаб се вработени во таа и таа јавна институција. Сите снимени. По список. Водовод и канализација, Улици и патишта, министерства и секретаријати, државни компании, спортски сали... Секаде каде што парите се цицаат од буџетот вработувања си имало по партиски ред. Она што сите го знаевме сега ни беше пластично прикажано на телевизија. Во тие неколку минути пред очи беше презентирана македонската беда. Процесот на чекање работа во јавна администрација (по препорака на штаб, пазете како звучи ова – штаб!) и на радоста и гордоста кога истата ќе се добие. Замислете колку е тажна таа слика. Дотука ли стигна Македонецот? За ова ли зборуваа големите поборници на капитализмот, на слободната економија и на фер конкуренцијата? Заговорниците на претприемништвото и идејните креатори на кампањата за осмелување? Да се осмелиш за што? Да земеш партиска книшка, да лепиш плакати, да се појавиш на некој протест (ако го земеш и бебето во количка имаш поен плус) и потоа да чекаш да те изберат и да те вработат во Водовод, на пример... Јако осмелување, нема што!

К

ако и да е, овие вработени, кои си имаат име презиме, а кои и со глас се појавија пред македонската јавност, исто како и докторите, си останаа невидени. Никој за нив не знае, никој за нив не чул, а камоли да ги видел. Дури и премиерот се прогласи за неинформиран, а владата неколку дена потоа одржа седница, од оние нејзините, отворени за јавноста, ама за овој скандал никој министер не прозборе... Освен

Гордана Јанкуловска, која кажа дека чула за конкретните случаи (ама не ги видела, па не знае) и дека поучена од минатото, може да каже дека многупати досега вакви скандали биле невистинити конструкции и креации на опозицијата. Дека не гледа добро покажа и градоначалникот Коце Трајановски, оти тој изјави дека за вакви вработувања не знаел. Трајановски знаел само за трансфери на веќе вработени од едно на друго работно место, од една во друга институција. А како тие „веќе вработени“ се добрале до таму тоа е веќе друга приказна... која за да не биде трагична се погрижија од ДУИ, од каде што дадоа една комична нота на случувањата, па изјавија дека тие немаат врска со партиски вработувања, освен кога имаат: „Ние не вработуваме по партиска линија, освен кога мораме. А тоа е кога треба да се почитува Рамковниот договор“, рекоа оттаму... Што ќе значи дека ДУИ вработува постојано. Оти Рамковниот, нели, се почитува 24/7...

О

свен кога не се почитува! Како што на пример, не се почитува ни за празник, ни за делник во Тетово, и во Струга, и во Гостивар, и во Дебар, и во Кичево, и во Чаир и во сите општини со мнозинско албанско население. И како што не се почитуваше викендот кога се распосла шестметарско албанско знаме, закачено на јарбол висок 35 метри во селото Грешница, општина Зајас. Лидерот на ДУИ, Али Ахмети и албанскиот амбасадор, Арбен Чеку, кои беа главни ликови на свечениот чин на поставувањето, кажаа дека се работи за невообичаено знаме (богами да!) кое ќе ја симболизирало борбата и 100-годишнината од одбележувањето на албанската држава и знаме. Тоа што Македонија има закон за употреба на знамиња, којшто двајцата го згазија со овој чин, ниту на лидерот, ниту на амбасадорот им е гајле.

И

тоа не ме изненадува... Ме чуди само едно – зошто ли Ахмети почувствува потреба да порача дека „ако некоја црна рака (!) се осмели да го симне знамето, треба да размисли два пати, оти Албанците немало да дозволат!“ Кому му се закани Ахмети? Кој тоа би го симнал знамето? Па и министерката Јанкуловска и премиерот кажаа дека не можат ниту да коментираат оти ништо не виделе... Во секој случај, Ахмети не може да биде мирен. Сега ќе има нова мисија... Којзнае колкав јарбол ќе треба да најде и колку метри материјал да потроши за да сошие знаме кое Груевски ќе успее да го види...!

Капитал број 682 22.11.2012

98

www.kapital.mk

Од личен агол

Субвенциите се Горан Арсов arsov1978@yahoo.com http://www.facebook.com/arsov1978

12 ноември 2012 година

К

аде Владата ги набавува парите за субвенции? Само за 2012 година Владата предвиде 192,2 милиони евра за најразлични субвенции (за земјоделците, приватни фирми и за други трансфери). Сите пари кои ги има Владата доаѓаат: XX од даноци и од сите останати давачки кон државата (околу 75% од Буџетот); XX од задолжувања (поголемиот дел) и XX со продавање на народните добра (земја, акции во фирми итн.). Парите за субвенции во реалниот живот прво мора да бидат одземени од народот, народот да биде задолжен или пак, да биде продадено народно добро. Само отпосле може да бидат распределени на начин како што ќе одредат Владата и нејзините службеници. За илустрирање на количеството на парите ќе претпоставиме дека во Македонија има два милиони жители. Тогаш XX 192,2 мил. евра/2 мил. жители = 96,1 евро/жител. Ова значи дека од просечната фамилија од четворица државата ќе одземе 96,1 х 4 = 384,4 евра само за да ги исплати субвенциите само за 2012 година. Од париве 75%, т.е. просечно 72 евра по жител (288,3 евра од четиричлената фамилија) ќе бидат одземени директно од жителите преку давачките кон државата, а останатите 25%, т.е. 24,1 евро (96,1 евра од четиричлената фамилија) ќе дојдат од задолжувања и помал дел ќе дојде од продажбата на државниот, т.е. на народниот имот. Ако државата ги одземе од народот, но парите не ги дава за субвенциите за 2012 година ќе може да ги даде за поддршка на економскиот развој, како градење патишта или железничка пруга исток-запад. Кога париве не би биле собрани од народот, тој ќе купи реални добра и услуги, кои ќе ја зголемат побарувачката, па ќе создадат притисок врз работодавците да отворат отворат нови, реални работни места. Кога Владата не би ги давала субвенциите и слични трансфери во 2012 година, просечната четиричлена фамилија би останала со 288,3 евра во џебот, нема да биде задолжена и нема да биде продаден народен имот. Парите ќе ги потроши на реални добра и услуги, стимулирајќи ја реалната побарувачка и отворањето работни места.

Повеќемина политичари од ВМРО-ДПМНЕ се фалат дека „нивната“ влада дава големи субвенции. Клучни опозиционерски политичари како Игор Ивановски ветуваат дека кога би дошла на власт, СДСМ ќе дава повеќе субвенции од ВМРО-ДПМНЕ. Од текстов ќе се увериме дека оние кои ветуваат субвенции не му мислат арно на народот Субвенциите се трошење туѓи пари на други луѓе Трошење Свои пари Туѓи пари

На себе На други луѓе 1 2 3 4

Табелата го претставува одличниот приказ за начините на трошење на парите даден од нобеловецот Милтон Фридман.

Начини на трошење на парите

Единицата во табелата го претставува трошењето свои пари на себеси. Во случајов се обидуваме да добиеме најголема вредност за дадените пари. Двојката го претставува трошењето свои пари на други. Тогаш внимаваме да потрошиме малку и не се обидуваме да ја добиеме највисоката вредност. Тројката го претставува трошењето туѓи пари на себе. Ја наоѓаме максималната вредност за потрошените пари, ама тие се туѓи. Четворката претставува трошење туѓи пари на други луѓе. Ова е полето на субвенциите. Трошачите кои на овој начин ќе ги потрошат парите: XX не внимаваат малку да трошат, туку трошат колку што може повеќе, бидејќи парите не се нивни; XX не се обидуваат да ја добијат највисоката вредност за потрошените пари, бидејќи купените добра и услуги не се нивни. Понекогаш слушаме дека земјоделските субвенции биле добри, но народот кој ги добил не ги потрошил добро. Погрешно. Народот кој ги добил парите ги потрошил на најдобрата вредност која може да ја најде за нив.

Кога веќе државата ги собрала парите од народот и одлучила да ги даде за подобрување на земјоделството, требало да ги врзе исклучиво за добра и услуги како расад, опрема за обработка, за градење патишта до обработливите површини каде што с$ уште ги нема, за градење системи за наводнување, за истражување на земјиштето и климата, за образование на земјоделците и слично. Сепак, погрешниот дизајн на субвенциите е нормален. Дизајнерите на субвенциите трошат туѓи пари на други (четворката во табелата 1), па затоа треба да очекуваме грешки. Едноставно, човечки е дизајнерите да не се грижат многу за тоа колку и како ќе трошат туѓи пари на непознати луѓе. Во конкретниот случај тековните субвенции за земјоделството се екстремно лошо дизајнирани од аспект на подобрување на земјоделството. Доколку парите распределени за субвенции останеле во џебовите на населението, ќе биле потрошени како свои пари на себе (единицата во табелата 1). Тогаш населението ќе направи с$ што може за нив да ја добие максималната вредност. Кога истото количество пари државен службеник ги троши на трета личност, реално е да очекуваме дека добиената вредност ќе биде помала. Оттука, субвенциите се трошење туѓи пари на друг, па затоа парите секогаш ќе купат помалку вредност околку што би купиле граѓаните доколку останеле во нивните џебови, т.е. парите за субвенции ќе бидат полошо потрошени отколку кога би ги потрошиле граѓаните.

www.kapital.mk

е зло Зголемување на политичката моќ и корупцијата

Досега разбравме дека просечниот граѓанин ќе осиромаши за вкупно 96,1 евро само во 2012 година под изговор за давање најразлични субвенции. Тоа што одземачите и распределувачите на субвенциите даваат изговори дека со нив сакаат да прават добро, т.е. имаат добри намери не значи дека ќе ги спроведат во реалноста. „Концентрираната моќ не е нештетна само затоа што моќниците имаат намера да ја искористат за правење добро“, Милтон Фридман Дополнителен ефект од субвенционирањето е тоа што оние кои одлучуваат како ќе бидат распределени парите добиваат и економска моќ (плата, распределуваат пари, што е можност за директно крадење или барем добивање нешто за возврат) и политичка моќ (наметнување на нивната волја и за темите кои не се поврзани со субвенциите). Моќта расипува на најразлични начини. Ги искушува моќниците да крадат, намерно да прават штета или да манипулираат со луѓето. „Моќта има тенденција да расипува, а апсолутната моќ апсолутно расипува.

Капитал број 682 22.11.2012

Од личен агол Моќните луѓе скоро секогаш се лоши луѓе“, Лорд Актон (1834-1902 година) Психологот Филип Зимбардо пр ек у затворскиот експеримент во Стенфорд2 покажа дека доколку оние кои имаат моќ не се силно и континуирано контролирани за да се плашат од погрешно постапување, многумина од моќниците ќе почнат да се однесуваат на начин кој можеме да го опишеме како нечовечки, ѕверски. „Давањето неконтролирана моќ е рецепт за злоупотреба“, Ф. Зимбардо Во силно партизираниот државен систем на Република Македонија, во кој политичарите и шефовите слабо се плашат од државните ревизори или од ефективноста на судството, можеме да очекуваме дека распределувачите на субвенциите ќе се корумпираат и ќе ја злоупотребат својата моќ. Бидејќи оваа енергија на корупција (расипаност) ќе се пренесе во целата администрација, распределувањето на субвенциите ќе донесе негативни ефекти и во администрацијата, која не е поврзана со субвенциите, па граѓаните кои ги плаќаат и субвенциите и службениците ќе почувствуваат широки негативни ефекти. Иако распределувачите имаат намера парите да ги потрошат за правење добро, во ситуација кога немаат страв од погрешно распределување моќта ќе ги корумпира без оглед на тоа кои се.

Резиме

Кога Владата не би собирала пари за субвенциите, само во 2012 година секој жител (секое дете, возрасен и пензионер) би имал во просек по дополнителни 72 евра

99

за трошење кои Владата директно ги одзела само во 2012 година, а за останатите 24,1 евра Владата нема да го задолжи и нема да продаде државен имот. Ако парите дадени за субвенции останеа кај жителите: XX тие ќе ги потрошеа за купување побитни добра и услуги, па затоа ќе беа отворени дополнителни реални работни места и ќе имаше помалку корупција.

XX Конечно, не им верувајте на оние кои кои се фалат со субвенции (ВМРОДПМНЕ), ниту на оние кои ветуваат нивно зголемување доколку дојдат на власт (СДСМ).

XX Не верувајте на никоја влада која се фали со трошењето кое го прави, бидејќи тоа се лошо потрошени ваши пари.

1.Буџет за 2012 година обичните луѓе стануваат 2.Како или чудовишта или херои

http://www.finance.gov.mk/files/REBALANS%20 ZA%20OBJAVUVANJE.pdf

http://www.youtube.com/watch?v=OsFEV35tWsg

Почитувани читатели, Објавувањето колумни и мислења од надворешни автори е одраз на намерата на Капитал Медиа Гроуп да биде влијателен глас на заедницата, но напоменуваме дека не секогаш се согласуваме со ставовите што ги изнесуваат нашите колумнисти, особено кога станува збор за лични дисквалификации, етикетирања без основа и извртување контексти со цел да се наштети на други личности од која било сфера.

...Фељтон... Зошто Маркс бил во право

бр:

8

прикаЗната За паЗарната еконоМија

пишува:

Дејан азески

dejan.azeski @kapital.mk

фотографија:

фотоархива на капитал

К

арл Маркс е застапник на тезите на поделба според аспектот на акумулиран капитал, односно моќ. Според него, токму овие разлики се гарант дека никогаш не може да профункционира пазарната економија онака како што е замислена. Маркс не гледа никаква пречка големите индустријалци кои се раѓаат токму во негово време својата моќ покрај инвестиции, да ја користат директно

“Капитал“ во десет продолженија ќе го анализира “Капиталот“ на Карл Маркс. Во услови на криза, “Капиталот“ на Карл Маркс станува библија. Што е она што и по 20 години од официјалниот крах на комунизмот го прави Маркс толку актуелен? Дали генијалниот филозоф навистина можел да ја предвиди економската иднина? кон уништување на конкуренцијата. Според него, пазарната економија е неизбежна фаза на развој на патот кон бескласното општество, комунизмот, но никако крајот. Неговата клучна теза на којашто се темели сета негова работа е дека пазарната економија во себе има самоуништувачки ген

кој ги тера капиталистите во трката со конкуренцијата да одат до методи на буквално јадење на сопственото тело само за да ја преживеаат трката во виртуелниот свет на пазарната економија. „Капиталот е мртов труд, кој во облик на вампир живее само од цицање

www.kapital.mk

ова пазарната економија и донесе на албанија

Тери иглТон

британски аналитичар и литературен критичар

Капиталистите во моментов се забарикадираат во дворци и во тврдини само за да го заштитат сопствениот капитал. Средниот век на феудализмот помина, доаѓа среден век на капитализмот, кој е почеток на крајот на неговото уништување. на живиот труд и живее подолго колку повеќе труд цица“, ќе рече Маркс во една пригода. Неговиот современик Тери Иглтон, британски аналитичар и литературен критичар, е согласен со Маркс во поглед на оваа теза, но според него, во моментов сите тие предвидувања се во многу поизразена форма. „Капиталистите во моментов се забарикадираат во дворци и во тврдини само за да го заштитат сопствениот капитал. Средниот век на феудализмот помина, доаѓа среден век на капитализмот, кој е почеток на крајот на неговото уништување“, вели Иглтон. Најинтересно од с$ е дека во моментов никој не знае како да ја спречи пазарната економија да се самоуништи. Еминентни светски економисти велат дека моменталниов начин на затворање дупки кај посиромашните земји со средства од богатите, покрај тоа што создава нови дупки, е класично фрлање на парите во бунар кои со оглед на состојбата, с$ побрзо ќе се трошат.

а ова на Кина

ВацлаВ Клаус

претседател на Чешка

Мора да имаме време за да создадеме прецизни правила за имотот да не биде распродаден од комунистичките менаџери по пониски цени. Тие земаат мито под рака за да продадат по најниска цена на оној што ќе даде најмногу. Ова дефинитивно, не придонесува за јавна поддршка на условите на пазарната економија.

Во услови на пазарна економија големите риби секогаш ги јадат малите

Во услови на глобализација идеите на Маркс најсликовито доаѓаат на сцена. Според многу аналитичари, па и според официјални статистики, од средниот век наваму никогаш немало толкава концентрација на капиталот. На сите ни се познати светските примери на франшизинг во сите области од трговијата и од производството. Клучното прашање според ова, е како една локална сендвичарница ќе му се спротивстави на Сабвеј (Subway) со 37.335 ресторани во светот или на Мекдоналдс (McDonald`s). Што ќе може да понудат тие што го нема Мекдоналдс и како ќе ја водат маркетиншката битка со овој гигант. Ако зборуваме за помали трошоци кај оние помалите се лажеме, бидејќи јасно е дека набавката на репроматеријали или готови многу поевтино ќе оди кога набавува Севен илевен (7-Еleven) отколку некоја „малска“ продавничка,

која набавува само 20 лебови, 10 масла и пет тетрапак-млека во денот. Овие параметри владеат во сите области од економијата, што се рефлектира на с$ поеднаквата распределба на приходите. Според официјалните статистики, во САД за 2011 година кај 0,01% од населението отишле дури 37% од целокупните приходи во земјата. Тоа не би било толку страшно ако дури 56% од останатите приходи не отишле кај само 1% од населението на САД, со што за преостанатите 99% од населението остануваат само 7% од приходите. Само за илустрација, во 70-тите години на минатиот век 1% од луѓето во САД заработувале 8% од сите приходи. Најсиромашните 50% од населението во САД не поседуваат ниту 2,5% од вкупното богатство. Кога сме кај врвот од 1% од населението на САД, нивните приходи од 1979 до 2007 година пораснале за 390%, а на најсиромашните 90% од населението приходите за истиот период им пораснале за едвај 5%. Според некои истражувања, во периодот меѓу 1969 и 2009 година годишната средна плата на американскиот маж меѓу 30 и 50 години, ако се смета инфлацијата, е намалена за 27%. Еминентниот професор од Државниот универзитет на Аризона во САД ексклузивно за „Капитал“ ги коментираше овие состојби. Според него, на сцена постојано се одвива диференцијација на луѓето преку с$ понееднаква распределба на капиталот. „Не знам дали марксистите го предвиделе ова што се случува во економијата, но знам дека многу луѓе во САД, во Европа, па и во Азија, ова што се случува со Арапската пролет, гледаат пред нив с$ понеправедна дистрибуција на приходите. Значи, станува с$ понееднаква, од причини што оваа економија ние не ја разбираме многу добро. Ако ги гледате развиените

www.kapital.mk

Капитал број 682 22.11.2012

Според експертите, онака како што е замислена, пазарната економија е бизнис-утопија, а онака како што фунционира е чиста лага. Во услови на криза, изложеноста на економиите на ваков начин на функционирање на пазарите ја уништува средната класа и го концентрира капиталот земји и земјите во развој, во 1970 година дистрибуцијата беше околу 10% од труд кон капитал. Денеска капиталот е многу помалку еднакво распределен од порано. Значи, тоа е и кај платите, но најпроблематично е кај капиталот како вредност“, вели Брада.

Пазарната економија омразен израз во поранешните социјалистички земји

Кога во земјите зад некогашната железна завеса ќе се спомене пазарната економија општо како поим, веднаш се чувствува отпорот, па дури и омразата која најголем дел од народот ја има кон ова прашање. За нив пазарната економија е таа што ги затвори поранешните индустриски гиганти, таа што преку ноќ создаде тајкуни од полуписмени и целосно неписмени луѓе( во поединечни случаи) и таа што ги направи нивните деца недоволно добри за да учат во исто школо со оние на богатите и недоволно вредни за добијат адекватна здравствена заштита. Чешкиот претседател, Вацлав Клаус, е еден од ретките авторитети кој јавно ги објавува овие проблеми. Според него, потребни се коренити промени за на народот да му се докажат придобивките на пазарната економија, кои сега очигледно, не ги чувствува. „Мора да имаме време за да создадеме прецизни правила за имотот да не биде распродаден од комунистичките менаџери по пониски цени. Тие земаат мито под рака за да продадат по најниска цена на оној што ќе даде најмногу. Ова дефинитивно, не придонесува за јавна поддршка на

Џозеф Брада

редовен професор на Државниот универзитет во Аризона

условите на пазарната економија“, вели Клаус. Од сево ова се констатира дека состојбата со пазарната економија е многу полоша во неразвиените отколку во неразвиените демократии. Дека пазарната економија во недоволно развиените демократии создава хаос признава дури и вечниот противник на комунизмот, рускиот опозиционер Гари Каспаров. Тој вели дека она што се случува во моментов во неговата земја дополнително ги јакне спомените на комунизмот како поубаво општество. „Мислам дека Русите денеска имаат искривена слика за капитализмот, либералната демократија и за пазарната економија“, вели Каспаров.

Вака уметниците гледаат на актуелната состојба со пазарната економија

Не знам дали марксистите го предвиделе ова што се случува во економијата, но знам дека многу луѓе во САД, во Европа, па и во Азија, ова што се случува со Арапската пролет, гледаат пред нив с$ понеправедна дистрибуција на приходите. Значи, станува с$ понееднаква, од причини што оваа економија ние не ја разбираме многу добро. Ако ги гледате развиените земји и земјите во развој, во 1970 година дистрибуцијата беше околу 10% од труд кон капитал. Денеска капиталот е многу помалку еднакво распределен од порано. Значи, тоа е и кај платите, но најпроблематично е кај капиталот како вредност.

Пазарна економија + економска криза = смрт за средната класа

В

о секоја политичка кампања, во секое истражување, во секој обичен проглас средната класа секогаш се наведувала како двигател и основа на општеството. Државите со силна средна класа секогаш се сметале за моќни, развиени и со среќен живот и иднина за нивните граѓани. Сепак, извештаи за с$ поголемо осипување на оваа класа доаѓаат од сите земји во светот. Според познавачите, очигледно Маркс бил во право во делот дека токму ова е начинот на којшто капитализмот ќе се самоуништи како систем. Професорот Брада гледа на овој проблем како на еден од клучните кои предизвикуваат немири и нестабилност во светот од типот на Арапската пролет,

која веќе две години го окупира регионот на Северна Африка и на Блискиот Исток. „Денеска капиталот е многу помалку еднакво распределен од порано. Значи, тоа е и кај платите, но најпроблематично е кај капиталот како вредност. Во САД, како и секаде, исчезнува средната класа. Значи, добиваме малку богати и многу сиромашни, дупка во средината која создава уште повеќе нервоза. Арапската пролет е токму тоа. Имаме состојба каде што луѓе со универзитетско образование остануваат без работа или воопшто не можат да ја најдат и тоа ги прави навистина лути“, констатира Брада.

Американската карикатура за реалната состојба со бизнисот

капитал број 682 22.11.2012

www.kapital.mk

104 на руЧек со... Д-р

Ферид Мухиќ Професор, фИлoзоф И ПублИцИст

Секое ра најдобро расте са

Несекојдневна личност. Извонреден професор и предавач. Филозоф кој изгради свој оригинален филозофски поглед за феноменот човек и неговиот внатрешен и надворешен свет. Без неговата појава, филозофијата во Македонија и нејзиниот развој не ќе беа тоа што се денес пишува:

Петре Димитров

petre.dimitrov@kapital.mk

фотографија:

Ивана кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

П

о промена на 11 различни училишта и осум градови во републиките на поранешна Југославија, Мухиќ од 1958 година заедно со својата фамилија се доселува во Скопје.

Поради работата на неговите родители, кои работеле како комерцијалисти, како мал го напуштил родното Махоје, лоцирано во срцето на Босна. Конечно, како што раскажува, во Скопје, каде што небото е ведро и чисто, го нашол своето место. „Кога дојдов во Скопје си кажав дека тука ќе останам и дека тука ќе ми биде гнездото. По 54 години живењее овде можам да кажам дека имам поголем стаж од повеќето Македонци“, вели Мухиќ. Постојаното селење придонело да созрее порано и уште како мал да сфати: дека иако сите нешта во светот пропаѓаат, светот останува; с$ во животот минува

н а ш ето м ен И богатото со мухиќаод ка се аб р а мени н е заес па су одлучивмла, њоки со ку о р б со аи четири сиррабењ ка“. ес даска „а но, животот останува; пријателите се разделуваат, но пријателството останува, радоста не секнува, а љубовта не гасне!; с$ во животот е минливо и дека останува само суштината. „Имаше и солзи, но брзо научив да не се приврзувам за пријателите и да не навлегувам во длабоки врски. Од друга страна пак, честото селење ме направи покомуникативен и ми беше многу лесно да воспоставувам нови контакти.“ Растел како дете со голема фантазија, што дополнително му го облагородило карактерот, па вели дека уште како дете бил мало мудро суштество.

www.kapital.mk

капитал број 682 22.11.2012

на руЧек со... 105

астение о амо

„Фантазирав како луѓето ги правам среќни со љубов... како ги спасувам од провалија или бродолом. Себеси не се гледав во некаква опасност... Бев и Супермен и Спајдермен... ги еманципирав сите ’менови‘ заедно. Сонував дека летам... На петгодишна возраст сакав да се женам за дадилката Радмила. И сега можам да ја видам убаво во нејзиното свилено фустанче...“ По завршувањето општа гимназија, се запишува на Филозофскиот факултет во Скопје. „Таа учебна година имаше само тројца запишани.“ На 22 години дипломирал, а неколку години подоцна магистрирал и докторирал в о о б л а с т и те н а ф и л оз о ф и ј ат а и филологијата. „Што идеш повисоко академски, учењето станува с$ полесно.“ Првото работно искуство го имал на 23 години како професор во средно економско училиште, а потоа и во гимназија. „Не стануваше збор за редовно вработување,

Љубовта е вечна, до дека трае.

капитал број 682 22.11.2012

106 на руЧек со...

никогаш не ми било досадно сам со себе.

се плашам дека го

загубивме човекот.

Многу почовечки минав низ животот благодарение на тоа што сум филозоф.

www.kapital.mk

туку за замена на професорка која отиде на породилно. Лесно се снајдов како професор и ги имав најпосетуваните предавања. Истото се повтори и подоцна на факултет.“ Следниот предизвик го има во Институтот за социолошки и политичко-правни истражувања во периодот од 1968 до 1970 година, а потоа станува асистент на Институтот на нововековната и современата филозофија на Филозофскиот факултет. На Филозофскиот факултет станува редовен професор во 1980 година и за првпат ги вовел и почнал со предавање на предметите филозофска антропологија, ф и л оз о ф и ј а н а р е л и г и ј а и филозофија на политика, а станал и визитинг-професор на неколку факултети во Европа, САД и Малезија. „ Ден е с, з а ж а л, се од и на рационализација и инструментализација на високото образование. За разлика од тоа време, кое, поради огромна ака демска с лобода како на професорите така и на студентите, беше постимулативно за човек како мене, денес факултетот с$ повеќе губи од својата сувереност, а со тоа и од својата изворна инспирација да биде парадигма на највисоки духовни, културни и научни дострели на едно општество.“ Од тој период досега објавил 36 филозофски и есеистички книги, и голем број стручни и научни текстови и статии од областа на филозофијата, антропологијата, културата, книжевноста..., кои се преведени на неколку светски ја з иц и. В о св о ите кол ум ни објавувани во југословенските мед и уми до п очето кот на деведесеттите години станува еден од најчитаните и најцитирани автори. „Можам да кажам дека многу почовечки минав низ животот благодарение на тоа што сум филозоф. Не обрнувам внимание на стеротипот дека филозофите се неработници и дека по цел ден само филозофираат. Никогаш не ми било досадно сам со себе. Често сум сам, никогаш осамен! Во хармонија сум со себе и во мир сум со светот. Филозофијата не е чорба од брокула. Постојат нештата од коишто се живее и нештата за коишто се живее. Филозофијата, како она за што се живее, нужно бара слободно време за да можеш да се извлечеш од секојдневието, да не ти се случи да не знаеш чиј живот го живееш и да се обидеш да сфатиш кој си, до каде си и зошто си.“ И по оса мостојувањето на Македонија до денешен ден, со ист порив продолжува со својот општествен ангажман пр ек у р едо в ните кол ум ни во најтира жните весници,

присуството и учеството на најразлични трибини, а станува активен и во невладиниот сектор. П о в еќе од ч етир и децен и и Мухиќ активно се занимава и со планинарење. Посетил и искачил многу планини и врвови. Од Меккинли на Алјаска до Кота Кинабалу на Борнео. „Мојата душа постојано бара простор. Затоа ги сакам планините.“ Голем љубител е и на кучињата, па е еден од најзаслужните за афирмација на „шарпланинецот“ на светската сцена и значително помогна во спасувањето на неговиот официјален статус во ФЦИ регистар со кој Македонија остана матична земја на потеклото на оваа раса. Мухиќ е татко на три деца. Исмет, Маја и најмалиот десетгодишниот син Дин. „Моите родители беа екстремно либерални. Таков сум и јас со моите деца. Секое растение најдобро расте само, така што никогаш не сум се мешал во работите кои ги интересираат моите деца, туку сум им давал поддршка во с$.“ Слободното време освен со фамилијата и пријателите сака да го помине и со добра партија шах, а порано бил и страстен играч на пинг-понг. Лулето кое му стана заштитен знак, зборува за уште една негова страст - пушењето. Веројатно е единствениот кој своето луле с$ уште го пали со секало, кремен и трат! „Веќе 35 години се обидувам елегантно да се убијам, но не ми помага. Што лажете дека пушењето убива?“, со насмевка ја цитира изјавата на писателот Курт Вонегат. Од минатата година доби уште една позиција на која е многу горд. Стана прв претседател на Бошњачката академија на науки и уметности со седиште во Сараево. „Тоа е еден историски настан во историјата на секој народ, формирање Академија на науките и уметностите како највисока духовна институција на кој било народ. Најнапред, во смисла во која основањето на секоја нова академија на науките и уметностите е историски настан за светот на науката, културата и уметноста, што значи - за вредностите на вистината и убавината. Воедно, основањето на БАНУ е крупен настан во афирмацијата на вистината за националниот идентитет, јазикот, историјата и културата на Бошњаците, кои, слично како и во примерот на Македонците, биле долго оспорувани, фалсификувани, па дури и директно негирани. Во овој контекст, може да се очекува највисоко разбирање и особено продуктивна соработка меѓу МАНУ и БАНУ.“

Влезете во простор каде што преовладуваат мирот и хармонијата. Место каде што границите на Истокот и Западот се спојуваат во совршена хармонија. Вашите сетила се стимулираат од природните материјали од камен, дрво и памук. Луксузот ве опкружува, времето застанува и ве обзема чувството на длабока релаксација.

АМАМ И сАунА само мигови од вашата соба... ијлада година назад во времето... е нашиот амам и парна бања. Турската бања од легендите. Опуштете се, затворете ги очите и препуштете се на бескрајните сензации кои призлегуваат од водата и сапуницата...

КЛАсИчнА МАсАжА Изберете од повеќето типови на масажи вклучувајќи класична релаксирачка масажа, спортска масажа, третмани на тело со мед, чоколадо, ароматерапија и пилинг.

ТреТМАнИ ЗА убАВИнА уживајте во различните третмани за лице и тело, прилагодени на типот на вашата кожа. Преку нашите екслузивни третмани за лице и тело вашата кожа ќе биде сјајна, телото подмладено, со енергија потебна за секојдневните активнссти.

хотел Александар Палас

бул. Октомвриска револуција бр.15, скопје тeл: +389 2 3092 190 фaкс: +389 2 3092 152 info@aleksandarpalace.com.mk www.aleksandarpalace.com.mk