685-Kapital Magazin

n n n

Cover story: Кризата не е 100% увезена!...................................14 стр. висар Фида: Допрва ќе следат нови големи инвестиции.........24 стр. менаџер: Фирмите планираат од денес за утре.........................77 стр.

број 685 цена 100 ден. | 13 декември, 2012, четврток | година 14

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

вО ОвОј БрОј

exclusive

Lekarot za koj {trajkot e posledna {ansa da se izle~i javnoto zdravstvo

Dejan Stavri}:

[to e na[ata poenta!?

  

Капитал број 672 12.09.2012

COVER STORY: Кризата не е 100% увезена!...................................14 стр. ВИСАР ФИДА: Допрва ќе следат нови големи инвестиции.........24 стр. МЕНАЏЕР: Фирмите планираат од денес за утре.........................77 стр.

4

НАВИГАТОР

БРОЈ 685 ЦЕНА 100 ДЕН. | 13 ДЕКЕМВРИ, 2012, ЧЕТВРТОК | ГОДИНА 14

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

ВО ОВОЈ БРОЈ

EXCLUSIVE

Lekarot za koj {trajkot e posledna {ansa da se izle~i javnoto zdravstvo

Dejan Stavri}:

[TO E NA[ATA POENTA!?

Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Marks i Engels, br.7, zgrada 1, vlez 1, kat 6, stan br: 31 i 32, p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 aleksandra.nikolova@kapital.mk Pretplata na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplata@kapital.mk Reklama i oglasi: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.mk aleksandra.stojmenova@kapital.mk Specijalni prilozi: Gordana Mihajlovska gordana.mihajlovska@kapital.mk Ovlasten praven zastapnik: Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Ivana Kuzmanovska Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka. РЕГИОНАЛНИ ПАРТНЕРИ НА кАПИТАЛ

сОдРжИНА 07 Навигатор 14 cover story

Светска, а наша! Кризата не е 100% увезен производ, има многу домашна „суровина“

24 иНтервју

ВиСар Фида, директор на агенцијата за странски инвестиции и промоција на извозот Допрва ќе следат нови големи инвестиции во Македонија

28 Капитал аКаДеМија

www.kapital.mk

ИздВОјуВАме Разобличена криза

Не е кризата во еврозоната причината што Македонија во овој момент се соочува со финансиски и со економски проблеми, влезена во рецесија и со компании удавени во неликвидност. Должничката криза во еврозоната е само катализатор на проблемите со коишто сега се соочува земјата. анализираме каде треба да се бараат главните причини заради кои економијата ни е во транзиција повеќе од 20 години и никако да заврши: отсуството на реформи, монополизацијата и картелизацијата, тешкиот пристап до капитал...

XX стр. 14

Толкување на финансиските извештаи Финансиските показатели клучни за донесување добри деловни одлуки

30 иНтервју

д-р Марјан ПеТреСки, продекан за научноистражувачка работа на Универзитетот американ колеџ - Скопје На американ колеџ создадовме стимулативна средина за истражување

33 специјалеН прилог Брендови

77 МеНаџер

Македонските компании с$ уште не планираат професионално и долгорочно Кризата не значи да се планира од денес за утре

86 иНтервју

дејан СТаВриќ докторот за кој штрајкот е последна шанса да се излечи јавното здравство Што е нашата поента!?

93 editorial

каТерина СинадиноВСка Кај и да е…

94 аНализа

какви се политичките игри еден век по Балканските војни? големодржавни идеологии демнат над Македонија и сто години по 1913!

14 Балканските војни

Македонија последна го одбележа јубилејот од балканските војни. Додека гледавме победнички прослави на србите, жалопојки за загубеното на бугарите и триумфални влегувања во солун на грците, во земјава се одржа само научен симпозиум, кој ја потврди Македонија како најголем губитник на војните и ги потенцира импликациите коишто ги трпиме и сто години потоа. Доколку не биле овие наменски војни за уништување на македонското национално чувство, многу е веројатно дека Македонија ќе добиела автономија под турција по примерот на албанија.

XX стр. 94

99 ФељтоН

Зошто Маркс бил во право бр. 11 Хумани и нехумани општества

102 теХНологии и бизНис ERICSSON-LG комуникациски решенија за компании

104 На руЧеК со...

ФилиП иВаноВСки директор на Пакомак Фирмата ја прават луѓето, не опремата и објектите

94

...Навигатор... Арифи се рАсфрлА со сложени зборови

Odlukata e prOsta:

re{enie za imeto sega, pregovori so eu vo juni?! „Милиметарскиот исчекор“ во преговорите со ЕУ, веројатно Македонија ќе го добие на Самитот на ЕУ во петок. Се чини ЕУ навистина најде „креативна формула“ по мерка на владата. Изненадува ваквата заложба на најголемиот поборник за интеграциите, вицепремиерот Арифи, koja во овој заклучок на Брисел, кој е нова семантика на старата одлука, најде алиби за славење пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

М

илиметарскиот исчекор“ во преговорите со Европската унија кој го побара вицепремиерот за евроинтеграции, Теута Арифи, најверојатно Македонија ќе го добие на Самитот на ЕУ во петок. Се чини Европскaта унија навистина најде „креативна формула“ по мерка на македонската влада, на каква што се надеваше Арифи. Ако се суди според заклучокот, кој конечно по неколкучасовната и докрај неизвесна и жестока дебата го утврдија министрите за надворешни работи на Европската унија, на Самиотот во петок за Македонија ќе биде побарано од Европската комисија да подготви Извештај, кој повторно ќе биде разгледан

напролет, на следниот самит на ЕУ во јуни 2013 година. До тогаш, се вели во заклучокот , Македонија ќе треба да продолжи со реформите, да ги промовира добрососедските односи и секако да најде решение за името. Така, ако Извештајот биде позитивно оценет на следниот Самит во јуни, Комисијата без одлагање ќе започне подготовка на преговарачка рамка со Македонија. Дипломатски извори за „Капитал“ објаснуваат дека во ваквата временска рамка Македонија ќе мора да го реши спорот за името, што значи дека сега и официјално името станува предуслов за добивање датум. „Овој заклучок дава реална перспектива за отворање на пристапните преговори во блиска иднина. Се надевам дека овој нов амбициозен јазик ќе се разбере како можност за изнаоѓање заеднички прифатливо решение за името и

да се затвори ова поглавје.“, рече еврокомесарот Штефан Филе. Од Кабинетот на Арифи ваквото решение го ценат како потврда од Брисел дека европските аспирации станува реалност. „Ова е ден кој треба да н$ израдува нас и докажува дека нашите европски аспирации стануваат реалност“. Притоа, изненадува позитивната реторика од владата, особено од најголемиот поборник за европските интеграции, вицепремиерот Арифи, која во овој дипломатски речник, кој де факто само ни ја потврдува по четврти пат препораката за започнување преговори, успеа да види надеж за подобра иднина. Барањето алиби во решението на Брисел, кое е само нова семантика на старата одлука, го наметнува прашањето колку владата навистина сака да стане дел од европското семејство.

Капитал број 685 13.12.2012

НАВИГАТОР

ИЗЈАВА НА неделата

“

> БРОЈКА

56,7%

од вкупната популација, односно 1.180.704 граѓани во Македонија користат Интернет, а на социјалната мрежа Фејсбук се приклучени 941.240 граѓани (45,2%). Македоците во користењето Интернет се пред Албанците, Бугарите, Грците, Црногорците, Србите.

Антимос

солунски митрополит

победник на неделата

Да даде Господ утре и задутре на овие разговори што ќе се случат под претседавањето на господинот Штефан Филе и со претставниците на државите од Европската унија да не се даде можност на Скопје да почнат преговори под ФИРОМ за да влезат во Европската унија.“ Ваква анатема фрли солунскиот митрополит Антимос кон Македонија.

“

8

www.kapital.mk

Охридска банка прва понуди кредитно животно осигурување

О

хридска банка воведе ново кредитно животно осигурување, што претставува комбинација од банкарски и осигури-телен производ. Тоа значи дека со секој кредит што ќе го одобри банката во соработка со Граве осигурување клиентите ќе може да добијат и полиса за животно осигурување. „Кредитното животно осигурување е иновативен производ што овозможува заштита на клиентите и на банката од

Зошто физички лица, а се главни во изградбата

Лионел Меси

+

Аргентинското чудо од дете, Лионел Меси, на 25 години ги сруши сите рекорди. По соборувањето на 40 години стариот рекорд на легендарниот Герд Милер за постигнати 85 голови во една календарска година, цената на „десетката“ на Барселона на пазарот на фудбалери се искачи на неверојатни 140 милиони евра. Оваа цена за илустрацијата е повеќе отколку буџетите на сите клубови од поранешна Југославија заедно. Дека Меси е добра инвестиција кажува и фактот дека првата цена која ја понуди фудбалска Европа за ова момче од 160 см и 50 кг беше 3.100.000 евра во 2004 година, која Барселона децидно ја одби. Тогашниот претседател на Барселона, Хуан Лапорта, ја направи најдобрата зделка во неговиот живот и денес на неговиот клуб му остави наследство вредно колку еден цел квалитен фудбалски тим кој би бил конкурентен за освојување на Лигата на шампионите. Само од продажба на неговите дресови управата инкасира милиони евра секоја година. Уште ќе напоменеме дека во ерата на Меси, Барселона има освоено три титули во европската Лига на шампиони и пет во шпанската Прва лига. Со оглед на тоа дека чудото од дете има само 25 години не се исклучува можноста неговата цена во наредните години дополнително да расте. А до каде, тоа може да знае само оној што му го подарил целиот талент.

Дури 37 милиони евра ќе инвестираат физички лица во изградба на висококатници, за што во октомври се издадени 189 одобренија за градба. Познавачите велат дека на овој начин е можно да се легализираат нечисти пари и да се плаќа помалку данок пишува:

Спасијка Јованова

spasijka.jovanova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Д

ури 37 милиони евра ќе инвестираат физички лица во изградба на висококатници, за што во октомври се издадени 189 одобренија за градба. Интересно

73,3%

од издадените одобренија за градење во октомври годинава се на физички лица, кои ќе градат објекти вредни 37 милиони евра е дека дури 73,3% од вкупно 258 издадените одобренија за градба во октомври, во вредност од 51 милион евра, се на физички лица.

www.kapital.mk

неочекувани ризици. Овој производ функционира така што доколку се случи нескан осигуран ризик, осигурителната компанија ќе ја плати недостасаната главнина од кредитот. Со тоа се елиминира ризикот од наследство на долгови во семејството“, истакна Филип Котора, член на Управниот одбор на Охридска банка. Тој потенцираше дека премијата ќе биде вклучена во месената рата за кредитот. Во рок од две недели клиентите покажале огромен интерес за овој нов производ, а банката бележи значителен пораст на продажбата. Освен Охридска банка и Граве осигурување, во овој проект како трета страна се појавува Сожелајф од Бугарија во улога на реосигурител.

Капитал број 685 13.12.2012

> БРОЈКА

33,5% е намален откупот на земјоделски производи од индивидуалните земјоделци во првите девет месеци годинава споредено со истиот период лани. Вредноста на откупените производи изнесува 61,5 милиони евра.

НАВИГАТОР

9

мисла на неделата

Брендот за компанијата е како репутацијата на една личност. репутацијата се заслужува кога тешките раБоти ги решавате доБро.

Џеф Безос основач на Амазон

лидери

а не фирми та на станови?! Според Државниот завод за статистика, бројот на одобренија за градба издадени во октомври е намален за 3,7% во споредба со истиот месец лани, но вредноста на објектите што ќе се градат е зголемена за дури 29,1%. Доминираат висококатниците, за кои се издадени 196 одобренија (76%), а вредноста на објектите е дури 44,2 милиони евра. Вредноста на објектите од нискоградба изнесува само 5,7 милиони евра. Само на 26,7% од објектите како инвеститори се јавуваат деловни субјекти. Предвидена е изградба на 501 стан, со вкупна корисна површина од 42.181 метар квадратен. Според познавачите на состојбите во градежништвото, можни се две причини поради кои во Македонија доминираат физички лица како инвеститори. Едната е можноста на тој начин да се легализираат пари стекнати од криминални активности, кои не може да се појават како капитал на фирма бидејќи ќе треба некако да се пријават. Втората, пак, е можноста како физичко лице-инвеститор да се плаќа данок на промет од 3% при продажбата на становите, а како фирма се пресметува ДДВ од 5%. Статистичките податоци покажуваат дека и понатаму најмногу се гради во Скопскиот регион, каде што се издадени 66 одобренија за градба во вкупна вредност од 26,4 милиони евра, а најмногу во општините Карпош (12), Бутел (10), Кисела Вода и Центар (8). Како физички лица инвеститорите најмногу се јавуваат во општина Бутел. Од другите делови на земјава, најмногу ќе се гради во Полошкиот регион, каде што се издадени 44 одобренија за градење на објекти во вредност од 8,8 милиони евра. Овде дури 39 од одобренијата се издадени на физички лица, а најмногу објекти ќе се градат во Боговиње, Желино, Тетово и во Гостивар. Во Југозападниот регион се издадени 38 одобренија за градба, во Источниот 36, во Југоисточниот 25, а во Пелагонискиот 23. Најмалку ќе се гради во Североисточниот и во Вардарскиот регион.

A

губитник на неделата

БАРАК ОБАМА

мериканскиот претседател повторно е на врвот на магазинот „Форбс“ како највлијателна личност во светот затоа што ги освои претседателските избори

А

МАЈКл ИлИќ

мериканскиот бизнисмен ќе го смени ликот на неговиот роден град Детроит со изградба на населба во којашто ќе инвестира 1,8 милијарди долари

не им беше неделата

Н

ГИНО сТРезОВсКИ

е дека некој очекуваше спектакл од женската ракометна репрезентација на ЕП во Ниш, но никој не очекуваше ни толкав дебакл, за кој нема изговор

Г

АНдОНИс сАМАРАс

рција стигна на еден степен до прогласување банкрот откако агенцијата Стандард и Пурс повторно го намали кредитниот рејтинг на земјата

_

МАРИО МОНТИ Италија може да влезе во политичка криза, која уште повеќе ќе ги усложни работите околу економската криза со која се соочува земјата. Најавата за оставка на премиерот Марио Монти ја води земјата токму во таа насока. Одговорноста и вината за таквиот развој на настанатите паѓа директно врз Монти и врз неговата влада затоа што кренаа раце од реформите и планот за спас само поради интеркоалициски распад, наметнат од поранешниот премиер Силвио Берлускони, кој е и највиновен за ситуацијата во која се наоѓа Италија. Но, тоа што Монти не доби поддршка од партијата на Берлускони за технократската влада, во клучниот момент кога се гласа законот за буџетот во 2013 година, воопшто не е оправдување за погубен повратен одговор од премиерот. Политичката криза не е новина за Италија, бидејќи таа е земја со најголем број влади во својата историја. Но, тоа не ја намалува одговорноста на Монти затоа што сега тоа најмалку & треба на државата. Изборите сигурно ќе ги забават мерките за штедење и за реформирање, кои треба да ја постават италијанската економија на здрави нозе. Но, очигледно, како и многу пати досега политичките интереси секогаш натежнуваат над економската состојба.

Капитал број 685 13.12.2012

10

НаВиГатОР

www.kapital.mk

ГРафиК На Неделата...

алкалоид најтргувана акција во ноември (промет во евра) 500.000

Извор: Македонска берза

(43,96%)

502.203

400.000

(31%)

300.000

354.156

(Учество во вкупен промет)

200.000

48.056

81.803

0

а

(4,21%)

(7,16%)

100.000

Алкалоид

Комерцијална банка

Македонијатурист

Интернешнел хотелс

(2,98%)

34.020 Гранит

лкалоид е убедливо најтргуваната акција на Македонската берза во ноември, со којашто е остварен промет од речиси половина милион евра. Во трк ја следи акцијата на Комерцијална банка, додека другите далеку заостануваат. На Македонската берза минатиот месец е остварен вкупен промет од 22,6 милиони евра, што е раст од дури 522,45% во однос на октомври, а се должи на пет блок-трансакции, со вредност од 19,6 милиони евра.

светот низ медиумите...

Gulf News

Навиките на арапите под притисок на економските движења дефинитивно се менуваат. Власта на Обединетите арапски емирати дебатира за учество на жените во менаџментот на големите државни компании. lll

3 фаКти Кти за... К

1,7 3

10,9

евра чини кутија „марлборо“ во Србија, каде што според истражувањето на агенцијата Анадалија за ЈИЕ, цигарите се најевтини евра е цената на кутија цигари „марлборо“ и „камел“ во Хрватска, каде што цените на овој производ се највисоки евра чини кутија „марлборо“ во Норвешка и тоа е убедливо највисоката цена во Европа

Европа ќе ја спасува чел индустрија, што прави М

Time

Пол Рајан, комесарот на американската професионална фудбалска лига, е на насловната страница на магазинот. Бизнис-аспектот и развојните планови за популаризација на овој спорт се главните теми за кои дебатира со новинарите. lll

The New Yorker

На две недели до Божиќ Њујорк е заспан. Со ваква илустрација магазинот ги прикажува последиците од кризата. Сепак, ова е така само во споредба со Њујорк од минатите години, а во однос на другите метрополи Њујорк сепак е жив. lll

Der Spiegel

еден од најбрзорастечките светски брендови и синџири на продавници иКеа е тема на германскиот весник. темата е како компанијата со помалку квалитетни производи успеа експресно да се пробие на светските пазари. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1

Неделкова нов претседател на Врховен суд

2

Топлификација нема да испорачува топлинска енергија!

3

Не ми е лесно, но платен сум да немам емоции кога блокираме компании!

4

Главата во земја - задниците испрчени нагоре

Европскиот парламент ќе дебатира за тоа што треба да се направи за да се спаси челичната индустрија, која има вработено 360.000 луѓе. Во криза е и македонската челична индустрија, но освен одложувањето на еколошките интегрирани дозволи и понуда на 30 милиони евра за кредитна поддршка, нема друга помош за овој сектор во земјава пишува:

Спасијка Јованова

spasijka.jovanova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Ч

еличната индустрија во Европа с$ уште е ранлива, пред с$ поради ниската побарувачка, високите трошоци за енергија и за суровини и поради зголемувањето на конкуренцијата од земјите надвор од ЕУ. Поради овие причини Европскиот парламент ќе дебатира за тоа што треба да се направи за да се спаси европската челична индустрија, која има вработено 360.000 луѓе?

Во иста криза е и македонската челична индустрија, која има вработено повеќе од 3.500 луѓе и заедно со металопреработувачката чини 35% од македонскиот извоз и учествува со 8% во БДП. Но, освен одложувањето на обврската за воведување еколошки интегрирани дозволи и понуда на 30 милиони евра за кредитна поддршка, нема друга помош за челичната индустрија во земјава. Иако Владата најави сет мерки за оваа гранка, сепак повеќето од нив се само во најава, како на пример, инвестициите во железничката инфраструктура и преговорите за цените на електричната енергија. За цената и достапноста на гасот воопшто не станува збор, иако македонските компании плаќаат најскап гас во Европа. А, во Брисел, кризата во челичната индустрија ги засегна европарламентарците затоа што

МБИ10

2.900

МБИД

2.700 2.500 2.300

www.kapital.mk

1.900

прОЦенки...

ТОп весТи...

спирО рисТОвски

Лесно до пасош, тешко до работна виза?

министер за труд и социјална политика

Ќе ја утврдиме реалната невработеност

С

В

ладата не отстапува од поделбата на невработените. Групирањето на лица кои бараат и лица кои чекаат работа ќе овозможи создавање реална евиденција на лицата без работа и решавање на проблемот со невработеноста“, смета министерот за труд, Спиро Ристовски. Но, тој заборава дека невработеноста не се решава со математика, туку со мерки и реформи, кои треба да ја променат понудата и побарувачката на пазарот на труд.

личната Македонија? сметаат дека таа мора да се одржи „активна и конкурентна за да се сочува иднината на Европа“. Тие бараат од Европската комисија да претстави политика со идеи за тоа како ќе се поддржи преструктурирањето на челичната индустрија во ЕУ. Акциониот план треба да се донесе до јуни 2013 година. ЕУ е вториот по големина производител на челик, после Кина, со 200 милиони тони годишно. Челичниот сектор има годишен обрт од околу 200 милијарди евра и учествува со 1,4% во БДП на Унијата. Брисел ги презема овие мерки затоа што с$ уште е неизвесно каква ќе биде 2013 година за челичната индустрија, но голема е веројатноста дека нема да се разликува од годинава. Генералниот директор на најголемата челичарница во земјава, Макстил, Александар Панов, проценува дека првите три месеци ќе поминат во затишје, по што ќе се знае дали состојбата до крајот на годината ќе се подобри. „Ние за идната година проектиравме песимистичка рамка за производството, според која, тоа ќе се одржи барем на нивото од годинава. Нарачките од странство дефинитивно се намалени. Немаме извесност дали идната година ќе се реализираат крупни инфраструктурни проекти за да се зголеми побарувачката за нашите производи од странство. Цените на енергијата и на старото железо драматично растат, а цените на феролегурите не го следат тој раст“, вели Панов. Прогнозите на меѓународните финансиски институции за движењето на цените на металите во 2013 година на прв поглед ветуваат заживување на металургијата и се очекува цените на основните метали да пораснат за 3% до 10%, но нема оптимизам кај менаџерите дека значително ќе се зголемат нарачките.

60 секунди брифинг

2.100

69

место е рангот на Македонија меѓу 176 земји според индексот на корупција за 2012. Иако пред Македонија во регионот се само Словенија и Хрватска, сепак, земјава е во втората група земји со повисок индекс на корупција од 50.

бан ки-мун

генерален секретар на Обединетите нации

во светот во 2100 година ќе има 10 милијарди луѓе

М

рачна проекција за светот во 2100 година објавија Обединетите нации. Животот ќе биде многу тежок, ќе има 10 милијарди луѓе, помалку нафта и недоволно храна. Денес има седум милијарди луѓе на планетата Земја, а многу веќе живеат во сиромаштија, немаат храна, недостигаат ресурси и с$ повеќе се чувствуваат климатските промени. До 2100 година дури 80% од населението ќе живее во градовите, ќе исчезнат многу градови, а оние со над 20 милиони жители ќе бидат с$ почести. Мегаградови ќе бидат Пекинг, Њу Делхи, Џакарта, Сао Паоло...

транските инвеститори во Македонија добија можност со вложен капитал од 400.000 евра и со вработување најмалку 10 лица да добијат македонско државјанство. Со оваа мерка Владата ќе привлекува странски инвестиции. Пред да почнеме да ги мериме ефектите од оваа новина, треба да се потсетиме на еден друг проблем, кој е директно поврзан со работењето на странските инвеститори во земјава. Тие имаат проблем со обезбедувањето работни дозволи за своите работници од странство. Повеќето се жалат дека оваа процедура оди многу тешко, а ним им е неопходна затоа што не можат да имплементираат процеси на работа во фабриките што ги отвораат ако не донесат обучен кадар од матичните компании. Оваа нивна забелешка ќе влезе и во „Белата книга“, што ќе ја издаде Советот на странски инвеститори. Иако Владата го смени Законот за вработување во делот кој ја регулира оваа област, сепак, излегува дека работите на терен на функционираат добро.

Цената на акциите на Топлификација не мрда, ама никој и не тргува

Ц

ената на акциите на Топлификација на официјалниот пазар на Македонската берза не е мрдната од 29 ноември годинава. Застаната е на ниво од 1.700 денари и бидејќи овој месец нема никакво тргување со овие акции, таа е непроменета. Инвеститорите и акционерите на Топлификација одбраа да се воздржат од каков било потег с$ додека не видат што ќе се случува со компанијата, чиј менаџмент објави во јавноста дека имаат сериозни финансиски проблеми и дека во иднина немаат намера да се занимаваат со производство и дистрибуција на топлинска енергија. Опремата и стручниот кадар го нудат под закуп на друга фирма што сака да се занимава со оваа дејност. Какви точно игри стојат во заднината на оваа ситуација с$ уште не се знае, но наскоро се очекува да се одмота клопчето.

1.700 06/10

12/10

05/11

10/11

03/12

09/12

берза

мби 10

2.900 2.700 2.500 2.300

МБИ 10 2.100

1.721,21

1.900

1.70010 МБИ 06/10 12/10 05/11 10/11 03/12 09/12 2010/2012 Max. 2.827,62 2010/2012 Min. 1.808,47 МБИМБИ МБИ 10 10 10 МБИ 10 2010/2012 Max. 2.827,62 МБИ 10 НАЈГОЛЕМ МБИ 10 ДОБИТНИК 2010/2012 Min. 1.808,47 Макпетрол 2010/2012 2010/2012 2010/2012 Max. Max. Max. 2.827,62 2.827,62 2.827,62 МБИ 10 Конечно тридневен раст на 2010/2012 2010/2012 Min. Min. Min. 1.808,47 1.808,47 1.808,47 2010/2012 Max. 2.827,62 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Македонската берза. По речиси 2010/2012 Max. 2.827,62 2010/2012 Max. 2.827,62 2010/2012 Min. 1.808,47 шестмесечен контуниуран пад, Макпетрол 2010/2012 Min. 1.808,47 2010/2012 Min. +4.95% +1.600,00 на крајотДОБИТНИК одДОБИТНИК мината недела и 1.808,47 НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 Max.порасна 2.827,62 почетокот наДОБИТНИК новата МБИ-10 НАЈГОЛЕМ Макпетрол Макпетрол Макпетрол за неколку проценти. НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 Min. 1.808,47 МакпетролГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ Макпетрол +1.600,00 +4.95% Макпетрол Макстил НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК +1.600,00 +1.600,00 +1.600,00 +4.95% +4.95% +4.95% МакпетролГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ

1.721,21 1.721,21 1.721,21 1.721,21 1.721,21 1.721,21 1.721,21 13.170,00 1.721,21 13.170,00 13.170,00 13.170,00 13.170,00 13.170,00 13.170,00 13.170,00 95,00 +1.600,00 +1.600,00 +1.600,00 Макстил +8.00 13.170,00 НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 95,00 Макстил Макстил Макстил НАЈГОЛЕМ +1.600,00 Макстил Макстил Макстил +8.00 DOW JONES 95,00 95,00 95,00 95,00ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ 95,00 95,00 +8.00 +8.00 +8.00

+4.95% +4.95% +4.95% -6,45% +4.95% -6,45%

Макстил +8.00 +8.00 +8.00 DOW JONES

-6,45% -6,45% -6,45% -6,45% -6,45% -6,45%

DOW DOW DOW JONES JONES JONES DOW JONES 14.000 +8.00 DOWJONES JONES DOW

-6,45%

95,00

13.500 13.000 12.500 14.000 DOW JONES 12.000 13.500 11.500 13.000 14.000 14.000 14.000 14.000 11.000 13.500 12.500 13.500 13.500 13.500 14.000 14.000 10.500 13.000 12.000 13.000 13.000 13.000 13.500 13.500 10.000 12.500 11.500 12.500 12.500 12.500 13.000 07.11 10.11 01.12 04.12 07.12 10.12 13.000 12.000 11.000 12.500 12.000 12.000 12.000 12.500 11.500 14.000 10.500 12.000 11.500 11.500 11.500 12.000 11.000 13.500 10.000 11.500 11.000 11.000 11.000 11.500 10.500 07.11 10.11 01.12 04.12 07.12 10.12 13.000 11.000 10.500 10.500 10.500 10.000 11.000 12.500 10.500 10.000 10.000 10.00007.11 10.11 01.12 04.12 07.12 10.12 10.500 12.000 07.1107.11 07.11 10.1110.11 10.11 01.1201.12 01.12 04.1204.12 04.12 07.1207.12 07.12 10.1210.12 10.12 10.000 10.000 11.500 07.11 10.11 01.12 04.12 07.12 10.12

DOW JONES

07.11

10.11

01.12

13.155,13

11.000 10.500 10.000

07.11

10.11

01.12

04.12

04.12

07.12

10.12

07.12 +0.62% 10.12

Клучните берзански индекси во САД 13.155,13 скоро без прекин растат од средината 13.155,13 на ноември. По завршувањето на+0.62% ДРУГИ ПАЗАРИ +0.62% 13.155,13 13.155,13 13.155,13 претседателските избори и поради 13.155,13 политиката стабилност, 13.155,13 FTSE 100 на економска 5.903,86 -0.12% +0.62% +0.62% берзанскито тргување се враќа +0.62% на+0.62%

Nikkei225 ДРУГИ ДРУГИПАЗАРИ ПАЗАРИ старите патеки.

S&P 500 FTSE 100 FTSE 100 Nasdaq ДРУГИ ДРУГИ ДРУГИ ПАЗАРИ ПАЗАРИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225 Nikkei225 DAX ДРУГИ ПАЗАРИ S&P 500 FTSE FTSE FTSE 100 100 100 S&P 500 TOPIX FTSE 100 Nasdaq Nikkei225 Nikkei225 Nikkei225 Nasdaq FTSE 100 Nikkei225 DAX500 S&PDAX S&P 500 S&P 500 Nikkei225 S&P 500 ДРУГИ TOPIXПАЗАРИ Nasdaq Nasdaq Nasdaq TOPIX S&P 500 ВАЛУТИ Nasdaq FTSE DAX DAX DAX100 Nasdaq DAX Nikkei225 TOPIX TOPIX TOPIX TOPIX DAX ВАЛУТИевро Фунта ВАЛУТИ S&P 500 TOPIX СТАПКА Nasdaq Фунта евро ВАЛУТИ ВАЛУТИ ВАЛУТИ ВАЛУТИ DAX 1.2436 Фунта евро СТАПКА ВАЛУТИ TOPIX ПРОМЕНА

9.533,75 +0.07% +0.62% 1.418,07 +0.29% 5.903,86 -0.12% 5.903,86 -0.12% 2.978,04 -0.38% 9.533,75 +0.07% 9.533,75 +0.07% 7.494,85 +0.62% -0.31% 1.418,07 +0.29% 5.903,86 5.903,86 5.903,86 -0.12% -0.12% -0.12% 1.418,07 +0.29% 788,48 -0.22% 5.903,86 -0.12% 2.978,04 -0.38% 9.533,75 9.533,75 9.533,75 +0.07% +0.07% +0.07% 2.978,04 -0.38% 5.903,86 -0.12% 9.533,75 +0.07% 7.494,85 -0.31% 1.418,07 1.418,07 1.418,07 +0.29% +0.29% +0.29% 7.494,85 -0.31% 9.533,75 +0.07% 1.418,07 +0.29% 788,48 -0.22% 2.978,04 2.978,04 2.978,04 -0.38% -0.38% 788,48 -0.38% -0.22% 1.418,07 +0.29% 2.978,04 -0.38% 5.903,86 -0.12% 7.494,85 7.494,85 7.494,85 -0.31% -0.31% -0.31% 2.978,04 -0.38% 7.494,85 -0.31% 9.533,75 +0.07% 788,48 788,48 788,48 -0.22% -0.22% -0.22% 788,48 -0.22% 7.494,85 -0.31% евро долар 1.418,07 +0.29% 788,48 -0.22% СТАПКА 2.978,04 -0.38% евро долар 7.494,85 -0.31% 1.2934 евро долар 788,48 СТАПКА -0.22% ПРОМЕНА

13.155,13 други пазари

VALUTI

£ €

1.2436 Фунта евро Фунта Фунта Фунта евро евро евро +0.21% ПРОМЕНА 1.2436 Фунта евро СТАПКА СТАПКА СТАПКА СТАПКА СТАПКА

ВАЛУТИ ПРОМЕНА +0.21%

СТАПКА 1.2436 1.2436 1.2436 1.2436 +0.21% 1.2436 ПРОМЕНА ФЈУЧЕРСИ +0.21% +0.21% +0.21% +0.21% СТАПКА ЗЛАТО +0.21% ФЈУЧЕРСИ 1.2436 ЗЛАТО

€ $

СТАПКА 1.2934 евро долар евро евро евро долар долар долар +0.05% ПРОМЕНА 1.2934 евро долар СТАПКА СТАПКА СТАПКА СТАПКА

ПРОМЕНА ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА ПРОМЕНА ПРОМЕНА Фунта евро

1.717,80 FJU^ERSI 1.717,80 ЗЛАТО ЗЛАТО ЗЛАТО ЗЛАТО ZLATO 1.717,80 ЗЛАТОБрент Нафта 1.717,80 Нафта Брент ФЈУЧЕРСИ 1.717,80 1.717,80 1.717,80 108,46 1.717,80 108,46 ЗЛАТОБрент Нафта

+0.05% СТАПКА 1.2934 1.2934 1.2934 1.2934 +0.05% ПРОМЕНА +0.05% +0.05% +0.05% +0.05% СТАПКА +0.05% 1.2934 ПРОМЕНА

ПРОМЕНА ПРОМЕНА ПРОМЕНА ПРОМЕНА 1.2934 евро долар

ПРОМЕНА ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО +0.21% ФЈУЧЕРСИ

Нафта Брент Нафта Нафта Нафта Брент Брент Брент NAFTA Нафта Брент BRENT 108,46

108,46 1.717,80 108,46 108,46 108,46 108,46 Нафта Брент

108,46

ПРОМЕНА

+0.05% +0.72% +0.72%

+0.72% +0.72% +0.72% +0.72% +0.72% +1.35% +0.72% +1.35%

+1.35% +0.72% +1.35% +1.35% +1.35% +1.35% +1.35%

пОдаТОЦиТе се Од ден 03.12.2012 дО 15ч.

+1.35%

3.300 3.100 2.900 2.700 2.500 2.300 2.100 1.900 1.700 07/10 10/10 0

Капитал број 685 13.12.2012

12 НАВИГАТОР

> БРОЈКА

62.371 патници се превезени од скопскиот аеродром Александар Велики во ноември годинава, што е за 11% повеќе во однос на истиот месец лани, соопшти Министерството за транспорт. Најголем пораст од 21,5% има кај патниците на редовните линии, каде што се регистрирани 60.873 патници.

топ вести

Пари од државата awза општините пред избори!?

М

инистерството за финансии во последните две недели позајми 60 милиони денари (околу еден милион евра) на две општини: Маврово и Ростушe и Крива Паланка. Веднаш се наметнува прашањето дали парите сега им се даваат на општините затоа што се ближат локалните избори? Ова е особено симптоматично затоа што општините ги добиваат парите на почетокот од зимата, кога не е баш време за инфраструктурни зафати, а исто така, веќе е готов и буџетот за 2013 година, па тие пари можеше да ги добијат преку тој буџет. Според информациите од Министерството за финансии, Маврово и Ростушe доби 8,2 милиони денари за рехабилитација и реконструкција на локалните патни правци Ростуше–Велебрдо и кон селото Жировница. Заемот е со каматна стапка од 0,9% и рок на отплата од 13 години, со вклучен грејс-период од три години. Овие средства се дел од „Проектот за подобрување на општински услуги“, со којшто Владата од Светската банка обезбедила 50 милиони долари. Крива Паланка под истите услови доби 51,6 милиони денари за изградба и реконструкција на улици во градот и за набавка на нова опрема за јавни услуги.

www.kapital.mk

Снегот ги затече службите среде зима и ги блокираше коловозите

Д

ваесет сантиметри снег што паднаа неделава ги разбеснија граѓаните и бизнисмените, бидејќи ги блокираа речиси сите коловози и предивикаа бројни застои. Во камионскиот транспорт владеат прецизни правила и рокови кои мора да се толерираат, а секое задоцнување макар и од еден ден значи плаќање пенали за транспортерите и за компаниите.

Уапсен српски Мирослав Ми

www.kapital.mk

Капитал број 685 13.12.2012

НАВИГАТОР

“

1,5%

се намалени цените на храната на глобално ниво во ноември, што е најниско ниво од јуни. Агенцијата на ОН за храна и земјоделство (ФАО) соопшти дека на годишно ниво цените се пониски за 3%. Најмногу е намалена цената на шеќерот, поради зголемениот извоз од Бразил и на житарките, поради ублажувањето на можностите Украина да го ограничи извозот.

МИлО ЃуКАНОВИќ

премиер на Црна Гора

киот тајкун ишковиќ! пишува:

Васе Целеска

vase.celeska@kapital.mk

К

ако што Србија се приближува кон Европската унија, се чини дека така почнува да го чисти криминалот за време на приватизацијата. Прв на нишан се најде бизнисменот Мирослав Мишковиќ. Работна група на Управата на криминалистичката полиција вчераутро ги приведе Мишковиќ, сопственик на Делта холдинг; Марко Мишковиќ, негов син и сопственик на фирмата Мера инвестменд фонд и Мило Ѓурашковиќ, сопственик на Нибес група, Шер корпорација и Претпријатието за патишта (ПЗП) од Ниш. Полицијата приведе и други лица поврзани со ПЗП Ниш, како и директорот на Делта брокер, Предраг Филиповиќ и проценителот од компанијата Конзита, Рашко Здравка. Сите тие се сомничат за злоупотреба на службената положба бидејќи извлекувале финансиски средства од приватизираните претпријатија за патишта, со што незаконски се стекнале со имот во вредност од над 30 милиони евра. Како што полицијата се сомнева, преку една трансакција Мирослав Мишковиќ добил 1,5 милиони евра. Ова се поврзува со ПЗП Ниш, која за приватизацијата на ПЗП Белград подигна кредит од 23 милиони евра, со годишна камата од 3% од компанијата на Мишковиќ, Хемслејд

Kриминалистичката полиција на Србија вчераутро во Белград ги приведе Мирослав и Марко Мишковиќ и уште десетина други лица. Тие се сомничат за проневера тешка над 30 милиони евра за време на приватизацијата на претпријатијата за патишта трејдинг лимитед од Кипар. Меѓутоа, наместо 25 милиони евра кредит со камата, на Мишковиќ му беа исплатени 26,5 милиони евра. Се претпоставува дека неговиот син, Марко Мишковиќ, проневерил околу 18 милиони евра преку разликата во цената при купување и продажба на 47,59% од акциите на ПЗП Ниш. На Мирослав и на Марко Мишковиќ веднаш им беше одреден 48-часовен притвор и добија забрана да ја напуштат државата. Мирослав Мишковиќ и минатиот понеделник беше на сослушување во полицијата поради спорното земјиште од 16 хектари кое во 2001 година Делта холдинг го закупи од градот Белград. По сослушувањето тој реши да го врати ова земјиште на државата. Српските медиуми пренесуват дека овојпат српскиот тајкун ќе остане многу подолго во притвор, бидејќи доказите против него се издржани.

Не сум крал Никола. Не се гледам себеси така. Благодарам за оваа позитивна споредба, но во никој случај не се гледам себеси така. Никогаш не сум сторил нешто што би било на штета на државата, а поради долгогодишното владеење не треба да ме споредуваат со кралот Никола“. Вака староновиот премиер на Црна Гора се правдаше пред јавноста за тоа зошто се врати на челната функција во владата.

“

> БРОЈКА

13

топ вести

Сите чекаат пари од Катар!

М

акедонија чека половина милијарда евра инвестиции од Катар, Италија една милијарда, Хрватска праќа владини и бизнисделегации во Доха, а на финансиска поддршка од оваа арапска земја се надева и Грција. Едноставно, Катар станува Мека за европските земји кои имаат потреба од свеж капитал, а не можат да го најдат на Запад поради должничката криза. Колку е реално дека катарските компании навистина ќе ги реализираат сите тие најавени инвестиции за коишто постои интерес и колку брзо ќе се случи тоа за европските земји да можат да осетат подобрување на економските (не)прилики? Во Македонија, на пример, катарскиот шеик Хамад бин Калифа ал-Тани пројави интерес за инвестиции во производство на храна, изградба на рафинерија, која ќе го снабдува со нафта целиот Балкан и хотел на паркингот пред Холидеј ин, како и за инвестиции во производството на вода. Хрватска уште од 2003 година чека на реализација на интересот на Катар за проектот ЛНГ терминал за снабдување со гас. Катар изрази подготвеност да потпише договор вреден една милијарда евра со Италија за инвестирање во мали и средни компании од прехранбениот и од туристичкиот сектор, во модната индустрија и во индустријата за мебел.

Капитал број 685 13.12.2012

14

www.kapital.mk

cover story

Krizata ne e 1 uvezen proiz ima mnogu doma[na "sur Должничката криза во еврозоната е само катализатор на проблемите со коишто сега се соочува македонската економија. Главната причина треба да се бара во отсуството на реформи, во монополизацијата и картелизацијата на економијата, во тешкиот пристап до капитал, во доминацијата на социјалната политика пред економскиот развој, во недостигот од инвестиции и претприемништво... Во грешките коишто беа направени изминатите 20 години, а сега ја плаќаме највисоката цена за нив

1

НадворешНи фаКтори за висоКата цеНа На Кризата

ПаД на изВозот – Рецесијата во земјите од Европската унија и во регионот ја намали побарувачката за македонски производи, поради што годинава паѓа и извозот. но, причината има и домашна димензија, затоа што македонскиот извоз е концентриран на неколку пазари (Германија, италија, Србија...) и во голем дел е лонпроизводство.

2

намалЕн обЕм на СтРанСки инВЕСтиции – Само 44,2 милиони евра странски капитал е влезен во земјава, за разлика од над 300 милиони евра лани. Годинава има и поголем одлив на капитал од прилив, што пак, се должи на тоа што странските инвеститори профитите и вишокот ликвидност си ги враќаат во матичните компании. затоа, една економија не треба да се потпира само на странски инвестиции.

www.kapital.mk

100% zvod

Капитал број 685 13.12.2012

СветСКа, а наша!

15

1

Монополизација и картелизација на еконоМијата - Во економијата не & се остава простор на конкуренцијата, а се хранат монополите, со цел преку високите Домашни цени на нивните производи и услуги да заработуваат и тие и државата. не фаКтори може инфраструктурата, енергетиката, пораДи Кои транспортот и одредени индустриски маКеДонија гранки да бидат ексклузивно право на плаќа виСоКа неколку компании и тие да диктираат безобразно високи цени. постојат цена на регулаторни тела, кои треба да обезбедат Кризата фер пазарна конкуренција, а тие делуваат токму обратно - спречуваат влез на нови играчи на пазарот.

rovina"

2

неефикасна Монетарна политика и политика на деВизен курс - Во изминатите години реалниот ефективен девизен курс, сепак, во дадени периоди е преценет, што значи дека ја рушел конкурентноста на македонскиот извоз. но, затоа цвета увозот и увозното лоби во земјава е едно од најсилните, кое се штити директно од државната политика, затоа што во прашање се многу пари. па така, сите бегаат од темата за ефектите на политиката на фиксен девизен курс и за тоа каква политика треба да се води во иднина.

3

тежок и ограничен пристап до капитал - кој е приВилегија за десетина фирМи. само тие имаат отворени врати во банките и може да го финансираат бизнисот, а другите се оставени на цедило. Банкарите останаа затворени во своите канцеларии, без слух и „сенс“ за реалните потреби на бизнисот и без одговорност и подготвеност да дадат придонес за економски раст во земјава.

4

отсустВо на инВестиции и претприеМништВо - Малиот обем на странските инвестиции и недостигот од домашни се една од главните причини за тоа што нема економски раст во земјава. недостигот од инвестиции значи и дека нема нови компании и нови работни места. податоците покажуваат дека инвестициите имаат незначителен придонес во Бдп.

5

МасоВна, неефикасна и скапа јаВна адМинистрација – јавната администрација од 160.000 вработени, „набилдана“ за неколку десетици илјади само во последните три години, покажува голем дефект во економијата. кога во една економија се отвораат работни места во јавниот сектор, а не во приватниот, каде што постепено и се затвораат, значи дека таа се движи во лоша насока и во еден момент ќе создаде неодржлив буџет. стотици нови работни места огласува државата месечно.

Капитал број 685 13.12.2012

16

www.kapital.mk

cover story

Колку се инвестира во Македонија? (милиони денари) 94.537

2011

82.968

2010

81.872

2009

86.403

2008

71.557

2007

56.485

2006

47.286

2004

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

80.000

90.000

100.000

инвестициите во основни средства во земјава едвај достигнаа 1,5 милијарди евра годишно, од кои само половина се во машини и опрема.

Колку нови фирми се отвораат, а колку умираат? Година

Активни фирми

Новосоздадени

Згаснати

2004

45.811

6.884

4.581

2005

50.807

8.831

5.807

2006

52.703

8.081

6.448

2007

58.639

12.136

7.326

2008

60.225

10.295

7.059

2009

67.658

12.966

2010

72.199

12.157

Податоците од Државниот завод за статистика покажуваат дека годишно умираат околу 20% и од тие малкуте новосоздадени фирми во Македонија. во втората година згаснуваат дури 30%. но, бројот на вкупно згаснатите е уште поголем и малку заостанува зад новосоздадените. втор проблем е што најголем број од активните деловни субјекти во земјава се во секторот трговија, а во преработувачката индустрија има три пати помалку. ова е уште еден фактор кој придонесува за лоша економска слика.

на што се должи растот на БДП од 2,8% во 2011 година? Финансиска дејност

7,80% 12,90%

Информации и комукикации 48,70%

15,20%

Дејности со недвижен имот Градежништво

18% 23,20%

ога администрацијата на банките и нивните служби ќе сфатат дека и тие може да имаат добар бизнис, како што е примерот со Европа, веројатно ќе бидат флексибилни и ќе имаат одржливи проекти. Најупотребуваниот збор во ЕУ е одржливост, односно самоодржливост. Банките цело време велат дека им требаат одржливи проекти. Па, соларната енергија, во којашто работи мојата компанија, е токму

спасијка јованова

42.110

2003

К

сопственик на Камел солар

Зошто евроКри

48.868

2005

илија насов

Уметност, забава и рекреација Трговија

иако владата на никола Груевски се фали дека откако тие се на власт, Македонија бележи највисоки стапки на раст на БДП, вистината до крај е дека овој раст не се базира на раст на производната индустрија, туку на услужниот сектор, со исклучок на градежништвото. всушност, и овде ништо не се менува, што е уште една причина зошто состојбите и проблемите на македонската економија се главната причина за кулминација на кризата во последните години.

Извор: Државен завод за статистика

spasijka.jovanova@kapital.mk

игор Петровски

Н

igor.petrovski@kapital.mk

е е кризата во еврозоната причината што Македонија во овој момент се соочува со финансиски и со економски проблеми, влезена во рецесија и со компании удавени во неликвидност. Должничката криза во еврозоната е само катализатор на проблемите со коишто сега се соочува земјата. Главната причина треба да се бара во отсуството на реформи, во монополизацијата и картелизацијата на економијата, во тешкиот пристап до капитал, во доминацијата на социјалната политика пред економскиот развој, во недостигот од инвестиции и претприемништво... Во грешките коишто беа направени изминатите 20 години, а сега ја плаќаме највисоката цена за нив. Цената е рецесија, рекорден пад на индустриското производство и на извозот, намален број на работници во индустријата, банкротирани и финансиски загрозени компании... Тоа е така затоа што Македонија нема стабилна база (индустрија и производство) и ефикасен економски модел (во којшто државата не е преголем товар за стопанството) со кој ќе се соочи со ударот од глобалната криза. Фактот дека индустриското производство паѓа 14 месеци по ред, дека растот на БДП годинава ќе биде рамен на нула, а догодина можеби 2%, укажува на лоша економска состојба и перспектива во земјата. Паѓаат и извозот и увозот, што значи нема производство, производните капацитети се едвај 60% искористени, расте бројот на работни места само во јавната администрација... Сега им е тешко на сите, а само државата се однесува како да не е во криза. Најголемите удари за компаниите се неможноста да си ги наплатат побарувањата, намалената побарувачка на домашниот и на странските пазари и растот на трошоците преку зголемувањето на цените на суровините и на енергенсите. Тоа е резултат не само на актуелната криза, туку на

www.kapital.mk

Капитал број 685 13.12.2012

светсКа, а наша!

17

МитКо КочовсКи

тоа. Потребно е банките да направат доволно добра понуда, пакет кој ќе им го понудат на клиентите.

директор за инвестиции во Макстил

П

ричините за сегашната изразена криза се во избрзаната приватизација, која значајни индустриски капацитети претвори во градежни локации или ги исече како старо железо, неразбирањето на процесите на консолидација на светската економска сцена и тоа што значајни индустриски капацитети се препуштени на инвеститори кои не можеа да се носат со предизвиците на новото време. Најглавниот проблем лежи во отсуството на добро осмислен концепт на индустриски развој.

риЗата не е виновна За рецесијата? долгорочните аномалии во економијата не постои механизам за сигурна наплата на побарувањата, особено од државата; извозот зависи само од неколку сектори (металургија, текстил и храна) и е насочен доминантно кон ЕУ (30% оди во Германија); економијата е високо увозно зависна, бидејќи девизниот курс го стимулира увозот... Компаниите се соочуваат со длабока неликвидност затоа што сите извори за финансирање секнаа, а останува обврската навреме да се платат давачките. Пазарната економија е уништена бидејќи царуваат монополите и државата со своите бизниси. Рецесијата во еврозоната е само алиби за да се избегне вината за неоствареното. Не постои ефикасен економски модел, затоа што државата е с$, а приватниот сектор заложник на потребите за финансирање на големите апетити на државниот апарат.

Неизвесноста не доаѓа само од еврозоната

Стопанствениците во моментов бараат стимулирање на извозните компании,

намалување на администрацијата и замрзнување на нивните плати, субвенции за набавка на опрема, реализација на инфраструктурни проекти. С$ со цел да ја преживеат актуелната криза. Владата досега испорача само неколку мерки, од кои само кредитите од Европската инвестициска банка се директна поддршка за стопанството, за инвестиции и ликвидност. Останатите антикризни мерки се вработување во јавниот сектор преку јавни работи, кредитна поддршка за самовработување, поддршка за фирмите за нововработени, парична помош за сиромашни и социјални семејства... Но, на Македонија итно & треба и нов економски модел, кој предвидува дерегулација, демонополизација, департизација, девалвација. Нема друга формула за излез од економската криза, освен да се дерегулираат бизнисот и претприемачките активности (дерегулација и демонополизација), да се обезбеди полесен пристап до

Зоран ивановсКи универзитетски професор

С

лабите економски резултати на Македонија се од домашно потекло. Не е проблематично само меѓународното опкружување. Некои економски политики на Владата директно кумуваа на забавувањето на економијата. Клучен проблем е недовербата на Владата во приватниот сектор и слабата поддршка за развој на одредени индустрии. Структурата на јавните расходи од Буџетот е лоша.

пазарот на труд (департизација), да се олабават бариерите за заштита на домашната индустрија, но паралелно да се обезбеди поконкурентна валута (девалвација), да се инвестира во образование и во инфраструктура, да се заборави на социјалната држава и да се води одговорна и разумна буџетска

8%

вредност на БДП (милиони денари) 4,6 4,4 4,3 4,5 4% 3,4 2,8 2% 0,9 0% 6%

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

5,0

2006

6,1

2007

5,0

2008

-0,9 2009

2,9

2,8

2010

2011

-2% -4% -6%

-4,5 Извор: Државен завод за статистика

Капитал број 685 13.12.2012

18

www.kapital.mk

cover story

политика. Економијата живее во една неизвесност, не само во смисла на тоа што ќе се случува во Европа и во светот, туку неизвесноста со којашто се соочува секојдневно еден претприемач. „Не е доволно да ви врти постојано реклама која вели 'Oсмели се’ и сл., туку што е она со коешто вие си имате работа кога ќе отворите бизнис. Прво, ќе се соочите со регулатива која постојано се менува и тоа создава една неизвесност. Второ, ќе се соочите со администрација, гломазна и неефикасна. Трето, и судството кое наводно, се реформира, создава неизвесност. На телевизија одат реклами за тоа што е направено во судството, тоа можеби и е направено на хартија, но реален ефект с$ уште не се чувствува“, вели Марјан Петрески, универзитетски професор и економски истражувач.

Монетарната политика е на автопилот С$ додека Македонија применува фиксен курс на денарот, увозот и трговијата

ќе цветаат. Само прашање на време е кога Македонија ќе мора да го промени режимот на фиксен девизен кур,с затоа што тој е неодржлив на долг рок. Фиксниот режим на девизниот курс де факто го прави неатрактивен македонскиот извоз, а го поевтинува увозот и тоа го „билда“ трговскиот дефицит. Според поранешниот гувернер, Љубе Трпески, моментот зависи само од одлуката што треба да ја донесат централната банка и Владата, каде што с$ уште не гледа подготвеност за да се направи тоа. „Политиката на Србија на раководено флуктуирачки курс е подобра за земјата отколку што е нашата политика на фиксен курс. Нашата политика го зголемува трговскиот дефицит. Менувањето на курсот е прашање на момент. Јас сметам дека тоа треба да се направи кога има услови за апресијација, односно во летните месеци”, вели Трпески. Но, ставот на Народната банка е јасен. Политиката на девизен курс нема да се менува и ценовната

стабилност останува приоритет на НБМ. Истата политика е поддржана и од Владата. Професорот Петрески вели дека за да се напушти

фиксниот курс и да се премине кон флексибилен, мора претходно да се анализира колкав е ефектот на поскапениот увоз поради депресијацијата врз крајните

Каков модел за економски развој предложи Стопанската комора? Загарантирана 1 приватна сопственост; Соодветен однос 2 меѓу капиталот и трудот; Ефикасни закони, 3 судство и заштита на сопственоста и

договорите; Олеснет пристап за купување градежно земјиште; Системско поттикнување на инвестициите; Системско поттикнување на инвестициите за реконструкција и модернизација на постојните производни капацитети; Системско поттикнување на домашната потрошувачка и извозот; Окрупнување на земјоделскиот посед, како еден од главните фактори за зголемување на продуктивноста и конкурентноста, преку зголемување на долниот праг за право на субвенции; Зајакнување на меѓународната конкурентност и олеснување до пристапот на странските пазари преку модерна инфраструктура; Пораст на капиталните инвестиции во Буџетот во секоја наредна година и нивно целосно реализирање; Системска рационализација на јавната потрошувачка во делот на тековните расходи; Фискални мерки; Преземање на Директивата на Парламентот на ЕУ и Советот од 29 јуни 2000 година за спречување на доцнењето во плаќањето на сите комерцијални трансакции (DIRECTIVE 2000/35/ EC); Регулирање на побарувањата и обврските настанати во односите меѓу компаниите и државата по сите основи; Преку референтната каматна стапка НБМ повеќе да води сметка не само за стабилниот курс на денарот, туку и за ликвидноста и финансирањето на реалната економија; Со политиката на задолжителни резерви да се воспостави стимулативен амбиент за финансирање на извозно ориентираните дејности и инфраструктурата; Државата да се јави како гарант на обврските за финансирање проекти што се клучни за зголемување на извозот и за националната економија.

4 5 6 7 8

9 10 11 12 13 13 14 15

16

Капитал број 685 13.12.2012

20

www.kapital.mk

cover story

Каде се болките на македонската економија? о „Глобалниот извештај за В конкурентност“ на Светскиот економски форум од Давос,

Македонија годинава е рангирана на 80-то место од 142 земји во светот, а лани беше на 79-то. Клучни проблеми за водење бизнис според „Давос“ 2012 - Пристап до финансии, несоодветно образована работна сила, корупција во институциите, неефикасна јавна администрација, лоша инфраструктура – сите тие се фактори кои го прават амбиентот за водење бизнис во Македонија неповолен. По одделни индикатори влошување во рангирањето има кај инфлацијата, воведувањето технологии од компаниите, истражувачката соработка меѓу универзитетите и фирмите, односот работникработодавец, капацитетот за иновации.

2011 - Извештајот забележува дека државните институции,

цени на производите во Македонија. „Депресираниот девизен курс на кус рок може да донесе повисок извоз, но на долг рок, она што го прави производот конкурентен не е само цената. Исто така, ако го напуштиме фиксниот девизен курс, како сидро на монетарната политика, прашањето е што

инфраструктурата, пазарот на труд и финансискиот пазар не се во функција на бизнисот и ја прават економијата неконкурентна. Македонија е меѓу последно рангираните земји поради лошата инфраструктура и достапноста на бизнисот до финансиски услуги. Иако извештајот „Дуинг бизнис“ на Светската банка ја рангира високо Македонија, сепак, тој не треба да се чита изолирано. „Дуинг бизнис“ вели дека има реформи и нови закони, но „Глобалниот извештај за конкурентност“ укажува дека на терен институциите се неефикасни и корумпирани, нема патишта, железница и воздушен сообраќај, нема конкуренција на пазарот, не е ефикасна антимонополската управа. Најпроблематични фактори за водење бизнис во Македонија се пристапот до финансии, јавната администрација, работната сила, корупцијата и нестабилноста на политиките.

ќе биде номиналното сидро. Јас тука се согласувам дека тоа треба да стане таргетираната инфлација, како што направи Србија, но само под услов да се анализираат работите што претходно ги споменав“, вели Петрески. Според него, таргетирањето на инфлацијата многу зависи од тоа колку

Македонија има најлоша оценка за институции и инфраструктура, иновации, технолошки напредок и за чувствителност на бизнисот. Најдобра има за макроекономската стабилност. Институциите се лошо оценети поради тоа што бизнисмените немаат доверба во политичарите, судството не е независно, постои фаворизирање при одлучувањето во владините институции и прекумерно јавно трошење. Високото образование не чини поради неквалитетни школи за менаџмент. На пазарот не постои локална конкурентност, антимонополската управа не е ефикасна и преовладува странската сопственост. Ова го кажале 115 македонски бизнисмени од клучните сектори во економијата: земјоделство, преработувачка и непреработувачка индустрија и услуги, кои биле директно анкетирани. централната банка има капацитети за прогнозирање, односно колку гувернерот е независен, кредибилен и сл. „Верувам дека имаме таков гувернер, но треба и храброст за да се примени активно водење на монетарната политика. Кога имате фиксен курс,

Капитал број 685 13.12.2012

22

www.kapital.mk

cover story

Структура на БДП во 2004 и во 2011 година (милиони денари)

50.000

342.111

Структура на БДП в0 2011 година

164.077

100.000

109.081

150.000

251.866

200.000

58.044

250.000

125.398

300.000

426.577

350.000

262.208

400.000

265.257

450.000

461.730

500.000

Структура на БДП во 2004 година

0

Вкупно

Финална потрошувачка

Бруто инвестиции

Извоз

Увоз

Ништо не е променето во структурата на македонскиот БДП осум години наназад, за колку што може да се видат податоци на Државниот завод за статистика. Тоа само покажува дека економијата не се развива и е во многу лоша кондиција континуирано, затоа што БДП се потпира само на потрошувачката на граѓаните и на државата, а огромниот увоз го елиминира секој ефект на извозот и на инвестициите. монетарната политика ви е на автопилот“, истакнува Петрески. За да биде конкурентна и развојна, македонската економија треба преку динамична монетарна политика од суровинска база да стане земја-извозник на готови производи. Македонија треба да извезува храна, вино, лекови, челични производи, облека... Државата треба да го стимулира и да го помага

извозот не само декларативно, туку со директна поддршка на извозниците, на пример со формирање македонски центри, за почеток во земјите во регионот, каде што македонскиот извоз с$ уште е мал.

Проблемот на немањето визија

Светскиот економски форум заклучува дека македонската економија е

неконкурентна. Повеќе од тоа, амин. Што треба да кажеме друго за Владата да признае дека економскиот амбиент во Македонија не стимулира отворање нови компании и работни места, инвестиции, претприемништво. Според Светскиот економски форум, за да биде економијата просперитетна и конкурентна, државните институции треба да обезбедуваат здрава и фер правна рамка, а инфраструктурата да биде во функција на раст и развој на бизнисот. Но, во земјава реформите се сведуваат на носење закони. Како да се коментира фактот дека за три години во Собранието беа донесени 451 закон за бизнис-климата? Но, колку од тие закони навистина ја подобрија бизнис-климата во земјава? Во таков контекст треба да се гледа и проектот „Регулаторна гилотина“, со кој Владата многу сака да се фали. Но, проблемот со реформите во администрацијата и со регулаторната гилотина е од второстепено значење, затоа што тој се сведува на хартија (детектирање и решавање). Вистинскиот проблем лежи во визијата и волјата да се промени амбиентот за бизнис. Да се создаде таков амбиент кој ќе наметне потреба од претприемништво, наместо потреба да се бара работа во јавната администрација, која стана најскапиот систем во општеството. С$ се сведе на држава и јавен сектор. Тоа не може долго да живее.

Капитал број 685 13.12.2012

24

www.kapital.mk

Интервју

Ние како Агенција за инвестиции и промоција на извозот, и промоторите кои се дел од Агенцијата, не работиме на продажба на производи на одредена компанија или барање на пласман на производите, тоа сепак си е работа на самите компании. Ние помагаме во остварувањето бизнис-контакти, пазарни нформации, организирање промотивни настани...

Висар Фида дИреКтор на агенцИјата за странсКИ ИнвестИцИИ И промоцИја на Извозот

Doprva }e sledat novi golemi investicii vo Makedonija

www.kapital.mk

Капитал број 685 13.12.2012

Интервју пишува:

Александра Спасевска

aleksandra.spasevska@kapital.mk

XX Според податоците на Народната банка, во првите осум месеци годинава странските инвестиции изнесуваат 73 милиони евра, додека во истиот период лани беа 230 милиони евра, што претставува драстичен пад на приливот на странски инвестиции. На што се должат ваквите неповолни бројки, во услови на засилена агенда на Владата за привлекување странски инвеститори? Треба да се земе предвид претпазливоста на инвеститорите во услови на криза во европските земји. Од друга страна, и дел од компаниите со кои-што сме во преговори секој момент може да се случи да почнат со реализација на своите планирани инвестиции. Дали тоа ќе биде до крајот на оваа година, што статистички би дало една поинаква слика, или пак по завршетокот на годината, не е толку битно - за нас е најбитно тие да бидат тука. Ова го кажувам врз основа на реални очекувања. Ние работиме, секојдневно имаме посети, комуницираме со заинтересираните компании, преговараме и инвестициите доаѓаат. Оваа година многу нови глобални компании започнаа со реализација на нивните инвестиции, исто така други почнаа со производство.

XX Најголеми забелешки на странските инвеститори се долгите бирократски процедури и неквалификуваната работна сила. Во кој дел, според Вас, е потребно да се рерагира за олеснување на законската регулатива за да се подобри бизнисклимата и да се привлечат повеќе странски иневститори? Македонија има постигнати големи резултати во подобрувањето на бизнисклимата признаени и од врвни меѓународни институции. Владата презема низа на реформи за олеснување на водењето бизнис и на креирањето поволна бизнисклима. Сметам дека ваквите реформи кои се насочени кон намалување на бирократијата и на трошоците за процедурите за добивање документи, дозволи и лиценци вродуваат со плод, натамошните намалувања на трошоците за фирмите треба да продолжат и понатаму. Што се однесува до „забелешките на инвеститорите за неквалификувана работна сила“, барем до нас никој од инвеститорите со кои сме контактирале не упатил таква забелешка, напротив изјавите на инвеститорите, тие што веќе се тука, говорат дека се задоволни од работната сила што ја има тука. Постои и одлична соработка со факултетите. Владата во изминатата година беше XX многу активна со „роуд шоуа“ во повеќе земји во светот. Кои се резултатите од досегашните посети и која е агендата за „роуд шоуа“ во наредниот период? Во текот на годинава организиравме бизнисфоруми во повеќе земји. Концептот на овој вид промовирање е ефективна форма, кој подразбира промотивни активности преку

25

Ние работиме, секојдневно имаме посети, комуницираме со заинтересираните компании, преговараме и инвестициите доаѓаат. Оваа година многу нови глобални компании започнаа со реализација на нивните инвестиции, исто така други почнаа со производство. Очекуваме нови големи инвестиции од Турција, но и од други земји, а за кои компании станува збор ќе соопштиме тогаш кога тие самите ќе бидат спремни да објават близок контакт со определена таргетгрупа и е корисно за промоција во нашиот случај, на бизнис-климата и можностите за инвестирање во Македонија. Притоа целта не е само да се запознаат и убедат компаниите да ја разгледаат Македонија за нивниот иден инвестициски проект, туку и да ја брендираат земјата и да креираат имиџ на атрактивна бизнис-дестинација. Сите бизнис-форуми имаа одлична посетеност, се остварија корисни контакти и состаноци со компании што бараат локација за нивните идни инвестициски проекти. Денеска веќе имаме конкретни реализирани посети на Македонија од повеќе компании и повеќе земји од сите континенти каде што имавме „роуд шоуа“. Со дел од овие компании се наоѓаме во различни фази на договори. Инаку, се работи за компании од различни сектори. Значи, на нивните инвестициски мапи сега се наоѓа Македонија, а кај други Македонија се наоѓа на нивните агенди за посета. „Роуд шоуата“ се дел од програмата и планираното, па и во наредната година продолжуваме со нивното организирање.

XX Во посета на Македонија годинава беа индискиот милијардер Субатра Рој и Емирот од Катар, кои најавија инвестиции во Македонија. Дали има конкретни планови на ова поле? Конкретни планови има и интензивно се работи на истите.

XX Во изминатиот период има „инвазија“ на турски инвеститори кои инвестираат и најавуваат инвестиции во Македонија. Од каде произлегува нивниот интерес? По Суташ, Тав и Џевахир холдинг, која е следната голема турска инвестиција во Македонија? Интересот на турските бизнисмени за инвестирање во Македонија е голем, што се гледа и од постојаните посети од страна на турски компании кои доаѓаат од различни сектори. И веќе присутните турски инвестиции, со своите позитивни искуства од работењето во Македонија, самите по себе претставуваат одлична референца и за останатите турски компании да се заинтересираат за водење бизнис во Македонија. Очекуваме нови големи инвестииции од Турција, а за кои компании станува збор, ќе соопштиме тогаш кога тие самите ќе бидат спремни да објават. На бизнис-форумите кои ги реализиравме годинава во Турција, во шест градови беа присутни околу 1.700 претставници на турски компании. Самата бројка на присутни претставници од компании покажува дека интересот за Македонија како бизнис-дестинација од страна на

турските бизнисмени е импозантна.

XX Како една од новините на Агенцијата за странски инвестиции е и промоција на извозот. Една од најголемите забелешки на бизнисмените е недоволниот контакт со промоторите за промоција на македонските производи на странските пазари. Која е обврската на промоторите за промоција на извозот? Кај промоција на извозот, промоторите имаат најголема улога во делот на генерирање на контакти и главно се ангажирани за обезбедување помош и поддршка во развој на интерес за македонските производи на странските пазари, обезбедување бизнисконтакти на тие пазари, идентификување и информирање на македонските компании за потенцијални можности и настани на странските пазари, подготвување деловни посети, организација на промотивни настани итн. Не знам за какви забелешки станува збор, затоа што и стратегијата, а и сите преземени активности се усогласени со барањата на бизнисмените, организирани и претставувани преку нивните здруженија, комори, кластери, сектори. Во тие рамки и дејствуваме, организирано. По основ на остварени и препратени контакти на странски компании преку промотори и наши компании, веќе имаме информации и за склучени договори за работа. Да разграничам, ние како Агенција и промоторите кои се дел од Агенцијата не работиме на продажба на производи на одредена компанија или на барање пласман на производите, тоа сепак си е работа на самите компании.

XX Дали компаниите извознички ја контактираат Агенцијата, односно промоторите, и каков третман добиваат? Колку компании досега ја контактирале директно Агенцијата за да побараат поддршка при извозот? Од искуството кое го имаме во Агенцијата, а и самите економски промотори од соработката и континуираната комуникација со бизнис-заедницата, утврдено е дека најголем интерес македонските компании пројавуваат за обезбедување на релевантни контакти на идентификуваните извозни пазари, помош за организација на состаноци и добивање основни информации за пазарите и промотивните настани кои во тие земји се одржуваат. Согласно со тоа е изготвен и Акциониот план за промоција на кој јасно ги дефинира конкретните активности што ги презема Агенцијата и промоторите во однос на промоцијата на македонските производи, кои се усогласени со барањата на бизнис-заедницата. Агенцијата во соработка со донаторските

Капитал број 685 13.12.2012

26

www.kapital.mk

Интервју XX Домашните бизнисмени најмногу се жалат бидејќи немаат ист третман како и странските компании кои инвестираат во Македонија. Зошто, иако имаат можност, ниту една домашна компанија нема изградено фабрика во некоја од слободните зони? Сите компании имаат ист третман, за сите важат истите услови, доколку инвестицискиот проект на компанијата ги задоволува критериумите. А, зошто ниту една домашна компанија нема изградено фабрика во некоја од слободните зони, одговорот не можам да го дадам јас, затоа што до Агенцијата од ниту една „домашна“ компанија досега нема пристигнато пројавен интерес за тоа. проекти на УСАИД (ИДЕАС и АгБиз) како и ГИЗ во текот на 2012 година успеа да имплементира 9 промотивни настани со учество на 65 компании во три од наведените таргет-сектори. Преку мрежата на економски промотори Агенцијата до македонските претпријатија постојано дистрибуира конкретни линкови и контакти од компании на странските пазари кои пројавиле интерес за соработка со македонски.

XX Каков е капацитетот на одделот за промоција на извозот во рамки на Агенцијата, односно дали тој оддел е екипиран соодветно со оглед дека Агенцијата дополнително ја доби оваа надлежност? С$ уште не сме докрај екипирани, досега оваа надлежност покрај вработените во тој оддел, ја извршувавме и со поделба на задачите во рамките на постоечките човечки ресурси на Агенцијата. Неодамна имавме конкурс, па наскоро и овој оддел треба да биде комплетиран.

XX Дали има конкретен план на активности за промоција на македонските производи кои имаат потенцијал за зголемување на извозот? Во рамките на активностите со промоција на извоз, Агенцијата извршува две функции. Првата се однесува на обезбедување информации за пазарите и генерирање контакти за македонските компании преку промоторите, а втората е развој на бизнисот, односно поддршка на организирана група македонски компании за учество на меѓународни саеми, организирање трговски мисии и Б2Б настани. На 21 јуни годинава беше одржан координативен состанок на кој беа поканети претставници од бизнис-

заедницата претставувани од комори, здруженија, асоцијации и кластери и им беа презентирани улогата на Агенцијата и активностите за извозна промоција, а истовремено беа побарани и предлози од бизнис-заедницата. Изработена е програма за активности кои Агеницијата ќе ги извршува во наредниот период, а кој пред с$ се однесуваат на обезбедување информации за пазарите и организирање на таргетирани Б2Б настани во странство или со странски купувачи во Македонија, како и поддршка за учество на одередни саеми.

XX Колку промотори има во моментов, во кои земји и дали досега некој од промоторите има донесено некој странски инвеститор да инвестира во Македонија? Целокупниот проект – инвестицијата зависи од повеќе фактори и не може да се гледа еднострано во привлекувањето на инвеститорот има повеќе активности – почнувајќи од пакетот реформи што Владата ги направи и ги прави во делот на водење бизнис, до маркетинг-активностите кои направеното „атрактивноста“ треба да ја „ дојават“ на потенцијално заинтересираните. Тука се и бизнисфорумите предводени од премиерот заедно со владиниот тим задолжен за инвестиции. Со економските промотори се заокружува целиот концепт во делот на привлекување на странски инвеститори. Се работи за координирани и комплексни активности во кои се вклучени покрај промоторите и Агенцијата и останатите министерства и институции кои на кој било начин имаат допирни точки со промоцијата, односно реализацијата на инвестициите. Во моментов имаме 27 економски промотори.

Капитал број 685 13.12.2012

28

www.kapital.mk

Интервју аКадемИја КапИтал

толКување на фИнансИсКИте ИзвештаИ

Finansiskite pokaza klu~ni za donesuvawe dobri delovni odluki пишува:

александар јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

Ф

инансиските извештаи сe главен извор на податоци клучни во процесот на донесување деловни одлуки и затоа е битно претприемачите и инвеститорите секогаш да ги имаат вистинските показатели, изјави Катерина Бошевска, финансиски директор на EOS Matrix, којашто предаваше на Капитал Академија за читање и толкување на финансиските извештаи. Учесници од повеќе компании од земјава имаа можност да научат брзо да ги скенираат и да ги читаат финансиските извештаи, како се толкува значењето на соодветните финансиски показатели за спроведување финансиска анализа и кои се корисностите и ограничувањата на финансиската анализа. Претставниците од банките, осигурителните компании и компании од други индустрии добија практични алатки и матрици со коишто може да ја продлабочат аналитичката способност и подобро да ги читаат финансиските извештаи. Учесниците се согласија дека само длабинска анализа може да даде поздрави и подобри економски одлуки во фирмите. „Анализата на финансиските извештаи секогаш почнува со нивно читање. Следува квантната анализа и пресметка на показателите. На кои сегменти ќе

посветиме внимание зависи од тоа што сакаме да извлечеме како заклучок од анализата“, истакна Бошевска пред учесниците на Капитал Академија. „Постојат повеќе финансиски индикатори коишто се многу битни за една компанија да знае во кој правец се движи, но и за да се спореди со останатите. Особено е битно компанијата да ги има податоците на ниво на индустријата во којашто работи за да може да спореди дали работи подобро или полошо од останатите. Во Македонија тоа е малку проблематично, бидејќи нема навремени официјални податоци“, потенцираше таа. Значењето на финансиските показатели е огромно бидејќи анализата на тие бројки му овозможува на претпријатието да извлече корисни информации со коишто значително се олеснува донесувањето одлуки. Постојат многу типови финансиски индикатори кои покажуваат различни состојби во компанијата. На пример, преку една анализа со толкување на финансиските показатели за солвентност може да се донесе заклучок дали претпријатието може да

си ги исполни своите долгорочни обврски, дали претпријатието е „под финансиски стрес”?! Преку показателите за ефикасност се гледа дали претпријатието ефикасно ги користи фиксните средства, дали обезбедува соодветен поврат на капиталот за своите содружници и дали може да ги одржи на долг рок своите конкурентски предности. Анализата преку финансиските показатели може да се изведе од страна на менаџментот на претпријатието или од страна на надворешни групи кои имаат интерес за тоа. Кога се прави од страна на самото претпријатие целта е да се направи евалуација на

КатерИна БошевсКа

финансиски директор на EOS Matrix

И

нформациите коишто се користат при пресметката на показателите за да се дојде до саканата информација се историски, но и покрај тој факт, со нивното пресметување намерата е да се дојде до препораки и предвидувања за иднината, наместо да се креира слика за минатото. Показателите откриваат за идните можности на претпријатието гледано од аспект на различни интересни групи, како на пример, сопствениците, акционерите, вработените, клиентите.

www.kapital.mk

Интервју

29

ateli e Значењето на финансиските показатели е огромно бидејќи анализата на тие бројки му овозможува на претпријатието да извлече корисни информации со коишто значително се олеснува донесувањето одлуки. Постојат многу типови финансиски индикатори кои покажуваат различни состојби во компанијата. Учесниците на Капитал Академија имаа можност да научат брзо да ги скенираат и да ги читаат финансиските извештаи, како се толкува значењето на соодветните финансиски показатели за спроведување анализа и кои се корисностите и ограничувањата на финансиската анализа

севкупното работење на претпријатието, да се идентификуваат евентуалните проблеми, да се развијат буџети и да се имплементираат стратегии за иднината. Надворешните групи пак, како што се потенцијални инвеститори, зајмувачи, доставувачи, клиенти, ја прават анализата со цел да одлучат дали да инвестираат во анализираната фирма, дали да доделат кредит или пак, да знаат дали да почнат деловна соработка со некоја фирма. Бошевска истакна дека е многу битно да се анализираат сите финансиски показатели, бидејќи само еден од нив може да го наведе менаџментот на компанијата да носи погрешни одлуки. Според неа, да се препознаат корисните информации кои стојат зад бројките во извештаите претставува умеење „да се чита меѓу редови” на извештаите, да се препознаат оние елементи и пораки од извештаите кои ќе кажат еднакво или повеќе од самиот извештај. „Информациите коишто се користат при пресметката на показателите за да се дојде до саканата информација се историски, но и покрај тој факт, со нивното пресметување намерата е да се дојде до препораки и предвидувања за иднината, наместо да се креира слика за минатото. Показателите откриваат за идните можности на претпријатието гледано од аспект на различни интересни групи, како на пример, сопствениците, акционерите, вработените, клиентите“,

истакна Бошевска. Таа презентираше серија графици и бројки, кои поставени во соодветен контекст ја дефинираат целта на анализата и откриваат клучни податоци кои даваат одговор на повеќе дилеми што ги има менаџментот, како на пример, како функционира претпријатието споредено со другите компании во истата индустрија, каде се наоѓа компанијата споредено со водечките претпријатија во индустријата, какви резултати остварува од работењето во оваа годино споредено со претходната година?! Според неа, компаниите не треба да ја потценуваат улогата на сметководството, бидејќи од неговата работа во голем дел зависи успешноста на претпријатието. „С$ што работи еден бизнис се отсликува во финансиските извештаи, а бидејќи тие може да бидат многу сложени, преку анализата треба да се сведат на разбирливи показатели за менаџерот. Само така раководството ќе донесе правилна одлука за тоа во која насока ќе го води бизнисот“, истакна Бошевска. Големите компании посветуваат поголемо внимание на анализа на извештаите и контрола на резултатите од работењето. Малите компании с$ уште го користат сметководството како надворешна услуга, но законските измени наметнаа меѓународни сметководствени стандарди кои бараат дополнителна разработка на сметководствените политики и подетална изработка на извештаите.

Балканот повторно се здружува Информациите кои Ви се потребни за подобро работење во балканскиот регион секој работен ден, наутро, Ви ги испраќаме на e-mail или прочитајте ги на www.biznis-plus.com Нарачка и повеќе информации на: pretplata-mk@biznis-plus.com или на телефон: +389 2 3298 110

1

месец бесплатно!

Капитал број 685 13.12.2012

30

Д-р

www.kapital.mk

Интервју

Марјан Петрески

ПроДеКан за научно-ИстражувачКа работа на унИверзИтетот амерИКан Колеџ - сКоПје

Na Amerikan sozdad stimulativna sredi za istra`uvawe пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

XX Поконкретно, што претставува оваа награда, кој ја доделува и како се случи да ја добиете? Наградата претставува признание за постигнувањата на УАКС во сферата на научно-истражувачката работа во последните неколку години. На УАКС се зафативме со креирање структура и кохезија на научно-истражувачката работа, што подразбираше селекција на најдобриот кадар кој ги има вештините и капацитетите да се занимава со истражувања, како и дефинирање на институционален систем на менаџирање со истражувачкиот процес. Наградата ја доделува конзорциумот WBC-INCO. NET, што всушност, е конзорциумски проект финансиран од Европскиот истражувачки совет, чија цел е да ги координира истражувачките политики во регионот на Западен Балкан. Наградата

ни беше доделена на неодамнешното нивно Генерално собрание, што се одржа во Белград. Инаку, за наградата аплициравме на отворен повик и ја добивме во висококонкурентна атмосфера.

XX Што е, всушност, вашата „успешна приказна“? Како што веќе напоменав претходно, на Американ колеџ почнавме да креираме структуриран процес на управување со научно-истражувачката работа и креирање средина која ќе биде стимулативна за истражувачите. Во таа смисла, почнавме со неколку практики, како на пример, постојана дисеминација на информации за научни конференции, списанија, проектни повици, можности за размена на научен кадар и слично. Секој понеделник одржуваме серија истражувачки семинари каде што колегите ги претставуваат своите истражувања, како и искуства кои ги стекнале на научни симпозиуми, семинари и слично. Тоа ни помага да градиме поттикнувачка средина за истражување, да стимулираме тимски дух во научноистражувачката работа, меѓусебно да

се информираме за истражувачките интереси на другите и слично. Универзитетот редовно аплицира со проектни предлози на отворени повици за научни проекти и досега во нашето портфолио имаме проекти поддржани од Рамковната програма 7 на ЕУ, Светската банка, Глобалната мрежа за развој, Претприемачкиот оддел на Лондонската школа за економија, Регионалната програма за промоција на истражувањата од Швајцарската агенција за развој, Оптимале Ерасмус, Темпус и други.

XX Кои се резултатите од овие ваши напори? Воспоставивме систем на финансирање на учествата на научниот кадар на конференции, на спроведување индивидуални проекти и посебно финансирање на меѓународните публикации, како и систем на наградување трудови кои колегите ги објавиле во списание со импакт-фактор кое е индексирано во базата Web of Science. Резултатот од оваа приказна досега е дека за период од нешто повеќе од две години успеавме да го дуплираме бројот на трудови во меѓународно списание со

www.kapital.mk

Капитал број 685 13.12.2012

Интервју

31

Неодамна Универзитетот Американ колеџ - Скопје, УАКС, доби меѓународна награда „Успешна приказна“ во сферата на научно-истражувачката работа, како признание за најбрзорастечки универзитет во регионот на Западен Балкан во сферата на истражувачката работа. Тоа беше повод за да поразговараме со д-р Марјан Петрески, продекан за научно-истражувачка работа и претседател на Комитетот за истражување на УАКС

dovme ina импакт-фактор, додека мултипликацијата кај другите меѓународни публикации с$ уште е поголема. Истовремено, учеството на трошоците за истражување во нашиот буџет порасна од околу 1% во 2008 година на 30% во 2012 година. Да не заборавам дека нашите колеги се и добитници на престижни меѓународни награди за нивната научно-истражувачка работа, каде што би ги издвоил д-р Марјан Бојаџиев, награда за најдобар професор во регионот на Европа и Азија; д-р Никица Мојсоска Блажевски, награда за најдобар макроекономски труд од НБРМ; д-р Томе Неновски и д-р Викторија Еремеева, државни награди „23 Октомври“ и „13 Ноември“ за придонес во науката и други. Ете, приближно тоа е нашата успешна приказна.

XX Што преземате како универзитет за вашата научно-истражувачка работа да не остане само на хартија, туку да најде општествена применливост? Точно, научно-истражувачката работа не е цел сама за себе, туку таа треба да произведе препораки за носителите на политиките, кои потоа треба да ги преточат во конкретна

акција. Мора да кажам дека на нашите простори свесноста кај носителите на политиките за корисноста од научните истражувања с$ уште е ниска, меѓутоа задача за нас, истражувачите, е тоа да го промениме. Универзитетот Американ колеџ се грижи и за тој дел од приказната, односно како наодите од нашите истражувања да станат што е можно поприменливи. За таа цел, ние интензивно ги комуницираме наодите од истражувањата преку посебна интернетплатформа www.uacs.edu.mk/research и редовно организираме т.н. УАКС панели, на коишто ги покануваме носителите на политиките да дискутираме за одредени прашања за коишто ние имаме што да кажеме. Исто така, до онаа мера до која е можно, уште од самиот почеток на проектните активности ние инсистираме на вклучување на релевантните носители на политиките во проектот. Така, во моментов во тек е реализацијата на три меѓународни проекти. Едниот се однесува на градење макроекономски модел за среднорочно проектирање и анализа во рамките на поголем проект на Светската банка и во него се вклучени претставници на министерствата за финансии и економија, Државниот завод за статистика и на Народната банка. Вториот меѓународен проект се однесува на градење модел на даноци и социјални надоместоци, во којшто како проектен соработник е вклучено Министерството за труд и социјална политика. Третиот пак, вклучува истражување на политиките и практиките за социјално вклучување и кохезија во средното стручно образование, а корисник е Министерството за образование и наука. Да не споменувам дека колегите с$ повеќе добиваат индивидуални покани да се вклучат во различни тела во форма на советници, каде што исто така, може да го артикулираат својот глас за примена на сознанијата до коишто дошле низ истражувачката работа.

XX Што значи Европската повелба за истражувачи што ја потпишавте неодамна? Повелбата е збир од принципи по коишто треба да се организира и да се раководи научно-истражувачката работа во една научно-истражувачка институција како нашиот универзитет. Повелбата ја потпишавме во септември, а имплементацијата на одредбите од неа почна и треба да заврши до почетокот на 2014 година, кога Универзитетот ќе се стекне со заштитно лого кое гарантира дека сме создале одлична средина за истражувачите. Со други зборови, Повелбата игра улога на своевидна акредитација во

сферата на истражувањето, слично како двете меѓународни акредитации – американската ACBSP и европската ECBE – кои претходно ги стекнавме во сферата на наставните програми.

XX Како ја оценувате перспективата на истражувачката работа во сферата на општествените науки во Македонија? Сметам дека има голема перспектива. Во сферата на општествените науки во Македонија научно-истражувачката работа е како недопрена земја. Она што е потребно е амбиција и ентузијазам, како и стратегија за „отклучување“ на потенцијалот на истражувачите, што ние на УАКС го имаме и го правиме. Низ мојата работа заклучив дека за несреќа, многу извонредни колеги со извонреден истражувачки потенцијал не се занимаваат со истражувачка работа, бидејќи нашиот образовен систем лошо ги моделирал со тоа што е повеќе ориентиран кон пренесување теоретско-апстрактни знаења отколку практични вештини, вклучително и истражувачки вештини. За илустрација, во развиениот свет кој било докторски труд ќе се смета безвреден ако од него не произлезе барем една публикација достојна за меѓународно списание. Ние на УАКС се трудиме тоа да го промениме, помагајќи им на луѓето да го канализираат својот извонреден потенцијал во корисна истражувачка работа и да бидам нескромен, мислам дека сме единствените што го правиме тоа на систематска основа.

XX Во која насока ќе се движи УАКС на планот на истражувањето во иднина? Оваа приказна којашто ви ја претставив погоре ќе продолжи со својот полн интензитет. Во последно време почнавме да ја развиваме научноистражувачката работа и Универзитетот во целина, во два нови правци. Прво, почнавме да инвестираме во градење истражувачки врски меѓу академијата и индустријата, што е уште една terra incognita во Македонија. Имено, неодамна поднесовме ФП-7 проект во поголем конзорциум предводен од Програмата за Обединетите нации за екологија, каде што покрај УАКС, од Македонија учествуваат уште четири фирми од сферата на управувањето со отпад. Второ, почнавме да ги привлекуваме македонските истражувачи низ светот да ни се придружат, во најмала рака, како надворешни соработници, знаејќи дека низ процес на spillover тие исклучително ќе придонесат за зајакнување на нашите знаења, вештини и истражувачки профил во целина.

www.kapital.mk

Капитал број 685 13.12.2012

менаџер

Македонските компании се уште не планираат професионално и долгорочно

77

Krizata ne zna~i da se planira od denes za utre

Капитал број 685 13.12.2012

78

www.kapital.mk

менаџер

Без соодветно и професионално бизнис-планирање компаниите се поблиску до пропаѓање. Економските експерти предупредуваат дека навременото предвидување на движењата на пазарот на понудата и побарувачка, а со тоа и на цената е посебно значајно во услови на криза. Засега најголемиот дел од македонските компании не ги следат препораките на експертите и работат врз база на сопствен инстинкт пишува:

Вистинскиот менаџер мора секогаш да има добар преглед на состојбите на пазарот кои допрва доаѓаат.

Дејан азески

dejan.azeski@hotmail.com

фотографија:

фотоархива на Капитал

В

о услови на глобална економска криза и постојана опасност од намалени или целосно откажани нарачки, долгорочното планирање не е само потреба, туку и неопходност на една компанија за да се одржи во живот. Според економските експерти, преголемиот оптимизам, односно нереалното долгорочно планирање од страна на сопствениците или менаџерите на компаниите, е една од најчестите причини за пропаѓање на фирмите. Менаџерите не секогаш можат да ги антиципираат идните настани. Тие честопати имаат мала или никаква контрола врз иднината. Но, без оглед на тоа плановите треба да се изработат, да се донесат потребните одлуки и планските активности да се имплементираат. „Капитал“ анализира како треба да се направи тоа и дали македонските менаџери навистина го прават истото.

Македонските компании не го сфаќаат сериозно планирањето

Поголемиот број од домашните компании кои ги контактиравме ни потврдија дека за планирање исклучиво се потпираат на знаењето и на визијата на еден човек, кој најчесто е сопственикот или директорот на истата компанија. Трајче Гогов, сопственик и раководител на Сточарство Богданци ни рече дека и во периодот кога компанијата се развивала и сега кога се концентрирани на одржување на тој капацитет целокупното долгорочно планирање се врши од едно место. „Целокупното планирање го правам врз база на лично мое искуство и досега немам погрешено. Во поглед на долгорочното планирање во услови на ваква криза свесни сме дека ако не се соочивме со нередовно плаќање и намалени давачки досега, ќе се соочиме во иднина. Оттука она што досега е изградено сега мора да се бориме да го одржиме. Ние така го приспосубуваме планирањето во услови на криза“, вели Гогов. Според експертите кои ги консултиравме, кај малите и средните компании најмалку е застапеното стриктно следење на бизнис-планови и нивно коригирање во зависност од новонастанатата состојба. Сепак, банкарите, коишто секојдневно се соочени со драматични ситуации

на компании западнати во проблеми, велат дека неквалитетното планирање речиси секогаш се одразува негативно на перформансите на фирмата. „Бизнисмените, плановите за развој не ги темелат на реални претпоставки, туку најчесто поаѓаат од оптимистички сценарија за движење на клучните фактори или претпоставки од кои зависи нивниот успех. Оптимизмот, во одредени случаи (за жал ретки) може да се поистовети со храброст и да се коментира како позитивна особина, но кога оптимизмот се темели на нереални претпоставки е пресуден за надолни трендови на компанијата и банкротство на фирмите“, тврдат банкарите. Професорот Бобек Шуклев од Економскиот факултет во Скопје, кој неколку децении ја следи оваа проблематика во целост ги потврдува ставовите на македонските банкари. Според него, генерално македонските компании не планираат, и тоа, и според науката и според практиката во светот, може да се смета како една од причините за високиот степен на морталитет на компаниите. „Во Македонија планираат само големите компании, малите и микропретпријатијата воопшто немаат сектори за аналитика кои професионално би се занимавале со ваква проблематика. Кризата и особено неприлагодувањето на планирањето на условите придонесува дополнително за уште поголем број мали фирми да не го дочекаат својот прв роденден. Практика во светот е дека треба да постои аналитичка служба која нема само да ја анализира историјата на

Прашања на коишто треба да одговори бизнис-планот XX Кој проблем ќе го реши компанискиот производ или услуга? Кој пазарент сегмент ќе го пополни?

XX Кое е компаниското решение за тој проблем?

XX Кое се потрошувачи на компанијата, и како таа ќе прави маркетинг и ќе им ги продава своите производи ним?

XX Која е големината на пазарот на производите и услугите на компанијата?

XX Кои се конкурентите и како компанијата ќе ја одржува конкурентската предност?

XX Како компанијата планира да ги менаџира своите операции паралелно со растењето?

XX Кој ќе ја раковди компанијата и зошто се токму тие квалификувани за таа задача?

XX Кои се ризиците и заканите за бизнисот, и што може да се стори за тие да се надминат?

XX Кои се компаниските потреби за капитал и за ресурси?

XX Какви се компаниските минати и проектирани финансиски извештаи?

www.kapital.mk

Капитал број 685 13.12.2012

менаџер компанијата туку и ќе планира врз база на моменталната состојба на пазарот и на најавите за блиската иднина. Не постои менаџмент без планирање“, потенцира Шуклев.

Како да се планира?

Во Македонија бројот на големи компании кои вистински можат да си дозволат цели сектори со добро платени стручни луѓе кои би се посветиле исклучиво на планирање може да се изброи на прсти. Бидејќи и на глобално ниво, процентот на големите компании е најмал, бизнисмените од поразвиените економии нашле начин да го премостат овој хендикеп. Стојан Дебарлиев од Економски факултет - Скопје, смета дека менаџерите треба дa имаат план за работење и во услови кога цената на нафтата би била 70 долари, но и кога би достигнала и до 150 долари, или пак и во услови кога првите знаци на позначително заздравување од актуелната економска криза би се појавиле во текот на 2013 година, но и доколку истите се појават во 2014 година или подоцна. „Еден од клучните принципи за успешно планирање претставува вклучување на менаџментот во планирањето, односно пишувањето на стратегиските и бизнисплановите. Најпопуларни се техниките на сценарио планирање, ситуационо планирање, планирање на кризен

менаџмент и др. Главна поента на овие техники не е да се погоди што точно ќе се случи во идниот период, напротив, тие им помагаат да претпостават повеќе можни сценарија и различен развој на ситуационите фактори, па согласно со условите кои ќе настапат во идниот период подготвено да ги дочекаат и да се соочат со нив“, предлага Дебарлиев. Според него, „во поголемите претпријатија треба да биде вклучен менаџмент-тимот кој го води претпријатието, додека во малите претприемачки бизниси пишувањето на плановите е обврска на сопственикот на претпријатието“. Според Горан Рафајловски од Рафајловски консталтинг аутсорсингот е идеално решение за економија од македонски размери. Според него, тоа е и поевтино и попрофесионално и многу попрактично решение. „Македонските компании и не се доволно големи за да имаат такви сектори. Тие апсолутно треба да користат аутсорсинг, што е и поевтино и попрофесионално и поефективно. Дури и големите компании кои имаат внатрешен сектор за аналитика треба да користат надворешени искуства поради објективност“, тврди Рафајловски. Неговото искуство со македонските компании вели дека токму ваквиот непрофесионален пристап кон планирањето и бизнис-плановите како една од клучните алатки на секој

Предности на ситуационото планирање

С

итуационото планирање ја признава неизвесноста и можноста дека претпоставките и плановите базирани на нив, на крајот ќе се покажат како нереални. Ситуационото планирање бара однапред да се утврдат оние работи што можат да тргнат во погрешна насока за да можат менаџерите во претпријатијата да се соочат со настаните кои го нарушуваат тековното планирање и да се приспособат на нив. Ситуационото планирање постои на сите нивоа на планирање и организирање на активностите. Тоа е всушност „планот Б“ во претпријатијата. Според професор Дебарлиев, менаџерите треба да го инкорпорираат ситуационото планирање во бизнис-плановите за развој на претпријатијата. „Најважните претпоставки за кои менаџерите треба да размислуваат се поврзани со основните фактори за производство, како што се: цената на суровините, материјалите и енергенсите, потоа случувањата со понудата и побарувачката на пазарот, како и економските, политичките, социолошките и други важни сегменти од општото окружување на претпријатијата“, вели Дебарлиев. Според економските експерти ситуационото планирање практично се спроведува вака: за наведените претпоставки се прават повеќе сценарија; за секое од нив се изработува соодветен план; еден од нив, за кој се смета дека е најреален се избира како актуелен и тековен план; додека другите претставуваат алтернативни планови, кои чекаат на нивно активирање во случај на настапување на претпоставките во окружувањето на кои се базираат токму некој од тие планови.

79

Тодор Кулаков

сопственик и директор на Јадран Готино

Кој подобро ќе ги препознае трендовите кои следуваат по кризата, тој повеќе ќе се снајде и ќе напредне после неа. Иако во Македонија, а особено во малите градови е многу тешко да се пронајде соодветен менаџерски кадар, ние се трудиме и инвестираме во тоа секогаш да имаме специјализирани лица, за специјализарана функција.

Бобек Шуклев

универзитетски професор

Кризата, а особено неприлагодувањето на планирањето на условите, придонесува уште поголем број мали фирми да не го дочекаат својот прв роденден. Практика во светот е дека треба да постои аналитичка служба која не само што ќе ја анализира историјата на компанијата, туку да планира врз база на моменталната состојба на пазарот и на најавите за блиската иднина. Не постои менаџмент без планирање.

Горан Рафајловски

консултант

Според мене и според светските искуства, македонските компании и не се доволно големи за да имаат такви сектори. Тие апсолутно треба да користат аутсорсинг, што е и поевтино и попрофесионално и поефективно. Дури и големите компании кои имаат внатрешен сектор за аналитика треба да користат надворешени искуства поради објективност.

Капитал број 685 13.12.2012

80

www.kapital.mk

менаџер современ бизнис, особено во услови на криза ги доведува македонските компани во моменталнава многу тешка состојба. „Македонските компании многу слабо планираат и користат техники и услуги кои ги користат нивните колеги од Западот. Нашите бизнисмени не можат да сфатат дека како што ангажираат адвокат така треба да ангажираат и консултанти за една или за друга област. Последиците од тоа се многу очигледни, стопанството ни е на ниво од 80-тите години. Иако имавме еден период на брз развој во 90-тите години, потоа стагниравме и заостанавме во низа процеси. Како да не прифаќаме ништо од науката и од развиениот свет“, смета Рафаловски. Еден од ретките примери на современ пристап кон менаџирањето и планирањето меѓу средните претпријатија во земјава е неготинската кондиторска фабрика Јадран Готино. Оваа компанија која со повеќе од 90% од производството е излезена на странските пазари многу вложува во професионалниот пристап на менаџирање. Генералниот менаџер и сопственик, Тодор Кулаков, тврди дека многу од поодамна го имаат сфатено значењето на правилното долгорочно планирање и дека во најголем дел на таа основа ги темелат речиси сите досегашни експлозивни резултати на компанијата. „Економијата после секоја криза излегува редефинирана. Кој подобро ќе ги препознае трендовите кои следуваат по кризата тој повеќе ќе се снајде и ќе напредне после неа. Значи, можен е развој во услови на криза, но секако со прецизно и точно планирање не само врз оптимизам, туку и врз правилни и точни информации. Иако во Македонија, а особено во малите градови е многу тешко да се пронајде соодветен менаџерски кадар ние се трудиме и инвестираме во тоа секогаш да имаме специјализирани лица, за специјализарана функција“, вели Кулаков.

...Политика... АнтикорупцискАтА комисијА со минимАлнА довербА

75% gra\ani ne i veruvaat!

[to raboti qubinka koraboska?

пишува:

Габриела делова

gabriela.delova@kapital.mk

Македонија го одбележа Меѓународниот ден на борбата со корупцијата - 9 декември, со општ впечаток дека корупцијата во земјава с$ уште е многу присутна, а борбата селективна, необјективна и неправедна. И со само една судска завршница на претставките кои Антикорупциската комисија ги покренала... продолжува на стр. 84-85

Капитал број 685 13.12.2012

84

www.kapital.mk

политика

Како Вељановски ќе го спасува Собранието од блокади?

П

ретседателот на Собранието Трајко Вељановски најави дека доколку не се забрза работата на Комисијата за финансирање и буџет ќе превземе конкретни мерки за деблокирање. Тој го повикал на консултации претседателот на Комисијата, Марјанчо Николов и пред него изразил загриженост поради неговите изјави во медиумите околу можното недонесување на Буџетот за 2013 година и временото финансирање на државата во наредната година. На средбата, на Николов јасно му било ставено до знаење дека доколку во наредните денови

> БРОЈКИ

25%

од граѓаните и веруваат на Антикорупциската комисија, со што оваа комисија ужива најголема доверба од граѓаните споредено со другите институции задолжени за борба со корупцијата.

динамиката на работење на Комисијата не се забрза и со тоа не се покаже извесност за нејзино навремено завршување, тогаш претседателот на Собранието Вељаноски непосредно ќе преземе мерки за нејзино деблокирање. Интервенцијата на Вељановски доаѓа по неколку месечна блокада на работата на неколку собраниски комисии што полека преоѓа во пракса. Покрај Законот за бранители, пензионерското прашање и предлог буџетот за 2013 година блокирани се и низа други закони и измени од суштинско значење.

Груевски и Ахмети се сетија дека се коалиција

Л

идерите на двете најголеми владејачки партии ВМРО–ДПМНЕ и ДУИ, Никола Груевски и Али Ахмети, на средба во Владата се сетија дека се коалиција, а не во опозиција, откако неколку настани ја доведоа во прашање нивната функционалност, па седнаа на маса и поразговараа за проблемите во земјава,

75% граѓани не & веру Што работи Љубинка

975

претставки за корупција разгледа Државната комисија за спречување со корупцијата, а судска завршница има само еден предмет. За ваквата поразителна статистика членовите од Комисијата ја бараат одговорноста и кај останатите надлежни органи

27%

е рејтингот кој го има владечката партија ВМРОДПМНЕ според последната анкета на ИРИ. Зад неа остануваат СДСМ со 13% поддршка, ДУИ со 11% и ДПА со 4%. Како неопределени се изјасниле исто толку граѓани колку што & дале поддршка и на ВМРО-ДПМНЕ, односно 27%.

facebook 1

Другар ми сега ми објасни што значи црногорско сценарио за прием во ЕУ: лежиш, ништо не работиш и влегуеш во ЕУ! Бранко Героски

2

Пациентите од штабовите утре ќе глумат пациенти по болниците Христијан Стојчевски

3

Груевски ја реши дилемата: Подобро он да ги прими лекарите отколку тие него :) Седат Шабани

Македонија го одбележа Меѓународниот ден на борбата со корупцијата - 9 декември, со општ впечаток дека корупцијата во земјава с$ уште е многу присутна, а борбата - селективна, необјективна и неправедна. И со само една судска завршница на претставките кои Антикорупциската комисија ги покренала... пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

К

олку антикорупциските агенции се поуспешни и се приближуваат до сонцето, тие го предизвикуваат своето пропаѓање“. И додека сите земји во поголема или во помала мера сведочат за таканаречениот парадокс на Икарус, кој тврди дека преку својот успех, организациите сами се причинители на својот неуспех, Македонија ја нема таа среќа да се пофали со успешна борба на Државната комисија за спречување на корупцијата и по десет години активно постоење, за да го оправда нејзиниот

пасивизам и целосна неактивност. Дури и светските трендови кои нотираат дека парализирањето и падот на аниткорупциските агенции се случуваат откако тие ќе покажат успех, податоците низ државите кои имаат формирано агенции за борба со корупцијата покажуваат дека голем број од нив успеале успешно да се справат со ова општествено зло и успеале да ја намалат перцепцијата кај граѓаните за присуството на корупцијата. Имено, последните податоци, посочуваат дека Индонезија во сите случаи покренати во процесот на борбата со корупцијата, сите, односно 100% од нив добиле судска пресуда. Кореја во 2010 година работела на 22.000 случаи, од кои 822 биле процесуирани до Обвинителство. Од нив 541 се потврдени дела за кои се осудени 1.634 лица. Македонија, според податоците кои ги соопшти претседателката Љубинка Корабоска, изминатата година работела на речиси 975

www.kapital.mk

Капитал број 685 13.12.2012

бум-треС па и во владината коалиција. Голем дел од разговорот го посветиле на меѓуетничките односи, нарушени со тензиите за прославата на албанското знаме и држава, па десет дена потоа излегоа со соопштение за да смират страсти - ќе ги искористеле своите авторитети за да нема етнички тензии. Дали разговарале за превенција и дали направиле самокритична анализа колку и дали тие двајцата соодветно се износија со своите улоги за време на инцидентите, не е познато... Јасно е само дека се согласиле за прашањата кои се од заеднички интереси Македонија да биде дел од европското семејство. За оние прашања за коишто се разединуваат, во отсуство на соопштение, најверојатно се согласиле дека с$ уште не се согласуваат.

претставки, од кои само еден предмет има судска завршница. Пасивизмот во работата на Антикорупциска комисија го потврдуваат и резултатите од анкетата направена од агнецијата Рејтинг за потребите на Државната комисија за спречување на корупцијата. Имено, според резултатите кои ги соопшти, поранешната претседателка Мирјана Димовска, општиот впечаток е дека корупцијата е многу присутна. Сепак, она што изненадува, иако ниска, сепак, најмногу доверба (25%) јавноста гледа во Државната комисија за спречување на корупцијата. Токму тоа, велат познавачите, е показател дека Комисијата треба дополнително да се зајакнува и да стане независна и непрофесионална, а не истата да се онеспособува и да се партизира. Оттука, клучниот фактор за успешна борба со корупцијата, како што рече претседателката на Транспаренси интернешнал - Македонија, Слаѓана Тасева, е политичката волја. Во таа насока, претставникот на Европската унија, Роберт Лидл, рече дека државата мора да преземе политики кои ќе покажат во јавноста дека има капацитети и волја активно да се бори со корупцијата. Затоа ќе потенцира: „Знаеме што треба да направиме, знаме како треба да се бориме со корупцијата, затоа да го направиме тоа“, истакна Лидл.

најмногу корупција граѓаните гледаат во администрацијата

Граѓаните највисоко ниво на корупција гледаат во јавната администрација. Ова го покажува анкетата на Државната комисија за спречување на корупција спроведена на репрезентативен примерок на 1.080 граѓани по случаен избор во соработка со Мисијата на ОБСЕ во Скопје. „Најголема корупција граѓаните перципираат во јавната администрација, потоа во областа на медиумите, трето е образованието, невладините организации и спортот, особено професионалниот спорт“, истакна поранешната претседателка на Атникорупциска, Мирјана Димовска, која го презентираше извештајот. Според резултатите, во рамки на образованието, најмногу корупцијата се забележува во високото образование. Податоците покажуваат и дека постои висок степен на партизација на медиумите и невладините организации.

85

ЉубинКа КорабоСКа

претседател на Антикорупциска комисија

A

нтикорупцсика можеби ја нема многу во јавноста, но ѓаволски добро си ја знае работата.“ Веројатно, Корабоска фројдовски го гледа ѓаволот во нивните редови, штом само една нивна претставка добила судска завршница.

уваат!

корабоска?

Коментар

дејан азески dejan.azeski@kapital.mk

Џери Спрингер за претседател на Собрание!

Ч алеКСандра ЗафировСКа

претседател на Судски совет

с

е организиравме, се согласивме по одредени кандидати и избравме.“ Зафировска објаснува како со договор се може с$ – дури и да се изберат претседатели на Врховен и на Основен суд Скопје, за кои Советот тврдеше дека немаат соодветни квалитети.

алеКСандар ЃорЃиев

Н

портпарол на Владата

ие сме заинтересирани што повеќе странци да купат имот во Македонија, а имајќи ја предвид нивната куповна моќ, ќе имаат корист и угостителството, трговијата, туризмот.“ Портпаролот ја објаснува стратегијата на Владата – граѓани со пари од целиот свет, бујрум, спасете н$!

twitter 1 Ole@oletweet

Во врска со економијата, народот секако повеќе му верува на Латас, како на доктор на науки. Сепак Перо Гошев е само магистер.

2 Martin Nikolic@Martin_Nikolic

Бучко и Бузле се у Бранкоразводна парница со СДСМ

3 Ман@Goran_Man

Контра-протест на лекарите!? Што да не излегле болните на улица!?

итајќи ја веста дека европарламентарците закажуваат посебна седница за проблемите на челичната индустрија и дека ќе дебатираат до бесвест или додека не најдат решение за проблемите на секторот кој само во ЕУ вработува 360.000 луѓе, не може да не се помисли на македонското жално Собрание. Нашите пратеници не само што не покренуваат инцијативи и не предлагаат конкретни решенија, туку и ги блокираат тековните работи. По законот за бранителите, пензиите, буџетот, којзнае уште која битна артерија следно ќе се блокира во тотално нефукционалниот законодавен дом. И наеднаш, од „нигде-никаде“, на некој Архимед му текна дека излез од ваквиот жив песок може да биде смената на претседателката на Комисијата за труд и социјална политика, Цветанка Иванова. Демек, таа била врутокот на сите проблеми во собранието. Еурека! Веројатно, кај и да е, ќе ја обвинат и за поплавата која неодамна се случи во една од собраниските сали. Не дека не се точни критиките дека Иванова, како и сите македонски п о л и т ич а р и, г и с л ед и с л е п о наредбите од партиската централа, ама дека таа координаторот на сите проблеми коишто се случуваат во Собранието е далеку од вистината. Затоа, се поставува прашањето - што ако ја сменат Иванова? Веројатно, само ќе може да се стави уште една нелогичност под дебелите собраниски теписони. Собранието е микросфера и е одраз на состојбите во целото општество. Затоа, доволен е само еден поглед кон тоа како законодавниот дом функционира деновиве за и на надворешниот фактор с$ да му е стане повеќе од јасно. Aко одиме со оставки и разрешувања, предлагаме за нов претседател на Комисијата за труд и социјална политика да се назначи американскиот телевизиски водител Џери Спрингер. И така Собранието ни е секојдневно реално шоу, барем да имаме и адекватен извршител на една функција во државава. Трајко Вељановски, се покажа дека не умее да се носи со ситуацијата...

Капитал број 685 13.12.2012

www.kapital.mk

Интервју за Кој штрајКот е последна шанс 86 леКарот

Dejan Stavr

[to e na{ata T poenta!? Т

ече 28 ден од најдолгиот штрајк во самостојна Македонија, а не се сеќавам на толку долг колективен застој на работата, особено не на некој од синдикатите на интелектуалните професии, и во поранешна Југославија. За неодложните случаи штрајкот не важи! Разговараме со доктор Дејан Ставриќ, доктор на своето работно место, а во паузите за доручек лидер на штрајкот кој предизвика силен интерес како кај докторите така и во другите професии! Како кај домашните политичари, така и во меѓународната заедница!

Идејата на Капитал е да го предизвика докторот Ставриќ да објасни кој е нивниот концепт? Што е поентата на овој штрајк? Зошто докторите не смеат да паднат? Свесно и со намера доктор Ставриќ не сакавме да го интервјуираме за време штрајкот. Внимателно почекавме да заврши паузата за доручек, кога штрајкот практично и се одржува, за да потоа проследиме како еден штрајк се трансформира во најнормална дневна креативна процедура внатре во лабораториите и операцисоните сали! Ставриќ, сега како офталмолог од стручен аспект го коментира долгото одбивање на министерот за здравство,

www.kapital.mk

са да се излечи јавното здравство

Капитал број 685 13.12.2012

87

ri}:

Никола Тодоров, да ги види штрајкувачите. И додека тој на екипата на Капитал, им ги објаснува причините поради кои лекарите се на улица, се јави премиерот Никола Груевски – со покана да ги види!? Време на гледање, вечерта (вторник), во 20 часот. Интервјуто го правиме меѓу две интеревенци! Ставриќ објаснува зошто примената на моделот на Тодоров за плаќање по учинок е поштетна за пациентите од начинот на кој функционираат болниците во услови на штрајк!?

”Еве што покажа тестирањето на моделот плаќање по учинок што го предлага министерот Тодоров! Ова се последиците: Се случи една колешка специјалист да и даде на специјализантка (која не е на учинок) да работи место неа, при што и го дала и својот печат за да го става на документите од пациентите, за работата да оди на нејзиното конто. Така таа несовесно го дала својот авторитет во форма на печат на некој кој можеби не е оспособен за таа работа. Во ваква ситуација може да се случат сериозни пропусти, зашто специјализант може да не види нешто што би го видел специјалистот”.

Капитал број 685 13.12.2012

88

www.kapital.mk

Интервју

“вмровци“ и на штрајк и на контраштрајк:

За нашиот штрајк велат дека е политички, иако е аполитичен и професионално мотивиран. Патем речено, на нашиот штрајк имаше повеќе лекари-вмровци, отколку на нивниот контра-протест. пишува

Максим ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

К

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

апитал: Од ова што можеме да го видиме овде паѓа во вода тезата за “бескруполозното враќање на пациентите“ (како што се изрази премиерот) поради штрајкот? Што се случува докторе? Ставриќ: Тезата воопшто не држи, а доказ за тоа е што токму сега се враќам од една интервенција каде што работев на една повреда, акутен случај, кој не може да биде вратен. На почетокот на штрајков беа дадени правилата за минимум работа на здравствените установи во услови на штрајк, и ниту еден пациент досега не остана непрегледан, за секој случај е утврдено дали има потреба од понатамошен третман, дијагностички, терапевтски или хируршки. Вратени се само пациентите кај коишто тоа нема да направи проблем. Овој режим на работа е предвиден и со закон! Но, за жал, наместо менаџерите на здравствените установи кои се должни да го донесат, ние како Синдикат моравме да го донесеме сами. Зашто еден од начините да се бојкотира штрајкот беше и одлуката да не се донесат параметрите за работа во услови на штрајк.

XX Што значи за еден лекар во услови на притисоци какви што подразбира

штрајкот да се изведува ургентен и сложен оперативен зафат? Ставриќ: Штрајкот за сите нас е голем стрес. Свесни сме дека овие услови нас не оддалечуваат од она што сме го избрале како професија, и како љубов и обврска кон себе и кон пациентите. Но, притиснати од ненормалните услови за работа во кои требаше неадекватно да го извршуваме својот позив, ние немавме друг избор освен штрајкот. Стресот особено доаѓа до израз кога треба нешто посложено да се изведе, со своето влијание врз концентрацијата и целокупната психичка состојба на лекарот.

XX Добро... Ајде објаснете во што е проблемот!? Кои се најпроблематичните недостатоци на моделот за плаќање по учинок на кој инсистира министерот Тодоров? Ставриќ: Никој од нас нема ништо против принципот на плаќање по учинок. Па, уште пред да се формира оваа Влада ние баравме да се воведе плаќање по успешност и да се направи диверзификација и диференцијација меѓу нас. Го признаваме и мотивот да се воспостави систем на компетитивност меѓу лекарите. Но, овој модел што се предлага, целиот, сам по себе е маана. Нефункционален е и неприменлив. Од бирократски аспект тоа можеби не се гледа, но ние како практичари, и пред неговата имплементација му укажувавме на Министерството дека моделот содржи еден огромен квантум на мани поради што е неприменлив. Доколку се примени би произвел штетни последици како врз пациентите, така и врз лекарската практика. Видете, имаше и пилот-проект во неколку

клиники со кој се покажа дека моделот не ги дава очекуваните резултати – ниту лекарите беа задоволни, ниту пациентите. Но, не се наиде на слух од здравствените власти и се продолжи со туркање на сила по секоја цена, само затоа што, наводно, проектот бил ставен во изборната програма. Овој проект го постави поранешниот министер за здравство, Бујар Османи, и неговиот заменик Владо Поповски, при што вториот беше идеен творец. Во тоа време стануваше збор дури и за модел подобар од овој што сега се предлага, но овде одговорно тврдам, дека кога Поповски се соочи со мислењата на лекарите самиот го повлече проектот. Постапи многу доблесно! Но тој е еден од врвните стручњаци во максилофацијалната хирургија, и веројатно затоа имаше поголемо разбирање. Во актуалниов случај, и покрај лошото искуство, и покрај нашите забелешки, во јули почна имплементацијата на проектот, и веќе првиот месец, по доделувањето на првата плата се покажаа голем дел од аномалиите. Најпрво, проблемот е во тоа што проектот е необјективен, поради недостаток на норми и критериуми, односно поради необјективно оценување од оние кои треба да евалуираат, и што е уште полошо, проектот е субјективен, зашто отвора многу голем простор за манипулации и мобинг – индивидуален и институционален. Се покажа дека прави инверзија - лекари кои биле повредни беа помалку наградени, а нивните колеги кои работеле помалку се наградени. Тоа се факти! Моделот страда и од комплетен недостаток на квалитативни критериуми! Тој не нуди начин да се процени квалитетот на услугата. Со овој

www.kapital.mk

Капитал број 685 13.12.2012

89

Нема да ја фабрикуваме уметноста медицина:

Нашата работа е уметност во еден дел, но е и многу егзактна, односно мерлива. Тешка работа која не трпи импровизации. Затоа имплементација на медицината базирана на докази во моделот за плаќање по учинок е неопходна за да знае секој лекар што треба да направи во секоја фаза од интервенцијата и како тоа ќе му се мери. Квалитетот пред квантитетот. модел ќе се уништи јавното здравство. колку што сум способен и оваа плата ми Ниту еден колега што во моментов работи е добра! според стандарди во професијата нема XX Да ги разгледаме аргументите да се согласи да работи надвор од тие на Министерот Никола Тодоров! стандарди, како што го тера овој модел. Неговото алиби е фактот што Само да има број на пациенти! навистина постојат Па кај не води тоа? Како да сме лекари кои се на лента во фабрика, и треба олицетворение на да вршиме механичка работа негативниот пример производство на чевли, па, (од владините ТВна пример, јас сум залепил спотови на оваа повеќе ѓонови, а некој друг тема). Несакан помалку. Таму може да се цени ефект од штрајкот е квантитетот, но во работата на впечатокот кај дел лекарот никако. од јавноста дека се Практично се форсира модел солидаризирате со да поминам што поголем број ваквите колеги? на пациенти, за пет минути, Ставриќ: Постојат Главниот проблем не без да им објаснам ништо, само квалитетни и е ниту во лекарите, што е минимум квалитет на неквалитетни лекари. ниту во пациентите, здравствена услуга. Мене не Едно од барањата туку во институциите ми е проблем и 100 пациенти испорачани со штрајкот што се меѓу нас и го да поминам дневно со преглед е соодветен однос кон регулираат нашиот од пет минути, но тоа ќе биде нас од институциите однос. Не се среќни на штета на пациентите!!?? на системот. Не ниту лекарите, ниту Е сега ... Не е ли подобро дозволуваме да пациентите, но среќни наместо дваесет да прегледам се употребуваат се посредниците: десет пациенти на кои ќе им квалификациите министерот, посветам по 15-20 минути? неработници, директорот на Но, со овој модел тој што забушанти..., што Фондот, директорите прегледал дваесет пациенти се многу чести во на фирмите кои се ќе биде многу подобро платен вокабуларот на богатат. од оној што прегледал десет претставниците на пациенти и што испорачал власта. Мааната на квалитет. Овој модел им одговара на проектот е што ги заштитува оние кои неквалитетните и нестручните доктори. помалку работат, а ги казнува оние што Затоа во моментов квалитетните лекари работат повеќе. се на улица и штрајкуваат, зашто тие не се Моделот на кој се инсистира не промовира адекватно платени. Тој што не е квалитетен квалитет, туку манифестација на човечките си седи и си молчи, велејќи си во себе: недостатоци, и на таканаречениот морален

Лекарите и пациентите трпат од посредниците:

хазард. Видете пример, се случи една колешка специјалист да и даде на специјализантка (која не се бодува по учинок) да работи место неа, при што и го дала и својот печат за да го става на документите од пациентите, за работата да оди на нејзиното конто. Така таа несовесно го дала својот авторитет во форма на печат на некој кој можеби не е оспособен за таа работа. Во ваква ситуација може да се случат сериозни пропусти, зашто специјализант може да не види нешто што би го видел специјалистот.

XX Како вие би го модифицирале моделот за плаќање по учинок? Кој е вашиот модел? Ставриќ: Има неколку конкретни работи кои треба да се корегираат за моделот да стане функционален. Во моментов тој се разликува од останатите по тоа што содржи казнена одредба – намалување на платата која е веќе гарантирана за 20%, што го нема никаде во светот каде што се применува плаќањето по учинок. Во САД, во Европа, во Азија, во опркужувањето во Грција и во Турција каде што се применети вакви модели, нема плаќање под 100% туку има стимулација, и тоа не само во висина до 20%. Во турскиот модел наградата може да изнесува 700% - лекар што ќе заслужи може да земе осум плати за еден месец. Понатаму, просторот за компетитивност, па дури и во квалитативниот дел не може да остане во истите буџетски рамки, зашто ист буџет значи ист број на операции. Ако јас како хирург имам право според средствата од буџетот на две одредени операции неделно, а исто така и мојот колега, како ќе се натпреваруваме и како јас можам

Капитал број 685 13.12.2012

90

www.kapital.mk

Интервју

да направам повеќе од колегата? Ова е медицината базирана на докази во моделот суштинско прашање! Оттука, мора да се за плаќање по учинок е неопходна за да променат буџетите за да може да се оствари знае секој лекар што треба да направи во проектот базиран на компетитивност. секоја фаза од интервенцијата и како тоа Понатаму, мора да има ќе му се мери. Квалитетот унифицирано бодување, а пред квантитетот. Не може не паушално како сега, и да се дозволи хирург да покрај тоа што бодувањето направи 20 операции на во моментов им е оставено жолчка на пациенти кои на лекарите. Не може потоа ќе се влечат уште операција на перде во Скопје три месеци во болницата да биде 100 бода, во Велес поради компликации, а 300, а во Куманово 200, како вие да го наградите повеќе што е сега. од некој кој ќе направи Јас, овде во Скопје, Компарирање е невозможно помалку операции, но овој месец сум дури и според бројот на неговите пациенти по два направил, на пример, интервенциите – јас, овде дена ќе си одат на софра, 100 операции и сум во Скопје, овој месец сум на слава, на Бајрам. добил награда 120%, направил, на пример, 100 В о п р в и о т с л у ч ај то а а мојот колега со 90 операции и с ум добил многу и финансиски го операции е платен награда 120%, а мојот колега чини здравствениот систем 80%. Во исто време со 90 операции е платен 80%. поради потребата од нови во Штип меѓу двајца Во исто време во Штип меѓу операции, дополнителни колеги повредниот двајца колеги повредниот лек у в ањ а, б олнички направил 10 операции направил 10 операции и има денови. Понатаму, потребна и има 120%, за разлика 120%, за разлика од другиот е контрола над контролата од другиот кој со 8 кој со 8 операции примил 80% чиј врв е министерот, за операции примил 80% од платата. Штипскиот лекар да се избегне опасноста од платата. Штипскиот ќе земе 120% од платата со да се оценува субјективно, лекар ќе земе 120% 10 операции, а мојот колега наместо протоколарно. од платата со 10 од Скопје со 90 ќе добие XXЛекарите се жалат операции, а мојот само 80%?! Па нели е тоа дека не се соодветно колега од Скопје со 90 апсурд!!!??? платени и во јавноста ќе добие само 80%?! Па Понатаму, наградувањето не постојано се лицитира нели е тоа апсурд!!!??? треба да биде во рамките на со суми. Ако не е тајна, 20% - тоа би требало да биде колкава е вашата плата? повеќе. Мерката за втор, Ставриќ: Просечната плата економски директор, не вроди со плод, на лекар специјалист во Македонија е околу најпрво зашто претставува голем трошок 450 евра, зборуваме за базична плата со за институцијата со платите, придонесите, редовни дежурства, која сметаме дека е колите и телфоните. Овој трошок на ниво многу потценета. Имаме убедливо најниски на Клиничкиот центар е проценет на 1,5 плати меѓу колегите во регионот, а два милиони евра. Зошто? до четири пати пониски од професиите Капитал: За интенцијата на Владата која споредливи со нашата по образование и по е да им се понудат на граѓаните подобри одговорност, како, на пример, судиите. здравствени услуги многу е важно да се Во нашето здравство лекарите се бесплатни, направи дистинкција меѓу квалитетните, зашто во здравствената услуга лекот, одговорни лекари и останатите. Како објектот, потрошните материјали, струјата, вие би ја направиле оваа разлика на водата, платите на администрацијата во институционален начин? Фондот (за здравствено осигурување) и во Ставриќ: Со воведување на квалитативни Министерството, ... си има реална цена, нормативи, кои нема потреба да се освен платите на лекарите. измислуваат зашто веќе постојат, како Еден хирург во нашата клиника може по што е медицината базирана на докази, фондовските цени да произведе од 5.000 протоколи за работа кои ги опишуваат до 15.000 евра производ, односно услуга сите процедури, дефинирани од големите дневно – ако една операција на катаракта светски асоцијации. Низ оваа призма треба чини 500 евра јас можам да направам да се врши проценката на лекарот. Нашата 15, 20, па дури и 30 ако се напрегнам и работа е уметност во еден дел, но е и многу работам цел ден. Вакви 15 операции се егзактна, односно мерлива. Тешка работа производ од 7.000 евра, а јас во овие услови која не трпи импровизации. произведувам по 30.000 до 40.000 евра Затоа и велиме, имплементација на месечно. Е сега ... Јас од ова добивам 500

Ајде најдете овде логика?

евра, а толку чини само една консултација со специјалист во САД.

XX Каква е структурата на луѓето кои штрајкуваат, но и на оние кои протестраа против штрајкот? Ставриќ: Штрајкот го спроведуваат околу 1.400 лекари-специјалисти, при што скоро сите градови се вклучени. Штрајкуваат 90% од специјалистите во Македонија. Секојдневно излегуваат 200 до 300 луѓе од клиниките, зашто другите мораат да бидат на своите работни места. На митингот пред Владата на 8 декември излегоа 1.500 лекари. На контра-протестот кој не знам како да го наречам, ми недостасува имагинација за да го именувам тој феномен, од фотографиите можеше да се избројат околу 120 луѓе, од кои немаше повеќе од петнаесетина лекари, а и од нив, шестмина беа директори излезени по директива. Другите беа вратари, обезбедување, неколку болничари за кои знаеме дека чекаат решение, десетина сестри со истиот статус и десетина веќе вработени. Имаше дури и една медицинска сестра викната од боледување. Околу 40 луѓе имаше и од Министерството за внатрешни, од кои на десетина им биле дадени мантили за да изгледаат како доктори, но аспектот „хед енд шолдерс“ ги разоткри. Еден од протестантите беше Борче Георгиевски, таканаречен „гробарот на Клинички центар“, потоа Никола Николовски, директор на Клиниката за уво, нос и грло, Благоја Даштевски од стоматологија кому му дале канцеларија, ... За сите нив е заедничко што се проминентни членови на ВМРО-ДПМНЕ. И тоа додека за нашиот штрајк велат дека е политички, иако е аполитичен и професионално мотивиран. Патем речено, на нашиот штрајк имаше повеќе лекари-вмровци, отколку на нивниот. Ваков штрајк што трае 28 дена (до моментот на затворање на бројот) воопшто немало откако постои Македонија, не само за лекарите. Капитал: Министерот на почеток „не ве гледаше“, но вие велите дека притисоците почнале со првиот ден од штрајкот? Ставриќ: Од почетокот на штрајкот министерот не гледаше дека има штрајк, а за цело време под негова дирегентска палка се одвиваа страшни притисоци. Тој спроведе злоупотреба на државни институции, масовен институционален и индивидуален мобинг, го злоупотреби и судот кој донесе незаконска, политичка одлука. Го злоупотреби Државниот санитарен инспекторат со масивна инспекција во здравствените установи, која

Dali ja kriete va{ata nasmevka?

tel. 389 2 309 470 www.eternadent.com.mk

www.kapital.mk

Капитал број 685 13.12.2012

91

Опрема без мотивирани лекари е мртва природа:

Во ред е тоа што оваа Влада ја исполни редовната обрвска за снабдување на институциите со опрема, нешто што го прескокнаа претходните влади, и што реновираше и што гради објекти, но сето тоа треба да се создава околу лекарот, зашто само по себе е мртва природа. Ако се умртви лекарот со примена на моделот против кој штрајкуваме се е залудно. беше спроведена како да е се нормално, иако јасно беше дека ние штрајкуваме. Формално или не, врз сите лекари е извршен притисок – терани се да се потпишуваат на списоци за тоа дали учествуваат, а потоа и дали не учествуваат во штрајкот. На многу лекари им се врши притисок преку членови на нивните семејства – во Штип една лекарка била принудена да потпише дека не штрајкувала под закана дека инспекција ќе ја затвори приватната ординација на мајка и. На колешка од штрајкувачкиот одбор дури и беше вршен притисок така што во фирма на нејзиниот сопруг која нема врска со здравството влегла инспекција и десет дена не излегла. Капитал: Колку од вината за лошиот имиџ на јавното здравство лежи кај лекарите? Ставриќ: Има вина и кај лекарите, но таа е последична, односно предизвикана од условите во кои работат. Сведоци сме на повеќегодишна кампања против лекарите со нивна сатанизација, третирање како криминалци, што се виде и по начинот на кој некои од нив беа апсени од специјалните единици. Како последица на оваа кампања дојде до едно генерално нарушување на односот меѓу лекарите и пациентите. Исчезна оној базичен респект што пациентите го имаа кон лекарите, и обратно. Главниот

проблем не е ниту во лекарите, ниту во од банки, од државата или од акцонери, пациентите, туку во институциите што како што се има замисла да се прави се меѓу нас и го регулираат овде што е погрешно, нашиот однос. туку од самите даватели Не се среќни ниту на услугите – болниците, лекарите, ниту кои одлучија парите на пациентите, но среќни нивните пациенти сами се посредниците: да ги менаџираат. Министерот, директорот Центар на внимание на Фондот, директорите на во здравствениот фирмите кои се богатат. систем треба да биде пациентот. Тоа значи Во нашето здравство XX Какава е вашата здравствени установи лекарите се визија за реформи во со нормална структура бесплатни, зашто здравството? која би се градела во здравствената Ставриќ: Голем дел од околу основата човечки услуга лекот, реформите на оваа Влада ресурс. Во владините објектот, потрошните се нецелисходни. Се реформи човекот е материјали, струјата, работи за псевдо-реформи запоставен. водата, платите на без темел. А тој темел Во ред е тоа што оваа администрацијата треба да е реформа на Влада ја исполни во Фондот и во Фондот за здравствено редовната обрвска Министерството,... осигурување – после за снабдување на се има реална цена, касата може да продолжат институциите со освен платите на сите други реформи. опрема, нешто лекарите кои кај Потребен е респонзивен што го прескокнаа специјалистите се Фонд, и мора да има и претходните влади, и околу 450 евра, други, јавни или приватни што реновираше и што убедливо најниски во фондови. гради објекти, но сето регионот. Еве пример, во Бугарија до тоа треба да се создава пред неколку години имаше околу лекарот, зашто 26 фонда за здравствено осигурување – само по себе е мртва природа. еден централен, кој е државен, и уште Но, ако се умртви лекарот со примена 25 претежно приватни. Приватните на моделот против кој штрајкуваме се е здравствени фондови не беа формирани залудно понатаму.

Бесплатни лекари:

www.kapital.mk

Капитал број 685 13.12.2012

EDITorial…

Кај и да е … Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

12

часа! Автобуси, камиони и автомобили цели 12 часа во неделата навечер беа заглавени на планинскиот превој Стража чекајќи, кај и да е, да тргнат. Во целосен прекин беше и сообраќајот преку превојот Плетвар, но и автопатот Скопје – Велес, каде што камионшлепер поради подмрзнатиот коловоз излизгал, во него удрил и автомобил, па се појавила километарска колона, а патниците биле пренасочувани кон стариот пат. Откако виделе дека и тој е исто така непрооден, чекајќи да се расчисти (оти службите им рекле дека „кај и да е“ ќе биде) дел од нив завршиле по велешките хотели на принуден продолжен викенд, не можејќи да стигнат до Скопје! Замислете – од Велес до Скопје! А за 12 часа на пример се изведува акција за спасување на планински врв, во нормални држави.

В Коалиционите партнери, Никола Груевски и Али Ахмети, на разочарување на многумина, ќе продлжат да сонуваат заедно... За Македонија во Голема и Обединета Европа, нели?... Кај и да е, можеби ќе почнат и да работат за остварување на тој сон... Во кој секако дека ќе се најде место и за „ликот и делото“ на Бранко Црвенковски. Оти, да бидеме реални, сепак, „кај и да е“ логиката во оваа држава некој мораше и да ја измисли

о меѓувреме, во Демир-каписката клисура два камиони паднаа во пр о в а л ија (ср еќа в оз ач ите излегле навреме), 24 села во Де б а рц а о с та н аа отсе ч е н и од цивилизаицја, во Ресенско 7 часа се расчистуваше одрон на патот, карамбол од сообраќајки се случи на автопатот Скопје – Тетово – Гостивар, а вкупниот број на сите сообраќајни несреќи за само едно деноноќие се искачи над 150. Причина за овој биланс, не е земјотрес, ниту ураган, ниту каква и да е природна катастрофа. Причината е обичен, очекуван и најавен снег во декември! Само 40 сантиметри снежна покривка и температури не пониски од 10 степени под нулата – сосем доволно за парализа на македонските патишта! Што ли ќе не очекува зимава?

О

д Државната агенција за патишта велат дека му да ле на д 5 милиони евра на ЈП Македонија пат за да се справи со оваа зима. Од ЈП Македонија пат, пак, велат дека ги трошат и се справуваат. Директорот, Гајур Кадриу дури тврди дека оваа година биле најдобри до сега. Ќе потрошеле и близу 100 000 евра за сезонски работници и за трети фирми што ќе се вклучат во расчистувањето на патиштата (ова е слично како кога ЈП Македонски шуми ангажира трети, приватни фирми за сечење дрва)!? Минатата година ЈП Македонија пат, ЈП Улици и патишта и Град Скопје потрошија 2,1 милиони евра за сол и механизација за расчистување на снегот од патиштата низ Македонија и во главниот град. Парите ги стопија, снегот не!

Д

о душа, тогаш со ЈП Македонија пат директоруваше друг човек - Нухим Усаи, којшто исто како и четворицата пред него (кои се сменија за две години) не успеа ова претпријатие да го извади од долговите тешки над 15 милиони евра. Директорите се менуваа, (едниот дури за „домаќинското работење“ беше награден

93

со ново директорско место во Га-Ма), а долговите во претпријатието кое пред неколку години важеше за профитабилно растеа по сите основи. Растеа и критиките во извештаите на Државниот завод за ревизија, па во од лани се наведува дека немало контрола врз приходите и расходите, но и врз тоа како се доделуваат договорите за јавни набавки. На прост јазик преведено, ова значи дека таму ниту се знае колку пари се слеваат, ниту колку и како се трошат, а богами ниту кој ги троши. А ние после се чудиме што не се знае кој ни ќе го чисти снегот!?И што службите велат дека „кај и да е“ патиштата ќе бидат средени... Јасно дека ќе бидат... И ние им веруваме. Оти, кај и да е, ќе дојде пролет...

Д

а дојде пролет веројатно не им одговара само на жителите на Тетово. Тетовчани радо избираат да бидат завеани во снег – ним другата опција им е ѓубрето! Вработените во тетовски Комуналец штрајкуваат поради трите неисплатени плати и придонеси, па во текот на целата измина недела градот беше преплавен со смет и полни контејнери. Кај и да е, снегот заврна, па сега ѓубрето не се гледа. Нерешена депонија, неисчистени контејнери, рестрикции на вода... Тетово дефинитивно поубаво мириса на зима.

В

о „кај и да е“ филозофијата изминатава недела беа принудени да веруваат и жителите од Волково. Пред седум години дале по 500 евра за изградба на фекална канализација. Пред пет години таа дури почнала и да се гради! ... Арно ама не е готова, па домовите на овие граѓани се уште се „украсени“ со септички јами. Градоначалникот Сокол Митревски видно вознемирен што некому му пречат фекалии во дворот во 21-ви век го оцени нивниот револт како политички инструиран. Демек да не е СДСМ, овие граѓани кои чекале 7 години, ќе можат мирно да почекаат барем уште една. Оти градоначалнкот вети: „Останува да се довршат уште 15 отсто од замисленото. Се ќе биде комплетирано во 2013 година!“... Неверојатно!

И

наку, тоа е истата онаа година кога ќе финишира и реформата на јавната администрација. Ах, да, и ќе се засили онаа во судството! Докторите ќе се плаќаат по „учинок’, корупцијата и криминалот жестоко ќе бидат санкционирани, ддв-то на компаниите ќе им биде вратено во целост, нема да пропадне новиот тендер за Чебрен и Галиште, ќе се реализира датумот за датум, или рокот за рок или што и да е за преговорите со ЕУ, Грција ќе сфати колку позитивна е нашата дипломатија во пристапот кон спорот за името, веројатно и ќе се извини за неправдата што ја нанесува, а покрај ЕУ и НАТО ќе се освести дека ним им е од полза да не примат како членка... Кај и да е.

Капитал број 685 13.12.2012

94

www.kapital.mk

АНАЛИЗА

состојбата пред Балканските војни, македонија е во етничките граници во рамките на турција

српската војска влегува во скопје

КАКвИ се поЛИтИчКИте ИгрИ еДеН веК по БАЛКА

Golemodr`avni ideo demnat nad Makedoni i sto godini po 1913 пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

М

акедонија последна го одбележа јубилејот од Балканските војни. Додека гледавме победнички прослави на Србите, жалопојки за загубеното на Бугарите и триумфални влегувања во Солун на Грците, во земјава се одржа само научен симпозиум, кој ја потврди Македонија како најголем губитник на војните и ги потенцира импликациите коишто ги трпиме и сто години потоа. „Без промена на сфаќањето на поимот нација и национализам на Балканот не е можно да се гарантира траен мир ни 100 години по завршувањето на Балканските војни. Доколку не биле овие наменски војни за уништување на македонското национално чувство, многу е веројатно дека Македонија ќе добиела автономија под Турција по примерот на Албанија.“ Ова го тврдат дел од македонските академици кои учествуваа на научниот собир на тема „Сто

години од Балканските војни“, кој неделава се одржа во МАНУ. На симпозиумот беа потенцирани и фактите дека Балканските војни дојдоа како последица од опасноста дека доколку не биде окупиран навреме, македонскиот народ ќе се самоосвести и ќе формира сопствена држава. Најинтересен факт за Првата балканска војна е дека поводот кој го наведуваат балканските сојузници за напад на Турција е нејзиното исполнување на обврската за автономија на Македонија. Иако Турција за време на Лондонскиот мир во декември 1912 година & нуди автономија на Македонија, балканските земји тоа не го прифаќаат и остануваат доследни на тајните членови во нивните предвоени договори за поделба на територијата на Македонија. Токму неточно утврдените мапи во овие договори се причина и за Втората балканска војна, која е со единствена цел - нова прераспределба на територијата на Македонија.

Дали на Балканот е можен траен мир?

Македонија во моментов, поради спорот за името кој го води со Грција, се наоѓа во процес на блокиран прием и во ЕУ и во НАТО. Бугарија, исто така членка на ЕУ и на НАТО, веќе најави дека и доколку

томИсЛАв НИКоЛИќ

претседател на Србија

Н

е знам за вас лично, но можам историски тоа да го набљудувам, дека ослободувањето на Македонија започна со Првата балканска војна. Е сега, кој кога смета дека е ослободена Македонија нека смета, но тогаш да не победеа здружените балкански земји во таа балканска војна, немаше по Првата светска војна да биде формирана Македонија. Или можеби не знаете дека Македонија е формирана по Првата светска војна како самостојна држава?

се реши прашањето за името со Грција, Македонија ќе треба да расчисти одредени историски небулози и различности со бугарската историографија, за владата во

www.kapital.mk

Капитал број 685 13.12.2012

АНАЛИЗА

95

Без промена на сфаќањето на поимот нација и национализам на Балканот не е можно да се гарантира траен мир ни 100 години по завршувањето на Балканските војни. Доколку не биле овие наменски војни за уништување на македонското национално чувство, многу е веројатно дека Македонија ќе добиела автономија под Турција по примерот на Албанија

Големите сили VS постоењето на македонскиот народ

Н

алканските војни?

ologii ija 3! Софија да не го користи правото на вето, многу слично на тоа што го прави и Атина. Некои од познавачите на состојбите дури велат дека ако хипотетички е возможно и Србија пред нас да влезе во ЕУ, и таа ќе н$ блокира поради разни историски прашања, како што е тоа со црквата. За многу историчари и експерти по меѓународно право токму ваквите случувања се доказ дека на Балканот уште долго ќе нема вистински мир. Според претседателот на МАНУ, Владо Камбовски, тоа несомнено упатува на заклучок дека нема траен мир ако не се оствари битен напредок во третирањето на прашањето за нацијата, национализмот и националната држава и приближување на стојалиштата на балканските општества во однос на тие прашања. „Траен мир“, додава, „не може да се обезбеди со војна, ниту со какво било насилно решение инспирирано од великодржавни и слични концепти, кои с$ уште кружат над балканските простори. Решението го бара во развивање на балканските држави во рамките на идејата на мултикултурализмот и демократска политичка партиципација без територијални р еш енија з а етничките пр о бл еми и со почитување на демократските

Тодор Александров за време на Балканските војни целосно е ставен во корист на бугарските големодржавни идеи, ставот го коригира многу подоцна принципи на владеење на патот кон ЕУ, а низ толеранција, без говор на омраза и потикнување нетрпеливост, за што се потребни дополнителни напори“, тврди Камбовски. Со с личен с тав на Ка мб овски е и професорката Марија Емилија-Кукубајска од штипскиот универзитет. Според неа, крупните настани во минатото и тоа како можат да влијаат на идните настани, а експанзионистичките политики како духови од минатото не изумираат така лесно. „Имаме и до ден-денес пристрасно игнорирање на македонскиот идентитет. И по сто години Букурешкиот мир може да влијае на настаните и на случувањата. Иако има многу факти кои ја потврдуваат оваа теза, јас го анализирав авторот Роберт Каплан, влијателен американски новинар во книгата „Балкански духови“, чиј рецензент е директорот на ЦИА во 90-тите години. Каплан целосно ја негира македонската држава и нација, користејќи изрази од периодот на Балканските војни“, заклучува Кукубајска.

Вечните апетити на соседите

Дека тврдењата на Камбовски и на Кукубајска се оправдани и точни најмногу сведочат самите лидери на соседните држави со нивните изјави. Во последното интервју за грчки „Етнос“, оценето како посебно важно за Грција и оти земјата првпат нема да биде сама, а ќе има уште една земја сосед на Македонија, која стравува од националистичките претензии од скопската влада, бугарскиот премиер, Бојко Борисов, го изјави следното: „Софија вложува големи напори да не коментира с$ што прави Владата во Скопје. Владата во Скопје треба да ги реши проблемите на еден европски начин за да може да добие наша поддршка. Барањето европско решение за проблемите е предуслов за европскиот пат на Скопје. Од

ајголемото прашање коешто секогаш се поставува во врска со Балканските војни е дали големите сили беа свесни за случувањата и реалната состојба во Македонија. Како што посочуваат македонските историчари, тие секако биле свесни, но целосно застанале зад интересите на нивните земјисојузнички од Балканот. Биљана Ристовска-Јосифовска од Институтот за национална историја смета дека погледите кон Македонија на големите сили биле условени само од моменталниот интерес. „Значи, големите сили и нивната идеологија се насочени кон нивните сојузници. Според тогашните медиуми, Македонија претставува празен простор кој си го присвојува секој што сака. Руското списание „Искра“ има опсежна репортажа на Македнија, но во руското списание се слават српските освојувања. Русите Скопје го најавуваат како претстолнина на нова Србија, како наследство на Душановото крунисување на камениот мост“, вели Ристовска-Јосифовска. „Капитал“ ексклузивно издвојува некои од ретките тогашни „необоени“ светски автори кои директно се залагале за постоењето на македонската нација и држава.

XX Гарибалдиците (следбеници на Гарибалди, обединителот на Италија) на својот собир во Венеција донесле резолуција за Македонија, која гласи: „Восхитени од јунаштвото на македонските браќа, кои силно се борат против тиранијата на една влада, старите венециски гарибалдинци им праќаат свој братски поздрав на македонските борци, изразувајќи желба цивилизирана Европа да се замеша во нерамната јуначка борба и во Македонија да установи влада што ќе даде гаранција за мир, за правда и за прогрес“.

XX Францускиот научник Виктор Берар во еден од неговите коментари за македонското прашање пишува: „Македонците не сакаат турското ропство да се замени со грчка, српска или со бугарска зависност. Тие не сакаат нивната Македонија да стане исклучив плен или жртва на која и да е народност, туку сакаат и настојуваат во неа сите нации да можат да живеат една покрај друга“.

Капитал број 685 13.12.2012

96

www.kapital.mk

АНАЛИЗА

Меморандумот на ВМРО до бугарскиот цар Фердинанд за време на Балканските војни

Нашата мечта, мечтата на бугарскиот народ е да живее целокупно мирен живот. Целта е да се зачува цела и неподелена Бугарија. страна на Бугарија тие секогаш го добивале најдоброто разбирање... Десетици илјади граѓани на земјата побараа бугарско државјанство и пасоши и го добија“. Во Србија на влас т момента лно е Напредната партија, која неодамна се издвои од Српската радикална партија на Воислав Шешељ, која беше со јасен став дека Македонија е српска земја. Ставот на Томислав Николиќ, актуелен српски претседател и долгогодишен заменик на Воислав Шешељ, не е многу еволуиран во таа насока. „Не знам за вас лично, но можам историски тоа да го набљудувам, дека ослободувањето на Македонија започна со Првата балканска војна. Е сега, кој кога смета дека е ослободена Македонија нека смета, но тогаш да не победеа здружените балкански земји во таа балканска војна, немаше по Првата светска војна да биде формирана Македонија. Или можеби не знаете дека Македонија е формирана по Првата светска војна како самостојна држава? Или дека по Првата балканска војна е формирана Албанија, и тоа на иницијатива на Србија, која не сакаше да ја дели таа земја со други држави, туку рече нека биде држава, како што по Првата светска војна многу народи добија слобода“, изјави Николиќ пред прославата на 100-годишнината од Кумановската битка, која предизвика многу реперкусии во јавноста. Ставот на грчката државна политика кон Македонија секогаш е проблематичен од наша гледна точка. Сепак, покрај утранационалистот Караџаферис, постои уште една личност која секогаш политички поентира на антимакедонската реторика, а тоа е актуелниот грчки премиер, Андонис Самарас. „Конфликтот од 2001 година покажа дека националната држава на Македонците е смеса на нација од Албанци и славофони. Скопје не отстапува кога се чувствува силно, а не отстапува и кога се чувствува слабо. Тоа е затоа што името е клучниот елемент за лажното единство на населението“, гласи ставот на Самарас. Една негова малку постара изјава гласи: „Нашата Македонија, грчка и единствена, е благословено место. И овој благослов нема да биде загубен. Ниту една шанса, ниту пак, предност, ни еден дел од националното богатство нема да биде загубено. Ова важи за цела Грција. Важи посебно за нашата Македонија, која е дел од Грција, колку ова и да не им се допаѓа на некои“, тврди Самарас. Актуелниот македонски претседател, Ѓорге Иванов, на прашањето за доаѓањето на Самарас на власт пред една година само кратко изјави: „Имајќи ја предвид неговата биографија, што с$ правел во животот и политиката, с$ е можно“.

Зошто Македонија е без претставник во Букурешт?

Првичниот заклучок којшто се пласира во

јавноста е дека Македонија не учествувала на Букурешкиот конгрес бидејќи во земјава не постоел адекватен претставник кој би можел да зборува во името на целиот народ. Според историчарите, таква личност би можела да се бара само од редовите на ВМРО, кои на ваков или таков начин во периодот 1893-1905 година претставувале еден вид репрезент и спроведувач на македонските идеи за независност. Со оглед на фактот дека тогашниот лидер на ВМРО, Тодор Александров, целосно е ставен во служба на големобугарските интереси. Д-р Тодор Чепреганов, директор на Институтот за национална историја, ги потврдува овие факти. Според него, немањето на дворешен спонзор за финансирање на организацијата на долг рок неа ја прави зависна од Софија, што најмногу се одразува во Балканските војни. „Тука лежи основниот проблем - неединството на македонските револу-ционери за решавањето на македон-ското прашање беше она што го користеа балканските држави, затоа што сите можеа да мешетарат со неа и затоа во Балканските војни Македонија не влезе со елемент којшто можеше да застане зад македонска нација и македонски јазик.“ Чепреганов тврдењета ги поткрепува и со анализа на теренското дејствување на ВМРО во критичниот период. „Скоро сите чети коишто беа формирани од ВМРО и беа активирани и во Македонија, со мал исклучок на некои, беа инструменти на Бугарија. Значи, тие беа организирани од страна на бугарската држава, Протогеров, Тодор Александров, сите беа ставени во служба на реализирање на бугарските идеи. Идејата беше ослободување на Македонија и припојување кон Бугарија“, вели Чепреганов. Доказ за неговите ставови е и меморандумот на ВМРО до бугарскиот цар Фердинанд во којшто се вели: „Нашата мечта, мечтата на бугарскиот народ е да живее целокупно мирен живот. Целта е да се зачува цела и неподелена Бугарија“. За академик Блаже Ристевски, за кого Балканските војни се првата судбоносна поделба на македонскиот народ во современата македонска историја, внатрешниот фактор е клучен за успехот на странските пропаганди во Македонија. „Ни е о с т а н а в ме в о Бу к у р е шт б ез претставник бидејќи револуционерната организација целосно се стави во сврха на Бугарите“, констатира Ристевски. Професор доктор Вла до Поповски делувањето на организацијата го подели на четири периоди, од коишто третиот, односно за време на Балканските војни е со најизразено пробугарско делување. Сепак, според него, за ваквата состојба не е виновно само раководството. „Проблемот е што Тодор Александров не бил отпадник со своите ставови, туку

Тодор Чепреганов

С

коро сите чети коишто беа формирани од ВМРО и беа активирани и во Македонија, со мал исклучок на некои, беа инструменти на Бугарија. Значи, тие беа организирани од страна на бугарската држава, Протогеров, Тодор Александров, сите беа ставени во служба на реализирање на бугарските идеи, идејата беше ослободување на Македонија и припојување кон Бугарија.

Владо Поповски

професор

Т

урција на преговорите во Лондон излегува со предлог на Македонија да & се даде автономија со христијански гувернер, а на Албанија да & се даде автономија, но со претставник од турската династија. Значи, тоа што беше побарано од балканските држави како ултиматум за војни Турција го понуди на маса, меѓутоа тие држави не ја прифатија таа понуда од страна на Турција бидејќи пред почетокот на војната имаа склучено договор не за автономија на турските провинции на Балканот, туку за освојување и поделба меѓу балканските држави.

претставник на доминантното мислење кое владеело во Македонија во тој период“, констатира Поповски.

Турското инсистирање за автономија на Македонија!?

Модерната турска историографија веќе повеќе децении ја форсира тезата дека да не се случеа Балканските војни, Македонија ќе добиеше автономија со христијански гувернер во рамките на империјата по теркот на Албанија. Според многу македонски историчари, ваквиот расплет на настаните би го спречил распарчувањето на Македонија, коешто следуваше. Професорот Владо Поповски за ова прашање смета дека е неблагодарно да се предвидува што би било кога би било. Но, според познатите информации и со логични претпоставки, би можела Македонија да добие некаква автономија ако европските сили инсистираат на тоа и при околности Младотурската револуција да можеше да ги реши конфликтите во Македонија и во Албанија. „Турција на преговорите во Лондон излегува со предлог на Македонија да & се даде автономија со христијански гувернер, а на Албанија да & се даде автономија, но со претставник од турската династија. Значи, тоа што

www.kapital.mk

Капитал број 685 13.12.2012

АНАЛИЗА

Влашко семејство во традиционална носија од егејскиот дел на Македонија

Балканските војни погубни за македонските Власи

В

ласите во Македонија и на Балканот, кои инаку се еден од најавтохтоните и најстари народи на овие простори, за време на Балканските војни трпат еден од најголемите удари во нивната историја. Распарчувањето на Македонија ги остава нив разделени и ги уништува и од политички и од економски аспект. Официјално постои договор меѓу Романија и Бугарија тие да не им се мешаат со побарувања во Македонија, а Бугарија да им даде остапки со други погранични територии на северот на земјата. Историчарот д-р Никола Минов е меѓу првите кои на научна база го отвораат ова прашање. Според него, влашкиот народ е само статист во претставата која други ја режираат и која ги уништува нив самите. „Народ којшто не го зборува својот јазик е мртов народ. Јас како Влаф од Македонија со мои сонародници од Албанија и од Грција зборувам на англиски јазик. Тоа ни го направија Балканските војни, кои го уништија единството на влашкиот народ“, вели Минов.

97

беше побарано од балканските држави како ултиматум за војни Турција го понуди на маса, меѓутоа тие држави не ја прифатија таа понуда од страна на Турција бидејќи пред почетокот на војната имаа склучено договор не за автономија на турските провинции на Балканот, туку за освојување и поделба меѓу балканските држави“, смета Поповски. Со Поповски се согласува и Чепреганов, кој сепак, става поголем акцент на интересите на големите сили во конкретниот период. Според него, зад целата игра за Македонија, во суштина, стоеја големите сили, а балканските држави се само извршители на една политика којашто беше диктирана одозгора. „Големите сили, иако ја знаеја состојбата во Македонија, во никој случај не сакаа да & го дадат на Македонија она што & го дадоа на Албанија во 1912 година - да формираат македонска држава. Оттука, прашањето е каква автономија би & дала Турција на Македонија? Дали ќе биде таа во рамките на етничка Македонија, како што беше пред Балканските војни, зашто тоа беше идејата за етничка Македонија за којашто се бореа Гоце Делчев и целата македонска револуционерна организација која е со таа идеја од 1893 година за автономна Македонија. Меѓутоа, тоа е во футуризам којшто не можеме да го предвидиме“, заклучува Чепреганов.

Kapital Akademija...

member of KAPITAL MEDIA GROUP

...Za da znaeme pove}e! I samite da si pomogneme...

ОБУКА

МЕЃУНАРОДНО ДВОЈНО ОДАНОЧУВАЊЕ И ДАНОКОТ НА ЗАДРШКА 21 декември 2012

Данокот на задршка е регулиран во Законот за данок на добивка, а се однесува на меѓународни трансакции кои се се почести со зголемената глобализација и меѓуграничната размена. Како да препознаеме кога и дали треба да пресметаме или нам да ни пресметаат данок на задршка? Како да избегнеме ситуација да не бидеме двојно оданочени? Со цел да не се наметнува ист или истовиден данок на ист даночен обврзник за еден ист временски период и на иста даночна основа, земјите би требало да бидат прецизни и јасни во своите законски решенија за тоа што ќе биде предмет на оданочување кај нив.

КаКо Да го наДМинЕМЕ овоЈ ПроблЕМ? КаДЕ Да ПобараМЕ оДговор – рЕшЕниЕ во уСлови Кога иМаМЕ ДвоЈно оДаноЧувањЕ на нашитЕ ДЕловни аКтивноСти .... ЕДноДнЕвната обуКа ќЕ биДЕ КориСна За ДобивањЕ:

наМЕнЕта Е За:

l основни насоки и инструкции кои чекори да ги превземеме кога сме соочени со двојното оданочување l кои постапки од нас ги очекува уЈП l како да ги разбереме Договорите за избегнување на двојното оданочување l како да го оствариме правото на даночните намалувања / изземања согласно Договорите за избегнување на двојното оданочување Преку практични примери и пополнети обрасци ќе се обидеме да ја доближиме оваа проблематика до секојдневното работење на деловниот субјект.

l Финансиски менаџери l Сметководители l Даночни администратори / работници l Сопственици на компании l Претприемачи

ПрЕДаваЧ:

М-р Катерина бошевска

финансиски директор на EOS Matrix Македонија и финансиски консултант за Источна Европа. Ангажирана е како надворешен соработник и тренер-обучувач за теми од областа на финансиски менаџмент од реномирани тренинг агенции-консултантски куќи.

Сите заинтересирани за учество на оваа обука можат да се пријават најдоцна до 10 Декември 2012 година. Проектот Kapital Akademija... е формиран на 25.09.2011 l

l лица за контакт: Гордана Михајловска, Бобан Ѓорѓиевски l е-маил: akademija@kapital.com.mk l 02 3298 110

специјален прилог

ИНОВАТИВНОСТ

20

ДеКеМВрИ 2012

иновативноста новативноста е новиот критериум за одрж одржЛив бизнис!

Иновативноста денеска се бара не само во новите технологии и подобрените перформанси на производот туку е неопходна и во бизнис процесите, во менаџмент практиките, во организирањето на работата, во управувањето со ресурсите, во односите со јавност, па се до општествената одговорност на компаниите.

Специјалниот прилог ИНОВАТИВНОСТ ќе ви укаже на следниве важни работи:

Демистификација на иновативноста: Што е всушност иновативност и како најчесто се греши со нејзиното толкување во македонскиот бизнис сектор?

Зошто иновативноста e клучот за развојот на македонските компании и суштинско подобрување на нивната конкурентска позиција?

Пресек на состојбите со иновативноста во Македонија. Колку македонските компании се иновативни? Колку средства за оваа намена се издвојуваат? Кој може да им помогне да ја подобрат својата иновативност? Кои се позитивните промери кои би требало да ги следиме?

Кои се извори на финансирање и програми стојат на расплагање за македонските компании да воведат иновации?

Како Скандинавските и Балтичките земји достигнаа високо ниво на развој токму заради стратешкиот пристап за иновативност?

Кои се светски најиновативните компании?

Македонски иновативни компании. повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: boban.gjorgjievski@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 105

Лица за контакт: ГОрДАНА МИхАјлОВСКА БОБАН ЃОрГИеВСКИ

...Фељтон... Зошто Маркс бил во право

бр:

11

Humani i nehumani op{testva

пишува:

Дејан азески

dejan.azeski @kapital.mk

фотографија:

фотоархива на капитал

Ц

елокупното творештво и политичко дејствување на Карл Маркс се темели на докажување на погрешната поставеност и нехуманоста на капитализмот, што би поттикнало револуционерен премин кон едно

“Капитал“ во десет продолженија ќе го анализира “Капиталот“ на Карл Маркс. Во услови на криза, “Капиталот“ на Карл Маркс станува библија. Што е она што и по 20 години од официјалниот крах на комунизмот го прави Маркс толку актуелен? Дали генијалниот филозоф навистина можел да ја предвиди економската иднина? ново општество кое во својата крајна развојна фаза од комунизмот ќе е поставено врз база на принципите на хуманост и еднаквост. Германскиот филозоф разликата меѓу неговата визија и актуелното општествено политичко уредување буквално ја

претставува црно-бело со исклучок на еден факт, дека и самиот Маркс капитализмот го сметал како една од преодните фази од феудализмот кон безкласното и, според него, идеално утопистичко општество, комунизам. МН: Зошто е Маркс против капитализмот

Капитал број 685 13.12.2012

www.kapital.mk

Куќата на Бил Гејтс има околу 6.000 м2, колку и ова гето во Бразил каде што живеаат неколку илјади луѓе

Демонстрантите стигнаа до „срцето на капитализмот“ прашање на време е кога ќе го заземат како систем? Маркс за капитализмот вели дека е процес во кој „Сите фиксирани, брзо замрзнати односи, со нивниот воз на антички и преподобни предрасуди и мислења се збришани. Сите новоформирани стануваат антички пред да се доразвијат. С$ што е цврсто се топи во воздухот, с$ што е свето се осквернавува... потребата од постојано ширење на пазарот за нивните производи ги брка буржуите преку

целата површина на земјината топка. Мора да се оседла секаде, да пушти корења секаде, да обезбеди врски секаде“. Позната е и неговата изрека: „Капиталот е мртов труд, кој во облик на вампир живее само од цицање на живиот труд и живее подолго колку повеќе труд цица“. Ако се погледнат бројките на с$ поголемата концентрација на светското богатство и условите во кои и ден-денес работат многумина од работничката класа во светот ќе се

констатира дека Маркс навистина бил во право. Според официјалните статистики, во САД за 2011 година кај 0,01% од населението отишле дури 37% од целокупните приходи во земјата. Тоа не би било толку страшно ако дури 56% од останатите приходи не отишле кај само 1% од населението на САД, со што за преостанатите 99% од населението остануваат само 7% од приходите. Само за илустрација, во 70-тите години на минатиот век 1% од луѓето во САД заработувале 8% од сите приходи. Најсиромашните, 50% од населението во САД, не поседуваат ниту 2,5% од вкупното богатство. Кога сме кај врвот од 1% од населението на САД, нивните приходи од 1979 до 2007 година пораснале за 390%, а на најсиромашните, 90% од населението, приходите за истиот период им пораснале за едвај 5%. Според некои истражувања, во периодот меѓу 1969 и 2009 година годишната средна плата на американскиот маж меѓу 30 и 50 години, ако се смета инфлацијата, е намалена за 27%. Во поглед на работничките права, Маркс повторно настапува визионерски предвидувајќи ги идните настани. Според него, следствено на тоа дека единствен приоритет на капитализмот и капиталистите е профитот „за нив не претставува никаков проблем да се однесуваат експлоататорски кон вработените само ако од тоа можат да остварат профит и ако овие не им се спротивстават на тоа“. За капиталистите како класа, пак, вели дека „тие ќе направат с$ за работниците освен да слезат од нивниот грб“.

Како Маркс го замислувал идеалниот светски поредок?

Со легендарната парола „Работници од целиот свет обединете се, немате ништо да изгубите освен вашите синџири“

www.kapital.mk

Капитал број 685 13.12.2012

коментар Неомарксизам

П

Црно-белите разлики кои ги прави Маркс меѓу капитализмот и комунизмот како општествено-политички системи се неточни. Не е возможна ниту целосната перфекционистичко утопистичка визија на идните комунистички општества. Но, дали тоа им дава за право на луѓето да стојат во место и да не се борат за нешто подобро и посовршено?

оследната светска економска криза како никогаш во последниве 20 години услови размислување за еден поинаков светски поредок. За неодржливоста на капитализмот како систем веќе се пишуваат цели книги, а врвни светски економисти наголемо го анализираат и цитираат Маркс во секој нивни економски или политички поглед на светот. Растот на продажбата на „Капиталот“ (клучното дело на Маркс) од 300% во 2008 година на невиден начин дотогаш го шокира светот. Книгата на која & беа доделени сатанистички стереотипи и на која & беа припишувани 100 милиони жртви на комунизмот руши рекорди на продажба во Германија, САД и во Англија, земјите во кои официјално беше најомразен? За оние со малку подобро помнење, ова не е ништо ново, бидејќи до пред само 20 години дури 82 светски земји, кои по бројот на жители зафаќаа добра четвртина од светската популација, своето општественополитичко уредување го темелеа токму на основите на оваа книга. Движењата како Zeitgeust, Ocupy Wall Street во САД, сериозните политички партии со голема група следбеници како Сириза во Грција се доказ дека природниот развоен процес на општеството од робовладетелско кон феудализам, од феудамлизам кон капитализам, па кон социјализам итн. не може да биде запрен од краткорочни и подли проекти на тајните служби како што беше Перестројката на Горбачов во осумдесеттите години. За ваквите појави кои Маркс, како и с$ останато досега, многу одамна ги предвидел едноставно рекол: „Постои сениште кое ја прогонува неправдата на Европа, тоа е сеништето на комунизмот.“

Карл Маркс го повикува општеството на реформи и на самоподобрување. Но, како Маркс вистински го замислувал комунизмот?? За многумина од нас и ден-денес комунизам претставува централизираната империја на Сталин од 30-тите и методите на Феликс Держински, основачот на ЧЕКА и КГБ. Апсолутно не, Маркс бил против секаква централизираност на власта и поделба на општеството. Маркс во сите свои дела се залага за свет без граници, за свет без сиромаштија, за свет на еднаквост, за свет на тенхничко-технолошки развој, за здравство кое ќе гарантира подобар живот и еднаков третман за сите и најважно од с$, за слободата на луѓето да избираат која професија им одговара најмногу и каде најдобро можат да придонесат за општеството. Според бројни независни и идеолошки необоени експерти, такво општество во никој случај не е севернокорејското, каде што секоја година илјадници луѓе умираат од глад, ниту виетнамското,

каде што преку разни методи на изолација, како забраната на Интернет, централизираната власт се труди да го одржи населението нечепнато од странски влијанија. Од денешна гледна точка, најблиску до визијата на Маркс за идеално општествено уредување се скандинавските земји, особено Норвешка и Шведска, каде што се применети најголем број од принципите за кои се залагал Маркс. Факт е дека во идеите на Маркс провејува уште античкиот принцип на утопистички општества кои низ осум илјади години позната историја се покажале не само како неодржливи, туку и воопшто неостварливи на краток рок и на микроплан. Иако тоа значи дека во вода паѓа неговата легендарна теза „од секого според неговите можности на секого според неговите потреби“, сепак тоа не му дава право на општеството и на луѓето, како негови основни градбени единици, да се стремат кон подоброто и посовршеното. Крај

Дејан Азески dejan.azeski@kapital.mk

Што очекувавме, а што постигнавме со анализата на Маркс?

П

осле повеќе од два ипол месеци работа го затвораме и последното продолжение на фељтонот „Зошто Маркс бил во право“ кој „Капитал“ за прв пат ексклузивно го објави во Македонија. С$ уште не го рушивме капитализмот во Македонија и не ја вративме земјата во мрачната доба од пред 1991 година, како што милуваат да кажат некои наши „душегрижници“ кои толку често се наоѓаа повикани да ни коментираат. Можеби не го направивме тоа зашто не ни беше целта воопшто таква? Идејата ни беше, всушност, да поттикниме размислување и да отвориме дебата за оние попаметните и постурчните од нас да се мобилизираат и да го поведат населението и бизнисмените надвор од општото сивило кое ни се пренесе од светската економска криза. Сакавме и создадовме виртуелна реалност која ќе ги поттикне претприемачите да размислуваат како да се мотивира работникот за ним да им носи поголема добивка, а тие да му даваат поголем дел од колачот наречен профит за тој истиот утре да може да купува што повеќе од производите кои капиталистот или со македонски речник газдата ги произведува. Ако навистина успеавме барем кај послободоумните наши читатели од кои според категоризациите на Маркс се капиталисти да внесеме малку повеќе визионерски дух и претпримачки сенс, тогаш во целост сме ја постигнале нашата цел. Зашто, сепак, Маркс за едно нешто сигурно бил во право Капиталот секогаш и секаде е еднаков на минат труд. Последниот дел од фељтонот насловен „Хумани и нехумани општетсва“ е исклучително посветен на погледите на Карл Маркс на светот и затоа ќе биде ослободен од секакви други коментари и експертски мислења кои наголемо ги користевме во претходните 10 продолженија. Нека последниот дел од фељтонот за Маркс биде најава за уште многу други табутеми кои „Капитал“ планира да продолжи да ги отвора во наредниот период.

Капитал број 685 13.12.2012

www.kapital.mk

102 технологии и бизнис

ERICSSON-LG

KOMUNIKACISKI RE[ iPECS

E

ricsson-LG Enterprise Communications Solutions е глобален лидер во креирањето иновативни технологии и бизнис комуникациски решенија. Со искуство од повеќе од 40 години, EricssonLG ги препознава и ги разбира барањата и проблемите на клиентите, нудејќи им соодветно решение кое ќе им овозможи зголемување на приходот, намалување на трошоците, зголемување на квалитетот на услугите кон своите клиенти и целокупната продуктивност. Како доверлив бизнис-партнер, Ericsson-LG нуди решенија од своето портфолио, коешто вклучува мобилни и фиксни мрежни инфраструктури, гласовни и податочни решенија прилагодливи на мали и на големи компании, притоа фокусирајќи се на следните суштински вредности при испорачувањето на истите.

XXКонвергенција: Ericsson-LG ги пресретнува потребите на клиентите за конвергентни услуги, вклучувајќи комплет од апликации, податочно вмрежување и алатки за менаџирање.

XXКомпатибилност: Ericsson-LG ја оправдува инвестицијата преку напреднување на карактеристиките на работната околина и лесната миграција до конвергиран IP свет.

XXЕфикасност: Ericsson-LG нуди целокупни решенија, вклучувајќи платформи за управување со унифицирани комуникации, мобилност и безбедност, дизајнирани да ја унапредат ефикасноста.

XXГаранција во иднина: Инвестирањето во истражување и развој се фокусира на постојано технолошко лидерство во IP комуникациите. Иновативната технологија овозможува лесна експанзија како што се менува и бизнисот на клиентот.

Ericsson-LG ја осигурува конкурентноста на клиентите испорачувајќи непосредни комуникациски решенија кои ќе ги задоволат потребите на бизнисот. Вредноста на кое било решение за една компанија мора да биде врзана за квантитативни резултати поврзани со истата. Со растот на компанијата така работната сила станува мобилна, а овие резултати стануваат очигледни и зависат од леснотијата на комуникацијата. За бизнисот да се претстави и да остане конкурентен, на компанијата и требаат алатки кои ќе функционираат и ќе овозможат донесување брзи, добро информирани, критички одлуки, кои ќе придонесат за побрзи и поефикасни перформанси на организацијата. За да се задоволат потребите на компанијата, Ericsson-LG ги нуди iPECS, конвергентни IP комуникациски решенија кои обезбедуваат комплетна постава за унифицирани комуникации, вклучувајќи податоци и апликации за мали и за големи претпријатија. Суштината на решенијата iPECS е во iPECS серверите за повикување и во премините (анг. Gateways), кои имаат сигурен хардвер и софтвер, целосно распределенa IP архитектура и сет карактеристики лесни за употреба.

При инсталирањето на iPECS клиентот може да избере сервер за повик од пет различни типови, во зависност од големината на бизнисот. Достапни се од 50, 100, 300, 600 и до 1.200 станици. Навремената веббазирана администрација им нуди на клиентите едноставно и лесно одржување, без да бара целосно посветен систем-администратор. Ова решение за бизнис телефонски систем обезбедува мобилност на бизнисите и можност да бидат поврзани со мали канцеларии, домашни канцеларии и филијали.

LIP-8000E серии IP Терминали

iPECS вклучува широк спектар на кориснички десктоп-терминали. Серијата LIP-8000E вклучува шест модели на телефони и четири видови DSS конзоли кои обезбедуваат решение прилагодено на потребите на секој корисник. Од LIP-8002E/8002AE влезното телефонско ниво до извршнoто LIP-8040E, LIP8000E терминалите се едноставни за користење и богати со функционалности.

Унифицирани комуникации за секаков бизнис

iPECS UCS (Unified Communication Solution) е моќна мултимедијална комуникациска алатка, која работи со таканаречен iPECS Call Server. iPECS UCS серверот едноставно ги интегрира сите начини на комуникација во еден графички кориснички интерфејс. Поддржувајќи до 2.000 најави истовремено и 6.000 регистрации на серверот, iPECS UCS ги проширува и ги подобрува комуникациските услуги на iPECS за драматично подобрување на бизнис-продуктивноста и одговорот кон клиентот. Како додаток на богатите говорни услуги достапни од LIK iPECS, на UCS корисниците им е овозможен пристап до широк спектар на видео, текстуални и графички услуги за соработка и за известување.

www.kapital.mk

Капитал број 685 13.12.2012

технологии и бизнис

103

[ENIJA ZA KOMPANII IPCR, Интегрирано IP решение за снимање повици

iPECS IP Call Recording (IPCR) е решение за снимање и за следење повик, интегрирано со iPECS Call серверите, оптимизирано за мали и за средни бизниси и контакт-центри. IPCR е дизајниран како едноставно и ефикасно решение, кое обезбедува моќни функции со додадена вредност. iPECS IPCR може да ги пресретне потребите на снимање долг повик и управување со квалитетот. Бидејќи спроведувањето IT функционалност во рамките на ограничен буџет може да биде проблем за помали бизниси, IPCR нуди комплетен ефективен систем на еден стандарден сервер. Вкупните трошоци би биле ниски, со оглед на тоа што поставувањето е брзо и лесно, а одржувањето, без разлика дали е локално или од далечина, ги поддржува сите типови терминали регистрирани со iPECS LIK.

Подобрување на угостителските услуги и на продуктивноста на вработените преку комуникациски решенија со iPECS

iPECS-LIK нуди IP базирани решенија за комуникациски потреби на хотели, мотели, старечки домови, одморалишта и на слични бизниси од туристичката индустрија. Ваквите бизниси може да го подобрат искуството на своите гости, да ја зголемат продуктивноста на вработените, да ги намалат трошоците и да добијат нови извори на приходи преку интегрирање на решенијата iPECS за унифицирани комуникации, контакт-центри, статистички известувања за повици, мобилност и многу повеќе.

iPECS комплет за контакт-центар

Ericsson LG нуди апликации за контакт-центар за сопствена намена за секој бизнис кој има интегрирано iPECS Call сервери. Комплетот iPECS за контакт-центар се состои од ACD, CTI и известувачки модули, како дел од основниот пакет и други опционални функции како модули со додадена вредност. Со комплетот iPECS за контакт-центар корисниците може да уживаат во сите карактеристики на производната линија iPECS со контакт-центарот на организацијата.

ACT-50, IP аудиоконференциски терминал iPECS Audio Conference Terminal (ACT) е напреден IP конференциски телефон, кој овозможува одлични аудиоперформанси со повеќе интерфејси. Поврзувањето со iPECS-LIK преку LAN и AСТ-50 е подготвено да донесе напредно ниво на аудиотехнологија и висока веродостојност на звукот во моментот на одржување на конференцијата.

Едноставна платформа, с$-во-едно

XXУправување преку телефон, e-mail, факс, СМС, интернетповик назад, веб-разговор, социјално вмрежување; XXРазлични правила за секој медиум или канал; XXВиртуелен сервер за поддршка на мултифункционални сервери.

Едноставно и лесно за употреба

XXCFD (Call Flow Design) за поставување на бизнис-процесите обезбедува предефиниран најдобар Call Flow примерок, едноставна алатка која функционира со влечење и пуштање (анг. drag & drop) и вршење навремени промени, без потреба дополнително да се учат комплексни скрипти; XXЛесно менаџирање проекти за клиенти и партнери, со можност компанијата да развие свои шаблони и да ја намали можноста за грешка; XXКонтрола за повик со влечење и пуштање (анг. drag & drop); XXФлексибилна и интуитивна контролна табла и извештаи.

За Логин Системи

Мисијата на Логин Системи е да биде витален линк помеѓу производителите и реселерите, овозможувајки им широк избор на крајните корисници. Компанијата создава вредност преку понуда на одлична селекција од производи и услуги со супериорен и константен квалитет, олеснително купување, навремена испорака и поддршка, и сето тоа по конкурентни цени. Логин Системи е водечкиот регионален дистрибутер на ИКТ производи, основан во 1991. Покрај двајца поединци, ко-сопственик на компанијата е и американскиот инвестициски фонд SEAF. Повеќе информации за Логин Системи може да се најдат на адресата www.ls.mk

капитал број 685 13.12.2012

www.kapital.mk

104 на руЧек со...

Филип Ивановски

Firmata ja pr ne opremata i

ДИректор на Пакомак

Благодарение на неговата посветеност на работата, континуираната едукација, дополнителните вештини кои ги стекнал, а можеби најмногу на неговото модерно и фер размислување за третирањето на вработените, Ивановски зад себе веќе има импозантна кариера, на која би му позавиделе многу македонски директори пишува:

Петре Димитров

petre.dimitrov@kapital.mk

фотографија:

Ивана кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

В

ели дека имал прекрасно детство исполнето со возбудливи детски игри, читање книги и стрипови, свирење хармоника... „Би сакал и моите деца да имаат детство

како моето. Со играње џамлии, правење бункери и песочни бомби. Многу ми е криво што денешните деца не ги играат игрите кои ние како деца ги сакавме. Денес нема криенки и „борби“ меѓу маалата, сите деца се пред компјутер...“, раскажува Ивановски. Сестран уште од мал, па дел од своето слободно време го користел и за тренирање пливање, учење англиски јазик, а најмногу на читање книги. „Лектирите ги читав две години пред да ни дојдат во наставната програма. Сакав многу и стрипови, како ’Загор‘, ’Мистер Но‘.“ Растел во фамилија на инжeнери. Мајка

н а ш ето м ен И ки од со Ивановс и на ен м то то бога еска се а т о ан рестор е зараб атели лј та одлучивм ња ти ф ќо , о“ „ала Бо-б њ. га вр и и чк и кв од ти му работела како технолошки, а татко му како градежен инжeнер. „Па така во составите што ќе бидам кога ќе пораснам пишував дека ќе бидам инженер.“ Средното образование го завршил во скопската гимназија „Раде Јовчевски Корчагин“. Во тоа време покажувал голем интерес за хемијата, физиката и биологијата. Сепак, на крајот за продолжување на образованието се одлучил за Машинскиот факултет. По дипломирањето извесно време волонтира во фирма за блиндирани врати, а во 1997 година се вработува во техничкиот сектор на Пивара Скопје.

www.kapital.mk

капитал број 685 13.12.2012

на руЧек со... 105

ravat lu|eto, i objektite „Се решив да волонтирам за да не седам дома. Секогаш сакав да работам нешто.“ Во Пивара Скопје останува пет години. „Moшне динамично и честопати напорно беше тоа искуство, но многу корисно. Ги учев првите работни навики, дисциплината на работа, на лице место ги запознавав новите технологии.“ По искуството со Пивара Скопје во 2002 година преминува во Словин Југококта, а две години подоцна станува дел од тимот кој го развива новиот бренд на македонскиот пазар, водата „горска“, зад кој стои компанијата Кодинг. „Беше прекрасно искуството да почнеш да работиш на нешто од самиот почеток. Се сеќавам кога се вработив с$ уште немаше пат до фабриката, па се прашував, каде всушност ќе работам јас. Со Кодинг веќе имав соработувано, бидејќи им бев технички консултант за водата „горска“, па не се мислев многу кога ја добив поканата да бидам управител. Проблем во тоа време беше што ретко кој пиеше негазирана вода,

Лектирите ги читав

две години пред да

ни дојдат во настав

ната програма.

капитал број 685 13.12.2012

106 на руЧек со...

работниците треба да знаат што е ред, но управувањето со нив не треба да биде автократско.

суетата, помалку или по веќе, е присутна кај секого. Мораш да на учи ш сопствената и да се справ да ја балансираш иш со онаа на другите.

Треба да бидеш внимателен да не го загубиш семејството поради работата и обратно. Човек треба да научи тоа да го балансира.

www.kapital.mk

а водата „горска“ никој не ја знаеше, па бидејќи стануваше збор за нов производ, целиот мој фокус го насочив на продажбата и маркетингот. Посебно беше задоволството од двајца вработени, колку што имаше кога дојдов, за три години да се стигне до 100 вработени со 100% искористеност на капацитетите, што беше резултат пред с$ на изборот на вистинските луѓе и добро искомуницираниот производ. За исто време Горска стана лидер во негазирана вода и влезе во трите најпродавани газирани води во земјава. Околу 80% од тие луѓе што во тоа време се вработија и денес с$ уште се таму. Фирмата ја прават луѓето, не опремата.“ Во периодот на вработувањето во Горска, магистрирал менаџмент на Шефилд, а во моментов подготвува докторска работа од областа маркетинг на тема „Брендирање и продажба“ на Економскиот факултет во Скопје. „Постдипломските и подготовката на докторатот беа прилично корисни за мене. Организацијата на фирма, корпоративно управување, финансиии, брендирање беа теми кои посебно ме интересираа, па благодарение на студиите научив многу нови работи, кои во комбинација со личните искуства, многу ми се најдоа и тогаш, а и денес.“ Во 2007 година добива уште една интересна понуда. Станува професор на Американ колеџ, каде што предава оперативен и продажен менаџмент. Во тој период како консултант за технички услуги работи на неколку проекти, претежно фабрики за вода во Косово и во Албанија. Две години подоцна повторно добива предизвик да биде лидер на еден нов проект, Пакомак, компанија која се занимава со селекција и преработка на отпад од пакување. „Повторно добив можност да работам со компании од индустријата во која поминав единаесет години. Плус, сега стануваше збор за нешто ново, со голема општествена одговорност, активности со акцент на екологијата и повисоки стандарди на

размислување и живеење. И овде почнав со неколку вработени, а по само две години веќе работиме со повеќе од 580 клиенти, од компании до општини.“ На прашањето како секогаш успевал во вистинското време да ја промени работата и да ја најде таа што уште повеќе му одговара, го има следниот одговор: „Треба внимателно да го преиспиташ моментот кога да промениш нешто. Обично можностите се околу нас, но не ги гледаме. Треба да се обидеме да ја видиме големата слика и да ги препознаеме ’знаците‘ на патот.“ Уште поинтересен одговор има на прашањето како во улога на директор во досегашните работни искуства ги наоѓал и задржувал вистинските вработени: „Додека се носат важни одлуки за компанијата, треба да учествуваат сите вработени. Треба сите да се сослушаат. Повеќе луѓе секогаш знаат повеќе, а работниците најдобро го познаваат производниот процес и процесите во компанијата воопшто. Откако демократски ќе се донесе одлуката, повеќе нема отстапување во нејзиното спроведување. Моето искуство покажа дека поголема е веројатноста одлуката да биде успешна доколку и вработените се дел од неа.“ Посветеноста на работата, како што вели, никогаш не дозволил да придонесе да биде запоставено семејството. Без поддршка од фамилијата нема успех. „Треба да бидеш внимателен да не го загубиш семејството и пријателите поради работата и обратно. Човек треба да научи тоа да го балансира и да ја препознава ’црвенaта‘ линија.“ Најрелаксирани моменти Ивановски има во игрите со синот Никола, кој има 12 години, и со ќерката Ена, која има 1 година. Слободното време најмногу сака да го поминува со нив и со сопругата во викендичката во Соње. „Уживам во средувањето на дворот со татко ми. Сакам природа и ја користам секоја можност да ги наполнам батериите во Соње.“