687-688 Kapital Magazin

d-r sr\an keriM

pretsedatel na odborot na direktori na MPM, diplomat i publicist

noviot svet se bazira na ramnote`a na interesi, a ne na mo}

na ru~ek so...

sveto Janevski biznismen

Mal si tolku kolku {to ne prezema{ merki za da bide{ golem

број 687/688 цена 100 ден. | 27 декември, 2012, четврток | година 14

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

interview

Vlado JoVanoVski li~nost na godinata

Bitkata za MakedoniJa da Ja doBieMe dostoinstVeno АНАЛИЗА

како црвенковСки ќе го остави груевСки да владее сам! n бизнисот го чека потешка n

бакСузна 2013?! каков sex имаат македонците? Среќна нова 2013 година!

Капитал број 672 12.09.2012 Na ru~ek so...

D-R SR\AN KERIM

4

pretsedatel na Odborot na direktori na MPM, diplomat i publicist

БРОЈ 687/688 ЦЕНА 100 ДЕН. | 27 ДЕКЕМВРИ, 2012, ЧЕТВРТОК | ГОДИНА 14

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

Sveto Janevski

НАВИГАТОР

Noviot svet se bazira na ramnote`a na interesi, a ne na mo}

biznismen

Mal si tolku kolku {to ne prezema{ merki za da bide{ golem

INTERVIEW

VLADO JOVANOVSKI li~nost na godinata

BITKATA ZA MAKEDONIJA DA JA DOBIEME DOSTOINSTVENO АНАЛИЗА

Како ЦРВЕНКОВСКИ ќе го остави ГРУЕВСКИ да владее сам!  Бизнисот го чека потешка 

БАКСУЗНА 2013?! КАКОВ SEX ИМААТ МАКЕДОНЦИТЕ? Среќна Нова 2013 година!

Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Marks i Engels, br.7, zgrada 1, vlez 1, kat 6, stan br: 31 i 32, p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 aleksandra.nikolova@kapital.mk Pretplata na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplata@kapital.mk Reklama i oglasi: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.mk aleksandra.stojmenova@kapital.mk Specijalni prilozi: Gordana Mihajlovska gordana.mihajlovska@kapital.mk Ovlasten praven zastapnik: Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Ivana Kuzmanovska Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka. РЕГИОНАЛНИ ПАРТНЕРИ НА кАПИТАЛ

сОдРжИНА 06 приказни од лилипутанија

ЉупЧо ЗИКов заминувањето на Црвенковски (2)! и среќна ви нова година! каква-таква!?

10 економија

Бизнисот го чека уште потешка година Баксузна економска 2013?!

18 анализа

Како Црвенковски ќе го остави Груевски да владее сам!

2013-та! Годината во која Бранко ќе се труди на секаков начин да го победи Груевски... освен на избори!

www.kapital.mk

ИздВОјуВАме Тешка нова година

суеверните што стравуваат од баксуз само поради симболиката на бројот 13 во следната година се можеби малцинство, но најголем дел од економистите се песимисти кои очекуваат дури и потешка година за бизнисот од оваа. потешка 2013 година затоа што главните економски индикатори и проценките навестуваат дека кризата ќе продолжи, па дури и посилно - ќе паѓаат домашното производство, извозот, вработеноста во реалниот сектор, инвестициите, финансиската поддршка за фирмите…

XX стр. 10

28 editorial

КатерИна СИнадИновСКа ова ли е Македонија?

30 личност на годината

Владо јовановски, актер Битката за Македонија да ја добиеме достоинствено. на кого би му продавале „новомакедонски“ ајвар по стар рецепт?

38 интерВју

марија ефремова, директор на сектор за работа со физички лица еуростандард банка прва воведува подарок-картички

40 проЦенки

Што го очекува Балканот идната година?

44 интерВју

д-р Срѓан КерИМ, претседател на одборот на директори на МпМ, дипломат и публицист новиот свет се базира на рамнотжа на интереси, а не на моќ

50 сВет

Каков ќе биде светот во 2013?

56 lifestyle

каков секс имаат македонците на муабет конзервативни, на дело перверзни

64 на ручек со...

10 Востанието на Бранко

тоа што лидерот на опозицијата Бранко Црвенковски порача дека се повлекуваат од институциите и дека ќе ги користат сите средства што можат да се замислат во т.н „улична борба“ за симнување, на според него, диктатурата и режимот на никола груевски, всушност покажува само едно – Црвенковски нема да излезе на избори! капитал во анализата за годината што следува, објаснува како тој всушност му остава чист пат на политичкиот ривал и зошто неговото „општонародно востание“ не може да успее... со него на чело!

XX стр.18

СветоЗар ЈаневСКИ, бизнисмен Мал си толку колку што не преземаш мерки за да бидеш голем

68 lifestyle

Macedonian spa awards најубавите спа-центри во Македонија

76 интерВју

саШа Боко, член на уо на Шпаркасе банка Сам на пуст остров! тоа е мојата хедонистичка филозофија за животот

80 lifestyle

по легализацијата на марихуаната во уште две американски држави Македонците остануваат „надувани“ на црно

18

stand by ...prikazni od Liliputanija...

Љупчо Зиков ljupco.zikov@kapital.mk

Б

ранко Црвенковски, драги мои, и малата група околу него во СДСМ, која кажа дека дефинитивно ги напуштаат сите институции и нема веќе да се појавуваат на избори с$ додека Никола Груевски ги организира (внимавајте и сеќавајте се што рекоа сега...!?), деновиве ми изгледаат како „оној славниот лик Ромче” од вицот за бомбардирањата на НАТО на Белград (една случка на белградскиот Бранков мост)... Се сеќавате, во 1999 година на тие бомбардирања белграѓани меѓу два напади на НАТО излегуваа од скривниците на малку воздух и одеа со живи штитови, демек да го бранат мостот, иако мостот и не беше цел на НАТО за уривање. Но, тие го бранеа! И сега случката оди отприлика вака. Излегува еден црномурен лик со хармоника на мостот и возбудливо свири патриотски песни, околу него многу Срби „алфа мажјаци” покажуваат среден прст на НАТО, пеат патриотски четнички песни, свесни дека во базата Авијано во Италија некој воајерски ги следи преку сателитите... Потоа следува анкета на телевизиска

Заминувањето на Црвенковски (2)! И среќна Ви Нова година! Каква–таква!? екипа на РТС и го интервјуира Ромче со хармоника: „Како се осечате на овај мост данас? Први напад је прошо, а ви својим телом и хармоником браните мост? Браво хероју! Браво!!!“. А овој ја прекинува песната, ја издишува хармониката и одговара: „...Ма шта како се осечам, шта како се осечам, бреее... Не осечам се... Ево, да вам кажем шта мислим... Дај бе брате Клинтоне, предај се више једном, погибисмо овде...!!! Хахаха...“. Кажа и си продолжи да си свири нешто од типот: „...Несречник сам од малена...”!? Оттука, да анализираме малку за тоа што се случува во СДСМ по понеделникот, во услови кога „гулабот-вртач“ од претходниот текст, нашиот главен лик, некако и порано очекувањата почна да слетува, фасцинирајќи ја публиката која силно му ракоплеска пред да тресне кај и да е... Сите тие сега се во фаза на самозадоволство!

Каква иднина има СДСМ на краток рок?

Нема иднина оваа партија!? Барем не ваква каква што ја доживуваме деновиве... И она малку достоинствен простор за опозициско делување на СДСМ под ова лидерство и

неговата коалиција од неколку партии се потроши во понеделникот пред Собранието на Македонија! Тоа беше однапред „убиен револт”! Тешки зборови на очај излегоа од устата на Бранко Црвенковски! Неговите пратеници обезглавени, од понеделникот наваму се и тепани (како што тие велат), мкнати, кинати, вреѓани... С$ на с$, „политички се обесчестени”!? Но, во суштина, чии жртви се тие...!? Дали малку подлабоко размислија денес кога главите се избистрени?! Кому му служеа во понеделникот како „топовско месо”!? А тој! Тој во 2011 година одлучи да биде надвор од Парламентот! А да биде лидер!? Апсурдно, перверзно и некоректно! Та, нели требаше и тој да биде со своите 44 пратеници внатре!? Не е фер и партиски е некоректно... Но, проследете го објаснувањето подолу. Затоа, оваа политичка акција, во која Црвенковски го нарече Груевски – Милошевиќ, а понеделникот го прогласи за „македонски 5 октомври” (!?) е само испрдок на нечистата совест на лидерот! Однапред компромитирана акција! Тешките квалификации беа само алиби-точка за

I kako {to veli detskata prikazna, sepak, „Carot e gol”! Se vide vo ponedelnikot! Na krajot od denot, koga gi isprati ~lenovite i simpatizerite da si odat doma so naznaka deka treba da bidat na povik!? A neli be{e „5 oktomvri”!?

Koja demagogija... Kakva manipulacija, jebote bog...!? A samozadovolstvoto i destrukcijata prodol`uvaat. Ako im se sprotivstavite, brkaat ve{terki.

Obvineti ste za „soou~esni{tvo na zlo~inot na Gruevski”!? Ili kako {to }e napi{e eden pameten lik, „tie se obiduvaat da go is~istat kuplerajot vo Lobito so toa {to go isfrlaat pijanistot od barot, a ne kurvite vo nego”!?

Crvenkovski i negovite ~ekaat Gruevski da padne, a tie da bidat neminovni... Eve edna prikazna na ovaa tema: „Pred mnogu godini oficerite na sultanot frlile dvajca kradci vo zatvor i nivnite egzekucii bile vedna{ zaka`ani. Eden od kradcite na sultanot mu pratil poraka deka ako mu dade tri godini, toj }e mo`e da go nau~i negoviot omilen kow da zboruva. 'Kako mo`e{ da go veti{ toa', go pra{al vtoriot kradec, 'Ti ne mo`e{ da nau~i{ kow da zboruva'. 'Nikoga{ ne se znae', odgovoril prviot. 'Za tri godini sultanot mo`e da umre, kowot mo`e da umre, a mo`ebi i kowot }e prozbori!?'“ најавата дека Црвенковски и неговите, кои с$ уште во моментов се СДСМ, се повлекуваат од политичкиот ринг – тотално! Но, погрешно е ова! Блиската иднина ќе покаже... Не е 5 октомври! Лага е! Затоа што Бранко Црвенковски не е и не може да биде Зоран Џинџиќ!? Жално е да се споредуваат овие два лика!? Политички е некоректно кон Џинџиќ. Оттука, демонстрациите во понеделникот ги предводеше Бранко Црвенковски, лице без политички кредибилитет да направи промена!? Таква е перцепцијата на јавноста! Неговиот личен рејтинг во споредба со рејтингот на сопствената партија СДСМ е толку низок што тој практички, нема легитимитет да ја води опозицијата!? Затоа, бројноста на скопските улици беше мала... Членовите и симпатизерите не му веруваат повеќе.

СДСМ нема да го издржи понеделничкиот пораз!

Ќе се послужам малку со поентите од прекрасното дело „Управување со корпоративните животни циклуси” (!?), напишано пред неколку години од рацете и паметта Исак Адизес, еден од најголемите економски научници на денешницата, кој живее во Санта Барбара во Калифорнија. Лик со еврејско потекло од Македонија. Во неколку наврати му беше и политички

советник на Бранко Црвенковски, како и на Киро Глигоров. Овој човек на еден суптилен, но енергично квалитетен начин ги опишува животните циклуси на организациите (притоа, не пишува и не мисли на состојбите во Македонија, секако, туку јас само го толкувам и неговите тези ги аплицирам во губитнички модел што стои пред нас како предмет на разгледување н.з)! Животниот пат на една организација од раѓање до умирање! Земајќи си право да го толкувам неговото пишување, оценувам дека СДСМ ваков каков што денес го гледаме нема повеќе иднина! Тој е на пат од фазата Аристократија кон фазата Градот Салем и Бирократија, а тоа е предворјето на фазата Смрт... Значи, што се случува? Луѓето во оваа партија, доволно богати и ситуирани од дваесетгодишната македонска расипана транзиција, претежно градски ликови кои на овој или на оној начин се здобија со кеш, во процесот на транзицијата (многумина од нив иако протестираат на Буџетот, едвај чекаа да се донесе, оти имаат финансиски побарувања, а и договори, затоа што нивните фирми безобразно работат тендери и со оваа влада на Никола Груевски!!??), во суштина, денес не сакаат конфликти и не сакаат промени. Ваквата состојба Бранко Црвенковски добро ја знае. Не сака да си замине и да даде нов

креативен импулс во партијата преку избор на нов лидер во партијата и кандидат за премиер (а можеше тоа и во понеделникот на улица да го направи!?), затоа што ја губи комотната позиција на лидер! Широк кабинет, кожена гарнитура, секретарка, возач, кеш! Да биде играч на политичката сцена, а без одговорности за тоа – што ќе каже, што ќе вети, дали нешто од ветеното ќе исполни... За најсилните и најтешките теми во македонското општество не презема одговорност... Едноставно ќе се изгуби кога треба, а се враќа за да прави „пометња”!? Таа позиција се вика „неподнослива леснотија на постоењето”!? Оттука, Црвенковски подолго време промените во својата парија ги држи на „критичен минимум”! Демек освежува, менува, демек нешто се случува, а практички, таму ништо не мрда... Во оваа партија одамна нема хемија, има раскарани табори, се бараат жртвени јагниња... Нема потреба од драматични менувања... С$ функционира... а за она што е лошо, секако, друг е виновен... На пример, деновиве на еден „пост“ на Фејсбук еден наш колега од една многу гледана емисија, инаку близок на Црвенковски, пишува: „...Следниот пат, наместо јајца и камења, со себе понесете роднини, комшии, браќа и сестри...”!? Несвесно, овој наш колега ја кажа вистината, не сакајќи да признае

Капитал број 687/688 27.12.2012

8

www.kapital.mk

...приказни од лилипутанија...

дека луѓето пред Собранието ги нема оти немаат елементарна доверба!?

Царот е гол!

И како што вели детската приказна, сепак, „Царот е гол”! Се виде во понеделникот! На крајот од денот кога ги испрати членовите и симпатизерите да си одат дома со назнака дека треба да бидат на повик!? А нели беше „5 октомври”!? Која демагогија... Каква манипулација, јеботе бог...!? А самозадоволството и деструкцијата продолжуваат. Ако им се спротивставите, бркаат вештерки. Обвинети сте за „сооучесништво на злочинот на Груевски”!? Или како што ќе напише еден паметен лик, „тие се обидуваат да го исчистат куплерајот во Лобито со тоа што го исфрлаат пијанистот од барот, а не курвите во него”!? Денес во СДСМ сите знаат што се случува и што искрено треба да сторат! Но, не го прават тоа. Заложници се и тие и македонската демократија, воопшто. Насамо ако седнете со нив ќе ви кажат с$ со неверојатна проникливост. Па, зошто тогаш нема суштински промени!? Оти сите таму чекаат однадвор некој да им ја заврши работата! Или Груевски сам да падне!? Затоа се партија модус вивенди!

'Калико има длабоки економски проблеми. Постојат две решенија за овие проблеми. Едното е рационално. Второто е чудо. Рационалното решение е Свети Тој–и–Тој да се симне од небото и да го спаси Калико'. Пријателот го прекинува и му вели: 'Па ако тоа е рационалното решение, тогаш што би можело да биде чудото?'. Тој продолжи: 'Би било чудно ако народот на Калико го помрдне газот и почне навистина напорно да работи'.” Токму таков е СДСМ денеска. И такви се организациите во фазата на Аристократија! А зоошто ВМРО с$ уште е силна!? Оти се наоѓа во фазата Го-Го! Тоа е фаза на идеи, ентузијазам, големо количество енергија да се постигне успех за општеството со видливи промени, но и личен успех за секој од нив таму. Нашиот пријател од оваа колумна, големиот научник, ја објаснува Го-Го фазата и ја споредува со фазата на Аристократија, која неминовно води во Градот Салем. Да го споредиме овој виц со друг виц што се применува на Го-Го организации (како ВМРО-ДПМНЕ н.з). Човек влегува во продавницата на својот пријател и вели: 'Толку ми е жал, слушнав дека си имал пожар во твојата продавница'.

откази. Почнува ловот на вештерки. Сите се зафатени обидувајќи се да откријат кој ја предизвикал катастрофата. Се вадат сабјите! Како примитивни племиња погодени од долгогодишна суша или глад, кои итаат да ги одоброволат боговите. Да им принесат жртва. На организацијата & е потребна жртва: најубавата мома, најдобриот воин, кремот на општеството. Кого жртвува? А Лидерот? Каде е тој во приказната? Па Лидерот живее во стратегијата „покриј си го газот“ (на покриен газ никој не плука)! Ова однесување доминира кај првиот човек во организацијата! Катастрофата се наѕира!?

Кои ќе бидат жртвите на СДСМ?

Ајде да размислуваме вака: ако е точно дека Македонија ќе банкротира за шест месеци, како што вели еден од потпретседателите на СДСМ, тогаш нели е логично (ако веќе имаме ваков СДСМ каков што го опишав) кај нив да преовладува теснопартискиот интерес и едноставно, да не преземаат никакви чекори за да ја спасуваат Македонија и Груевски во неа!? На пример, да го остават премиерот и неговата влада да „искрварат” и во јуни

Crvenkovski tvrdi deka SDSM ne izleguva na izbori!? Toa bi zna~elo deka sega{nite pratenici i gradona~alnici se otka`uvaat od svoite mandati dobieni od gra|anite! Odedna{ ostanuvaat bez prihodi i priviligeii. Bez realna politi~ka mo}, a so mnogu neizvesnosti za sopstvenata politi~ka idnina.

Tie se prvite `rtvi „prineseni pred boga” za su{ata koja vladee vo SDSM! A za Liderot da si go dobie svoeto bedno alibi - da ostane lider! ]e padnat li na posledniot svoj ispit negovite desetina sorabotnici... Da vidime... Прост збир од интереси! И тоа го прават цело време... Чекаат Груевски да падне, а тие да бидат неминовни... Еве една приказна на оваа тема: „Пред многу години, офицерите на султанот фрлиле двајца крадци во затвор и нивните егзекуции биле веднаш закажани. Еден од крадците на султанот му пратил порака дека ако му даде три години, тој ќе може да го научи неговиот омилен коњ да зборува. 'Како можеш да го ветиш тоа', го прашал вториот крадец, 'Ти не можеш да научиш коњ да зборува'. 'Никогаш не се знае', одговорил првиот. 'За три години султанот може да умре, коњот може да умре, а можеби и коњот ќе прозбори!?'“. Адизес вели дека организациите и корпорациите кои се во фаза на Аристократија играат на картата време. „Владата може да се смени, политиките на владата може да се сменат, конкуренцијата може да банкротира или корисниците можеби ќе го сменат вкусот за производите. Можеби ќе преживеат, па дури и ќе просперираат”... Но, заклучокот е: тие таму не се потпираат на сопствените напори за да преживеат и да одат напред. Сите тие играат на картата дека опкружувањето ќе се смени во нивна полза... Еве уште една мала приказна која ја раскажува големиот ум од нашите краеви. „Висок раководител на банка раскажа виц за земја што е наречена Калико. Овој виц може да се однесува за секоја земја, корпорација или индивидуален човек.

Сопственикот на дуќанот се наведнува и му шепоти, 'Шшшш... Тоа е утре'!? Заклучувам, драги мои, дека разликата меѓу ВМРО-ДПМНЕ (која с$ уште е во Го-Го фаза) е што организациите во оваа фаза ги земаат работите и животите во свои раце. А во СДСМ (која е во аристократска фаза) очекуваат и посакуваат средината да стане поволна, без тие да го мрднат газот.

СДСМ влегува во фазата Градот Салем и оди кон пропаста!?

Кога една организација влегува во Градот Салем ги покажува следните карактеристики. Проблемите кај нив стануваат лични. Наместо да се справуваат со проблемите во организацијата, луѓето се впуштаат во лични конфликти, „бодење ножеви во грб” и меѓусебно дискредитирање (оваа фаза е почната во СДСМ). Паранојата за тоа што се случува ја блокира организацијата. Внатрешните војни за територии ги окупираат сите и никој нема време да се справува со потребите на членовите и симпатизерите, а камоли да се борат за симпатиите на неопределените. Владее менаџерска параноја. Во фазата Градот Салем, каде што лошите резултати се наизбежни и неоспорни, менаџерите почнуваат да се борат еден со друг. Без ракавици. Со голи тупаници. Тие иницираат ритуал на „човечка жртва”. Некој мора да ја преземе вината. Некој мора да биде жртвеното јагне. Летаат глави и

едноставно, да си влетаат во празен простор и да ја освојат власта!? Нели е тоа логично за нив...!? Па, партиската логика и прагма е докажана и сугерира дека ако Бранко Црвенковски навистина е сигурен дека Македонија под Никола Груевски наскоро ќе банкротира, да го остави да банкротира! Но, мислам дека Црвенковски не е баш најсигурен во оваа теза. Оттука, подолго време сугерирам дека „утакмицата од понеделникот е наместена”! Црвенковски е заинтересиран единствено за зачувување на партиската фотелја и ако треба,за тоа ќе жртвува многу луѓе! На пример, објави неизлегување на избори што ќе ги организира Никола Груевски!? Ова би требало да сугерира дека СДСМ ќе се појави на избори кои ќе ги организира некоја друга техничка влада! Ова пак, може да значи дека во догледно време СДСМ нема да се појави на политичката сцена освен на делот за „улични активности”! Тоа пак, би значело дека сегашните пратеници и градоначалници одеднаш остануваат без приходи и привилегии. Без реална политичка моќ, а со многу неизвесности за сопствената политичка иднина. Тие се првите жртви „принесени пред бога” за сушата која владее во СДСМ! А за Лидерот да си го добие своето бедно алиби - да остане лидер. Ќе паднат ли на последниот свој испит неговите десетина соработници... Да видиме. Во меѓувреме, среќна ви Нова година! Каква-таква...

капитал к апитал број 687/688 27.12.2012

10

www.kapital.mk

економија

Бизнисот го чека уште потешка година

Baksuzna ekonomska 7%

дВижење на Бдп

6%

6,1%

5%

4,6%

4,4%

2004

2005

5,0%

5,0

4%

3%

2,8%

2% 1% 0% -1%

2003

2006

2007

2

www.kapital.mk

капитал број 687/688 27.12.2012

s

0%

2008

економија уеверните што стравуваат од баксуз само поради симболиката на бројот 13 во следната година се можеби малцинство, но најголем дел од економистите се песимисти кои очекуваат дури и потешка година за бизнисот од оваа. Потешка 2013 година затоа што главните економски индикатори и проценките навестуваат дека кризата

11

ќе продолжи, па дури и посилно - ќе паѓаат домашното производство, извозот, вработеноста во реалниот сектор, инвестициите, финансиската поддршка за фирмите. Зарем може овие показатели да бидат база за оптимизам во проценките?! Ако 2012 беше година на економска стагнација, 2013 ќе биде уште една иста таква!

Aнализите на „капитал“ покажуваат дека македонската економија идната година ќе стагнира, со стапка на раст околу нулата. Лани кога сите меѓународни институции предвидуваа раст на економијата во 2012 година меѓу 3% и 3,5%, а Владата дури од 4,5%, „ апитал“ во текстот од новогодишниот број со наслов „2012 ќе биде изгубена година: само само оптимистите предвидуваат стагнација“, објави дека економскиот раст ќе биде 0%. последните статистички податоци за годинава покажаа дека нашите прогнози се најточни.

2,9%

2,8%

0% -0,9% 2009

0%

*движењето на Бдп во 2012 и 2013 година е проценка

2010

2011

2012*

2013*

извор: државен завод за статистика

капитал број 687/688 27.12.2012

12

економија

како ќе изгледа македонија во 2013 пораст на бдп

бдп по жител

инфлација

1% 5150$ 3,5% 0%

4900$

% од бдп

приходи во буџетот

2012

3,4%

трошоци од буџетот дефицит на тековна сметка

-5,9%

28,8% 31,3% 28,7%

пораст на извоз

2013

31,3%

пораст на увоз

јавен долг на владата

29,7%

-3,9%

невработеност

30,8%

пораст на вработеност

5,7% 5,3% 30,2% 0,8% -2,2%

-0,4%

31,8%

1.221$ 191$ увоз на нафта милиони

извоз на нафта милиони

ГрадежнИштво Според проценките на Владата, градежништвото идната година ќе порасне 3,5%, а растот најмногу ќе биде движен од капиталните инвестиции на државата.

Земјоделство Земјоделството идната година се очекува да оствари скромен раст од само 2,1%, во исто време кога Владата планира да исплати рекордни 135 милиони евра.

пишува:

александар јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

Спасијка јованова

spasijka.jovanova@kapital.mk

фотографија:

С

фотоархива на капитал

уеверните што стравуваат од баксуз само поради симболиката на бројот 13 во следната година се можеби малцинство, но најголем дел од економистите се песимисти кои очекуваат дури и потешка година за бизнисот од оваа. Потешка 2013 година затоа што главните економски индикатори и проценките навестуваат дека кризата ќе продолжи, па дури и посилно - ќе паѓаат домашното производство, извозот, вработеноста во реалниот

ИндустрИја Индустриското производство во 2013 година според Владата ќе оствари благ пораст од 2,3%, меѓутоа порастот е сосема неизвесен поради песимистичките очекувања на бизнисот.

сектор, инвестициите, финансиската поддршка за фирмите. Зарем може овие показатели да бидат база за оптимизам во проценките?! Ако 2012 беше година на економска стагнација, 2013 година ќе биде иста таква! Меѓународните финансиски институции засега се претпазливи во своите проценки за економскиот раст догодина имајќи предвид дека кризата во еврозоната е тотално непредвидлива. Светската банка во својот најнов извештај за земјите од Западен Балкан објави дека македонската економија идната година ќе порасне само 1%, а не 2% како што се очекуваше претходно. Ова е всушност најпесимистичка прогноза досега за перспективите на домашната економија во 2013 година. Економистите на Светска банка ја ревидираа проекцијата поради зголемените ризици за намалување на извозот поради продлабочувањето на кризата во Европа, како и одлагањето на некои од најавените странски инвестиции. „Најновите движења во економијата во Европа укажуваа дека мораме

ИнвестИцИИ Бруто инвестициите догодина според проценките на Владата ќе се зголемат за 6%. Зголемувањето најмногу се темели на планираните капитални инвестиции на државата.

да ги ревидираме проекциите кон понегативни за речиси сите земји од Западен Балкан“, изјави Биргит Хансел од Светската банка. Според Меѓународниот монетарен фонд (ММФ), интензивирањето на кризата во еврозоната е главниот ризик за нашата економија и идната година, поради што може да има силни притисоци врз тековната сметка, надворешното финансирање и врз ликвидноста на банките. „За 2013 година се очекува раст од 2%, што се должи на очекуваниот прилив на странски директни инвестиции и јавните инфраструктурни проекти. Главниот ризик останува интензивирање на кризата во еврозоната, која може да доведе до притисоци врз тековната сметка, надворешното финансирање и ликвидноста на банките. Власта е свесна за овие ризици. За да ја зачува финансиската стабилност, Владата го зајакна мониторингот и напорите, меѓутоа обврската на Народната банка да преземе потребни дејствија во случај на финансиски стрес с$ уште е во тек. За да се ублажат ризиците за надворешното

www.kapital.mk

капитал број 687/688 27.12.2012

економија александар Панов

генерален директор на Макстил

Нема никакви сигнали дека нешто се подобрува за да може да размислувам оптимистички. За жал, мислам дека 2013 година може да биде дури и потешка година за бизнисот од оваа. Кризата во Европа не завршува, мерките што се преземаат очигледно не даваат резултати. Тоа се лоши вести за македонската економија и засега може да потврдам дека особено критична ќе биде првата половина од годината. Нарачките од странство се целосно неизвесни и поради тоа навистина нe очекуваме никакво подобрување во работењето. Ние и понатаму остануваме посветени на рационализација на трошоците и искористување на целиот капацитет да создадеме што поквалитетен производ што ќе ги освои пазарите. Тоа е значаен придонес од една компанија, меѓутоа во вакви услови, нема да има големо влијание врз целата економија.

николајчо николов

заменик-генерален директор на Бучим

Иако 2012 година беше најавена како кризна, Бучим ќе ја заврши успешно. После една ваква успешна година, Бучим ќе влезе во 2013 година со план таа да биде уште поуспешна. финансирање на државата, комерцијалниот заем поддржан со гаранција од Светската банка се очекува на почетокот на годината“, оценува претставникот на ММФ во Македонија, Александар Тиман. Слично размислува и гувернерот на Народната банка, Димитар Богов, кој објави дека порастот на економијата догодина ќе изнесува 2,6%. Меѓутоа, Богов истакна дека прогнозите за економијата во еврозоната сега се уште попесимистички во споредба со претходниот месец, состојбата се влошува, а тоа значи дека и правецот во којшто ќе се движи македонската еконoмија во 2013 година е неизвесен. „Побарувачката од странство ќе биде многу неизвесна. Ако нарачките од странство продолжат да се намалуваат, оваа проекција ќе мора да ја ревидираме. Растот догодина сепак ќе се темели на капиталните инвестиции на државата и странските директни инвестиции“, истакна гувернерот Богов. Тој потврди дека состојбата во финансискиот сектор е стабилна, нема системски ризици. Се очекува умерен пораст на финансиската индустрија, меѓутоа, падот на Македонската берза ќе

Веќе е изготвен план според кој треба да се преработат рекордни 4,5 милиони тони бакарна руда, што е за околу 10% повеќе од досегашното производство, а како резултат на извршени реконструкции во погонот за флотација. Во 2013 година, се продолжува со редовните инвестициски вложувања во опрема, кои ќе изнесуваат над седум милиони евра, при што по подолг период ќе се набави нов багер, нов булдожер и нова дупчалка, а предвидени се и редовни инвестициски ремонти. Општо земено, Бучим влегува во 2013 година со големи амбиции и очекуваме тие да бидат реални.

константинос даскалакис

генерален директор на Фени индустри

Оптимизмот не смее да н$ напушти. Сега сме на прагот на уште една нова година и мора да пристапиме со доза на оптимизам дека новата 2013 година ќе биде подобра од претходната. Нашите очекувања се дека економскиот пад што ја одбележа 2012 година ќе биде конечно надминат во Европа, што ќе доведе до економска стабилизација и подобрување на целокупната бизнис-клима, а врз таа основа и производството ќе се соземе и ќе тргне во нагорна линија. Се разбира, ние мора да продолжиме со напорите за кратење на трошоците и со конкретни таргет-инвестиции, со цел да ја зголемиме својата конкурентност што е можно повеќе. Во таа насока, групацијата во која припаѓаме во изминатава година продолжи. „Главните ризици доаѓаат од понатамошно забавување на економијата, ако продолжи рецесијата во Европа. Конзервативното работење на финансискиот сектор во земјава ги елиминираше можните ризици за нарушување на стабилноста“, истакна Богов. Народната банка донесе неколку мерки во насока на поттикнување на кредитирањето, меѓутоа, според последните проценки банките догодина нема да даваат повеќе кредити отколку годинава. Тоа е всушност еден од ограничувачките фактори за развојот на бизнис-секторот и неговиот придонес во економскиот раст. Светска банка предупреди дека контракцијата на економијата повторно ќе ги намали буџетските приходи догодина. Бидејќи очекува поскормен раст за разлика од Владата, според пресметките на оваа меѓународна институција, буџетскиот дефицит во 2013 година ќе достигне 3,7% од БДП. Економистите на Светска банка & сугерираа на Владата во време на криза парите од Буџетот, пред с$, да ги троши за инвестиции во капитални објекти што

13

реализираше голема инвестиција во странство, односно инвестираше во нов рудник во Латинска Америка, кој ќе биде нов и многу потребен ресурс за производството на Фени, така што веќе во 2013 година ги очекуваме бенефитите од оваа инвестиција. Од друга страна, во смисла на кратење на трошоците и постигнување на потребната конкурентност, за нас е исклучително важно нашите енергетски трошоци да се намалат колку што е можно повеќе и во таа насока очекуваме и релевантните државни институции да ги преземат сите можни мерки за амортизација на цените на горивата и на електричната енергија. Целта, односно планот на Фени индустри за 2013 година е едноставен. Имено, 2012 година ќе ја завршиме со рекордно производство од речиси 20.000 тони, а веќе за 2013 година целта ни е да поставиме нов производен рекорд, се разбира сево ова доколку нема некои посериозни потреси на глобалните пазари.

Џатин такрар

генерален директор на Џонсон Мети

Тешко е да се прават прогнози и предвидувања, но што се однесува до дејноста во којашто сме ние, таа расте и поради тоа се шириме. Одредени компании во зоната (Бунарџик н.з.) го проширија својот капацитет и го удвојуваат производството. Иако постои голема несигурност, ние ги прошируваме нашите производствени капацитети.Така ќе биде и следната година. генерираат побрз развој. „Наша препорака до Владата е во вакви нестабилни услови, јавните пари повеќе да ги инвестира во капитални инвестиции коишто ќе & помогнат на земјата да оствари побрз развој. Кризата секако ќе ги погоди најмногу социјално ранливите граѓани и затоа сметаме дека е нормално да се зголеми и заштитата од Владата за овие луѓе“, истакна Хансел. Значи, јасно е дека следната ќе биде уште една изгубена година за развојот на економијата. Сега сите очи се свртени кон извозниците, градежниците и кон капиталните инвестиции финансирани од државата. На извозниците им оди многу тешко поради намалената побарувачка однадвор и растот на цените на енергенсите. Тука државата нема намера да им помогне. На градежниците им е уште потешко ако работат, а не добијат пари. За нив остана само бизнисот на домашниот пазар, финансиран од државата, и секое доцнење во плаќањата, како што беше случај годинава, ќе ги уништи. „Без позитивни сигнали за пораст на странската и на домашната потрошувачка, значително поистоштени

Капитал број 687/688 27.12.2012

14

www.kapital.mk

економија Даниел Сас

главен извршен директор на Македонски Телеком

Една од работите кои треба да се подобрат е ликвидноста. Постојат доволно пари во циркулација кои ќе овозможат компаниите да работат, што е посебно важно за помалите компании. Верувам дека ќе дојде до подобрување, бидејќи гледаме некои позитивни сигнали од Владата и од банкарскиот сектор. Освен ликвидноста, треба да ја спомнеме иновацијата, односно колку иновации ќе видиме генерално во стопанството и колку напори ќе се вложат во таа насока. Постојат изгледи Македонија, и покрај тешката глобална позиција, да биде на позитивната страна на овие трендови, но не може да се очекува голем развој.

Игор Илиевски

генерален директор на Тиквеш

Пред нас е уште една година во која останува предизвикот од намалената потрошувачка која со оглед на моменталните пазарни услови не се очекува битно да се промени во

2013 година. Бидејќи одржливиот раст на бизнисот се базира најмногу на раст и одржливост на потрошувачката, предвидувањата за следната година генерално не се поволни. Ако ги следите прогнозите, се очекува да почне и закрепнувањето од кризата во еврозоната што следствено ќе има позитивни ефекти за Македонија, но тоа секако ќе се случува со бавно темпо па вистинското позитивно влијание кај нас ќе следи по неколку години. Една компанија како што е Тиквеш, има капацитет да ги адаптира своите планови на реалните состојби на пазарите. Ние сме во ситуација каде што повеќе од половина од нашата продажба се реализира на извозни пазари и она што е позитивно е дека бројот на извозни пазари се зголемува и планирањето може да го правиме со диверзифициран извор на приходи во 2013 година, од традиционалните извозни пазари во регионот, преку новите пазари на кои се проширивме и сме во почетни фази на развој на пазарното присуство, с$ до домашниот пазар карактеризиран со бавна растечка побарувачка.

Зоран Балевски директор на Мега Солар

Нашите проценки се дека наредната година ќе помине во знакот на почетно заздравување на економијата и тоа ќе започне кон крајот на идната година.

Критични точки за македонската економија

1.

2.

БДП – ќе продолжи ли рецесијата, предизвикана од падот на индустриското производство, извозот и инвестициите?

Финансиски сектор – банките ќе ја задржат стабилноста, но компаниите нема да излезат од неликвидноста. Кредитниот раст ќе остане слаб, пристапот до финансии тежок, а лошите кредити ќе растат. Тоа ќе го дотепа стопанството, а ќе ги направи ранливи и банките, така што стабилноста на која укажува гувернерот на Народната банка нема да биде комплетна или не барем во целиот финансиски сектор. Прашањето е до кога банките ќе ја одржуваат стабилноста во услови кога компаниите се дават поради неможноста да обезбедат и обртни средства, а за инвестиции не станува ни збор.

3.

Јавен сектор – експлозија на бројот на вработени во јавната администрација, за што сведочи и Буџетот за 2013 година, кој предвидува повеќе пари за плати поради нови вработувања. Тоа е еден од клучните критични зони кои ја јадат македонската економија затоа што само за плати се одвојуваат минимум една милијарда евра, што е околу 13% од македонскиот бруто-домашен производ. Тоа ја прави македонската јавна администрација најскапа во Европа. Македонија не може да го издржи тоа и затоа во Буџетот не остануваат пари за ништо друго освен за да се потхрани масовниот, скап и неефикасен јавен апарат.

отколку на почетокот на 2012 година, ќе ја почнеме новата 2013 која ќе биде една од најтешките години досега. Директно или индиректно ќе бидат погодени сите сектори, особено извозно ориентираните што се потврдува и од тековните движења годинава. Намалување на извозот има речиси кај сите сектори. Предизвиците и борбата за опстојување ќе продолжат“, оцени првиот човек

на Стопанската комора на Македонија, Бранко Азески. Тој вели дека тешко ќе биде да се задржи нивото на економските активности од годинава доколку не се преземат системски активности за поддршка на производните и извозно ориентирани дејности. „Имајќи ја предвид загрижувачката неликвидност и внатрешната

Главните предизвици на компаниите ќе бидат задржување на постојните пазари, деловни партнери и врз основа на тоа и на обемот на производство и продажба. Компаниите од Македонија извозот главно го реализираат во земјите од Европската унија, која сега и официјално е во рецесија. Ако ги земеме за точни предвидувањата на европски економски експерти дека во наредната година ќе дојде до заздравување на европската економија, тогаш би било за очекување тоа да има соодветно влијание и на македонската економија. Сепак, сметам дека тоа нема да оди со таква динамика како што би посакувале сите.

Никола Деребанов

Генерален директор на Перминдекс

Предвидувањата за 2013 од страна на специјалистите во оваа проблематика се загрижувачки и најчесто влеваат своевиден страв во бизнис секторот. Но, ние веруваме дека со напорна работа, брза реакција и добар стратегиски план, проектираните активности и замисли можат да се реализираат со крајна позитивна цел. Покажавме дека во услови на криза преку иновативни начини може да се направи вистинска промена, посебно кога имате квалитетен производ што полека но сигурно го освојува пазарот. Следната година во задолженост на македонското стопанство, неопходно е во соработка со Владата и со Народната банка да се разгледаат можностите за наоѓање соодветни решенија на тој план, да се формира гарантен фонд за обезбедување дополнителни гаранции кои на производните претпријатија ќе им овозможат полесен пристап до кредити од комерцијалните банки, да се поттикнат стопанските активности преку целосна реализација на капиталните инвестиции, при што јавните набавки ќе бидат целосно ставени во функција на активирање на домашните компании“, истакна Азески. Зборовите на претседателот на Стопанската комора се всушност заеднички именител на сите изјави на македонските бизнисмени. Иако знаат дека ќе работат во исклучително тешки услови, не се предаваат. Јасно им е дека нема многу причина за оптимизам, но енергијата с$ уште ги држи и со големи предизвици и проблеми, но истовремено и со голема храброст влегуваат во новата година. „Капитал“ ги пренесува ставовите и размислувањата на повеќе генерални директори и сопственици на компании, кои искрено признаваат дека им било повеќе од тешко годинава, но и дека не очекуваат да им биде полесно следната. Но, веројатно поучени од поминатото, сега имаат антикризен

Капитал број 687/688 27.12.2012

16

економија

план се пласмани во Хрватска, Кина и Словачка така што голема енергија ќе биде насочена кон реализација на овие цели. Во однос на маркетиншките активности продолжуваме со веќе стандардната политика на градење на брендот. Но, во целокупното планирање на годината, ќе го земеме предвид поригорозното кратење на непродуктивните трошоци.

Сашо Самарџиоски

генерален директор на Прилепска пиварница

2013 година ќе биде година на предизвици. Проценките на експертите се дека идната ќе биде економски потешка година од оваа, бидејќи ќе се чувствуваат ефектите од економската криза што ја зафати цела Европа. Македонија е земја што зависи од овие движења и поради тоа треба да се подготвиме за тешка година, а да се надеваме на подобра година од нашите очекувања. Падот на куповната моќ на населението, зголемувањето на цените на прехранбените продукти само ја зголемуваат потреба од посериозно справување со предизвиците од кризата. Тука е проблемот со енергетското снабдување пред с$ на производствените капацитети, од каде што, пак, зависи формирањето на цената. Така кругот се затвора, а можностите треба да се бараат бизнис-план за 2013 година, од кој не се откажуваат, без оглед колку прогнозите се црни. На сите им е јасно дека нема да се случи спектакуларно подобрување на состојбите на пазарот, каде што нарачките од странство се под знак прашање, а домашниот пазар не може да надомести ниту мал дел од извозот. Но, она што најмногу ги плаши е како ќе се справуваат со ликвидноста и дали ќе можат да го одржат бизнисот во живот. Пари нема и затоа главниот предизвик за менаџерите и идната година ќе биде да ја одржат ликвидноста, а притоа да не очекуваат поддршка од банките и да не се надеваат премногу на парите од државата.

во иновациите кои треба да бидат присутни постојано за да се пребродат полесно овие предизвици. Имаме план за развој што ги предвидува овие состојби и знаеме како да се справиме со предизвиците. Нема да биде лесно, но с$ е возможно ако ја имате вистинската формула за успех.

Глигор Цветанов

генерален директор на Макпрогрес

Факт е дека влијанието на европската економска криза врз македонската економија не може да се исклучи, но јас очекувам македонскиот БДП во 2013 година сепак да оствари раст, бидејќи има потенцијали и треба да се работи на тоа. Една од индустриите која може да придонесе за тој раст е прехранбената, која во последните пет години веќе покажува значителни стапки на раст. Но, за да се зголемува нејзиниот придонес во домашната економија потребни се инвестиции во модернизација на погоните, маркетинг и во промоција. Во последните години работиме во кризно економско опкружување, но во голем дел тоа не се рефлектира на нашето работење. Постојано сме во фази на инвестиции и со тоа го обезбедуваме растот и во

кризни услови. За наредната година планираме инвестициски циклус од три милиони евра и со тоа се надеваме на дополнителен раст на нашата компанија.

Сашо Наумовски

генерален директор на Витаминка

Според експертите кои се занимаваат со оваа тематика, 2013 година ќе биде тешка година за бизнис-секторот, па дури и потешка од претходната. Но, нашата политика на делување и планирање на стратегиите и оперативните активности е секогаш оптимистички насочена. Доколку се потсетиме на предвидувањата за 2012 година, додека с$ уште бевме во 2011, ќе забележиме дека не се разликуваат многу од она што се говори денес за 2013 година. Па, така, ако ја земеме работата на нашата компанија во оваа година како пример за наредната, можеме да кажеме дека ќе бележиме раст и успех. Не е првпат да се соочиме со година полна со предизвици пред нас, па така овој вид планирање во исклучителни ситуации ни е веќе добро познат. Во претстојната година, како и во претходната, ќе се насочиме кон иновативни производи и активности поврзани со нивна промоција, се разбира на сите пазари каде што сме присутни како компанија.

Капитал број 687/688 27.12.2012

www.kapital.mk

18 АнАлизА: КАКо ЦрвенКовсКи ќе го остАви гр

2013-ta! Godinat Branko ]e se tru na^in da Go poB osven na izBori

www.kapital.mk

руевсКи дА влАдее сАм!

Капитал број 687/688 27.12.2012

ta vo koja rudi na sekakov Bedi Gruevski... i!

t

19

оа што лидерот на опозицијата, Бранко Црвенковски, порача дека се повлекуваат од институциите и дека ќе ги користат сите средства што можат да се замислат во т.н. „улична борба“ за симнување, на, според него, диктатурата и режимот на Никола Груевски, всушност покажува само едно – Црвенковски нема да излезе на избори! Тој се правда дека не верува оти оваа власт може да организира фер и демократско гласање, но „Капитал“ во анализата за годината што следува, објаснува како тој, всушност, му остава чист пат на политичкиот ривал и зошто неговото „општонародно востание“ не може да успее... со него на чело!

Капитал број 687/688 27.12.2012

www.kapital.mk

20 Како Црвенковски ќе го остави Груевски да владее сам! пишува

Катерина Синадиновска кaterina.sinadinovska@kapital.mk

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

Л

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

идерот на ДУИ, Али Ахмети, кој во една пригода кажа дека 2013 ќе биде многу интересна политичка година, веројатно ги имал информациите од пред време... Па добро ги знаел сценаријата во кои неговите колеги од македонскиот блок ќе го развијат политичкиот филм и ситуацијата во којашто ќе се најде Македонија.

2013 година с$ уште не е дојдена, а настаните, како што гледате, стануваат и тоа како интересни. „Капитал“ се обиде нештата да ги анализира како целина, сосема вон елементите кои зовираа страсти во изминатите неколку дена, вон китките на приказната кои послужија за истата да добие драмски епитети, вон сите нишани кои беа неопходни за приказната да се развие вака, како што главните актери ја имаа замислено. И притоа, да делува уверливо! Едните да убедат дека се работи за обид за државен пуч, за државен удар и насилно преземање на институциите, а другите да убедат дека навистина тргнале во борба за освојување на власта вонинституционално. Да... веројатно и кај двете страни, членови и симпатизери, а и многумина кои излегоа во понеделникот пред Собранието искрено веруваат во тоа, но анализата на „Капитал“ покажува дека нештата не се баш такви. И дека она што Македонија ќе ја очекува во годината што следува е далеку од вистинска политичка борба на двајца противници. Но, со ред...

Што се случи...? Беше ли прекршен Законот и Уставот?

Најголемата одговорност што падна на товар на власта, во случајов персонализирана во претседателот на Собранието, Трајко

Вељановски, е што меѓу опциите да ја прекине седницата (поради непостоење услови за работа), и да го спроведе бескомпромисното сценарио, го одбра второто. Веројатно воопшто не треба да се поставува прашањето што можеше да & причини поголема штета на државата – евентуалното доценење на Буџетот за 2013 година или присилното исфрлање на пратениците на опозицијата од Собранието, заедно со целата „менаџерија“ што вклучуваше и присилно отстранување на новинарите со цел да се скрие од јавноста тоа што се случи во салата 1. Во одбраната на своите постапки и власта и опозицијата се повикуваат на Уставот, на Законот за Собрание и на Деловникот за работа на Собранието. Уставните аргументи на власта се дека опозицијата го загрозила суверенитетот на државата, кој според членот 2 од темелниот правен акт произлегува од граѓаните и ним им припаѓа, при што тие ја остваруваат оваа власт преку демократски избрани претставници. Тезата е дека опозицијата со обидите да го спречи одржувањето на пленарната седница на која беше донесен Буџетот им го одзела сувереното право на граѓаните да владеат преку своите претставници избрани со гласовите на мнозинството од избирачите. СДСМ, сметаат од власта, со изјавите и постапките на опозицискиот лидер, Бранко Црвенковски, и на други високо рангирани партиски претставници го прекршила и членот 20 од Уставот, според кој дејствувањето на политичките партии не може да биде насочено кон насилно уривање на уставниот поредок. За интервенцијата кога со примена на сила од салата 1 беа отстранети пратениците на опозицијата, власта се повикува и на повеќе членови од Деловникот. Членот 19 вели дека „пратеникот има право и должност да присуствува на седниците на Собранието и да учествува во работата и во одлучувањето“ – што пред почетокот на седницата на која беше донесен Буџетот им беше попречено на дел од пратениците на мнозинството од страна на нивни колеги опозиционери. Потоа членот 71, според кој „на седницата на Собранието претседава претседателот на Собранието“, што повторно беше оневозможувано од страна на опозицијата. Член 236 од Деловникот одредува дека овластените службени лица на органите на државната

управа не можат без одобрение од претседателот на Собранието да преземаат мерки спрема пратениците. Прашањето за Вељановски е ако дел од пратениците на опозицијата очигледно имаа намера да ја попречат работата на Собранието, па тој нареди да ги отстранат, зошто истата мерка беше применета врз пратеничките, на пример, Ленче Николовска или Маринела Тушева, кои во задните редови на салата мирно снимаа (со камерите на мобилните телефони) што се случува, и никому не пречеа?

Легален ли е Буџетот?

Од легален аспект Вељановски има проблем да ја оправда самата процедура за носење на Буџетот. Тој дозволи Собранието да испрати до Владата извештаи од Комисијата за финансирање и буџет и од Законодавно-правната комисија за амандманската расправа, во кои, особено во случајот на Комисијата за финансирање со која претседава пратеникот на СДСМ, Марјанчо Николов, е очигледно прекршена деловничката одредба дека „претседателот на работното тело го потпишува и одговара за веродостојноста на извештајот“ (член 128). Претседателката на Законодавноправната комисија, пратеничката на ВМРО-ДПМНЕ, Благородна Дулиќ, пак, смета дека нема простор за соменвање во легалноста на постапката: „С$ е легално со носењето на Буџетот за 2013 година. Работата на Законодавноправната комисија по амандманите на опозицијата не заврши, но поради вонредните услови ние поднесовме извештај дека нема услови да се продолжи со работа“, изјави Дулиќ за „Капитал“. Прекршување на Деловникот со извештајот од Комисијата за финансирање и буџет, особено се потенцира во аргументацијата на опозицијата, заедно со членот 19 (на кој се повикува и власта, а со кој се гарантира правото на пратеникот да присуствува на седниците на Собранието и да учествува во работата и во одлучувањето) поради тоа што пратениците на опозицијата не им биле дадени (од страна на генералниот секретар на Собранието) картичките со кои се пријавуват за дискусија. Опозицијата, во контекст на присилното отстранување од седницата, се повикува на повеќе членови на Уставот, меѓу кои и

Likot na ovoj politi~ar e mo`ebi najinteresen za analiza vo celata situacija. Georgievski ve~erta pred skandalot vo Sobranieto dade izjava sosema razli~na od koaliciskiot partner, Crvenkovski. Re~e deka edinstvena opcija za izlez od krizata se predvremeni parlamentarni izbori. Od negovata partija velat: „koalicija sme so Branko, ama sami }e odlu~ime dali }e odime na izbori”.

www.kapital.mk

Капитал број 687/688 27.12.2012

21

Aktuelnite gradona~alnici na SDSM, koi se kandidirani i za nov mandat, velat deka }e go sledat liderot Crvenkovski i }e se otka`at od svoite mandati. Nema da izleguvaat na izbori, s$ dodeka ne se obezbedat uslovite koi gi bara partijata. на членот 70 поврзан со присуството (во случајов отстранувањето) на новинарите, според кој, „седниците на Собранието се јавни, а Собранието може да одлучи да работи без присуство на јавноста само со двотретинско мнозинство гласови од вкупниот број пратеници“. Опозициските пратеници особено реагираат на членот 43 (став 4) од Законот за Собрание кој вели: „За одговорноста за нарушувањето на редот во Собранието од страна на пратениците одлучува и донесува мерки претседателот на Собранието по претходна консултација со потпретседателите и координаторите на пратеничките групи“. Прашањето што го адресираат до собранискиот спикер е кога, каде и со кои координатори е донесена одлуката за примена на сила врз нив? Меѓу лицата кои ги отстранија од салата изброиле дури 44 кои не се дел од собраниското обезбедување, а не носеле ниту беџови за идентификација. За многубројните работи што му ги ставаат на товар на Вељановски, но и на другите иноволвирани од истата страна во Парламентот, СДСМ најави дузина кривнични пријави. Ситуацијата очигледно ги стави во неблагодарна ситуација и правните експерти, кои дури и кога зборуваат за чистата правна материја во случајот, даваат различни изјави: „Носењето на Буџетот е спорно и од аспект на легалитет и на легитимитет. Во првиот случај Деловникот не е

испочитуван до крај со тоа што Буџетот се најде на пленарна седница без да помине на соодветните комисии, а во вториот, зашто е донесен откако пратениците на опозицијата насилно беа отстранети од салата. Факт е дека поради големиот број на амандмани комисиската расправа се закануваше дека ќе трае со месеци, но тоа требаше да се реши со лидерска средба. Бидејќи не дојде до ваква средба се применија други средства кои направија легалноста на носењето на Буџетот да падне во сенка. Со оглед на употребената сила има простор за формирање на анкетна комисија за испитување на случајот, како и за друг вид реакции во однос на прекумерната употреба на сила, спречување на вршење на пратеничката функција“, изјави за „Капитал“ професорот по уставно право, Бајрам Положани. За професорката Тања Каракамишева, опозицијата со својот однос го изнудила одговорот на власта: „Се виде дека власта & даде шанса на опозицијата да се изјасни, но се случи една лакрдија со крајна цел да се намали угледот на Собранието. Прифаќањето на 44 амандмани е во ред и во ситуација во која имавме с$ само не демократија се извлече максимумот“, вели Каракамишева. МН: И власта и опозицијата имаа други алтернативи... зошто ги избраа насилните? А дека не е извлечен максимумот јасно е и од привите неколку сценарија

што паѓаат на памет, а кои власта, но и опозицијата можеа да ги искористат за поинаква разврска. Вељановски можеше да ја прекине седницата и да се обиде во наредните пет дена (колку што се на располагање за расправа за Буџетот) преку интензивни преговори во кои би се покажала волја да се реши проблемот, а не да се победи по секоја цена, да се обиде да создаде макар минимални услови за работа. И така, Буџетот го донесоа за триесетина минути кои ако веќе се сакаше да се примени сила можеа да бидат одложувани докрај. И премиерот Никола Груевски имаше други опции, како свикување лидерска средба, за која и ние сме свесни дека можеше да заврши како долевање масло во огнот, но зарем има конструктивност во аргументите со кои премиерот ја одби: „Што да се собереме на лидерска средба да си ги грабаме микрофоните пред нас, нема логика. Станува збор за суетата на еден човек, за неговата политичка кариера. Во залог става два милиони луѓе. Би свикал таква средба да има таква логика, да знам дека нешто сериозно се размислува во тој табор или дека се прават некои сериозни калкулации. Таму има една размисла како да опстане еден човек во политиката. Што да разговарам со него на таа политичка средба?“, изјави Груевски. И опозицијата имаше опции за помалку трагичен крај. Попречувањето на работата на седницата го почна уште пред Вељановски да предложи

Капитал број 687/688 27.12.2012

www.kapital.mk

22 КаКо ЦрвенКовсКи ќе го остави груевсКи да владее сам!

Rufi Osmani, pak... Toj vo celata politi~ka prikazna lebdi... Vo nekakov me|uprostor na nerelevancija.

Albanskiot politi~ki blok ostana sosema nastrana od slu~uvawata, ostavaj}i gi dvete makedonski politi~ki sili vo nivnata me|usebna borba. O~ekuvano, DUI ostana vnatre vo salata i glasa{e „ZA” Buxetot, no interesno e {to iako ne dadoa poddr{ka, pratenicite na DPA isto taka ostanaa vo salata, davaj}i mu alibi na premierot Nikola Gruevski da ka`e deka sepak, vo Sobranieto, koga se glasa{e Buxetot, ima{e opozicija! дополнување на дневниот ред со точката за Буџетот. За нивните цели (ако беа искрено и аргументирано застапувани) ќе беше многу подобро да ги искористат петте дена расправа за на јавноста да & ја претстават својата буџетска визија за Македонија, и дури потоа да го активираат живиот штит.

Скандалот со новинарите останува - Како тоа МВР одлучиле дека немало потреба од новинари!?

И додека власта може да најде законско оправдување зошто пратениците на опозицијата беа сосила извадени надвор од Собранието, ниту една причина и ниту една законска дупка нема за да се оправда насилниот однос кон медиумите и воопшто нивното отстранување. Член 16 од Уставот гарантира слобода на уверувањето, на совеста, мислата и

јавното изразување. „Се гарантира слободата на говорот, јавниот настап, јавното информирање и слободното основање на институции за јавно информирање. Се гарантира слободниот пристап кон информациите, слободата на примање и пренесување на информации. Се гарантира правото на одговор во средствата за јавно информирање. се гарантира правото на исправка и на заштита на изборот на информацијата. Цензурата е забранета“, пропишува нашиот Устав. Спротивно на Уставот новинарите беа избркани од Собранието. Им беше забрането да информираат, а дел од нив беа влечени од собраниските служби. Премиерот и претседателот на државата изразија „жалење“ едниот за, како што рече, „незгодната ситуација“, другиот за „немилиот настан“. Ниту еден од

двајцата не се извини, ниту еден не најави дека ќе се бараат одговорни. Следуваше само став од МВР, кој е скандал сам по себе: „Се консултиравме со Собранието и одлучивме дека по нападот врз Вељановски и прекинот на седницата, немало потреба новинарите да останат во Собранието“... Како тоа полицијата одлучува кога и дали има потреба од новинари во законодавниот дом? Од друга страна, законот навистина пропишува дека има ситуации кога спикерот може да ја затвори седницата за јавноста. Но, за тоа, треба да се донесе писмена одлука од Кабинетот на спикерот, изгласана од 2/3 од пратениците, каква што во понеделникот немаше, што значи дека отстранувањето на новинарите беше вон сите пропишани норми. ЗНМ најави дека во знак на протест ќе ги прекине разговорите

www.kapital.mk

Капитал број 687/688 27.12.2012

23

DPA, za tie {to se se}avaat, ne ja poddr`a nitu inteprelacijata na Vladata. Dogovorot na Crvenkovski i na Ta~i se poka`a u{te edna{ kako nevozmo`en. Bez albanska poddr{ka, ne treba da ste mnogu politi~ki pismen, za da sfatite deka e nevozmo`en i uspeh na sekakva akcija na SDSM. со Владата кои се дел од високиот дијалог што државата го води со ЕУ. Претседателот на ЗНМ, којшто беше дел од извлечените новинари, изјави: „Брутално н$ отстранија. Тие што дадоа наредба на ваков начин да се пресметаат со новинарите пратија многу лоша слика за Македонија и демократијата. Ова е Македонија. Наредбодавачите на овој срамен чин ја официјализираат цензурата и одлучија да кажат што смеат, а што не смеат да следат новинарите.“

Што ќе се случува?

Лидерот на СДСМ, Бранко Црвенковски, на прес-конференцијата ден по „обидот за државен удар“ соопшти две клучни информации. Прва, дека неговата партија отсега, па натаму ќе дејствува вонинституционално, а втора дека нема да учествува на ниедни избори (локални, парламентарни, претседателски) кои ќе бидат организирани од оваа власт: „Преоѓаме на поинаков, соодветен на пригодите и карактерот на овој режим, начин на дејствување. Ќе организираме и поддржуваме секаков облик на граѓански отпор и непослушност“, изјави

тој и најави дека ќе блокираат улици и автопати, ќе организираат митинзи и протести и ќе се обидуваат на секаков можен начин да го симнат Груевски од власт. Освен, преку избори. Оти, како што кажа лидерот Црвенковски не веруваат дека оваа власт може да ги организира фер и демократски (тој повторно се повикува на имплементација на препораките на ОБСЕ и ОДИХР, кои јасно е дека, барем до локалните избори не можат да бидат усвоени). Што значи ова? Ако СДСМ ги бојкотира изборите (први што регуларно следуваат се локалните), тоа не значи дека Груевски нема да ги организира. Што ќе го спречи во тоа? Дури, како што изгледа работава, на тие избори, и да ја нема СДСМ ќе има опозиција. Не гледаме дека Тачи е запнат да не оди на избори, (исто е и со Руфи Османи), а и независните листи во последниот период с$ повеќе стануваат атрактивни. Притоа, многу интересен момент е што главниот партнер на Црвенковски во политичката битка, Љубчо Георгиевски, не го дели неговиот став за бојкот! Од неговата партија ВМРО–Народна за „Капитал“ велат:

„Ние сме партнери со Црвенковски, ама сами ќе одлучиме дали сакаме да ги бојкотираме изборите“, изјави Ване Цветанов. Лидерот на партијата, Георгиевски дури отиде и чекор понатаму. Па вели дека не локални, туку парламентарни избори се тоа што е потребно за Македонија да излезе од политичката криза... Тенка работа излезе коалицијата на двајцата довчерашни ривали. Како Георгиевски бара избори, кога Црвенковски не сака да чуе за тоа во вакви „диктаторски“ услови? Втор момент е што Георгиевски не се појави на големиот протест пред Собранието. Цветанов вели дека планирано било да дојде попладнето. Ама попладнето Црвенковски ги прати собраните дома... Па така, светлиот момент на будење на опозицијата остана без ликот на Георгиевски. Интересно за анализа е што ќе значи оваа партиска одлука за моментално актуелните градочаналници на СДСМ, кои требаше да се борат за нов мандат. Зоран Заев во Струмица, Александар Петрески во Охрид, Стевче Јакимовски во Карпош, Зоран Дамјановски - Циц

Капитал број 687/688 27.12.2012

www.kapital.mk

24

Ocenkata e deka pretsedatelot na dr`avata padna na ispitot koj mu go donesoa slu~uvawata pred i vo Parlamentot. Ivanov, kako tatko na nacijata, najmalku {to mo`e{e i {to se o~ekuva{e da napravi e da se obrati na gra|anite i da demonstrira cvrst politi~ki stav vo porakite za smiruvawe na tenziite i za obedinuvawe na jasno podeleniot narod po partiska osnova. Pretsedatelot ne smee{e da si dozvoli da izleze so izjava den potoa... i toa vo pismena forma! во Куманово. Дали тие ќе се откажат од своите мандати? Како, на пример, Зоран Заев (еден од најпопуларните, ако не и најпопуларен градоначалник во Македонија) ќе им објасни на своите струмичани дека се откажува од тоа да биде градски татко, оти матичната партија решила да не оди на избори. На оваа тема зборувавме и со Заев и со Петрески: „Заедно, со партиското раководство разговаравме за ова и ние, четворицата, одлучивме да ги повлечеме своите мандати и да го следиме лидерот Црвенковски. Оваа власт не може да организира фер и демократски избори. Ние, носителите на локалната власт, сме под невиден притисок, закани, уцени секојдневно. Не се работи веќе вака. Спремен сум да се откажам од мандатот“, изјави Петрески. Неговиот сопартиец Заев вели дека во оваа ситуација најмалку му е важна власта и мандатот: „Без лажна скромност јас сум еден од ретките кандидати чијашто победа е сигурна, но мене државата ми е загрозена. Демократијата е уништена и моите струмичани ќе ја сфатат големата слика дека нема среќни граѓани во тажна држава. Ајде да си ја вратиме државата и правдата, а потоа ќе зборуваме за тротоари улици и општински проекти“.

Што ако сепак има вонердни парламентарни избори?

Во меѓувреме, сценариото за вонредни парламентарни избори сепак останува актуелно. Покрај Георгиевски и брифинзите кои доаѓаат од партијата на Али Ахмети, одат во таа насока.

„Мислиме дека тоа е излез за оваа политичка драма и криза што се случува. Не сакаме да се мешаме во тепачките на ВМРО–ДПМНЕ и на СДСМ и нивните дневни борби за политички поени. Но, со иднината на државата не може да се игра. Македонија ја очекува важна година и најмалку ни треба политичка нестабилност. Ние сме подготвени во секое време да си ги измериме силите со противниците на терен, преку избори. Ако вака Парламентот не функционира, нека се оди на гласање, нека се избере нов Парламент“, велат од ДУИ за „Капитал“. Ако Груевски ги послуша ваквите сугестии од коалицискиот партнер, па реши да им „учини“ тоа ќе значи дека пролетва ќе н$ очекува и избор на нова Влада. А ако Црвенковски му „учини“ на Груевски, па реши да бојкотира, што ќе значи тоа? Колку пратеници ќе освои Груевски во таков случај? Ќе биде ли тоа чист терен? Очекува ли Црвенковски притисок од меѓународниот фактор во насока на тоа дека не смее да има избори без учество на опозиција? Па опозиција ќе има... Ништо чудно, тоа да биде токму од неговата партија. Конгресот на СДСМ е во мај, но до мај, во партијата се очкуваат интересни пресврти. Оти, како што стојат првичните информации оттаму, не се сите среќни со првичниот исход на „востанието“ и билансот на повредени пратеници како единствен успех, кога и главните поддржувачи на Црвенковски и на социјалните мрежи и јавно демонстрираа разочараност од бројот на луѓето кои излегоа на протестот. Како и да е, впечатокот е еден – опозицијата се пробуди и почнува да се расчистува теренот... Дека првата битка на СДСМ, ќе

биде внатрешна е повеќе од јасно.

Клучна година за евроинтеграциите!... Кој бега од ЕУ?

И додека дома врие, сосема во дефокус влезе надворешната политика на државата... а 2013 година и тоа како е најавувана како клучна. Од Американската амбасада во Скопје и од Мисијата на Европската унија излегоа со експресна реакција за случувањата (уште пред да реагира Иванов). Повикаа лидерите на сите политички партии да стават крај на конфронтациите и побараа од лидерите да се однесуваат на начин согласно со Законот, Уставот и собраниските процедури. „Со загриженост и разочарување ги набљудуваме политички водените конфликти во изминатите два дена во и околу зградата на Собранието и ги повикуваме сите страни да запрат со какви било агресивни и провокативни акции. Мирното изразување на различните мислења и основата на секоја силна и демократска држава“, стоеше во соопштението од амбасадата на САД, а сличен вокабулар употребија и Европејците. Повик за смирување на тензиите дојде и од Канцеларијата на ОБСЕ. Се јави и шведскиот минситер за надворешни работи, Карл Билд: „Многу загрижувачки вести од Скопје за тоа дека полиција влегла во Парламентот и ги исфрлила опозициските пратеници. ЕУ-демократијата не би требало да функционира вака“, напиша тој на својот официјален профил на Твитер. Но, не мора да се чека на загриженоста на Билд за да биде јасно дека демонстрирањето на демократски

Зошто и законот за бранителите не го донесоа како Буџетот?

Л

идерот на Достоинство и дел од бранителите на Македонија од конфликтот во 2001 година наметна интересна дилема прашувајќи ја власта зошто законот за бранители не го донесе на ист начин како што го донесе и Буџетот. Ситуацијата е сосема слична... со таа разлика, што кај овој закон, оној што блокира е коалицискиот партнер, ДУИ. Веќе неколку месеци пратениците на владејачката ДУИ ја

блокираат собраниската комисија за Труд и социјална политика со поднесени повеќе од 15.000 амандмани. Иако станува збор за многу слична ситуација како со блокадата на Буџетот за 2013 година за кој с$ уште не е потврдено дека е донесен согласно со Деловникот, никој засега не интервенирал ниту мирно ниту со обезбедување против пратениците на ДУИ. Каква ќе биде судбината на овој закон, останува да се види...

Балканот повторно се здружува Информациите кои Ви се потребни за подобро работење во балканскиот регион секој работен ден, наутро, Ви ги испраќаме на e-mail или прочитајте ги на www.biznis-plus.com Нарачка и повеќе информации на: pretplata-mk@biznis-plus.com или на телефон: +389 2 3298 110

1

месец бесплатно!

Капитал број 687/688 27.12.2012

www.kapital.mk

26

Регионот и светот ни фаќаше сеир! Македонија во очите на светските медиуми

“Н

апнато во Скопје“, „Крвав буџет во Скопје – 17 повредени“ „Блокирана зградата на Собранието, евакуиран претседателот“, „Илијадници протестираат пред собранието во Скопје“, „Скопје пред точка на вриење“, „Протести пред и во македонското Собрание“... се само дел од насловите кои можеа да се сретнат низ регионалните и светските интернет-порали после протестите кои се одржаа пред Собранието во понеделникот. Речиси сите регионални медиуми ја пренесоа веста која ја објави српската информативна агенција Танјуг, која пренесе дека Скопје е во тотален колапс, додека белградски

некапацитет воопшто не оди во полза на идеите за „голема и обединета Европа“ за каква што порачаа дека сонуваат коалициските партнери Груевски и Ахмети. Генералниот директор за проширување на ЕУ, Стефано Санино, во интервјуто за „Капитал“ јасно порача дека следните 6 месеци Македонија мора да испорача визија. „Македонија е пред последните пречки на патот на ЕУ. Сега е неопходно лидерство со визија. Неопходни се

„Блиц“, пак, објави дека засиленото присуство на безбедносните сили спречило поголема физичка пресметка во главниот град на Македонија. Српската национална телевизија РТС, на својот портал „одблиску“, преку својот дописник Ивона Талевска, ја следеше ситуацијата пред Собранието. РТС објави дека Љубчо Георгиевски и Бранко Црвенковски за првпат се на иста страна, против премиерот Никола Груевски, РТС забележува дека кршењето на копјата околу Буџетот отворило место за најсериозната политичка пресметка во Македонија. Медиумите во Хрватска пак, објавија дека опозицијата се противи

одлуки, државнички капацитет за водење на земјата напред“, зборуваше Санино... Три дена потоа, македонските лидери му покажаа дека не го разбираат што зборува и дека оптимизмот со кој тој разговоараше со екипата на „Капитал“ му е неоснован. Впечатокот е дека македонските политички елити, немаат намера искрено да испорачаат резултати на полето на евроинтеграциите. Мала анализа на ликовите од регионот кои во последниот период завршија зад

на донесувањето на Буџетот во сегашната висина, барајќи поголеми заштеди и дека извикувале пароли против премиерот Никола Груевски. Веста стигна и до Ројтерс (преку дописникот Коле Чашуле) кој јави дека надвор од Собранието, провладини и антивладини демонстранти војуваат со шишиња, камења и јајца, а внатре, додека пратениците се тепаат, новинарите не можат да си ја вршат својата работа. За тензиите во Скопје информираше и порталот за граѓанско новинарство iReport на CNN, пренесувајќи дел од аматерските снимки на кои беа прикажани турканиците во Собранието. решетки, можеби ќе ни помогне да откриеме и зошто е тоа така. Во секој случај, оперативно, земјава ќе го продолжи високиот дијалог со ЕУ, во април, Европската комисија ќе изготви Извештај за напредокот на сите полиња (јасно, без „добрососедски“ односи ништо друго не е важно) и потоа, на самитот во јуни, Македонија ќе биде пред нов тест. Со ваква консталација на политичката сцена, тешко дека ќе се добие преодна.

Капитал број 687/688 27.12.2012

28

www.kapital.mk

EDITorial…

Ова ли е Македонија? Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

П

ериодот пред Новата година, покрај списоците со желби и планови за иднината, секогаш е погоден и за сумирање на впечатоците... Нема да набројуваме што с$ и каде с$ Македонија успеа во апокалиптичната 2012 година, ниту пак, каде потрфрли. Сите победи и порази ќе ги пренесеме и во годината што следува, па ниту од првите, ниту од вторите нема бегање. Но, случувањата од бурнава недела којашто изминува повторно ја извадија на површина главната мака на Македонецот, за која токму неодамна пишувавме, конформизмот, овојпат збогатен со придружни елементи на заслепеност. ногу бруки & се случија на државата на денот кога се носеше Буџетот. Легален или не, според процедура или не, непобитен факт е дека овој буџет е донесен на мускули, со спорен легитимитет, со влечени пратеници пред камери, со избркани и понижени новинари, скандал за кој ниту МВР, ниту собраниските служби можат да најдат законско оправдување... Во амбиент кој како што би рекол шведскиот министер за надворешни работи, Карл Билд, не доликува на една европска демократија... оти кај нив пратениците можеби се тепаат уште пожестоко, но се тепаат меѓусебе. Затоа, во силна конкуренција за изјава на годината влезе онаа на претседателот на Здружението на новинари, Насер Селмани, кој веднаш откако беше грубо избркан од собраниската галерија, кажа: „Ова е вистинската Македонија“! Да, не е по вкусот на Билд, но проблемот се јавува кога ќе се запрашате дали е по вкусот на народот? е е возможно повеќе од 20 години, без разлика кој е на власт, народот да зборува дека државата не ја бидува, дека нема просперитет, нема иднина, дека најдобро е да се фати патот под нозе и да се избега што подалеку. Круговите да се вртат, историјата да се повторува, клопчето на проблемите само да се замотува. Кажете еден период од независноста на Македонија во којшто владеело општо задоволство од состојбите, барем накратко? Нема! Знаете зошто? Затоа што ниту еднаш досега државата не успеала на подолг рок да обезбеди стабилност. Исцртување на вистинската трака на движење и преземање чекори коишто не излегуваат надвор од неа. Само едно прашање заслужува приоритет во анализата на актуелните настани... Во името на што? За што тргна Македонецот да копа очи на братот

М

Во силна конкуренција за изјава на годината влезе онаа на претседателот на Здружението на новинари, Насер Селмани, кој веднаш откако беше грубо избркан од собраниската галерија, кажа: „Ова е вистинската Македонија“! Да, не е по вкусот на Карл Билд, но проблемот се јавува кога ќе се запрашате дали е по вкусот на народот? Во името на што тргна Македонецот да копа очи на братот Македонец во понеделникот? Идеали? Идеја? Филозофија? Демократија? Визија? НЕ! Партија!

Н

Македонец во понеделникот? Идеали? Идеја? Филозофија? Демократија? Визија? НЕ! Партија! Ќе се заколеа за партија! И преку тој несфатлив факт не е јасно како може да поминеме. рво, од страната на опозицијата... Сите ли таму беа собрани за идеологијата? Таа идеологија ја делат 300.000 гласачи! Не само членови! Визијата за демократија уште толку! Каде беа барем 10% од нив кога почна големото востание? Каде е визијата на нашата опозиција? Да тргне напред, ама со душа! Не за Бранко! Не за партијата! За државата... Зашто нели, за државата се работи... Тоа таму не беше народ! Тоа беше партија! Народот не излезе, оти да излезеше народот – што ли ќе го сопреше? Ќе чекаа да дојде лидерот попладнето и да им каже да си одат дома да одморат, па од утре пак? Ќе можеше ли воопшто лидерот да ги сопре во идејата да го земат тоа по коешто дошле? Затоа се смешни и обвинувањата за насилно преземање на власта... Партија тоа не може да го направи, за тоа треба маса народ! Што да се каже пак, за визијата на другата топла, на оние граѓани коишто ни сами не знаеја зошто се таму? За онаа кутра жена што порача дека е време да падне оваа влада за да дојде ВМРО– ДПМНЕ! Да си оди Бранко од власта! За оние што штрајкуваа пред седиштето на СДСМ и порачуваа дека се таму заради „задоволството од сдсмовските пратеници“... Во какви временски капсули ли ги држат? Нели им е срам во штабот кога го гледаат своето членство вакво? И визијата против опозицијата е визија! И идеја... И енергија... Ама таму не се работеше за тоа! Се работеше за партија! И да... за чување на работното место... атоа, по две децении постоење, во понеделникот најголемата трагедија се случи пред, а не во законодавниот дом. Најтажната слика беа двете спротиставени толпи партиски народ! Една кон друга свртени со болна омраза. Готови да се заколат! Дочекавме кордони полиција да ни го чуваат и едвај да дочуваат народ од народ! Својот народ од својот народ! Тргнати да се пресметаат, со крвнички погледи, со убиствени повици за смрт и насилство, со желба за уништување... На тој од другата партија! Тоа беше деструктивната слика којашто треба да вознемири! Буџетот, пратениците, обидот да се заобиколат демократските норми, дупките во законот, сето тоа е веќе видено и преживеано... За тоа се наоѓа чаре! За другово?

П

З

Капитал број 687/688 27.12.2012

30 интервју

www.kapital.mk

vlado jovanovski akter

Bitkata za Makedo da ja doBieMe dost na kogo Bi Mu prod “novoMakedonski” po star recept?

Капитал број 687/688 27.12.2012

Личност на годината 31

onija toinstveno. davale ajvar

К

Капитал Медиа Грoуп годинава по втор пат ја доделува наградата „Личност на годината“. Овогодишен добитник на оваа признание е актерот Владо Јовановски, кој најпосветено работеше на промоцијата на Македонија преку проектот „Истражи ја Македонија“, на кој му даде посебна душа и шмек. Во интервјуто кое по тој повод го направивме со Јовановски разговаравме за ефектите на проектот, како уште подобро да ја промовираме нашата земја, за нашите маани и доблести, за вистината за Македонија, за состојбите во македонскиот театар и филм...

фото: Ивана Кузмановска

www.kapital.mk

www.kapital.mk

32 интервју

Во балканската крчма или меана или ан со векови ништо не се менува. Внатре има четири маси. На секоја посебно седат: Бугари, Грци, Срби и Албанци. Клиентелата не се менува. А има и една клупа на којашто седат Македонците, за нив нема маса, постојано се во магарешка клупа. Одвременавреме клиентите опиени од лоша ракија или кисело вино, помешано со лични и колективни фрустрации, во амбиент полн со муви, некој ќе почне да ги ‘ишка’ мувите и да провоцира од преку маса. - Ти бе шо глеаш таму од клупата? Ти, ти. На тебе ти зборам! А и сите вие таму на клупата. Шо пцуете? Молк од другата страна, оти се помалубројни, седат на пола г'з и можат да го јадат стапот, без разлика што си го плаќаат ‘цехот’, а најчесто, за жал, и ‘цехот’ на целата крчма пишува:

Петре Димитров petre.dimitrov@kapital.mk

фотографија:

ивана Кузмановска ivana.kuzmanovska@kapital.mk

К

олку проектите како „Истражи ја Македонија“ и другите, како на пример Macedonia timeless („Македонија вечна“), помагаат за промоција на земјата? Многу! Од секојдневните контакти со луѓето гледам какво влијание имаат спотовите на нив. Сум учевствувал и во други успешни проекти кои & се допаѓале на публиката, ми изразувале комплименти, со радост ми приоѓале, но од сто души ќе се најдел барем еден или неколкумина кои ќе искоментирале дека е добар проектот, но сме можеле одредена сцена да ја решиме поинаку. Во случајот со „Истражи ја Македонија“ нема такви, што кај мене предизвикува чувство на одговорност. Луѓето мислат дека за секое село, црква, камен, легенда знам с$. Стотици визиткарти ми дадоа досега, можам да направам изложба од нив, а за телефонски броеви да не зборувам. Секој ден дознавам вакви работи. Тина со децата по долго време патувала за Гевгелија со воз, Александар со цело друштво отишол во Берово на качамак со ребра, а иако се од Штип, прв пат биле во Берово. Неколку фамилии го посетиле Лесновскиот манастир, купиле манастирска ракија, а на Зоки од Лесновска куќа му го изеле целото масло од бутин и сите зелници со праз. Во Кратово веќе

фото: Ивана Кузмановска

Капитал број 687/688 27.12.2012

брендираат и продаваат „к'цана“ сол во верува, ќе го слушне. Дури и да го слушне убави пакувања, но по малку ми се лути, сопственото срце, успех е. зошто само „к'цаната“ сол ја потенциравме Рајчица, рај под небесата! Женски како локален специјалитет, а манастир со сложно не и нивните пастрмајлии со сестринство, полупушено месо, за кои јас вредни како пчели ви тврдам дека се најубави, изработуваат митри за нека ми простат другите, целиот православен за вкус закон нема. Имам свет и уште многу информации дека Владата Она што ни треба други оригинални сака да ги преведе спотовите е органски здрава производи, а пред с$, на повеќе светски јазици, молитвено го слават со што ќе привлечеме уште храна, продажба на Бога со песна. Таму по повеќе туристи. Заедно со вино ( кое е едно божја промисла се дел „Македонија вечна“ и други од најквалитетните од моштите на Свети кампањи да ја пласираме во светот) со добар Георги, победоносец, у с п е ш н о м а ке д о н с к ат а кои мироточат и шират дизајн и добра цена, благоухание. Не за приказна. чудо кое е потребно а не извезувано XX Кои места би им на неверните, туку ги препорачал на во цистерни. исцеление кое е странците и што друго Македонскиот ајвар за потребно на болните. би им прераскажал за да се цени како Лесново, Света Гора Македонија? во Р. Македонија! Кој Охридското Езеро, срцето на кавијар, се разбира ќе отиде таму ќе ја Македонија! Свети Наум и и квалитетот да се почувствува светоста. Свети Климент лева и десна подобри на овој Такви се коментарите комора. Дрим кај Свети Наум и на странците кои како главна артерија, а Дрим индустрискиот и да имале чест и среќа да на истекот во Струга, каде се доведе барем го посетат манастирот, што се претпоставува дека во на ниво каков што и тоа луѓе од различни прво време бил манастирот религии и раси. Свети Климент, како главна го правиме дома. Велат дека никаде на вена. Тоа е место од каде што Значи квалитет, јагулата (Аксиос или Струга) го дизајн, брендирање, планетата Земја не биле на место каде што се почнува патот кон вечноста. чувствува таков мир. За да стигне, за да се врати, приказна... Лесновскиот манастир за пак да замине... Тоа не е еднаш бил подарен езеро, тоа е солза Господова! Кој ќе се измие, ќе оздрави. Таму сакати како метох на светогорскиот манастир проодуваат, слепи прогледуваат, мртви Хиландар, за по неколку години со оживуваат. Таму е и животот и смртта. А документ да биде вратен на Злетовската и по смртта, онаа телесната с$ уште чука епархија и станал епископски трон на срцето на вечно живиот Свети Наум. Кој истата. Одел и се враќал, но секогаш останувал на истото место. На 900 метри

www.kapital.mk

надморска висина, под вулканот кој се извишува над него, но не може да го достигне во височините, оти Св. Архангел Михаил и Св. Гаврил, на кого е посветен манастирот, се многу високо на небесата. Еднаш Света Гора, секогаш и во сите векови, света е лесновската земја по која со смирение чекорат лесновските монаси. Уште многу други места би им препорачал на странците, но најважно е да привлечеме добронамерници и пријатели на Македонија, а тие малку по малку нека откриваат. А нормално, еден дел од тајната ќе зачуваме за себе и никому не ќе ја откриваме, оти пак, тајна не би била тајна ако сите ја знаат. Странците нека се насладуваат на галичко сирење, преспански крап, дојранска перкија на трска, нека јаваат коњи, нека се мачкаат со лековита кал, а с$ друго ќе си дојде само по себе.

XX Како би ги опишал Македонците? Важиме за топол и гостопримлив народ. Кои ни се мааните, а кои доблестите? На ова прашање ќе зборувам само за нашите маани, а за доблестите други нека зборуваат. Под број еден, еколошката свест ни е катастрофа. Пластика и секаков вид отпад на сите страни. Природата нагрдена од ѓубре. По реките наместо риби, пловат пластични шишиња, конзерви, машини за перење, телевизори, школки од автомобили, а овде-онде и по некое умрено животно. Ужас! Кога ќе почнеме да рециклираме отпад на ниво на цела држава? Велат, тоа било и добар бизнис. Ајде веќе, бизнисмени од сите страни обединете се. На работа, на труд! А отпадните води, издувните гасови, кои секој ден земаат данок во крв, прекумерната употреба на пестициди. Сте виделе ли колкава депонија од шут и друг градежен и неградежен материјал има во Охридското Езеро, кај Струга, пред Калишта? За тоа ли беше битката за локална самоуправа и децентрализација? За лични интереси на поединци, затскриени зад етничките права на заедниците. А езерото ќе ни служи како депонија која треба да го покрие нашето ѓубре. Ама не го покрива. Се брани кутрото. С$ уште е бисерно бистро и с$ се гледа. Се гледаат сите валканици на нашата неодговорност, немање свест и совест. Не е само таму проблемот, насекаде има диви депонии, ама пусто некако, за Охрид најмногу н$ боли, оти е еден редок дар на природата.

XX Колку ние самите си ја познаваме земјата? Моето чувство е дека с$ повеќе ја запознаваме, ја истражуваме и ја цениме. Тој тренд е во нагорна линија. Приказната продолжува.

XX Што ни недостига за да станеме уште поатрактивна туристичка дестинација? Експертите често ги посочуваат инфраструктурата и поврзаноста на земјата со остатокот од светот. Се разбира, инфраструктурата е важна, но ако светот ни дозволи да се развиваме, наместо да н$ држи во синџири, ќе го доизградиме и тоа што ни недостасува. Гледате, една жичарница се направи на Водно и колку е убаво. Еколошки е чиста, луѓето одат горе да прочистат гради, а сигурен сум дека еден ден и

Капитал број 687/688 27.12.2012

Личност на годината 33

економски ќе се исплати. Знам дека не ни треба топилница во Велес, не ни е неопходна цинкара во винскиот регион на Тиквешијата итн. Она што ни треба е органски здрава храна, продажба на вино ( кое е едно од најквалитетните на свет) со добар дизајн и добра цена, а не извезувано во цистерни. Македонскиот ајвар да се цени како кавијар, се разбира и квалитетот да се подобри на овој индустрискиот и да се доведе барем на ниво каков што го правиме дома. Значи квалитет, дизајн, брендирање, приказна... А најважно од с$ е битката за името Македонија да ја добиеме достоинствено и исправено. Во спротивно, ништо не сме направиле. На кого би му продавале „новомакедонски“ ајвар по стар рецепт. Нема ништо старо и традиционално во тој случај. Или пиперки од „Северна Македонија“ од регионот на Југоисточна „Северна Македонија“ , пакувани во Северозападна „Северна Македонија“, а ги саделе и ги береле некои несреќни, прекрстени Славомакедонци без љубов и ќеф. Ај што во самиот ајвар нема витамини и минерали, во тој случај нема да има ни јаглехидрати. Никој не ќе сака да купува едно големо ништо спакувано во тегла.

Во Македонија е тешко да си Македонец по нација XX Моментално си актуелен со театарската претстава „Животот е сон“ и филмот „Трето полувреме“. Ти си еден од ретките актери коишто му останаа верни на театарот и на филмот. Колку е лесно или тешко да се биде актер во Македонија? Ако на пример, некој те праша со совет дали да стане актер, што би го советувал? Многу прашања во едно. Точно е дека играм во претставата „Животот е сон“, но не сум актуелен поради моето учество во неа. Исто така, точно е дека „Трето полувреме“ е актуелен филм, но јас имам скромно учевство во него. Други ќе проценуваат колку сум верен на театарот и на филмот. На прашањето колку е лесно или тешко да се биде актер во Македонија, сигурен сум дека ќе добиете онолку одговори колку што има атери. Мојот одговор е дека во Македонија е тешко да се биде Македонец по нација, за етничка припадност и да не зборувам, а пак актер во Македонија, тешко е да се „разлучи“ на што точно се мисли. Н$ има секакви: политички актери, криминални актери, сомнителни актери итн. Актер е оној кој дејствува. А според Станиславски, актер е оној кој поинтензивно живее на сцената отколку во животот. Како

Топ 10

Проектот “Истражи ја Македонија“

В

ладиниот проект „Истражи ја Македонија“ почна да се снима пред три години, кога беа одобрени десет спотови. Поминаа две години и откога се видоа ефектите и резултатите од прикажувањето на истите, беше одобрен втор серијал од 18 приказни, кои се реализирани во изминатата година преку агенцијата Аквариус дизајн. Продуцент и режисер на спотовите е Александар Чоланчевски: „Јас сум ангажиран од страна на истата продуцентска куќа. Најчесто на терен одиме по три-четворица, но зад нас стои бројна екипа. Освен Чоланчевски-Чочо, кој е експерт за електроника, компјутери, камери, зилберки, светлосни тела, тон, монтажа, фар, кран, претпродукција, постпродукција, кетеринг, организација пред с$, тој е способен продуцент. Влатко Самоиловски, директор на фотографија, шарфер, камера-оператор, знае да оперира, да балансира, да лечи без да оперира, да центрира, да наоѓа вода во пустина, да ѕида. Со објектив ја овековечува убавината, спонтано го забележува документарното... Го сака животот и убавото друштво. Не јаде додека снима! За разлика од мене, што јадам додека ме снимаат, а духовно се хранам како и моите соработници од добро снимен материјал, а најмногу од добар финален производ. Не знам ништо за техника и камера, но велат дека камерата ме сака мене. Знам да јавам коњ, да пливам, да веслам кајче, да се мачкам со кал, да помагам во ѕидање на заедничкото соѕидание. Заслужни за овој проект се уште многу прекрасни личности и креативци: Варден Тозија, Силвана Бркуљан, Розе Трајчевска, Феко, Гоце Кралевски-Крале, Ира, Александра, Ненад, Тоше, Нивеа, Кире, Влада и уште многу помагатели кои не можам да ги спомнам, само ќе им кажам едно големо благодарам.“

дестинации во Македонија според Јовановски Сите дестинации ми се драги, но ако веќе мора да се избира, тоа се Дојран, Галичник, Берово, Кратово, Бегниште, Прилеп-Зрзе, водопадите на Беласица, Шар Планина, Куклица и се разбира, Скопје.

Капитал број 687/688 27.12.2012

34 интервју

www.kapital.mk

фото: Kористените материјали се од архивата на "Истражија Македонија", кампања за промоција на Македонија како пожелна туристичка дестинација ©Аquvarius Design

и да дејствуваш или да XXКако Вие „агираш“, ќе има реакција. ја доживеавте На секое „агирање“ има непотребната реагирање. Така е устроен политичка прашина поредокот. Понекогаш која се дигна околу реакцијата е со молк, но Во време на општа „Трето полувреме“? пак е реакција (овде не рецесија најмногу Колку филмот, општо, мислам на узурпацијата на успева во носењето парламентот со „ќутење“, профитираат на вистината, посебно оти „ќутењето“ е својствено профитерите. Тие филмовите кои за „ќутолозите“). Може да се една посебна третираат историја? И замолчи само оној кој има колку филмовите како сорта на луѓе кој ги што да каже. Во спротивно, „Трето полувреме“ тоа е само малтретирање создаваат кризите, може да помогнат на општеството и трошење а после го собираат во спознавањето на на државните пари без кајмакот. Нив ги има македонската приказна отчет. Актерите кои се за пошироката светска посветени на театарот во сите држави и во јавност? и филмот се секогаш сите векови. Нашиот Вистина, историја? Јас неколку ска лила на д народ во творештвото верувам дека објективната „ќутолозите“. (Но, пак, вистина ја знае само едниот и за да ќутиш како во ги опишува како Го сп о д Б о г. С а м о О н, Парламентот треба да имаш лихвари-кожодерци. Севишниот, Беспочетниот „соќутници“.) Актерите не Денес имаат повеќе и Бескрајниот, во кого е и само што го разбираат минатото и иднината во една поттекстот на кажаното, имиња, како на вечна сегашност. Ние луѓето пример, берзански вистинските актери ги кои живееме во историското примаат вибрациите и шпекуланти, време имаме различна фреквенциите на звукот сопственици на вистина за минатото. Колку што с$ повеќе ќе почнат да што има луѓе, толку има го освестуваат и оние кои мултинационални вистини. Посубјективно не се актери. Ако некој ме компании... нешто од историјата праша дали да се запише не постои, посебно на на факултет за драмски Балканот, но и секаде во уметности, ќе му кажам дека сам треба да светот. Затоа, еднаш порано се залагав си одговори. Не сакам да интервенирам предметот историја во образованието да се во нечија судбина. Некои велат дека замени со фактографија. Но, од денешен актерството е „позив“, а не професија, но аспект, мислам дека и тоа не ќе биде од јас мислам дека тоа е професија која не корист, оти пак, и фактите се фалсификуваат. се препорачува. Минатото и иднината ја дефокусираат

сегашноста. Ја замаглуваат и не дозволуваат да се изостри. Ако во ретки моменти се споиме со мигот наречен сегашност, додека и да помислиш да го изговориш зборот веќе е минато. А пак филмот, кои за едни е индустрија, за други занает, за трети забава, е израз на авторот или на авторите кои го прават. Ако тој се издигне над занаетското, станува уметничко дело, што повторно е субјективно мерило. Играниот филм, за разлика од документарниот, кој исто така е субјективен, нема обврска да ја реставрира историјата, освен морална. Историскиот контекст му е инспирација и лоцирање во времепростор на приказната која секогаш е човечка, изразена во различни жанрови. Народи како македонискиот и држави како нашата, на кои им е опљачкано културното наследство, археолошки артефакти, документи, манастирски библиотеки, ризници, единствено што имаат е човечката ризница, а и таа е под постојан притисок поради опкружувањето. Свесен за овие, а Бог знае за кои с$ други нешта, генијалниот Григор Прличев, со крило од шестокрил ангел допрениот, оној кој го напиша „О арматолос“ или „Сердарот“, и на грчки и на македонски, и пред крајот на животот се залагаше за еден есперанто славјански јазик, за некако, на некаков начин да успее да го протне, да преживее и македонскиот, кој е извор на една цела група јазици, крајно мудро на еден црковно народен собир во Охрид ја испеа „1762 лето“, која стана народна песна. На последниот концерт на Мизар и Хармосини, кога одново преработена ја пуштија во „свемирот“ со душа испеана, докрај ја разбрав мисијата на просветлениот Прличев, кој ја испеа историјата на Охридската архиепископија

www.kapital.mk

Капитал број 687/688 27.12.2012

Личност на годината 35

во песна и не ја запиша на хартија, од лоша ракија или кисело свесен дека мастилото се брише, вино, помешано со лични хартијата се кине, архивите и колективни фрустрации, се пљачкаат, а историјата се во амбиент полн со муви, фалсификува. Без авторски да некој ќе почне да ги „ишка“ ја потпише, како што и иконите Во Македонија мувите и да провоцира од не се потпишани, истата стана преку маса. „Ти бе, шо фреска на нашата историја, е тешко да се глеаш таму од клупата? Ти, која одѕвонува во вечноста. биде Македонец ти. На тебе ти зборам! А и Непотребната политичка прашина по нација, сите вие таму на клупата. која се крена околу „Трето за етничка Шо пцуете?“ Молк од полувреме“ ја доживеав како другата страна, оти се кафеанска расправија, недолична припадност и помалубројни, седат на за цивилизирани луѓе. Сигурен да не зборувам, пола г'з и можат да го јадат сум дека продукцијата на „Трето а пак актер во стапот, без разлика што полувреме“ не располагаше со си го плаќаат „цехот“, а таков буџет за реклама на филмот Македонија, најчесто, за жал, и „цехот“ каква што доби со немудрите тешко е да се на целата крчма. реакции и изјави на поединци од ‘разлучи’ точно XX Колку е лесно нашиот источен сосед. Секаде во или тешко да се чуе на што се мисли. светот рекламата се плаќа, а во македонската приказна овој случај беше бесплатна, за Н$ има секакви: во политички услови, џабе. Но, имаше потенцијал да ги политички кога Македонија е загрози односите меѓу Македонија актери, опколена со соседи и Бугарија, се надевам не повеќе, кои не & го признаваат криминални оти се виде дека нема ништо јазикот, религијата, спорно од историски аспект во актери, државата... филмот. Сосема друго е дали сомнителни Песна јунаци! некому му се допаѓа тематски Во рецесија или естетски филмот, но за тоа актери итн. најмногу нема закон. Во балканската крчма Актер е оној кој профитираат или меана или ан (за да има дејствува профитерите етимолошка рамноправност) со векови ништо не се менува.

XX Последните неколку Внатре има четири маси. На секоја посебно години во културата општо влегуваат седат: Бугари, Грци, Срби и Албанци. повеќе пари од порано. Значи ли дека Клиентелата не се менува. А има и една почнавме повеќе да ја цениме? Колку клупа на којашто седат Македонците, за културата може да ни помогне како на нив нема маса, постојано се во магарешка земја во справување со актуелните клупа. Одвреме-навреме клиентите опиени проблеми, дома и надвор?

За разлика од порано, денеска оние кои го контролираат државниот буџет дозволуваат повеќе идеи да бидат реализирани. Оти, да не заборавиме дека парите се во функција на идеите, а идеите се од нематеријална природа, кои со пари се реализираат. Оваа генерација, која израсна во независна Македонија, е понеобременета од туѓи влијанија и интереси. Велат, прво оди култура, па дизајн, па индустрија. Ние во почетокот на осамостојувањето почнавме наопаку. Куќа се гради од темел, не од покрив и онаа индустрија што ја имавме таква каква што беше ја уништивме и криминално ја разграбавме. Непристојно ја свиткавме кичмата кон Запад, иако сме географска раскрсница. А сега, по 20 години „независност“, кога имаме можност да добиеме едно јужно поточе, па нека се вика и Руски гас (плин), нашите „стратегиски партнери“ од највисоко ниво „нахално“ н$ караат, повторно се разбира, за „наше добро“. Да сме биле внимателни, оти заедно со економијата во пакет одело и политичко влијание. Со памук душа вадат и повторно за „наше добро“. Култура е широк поим. Гоце велеше дека го разбира светот како поле за културен натпревар меѓу народите. Глобализмот кој ни се заканува сака сите да го разбереме светот како еден монолит со една боја, а знаеме дека и камењата се раликуваат. Има: црн оникс, јаспис, тигрово око, розов кварц, син кварц, виолетов аметист... Ние Македонците сакаме да сме горски кристал во заедничкиот мозаик. „Не може“, велат. „Штом така“, велам јас. „Што штом така“,

Капитал број 687/688 27.12.2012

36 интервју

може да стане атрактивна велат тие? дестинација за снимање филмови?

XX Дали само повеќе пари можат да & Освен природните убавини и помогнат на македонската култура, конкурентната цена за изнајмување која е нападната од соседните земји локации, друго што треба да преку различни форми? направиме за да профитираме од Не! ова? Ми се чини дека во време на општа XX Зошто во Македонија не се снимаат рецесија најмногу профитираат телевизиски серии, кои станаа профитерите. Тие се голем бизнис во една посебна сорта луѓе Турција и средство коишто ги создаваат за пропаганда? кризите, а потоа го Поради собираат кајмакот. Нив гореспоменатото. ги има во сите држави и Култура, дизајн, во сите векови. Нашиот индустрија. Плус, Непристојно ја народ во творештвото ги ние сме само свиткавме кичмата опишува како лихваридвамилионска нација, кон запад, иако кожодерци. Денес имаат а може сме и помалку, повеќе имиња, како зашто новиот попис сме географска на пример берзански пропадна и немаме раскрсница. А шпекуланти, сопственици релевантни податоци сега, по 20 години на мултинационални колку н$ има. А компании кои го најбогатите фирми, ‘независност’, кога контролираат крупниот кои беа „златни имаме можност капитал, толку крупен што кокошки“ и кои да добиеме едно не можат да го потрошат можеа да вложуваат јужно поточе, па до крајот на светот. во културата, ги Наспроти нив има едно продадовме и сега нека се вика и Руски огромно мнозинство кое во овој мал пазар, гас (плин), нашите е принудено да живее на за разлика од ‘стратегиски партнери’ кредит во еден систем стомилионски држави, дизајниран од истите кои домашни фирми од највисоко ниво тие профитери, во кои за се рекламираат и нахално н$ караат, да вратиш еден кредит, од кои извори да се повторно се разбира, мора да се задолжиш финансираат серии. за ‘наше добро’. Да со поголем и така до Воопшто не сакам да ја амнестирам МРТВ, сме биле внимателни, робовладетелство. Ваков каков што е која мораше да биде оти заедно со либералниот капитализам браник од туѓите економијата во пакет е неодржлив и светот ќе влијанија снимајќи го води во с$ поголеми сопствена продукција одело и политичкото и подлабоки кризи, кои и да биде светилник на влијание. Со памук неминовно еден ден ќе македонската култура. душа вадат и повторно резултираат со глобален XX Колку Македонија судир во кој ќе страда за ‘наше добро’.“ сега, во време на човештвото, опстанокот општа рецесија, на планетата ќе биде загрозен во еколошка и секаква друга смисла, а и профитерите нема да летаат на небо. Така што, во еден ваков контекст, јас се ежам и од самиот збор профитирање. Точно е дека филмот во некои земји е индустрија, како во Холивуд на пример, но тоа е друга приказна. Ние сме мала земја со ограничени ресурси, па и човечки ако сакате, како образован кадар, а и актери н$ има колку за еден кастинг во поголем филм. Но, кога сите би биле ангажирани во еден таков проект, с$ друго би требало да застане, и театри и реклами и сл. Освен ако не ја претвориме целата земја во едно студио со два милиони статисти, но пак, од статирање не се живее. Во Македонија се снимаат доста филмови во последно време, многу повеќе од порано. Се разбира,

www.kapital.mk

потенцијалот е поголем, но далеку сме од можностите да станеме велесила во филмската индустрија. Во почетокот на деведесеттите години, за жал, пропаднаа или беа уништени две значајни куќи, Вардар филм и Македонија филм. Многу време е изгубено, многу кадар ќе се образуваше ако не беше така. Последиците се чувствуваат. Сега мора да се вратиме таму каде што застанавме. Задоцнето, но подобро сега отколку никогаш. Знам дека државата има идеја да направи нешто на тој план и тоа е за поздравување. Дали ќе биде тоа филмски град, дали едно поголемо студио опремено со техника и кадар, кое ќе произведува филмови во континуитет не е ни важно. Она што е важно е едно мануфактурно дуќанче да работи за да држиме чекор со времето и да ја одржуваме кондицијата на целата бранша. Македонија има помалку од 100 играни фимови досега, а тоа е капка во море во однос на светската кинематографија. Но, процентуално со бројот на филмови можам слободно да кажам дека имаме доста добри филмови, награди, успеси на фестивали и сл. Би требало с$ повеќе да го брусиме македонскиот израз во филмот. Како што препознаваме чешка естетика, руски филм, холивуски, боливудски, да дојдеме до ниво кога наш филм ќе гледаат во свет и да речат: „Е ова е македонски филм“. Копродукциите се неопходни и потребни. Убаво е да заработиме и пари од филмот, оти сме мал пазар, со неколку киносали во земјава. Но, исто така како култура, која е напаѓана и негирана од соседите, филмот има убава можност да биде современ штит и промотор на јазикот, музиката, архитектурата, традицијата, фаќајки чекор со современите изрази итн. Исто така, ако држиме континуитет во историска смисла, од палеолитот до денес како сериозна држава, би требало да имаме и филмови кои временски се сместени во антиката, во римскиот период, за Самоил, кој сам по себе е голема тема. Потоа Балканските војни, па с$ до времето меѓу двете светски војни, за кој период немаме снимено ни една филмска приказна.

Со трн да маваш не можеш да најдеш актер или режисер кој не ја пробал директорската фотелја XX Дали македонските театри по неколкуте промени на менаџерските тимови конечно ги добија вистинските личности? Колку има политика во избирањето на тимот кој ќе раководи со еден театар? Да, овие се вистинските. А и не останаа други кои можат да ги заменат, а да не биле претходно менаџери, управители. До неодамна бевме малцинство ние кои не сме биле директори, но состојбата е квалитетно променета во корист на директорите. Со трн да маваш не можеш да најдеш актер или режисер кој не ја пробал директорската фотелја. Останавме уште неколкумина, а себеси и не се бројам, оти никогаш и немав такви амбиции. Не сум претендирал, ни конкурирал за истата, така што не можам објективно да знам дали и колку има политика при изборот на некоја личност за директор.

www.kapital.mk

Капитал број 687/688 27.12.2012

фото: Ивана Кузмановска

Личност на годината 37

XX Како би ја опишале моменталната продукција на нови театарски претстави? Дали ги има доволно или имаме стагнација? Секогаш има продукција, во сите театри се работи, нема застој. Претстави се прават во континуитет, помалку или повеќе, во зависност од потенцијалот на театарот, годишните буџети и од способноста на менаџерите. Но, ретко се случуваат добри претстави. Просто, тоа е празник кога ќе се случи. Зборувам за претстави кои се гледаат по повеќе пати и пак сакаш да ги гледаш. Зборувам за претстави кои го одбележуваат времето, антологиски претстави, а за да се појават такви, треба да се совпаднат многу работи. Не е услов само способен директор, пари и слично. Се случува и на лош менаџер да му се погоди добра претстава во неговиот мандат и обратно. Пишани правила кои гарантираат успех нема. Понекогаш е важен историскиот контекст, каков што беше почетокот на деведесеттите години, кога почнавме да градиме држава. На сцената стапна една генерација млади актери, желни за игра, докажување и театарот се исполни со креативна енергија, која ја имаше и вишок. Управата во тој период беше легната, та дури заспана. Системот

внатре гломазен, бирократски, како во драмите на Гогољ. С$ околу работеше против нас. Не сакам да спомнувам имиња, но тогаш успеавме да направиме неколку генерациски претстави кои станаа култни. За сега, за ова време, најдобрата работа во театарот е тоа што ќе добиеме нов театар, што може да биде предуслов за нов почеток. За жал, меѓучовечките односи, како и во другите сфери од општеството, се нарушени.

XX Колку кај нас се следат трендовите во театарот и колку сме конкурентни регионално? Македонскиот театар отсекогаш бил почитуван и имал што да каже. Има свои карактеристики, свој хумор, свои страдања. Пред с$, има база во литературата, драми, романи... Бил респектиран и на просторите на поранешна Југославија, на Стеријно, на Мес, наши претстави, автори освојувале награди и признанија. Поминавме низ период на санкции, кризи, војни, но театарот секогаш наоѓаше начин да излезе надвор, да гостува, да се презентира. А имаме и бројни гостувања на странски театри кај нас на фестивалите. Во однос на опкружувањето, а и пошироко сме конкурентни, а и немаме причини за

инфериорност. Од лично искуство знам како нашите претстави беа наградувани со аплаузи и во Германија и во Италија, Франција, Данска, за Балканот и да не зборувам.

XX Успева ли македонскиот актер да се заштити од неволјите на денешнината и да & остане верен на театарската сцена? Тоа е индивидуално, како секој поединец се справува со предизвиците што ги носи времето, помалку или повеќе успешно, но тешко во секој случај. Тешко е да направиш добра претстава, а многу лесно, уште неодиграна, истата се трга од репертоарот. Поради ниски страсти, на коишто не сме имуни. Завист, љубомора, злоба, суета... И тоа се повторува со ретки исклучоци во циклуси и с$ одново. Од почеток!

XX На кои филмски и театарски проекти моментално работите? Кога ќе направам нова претстава во театарот ќе слушнете, оти мојата професија е јавна и не може да се сокрие. Но, не можам да ви ветам кога ќе биде тоа, оти не зависи само од мене. Истото важи и за филмот. Она што можам да ви го ветам е дека меѓу првите ќе добиете карти за на премиера. Гратис!

Балканот повторно се здружува Информациите кои Ви се потребни за подобро работење во балканскиот регион секој работен ден, наутро, Ви ги испраќаме на e-mail или прочитајте ги на www.biznis-plus.com Нарачка и повеќе информации на: pretplata-mk@biznis-plus.com или на телефон: +389 2 3298 110

1

месец бесплатно!

Капитал број 687/688 27.12.2012

38

www.kapital.mk

Интервју

Марија Ефремова

Eurostandard banka prva voveduva podarok-karti~ki XX Еуростандард банка промовираше нов тип банкарски производ, за што станува збор? Станува збор за поинаков тип на припејдкартичка таканаречена подарок-картичка или giftcard и истата е наменета за подарок соодветен за секоја пригода. Подарок-картичката е изработена во 4 типа дизајнирани модели, кои потсетуваат на дадени теми, венчавка, роденден, матурски/дипломски и една повеќенаменска картичка со универзален дизајн (новогодишни и божиќни празници, промоции,

годишнини, награда за вработени). Секој потенцијален купувач на овој тип картичка ќе може да се информира и да купи подарок-картичка во сите експозитури и шалтери на Еуростандард банка. Купувањето на подароккартичката се врши со еднократна уплата на одреден износ кој би сакал клиентот да го содржи картичката како и избор на дизајн за чија намена се купува истата. Картичката е со рок на важност од една година и е недополнива, односно по искористување на уплатениот износ, истата престанува да биде активна.

XX Вие сте банка која за прв пат на пазарот во Македонија промовира еден ваков тип производ. Во што е нејзината уникатност? Подарок-картичката (giftcard) на Еуростандард банка претставува единствен производ во делот на платежни картички, како за самата банка, така и за сегментот картично работење на пазарот. На пазарот може да сретнеме раличен тип кобрендинг-картички или картички за лојални клиенти, и основната разлика е што подароккартичката на Еуростандард банка е

фото: Ивана Кузмановска

дИреКтор на СеКтор за работа Со фИзИчКИ лИца

www.kapital.mk

Капитал број 687/688 27.12.2012

Интервју Еуростандард банка воведе нов тип картички, наречен giftcard (подарок-картичка), наменета за подарок соодветен за секоја пригода. Подарок картичката е изработена во 4 типа на дизајнирани модели, кои потсетуваат на дадени теми, венчавка, роденден, матурски/дипломски и една повеќенаменска картичка со универзален дизајн (новогодишни и божиќни празници, промоции, годишнини, награда за вработени) ненаменска и не го ограничува крајниот потрошувач како и каде да ги искористи подарените средства.

XX Колку типови подарок-картички има и која е нивната намена? Како што веќе споменав картичката е изработена во 4 типа на дизајнирани модели, од кои два типа се наменски, односно за венчавка и дипломски и матурски свечености, а два типа се ненаменски и може да се подарат за секаква пригода. Дизајнот на картичките беше внимателно одбран со цел да задоволи различни вкусови на клиентите.

XX Каде с$ може да се користи овој тип картичка? Бидејќи станува збор за домашен тип на платежна картичка, подароккартичката има можност да се користи во трговија, на ПОС терминали, на сите продажни места, односно на АТМ уреди кои се вклучени во мрежата на Casys за поддршка за домашни картички.

Исто така, клиентот добива можност дел од средствата да ги искористи за купување во трговија, а дел да ги подигне на АТМ. Доколку средствата се искористат на АТМ уред во сопственост на Еуростандард банка, не се наплатува провизија за извршени трансакции.

XX Каква е процедурата за купување на овој тип картичка? Процедурата е едноставна. Купувачот на картичката, на шалтерите на банката одбира одреден дизајн, врши уплата на износ кој сака да го подари, заедно со картичката добива ПИН, како и општи услови за користење на истата. Сето тоа е спакувано во украсна амбалажа и се предава до крајниот корисник на картичката.

XX Дали овој производ е наменет и за правни лица или само за физички лица? Подарок-картичката е наменета за физички лица, државјани на Македонија, постоечки и нови клиенти на банката.

39

XX Какви се вашите планови за во иднина, дали планирате воведување и на други нови производи? Ние како банка секогаш се трудиме да бидеме иновативни и на нашите клиенти, како физички така и правни лица, да им понудиме нови производи во доменот на кредитирање, картично работење и депозитно работење. Така во изминатиов период станавме препознатливи по атрактивните депозитни продукти и атрактивни каматни стапки. Исто така во доменот на картичното работење во месец декември, клиентите на банката добија можност за користење на Master business debit картичка со која во секој момент можат да располагаат со средствата на нивната жиро сметка. Секако и во наредниот период ќе размислуваме како за унапредување на постоечките така и за воведување на нови производи согласно со потребите на клиентите.

капитал број 687/688 27.12.2012

40

www.kapital.mk

ПРОценки

ШтО ГО ОчекуВа БалканОт иДната

2013 krstosnica me|u is

i EU-idninata na B Васе целеска ц

vase.celeska@kapital.mk

Габриела Делова

Б

gabriela.delova@kapital.mk

алканот генерира повеќе историја отколку што може да прима. Оваа позната фраза на маркантниот британски премиер Вистон Черчил со години подоцна, се чини, останува најголемата вистина за овој дел од Европа. Некогашните војувања со пушки и тенкови денес, во современоста, се само заменети со војна на аргументи и зборови. Токму ваквата константна немирна политика на Балканскиот полуостров и сто години подоцна од Балканските војни кај многу аналитичари буди чувства и создава основа за сценарија дека немирното „буре барут“ повторно може да завојува.

Таквите изјави се читаат и кај претставниците на Европската унија (ЕУ), но и кај аналитичарите дома и во светот, кои во неинтегрирањето на Балканот во мировниот проект наречен ЕУ гледаат можност старите духови повторно да се разбудат и да донесат дестабилизација во овој дел од Југоистична Европа. Во ваквата констелација на анализи и сценарија „Капитал“ ги анализира реалните состојби на Балканот, како на политичко, така и на економско ниво и прави прогноза што ќе се случува во Хрватска, Црна Гора, Србија и во Косово во наредната година. До каде се нашите соседи на патот до ЕУ и како се справуваат со економската криза? Кои се мерките коишто ги преземаат овие држави за да се справат со предизвиците, како на политичко, така и на економско ниво? Се чини токму годинава, со оглед на тоа до кое ниво се напреднати овие четири земји на патот кон Унијата,

лидерите се пред големиот предизвик дали интегративниот пат кон ЕУ ќе ги убеди да ги симнат очилата коишто ги тераат да гледаат низ призмата на историјата или сепак, минатото ќе остане да биде „лајт“ мотивот во нивните политички одлуки во иднина, кои неминовно влијаат и врз економските односи.

Ѓукановиќ го чекаат тешки одлуки

Во Црна Гора, исто како и оваа, и следната година ќе биде забележлив пад на животниот стандард. Паричниците на Црногорците, и пoкрај солидната туристичка сезона, од оваа година се многу попразни за разлика порано, а цените пак, се повисоки. Годината што изминува на Црна Гора & донесе многу промени. Покрај тоа што земјата ги започна пристапните преговори со ЕУ, се соочи и со нови парламентарни избори, кои на сцена го вратија веќе познатиот регионален играч Мило Ѓукановиќ. Но, поради

www.kapital.mk

Капитал број 687/688 27.12.2012

ПРОЦЕНКИ

41

Лидерите на овие земји се пред големиот предизвик дали интегративниот пат кон ЕУ ќе ги убеди да ги симнат очилата коишто ги тераат да гледаат низ призмата на историјата или минатото с$ уште ќе биде „лајт“ мотивот во нивните политички одлуки во иднина

гОдИНа?

Црна Гора. Другите нека се запрашаат дали тие можат мирно да спијат“.

Хрватска во ЕУ, но ситуацијата иста?!

storijata Balkanot кризата во којашто се најде земјата, се чини дека немало потешки услови за формирање влада. Ѓукановиќ, како старо-нов премиер на Црна Гора, не можеше да избере потежок момент за формирање влада, особено кога е во прашање економската ситуација во Црна Гора, со оглед на тоа дека јавниот долг на државата е околу 51% од БДП. И покрај тешката ситуација, црногорската влада проценува дека следната година економијата на оваа мала земја, која е пред вратите на ЕУ, ќе порасне за 1%. Ако се земе предвид економската состојба на земјата, предизвиците коишто ги носи 2013 година за Ѓукановиќ се огромни. Ѓукановиќ при преземањето на власта неодамна изјави дека е свесен за сите опасности и дека цени што тој како одговорен човек се врати во ужасно тешка економска ситуација. Сепак, економските аналитичари прогнозираат дека најверојатно, за

да се покрие дупката во буџетот, новата влада на Црна Гора ќе мора да ја покачи стапката на данокот на додадена вредност (ДДВ) од моменталните 17% на 19% или на 20%. Стапката на ДДВ во Црна Гора е една од најниските во регионот, но и пошироко. Од друга страна, кога станува збор за патот кон ЕУ, во 2013 година во Црна Гора ќе се отворат многу важни порашња, како она за справувањето со корупцијата, правниот систем, јавната администрација... Па според тоа, некои од аналитичарите сметаат дека е можно во јавноста да се појават „некои моменти“ од минатото на корумпираните политички елити. За ова Мило Ѓукановиќ на конститутивната седница на новата црногорска влада рече: „Подготвен сум во секое време да појаснам с$ што работев во минатото. Секој го носи својот крст, па и јас. Мирно спијам поради тоа што го правев во корист на

Следната година ќе биде многу важна за Хрватска, бидејќи земјата од 1 јули и официјално ќе биде дел од ЕУ, но аналитичарите велат дека тоа многу нема да ја промени економско-политичката ситуација во земјата. Владата на Зоран Милановиќ ќе продолжи да се бори со тешката економска ситуација, но од бизнисаспект, ќе има можност директно да работи на многу поголем пазар од досега. Ситуацијата во земјата е тешка, бидејќи опаѓа потрошувачката моќ на граѓаните, расте стапката на невработеност, а фискалниот грч станува посилен. И покрај најавите на владата на Зоран Милановиќ за фискална консолидација, државната потрошувачка за идната година ќе порасне околу 610 милиони евра, а од друга страна, се планира кратење на расходите за вработените од дури 305 милиони евра. На оваа основа се темели и проценката за раст на БДП од 1,8% во 2013 година. Според хрватската влада, главен генератор на економскиот раст во 2013 година би требало да бидат јавните и приватните инвестиции, порастот на извозот на стоки и услуги, нормално, поради влезот во ЕУ. Од друга страна, работодавците во Хрватска оценуваат дека следната година ќе биде тешка, а тоа го покажа и истражувањето на Хрватското здружение на работодавци (ХУП), „Деловни очекувања во 2013 година“. Коментирајќи ги резултатите на истражувањето, претседателот на ХУП, Ивица Мудриниќ, кој воедно е и извршен директор на Хрватски телеком, рече дека во Хрватска не постојат поттикнувачки услови за инвеститорите. Според него, даночното и неданочното оптоварување на економијата следната година ќе ги дестимулираат инвеститорите и ќе предизвикаат повлекување на капиталот од Хрватска. Очекувањата на хрватските бизнисмени за 2013 година покажуваат дека 54% од нив сметаат дека ситуацијата ќе биде приближно еднаква како во 2012 година. Со оглед на тоа што 2012 година повеќето директори ја означија како многу лоша и значително полоша од 2011 година, може да се каже дека очекуваат продолжение на општата тешка состојба на економијата.

Капитал број 687/688 27.12.2012

42

www.kapital.mk

ПРОценки

Србија - заглавена меѓу Брисел и Приштина

Во првата половина од 2013 година фокусот на целата српска јавност ќе биде насочен кон дијалогот со Приштина. Условот кој го постави Брисел до официјален Белград претставува голем залак за српските лидери, кои треба до крајот на ирското претседателство со Европската унија, (јануари-јуни 2013 година), ем да одговорат на барањата на Брисел, ем да не ја разочараат јавноста во дијалогот и попустливоста со Косово, а притоа да добијат датум за преговори. И додека владините претставници во Србија гарантираат дека во јули земјата ќе ги започне преговорите со официјален Брисел, сценаријата на аналитичарите и на упатените, барем засега, не се толку оптимистички како владините. С$ почести се мислењата дека во оваа временска рамка (јануаријуни 2013 година) Србија нема да може да најде дипломатски речник со којшто ќе ги задоволи двете страни и ќе создаде win-win ситуација. Така, предизвикот на српската влада во првото шестмесечје од 2013 година е да најде соодветен еуфемизам за јавноста со кој признавањето на Косово како независна држава ќе биде де факто, но во ушите на српските граѓани ќе звучи поубаво. Освен европските интеграции, копјата во Србија во 2013 година ќе се кршат и на полетот на корупцијата и организираниот криминал. Апсењето

на најголемиот олигарх во Белград, Мирослав Мишковиќ, сопственик на Делта банка, отвора сосема нова страница во српската одлучност за борбата со криминалот. Обвинет и за прислушувањето на српскиот претседател, Томислав Николиќ, уапсениот Мишковиќ, од друштво на најугледните политичари во регионот и од улога на личност која барем како што се тврди низ кулоарите, е одговорна за падот и враќањето на владите во Србија, преку ноќ се најде зад решетки. Ставањето на обвинителна клупа на најбогатата и најмоќната личност на Балканот, според магазинот „Форбс“, ја става Србија под лупа и во фокусот на вниманието на меѓународната заедница. Следните чекори на официјален Белград во однос на ова прашање ќе покажат дали со ова започнува ерата на расчистување на матните бизниси во Србија, без разлика кој стои зад нив, или е само уште сценарио, политички случај со политичка заднина, кој воопшто нема врска со криминалот и со корупцијата. На економски план, барем според очекувањата и прогнозите на српската власт, Србија на почетокот на 2013 година очекува повеќе од 2,5 милијарди евра странски инвестиции и благ пораст на српскиот БДП, кој во овој момент се предвидува на 2%. Во однос на директните странски инвестиции, ваквите прогнози се базираат на склучените договори, кои треба да започнат да се реализираат во 2013 година. Најмногу инвестиции Србија очекува во секторот енергетика, во автомобилската индустрија, електронската индустрија и во информатичкокомуникациската технологија. Што се однесува пак, на порастот на брутодомашниот производ (БДП), владата ваквиот најавен раст од 2% го основа на инвестициите и извозот, а како главен извозен адут во 2013 година го гледа во новиот автомобил на Фиат изработен во Крагуевац. Освен фабриката во Крагуевац, се очекува и рестартирање на нови

фабрики, меѓу кои најспоменувана е српската железарница во Смедерево.

Косово - земја без решен статус, но со богата иднина

Ако се верува на прогнозите на баронесата Кетрин Ештон, комесарот задолжен за надворешните работи во ЕУ, но и на прогнозите на ММФ, Косово во 2013 година ќе има богата година. Земјата која де јуре с$ уште седи на двете столчиња на меѓународната сцена - независна држава или автономна покраина, а де факто важи за веќе самостојна држава, има најоптимистички прогнози од ММФ, кој проценува дека косовскиот БДП во 2013 година ќе има раст од 3,8%. Плановите на косовската влада пак, се во 2013 година 40% од буџетот (1,58 милијарди евра) да одвои за капитални инвестиции, од кои најмногу за инвестиции во инфраструктурата, меѓу кои и патниот правец ПриштинаКачаник (автопатот Косово-Македонија). Освен инфраструктурата, приоритетите на косовската влада се наоѓаат и во образованието, безбедноста, здравството и во земјоделството. На политички план Косово е пред големи предизвици. Пред с$, тоа е борбата за да се добие статусот независна држава. Косовската дипломатија и политичкото лидерство ќе го имаат предизвикот да ги убедат државите и дел од големите сили да ги признаат како независна држава, со цел Косово да ја почне интеграцијата во меѓународните организации. Во однос на внатрешната политика, во очите на целата меѓународна заедница ќе биде политичкото лидерство во Приштина и нивната политичка програма. Смирувањата на страстите на северно Косово и неподгревањето инциденти и судири со српската власти и со српското малцинство во Косово ќе бидат прашањата на кои меѓународната сцена најмногу ќе & суди на официјална Приштина. Што се однесува пак, на прогнозите за иден премиер на Косово, во овој момент Рамуш Харадинај, поранешен премиер на Косово кој се најде на обвинителна клупа во Хаг за воени злосторства, а сега доби ослободителна пресуда, се гледа себеси како следниот премиер на Косово. Притоа, неговите вакви амбиции, барем засега, според проценките на аналитичарите, добиваат широка поддршка од косовската јавност, поради што тие заклучуваат дека можноста Харадинај да биде премиер е многу реална. Тешко е да се процени колку тоа ќе ги разбуди старите антагонистички чувства меѓу Белград и Приштина и ќе ги стопира преговорите меѓу двете страни во овој момент, особено поради притисокот ставен врз Србија од страна на Унијата, која преговорите на Белград ги условува токму со приближување на ставовите меѓу двете страни. Харадинај пак, од своја страна, е убеден дека како иден премиер, ќе може да ги нормализира односите со власта во Белград.

Капитал број 687/688 27.12.2012

44

www.kapital.mk

Интервју

Срѓан Керим

Д-р претсеДател на ОДбОрОт на ДИреКтОрИ на МпМ, ДИплОМат И публИцИст

noviot svet na ramnote@ interesi, a

www.kapital.mk

Капитал број 687/688 27.12.2012

C

Интервју

45

Целата историја на човештвото е историја на миграции. Луѓето постојано се селат. Тоа ние македонците најдобро го знаеме. За што? За подобар живот. а кога ќе ја агрегираме таа потрага за подобар живот на глобално ниво, добиваме потрага по подобар свет. Тоа го сакаат луѓето, тоа ги мотивира. Тоа е позитивна мотивација. и затоа, сметам дека во ера на информатичкокомуникациски технологии, кога во секунди и во минути можеме да дефинираме ситуација, да договараме работи, да правиме спогодби, така треба и институциите да функционираат“, вели Срѓан Керим по повод својата нова книга, „Потрага по подобар свет“

t se bazira @a na ne na mo]

46

Интервју

Д

ванаесеттата книга на д-р Срѓан Керим, „Потрага по подобар свет“, неодамна го виде светлото на денот, а ние седнавме со него за од прва рака да ги слушнеме размислувањата за каков тоа свет, всушност, се бориме во услови кога информацијата патува побрзо од мислата, кога одлуката мора да се донесе со брзина на светлината. Д-р Керим, прекален дипломат, поранешен челник на Генералното собрание на Обединетите нации, но и искусен професионалец во сферата на бизнисот со медиуми, ни понуди емотивно мемористично четиво и дипломатски манифест, што најјасно ја отсликува нашата реалност, како што во предговорот на книгата истакнува познатиот американски геостратешки аналитичар од индиско потекло Параг Кана. Со Керим разговаравме и за многу други работи од коишто зависи нашиот подобар свет, како што се новите геополитички односи во светот, опасноста од растечкиот национализам и фашизам и кој е лекот за тоа, кризата во еврозоната, па с$ до тоа која треба да биде нашата национална платформа во спорот со Грција за името.

XX Г-не Керим, го живееме времето на глобализацијата, а во вашето најново дело пишувате за потрагата по подобар свет. Каков подобар свет бара глобализираното човештво денес? Глобализацијата, тоа е еден нов квалитет

на животот, без оглед на која раса припаѓаме, без оглед на тоа во кој дел од светот живееме. Тој нов квалитет на живеењето е определен во најголем дел од информатичките и од комуникациските технологии. Што ни направија тие? Ни овозможија за неколку минути, за неколку секунди да комуницираме пораки за коишто порано требало денови, месеци, па и години за да се направи сето тоа. Според мене, целата историја на човештвото е историја на миграции. Луѓето постојано се селат. Тоа ние Македонците најдобро го знаеме. За што? За подобар живот. А кога ќе ја агрегираме таа потрага за подобар живот на глобално ниво, добиваме потрага по подобар свет. Тоа го сакаат луѓето, тоа ги мотивира. Тоа е позитивна мотивација. И затоа, сметам дека во ера на информатичко-комуникациски технологии, кога во секунди и минути можеме да дефинираме ситуација, да договараме работи, да правиме спогодби, така треба и институциите да функционираат. Тоа е едната димензија поради којашто треба да се менуваат институциите. Вто р ата д именз ија е: с$ п ом а лк у има идеологија во светот, светот се дезидеологизира. Луѓето не веруваат повеќе во такви приказни, оти идеологиите секогаш биле како приказни, како „1.001 ноќ“, составени од реални и нереални, рационални и ирационални елементи, но луѓето биле подготвени да гинат за идеологиите, односно за идеалите. Јас и во книгата на едно место имам ставено дека во младоста веруваш во идеали, во

староста во визии. Раководејќи се од таков принцип, денес целиот свет се еманципира. Повеќе не можеш ништо никому да понудиш освен решенија и програми, без оглед дали тоа се вика Obamacare за здравствената заштита во САД, или програмата на Комунистичката партија на Кина, којашто с$ помалку има идеологија, а с$ повеќе конкретни решенија, проекти и оперативни програми.

XX Како човек со големо дипломатско искуство, како поранешен претседател на Генералното собрание на Обединетите нации, како го гледате светот денес, односно какви се светските институции денес, ако сме во потрага по подобри Обединети нации, подобра ЕУ, подобра САД... Како го гледате светот од аспект на стабилноста на светските институции? Основното прашање е што е движечката сила во институциите? Секогаш тоа била рамнотежата на моќта. И ден-денес имате полемики меѓу водечки авторитети од калибарот на еден Бжежински, Кисинџер и останатите за тоа каков свет имаме: мултиполарен, униполарен со доминација на САД, биполарен со Америка и со Кина или пак, триполарен со ЕУ, Америка и со Кина. Мојот одговор на тоа прашање е дека таквото геополитичко резонирање полека излегува од мода. Во денешни услови јас би размислувал за рамнотежа на интереси, а не за рамнотежа на моќ - тоа се новите консидерации за

www.kapital.mk

Капитал број 687/688 27.12.2012

Интервју

Мора од сцената да се тргнат луѓето коишто веќе го потрошиле својот политички капитал и припаѓаат на едно друго време и новите лица ќе мора да се докажат со тоа што ќе седнат и конструктивно ќе разговараат за да направиме платформа за преговорите со Грција. градење институции и мулталтерални механизми во светот. И не е случајно што има Г-20, Г-8 и сл. Тука не можеме да зборуваме само за моќ како порано. САД е САД и знаеме каква моќ имаат, ама тука е и Турција, Бразил, па и една Јужна Африка. Јужна Африка не може по ништо да се мери со САД на прв поглед, но се мери според можностите и коалициите што се прават. Кога ќе се стават на едно место Бразил, Русија, Индија, заедно со другите брзорастечки економии, не може Америка да ги игнорира и да каже „Не ме интересира ништо”. Со кого ќе го прави таа светот?! Затоа јас зборувам за нова култура на меѓународни односи и намерно го избегнувам зборот поредок, затоа што секој поредок подразбира дека зад него стои сила, а јас сакам да кажам - не сила, туку култура, своевидниот „гоцеделчевски” дух којшто сакам непретенциозно да го наметнам врз глобалните околности. Принципот дека светот навистина треба да се разбере како културен натпревар меѓу народите. Тоа подразбира дека универзално ќе се разработуваат човечките права, дека универзално ќе се разработува принципот на одговорностите за заштита, што значи дека веќе никој никому не може да му вели „Јас имам мој територијален интегритет, суверентитет и можам на моето парче земја да правам што сакам, а другите да гледаат“. Значи, ќе преземеш обврска и одговорност да заштитиш. Овие

47

Впрочем, има една прекрасна мисла на вредности, плус одржливиот развој како Џорџ Бернард Шо, којшто вели дека сите принцип на економијата, се основата за создавањето на подобриот свет. Конечно големи идеи во историјата почнале како богохулење. Прво е чудно, неприфатливо, почнавме да сфаќаме дека потоа гледаш дека се вклучуваат милиони профитот сам по себе не луѓе, како што е Фејсбук, на пример. Не може повеќе да го регулира можеш тоа да го игнорираш! светот, како своевремено Кој ти го дава тоа право? И невидливата рака на Адам тоа е дел на демократијата. Смит. Денес невидливата Подобро е 1.000 Таа само ги менува формите, рака сама за себе не е а не се намалува. Најдобар доволна. Секако дека таа е дипломатски начин да се бориш против важна, но покрај пазарот, војни да има национализмите е преку мора да постои и концепт во Советот за јакнењето на индивидуата, на одржлив развој, кој јакнење на слободата и на подразбира корективи, безбедност, па демократијата. кои вклучуваат пред с$, макар и ниедно заштита на планетава. } Очекувате ли да се решение да Но, не преку вулгарно менуваат тие работи? толкување на „зелениот“ не се донесе, Па, јас очекувам дека овој концепт во стилот „Ајде век главната борба ќе се отколку една сите да чуваме овци, води за тоа и тука имам нова светска да јадеме трева и ќе ја една теза која можеби звучи спасиме планетава”, туку војна. Што значи малку сензационалистички, со преструктурирање на но е прилично добра како дека треба економијата – ако биле илустрација: подобро е 1.000 да се вложат јагленот и железото дипломатски војни да има движечки сили на многу напори во Советот за безбедност, индустријализацијата во па макар и ниедно решение и енергија во XIX век, ако во XX век тоа да не се донесе, отколку развивањето се нафтата и нејзините една нова светска војна. деривати и пластиката, на светските Што значи дека треба да како супститут за се вложат многу напори и железото, движечки во XXI институции, енергија во развивањето на но и нивна век се новите технологии, институциите, но и нивна дигитализацијата и модификација. модификација. обновливите енергии. }Фарид Закарија напиша Јакнењето на индивидуата ќе една книга, „Светот по Америка”, го слабее национализмот па дали во овој контекст зборуваме за постамериканска ера, свет XX Сега би сакале малку да релативизиран од супремацијата подискутираме за некои опасности на една сила, на еден голем пол, на патот кон подобриот свет. светски полицаец... Видливо е дека националистичките Да, во Америка се гледа дека луѓето ја и фашистичките идеологии разбраа таа нова реалност и затоа го ескалираат во некои делови од избраа Обама. Неговиот избор не е ништо Европа и од светот, како да не е друго, туку прифаќање на тој нов свет. расчистено со тоа зло с$ уште... Има Авторот на предговорот на мојата книга, ли коректив за оваа закана? Има, апсолутно, а тоа е создавањето Параг Кана, којшто инаку, е пријател на социјални мрежи, како основи за правење Фарид Закарија и има објавено неколку коалиции на ниво на одлучување. книги за новата геополитичка реалност, Државите повеќе не можат сами да го го вели истото. Дека живееме во нов свет, уредуваат светот. Иако Обединетите на којшто сите мора да се приспособат, па нации се организација на држави, односно и САД. Тие имаат невиден хардвер (читај влади, не можат сами да функциинираат, оружје), но примената на тој хардвер денес мора да влезе бизнисот како партнер, тешко може да се валоризира, сите бараат мора да влезат медиумите, невладините софтвер. Во таа смисла, на Америка & е организации, социјалните мрежи. Зошто е потребна ЕУ, секогаш се користи ЕУ во важно создавањето на социјалните мрежи? таа трансатлантска оска, за делот кајшто Не го зборувам тоа само од некоја актуелна може ЕУ да го користи тој софтвер, својот гледна точка, поради Египет, Либија, Сирија авторитет и имиџ, во смисла дека ете, не и сл., туку погенерално, пофилозофски. е тепач, туку преговарач. Нивото на одлучување мора с$ повеќе да ја вклучува и индивидуата, човекот како Европа не е кусогледа единка, а не да се криеме зад национални и наивна за да ја остави мрежи, национални нивоа, затоа што Грција да банкротира националното се дезагрегира во услови XX Според вас, колку е загрозена на глобализција. Тоа дезагрегирање на стабилноста на проектот Европска националното не значи дека културата на унија со оглед на актуелната еден народ треба да се стопи, да му се должничка криза во еврозоната, на одземе индентитетот, туку да се зголеми којашто тешко може да & се види можноста за учество на индивидуата, затоа крајот? што тој идентитет на индивидуата во услови Тоа што Европа сега поминува низ тешка на глобализација е релевантен. финансиска криза, не треба никого да XX Се случува ли тоа, го залажува дека тоа ќе значи рушење на гледате ли во практика? европската идеја и проект. Ниедна појава Се случува, се менува постепено, тоа е не постои без да помине низ катарза, како нешто што само што почнало да се раѓа. што има во економијата циклуси, така има

Капитал број 687/688 27.12.2012

48

Интервју

и во политиката. Сега Европа е во еден надолен процес. Тоа ќе потрае уште 3-4 години, затоа што ударот на кризата е со голема магнитуда, разорната моќ е голема, но ќе се надмине, почнувајќи од Грција. Европа нема никогаш да дозволи Грција да банкротира, затоа што Грција нејзе & е надворешната граница кон Турција, Блискиот Исток, Северна Африка, кон она што е прво соседство на Европа. Па не е Европа ни толку наивна, плитка и кусогледа за да дозволи тој дел да пропадне. И кому да го препушти!? Што би значело тоа? И затоа не верувам во такви сценарија. Мислам дека Грција ќе излезе од кризата, ќе излезе и Португалија, коишто се периферни делови на ЕУ, но многу & се важни.

XX Како го толкувате феноменот на врзување на двете главни ривалски партии во Грција – ПАСОК и Неа демократија? Феномен што настана во кризата, со појавата на третата опција, Сириза и нејзиниот лидер Ципрас, работи што ние на Балканот тешко можеме да ги разбереме. Тука има, според мене, подлабока политичко-држатворна основа. Грчкото разбирање на устројството на државата произлегува од француското. Грција, како држава која настанала многу подоцна од Франција, го има тоа устројство копирано од Франција. А целиот државен поредок на Франција почива врз поимот на политичка нација. Значи, во Грција има само Грци, како што Французите велат дека во Франција има само Французи, без оглед дали си од Того или од Алжир, ти во Франција си Француз. Тоа истото е и во Грција. Оттаму и проблемите со нашето малцинство во Грција. Во Грција нивниот устав, така како што е кроен, не го прифаќа концептот на малцинства. Сите се Грци, без оглед на нивното етничко потекло. А ние, заедно со други држави на Балканот, сме правени со друг софтвер, каде што етничкото е над националното, нема политичка нација, иако во историјата нема пример дека нацијата направила држава, туку обратно. Прво настанала САД, па американска нација; прво држава Франција, па француска нација; прво италијанска држава, па Италијани. Тој концепт е многу различен од нашиот и нашите проблеми со Грција во дел и од тоа произлегуваат. Ние поинаку го сфаќаме поимот национален и етнички. И тоа треба добро да се размисли и да се сортира во главите на луѓето и според мене, треба да се аплицира и во Македонија. Ако живееме во Македонија и постои држава Македонија, тогаш националната припадност треба да е македонска, а етничкото потекло си е тоа што си е. Не можеш од Албанецот или од Турчинот да направиш етнички Македонец, но Македонец со албанско, турско, влашко потекло, тоа можеш и така треба да биде.

XX Од каде треба да почнеме за да го решиме проблемот со Грција, доколку посмирено му пријдеме на ова прашање? Прво, треба нешто да научиме од Грците. Тие може за сите прашања да се испокараат, но кога ќе дојде на дневен ред националниот интерес, тогаш се дефинира грчката национална платформа. На грчката национална платформа треба да се спротивстави македонска национална

Книгата „Потрага по подобар свет“ на д-р Срѓан Керим ја промовираа шефот на македонската дипломатија, Никола Попоски и амбасадорот Арсин Зеколи, а е во издание на Три на Винка Саздова платформа. Таа мора да го изразува суштествениот интерес на Македонија, а се знае кој е тој: Македонија тргнува од позиција - која и да е власт - дека има уставно име, кое го определил овој народ и никој друг. Така е во историјата на сите, и на САД, и на Франција, и на Грција и на Исланд. И не може да биде различно за Македонија. Појдовната позиција на Грција е дека нашата држава треба да има име за сите употреби. Компромисот е насредина и тој може да се дефинира на следниот начин: да се најде име што ќе го задоволи грчкото барање за дистинкција меѓу називот на нашата држава и грчкиот дел на Македонија, но за употреба во меѓународните организации, како што е сега. Треба да тргнеме од заедничките моменти коишто се веќе на маса, да не измислуваме ни едните, ни другите некои нови моменти. На маса имаме еден провизориум којшто се вика Поранешна Југословенска Република Македонија, а тој е израз на една фактичка состојба, затоа што Македонија навистина била поранешна југословенска република, како што биле и Хрватска и Србија и другите. Значи, ако Грција можела да го прифати тој назив, макар и како провизориум, сега останува да преговараме за ова „поранешна југословенска”, а не за „Република Македонија”. Значи, тој префикс како да се модифицира со име кое ќе се користи во меѓународните институции. Впрочем, и тоа треба да им се објасни на нашите граѓани, нема да биде Македонија прва во светот којашто ќе има две или три имиња. Па самата Грција има неколку имиња: Еленска Република, Елада, Грција... За Мексико никој не знае дека уставно се вика Соединетите Држави на Мексико!? За сите е Мексико. И да не набројувам понатаму, има десетици примери.

XX Грција има национална платформа за проблемот, ние немаме, од повеќе причини. Како да го средиме тоа во нашиот двор?

Прво, со разговори. Ние како да сме се одвикнале да разговараме, ние само се прозиваме. Овие прашања се од таков кардинален карактер што вреди и 50 и 100 пати да се разговара за тоа. Да се дефинира што е тоа национален интерес и да се остават легитимните претставници избрани од народот да го решаваат проблемот. Не може човек што знае дека го демнат цело време и чекаат да направи „предавство” со името да се договори за некое решение и потоа да го пречекаат ривалите како предавник. Така не може да се брани национален интерес. Треба да постои консензус, како што на времето се направи консензус дека евроатлантските интеграции се приоритет за државата. И сите партии го прифатија тоа, и македонски и албански. Ако сегашната власт гледа што & прави опозицијата, таа истото ќе го прави кога ќе биде опозиција, исто така ќе ја прогласува за предавник и сл.

XX Има ли кадровски капацитет во двете најголеми македонски партии за да се направи ваков консензус, затоа што впечаток е дека има потрошени луѓе на македонската политичка сцена? Мора од сцената да се тргнат луѓето коишто веќе го потрошиле својот политички капитал и припаѓаат на едно друго време и новите лица ќе мора да се докажат со тоа што ќе седнат и конструктивно ќе разговараат за да направиме платформа за преговорите со Грција. Ние мора да си ги дефинираме интересите за да знаеме од каде до каде можеме да се движиме. И битна е реториката. Мора да биде друг начин на комуницирање, посмирен, поприемлив за другата страна. Инаку, се чувствува тој антагонизам, таа нетрпеливост преку границата, а мојот став и додека бев министер за надворешни работи и сега е истиот: портата за ЕУ и за НАТО е Грција, нашиот сосед.

Капитал број 687/688 27.12.2012

50

www.kapital.mk

свет

Kakov ]e bide s

К

константната криза во еврозоната, парламентарните избори во Германија, како и идната позиција на Ангела Меркел, „фискалната бездна“ во САД и новите предизвици за староновиот претседател Барак Обама, како и с$ покритичните климатски промени и улогата на технологијата и Интернетот во секојдневниот живот се дел од клучните точки за следната, 2013 година, според британскиот магазин „Економист“

Еврозона: Германија ќе го диктира темпото во Европа

С

поред „Економист“ еврокризата стана „погрешна номенклатура“ – зборот криза се однесува на одлучувачки момент или пресвртница, којашто се чини, никако да се случи во еврозоната. Поплаките на адреса на единствената валута станаа хронична болест, која ниту е доволно опасна за да го убие пациентот, ниту пак, може лесно да се излечи. Тоа ќе остане така и во 2013 година – еврото ќе преживее, но нема целосно да закрепне. Ова предвидување се заснова на три објаснувања. Како прво, претседателот на Европската централна банка (ЕЦБ), Марио Драги, изјави дека ЕЦБ има капацитет за да дејствува и да го спречи распаѓањето на еврото. Но, сепак, тоа е само привремено решение. Ако ЕЦБ продолжи со таквата активност, ќе мора да се постигне поголем политички напредок кон формирање банкарска унија и одреден степен на фискално и политичко интегрирање, кое би вклучило и заедничко депозитно осигурување, како и еден вид делумно споделување на долговите. Тоа е вториот фактор поради којшто велиме дека здравјето на еврото ќе биде кревко. Иако лидерите на еврозоната постигнуваат одреден прогрес во тој поглед, тие тоа го прават немарно и спорадично, во голема мера водени од политички причини. Влегувањето во целосна банкарска и фискална унија, вклучувајќи и заедничко депозитно осигурување и споделување на долговите, би повлекло со себе две необични импликации: земјите-кредитори ќе станат должници и земјите-членки на еврозоната ќе се откажат од значителен дел од суверенитетот. Германците, Финците, Холанѓаните и некои други не сакаат да слушнат за првата импликација, а Французите, веројатно и Шпанците и некои други се чуваат од втората импликација. Што значи, бавно ќе се напредува во 2013 година. Банките кои се спасија уште на почетокот на годината може да подлегнат на европски надзор, а останатите до почетокот на летото, но отпорот на Германија ќе го одложи истото кај помалите банки дури и по крајот на 2013 година. Постои и трета причина - граѓаните ќе бараат да се изјаснат. Ќе има неколку важни гласања во 2013 година во Европа. Во Италија мора да се одржат општонародни избори до мај 2013 година. Со тоа ќе продолжи трендот кој почна со избивањето на еврокризата во 2010 година да се менуваат моменталните владини состави од страна на гласачите. Тоа се случи во Грција, Ирска, Шпанија, Финска, Поругалија и летото 2012 година во Франција. Сепак, тоа нема да се случи на најважните избори во 2013 година, во Германија, коишто се закажани за септември. Важноста на изборите во Германија беше доловена во еден цртан филм пред изборите во Шпанија во 2011 година, во којшто еден Шпанец прашува друг Шпанец кој ќе ја води земјата по изборите и добива одговор: „Ангела Меркел“. Откако стана канцелар на Германија во 2005 година, Меркел стекна репутација на најважен политички лидер во Европа. Но, 2013 нема да биде лесна година за Ангела Меркел, имајќи го Франсоа Оланд како противник на строгата фискална политика, ќе биде прилично „осамена“ на самитите на еврозоната.

www.kapital.mk

Капитал број 687/688 27.12.2012

свет

51

svetot vo 2013? Технологија:

Кој ќе добие, а кој ќе изгуби од доминацијата на мобилниот Интернет?

В

о 2002 година за прв пат бројот на мобилните го надмина бројот на фиксните телефони, претворајќи го телефонот во претежно мобилна технологија. Истото ќе се случи со Интернетот во 2013 година, 44 години по првото вклучување на неговиот претходник, АРПАНЕТ. Бројот на мобилни уреди поврзани на Интернет како што се „паметните“ телефони и таблет-компјутерите, ќе го надмине бројот на десктоп и лаптоп-компјутери коишто се во употреба, според проценките на инвестициската банка Морган Стенли. Нема директна корелација меѓу уредите и луѓето, затоа што многумина користат повеќе уреди истовремено, и фиксни и мобилни, но консултантската куќа IDATE смета дека бројот на луѓе коишто пристапуваат на Интернет преку своите мобилни уреди до средината на 2014 година ќе биде далеку поголем од бројот на корисници на фиксни уреди. Тоа не значи дека мобилните уреди целосно ќе ги исфрлат од употреба сите персонални компјутери. Секако, подемот на мобилната телефонија не значи дека воопшто нема да се употребуваат фиксните телефони, иако нивниот број постојано опаѓа. Иако се очекува „бум“ на мобилните уреди, засега тие ќе зафаќаат помал процент од сообраќајот во споредба со „сурфањето“ на персонални компјутери. Сето тоа ќе има далекусежни последици за технолошките компании, коишто се делат на победници и губитници паралелно со растечкото влијание на мобилните уреди. На чело на победниците, несомнено, е Епл. Ајпад доминира на пазарот за таблет-компјутери, а приходите од Ајфон изнесуваат три четвртини од профитот на индустријата за мобилни телефони, и покрај тоа што на Ајфон отпаѓаат само 10% од глобалната продажба на телефони. Приматот на Епл на полето на мобилната телефонија ја претвори компанијата во најбогата компанија која котира на берза. Јасно може да се видат и најголемите губитници: гигантите од ерата на персоналните компјутери како што се Дел, Хјулит-Пакард и Мајкрософт, на коишто, се чини, им избега бродот на мобилните телефони; производителите на мобилни телефони како што се Нокиа и РИМ, кои доцна го ставија фокусот на Интернетот. Најголемата дилема се јавува кај Гугл и кај Фејсбук, бидејќи и двете компании на најголемиот дел од приходите се потпираат на онлајн-маркетинг, а проблем е тоа што рекламирањето е значително помалку застапено на мобилните уреди во споредба со десктоп-компјутерите.

САД: Само надворешниот

притисок може да ги помести работите од место

П

рвата инаугурација на Барак Обама беше проследена со надеж и промена. Втората, за жал, ќе биде обременета со инерција и лошо претчувство. Во текот на наредната година на Американците ќе им стане јасно колку малку работи се решиле со неодамнешните избори, и покрај жестоките дебати за големината, функциите и финансирањето на федералната влада. Во својата прва кампања за претседател Барак Обама имаше доста амбициозни ветувања: на пример, да го спречи глобалното затоплување, како и да го претвори Вашингтон во град каде што има соживот меѓу двете најголеми партии. Овојпат, поучен од искуството, си зададе себеси многу поскромни цели. Се заложи да го зголеми домашното производство на нафта, на пример, и да ја намали стапката на инфлација кај школарината за колеџ. Нема сомневање дека тој ќе спроведе активности во таа насока, дури и ќе добие одобрување од Конгресот за истите, но фокусот во текот на петтата година од неговиот досегашен мандат ќе биде ставен на фискалниот хаос во којшто се наоѓа САД. Американските фискални проблеми се појавија во два наврати. Првиот е „фискалната бездна“, мешавина од покачувања на даноци и кратење на трошоците, кои треба да стапат на сила во 2013 година. Никој не сака да ги види тие мерки имплементирани, затоа што би имало страшни последици по економијата. Вака или онака, или составот на Конгресот кој е во заминување или новиот состав, ретроактивно, ќе ги скрати или ќе ги одложи тие мерки. Но, сепак, тука е втората страна од економските проблеми: долгорочно фиксирање на големиот дефицит во САД, слабо скроениот даночен законик и ненормалното трошење на т.н. „права“, односно здравјето на федералната власт и плановите за пензиски планови. Како што ќе се оддалечуваат од „фискалната бездна“, политичарите во САД свечено ќе се заколнат дека сериозно ќе се зафатат со тие проблеми, можеби преку планирање друга измама за наредната година.

Капитал број 687/688 27.12.2012

52

www.kapital.mk

свет

КЛИмАтсКИ ПРОмеНИ:

си играме ли руски рулет со планетата Земја?

Е

ве две многу сигурни прогнози за климата во 2013 година. Првата вели дека просечните температури постојано се покачуваат и се повисоки во однос на сите, освен најжешката година во минатиот век. Втората прогноза која ја дава „Економист“ е поврзана со состанокот што ќе се одржи во Стокхолм на Меѓувладиниот панел за климатски промени, кој ќе го објави последниот од серијата масивни „извештаи за проценување“ на климатските промени. Тие информации ќе ги прикажат физичките, хемиските и биолошките сфаќања на климата и што & прават луѓето на истата. Кога и да се публикуваат такви извештаи, реакцијата што ја предизвикува е дека ситуацијата е полоша од кога било. Тоа е точно во некоја поширока смисла. Начинот на којшто луѓето најмногу ја менуваат климата е преку испуштање јаглерод диоксид, којшто се испушта с$ повеќе, па затоа и климатските проднози се с$ полоши. Но, не може толку прецизно да се одговори на прашањето колкава штета ќе направи сето тоа (колку ќе се влоши ситуацијата со зголемувањето на нивото на јаглерод диоксид). Климата е ужасно комплексна и колку повеќе мислиме на тоа, толку поужасна ни изгледа. Една студија во 2012 година покажа дека просечното затоплување ќе биде 3-3,5 степени. Еден од проблемите поради коишто научниците не можат точно да ги доловат климатските прогнози е тоа што тие треба да се во подиректен контакт со климатските промени, како начинот на којшто функционираат различните видови облаци – широко прифатено како главната причина за

несигурност – или тоа како промените во вегетацијата ги забавуваат или ги влошуваат промените. Но, додавањето на сите тие детали за поцелосна слика не помогна многу во разјаснувањето, туку напротив. Од новиот извештај на Меѓувладиниот панел за климатски промени се очекува да даде подлабинска и посеопфатна анализа за тоа како функционира климата, но не и со поголема сигурност да го предвиди точниот тек на настаните во децениите и вековите што доаѓаат.

сО стАН ОД АДОРА ИНЖеНеРИНГ ЗАПОЧНете НОв ПОКвАЛИтетеН И ПОевтИН ЖИвОт вО 2013 ГОДИНА

А

дора инженеринг во 2012 година го изгради јубилејниот 1.250-ти стан, со што ја заокружи 10-годишнината од постоењето, период во кој подигна 26 објекти, 150 луксузни деловни простории и 1.500 модерни подземни паркинзи. Квалитетот и стандардизираната работа, ги препозна и Европската бизнис асоцијација која Адора инженеринг ја прогласи за најдобра компанија, а генералниот директор проф. д-р Ванчо Чифлиганец, за најдобар менаџер на меѓународно ниво. Во 2012 година изградивме рекорден број елитни станови. Уривајќи ги претходните рекорди, со посветена работа мајсторите-неимари за 31 ден подигнаа станбена зграда во општина Аеродром-Ново Лисиче. Ги предадовме во употреба капиталниот објект Под Водно во центарот на Скопје и градежниот бисер Билјанини Извори во древниот Охрид. Започнавме изградба на комплекс од пет елитни објекти во општина Аеродром-Ново Лисиче во Скопје, со што за половина година се подигна мини станбената населба Адора. Препознатлив и заштитен знак на нашите објекти е гарантираната асеизмика и цврстина, геомеханичката стабилност и врвниот квалитет на градба. Со примена на најновите технологии на полето на современото квалитетно домување, нашите купувачи за платен метар квадратен добиваат енергетски ефикасен дом, кој во зима штеди потрошена енергија за греење и носи помали сметки за струја, а во лето не дозволува да влезе топлиот воздух и овозможува пријатен живот без клима-уред. Наш приоритет се задоволните купувачи кои со новиот квалитетен дом од Адора инженеринг си обезбедуваат сигурен, топол, среќен и економичен живот за себе и за новите поколенија. Во 30-ти ред, при крај од текстот, реченицата ќе биде: Во ова глобално кризно време, најисплатлив и најсигурен влог на вашите пари се недвижностите на Адора инженеринг. Ние нашата 10-годишна успешна приказна, која има генеза од поодамна, ја раскажавме во монографијата „Само делата се вистина“, што компанијата ја издаде по повод 10-годишниот јубилеј. Тоа н$ обврзува и во иднина, врвниот квалитет на работа по најновите трендови да биде во фокусот на Адора инженеринг.

скопје-Под водно

скопје-Аеродром-Ново Лисиче

Купениот стан од адора, Ви носи ноВогодишно изненадуВање!

струмица-Парк

Охрид-Билјанини Извори

Капитал број 687/688 27.12.2012

54

www.kapital.mk

Интервју

Азeрбеjџан „фрли око“ на проектот „Скопје 2014“

Aliev: Bi investirale vo grade`ni{tvoto vo Makedonija! пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска ivana.kuzmanovska@kapital.mk

В

оодушевен од новиот изглед на Скопје, проект кој го цени како показетел дека земјата се развива, директорот на Царинската управа на Азeрбеjџан, Ајдин Алиев, во интервју за

„Капитал“ ги открива своите видувања за нашата земја, потенцијалите кои ги гледа во Македонија за можни инвестиции, но и за соработката со Македонија, не само со Царината, туку и со другите сектори. Презентирајќи ги убавите страни на Азeрбеjџан, земја којашто живее од нафтата и од гасот (кои претставуваат 90% од извозот на Азербејџан) и која важи за една од најбогатите земји на Кавказот, им се обрати на македонскиот бизнис-сектор и на македонските компании, и жалејќи што тоа с$ уште не го направиле, ги покани да инвестираат и да прават бизнис во оваа богата земја. Иако, политиката не е домен на негово

работење, господинот Алиев, најде дипломатски речник и н$ удостои со одговор и на некои политички прашања. Поразговаравме и за искуството да се биде организатор на Евросонг. „Искуството кое Азарбејџан го доби од најголемата европска манифестација - Евросонг, која оваа година го стави главниот град Баку во центарот на вниманието на цела Европа, сега, ќе го користи за уште поголемиот предизивик - Олимписките игри во 2015 година“, воодушевено раскажува Алиев.

XX Господине Алиев, вие сте директор на Царинската управа на Азербејџан. Како ја оценувате досегашната

www.kapital.mk

Капитал број 687/688 27.12.2012

Интервју соработка со македонската Царинска управа? Нашата соработка се одвива во многу нормални и очекувани граници. Многу успешно се одвива професионалната соработка, но сакам да нагласам дека со Македонија, поготово со господинот Каргов (Ванчо Каргов, директор на македонската Царинска управа) имаме развиени добри и пријателски односи. Меѓу двете држави соработката, е на задоволително добро ниво, и секако тоа се рефлектира и во соработката меѓу двете царини.

XX Какви се плановите на Азeрбеjџан за во иднина. Разговаравте ли денес со господинот Каргов за евентуална понатамошна и попродлабочена соработка меѓу двете царини? Секако дека овие можности ние денеска ги разгледавме. Нашата соработка се одвива на полето на заемна помош меѓу двете царини. Поклонивме две расни кучиња, коишто ќе помогнат во откривањето на разни видови наркотици и дроги. Исто така, разговаравме за соработката да продолжи и на други полиња, конкретно во сферата на информатиката и на технологиите. Имаме искуства и знаење кои можеме да ги размениме на ова поле. Наша желба во иднина е оваа наша соработка да се одвива и на полето на обука и едуцирање на кадар, а знаете дека и во Македонија и во Азербејџан постојат центри за тоа, и во иднина планираме соработката меѓу овие центри поактивно да се развива. Друга тема на разговор на нашите средби беше да се организира од страна на Царината на Азербејџан една голема конференција и за време на таа конференција, да се организира и изложба и други културни активности, за кои веќе имаме согласност од Министерството за култура. Оценуваме дека со Македонија можеме да соработуваме и во областа на градежништвото и индустријата на градежни материјали, фармација, земјоделската опрема, преработувачката, прехранбената индустрија, туризмот...

XX Меѓу Македонија и Азербејџан речиси нема трговска размена. Вкупната трговска размена на двете земји во првите девет месеци од 2012 година изнесува 589.000 американски долари, и тоа само преку извоз од Македонија. Дали постојат планови да се промени ваквата состојба? Не можеме да се пофалиме дека размената се одвива на посакувано ниво. Од Азербејџан во Македонија ништо не се увезува, а од Македонија во Азарбејџан се извезува во многу мали количини. Трговијата не е моја стручност, но јас планирам, додека сум овде, да разговарам со луѓе одговорни за трговијата и економската соработка. Со нив ќе видам како може да се соработува меѓу двете земји, а кога ќе се вратам во Азербејџан ќе зборувам со

55

Воодушевен од новиот изглед на Скопје, проект кој го цени како показетел дека земјата се развива, директорот на Царинската управа на Азeрбеjџан, Ајдин Алиев, во интервју за „Капитал“ ги открива своите видувања за нашата земја, потенцијалите кои ги гледа во Македонија за можни инвестиции овде, но и за соработката со Македонија, не само со Царината, туку и со другите сектори претпоставените и одговорните лица, стопанските комори и ќе побарам да се организира средба на бизнисмени со цел да се поттикне соработката на трговски и економски план.

XX Малата трговска размена меѓу Македонија и Азербејџан покажува дека компаниите во земјава, не знаат доволно за вашиот пазар. Што ќе им порачате на македонските компании. Како тие најлесно можат да дојдат и да го освојат вашиот пазар? Пред с$ компаниите треба да се презентираат во Азербејџан. Во Азарбејџан во многу градови, на многу места, се организираат најразлични типови изложби и саеми. Се организраат средби од типот за развој на туризмот, земјоделството итн. Но, за жал, досега не видов да има учесници од Македонија. Останува на секоја фирма со сопствени иницијативи и желба да дојде во Азербејџан, да се презентираат, да ги понудат нивните планови, идеи и потенцијали и да воспостават рамка за идна соработка.

XX Македонија е рангирана меѓу најдобрите во регионот, па и пошироко во однос на даночните олеснувања и поволностите кои им ги нуди на странските инвеститори. Дали Азербејџан ги има предвид ваквите околности, и дали, можеби во блиска иднина, може да очекуваме некоја инвестиција од вашата земја? Во Азербејџан се разгледуваат овие можности, но сепак оваа работа е поврзана со одлуките на фирмите. Азербејџан е позната по големите инвестиции во Турција, Грузија, Шварцарија, Литванија, Молдавија, Киргистан, Саудиска Арабија и ред други земји. Имам присуствувано на неколку средби на кои видов и дека постои заинтересираност за инвестиции во Македонија. Македонија е атрактивна земја и верувам дека во блиска иднина ќе има и конкретна инвестиција.

XX Кои сектори Азербејџан би ги видел како најпривлечни за да инвестира во Македонија? За време на посетата во Скопје видов дека многу големи инвестиции има во градежништвото. Тоа е тренд и во Азербејџан. Во иднина би можеле да инвестираме во градежништвото овде. Секако, Азербејџан би инвестирал во оние гранки во кои има најголемо искуство - работата со нафта, изградба на бензински пумпи и ред други дејности во кои имаме добро знаење и

искуство.

XX Дали успеавте да прошетате меѓу новите градби во Скопје и каква е вашата оценка за проектот наречен „Скопје 2014“? Многу ми се допаѓа. Јас бев во Скопје пред три години и Скопје е непрепознатливо оттогаш. Оваа посета ми е како првпат да доаѓам тука, бидејќи се сретнав со многу згради кои се новост за мене, воодушевен сум и многу пријатно изнанеден. Многу н$ радува тоа што една наша пријателска земја се развива. Ваквите градби се знак дека земјата се развива. Им посакуваме на Маекдонија и на македонскиот народ да продолжат со развојот.

XX Вие во Македонија сте во еден период кога нашата земја очекува важна одлука од една меѓународна организација како што е Европската унија. Знаете, Македонија вложува силни напори за да биде дел од европското семејство. Азарбејџан не е членка на слична ваква меѓународна организација. Каде се гледа Азарбејџан? Ова се прашања кои директно ги засегаат претседателот и премиерот на државата. Но, секако, ние како Азарбејџан секогаш сме расположени да бидеме дел од меѓународните организации кои н$ прифаќаат целосно, рамноправно и ја почитуваат нашата самоувереност и независност во државата. Во секоја меѓународна заедница сме спремни да влеземе доколку н$ признаваат и ја почитуваат нашата сувереност.

XX Азарбејџан беше домаќин на еден голема европска манифестација Евросонг. Какво е искуството да се биде во центарот на вниманието на цела Европа? Одржувањето на Евровизија во Азербејџан истовремено претставуваше и големо искуство за Царината на Азарбејџан. За народот одржувањето на Евровизија претставуваше еден вид празник, поради тоа што имаше учесници од многу земји, меѓу нив и од Македонија. Македонија е сакана земја во Азербејџан. Баку ќе биде и домаќин на првата европска Олимпијадата во 2015 година. Тоа ќе претставува уште поголем предизвик и големо искуство за нас како држава. Одржувањето на Евровизија на некој начин претставуваше искуство за нас коешто ќе ни помогне во организирањето на оваа поголема манифестација што ќе се одржи во 2015 година.

Балканот повторно се здружува Информациите кои Ви се потребни за подобро работење во балканскиот регион секој работен ден, наутро, Ви ги испраќаме на e-mail или прочитајте ги на www.biznis-plus.com Нарачка и повеќе информации на: pretplata-mk@biznis-plus.com или на телефон: +389 2 3298 110

1

месец бесплатно!

Капитал број 687/688 27.12.2012

56

LifestyLe

www.kapital.mk

Македонските граѓани го сакаат сексот. Експертите велат дека поради тоа што сме јужњаци, имаме и појак сексуален нагон. Сексот ни е најчесто традиционален, а нијансите варираат во зависност од која етничка заедница доаѓаме, од информираноста, културата и од сексуалната определба. Првото истражување за сексуалниот живот на жената покажува дека улогите и инцијативноста во сексот се менуваат и жената с$ повеќе сексуално се ослободува. Употребата пак, на сексуални помагала, експериментирањето и отвореното дебатирање за сексот и за сексуалноста с$ уште се табу, што создава многу заблуди, па затоа ни е потребна поголема едукација

КаКов сеКс имаат маКедонците едонците

Na muabet koN Na delo perve

www.kapital.mk

Капитал број 687/688 27.12.2012

LifestyLe пишува:

Петре Димитров

petre.dimitrov@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

В

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

ажиме за големи љубители на сексот. На традиционалниот. Експериментирањето и отвореното дебатирање за сексот и сексуалноста с$ уште ни се туѓа работа, а типовите секс кои ги практикуваме зависат од културата, етникумот, сексуалната определба или од возраста. „Македонските граѓани го сакаат сексот. Јужњаци сме и следствено имаме и појак сексуален нагон. Сексот ни е најчесто традиционален и мултикултурен. Нема еден вид секс, зависи од културата, етникумот и од возраста. Употребата на сексуални помагала, експериментирањето и отвореното дебатирање за сексот и за сексуалноста с$ уште е табу, што создава многу заблуди, па затоа ни е потребна поголема едукација“, вели сексологот д-р Павле Павлов, кој на оваа тема работи 23 години, а последниве неколку години имал над 7.000 пациенти, кој освен што смета дека сме мераклии за секс, сме и пољубоморни и опсесивни, зашто сакаме да ги поседуваме партнерите. Во земјава досега не се направени генерални истражувања за односот на граѓаните кон сексот и кон сексуалноста. Единственото истражување коешто ги покажува нашите генерални сексуални навики и однесување (и на мажите и на жените) е тоа на Дурекс, светски познатата компанија за производство на кондоми, спроведено во 2004 година. Со него биле опфатени 350 илјади луѓе од целиот свет, а Македонија заедно со уште 40 земји прв пат е вклучена во истражувањето. Резултатите велат дека Македонците се на третото место во светот според бројот на оргазми, бидејќи 54% од испитаниците се пофалиле дека се задоволни од својот сексуален живот. Светскиот просек на задоволните е 35%. Оваа рангирање н$ става на петто место според нашите сексуални апетити, а според времето потрошено за предигра, Македонците се на 34-то место, со 17,5 минути.

57

Светскиот просек е за две минути поголем. Македонците почнуваат со сексуални односи на 17,2 години и со тоа се вклопуваат во светските трендови. Речиси половина од Македонците се о последно време, освен изјасниле дека при сексот употребуваат вибраторите, кои вообичаено заштита, а на светско ниво таа е 35%. најмногу се продаваат кај нас, Дури 74% од Македонците рекле дека од „сексшопот“ Валијант велат дека кај сексот се плашат од СИДА, 13% во последно време многу се бараат од несакана бременост, а 3% не се лисици. „За почетниците, кои сакаат плашат од ништо. Првите информации да го раздвижат сексуалниот живот, за сексот Македонците ги добиваат во предиграта со лисици е одлична просек на 13,3 години. Половината идеја“, велат од од нив сметаат дека сексуалното Валијант. образование е работа на родителите, а една четвртина тоа секогаш се доживуваат би му го препуштиле на како нешто грдо и училиштето. Повеќе валкано. Изместена е од половина сликата. Нормално е Македонци & да се има швалер, а порачуваат не вибратор. Не сум на Владата слушнала дека брак дека треба растурил вибратор. повеќе да Можеби е тоа резултат на секој десетти маж инвестира во тоа што сме мала земја и на во Македонија е сексуалното нашиот менталитет, па сите се импотентен образование под спрегите на општеството во училиштата, и сакаат да котираат добро. Не а 22% сметаат дај Боже да се расчуе за некој дека бесплатно нивни фетиш. Затоа пак, кога ќе треба да се делат излеземе надвор од земјава средства за сме многу поопуштени. Само контрацепција. во Холандија се перверзни, Од Македонците, ние сме супер! Сексуалноста 44% машки би се е личен избор, нема од што секоја петнаесетта напиле антибеби да се плашиме. Сексот е жена во земјава е таблета. животна енергија“, вели фригидна Најсекси дел Милиќ, која три години на телото за имаше телевизиски проект една четвртина кој третираше теми поврзани од Македонците е со сексот и сексуалноста, па и задникот, однесувањето самата придонесе за подигање на доби 16%, градите информираноста за овие теми.

13%, насмевката 10%, Последниве години таа приметува додека со 5%-6% се позитивни промени, кои пред с$, се оценети смислата за резултат на информираноста. хумор, интелигенцијата, „Порано луѓето се срамеа да дојдат висината, нозете, очите, и да изнајмат порно-филм, сега без мускулестото тело... проблем доаѓаат и купуваат вибратор, наместо да користат краставица или Нормално е да се имаш шише од дезодоранс. Благодарение на швалер, а не вибратор Интернетот и на кабелските телевизии, Дека отвореноста кон сексот и кон кои нудат по неколку порно-канали, сексуалноста с$ уште се табу се размислувањата се менуваат и луѓето согласува и Сузана Милиќ, сопственичка почнуваат да се отвораат. Поделбите на првиот „сексишоп“ во земјава, дали мажите или жените повеќе Валијант, кој годинава прослави 13 години од постоењето. Валијант има две посетуваат „сексишоп“ завршија. Доаѓаат многу парови кои сакаат да продавници во Скопје, една во Кичево, си го освежат сексуалниот живот. За една во Тетово, а по принципот на почеток е супер и еротска масажа, не порачки функционира и во Битола. мора веднаш да се оди на вибратор“,, „Кај нас, за жал, сексуалноста и сексот смета Милиќ.

Лисиците најхит сексуална играчка кај нас

В

10

15

NzervativNi, erzNi

Капитал број 687/688 27.12.2012

58

www.kapital.mk

LifestyLe Како да го продолжите за 2-3 сантиметри?

18,5%

од жените во Македонија пробале анален секс

49%

од жените сакаат орално да го задоволат партнерот

18,5% од жените глумат оргазам

11,5%

од жените неколку пати во месецот мастурбираат

66%

од жените во Македонија се оддалечуваат од традиционалното размислување за сексот

Голем број мажи во светот бараат совет од уролог поради проблеми со „малиот пенис“, иако поголем дел од нив имаат полов орган со нормална големина, тврдат двајца италијански истражувачи во напис објавен во списанието „Британско друштво на уролози“. Марко Одерда и Паоло Гонтеро од Универзитетот во Торино извршиле анализа на најновите хируршки и нехируршки техники за зголемување на машкиот полов орган, со цел да ја утврдат нивната ефикасност и безбедност. Тие дошле до заклучок дека некои нехируршки методи навистина се ефикасни, додека други само предизвикуваат болка и разочарување. Хируршките методи може да бидат опасни и покажуваат неприфатливо висок степен на компликации. Од неагресивните методи како најефикасен се покажале „пенисните екстендери“ (сите тие помагала може да се купат и кај нас), кои овозможуваат просечно зголемување од 1,8 до 2,3 сантиметри. Сепак, овие дополнителни санатиметри се резултат на макотрпна терапија. Потребно е да се издржи четири до шест часа истегнување на ден во период од четири до шест месеци. Друг уред, познат како „пенисна пумпа“, кој го продолжува фалусот со помош на вакуум, не се покажал како ефикасен, иако кај некои пациенти обезбедил одредена доза психолошка сатисфакција. Скроталните прстени, крути или еластични ленти коишто се ставаат околу коренот на тестисите и пенисот, може да помогнат во зголемувањето на пенисот и да одржат ерекција кај мажите коишто боледуваат од анксиозност, истакнуваат италијанските истражувачи. Сепак, нагласувајќи дека евалуацијата е извршена на само два случаи. Должината на машкиот полов орган мерен од горната страна се смета за нормална доколку достигнува најмалку четири сантиметри во опуштена, а 7,5 сантиметри во ерективна состојба. Кај нас овие помагала можете да ги купите за цена од 1.400 до 3.000 денари.

Аналниот секс се практикува за зачувување на невиноста

Искуствата на Милиќ покажуваат дека македонските граѓани кога е во прашање стекнување на нови и поразлични искуства од традиционалните, никогаш не биле ни класични, ни настрани, туку затворени. „Далеку од тоа дека нема луѓе кои не практикуваат групен секс или се дел од свингерски групи, каде што се менуваат партнерите. Популарен е и оралниот и аналниот секс, но за тоа не се зборува. Кај нас с$ е под маска. И првиот македонски порнофилм, зад којшто стои нашиот „сексишоп“, е сниман со маски. И денес, кога го снимаме третиот филм, мажите коишто сакаат да глумат уште бараат да користат маски“, вели таа. Гинекологот Д-р Тихомир Златановски вели дека има сознанија дека оралниот секс станува нормална работа. „Оралниот секс е с$ поприсутен, а за аналниот секс знам дека го применуваат одредени етникуми за да ја зачуваат невиноста“, вели

¼

од Македонците за најсекси дел го сметаат задникот

Златановски, кој 18 години држи гинеколошка ординација во Скопје. И неговиот колега Павлов има слични искуства. „И јас кога прв пат пробав пиво ми горчеше. Подоцна се навикнав. Такви се и моите сознанија за оралниот секс. Аналниот секс, освен што е нормална работа за хомосексуалците, го применуваат и жените, најчесто за зачувување на невиноста“, вели Павлов. Според првото истражување

www.kapital.mk

Капитал број 687/688 27.12.2012

Каков секс имаат македонците?

Д-р Павле Павлов

Даниел Калајџиески

Сексот во Македонија е мултикултурен. Нема еден секс, с$ зависи од културата. Доминира традиционалното сфаќање.

Причината поради која младите не користат кондоми, пред с$, е довербата. Таа доверба не се базира на некои релевантни факти кои се битни за врската и за здравјето.

сексолог

за сексуалниот живот на жената, спроведено од тим на Педагошкиот факултет во Битола, предводено од д-р Миле Данило Миќуновиќ, професор и специјалист по урологија, објавено пред две години, 18,5% од жените во Македонија пробале анален секс, а на 49% од жените им се допаѓа орално да го задоволат партнерот. „Традиционалните сфаќања за доминантната машка улога и пасивната женска улога постепено изумираат. Помладите жени ја преземаат сексуалната инцијатива и ја прифаќаат одговорноста за сопственото уживање, што влијае и на повозрасните жени. Заљубеноста е најчестата причина поради која жената влегува во сексуалниот живот“, вели Миќуновиќ. Клиторичниот оргазам е најинтензивен, а втор

ХЕРА

по интезитет е аналниот, велат нашите соговорници. Тоа е така затоа што клиторисот има 8.000 нервни завршетоци, па за многу жени ова е најлесниот начин да се доживее силен оргазам. Но, сепак, многу подлабоко чувство кое се доживува со целото тело овозможува вагиналниот оргазам. Фамозната G-точка се наоѓа околу пет сантиметри во внатрешноста на предниот вагинален ѕид и има големина на лешник. Таа има функција на внатрешен клиторис, па со нејзина стимулација се доживува длабок и силен оргазам. Но, ваков оргазам ретко се доживува, бидејќи во овој случај партнерот мора да пенетрира под одреден агол, така што би се стимулирал предниот внатрешен дел на вагината. Друга значителна концентрација на нервни

59

Д-р Тихомир Златановски

Д-р Миле Данило Миќуновиќ

Жените се с$ понезадоволни од сексот. Ништо не може да ги задоволи. Нема мажи! Економската криза ги направи мажите депресивни. Без пари нема секс. Сексот не е долу, туку горе.

Традиционалните сфаќања за доминантната машка улога и пасивната женска улога постепено изумираат. Помладите жени ја преземаат сексуалната иницијатива и ја прифаќаат одговорноста за сопственото уживање, што влијае и на повозрасните жени.

гинеколог

завршетоци има во анусот.

Расте пренесувањето на сексуалните болести

Иако степенот на сексуална култура бележи нагорен тренд, сепак, кај мнозинството граѓани постои неинформираност за сексуалната терминологија, сексуалните болести и за помагалата. Доколку постои одреден здравствен проблем којшто влијае на сексуалната дисфункција, ретко кој оди на психијатар за да зборува за својата сексуалност. Во споредба со развиените земји, каде што постојат голем број институции и школи коишто се занимаваат со пишување книги, издавање цедеа со цел да се подобри интимниот живот на партнерите, кај нас нема доволно сексолози.

професор и специјалист по урологија

„Сексуалната култура на македонските граѓани е на ниско ниво. Според поставувањето на секојдневните прашања во рубриката „24 часа доктор“ на здравствениот портал Превентус.мк, директно до нашите доктори од стручната комисија, доаѓаме до сознанија дека се неуки, затоа што само мал дел од нив користат заштита, често ги менуваат партнерите и затоа посебно младите, но и постарите имаат проблеми со сексуално преносливи болести“, велат од невладината организација Превентус. Гинекологот Златановски, исто така, регистрира зголемување на сексуално преносливите болести. „Расте бројот на сексуално

Капитал број 687/688 27.12.2012

60

www.kapital.mk

LifestyLe

17%

од Македонките користат секс-играчки, вели истражувањето на македонскиот портал NotForMen

600 до 6.000 денари, во зависност од материјалот, чини вибратор

10,3

партнери имаме во текот на животот

преносливи болести. разлика од женските. Мажите повеќе не се Една третина нередовно главните преносители. користат кондоми, а 11% Загрижува присуството скоро никогаш не користат на ХПВ вирусот“, вели кондоми. Златановски. „Причината поради која Истражувањето на Превентус младите не користеле кондоми, пред покажало дека мажите кај нас с$ уште с$, е довербата. Но, сепак, таа доверба немаат навика да посетуваат уролог не се базира на некои релевантни (машки гинеколог). Нивната анкета факти кои се битни за врската и за покажала дека 64% од мажите не здравјето. Ова ХЕРА го испитуваше биле ниту еднаш на уролог, 32% само како дел од истражување кога имале проблем и 4% редовно коешто се правеше во прават рутински преглед. Анонимното 2010 година во однос на истражување пак, за контрацепцијата машкото сексуално меѓу средношколците од 10 средни и репродуктивно училишта во Скопје покажало дека во здравје. однос на доволната информираност за Испитаници орална контрацепција, кај девојките во ова доминираат негативните одговори (41%) во однос на позитивните одговори (32%), а кај момчињата минимално преовладуваат позитивните одговори (14%) во однос на негативните (13%). Само 17% од девојките одговориле дека рвото истражување за сексуалниот живот посетиле гинеколог, на жената во Македонија, објавено во а само 49% од нив истоимената книга на д-р Миле Д. Миќуновиќ, добиле совети како покажува интересни тенденции. Истражувањето да се заштитат е спроведено во периодот од 2008 до 2010 година од непланирана на 820 испитанички во Струмица, Прилеп, Штип, бременост. Охрид, Кичево, Кавадарци, Скопје, Битола, Дебар и во Тетово. За потребите на истражувањето е Младите не користен прашалник од 82 прашања. Жените користат се на возраст од 18 до 50 години, најголем дел кондоми поради од нив со факултетско образование, вработени доверба во производство или во трговија. Еве ги Според истражување најинтересните бројки: на невладината организација ХЕРА, од жените сметаат дека во речиси половина сексот ништо не е перверзно ако од младите во партнерите тоа доброволно го прифаќаат; Македонија од 15 до 24 години сметаат дека жените треба да имаат право користеле кондом при на сексуално изразување како и мажите; последниот сексуален од жените сметаат дека ништо лошо во однос, односно порнографијата; повеќе користеле машките (53,9%), за

Како го прават тоа Македонките?

П

80% 93% 70%

www.kapital.mk

Капитал број 687/688 27.12.2012

LifestyLe

Сузана Милиќ

сопственик на Валијант

Кај нас, за жал, сексуалноста и сексот секогаш се доживуваат како нешто грдо и валкано. Изместена е сликата. Нормално е да се има швалер, а не вибратор.

истражување беа само момчиња. Најголем дел од учесниците во ова истражување, коешто беше квалитативно, изјавуваа дека на почетокот користат кондом и по некое време, затоа што се стекнале со доверба, престануваат да користат кондом. Притоа таа одлука, односно стекнувањето довреба не се базира на тоа што двајцата партнери биле на некаков преглед, па утврдиле дека се целосно здрави и можат да престанат да користат кондоми. Едноставно, фактот што тие биле заедно со една личност во одреден временски период придонесува да стекнат некаква доверба и да престанат да користат кондоми. Во таа смисла, машките многу поретко, односно скоро никогаш не посетуваат уролог или дерматолог како редовен преглед за нивното сексуално и репродуктивно здравје. Жените тоа многу почесто го прават, односно се посвесни. Па во таа линија, не ретка е изјавата ‘Mојата девојка нема ништо, тоа значи дека с$ е ОК и со мене“. Се разбира, тоа и не е така“,

жените не им смета 58%одхомосексуалноста како слободен избор; од жените сметаат дека младите денес 95%прерано влегуваат во секс; сметаат дека во сексот може 72%одда сежените ужива само со саканата личност; жените се за 26%одавантура за една ноќ; од жените за сексот не дознале ништо 46%од мајките; жените не користеле кондом при 68%одпрвото сексуално искуство; се задоволни 58%одод жените сексуалниот живот; имаат секс дава или 36%одтрижените пати неделно; 30%доживуваат вагинален оргазам;

61

вели Даниел Калајџиески од ХЕРА. Она што исто така е важно да се спомене дека младите многу почесто користат кондоми кога имаат секс со случаен партнер (секс за една вечер) отколку со постојан. „Втората причина којашто доведува до некористење кондом е изјавата дека тоа влијае за намалување на сексуалното задоволство. Притоа, не се истражувало подлабоко дали тоа е навистина така или тоа е само перцепција кај луѓето“, вели Калајџиески. Од ХЕРА велат дека информираноста за сексуално преносливи инфекции е мала. Истражувањето покажало дека над 90% од младите знаат за ХИВ, а за гонореја слушнале само 38%.

Капитал број 687/688 27.12.2012

62

17,5

LifestyLe

11-20

минути трае сексуалн однос кај граѓанитеиот на Македонија

„Ова е важно затоа што ако се спореди состојбата во врска со овие инфекции, иако другите инфекции (различни од ХИВ) се почести, за нив најмалку се знае. Притоа, пристапот до Интернет не влијае значително за поголемо информирање. Зголемувањето на пенетрацијата на Интернетот во нашата земја не оди паралелно и со зголемената информираност. Од нашето искуство, почесто се јавувале забуни отколку што се добиваат јасни и релевантни информации. Тоа од проста причина што на Интернет може да се најде секаков вид информации за сексуално и репродуктивно здравје, дел од нив се релевантни, дел од нив не. Така што, ако претходно немате основни информации, може да дојде до збунувачки ситуации поради големото количество достапни информации“, објаснува Калајџиески.

минути трае во просек предигра та

www.kapital.mk

Интересно е да се спомне дека кога се зборува со машките и за употребата на кондомот,

причината поради којашто тие користат кондом е заштита од бременост, а многу помалку сексуално преносливите инфекции. „Тоа значи дека с$ уште не мислат дека има голем или некаков ризик од сексуално преносливи инфкеции. На ова се надоврзува и информацијата дека само 0,1% од популацијата во Македонија доброволно направила ХИВ-тест. Една од причините с$ уште е ‘Мене тоа не може ека и свенгерството не ни е непознато кажуваат да ми се случи’, информациите до коишто дојдовме додека што дополнително ја правевме темата. Моментално најпозната говори за свеста и дестинација за свингерски забави е скопската населба заштитата од која било Соње, каде што според нашите информации, во една сексуално пренослива вила секоја сабота се организираат свингерски забави. инфекција“, вели Калајџиески.

Свингерски забави во скопско Соње

Д

на 17-ти Јануари Најновиот број на Банките & Бизнисот кој излегува на 17 јануари донесува: l Зошто во Македонија е тешко да се финансира бизнисот? l Какви начини за финансирање на бизнисот постојат во земјава? l Колку и како штедат Македонците? l Колку пари им требаат на банките од Јужна Европа за да се спасат? l Банкер рангирање за 2012: глобални и регионални победници

специјален прилог

31

јаНуари 2013

ФинансисКи ПроиЗвоДи

КаКва ФинансисКа ПоДДршКа Можат Да очЕКуваат КоМПаниитЕ и граѓанитЕ во 2013?

Капитал на почетокот од 2013 на македонските компании им ги презентира финансиските производи кои можат да ги очекуваат како понуда во текот на годината. Какви продукти подготвуваат македонските деловни банки за компаните и граѓаните - нови кредитни продукти, електронско работење, каматни стапки и слично? Дали по појавата на новиот производ - кредитно животно осигурување банките ќе го следат примерот и ќе излезат со нови, иновативни производи кои ќе бидат во функција на полесно водење на бизнисот? Детален преглед на финансиските продукти по банки! Повеќе информации во врска со прилогот и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-маил aleksandra.stojmenova@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 103

специјализирани кредитни линии за енергетска ефикасност, кредит за органско производство како и кредитната линија на Европската инвестициона банка. Кој, зошто и под кои услови може да ги користи? Мобилното плаќање - системот е подготвен, амбициозно стартува програмата за мобилно плаќање. што конкретно значи, како ќе се одвива и каков бенефит ќе донесе на вашиот бизнис? Бесконтактното плаќање - плаќње без картичка, без допир, многу поефикасен и побрз начин. Како? најновите финансиски и кредитни производи кои се нудат на поразвиените финансиски пазари во Европа? Лица За КонтаКт: ГордаНа Михајловска алексаНдра стојМеНова

капитал број 687/688 27.12.2012

64

www.kapital.mk

на руЧек со...

Светозар Јаневски бИзнИсмен

Mal si tolku kolku {to ne prezema{ ~ za da bide{ golem Една од највпечатливите личности во бизнисот со години. Носејќи ја Пивара Скопје во групата најпрестижни компании во земјава и самиот стана бренд, па и по неговото повлекување оттаму јавноста с$ уште ја поврзува Пивара со Свето. Последниве неколку години успеа да ја дигне на нозе и најголемата винарница во земјава, Тиквеш. Важи за еден од најуспешните и најбогати македонски бизнисмени

пишува:

Петре Димитров

petre.dimitrov@kapital.mk

фотографија:

Ивана кузмановска

Р

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

оден е во Велес, а на едногодишна возраст со фамилијата се сели во Скопје. „Во Скопје секогаш живеевме на периферијата. Најпрвин во близина на ул. Рузвелтова, која на почетокот од педесеттите години беше периферија на градот, а потоа во Мичурин, која денес е во централниот дел на градот. Да се живее во тој дел тогаш беше многу тешко. Многу деца на моја возраст беа бегалци од Егејска Македонија, разделени од родителите и за жал, многу од нив завршија лошо. Моите Егејци имаат голема улога во

мојот понатамошен развој. Тие секогаш ми ја даваа позитивната енергија. И тогаш, и подоцна во Пивара... “, ракажува Јаневски. Како најстар (има помлад брат и сестра), вели дека секогаш бил „тој што го јадел стапот“, што придонело уште од мал да биде посамостоен, полесно да се адаптира и да може повеќе да носи. „Не дека моите родители не ми ја даваа потребната љубов и внимание, но брат ми и сестра ми беа поразгалени. Се сеќавам дека бев многу лут кога добив сестра. А денес мајка ми (која работела во Жито Македонија) знае да каже: 'Секогаш прво одиш кај сестра ти, а потоа кај мене'. Татко ми, кој до средината на педесеттите работеше како полицаец, беше обединителот. Бевме и останавме да функционирме како типична италијанска фамилија. Како дете бил фасциниран од процесот на индустријализацијата и од силната музика, кои ја најавуваа културната

www.kapital.mk

капитал апитал број 687/688 27.12.2012

на руЧек со...

Фрустрацијата е добар мотив кога ќе ја победиш

н а ш ето м ен и со Јаневскмиенод богатотораноит на ресто се арабеска е за димен одлучивм кола лосос насоруче тири и њоки сирењ е. ви о д ви

u ~ekori етприемачи во земјава, дадовме првите пр Во Пивара ги созогу ни трговци кои денес се мн успеш револуција во шеесеттите години. „Уште тогаш ми беше јасно дека ќе бидам инженер. Ме интересираше математика, физика и хемија.“ За периодот на шеесеттите, кога е тинејџер, вели дека бил многу тежок. „Далеку бевме од благостојба. Тоа беше време кога немаше срам да се работи што било. Таков бев и јас. Секое лето во средношколските денови работев разни физички работи. За џепаралак лепев плочки, ѕидав, истоварав жито... Прашината од пченицата е многу „слатка“... Парите ги трошев на музика, албуми од Битлси...“ По завршувањето гимназија се запишува на Технолошкиот факултет. „Нормално, имав одредена дилема дали е тоа вистинскиот избор, но подоцна се потврди дека сум на правиот пат.“ По завршувањето на факултет една ипол година не можел да најде работа, па по препорака на пријател на татко му, во 1976 година одлучува да се вработи во

карактерот не е менлив, однесувањето се менува

65

капитал број 687/688 27.12.2012

66

на руЧек со...

Пивара Скопје. „На почетокот од седумдесеттите години Пивара Скопје беше под принудна управа. Се бараа млади луѓе. Пријателот на татко ми ме убеди дека тоа е вистинското место за млад инженер како мене... Почетокот беше тежок. Немав ни голема плата, ни одмор... Но, сепак, како генерација бевме доволно мотивирани за да одиме напред. Фрустрацијата е добар мотив кога ќе ја победиш. Иако бевме млади и одевме по жица, бевме храбри и енергични и свесни дека на грб треба да го износиме товарот на промените и за следните генерации...“ По една година од ангажманот како инженер и организатор во Пивара на една година е префрлен на позицијата управител во фирмата Бисерка, која не постои повеќе од 35 години и во тоа време произведувала безалкохолни и алкохолни пијалаци. „Фирмата финансиски стоеше многу лошо, немаше плати, работниците штрајкуваа... Но, сепак, тоа искуство беше вистинското за моето созревање и можност да се запознаам со сите процеси од функционирањето на една фирма.“ Вели дека во Пивара имал добри учители, од коишто научил за дисциплината и мотивираноста како битен фактор за успех на работното место. „Најмногу работевме на подигнување на вербата во самите нас и на меѓусебното почитување.“ За неколку години преку позициите директор за развој, технички директор..., во април 1986 година стигнува до позицијата прв човек на Пивара Скопје. „Реално, не очекував дека ќе ми биде понудена таа позиција, иако веќе важев за еден од кадрите кои имаа поширок увид во работењето на фирмата.“ Во тоа време Пивара имала сериозни проблеми со наплатата и трошоците, па тоа и биле првите задачи за решавање на новиот директор, Јаневски. „Кратењето на трошоците, кое беше неминовно, отиде длабоко. Не кратевме само административни трошоци. Видовме дека транспортот, кој е една од поголемите ставки, е драстично висок трошок, многу повеќе отколку што би требало да биде. Немаше отпуштање работници. Од 900 вработени, Пивара дојде до 450 вработени, но без драстични отпуштања. За решавање на проблемот со наплатата, направиме пионерски чекор. Ги поттикнавме и ги научивме нашите дистрибутери да функционираат сами и тие да се грижат за наплатата. Ги создадовме првите претприемачи во земјава, кои денес се многу успешни трговци. Да бидеш прв, тоа го проповедавме. Денес истиот модел го применуваме и во Тиквеш.“ Голем предизвик има и на почетокот на деведесеттите години, кога се распаѓа Југославија и кога македонските компании го губат големиот пазар. „Се подготвивме за тоа уште пред целосно да биде јасно дека Југославија повеќе ја нема. Направивме стратегија како да ги задржиме пазарите во бившите југословенски републики, но бевме свесни дека тоа ќе биде тешко. Пазарот не може да се закрпи. Најголем проблем беше како ќе се снабдуваме со потребните материјали, па најдовме

алтернативни патишта.“ Следена голема работа и за Пивара и за Јаневски е приватизацијата на компанијата. „Во Пивара не спроведовме класична приватизација, туку реорганизација, која So semejstvoto & беше потребна на фирмата за биде уште поуспешна. Сметам дека приватизацијата на Пивара Скопје беше една од ретките успешни приказни во приватизацијата на македонските фирми, на ниво на Југославија, тема која с$ уште е актуелна... С$ уште меѓу нас лебди дилемата што се случи со нашето стопанство во деведесеттите години. Од каде дојдоа фрустрациите дека сме мали? Од системот или од нас самите? Некои го обвинија системот, но јас мислам дека станува збор за личен неуспех. Ти си мал толку колку што не преземаш чекори за да бидеш голем. Лично јас никогаш не сум се чувствувал мал.“ Извесно време по спроведувањето на приватизацијата Јаневски се повлекува од директорската позиција и останува во компанијата заедно со групацијата М6, (чиј предводник е), како едни од најголемите акционери. „Периодот по приватизацијата беше неиздржлив. Многу притисоци и инспекции...“ Sostanok na bordot na По 30 години поминати direkori vo Pivara, 1989 во Пивара Скопје, минатата година Јаневски и групацијата М6, продавајќи ги акциите, целосно се повлекоа од компанијата. „Нормално, нема да ми верувате дека повлекувањето го доживеав како нешто нормално. Ако градите некој систем, не се врзувате за него материјално, туку емотивно. Сте биле апостол и другите сте ги натерале да веруваат и да бидат апостоли. Во тоа е убавината.“ Во 1997 година го отвори првиот Мекдоналдс во Македонија, а во 2003 година заедно со партнерите од

So najvernite potro{

Krstarewe na Jadran so prijatelite 2011

So legendite na makedonskoto ugostitelstvo

капитал број 687/688 27.12.2012

на руЧек со...

М6 влезе во најголемата македонска винарница, Тиквеш. „Пивара Скопје ми беше најдолгорочниот проект. Секогаш сум се интересирал за долгорочни проекти. Со истите размислувања влегов и во Тиквеш. Таму најдовме разгалено мезимче на државата. Секој крај на Југославија имаше култури по коишто беше препознатлив. Македонија беше по оризот, Obi~no nedelno popladne грозјето и по виното, па како so svoite najdragi резултат на тоа, таа индустрија живееше како бубрег во лој, на товар на државата. Наидовме на ѕид, ароганција... Сакавме брзо да ги промениме работите, но не одеше толку лесно. Незадоволни лозари, штрајкови... Но, на крај, сепак, успеавме да најдеме сили и да се фокусираме на нашата цел. Понекогаш, за да бидеш сфатен се потребни 100 години...“ Последниве три години Тиквеш Izgradba na pogon го жнее успехот на неговата vo Pivara, 1989 стратегија. Вината на Тиквеш, освен што убедливо се лидер на македонскиот пазар, за брзо {uva~i, Berovo 2004 време ги зацврстија позициите и на регионалните пазари, а како резултат на високите оценки на светски вински експерти, виното на винарската визба стигна и во САД, во Кина... „За да направиш бренд, нема компромиси. Мора да бидете најдобри за да останете на пазарот. Надвор перцепцијата за Македонија и за нејзините вина е друга. Не н$ познаваат и н$ ставаат во категоријата евтини вина. Треба време за да се промени тоа. Градењето бренд во винарството е тешка работа. Тиквеш мора да биде Na 25 godini лидер и во регионот и да стане европски играч. Остварливо е тоа. Нема опстанок ако не бидеме тоа... Во бизнисот со вино, и јас, и Штерјо и Минчо, не влеговме за да правиме пари, туку за да го подигнеме нивото и да ја раскажеме на светот прика зната за Македонија и за нејзиното вино. Додека светот не ја препознае таа приказна, таму Na lozovite nasadi Bela Voda, нема профит...“ so kolegata Mate Заедно со групацијата М6, Јаневски влезе и во хотелиерскиот бизнис. Групацијата е присутна во неколку хотели во Охрид. „Со голема љубов влеговме во тој бизнис. И ние да дадеме придонес за развој на туризмот и за убава промоција на Македонија. Но, излезе дека сме погрешиле. Посебно за хотелот Палас, лоциран во срцето на градот, градски хотел... Кога купуваш нешто на берзата, очекуваш дека си добил нешто исчистено од опашки... Поради

So Muhtar Kent, Rahmi Ko~, Erhard Busek, Nikos Evtimijadis, VAS, Atina 2003

67

нерасчистените имотни односи, со години не успеваме да ја стартуваме нашата замисла за овој хотел. Се надевам дека оваа приказна ќе има среќен крај. Кога си локалец, не очекуваш да ти тропаат тапани. На езерскиот туризам му треба уште време за да се развие. Во овој бизнис има тенденција на опаѓање уште пред кризата, која почна во 2008 година. Не носи повеќе од 5% до 7% профит, па на крај излегува дека ќе работите само за да отплаќате камати, доколку одлучите да земете кредит.“ Со години како резултат на неговото присуство во неколку бизниси често е споменуван како еден од најбогатите Македонци. „Да, се чувствувам богат како човек покрај жена ми и децата, моите пријатели и покрај луѓето со коишто работам. Тоа е моето богатство. Моето богатство се состои во тоа што сум опстанал и не сум станал себичен. Не ги ставив парите во џеб од продажбата на Пивара и не заминав од Македонија... Сите ние ги носиме последиците на нашата ароганција. Јас лично секогаш се трудам да не бидам арогантен, така и ги учев сите луѓе со кои работев и работам. Им велам: 'Бидете трпeливи, вашата позиција не ви дава за право да бидете арогантни'.“ Јаневски е татко на три деца. Драгана (37 години) е најстарата, Јане (35) и најмладиот, Кирил (15). „Драгана се одлучи за комуникации и добро & оди во тој правец. Јане отсекогаш го интересирале финансиите и својата иницијативност сега има можност да ја покаже во Тиквеш. Кирил с$ уште не се определил што сака да биде. Најголем интерес покажува за компјутери и за Фејбук. Сопругата е галерист и докторираше во таа област. Се фокусира на исполнувањето на својата цел, односно да се занимава со наука. Да се биде мое дете е тешко, исто и да се биде моја сопруга. Толстој во Ана Карењина вели: 'Сите семејства се на ист начин среќни, а на различен несреќни'.“ Вели дека е љубител на спортот, но главно како набљудувач. Сака да игра тенис повеќе отколку фудбал. „Сега најголем дел од слободното време го поминувам во читање литература како да се продолжи во бизнис во кризни времиња. Ги гледам дупките на младите и се трудам да го најдам лекот. Многу сакам и поезија и филозофија. Ни треба повеќе филозофија во земјата. Колку е повеќе присутна, толку повеќе значи дека сме подобро организирани како држава.“

Капитал број 687/688 27.12.2012

68

www.kapital.mk

lifestyle

Macedonian Spa awardS

Najubavite spa-ce vo Makedonija пишува:

Петре Димитров

petre.dimitrov@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

Н

а почетокот на декември за првпат во земјава се избираат најдобрите спа-центри и дестинации во земјава во рамки на манифестацијата Macedonian Spa Awards, која е дел од престижната манифестација во светски рамки Balkan Spa Awards. Банско, Струмица, е најдобрата спадестинација во Македонија за 2012 година. За најдобар хотелски спа-синџир е прогласен ТЦЦ Плаза, најдобар спахотел за одмор е Вила Александар од Охрид, наградата за спа-хотел на Македонија ја доби Александар Палас, додека спа-центар на годината е Ендомак, Струмица. За најдобар спасинџир во Македонија прогласени се салоните Силуете. За спа-дестинација на годината освен Банско, беа номинирани и Гевгелија, Катланово, Штип и Дебар. Членовите на меѓународното жири од Спа-номинации оценија дека иако Македонија има голем неискористен потенцијал, номинираните објекти и

За првпат во Македонија беа избрани најдобрите спа-центри и дестинации. Идејата на организаторите на овој настан е да се направи поголема промоција на овој бизнис и да се обрне поголемо внимание на искористување на туристичките потенцијали кои ги нуди спа-бизнисот, кој станува с$ попопуларен. „Капитал“ во овој број ви ги претставува спа и велнесцентрите кои освоија најмногу награди фирми се на високо европско ниво и ја ставаат Македонија на европската спа-карта. Манифестацијата беше организирана од иницијативниот комитет за Македонија, чијшто претседател е д-р Жан Митрев и интернационалната организација Спа-номинации.

Balkan Spa Awards е патентирана марка за цел свет, која има за цел да ги популаризира земјите од балканскиот регион како посакувани спа-дестинации за странските туристи, да ја унапредува и промовира спа-индустријата пред корисниците на услуги и оние кои работат во секторот. Сопственик на марката е Николај Диковски, претседател на меѓународната организацијата Спа-номинации. Организацијата претставува мрежа од најдобрите спа-експерти, менаџери, сопственици на големи спа-ресорти, а соработува со сите значајни асоцијации за спа и велнес од целиот свет.

„Спа-индустријата претставува еден од најпрофитабилните сегменти од туризмот, за кој Македонија поседува огромен потенцијал за развој. Националните спа-награди требаше да го дадат првиот силен инпулс на јавното мислење и институциите за значајноста на овој сектор. Овој момент на доделување признание, претставува промовирање и препознавање на инвестицијата и трудот на нашите туристички капацитети, кои успеале да ги остварат критериумите на светско ниво и да бидат компетитивни на регионалната туристичка понуда“, вели Марин Демировски претставник на организацијата Спа-номинации за Македонија. Победниците од националните спа-награди директно влегуваат како номинирани за учество на Balkan Spa Awards, каде што ќе бидат промовирани на светско ниво пред потенцијалните бизнис-партнери од овој сектор.

www.kapital.mk

Капитал број 687/688 27.12.2012

lifestyle

entri ТЦЦ Плаза

В

елнес и спа-центарот ТЦЦ Плаза се наоѓа во склоп на хотелот со пет ѕвезди ТЦЦ Плаза во центарот на Скопје. Постои повеќе од 5 години и како свои примарни услуги ги нуди фитнесот, базенот и сауните. Модерната и климатизирана фитнессала е опремена со најнова опрема за кардиоваскуларни вежби, и опрема за тренирање која гарантира одлични резултити од вашите тренинзи. Висококвалификуваните инструктори се на располагање за помош, консултација и мотивација во секое време, како и изработување на индивидуални финтес-програми. Центарот располага со затворен базен кој нуди можност и за професионално пливање. Тука се и двата вида сауни – инфраред и финската, кои освен што ќе ви помогнат да се ослободите од токсините, ќе го стопат и стресот и напнатоста. Спа-центарот нуди широка палета масажи и козметички услуги изработени од рацете на најдобрите масери, физиотерапевти и козметичари. Центарот има и солена соба.

69

Капитал број 687/688 27.12.2012

70

www.kapital.mk

lifestyle

Вила Александар

О

хридската населба Рача од пред три години има една од најлуксузните вили во Охрид, вилата Александар. Повратникот од САД, бизнисменот Стојан Димовски, вложувајќи, како што вели, големи пари, решил да направи интимно и луксузно место кое е наменето за тие со подлабок џеб. „Вилата ја уредивме јас и жена ми. Не ангажиравме домашни архитекти, зашто сметаме дека вистински архитект не е тој што не бил подалеку од Скопје“, вели Димовски. Вилата Александар значително се разликува од сите вили во Охрид, кои последниве години почнаа да никнуваат како печурки после дожд. Има два базени, внатре и надвор, ресторан, фитнес-центар, има приватно обезбедување, нуди масажа, а продава и оригинални парчиња од светскиот бренд за луксузна долна облека Викторијас сикрет, па и не е чудно што овде престојувале неколку регионални претседатели и министри, како и гости од светски компании кои последниве неколку години ја посетија Македонија. „Кај нас и чистачките знаат англиски јазик. Идејата ни е да понудиме с$ што му е потребно на еден гостин. Затоа, сметам дека кога во Охрид ќе се изградат стотина вили како Александар, градот ќе може да биде монденски“, вели Димовски.

Дебарски бањи

Д

ебарската котлина и нејзиниот поширок дел, во кои се сместени и Дебарските бањи Цапа, се карактеризираат со постоење на многубројни минерални и термоминерални води, кои се од посебен интерес за развојот на овој регион. Покрај живописната река Радика и Дебарското езеро, на десна страна се наѓа хотелот Косоврасти, додека на подножјето на планината Крчин, 4 километри северозападно од Дебар, се наоѓа хотелот Бањишт, еден од најстарите бањи во Балканот. Најновите истражувања покажуваат дека овие лековити води се единствени во светот по богатата структура на минерали, и нивните лековити ефекти, и не може да се споредуваат со други. Богати се и со негативни јони на хидрогенот, затоа спаѓаат во категоријата alive waters, води кои имаат магични ефекти. И како да не е сето тоа доволно, Господ им подарил и оптимална температура за човековото тело од 39-40 степени Целсиусови. Хотел и спа Бањишт сместен на надморска висина од 880 метри, е идеално место за тие што сакаат да се релаксираат и уживаат во чистиот планински воздух, природната термо-минерална вода и прекрасната храна. Во вкупно капацитет од 126 соби, овој хотел е реновиран неколку пати од неговата прива-тизација, а со последното реновирање беа опфатени вкупно 72 соби и сите медицински простории (април 2012 година).

Влезете во простор каде што преовладуваат мирот и хармонијата. Место каде што границите на Истокот и Западот се спојуваат во совршена хармонија. Вашите сетила се стимулираат од природните материјали од камен, дрво и памук. Луксузот ве опкружува, времето застанува и ве обзема чувството на длабока релаксација.

АМАМ И сАунА само мигови од вашата соба... ијлада година назад во времето... е нашиот амам и парна бања. Турската бања од легендите. Опуштете се, затворете ги очите и препуштете се на бескрајните сензации кои призлегуваат од водата и сапуницата...

КЛАсИчнА МАсАжА Изберете од повеќето типови на масажи вклучувајќи класична релаксирачка масажа, спортска масажа, третмани на тело со мед, чоколадо, ароматерапија и пилинг.

ТреТМАнИ ЗА убАВИнА уживајте во различните третмани за лице и тело, прилагодени на типот на вашата кожа. Преку нашите екслузивни третмани за лице и тело вашата кожа ќе биде сјајна, телото подмладено, со енергија потебна за секојдневните активнссти.

хотел Александар Палас

бул. Октомвриска револуција бр.15, скопје тeл: +389 2 3092 190 фaкс: +389 2 3092 152 info@aleksandarpalace.com.mk www.aleksandarpalace.com.mk

Капитал број 687/688 27.12.2012

72

www.kapital.mk

lifestyle Ендомак

Е

Марин ДЕМировсКи

претставник на организацијата Спа-номинации за Македонија

С

па-индустријата претставува еден од најпрофитабилните сегменти од туризмот, за кој Македонија поседува огромен потенцијал за развој. Националните спа-награди требаше да го дадат првиот силен инпулс на јавното мислење и институциите за значајноста на овој сектор.

стојан ДиМовсКи

сопственик на вила Александар

В

илата ја уредивме јас и жена ми. Не ангажиравме домашни архитекти, зашто сметаме дека вистински архитект не е тој што не бил подалеку од Скопје.

ндомак велнес-центарот, лоциран во Струмица нуди масажа и повеќе различни велнес-услуги што вклучуваат: бодибилдинг, лента за трчање, статичен велосипед, солариум, швајцарски туш, сауна, финска сауна, хидромасажа и хрома терапија. Центартот има и мултифункционален кревет за водена масажа Senso. Душекот е направен од антиалергенска пластика дизајнирана со внимателност и направена со употреба на најновите техники и материјали против стареење. Во душекот постојат оддели за комуникација, дизајнирани што повеќе да го редуцираат брановидниот ефект што го прават движењата на корисникот кој ужива во чувството како да е обвиткан со вода која го покрива целото негово тело. Crystals ,пак, е солен кревет што на корисникот на спа-третманот му дава неколку различни можности за користење (масажа, релаксација, слабеење) и така го максимизира капацитетот на велнес-кабините. Toa е првиот велнес-кревет што на клиентот му овозможи да лежи на уникатната хималајска сол, која може да понуди фантастична релаксација и, истовремено, ги пренесува сите бенефиции од халотера-пијата на крајните корисници. Хималајската сол е 100% природна, без адитиви, без супстанци што загадуваат. Нејзините кристали имаат многу висока биоенергетска вредност и ги содржат сите потребни минерали и елементи за човечкиот организам.

Капитал бројПетко 686 20.12.2012

73

Митов, генералниот директор на Рамада Плаза Гевгелија (во средината), заедно со Руи Барос, сениор заменик претседател и директор на Виндам Хотел Груп за Европа (лево) и Едвин Броерс, заменик претседател на Виндам Хотел Гроуп за Централна и Источна Европа

Ramada Plaza GevGelija

nagraden za najdobar hotel po kvalitet vo evropa, Bliskiot istok i afrika

В

индам Хотел Груп, најголемата хотелска компанија во светот со околу 7.260 хотели, ја додели „Златната награда за исклучителен квалитет“ за 2012 на хотелот Рамада Плаза Гевгелија. Претставен на свечената церемонија на Виндам за Европа, Средниот Исток и Африка во хотел Виндам Гранд Лондон Челзи Харбер во Лондон на 12 декември 2012 година, Рамада Плаза Гевгелија беше награден со најдобрите во глобалното портфолио на компанијата. За да се квалификува за „Златна награда“, хотелот мораше да поседува најдобар квалитет во услугата за гостите, чистотата и водењето според стандардите на брендот. „Рамада Плаза Гевгелија е навистина фантастичен хотел кој може да се гордее со задоволството и лојалноста на гостите. Честитки до вработените во хотелот за ова значајно достигнување и благодарност до нив за нивната посветеност на брендот“, изјави Руи Барос, сениор заменикпретседател и директор на Виндам Хотел Груп за Европа, Средниот Исток и за Африка. „Ова е голема чест за нашиот хотел и доказ за напорната работа на нашиот прекрасен тим. Горди сме што нашиот хотел кој постои само две години во Македонија со својот квалитет на услуги и резултати

стана конкурентен на пазарот на светски познатите хотели со долгогодишно искуство и успеа да добие такво меѓународно признание. Продолжуваме да постоиме за нашите ценети гости и да нудиме сместување со квалитетни услуги и високи стандарди кои се очекуваат од еден Рамада хотел“, изјави Петко Митов, генерален директор на Рамада Плаза Гевгелија. Виндам Хотел Груп е најголем светски провајдер и франшизер на разновидни производи и услуги поврзани со патувања за бизнис и индивидуални корисници, со сопственост на 15 брендови, 7.260 хотели, 618.100 соби во 66 држави низ целиот свет. Еден од неговите брендови е Рамада Ворлдвајд, синџир од 900 хотели во повеќе

На свечениот настан овој месец во Лондон беше доделено признанието за македонскиот хотел од 50 држави, а Рамада Плаза Гевгелија (Принцесс груп) како дел од тој синџир постои од 2010 година.

Капитал број 687/688 27.12.2012

76

Интервју

www.kapital.mk

www.kapital.mk

Капитал број 687/688 27.12.2012

Интервју

77

Саша Боко член на уО на ШпарКасе банКа

Sam na puSt oStrov! toa e mojata hedonisti~ka filozofija za `ivotot

Н

На професионален план го движат постојано усовршување и давање личен максимум. На приватен пак, ужива во природните убавини на неговата и нашата земја, како и во добро друштво со пријателите и со блиските луѓе. Овој Хрват, кој веќе четири години живее во Македонија, вели дека има

пишува:

силвана Жежова

П

silvana.zezova@kapital.mk

о седум години работно искуство во сферата на лизингот во три различни држави, Саша Боко од пред два месеци е член на УО на Шпаркасе Банка. Годината што изминува банката ја заврши со рестуктурирање на ниво на цела банка, што ќе им помогне да се насочат во еден правец - пазарот да ги препознава како Банка од доверба и сигурност. Фокусот во 2013 година ќе им биде ставен на клиентите под мотото „Запознај го својот клиент“.

XX Нова година е период кога се сумираат резултатите од

многу добри пријатели овде, кои одлично го прифатиле уште од првиот ден. Земјата ја познава добро, а Охрид секогаш го изненадува со својата убавина. Порачува дека природните убавини се главен адут на Македонија, коишто треба да се искористат за развој на туризмот во државата

работењето. Какви се резултатите на Шпаркасе банка годинава? Дали сте задоволни од постигнатиот успех? Секогаш може да се биде поуспешен, односно треба да се стремиме кон тоа. Годинава во банката имавме рестуктурирање на ниво на цела банка, се консолидираше и Управниот одбор во нов состав со луѓе кои имаат долгогодишно искуство во финансиското работење и долги години се дел од нашата групација. Тоа ќе ни помогне да се насочиме во еден правец, така што пазарот ќе н$ препознава како банка од доверба и сигурност.

XX Каков предизвик е да се биде банкар, особено во време кога и компаниите и граѓаните чувствуваат

криза? Како што рековте, навистина е предизвик во ова турбулентно економско опкружување да се биде банкар, иако за мене во денешно време можеби е и поголем предизвик да се биде претприемач. Претприемачите се тие што ја движат економијата и нејзиниот развој, а ние банкарите го помагаме. Но, и во овие предизвици всушност, пред с$, треба да се биде човек. Кога ќе ги споиш овие две работи, предизвикот лесно ќе го совладаш. Тука препознаваш што им е потребно на клиентите и наоѓаш решенија за нивните потреби.

XX Што ве натера да преминете од сферата на лизингот во банкарството? По седум години работно искуство во

Капитал број 687/688 27.12.2012

78

www.kapital.mk

Интервју

За Божиќ сакам да сум во Хрватска со семејството, додека Новата година ја славам мешано, некогаш во Хрватска, некогаш во Македонија со моите драги пријатели, колеги и познаници. Овој микс навистина претставува и мое лично задоволство што ја имам таа можност. сферата на лизингот во три различни држави, дојде момент за чекор напред, што во мојот случај беше трансферот во нашата банка, чие работење одлично го познавам, имајќи предвид дека Шпаркасе Банка и С лизинг се истата групација, Ерсте и Штаермаркише Шпаркасе. Чекорот кој го направив е голем и свесно одлучив да ги прифатам предизвиците кои претстојат, но тоа е она што ме движи напред – постојано усовршување и давање на личен максимум.

XX Што може да очекуваат вашите клиенти идната година, на што ќе се фокусира Шпаркасе во 2013 година? Во 2013 година клиентите може да очекуваат уште подобра услуга од наша страна. На банката ова ќе биде најважниот фокус, под мотото „Запознај го својот клиент”. Така подобро ќе ги препознаеме финансиските потреби на нашите клиенти и ќе имаме можност да бидеме креативни во оптималните начини на финансирање, со цел да му овозможиме на нашиот клиент да се посвети на својата осносвна дејност во работата, додека ние ќе се грижиме за финансиската поддршка.

За Нова година имам посебна желба. Ако ви ја кажам, нема да ми се оствари!

XX Верувате ли во суеверијата според кои идната година ќе биде баксузна, бидејќи е 2013? Верувам дека суеверијата потекнуваат од човековата верба, која н$ тера да веруваме во чудовишта и духови. Јас го немам тој mindset. Всушност, едно истражување од минатата година вели дека суеверијата понекогаш се корисни, бидејќи верувањето

во нешто може да ја подобри ефикасноста на некоја работа. Ние ќе се стремиме 2013 година да биде подобра од претходната.

XX Која е вашата новогодишна желба? Како вообичаено ги поминувате новогодишните и божиќните празници? Дали заминувате на некоја ски-дестинација или пак, преферирате моменти поминати со драгите луѓе во домашна атмосфера? Имам една посебна желба, но ако ви ја кажам нема да ми се оствари, така ме учеа уште од мал!. Божиќните и новогодишните празници за мене се празници за најблиското семејство. Во текот на годината сите сме презафатени со обврските што ги имаме и секој е на различна страна од светот. Затоа, тоа е период кога ќе можеш да се видиш со најблиските, роднините и со пријателите. Јас се обидувам за Божиќ да сум во Хрватска со семејството, додека Новата година ја славам мешано, некогаш во Хрватска, некогаш во Македонија со моите драги пријатели, колеги и познаници. Овој микс навистина претставува и мое лично задоволство што ја имам таа можност.

XX Дали веќе се навикнавте на животот во Македонија, дали се чувствувате како дома? Последниве четири години повеќе сум во Македонија отколку во Хрватска, односно Загреб, од каде што потекнувам, но навиката си го прави своето и таа понекогаш е лоша работа. Ако се навикнам, нема да сакам да си одам од овде. Нема потреба да зборувам за сличните менталитети, тоа веќе сите го знаеме и тоа помогна да се чувствувам како дома. Имам многу

добри пријатели овде, кои одлично ме прифатија уште од првиот ден кога дојдов во Македонија и чија поддршка многу ми значи, посебно на почетокот кога се доселив во Македонија.

XX Колку ги познавате природните убавини на земјата? Каде најчесто патувате кога имате слободно време и дали има некое место кое посебно ве воодушевило? Охрид секогаш знае да ме изненади со својата убавина, како и Попова Шапка. Сум посетил повеќе различни места во Македонија, природните убавини се главен адут на Македонија, кои треба да се искористат за развој на туризмот во државата.

XX Која е вашата хедонистичка филозофија за животот? Како е најдобро да се ужива во него, односно како вие уживате кога не работите? Сам на пуст остров! Желбата ми се исполни оваа година за време на мојот летен одмор, кога самував на островот Хвар, буквално робинзонски, без струја, вода, интернет и без многу работи на кои главно сме навикнати. Уживав во совршеноста на нашиот Јадран, во чистото плаво море.

XX Дали ќе станете македонски зет? Ако ме посакувате за зет, верувам дека нема да има проблем од моја страна. Во Македонија има многу прекрасни девојки и изборот нема да биде лесен. Единствен проблем е тоа што во периодов сум генерално во канцеларија, па немам можност за запознавање. :)

специјален прилог

24 ЗДРаВЈЕ

јануари 2013

Јануари е месецот кога најчесто се зголемуваат крвниот притисок, се покачуваат мастите и холестеролот во крвта. Тоа го зголемува ризокот од кардиоваскуларни болести кои, да не заборавиме, се “убиец” број 1 во Македонија! Затоа, по завршување на празничната еуфорија, време е да се посветите на сопственото здравје! Капитал Ве советува: Што советуваат лекарите и како да не влезете во ризичната категорија на потенцијални пациенти во овој период од годината?

Kои анализи и лекарски прегледи задолжително треба да ги направите овој и следниот месец? Ќе ви препорачаме кои се најсовремено опремените лаборатории каде можат да се направат детални и точни анализи, како и повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: sanja.savovska@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 104

направете “генералка“ на Вашиот организам! навремено дијагностицирање на некоја од овие болести. Како да го детоксицирате организмот и преку совети од нутриционистите да ве поучиме со која храна и режим на исхрана надобро ќе ја поправите “штетата“ од јануарскиот режим на живот. Релакс и рефреш - физичките активности ќе помогнат во отстранувањето на штетните материи во организмот, ќе ги намали вишокот килограми. Ви презентираме како најбрзо и најздраво да се ослободите од наталожените вишок килограми - кои спортови се најидеални за намалување на холестеролот, мастите, намалување на тежината и затегенување на мускулите. Програми за детоксификација на организмот во спа и велнес центрите. Лица За КонТаКТ: Гордана Михајловска сања савовска

Капитал број 687/688 27.12.2012

80

lifestyle

По легализацијата на марихуаната во ушт

Makedoncite o “naduvani” na пишува:

Петре димитров petre.dimitrov@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Ш

то ќе ви се случи доколку испушите една цигара со марихуана, жаргонски позната како џоинт? ТХЦ, главната состојка на марихуаната многу брзо ќе ви влезе во крвта преку белите дробови при што се пренесува до мозокот и останатите делови на телото. TХЦ ги зафаќа невроните и ја попречува нивната нормална комуникација. На пример, доколку некој сака да се сети што правел пет минути пред да пуши марихуана може да има проблем за да се сети. TХЦ делува и може да направи проблем и кај концентрацијата, размислувањето,

задоволството, сензорите и перцепцијата, координираното движење и др. Вака лекарите стручно го објаснуваат ефектот од пушењето марихуана, најпопуларната дрога кај нас. Корисниците на марихуана, пак, делувањето го објаснуваат на следниот начин: „Марихуаната не предизвикува смрт. Не постои физички доказ со кој би се потврдил барем еден смртен случај предизвикан директно од марихуаната. Таа не создава зависност. ТХЦ стимулира одредени нервни центри со што се забрзува мислењето и креативноста, се изоштрува слухот и се лачат хормони кои придонесуваат за исклучиво весело расположение кај корисникот. Марихуаната ги олеснува болките и речиси ги уништува. За ефектите на марихуаната по здравјето може да се дебатира и дебатира. Сепак, објективните истражувања укажуваат на тоа дека марихуаната е многу помалку штетна од алкохолот и цигарите“.

Црниот бизнис со марихуаната с$ попрофитабилен Доколку се следи трендот на цената на

марихуаната во последниве дестина години ќе се види дека бизнисот со неа станува с$ попрофитабилен. Така во 2000 година еден килограм марихуана чинеше 200 тогашни германски марки, во 2005 година 200 евра, а наредната година двојно повеќе. Од минатата година килограм марихуана чини и до 1.000 евра во зависност од квалитетот. Одгледувањето и продажбата на марихуаната е с$ повеќе вносен бизнис, а за тоа сведочи фактот што уличната цена на еден „кибрит“, во кој има меѓу 2 и 3 грама дрога (од кои се прават 3-4 цигари), чини 500 денари, а малопродажните цени се движат меѓу 8 и 10 илјади денари за стотина грама. Не постои официјална статистика колку пари годишно врти овој црн бизнис, но се претпоставува дека се работи за неколку милиони евра. Само последната количина дрога, (од која дел беше и за нашиот пазар) која пред неколку дена беше запленета на излез од соседна Албанија на црниот пазар вредеше над 3 милиони евра. Според официјални податоци,

www.kapital.mk

Капитал број 687/688 27.12.2012

lifestyle

81

Профил на дилерите на марихуана во македонија

В

те две америКансКи држави

ostanuvaat crno 3.500%

пораснаа акциите на холивудската компанија Медбокс, која произведува автомати за марихуана, за само еден ден по донесувањето на одлуката за легализација на марихуаната во Колорадо и во Вашингтон

1,7

милијарди долари вреди индустријата за производство на медицинска марихуана во САД

10.000 вработени работат во индустријата за производство на медицинска марихуана во САД

во Македонија моментално има регистрирано 6.000 корисници на марихуана, што според познавачите на состојбите е многу мала бројка во однос на вистинските корисници на марихуана, до која многу лесно може да се дојде на црниот пазар.

Квалитетот на дрогата го одредуваат криминалците

За да го уништат нелегалниот пазар и за да ја регулираат употребата на дрога, за чие користење секогаш ќе постои интерес, неколку европски земји последниве десетина години преку слични модели дозволија одредена форма на легализација. Португалија пред 11 години направи радикален чекор и ги декриминализира речиси сите видови дрога, вклучително марихуаната, хероинот и кокаинот. Што преведено значи дека не се оди во затвор само за

о Македонија има неколку криминални групи кои се занимаваат исклучиво со трговија и транспорт на дрога. Иако сме мал пазар, ние сме една од земјите низ кои мора да мине дрогата за да стигне на најголемиот пазар - Европа, а тоа тие умешно го користат. Станува збор за групи од чист и мешан етнички состав, во кои членови се неколку генерации од исто семејство и блиски роднини. Тоа е строго затворен круг и има слепа лојалност. Овие криминални групи се моќни, бидејќи имаат на располагање огромни финансиски средства и на тој начин привлекуваат и врбуваат нови членови. Меѓу нив постои ривалитет, бидејќи досега имало неколку обиди да го преземат пазарот, а тие резултирале со пресметки и ликвидации како во Македонија, така и во странство.

Како се користи марихуаната?

Џ

оинтот се состои од исушени и иситнети листови, цветови и семе од растението Канабис сатива (марихуана). Таа обично се пуши како цигара (џоинт) или со луле. На овој начин се консумираат активните состојки од марихуаната заедно со никотинот и други сос-тојки. Марихуаната понекогаш се консумира преку храна (пр. колачиња) или како чај. Доаѓа и во поконцентрирана темна и густа форма – хашиш.

Капитал број 687/688 27.12.2012

82

lifestyle

Колку марихуаната е корисна, а колку штетна?

О

чекувано, поборниците за легализација на марихуана се склони да ги кажат исклучиво нејзините позитивни ефекти, а противниците само негативните. Но, колку марихуаната е добра за здравјето, а колку е штетна? Што кажуваат за тоа достапните научни информации? Некои лековити својства на марихуаната се откриени уште пред 2.700 години пред новата ера во Кина, која и денес се смета за една од 50 најважни лековити растенија. Како лек ја користеле и древните Грци и Египќани. Се раширила во Европа, но во 1484 година ја забранил папата Иносент VIII.

XXЛекување на мултипла склероза Бројните истражувања со комбинација на ТХЦ и канабидиола (СВD) утврдија дека ваквиот спој ги ублажува грчевите кај заболените од мултипла склероза. Исто така интересно е тоа што испитаниците изјавиле дека чувствуваат како канабисот им го намалува треперењето иако ефектот очигледно бил од субјективна природа, но научниците го забележале. Некои истражувања исто така покажуваат дека CBD ги ублажува епилептичните напади.

XXПозитивно делување на Алцхајмер Едно истражување од Scripps Research Instituta утврдило дека ТХЦ го спречува создавањето плочки во мозокот кои се поврзуваат со алцхајмеровата болест. ТХЦ го блокира ензимот АСНЕ кој го забрзува формирањето на талогот поефикасно од вообичаените лекови. Исто така спречува собирање на протеини кои се инхибираат во помнењето на заболените.

XXПозитивно влијание на заболувањето од СИДА Истражувањето од Универзитетот Колумбија од 2007 година утврди дека вдишувањето на канабисот го зголемува апетитот на заболени од ХИВ/СИДА. Друго истражување спроведено во Сан Диего, училиштето за медицина на Универзитетот во Калифорнија, открило дека марихуаната значајно ја намалува невропатската болка кај болестите поврзани со ХИВ.

XXМарихуаната и ракот Истражувањето спроведено на Универзитетот во Мадрид утврдило дека хемикалиите на канабисот ги уништуваат клетките на туморот на мозокот во процесот кој се нарекува аутофагија, па така туморот се намалува.

XXМарихуаната и шизофренијата Поврзаноста на канабисот и шизофренијата е контроверзна тема. Некои истражувања покажале дека марихуаната може да предизвика психотична состојба и напади на паника и да делува како копче за шизофренија. Според едно истражување спроведено врз заболените од шизофренија во Америка, шизофренијата не се зголемила откако настанала популаризација на оваа дрога, и напротив, благо се намалила. Некои научници сметаат дека може да се работи за коинциденција луѓето кои се склони кон шизофренија, едноставно сакаат марихуана. Но, некои нови истражувања како што е трудот на францускиот психијатар Мари-Одиле Кербс, покажале дека марихуаната може различно да делува кај луѓето, во зависност од гените. Со други зборови, канабисот кај некои луѓе склони кон шизофренија може да го забрза развојот на болеста и да го забави созревањето на мозокот, додека кај другите, нечувствителни на ефектите на канабисот, нема вакво влијание. поседување дрога за лична употреба или употреба на дрога. Резултатите од овој чекор се фасцинантни. Имено 5 години после оваа промена направена е евалуација и е утврдено следново: кај младите

XXМожни последици Некои истражувања откриле дека марихуаната го намалува одбранбениот систем, односно ја инхибира активноста на клетките на имунолошкиот систем. Исто така постојат сомневања дека децата на мајките кои консумирале марихуана за време на бременоста може да имаат некои невролошки проблеми како што се послаба концентрација, помнење и способност за решавање на задачите. Некои научници истакнуваат дека корисните CBD и ТХЦ во марихуаната се измешани со штетни материјали. Но, други сметаат дека токму нејзината мешавина со бројни хемикалии е нејзината предност.

XXДелување врз срцето Веќе неколку минути после пушењето на марихуаната бројот на отчукувања на срцето може да се зголеми за 20 до 50 во минута. Во комбинација со некоја друга дрога, овој пораст може да биде и поголем. Поради намалувањето на крвниот притисок и забрзувањето на работата на срцето, опасноста од срцев удар во првите неколку часа по консумирањето може да порасне за четири пати.

XXДелување врз белите дробови Марихуаната обично се пуши поретко од цигарите, но таа сепак може лошо да делува врз белите дробови бидејќи содржи 50% повеќе канцерогени состојки од тутнот. Освен тоа, познато е дека пушачите на марихуаната чадот го задржуваат мошне долго во белите дробови, со што повеќе ги изложуваат на штетни материи. Некои истражувања покажаа дека кај пушачите на марихуана ризикот да заболат од рак е многу поголем отколку кај непушачите. Но, подоцнежните истражувања не успеале да ги потврдат овие резултати. Имено, проблемот е во тоа што научниците не можеле да ги разликуваат ефектите кои ги предизвикува марихуаната и ефектите кои ги предизвикува тутунот. Сепак, логично е да се очекува дека честото пушење може да има негативни последици.

на возраст 14-16 години употребата на илегална дрога е намалена за 4%, инфекцијата ХИВ кај корисниците на дрога е намалена за 17%, а смртноста од дрогата е намалена за повеќе од 50%. Бројот на корисниците кои се пријавиле

за лекување се зголемил од 6.000 на 14.800. Употребата на марихуана кај возрасната популација над 18 години (употреба барем еднаш во текот на животот ) е под 10%. За споредба, во САД каде што во најголемиот број

Капитал број 687/688 27.12.2012

84

lifestyle

Илчо Захариев

Влатко Деков

арихуаната не е лесна дрога. Нема лесна и тешка дрога. Има само дрога. Став на државата е дека таа никогаш нема да се легализира!

потребата на дрога помалку или повеќе може да биде ризично. Е токму поради тоа треба да се регулираат. Затоа што сега пазарот е во рацете на криминалците. Тие го одредуваат и квалитетот, чистотата, достапноста итн. Марихуаната може да биде штетна, ама таа ќе биде помалку штетна ако не е прохибицијата.

Меѓуресорска комисија за борба против дрога

ХОБС

М

држави е криминализирана употребата, 40% од возрасната популација има употребувано марихуана. Всушност, во САД луѓето повеќе употребуваат кокаин отколку што во Португалија користат марихуана. „Употребата на дрога помалку или повеќе може да биде ризична. Е токму поради тоа треба да се регулираат. Затоа што сега пазарот е во рацете на криминалците. Тие го одредуваат и квалитетот, чистотата, достапноста итн. Марихуаната може да биде штетна, ама таа ќе биде помалку штетна ако не е прохибицијата“, смета Влатко Деков од невладината организација ХОБС. Тој смета дека политиката на

У

прохибицијата за дрогата каква што води Македонија е неефективна. „Прохибицијата се покажа дека е неефективна. Да ги земеме клучните параметри во однос на успешноста на оваа политика. Достапноста - денес дрогата е многу подостапна, цената - денес е со пониски цени, употребата бројот на лицата кои употребуваат дрога не се намалува, напротив, се зголемува, бројот на смртните случаи поврзани со дрога е зголемен, а затворите се полни со луѓе кои употребуваат дрога. Сетоа тоа ја чини државата и финансиски. Еден граѓанин во затвор е најскапата опција. На европско ниво тоа ја чини државата во просек околу 30-40 илјади

евра годишно. Многу е подобро тие финансии да се искористат во програми за превенција, едукација и третман. Регулирањето на дрогата како модел спротивен на прохибицијата нема да е панацеа или сребрен куршум во однос на дрогата и да ги реши сите проблеми. Но, убеден сум во тоа дека е многу похуман, цивилизиран и поефективен модел. Во ерата на цивилизацијата никој не треба да биде казнет затоа што одлучил да става нешто во сопственото тело“, смета Деков. Вообичаено се мисли дека заменувањето на прохибицијата со пристапот на регулирање (декриминализација, депенализација)

Марихуана место аспирин?!

Н

ехалуциноген облик на ТХЦ може да стане „новиот Аспирин“ - универзален лек против болки. Тим предводен од физиологот Ли Џанг откри дека ТХЦ влијае на неколку различни делови од нервниот систем, вклучувајќи го и делот наречен инхибиторни глицински рецептори (GlyRs). Овие рецептори помагаат во регулирање на невромоторните активности, чувството на болка, опуштеност на мускулите, вознемиреност. Затоа решението го гледаат во синтетизирање на ТХЦ кој влијае само на GlyRs рецепторите, тоа значи дека внесувањето во организмот ќе помогне во ублажувањето на болките, без пациентот да се чувствува „напушено“. Канабисот се состои од околу 400 хемиски компоненти, многу од нив помагаат во олеснување на хроничните болести, епилепсија, депресија, како и грчеви во мускулите предизвикани од мултиплекс склероза. Лековите како Аспирин или Ибупрофен и покрај тоа што можат да ја намалат главоболката, понекогаш лошо делуваат на желудникот. Па затоа како одлична замена може да се користи модифицираниот ТХЦ. Тимот кој работел на ова истражување оваа врска ја нарекол „непсихотропни канабиноиди“. Доколку истражувачите продолжат да нижат вакви успеси, животот може да стане многу полесен за многуте пациенти кои се надеваат на легално користење на медицинската марихуана.

Мозок и централен нервен систем

XXвлијае, го менува и го спречува формирањето на мислите, може да ја изврти реалноста или да предизвикува агресивност и бес, депресија, анксиозност и параноја

Очи

XXпоспани крвави очи со проширени зеници

Грло

XXја надразнува мембраната на хранопроводот, може да предизвика појава на рак

Срце

XXза 50% го забрзува срцевиот ритам, го покачува крвниот притисок, може да предизвика срцеви болести

Ендокрин систем

XXвлијае и ја нарушува работата на тироидната жлезда, хипофизата, дуоденумот, панкреасот, стомакот, тестисите

Репродуктивен систем

XXможе да го намали производството на сперма XXможе да ја попречи овулацијата, како и менструалниот циклус и да го промени нивото на хормоните XXако се користи во бременоста, може да предизвика Фетусен алкохолен синдром XXможе да ги оштети хромозомите

Бели дробови

XXги уништува воздушните џебови во дробовите и спречува размена на кислород и јаглерод диоксид XXги затнува и бронхиите и може да предизвика хроничен бронхитис

Имун систем

XXја намалува способноста на организмот сам да се брани од бактерии, вируси, хемикалии, паразити и други закани по здравјето XXја нарушува работата на градната жлезда, лимфниот систем, слезината, коскената срж

Капитал број 687/688 27.12.2012

86

lifestyle

Волстрит позелене

У

потреба на марихуаната во медицински цели, не само во САД, туку и во Европа и други делови на светот, беше еден од главните адути на поборниците за нејзина легализиција во американските држави Вашингтон и Колорадо, кои пред извесно време станаа новите две од вкупно 18 држави во САД кои ја легализираа марихуаната. Само неколку дена по нејзината легализација, инвеститорите на Волстрит почнаа да вложуваат милиони во бизнисот со марихуана. Така малата холивудска компанија Медбокс, којашто произведува автомати на кои може да се земе марихуана, исто како кафе или сок, беше принудена да ги предупреди инвеститорите дека акциите на оваа компанија се преценети, бидејќи само за еден ден тие ја зголемија својата вредност за дури 3.500%!, како резултат на позитивниот исход на референдумот за легализација на марихуаната во американските држави Вашингтон и Колорадо. Пред само неколку недели акциите на оваа компанија се продаваа за околу 6 долари по акција, и тогаш „Волстрит журнал“ ги препорача како добра инвестиција доколку сакате да инвестирате во бизнис со марихуана, потсетувајќи ги инвеститорите дека во време на „златната грозница“ најголема заработка направија не оние коишто копаа злато, туку оние коишто продаваа лопати. Медбокс не продава лопати, туку автомати за продажба на марихуана. Почетната цена на акциите на оваа компанија пред референдумот изнесуваше 6 долари, а по него цената на акциите скокнаа на 215 долари. Од денот на донесувањето на оваа одлука, акциите не само на Медбокс, туку и на сите компании коишто се поврзани со производство и продажба на марихуана имаат континуиран раст. Така, на пример, акциите на компанијата ГринГро, којашто продава опрема за хидропонско одгледување марихуана се утростручија. Но, аналитичарите предупредуваат, дека бизнисот поврзан со марихуана с$ уште е ризичен, бидејќи марихуаната с$ уште е забранета според федералните закони. Како пример се наведува Калифорнија, којашто уште пред 13 години ја легализира марихуаната доколку се користи за лекување, но федералните тужители од друга страна масовно ги затвораат фармите за производство на медицинска марихуана, како и продавниците коишто ја продаваат. Тие коишто ја одгледуваат медицинската марихуана, тврдат дека се работи за тежок бизнис, за кој не може да аплицира за кредит, и кој не добива никакви даночни олеснувања. Но, простор за заработка секако постои. Вредноста на оваа индустрија во САД моментално изнесува околу 1,7 милијарди долари, а според See Change Strategy за пет години овој бизнис ќе вреди 9 милијарди долари. Државата Колорадо лани од оданочување на медицинската марихуана заработи околу 10 милиони долари и сите тие пари ги инвестира во образованието.

Количество запленета марихуана (според МВР) 2007 година

231 кг

2008 година

133 кг

2009 година

702 кг

2010 година

437 кг

2011 година

286 кг

ќе доведе до ситуација free-for-all во однос на достапноста и употребата на дрога. Што секако не е така. И практиката на повеќе земји, како Холандија, Португалија, Чешка, итн. покажаа дека овој страв е ирационален и дека реформите во оваа насока се многу поефективни отколку ситуацијата статус кво на забрана. Имено, на ниво на цела ЕУ во просек 7% од граѓаните користеле марихуана или хашиш во текот на минатата година. Италија и Шпанија се на врвот со 11%, а Холандија е под европскиот просек со 5%. Во Холандија со воведување на либералните закони немаме драматично зголемување на употребата на марихуана. А употребата на хероин се намалува.

Во Македонија нема интерес да се легализира или регулира марихуаната Во изминативе 20 години во Македонија во неколку наврати срамежливо во јавноста се отворала дебата за легализација на марихуаната, благодарение на медиумите. Дебата во ист стил се води и денес и главно е концентрирана на формите на Интернет. Сите политички структури, официјално се против легализација на марихуаната и таа никогаш не се нашла во нивните агенди. Таков е и ставот на институциите. Илчо Захариев, претседател на Меѓуресорска комисија за борба против дрога, вели дека наместо да дебатираме за некаква форма на легализирање или регулирање на марихуаната кај нас, треба уште посилно да се бориме против употребата на дрога и да создаваме здрави генерации.

7,7

милијарди долари ќе заштеди администрацијата во САД со легализацијата на марихуаната, пари кои сега се користат за нејзино уништување

500 1.000 50 6.000

денари вреди еден „ќибрит“ со 2-3 грама марихуана во Македонија

евра чини килограм марихуана во Македонија

евра е продажната улична цена за 10 грама марихуана во Македонија

корисници на марихуана има регистрирано во земјава „Марихуаната не е лесна дрога. Нема лесна и тешка дрога. Има само дрога. Став на државата е дека таа никогаш нема да се легализира!“, вели Захариев. Тој ги побива сите аргументи на поборниците на легализирањето на марихуаната и смета дека Националната стратегија за борба против дрогата ги дава очекуваните резултати. „Бројот на зависници се намалува. Најголем проблем сега ни е ресоцијализацијата на зависниците. Дури 90% од нив се невработени“, вели Захариев, кој вели дека Македонија с$ помалку е транзит за дрогата, која сега до Западна Европа стигнува преку Бугарија и Романија.

Капитал број 687/688 27.12.2012

88

www.kapital.mk

технологии и бизнис

Godina vredna

К

рајот на годината е време кога се сумираат резултатите, се прави осврт на сработеното, истото се анализира и се подготвува терен за годината што иде, во која треба да се постигне повеќе, да се отстранат евентуалните грешки и недостатоци од минатата година и да се забележат нови успеси. И додека за многу компании во светот следната година може да биде подобра од оваа што помина, сепак за една малку потешко, но секако не и невозможно. Погодувате, се работи за Мајкрософт којшто оваа 2012 година има да ја памети по многу новитети, големи успеси и промени коишто навистина ќе биде тешко да се достигнат или надминат во годината што следува. Новиот Windows 8 и Windows 8 Phone, најавата на новиот Office, заедно со Surface круната на 30-годишната традиција на изработка на хардвер и хардверски компоненти се само еден дел од работите кои ја одбележаа 2012 година, не само за Мајкрософт, туку и воопшто во ИТ-светот. Да тргнеме со ред и да ги забележиме најважните настани и промоции за Мајкрософт во 2012 година. Во февруари беше претставен Kinnect for Windows и на тој начин можностите на оваа супер инвентивна и интуитивна технологија станаа достапни и за

корисниците на компјутери, не само за оние кои користат Xbox играчка конзола, за која првенствено и беше дизајнирана и претставена. Наместо само игри, сега можностите на оваа технологија се искористија за креирање различни апликации и примена, од олеснување и забава при процесот на лечење рак кај деца до опции за пронаоѓање на совршениот пар фармерки и друг вид облека. Во март, единицата за спречување на сајбер-криминал во Мајкрософт, во соработка со финансиски корпорации и компании, реализираа масовна акција, со што се разбија голем број т.н. ботнет мрежи обединети под називот ZeuS кои се користеа за сајбер-криминални активности, кои, според експертите, предизвикале штета од половина милијарда долари. Иако денес се креираат податоци повеќе од кога било досега, сепак компаниите поради техничките ограничувања можат да користат максимум 5% од сите овие податоци. За да се надмине овој проблем Мајкрософт во април го објави MS SQL Server 2012 со кој на компаниите и на сите оние кои работат со голема количина на бази организирани во бази на податоци им се даде моќна алатка за работа и искористување на истите за подобрување на работниот процес и постигнување на побрзи и поточни резултати.

Секогаш во сенка на конкурентниот пребарувач, Bing низ годините многу малку успеваше да се истакне и да покаже дека има сила и знаење да привлече корисници и да ги задржи. С$ до мај кога беше претставен „новиот Bing“ кој сега изобилува со нови функции и можности, огромна база на

www.kapital.mk

Капитал број 687/688 27.12.2012

технологии и бизнис

89

a za pametewe

информации и интеграција на социјалните мрежи кои даваат уникатни и персонализирани резултати при пребарување. Во јуни беше претставен Surface таблет-компјутер во целост развиен од вработените во Мајкрософт кој

претставуваше своевидна круна на 30годишната традиција на развивање на хардверски компоненти, паралелно со познатите софтверски пакети кои сите ги знаеме и ги користиме. Со овој уред Мајкрософт сака да стане главен играч на пазарот на таблет-компјутери којшто секојдневно расте и се развива, а дека ќе си обезбеди добра стартна позиција таму гарантираат моќните компоненти и Windows 8 оперативниот систем за кој веќе нема ограничувања од типот на тоа кој уред го користи и како. Јули беше месецот кога за првпат беше претставен новиот Office пакет. Прилагоден за работа со тастатура, но и со допир, на едно место обедини низа нови функции, социјални компоненти и апликации, сето тоа спакувано во убава Windows 8 стил работна околина. Иако с$ уште ќе треба да почекаме за да се радуваме на овие нови можности и да ги користиме, сепак најтешката работа е завршена остана уште малку подобрување и дотерување за овој пакет да биде достапен на пазарот. Во септември беше објавена новата верзија на најпознатиот серверски оперативен систем во светот – Windows Server 2012 со што се даде нова моќна алатка на сите коишто имаа потреба од повеќе сила, оптимизраност на ресурсите, а со тоа и заштеда на средствата. Во Мајкрософт 2012 година по добро

ќе ја памети и нивната Xbox дивизија. Со повеќе од 70 милиони продадени конзоли и над 40 милиони активни кориснички сметки, овој сервис и уред продолжија да бидат водечки двигатели во светот на забавата насекаде во светот. Во прилог на тој тренд е и развојот и објавувањето на нови сервиси, посебно во оваа година, пред с$ видеосервисот за кој критиката беше и повеќе од поволна. Но, Мајкрософт оваа 2012 година целата своја моќ и сила ја покажа во октомври. Тогаш се појави Windows 8 и Windows Phone 8. Во само неколку денови светот на десктоп, лаптоп, таблет и паметните уреди почна да се менува засекогаш, на подобро. Корисниците позитивно вратија со преземање на милиони надградби за само неколку денови, а развивачите се посветија да го зголемат семејството на достапни апликации кое има повеќе од 120.000 апликации кои секако ќе им се најдат на корисниците. Иако се појави, или поточно се најави на крајот од 2012 година, оние што ја играа и рецензираа Halo 4 веднаш ја прогласија за една од најдобрите игри во 2012 година. Се разбира со неа Мајкрософт во 2013 година ќе го освојува светот, а што ќе следи останува да видиме, па за 12 месеци отсега повторно да направиме рекапитулација и преглед.

Dali ja kriete va{ata nasmevka?

tel. 389 2 309 470 www.eternadent.com.mk