689- Kapital Magazin

n n n

Почнува златна доба на природниот гас. Што прави Македонија?..10 стр. ит-компаниите во фаза на „ресетирање“!....................................24 стр. каква е иднината на меѓуетничките односи во Македонија?..........38 стр.

број 689 цена 100 ден. | 10 јануари, 2013, четврток | година 14

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

COVER STORY

AvtopAtskite koridori jA zAobikolijA MAkedonijA

od krstosnicA nA bAlkAnot, stAnAvMe dupkA nA pAtot!

  

Капитал број 672 12.09.2012

Почнува златна доба на природниот гас. Што прави Македонија?..10 стр. ИТ-компаниите во фаза на „ресетирање“!....................................24 стр. Каква е иднината на меѓуетничките односи во Македонија?..........38 стр.

4

БРОЈ 689 ЦЕНА 100 ДЕН. | 10 ЈАНУАРИ, 2013, ЧЕТВРТОК | ГОДИНА 14

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

НАВИГАТОР

COVER STORY

AVTOPATSKITE KORIDORI JA ZAOBIKOLIJA MAKEDONIJA

OD KRSTOSNICA NA BALKANOT, STANAVME DUPKA NA PATOT!

Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Marks i Engels, br.7, zgrada 1, vlez 1, kat 6, stan br: 31 i 32, p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 aleksandra.nikolova@kapital.mk Pretplata na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplata@kapital.mk Reklama i oglasi: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.mk aleksandra.stojmenova@kapital.mk Specijalni prilozi: Gordana Mihajlovska gordana.mihajlovska@kapital.mk Ovlasten praven zastapnik: Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Ivana Kuzmanovska Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka. РЕГИОНАЛНИ ПАРТНЕРИ НА кАПИТАЛ

сОдРжИНА 07 навигатор 12 cover story

Автопатските коридори ја заобиколија Македонија од крстосница на Балканот, станавме дупка на патот!

18 интервју

Професор Константин Димитров, претседател на Македонскиот центар за енергетска ефикасност Засега гасот е подобра варијанта за компаниите, но не и за домаќинствата

22 компании и паЗари

www.kapital.mk

ИздВОјуВАме ИТ индустријата се „ресетира“!

како и повеќето индустрии во земјава, македонската иктиндустрија се уште се соочува со предизвиците коишто ги донесе кризата. продажбата на хардверот е солидна и посилна од онаа на софтверот, а се предвидува дека ситуацијата ќе остане таква и оваа година. менаџерите на македонските ит компании анализираат дека закрепнувањето на домашната икт индустрија зависи од развојот и извоз на брендиран софтвер и апликации XX стр. 22

Што се случува во македонската ИКТиндустрија? ит-компаниите во фаза на „ресетирање“!

26 ит тренд

Инфраструктура на виртуелни десктопи во облак

28 маркетинг

Колку компаниите ќе трошат за маркетинг во 2013? исти, но пофлексибилни маркетинг-буџети за поголеми ефекти

32 интервју

Д-р Димитрис Кавакас, извршен директор за уписи на American College of Thessaloniki квалитетот граден 125 години сакаме да го доближиме до македонските студенти

35 политика навигатор

Каква е иднината на меѓуетничките односи во Македонија? граѓаните мора да го спасуваат соживотот од „патриотизмот“ на политичарите!

43 editorial

КАТерИнА СИнАДИновСКА Со Господ напред...

22 “Инвазија“ на Банско

во текот на зимската сезона Банско го посетуваат околу 3.000 македонци и таа бројка од година во година е во пораст. понуда има за сечиј џеб. капитал на лице место на најпозната зимска дестинација за македонците ви пренесува како најмладиот ски-центар во Бугарија, со модерни хотели убаво искомпонирани во живописната околина накитена со традиционални куќи, калдрма, црква, кафеанчиња – стана толку популарна туристичка дестинација!

XX стр.48

44 24 Часа

24 часа со Ивана и Петре град-музеј

48 репортажа

БАнСКо Македонците не само што скијаат, туку купуваат и апартмани во Банско

53 БиЗнис и технологија Како суперкомпјутерот од еден милион евра може да & помогне на индустријата За земјоделците поголеми приноси, за фирмите намалени трошоци

56 на руЧек со...

олИвер ЈоСИфовСКИ, музичар Љубојна е идеја за музика

48

...Навигатор... кога македонија ќе ја зафати инфраструктурна преродба?

Sosedite gradat, makedonskite proekti na hartija пишува:

дејан азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

М

филип поповски

инистерот за транспорт и врски, Миле Јанакиески, ја „тера“ седмата година од раководење со секторот најнадлежен за инфраструктурата на земјата. Седум години подоцна Македонија нема крупни адути за пофалба. Во истиот период Бугарија гради коридор меѓу Софија и Солун кој ќе ја заобиколи Македонија, Грција целосно го заврши поврзувањето на Истанбул со Јонското Море, а Албанија од инфраструктурна црна точка стана отворена порта на регионот кон Италија и кон Јадранскиот брег на Црна Гора и на Хрватска. Македонија после само две децении од најдобра патна инфраструктура од сите соседи во моментов располага со најлоша. Во моментов имаме само 259

Иако Македонија пред само две децении имаше подобра стартна позиција од соседите, денес сме на самото дно кога е во прашање инфраструктурата. За нецели десет години соседите направија препород на инфраструктурата, а ние останавме само на потпишани преддоговори, физибилити студии и планови на хартија километри вкупно автопатишта, од кои само 38 километри се изградени во последниве пет години. Од вкупно 911 километри патишта кои фигурираат за магистрални дури 85 километри с$ уште се земјени патишта што е незамисливо за развиените земји. Кај регионалните патишта состојбата е уште полоша, од вкупно 3.772 километри, земјени или покриени само со макадам се 928 километри. И покрај впечатокот дека многу се прави на оваа тема, барем ако се суди според темпото на потпишување договори и правење физибилити студии, нема реализација освен за потегот Демир Капија-Смоквица со кој треба да се заврши македонскиот дел од Коридорот 10. Неизвесно е дали

пругата за Бугарија ќе се заврши до 2022 година, дали пругата за Лерин преку Кременица ќе се пушти до 2017 година, дали ќе имаме целосно завршен автопат за Охрид до 2025 година итн. Одговорот постојано е идентичен за инфраструктурата прво треба план, па средства, па реазлизација, а за с$ е потребно време. А дали е тоа она исто време кое подеднакво тече и во Албанија и во Бугарија, па и во Хрватска и во Грција. Дали е тоа она истото време кое ним им беше доволно да завршат, а нас уште ни е малку да почнеме? Едно е сигурно, одамна ја имаме прокоцкано и стартната предност и пол-позицијата која некогаш ја имавме.

Капитал број 689 10.01.2013

НАВИГАТОР ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

183

милиони евра исплати државата на инвеститори од Велика Британија, Швајцарија, Бразил, Австрија, но и на приватните пензиски фондови од земјава, со што ја врати еврообврзницата земена во 2009 година со камата од приближно 9,9%. Ова е најскапиот заем што го има Нуриел Рубини земено државата досега. економист

победник на неделата

“

Следната година ќе биде година кога конзервата ќе биде преголема за да се шутне со нога, а тогаш ќе се случи перфектна глобална криза. Во 2013 година, под влијание на комбинација од различни фактори, кризата во еврозоната ќе ескалира, а САД ќе влезе во рецесија.

“

8

www.kapital.mk

Тргна годината со задолжувања, на првата аукција собрани 132 милиони евра

Државната каса доби прилив од 132 милиони евра откако вчера Министерството за финансии на неколку аукции издаде тримесечни, шестмесечни и петгодишни државни обврзници. Веќе денеска достасуваат за отплата над 87 милиони евра, меѓутоа сепак, во Буџетот остануваат 45 милиони евра. Со тоа успешно заврши првата аукција на записи годинава, кога според календарот, предвидени се задолжувања речиси секоја недела. Според министерот за финансии, Зоран Ставрески, на

Почнува златна доба н гас. Што прави Македо

Барак Обама

+

Оваа година започна со уште една драматична битка меѓу демократите и републиканците во САД. Претседателот Барак Обама во последен момент извојува победа над Конгресот, а Америка избегна рецесија со усвојување на пакет-мерките за избегнување на т.н. „фискална бездна“, и тоа само еден ден по новогодишната вечер. Иако караниците меѓу Сенатот и Конгресот на САД за буџетската политика се на некој начин традиционални во ова време од годината, Обама, кој беше принуден да го скрати фамилијарниот божиќен одмор на Хаваите, на уникатен начин успеа поединечно да се договори со членовите од Конгресот и да ја спаси земјата од „провалија“. Како што и најави во неговата кампања, тој успеа да ја смени даночната политика, која беше премногу свртена во корист на богатите, а на сметка на работните Американци од средната класа. Тој потпиша закон со којшто ќе се покачат даноците за најбогатите 2% од Американците, а притоа спречи зголемување на даноците за средната класа, кое можеше да ја врати економијата во рецесија. Но, иако Обама со мудри потези ја избегна рецесијата, истовремено најави продолжение на буџетската војна за поставувањето горна граница на американскиот долг.

Гасот е енергенс на иднината, а конкурентноста на националните економии ќе зависи од пристапот до евтин гас. Македонските компании немаат ниту доволно, ниту евтин гас. Напротив, плаќаат најскап гас во Европa пишува:

Спасијка Јованова

spasijka.jovanova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

П

риродниот гас е енергенс на иднината, а големите откриени резерви може да влијаат и на основните глобални економски движења. Европските индустријалци веќе сега се плашат дека нивните конкуренти од САД, благодарение на евтиниот гас ќе имаат двојно пониски трошоци за потрошувачка на енергенси. Пораката е јасна. Пристапот до евтин гас ќе биде еден од клучните услови на економската

конкурентност на националните стопанства. Вака стојат работите во светот и во развиените земји. А, каква е состојбата во Македонија? За македонските компании нема доволно гас затоа што нема инфраструктура, а и тие дваесетина што го користат овој енергенс во производниот процес плаќаат најскап гас во Европа. Тоа ја убива нивната конкурентност на надворешниот пазар, каде што пласираат најголем дел од производите. Нафтената компанијата Макпетрол, која единствено увезува гас од руската компанија Газпром за македонскиот пазар, информираше дека од 1 јануари 2013 година цената ќе биде за 10,45% пониска. Но, Бугарија, на пример, ќе добие дури за 20% поевтин гас иако веќе имаше пониски цени од Газпром.

www.kapital.mk

овие аукции учествувале и пензиските фондови кои вчера повторно ги запишаа парите што државата им ги отплати од еврообврзницата. Иако бизнис-секторот постојано сугерира државата да го намали темпото на задолжување на домашниот пазар за да се ослободат повеќе пари кај банките за кредитирање на приватните компании, државните записи остануваат еден од главните извори на финансирање на буџетскиот дефицит годинава. Освен тоа, државата продолжува и со задолжувањето во странство. Собранието веќе го изгласа законот за задолжување кај Дојче банк со 250 милиони евра, а кредитот ќе го гарантира Светска банка. Пратениците го изгласаа и задолжувањето на земјата кај Светска банка со 50 милиони долари.

на природниот онија?

50%

се очекува да се намалат трошоците на американските индустријалци за енергенси поради пристап до евтин гас, што многу ги плаши европските компании Засега останува статус кво и ситуацијата со пристапот до овој енергенс. Бидејќи досега само се ветуваше, а не се изгради инфраструктура за дистрибуција на природниот гас до повеќе компании и граѓани, искористеноста на овој енергенс во Македонија е многу мала. Се користи само околу една третина од капацитетот на постоечкиот гасовод. Владата најавува дека ќе почне да гради крак на гасоводот до Неготино, а и приклучок кон новиот руски гасовод Јужен тек, но тоа с$ уште не е договорено и извесно, ниту пак се обезбедени пари. Од скоро гас добија неколку компании во Куманово, а се гасифицираше и Струмица независно од владиниот проект. Се најавува и јавно претпријатие за изградба на локална гасификациска мрежа во Штип. Едно е јасно, дека Македонија мора што побрзо да обезбеди енергетска диверзификација, бидејќи сега економијата зависи само од електричната енергија, а таа с$ повеќе доаѓа од увоз и е с$ поскапа. „За да може еден регион, една нација или континент да обезбеди доволна количина на енергија, ќе мора максимално да ги диверзифицира своите извори и на тој начин да го намали ризикот“, укажуваат од Обединетите нации.

Капитал број 689 10.01.2013

НАВИГАТОР

мисла на неделата

> БРОЈКА

10

милиони килограми грозје се очекува да откупи за почеток новата винарска визба во Кавадарци, која треба да проработи оваа есен. Визбата е германска инвестиција, која ќе произведува околу седум милиони литри вино. Таа се гради на местото на некогашниот ладилник во Кавадарци.

лидери

П

Понекогаш кога си иновативен и креираш, Правиш грешки. најдобро е да ги ПреПознаеш брзо и да се Посветиш на Подобрување на другите иновации.

Стив Џобс поранешен извршен

директор и коосновач на Епл

губитник на неделата

БеџеТ ПАцОлИ

отпретседателот на косовската влада, кој е еден од најбогатите Албанци во светот, досега потрошил 10 милиони евра лични пари за лобирање за признавање на Косово

Г

мИхАел хОЈПл

радоначалникот на Виена има повеќе од голема причина за радост – главниот град на Австрија повторно доби признание за најуспешна престолнина во светот

не им беше неделата

Н

ГОРдАНА ЈАНКулОВсКА

ад 6.000 Македонци изминатиов период побарале азил во Германија, со што Македонија, според неделникот „Економист“, останува на врвот од критичните земји

А

9

АНдОНИс сАмАРАс

ктуелниот премиер на Грција не е поштеден од „Лагард листата“, бидејќи иако не е на оваа листа, сепак, од него се бара политичка одговорност за овој даночен скандал

_

ТРАЈКО ВељАНОсКИ Можеби не е „мастермајнд“ на сценариото кои се случи на 24 декември пред и во Собранието, но дефинитивно е образот кој излезе најоцрнет по спроведувањето. Првиот парламентарец, Трајко Вељаноски, е првообвинет од страна на опозицијата дека бил машата со којашто се распалувал огнот на „црниот понеделник“, по кој спикерот остана домаќин во Собранието слично на партиските собири на ВМРО-ДПМНЕ и коалицијата. Колку и да се обидува да ја релативизира својата одговорност, нема друг освен Вељаноски кој може да пресече за насилното исфрлање од пленарната сала на опозициски пратеници и особено за противуставното отстранување на новинарите од галеријата на истото место. Во овој контекст, најмал проблем ќе му бидат кривичните пријави што против него ги најави опозицијата. Дури и најбезопасниот одраз врз неговата кариера за Вељановски ќе значи последен мандат во спикерското столче, веројатно и според критериумите, поточно математиките на неговата партија. Дополнително, на спикерот лошо му почна и новата година – ниту крив, ниту должен, го принудија да одговара за неодговорните постапки на ќерка му.

Капитал број 689 10.01.2013

10

НаВиГатОР

www.kapital.mk

изјаВа На Неделата...

3 фаКти Кти за... К

Македонска берза го допре дното 2.170 2.070

дек. 2011

1.970

1.870 1.770 1.670

дек. 2012

Ц

ените на акциите на Македонската берза изминатава година се спуштија на најниско ниво. Македонскиот берзански индекс МБи-10 ја завршува годината на ниво од околу 1,700 поени. Не се очекува драматична промена на берзанските состојби ниту во 2013 година затоа што нема никаков оптимизам што може да ги освежи цените на акциите.

светот низ медиумите...

Time

Правото на абортус е тема која повторно се актуaлизира во С Сад. Според опсежната анализа на американскиот весник, точно 40 години по првиот Сад легален абортус во С работите воопшто не се мрднати од место. lll

21% 21% 2%

од вредноста загуби индексот МБИ-10 на Македонската берза од максимумот на 2 март, кој изнесуваше 2.167,67 индексни поени пад на индексот МБИД е забележан во 2012 година, која ја почна со 2.085,5 индексни поени има изгубено од вредноста индексот ОМБ на обврзниците, кои се тргуваат на Македонската берза

Колку странски инв ќе ни донесе 2013 го

Der Spiegel

Германскиот магазин прави анализи на глобалните општествени промени кои наложуваат изумирање на одделни струки. Според експертите, иако на хартија пренамената на кадарот е возможна и лесна, навистина тешко се остварува. lll

The New Yorker

изборот на поранешниот републикански сенатор Чак Хегел за челната функција во Пентагон е изненадување за американската јавност. Според политичките аналитичари, ваквата одлука може да влече корени од личната нетрпеливост на претседателот кон демократскиот кандидат. lll

The Australian

Пожарите на австралискиот остров тасманија се топтема на сите медиуми на континентот. Службите засега тешко се справуваат со огнените стихии предизвикани од екстремно високите температури, кои се карактеристични за летните месеци. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1

СДСМ: Не важат условите за изборните правила – нема да одиме на избори

2

Заев: Во Струмица ќе победам со многу голема разлика

3

Заминувањето на Црвенковски (2)! И среќна ви Нова година! Каква-таква!?

4

ЕЛЕМ на средба со жителите на Автокоманда по повод пуштањето на парното

дали ветената инвестиција на индискиот бизнисмен Субрата Рој ќе биде само желба или сепак, ќе се реализира во 2013 година?

Главниот двигател на растот на македонската економија идната година, според Владата и според меѓународните финансиски институции, треба да бидат странските директни инвестиции. Meѓутоа, кои и колку се извесни инвестициите кога се очекува уште потешка 2013 година?! пишува:

александар јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Г

лавниот двигател на растот на македонската економија идната година, според Владата и според меѓународните финансиски институции, треба да бидат странските директни инвестиции. Меѓутоа, кои и колку се извесни инвеститорите кога се

очекува уште потешка 2013 година?! Европските земји, од каде што се очекуваат најголемите странски инвеститори, минуваат низ длабока криза и тоа најверојатно, ќе ги воздржи да вложуваат во нови бизниси во земјите во развој, како што е Македонија. Всушност, нема ниту абер за влез на нови странски инвеститори, а според владината програма, во 2013 година е планиран прилив меѓу 400 и 500 милиони евра?! Владините делегации ја превртеа километражата до двата краја на светот во потрага по странски инвеститори, но салдото во првите десет месеци од 2012 година покажа прилив од странство од

2.900

МБИ10

МБИД

2.700 2.500 2.300

www.kapital.mk

1.900

прОЦенки...

ТОп весТи...

александар Тиман

расте вработеноста, но не во индустријата

резидентен претставник на ММФ во Македонија

растот од 2% во 2013 ќе зависи од владините проекти

З

а 2013 година се очекува раст од 2%, што се должи на очекуваниот прилив на странски директни инвестиции и на јавните инфраструктурни проекти. Главниот ризик останува интензивирање на кризата во еврозоната, која може да доведе до притисоци врз тековната сметка, надворешното финансирање и ликвидноста на банките. Власта е свесна за овие ризици.“

30.000 вестиции

година?!

само 50,6 милиони евра. Индискиот милијардер Субрата Рој, белгиската компанија за производство на автобуси Ван Хул, Мадерсон хруп од Индија се очекува да инвестираат во Македонија догодина, но дали нивните планови ќе се остварат и колку овие најави може да бидат база за оптимизам дека ќе ни се случи голем инвестициски циклус?! Деновиве министерот Веле Самак најави нова инвестиција од автомобилскиот сектор во Велес, но засега не се открива за која странска компанија станува збор. Најавите на француската компанија Монтипе, на словенечката Искра, на италијанската автомобилска фабрика Орланди дека ќе отворат свои фабрики во Македонија останаа да се паметат само како потпишани меморандуми за соработка. Турската компанија за производство на стакло Шишеџам, која исто така важеше за еден од главните потенцијални инвеститори, одлучи да отвори фабрика во Бугарија. Македонија, сепак, остана сиромашна дестинација со странски инвеститори, иако Владата се обидува да ја промовира земјата како инвестициски рај во светот. Рајот за инвеститорите остана да фигурира само во владините кампањи на светските медиуми, за кои годишно се трошат по околу девет милиони евра. Податоците на UNCTAD (Агенцијата на ОН за развој) докажуваат дека алибито на Владата дека економската криза е главниот виновник за фијаското на целата стратегија за привлекување странски инвестиции паѓа во вода, бидејќи дури и во криза земјите од регионот ги бројат инвестициите во милијарди евра.

60 секунди брифинг

2.100

автомобили „фиат 500Л“ се произведени оваа година во фабриката на Фиат во Крагуевац и речиси сите се извезени. Во 2013 година, ќе се посветат на развивање нов модел на Фиат со седум седишта и на верзија за американскиот пазар. Планот е на секој саат во фабриката да се произведуваат по 30 возила.

Н

е е многу за радување веста дека стапката на невработеност во Македонија во третиот квартал годинава се намали на 30,6%, а вработеноста достигна 39,1%. Проблемот е што расте бројот на вработени во јавниот сектор и во трговијата, а се намалува во индустријата. За 2,5 години бројот на вработени е зголемен на 652.498 лица, а на невработени е намален на 288.159. Но, во кои сектори? Бројот на вработени во земјоделството е речиси ист и покрај субвенциите од над 100 милиони евра годишно. Во преработувачката индустрија е намален за околу 1.000 лица, во енергетиката за дури 5.000 лица, во транспортот за 2.500. Зголемен е само во градежништвото за околу 8.000 лица, во трговијата за 600 лица и во хотелиерството за 6.500. Иако според официјалните статистички податоци, во јавната управа има околу 1.500 помалку вработени, сепак на ниво на цел јавен сектор има масовни вработувања и вработеноста годинава достигна рекордни 160.000 лица.

увозот на храна соборува рекорди Тања фајОн европратеник

враќањето на визите се одлага?!

З

аканата за повторно воведување визи, која минатата година лебдеше над Македонија и над Србија, засега е отстранета на одредено време бидејќи преговорите за ова прашање заглавија во европските институции. Иако европратеничката Тања Фајон минатата недела истакна дека с$ поизвесно е враќањето на визите за Западен Балкан, таа сега го тврди спротивното. „Преговорите пропаднаа, што значи дека механизмот набрзо нема да биде усвоен“, открива Фајон.

М

акедонија станува с$ поголем зависник од увоз на храна и пијалаци. Увозот на прехранбени производи и на пијалаци соборува рекорди и за 10 месеци достигна над 616 милиони долари, што е раст од околу 5% во однос на истиот период минатата година. Расте увозот буквално на сите прехранбени производи, од земјоделски до преработки на храна, што се должи на недостигот од домашно производство. Тоа пак, е страшно за македонската економија, затоа што во земјава има огромен потенцијал за производство на храна, но не се искористува. За тоа не помогнаа ни владините субвенции, па така, на терен царуваат увозниците. Една од земјите од каде што увезуваме многу храна е Србија. Годинава за десет месеци од оваа земја се увезени храна и пијалаци во вредност од 109 милиони евра, а за цела 2011 година за 124,6 милиони евра. Од северниот сосед најмногу увезуваме пченица, пченка, масло за готвење, брашно, минерална вода, млеко...

1.700 06/10

12/10

05/11

10/11

03/12

09/12

берза

мби 10

2.900 2.700 2.500 2.300 2.100

МБИ 10 1.900

1.770,31 2010/2012 МБИ МБИ 10 10 1.770,31 2010/2012 2010/2012 МБИ 10 1.770,31 1.770,31 2010/2012 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 1.70010 МБИ 06/10

12/10

05/11

10/11

03/12

09/12

Max. 2.827,62 Min. 1.808,47 Max. 2.827,62 Min. 1.808,47 МБИ 10 2010/2012 2010/2012 Max. Max. 2.827,62 2.827,62 Бетон АД Скопје МБИ 10 Две недели континуранMin. растMin. на 1.808,47 2010/2012 2010/2012 1.808,47 МБИ 10 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Македонската МБИ 10 Скопјеберза. Акциите 2010/2012 Max. од МБИ2.827,62 Бетон АД 102010/2012 веќе добија неколку проценти плус Min. 1.808,47 НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК ДОБИТНИК на вредноста, но с$ уштеMax. не се очекува 2010/2012 2.827,62 +599.00 2010/2012 Max. +19.97% 2.827,62 поголемо 2010/2012 Min. 2.827,62 1.808,47 Бетон Бетон АД Скопје АДраздвижување. Скопје 2010/2012 Max. НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 Min. 1.808,47 2010/2012 Max. 2.827,62 +599.00 2010/2012 Min. +19.97% 1.808,47 Бетон АД Скопје 2010/2012 Min. 1.808,47 НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Раде Кончар НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Бетон АД Скопје +599.00 +599.00 +19.97% +19.97% НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Бетон АД Скопје НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Бетон АД Скопје Раде Кончар +599.00 +19.97%

1.770,31

1.770,31 3.599,00 1.770,31 1.770,31 3.599,00 1.770,31

3.599,00 3.599,00 3.599,00

Бетон АД Скопје 7.680,00 3.599,00 3.599,00 НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК 3.599,00 -9.319,00 7.680,00 3.599,00 +599.00 +599.00 НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК

-54,82% +19.97% +19.97%

РадеРаде Кончар Кончар

+599.00 +599.00 -9.319,00 Раде Кончар

+19.97% +19.97% -54,82%

7.680,00 7.680,00 НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК DOW JONES ГУБИТНИК 7.680,00 НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ГУБИТНИК

Раде Кончар Раде Кончар -9.319,00 -9.319,00 DOW JONES РадеКончар Кончар Раде

-54,82% -54,82%

-9.319,00 DOW DOW JONES JONES DOW JONES

-54,82% -54,82%

-9.319,00

-54,82%

7.680,00 7.680,00 7.680,00 7.680,00 -9.319,00

-54,82% -54,82%

-9.319,00 -9.319,00

14.000 13.500 14.000 13.000 DOW JONES DOW 13.500 DOW JONES JONES 12.500 DOW JONES 13.000 12.000 12.500 11.500 14.000 14.000 14.000 12.000 11.000 13.500 13.500 13.500 11.500 13.000 10.500 13.000 13.000 11.000 12.500 10.000 14.000 12.500 12.500 14.000 14.000 10.500

DOW JONES

07.11 12.000

10.11

01.12

04.12

07.12

10.12

01.13

14.000 13.500 13.500 12.000 12.000 10.000 13.500 11.500 07.11 10.11 01.12 04.12 07.12 10.12 01.13 13.000 13.500 13.000 13.000 11.500 11.500 11.000 12.500 13.000 12.500 12.500 11.000 11.000 10.500 12.000 12.500 12.000 12.000 10.500 10.500 10.000 11.500 12.000 11.500 11.500 10.000 10.00007.11 10.11 01.12 04.12 07.12 10.12 01.13 11.000 11.500 11.000 07.11 07.11 10.11 10.11 01.12 01.12 04.12 04.12 07.12 07.12 10.12 10.12 01.13 01.13 11.000 10.500 11.000 10.500 10.500 10.000 10.500 10.000 07.11 10.11 01.12 04.12 07.12 10.12 01.13 10.000

13.384,29 13.384,29 -51,76

07.11 10.000 07.11

07.11

10.11 01.12 01.12 04.12 04.12 07.12 10.11 07.12 10.12 10.12 01.13 01.13 10.11 01.12 04.12 07.12 10.12 01.13

-0.38% -0.38%

Растот -51,76 на клучните индекси на 13.384,29 американските берзи од последните ДРУГИ ПАЗАРИ две недели е прекинат. Dow Jones, -0.38% ДРУГИ NasdaqПАЗАРИ и-51,76 S&P 500 годинава ја почнаа со 13.384,29 FTSE 100 6.080,95 +0.27% пад на цените на акциите и намалено -0.38% -0.38% -51,76 -51,76 13.384,29 FTSE 100 6.080,95 -0.38% +0.27% тргување.

Nikkei225 10.508,06 -0.86% 13.384,29 -51,76 ДРУГИ ПАЗАРИ 13.384,29 Nikkei225 10.508,06 -0.86% S&P 500 -51,76 1.461,89 -0.38% -0.31% -0.38% -51,76 S&P 500100 1.461,89 -0.31% -51,76 FTSE 6.080,95 -0.38% +0.27% Nasdaq 3.098,81 -0.09% ДРУГИ ДРУГИ ПАЗАРИ ПАЗАРИ

13.384,29 13.384,29

други пазари 3.098,81 10.508,06 7.750,68

Nasdaq ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225 DAX DAX ДРУГИ ПАЗАРИ S&P FTSE FTSE 100500 100 TOPIX FTSE 100 ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ TOPIX Nasdaq Nikkei225 Nikkei225 Nikkei225 FTSE 100 DAX500 FTSE 100 S&P 500 S&P 500 S&P FTSE 100 Nikkei225 TOPIX Nikkei225 ВАЛУТИ Nasdaq Nasdaq Nasdaq Nikkei225 S&P 500 ВАЛУТИ DAX S&P 500 DAX DAX S&P 500 Nasdaq TOPIX Nasdaq TOPIX TOPIX Nasdaq Фунта евро DAX ВАЛУТИ Фунта DAX евро DAX TOPIX СТАПКА TOPIX СТАПКА TOPIX ВАЛУТИ Фунта евро ВАЛУТИ ВАЛУТИ 1,2271

-0.09% -0.86% +0.23% 7.750,68 +0.23% 1.461,89 -0.31% 6.080,95 6.080,95 +0.27% +0.27% 871,88 -1.04% 6.080,95 +0.27% 871,88 -1.04% 3.098,81 -0.09% 10.508,06 10.508,06 -0.86% -0.86% 10.508,06 -0.86% 6.080,95 +0.27% 7.750,68 +0.23% 6.080,95 +0.27% 1.461,89 1.461,89 -0.31% -0.31% 1.461,89 -0.31% 6.080,95 +0.27% 10.508,06 -0.86% 871,88 -1.04% 10.508,06 -0.86% 3.098,81 -0.09% 3.098,81 3.098,81 -0.09% -0.09% 10.508,06 -0.86% 1.461,89 -0.31% 7.750,68 +0.23% 1.461,89 -0.31% 7.750,68 7.750,68 +0.23% +0.23% 1.461,89 -0.31% 3.098,81 -0.09% 871,88 -1.04% 3.098,81 -0.09% 871,88 871,88 -1.04% -1.04% 3.098,81 -0.09% евродолар долар 7.750,68 +0.23% евро 7.750,68 +0.23% 7.750,68 +0.23% 871,88 СТАПКА -1.04% 871,88СТАПКА -1.04% 871,88 -1.04%

VALUTI 1,2271

СТАПКА ВАЛУТИ ПРОМЕНА ПРОМЕНА Фунта евро ВАЛУТИ

£ €

ВАЛУТИ 1,2271

Фунта Фунта евро евро -0.12% СТАПКА

-0.12% ПРОМЕНА Фунта евро

1,2271 -0.12% СТАПКА ПРОМЕНА

СТАПКА СТАПКАевро Фунта евро Фунта

1,2271 1,2271 1,2271 -0.12% 1,2271 1,2271 ПРОМЕНА ФЈУЧЕРСИ -0.12% -0.12% ПРОМЕНА ПРОМЕНА ЗЛАТО ЗЛАТО -0.12% ФЈУЧЕРСИ -0.12% -0.12% ЗЛАТО

СТАПКА СТАПКА ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА ПРОМЕНА

1.656,10 1.656,10 ФЈУЧЕРСИ FJU^ERSI 1.656,10 ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ

евро долар

1.3122 1.3122 1.3122 евро евро долар долар +0.05% СТАПКА +0.05% ПРОМЕНА евро долар СТАПКА СТАПКА евро долар 1.3122 евро долар +0.05% СТАПКА ПРОМЕНА 1.3122 1.3122 СТАПКА СТАПКА 1.3122 +0.05% ПРОМЕНА ПРОМЕНА 1.3122 1.3122 ПРОМЕНА +0.05% +0.05% ПРОМЕНА ПРОМЕНА +0.05% +0.05% +0.05%

€ $

ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО

1.656,10 ЗЛАТО ЗЛАТО ZLATO ЗЛАТО Нафта Брент Брент ЗЛАТО ЗЛАТО Нафта Брент

1.656,10 1.656,10 1.656,10 112,16 Нафта Брент 1.656,10 1.656,10 112,16

112,16 Нафта Брент Нафта Нафта Брент Брент Нафта Брент NAFTA Нафта Брент BRENT

112,16 112,16 112,16 112,16 112,16

СТАПКА

ПРОМЕНА евро долар ПРОМЕНА

+0.60% +0.60% +0.60% +0.60%

+0.60% +0.60% +0.60% +0.68% +0.68% +0.60% +0.68% +0.60% +0.68%

+0.68% +0.68% +0.68% +0.68% +0.68%

пОдаТОЦиТе се Од ден 25.12.2012 дО 15ч.

3.300 3.100 2.900 2.700 2.500 2.300 2.100 1.900 1.700 07/10 10/10 0

Капитал број 689 10.01.2013

www.kapital.mk

12 cover story: Автопатските коридори ја зао

Od krstosnica stanavme dup пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива Капитал

И

ако Македонија ја има природно дадената привилегија да биде на локација во која се сечат два меѓународни патни и железнички коридори, нејзе денес с$ почесто ја заобиколуваат и патниците и транспортерите. Повеќедецениското неинвестирање и незавршување на Коридорите 8 (Бургас-Драч) и 10 (Будимпешта–Пиреја) во комбинација со силните инфраструктурни инвестиции на соседите на алтернативни коридори кои ја заобиколуваат земјата, ја направи Македонија, 20 години по независноста, инфраструктурно слепо црево. Нашата патна

инфраструктура, споредено со сите соседни земји, е најлоша! Македонија во моментов располага со 259 километри автопатишта, од кои само 38 километри се изградени во последниве пет години. Од вкупно 911 километри магистрални патишта, дури 85 километри с$ уште се земјени, што е незамисливо за 21 век. Состојбата со регионалните патишта е уште полоша. Од вкупно 3.772 километри, земјени или покриени само со макадам се 928 километри. Во меѓувреме, сите соседи на Македонија засилено, со десетици милијарди евра, вложуваат во инфраструктурата....

Реалната опасност Вардарскоморавската Долина да го изгуби стратешкото значење!? Неодамна започна со изградба последната делница од македонскиот дел на Коридорот 10 меѓу Демир Капија и Смоквица. Овој дел од 28 километри кој ќе чини 270 милиони евра треба да заврши до 2016 година. Со тоа од меѓународниот коридор 10 незавршен ќе остане само делот пеѓу Владичин Хан и Врање или т.н. Грделичка Клисура во соседна Србија. Сепак, експертите предупредуваат дека традиционално најкраткиот пат од Солун за Белград поради повеќедецениската негрижа и поради јасното оцртување на новите алтернативни коридори ќе го изгуби своето значење.

Според Зоран Арнаутов, оперативен директор на Фершпед, кој во бизнисот со шпедиција е повеќе децении, апсолутно е реална варијанта да бидеме инфраструктурно заобиколени и како балканско слепо црево нашите коридори да го изгубат своето значење. Коридорот 10 од низа причини е с$ повеќе заобиколуван од транспортерите. „Веќе гледаме што ни се случува со новиот автопат Истанбул-Игуменица кој го користат сите транспортери од Турција и Блискиот Исток кои порано поминувале преку Вардарско-моравската Долина. Коридорот 8 кој 20 години го немаме завршено ќе стане небитен кога ќе се завршат веќе започнатите алтернативни коридори преку Албанија и Бугарија. Ако транспортерите се навикнат на тие рути многу е тешко да се вратат назад. Никој не може да каже колкави се загубите за домашната економија од едноставна причина што се непресметливо големи“, вели Арнаутов. И транспортерите ја потврдуваат оваа состојба. Според нив, состојбата со Коридорот 8 не вреди ни да се коментира, а и кај Коридорот 10, кој е во релативно добра состојба, постојат причини надвор од инфраструктурата кои ги бркаат нивните колеги од

www.kapital.mk

аобиколија Македонија

Капитал број 689 10.01.2013

13

a na Balkanot, pka na patot!

38 km.

800 6 670 km. автопат има изградено Македонија за пет години

милиони евра заеднички инвестираа Косово и Албанија во „Патот на нацијата“, односно автопатот Тирана-Приштина милијадри евра чинеше

долгиот автопат Егнатиа одос меѓу Игуменица и турската граница кон Истанбул

Македонија. Биљана Муратовска, претседател на Макамтранс, смета дека иако поради кризата и општиот пад на бројките во транспортот не може точно да се одреди колкав е бројот на транспортерите и транзитните минувачи кои бараат алтернатива за Коридорот 10, но реално според сите факти е да се очекува дека нивниот број ќе се зголемува. „Во моментов е многу реално да н$ заобиколат соседите со нивните коридори и автопатишта. Конретно на Коридорот 10 немаме толку лоши патишта, но граничните премини се проблем. Не може да убедиш возач кој поминал 30 европски земји без граница

да застане и да биде проверуван на четири царински контроли низ Македонија и на секоја да чека во просек минимум неколку часа. Точно е дека три до четири часа е пократко низ Македонија, но тоа не мора да значи ништо ако истото време се губи по граници“, вели Муратовска. На прашањето колку воопшто е потребно и значајно Македонија да е главна транзитна земја и за тоа да вложи неколку милијарди евра кои реално се потребни за завршување на коридорите, Муратовска е децидна во одговорот. „Генерално во кружниот тек на капиталот транспортот е главната алка. Тој е крвотокот. Многу е поважно парите кои ги даваме за субвенции да одат за инфраструктура за тој производ да може да стигне до крајната дестинација. Дури ни малите даноци не се толку важни, бидејќи има и земји во Африка со пониски даноци од нас каде што никој не инвестира, бидејќи нивната отсеченост оневозможува производите евтино да стигнат на пазарите“, тврди Муратовска. Поранешниот амбасадор во соседна Албанија, Ристо Никовски, е единствениот оптимист околу незаменливото значење на Вардарскоморавската Долина. Тој смета дека во јавноста се пласираат лажни и непостоечки тези за да се прави сензација. „Од аспект дека нашите коридори можат да го изгубат значењето мислам дека не е точно. Вардарско-моравската Долина е клучна артерија со децении и реално е најкраткиот пат од север за југ, а нашиот дел од Коридорот 10 речиси е завршен“, вели тој. Според него, не треба постојано медиумски да се пропагира и да се избрза со вложувањето во коридорите кои сами по себе ако нема доволна фрекфенција на возила не прават никава разлика. „Јас лично сум да

Додека Македонија две децении инфраструктурно стагнира, соседите вложуваат милијарди евра во автопатишта. Сега земјата е заобиколена од алтернативните коридори на соседите, што драстично ја менуваат и нашата геостратешка позиција. Од земја со централна и стратешки важна позиција, станува дупка на мапата кој секој возач се обидува да ја заобиколи!

се гради, но со план. Автопат кој не може самиот себеси да се одржува од патарини и плус да го враќа вложеното, е автопат-загубар. Точно е дека треба да го следиме хрватскиот пример, но кога автопатот Загреб-Сплит во должина од околу 400 км ќе ни изгледа фреквентно како улица Партизанска“, заклучува Никовски.

Автопатот Тирана –Приштина, критичен за Западна Македонија

Албанија денес е земја на Балканот која најактивно вложува во инфраструктурата. Веќе е изграден „Автопатот на нацијата“ како што најчесто се нарекува патното поврзување меѓу Тирана и Приштина. Изградени се исто така автопатиштата Тирана, Драч, Елбасан Валона, а во план е поврзување на градот Флора со Џирокастро со можност за продолжување до најјужиот албански град и туристички центар Саранда. Амбициозниот проект најавен пред десетина година за инфраструктурно препородување на земјата, кое наголемо се остварува, според првичните проценки требаше да чини околу 800 милиони евра, но неговата цена веројатно одамна надминала една милијарда со оглед на тоа што само двата тунели од по пет километри под планината Проклетија чинат по неколку стотици милиони евра поединечно. Поранешниот македонски амбасадор во Тирана, Ристо Никовски, со неверување се сеќава каде била Албанија за време на неговиот престој таму непосредно по падот на комунизмот, а каде е сега. „На почетокот на 90тите години во Албанија се возеше буквално по козји патишта. Не беше ништо изградено од воената инфраструктура на Италијанците во Втората светска

Капитал број 689 10.01.2013

www.kapital.mk

14 cover story: АвтопАтсКите Коридори јА зАо

Албанија и Косово направија огромни финансиски жртви и рескирања за со тунели да ги пробијат планините кои ги делеа двете соседни земји

зорАн АрнАутов

оперативен директор на Фершпед

К

оридорот 8 кој 20 години го немаме завршено ќе стане небитен кога ќе се завршат веќе започнатите алтернативни коридори преку Албанија и Бугарија. Ако транспортерите се навикнат на тие рути многу е тешко да се вратат назад. Никој не може да каже колкави се загубите за домашната економија од едноставна причина што се непресметливо големи.

ристо ниКовсКи

поранешен амбасадор во Албанија

Н

а почетокот на 90-тите години во Албанија се возеше буквално по козји патишта. Едноставно од ништо за 15 години направија модерна инфраструктура во која с$ уште вложуваат. Само за автопатот од Тирана за Милет на косовската граница кој понатаму продолжува за Приштина вложија над петстотини милиони евра.

војна. Едноставно од ништо за 15 години направија модерна инфраструктура во која с$ уште вложуваат. Само за автопатот од Тирана за Милет на косовската граница кој понатаму продолжува за Приштина направија два тунели подолги од по пет километри и вложија над петстотини милиони евра.

новиот грчки автопат егнатиа одос го направи малото рибарско гратче игуменица клучно пристаниште на јонското море

Сепак, сметам дека одлуката е повеќе политичка, ако се знае дека автопатот с$ уште има слаб проток на возила“, вели Никовски. Изградбата на овој автопат наголемо се чувствува во Западна Македонија. Навиките на граѓаните на Косово, за Тирана, Драч и Валона да патуваат преку Струга и Ќафасан сега се сменети. Планината Проклетија како некогаш непремостлива пречка меѓу Албанија и Косово е победена и со тоа уште еднаш на штета на Македонија е смената конфигурацијата на теренот. Последиците се чувствуваат и во практика. Стојан Брчески, долгогодишен угостител од Струга, вели дека инфраструктурата е најтесно поврзано со туризмот и дека последиците најмногу се чувствуваат на терен. „Конкретно во нашиот хотел бројот на косовски туристи е намален за 40% по изградбата на автопатот Приштина– Тирана. Од контактите со другите угостители дознавам дека и кај нив состојбата не е многу поразлична. Мое мислење, а и на повеќето од мојата фела е дека изградбата на Коридорот 8 е единствен начин да се повратат овие туристи и евентуално да се донесат нови“, вели Брчески.

Егнатиа одос ни ги однесе транспортерите за Игуменица

Грција е една од најзадолжените земји на светот, ако се смета според процентот на надворешниот долг како процент од БДП. Сепак, на граѓаните од овој луд период на енормно задолжување ќе им остане една бесценета работа како наследство, а тоа е автопатот Егнатиа Одос или Виа Игнација. Ова светско чудо на современото градежништво кое во должина 670 километри ја спојува најисточната точка на грчко-турската граница со јонското пристаниште Игуменица ја чинеше владата во Атина неверојатни шест милијарди евра. Дека сумата потрошена за периодот на градбата од 2003 до 2009 година

е реална, сведок се 76 тунели со комбинирана должина од 99 километри и 1.650 вијадукти изградени по целата должина на трасата. За многумина наши интелектуалци опседнати со конспирации енормните вложувања во овој автопат се токму за да се заобиколи Македонија и за да се направи Вардарската Долина неважна, но ние се задржавме на реални економски факти кои повторно одат против македонските интереси. Зоран Арнаутов од Фершпед ни потврдува дека овој автопат ја смени конфигурацијата на теренот на Балканот. „Во минатото сите патници или транспортери кои доаѓаа од Ориентот преку Мала Азија имаа два избора. Или да возат по Вардарско-моравската Долина или да се качат на брод во Истанбул и да патуваат до Копер. По изградбата на автопатот Егнатиа одос секоја година поголем дел од камионџиите и патниците возат од Истанбул до Игуменица за 7-8 часа (во минатото се патувало и по 16 часа) и се качуваат на брод од Игуменица за Бриднизи, Бари или пак, за Венеција ако одат во Централна Европа. На овој начин Македонија е целосно заобиколена“, констатира Арнаутов.

Долината на Струма ја заменува Вардарската Долина

Бугарската власт уште на средината на минатата година најави дека до 2020 година земјата ќе има седум автопатишта и седум брзи патишта како дел од трансевропската патна мрежа. Изградбата на овие патишта од кои поголемиот дел веќе се започнати чини околу три милијарди евра, од кои Европската унија ќе обезбеди 80% или 2,5 милијарди евра. Во претходните 20 години во Бугарија се изградија 177 километри автопатишта, а во изминатите две години се изградени 52 километри, а во изградба се уште 132 километри. До крајот на 2012 ќе започне изградбата на уште 117 километри патишта. Најзначаен од овие патни правци кој најмногу ја

Капитал број 689 10.01.2013

www.kapital.mk

16 cover story: АвтопАтсКите Коридори јА зАо

а рот 8 ниовиќ е вилата вредн на Коридо на Мишк т деллиште живеа аночкио железни постој од никој нед го споменува а патниоте веќе бовите, стол самони во белгра на дедињ оста евра милио 2,5 наа

додека соседите рушат планини нам ни пропаѓаат тангира Македонија е оној кој од Софија, преку Благоевград, Кресна, Сандански се спојува со граничниот премин Кулата и оди кон Солун. Со оглед дека Бугарија работи и на автопат кој ќе ги спојува Софија и Ниш преку Босилевград (пат кој и така е многу користен од патниците на Балканот многу е веројатно дека Македонија и Вардарската Долина ќе бидат елегантно заобиколени. Овие факти ги потврдува и Стевица Чарапиќ директор на бродската транспортна компанија МСЦ, според кого, има низа причини кои би ги натерале патниците и транспортерите кои одат за Солунското или за Истанбулското пристаниште да ја изберат Бугарија пред Македонија. „Грција и Бугарија се во ЕУ, што значи ако транспортер кој вози од Западна Европа, од Ниш оди преку Бугарија за Грција ќе избегне две гранични, царински контроли и пет патарини во Македонија. Според нашите контакти, странците најмногу се жалат службите за опслужување на Македонските патишта не работат 24 часа“, вели Чарапиќ.

Како влијае недовршената инфраструктура на македонското стопанство

Недоволниот пристап до железнички транспорт, автопатски пристап единствено до Солунското пристаниште го отежнуваат и го поскапуваат транспортот на македонските компании кои извезуваат македонски производи и на оние кои увезуваат суровини. Повеќето компании со коишто разговаравме, без разлика дали се мали или големи, се едногласни дека скапиот транспорт драстично ја поскапува цената на производите и ја намалува нивната

патиштата во рамниците

конкурентност. „Сметам дека инфраструктурата е клучен проблем, кој н$ прави неконкурентни и со кој нема да издржиме на долг рок во битката со странските конкурентски компании. За илустрација, камионски превоз од Струмица до Бургас н$ чини 28 евра по тон, а доколку го има, железничкиот би н$ чинел 12 евра по тон. За да бидам конкурентен во однос на некоја компанија од Пловдив или од Солун, кои имаат железница, мора да ги рационализирам трошоците до минимум“, вели Митко Шапковски, директор на Металопромет Струмица, производител и извозник на метални цевки. Со сличен проблем се соочува и Славчо Буџаковски од компанијата Ариазоне Охрид, која произведува системи за електронско сервисирање на клима-уреди и ги извезува во околу 70 земји ширум светот. Тој пресметува дека еден резервен дел кој чини пет евра додека да стигне во некоја земја од ЕУ достигнува цена од 150 евра поради транспортните трошоци, шпедиторските услуги и царинските формалности. Големите компании не се во ништо подобра ситуација. Генералниот извршен директор на Фени, Константинос Даскалакис, објаснува дека железничките услуги за нив се тесно грло. „Иако нашата фабрика е директно поврзана со железничката мрежа, многу малку ја користиме железницата поради слабата инфраструктура, недостигот од локомотиви и специјализирани вагони. Од 9.000 тони материјал, колку што превезуваме секој ден, само 2.000 тони се превезуваат со железница, бидејќи тие немаат капацитет за повеќе“, објаснува Даскалакис.

Капитал број 689 10.01.2013

18

Проф.

www.kapital.mk

Интервју

Константин Димитров

Домаќин човек кога ќе слушне прогноза дека денес по 12 часот се очекуваат врнежи, тој ќе излезе од дома во 11 часот со чадор, инаку ќе наврне. Значи, истото е со енергијата. Ако сум домаќин, ќе размислувам да си направам „чадор“: ќе ги заменам сите светилки; ќе ги сменам старите прозорци со нови, ако можам; ќе ја сменам фасадата надвор; ако не, ќе ставам одвнатре некаква изолација...

Претседател на МаКедонсКИот центар за енергетсКа ефИКасност

Zasega gasot e podobra varijanta za kompaniite, no ne i za doma}instvata пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

XX Професоре, неодамна свечено беше означено почнувањето на проектот Јужен поток, со којшто во Македонија ќе доаѓа руски гас, наши владини претставници се потпишаа на цевката и сл. Но, всушност, ние и во моментов имаме руски гас во земјава, којшто не го користиме доволно. Каков е вашиот коментар за ова? Точно, во земјава доаѓа руски гас низ цевковод, преку кој имаме на располагање 800 милиони метри кубни гас, коишто со зголемување на притисокот може да

достигнат и до 1,2 милијарди, а ние сега користиме само 10% од капацитетот.

XX Зошто го користиме толку малку? Нели се тврдеше дека само гасната електрична централа Те-То во Скопје има капацитет да користи 80% од тој гас? Затоа што тој е дојден само до Скопје и до Куманово, каде што го користат некои фабрики и државни или локални институции, а не е отиден и до Неготино, на пример, каде што за ТЕЦ Неготино постојат амбиции да користи гас при производството на струја, или пак, до Битола. Што се однесува на Те-То, таа не работи затоа што со моменталната цена на гасот и продажната цена на струјата, не е исплатливо да трошите гас за да произведете струја. Струјата што сега може да ја купите на меѓународниот пазар е поевтина од онаа што би ја произвел Те-То.

XX Објаснете го ова малку подетално. Што е суштината? Од два киловат-часови енергија содржана во гасот може да

се добие еден киловат-час електрична енергија со енергетски ефикасна постројка каква што е Те-То Скопје, а кога во ТЕЦ Неготино би стигнал овој гас, ќе треба три киловат-часови енергија гас за да се добие еден киловат-час електрична енергија. Ако цената на гасот сега е околу 70 евра, а користите два киловати од него за да добиете еден киловат електрична енергија, значи треба да ја продавате за 140 евра, а таа на пазарот е 80-90 евра (во зависност од видот на купопродажниот договор). Кај ТЕЦ Неготино уште помалку е исплатливо. Едноставно, нема економска логика.

XX Тогаш, за кого гасот е исплатливо решение? Само за оние субјекти што користат екстралесно масло за домаќинство, евентуално мазут, како и за технолошките процеси коишто имаат висок степен на корисност ако користат гас како енергент, односно ако работат на струја или на нафта би се трошело два-три пати повеќе енергија. Постојат современи технолошки процеси коишто работат само на гас, но не можеш

www.kapital.mk

Капитал број 689 10.01.2013

Интервју

19

Според сегашните цени на струјата и гасот, ретко кое домаќинство би сакало да се приклучи, затоа што струјата с$ уште му е поевтина варијанта. Колку и да мислиме дека струјата е скапа, заради домаќинствата таа се одржува на пониско ниво. Гасот се исплатува само за оние субјекти што сега користат екстралесно масло за домаќинство (народски нафта), евентуално мазут, како и за технолошките процеси коишто имаат висок степен на корисност при користењето на гасот, односно ако работат на струја или на нафта би се трошело два-три пати повеќе енергија да ги примениш, затоа што немаш гас.

XX Вие како МАЦЕФ учествувате и како консултанти при определување на ефектот од инвестициите за енергетска ефикасност во компаниите, а финансирани од европски кредитни линии.. Конкретно за што се работи? Европската банка за обнова и развој има проект, WEBSEFF, којшто овозможува поврат на 20% од кредитите земени за ваква инвестиција доколку со новата опрема се заштедува минимум 20% од енергијата. Бидејќи банките што ги менаџираат овие кредити не располагаат со експерти за за да ги проценат овие ефекти, ние сме ангажирани од ЕБРД за да ги правиме техничките проценки на проектите. Тоа досега го имаме направено во 14 фирми што ги користеле овие кредитни линии во вкупен износ од неколку милиони евра. Проектот го реализиравме во соработка со Е3 International, носител на проектот за WEBSEFF. XX А каков е потенцијалот за домаќинствата? Граѓаните мислат дека гасот ќе им ги намали главоболките за високите сметки за струја и парно... Според сегашните цени на струјата и гасот, ретко кое домаќинство би сакало да се приклучи, затоа што струјата с$ уште му е поевтина варијанта. Колку и да мислиме дека струјата е скапа, таа за домаќинствата се одржува на пониско ниво, како социјална категорија. На ЕЛЕМ му се одредува релативно ниска цена од 35-40 евра за мегават-час поради тоа што не плаќа скапо за вода, концесии за јаглен, па има продажна цена на струјата со која може да покрие трошоци и да има некаков профит за реконструкции на постојните производни капацитети. Но, големите потрошувачи на струја повеќе не се во системот на ЕЛЕМ и ја купуваат на регионалниот пазар за околу 50-80 евра/MWh (во зависност од договорот со трговците со електрична енергија). Кога дење трошиме струја во домаќинствата ја плаќаме 100 евра за мегават-час, ноќе е 50 евра, а гасот е 70 евра за мегаватчас. За да користите гас дома, треба да купите нов шпорет на гас, бојлер на гас, фрижидер на гас, котел на гас ако сакате греење. Значи, ќе ви требаат околу 1.500 евра за бела техника и плус 600-700 евра за приклучок и инсталација за гасот да ви дојде до соба. Треба да добиеш најмалку двојно поевтина енергија од гасот за да се ти се исплати. Преориентирањето на гасот не е толку едноставно, а со оваа цена на струјата за домаќинства с$ уште нема економско оправдување.

XX Кои се вашите препораки како

не поддржувам повластени тарифи за струја добиена од обновливи извори!

XX Професоре, неодамна производителите на електрична енергија од обвновливи извори, како што е Сонцето, побараа зголемување на годишната квота за струја што државата е обврзана да ја купи од нив по повластена цена. Каков е вашиот став по ова прашање? Јас сум против повластените, т.н фидинг тарифи за откуп на електрична енергија од фотоволтаични централи, во случајов. Државата ја откупува таа струја по 300 евра за мегават-час, а каква корист има од тоа? Опремата е сета од увоз, не се отвораат нови работни места затоа што овие централи се високоавтоматизирани, и на крајот ние граѓаните плаќаме поскапа струја, иако промоторите на оваа мерка ќе речат дека таа е мала количина и не влијае чувствително на цената. Сум за тоа ако има производители на ваква струја, државата да мора да ја откупи струјата од нив, тоа да биде нивната основна придобивка, но зошто да ги субвенционирам? Која е придобивката за граѓаните и за Македонија? Исто така, не поддржувам доделување субвенции за купување сончеви колектори за подготовка на топла вода коишто се набавени од увоз. Доколку се произведуваат во Македонија, во ред, ќе се стимулира и треба да се стимулира развој на дејноста, отворање нови работни места и сл., но вака кога е голем дел од увоз за мене не е целосно оправдано. Субвенцијата мора да има своја цел, насока, инаку нема смисла. Единствено би поддржал фидинг тарифи ако некој користи отпадна биомаса за правење струја, затоа што има големи количества отпад во земјоделството, шумарството и сл., којшто се пали, се фрла, загадува и сл., и неговото користење за производство на енергија би го поддржал со државни пари. експерт за енергетика, што треба да направиме како држава, но и како индивидуални потрошувачи за да обезбедиме колку-толку стабилна енергетска иднина? Струјата не е социјална категорија, туку производ како и секој друг, а најважно што треба да знаат и бизнисите и граѓаните е дека таа само ќе поскапува во иднина. А без енергетска база, нема развој на економијата, таа е локомотива на растот. Ако купуваш електрична енергија од странство затоа што немаш сопствена, практички губиш дел од суверенитетот. За с$ друго може да направиш залиха, да речеме нафта, јаглен и сл., но некој ако сака да те ничкоса на колена, за една секунда може да го направи тоа со исклучување на струјата. Затоа велиме дека ни треба сопствено производство на струја, но и инвестирање во алтернативата, а тоа е енергетската ефикасност. Еве во што е поентата: ако за задоволување на некои потреби ти требаат 100 киловати струја, ние поборниците за енергетска ефикасност велиме наместо да градиш нова централа од 100 киловати, инвестирај ги тие пари со цел помалку да трошиш енергија. Инвестицијата ќе се врати трикратно, наместо да трошиш пари за производство на струја. Тоа е еден од начините за ублажување на проблемот со недостигот од струја. Нема да го реши, не ни може да го реши целосно, но ќе обезбеди временски период додека ги изградиме соодветните капацитети за производство на струја.

XX Дајте конкретни примери за нашите читатели подобро да ја разберат енергетската ефикасност.

Мора да се инвестира во мерки: штедливи светилки, нови прозорци, фасади, изолација и сл. Ние од МАЦЕФ организираме денови на енергетска ефикасност, каде што на плоштад поставувавме штанд и правиме промоција на сончеви колектори, на пример, или други алатки и мерки за зголемување на енергетската ефикасност. Го информираме и го едуцираме народот. Тоа е нашата мисија сиве овие години. Секогаш во ваква пригода сакам да кажам, малку понародски што се вели, дека домаќин човек кога ќе слушне прогноза дека денес по 12 часот се очекуваат врнежи, тој ќе излезе од дома во 11 часот со чадор, инаку ќе наврне. Значи, истото е со енергијата. Ако сум домаќин, ќе размислувам да си направам “чадор“: ќе ги заменам сите светилки; ќе ги сменам старите прозорци со нови, коишто може да ја намалат и за 2-3 пати количината на енергијата што се губи низ нив, а и прават подобра звучна изолација. Ако можам, ќе ја сменам фасадата надвор, ако не, ќе ставам одвнатре 2-3 см стиропор покриен со нутифедер. Верувајте, ќе трошите 50% помалку енергија. Значи, ако си плаќал 1.000 денари за греење, ќе плаќаш повторно 1.000 денари, ама во меѓувреме енергијата поскапела двојно. Си презел мерки, а останатите што не го сториле тоа, ќе плаќаат двојно. Бидејќи, како што реков, енергијата само ќе поскапува во иднина, никако нема да оди со цената надолу.

XX Професоре, периодов е актуелна ситуацијата со скопска Топлификација, се сменија околностите таму, сега ќе има нови дистрибутери на топлината и сл. Но, ме интересира вашиот

Капитал број 689 10.01.2013

20

www.kapital.mk

Интервју

став за парното греење конкретно. Многу домаќинства се откажаа затоа што парното поскапе драстично последниве неколку години, на тие што останаа во системот им се зголемија сметките заради тие исклучените, револтот се зголеми кај потрошувачите, квалитетот на услугата опадна... Како вие препорачувате да се реши проблемот со греењето? Централното греење е систем за затоплување со највисок стандард – цел стан, куќа или работни простории се загреани, нема опасност од електричен Струјата не удар, труење со гас, пожар, е социјална нема дополнителни обврски купување гориво, категорија, туку како фрлање пепел... производ како Но, проблемот со Топлии секој друг, а фикација е што според актуелниот правилник, најважно што луѓето не се стимулирани да треба да знаат штедат енергија, затоа што и бизнисите ангажираниот капацитет ти го наплатуваат фиксно и граѓаните е однапред. Колку и да дека таа само штедиш, на крајот пак треба ќе поскапува во да платиш 33% од вредноста на енергијата, па макар и иднина. А без да не потрошиш. енергетска база, киловат Кај електричната енергија, нема развој на на пример, ти вели колку ќе плус 33%, а кај економијата, таа потрошиш парното во старт ти вели 33% е локомотива од ангажираната моќност, на растот. која пак, ти ја определува врз о сно в а на пр о ект Ако купуваш во којшто проектантот електрична можеби пресметал два енергија од пати поголема моќност што е реалната, странство затоа отколку а ти како потрошувач не што немаш можеш, не знаеш тоа да го сопствена, провериш. Прво што треба да се практички направи е ангажираната губиш дел од моќност да биде врз база суверенитетот. на потрошените киловати, како кај струјата. Ако тоа се направи, секој може да си ја регулира топлината, да исклучува парно ако оди на зимување. Зошто би плаќал 10 дена греење, на пример, ако не е дома?!

XX Што е пречката да се направи тоа?

-Затоа што оваа опција не е предвидена како законска норма и освен тоа, со старите проекти не постои можност за мерење на греењето поединечно по стан. Со топлинските алокатори (распределители), коишто го овозможуваат тоа, па макар и само еден мерач да има во зградата, тоа ќе се оствари. Но, Регулаторната комисија делумно го блокира интензитетот на поставувањето на оваа опрема, затоа што се прифати услов да се постават овие инструменти единствено ако минимум 80% од станарите би биле согласни со тоа. Зошто тоа да биде услов? Исто така, пазарната цена од 30-40 евра по радијатор за овие мерачи, што е инвестиција, е во ред доколку јас потоа можам да си менаџирам со потрошувачката на топлина дома, но вие може да ги исклучите сите радијатори и сепак, ќе платите 33% за ангажирана моќност. Е тоа нема никаква логика! Тие го знаат тоа, но не им одговара да го спроведат, затоа што приходот нагло ќе им падне.

МАЦеФ прослАвИ 10 годИнИ постоење

ја подигнавме свеста за енергетската ефикасност во Македонија XX Кога ги сумирате резултатите од десетгодишната активност на МАЦЕФ, што би издвоиле како најзначајни постигнувања во сферата на енергетската ефикасност? Кога го формиравме МАЦЕФ, немаше многу, можеби и ниту една невладина организација што е фокусирана на енергетската ефикасност, повеќето беа преокупирани првенствено со екологијата. Тие не располагаа со доволно информации дека енергетиката, всушност, е најголемиот загадувач на околината и дека преку енергетската ефикасност, намалувајќи ја потрошувачката на енергија, ја заштитуваме околината многу повеќе отколку само да зборуваме за тоа. Изминативе десет години успеавме да ја подигнеме јавната свест за енергетската ефикасност, подготвивме голема количина летоци, книги, постери, брошури... Во 2003 година почнавме со обука за значењето на енергетската ефикасност во повеќе општини. Целиот тој период се бориме на слободниот пазар да стекнеме средства за сите наши активности, а тука спаѓаат и конференциите, како што е „Неделата на енергетиката“, којашто досега осум пати ја организиравме, презентациите, јавните настапи... Имаме можеби најголема концентрација на инженери во секторот енергетска ефкасност во државава, служиме како своевиден инкубатор за стручни кадри во оваа област, затоа што ангажираме тазе дипломирани студенти или апсолвенти, коишто потоа за неколку години, преку искуството што им го овозможуваме во проектите во коишто што е ангажиран МАЦЕФ, стануваат стручњаци за оваа проблематика. Ние сме добро опремени со дијагностичка опрема, мериме состојби пред воведување енергетски ефикасни мерки, како и ефектите потоа. Даваме сугестии што може да се направи и такви енергетски контроли досега имаме направено во повеќе од 150 објекти – градинки, училишта, болници, банки, амбасади... Водиме надзор и на неколку котларници, затоа што ние сме пред с$, инженери коишто нудат консултантски услуги на сите сектори и така се финансираме.

XX Кои се позначајните активности на национално ниво поврзани со енергетската ефикасност каде што беше вклучен МАЦЕФ? Ние ја изработивме Стратегијата за енергетска ефикасност, којашто сега е национален документ на Македонија. МАЦЕФ го изработи и првиот НАПЕЕ (Национален акционен план за енергетска ефикасност), којшто исто така е усвоен како национален документ. Јас лично како експерт учествував во изработката на Стратегијата за енергетика на Македонија, го работев делот за домаќинствата и комерцијалноадминистративните објекти. Изработивме и два меѓународни проекти, едниот во доменот на сончевата енергија, вториот е EUBuild Energy Efficiency, којшто заврши на 30 ноември минатата година. Преку УНДП организираме обуки на пет општини за тоа како се собираат податоци за големината на потрошувачката на енергија и како тие се преточуваат во документи за енергетска ефикасност. МАЦЕФ досега изработи и програми за енергетска ефикасност на повеќе општини – Центар, Ѓорче Петров и Гази Баба. Битен елемент од нашата работа е соработката со општините. Секако, имавме уште многу други активности изминатава деценија и во земјава и како дел од меѓународни проекти. Особено сме горди на добиената престижна награда Energy Globe (UNIDO, UNEP) за повеќегодишна реализација на проект во основното образование финансиран од ЕВН Македонија. Нашите волонтери, двојазично, имаат настапено во над 270 училишта во Македонија. Овој успешен проект продолжува, исто така и нашата меѓународна соработка – два нови проекти во секторот на енергетската ефикасност. Нашата цел се остварува – реализирање на нашата стратегија за енергетска ефикасност. Ако не ја реализираме, тоа ќе значи дека реализираме некоја туѓа стратегија – во која не се приоритет нашите потреби!

Балканот повторно се здружува Информациите кои Ви се потребни за подобро работење во балканскиот регион секој работен ден, наутро, Ви ги испраќаме на e-mail или прочитајте ги на www.biznis-plus.com Нарачка и повеќе информации на: pretplata-mk@biznis-plus.com или на телефон: +389 2 3298 110

1

месец бесплатно!

капитал број 689 10.01.2013

22

www.kapital.mk

компании и пазари

Што се случува во македонската икт-индустрија?

IT-kompanIITe vo faza na “reseTIrawe”! Како и повеќето индустрии во земјава, македонската ИКТиндустрија с$ уште се соочува со предизвиците коишто ги донесе кризата. Продажбата на хардверот е солидна и с$ уште е посилна од онаа на софтверот, а се предвидува дека ситуацијата ќе остане таква и оваа 2013 година пишува:

васе Целеска

vase.celeska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на капитал

Х

ардверот минимално расте, софтверот се мачи да исплива надвор од границите на државата, тоа е сликата која ја опишува македонската индустрија за информатичка и комуникациска технологија (ИКТ) последнава година. Откако во 2007 година ИКТ-пазарот во земјава достигна „небесен“ раст од 63,8% и падот кој следуваше во годините потоа, најмногу како ефект од глобалната економска криза, се чини дека домашната ИКТиндустрија последниве две години како да тапка во место. Познавачите на пазарот велат дека изминава година ретки беа обидите на компаниите кои презедоа поголеми чекори и ризици за да излезат надвор од македонскиот пазар. Општ заклучок е дека компаниите се во фаза на „ресетирање“, и покрај тоа што не заостануваат во следењето на светските трендови. Продажбата на хардверот е солидна и с$ уште е посилна од онаа на софтверот, а се предвидува дека ситуацијата ќе остане таква и оваа 2013 година. Во недостиг од официјални бројки, се проценува дека ИКТ-пазарот во 2012 година има вредност од околу 180 милиони евра. Компаниите што ги анкетираше „Капитал“ со цел да го анализира

ИКТ-пазарот во земјава се согласуваат дека треба да работат на креирање иновативни и креативни ИТ-решенија кои ќе може да ги продадат во најмала рака во регионот, а зошто да не и глобално. Растот и закрепнувањето на домашната ИКТ-индустрија го гледаат во извозот на брендиран софтвер. Од друга страна, кога станува збор за состојбата на хардверот и неговата продажба на пазарот, по падот кој се забележа изминатите години поради намалувањето на нарачките од страна на јавниот и на корпоративниот сектор, денес продажбата на дилерите ја движат новите „паметни“ уреди, како „паметните“ телефони и таблет-уредите. „Целата индустрија многу брзо се менува, особено се намалуваат ИТ-набавките во јавниот и во корпоративниот сектор. Со појавата на решенијата за работа во ‘облак’ (cloud computing), во иднина с$ помалку ќе се прават инвестиции во набавки на опрема, а с$ повеќе ќе се бараат ИТ-решенија за кои може да се плаќа месечна основа“, потврдува директорот на ИНет, Тони Петрески. Тој се согласува дека домашната индустрија е во фаза на ресетирање. Според него, големината на домашниот ИТ-пазар е непроменета во последните три години и е во граници од околу 160 милиони долари. „Затоа, домашните ИТ-компании своите можноси за раст мора да ги бараат преку активности на извоз на

софтвер и услуги, со оглед на тоа дека на светскиот пазар с$ повеќе се бараат како аутсорсинг-услуги за развој на софтвери, така и услуги за аутсорсинг на ИТ-инфраструктури“, додава Петрески. Сепак, и покрај кризата со којашто се соочува ИКТ-индустријата во Македонија последниве години, според Македонската комора за информатички и комуникациски технологии (МАСИТ), истата е најбрзорастечка. „Очигледно е дека и ИКТ-индустријата, како и целата економија, се соочуваат со предизвиците на кризата. И нормално е во еден таков амбиент компаниите да се судираат со невообичаени проблеми, но најважната работа е притоа да не се изгуби

www.kapital.mk

капитал број 689 10.01.2013

компании и пазари ВрЕдНОСТ НА ИКТ ПАзАр ВО МАКЕдОНИјА НИз ГОдИНИТЕ (во милиони долари)

250

226

200

150

164

159,05

178,9 143,2

100 50 0 2007

2008

2010

2011

**2016

прогноза Извор: IDC

перспективата и долгорочната цел. Мислам дека во таа насока, најголем дел од ИКТ-компаниите се добро позиционирани. Потврда за тоа се параметрите за ИТ-индустријата во последните неколку години. ИТделот е една од најбрзорастечките индустрии во Македонија, со пораст од 47% во последните пет години. Во 2011 година е остварен обрт во износ од 179 милиони долари, а реализиран извоз во износ од 56

милиони долари, со тренд на постојан раст на извозот. Тоа е добар знак и потврда за зголемената конкурентност на нашата ИТ-индустрија“, потврдува претседателот на МАСИТ, Игор Бимбилоски.

Обиди надвор од македонските граници

Петрески најави дека плановите на ИНет за оваа година се фокусираат на настапот на странски пазари. „Со оглед на тоа дека веќе се направени првични контакти на пазарите во Англија и во Германија, а во тек е идентификување на пазарот во Холандија, во текот на 2013 година ИНет ќе започне со аутсорсинг-услуги на овие пазари, пред с$ за потребите на тамошните мали и средни компании. Сепак, и понатаму столб на сите активности на ИНет ќе биде дистрибуцијата со дополнителна

масит: икт-пазарот ќе се регионализира

О

23

вој период е обележан како период на трансформација на ИКТ-индустријата не само во глобални рамки, туку и кај нас,- вели претседателот на Македонската комора за информатички и комуникациски технологии (МАСИТ), Игор Билбилоски. Тој додава дека с$ повеќе е забележливо присуството на компании од регионот, но и присуството на наши компании во регионот. Со еден збор, трендот е регионализација на ИКТ-пазарот и таа ќе се интензивира во годините коишто доаѓаат. „Исто така, забележителна е консолидацијата на бизнисите, односно приближувањето на ИТ и телекомуникациските услуги, што всушност, е глобален тренд на решенија во „облакот“. Тоа подразбира задоволување на корисничките потреби на мобилност, унифицираност и ефикасност“, објаснува Билбилоски. Од МАСИТ велат дека нашиот регион има добра перспектива за ИКТ-индустријата, бидејќи е пазар во развој. Според последните податоци на истражувачката куќа IDC, кај нас ИТ-потрошувачката по жител во 2011 година изнесуваше 87 долари, односно 9,1% од просекот на ЕУ, а исто така е пониска за 30%-40% во споредба со земјите во Адриатик регионот, каде што изнесува 141 долари по жител. Тоа покажува дека има голем простор за развој и кај нас и во регионот, велат од МАСИТ.

Капитал број 689 10.01.2013

24

www.kapital.mk

компании и пазари Светската ИКТ-индустрија се насочува кон апликациите на мобилни уреди и сервиси во „облакот“

И

Игор Бимбилоски МАСИТ

З

а 2012 година предвидувањата беа дека ќе има благ раст на домашниот ИТ-пазар од 1% до 1,5%, но ќе видиме колку негативно ќе се одрази нереализараниот БДП за 2012 година. Во делот на телекомуникацискиот пазар веќе има пад од околу 3%-4% во споредба со 2011 година. Доколку успееме како економија да го следиме предвидениот раст на БДП во следните четири години, можно е ИТ-секторот да расте и со 4,8% и да достигне обрт од над 220 милиони долари во 2016 година.

Тони Петрески ИНет

Ц

елата индустрија многу брзо се менува, особено се намалуваат ИТ-набавките во јавниот и во корпоративниот сектор. Со појавата на решенијата за работа во ‘облак’ (cloud computing) во иднина с$ помалку ќе се прават инвестиции во набавки на опрема, а с$ повеќе ќе се бараат ИТ-решенија за кои може да се плаќа месечна основа.

Герасим Ванчев Семос

Д

а бевме ставени во ситуација да треба да работиме само на домашниот пазар, тешко дека ќе ја завршевме минатава година со задоволителни резултати. С$ повеќе компании прават напори за излез на странски пазари поради тоа што домашниот пазар во моментов нема капацитет да се развива во насока на светските трендови. вредност, која освен продажба на хардвер и софтвер, подразбира давање повеќе ИТ-услуги во соработка со нашите партнери во Македонија и во регионот“, истакнува Петрески. Дека 2012 беше полоша од 2011 година потврдува и директорот на компанијата Семос, Герасим Ванчев. Интересно е тоа што Семос минатата година значајно го зголеми извозот на софтверски решенија и услуги кон

сторијата покажала дека светската ИКТ-индустрија на секои 20-25 години се префрла на нова технолошка платформа за раст и иновации. Истражувачката куќа IDC оваа платформа ја нарекува 3D платформа, која се гради на мобилни уреди, сервиси во „облакот“, мобилни широкопојасни мрежи и социјални технологии. До 2020 година вредноста на ИКТ-индустријата ќе достигне пет милијарди долари, 1,7 милијарди долари повеќе од лани, а речиси 80% од овој раст ќе го овозможат технологиите на 3D платформа, покрај рапидната експанзија на потрошувачката на ИКТ-услуги на брзорастечките пазари. Америка и кон Албанија, а тоа & овозможи на компанијата минатата година да ја заврши во позитива. „Да бевме ставени во ситуација да треба да работиме само на домашниот пазар, тешко дека ќе завршевме со задоволителни резултати. С$ повеќе компании прават напори за излез на странски пазари поради тоа што домашниот пазар во моментов нема капацитет да се развива во насока на светските трендови“, вели Ванчев. Тој потврдува дека има значајни промени на пазарот, како од страната на побарувачката, така и од страна на понудата. „Како одговор на зголемената побарувачка за cloud и мобилни решенија, пазарот се прилагодува и од аспект на понудата на нови решенија и проекти. Но, за жал, ова се решенија пред с$ наменети за извоз“, додава Ванчев. На пазарот во последно време може да се сретне с$ поголем број ИТ-ентузијасти кои своите идеи ги пласираат на глобалниот пазар, најчесто преку создавање апликации за мобилни/„паметни“ уреди, преку интернет-продавниците на Гугл (Аndroid), Windows Store и Епл. Но, на овој глобален интернет-пазар најважна е идејата и начинот на којшто се изработува и се промовира решението. „ИТ-компаниите треба да размислуваат да креираат ИТрешенија и производи кои ќе може да се продадат, во најмала рака, во регионот и зошто да не дури и глобално. Skype, на пример, е производ развиен претежно во Естонија – земја која според големината и економската моќ е споредлива со Македонија (околу 65% во број на население и околу 2,2 пати поголема во БДП). Тоа не пречеше за Skype да се продаде на Мајкрософт за осум милијарди долари“, истакнува директорот на Мајкрософт-Македонија, Илијанчо Гаговски, во неодамнешното интервју за „Капитал“.

Фокус кон „облакот“ и мобилните технологии

Соочени со можностите коишто ги нудат новите технологии, компаниите полека

почнаа да ги прифаќаат можностите кои се нудат за работа во „облакот“. Поголем дел од компаниите од ИКТиндустријата во земјава го потврдуваат тоа, а некои веќе интензивно работат на понудата на вакви решенија, како за домашниот, така и за странските пазари. Александар Пајковски, директор на Дуна компјутери, вели дека генерално гледано, има раст на побарувањата на софтвер и во изминатата година, а компанијата с$ повеќе развива мобилни апликации по специфични барања на клиентите. Компанијата минатите години реши да се фокусира кон бизнис-апликации, но за други платформи како iOS и Android. Тоа се покажа како формула за успех и полека го привлече интересот на многу домашни корисници. „Во поглед на корпоративниот софтвер кој го развива Дуна, во последните две години пробуваме да ги насочиме нашите клиенти кон т.н. cloud технологии, кои овозможуваат набавка на вакво решение по многу поприфатливна цена. Тоа пред с$, се должи на отстранување на неопходниот хардвер, кој традиционално се побарува при имплементирање софистицирани корпоративни решенија како нашиот софтвер ULTIMA и сега применуваме виртуелни сервери и ‘хостинг’“, објаснува Пајковски. Евидентно е дека на глобалниот пазар се поголем замав земаат мобилните технологии и апликациите за мобилбите платформи. Во следењето на овој тренд не изостануваат и македонските компании. „Наше чувство е дека глобалниот пазар на софтвер не престанува да расте и покрај постојаната ‘криза’ во глобалната економија. Еден тренд кој секако, се обидуваме да го исползуваме е глобалниот фокус кон мобилните технологии. Силно се чувствува и фокусот на големите корпорации кон апликации за аналитика кои помагаат во оптимизирање на работата и трошоците (пр. business intelligence алатки). Интересно за нас и за светскиот пазар е што веќе и помалите компании се вклучуваат во обидот да бидат што поконкурентни, користејќи

www.kapital.mk

Капитал број 689 10.01.2013

компании и пазари

Менаџерите на компаниите што ги анкетираше „Капитал“ со цел да го анализира ИКТ-пазарот во земјава се согласуваат дека треба да работат на креирање иновативни и креативни ИТ-решенија кои ќе можат да ги продадат во најмала рака во регионот, а зошто да не и глобално. Растот и закрепнувањето на домашната ИКТ-индустрија го гледаат во извозот на брендиран софтвер и апликации слични софтверски решенија“, вели оперативниот директор на Seavus, Коча Бошку. Имаме солидна база на веќе потврдени ERP, HR, Document Management и BI решенија, со коишто сме конкурентни на странскиот пазар, како и нови решенија кои ќе бидат хит следната година, како што се социјални мрежи и CRM. Исто така, планираме да го прошириме портфолиото на системските решенија со зголемено учество на пазарот во насоките на IP телефонија, десктопвиртуализација, достава на апликации, како и зацврстување на позицијата на сериозен систем-интегратор на производите на Мајкрософт во Македонија.

очекуваат барањата на пазарот да растат. „Од останатите наши брендови продажбата не трпи како резултат на кризата, бидејќи нашиот фокус кон B2B пазарот и долгорочните договори ни дозволува да имаме, во најмала рака, константност. Забележуваме одредени промени во однос на набавката од хардвер кон понудата на услуги, пред с$ тука мислам на cloud и веб базирани решенија“, вели директорот на Дуна, Александар Пајковски. Директорот на Кабтел, Горан Митрески, смета дека поради с$ уште актуелната економска криза, најчесто се бараат најевтини можни решенија, кои на крајот компаниите т.е. „Паметните“ телефони и инвеститорите ги чинат многукратно таблет-уредите „ја вадат“ поскапо. продажбата на хардвер „Ваквите неповолни економски текови Познавачите на состојбите во ИКТги тераат инвеститорите не ретко и да индустријата во земјава велат дека импровизираат, секако за сметка на продажбата на хардвер кај домашните пониска цена, корисници и понатаму а се разбира, е силна и с$ повеќе на штета на ќе биде движена од квалитетот и побарувачката на флексибилноста „паметни“ телефони и на самиот таблет-уреди. систем во „Очекуваме во 2013 поглед на се предвидува дека ќе достигне година секој втор надградба во растот на ИКТ-пазарот мобилен телефон понатамошниот во Македонија за 2012 година да биде „паметен“, тек на во согласност експлоатација со растечката на истиот. побарувачка од Сепак, и за нашите потрошувачи среќа, постои за пристап до добар дел од Интернет, социјални милиони долари изнесува оние компании мрежи, мобилни обртот остварен на ИКТ-пазарот кои имаат апликации кога се во во Македонија во 2011 година јасна визија за движење. Верувам иднината, како дека во 2013 година и за реалната ќе има масовен пазар цена на една за мобилен Интернет инвестиција во и дека Т-Мобиле е поглед на т.н. во добра позиција TCO (Total Cost падна македонскиот пазар на да има бенефит од телекомуникации во последната година of Ownership), а овој развој“, вели особено во ИКТМатијас Хамел, главен решенијата, маркетинг-директор во кои од ден на компанијата. ден с$ повеќе Од Дуна компјутери се наметнуваат велат дека не само како моменталниот тренд долари по жител изнесува ИТпотреба на купување е насочен потрошувачката во Македонија или тренд, кон таблет-уреди и туку уште преносни компјутери, повеќе имаат коишто овозможуваат фундаментален поголема мобилност, а карактер“, поради атрактивноста објаснува и иновативноста милиони долари изнесува извозот на Митрески. на брендот што го софтвер во 2011 година Тој го посочува застапуваат (Епл),

1,5% 179

3%-4% 87 56

25

Коча Бошку SEAVUS

Н

аше чувство е дека глобалниот пазар на софтвер не престанува да расте, и покрај постојаната ‘криза’ во глобалната економија. Еден тренд кој секако, се обидуваме да го исползуваме е глобалниот фокус кон мобилните технологии. Силно се чувствува и фокусот на големите корпорации кон апликации за аналитика кои помагаат во оптимизирање на работата и на трошоците.

Александар Пајковски Дуна компјутери

П

родажбата не трпи како резултат на кризата, бидејќи нашиот фокус кон B2B пазарот и долгорочните договори ни дозволува да имаме, во најмала рака, константност. Забележуваме одредени промени во однос на набавката од хардвер кон понудата на услуги, пред с$ тука мислам на cloud и веб базирани решенија.

Горан Митрески Кабтел

С

$ уште останува непобитен фактот дека државата е главниот инвеститор и преку јавните набавки кои од оваа година речиси 100% се одвиваат преку електронско наддавање, учествува со убедливо највисок процент во креирањето на т.н. ’ИКТ БДП’, кој претставува околу 4% од севкупниот БДП. Секако, долгорочно гледано, тоа е крајно неповолно за ИКТпазарот во Македонија.

како непобитен фактот дека државата е главниот инвеститор и преку јавните набавки, кои од минатата година година речиси 100% се одвиваат преку електронско наддавање, учествува со убедливо највисок процент во креирањето на т.н. „ИКТ БДП“, кој претставува околу 4% од севкупниот БДП. Секако, долгорочно гледано, тоа е крајно неповолно за ИКТ-пазарот во Македонија.

Капитал број 689 10.01.2013

26

www.kapital.mk

ИТ Тренд

Infrastruktura desktopi vo obla П

ри работа со голем обем на податоци, традиционалната ИТ-инфраструктура не може да ги задоволи барањата на растечките бизниси и притоа предизвикува соочување со: XX Слабо користење на компјутери и уреди за складирање (анг.

Storage); XX Неефикасност која произлегува од високите оперативни трошоци, како и трошоците за одржување; XX Големо користење на електрична енергија; XX Слабо управување со безбедноста на информациите; XX Изоставена гаранција за достапност на услугата.

За да се даде одговор на овие барања, информатичката технологија дава решение за воведување на т.н. инфраструктура на виртуелни десктопи (VDI – Virtual Desktop Infrastructure). За да ја воведат оваа инфраструктрура, фирмите и организациите сакаат да им бидат исполнети следните услови: цената да е иста како на персоналните компјутери, поставувањето да е полесно отколку кај персоналните компјутери, користењето и одржувањето да е поефикасно, а истовремено корисничкото искуство да биде како при користерњето на традиционалните персонални компјутери.

Huawei VDI решението нуди можност за максимално споделување на компјутерските ресурси како и нивно управување соодветно на потребите. Ова решение ги виртуелизира и централизира компјутерите и уредите за складирање (вклучувајќи процесор, хард-диск и меморија) во податочен центар, во „облак“ (анг. Cloud) технологија,

овозможувајќи им на корисниците на лесен начин да пристапат до нивните „виртуелни“ компјутери.

Huawei Desktop Cloud

Huawei десктоп облакот е технологија која во целост се совпаѓа со дефиницијата за работење во облак (анг. cloud computing). Десктоп облакот им овоможува на корисниците пристап до апликациите како и до целиот десктоп, преку кој било уред поврзан на Интернет. Со други зборови, преку различни уреди кои се поврзани на Интернет, ќе може да се пристапи до десктопот и до сите апликации сместени на одреден сервер, без да се забележи разликата во корисничкото искуството во однос на традиционални персонални компјутери. Споредено со традиционалните персонални компјутери десктоп облакот ги нуди следните придобивки:

XX Корисниците можат да пристапат до нивните десктопи во секое време и од секое место каде што нивните уреди се поврзани на Интернет.

XX Централизиран менаџмент значи управување на виртуелни десктопи од едно место. Бидејќи сите виртуелни десктопи се сместени во податочниот центар, еден ИТ-администратор може да одржува голем број виртуелни десктопи користејќи го централизираниот менаџмент.

XX Безбедноста е клучна потреба за еден систем. Сите податоци во облакот се сместени на еден сервер и се управувани на централизиран начин. Тоа значително ја зголемува безбедноста на системот.

XX Десктоп облакот овозможува споделување на ресурсите преку технологија на виртуелизација. Споредено со традиционалните персонални компјутери, десктоп облакот користи помалку ресурси.

www.kapital.mk

Капитал број 689 10.01.2013

ИТ Тренд

27

a na virtuelni lak Huawei Desktop Cloud M1 решение

Huawei Desktop Cloud (скратено Mini-VDI) системот кој е наменет за мали и средни компании е решение кое овозможува виртуелизација на корисничките машини (десктопи) и нивно хостирање на еден или повеќе централизирани сервери. Тоа што го прави овој метод с$ попопуларен е централизацијата на сите профили, апликации и документи на едно место што по себе носи огромни предности од аспект на заштеда во делот на оджрување, менаџирање и надоградби на системот. Од кориснички аспект пак, работното искуство останува непроменето т.е. нема потреба од дополнителни обуки во очите на стандардниот корисник, с$ останува исто. Ова решение ги пресретнува потребите на претпријатијата и владините институции и осигурува најголема безбедност на информациите. Накратко, она што Huawei го обезбедува како најголем светски креатор на технологија за работење во облак се безбедноста, ефикасноста и флексибилноста на ИТ-инфраструктурата.

За Huawei

Huawei е водечки глобален провајдер на решенија од областа на информатичката технологија и телекомуникациите, посветени на создавање максимална вредност за телекомуникациските оператори, претпријатијата и потрошувачите преку обезбедување на конкурентни ИКТ решенија и услуги. Производите и решенијата на Huawei се распоредени во повеќе од 140 земји, опслужуваат повеќе од една третина од светското население.

Huawei постојано се прилагодува на револуционерни промени кои се случуваат во информатичката индустрија, правејќи стратешки приспособувања за подобро да им служи на своите клиенти. Huawei го прошири опсегот на своите иновативни придонеси во полето на телекомуникациските мрежи, претпријатијата и обичните корисници. Huawei има успешно имплементирано повеќе од 100.000 виртуелни десктопи низ светот, и има успешни случаи во повеќе индустрии, како што се владини телекомуникации, институции, здравство, образование, финансиски институции и други.

Логин системи и Huawei

Како водечки регионален дистрибутер на ИКТ производи, Логин системи располага со стручен инженерски тим кој може да ви помогне во делот на подготвување на проект план, инсталација и конфигурација на Huawei VDI системите, миграција на податоците и комисионирање на системот. Во делот на пост-инсталациските услуги, нудиме повеќе нивоа на поддршка, с$ со цел обезбедување стабилен систем и непречени процеси. Повеќе информации можете да најдете на www.ls.mk/ huawei или контактирајте н$ на info@loginsys.com. mk или (02) 3090 099 лок.130.

Поставете комплетен VDI за еден час Desktop Cloud M1 решението поддржува до 200 корисници на еден сервер кој поддржува 100 корисници

Лесен за поставување: Huawei Desktop Cloud M1 доаѓа со претходно инсталиран софтвер и конфигуриран систем, така што може да биде поставен за помалку од еден час. Лесен за управување: Интерфејсот кој нуди визуелно управување овозможува до десет пати подобра оперативна ефикасност. Исправката на евентуални грешки се намалува од неколку часа на неколку минути, а вкупните трошоци за одржување се намалени за 80%. Подобро корисничко искуство: Корисничките податоци автоматски се копираат, но истовремено се заштитени и не се видливи до систем-администраторот. Дополнително е овозможено и прилагодување на софтверот.

Капитал број 689 10.01.2013

28

КолКу Компаниите ќе трошат за марКетинг Во 2013?

So isti buxeti do pogolemi 30% efekti

пад на огласувачките буџети во првата половина на 2012 година во споредба со истиот период претходната година

Искуството од последните неколку години покажува дека компаниите научија дека треба да бидат поприлагодливи кон моменталните промени на пазарот, бидејќи така ќе може да еволуираат во полето на маркетингот.

пишува:

Васе Целеска

vase.celeska@kapital.mk

фотографија:

Е

фотоархива на Капитал

дно од прашањата што секој бизнисмен, или сопственик на компанија си го поставува во ова време од годината, а за кое е потребен посериозен одговор е: Колку ќе троши за маркетинг ? Но, одговорот на ова прашање не е воопшто едноставен, посебно кога повеќето компании с$ уше се згрчени од ефектите на кризата која трае подолго време. Според анкетата која „Капитал“ ја направи меѓу маркетинг-агенциите и компаниите со цел да го опипа пулсот на огласување во слената година, може да се заклучи дека компаниите на нашиот

пазар ќе имаат исти или минимално зголемени маркетинг-буџети со кои ќе се обидат да освојат поголем број потрошувачи. Сепак, од маркетингагенциите велат дека треба да се има предвид фактот дека во одредени индустрии и кај одредени комнпании буџетите во текот на годината можат да покажат одредена флексибилност, односно компаниите да реагираат на поголемото трошење на средства за рекламирање од страна на нивните конкуренти и нивните пазарни потези, па ги зголемуваат и своите средства за огласување. Од друга страна пак, на пазарот се добива впечаток дека многу од компаниите веќе се прилагодуваат на новите услови, кои пак, овозможуваат поголема креативност и иновативност преку употребата на Интернетот како алатка за огласување, како и новите медиуми и социјалните мрежи. Тоа значи дека компаниите и маркетингагенциите следната година повторно ќе

40

милиони евра се проценува нето-адвертајзинг колачот во Македонија за 2011 година

имаат предизвик со минимални средства да постигнат поголем ефект на пазарот. „Нашата агенција е 15 години во македонскиот рекламен бизнис. Како ветерани сме поминале и низ добри и низ не толку добри времиња. И агенцијата и пазарот се прилагодуваат, опстојуваат, учат еден од друг. После дождот изгрева сонце, па очекувамеме состојбата да се стабилизира во однос на претходните две години на кризи и турбуленции во овој бизнис“, вели Маја Стојаноска, директор на Униварзал медиа Скопје. Таа смета дека големите огласувачи, барем оние со кои соработува агенцијата не планираат драстични корекции во однос на нивните годишни маркетингбуџети наменети за наредната година. Од друга страна, пак, денешното конкурентно опкружување, ги наведува домашните компании с$ повеќе да се активираат и да вложуваат во маркетинг, па очекувано е тоа вложување да продолжи да расте од година во година.

www.kapital.mk

Капитал број 689 10.01.2013

29

Според анкетата која „Капитал“ ја направи меѓу маркетинг-агенциите и компаниите со цел да го опипа пулсот на огласување за следната година, може да се заклучи дека компаниите на нашиот пазар ќе имаат исти или минимално зголемени маркетинг-буџети со кои ќе се обидат да освојат поголем број потрошувачи

70% 0,26% вкупниот маркетинг-колач оди кај телевизиите

од маркетинг-колачот во Македонија се користи за онлајн-огласување

Компаниите станаа поприлагодливи на турбуленциите на пазарот

Како резултат на економската криза која компаниите се обидуваат да ја пребродат последниве години, многу од нив се одлучија да направат одредени промени, а први на нишан беа кратењата од буџетот за маркетинг. „Иако сме лидери на пазарот, со удел кој годинава се доближува до 30%, мора да бидеме внимателни при прераспределбата на ресурсите, со оглед на тоа што не знаеме колку долго ќе владее ова хаотична ситуација на пазарот“, вели Јарданка Накова, маркетинг-менаџер во Проше Македонија, компанија од автомобилската индустрија, која традиционално е меѓу најголемите огласувачи на македонскиот пазар. Таа објаснува дека токму поради хаотичната ситуација на пазарот дојде до едно стеснување т.е намалување на финансиските ресурси кои компанијата

ги инвестира во маркетинг, но тоа во никој случај не значи дека компанијата престанува со маркетинг-активности. „Маркетингот е мошне значаен дел за нашиот брод да ја преброди бурата наречена економска криза. Решивме да се свртиме кон маркетинг-активности кои не побаруваат преголеми финансиски средства, како имејл, newsletter, интернет-маркетинг и секако за нас најдобриот маркетинг - препораките од задоволните клиенти“, објаснува Накова. Искуството од последните неколку години покажува дека компаниите научија дека треба да бидат поприлагодливи кон моменталните промени на пазарот, бидејќи така ќе може да еволуираат во полето на маркетингот. „Со евалуацијата на постигнатите резултати, за некои активности ќе се одвои поголем дел од буџетот на стметка на други кои не го постигнале очекуваниот ефект, а за некои ќе се зголемат планираните средства. На крајот, вкупната промена е позитивна“, вели Николина Јаќоска, маркетингменаџер во Бадел 1862. Теоретски ако гледаме на маркетингбуџетите, тие треба да зависат од моменталната состојба во која се наоѓа компанијата и проекцијата за тоа каде се гледа долгорочно. Така, маркетингстратегијаата на винарницата Стоби, најмногу зависи од концептот за развој. „Секој маркетинг-буџет во зависност со постигнатите резултати варира во исполнувањето, но нашите позитивни резултати со сигурност може да н$ водат кон проширување на активностите во маркетинг-делот“, вели Ема Андрашевска, маркетинг-менаџер во Винарија Стоби.

Тренд на дигитален маркетинг во светот, Македонија закопана во ТВ-реклами Ако во поразвиените пазари, покрај печатените медиуми, и телевизиите губат значителен дел од буџетите за маркетинг, поради појавата на новите медиуми засновани на Интернет, тоа не е случај во Македонија. Телевизијата на нашиот пазар и понатаму останува доминантен медиум за огласувачите. Од маркетинг-агенциите потврдуваат дека од севкупниот медиумски колач, уделот на огласување на телевизија е најголем и изнесува околу 70%, а најинтересно е тоа што не очекуваат ова да се промени ни во блиска иднина, посебно ако се земе предвид фактот дека Интернетот станува с$ подоминантен медиум во светот. „Телевизијата и понатаму, секако, ќе ја има водечката улога. За да дојде некоја подрастична прераспределба, треба уште време, како и подлабока промена

маркетинг-буџетите на светско ниво ќе пораснат за 4,5% во 2013 година

И

покрај отсуството на големите настани како Олимпијадата и американските претседателски избори, маркетинг-буџетите на светско ниво ќе пораснат за 4,5% во 2013 година, во споредба со лани кога пораснаа 3,8%, се вели во последниот глобален извештај на агенцијата Зенит Оптимедиа. Интернет-огласувањето веќе неколку години има најбрз раст, а во 2013 година буџетот за интернетогласување ќе порасне за 15%. Во апсолутни бројки, сумата која компаниите ќе ја потрошат за онлајн-огласување во 2013 година ќе ја надмине сумата за огласување во печатени медиуми. Буџетот за рекламирање во печатени медиуми опаѓа веќе трета година по ред. во свеста на македонскиот потрошувач и македонскиот огласувач. Иако дигиталните комуникации полека си го заземаат своето место во маркетингмиксот, според нашите проценки, нивниот удел во целиот колач с$ уште е мал и потценет“, вели директорката на Универзал медиа. Стојановска додава дека печатените медиуми & остануваат верни на одредена читателска публика, но нивната борба за опстaнок е очигледна. „Сведоци сме на згаснување на дневни весници, како и прилагодување на оние кои опстојуваат. Брзината и достапноста на Интернетот си го прави своето“, истакнува таа. Компаниите од телеком-индустријата кои се меѓу најголемите огласувачи, иако с$ уште во телевизиите гледаат најефикасен медиум за маркетинг, не изостануваат ниту во областа на дигиталниот маркетинг, а за тоа сведочат и зачестените онлајн-кампањи кои ги среќававме изминатва година. Од Македонски Телеком и Т-Мобиле потврдуваат дека за да се реализираат зацртаните планови, маркетинг-буџетите за 2013 година на двете компании ќе бидат во рамките на 2012 година. „Најголем дел од инвестициите се насочуваат кон ТВ-рекламирањето. Притоа, маркетинг-буџетот се насочува во медиумите во зависност од

Капитал број 689 10.01.2013

30

Колку компаниите ќе трошат за маркетинг во 2013?

2013 - година на дигиталниот маркетинг

Е

ден од пет маркетинг менаџери, помеѓу 550-ти анкетирани во истражувањето на The Chief Marketing Officer Council (CMO Council), велат дека во 2013 година најмногу внимание ќе обрнат на дигиталниот маркетинг и иновативните онлајн пристапи. Истражувањето е глобално и анкетирани се маркетинг менаџери од компании кои имаат годишна продажба од 500 милиони и милијарда долари. Дури 60% од маркетинг-менаџерите сметаат дека на нивните дигитални старетигии им недостига иновација, па затоа следната година ќе посветат поголемо внимание на овој дел. таргет-групата за којашто е наменет производот, со цел да се остварат резултати од инвестицијата“, велат од маркетинг-тимот на Македонски Телеком и Т-Мобиле, додавајќи дека од вкупниот маркетинг буџет, 10% се издвојуваат за дигитален маркетинг. Од друга страна, Џакомо Тоњони, главен маркетинг-директор на Вип оператор, за „Капитал“ вели дека Вип Интернетот е многу значаен дел од маркетингпристапот на компанијата и дека веќе се користи Интернетот во сите кампањи. „Во зависност од видот на услугата или продуктот, тоа може да биде само онлајн-кампања или Интернетот може да биде дел од многуте канали на комуникацискиот микс. Застапени сме во голема мера на Интернет, бидејќи гледаме можности за голем раст“, објаснува Тоњини.

Tрадиционалниот маркетинг с$ уште најомилен за македонските огласувачи

Иако ги има сите предиспозиции за ефикасно интернет-огласување и интернет-маркетинг кампањи во Македонија (интернет-пенетрацијата изнесува 58%, а речиси милион Македонци се на социјалната мрежа Фејсбук), најголемиот дел од компаниите на нашиот пазар с$ уште сметаат дека комбинацијата на повеќе огласувачки средства во маркетинг-миксот ги дава за нив посакуваните резултати. „Комбинација од сите чинители дава најдобри резултати. Ако ја затворите комуникацијата на еден од каналите за трансфер на информации е лошо за самиот бренд, што се гради постојано. Секој производ, информацијата поврзана со него бара внимателно да ја комуницирате секоја целна публика на различен начин. Тоа се прави во комбинација со повеќе алатки“, објаснува за „Капитал“ маркетингменаџерот на Винарија Стоби, Ема Андрашевска. Таа додава дека дигиталниот маркетинг е иднина на комуницирањето, но притоа не треба да се заборави дека с$ уште е силен традиционалниот маркетингмикс. Поради тоа мора да се направи комбинација на сите чинители. И од Порше Македонија сметаат дека комбинацијата од неколку маркетингактивности е она што допира до поголем

Николина Јаќоска

маркетинг-менаџер во Бадел 1862

С

о евалуацијата на постигнатите резултати, за некои маркетингактивности ќе се одвои поголем дел од буџетот на стметка на други кои не го постигнале очекуваниот ефект.

број потенцијални клиенти и потоа го носи успехот кој компанијата го посакува. „Промената ќе се случи во финансиски обем. Активностите за кои се потребни големи финансиски средства ќе ги практицираме, но во помал обем од минатите години, а ќе надоместиме со максимална посветеност и ангажирање на сите наши вработени во активностите кои не побаруваат финансии, а се исто толку важни и драгоцени“, објаснува Јадранка Накова од Порше Македонија. Таа додава дека дигиталните медиуми заземаат засега релативно мал дел од вкупниот маркетинг-буџет на компанијата, но факт е дека од година во година се зголемува нивното учество во вкупниот буџет. „Само за илустрација, нашиот профил на Фејсбук има над 60.000 фанови, што е апсолутен рекорд во нашата бранша. Дигиталниот маркетинг нуди можност да се допре до луѓе кои не ги познавате и да се развие бизнисврска“, истакнува Накова. Одлуката за тоа кои маркетингсредства ќе ги користат компаниите најмногу зависи и од самата природа на индустријата во која работи компанијата. За Бадел 1862, специфичната природа на производите со кои работи во крајна линија и ја детерминира општата скица на маркетинг-буџетот. „Очигледно е дека дигиталниот марктетинг е ’бум‘ на новото време, она што своевремено беше телевизијата во 20 век. Во оваа сфера работиме многу внимателно, но досега имаме многу позитивни резултати. Од досегашните 11% од вкупниот буџет во 2012 година, овој удел во 2013 адекватно ќе се зголеми“, објаснува маркетинг-менаџерот на Бадел 1862, Николина Јаќоска.

Интернет-огласувањето во Македонија ќе расте, но колку?!

Евидентно е дека трендот на онлајногласување с$ повеќе се прифаќа од страна на компаниите и с$ повеќе се разбира неговата предност. „Оваа година с$ повеќе можеа да се видат и нови компании кои не се огласуваа минатата, што за ова придонесе и зголемениот број на

Јадранка Накова

маркетинг-менаџер во Порше Македонија

А

ктивностите за кои се потребни големи финансиски средства ќе ги практицираме, но во помал обем од минатите години, а ќе надоместиме со максимална посветеност и ангажирање на сите наши вработени во активностите кои не побаруваат финансии, а се исто толку важни и драгоцени.

Ема Андрашевска

маркетинг-менаџер во Винарија Стоби

Д

игиталниот маркетинг е иднина на комуницирањето, но притоа не треба да се заборави дека с$ уште е силен традиционалниот маркетинг-микс. Поради тоа мора да се направи комбинација на сите чинители.

интернет-корисници. Очекуваме буџетите за онлајн-рекламирање во 2013 година во една мера да останат исти, дури и зголемени“, вели Сања Божиќ, проект-менаџер во агенцијата Хттпоол. Според неофицијалните податоци, за онлајн-огласување се користат само 0,26% од маркетинг-колачот во Македонија, а во 2011 година за дигитален маркетинг компаниите потрошиле само 1,5 милиони евра. Маја Стојановска од Универзал медиа вели дека за разлика од пред две-три години, кога оваа област беше речиси неактивна, денес веќе се чувствува раздвижување. „Компаниите и нивните брендови станаа свесни дека двонасочната комуникација и интеракцијата која дигиталните медиуми ја овозможуваат е начинот на комуникација кој денешниот потрошувач ја бара. Очекувам уделот да расте, а ефектите од тоа ќе се почувствуваат доста брзо“, додава таа.

РАБОТИЛНИЦА

Маркетинг преку социјалните МедиуМи 31 јануари 2013

на раБотилницата Ќе науЧите: l Зошто секоја компанија треба да се грижи за социјалните медиуми? како другите успеале (или пропаднале) користејќи ги социјалните медиуми? l како да ја креирата приказната за Вашиот бренд на социјалните мрежи - алатки и начин на комуникација. l како да развиете и да спроведете успешна маркетинг стратегија на социјалните медиуми? l правилно и фокусирано користење на социјалните канали (FB, Twitter, LinkedIn, Pinterest, Google+) l социјалните медиуми како дел од интегрираната маркетинг стратегија versus комуникација само преку социјалните медиуми – предности и кога да го направите едното а кога другото? l користењето на социјалните медиуми во различните фази од животот на брендот и нивното влијанието врз брендовите. l како да го измерите повратот на инвестицијата од кампањата на ПРЕДАВАЧ: социјалните медиуми?

раБотилницата е наМенета За: l Маркетинг професионалци l Менаџери за развој на бизнисот l Бренд менаџери l Медиа планери l претприемачи l Веб стратези l продукт менаџери l Менаџери за продажба l CRM професионалци

Биљана пешевска Менаџер за дигитални комуникации во Меккен Скопје

сите заинтересирани за учество на оваа работилница можат да се пријават најдоцна до 28 јануари 2013 година. Проектот Kapital Akademija... е формиран на 25.09.2011 l

l лица за контакт: Гордана Михајловска, Бобан Ѓорѓиевски l е-маил: akademija@kapital.com.mk l 02 3298 110

на 17-ти Јануари Најновиот број на Банките & Бизнисот кој излегува на 17 јануари донесува: l Зошто во Македонија е тешко да се финансира бизнисот? l Какви начини за финансирање на бизнисот постојат во земјава? l Колку и како штедат Македонците? l Колку пари им требаат на банките од Јужна Европа за да се спасат? l Банкер рангирање за 2012: глобални и регионални победници

Капитал број 689 684 10.01.2013 06.12.2012

32

www.kapital.mk

Интервју

Д-р Димитрис Кавакас Извршен дИреКтор за уПИсИ на AmericAn college of ThessAloniki

Ke obezbedime stipendii za makedonskite studenti пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

XX Кажете ни нешто поконкретно за иницијативата на American College of Thessaloniki за стипендирање студенти од Македонија? Американскиот колеџ во Солун - АСТ (Аmerican College of Thessaloniki), универзитетскиот дел од образовната институција Анатолија колеџ во Солун, има речиси 30-годишно искуство со македонски студенти, коишто сите се успешни луѓе денес во своите професии. Затоа, решивме да почнеме иницијатива да им помогнеме на младите од Македонија коишто сакаат да студираат

на АСТ, а не можат тоа да си го дозволат, со тоа што ќе им понудиме стипендии. Бидејќи АСТ е непрофитна институција, ние не можеме самите да понудиме голем број стипендии, туку во соработка со македонски компании, како и со Министерството за образование, од каде што уште чекаме одговор за тоа дали оттаму можат со извесни средства да ја поддржат оваа иницијатива, да обезбедиме барем 10-15 стипендии годишно.

XX Каков е интересот на македонските компании за вашата иницијатива? Досега сите компании со коишто зборував начелно се заинтересирани да учествуваат во стипендирањето, особено поради новата регулатива, којашто предвидува парите дадени во општествено-одговорни активности, како што се и стипендиите во образованието, се изземаат од профитот што се оданочува. Тоа значи дека компаниите ќе потрошат пари за добра цел, ќе

помогнат талентирани млади луѓе да добијат врвно образование, а не губат ништо, затоа што тие пари ионака ќе биле дадени за данок. Неколку успешни бизнисмени, дипломирани на АСТ веќе се согласија да ја поддржат оваа наша иницијатива и работат на тоа да привлечат и други свои колеги и деловни партнери. Сакам да истакнам дека Анатолија колеџ не е бизнис-институција, ние немаме сопственик, туку одбор на повереници (Board of trustees), којшто управува со институцијата, и затоа не трошиме стотици илјадници евра на маркетинг како конкуренцијата, туку попрвин ги даваме тие пари за стипендии. Токму преку соработката со компаниите сакаме да обезбедиме што е можно повеќе стипендии.

XX Кои се предностите на студирањето на АСТ? АСТ го следи американскиот

www.kapital.mk

Капитал број 689 10.01.2013

Интервју

33

Деновиве во Скопје се сретнавме со д-р Димитрис Кавакас, одговорен за уписната политика на Американскиот колеџ во Солун, којшто беше дојден да се сретне со повеќемина македонски бизнисмени, инаку диплoмирани или магистрирани на овој универзитет. АКС или АТC (American College of Thessaloniki) има иницијатива да обезбеди стипендии за македонски студенти, па се обраќа прво до луѓето коишто најдобро го познаваат студирањето таму, а сега се во состојба да дадат поддршка на оваа иницијатива

високообразовен систем, што значи четиригодишни додипломски студии, и има програма која почнува со генерално образование, која го отвора умот на студентите кон многу области за да можат потоа да се специјализираат. Го развива критичкото размислување,

аналитичките способности и потоа може да се насочат кон бизнис, компјутери, странски јазици и останатите програми што ги нудиме. АСТ има триесетина партнерски универзитети во САД, па нашите студенти можат да одат на размена доколку сакаат за еден семестар или година. Исто така и многу американски студенти секоја година доаѓаат на размена во АСТ. Тоа значи дека нашиот кампус е една голема мултикултурна средина, бидејќи има студенти од Грција, Балканот, од други земји од Европа, од САД... Сакам да потенцирам дека кампусот на АСТ е во вистински американски стил, со прекрасна библиотека сместена во сопствена зграда, спортски терени, сали, домови за студентите, кафетерија и сите останати капацитети потребни за врвно студирање.

XX Колку АСТ ја воведува практиката во училницата? Ние имаме нова академска стратегија, што значи „учење низ акција“. Тоа значи соработка со компании коишто ќе донесат во училницата реални случаи од практиката. Ако компанијата има конкретен проблем, се формира група од студенти коишто треба да понудат решение за проблемот. Така студентите нема да останат само на теоретските основи, туку веднаш по дипломирањето ќе бидат корисни за компаниите, без тие да треба дополнително да вложуваат големи средства за нивна дообука.

XX Што нудат постдипломските програми на АСТ? АСТ нуди и МBА (Master of business administration) програми, во областа на финансии и маркетинг, менаџмент и претприемништво. МBА програмите траат една година со целосно присуство или две години со делумно присуство на предавањата. Ние нудиме стипендии и за овие постдипломски студии и нашата иницијатива за наоѓање компании што ќе стипендираат студенти го опфаќа и овој дел.

Столетна традиција во образованието

А

мериканскиот колеџ во Солун (American College of Thessaloniki) - ACT е член на образовната организација Анатолија колеџ (Anatolia College), која во својот состав нуди образование од предучилишна возраст, градинка, па с$ до постдипломски студии, што значи АСТ е високообразовниот дел. Инаку, Анатолија е основана пред 125 години од американски мисиониери на брегот на Црното Море во денешна Турција, тогашна Отоманска Империја. Но, во 1920 година, по Балканските и Првата светска војна, имало големи миграции на население во овој регион и Анатолија колеџ е исфрлена од Турција, па се преселува во Солун. На почетокот била само гимназија, којашто денес се смета за најдобра во Грција. АСТ, универзитетскиот дел на Анатолија колеџ, е формиран во 1981 година и е акредитиран во САД како американски универзитет. „Акредитацијата ја имаме добиено од Асоцијацијата на Њу Ингланд за училишта и колеџи, едно од петте тела во САД коишто акредитираат за високо образование. Акредитацијата е многу строг и тежок процес низ којшто Анатолија колеџ успешно помина за да добие право да се нарекува американски универзитет. Регистрирани сме во Бостон, во Масачусетс и нашите дипломи се со печат од Министерството за образование во Вашингтон”, вели д-р Кавакас.

...Политика... КаКва е иднината на меѓуетничКите односи во маКедонија?

Gra|anite mora da go spasuvaat so`ivotot od "patriotizmot" na politi~arite!

пишува:

О максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

ние што се најповикани на одговорност не покажуваат намера да престанат да трошат скапи кредити од банката на меѓуетнички односи, која во 2002 година од банкрот ја

спаси Рамковниот договор, но низ годините не успеа да & ја подобри ликвидноста. Надежта дека опциите за државата и понатаму ќе се бараат во соживот аналитичарите ја темелат на ставот дека граѓаните се посовесни од политичките елити продолжува на стр. 38-41

Капитал број 689 10.01.2013

36

www.kapital.mk

политика

Македонија во 2013 “трн во око“ на соседите?!

А

ко се верува на најавите на официјалните претставници на Белград, Софија и Атина, Македонија оваа година ќе биде главниот фокус во политиките на нашите соседи. Пред само една недела, грчкиот премиер Андонис Самарас најави посета на Бугарија, каде со својот колега Бојко Борисов ќе ги пеглаат ставовите околу прашањата за Македонија. А грчкото министерство за надворешни работи веќе и најави дека токму односите на

> БРОЈКИ

800

нови медицински сестри во 2013 година ќе вработи министерот за здравство, Никола Тодоров. Ова најверојатно е само најавата за бранот нови вработувања непосредно пред локалните избори во март

4,2

Македонија и Европската унија ќе бидат едни од приоритетите на надворешната политика на официјална Атина. Освен Бугарија и Грција, повеќе од јасно е дека Македонија ќе биде фокус и во надворешната политика на Белград, од каде, непосредно пред новата година, претседателот Томислав Николиќ повторно ја актуелизираше иницијативата, Србија да посредува во односите меѓу Атина и Скопје, но и во прашањето меѓу СПЦ и МПЦ.

Црвенковски им ја прод идејата за бојкот на изб на своите градоначални

милиони евра ќе чини аквапаркот во Скопје, кој започна да се гради во неделата. Овој забавен парк ќе се простира на 12.000 километри квадратни и се очекува да биде готов за неколку месеци

1/3

од вкупната плата ќе земаат пратениците од опозициската коалиција кои го напуштија Собранието по инцидентите околу Буџетот. Навистина важи онаа „роди ме мајко пратеник и фрли ме на буниште“

facebook

Проширената седница на Централниот одбор на СДСМ наместо да ги разјасни дилемите во јавноста, отвори нови прашања. Партијата истапи со нови барања за да излезе на избори, но се појавија и информации дека дел од градоначалниците и кандидатите за прв пат јавно се спротивставиле на идејата за бојкот! Официјално, тие демантираат пишува:

1

Не можат по таткото, па удрија по ќерката! Билјана Ванковска

2

Ај што Шојиќ и Пантиќ се се уште актуелни ликови, особено низ државниве фирми и установи, него и се уште е исплатливо човек да отвори турски мотел во Србија, меѓу Белград и Ниш! Гоце Трпковски

3

Најпознати руски уметници се Достојевски, Тарковски и Жерар Депардје. Срѓан Стојанчов

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Plusinfo.mk

Н

ајголемата опозициска партија, СДСМ, бара истовремено одржување на локалните и на предвремените парламентарни избори, на кои би учествувала само под услов нив да ги организира техничка влада или влада на општ консензус. Според одлуката на Централниот одбор

на партијата, министрите за внатрешни работи, правда и финансии во таа идна нова влада би морало да добијат зелено светло од опозицијата, а за директор на МРТВ да се постави човек прифатлив за опозицијата. Информациите се дека забелешки имале дел од кандидатите за градоначалници на СДСМ, кои за прв пат јавно истакнале дека се против бојкот. Сепак, ако му се верува на охридскиот градски татко, Александар Петрески, овие информации се невистинити: „Немаше несогласувања, имаме заеднички став дека ако не се исполнат нашите барања, на избори нема да се оди. Избори не може ни да има без

www.kapital.mk

лидерска средба!?

Капитал број 689 10.01.2013

Бум-трес

КоментАр

37

Л

идерот на Демократскиот сојуз, Павле Трајанов не се откажува од својата дамнешна идеја за политички консензус. После низата предлози како да се надмине проблемот, идеите за фазно решавање и за државни стратегии, сега тој повика на лидерска средба: „Повикуваме на политички дијалог за да продолжи со работа законодавниот дом во полн состав, да се дефинираат приоритетите за обезбедување на одржлив економски развој и макроекономска стабилност, да се усвои заедничка Платформа за спорот со Грција, да се донесе Програма за приоритетите сврзани со националната безбедност и борбата против организираниот криминал“.

даде борите ици?!

СДСМ. Нема да дозволиме“. Како СДСМ мисли да не дозволи да се одржат локални избори, кои се редовни и како такви се одржуваат секои четири години, не е јасно. Без разлика што официјално тоа не се зборува, неофицијалните информации кои кружат низ кулоарите се дека сепак, има силен притисок во партијата градоначалниците самостојно да се кандидираат на изборите во март. Во заклучоците на ЦО влегле и стандардните барања за измени на Изборниот законик во согласност со препораките на ОБСЕ и ОДХР, како и прочистен избирачки список, а се разговарало и за рамномерната распределба на парите за реклами во медиумите и контролата на државните пари во време на кампања. Според внатрешни познавачи на состојбите во СДСМ, иако претседателот Црвенковски цело време го застапувал ставот дека ќе се оди на бојкот, вчерашната седница на ЦО и нејзините одлуки може да се протолкуваат како благо омекнување на ставовите. Хронолошки гледано по случувањата на 24 декември за време на донесувањето на Буџетот во и околу Собранието, реториката на раководството на партијата омекнува континуирано од барање на општо народно востание, преку неучествување на ниедни избори додека Груевски е на власт, формирање техничка влада и потоа менување три министри во постоечката. Двете најголеми албански политички партии во државава, опозициската ДПА и владејачката ДУИ, јавно кажаа дека ваквиот предлог на СДСМ за излез од политичката криза во којашто се најде државава е неприфатлив. На изминатите локални избори СДСМ со коалиционите партнери освои само седум од вкупно 80 општини во Македонија, а според последните анкети на ИРИ, на републичко ниво партијата има скоро двојно помал рејтинг од владејачката ВМРО-ДПМНЕ.

ВАлентинА БожиноВсКА

претседател на Комисијата за односи со верските заедници

С

травувам дека еден ден може на СДСМ да им падне на ум да изманипулираат и некој верски конфликт." Изгледа, Божиновска нема друга работа освен тоа да дава идеи

ЈАни мАКрАдули

пратеник од СДСМ

Н

ека не ти се лоши од Филе, не заслужува името да му се спомене. Тој е соучесник во овој режим.“ Ако претходно СДСМ ја критикуваше Владата дека бара виновници за своите неуспеси во претставниците на ЕУ, сега истото го прават самите. Очај!

Г.Г. стефАн

поглавар на МПЦ

Г

одинава навршуваат 100 години од Букурешкиот мировен договор, кога е раскинат македонскиот територијален и национален организам и поради тоа секоја родољубива македонска душа оттогаш негодува и се буни. Било, но дај Боже, да се поправи и да не се повтори!“ Како да се поправи Ваше блаженство?

twitter 1 feata qmushutica@AveCeaser

пола од овие што пишуваат смрт за комуњари, не знаат што се комуњари. Се кладам дека ги мешаат со комуналец.

2 Marija Marija Marija @MMM_Marija Војната е мир. Слободата е ропство. Незнаењето е моќ.

3 Влатко Васиљ@VlatkoVasilj

Молете се само на Богов да не му падне парата.

максим ристески maksim.risteski@kapital.mk

Албанските проблеми „се ладат“ во сенката на македонската криза

С

е чини дека случувањата во македонскиот политички блок на подолго време ќе ги симнат од листата со „хедлајнери“ албанските политичари. Освен ако во некое сценарио последните не добијат важна улога во „тоталната војна“ на македонскиот дел од власта и од опозицијата. Во меѓувреме, Албанците - Ахмети, а особено Тачи - гледаат сеир, но и јасно им е дека, во најмала рака, невкусно е во вакви околности да продолжат да „мантраат“ за етничките права како за проблем со најголем кризен потенцијал во општеството. Ова е добро само по себе, зашто покажува дека малку пореален проблем лесно ги истиснува од јавниот дискурс (најчесто) нереа лните, чисто маркетиншки барања, а особено ветувања на албанските партии. Ситуацијата на овој план е до толку смирена што дури и Мендух Тачи не само што не ја спроведе заканата дека ДПА ќе го блокира Собранието за да не се донесе „антиалбанскиот“ Буџет, туку со своето присуство на седницата од 24 му даде каковтаков опозициски легитимитет на процесот. Прашањето е дали кризата, чија длабочина можеби најдобро ја измери Црвенковски кога рече дека граѓанската непослушност може да значи и неплаќање на сметките (?!), ќе значи дека демократијата во Македонија со сите проблеми што ги носи барем во наредниот период нема да се мери според тоа дали Албанците од Боговиње можат да ги слушаат своите пратеници во оригинал или преведени, дали албанското знаме треба да биде 3/4 или 4/5 од македонското и дали во Министерството за информатичко општество има доволен процент вработени Албанци? Се чини дека ќе биде така. Освен ако на некоја од завојуваните (македонски) страни & пречи тоа што кризата с$ уште некако може да се контролира, па се одлучи на (по)следниот чекор, што би значело наоѓање начин за анимирање на албанските политички сили во битката „за“ демократијата.

Капитал број 689 10.01.2013

38

www.kapital.mk

политиКа

КаКва е иднината на МеѓуетничКите односи во МаКедонија?

Gra|anite mora da go spasuvaat so`ivotot od "patriotizmot" na politi~arite! пишува

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

anotherexilefromparadise.wordpress.com

К

аква е иднината на меѓуетничките односи во Македонија е прашањето што неодложно го адресира годината зад нас, во која од многубројните кризи на овој план ниту една не го помина лакмусот на одржливоста на соживотот, а камоли на стабилноста. Постојано се чинеше дека малку недостига за песимистичкото прашање за тоа каква е иднината да премине во неговата фатална варијанта – дали меѓуетничките односи во Македонија воопшто имаат иднина, и покрај едногласните меѓународни уверувања дека се добро поставени во рамката на Охридскиот договор. Лажна утеха може да се најде во општоприфатената теза дека кризите не се автентични, односно дека

Оние што се најповикани на одговорност не покажуваат намера да престанат да трошат скапи кредити од банката на меѓуетнички односи, која во 2002 година од банкрот ја спаси Рамковниот договор, но низ годините не успеа да & ја подобри ликвидноста. Надежта дека опциите за државата и понатаму ќе се бараат во соживот аналитичарите ја темелат на ставот дека граѓаните се посовесни од политичките елити се со вештачко потекло, исценирани од центрите на политичка моќ кои етничките фрустрации на двете најголеми заедници, Македонците и Албанците, ги користат како потрошен изборен материјал кога немаат друго доволно уверливо покритие за своето постоење и дејствување од еден до друг изборен циклус. Имајќи ја предвид бескомпромисноста на политичките интереси во земјата, но и во регионот, ризично е да се верува дека инспираторите ја имаат ситуацијата под контрола и вешто ја менаџираат да остане зад опасните црвени линии преку коишто завршува дневнополитичкиот интерес, а почнува хаосот. Двата најголеми аларми за опасност, секако, се начинот на којшто запалливиот материјал од Македонија се прелева во соседството

(особено во Косово и во Албанија) и се става во контекст на косовското прашање, и зафаќањето во националистичкиот вител на сe поширок општествен простор, кој стигна и до верските заедници, односно до нивните поглавари. Клопчето на некако воспоставениот македонско-албански соживот хронолошки како да почна да се одмотува од Слупчане, кога министерот за одбрана, Фатмир Бесими, (наводно) без знаење на македонскиот партнер во Владата, однесе униформирани припадници на АРМ да се поклонат на споменик на УЧК, а тоа се обиде во јавноста да го прикаже како акт на помирување (?!). Кулминацијата на реакцијата на ВМРО-ДПМНЕ дојде со предлог-законот популарно наречен „за бранителите“, со кој македонската партија

www.kapital.mk

капитал број 689 10.01.2013

политика и на Косово, Сали Бериша и Хашим Тачи. Поставеноста во контекстот што самиот го наметна не му остави друга опција на македонскиот премиер, Никола Груевски, освен да го напушти теренот и од безбедна дистанца преку океанот да гледа како на Бериша, а особено на Тачи, среде Скопје, во преполната сала на спортскиот центар Борис Трајковски, му скандираат „УЧК, УЧК!“. Лакмус-прашањето во ваква ситуација би гласело, на пример, што би се случило ако законот за бранителите, ваков каков што е, сепак, (некогаш) се донесе? Можен одговор даде опозициската ДПА, чиј пратеник Зиадин Села се закани дека пред да почне да се расправа за последниот од 15.000 амандмани на ДУИ ќе го запалел македонското Собрание (?!). Оние што се најповикани да покажат свест и да дејствуваат по совест не покажуваат дека имаат намера да престанат да трошат кредити од банката на меѓуетнички односи (за дневно-политички потреби во услови на нонстоп изборна кампања, и покрај с$ повисоките камати).

Кој дува во жарот на меѓуетничките односи?

во Владата (преку негово „буткање“ низ собраниските процедури преку лавиринтот од 15.000 амандмани на ДУИ), на јавноста сакаше да & покаже каде & е местото на албанската партија во власта. Дека овој закон е само за покажување јасно е од фактот што и покрај употребата на сите собраниско-деловнички средства (помогната од СДСМ, која наивно влезе во овој проект на ВМРО-ДПМНЕ, но доцна го сфати тоа) за скратување на амандманската расправа, процедурата за донесување (на законот) ќе трае со години. Ова е очигледно и од предлог-буџетот за 2013 година, во кој Владата не предвидела пари за негова реализација. Откако двете страни, коалициони партнери во Владата, вака го отворија фронтот, ДУИ почувствува дека го има моралното право да го прослави празникот на албанската независност и знаме така како што го прослави – со покривање на Македонија (секаде кадешто можеа) со црвените знамиња со црн двоглав орел. Обидот на ВМРО-ДПМНЕ полесно да помине со тоа што ќе се прави дека не го гледа некоалициското поведение на ДУИ пропадна кога во Скопје допатуваа премиерите на Албанија

Политичките партии сметаат дека на прашањето каква е иднината на меѓуетничките односи во Македонија треба да одговорат нивните опоненти. Власта ја обвинува опозицијата дека е инспиратор на тензиите и обратно. Владејачката ВМРОДПМНЕ гледа алиби за својата улога во спецификите на етничката композитност на општеството, а смета дека ланските меѓуетнички кризи во голема мера се резултат на посегнувањето по недозволени средства за политичка борба од страна на опозицијата, која според ДПМНЕ, не може да се помири со сопствената криза и инфериорност. „На меѓуетнички план во Македонија секогаш ќе има предизвици. Таква е композитноста на нашето општество, а тоа што во 2012 година имаше почесто тензични ситуации, поинтензивни од вообичаено, се должи на чувството на инфериорност кај опозицијата, поради што се посегаше по порадикална реторика. СДСМ ја 'хушкаше' ДУИ, тврдејќи дека албанската партија во Владата е изиграна во одредени ситуации, а од друга страна, бараше од ВМРО-ДПМНЕ 'соодветно' да одговори на некои постапки на нашиот коалиционен партнер, што на Бихаќка ги доживеале како провокативни за Македонците“, вели директорот на Центарот за комуникации на ВМРО-ДПМНЕ, Илија Димовски. Од коалициониот партнер, ДУИ, овојпат избегнаа меѓуетничките тензии да ги објаснат како последица на туѓи потези, оние на ДПА. Наспроти запалливите изјави на лидерот, Али Ахмети, во кои, на пример, безбедноста на Македонија се подредува на сценаријата за развој на ситуацијата на Косово, од албанската владејачка партија ветуваат дека евентуалните кризи ќе ги гаснат со потребната одговорност. „ В р ем е то ја д ем а н т и р а ш е тез ат а на албаските партии дека ако набрзо не се реши спорот со името, ќе има дестабилизација на етнички план. И покрај навистина сериозните тестови на коишто беше подложен соживотот во 2012 година, останува фактот дека меѓуетничките односи функционираат до потребното ниво за да не излезат од контрола. Тоа е заслуга и на свеста на граѓаните. Во 2013

39

илија димовски

Т

ВМРО-ДПМНЕ

оа што во 2012 година имаше почести и поинтензивни тензични ситуации се должи на чувството на инфериорност кај опозицијата, поради што се посегаше по порадикална реторика. СДСМ ја 'хушкаше' ДУИ, тврдејќи дека албанската партија во Владата е изиграна во одредени ситуации.

Гордан ГеорГиев

Т СДСМ

ензиите не доаѓаат од автентични импулси на граѓаните Албанци и Македонци, туку се креирани од носителите на власта. Како опозиција дејствуваме смирувачки, но немаме механизам за да ги спречиме коалиционите партнери да го создаваат овој договорен хаос.

ермира мехмети

В

пратеник на ДУИ

ремето ја демантираше тезата на албанските партии дека ако набрзо не се реши спорот со името, ќе има дестабилизација на етнички план. И покрај навистина сериозните тестови на коишто беше подложен соживотот во 2012 година, останува фактот дека меѓуетничките односи функционираат до потребното ниво за не излезат од контрола. година ќе влеземе со истите предизвици како лани, но уверена сум дека ќе успееме да одговориме со одговорно однесување“, изјави пратеничката на ДУИ, Ермира Мехемети, за „Капитал“. Опозицијата пак, се правда со немање механизам да го спречи политичкото меѓуетничко хазардерство на двете владејачки партии. Поради тоа, се воздржуваат од прогнозите, за кои не исклучуваат дека може да бидат и многу опасни. „Последнава година навистина се случи сериозна амлитуда во тензиите на меѓуетнички план. Тензиите не доаѓаа од автентични импулси на граѓаните Албанци и Македонци, туку беа креирани од носителите на власта. Во тој контекст, не може да има подобрување на меѓуетничките односи кога власта им кумува на најголемите изблици на национализам. Како опозиција дејствуваме смирувачки, но немаме механизам за да ги спречиме коалиционите партнери да го создаваат овој договорен хаос. Затоа е многу неблагодарно да се прогнозира иднината на Македонија на овој план“, изјави потпретседателот на СДСМ, Гордан

Капитал број 689 10.01.2013

40

www.kapital.mk

политика

Георгиев. Речиси идентично размислува и најголемата албанска опозициска партија, ДПА. „Иднината на меѓуетничките односи зависи од тоа што планира владејачкото мнозинство во државата. Со години наназад следиме како ВМРО-ДПМНЕ и ДУИ проектираат меѓуетнички инциденти. Глумат патриотизам, а всушност, ДУИ дозволува Албанците да бидат постојано дискриминирани и понижувани, што кај нив во континуитет генерира незадоволство“, смета координаторот на пратеничката група на ДПА, Имер Алиу. Најтемелен претрес на проблемот понуди еден од најактивните пратеници во Собранието, пратеникот на опозициската НДП, Изет Зеќири, којшто со конкретен, предупредувачки пример ја посочува опасно с та секоја идна тензија на меѓ уетнички план сериозно да се комплицира. „ Можеби најлошото е што полека населението ваквите ициденти почна да ги сфаќа како 'нормална појава' за вакво ненормално функционирање на државата и нејзините институции. Дојдовме до ситуација што кога се чита во весниците или на порталите дека лице со овие или оние иницијали е нападнато од група лица предводени од лице со некои други иницијали, голем дел од граѓаните не мислат на личната трагедија туку првото што им паѓа на памет е прашањето дали зад иницијалите се крие име на Македонец или Албанец“, вели Зеќири. Тој смета дека овој притисок е толку неиздржлив што не треба да зачудува ако некому му падне на

памет идејата „ајде да расчистиме еднаш засекогаш“. „Можеби сите тие случувања се непланирани, дела на поединци кои немаат никаква државна или политичка поддршка, но веќе станува јасно дека саканите ефекти се постигнуваат. Перманентно се интензивира психичкиот притисок кон граѓаните дека нешто се готви и нешто големо ќе се случи. Влошените меѓуетнички односи, комбинирани со нерелаксираните меѓурелигиозни односи може многу лесно да резултираат со попуштање на нервите и појава на ставови од типот 'ајде да расчистиме еднаш засекогаш'. Ова недвосмислено би го сменило целосно изгледот на државата и би резултирало со непоправливи последици по сите етнички заедници“, вели Зеќири.

Народот поодговорен од политичарите

Аналитичарите пак, ја отфрлаат можноста да дојде до поголема дестабилизација на меѓуетничките односи од насилен вид, а тезата ја потпираат на свеста, односно на зрелоста на граѓаните, за коишто сметаат дека ја препознаваат националистичката реторика на политичарите како предизборен декор. Професорката Билјана Ванковска смета дека кога политиката не може да ги реши социоекономските проблеми на граѓаните, тоа го затскрива со создавање перцеција дека тие, Македонците и Албанците, се конкуренти во однос на јавните стоки и ресурси. „Во општество како нашето можете да очекувате константни вибрации во

XX Друштвото за телекомуникациски услуги Телесмарт Телеком ДОО Скопје објавува јавен повик за изведба на пасивна оптичка скелетна мрежа на територијата на градот Скопје.

XX Техничките спецификации, односно должината на трасите, точките на преспојување, видот на цревото и видот на кабелот се однапред дефинирани.

XX Сите заинтересирани страни за изведба на пасивна оптичка мрежа, повеќе информации можат да добијат на следниов e – mail: contact@telesmart.mk Телесмарт телеком бул.Војводина бр.4 1000 Скопје тел: +3892 2445 800 фах: +3892 3094 773 е-mail: info@telesmart.mk www.telesmart.mk

Имер Алиу

И ДПА

днината на меѓуетничките односи зависи од тоа што планира владејачкото мнозинство во државата. Со години наназад следиме како ВМРО-ДПМНЕ и ДУИ проектираат меѓуетнички инциденти. Глумат патриотизам, а всушност, ДУИ дозволува Албанците да бидат постојано дискриминирани и понижувани, што кај нив во континуитет генерира незадоволство.

Изет Зеќири

П НДП

ерманентно се интензивира психичкиот притисок кон граѓаните дека нешто се готви и нешто големо ќе се случи. Влошените меѓуетнички односи, комбинирани со нерелаксираните меѓурелигиозни односи, може многу лесно да резултираат со попуштање на нервите и појава на ставови од типот 'ајде да расчистиме еднаш засекогаш'. Ова недвосмислено целосно би го сменило изгледот на државата и би резултирало со непоправливи последици по сите етнички заедници.

www.kapital.mk

Капитал број 689 10.01.2013

политика Билјана Ванковска

М

професор

е плаши дека притисоците за промена на името, што за Македонците е промена на нивниот и така оспоруван идентитет, може да создаде дополнителен конфликтен потенцијал и внатре во македонската заедница и во меѓуетничките односи. Сепак, времињата на поголема дестабилизација од насилен вид се минато и за да се обноват, би морало да се случи нешто тектонско во регионални рамки.

Насер Зибери

М

аналитичар

алку поголемо вжештување ќе има во предизборието, а по изборите набојот повторно ќе спласне. По неуспехот во Брисел, очекувам во наредниот период да се зголемат тензиите меѓу партиите во владејачката коалиција, која за жал, не води сметка за последиците од играњето со оваа многу кревка мултиетничка демократија. Тоа е фактор на ризик, но полагам надеж дека граѓаните се посовесни од политичките елити.

меѓуетничките односи, кои зависат од бројни фактори. Политичкиот е оној кој не само што е институционализиран (во вид на рамковна или консензуална демократија), туку и оној со којшто си поигруваат политичките партии, сакајќи да предизвикаат етнополитичка мобилизација на граѓаните заради добивање избори. Но, акцентот на меѓуетничките односи е голем и затоа што социоекономската ситуација се затскрива токму со тоа што се фрла во сенка, а граѓаните наместо да се препознаат како социјални битија, со еднакви човечки потреби и како сограѓани/сојузници, тие се перципираат како конкуренти во однос на јавните стоки и ресурси“, вели Ванковска, која стравува од конфликтниот потенцијал на спорот за името на државата. „Сега кога е извесно дека интеграциите ќе се одолжат на подолг рок, особено во контекст на ЕУ, разумните актери би требале да го искористат тоа време за решавање на преостанатите отворени прашања дома и за градење мостови на поврзување на заедниците. Единствено ме плаши дека притисоците за промена на името, што за Македонците е промена на нивниот и така оспоруван идентитет, може да создаде дополнителен конфликтен потенцијал и внатре во македонската заедница и во меѓуетничките односи. Сепак, времињата на поголема дестабилизација од насилен вид се минато и за да се обноват, би морало да се случи нешто тектонско во регионални рамки“, смета таа. Аналитичарот Насер Зибери не очекува поголема дестабилизација, зашто верува дека меѓу граѓаните нема критчна маса што

41

би имала интерес да изведе такво нешто. Но, сепак, предупредува политичарите да не ја тестираат оваа негова теза. „Мислам дека во наредниот период на меѓуетнички план нема да се случат битни промени, туку дека ќе продолжи состојбата на играње на нерви, топлостудено. Малку поголемо вжештување ќе има во предизборието, а по изборите набојот повторно ќе спласне. По неуспехот во Брисел, очекувам во наредниот период да се зголемат тензиите меѓу партиите во владејачката коалиција, која за жал, не води сметка за последиците од играњето со оваа многу кревка мултиетничка демократија. Тоа е фактор на ризик, но полагам надеж дека граѓаните се посовесни од политичките елити“, изјави Зибери. Тестови за меѓуетничкиот соживот во 2013 година нема да недостигаат. Во март се локалните избори, кога се очекува кулминацијата на националистичката реторика на партиите, чиј епицентар, секако, ќе биде Кичево, каде што се најавува не партиска, туку македонскоалбанска градоначалничка битка. Веќе во јуни ќе следува новиот предизвик, во зависност од одлуката на Европскиот совет. Ако и тогаш Македонија не добие датум за преговори, ДУИ ќе се најде во многу неблагодарна ситуација да го одрази во своето политичко дејствување ставот на Албанците дека поради македонското национално прашање, државата не може да го оствари нивниот сон, кој во ублажената варијанта значи обединување на сите Албанци во границите на Европската унија.

www.kapital.mk

Капитал број 689 10.01.2012

EDITorial…

43

Со Господ напред... Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

„Овој празник да ни помогне на сите да се справиме со безработицата и со сиромаштијата“, кажа премиерот Груевски платен да работи наместо да се моли празниците и Господ да се грижат за просперитетот на државата. Премиерот, за разлика од Ставрески, сепак, ја виде беспарицата. Тоа е добро... Тоа значи дека оваа година, Владата ќе ги гледа нештата онакви какви што навистина се! Па ќе ја види корупцијата, „зависното“ судство и уште „позависните“ медиуми, Парламентот кој стана театар... Е , тогаш ќе дојде време за крстење...

О

вој празник да ни помогне на сите да се справиме со предизвиците кои се пред нас, со безработицата и со сиромаштијата. Да ни даде повеќе сила и енергија. Да одиме напред како држава, како народ, како граѓани на Република Македонија. Да доаѓаат подобри мигови, подобри моменти и поголеми успеси за целата држава и за сите граѓани во неа!“ Почитувани читатели, ова не е божиќното обраќање на архиепископот господин господин Стефан! А не е ниту обраќање на кој и да е поп пред собрани верници во црква. Ова е изјава на премиерот Никола Груевски, политичар, додуша десничар, но сепак лидер на демократска, суверена, секуларна, Република Македонија, избран со убедливо мнозинство на гласови од граѓаните да работи, наместо да се моли за нивната иднина. окму затоа, неговата божиќна изјава, изненади од неколку аспекти. Прво, граѓаните сигурно не се чувствуваат убаво кога слушаат дека Груевски се ослонува на божјата поддршка во борбата со беспарицата. Тоа некако не влева доверба. Не дека тука живеат „безверници“, што се сомневааат дека Господ секако може подобро од кој и да е премиер, но сепак, некако е попријатно и пореално кога очекувањата од годината што следува се сведуваат на реални можности за вработување, во реални производствени капацитети (јавната администрација кај и да е ќе се покаже како голема заблуда) и се заработуваат реални месечни примања доволни за совладување на секојдневните обични предизвици на Македонецот на ниво на сметките кои треба да се платат, храната која треба да се купи, животот кој треба да се овозможи за себе и за блиските. торо, премиерот наеднаш зборува за сиромаштија!? За безработица! Тоа не ќе да е на арно! Ако не се лажеме, ова ќе да е прва изјава во која не само тој, туку и кој и да е владин претставник зборува за безработица во Македонија... На пример, за разлика од премиерот, неговиот министер за финансии, Зоран Ставрески, убедува дека бројот на невработени постојано се намалува. Министерот, на пример, тврди и дека тоа се должело токму на повеќето мерки и реформи што ги спроведува Владата, а најважно, како што истакна тој, е што намалувањето на стапката на невработеност се случува во услови на економска криза, кога невработеноста се зголемува во сите европски земји... о, ете... Груевски не мисли така... Груевски изгледа сака да каже дека Владата во 2013 година почнува да ги гледа нештата онакви какви што се навистина. И тоа е добро! Тоа значи дека

Т В

Н

кај и да е ќе ја видат и корупцијата, ќе ја видат селективната правда, ќе видат дека Парламентот само со власта внатре личи на партиска роденденска журка, ќе видат како реално стојат работите во медиумите, ќе ги видат дупките на патиштата, ќе ги избројат автопатиштата и железничките пруги... Е дури тогаш, ќе дојде време за крстење... о меѓувреме, се прослави и л и д е р о т н а о п о з и ц и ј а т а, Бранко Црвенковски, во својот новогодишен говор што тој го крсти „обраќање до нацијата“ (се гледа дека стојат трагите кај него од непоправливата желба да биде битен за целата нација), во кој, по кој знае кој пат, се покажа дека најдобро за неговата партија е (кога веќе не дозволува некој да ја крене од „мртвите“), барем да молчи. Слично како и неговиот потпретседател, Зоран Заев, кој во клучни моменти станува несвесен дека го снимаат па дава сосема погрешни изјави и Бранко Црвенковски направи голема штета за опозицијата со ставот дека сега морало да се избере! Дошло време секој да се одлучи, дали е за нив, дали е за ВМРО-ДПМНЕ! Оти трето немало! Црвенковски, за разлика од Груевски, одамна не го споменува Господ во своите јавни настапи. Свесен е изгледа дека ни Господ не може да му помогне за да ја продаде оваа негова теза за наводната неопходност да се избере од „двете зла“ на над 40% неопределени гласачи во Македонија! Ни со Господ на своја страна, ни да ги има медиумите што навистина ги нема! Од едноставна причина, тезата му е лага, а тие проценти на гласачи не се лажат така лесно! Тие бараат политичка понуда, политички кредибилен кадар, ама и вистински лидер! И ним одамна им е преку глава од истите луѓе и истите ветувања. С$ додека СДСМ има водач кој дава сочен материјал за ВМРО-ДПМНЕ да ги усовршува своите сценариски и режисерски капацитети во пропагандни спотови, оваа власт ќе ужива комоција. И тоа станува с$ појасно... атоа, додека трае оваа опозициска „о ф а н з и в а“, со „Ф е ј с б у кзнаменосци“ и со протести секој ден по час, час и половина, во кои веќе и власта не гледа предизвик и инспирација за организирање на некој спонтан контрасобир, кај овие неопределени гласачи, кои кај и да е, за некои многу блиски избори, ќе бидат клучни, расте само гневот кон с$ што е политичко во земјава! Веројатно, и тоа е добро... Оти тој гнев, таа огорченост и незадоволство од животот во земја која на ниедно поле не нуди перспектива што секој граѓанин во 21 век ја заслужува, ќе мора порано или подоцна да биде и арткулирана. Во ново движење, партија, невладина, „спонтан“ собир, група... За да покажат дека трето, сепак, имало!

В

З

4 244 часа со Ивана И Петре За петти предизвик каде да се помине едно деноноќие овојпат со Ивана се одлучивме за Кратово. Мостови, кули, пастрамајлија, шарен стан, ...24 часа исполнети со фотографирање, импровизации, животни приказни, локални проблеми...

Grad-muzej пишува:

Петре Димитров

petre.dimitrov@kapital.mk

фитографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

Л

ифтот во мојата зграда.

10.30 часот. Почеток на декември. Ивана плаче без прекин. Тетка Златка, мајка & на Ивана синоќа си го повредила прстот на работа и завршила во болница и не & се јавила да & каже. Да престане да плаче не помогна ни муабетов дека родителите кај нас нели обично кријат од децата за да не ги секираат: „Замисли, се повредила, колегите ја однеле во болница, пошто мора да има сведоци за боледување, ја оставиле сама и таа не ми се јавила. Сама во болница до сабајле. Друго е јас да бев таму. Ќе ја утешев, ќе ја гушнев. Истиот прст го повредува по не знам кој пат. Ќе остане без него...“. Кога излеговме од зградата некако се собра и можевме да тргнеме накај Кратово, еден од најстарите градови на Балканот, новата дестинација каде што со Ивана ќе поминеме 24 часа. По пат го собравме и Оли, наш добар пријател, кај чиј пријател Неџо ќе престојуваме додека сме во Кратово. Времето по пат ептен ни се погоди, баш го фативме последното есенско сонце, и тоа уште повеќе ја врати Ивана во живите, после стресот. Почна дури и да се „лигави“, што е знак дека е во форма.

www.kapital.mk

Капитал број 689 10.01.2013

45

Младите избегаа

Н

екаде после пладне во Кратово на пазар. Ја паркиравме колата таму. На пазар налетавме на Благојче од Злетово. Ја пакуваше стоката, го фативме баш на заминување. За неколку минути ни ја долови целосно атмосферата во Кратово: „Јас сум трговец, поединец, пиши... Убаво што сте дошле и во овој крај. Многу е убав. Ама џабе. За некое време Кратово ќе биде баш град-музеј. Сите ќе се иселат. Најзапустени краеви во Македонија се Пробиштип, Злетово и Кратово. Тоа да запишеш. Ова е пусто место, младите избегаа... Се збори дека кога го прашале Ѕинго зошто не инвестира у Кратово, одговорил: „Село сам га нашао, село ќе га оставим“... А дојдат новинари на пазар, одма другиот ден инспекција доваѓа... Слободни денови ми се недела и понеделник. Во четврток и во вторник набавувам роба од Струмица, во среда продавам на пазарот во Пробиштип, во петок во Злетово, а во сабота во Кратово...“. Според последниот попис од пред десет години, во Кратово имало околу седум илјади жители. Локалците велат дека денес бројката е преполовена. Кон крајот на осумнаесеттиот век градот имал околу 60 илјади. „Во мојто малоо се иселија неколку фамилии. Само Ромите и стари луѓе останаа. Ромите имаат и коли и комбиња, ние нашата кола ја продадевме за да студира ќерката. Ем студира, ем работи. Принудена е. Ние не може целосно да & помогнеме. Само маж ми работи. Јас сум без работа од пред пет години. Дваесет и четири години работев во фабриката за патенти. Работив и во Скопје пред некое време. Чував стара жена. Мораш. Иначе ќе треба да ја вратам од факултет... Во источниот дел да вложеа еднаш. Многу е запустен...“, ни се пожали и тетка Милица, која ја сретнавме на заминување од пазарот.

У Кратово нема зебра

П

ред да се сместиме и раскомотиме кај Неџо, се прошетавме низ градот на мостовите и кулите. Во Кратово има седумнаесет мостови, но не функционираат сите. Најпознат е Радин мост, за којшто легендата вели дека во неговите темели жива е заѕидана Рада. Мостот го граделе девет браќа, но тој постојано паѓал и за да го зацврстат одлучиле најмладата снаа жива да ја заѕидаат. Во Кратово има и исто толку средновековни кули. Зачувани се само шест. На другите им треба сериозен лифтинг. Рада сигурно се превртува во мостот, кога ќе види колку ние денес се грижиме за тоа што го оставила, посебно кога ги гледа новите модерни мермерни плочки по течението на реката. Погодете од три пати чии се плочките. Некаде пред зајдисонце, (колку се нервирам што во зима сонцето заоѓа во четри ипол), барајќи Интернет и компјутер го запознавме Зоран: „Сите доаѓат кај мене да проверат Интернет. Не ми смета. Навикнат сум. Слободно...“. Работи во неговата книжара, ама бизнисот во Кратово тешко оди, па Зоран размислува да се исели од градот, во Скопје, каде што планира да ја пресели и книжарата. Богатата историја на градот не носи пари: „Има некој денови

никој ништо да не купи...Сестра ми е во Америка. Баш сега мајка ми & отиде на гости. И јас сакам да се преселам. Досадно е во градот. Нема ни каде да се излезе. Сега модерно е у кафани. Нема ни кино, ни театар. Нема ни млади... Има еден виц за Кратово, кој многу добро го опишува: ’Ги учеле децата сообраќајните знаци во школо и меѓу другото учеле и за зебрата. Кога едното од децата се вратило дома ги прашало родителите зашто у Кратово нема зебра, никогаш не видело‘ ...Идат туристи од Скопје, Бугарите доста идат, но малку се...“.

4 246 о ивана и петре часа Со Кратовци ја измислија пастрмајлијата, не Штипјани е во стан кај Неџо,

В

теливм о пет конечно се распос Впечатливо за станот е што во. ато Кр од ум род е кој и куќа во различна боја. Има неа секоја соба е уредена во о ран По стара пет века. која е, верувале или не, денес е неупотреблива. но имало и турска бања, ата е да ја пробаме познат ено со Мртви гладни решивм о тесто според шт чие ја, јли ма тра о месо. кратовска пас прави со пушено свинск другите е помеко и се трмајлијата е кратовски изум, Кратовци велат дека пас лно, нивната е најубава. ма не штипски и дека, нор тоа точно чекаме околу два е еријата За да провериме колку ите ги нарачавме од пиц часа, иако пастрамајли некој фан на свинското месо, карши зградата. Не сум о Алачки да ги месела. По јадење . Как инуваа на кафе но стварно беа вкусни есе дрва (сите што пом помина Сламка да дон , кој пред извесно време се вратил од лик носеа дрва), локален „А, парите се веќе потрошени... Масовно д: бро на Бил . тво овенија, Италија... странс во Црна Гора, кој во Сл се оди во странство. Кој . Ако не бива странство, во Скопје се же Секаде каде што се мо кажам за ноќниот живот. Тапа. Од досада ти да о Шт . ат.. ува ој ден истепаа сел пре ле полноќ. Баш пред нек луѓето тепат цајкани пос и....“. ниц еден. Имаше и во вес движено во Кратово, па некаде после девет Сабота навечер е најраз на кафич, кој сега се вика Персидо и го е тргнавме на реотварањ работи како келнер во скопски Сектор. о шт ец тов кра бо фолк со рок во менаџира ој кафич кој фураше тур Потоа помнавме во нек ја осетиме кратовската саботна треска (од живо и ентузијазмот да спласна, па пред полноќ се вративме во о ни која немаше ни К) брз една тура јадење. те уш На н. ста шарениот

С$ чекаме од небо да падне

П

о утринското кафе наредниот ден во девет со Ивана се видовме со Стевче, најупорниот промотор на Кратово, познато и по ретките и живописни црковни фрески, во близина на градот е и праисториското живеалиште Цоцев камен, како и по импресивниот археолошки локалитет Куклица, „веселата свадба“ со 148 грандиозни камени кукли. Иако почна да врне Стевче не се откажа од идејата да н$ прошета низ градот и да ни ја презентира турата која им ја покажува на туристите, во последно време на Германци и Холанѓани. Градот во некои делови има сериозен проблем со ѓубрето, па пред да дојдат гостите Стевче ангажира луѓе да

подзачистат. До толку е посветен. На крај отидовме во Шанчева куќа, една од најубавите староградски градби во Кратово, стара околу три века, која Стевче ја купи пред неколку години и ја претвори во етно куќа. Долниот дел е музеј, а на горниот има легла за туристи. „Во Кратово времето е застанато. Ние не сме во 2012, туку во 1902 година. Е сега, друго е тоа што не знаеме да го искористиме тоа. Нас не н$ бива ни слатко да спакуваме. С$ чекаме од небо да падне. Човек што не шета што може да види. А градот има многу приказни. На времето Кратово бил значајно место, познато и по мајсторите за кондури. Имало 32 продавници. Обувките ги правеле од кучешка кожа. Парите да се носат во ташна во тоа време било опасно, па златниците кога патувале ги чувале во преграда во чевлите. Градот имал дури 57 малаа...“, ни изнакажа Стевче ко навиен.

www.kapital.mk

Капитал број 689 10.01.2013

47

Најубави си беа државните плати

О

ткако едвај се разделивме со Стевче, со Ивана тргнавме во потрага по храна, течности и цигари. За разлика од сабота, во недела во Кратово е „мртво“, па беше тешко да се најде отворена продавница. За наша среќа работеше таа до Персидо. А таму ја запознавме тетка Севделина: „Има песна по моето име ’Еј Севделино младо моме‘... Како се живее во Кратово? Па, гледаш колку е празен градот. Тие што останаа немаат пари. Да се има државни плати како порано с$ ќе беше убаво. Јас не работам во продавницата. & помагам на ќерката во недела. Пензионерка сум сега. Работев петнаесет години у стакларата. Имам и син. Убаво си живееме, не е лошо. Снаата кога ќе дојде нема толку да се смееме...“. И тетка Севделина, како и сите други кратовци што ги запознавме со носталгија ни раскажа за времињата кога

добро се живеело во Кратово и кога за сите имало работа. Во транзицијата се затворија поголем дел од производните капацитети во овој град. Денес од поголемите фирми во Кратово работат АДК РИК-Силекс и Иднина, која произведува брусеви, брусно платно и хартија. Градот има 150 трговски друштва и неколку текстилни погони. Храна не успеавме да најдеме, па решивме да отидеме директно во пицеријата за да не ја чекаме нарачката со саати. Имавме на ум убава комбинација со салати и мешана скара, ама пола од стварите ги немаа, па на крај се задоволивме и со пица. Како и да е, пицеријата имаше откачено место за пушење: раштимани скали, надвиснати над самата река. Времето стануваше с$ понемирно, па додека пушевме имавме прилика во живо да видиме и како се откорнува дрво и паѓа во реката.

Сиромашниот град кој лежи на злато

М

алце потресени од откорнувањето на дрвото накај два се вративме во шарениот стан да се напиеме кафе со домаќинот и да се пакуваме за накај Скопје. Ветерот и дождот кој не престануваше, н$ убедија порано да го напуштиме Кратово, градот кој лежи на вулкански кратер, но и кој е познат и по многубројните рудници (на времето) за сребро, бакар и злато. Се проценува дека во околината на Кратово и Злетово денес има над 150 милиони тони рудни резерви на бакар и на злато. Подрачјето е одамна истражено, со неколку стотици дупчења, резервите се утврдени, но од тоа подалеку не се отишло. Кратовскиот комбинат Силекс има концесија за геолошки истражувања во тој регион. „Таму нема приод за никој друг. Не се знае зошто не е пристапено кон експлоатација на тој несомнен потенцијал кога се знае дека цените на металите се одлични и кога се очекува тие да одат уште угоре“, коментираат упатените кратовци. Во четири веќе бевме спакувани. Откако по два часа чекање конечно стигнаа пастрамајлиите кои ќе ги носиме во Скопје (кои ги нарачевме уште додека седевме во пицеријата), ги оставиме Неџо и неговата пријателка Ана да си се видат на раат. И нормално, со идеја да го одбереме пократкиот пат, повторно, како и на секое наше патување тргнавме по погрешниот пат за накај дома. Возевме низ соседен Пробиштип... п.с. Следната епизода на „24 часа со Ивана и Петре“ ќе ја читате

на крајот од јануари

Капитал број 689 10.01.2013

48

www.kapital.mk

РепоРтаЖа

Македонците не сам туку купуваат и апа пишува:

Силвана Жежова

silvana.zezova@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

Е

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

ве од Кемпински, кој се смета за центар на Банско, до малку подолу имаше куќи, другото беа празни полјани. Во последните неколку години Банско стана она што е денес, односно се иградија многу хотели и секоја куќа се прилагоди за сместување на туристите, објаснуваат од групацијата Солвекс во Банско, која нуди хотели и приватни капацитети за сместување. Првиот впечаток за овој скио изгледа, има и н хотел, кој освен што одличн центар во Бугарија е дека етуваат поимотните Хотелот премиер е луксузе го е ед кон планината. Веќ запос многу се гради. Новите хотели ебен третман одлична местоположба соепогл пос да издвојат повеќе никнуваат како печурки, Македонци, на кои не им проблем градежни активности има на секоја празна полјана. Никој не знае колку хотели моментно центар во Бугарија, модерните хотели шпекулираат и дека голем дел од работат, но имајќи предвид дека убаво се искомпонирани во живописната нелегално стекнатите пари се вложени нашите агенции нудат околу 120 хотели, околина накитена со традиционални таму. бројката сигурно е многу поголема. куќи, калдрма, црква, кафеанчиња. Ништо посебно, ама сепак, посебно. Банско е прогласен за светско природно Неофицијално се зборува дека Банско богатство од УНЕСКО. Етно-селото има почнал да цвета откако Бојко Борисов „Македонија цела да е, значајно место во зачувувањето на дошол на власт, а бугарските медиуми секој да ја знае“ традиционалниот изглед на старите Во текот на сезоната Банско го бугарски села. Иако е најмлад скипосетуваат околу 3.000 Македонци и таа бројка од година во година расте. Мимоза Конеска-Каимовска од ТА Војажер истакна дека Банско е атрактивен бидејќи за разлика од Австрија и од Италија, поевтин е, а го нуди истиот квалитет на терени за скијање и има одлична понуда на хотели. Како ексклузива за овој регион, заедно со агенцијата Атлантис, ги нудат хотелите Кемпински со пет ѕвезди, со единствен ВИП-пристап на ски-стазите и Флоримонт казино и спа со четири ѕвезди, кои се најпродавани во овој регион. „На пример, во Кемпински имате понуда од 499 евра за една недела, цена што ја нема во ниту една европска скидестинација“, вели Конеска-Каимовска. Според информациите од агенцијата Атлантис, Кемпински за Македонците се нуди дури и поевтино од агенциите во Бугарија. Кемпински хотел гранд арена Банско е често посетуван од Македонците, кои уживаат во автентичниот изглед кој е во ли те прилагоден на архитектурата на селцето, чките хо ое ст по од и ко и Не ет . но пред с$, во содржините што ги има во да работи оменија сопственоста, а тр ма не ва на ди го н пр хотелот. Хотелот перу наџментот, други ја

енија ме чија изградба е стопирана Банско го смИм а и такви а. на пропад

www.kapital.mk

Капитал број 689 10.01.2013

РепоРтаЖа

49

амо што скијаат, артмани во Банско Во текот на сезоната Банско го посетуваат околу 3.000 Македонци и таа бројка е во пораст. Понудата има за сечиј џеб, па колку пари, толку уживање во с$ што го нуди овој ски-центар, кој е вброен меѓу најдобрите ски-центри во Европа

Банско е до ќин на светски купови ќе се одржима во ск pine Ski Europa е, а годинава таму Cup. познататијаањ Линдзи Вон, Al ос ве св н етска скијачка ш то уж ив а свој апартман таму во ијањето на па теките, има и и доаѓа секогаск ш кога има врем е

и бите во Банско од стари и грд војј објект е пример како град ово амбиент иот цел во ва опу вкл се кој лик нов добиваат некој сосема „Хотелот е изграден во алпски стил, да одговара на целото опкружување. Гостите овде, пред с$, треба да го пронајдат својот мир и да ја почувствуваат топлината на амбиентот.

Кон ова се додаваат и уживањата во затворениот и отворен базен, рестораните, спа-центарот, снежната соба, детскиот клуб и др.“, велат од Кемпински. Освен во овој престижен синџир од хотели, поимотните Македонци се гости

Кемпински во Ба о е че сто посетуван од Македо е топла, а за „разлнск нц . атмосферата адување“ има и ба зен со топла водаите надвор

и во луксузниот хотел Премиер, кој има одличен поглед кон планината и веќе е омилено свратилиште на нашите со подлабок џеб. „Македонците се подготвени да платат и 100-200 евра повеќе само за да добијат подобри услуги и третман од другите. Веќе ги имаме во голем број“, изјавија од Премиер. Но, освен на скијање, Македонците с$ повеќе се заинтересирани и за купување апартмани, велат од агенцијата за недвижности Банско пропертис (Bansko properties). Преку оваа агенција десетина Македонци веќе поседуваат апартмани во тамошните хотели. Консултантот Таисија Крушкова вели дека преку Банско пропертис Македонци купиле апартмани во некои од новоизградените хотели, а цената што ја платиле се движи од 15.000 до 20.000 евра, во зависност од местото каде што се наоѓа хотелот, но и од многу други услови. Не сакаше да ги открие имињата на нејзините клиенти. „Има голем интерес од Македонците за купување студија и апартмани во Банско. Најмногу што издвојуваат е околу 20.000 евра. Преку нашата аганција купија десетина, а можеби нивниот број е поголем, бидејќи има многу агенции за недвижности овде“, вели Крушкова. Според информациите од агенциите, освен Македонците, голем интерес за имот во Банско има и од страна на Русите и Англичаните. Апартманите се продаваат од 10.000 до 100.000 евра. „Само ние продаваме повеќе од 600 апартмани. Банско многу се развива. Русите и Англичаните ја покачија

специјален прилог

24 ЗДРаВЈЕ

јануари 2013

Јануари е месецот кога најчесто се зголемуваат крвниот притисок, се покачуваат мастите и холестеролот во крвта. Тоа го зголемува ризокот од кардиоваскуларни болести кои, да не заборавиме, се “убиец” број 1 во Македонија! Затоа, по завршување на празничната еуфорија, време е да се посветите на сопственото здравје! Капитал Ве советува: Што советуваат лекарите и како да не влезете во ризичната категорија на потенцијални пациенти во овој период од годината?

Kои анализи и лекарски прегледи задолжително треба да ги направите овој и следниот месец? Ќе ви препорачаме кои се најсовремено опремените лаборатории каде можат да се направат детални и точни анализи, како и повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: sanja.savovska@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 104

направете “генералка“ на Вашиот организам! навремено дијагностицирање на некоја од овие болести. Како да го детоксицирате организмот и преку совети од нутриционистите да ве поучиме со која храна и режим на исхрана надобро ќе ја поправите “штетата“ од јануарскиот режим на живот. Релакс и рефреш - физичките активности ќе помогнат во отстранувањето на штетните материи во организмот, ќе ги намали вишокот килограми. Ви презентираме како најбрзо и најздраво да се ослободите од наталожените вишок килограми - кои спортови се најидеални за намалување на холестеролот, мастите, намалување на тежината и затегенување на мускулите. Програми за детоксификација на организмот во спа и велнес центрите. Лица За КонТаКТ: Гордана Михајловска сања савовска

www.kapital.mk

Капитал број 689 10.01.2013

РепоРтаЖа Р РтаЖа

51

Банско низ бројки

75 км ски-патеки

9 км крос кантри патеки

5 патеки за почетници (сини)

8 патеки за просечни скијачи (црвени)

1 патека за професионалци (црна)

26 ски-лифтови

1 гондола

9 лифт-двоседи

9 ски-влечења

2 baby лифтови

јќи де проблем, биде . И ова може да би омна ва зи огр ан и оф јач а ски жн на де та гра ла а ва Во Банско им скијачките патеки е ограничен, а на капацитетот на

цената на имотот и таа секоја година расте. Ако минатата година 78 метри квадратни можеа да се најавува и Snow купат за 25.000 евра, polo world cup, годинава се продаваат за кој ќе се одржи 38.000 евра“, објаснува од 8 до 10 март Крушкова.

2013 година. Некои од постоечките Овој спортски хотели во Банско го настан за првпат сменија менаџментот, се одржува во други ја променија Бугарија, а досега сопственоста, а трети домаќини на овој пропаднаа. Има и кралски коњички такви чија изградба спорт прилагоден е стопирана. Освен на зимски услови Кемпински, кој е се одржувал во интернационален ексклузивните и бренд, во Банско елитни ски-ресорти со свои хотели се во Сент Мориц, застапени и групациите тра диционален изглед на меана и селска Кицбил, Кортина MPM и Бест вестерн градба типична за Банско Дампецо, Аспен. За (Best Western). Банско овој настан Преовладуваат дефинитивно ќе а повеселите Македонци се „кршат“ од хотелите со четири ѕвезди. Различните биде престиж, на кој ќе се појават околу хотели и апартмани наменети се за гости играње. Но, за љубителите на поинаков 3.000 гости и 350 ВИП-посетители. тип забави има дискотеки, клубови, со различни потреби, вкусови, желби и Со изградбата на ски-патеките, од казина, пијано-барови. можности. Ќе ги задоволат сите, од оние кои најстрмната го носи и името на најприбирливите до оние со мал буџет. светскиот скијач Алберто Томба, кој Банско - свратилиште на Нашите туристички агенции Атлантис и самиот ја пушти во употреба, Банско скијачката елита Војажер имаат одлична понуда и нудат стана еден од најпрестижните скиБанско е свратилиште на бројни звучни бројни хотели и приватни сместувања центри во Европа. Ски-сезоната имиња од светското скијање. Скиспоред можностите на клиентите. започнува во декември и се затвора во сезоните во Банско редовно ги отвораат Спа-центрите ги има во секој хотел со мај. Ски-патеки има и на висина од 1.300 познати светски скијачи, лани тоа беше три, четири и пет ѕвезди. Бесплатни до 2.500 метри надморска височина Херман Маер. На патеките скијале за користење се базените, сауните, и нудат одлично скијање. Модерните Линдзи Вон, Ања Персон, Мариа Риш, парните бањи, а дополнитените услуги ски-машини гарантираат добра снежна како масажи и турска бања се наплаќаат. Кетрин Зетел, Марио Мат, Аксе Свиндал покриеност на патеките и во случај кога и други. Банско беше домаќин на Alpine Хотелите со четири и со пет ѕвезди временските услови не се наклонети. Во FIS Ski World Cup 2009, 2011 и 2012 имаат најдобро средени спа-центри, текот на сезоната има голема количина година, потоа Alpine FIS SKI Europa Cup кои се направени за да ги релаксираат снег, што гарантира одлична сезона за во 2007, 2008 година. Банско ќе биде сите сетила на посетителите. Подобрите скијање и уживање во белината. домаќин и на Alpine Ski Europa Cup во хотели нудат и неповторливо искуство, Ски-лифтовите имаат капацитет за 2013 година. уживање во зимската идила додека сте опслужување 2.000 луѓе на час. „Одлични патеки. Ова беше во базен. Речиси од секој хотел има и Ски-школите не се наменети само за еден од најдобрите и технички мали автобусчиња кои возат до скилуѓе кои се почетници во скијањето, најпредизвикувачките натпревари“, гондолата, која е најблиску до хотелот туку и за скијачите кои сакаат да ги изјави светската скијачка Тина Мазе за Кемпински. усовршат своите техники. Најголем дел патеките на овој центар. Можеби звучи чудно, но скапите и од патеките (45%) се за просечни скијачи, Првенката Линди Вон има свој апартман евтините хотел, освен по своите почетниците имаат на располагање (30%) таму и се враќа секогаш кога има време. перформанси, удобности, услуги кои од стазите, а на професиналците им „Банско е одлично место. Имам свој ги нудат меѓусебе се разликуваат и по апартман овде и доаѓам на одмор. Освен припаѓаат 25% од патеките. Должината мирисот. на ски патеките е 70 километри, а за што скијам, играм и голф во одличниот Што се однесува пак, на гастрономската дисциплината крос кантри има девет Пирин голф-клуб. понуда по „меаните“, преовладува километри патеки. Има одлични услови Марсел Хиршеф, кој го освои првото бугарската традиционална кујна. и за сноубординг, но и за биатлон. место на Super Giant Slalom, кој се Централно место зазема бугарскиот На Банско има и неодбележани патеки, одржа во февруари годинава, изјави ќебап, колбаси, пинџури, салати. Во кои се за врвни скијачи, во должина дека во Банско е по првпат и е одлично голем дел од нив има и жива музика, во од 16 километри и започнуваат од за скијање, а задоволен беше и од чиј репертоар има и македонска музика. највисокиот врв, Тодорка, кој е убавината на природата. Бугарските пејачки ја пеат и онаа највисоката точка на ски–центарот. Како исклучително важен настан се „Македонија цела да е секој да ја знае“,

Dali ja kriete va{ata nasmevka?

tel. 389 2 309 470 www.eternadent.com.mk

специјален прилог

31

јануари 2013

ФинансисКи ПроизвоДи КаКва ФинансисКа ПоДДршКа можат Да очеКуваат КомПаниите и граѓаните во 2013?

Капитал на почетокот од 2013 на македонските компании им ги презентира финансиските производи кои можат да ги очекуваат како понуда во текот на годината. Какви продукти подготвуваат македонските деловни банки за компаните и граѓаните - нови кредитни продукти, електронско работење, каматни стапки и слично? Дали по појавата на новиот производ - кредитно животно осигурување банките ќе го следат примерот и ќе излезат со нови, иновативни производи кои ќе бидат во функција на полесно водење на бизнисот? Детален преглед на финансиските продукти по банки! Повеќе информации во врска со прилогот и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-маил aleksandra.stojmenova@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 103

специјализирани кредитни линии за енергетска ефикасност, кредит за органско производство како и кредитната линија на европската инвестициона банка. Кој, зошто и под кои услови може да ги користи? мобилното плаќање - системот е подготвен, амбициозно стартува програмата за мобилно плаќање. што конкретно значи, како ќе се одвива и каков бенефит ќе донесе на вашиот бизнис? Бесконтактното плаќање - плаќње без картичка, без допир, многу поефикасен и побрз начин. Како? најновите финансиски и кредитни производи кои се нудат на поразвиените финансиски пазари во европа? Лица за КонтаКт: Гордана Михајловска александра стојМенова

www.kapital.mk www.kapital.mk

Капитал Капиталброј број 689 68910.01.2013 10.01.2013

Бизнис и технологија

53

КаКо суперКомпјутерот може да и помогне на индустријата

За земјоделците поголеми приноси, за фирмите намалени трошоци пишува:

петре димитров

petre.dimitrov@kapital.mk

фотографија:

ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

И

Нао го зафати gangnam style треската. Освен што знае да игра на звуците на култната „Макарена“ и да игра фудбал, тој без никаков проблем

Компјутер со 168 процесори

С

истемот HPC (High Performance Computing), суперкомјутерот, имплементиран на универзитет ФИНКИ е дизајниран од најголемиот производител на ИТ-опрема во светот, Хјулит-Пакард (Hewlett-Packard-HP). Се состои од 84 сервери, каде што секој сервер има по два процесори (вкупно 168), коишто се шестјадрени (1.008 јадра). Системот работи на оперативниот систем Scientific Linux, додека споделениот склад е организиран со датотечниот систем Lustre. Предностите на овој датотечен систем е тоа што е предвиден за пресметки со високи перформанси и има отворено лиценцирање. Може да поддржи десетици илјади клиентски системи, податоци во ранг на петабајти (РВ) и проток од илјадници гигабајти во секунда. Според www.top500.org, 15 од 30 топ суперкомпјутери користат датотечен систем Lustre.

www.kapital.mk

Капитал број 689 10.01.2013

Бизнис и технологија

Првиот македонски суперкомпјутер може да се користи при симулации на судар на возила, кој помага во понатамошна изработка на нивниот дизајн, при креирање нови лекови, симулација на воздушен проток кај автомобили, возови и авиони, истражувања поврзани со глобалното затоплување, кај метеоролошките станици за предвидување временски услови на долг рок, за управување со кризи, урбано планирање, планирање и симулација на инфраструктури...

Пресметувањето со високи перформанси движечка сила на економијата

П

ресметувањето со високи перформанси, кое е возможно со суперкомјутерот, с$ повеќе станува движечка сила не само на современиот научен развој и истражување, туку и на економијата во целост. Денес, покрај различните економски параметри, степенот на развој на една земја се мери и во користењето и бенефитите од пресметувањето со високи перформанси. Сите најзначајни светски економии, како што се САД, Јапонија, Европската унија и други, во своите краткорочни и среднорочни стратешки цели на висока позиција го поставуваат користењето на пресметувањето со високи перформанси. може да го имитира и играњето на PSY. Битната разлика меѓу него и сите други луѓе кои ги научија gangnam style движењата е што Нао е хумоноиден робот со два мотори и исто толку камери и микрофони и е дел од роботите на кои студентите на Факултетот за информатчки науки и комјутерски инженеринг (ФИНКИ) ги учат основите на роботиката. И покрај тоа што со помош на сензори може да препознае говор и слуша во стерео, Нао не може да биде корисен за индустријата, освен таа за забава. Но, затоа пак, суперкомпјутерот, во чие инсталирање досега се потрошени над еден милион евра и од јануари годинава е инсталиран во просториите на ФИНКИ, и тоа како може да & се најде на индустријата. „Тој е погоден за истражувања во пресметковната хемија, физиката, сеизмологијата, метеорологијата, геологијата, биомедицината и во сите области каде што е потребна голема процесирачка моќ. Може да се користи, на пример, при симулации на судар на возила, кој помага во понатамошна изработка на нивниот структурален дизајн, молекуларни интеракции при дизајн на нови лекови, симулација на воздушен проток кај автомобили, возови и авиони, симулации на галаксии, истражувања поврзани со глобалното затоплување, метеоролошки станици кои

прават предвидување на временски услови на долг рок и слично“, објаснува Боро Јакимовски, доцент на ФИНКИ. Покрај примената во научните истражувања, системот овозможува и негова индустриска примена. „Ваквите и слични системи во Европа се користат најчесто во автомобил-ската индус-трија, кај финан-сиските серви-си, нафтената индустрија, дистрибутив-ните синџири. Особено значаен начин на користење на ваквите системи е можноста за имплементирање решенија „во облакот” (cloud) преку кои може да им се понудат еластични и флексибилни пресметковни решенија и на малите и на средните претпријатија. Постојат примери и на користење на ваквите системи за поддршка на сервисите на државата, пред с$ во делот на управување со кризи, урбано планирање, планирање и симулација на инфраструктури и слично“, вели Владимир Трајковиќ, продекан за соработка со индустријата.

Индустријата и науката на едно место

Пред неколку дена менаџментот на ФИНКИ организираше работилница на која на бизнис-заедницата & беа презентирани токму овие можности на суперкомпјутерот, кој моментално се користи за научни цели, а македонската фирма 3XFX е единствената која почна да го користи во својата работа. „Досега бизнисот не покажа некој интерес за користење на суперкомјутерот, затоа и ја

Роботот Нао, кој знае да игра на звуците на gangnam style

55

Димитар Трајанов

декан на ФИНКИ

И

зградбата на технолошки парк во рамките на факултетскиот кампус ќе ја зголеми комуникацијата со фирмите. Сите ќе бидеме на едно место.

Андреа Кулаков

раководител на Институтот за ИС при ФИНКИ

Н

овите технолошки идеи и роботиката и тоа како можат на фирмите да им донесат нови продукти.

Анастас Мишев

продекан за настава на ФИНКИ

З

а многу малку пари технологијата може да се стави во служба на индустријата.

организиравме работилницата. Присутните претставници од стопанството може да видат дека овој компјутер може да им се најде за многу работи“, вели Трајковиќ, кој дополнува дека ФИНКИ моментално соработува со околу 90 фирми од земјава, кои се претежно од ИКТ-секторот. „Суперкомпјутерот и целата технологија со којашто располага нашиот факултет постојано ја нудиме на компаниите. Неодамна имавме средба и со неколку земјоделски комбинати, на кои им објаснивме дека со помош на технологија која н$ чини повеќе од 10.000 евра можат значително да ги зголемат приносите...“, вели деканот на ФИНКИ, Димитар Трајков. Тој, раскажувајќи ја приказната за настанувањето на Силиконската Долина, во која во 1951 година истражувачкиот центар Стенфорд отвори своја лабораторија и повлече многу компании во таа област, смета дека користејќи го ова искуство, ќе може многу повеќе да се зголеми комуникацијата меѓу науката и бизнисот. „Изградбата на технолошки парк во рамките на факултетскиот кампус, идеја со која веќе ја имаме запознаено Владата, ќе ја зголеми комуникацијата со фирмите. Сите ќе бидеме на едно место“, вели Трајков.

капитал број 689 10.01.2013

56

www.kapital.mk

на руЧек со...

Оливер Јосифовски музИЧар

Qubojna e ideja Музичар уште од дете. Во текот на неговото музичко созревање беше дел од неколку проекти и групи, а денес е предводник на групата Љубојна, која деновиве го промовираше петтиот албум, a преку многубројните концерти на сите страни од светот ја пренесе најубавата македонска музика пишува:

Петре Димитров

petre.dimitrov@kapital.mk

фотографија:

Ивана кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

Р

оден е во битолското маало Баирот, каде како што вели, растел опкружен со различна музика од сите страни, која не престанувала 24 часа. „Вообичаено, таму живеат сите музичари од сите етникуми, од Турци до Роми.

На сите музиката ни е во кодот. Јас сум роден во фамилија со долга традиција за чалгиската музика. Стрико ми и дедо ми се тапанџии, па цело време бев и дома опкружен со музика, која за мене стана нормална работа. Чалгиската музика ми стана како мајчин јазик. Беше вистинско задоволство да ги гледам нивните проби во живо“, раскажува Јосифовски. Растејќи во таква атмосфера, било сосема нормално и Јосифовски да почне уште од мал, на четиригодишна возраст, да свири, најпрвин на тапани. „Кога ќе дојдоа кај нас дома музичарите едвај чекав да ми кажат 'Ај и ти свири'. Да свирам со левата рака ме научи стрико ми. Тоа е како кога Роки во

н а ш ето м ен И ки од богатото со Јосифорвс торанотвме за мени на ес лучи та се ка арабес армод ан“, пас ез салата „пи видови сирење, со четир„болоњезе“ и лазањи т колач „топлоза десер ладно“. филмот учи да боксува со левата рака. Посебно чувство. Првиот тапан, специјално направен за мене, го добив на подарок. Подоцна истиот го користев и за првиот албум на Фолтин. Сите ми викаа 'Еј, ене го малото дете, големо како тапанот'.“ Тапанот го надживеал за брзо време, па почнал да се интересира и за хармоника. „Средбата со хармониката беше природна. Никој не ми ја покажа.“ Татко му, кој работел како ѕидар и мајка му, која работела во пералницата и просториите за пеглање на

www.kapital.mk

капитал број 689 10.01.2013

на руЧек со...

za muzika Здравствениот дом (Уредо) во Битола, рано сфатиле дека нивниот син животот ќе го посвети на музиката, па го запишале во нижо музичко училиште. „На почетокот во училиште не вежбав колку што треба. Не ја сфаќав сериозно одговорноста кон музиката. Игрите како фудбал ми станаа исто така важни, па хармониката почна да ми пречи. Ситуацијата ја спаси професорот, кој ми рече дека мора да се занимавам со музика и ми го претстави контрабасот, за кој ми рече дека многу лесно се свири. Па така, во седмо одделение почнав да свирам на контрабас. Ми беше згодно.“ Средното училиште го продолжил во битолската гимназија, на насоката Историја и англиски јазик. Во трета година се префрлил на архитектура. „Сите од нижо музичко се запишаа таму, па и јас. Планот беше подоцна да се префрлам на архитектура. Како и да е, клупите во училницата убаво тропаа, па заедно со неколку школски бевме како група која тропаше по нив пред почетокот на часовите... Ми беше тешко да сфатам дека има и други науки, освен музиката„.

роден сум во фами ли

ја со долга традициј

а за чалгиската музи

ка

57

капитал број 689 10.01.2013

58

www.kapital.mk

на руЧек со...

контрабасот е единствениот инструмент што ми ги полни рацете.

Во клупа не се учи музикат

а, туку по клубови.

Многу е тешко да ја водиш групата како бизнис. најлесно е да научиш да свириш

Паралелно продолжил и во средно музичко училиште. Го открил и пијаното. „Пијаното ми се допаѓаше. Некаде во трета година средно бев дел и од првата група, Термафор. Свиревме 'кавери' од познати песни...“ Во истиот период оди во Струга да заврши трета и четврта година архитектура, бидејќи во Битола се затворила насоката. „Прекинав со музичко. На почетокот бев многу осамен во Струга. Давав крв за да добијам слободни денови и да одам во Битола. Моите ме прелажаа дека секој ден од училиште ќе се враќам дома, но тоа не се случи. Таму научив да свирам и на акустична гитара и спознав нови музика и правци.“ Кон крајот на средното образование целото време го посветува на контрабасот. „По првиот контрабас тргнав во Скопје со воз. Тоа беше единствениот инструмент што ми ги полнеше рацете. Толку бев опседнат со него што почнав и да сонувам дека некој ми го украл.“ Во тој период се запознава и со Бранислав Николов, со кого на почетокот на деведесеттите години ја формира групата Фолтин. По неколкугодишните подготовки, групата почнува да функционира во 1994 година, кога го има и првиот концерт на Хераклеја, а на почетокот, како што објаснува Јосифовски, групата свири картун џез, односно носи музика која дотогаш не е присутна на нашата музичка сцена. Три години подоцна Јосифовски го продолжува образованието во Софија на Државната музичка академија, на насоката Попџез и современа музика. „Таму имав можност да работам со прекрасни музичари учители. Научив дека во клупа не се учи музиката, туку по клубови.“ По завршувањето на академијата добил понуда да остане како асистент, но не ја прифатил. Во Бугарија работел на музика на неколку театарски претстави и со многу познати музичари. Со Фолтин работел на нивните први два албуми. „Разделбата со Фолтин ја направив свесно. Се разделивме пријателски и исти такви односи негуваме

до денес.“ Веќе во 2002 година застанува како лидер на новата група Љубојна, за која инспирацијата ја добива за време на работењето на музиката за театарската претстава „Парите се отепувачка“. Првиот албум на Љубојна, издаден во 2005 година, „П.С.О.“, содржи 11 композиции и е поделен на четири дела, исто како драмата на Ристо Крле, „Парите се отепувачка“. „Албумот е инспиран од детството и музиката којашто ја слушав тогаш. Баш е како албум од стари фотографии. Ја вративме музиката, говорните дијалекти и старинскиот звук од тоа време.“ Љубојна деновиве е актуелна со новиот, петти, албум, Ljubojna Brass Fantasy, посветен на музиката од Егејот, доближувајќи ја големината на една пребогата, радосна и раскошна музика од тој дел на Македонија. „Многу е тешко да ја водиш групата како бизнис. Најлесно е да научиш да свириш. Да го пораснеш секој албум како дете и да го погодиш е многу тешко, а уште потешко е постојано да го свириш со ист жар.“ Сите албуми еднакво ги сака, а најдраг албум на Љубојна му е „Песна за мојата песна“, музика комбинирана со поезија на култниот македонски поет Петре М. Андреевски. Последниве неколку години Љубојна ужива во големата популарност, а групата македонската музика преку нивните концерти ја пренесе и во Германија, Кан, Париз, Венеција, Словенија, Москва, Торонто, Њујорк, Рим... Освен што во Љубојна е одговорен за продукција, за дизајн, за музиката, за гостите... Јосифовски работи и на неколку самостојни проекти. Моментално работи и во Истанбул на музика за театарски претстави, селектор е на Фестивалот на музика од светот, а пред извесно време го претстави и проектот „Олистаклофони“, музика создадена од инструменти од стакло. Во брак е со Верче, вокалот на Љубојна, и има две деца - ќеркичката Јана (шест години) и синот Јован (една година).

Влезете во простор каде што преовладуваат мирот и хармонијата. Место каде што границите на Истокот и Западот се спојуваат во совршена хармонија. Вашите сетила се стимулираат од природните материјали од камен, дрво и памук. Луксузот ве опкружува, времето застанува и ве обзема чувството на длабока релаксација.

АМАМ И сАунА само мигови од вашата соба... ијлада година назад во времето... е нашиот амам и парна бања. Турската бања од легендите. Опуштете се, затворете ги очите и препуштете се на бескрајните сензации кои призлегуваат од водата и сапуницата...

КЛАсИчнА МАсАжА Изберете од повеќето типови на масажи вклучувајќи класична релаксирачка масажа, спортска масажа, третмани на тело со мед, чоколадо, ароматерапија и пилинг.

ТреТМАнИ ЗА убАВИнА уживајте во различните третмани за лице и тело, прилагодени на типот на вашата кожа. Преку нашите екслузивни третмани за лице и тело вашата кожа ќе биде сјајна, телото подмладено, со енергија потебна за секојдневните активнссти.

хотел Александар Палас

бул. Октомвриска револуција бр.15, скопје тeл: +389 2 3092 190 фaкс: +389 2 3092 152 info@aleksandarpalace.com.mk www.aleksandarpalace.com.mk