694- Kapital magazin

n n n

Регионалните “тешкаши“ со слаб интерес за Македонија Банкарските гревови за смртта на бизнисот.................стр.26 Вистинската криза во еврозоната штотуку почнува?!...стр.44

број 694 цена 100 ден. | 15 февруари, 2013, петок | година 14

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

intervju so ambasadorot na slova~ka vo Makedonija

RobeRt KiRnag: MaKedonija vleze vo nesRe]na pRiKazna go izgubi edinstvoto na naRodot i za dR@avnite inteResi

interview

venko andonovski pisatel i

univerzitetski profesor

vlasta e osilena i sklona kon megalomanija, a opozicijata vo depresija na granica so paranoja! НАСКОРО

ВО ОВОј БРОј

so ostavkata na noviot milenium papata dade primer i za pravoslavnite episkopi? str.

40

  

Капитал број 672 12.09.2012

Регионалните “тешкаши“ со слаб интерес за Македонија Банкарските гревови за смртта на бизнисот.................стр.26 Вистинската криза во еврозоната штотуку почнува?!...стр.44

4

НАВИГАТОР

БРОЈ 694 ЦЕНА 100 ДЕН. | 15 ФЕВРУАРИ, 2013, ПЕТОК | ГОДИНА 14

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

intervju so ambasadorot na Slova~ka vo Makedonija

ROBERT KIRNAG: MAKEDONIJA VLEZE VO NESRE]NA PRIKAZNA GO IZGUBI EDINSTVOTO NA NARODOT I ZA DR@AVNITE INTERESI

INTERVIEW

Venko Andonovski pisatel i

univerzitetski profesor

Vlasta e osilena i sklona kon megalomanija, a opozicijata vo depresija na granica so paranoja! НАСКОРО

ВО ОВОЈ БРОЈ

сОдРжИНА 09 навигатор 14 cover story

Преземања или органски раст ќе ја одбележат 2013 во регионот? Регионалните „тешкаши“ со слаб интерес за аквизиции во Македонија

20 интервју So ostavkata na noviot milenium Papata dade primer i za pravoslavnite episkopi? str.

40

www.kapital.mk www.kapital.mk

венко андоновски, писател и универзитетски професор Власта е осилена и склона кон мегаломанија, а опозицијата во депресија на граница со параноја!

26 анализа

“Оскудација“ на кредити

ако се соберат парите кои банките ги чуваат на сметки во народната банка и износот врзан за благајнички и државни записи, произлегува дека најмалку 1,1 милијарда евра е неискористениот потенцијал за кредитирање. во исто време, банкарите одобруваат само по околу 20 милиони евра месечно кредити за приватните компании. заклучокот е јасен – колку кредитната поддршка од банките е помала, толку економијата помалку се развива. не се оптимистички ниту проценките за кредитирање годинава.

XX стр. 26

Банкарските гревови за смртта на бизнисот Имаат вишок над една милијарда евра, а за кредити даваат само по 20 милиони евра

30 ПретПриемништво

„капитал“ анализира Колку работа може да завршат владините 3.000 евра стимулации за претприемачи?

36 интервју

роБерт кирнаг, амбасадор на словачка во македонија Македонија влезе во несреќна приказна - го изгуби единството на народот и за државните интереси

40 религија

со оставката на новиот милениум Папата даде пример и за православните епископи?

44 еврозона

валутна војна по финансиска криза Вистинската криза во еврозоната штотуку почнува?!

47 сПецијален Прилог ОСИГУРУВАЊЕ

60 на руЧек со...

иБрахим кесемен, генерален директор на рамстор македонија Искуството не се пренесува со збор, туку треба да се доживее

26 силни илни пораки од словачка с

амбасадорот на република словачка во скопје, роберт кирнаг, во специјално интревју за „капитал“ праќа силна порака дека, покрај загрозената демократија, најмногу треба да загрижи фактот што во земјава политичките елити, но и народот е толку поделен што во клучни моменти кога се работи за стратешки интерес како што се интеграциите. македонија е рекордер во испуштање историски шанси, оценува тој, и порачува дека земјата мора да сфати дека с$ додека не седне на иста маса со земјите-членки ниедни преговори нема да бидат симетрични.

XX стр. 36

64 технологии и Бизнис Канцеларијата повторно измислена

66 светот на виното вински оБласти Бордо - уметноста на мешањето

РЕГИОНАЛНИ ПАРТНЕРИ НА КАПИТАЛ

36

www.kapital.mk www.kapital.mk

Капитал број Капитал број 694 672 15.02.2013 12.09.2012

ИздВОјуВАме НАВИГАТОР

Инвестиции

Венко

Газда за три гроша

14

20

30

Папа

Нова криза во еврозоната?!

Ибрахим од Рамстор

44

60

Судејќи според моменталното расположение на големите компании од Хрватска, Словенија, Србија, иако некои од нив, како што е Подравка, имаат спремено фондови од 100200 милиони евра за аквизиции, нема македонска компанија што ја истакнуваат како можна цел за преземање годинава. Македонските компании пак, кои што пораснале до таа мерка домашниот пазар да им станува претсесен, подобро е да се обидат со нова инвестиција надвор од земјава, одошто да се шират во области што не ги познаваат доволно.

XX Стр. 14

Не дека се сомневаме во личното образложение на папата за неговата оставка, но веројатно, никого нема да зачуди ако по спуштањето на прашината што ја подигна шокантната вест, се појави алтернативно, можеби поуверливо објаснување на одлуката со која најмоќниот човек во христијанскиот свет, нарекуван „панцир“ и „ротвајлер“ на Католичката црква, објави дека понтификатот (периодот на папската власт) попушта под товарот на неговите поодминати години и на нив соодветната психофизичка состојба.

XX Стр. 40

40

Еден од најпопуларните македонски писатели, професорот Венко Андоновски, во интервју за „Капитал“ отворено зборува за гниењето на демократските норми во македонското општество, за причините и за патот по кој земјава стигна до ова дереџе. „Имам доволно години и разочарувања, за никому повеќе да не верувам. Во оваа земја најискрени се лекарските дијагнози и сообраќајните знаци. И кога се лажни, тоа не е намерно, туку од незнаење,“ вели Андоновски, но интервјуто го завршува со порака дека треба да се истрае...

XX Стр. 20

Постојаниот раст на вредноста на еврото е новата закана за стабилноста на еврозоната. Ова не им одговара на јужноевропските земји, поддржани од Франција, бидејќи нивните производи ги прави поскапи и потешко е да извезуваат во време кога се потребни приходи генерирани од продажбата надвор, па бараат нови монетарни реформи. Нормално, на спротивната страна се наоѓа тврдокорната Германија, која смета дека девизните курсеви не треба да бидат користени за поттикнување на конкурентноста.

XX Стр. 44

5

Со оглед на рецесијата и големата економска криза, која со години го држи бизнис-секторот во хибернација, за многумина можноста да се размислува за бизнис-план и за стартување бизнис би била само луда идеја и залудно фрлени пари. Земајќи ги предвид рангирањата на Македонија според извештајот „Дуинг бизнис“ како земја во која лесно се стартува бизнис, но и субвенциите од 3.000 евра кои ги дава Владата за самовработување, „Капитал“ анализира всушност, колку пари се потребни за да станете сам свој газда XX Стр. 30

Ибрахим Кесемен е првиот странец што го однесовме на ручек. Неговата богата кариера започнува со менаџирање продавница на Пашабахче, по што влегува во турската групација Мигрос, каде што работи во различни сектори, за на крај да стигне да ја управува инвестицијата на групацијата во Македонија, компанијата Рамстор Македонија, која во свој состав има неколку шопинг центри. “Годинава планираме отворање на нови супермаркети во Куманово и скопската населба Аеродром, а се размислува и за уште четири други локации“, вели тој.

XX Стр. 60

AVTO

специјален прилог во топ најпродавани модели за бизнис корисници l најдобри возила за службена употреба l очекувањата на автомобилските увозници за 2013 l новитети на пазарот за автомобилска индустрија l одржување на возниот парк l

Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: aleksandra.stojmenova@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 103

Лица за контакт: Гордана Михајловска александра стојМенова

наскоро

Почитувани читатели на изданијата на капитал Медиа Гроуп, Капитал Медиа Гроуп подготвува специјална едиција со наслов „Сите странски инвестиции во Македонија“! За првпат на медиумскиот пазар ќе се појави пишано издание во вид на редовна годишна едиција, која ќе направи обид за сеопфатна анализа на странските вложувања во земјава – од преземањата на најголемите домашни компании коишто почнаа кон крајот на деведесеттите години, па до најновите фабрики што никнуваат во слободните економски зони денес, како и гринфилд-инвестициите низ територијата на целата наша држава. Едицијата ќе излезе од печат на 15 март 2013 година. Ќе можете да прочитате и да се запознаете со следните содржини: XX Што се чека во моментов: Кои ќе бидат новите странски инвестиции во Македонија годинава?

XX 2012 година беше година кога технолошко-индустриските развојни зони почнаа засилено да се полнат со нови фабрики, но и година на отсуство на позитивни одлуки за влез на инвестиции!

XX Какви се искуствата на сите досегашни инвеститори во Бунарџик и останатите економски зони? Какви се искуствата на инвеститорите надвор од зоните?

XX Кои и какви се придобивките за македонската економија, за македонските граѓани, како и за државата воопшто, од присуството на странските инвестиции?

XX Кои се придобивките за локалните заедници во општините од влезот на странските инвестиции?

Почитувани читатели на капитал, Во оваа едиција, која првпат се појавува на македонскиот медиумски простор, ќе можете уште да проследите: XX Интервјуа и профили на главните извршни директори (CEO) на најголемите странски инвеститори во Македонија; XX Профили на компаниите коишто инвестирале и нивните компании-мајки во земјата од каде доаѓаат; XX Интервјуа со експерти за проблематиката на странските инвестиции; XX Анализа на актуелниот тренд на зголемен интерес на странски инвеститори од исток Индија, Катар... Реално, што може да се очекува?

XX Анализа на секторите од коишто доаѓаат инвеститорите и перспективите за нивната работа во иднина; XX Интервјуа и профили на најкомпетентните лица на домашната бизнис и политичка сцена за перспективите на Македонија како земја за крајна дестинација на странски инвестиции (интервјуа со претседателите на мешовитите стопански комори, интервјуа со директорите на слободните индустриски зони, Агенцијата за странски инвестиции, министерот за економија и други министри задолжени за странските инвестиции); XX Интервјуа со консултанти и независни експерти и адвокати кои работат на проблематиката на странските инвестиции во земјата; Магазинот „капитал“ има планирано и специјално интервjу со претседателот на Владата на рeпублика Македонија, никола Груевски, исклучиво на проблематиката на странските директни инвестиции во Македонија. Ве известуваме дека во наредните денови и недели изданијата на Капитал Медиа Гроуп повеќе ќе пишуваат и ќе информираат на оваа тема. Исто така, почитувани читатели, ве известуваме дека едицијата ќе биде преведена и на англиски и на албански јазик и како PDF формaт ќе биде поставена на интернет-страницата www.kapital.mk.

се читаме...

За повеќе информации во врска со едицијата обратете се на e-mail или на телефонскиот број 02 3298 110

... само идејата е капитал, с$ друго е пари ... Лица за контакт: Гордана Михајловска Бобан Ѓорѓиевски Александра Николова

gordana.mihajlovska@kapital.mk boban.gjorgjievski@kapital.mk aleksandra.nikolova@kapital.mk

без коментар...

ЗА ОТПОРОТ И НЕПРИЧИНИТЕ ЗА НЕГО Непослушноста е граѓанска само кога таа е искрена, ако почитува, ако е повлечена и никогаш не предизвикува. Во нејзината основа мора да се наоѓа еден добро разбран принцип, да не зависи од расположение и, пред с$, зад неа не смее да стои лоша волја или омраза.

Махатма Ганди 1869-1948

Капитал број 694 15.02.2013

> БРОЈКА

18% е зголемен извозот на вино во 2012 година покажуваат последните информации на Министерството за земјоделство, а остварениот девизен прилив е зголемен за 15% споредено со 2011 година

ИЗЈАВА НА неделата

Марк Леонард

директор на Европскиот совет за надворешни односи (ЕЦФР)

победник на неделата

“

Грција и покрај економската помош што ја доби од Европската унија, с$ уште ги попречува европските приоритети, како што е проширувањето со земјите од Балканот. Таа доби голема помош од остатокот на ЕУ, но с$ уште е целосно деструктивна во многу аспекти на надворешната политика. Изгледа дека Европа нема никакво влијание врз неа“, изјави влијателниот лондонски аналитичар.

“

10 НАВИГАТОР

www.kapital.mk

Македонија под засилен мониторинг на ММФ

О

дборот на директори на ММФ одлучи Македонија да се вклучи во постпрограмскиот мониторинг, бидејќи земјата има значаен долг кон Фондот. Оваа одлука доаѓа откако истече двегодишниот аранжман од Кредитната линија за претпазливост од 220 милиони евра. Одлуката на Одборот била усвоена во петокот, без водење формални разговори. „Власта не побара следен аранжман со Фондот по истекувањето на овој.

Бизнисмените предл за поттикнување инв

Влатко Поповски

+

Деновиве Агенцијата за вработување е на терен. Секојдневно се организираат трибини и презентации на локално ниво со цел во различни средини и спуштено на земја, и на невработените лица во тие општини, но и на работодавачите од истите да им се презентираат активностите на оваа институција. Првиот човек на Агенцијата, Влатко Поповски, на самото место заедно со стручните лица им ги објаснува на невработените, активните невработени, оние кои навистина бараат работа кои се активните мерки кои ги презема Агенцијата за полесно снаоѓање на пазарот на труд и од друга страна, да им ги презентира на стопанствениците кои се новитетите во олеснување и субвенционирање на вработувањето. Паралелно со тоа течат и проектите на јакнење на свесноста за вработување на маргинализирани лица, а секако една од најголемите промени кои тој ја спроведе е поделба на невработените на активни и пасивни. Оваа пререгистрација ем покажа колку луѓе реално се на пазарот на работна сила, ем кому треба да се обратат во иднина.

пишува:

Петре Димитров

petre.dimitrov@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

С

топанската комора на Македонија (СКМ), на денот кога ја отвори својата регионална канцеларија во Кавадарци, предложи и законски решенија со кои што би се стимулирале нови инвестиции – домашни и странски.

Комората бара даночни и царински олеснувања и субвенции за нови вработувања и усовршување на постоечките вработени. Во делот на даночните ослободувања, Комората бара даночниот обврзник од почетокот на инвестицијата да подлежи на ослободување и олеснување од плаќање данок на добивка за период од 10 години до започнувањето на инвестицијата под услов да отвори минимум 10 нови работни места во рок од три години. Комората исто така бара ослободување од персонален данок на доход на примањата по основ на платите на вработените

www.kapital.mk

Остатокот од кредитот од Фондот изнесува 225,8 милиони евра. Во вакви примери, се очекува од земјата-членка на Фондот да биде вклучена во постпрограмски мониторинг, за што власта ја истакна нивната подготвеност. Главната цел на програмата е да обезбеди поблизок мониторинг на политиките на сите земји-членки коишто имаат значителна преостаната финансиска обврска кон Фондот по истекот на нивните аранжмани. Ова значи дека земјите-членки имаат поредовни официјални консултации со Фондот отколку што е тоа случај кога има надгледување, со особено фокусирање на макроекономските и структурни политики коишто се релевантни за надворешната одржливост“, информираат од канцеларијата на ММФ во Скопје.

ложија закон вестиции Стопанската комора на Македонија бара даночни и царински олеснувања и субвенции за нови вработувања и усовршување на постоечките вработени. лица во период од 10 години од започнувањето на инвестицијата под услов инвеститорот да отвори 10 работни места во рок од три години. Овие мерки се однесуваат при отворање ново претпријатие. За проширување на веќе постоечка компанија, Комората бара ослободување или олеснување од плаќање на данок на добивка за период од пет години од започнувањето на инвестицијата, под услов инвеститорот да отвори 10 работни места во рок од три години. Како и ослободување од персонален данок на доход за нововработените лица за период од пет години под услов да отвори нови 10 работни места во рок од три години. Во делот на церинските ослободувања, при увозот на опрема да не се плаќа царина на стоките од царинската тарифа од 84 до 90 глава од Законот за царинска тарифа. Овие царински олеснувања да престанат да важат кога Македонија ќе стане дел од ЕУ. Комората со предлог-законот бара и субвенции за образование, и усовршување на вработените. „ За овој предлог-закон веќе е разговарано со пониските ешалони во власта и се консултирани сите членки на комората кои учествуваа во неговото изготвување и се надеваме дека во текот на оваа година ќе стигне до надлежните институции и ќе влезе во Собрание“, изјави претседателот на СКМ, Бранко Азески.

Капитал број 694 15.02.2013

НАВИГАТОР

> БРОЈКА

725

милиони евра ќе одобри Владата како директна помош во развој на руралните средини преку петгодишната Програма за финансирање и поддршка на земјоделството

лидери

С

11

мисла на неделата

Проблемот е што економијата не може да оствари толку голем раст за да се ПрисПособи на нивото на трошење Продуцирано Преку демократските Процеси.

Џек Кемп американски политичар

губитник на неделата

АлеКсАНдАР мОРфОВ

ветското реноме на бугарскиот театарски режисер доби своја потврда и со неговото прогласување за почесен доктор на Универзитет за аудиовизуелни уметности ЕСРА, Париз-Скопје-Њујорк

П

ВеН ЏИАБАО

ремиерот на Кина, во чиј мандат најмногубројната земја оствари најголема трговска размена во светот, за прв пат надминувајќи ги САД

не им беше неделата

В

БеНедИКТ XVI

о услови на низа контроверзии во католичката црква ја напушта најмоќната, но и најодговорната позиција во христијанскиот свет

Б

мИРОслАВ НАЈдеНОВ

угарскиот министер за земјоделство како решение за проблемите во неговиот ресор предложи грчко-бугарски сојуз против конкуренцијата што доаѓа од Македонија и Турција

_

КИм ЏОНГ УН Лидерот на Северна Кореја, Ким Џонг Ун, со новата, трета нуклеарна проба го донесе во прашање меѓународниот мир и напорите за неширење на нуклеарното оружје во светот. И покрај забраната за нуклеарни проби од Обединети нации, оваа земја уште еднаш покажа дека останува непослушна на меѓунардоните норми и правила, и дека сепак на меѓународна сцена продолжува да игра изолирана и самостојна во одлуките. И додека големите сили, како Русија, Јапонија, Британија, САД, Кина го осудија ваквиот потег на лидерот Ким Џонг Ун, дел од медиумите пренесуваат дека Северна Кореа сепак ги информирала САД и Кина за преземањето на ваквата акција. Како и да е, вавкиот чекор на Пјонгјанг ги мобилизира претставниците во Обединети нации каде што веднаш се организира специјална седница за случувањата на Истокот. Но она што останува јасно е дека, и покрај напорите на Кина да воспостави блиски односи со Пјонгјанг и на тој начин преку Пекинг се следат активностите кои се преземаат во оваа најизолирана земја во светот, политиките на Ким Џонг Ун не можат да бидат претпоставени и кога најмалку се очекува можат да бидат големо изненадување.

Капитал број 694 15.02.2013

НаВиГатОР

ГРафиК На Неделата...

3 фаКти Кти за... К

96

Каматите на кредитите паѓаат бавно

7,9

7,9

7,9

VI.12

8,0

V.12

8,0

IV.12

8,0

8,1

8,2 III.12

8,1

П

II.12

Извор: Народна банка

8,1

I.12

8,2

8,3

(во % на годишно ниво)

VII.12

VIII.12

IX.12

X.12

XI.12

XII.12

росечната камата на кредитите во декември лани изнесувала 7,9%, а тоа значи дека за една година се намалила за 0,4 процентни поени. Неделава банкарите најавија дека трендот на намналување на каматите ќе продолжи и годинава, откако Народната банка ја спуши основната камата на само 3,5%.

светот низ медиумите...

The Economist

Познатиот магазин „економист“ оваа недела реши да се позанимава со ситуацијата во Северна Кореја, која станува послободна, побогата и пострашна од промената која ја носи новиот и млад лидер. lll

милиони млади луѓе (15-30 години) живееле во 2009 година во ЕУ

21

година е просечната возраст за напуштање на формалното образование и почнување со работа од младите луѓе во ЕУ

70%

од младите на возраст од 15 до 30 години кои го напуштиле образованието имале значајни тешкотии при наоѓањето на првата работа

Извозот на вино порасн Надмина 55 милиони е

39,171

700,166

.000 евра

687,685

Хектолитри вино

703,373

американски „тајм“ „ овонеделната насловна страница му ја посвети на Марко Рубио, според многумина спасителот на Републиканската партија. Весникот истражува како Рубио стана новиот глас на републиканците. lll

38,353

37,349

2009

2010

968,002

Time

44,07

1.154,96

12

www.kapital.mk

55,254

FT Weekend Magazine

Викенд-магазинот на лондонски „фајненшал тајмс“ во последниот број реши да му открие на светот како е да се работи во најголемиот онлајнтрговец на мало во светот, амазон. lll

Bloomberg Businessweek

Магазинот „Блумберг бизнисвик“ во последниот број својата насловна страница им ја посевети на социјалните медиуми, нивната иднина и најновата „жешка“ мобилна апликација Snapchat. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1

А од шеикот... шипки!

2

Грчката општина Пела го „реши“ спорот за името

3

СДСМ не попушта – нема враќање во парламентот, нема одење на избори!

4

Ленси Торес, најмлада милијардерка во САД

2008

2011

2012

По рекордно успешната 2011 година, одличните резултати во 2012 кога се случи добро ценовно позиционирање на македонското вино, и одличниот квалитет на грозјето винарниците очекуваат 2013 година да отворат уште нови пазари и да продадат повеќе квалитетно вино! пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

М

акедонските производители на вино имаат вистинска причина да бидат пресреќни за време на прославата на нивниот патрон свети Трифун. Да наздрават и да си посакаат уште една успешна година. Зошто 2012 година беше успешна? Затоа што извозот на вино во вредност порасна за 25% во однос на 2011 година и за првпат досега изнесува 55,2 милиони евра! Извезените количини се за 19% поголеми, што укажува на тоа дека македонското вино било извезено по повисока цена и се реализирал поголем

девизен прилив. „О в ој ус п ех д ел ум н о се д о л ж и н а конјунктурата на европскиот пазар каде што по неколку лоши берби се исцрпеа залихите на вино па мораа да увезуваат, но и на нашето интензивно присуство на саеми ширум светот со владина поддршка, што веќе ги дава своите резултати“, објаснува Ѓорги Петрушев, извршен директор на Вина од Македонија, здружение во кое членуваат десет винарници кои реализираат 80% од вкупниот извоз на вино и 90% од вкупниот извоз на вино во шишиња. Најмногу радува зголемениот извоз на вино во шишиња, што за винарниците е доказ дека тоа станува с$ попрепознатливо на прибирливите странски пазари. „Но, најмногу од с$ овој силен пробив на македонското вино се должи на постигнатиот висок квалитет на виното, ентузијазмот и инвестициите на винопроизводителите“,

2.900

МБИ10

МБИД

2.700 2.500 2.300

www.kapital.mk

1.900

прОЦенки...

ТОп ВесТи...

ЃОрЃи ЈанЧеВски

претседател на Здружението на банкарство при Стопанската комора

вели Петрушев. Извозот на вино во шишиња порасна за 31% по количина споредено со 2011 година, при што извозот во ЕУ е двојно поголем од од 2011 година, како по количина, така и по вредност. Во насока на натамошна промоција, македонските винарници годинава ќе учествуваат на најмалку шест саеми, а Денови на македонското вино ќе се организираат на повеќе пазари, таргетирани како потенцијални за извоз на нашето вино. Исто така ќе се обидат да направат посилен пробив на пазарот во САД, а планираат и носење на повеќе релевантни вински критичари во Македонија за изворно да се запознаат со нашите винарници. Најголем извозен успех е постигнат на пазарите во ЕУ, каде што количински извозот порасна за 37%, а по вредност е остварен зголемен девизен прилив за 56% споредено со 2011 година.

10/11

03/12

09/12

2.700 2.500 2.300

македонија ќе користи гас од нишкиот крак на Јужен поток

33%

паднаа цените на недвижностите во Грција од 2008 година досега. Рејтингагенцијата Фич очекува натамошен пад за уште 12%. Се проценува дека за 270 илјади недвижни имоти, кои се продаваат, нема побарувачка.

од квотата за извоз на вино во ЕУ (31,4 милиони литри за 2013 година) веќе се искористени

милиони литри наливно вино во ЕУ беа извезени до почетокот на март 2012 година

05/11

мби 10

Н

поголем извоз во ЕУ во 2012 година, според количина

12/10

2.900

амалувањето на каматната стапка на благајничките записи што го направи Народна банка е сигнал за банките. Имам информации дека некои банки веќе ги намалија каматите на депозитите, поради што се очекува и намалување на каматите на кредитите. Сепак, тоа нема да биде капитално.“

92,6% 37% 32

1.700 06/10

берза

се очекува намалување на каматите на кредитите

на за 25%! евра!

60 секунди брифинг

2.100

ЖОзе мануеЛ барОсО

претседателот на Европската комисија

слободна трговија меѓу сад и еу?!

Б

аросо најави почетокот на преговорите за воспоставување режим за слободна трговија меѓу Европската унија и САД, јави дописникот на МИА од Брисел. “Договорот за трговија ќе биде мотор за економскиот раст и вработувањето. Европската унија ќе добие зголемување на бруто домашниот производ (БДП) за 0,5% до 2027 година“, објави Барозо. Според проценките, тие 0,5 отсто се еквивалент на 86 милијарди евра повеќе во европската каса за наредниот период од 14 години, додека во касата на САД се очекува да влезат 65 милијарди евра.

К

рак на гасоводот Јужен поток ќе оди покрај автопатот од Ниш кон Косово преку кој Косово и Македонија ќе се снабдуваат со гас, најави во Собранието на Србија директорот на Србија гас, Душан Бајатовиќ. Инаку, во Собранието на Србија се расправаше за предлог-законот со којшто се забрзува експропријацијата на земјиште за потребите за изградба на Јужен поток низ Србија. Должината на магистралниот гасовод Jужен поток низ Србија ќе биде 450 километри, а проценетата вредност на инвестицијата е 1,7 милијарди евра. Според Бајатовиќ, парите за изгрaдба на Јужен поток во Србија и за експропријација на земјиштето се обезбедени.

построги критериуми за субвенциите

С

2.100 1.90010 МБИ 1.700 МБИ 10 06/10

1.896,47 1.896,47 12/10

05/11

10/11

03/12

09/12

02/13

МБИ 10 МБИ 10

2010/2012 Max. 2.827,62 2010/2012 Min. 1.808,47 2010/2012 Max. 2.827,62 2010/2012 Min. 1.808,47 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 2010/2012 Max. Max. 2.827,62 ПоМБИ целонеделниот пад на главните индекси2.827,62 10 ОКТА 2010/2012 2010/2012 Min. Min. 1.808,47 1.808,47 на Македонската берза деновиве повторно НАЈГОЛЕМ МБИ 10 МБИ 10 ДОБИТНИК можат да се забележат позитивни сигнали ОКТА 10 одМБИ инвеститорите. Индексот МБИ-10 на

1.896,47 1.896,47

1.001,00 1.896,47 1.896,47 1.001,00 1.896,47 2010/2012 2.827,62 подем што значи профит заMax. берзанските

НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК ДОБИТНИК десетте најголеми компании 2010/2012 Max.кој имаше 2.827,62 МБИ 10 +11,22% одличен е 1.808,47 во2.827,62 ОКТА +101,00 ОКТАстарт на година повторно 2010/2012 Min. 2010/2012 Max.

+101,00

2010/2012 2010/2012 2010/2012 трговци и акционерите.

1.896,47 1.001,00 1.001,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 2010/2012

Min. Min. Max.

+11,22% 1.808,47 1.808,47 2.827,62

Min. 1.808,47 2010/2012 Max. 2.827,62 ОКТА Македонска берза НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК +101,00 +101,00 +11,22% НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 2010/2012 Min.+11,22% 1.808,47 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК

1.001,00 66.000,00 1.001,00 66.000,00 1.001,00 1.001,00 +101,00 -70.901,00 +101,00 1.001,00

ОКТА НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Македонска берза ОКТА НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК ОКТА

НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК +101,00 ОКТА -70.901,00 Македонска Македонска берза берза

+11,22% -51,00% +11,22% -51,00% +11,22%

+101,00 66.000,00 66.000,00 Македонска берза +101,00 DOW JONES НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК

+11,22%

+11,22%

НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК -70.901,00 -70.901,00 DOW JONES ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ Македонска берза Македонска берза НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК -70.901,00 Македонска Македонска берза берза

66.000,00

-51,00%-51,00% -51,00%

66.000,00 66.000,00 66.000,00 66.000,00 -70.901,00

DOW JONES DOW JONES

-51,00%

-70.901,00 -70.901,00

14.500 DOW JONES -51,00% -51,00% -70.901,00 -51,00% 14.000 14.500 13.500 14.000 13.000 DOW JONES 13.500 12.500 DOW DOWJONES JONES 13.000 DOW JONES 12.000 12.500 14.500 11.500 14.500 14.500 12.000 11.000 14.00011.500 14.000 14.000 10.500 13.500 13.50011.000 13.500 10.000 13.000 13.00010.500 13.000 07.11 10.11 01.12 04.12 07.12 10.12 01.13 12.500 12.50010.000 12.500 14.500 14.500 12.000 14.500 07.11 10.11 01.12 04.12 07.12 10.12 01.13 12.000 14.000 12.000 14.500 14.000 11.500 14.000 11.500 13.500 11.500 13.500 14.000 11.000 13.500 13.000 10.500 13.500 11.000 13.000 11.000 13.000 12.500 10.000 13.000 10.500 12.500 10.500 07.11 10.11 01.12 04.12 07.12 10.12 01.13 12.500 12.000 12.500 10.000 12.000 10.000 11.500 12.000 11.500 12.00010.11 07.11 07.1101.12 10.1104.12 01.1207.12 04.1210.12 07.1201.13 10.12 01.13 11.000 11.500 11.000 11.500 10.500 11.000 11.000 10.500 10.000 10.500 10.500 07.11 10.11 01.12 04.12 07.12 10.12 01.13 10.000 10.000 10.00007.11 10.11 01.12 04.12 07.12 10.12 01.13

DOW JONES

14.018,70 4746 14.018,70 07.11 07.11

10.11 10.11

01.12 01.12

04.12 04.12

07.12 07.12

+0,34% 10.12 01.13 01.13 10.12

4746 +0,34% Берзите во САД имаат дефинитивно 14.018,70 добарПАЗАРИ старт на календарската година. ДРУГИ 4746 +0,34% Според сегашните состојби, од 1 ДРУГИ ПАЗАРИ јануари берзански -0,13% FTSE 100 досега клучните 6.330,24 индекси, како Dow Jones, Nasdaq и S&P-1,04% 14.018,70 Nikkei225 11.251,41 4746 4746 +0,34% +0,34% FTSE 100 6.330,24 -0,13% ДРУГИ ПАЗАРИ 500 имаат добино по неколку процентни 4746 11.251,41 +0,34% S&P 500 плус 1.519,43 +0,16% 14.018,70 Nikkei225 -1,04% поени на својата вредност.

14.018,70 14.018,70 FTSE 100 6.330,24 -0,13%

14.018,70 14.018,70 Nasdaq S&P 500

3.186,49 1.519,43

-0,17% +0,16%

+0,34% Nikkei2254746 11.251,41 -1,04% убвенциите за +0,34% 4746 DAX 7.696,68 +0,48% +0,34% ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ Nasdaq 3.186,49 -0,17% други пазари S&P 500ПАЗАРИ 1.519,43 +0,16% ДРУГИ TOPIX 957,02 -1,19% поголемите DAX 7.696,68 +0,48% Nasdaq 3.186,49 -0,17% FTSE 100 FTSE 100 6.330,24 6.330,24 -0,13% FTSE 100 6.330,24 -0,13% TOPIX 957,02 -1,19%-0,13% ДРУГИ DAX ПАЗАРИ 7.696,68 +0,48% земјоделци од ДРУГИ ПАЗАРИ 11.251,41 Nikkei225 11.251,41 -1,04% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225 Nikkei225 11.251,41-1,04% TOPIX 957,02 -1,19% -1,04% оваа година ќе бидат S&P 500 1.519,43 +0,16% FTSE 100 6.330,24 -0,13% ВАЛУТИ S&P 500 S&P 500 1.519,43 1.519,43+0,16% +0,16% FTSE 100 6.330,24 -0,13% FTSE 100 6.330,24 -0,13% Nasdaq 3.186,49 -0,17% Nikkei225 11.251,41 -1,04% условени со исполнување ВАЛУТИ Nasdaq Nasdaq 3.186,49 3.186,49-0,17% -0,17% Nikkei225 11.251,41 -1,04% DAX 7.696,68 +0,48% Nikkei225 11.251,41 -1,04% ВАЛУТИ S&P 500 1.519,43 +0,16% евро долар DAX Фунта DAX 7.696,68 7.696,68 +0,48% +0,48% S&P 500евро 1.519,43 +0,16% минимални барања кои TOPIX 957,02 -1,19% S&P 500 1.519,43 +0,16% Nasdaq 3.186,49 -0,17% Nasdaq 3.186,49 -0,17% TOPIXФунта TOPIX 957,02 957,02 -1,19% -1,19% евро долар евро СТАПКА СТАПКА се во согласност со Nasdaq 3.186,49 -0,17% евро долар Фунта евро DAX 7.696,68 +0,48% DAX 7.696,68 +0,48% DAX 7.696,68 +0,48% СТАПКА СТАПКА TOPIX 957,02 -1,19% еколошките стандарди на 1,1541 ВАЛУТИ СТАПКА TOPIX 957,02СТАПКА1,3486 -1,19% TOPIX 957,02 -1,19% ПРОМЕНА ПРОМЕНА 1,3486 земјите од ЕУ. Министерот 1,1541 ВаЛуТи 1,3486 ВАЛУТИ ВАЛУТИ 1,1541 евро+0,24% долар Фунта евро ПРОМЕНА ПРОМЕНА ПРОМЕНА ПРОМЕНА за земјоделство, Љупчо -0,87% ВАЛУТИ ВАЛУТИ СТАПКА СТАПКА +0,24% -0,87% +0,24% -0,87% евро долар евро долар ФунтаВАЛУТИ евро Фунта евро Димовски, најави дека 1,3486 1,1541 евро долар евро постепено ќе се воведуваат СТАПКА Фунта евро долар Фунта СТАПКАевро СТАПКА СТАПКА ПРОМЕНА ПРОМЕНА ФЈУЧЕРСИ евро долар Фунта евро барањата за примена СТАПКА СТАПКА ФЈУЧЕРСИ СТАПКА СТАПКА 1,3486 1,3486 1,1541 1,1541 +0,24% -0,87% ФЈУЧЕРСИ СТАПКА СТАПКА на добра земјоделска 1,3486 1,1541 ПРОМЕНА ПРОМЕНА ПРОМЕНА 1,3486 ПРОМЕНА ЗЛАТО 1,1541 ЗЛАТО 1,3486 1,1541 ПРОМЕНА ПРОМЕНА практика, во насока на ПРОМЕНА ПРОМЕНА ЗЛАТО +0,24% +0,24% -0,87% -0,87% ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА ПРОМЕНА 1.647,60 +0,24% зачувување на животната -0,87% +0,24% -0,87% 1.647,60 +0,24% -0,87% 1.647,60 средина и рационално -0,12% -0,12% ЗЛАТО -0,12% ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ користење на ресурсите. фЈуЧерси ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ 1.647,60 НафтаБрент Брент Нафта Министерот за ФЈУЧЕРСИ -0,12% Нафта Брент ЗЛАТО ЗЛАТО зЛаТО земјоделство, Љупчо 118,54 ЗЛАТО ЗЛАТО 118,54 ЗЛАТО -0,10% Димовски, пак, најави 118,54 Нафта Брент -0,10% 1.647,60 1.647,60 1.647,60 1.647,60 дека во наредните пет -0,10% 118,54 1.647,60 -0,12% -0,12% -0,12% -0,12% години примената на -0,10% -0,12% овие стандарди би Нафта Брент НафтаНафта Брент Нафта Брент Брент требало да покрива нафТа Нафта Брент бренТ 25% од земјоделското 118,54 118,54 118,54 118,54 производство и дека овие 118,54 -0,10% -0,10% -0,10% -0,10% стандарди се од сечија -0,10% корист. пОдаТОЦиТе се Од ден 13.02.2013 дО 15ч.

£ €

€ $

3.300 3.100 2.900 2.700 2.500 2.300 2.100 1.900 1.700 07/10 10/10 0

Капитал број 694 15.02.2013

14 cover story

www.kapital.mk

Преземања или органски раст ќе

Regionalnite so slab inter akvizicii vo

www.kapital.mk

Капитал број 694 15.02.2013

15

е ја одбележат 2013 во регионот?

С

удејќи според моменталното расположение на големите компании од Хрватска, Словенија, Србија, иако некои од нив, како што е Подравка, имаат спремено фондови од 100-200 милиони евра за аквизиции, нема македонска компанија што ја истакнуваат како можна цел за преземање годинава

e „te{ka{i” res za o Makedonija

Капитал број 694 15.02.2013

16

cover story еМИл тедесКИ

претседател на управата на Атлантик група

Л

ани Атлантик вложи во погон за кафе и дистрибутивен центар во Македонија. Конкретни аквизиции за 2013 не планираат, но ја следат состојбата на пазарот и начелно се отворени за аквизициски можности на сите пазари каде што работат или пак на нови пазари.

пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

А

грокор по петти пат во обид да го купи Меркатор, Подравка веќе две години најавува дека е заинтересирана за српските фабрики БамбиБанат и Алева и уште неколку други компании, за што има спремено околу 200 милиони евра, Атлантик вели дека годинава ќе се фокусира на органски раст, но ќе го следи будно пазарот да не излезе некоја добра пригода за преземање... Ова се дел од плановите на хрватските индустриски гиганти годинава, во пресрет на влегувањето на Хрватска во ЕУ, кога за нив ќе се отвори бесцарински пазар од 500 милиони луѓе, но и ќе им поскапат производите на пазарите во ЦЕФТА (Македонија, Србија, Црна Гора...), каде што Хрватска повеќе нема да биде членка, а има голем извоз. „Капитал“ веќе пишуваше за

ЗвонИМИр МршИЌ

претседател на управата на Подравка

одравка има спремено околу 200 милиони П евра за аквизиции (српските Бамби, Алева и уште неколку други компании), а хрватските медиуми неодамна шпекулираа и за можно продолжување на преговорите за стратешко поврзување со скопски Алкалоид, коишто наводно се воделе уште во 2011 година.

Број на спојувања и превземања тоа дали и колку ќе ќарат македонските производители Година од поскапиот увоз на Земја 2010 2011 2012 хрватските стоки во земјава, Русија 4,898 3,224 1,849 но интересно е и прашањето Полска 777 1,061 1,203 колку хрватските фирми Украина 1,758 813 1,199 ќе вложат во производни Белорусија 1478 322 372 капацитети или преземање Романија 258 189 300 компании во земјите што Србија 84 188 150 с$ уште се во ЦЕФТА, за Бугарија 96 125 126 да се сметаат за тамошен Чешка 143 144 105 производител и ги поевтинат Босна и Херцеговина 63 108 101 своите стоки. И колку од тие Хрватска 62 85 53 потенцијални инвестиции Словенија 24 39 39 може да се случат токму во Унгарија 86 61 39 Македонија. Анализираме и кои Извор: Zephyr, британска консултанска куќа се останатите инвестициски зделки - спојувања, аквизиции. преземања, нови капацитети – што Атлантик група: може да се случат во регионот Не форсираме аквизиции годинава и кои би предизвикале само поради аквизиции редефинирање на пазарните односи во Иако претседателот на управата на некои индустрии. Прашавме и неколку Атлантик, Емил Тедески, пред неколку македонски компании што веќе имаат месеци најави дека се разгледуваат свои инвестиции во регионот, какви се можности и за преземање на некои нивните планови за годинава. фирми во Србија, деновиве од Хрватските фирми што располагаат со компанијата ни рекоа дека сепак за 2013 доволно силен капацитет за регионално година ќе се фокусираат на органскиот ширење преку спојувања и аквизици, раст и понатамошно проширување на како што е Атлантик, на пример, велат пазарите, особено во Западна Европа дека за годинава планираат фокус врз и земјите на поранешниот советски инвестициите за модернизирање на блок. Тедески тогаш не обелодени за постоечките капацитети, а помалку кон кои фирми Атлантик е заинтересирана

ПотеНцијАлНА зделкА што може дА јА одбележи 2013: Петти обид НА тодориќ

Ќе го КуПИ лИ АгроКор Конечно МерКАтор?

О

ивица тодориќ лани даваше 221 евро за една акција на меркатор. Словенците сега можат да ја сонуваат таа цена.

станаа уште неколку дена за давање понуда за купување на 53% од акциите на словенечкиот трговски синџир Меркатор, а хрватски Агрокор повторно се споменува како најсериозен купувач, пренесуваат регионалните медиуми. Тоа е петти обид на Ивица Тодориќ да го преземе Меркатор, со тоа што една акција овојпат е преполовена од пред една година. Тогаш Агрокор нудеше 221 евро по акција, а сега реалната цена би можела да стигне до околу 100 евра. Засега целата постапката се

одвива во тајност, затоа што така сакаат од Меркатор, па презентациите во Лондон и во Љубљана пред заинтересираните инвестотори помина без ниту една информација да отиде во медиумите. Единствено Агрокор му понуди на Меркатор статус на стратешки партнер, додека белгискиот синџир од супермаркети Делхаизе се повлече, затоа што има намера да вложува во Србија. Меркатор е на колена, бележи загуби од година во година, коишто сега стигнаа 241 милион евра и без стратешки партнер тешко ќе може да опстане.

www.kapital.mk

Кај македонските менаџери постои отпор кон преземања и спојувања

В

о Македонија голема компанија е таа со приходи од сто милиони евра, па нагоре, но во регионот тоа е на ниво на средна компанија. Македонските компании, прво, се премали за да бидат посилни регионални играчи, а второ, не можат ниту многу да пораснат преку аквизиции и спојувања, затоа што, генерално, кај нивните менаџери постои отпор од ваквите акции, велат аналитичарите. Како пример ја наведуваат градежната индустрија, каде што можело да се направи едно окрупнување на главните играчи во тој сектор, со тоа што новата голема компанија би била многу поконкурентна на меѓународните тендери, полесно би обезбедувала банкарски гаранции и сл. „Меѓутоа, не може да се создадат силни регионални играчи ако државата во континуитет не застанува зад нив. Тоа може да се прави преку различни форми: обезбедување евтини кредити, осигурување на пласманот, лобирање. Во македонскиот случај, државата низ годините фаворизираше една група компании, па друга, па трета, за разлика од една Хрватска или Словенија, каде што државата секогаш стоеше силно зад еден Агрокор или Меркатор, и не е ни чудо што тие прераснаа во вистински регионални гиганти“, велат нашите соговорници

да ги преземе, бидејќи тоа е деловна тајна, но истакна дека во регионот во прехранбената индустрија се во тек значајни консолидации и окрупнување, а Атлантик група, како една од водечките во тој сектор во регионот, сигурно ќе има активна улога. „Оваа година немаме во план конкретни аквизиции, иако мора да истакнам дека како брзорастечка компанија системски ја следиме состојбата на пазарот и начелно сме отворени за аквизициски можности на сите пазари каде што работиме или пак на нови пазари. Но, не форсираме аквизиции само поради аквизиции“, вели одговорната за односи со јавност во Атлантик, Габриела Касаповиќ, за „Капитал“. Таа додава дека во моментов постоечките погони во Србија и во Македонија можат без тешкотии да ги задоволат потребите на пазарот во овој дел од регионот. Инаку, Атлантик група минатата година вложи во производен погон за кафе и дистрибуциски центар во Македонија.

Кога ќе пораснете, ширете се во дејности што ги познавате!

Какви се искуствата на луѓето коишто секојдневно доаѓаат во контакт со домашни и странски компании заинтересирани за преземања и спојувања? Верица Хаџи Василева-Марковска, консултант, вели дека во нејзината фирма специјализирана, меѓу другото, и за експертиза при спојувања и преземања, од редот на македонските компании најмногу доаѓаат клиенти што сакаат да продаваат или да купуваат бизнис на домашниот пазар. „Домашните фирми с$ уште немаат доволно храброст да се обидат да преземат некоја

Капитал број 694 15.02.2013

17

Капитал број 694 15.02.2013

www.kapital.mk

18 cover story

Што велат бизнисмените што веќе вложиле надвор Шефки Идризи сопственик на Ренова

Јован Грков

Филип Спасовски

одинава почнуваме да градиме нова фабрика за вар на Косово. Веќе поседуваме две помали фабрики на Косово и еден поголем производен капацитет во Албанија, од 150 тони градежни материјали дневно со коишто ги покриваме не само пазарите во регионов, туку извезуваме и во арапските земји.

творивме фабрика во Бугарија пред пет години како заедничка инвестиција со локален партнер. Таму преселивме половина од нашето производство и монтажа, но поради кризата повратот од таа инвестиција оди потешко од очекуваното. За нас и Грција е интересна за вложување, но ќе го почекаме расплетот на ситуацијата таму.

со технолошкиот напредок кој дозволи во фотографски квалитет да се работат големи формати за надворешно рекламирање. Ние почувствувавме дека процесот го имаме подобро оптимизирано од нив и фино се позициониравме на пазарот.

Г

сопственик на Урбан-инвест

О

сопственик на Полиестердеј

родорот во Србија што го почП навме во 2008 година беше претежно со know-how, односно

Начини на преземање компании XX Пријателско преземање: потпишување стратешки договор за преземање, најчесто на мнозински удел или на 100% од капиталот.

XX Непријателско преземање: напад од купувачот врз акционерската структура, со тенденција да откупи што поголем дел од акциите и акционерите што даваат отпор да ги направи малцински. Законска обврска кога ќе стигне до 25% од капиталот, да распише јавен повик за откуп на акции.

XX Докапитализација: овозможува задржување на дел од сопственоста и обезбедува свеж капитал за финансирање на развојот. Новиот капитал може да дојде преку емисија на акции на берза (иницијална понуда на акции) или преку емитување акции за познат купувач.

ТРИ ПРИЧИНИ ЗОШТО МАКЕДОНИЈА НЕМА ГОЛЕМИ РЕГИОНАЛНИ ИГРАЧИ XX недоволен нагон кај бизнисмените; XX недоволна поддршка од државата; XX нема банки што можат да поддржат големи проекти. фирма во регионот, или пак да влезат преку партнерска локална фирма. Македонскиот пазар е мал и многу компани кога ќе го надраснат неговиот капацитет, прават диверзификација во сектори што не ги познаваат доволно или воопшто. Попаметно е да се ширите надвор од земјата во бизнисот што најдобро го владеете“, објаснува Хаџи Василева-Марковска. Таа вели дека има повеќе македонски фирми што се во добра кондиција, имаат доволно ликвидност и може да направат аквизиција надвор од земјава.

„Тоа се фирми што имаат добри бизниспланови и може да бидат поддржани од меѓународни финансиски институции.“ Филип Спасовски, сопственик на компанијата за дигитално печатење Полиестердеј, во 2008 година влезе на српскиот пазар, откако сфати дека кај нашиот северен сосед има голем простор за освојување во областа на надворешното рекламирање со помош на дигиталното печатење во фотоквалитет. „Продорот во Србија беше претежно со know-how, односно со технолошкиот

напредок кој дозволи во фотографски квалитет да се работат големи формати за надворешно рекламирање. Ние почувствувавме дека процесот го имаме подобро оптимизирано од нив и фино се позициониравме на пазарот“, објаснува Спасовски, којшто неодамна ја доби и наградата за претприемач . Компанијата на Спасовски го привршува новиот погон од 3.600 метри квадратни во индустриската зона Визбегово, а минатата година имаа вложено безмалку еден милион евра во нови, енергетски ефикасни машини.

Капитал број 694 15.02.2013

20

www.kapital.mk

Интервју

Venko AndonoVski pisatel i univerzitetski profesor

Vlasta e osilena i sklona kon megalomanija, a opozicijata vo depresija na granica so paranoja!

Капитал број 694 15.02.2013

Интервју

21

Еден од најпопуларните македонски писатели, професорот Венко Андоновски, реши преку интервју за „Капитал“ да ги сподели ставовите за гниењето на демократските норми во општеството, но и за политиката, иако како што вели, си ветил дека на таа тема нема веќе да зборува. Ниту власта, ниту опозицијата имаат визија, интелигенцијата молчи и собира куп блефери кои научиле напамет неколку цитати од светски авторитети, студентите со short-cut и со Wikipedia изработуваат есеи и магистерски, во новинарството се влезени малограѓански сензационалисти, искреноста е мртва, а лицемерните успеваат... пишува

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

XX Професоре, навистина ни е драго што издвоивте време за разговор. Откријте за нашите читатели на што сте посветени периодов? На мојот најнов роман, „Ќерката на математичарот“. Го завршувам веќе подолго време и никако да го завршам. Како да ми е страв да го завршам. Уживав додека го пишував, потсвесно не сакам да престанам. Инаку, некои медиуми јавија дека пишувам роман за Тоше Проески, па многумина сфатија дека правам само романизирана биографија, или монографија за него. Тоа не е точно – ова e роман посветен на суштината и смислата на неговиот живот и на животите на сите оние кои целосно се раздаваат, блеснуваат и согоруваат како метеори во пламенот на љубовта. Романот не е е едноставна биографија, бидејќи содржи и една мартирологија на провидението. Што точно е тоа – не смеам да откријам, треба да остане и авторска, но и издавачка тајна. Романот треба да се појави истовремено кај неколку балкански издавачи.

XX Иако претпоставувам дека сите дела Ви се еднакво драги (можеби ќе бидам субјективна, оти ова е мојот фаворит) ќе дозволите да заклучам дека романот „Вештица“ е доказ оти писателот може да доживее слава многу поголема од земјата од каде што доаѓа. Цитати, препораки за книгата, пофалби по балкански форуми, награди... Дури и сега покојниот, Петре М. Андреевски за овој роман изјави дека кога го прочитал се радувал повеќе отколку за свој сопствен труд што Македонија добила едно такво дело. „Вештица“ е и моето омилено дело. Од с$ што сум напишал, кога би требало да ми ги уништат сите дела (како штетни за човештвото), и кога би имал право да сочувам едно, тоа секако би била „Вештица“. Интересно е дека по „Папокот на светот“, кој доби две наши награди за проза („Стале Попов“, „Роман на годината“) и една

меѓународна („Балканика“), „Вештица“ не доби ниедна македонска награда, но доби регионална, балканска: „Кочиќево перо“. Тоа само колку да се види дека „колегите“ би ве удавиле во чаша вода ако малку се „одметнете“ од локалниот македонски стандард со награди. Сепак, најголема награда се читателите – ако „Папокот“ имаше 11.000 продадени примероци со сите награди, а „Вештица“ речиси 6.000 без награди и реклами, тогаш немам причина да бидам незадоволен. Особено затоа што една продадена книга може да има и повеќе читатели (иако може и обратно – продадена книга не значи и прочитана). Но, анкетата на НУБ покажа дека пред две години најпозајмувана книга во библиотеките била токму „Вештица“. Тоа, како и реакциите на читателите, нивните коментари по социјалните мрежи, нивното самоиницијативно здружување во клубови кои ја сакаат книгата – сето тоа ме прави среќен. Не сум од оние кои од лажна скромност тврдат дека пишуваат висока уметност само за себе и дека не им е важно дали некој ги чита. „Вештица“ е љубовен роман, роман за инквизицијата, роман-есеј, роман за детството, роман за тоа како се пишува роман и во тој „коктел“ лежи неговиот успех. За сите вкусови има по нешто, а целината е за најпребирливите трагачи по значењата.

XX Седум години по издавањето на романот, ценам дека с$ уште е актуелно да Ве прашам како ја доживеавте целата таа слава? Знаевте ли какво дело држите во рака кога завршивте со пишување? Очекувавте ли таква реакција кај читателите? Не знам дали е тоа слава, затоа што славата подразбира и материјален еквивалент за трудот, како и грижа на државата за вашиот иден развој, претставување пред светот, преводи. Но, дека е моја лична среќа – во тоа сум убеден. Кога ја напишав книгата имав чувство дека е добра, но не очекував такви убави реакции.

Нашата интелигенција премолче... А кога ненормалното ќе го премолчите, тоа станува единица мера!

XX Во „Вештица“ велите: „Гнев се раѓа кога лицемерниот го принудува чесниот на лицемиерие, за да бидат

Капитал број 694 15.02.2013

22

www.kapital.mk

Интервју

еднакви во гревот“... Што ни се случува? Лицемерните се покажаа како многу убедливи, методите им се ефикасни, или можеби чесните не биле толку чесни како што сме мислеле? Сите три нешта се точни. Лицемерните денес успеваат. Лицемерието веќе се смета за знак на највисока култура. Гледате дека нешто не чини, но го фалите – и вие сте препознаен како исклучително културен човек, со сите почести. Искреноста е мртва – нема човек кој би кажал некому дека е гнида (ако е навистина така), затоа што лицемерието е онаа универзална чип-картичка која ја прима банкоматот на сеопшата општествена суета. Без таква картичка денес немате иднина ниту напредок во општеството. Политиката пак, ги сервисира сите тие банкомати на суетата: ги полни со монети на суетата и општествениот престиж. Чесните немаат пристап до тој банкарско-политички рулет со човечноста.

XX Како професор, го делите ли впечатокот дека македонската интелектуална сила наместо да е стожер, таа е сателит? Тивки се нашите интелектуалци. А оние, гласните пак, како да е подобро да молчат... оти кога ќе прозборат, зборуваат со туѓ глас. Глас создаден во некои центри на моќ, кој неретко нема врска со она за што тие како професионалци треба да се залагаат. Се согласувам, но големо прашање е тука што подразбираме под „интелигенција“. Јас, на пример, во неколку колумни напишав дека нашата интелигенција се сведува на три групи: а) истренирани партиски пит-бул ѕверови подготвени да кинат глави, без

Имам доволно години и разочарувања, за никому повеќе да не верувам. Во оваа земја најискрени се лекарските дијагнози и сообраќајните знаци. И кога се лажни, тоа не е намерно, туку од незнаење,“ вели Андоновски, но интервјуто го завршува со порака дека треба да се истрае... Дека ретко кој умее да препознае бројлер од горски сокол, но дека за неколкуте соколи во секоја генерација вреди целата борба... оти, како што вели, колку е ноќта поцрна и ѕвездите се посјајни, а ѓаволите поневидливи. никаков интелектуален багаж, колку и да го симулираат; б) пудлеста интелигенција, која никогаш нема политички став, а живее на добра и дебела државна синекура (МАНУ, универзитетите, институтите – чест на исклучоците индивидуалци!) и в) независни интелектуалци, односно кучињаскитници на кои власта им определува места за лаење, се обидува да им стави жолто бројче на ушите и да ги вакцинира против критичко беснило. Јас престанав да пишувам класични колумни токму поради тоа што тој жанр, кој треба да им припаѓа само на вистинските интелектуалци, падна во рацете на многумина ковачи на лажни пари. И тука политиката апсолутно

завладеа со еден богат медиумски жанр кој не мора да се сведе на политичка тема. Добра колумна може да се напише не само на тема позиција-опозиција (со задолжително избирање страна), туку и на тема – воспитание, морал, уметнички вредности, детска солза, обични животни проблеми... За жал, од реакциите на некои читатели, се покажа дека последните моите колумни се „конзервативни“, дека личат на „празни морални проповеди“, и јас сфатив дека мнозинството политички колумнисти ја однесле победата. За добра колумна денес просечниот читател ја смета само онаа која дебело гази во полето на една или на друга партиска догматика. Интелигенцијата доживеа да биде симулирана од поголема група снаодливи полу-интелигенти, кои или пишуваат колумни, или се партиски активни, или се сликаат по трибини и матат вода на тема „Дали штркот има две леви нозе и дали тоа значи дека е политички левичар“, а за тоа е виновна самата интелигенција. Ако интелигенцијата самата не знае кој во нејзините редови е блефер што држи лекции и цитира авторитети како Лакан, Фуко, Дерида или Чомски од брзопрочитани куси ридерчиња или од неколку редови на Интернет, а не знае кој е вистински интелектуалец, тогаш таа и не е интелигенција. Не може да спознава друго она што не може да се спознае првин себеси. Таа „интелигенција“, исплашена или платена да молчи, премолче неколку флагрантни општествени и хуманистички, вредносни ломови кои ни се случија, а од нејзина страна беа прифатени како најнормално нешто. А кога ненормалното ќе го премолчите, тоа станува единица мера.

XX Тука нe се само професорите.

Повеќето од бестселерите не вредат ни пет пари во уметничка смисла XX Како го анализирате македонското творештво во последните години? Тешко е тоа прашање. Не сакам никого да судам, но ми се чини дека сите се залетаа да пишуваат романи, како да е тоа единствениот пат да си создадете своја читателска публика, што е крајната цел на секој добар писател. Значи – успехот и личната среќа на еден писател не се мерат со бројот на освоените статуетки, дипломи и сертификати (кои ги доделува книжевниот естаблишмент), туку според тоа дали успеал да создаде своја публика. За мене тоа е врвниот идеал – да создадеш публика која ќе ти дозволи да ја негуваш понатаму. Откако романот како жанр, на неколкумина наши писатели им донесе значителна публика, сите се залетаа по роман. Краткиот расказ и поезијата станаа неатрактивни, што е вистинска штета, особено ако се знае дека добриот роман мора во себе да има најпрвин добра метафора, односно поезија, да

не говориме за способноста за нижење куси наративи во серија. Сето тоа говори во мигов за едно наше книжевно помодарско жанровско однесување кое ќе доведе до девалвација на романот: во тоа сум убеден. Како што сум убеден дека имаме веќе и тематско помодарство: с$ повеќе наши романи говорат на „светска тема“ (по правило - немакедонска тема), а се заборава дека еден Маркес направи с$ што направи од „локални“ теми, кои и ден-денес се сметаат за светски. Не се сфаќа дека не се локацијата (местото каде што се одвива дејството) и темата тие што му даваат сила на делото, туку силата на писателот. Но, тоа е тема за цел есеј: јас тврдам дека полека изумира светската книжевност и на нејзино место стапува глобализациската книжевност. Светската веруваше дека од локалното може да се направи универзално, глобализациската ви бара да пишувате на однапред зададени, глобални теми

кои најчесто се невралгични точки на цивилизацијата. Тоа е еден вид кодекс на пропишани теми и мотиви (трговија со органи, сатанизација на Балканот како мрачно и крволочно место, Исток-Запад како прослава на Западот и гетоизација на Истокот, осуда на источните „тоталитарни“ режими и пеење ода на западните „демократии“, грабнување авион, грабнување деца од молови, педофилија, хомосексуални слободи). Како што гледате, политиката и потрошувачкиот менталитет дебело си ги замешале прстите тука: тие го создадоа поимот „бестселер“ во денешната, глобализациска смисла на зборот. Повеќето од тие бестселери не вредат ни пет пари во уметничка смисла. Ни македонскиот автор нема да остане имун на тоа уметничко расчинување, обезвреднување на традиционалните вредности и помодно однесување придружено со ропско следење на трендовите во трговијата со книгата. Секое зло за добро.

Капитал број 694 15.02.2013

Интервју

23

Нашата интелигенција се сведува на три групи: а) истренирани партиски пит-бул ѕверови подготвени да кинат глави, без никаков интелектуален багаж, колку и да го симулираат; б) пудлеста интелигенција, која никогаш нема политички став, а живее на добра и дебела државна синекура (МАНУ, универзитетите, институтите – чест на исклучоците индивидуалци!) и в) независни интелектуалци, односно кучиња-скитници на кои власта им определува места за лаење, се обидува да им стави жолто бројче на ушите и да ги вакцинира против критичко беснило.

Елитата е во малцинство, и затоа таа никогаш не избира. Но, нејзина задача, особено на интелектуалната елита е да го образува и да влијае на просекот на мнозинството. Сум пишувал и за тоа: не е праведно (иако е демократски) и еден добар човек и еден криминалец, и еден доктор на науки и еден фалсификуван среднист да имаат подеднакво право: право на еден глас. Судбината на моите деца е во рацете и на полуписмени и на морално запуштени луѓе, кога се гласа. Политичките врхушки тоа вешто го користат.

За мене не е „отпор“ тоа да се кинат ливчиња од новогодишната елка во Парламентот, како што не е ни демократија да се исфрлат новинарите од Собранието пред да се отстранат физички пратениците кои мислат поинаку. Мислам дека политиката, откако со своите малограѓански амбиции (малограѓанштината е просек, а просечноста е секогаш агресивна) ги уништи уметноста, медиумите, образованието, здравството, човештината и воопшто - сите вредносни системи, почна да се јаде самата себеси. Никогаш политиката кај нас не била во поголема криза!

Докторите, судиите, бизнисмените... Целото општество е зафатено од таа порозна болест на определување, од крај до крај, во битката за лични или одработувајќи нечии интереси, а бескрупулозно газејќи врз дигнитетот на фелата. Добро, што ги спомнавте и бизнисмените, макар и ситните, кои обично се изземени. Зарем меѓу нив нема интелигенција? Ако знаат да направат пари, ако се економисти, тогаш знаат сигурно да разликуваат и кражба од милосрдие, односно зло од добро, а сепак, сите овие години, не слушнавме ни глас од нив. За интелигенција ги сметаме само професорите, лекарите и уметниците. Но, што е со таа сива маса која тивко профитира и гласот не го пушта дури и кога пред нејзини очи се прави зло? Инаку, доброто или злото се личен избор, со тоа што ако изберете да правите зло, го имате алибито на колективот. Сите се водат според максимата: ако тој прави зло (на пример, зема мито), зошто јас да бидам будала, па да не правам и јас? Зошто би бил тој побогат (подобар) од мене, само затоа што е полош? Но, никој не ја користи истата логика за доброто. Никој не вели: ако тој прави добро, зошто јас да бидам будала па да не правам и јас добро? Јасно е зошто е тоа така: злото се (ис)плаќа, доброто се заборава. Освен тоа, ако оној кој правел секогаш добро само еднаш не го направи, ќе биде запомнет како лош човек, додека оној кој секогаш правел зло, ако само еднаш направи добро, тоа ќе се помни повеќе од сите добрини на добриот.

XX Но, тоа сепак не објаснува зошто се молчи пред злото?

Јас сум тука идеалист: верувам дека сето тоа молчење пред злото се должи на недостиг од морална поука, уште од првите семејни перцепции за она што е добро и за она што е зло. Инаку, морам и да ви опонирам – не ги сакам генерализациите, затоа што секоја генерализација (која води кон заклучок, кој е нужно зло, затоа што без него немате мислење) е истовремено и оддалечување од вистината. Кога ќе кажете дека докторите, бизнисмените, судииите се такви и такви, вие секогаш жртвувате некои кои не се такви.

XX Апсолутно, но зборувам за перцепција. Тука дополнително е тажен моментот со уметниците... Нашите актери, музичари, архитекти, но и спортисти... Додека оние од првата категорија, можеби потсвесно полесно ни е да ги сместиме во поле на компромитација и корупција, за другиве очекувањата како да ни се повисоки. Нели треба тие да се прогресивната сила, нели тие треба да одат пред времето, тоа треба да е авангардата?.. Како е да се гледаат уметноста и талентот потрошени на партиски митинзи? Па, не верувам дека некој уметник баш многу си го троши талентот по партиски митинзи. Мислам дека со тоа пресметано заработува нешто што не би можел никогаш да го заработи како уметник, а го заслужува. Политиката за некои уметници е најубавата и најлесната хонорарна работа. Јас лично отсекогаш сум верувал дека уметноста и политиката не одат заедно, барем не во исто време. Знам за тоа дека многумина светски

писатели биле и успешни политичари, но јас не би можел да бидам и едно и друго во исто време. Затоа и досега не сум се активирал политички професионално.

Граѓаните се плашат дека опозицијата се залага само за промена на сопственикот на стапот на власта XX Опозицијата сега се обидува да наметне еден процес во кој таа наводно се залага за враќање на демократијата, обвинува за диктатура, дури и за фашизам... Како Вие ги цените работите? До фашизам зарем стигнавме? Иако во моментов не пишувам класична колумна, туку со одличниот фотограф Љупчо Илиевски работиме интересна фото-колумна (99 збора + 1 фотографија) во „Нова Македонија“, каде што целта ни е убавината (а не грдото политичко), јас паралелно ја пишувам мојата книга „Политика на паланката“. Со неа ќе го исполнам својот интелектуален долг кон стварноста, кон своето време и кон моите деца (иако многу свои ставови посеав во 25-годишното пишување колумни), и во која ќе го дадам своето дефинитивно мислење за сите овие транзициони години во кои, во оваа европска паланка, „Папокот на светот“, ги изгубивме (барем мојата генерација) најубавите и најплодните години - во празни политички бладања на некои од оние на кои им дозволивме да н$ водат. И иако таму ќе напишам с$, сепак, да не ве оставам без кус одговор: опозицијата денес е во очајна депресија, која се граничи со параноја. Власта, покрај тоа што е во видлива предност пред опозицијата

Капитал број 694 15.02.2013

24

www.kapital.mk

Интервју

(прагматична е и дејствена – постојано нешто гради), сепак е и осилена, а склона е и кон мегаломанија и кич. Но, опозицијата никогаш не била поанемична. За мене не е „отпор“ тоа да се кинат ливчиња од новогодишната елка во Парламентот, како што не е ни демократија да се исфрлат новинарите од Собранието пред да се отстранат физички пратениците кои мислат поинаку. Мислам дека политиката, откако со своите малограѓански амбиции (малограѓанштината е просек, а просечноста е секогаш агресивна) ги уништи уметноста, медиумите, образованието, здравството, човештината и воопшто - сите вредносни системи, почна да се јаде самата себеси. Никогаш политиката кај нас не била во поголема криза. Таа, онака како што ги претвори во пародија уметноста, медиумите, академските титули, дипломите, угледните професии (лекарската, судиската или даскалската, на пример), сега се пародира самата себеси. Нема веќе каде – дојде ред, молецот, откако ги изеде сите ткаенини во плакарот на општеството, да ја изеде и рубата во која самиот живее – политиката ќе се проголта самата себеси.

XX Затоа се потребни промени. Но, луѓето не препознаваат искреност, не се приклучуваат во овој процес сега предводен од опозицијата. Зошто нивните идеи не допираат до граѓаните? Зошто луѓето не им веруваат? Затоа што се плашат дека опозицијата не се залага за демократија, туку само за промена на сопственикот на стапот на власта. Светец не се станува преку гревовите на другиот, а опозицијата игра само на таа карта. Многу животи поминаа во овие две децении - во политичка лага на политиките на паланката: некои луѓе и умреа без да се вработат. Генерации и генерации се иселија. Имаме нов бран на нео-печалбари. Нема веќе доверба во политиката. Не во политичка партија или политичар, туку во политиката воопшто, и тоа е страшното. Сетете се што се случуваше со некои предмети кога учевме средно училиште: поради еден или двајца лоши професори, губевме верба и замразувавме цели науки. Сега политиката е во таква криза.

XX Можеби е најстрашно што и партиската определност на интелектуалците не ќе да е од убедување и идеологија... Верувате ли дека сите веруваат во тоа што јавно го пропагираат? Повеќето зборуваат она што е шифра за банкоматот за кој веќе говорев. Имам доволно години и разочарувања, за никому повеќе да не верувам. Во оваа земја најискрени се лекарските дијагнози и сообраќајните знаци. И кога се лажни, тоа не е намерно, туку од незнаење.

Со децении живееме во политикантска тортура и морални оргии

XX „Просечниот човек е конформист. И ја прифаќа мизеријата, неправдата и катастрофата со стоицизам на крава која седи на дожд“... Со оваа мисла на Колин Вилсон почнав една моја колумна неодамна... Се согласувате? Апсолутно. Човекот е адаптабилно суштество. Ставете го во мрак. Иако ништо не гледа, по неколку минути ќе

почне да разликува контури. По еден час веќе целосно ќе се снаоѓа во темнината. По два часа нема воопшто да се сети дека некогаш живеел во светлина и дека таа му недостига. Ако е така со надворешното, физичко око, замислете како е со внатрешното, морално. Ние веќе со децении живееме под политикантска тортура и морални оргии, така што веќе сметаме дека е нормално животите да им ги доверуваме на непроверени кормилари, да плаќаме нивни непромислени постапки, да живееме, како што велите вие, како добиток во нивните штали.

XX Македонецот како да не умее да излезе од таа матрица на избирање на „полесниот пат“. Го гледате ли тоа кај вашите студенти? Желбата да се вработат во јавна администрација, под чадорот на државата, со 200-300 евра месечни примања доволни за преживување, без или со брзо згасната желба да достигнат височини? Јас ги разбирам моите студенти. Тие, како студенти по книжевност немаат ама баш никаква перспектива. Во странство, како македонисти (па дури нека се и плус англисти и италијанисти) треба да чистат тоалети или во најдобар случај да разнесуваат пици. Тие мораат да бидат адаптабилни затоа што немаат избор.

Од мали нозе се учени со SHORTCUT да пишуваат есеи, со WIKIPEDIA да пишуваат магистерски, растени се на FAST FOOD, затоа што дома нема ручек. Што очекувате од нив во таков свет во којшто без своја вина се родиле? Најлесниот SHORTCUT е партиската книшка. Но, во секоја генерација има најмалку двајца-тројца кои се подготвени да загинат за својата професија. За нив вреди да се истрпи с$.

XX Колку Македонија пати од тој синдром на преживување? Каде ни се крилата како народ? Амбицијата? Патиме ли од недостиг од амбиција или од неспособност за остварување? Знаете, јас не верувам многу во такви апстракции и конструкции какви што се колективитетите, на пример фразата – „ние како македонски народ“. Нема „ние“, има само „јас“. Сите колективитети се фабрикуваат, како што се создаваат и традиции. Тоа е процес на фабрикација на колективен идентитет, опишан кај сите важни филозофи на денешницата. Јас по убедување сум персоналист, Берѓаевист. Па погледнете како со митски нарации веќе со децении на Балканот се создаваат колективни идентитети и се надоместуваат традиции. Така, не може да се рече – „Македонецот страда од недостиг на амбиција“. Треба да се наведе точно име

Капитал број 694 15.02.2013

Интервју

25

Без образование нема демократија

Дајте реални оценки и дипломи!

XX Кој тогаш треба да ни го изгради општеството, демократијата? Странците ли? Не треба сами да почнеме да применуваме „позитивна селекција“ и да умееме најдоброто од нас да го кренеме горе... Плаши што како да поминува и времето на стагнација, па патот оди удолу... Општеството можат да ни го изградат само школите. Јас одамна тврдам дека без тој основен столб, образованието – нема ништо. Доволно е да им пишете реални оцени на учениците и студентите, да направите дипломи во кои задолжително ќе стои и просекот на оценките, да донесете правила според кои просекот на студирањето ќе решава за вработување, да го засилите моралното образование и воспитание (немам против тука да се вклучи и религијата) – и нема да имате проблеми. Вака, и дипломата на оној кој завршил со 6.00 и оној кој завршил со 10.00 е иста. И храбриот и партискиот полтрон имаат диплома, но ќе се вработи вториот. За жал, на дипломите, како и на банкнотите не пишува како се спечалени! Во секој клас имате 90% одлични ученици. За каков иден напредок говорите, кога од старт не разликувате бројлери од горски соколи? Таа „демократија“ која тврди дека врабецот и соколот се исти, е само привид од најлош комунистички прирачник за божемната еднаквост меѓу луѓето. Луѓето треба да имаат еднакви шанси за развој во општеството, но тие не се во никој случај еднакви според своите способности, работни навики, амбиции...

и презиме и адреса на тој што страда од недостиг на амбиција. Друго прашање е што политиката на Македонецот не знае да биде – ефикасен систем кој ќе оствари некои заеднички копнежи, фрустрации и желби. Таа затоа и постои – да биде круна на амбициите на поединците со слични афинитети.

XX Главното оправдување е дека општеството и самиот државен систем е тој што ги сече крилата... Па лидерствата се опкружуваат со луѓе кои умеат да кимаат со главите... Но, така ли е? Може ли да се сврти тезата обратно – дека државата е таква каков што е народот? Дека и власта е таква...? Дека силен народ нема да избере лидер кој ќе се задоволи со себевеличење (во партијата или владата) наместо со моќни критики кои ќе го направат подобар? Јас одамна тврдам дека не е системот тој што треба да произведува луѓе, туку луѓето треба да произведуваат систем. Затоа, се согласувам со Вас. Не може да барам алиби дека сум слаб и бесперспективен затоа што системот е таков. Кој го направи овој систем? Мојата генерација политичари. Ние заедно растевме со нив и како интелектуалци сме одговорни и за нивните, а не само за сопствените постапки. Кој го направи

претходниот? Генерацијата на татко ми. Значи, народот во секоја генерација си избира систем и власт какви што заслужува. Јас тука можам да попувам колку сакам, но имам право да издвојам мислење: мислам дека секогаш победува просекот. Тој гласа и тој избира. Елитата е во малцинство, и затоа таа никогаш не избира. Но, нејзина задача, особено на интелектуалната елита е да го образува и да влијае на просекот на мнозинството. Сум пишувал и за тоа: не е праведно (иако е демократски) и еден добар човек и еден криминалец, и еден доктор на науки и еден фалсификуван среднист да имаат подеднакво право: право на еден глас. Судбината на моите деца е во рацете и на полуписмени и на морално запуштени луѓе, кога се гласа. Политичките врхушки тоа вешто го користат.

Прашајте ја пудлестата интелигенција зошто бега од дебати... ако воопшто има храброст да ви даде интервју XX Велат дека преку медиумите сервираме што бара публиката, па оттука сензационализам, контроверзии, лаги... Зошто да не е обратно? Не може ли медиумите да имаат и едукативна улога? Па да се обидат преку својата работа да го креираат вкусот на публиката... да ja рафинираат и да научат да прави квалитативна разлика. Да, ама тогаш нема да се продаваат. И не само медиумите, туку и книжевноста се претвори во угостителска дејност, дури и во светот – говорев за бестселерите во светот. На читателот му се дава она што го нарачал. Ние сме келнери. Ние не воспитуваме, ние сме услужна дејност. Сигурен сум дека ниеден бизнисмен не би застанал зад таков „едукативен“ медиум. Кој сака да биде зијан? Од друга страна, не можете да го оспорите фактот дека и во најцрни периоди низ историјата, и без едукативни медиуми имало луѓе кои биле учени и ја говореле вистината. Не се само медиумите извор на едукација. Може секој сам за себе да се потруди како автодидакт, кога веќе нема вистински, суштински

образовен систем.

XX Македонските гледачи станаа фанови на странските медиуми... Сè почесто гледаме хрватски, бугарски, српски телевизии за да ја задволиме потребата од дебата. Од квалитетен судир на различни мислења за клучни државни прашања... Од каде тој страв кај нас од дебатирање? Прашајте ја пудлестата интелигенција. Ако воопшто има храброст да ви даде и интервју, а камоли да излезе на јавна полемика или дебата.

XX Што всушност се случи со македонските медиуми? Каде Вие го гледате почетокот на ова гниење? Почетокот го гледам во падот на квалитетот на образованието и моралната поука воопшто. Некогаш новинар беше човек на теренот, денес се пишуваат партиски коментари од топли канцеларии. Некогаш се почнуваше со информации од градската рубрика, сега кариерата се започнува веднаш како политички коментатор. Тоа беше почетокот на тој крај. Потоа, со простото фрлање на медиумите на пазар, како да станува збор за пипер и патлиџан, во новинарството влегоа малограѓански сензационалисти, машки и женски теткици што наместо својот трач да го испорачаат во соседството крај филџан кафе, го правеа тоа во етер, крај микрофон и камера. Поважно, го гледате ли крајот? Крајот не се гледа кога е пред носот, како и прстот.

XX Влијае ли оваа состојба на читателските навики? Се бара ли спас во книгите, бегајќи од ваквата медиумска реалност? Или уште повеќе... гнилежот одамна ја има зафатено и љубовта кон книгата? Книгата, и покрај с$ не е загрозена и нема да биде. Кај нас сепак се чита. Тоа е еден ист круг на луѓе, но и тоа е доволно. Додека има и еден читател, вреди да се пишува. Моја прогноза е дека с$ повеќе ќе се чита. Луѓето имаат потреба од светлина. Колку е ноќта поцрна, толку ѕвездите стануваат посјајни, а ѓаволите поневидливи. Секое зло за добро...

Капитал број 694 15.02.2013

www.kapital.mk

26 анализa 45%

КолКу растот на Кредити го поддржува растот на еКо Луксембург

40%

39,1%

Кредитен раст

35%

Германија

34,4%

Пораст на БДП

Естонија

30,5%

30%

Словенија

27,0% 25%

Полска

19,9%

20%

Македонија

15%

10% 5%

4,6%

0% 2004

4,4% 2005

5,0%

2006

6,1%

2007

5,0%

2008

7,4% 3,5%

2,9%

2009 -0,9%

2010

-5%

БанКарсКите гревови за смртта на Бизнисот

Imaat vI[ok 1 mIlIja kredItI davaat po 20 пишува:

александар јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

М

ислите ли дека банкарите треба да одат во пеколот?! Ако сте бизнисмен кој никако не може да ги убеди да му дадат кредит, веројатно ги обвинувате дека прават грев. Но, стравувањата дека банкарите не му се омилени на Бог впрочем, потекнуваат од пред многу векови. Како во Библијата, така и во Куранот експлицитна е осудата на позајмувањето пари за камата, што

всушност, е основата на банкарските операции. Имајќи го тоа предвид, генијалните христијани од Фиренца, каде што се поставени темелите на современото банкарство, смислиле начин како да се искупат за гревовите, па почнале да вложуваат во уметноста. На тој начин финансиската индустрија и ренесансата (преродбата) се многу тесно поврзани. Меѓутоа, банкарскиот сектор во земјава и економската преродба во земјава исто се толку разединети. Домашните банкари докажаа дека не чувствуваат ниту општествена, ниту морална одговорност да застанат зад бизнисот со повеќе кредити. Ете, на пример, банките чуваат 290 милиони евра на сметки во Народната банка, уште 390 милиони евра врзани за

благајнички записи и дури 490 милиони евра во државни хартии од вредност. Тоа значи дека најмалку 1,1 милијарди евра ликвидност претставува неискористен потенцијал за кредитирање. За споредба, банките месечно одобруваат само по околу 20 милиони евра кредити за приватни компании. Според последните податоци, кредитирањето лани пораснало за 5,4% споредено со претходната година. Тоа значи дека растот на кредитите бил помал во споредба со 2011 година, но според банкарите, тоа е добар резултат во услови кога економијата оствари стапка на раст од 0%. Меѓутоа, во време кога економската криза e длабоко навлезена во порите на домашната економија и продуцира пад на производството, намалување

www.kapital.mk

Капитал број 694 15.02.2013

27

ономијата?

539,1% 266,8% 93,6% 119,2%

удел на Кредити во Бдп

61,0%

45,0% 0%

100%

200%

300%

8,5% 5,4% 2,8% 2011

0,0% 2012

500%

7,0% 2,0% 2013

*податоците за 2013 година се проценки извор: народна банка

arda evra, a za 0 mIlIonI evra на извозот и голема неликвидност, единствен спас за домашните компании е зголемување на понудата на евтини кредити. Според најновите проценки на Народната банка, кредитирањето годинава ќе порасне за околу 7%. Во време на криза и неликвидност во економијата, кога компаниите и граѓаните имат најголема потреба од финансиска поддршка, банкарите ја применуваат добро познатата конзервативна кредитна стратегија – наместо во кредити, најголем дел од парите да ги инвестираат во безризични државни и благајнички записи. Според нив, проблемот е во зголемениот

ризик во економијата. „Ризикот во економијата воопшто не е променет и од тој апсект, не очекуваме дека годинава ќе биде различна од лани. Трендот од минатата година продолжува и сега, а тоа значи дека компаниите главно бараат кредити за обртен капитал, а помалку за нови инвестиции во производствени капацитети. Но, сепак, има и такви. Затоа, наша цел е да ги идентификуваме добрите идеи на бизнисмените и да ги финансираме. Инвестициските кредити имаат поповолни камати и банките секогаш се подготвени да кредитираат профитабилни проекти. За годинава

Ако се соберат парите кои банките ги чуваат на сметки во Народната банка и износот врзан за благајнички и државни записи, произлегува дека најмалку 1,1 милијарда евра е неискористениот потенцијал за кредитирање. Во исто време, банкарите одобруваат само по околу 20 милиони евра месечно кредити за приватните компании. Заклучокот е јасен – колку кредитната поддршка од банките е помала, толку економијата помалку се развива. Не се оптимистички ниту проценките за кредитирање годинава очекуваме кредитен раст од околу 10%, што сепак, е повисоко ниво од проценките за цел банкарски сектор”, изјави Јованка Јолеска-Поповска, генерален директор на Прокредит банка. Овој став е заеднички именител на изјавите на речиси сите банкари. Тие сепак, потврдуваат дека за добрите и профитабилни проекти секогаш ќе има кредити. „Во квантитативна смисла, годинава планираме задржување на вредноста на кредитното портфолио или евентуално, благ раст. Уште една причина за ова е и фактот што најчесто успешните компании кои во изминатиот период

Балканот повторно се здружува Информациите кои Ви се потребни за подобро работење во балканскиот регион секој работен ден, наутро, Ви ги испраќаме на e-mail или прочитајте ги на www.biznis-plus.com Нарачка и повеќе информации на: pretplata-mk@biznis-plus.com или на телефон: +389 2 3298 110

1

месец бесплатно!

Капитал број 694 15.02.2013

www.kapital.mk

28 анализa

Јованка Јолеска-Поповска генерален директор на Прокредит банка

Т

рендот од минатата година продолжува и сега, а тоа значи дека компаниите главно бараат кредити за обртен капитал, а помалку за нови инвестиции во производствени капацитети. Но, сепак, има и такви. Затоа, наша цел е да ги идентификуваме добрите идеи на бизнисмените и да ги финансираме. Инвестициските кредити имаат поповолни камати и банките секогаш се подготвени да кредитираат профитабилни проекти. За годинава очекуваме кредитен раст од околу 10%, што сепак, е повисоко ниво од проценките за цел банкарски сектор.

Маја Стевкова-Штериева

финансиски директор на Комерцијална банка

В

о квантитативна смисла, годинава планираме задржување на вредноста на кредитното портфолио или евентуално, благ раст. Уште една причина за ова е и фактот што најчесто успешните компании кои во изминатиот период имале инвестиции, се воздржуваат од земање кредити за нови инвестиции, реконструкција, реновирање и слични инвестициски активности. Единствено барањата за кредити за обртни средства бележат раст како резултат на намалената ликвидност и проблемот со наплатата на побарувањата. Банката секогаш е отворена за поддршка на нови проекти за кои цени дека се успешни, профитабилни и реално остварливи.

имале инвестиции, се воздржуваат од земање кредити за нови инвестиции, реконструкција, реновирање и слични инвестициски активности. Единствено барањата за кредити за обратни средства бележат раст како резултат на намалената ликвидност и проблемот со наплатата на побарувањата. Банката секогаш е отворена за поддршка на нови проекти за кои цени дека се успешни, профитабилни и реално остварливи“, оценува Маја Стевкова Штериева, финансиски директор на Комерцијална банка.

Македонските компании најмалку задолжени

Дека ризикот создава капитал е можеби најстарoто и најсуштинско економско правило врз чии принципи се развивале најмоќните економии во светот. Кредитот како форма на ризик може да биде главен двигател на растот на економијата ако се инвестира во нови фабрики, производствени капацитети, модерна технологија. Задолженоста на германските компании на пример, е речиси три пати поголема од вредноста на бруто-домашниот производ (БДП) на земјата, што значи дека германскиот бизнис им должи на банките над 7.000 милијарди евра. Но, германските компании, иако теоретски презадолжени, ја создадоа најмоќната економија во Европа и трета по ред во светот, веднаш зад САД и Јапонија. Просечната плата во Германија надминува 3.000 евра, а невработени се само 7% од луѓето. Македонските компании пак, во банките должат две милијарди евра, што значи дека задолженоста на

бизнисот со кредити изнесува околу 25% од БДП на земјата. Но, резултатот од „дисциплинираната” кредитна политика е поразителен - ниско ниво на инвестиции, слаби компании со мал извоз кои генерираат армија од невработени луѓе и низок животен стандард. Евидентни се разликите меѓу остварувањата на германската и на македонската економија, исто толку колку што е очигледна и филозофијата на развој на двете економии. Суштинскиот проблем на домашните компании е тешкиот пристап до капитал и слабата поддршка од банките за побрз економски развој. Причините за тоа може да се лоцираат и кај банките и кај компаниите, меѓутоа неликвидноста на економијата е факт што ја потврдува и статистиката. Парите во оптек во последните десетина години постојано се одржуваат на исто ниво, додека салдото на пари што се извлекуваат од промет и се стерилизираат во Народната банка постојано расте. Тоа докажува дека македонските банки во изминатите години повеќе инвестирале во државни записи отколку што давале кредити за компаниите. Ваквата крајно конзервативна кредитна политика е една од главните причини за слабиот развој на домашната економија. Дел од одговорноста паѓа на грбот и на монетарната власт, како креатор на економските политики на земјата, која со сите сили и како што изјави гувернерот, диктаторски го брани денарот, а резултатот од тој режим е високи камати на кредитите.

Капитал број 694 15.02.2013

30

ПретПриемништво

КаПитал анализира

Kolku rabota mo`e da zavr{at vladinite 3.000 evra stimulacii za pretpriema~i?

3.000 пишува

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

С

о оглед на рецесијата и големата економска криза, која со години го држи бизниссекторот во хибернација, за многумина можноста да се размислува за бизнис-план и за стартување бизнис би била само луда идеја и залудно фрлени пари. Но, ако се следи светската динамика и ако се слушаат аналитичарите кои секојдневно се занимаваат со анализите на пазарот, токму кризата е вистинско време за раст на малите и на средните претпријатија и развивање на претприемачкиот дух. Една од повеќето причини коишто одат во таа насока секако, е помалата конкуренција и штедењето на големите компании, кои оптимирајќи ги трошоците во услови на реција, речиси воопшто не се одлучуваат за инвестирање во нови и иновативни решенија. Ако на ваквите анализи се додаде и фактот дека Македонија веќе неколку години по ред во извештајот „Дуинг бизнис“ високо котира, како земја во

евра изнесува помош та Владата за самоврабо од тување

3.998 фирми за четири год ини се отворени со субвен циите од Владата

која навистина лесно може да се започне бизнис, а се земаат предвид и владините субвенции од 3.000 за самовработување на млади лица, се чини дека земјава ги поседува идеалните околности за започнување мал бизнис. Токму поради тоа, „Капитал“ тргна во анализа да види дали и колку е возможно во Македонија да се стартува бизнис со 3.000 евра, толку колку што и Владата веќе неколку години по ред

им доделува на младите претприемачи со цел да се намали невработеноста.

Стимулацијата како пресвртна точка

Најголем број од лицата со коишто разговараше „Капитал“ изјавија дека 3.000 евра не се доволни за да се стартува бизнис во земјава, но дека субвенциите од Владата на многумина им биле пресудни за да се одлучат да започнат свој бизнис. Дилемата дали во криза да се впуштат во бизнис-инвестиција за многумина била решена откако успеале да ги добијат субвенциите. Малиот број лица кои успеале со 3.000 евра да го стартуваат својот бизнис работат канцелариска работа, веќе имале свој простор и некаква почетна опрема и се од секторот услужни дејности. Оттука, 3.000 евра од Владата им биле

www.kapital.mk

Капитал број 694 15.02.2013

Претприемништво

31

Земајќи ги предвид рангирањата на Македонија според извештајот „Дуинг бизнис“ како земја во која лесно се стартува бизнис, но и субвенциите од 3.000 евра кои ги дава Владата за самовработување, „Капитал“ анализира всушност, колку пари се потребни за да станете сам свој газда Фирми отворени со помош од Владата по сектори: Сектори Вкупно Земјоделство, шумарство и рибарство Рударство и вадење на камен Преработувачка индустрија

14,44% 0,03% 20,28%

Снабдување со електрична енергија

0,03%

Снабдување со вода, управување со отпад

0,08%

Градежништво

7,75%

Трговија на големо и мало

21,52%

Транспорт и складирање

5,48%

Објекти за сместување и сервисни дејности

5,37%

Информации и комуникации

1,65%

Дејности во врска со недвижен имот

0,35%

Стручни, научни и технички дејности

6,10%

Административни и помошни дејности

1,51%

Јавна управа и одбрана

0,03%

Образование

0,94%

Дејности на здравствена и социјална заштита

1,08%

Уметност, забава и рекреација

2,13%

Други услужни дејности Нема податок

11,18% 0,05%

Тип правни субјекти отворени со помош од Владата: Адвокат 0,88% Друштво со ограничена одговорност Друштво со ограничена одговорност 1 лице Индивидуален замјоделец Трговец поединец Занаетчија Приватна здравствена установа

0,22% 67,09% 6,52% 9,48% 14,88% 0,92%

За што најмногу се трошат 3.000 евра од Владата Останато некласифицирани 31,82% Опрема и алати

35,75%

Суровини и репроматеријали

19,36%

Градежни материјали

13,07%

* Податоци од Агенцијата за вработување

само дополнителна помош за да ја доопремат својата канцеларија и да почнат со работа. Но, „Капитал“ направи груба пресметка за тоа колку средства најмалку се потребни доколку едно лице одлучи да стартува своја фирма. Ако веќе имате 3.000 евра средства од Владата и сакате да отворите бизнис кој се врши преку канцеларија, тогаш грубо заокружено, овие средства ќе ви бидат доволни за опремување на вашата канцеларија и за неколку месеци изнајмување деловен простор. Бидејќи освен субвенциите, државната помош значи

Кои документи се потребни за стартување фирма?

С

и регистрирање фирма и добивање печат на сметка на Владата. Но, ако ги немате субвенциите, а немате ниту простор и опрема, тогаш минималниот трошок за стартување бизнис е 6.500 евра. Од нив околу 5.100 евра се потребни за регистрирање фирма и основачки влог, а со остатокот средства може да се купат најосновни канцелариски материјали и да се плати едномесечна кирија.

За четири години отворени 4.000 фирми со субвенции од Владата Од 2007 до 2011 година преку

о поедноставувањето на процедурите за стартување бизнис, за регистрација на фирма се потребни само лична карта и име на фирмата. Постојат два начини како да се направи тоа. Регистрација на фирма 7.000 денари (113 евра) плус 5.000 евра основачки влог. Другиот начин е да платите 7.000 денари (113 евра) и доколку имате деловен простор, потребни се дополнителни средства за проценител (од 50 до 100 евра), кој ќе процени дали постојат основни услови за да се отвори фирмата.

Капитал број 694 15.02.2013

32

ПретПриемништво

КолКу Пари се Потребни за заПочнување бизнис: XX7.000 денари (113 евра) за регистрација на фирма XX5.000 евра за основачки влог или 50-100 евра за проценител XX600-700 евра за да се изнајми деловен простор од 100 метри квадратни во Скопје XX1.500-2.000 евра за метар квадратен се движат цените за купување деловен простор во Скопје XX20.000 денари (325 евра) за основна верзија десктопкомпјутер XX15.500 денари (252 евра) за основна верзија лаптоп-компјутер XX2.000 денари (35 евра) печатар XX4.000 денари (65 евра) скенер XX2.500-3.000 евра за изработка на интернет-страница

специјален прилог

22

ФЕВРУАРИ 2013

оваа поддршка се регистрирани 3.998 фирми, соопштуваат за „Капитал“ од Агенцијата за вработување. Од нив, до 4 февруари 2013 година активни се 2.929 фирми, односно 73,26% од нив. Со ваквата поддршка во 2012 година се поддржани 900 фирми. Од сите фирми отворени досега, најголем процент се друштва со ограничена одговорност на едно лице (67,09%), а најмалку се адвокатски канцеларии (0,88%) и друштва со ограничена одговорност (0,22%). Гледано секторски пак, од 2009 до 2012 година најголем број се во трговија 21,52%, а најмалку, односно 0,03% во

рударство и вадење камен, како и јавна управа и одбрана. Парите од Владата младите претприемачи најмногу ги потрошиле на опрема и алати - 35,75%, на некласифицирани работи - 31,82%, на суровини и репроматеријали - 19,36% и на градежни материјали - 13,07%. Инаку, според договорот за користење на субвенциите, доколку во првата година се затвори фирмата, 80% од средствата се враќаат, а доколку тоа се направи по истекувањето на првата година, тогаш во следните четири години лицето не смее да се пријави во Агенцијата за вработување како невработено лице.

ТЕЛЕКОМУНИКАЦИИ

Во овој број на специјалниот прилог Телекомуникации ја анализираме неопходноста од воведување нови и нови содржини од страна на телеком операторите, главно диктирани од новите смарт уреди кои освен да служат како средство за телефонска комуникација имаат безброј други можности кои треба да се пополнат со содржина.  Колкав удел имаат паметнитe телефони на македонскиот пазар? Кои се најкористени брендови? Кои апликации најмногу ги користат македонските корисници, особено бизнис корисниците?  Какви бизнис пакети подготвуваат операторите за бизнис секторот во 2013 година?

Повеќе информации во врска со прилогот и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-маил aleksandra.stojmenova@kapital.mk или на телефонскиот број 02 3298 110 локал 105

 Колку и какви апликации развиваат самите оператори и како тие го потткнуваат развојот на локални содржини?  Она по што во иднина најмногу ќе се разликуваат операторите и со што практично ќе си конкурираат за што повеќе корисници се и ќе бидат содржините! Што конкретно може да очекуваме на македонскиот пазар во овој поглед?  Една од темите која ќе го одбележи телекомуникацискиот пазар во Македонија годинава е дигитализацијата. Паралелно со дигитализацијата на медиумите расте и трендот на понуда на ТВ содржини преку телеком операторите? Какви нови содржини ќе понудат тие и дали ваквите платформи во иднина ќе бидат местото за конкурентска битка?

ЛИЦА ЗА КОНТАКТ: ГОРДАНА МИХАЈЛОВСКА АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА

Капитал број 694 15.02.2013

34

www.kapital.mk

политика

Колку вреќи од наследството на Тито ќе добие Македонија?

Б

осна и Херцеговина ќе бара дел од содржината на 11 вреќи наследство од Тито, кои се чуваат во трезорите на народната банка во Белград. Ова го најави помошник-министерот за финансии на БиХ, Зенит Келиќ. Ваквата реакција следува по неодамнешните најави на српскиот претседател Томислав Николиќ дека ќе ги отвори вреќите кои се чуваат во трезор веќе 33 години и дека на нив право има само Србија, бидејќи, според него, институцијата претседател на Србија е формален наследник на претседателстовото на СФРЈ.

> БРОЈКИ

29

листи на независни кандидати за градоначалници и 94 независни советнички листи ќе се појават на локалните избори во 34 општини

68%

од граѓаните позитивно ја оценуваат оставката на пратеникот Арбен Лабуништа и најавените оставки на членовите на Владата откако се кандидираа за градоначалници

2,5%

повеќе туристи ја посетиле Македонија лани во однос на 2011 година - бројот на домашни туристи е намален за 2,4%, а на странските е зголемен за 7,3%

facebook 1

Да беше лидер на СДСМ, Бенедикт никогаш немаше да се повлече. Бранко Тричковски

2

Не би ме изненадило на следните пармалентарни избори да се кандидира Сулејман Величествениот Александар Манасиев

3

Папата се префрли на подобро платено работно место. Благајник у МПЦ ... Моме Мартиновски

„Не може само Србија да го има тоа право. Ако постои, на пример, злато, пари или некоја вредност тогаш тоа е имот на сите држави-наследници, па ќе мораме сите да се вклучиме во овој процес“, вели Келиќ. Засега не е јасно дали планот на Николиќ за пристап до имотот на Тито се однесува само на содржината на она што е зачувано во вреќите во белградските трезори или на целокупниот имот затекнат во неговите резиденции. Конкретно во вреќите не се очекува да се најде повеќе од шесте негови последни плати, авторски хонорар и малку златен накит.

Какви избори ќе има Макед Пресече ли дефинитивно СДСМ дека нема да оди на локални избори или во ова кратко време до истекот на рокот за поднесување кандидатури ќе има нов итен состанок на Бихаќка по кој ќе се залепи с$ за што досега најголемата опозициска партија тврдеше дека е плукнато? пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

О

ткако СДСМ „пресече“ на итен доцновечерен состанок на партискиот врв дека нема да оди на локални избори, се поставува прашањето чуму ваква итност и обидот за потресување на нацијата кога на крајот не беше соопштено буквално ништо ново!?

Еден од логичните одговори е дека најголемата опозициска партија сакаше само да ја натера власта да го почувствува притисокот на времето кое опасно истекува до 16 февруари кога ако СДСМ не поднесе кандидатури, локалните избори нема да го имаат посакуваниот ефект за ВМРОДПМНЕ (од очекуваниот триумф од страна на власта), а без учеството на опозицијата ќе бидат знак и за меѓународната заедница дека кризата не само што не се решава, туку сериозно се продлабочува. И дека во опасност е пролетниот извештај од Брисел, односно целиот пакет во кој се крие името како виза за

www.kapital.mk

борисов омекна

Капитал број 694 15.02.2013

бум-тРеС

КомеНтаР

35

П

о низата критики упатени од страна на бугарските официјални претставници на линија Софија-Скопје, поддржани и од самиот премиер Бојко Борисов, кои дури побара помош и од Бугарската академија за науки (БАН) да му толкуваат што поздразбира терминот добрососедски односи, официјална Софија како да ја менува реториката кон Македонија. Самиот Борисов истакна дека лично по телефон се слушнал со премиерот Никола Груевски и договориле скорешна средба на која секако во фокусот ќе биде Договорот за добрососедски односи. На што се должи ваквата промена во ставот на Борисов, тешко е да се претпостави...

РобеРт КиРНаг

амбасадор на Словачка во Македонија

В

и се чудам на очекувањето дека некој вујко од Америка или чичко од Брисел ќе дојде и ќе ги реши вашите проблеми“, мака мачи амбасадорот со македонската логика.

maksim.risteski@kapital.mk

Не на улица, кризата е во Собранието

М

донија... и кога? добивање датум за преговори. Токму во последново, веројатно, се крие и фактот што иако потпретседателот на СДСМ, Гордан Георгиев, изјави дека одлуката на партијата е дефинитивна, многумина во секој момент очекуваат нова „итна“ координација на раководството после која би излегле со став дека тие не сакаат да бидат причина за негативни оценки од ЕУ, дека за државата се работи и дека политичкиот пазар ќе оди во насока на компромис од типот – ќе одат на избори, ама не се враќаат во Парламент, варијанта што дури и според брифинзите на претставниците на дипломатскиот кор во земјава е прифатлива и пополезна за демократијата. Георгиев кажа дека во услови кога нивното главно барање за предвремени парламентарни избори не е исполнето, нема логика воопшто да одат на локални и дека ќе се вратат пратеничките мандати, но премиерот Никола Груевски, од друга страна пак, децидно порача дека нема намера да распише предвремени парламентарни избори само за, како што кажа, да удоволи на политичката суета на лидерот на СДСМ Бранко Црвенковски и на неговиот обид да ја држи целата земја и нејзината интеграција во заложништво на сопствената кариера. Како ќе се развие ситуацијата до утре, но и во следните неколку денови тешко е да се претпостави, но останува фактот дека меѓународниот фактор е во постојан ангажман околу развојот на настаните во Македонија, преку клучни пораки дека не се поддржува неучество на изборите на опозицијата оти во сите демократии, тоа секогаш значи поддршка за мнозинството и оставање на празен простор за власта да ги освои сите градоначалнички места. Неколку часа пред итната координација на СДСМ на која одлучија дека нема да одат на избори, партиското раководство имаше средба со првиот човек на Директоратот за проширување на ЕУ, Стефано Санино, кој дојде во ненајавена посета на Скопје. Детали од разговорите на Санино, евентуалниот притисок кој тој го вршел преку пораки за да се издејствува во последен момент Македонија реализира избори според сите европски норми и пораките кои тој ги прати и до СДСМ и до власта останаа тајна, но од исходот деновиве веројатно ќе можат да се насетат.

максим Ристески

гоРаН миСовСКи

НСДП

У

ЈП е фокусирана на погрешните луѓе, оваа институција ќе остане само собирач на данок од граѓаните од таксата за радиодифузија и од измислени казни.“ Мисовски протестира што УЈП работи како што треба да работи по дефиниција.

ЈадРаНКа КоСоР

поранешен премиер на Хрватска

С

опартијците ме сметаат за зајак во шеширот на СДП“, се жали поранешниот лидер на озлогласената ХДЗ дека во партијата ја сметаат за поголем социјалист од социјалистите.

twitter 1 Џени Ферлопез@AltanDete

Што е тоа што македонците го имаат, а сите богати нации го немаат? Ништо.

2 Ivan Iliev@baaaaaanoo

полна држава луѓе шо незнаат кога да се повлечат

3 Наивниот твитерџија@toVornottoV

Опозицијата ги испорача своите барања во однос на изборот на новиот #папа, во спротивно најавуваат бојкот!

ајсторијата на добрите режисери, меѓу другото, е да направат гледачот што поверно да ја доживее атмосферата на претставата. Она што се случува на улиците и во Македонија, воопшто, по 24 декември не само што не изгледа како вистинска криза, туку не поминува ниту како добра претстава. Не се чувстувува никаква напнатост, запаллива атмосфера меѓу граѓаните, а причината не треба да се бара првенствено во одѕивот на опозициските протести, односно во широките булевари на Коце од вицот на Груевски. Зашто бројката (на „отпораши“) кај и да е, ќе се случеше ако режисерската двојка во претставата ја внесеше потребната уверливост, од едната или од другата страна. Но, ова не значи дека нема криза. Има, и тоа таква, што е многу поопасна од онаа која емоциите можат да ја излеат на улица. Осмислена со студена глава и спроведена во институцијата што е огледало на демократијата во една држава – Собранието. Додека власта бара, помогната од меѓународната заедница, опозицијата да се врати во Парламентот, владејачкото мнозинство како да моли за ден повеќе да се одложи тоа враќање. Дури мнозинството со измени во Деловникот, поради виш државен интерес, ја спречува опозицијата да ги злоупотребува правилата за работа на Парламентот, тоа си ја тера процедурата еднопартиски, неделовнички, со броење на иста седница на гласовите и на членовите во комисиите и на нивните заменици, сите од иста партија. Во меѓувреме, продолжува да „штанца“ закони, односно скратени постапки, со по седум-осум комисии секој ден, закажани во исто време, за да се збуни и да не знае каде попрвин да отиде малобројната опозиција што остана во Парламентот.

Капитал број 694 15.02.2013

36

интервју

РобеРт КиРнАГ

www.kapital.mk

амбасадор на словачКа во маКедонија

Makedonija vleze vo nesre}na prikazna Go izgubi edinstvoto na narodot i za dr`avnite interesi

А

мбасадорот на Република Словачка во Скопје, Роберт Кирнаг, во специјално интревју за „Капитал“ праќа силна порака дека, покрај загрозената демократија, најмногу треба да загрижи фактот што во земјава политичките елити, но и народот е толку поделен што во клучни моменти кога се работи за стратешки интерес како што се интеграциите. Македонија е рекордер во испуштање историски шанси, оценува тој, и порачува дека земјата мора да сфати дека с$ додека не седне на иста маса со земјите-членки ниедни преговори нема да бидат симетрични. Во однос на спорот со Грција, Кирнаг праќа многу суштинска порака – Македонија треба сама да предложи решение за името!

www.kapital.mk

Капитал број 694 15.02.2013

интервју пишува

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

ивана и вана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

XX Амбасадоре, Вие сте одамна во Македонија. Ве прелажа ли првиот впечаток за земјава? Напротив, моето искуство е подобро од тој прв впечаток. Кога дојдов во декември 2008 година не очекував дека навистина до тој степен можеме да стапиме во интеракција, ние Словачка и Македонија. Јас дојдов тука со мојата сопруга за да основам една малечка амбасада, амбасада којашто подоцна & послужи како пример на Братислава да отвори и други амбасади. По Скопје, на истиот начин, во сличен состав, беше основана амбасада во Тирана, пред две години и во Подгорица. Жал ми е што не се остварија очекувањата за побрза интеграција на Македонија во Европската унија. Очекувавме дека овој процес на пристапување ќе се забрза. Во декември 2009 година имаше многу позитивни случувања визави либерализацијата и потоа неколку позитивни извештаи со препораки за почнување пристапни преговори. Тие очекувања не се исполнети и денес Македонија се наоѓа во една сложена внатрешно-политичка ситуација, со комплицирани релации со некои од соседите, но така е секогаш – најсложени се врските со семејството и со соседите.

XX Семејството и соседите не можете да ги изберете. Така е. Важно е човек да сфати дека ќе биде посреќен кога неговиот сосед ќе биде успешен и богат. Македонија нема каде да бега од регионот на Западен Балкан, соседите ќе си останат истите и Вардар ќе тече како што тече и денеска. Сите ние, Словачка во Средна Европа и Македонија во Западен Балкан, треба да сме во поширокото семејство на Европа и да се снајдеме, да ги реализираме своите аспирации и амбиции.

XX Велите дека кога сте дошле сте имале впечаток дека нештата ќе се движат побрзо во однос на ЕУ. Каде заглави Македонија? Во реализацијата на реформите. Требаше уште да се работи. Мислам дека требаше да се забрза процесот на реформи. Словачка може да послужи како пример и инспирација, а Македонија би сакале да ја повтори оваа успешна приказна. Но, да предупредиме дека тоа не беше едноставно, не беше лесно.

Може да добивате избори и да правите реформи, ама двете работи заедно тешко одат XX Каде беше најтешко за Словачка на патот кон ЕУ? Кога правите реформи, плаќате и големи политички даноци. Тука зборуваме за политичка волја, политички одлуки. Може да добивате на избори и да правите реформи, но многу е тешко двете работи да се прават истовремено. Сега треба да се

навратам 20 години наназад, нели годинава одбележавме 20 години независност на Словачка заедно со нашите чешки пријатели. Политичките гарнитури коишто победија на изборите во Словачка и во Чешка на изборите во јуни 1992 година се договорија дека не може да размислуваат за заедничка визија за развој на федерацијата, но беа способни да се договорат и друго. Ако не може чешката страна да ги задоволи аспирациите за еманципација на Словаците во рамките на федерацијата или во некој друг послободен сојуз, Чесите излегоа со предлог да се подели федерацијата. Алтернативата беше да продолжи една функционална федерација, како што ја нарекуваа. Ова значи business as it was и Словаците не беа задоволни со втората варијанта. Словачката владина гарнитура тогаш презеде еден храбар чекор - се одлучи да се потпише договор за поделба на федерацијата. Тоа се случи на 1 јануари 1993 година. Додека Чешка имаше предност во економскиот развој, Словачка се соочи со неколку предизвици. Првиот беше градење на државноста, со оглед на тоа што сите главни институции беа во Прага и тоа значи дека и парите се делеле оттаму.

XX Многу слична стартна позиција како Македонија. Точно, тоа е таа паралела. Второ, знаете, тоа беше економски предизвик. Имаше прво политички притисок дали ќе се случи тоа на мирен начин. Тука беше лошиот пример со војни во поранешна Југославија. Словачка се соочи со тешка економска ситуација. Тешката индустрија, хемиската индустрија и другите од тој тип најтешко се реформираат. Затоа, во текот на реформите и по нив невработеноста во Словачка порасна на повеќе од 20% во 2000 година. Прво почнавме со стабилизација на банките и продажба на индустриските капацитети на странски инвеститори, вклучувајќи ги и банките. Со таа стабилизација успеавме да привлечеме странски инвеститори и тоа ни овозможи да ја намалиме невработеноста на дури 8%, значи од 20% на 8% до 2008 година. Но, тогаш беше поинаква ситуацијата, а потоа почна прво финансиската, потоа и економската криза и невработеноста пак се зголеми на околу 14%. Тоа останува еден од главните предизвици, покрај намалувањето на долгот. Во меѓувреме, ние влеговме во ЕУ во 2004 година, но пред тоа во 2000

37

година влеговме во ОЕЦД (Организација за економска соработка и развој), којашто е престижна организација на најбогатите земји во светот, а во 2007 година и во Шенген-зоната и од јануари 2009 година почнавме да го користиме еврото како наша национална валута. Да, ние бевме најсиромашна држава во еврозоната, но седевме на маса со најбогатите во светот. Денес има уште посиромашни членки во еврозоната. Еден милионер рекол дека ако се дружиш со милионери, има 80% шанса дека и сам ќе станеш милионер. Можеби и не е така, но нашата мотивација за да бидеме во еврозоната е да останеме во центарот на интеграција, да не бидеме само објект на одлуки, туку и субјект, тие што одлучуваат. Ова е важно и за Македонија. Додека Македонија не седне на иста маса со нашите партнери од Европската унија, потешко може да преговара и се разбира дека тие преговори нема да бидат симетрични.

Македонија е шампион во пропуштање историски шанси XX Во моментов Македонија се соочува со една тешка политичка криза, во која власта и опозицијата не умеат заедно ни да зборуваат, а камоли да најдат заеднички јазик. Парламент без опозиција, протести, тешки обвинувања кон власта за диктатура, најави за бојкот... Вие, како амбасадор на држава-членка на ЕУ, како гледате на таа ситуација? Македонија е шампион во испуштањето на животните шанси. Вие сте земја којашто беше на истата стартна линија како Хрватска. Каде е сега Хрватска? Не барајте одговорност за својата иднина, за својот развој надвор од Македонија, тие решенија коишто се најважни треба да се најдат овде. Секако, одговорноста лежи во сите играчи. Се разбира дека тие коишто се на власт се најмногу одговорни за постигнувањата и за проблемите со коишто се соочуваат. На политички план Македонија влезе во една несреќна приказна кога се изгуби единството на народот, на државата во областите коишто се составен дел на државните интереси. Кај нас тоа никогаш не се случи. Соседните земји веќе две години преговараа со ЕУ кога ние почнавме да преговараме. Нашата цел беше по секоја цена заедно да влеземе со нив.

За македонија е најдобро сама да понуди решение за името

П

рашањето за името е заедничко прашање со грција. Македонија, како една независна држава којашто не е протекторат, држава којашто сама одлучува за својата иднина, има право да одлучи за своето име. на билатерален план, Словачка ја призна Македонија под нејзиното уставно име и така ги водиме билатералните односи, вклучувајќи ги и дипломатските. Ако Македонија и грција не се способни заеднички да дојдат до решение, има рамка на организацијата на обединетите нации (оон), под раководство на Метју нимиц. не влегувајќи во таа структура, Европската комисија сака да биде поактивна и да учествува во подобрувањето на атмосферата и на условите во коишто би можело да се постигне решение. би било наивно да се очекува дека Штефан Филе ќе го реши прашањето за името и мислам дека не би било добро некој отстрана да ви наметне решение. најдобро решение за Македонија би било решението коешто ќе го предложи Македонија. Проблемот потекнува оттука и решението треба да се бара тука. Често пати се чудам, на очекувањето дека некој вујко од Америка или чичко од брисел ќе дојде и ќе ги реши вашите проблеми.

Капитал број 694 15.02.2013

38

www.kapital.mk

интервју инвеститорите имаат и негативни искуства

З

а жал, имаме и негативно искуство од Македонија. Фирмата М-Тест од Жилина доби договор во вредност од шест милиони евра за електронско управување со јавниот сообраќај во Скопје, создавање на системот и десетгодишно управување. Таа понуда беше многу поевтина од конкурентите. Што се случи по потпишувањето на договорот? Македонскиот партнер на словачката фирма не & наплати банкарска гаранција во вредност од 180.000 евра. Поради ненаплатувањето на гаранцијата, се растури бизнисот во вредност од шест милиони евра. Не би рекол дека тоа беше случајно. Но, досега не ми се познати причините зошто се случи тоа. Би можел да шпекулирам и доста сум креативен во тоа, но, не ми се познати точните причини. За жал, ова испраќа лоша порака до другите инвеститори. Има успешни словачки фирми коишто нудат решенија во областа на енергетиката, управувањето со електронски системи кои би сакале да ги пренесат своите искуства во Македонија. Кога Чешка, Полска и Унгарија влегоа во НАТО, уште веднаш забележавме дека таму почнаа да доаѓаат странски инвеститори. Осигурителната полиса на НАТО во економијата веднаш се покажа и ние сфативме дека нема да дојдеме до целта, благосостојба на нашите граѓани и развој, ако се движиме по патот по којшто се движевме. Моравме да се смениме. Имавме среќа што сите политички партии, сите главни играчи, и граѓанското општество, кое за разлика од Македонија, беше доста силно, беа обединети зад нашите напори да ја постигнеме тогаш нашата главна стратешка цел – влегување во НАТО и во ЕУ. Иако имаше политички дискусии, тие беа решени на демократски начин. Сега пак ќе се навратам на Македонија. Тоа што се случи на 24 декември не требаше да се случи, но ете се случи. Дека се случува, се случува и во други демократски држави. Поинтересен е начинот на којшто се решава и како се водат процесите за да се излезе од таа ситуација. Можам да зборувам за неодговорен пристап на тие коишто беа вклучени во случувањата, тие кои носеле одлуки. Тоа може да се покаже преку некоја независна комисија. Ние видовме слики, но не видовме што стои зад нив, што се случи таму.

XX Тука е ставен на тест и капацитетот на државата. Не само капацитетот на државата, туку и на општеството. И ме доведовте до клучниот термин – политичка култура. Политичката култура треба да се гради, но и да се негува. Тука е јасна улогата на опозицијата! Никој не треба да се лути кога опозициските партии го кажуваат својот став или нудат своја алетрнатива. Тоа се случува во сите земји, тоа е работа на опозиција. Од друга страна, без оглед на тоа кој е на власт,

Правејќи одлична паралела со неговата земја и патот кој Словачка требала да го изоди во европската интеграција, Кирнаг порачува дека ретки се тие политички лидерства кои се спремни за вистински реформи, оти тоа најчесто значи губење на следните избори. „Власта секогаш е најмногу одговорна за процесите во една земја, но опозицијата не смее да се амнестира. Неучество на изборите е легитимен став, но тоа секогаш значи поддршка за мнозинството“ вели тој додавајќи дека се чуди на ставот оти проблемите на Македонија треба некој однадвор да ги решава треба да води одговорна економска, буџетска политика и политичките одлуки главно се поврзани во време на криза. Денес социјалдемократската влада на Словачка донесува некои одлуки коишто не се типични за левоориентирани сили од политичкиот спектар, затоа што владата мора да го намали долгот. Тоа е обврска. Значи, ќе бидеме казнети од страна на Европската комисија ако не го намалиме својот долг на помалку од 3% од брутодомашниот производ до крајот на годинава. Нашата цел беше да го намалиме до 2,8%,

за да имаме некоја резерва. Тоа значи зголемување на даноците, на давачките, штедење во инвестициите. Просечната бруто-плата во Словачка е околу 780 евра. Притоа, повеќе од половина од луѓето не земаат плата повисока од 500 евра.

Кој оди на избори може да изгуби, кој не оди губи секако XX Ми го одбегнавте одговорот за демократијата во Македонија... Тоа е прашање за македонските граѓани и за македонските политички играчи. Македонија се наоѓа пред локални избори и најважно е дали ќе има насилство.

XX Не мора да има насилство. Зарем треба да се пука со пиштоли? Има и други методи, посуптилни... Има. Но, прво и најважно е овој процес да биде мирен. Сепак, ова е Балкан и има некои искуства. Второ, процесот треба да е инклузивен, значи да биде отворен за сите коишто сакаат да учествуваат. И неучествувањето на избори е избор, право, но притоа треба да се знае дека тој што не учествува секогаш гласа за мнозинството. Негласајќи го поддржува мнозинството. Понатаму, важно е цел процес да биде легитимен. Секој народ има таква влада каква што заслужува. Луѓето треба да бираат, и тоа на легитимен начин, во рамките на легитимен процес на овие избори и на сите понатамошни избори. Нема разлика дали ќе бидат предвремени или редовни, иако не е добро за процесот на реформи многу често да има избори, затоа што тогаш се губи енергија на непродуктивни работи. Е сега, тој што оди на избори ризикува да изгуби нешто. Тој што не учествува нема да добие ништо. Важно е ова да биде легитимен процес, да не биде игра, да не биде казино. Во

www.kapital.mk

Капитал број 694 15.02.2013

интервју казино кога многу губиш доаѓаш до фаза на очај и тогаш играш во банка. Искуството покажува дека голем дел од тие што играат во банка губат. Прочитајте ја „Коцкар“ од Достоевски. И економијата и политиката не е казино или руски рулет.

XX Како мислите дека ќе се разврзе целата таа ситуација? Би било интересно да ги стават таквите анализи во обложувалници. Резултатот во овој процес е во рацете на македонските политичари. Не зборувам за тоа дали тие политичари се во Владата или во опозицијата. Се разбира дека секогаш за креирање на правилата и за одржување на редот поголемата одговорност лежи во власта.

XX Мала дигресија, во Словачка сте имале кампања „Моли се за здрав разум за политичарот“. Можеби време е да ја примениме и тука. Да, да (се смее). Тоа беше рецесистичка иницијатива на невладини организации да си одбереш политичар и не да го пцуеш, затоа што тоа е многу лесно, туку да се молиш за него, за неговиот памет и за неговите одлуки. Пораката е дека народот ги следи, гледа што прават, треба да бидат одговорни и нивните одлуки да бидат паметни. Господ нека им е напомош, а тие ќе се молат за нив. Јас така сфатив и со задоволство би поддржал една таква иницијатива и тука.

Одлична економска соработка XX Како ја цените економската соработка на Македонија и Словачка? Поголем дел од соработката е во форма на трговија. Обемот на трговија четири пати се зголеми во минатите четири години. Додека во 2007 година обемот беше околу 25 милиони евра, четири години подоцна, во 2011 година, беше повеќе од 100 милиони евра. Додека во минатото најголем дел од трговијата отпаѓаше на словачкиот извоз во Македонија, сега односите се доста балансирани, дури и се заврте ситуацијата и сега Македонија има мал суфицит во трговијата со Словачка. Автомобилската индустриј н$ држи во плус. Словачка произведува околу милион автомобили годишно.Додека сите соседни земји се во рецесија, Словачка има раст поголем од 2% минатата година. Словачка привлече инвестиции во автомобилската индустрија, како Фолксваген, каде што се произведуваат овие убави скапи автомобили, „порше кајен“, „ауди Q7“ и „фолксваген туарек“. Неделава слушнав добра вест дека Фолксваген се одлучил да произведува нов тип „бентли“ во својата фабрика во Братислава. Тоа не само што ќе отвори нови работни места, туку се работи и за престиж. Исто така, за да балансира, Фолксваген произведува и малечки автомобили, како „сеат“, „шкода“ и „фолксваген“. Во Трнава, на 50 километри од Братислава, е отворена фабрика на Пежо-Ситроен, во северозападна Словачка, во Жилина, беше отворена фабрика на Киа. Значи, сите такви модели на автомобили што ги

39

Секоја земја прави компромиси на патот кон еу

С

ловачка беше блокирана од Австрија, којашто бараше да затвориме два атомски реактори. Решивме интензивно да преговараме, да поканиме експерти од Австрија да станат дел од нашите експертски групи за безбедноста на атомските електростаници. Бевме под огромен притисок. За да ви објаснам, односно за да ги видите квантитативните ефекти од затворањето на реакторите, еден од реакторите придонесуваше со 10% во производството на струја во Словачка. Преговаравме за компензација и за временски рамки. Дури и сега во подготовката на новиот рамковен буџет за ЕУ има интензивни преговори за компензација за затворање на тие два реактори, оти с$ уште не е затворен процесот, овие прашања се затвораат долги, долги години. Тоа не е едноставно како да притиснете копче и да исклучите. Ние се договоривме да го исклучиме првиот реактор. Влеговме во ЕУ во мај 2004 година и до крајот на 2006 година требаше да го исклучиме едниот реактор, а до крајот на 2008 година и вториот ректор. Добивме некоја мала сума како компензација. Веднаш потоа се одлучивме да градиме нова атомска централа и сега е во тек нејзината изградба.

гледате на македонските патишта се од Словачка. Ме радува дека не само што составуваме делови, туку и произведуваме пософистицирани типови. Извезуваме во европските земји, но исто така и во Кина, Русија и во САД, со што се балансира нашиот извоз.

XX Освен автомобилската индустрија? Тука е електронската индустрија, производство на LCD монитори, телевизори, фрижидери, разни електронски уреди. Постои доста голема веројатност кога купувате брендови Самсунг, Сони, Панасоник со Андроид да се направени во Словачка, како и Аутроникс, затоа што тие потекнуваат од Словачка. Понатаму, компјутери, чипови, банкарски картички. Првите картички овде за НЛБ Тутунска банка беа произведени во Словачка. Словачка извезува телефонски уреди. Не знам дали знаете, но монополот за дистрибуција на „блекбери“ во Југоисточна Европа го држи Словачка. Веројатно и тоа се смета за трговија. Исто така, во Македонија се извезуваат и производи од нашата традиционална хемиска индустрија и од индустријата за хартија. Ние извезуваме железо, но увезуваме иста количина метали и обоени метали од Македонија. Едни од најголемите производи коишто се извезуваат од Македонија во Словачка се некои електронски уреди и с$ повеќе и повеќе вино. Ги имаме потпишано сите потребни договори потребни за успешен развој на економска соработка на нашите земји. Минатата година во ноември патував заедно со вашиот министер за економија, Ваљон Сараќини. Во Братислава потпишавме меморандум за економска сорбатока. Во мај ќе се реализира првиот состанок на заедничката мешовита комисија за економски развој, кој ќе поттикне соработка во приоритетните области, коишто веќе ги дефиниравме кога премиерот Груевски ја посети Словачка во октомври 2009 година и работиме во таа насока. На прво место е инфраструктурата, градење и обновување на инфраструктурата. Таму имаме повисока форма на соработка, како отворање подружници на словачки фирми во Македонија и во некои случаи македонска и словачка фирма заеднички

конкурираат како конзорциум на тендери за градење инфраструктура. Патиштата и железницата исто така се многу интересен сектор, не само за обнова, и за градење на нови железници.

Словачки компании сакаат да влезат во МЖ-Транспорт...

XX Тие за нас се многу значајни. Планирана е обнова на Коридорот 10 и изградба на Коридорот 8. Ние имаме големо искуство во таа област. Не сите знаат дека фабриката Гоша во Смедеревска Паланка од каде што се купуваат товарните вагони за Македонија е словачка фирма. Исто така, би биле заинтересирани за развој на железничкиот транспорт. Тоа е блкирано затоа што Македонија сака да ја заштити својата транспортна компанија, МЖТранспорт, којашто нема да може да го издржи притисокот на конкуренцијата. Овој сектор мора да се отвори на денот на пристапување во ЕУ, а ние сакаме тоа да се направи уште побрзо. Сакаме да влеземе во таа приказна за да помогнеме во реструктурирањето на МЖ-Транспорт. Планираме словачка инвестициска фирма да влезе овде во Македонија.

XX Кој е конкретно заинтересиран? Има неколк у фирми коишто се заинтересирани и во соработка со чешки партнери. Јас понудив трансформација и купување и на фабриката Колска во Велес. Ја посетив и има специфични типови поправки коишто се прават таму и се единствени на Балканот, во коишто би можеле да влеземе, но прво треба да се трансформира фабриката од владин дооел во акционерско друштво. Долговите да се трансформираат во малцински удели, а мнозинството акции контролирано да се продава на стратешки партнер, којшто ќе ги откупи акциите од државата и преку тоа да се вратат парите во ПИОМ и во УЈП. За сите тие прашања интензивно разговараме со Владата, со Министерството за економија, со вицепремиерот Пешевски. Има други фирми за коишто би биле заинтересирани. На пример, дивизијата за трансформатори во Охрид. Тука повторно има неуспешни тендери затоа што лошо е направена понудата. Исто така и ОХИС.

Балканот повторно се здружува Информациите кои Ви се потребни за подобро работење во балканскиот регион секој работен ден, наутро, Ви ги испраќаме на e-mail или прочитајте ги на www.biznis-plus.com Нарачка и повеќе информации на: pretplata-mk@biznis-plus.com или на телефон: +389 2 3298 110

1

месец бесплатно!

Капитал број 694 15.02.2013

www.kapital.mk

40

религија Со оставката на новиот милениум

Е

ксклузивната анализа на „Капитал“, базирана на длабинско истражување и брифинзи направени неофицијално со претставници на висок клер на католичката и на православната црква, покажува дека оставката на папата и не е толку ненадејна, ако се знае дека во Ватиканската палата последниве години с$ погласно се размислувало за воведување возрасна граница за папската служба. Неколкумина релативно помлади епископи на Македонската православна црква сметаат дека оставката на Бенедикт Шеснаесетти е добар пример кој треба да го следат и нивните колеги кога ќе почувствуваат дека од одредени причини повеќе не можат соодветно да одговорат на архипастирските предизвици

Papata dade primer pravoslavnite epis Неколкумина релативно помлади епископи на Македонската православна црква сметаат дека оставката на папата е добар пример што треба да го следат и нивните колеги кога ќе почувствуваат дека од одредени причини повеќе не можат соодветно да одговорат на предизвиците на архипастирската служба пишува:

Максим Ристески

Н

maksim.risteski@kapital.mk

е дека се сомневаме во личното образложение на папата за неговата оставка, но веројатно, никого нема да зачуди ако по спуштањето на прашината што ја подигна шокантната вест, се појави алтернативно, можеби поуверливо објаснување на одлуката со која најмоќниот човек во христијанскиот свет, нарекуван „панцир“ и „ротвајлер“ на Католичката црква, објави дека понтификатот (периодот на папската власт) попушта под товарот на неговите поодминати години и на нив соодветната психофизичка состојба. Особено

ако се знае дека неговиот претходник, папата Јован Павле Втори, во слични околности донесе спротивна одлука и до крајот на животот, и покрај својата болест, остана на функцијата, испраќајќи силна порака до светот кој престана да ја почитува староста и нејзиното достоинство, како што напишаа неговите биографи. Во случајот на Бенедикт Шеснаесетти дури и не се работи за болест, како што потенцираше портпаролот на Ватикан, Федерико Ломбарди, кој подвлече и дека оставката не е поднесена под никаков притисок, а реално малку се инстанците кои можат да стават „во тесно“ еден папа. Но, сепак... Понтификатот на актуелниот папа е обележан (покрај педофилските скандали) и со случајот Паоло Габриел, батлерот на Бенедикт Шеснаесетти, осуден за кражба и дистрибуција на лични документи на поглаварот на Католичката црква. Документите кои стигнаа до јавноста укажуваат на беспоштедна борба за власт во највисоките нивоа на римокатолицизмот. Дел од познавачите на ватиканските состојби, особено од Германија, родната земја на Бенедикт Шеснаесетти, причините за оставката ги бараат во неговата наводна екстремна конзервативност, оценувајќи го како папа со административно-куријален

www.kapital.mk

Капитал број 694 15.02.2013

религија “Тазе“ оставки има и во православието

r i za skopi? профил (римската курија е збир на централни канцеларии и установи кои на папата му помагаат во вршењето на пастирската служба) кој не можел да го понесе бремето на своето време, обележано со длабоката криза и контроверзиите во Католичката црква. Нему наклонетите аналитичари го сметаат за верски лидер кој се обидува да ја сочува црквеноста пред ударите на секуларизацијата, од што може да се заклучи дека со оставката, Бенедикт Шеснаесетти избегнува да биде запаметен како папа во чие време овоземното незапирливо навлегувало во светото, а тој, првоповиканиот, не успеал да ја затвори зинатата пукнатина во црковната брана. Во секој случај, неговата теолошка компетенција и духовниот интегритет не ги оспоруваат ниту најжестоките критичари, а во реакциите на дел од православните цркви оставката е прочитана како чин на доследност и на високи критериуми.

Оставките не & се непознати и на православната црква Слично размислуваат и дел од епископите на Македонската православна црква, кои иако оставаат простор понатаму да се појави и некое

Во Ватикан се заговара оставките на папите да станат правило

Н

еколку години во високите ватикански кругови се зборува за потребата и папите, како и останатите бискупи, да поднесуваат оставки на 75-годишна возраст, што би значело дека стратезите на Католичката црква сметаат оти релативно помлад и повитален папа би понудил поагилен одговор на предизвиците на времето.

еден од најпочит уваните епископи од грчкат православна цркв а миторполитот а, Хризостом од За нтос, пред две годикини поднесе оста а поради старечкавк немоќ

41

„Оставка пред неколку години се случи и во Грчката православна црква, кога познатиот и многу почитуван митрополит на Закинтос, Хризостом втори, на 73-годишна возраст поднесе оставка поради старечка немоќ, при што изјави дека епархијата сака да му ја препушти на помлад и поенергичен човек. Ова е пример за поздравување, како и оставката на папата, бидејќи значат ставање на црковниот пред личниот интерес“, вели епископ на МПЦ.

компромитирачко објаснување за оставката на папата, неговата одлука ја поздравуваат како одговорна и ја сметаат за резултат на личната свесност на римскиот понтифекс максимус дека во состојбата во која се наоѓа му го узурпира местото на некој кандидат кој подобро би ја водел Римокатоличката црква. „Оставка пред неколку години се случи и во Грчката православна црква, кога познатиот и многу почитуван митрополит на Закинтос, Хризостом Втори, на 73-годишна возраст поднесе оставка, поради старечка немоќ, при што изјави дека епархијата сака да му ја препушти на помлад и поенергичен човек. Ова е пример за поздравување, како и оставката на папата, бидејќи значат ставање на црковниот пред личниот интерес“, вели епископ на МПЦ, кој за да не биде погрешно разбран од повозрасните колеги во Синодот, побара да остане анонимен. Друг владика на МПЦ кој размислува идентично на оваа тема додава дека и во највисоките светски кругови на овоземната власт – претседатели, премиери на држави, оставката на папата е примена позитивно, односно дека и таму гестот е прочитан како чесна порака до кардиналскиот собор да избере папа во зенитот, а не на крајот на прелатската кариера. Интересно е што ова не е првпат с$ уште актуелниот папа да понуди оставка на функција што ја извршувал Кандидатот во Католичката за нов папа, кардиналот Турксо црква. Хрватскиот н надбискуп Желимир Пујиќ потсетува дека Бенедикт Шеснаесетти уште како кардинал во својата 75година (2002 година, три години пред изборот за папа) напишал оставка што му ја испорачал на неговиот претходник на

Феноменот Обама и во Ватикан?

Капитал број 694 15.02.2013

42

религија

и по средбата со Кастро му остана етикет конзервативеатна

Ова не е прва оставка на Бенедикт Шеснаесетти

Х

www.kapital.mk

рватскиот надбискуп Желимир Пујиќ потсетува дека Бенедикт Шеснаесетти уште како кардинал во својата 75-та година (2002 година, три години пред изборот за папа) напишал оставка што му ја испорачал на неговиот претходник на римскиот престол, Јован Павле Втори, пишуваат хрватските медиуми. Оставката била одбиена, а тогашниот кардинал Рацингер останал на чело на Конгрегацијата за верска доктрина.

Профилот на папата на Твит ер @pontifex , (градител на мо стови), не му помогн а да ги прем ти предизвициос те новата ера на

римскиот престол, Јован Павле Втори, пишуваат хрватските медиуми. Оставката била одбиена, а тогашниот кардинал Рацингер останал на чело на Конгрегацијата за верска доктрина. Деканот на кардиналскиот колегиум и наследник на Рацингер на престижната остиска бискупска катедра, Анџело Содано, одлуката на папата ја доживеал како „гром од ведро небо“, но истовремено, таа го потсетила дека веќе неколку години во високите ватикански кругови се зборувало за потребата и папите, како и останатите бискупи, да поднесуваат оставки на 75-годишна возраст, што би значело дека стратезите на Католичката црква сметаат оти релативно помлад и повитален папа би понудил поагилен одговор на предизвиците на времето. Ваквиот став ги стеснува опциите за одговор на прашањето каков папа ќе избере конклавата (соборот на кардинали во Сикстинската капела) која ќе се состане веќе во март – повлекувањето на Бенедикт Шеснаесетти е најавено за 28 февруари. Еден од водечките кандидати (барем кај обложувалниците) е црномурниот кардинал од Гана, кој е и претседател на Папскиот совет за правда и мир, Петер Турксон, чиј избор би значел ширење на феноменот Обама во уште еден досегашен бастион на белата раса – римскиот трон на апостол Петар. Патем речено, Турксон, роден во 1948 година, совршено одговара на бараниот размер меѓу младоста и зрелоста кога е во прашање возраста. Јозеф Рацингер стана папа Бенедикт Шеснаесетти во април 2005 година, по смртта на Јован Павле Втори и во моментот на избор беше еден од најстарите папи во историјата. Роден е во 1927 година во Германија, а од неговата младост најмногу интерес побудува влегувањето на 14-годишна

возраст во хитлеровата младина – епизода за која тој се произнесе во својата книга „Солта на земјата“. Завршил филозофија и теологија на Минхенскиот универзитет во 1951 година, кога почува неговата професорска кариера, а докторирал две години подоцна. Папата Павле Шести во 1977 година го именувал за минхенски надбискуп, а истата година и за кардинал. Јован Павле Втори во 1981 година го поставува на чело на Конгрегацијата за верска доктрина, за нешто подоцна да го назначи за негов советник за теолошки прашања. Либералната јавност не му е благонаклонета на Бенедикт Шеснаесетти поради неговата остра осуда на истополовите бракови и поради дисциплинирањето од негова страна на латиноамериканските следбеници на таканаречената либерална теологија. Шок меѓу другите христијански цркви предизвика документот „Доминус лесус“, објавен во 2000 година, а напишан лично од папата, во кој беше повторен ставот дека христијанството е една вера, но дека Римокатоличката црква е единствен нејзин чувар. Бенедикт Шеснаесетти предизвика бурни реакции и со барањето да им се забрани каква и да е активност во црквата за време на предизборната кампања на сите политичари во САД кои го поддржуваат абортусот. Се залага и на Турција да & останат затворени вратите на Европската унија. Оставката на Беденикт Шеснаесетти е прва по скоро шестотини години во историјата на папството и доаѓа по онаа на папата Григориј Дванаесетти од 1415 година. Според зборовите на портпаролот Ломбарди, папата веројатно ќе се повлече во летната папска резиденција Кастел Гандолфо, дури чека да заврши реновирањето на манастирот Мајка Црква во Ватикан, каде што би требало да биде неговото постојано престојувалиште.

Капитал број 694 15.02.2013

44

www.kapital.mk

еврозона

валутна војна по финансисКа Криза

1,36

1,35

1,34

1,33

1,32 1,3 1,28 1,26

1,29 1,27

1,27 „подеми и падови“ на еврото во однос на доларот во минатата година

1,24 1,22

1,21 04.02.2013

21.01.2013

07.01.2013

24.12.2012

10.12.2012

26.11.2012

12.11.2012

29.10.2012

15.10.2012

01.10.2012

17.09.2012

03.09.2012

20.08.2012

06.08.2012

23.07.2012

09.07.2012

25.06.2012

11.06.2012

28.05.2012

14.05.2012

30.04.2012

16.04.2012

02.04.2012

19.03.2012

05.03.2012

20.02.2012

06.02.2012

23.01.2012

09.01.2012

1,2

1,24

Vistinskata kriza vo evrozonata {totuku po~nuva?! пишува

васе Целеска

vase.celeska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Н

е можете да не ги обожавате финансиските пазари! Само пред една година шансите за преживување на еврото беа слаби и балансираа од една крајност во друга, а денес прашањето за преживување на еврото, покрај тоа што с$ уште е присутно, лидери на земјите од еврозоната се двоумат дали да продолжат во истата насока или да променат правец. Минатата недела единствената европска валута достигна 14-месечен рекорд во однос на доларот (1,35 долари) и 32-месечен рекорд во однос на јапонскиот јен. Којзнае што мисли за ова премиерот на Луксембург и сега

веќе поранешен шеф на еврогрупата, Жан Клод Јункер, кој само неколку недели претходно кажуваше на сите страни дека еврото е на опасно високо ниво, а сега е уште повисоко од тогаш. Секако, еврото имаше голем бенефит од растечките сомнежи за неговиот опстанок. Ризикот за неговото постоење ги обзеде финансиските пазари во 2012 година, а тоа го натера на шефот на Европската централна банка (ЕЦБ), Марио Драги, да преземе с$ што е во негова моќ (читај: да печати повеќе пари) за да ја спаси единствената валута. Но, овој раст на вредноста на еврото е далеку од добра вест за пазарите. Аналитичарите на „Волстрит журнал“ коментираат дека треба само да се фрли око на ситуацијата во Шпанија за да се види сликата за финансиската состојбата во целиот блок, а таа воопшто не е сјајна. Бразилскиот министер за финансии прв пат го спомена терминот валутна војна во 2011 година, со што се крена голема прашина, бидејќи ја отслика

Постојаниот раст на вредноста на еврото е новата закана за стабилноста на еврозоната. Ова не им одговара на јужноевропските земји, поддржани од Франција, бидејќи нивните производи ги прави поскапи и потешко е да извезуваат во време кога се потребни приходи генерирани од продажбата надвор, па бараат нови монетарни реформи. Нормално, на спротивната страна се наоѓа тврдокорната Германија, која смета дека девизните курсеви не треба да бидат користени за поттикнување на конкурентноста

www.kapital.mk

Капитал број 694 15.02.2013

еврозона ангела МерКел

Франсоа оланд

ајновиот скок на заедничката европска валута покажува дека финансиските пазари повторно веруваат во еврото и дека тоа не е лоша работа.

метаме дека меѓународниот монетарен систем мора да се реформира и да се стабилизира за да не зависи од расположението на пазарите.

канцелар на Германија

Н

претседател на Франција

С

продолжи да живее, вербата во еврото болката којашто ја трпеше бразилската се врати. ЕЦБ планира да ја собере економија поради варирањето на ликвидноста којашто ја обезбеди на останатите светски валути и нивното пазарите за да спречи инфлација вештачко слабеење на на пазарите. За овој чекор вредноста. Сега борбените силно се залага Меркел. линии се поместени „Ако сите се однесуваа поради тоа што како ЕЦБ, овој свет Јапонија отвори ново немаше да има толку поглавје во трката проблеми“, вели таа. (забрзано почна да порасна вредноста печати пари), чија во изминатите шест на еврото Треба да се ме крајна цел е да се е на 14-месечен макси сеци, па сега научиме на мум во однос види која валута на доларот и на највис начин на живот око нив о во може да ослаби изминатите 2,5 години со „силно евро“ во одн ос на јен најбрзо. от Засега, европските „Не можам да земји кои се наоѓаат кажам дека можам на југот ќе мора да да погледнам кон се научат да живеат Јапонија во овој со висока вредност момент без никаква грижа“, истакна на еврото, иако тоа ги прави нивните Меркел на Светскиот економски форум производи поскапи и е потешко да се во Давос. извезува во време кога се потребни Факт е дека една девалуација приходи генерирани од продажбата (слабеење) на една валута води надвор. кон зголемување на вредноста на За повеќе аналитичари следниот чекор друга валута. Тоа значи дека Бразил којшто мора да го направат овие земји страдаше од ново печатените пари не е поврзан со вредноста на нивната на американските Федерални заедничка валута. резерви (ФЕД), а како резултат на тоа, вредноста на бразилскиот реал се покачи за 50% во последните две години. Истото се случи и со Јужна ако во светот од почетокот Кореја, која претрпе негативно на финансиската криза во влијание од одлуката на Банката на 2008 година се подгреваше Јапонија. Двете азиски земји имаат валутната војна, иста војна сега исклучително напреди автомобилски се води и внатре, во рамките и електронски индустрии, но како што на еврозоната, за вредноста на порасна вредноста на јужнокорејската еврото. Погодете кои се главните валута вон за третина во споредба со играчи?! Нормално, Франција и јапонскиот јен, многу извозници од Германија. Политиката на Франција Јужна Кореја претрпеа загуби. за справување со економската и со финансиската криза претрпе пресврт ЕЦБ „фрли“ многу пари со доаѓањето на претседателската на пазарот функција на Франсоа Оланд, чии Додека вредноста на американскиот идеи воопшто не се совпаѓаат долар се намалува, а на кинескиот јуан расте, еврото достигнува рекордни висини. И покрај тоа што ЕЦБ ги остави клучните каматни стапки на историско ниско ниво, продолжи да купува обврзници од земјите коишто се соочуваат со криза и ги отвори вратите за многу поволно позајмување, вредноста на еврото останува висока. Марк Вагнер, аналитичар на Комерцбанк, има објаснување за ова: „Мора да забележите како централните банки реагираат слично едни на други. Колку пари печати ФЕД и колку пари печати ЕЦБ?“, објаснува тој за Дојче веле. Со други зборови, американската централна банка (ФЕД) има поагресивен пристап отколку ЕЦБ. Евидентно е дека откако шефот на ЕЦБ, Марио Драги, вети дека заедничката валута ќе

6,5%

Игра за скапоценото евро

И

45

„Овие земји мора да се девалуираат внатрешно, а тоа значи дека треба да воспостават структурни реформи“, смета Вагнер од Комерцбанк. Факт е дека Франција нема намера да отстапи од ставот дека вредноста на еврото е превисока и дека тоа може да го загрози закрепнувањето на европската економија. Францускиот министер за финансии, Пјер Московиси, планира тоа прашање да го покрене на состанокот на министри за финансии во еврозоната и Групата 20 најразвиени држави и економии во раст, што ќе се одржи овој викенд. Тој смета дека Париз не бара да се изврши притисок врз ЕЦБ или да се поттикне меѓународен спор за девизниот курс. Германија, од друга страна пак, смета дека еврото во моментов не е преценето, а девизните курсеви не треба да бидат користени за поттикнување на конкурентноста. „Она што сега го гледаме е раст на вредноста на еврото и е реакција на сериозната депресијација од почетокот на кризата во еврозоната“, изјави портпаролот на германската влада, Штефен Зајберт, минатата недела.

со оние на германскиот лидер, канцеларот Ангела Меркел. Оланд смета дека еврото е преценето и неговата вредност може да им наштети на пазарите, па затоа, во својот минатонеделен говор пред европарламентарците истакна дека се потребни нови монетарни реформи. Меркел пак, с$ уште тврдоглаво тврди дека еврото не е преценето, а моменталниот раст на вредноста претставува реакција на сериозната депресијација од почетокот на кризата во еврозоната.

СТАНЕТЕ ДЕЛ ОД СЕМЕЈСТВОТО НА ЕУРОЛИНК ОСИГУРУВАЊЕ! Еуролинк Осигурување А.Д. Скопје има потреба од проширување на својот тим во Сектор за ликвидација на штети и за таа цел објавува оглас за работна позиција:

СОРАБОТНИК ЗА ЛИКВИДАЦИЈА ШТЕТИ ПО ПАТНИЧКО ОСИГУРУВАЊЕ И ОСИГУРУВАЊЕ ОД НЕЗГОДА Минимум потребни квалификации  Завршено високо образование во областа на правните науки  Познавање на англиски јазик, пишан и говорен, посебно владеење на стручниот жаргон на осигурување Предност ќе имаат кандидатите кои имаат познавање на некој друг европски јазик  Способност за активно, брзо и аналитично работењето во MC Office  Работно искуство над 5 години на слично работно место  Способност за работа во тим, самоиницијативност, аналитичност, почитување на рокови Бенефиции за избраниот кандидат  Работа во динамична и перпективна средина  Можности за личен и професионален развој преку обуки и семинари  Конкурентен систем на наградување  Вработување во реномирана и перпективна компанија Ве молиме, биографијата и писмото за интерес, да ги пратите на следната електронска адреса: kariera@eurolink.com.mk или по пошта со назнака: До Служба за човечки ресурси Ул: Никола Кљусев бр. 2 1000 Скопје Ви стоиме на располагање за сите дополнителни информации поврзани со оваа позиција. Напомена: Ќе бидат контактирани само оние кандидати кои ќе бидат избрани во потесен круг. Кандидатите ќе бидат тестирани за нивните знаења.

специјален прилог

1

МАРТ 2013

ЗДРАВЈЕ

“Стресот - покус пат до депресијата”

Депресијата во Македонија добива размери на епидемија!. Проценките се дека околу 200 илјади луѓе во земјата страдаат од депресија. Податок доволно алармантен за надлежните институции и лекари–специјалисти да пристапат кон подготвување Национална стратегија за ментално здравје во Македонија за 2013-2016 година, со главен приоритет - едукацијата на лекарите од примарната здравствена заштита за препознавање и лекување на депресијата. „КАПИТАЛ“ ВО ОВОЈ СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ ВЕ СОВЕТУВА: 

  





Kако да ги препознате првите симптоми и знаци кои укажуваат на одредени ментални промени кои би можеле да доведат до депресија? Кои се најчестите форми на манифестација на депресивноста? Бизнис-категоријата е особено ранлива и подложна на анксиозност! Зошто? Што да преземете кога прв пат ќе се соочите со депресијата и зошто е потребна брза и стручна поддршка? Колку често Македонците ги препознаваат симптомите и навреме се јавуваат на лекар поради психички проблеми? Кои се последиците од нетретирањето на овие појави? Зошто Македонците се лидери во пиењето антидепресиви во споредба со Европа? Дали навистина постои реална и оправдана причина за големата потрошувачка на овие лекови или тие самите се свои лекари? Техники на релаксација! Како да се ослободите од психичката напнатост и анксиозност?

Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: sanja.savovska@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 104/105

ЛИЦА ЗА КОНТАКТ: ГОРДАНА МИХАЈЛОВСКА САЊА САВОВСКА

капитал број 694 15.02.2013

60

на руЧек со...

www.kapital.mk

Ибрахим Кес

генерален ДИректор на рамстор м

Iskustv ne se pr so zbor tuku tr da se do Кесемен е првиот странец во оваа рубрика. Неговата богата кариера започнува со менаџирање на продавница на Пашабахче, по што влегува во турската групација Мигрос, каде што работи 27 години и тоа во различни сектори, за на крај да стигне да ја управува инвестицијата на групацијата во Македонија пишува:

Петре Димитров

petre.dimitrov@kapital.mk

фотографија:

Ивана кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

Р

оден е во Ерзурум, Источна Турција, а уште како многу мал се сели во Истанбул, поради работата на неговата мајка која била учителка. „Во Истанбул се преселивме на едно од најубавите места на Босфорот, на

Емирѓан, каде што го поминав детството и тинејџерските години. Математиката и литературата најмногу ме привлекуваа, па уште оттогаш сум голем љубител на добра книга. Понекогаш се случува да читам две книги истовремено. Најмногу ги сакам романите“, вели Кесемен. Татко му работел како филмски продуцент, па како тинејџер често присуствувал на филмски сетови. Помагајќи на сетовите, ги заработил и првите пари. „Во тоа време немав некоја одредена цел што сакам да бидам. Размислував да влезам во режисерски води, под влијание на работата на татко ми, но на крај не се определив за филмскиот свет. Стигнав до приемен испит на

н а ш ето м ен И од со кесемен и ен м то то бога о ан р то на рес се т арабеска е за одлучивм и, супа од дбормоат ку со паста чки и ли и тикви „топлоколачот ладно“.

факултетот за режија, но во последен момент се откажав. Како и сите тинејџери се трудев да бидам ин и многу ја следев модата“, со насмевка се присетува Кесемен. Го интересирала и техниката, уште како мал многу сакал да чепка по сите апарати во домаќинството. „Од страната на мајка ми сите во фамилијата се учители. Мене тоа не ме привлекуваше. Родителите ми сугерираа да станам доктор, професија која се цени. Јас си молчев и знаев дека тоа сигурно нема да бидам. Дедо ми и мајка ми исто така сакале да бидат доктори, но не успеале во тоа.“ По завршувањето на средното

www.kapital.mk

семен

капитал број 693 694 07.02.2013 15.02.2013

на руЧек со...

61

македонија

voto renesuva r, reba o`ivee образование запишал индустриски дизајн, претчувствувајќи дека времето на таа професија допрва доаѓа. „Додека студирав индустриски дизајн, никој не зборуваше за тоа, а сега е многу популарна област.“ Образованието по завршувањето на факултетот „како првенец во групата“ го надополнува со магистратура на Економскиот факултет, на смерот менаџмент. Првото работно искуство го има во компанијата Пашабахче, како менаџер на продавница. „Со првата работа научив многу. Од тоа како се води една продавница до тоа како да се задржи муштеријата. Немав никакви посебни проблеми, да чукнам во дрво. Ако добро ги совладаш координацијата и организацијата, нема да се соочиш со никаков проблем.“ Таму останал околу три години. „Решив да го сменам секторот и се вработив во групацијата Мигрос. Се јавив на нивниот оглас за работа, поминав лесно на интервјуто и станав менаџер на еден од

со првата работа на учив мн у. од тоа до тоа како да како се води една се задржи муог продавница штерија

капитал број 694 15.02.2013

62

www.kapital.mk

на руЧек со...

Искуството да бидеш дел од толку нови работи е непроценливо

Инвестицијата сек ш тре ба да се развива. Важно е како се упога равува со инвести циите

кој било спорт е добар за здравјето и за полесно справување со обврските

супермаркетите на Мигрос во Истанбул. Првиот супермаркет со кој раководев беше во областа Бебек едно од поубавите места во Истанбул на самиот Босфор, што дополнително ме мотивираше да работам уште повеќе.“ Во овој маркет работел околу 1,5 година, а потоа е поставен за одговорен на супермаркетите на компанијата во градот Анталија. „Во тој период за прв пат се развиваше бизнисот на компанијата за тој дел од Турција и беше посебен предизвик да бидеш дел од нешто ново и убаво.“ По тоа искуство повторно се враќа во Истанбул, каде што станува регионален директор за продажба на маркетите за овој регион. На прашањето, што е полесно да се води еден или повеќе маркети, Кесемен одговара: „Нормално многу е полесно да се води еден маркет. Менаџирањето на повеќе маркети значи многу работа и одговорност, почнувајќи од попис на стоката до управување со многубројниот персонал.“ Во средината на деведесеттите години турската групација Мигрос одлучува да се шири надвор од земјата. И Кесемен е вклучен во тимот кој ја гради стратегијата на ширење. Следно работно искуство во Мигрос му е повторно нешто ново, формирањето на секторот логистика во рамки на групацијата. „Искуството да бидеш дел од толку нови работи е непроценливо.“ По работењето во секторот логистика и како регионален менаџер во Измир, е назначен да го води бизнисот на групацијата Мигрос во Македонија. На позицијата генерален директор на Рамстор, кој е дел од Мигрос, е веќе две години. „Знам дека се сменија навиките на купувачите во Македонија откако дојде Рамстор. Знам и дека Македонија станува с$ поинтересна земја за инвестиции, не само за Турција, туку и за други држави.“ Годинава Рамстор има амбициозни планови и најавува ширење на македонскиот пазар. „Инвестицијата секогаш треба да се развива. Важно е како се управува со инвестициите. Годинава планираме отворање на нови супермаркети во Куманово и скопската населба

Аеродром, а се размислува и за уште четири други локации. Олеснителна околност е кога добиваш поддршка за спроведување на плановите од централата на компанијата - Турција . Од конкуренцијата не се плашиме. Нема сериозна или несериозна конкуренција, мала или голема. Во секој случај конкуренцијата е здрава работа и секогаш треба да постои. На македонскиот пазар с$ уште има простор за нови трговски центри, така што на потрошувачот му се даваат повеќе можности да може да бира.“ Веќе имал време да види многу од убавините на Македонија, која ја обожава, а е и редовен посетител на различни културни настани, како опера, филхармонија и театар. Редовно ги посетува Македонската Опера и Балет, Македонската Филхармонија, Турскиот Театар. Посетува различни културни настани, концерти итн. Во животот се занимавал и со спорт. Седум години тренирал боречка вештина теквондо, и е голем љубител на пешачењето. „Кој било спорт е добар за здравјето и за полесно справување со обврските. Голем љубител сум и на музиката, од џез до турска традиционална музика. Ја сакам Едит Пјаф, ЗАЗ... и секако омилени ми се книгите. Кога ќе се пензионирам сакам да цртам, а во меѓувреме да видам што е можно повеќе од светот. Ги сакам патувањата. Не сум љубител на сончање на плажи, повеќе ме интересира да ги видам културните обележија на едно место“Кога сме кај патувањата морам да напоменам дека едно од патувањата кои ми оставиле голем впечаток е островот Корчула.“ Кесемен со неговата жена Несрин, со која моментално живее во Скопје е татко на едно дете, Џем, кој има 24 години кој пред скоро време магистрираше на комјутерски инженеринг во Шведска и кој многу ја сака музиката, спортот и фотографијата. „Младите денес се поинакви. Тешко можеш да ги наговориш за нешто. Она што јас на мојот син му го пренесувам е дека искуството не се пренесува со збор, туку треба да се доживее, да се испроба.“ Во овој контекст Кесемен дополнува со еден секојденевен и вистинит пример. „Кога на мало дете ќе му кажете да не си игра со огнот оти ќе се изгори, тоа дете не може да ве сфати с$ дури не се изгори. Така е и со денешната младина...“

специјален прилог

8

MАРТ 2013

ЕНЕРГЕТСКА ЕФИКАСНОСТ Во овој специјален прилог, Капитал во насока на зголемување на свесноста на компаните и на граѓаните за придобивките од енергетска ефикасност Ви објаснува: Кои се придобивките за домаќинствата, компаниите и за економијата од поголемото искористување на сончевата енергија?  Како, кога и кој може да ја користи сончевата енергија?  Преглед на владината поддршка за набавка на сончеви колектори и банкарските кредитни линии кои се однесуваат на енергетска ефикасност и можностите за инвестирање во сончеви колектори? 

Повеќе информации во врска со прилогот и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-маил boban.gjorgjievski@kapital.mk или на телефонскиот број 02 3298 110 локал 105

Производство на струја од сончева енергија! Квотата за субвенционирана цена на вака произведената струја веќе е исполнета! Зошто владата не ги зголеми квотите за субвенционирана цена на енергијата добиена од сонце и да го либерализира пазарот во овој дел? Зошто не може да се отвори вратата за секој што сака да инвестира и со тоа да се растерети енергетскиот систем на земјата?  Правиме конкретна симулација колкави заштеди носи искористувањето на сончевата енергија за домаќинставата и компаниите?  Во кои индустрии е наисплатливо користењето на сончева енергија? 

ЛИЦА ЗА КОНТАКТ: ГОРДАНА МИХАЈЛОВСКА БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ

Капитал број 694 15.02.2013

64

www.kapital.mk

технологии и бизнис

Kancelarijata pov

Ако можеме најгрубо (и секако не потполно точно) да ги дефинираме трите главни аспекти кои го дефинираа и с$ уште го дефинираат ИТ-светот тогаш тие би биле: хардвер, софтвер и Интернет. Иако звучи премногу аматерски така да се поделат, сепак во основа тоа е точно.

Н

а почетокот, с$ се вртеше околу хардверот. Транзисторот беше главен, а софтверите (ако воопшто можеа така да се наречат) служеа да му овозможат на корисникот да искористи барем дел од сметачките капацитети на самата машина. Потоа, благодарение на компании како Мајкрософт, на пример, се појави софтверот и полека почна да го одзема примататот на хардверот како главна компонента во еден компјутерски екосистем. Наеднаш с$ почна да се врти околу оперативните системи и канцелариските пакети. Хардверските компании веќе не беа главни туку се трудеа да произведат побрза и помоќна машина да ги заситат апетитите на софтверите кои бараат повеќе херци од процесорот и повеќе бајти од меморијата. И на крај, како последен, се појави Интернетот. Најпрвин како одделна структура која не се мешаше со овие двете претходно спомнати. Од „нив“ бараше скромни хардверски

можности и интернет-прелистувач и си се развиваше и растеше паралелно, независно од реалниот свет, во некој свој виртуелен. Но, со текот на годините тој непрекинато растеше и стануваше с$ побитен фактор во животот и во работата на секој човек и секоја компанија. Веќе не беше место каде што луѓето само ќе читаат електронска пошта и ќе посетуваат интернет-страници и портали, туку место кое можеше да ги обедини луѓето, нивната работа и забава без разлика каде се наоѓаат тие. И од „маргиналец“, Интернетот почна полека да се наметнува како главна платформа, а софтверските компании да се вртат кон него и да ги испитуваат неговите можности. Така настана т.н. „облак“ или простор на Интернет одржуван од некоја компанија каде што корисниците без да имаат ништо инсталирано на својот компјутер пристапуваат до разни алатки со кои работат, се забавуваат, но и ги складираат податоците таму, полека, но сигурно претворувајќи го

(до пред две децении незаменливиот) хардвер во машина која служи само за влез во виртуелниот свет и за внес на податоци. На овој начин полека, но сигурно настанаа интернет-сервисите коишто претендираа да го „префрлат“ софтверот од компјутер на Интернет. Најпрвин тие сервиси беа со многу ограничени можности, ги работеа само основните работи и функции на некој моќен софтвер кој секако требаше да го имате инсталирано локално (и легално платено, нормално) за да ги користите неговите полни капацитети. Полека со годините можностите на базираните апликации на Интернет се зголемуваа, а апликациите почнаа да исчезнуваат од локалните дискови и да се префрлаат горе во облакот. И тогаш се појави трендот дека всушност с$ може да биде во облакот, дека нема потреба од инсталација и слично, што има свои добри, но и лоши страни. Добрите се: нема потреба од инсталација, нови лиценци и нервози околу надградба, нема потреба за грижа околу сигурноста на податоците и стабилноста на системот и ред други. Но, сето тоа зависи од тоа колку ви е стабилна и брза интернет-конекцијата. А доколку пак таа поради некои причини е оневозможена, тогаш сите предности паѓаат во вода. Значи, идеално би било некој микс

www.kapital.mk

Капитал број 694 15.02.2013

технологии и бизнис

65

vtorno izmislena од овие две „движења“ или правци за развој на ИТ-светот, а кој најдобро би можел да го направи тоа освен компанијата која практично беше една од неколкуте кои го создадоа овој свет, а денес е лидер во неговото усовршување и додефинирање. Погодувате, зборуваме за Мајкрософт, а како пример за успешна онлајн/офлајн-комбинација истакнуваме еден од двата нивни „перјаници“ – канцеларискиот пакет Microsoft Office кој неодамна беше претставен и понуден на еден многу оригинален начин со кој стана достапен за повеќе машини, за помалку средства. Во основа се работи за пакетот канцелариски програми Microsoft Office 2013, но поради начинот на „пакување и дистрибуција“ креирана е нова верзија Microsoft Office 365 Home Premium. Нема да се задржуваме толку на поединечните подобрувања на самите програми, за нив имаме пишувано и порано во посебен напис, но ќе се задржиме на начинот на кој истите се нудат и што и за колку пари добива корисникот. Целиот систем е базиран на претплата која чини 100 американски долари за цела година, а за што се добиваат 5 полни и легални инсталации на програмите од пакетот Office 2013, плус гратис 20 гигабајти простор на SkyDrive (платформа за складирање на документи и делење на истите развиена од Мајкрософт), покрај оние 7 кои ги има секој корисник или вкупно 27 гигабајти, како и 60 минути разговор на Скајп секој месец. Инсталацијата на програмите воопшто не се ограничува само на Windows базираните машини, туку и корисниците кои имаат некоја верзија од оперативниот систем на Епл ќе можат да ги инсталираат посебните верзии за овој оперативен систем, кои с$ уште се со наставка 2011. Значи за 100 долари годишно корисникот добива опција да инсталира 5 полни пакети на платформи по негова желба во произволен

сооднос, а истите тие автоматски се синхронизираат преку SkyDrive што значи дека документите секогаш се достапни на сите истовремено, без разлика од кој компјутер се креирани. Принципот на регистрација е едноставен, а по плаќањето можете автоматски да го наместите да се одвива самиот процес и во зависност од брзината на конекцијата и на самата машина, а во најлош случај за пар часа, на вашите компјутери ќе имате полна лиценцирана верзија од програмите Microsoft Office, со еден месец пробен период после кој ако не сте задоволни можете да се откажете од претплатата без тоа да ве чини ниту денар. Со овој начин на претплата, наместо со купување на оптички медиум како

што беше ситуацијата досега (дури и ако идете во продавница и купите само една лиценца, нема да добиете DVD туку само сериски број кој ќе треба да го внесете на Office.com и така да ја преземете единечната локална верзија на Office 2013 пакетот) се промовира с$ со цел да се замени класичното купување софтвер. Сега со претплатата се добиваат 5 лиценци, додека само единечната полна инсталација на Office 2013 чини поскапо. Истата се исплаќа доколку планирате да го користите пакетот само на еден компјутер и во тој случај и да платите повеќе на почеток, тоа ќе се исплати веќе за неколку години, бидејќи нема потреба од претплата и други плаќања.

66

Капитал број 694 15.02.2013

www.kapital.mk

светот на виното областа Бордо се простира околу и меѓу реките Гарона и Жиронда. тука се наоѓаат најзначајните насади на лозја во светот. Континенталните струења, влијанието на атлантикот, особените ветрови, посебноста на почвата изнедриле најубави грозја

винсКи оБЛасти

Bordo

umetnosta na me[aweto

О

ваа винска област на југозападот на Франција е своевиден репер за добро, врвно и најдобро вино. Оттука се прифатени многу методи на подготвувањето на виното. Тука се наоѓаат најважните школи за енологија. Во градот Бордо се одржува најголемиот светски саем, „Винекспо”. Најголемите светски финансиери вложуваат во Бордо. Милион евра за лозје е скромна цена. Богатите руски тајкуни сакаат да „стават рака” на Бордо. Кинезите лудуваат по вината од Бордо, Американците исто така. Како винска област, Бордо е составен од неколку региони. Тоа се Песак Леоњан, Грав, Сотерн, Барсак, Померол, Сен Емилион, Појак, Марго и Сен Естеф. Најпознатата област, Медок, се дели на горна и долна. Посебноста на секое делче од ова виногорје е посебно нотирана, елаборирана и истражена. Областа Бордо има дури 57 делови со заштитено географско потекло, иако тие региони се едни до други, речиси на дофат. Бордо има насади од 110.000 хектари. Тука се прават десетина проценти од сите француски вина или повеќе од 600 милиони шишиња. Вината главно се црвени и суви. Помалку од 20% отпаѓа на белите вина, розе-вината или на слатките вина. Во Бордо има огромен број производители на вино, се проценува дека се најмалку 13.000. Најчесто ќе сретнете вино од Бордо именувано според некој „шато“ (chateau -

замок). Прифатено е имотите да се нарекуваат така, но тоа не затоа што производството се собира околу некој замок или таму се прави. Најчесто се работи за обични фарми со вински подруми, а ретко кое од нив е следено и со газдинска куќа, која едвај да би можела да личи на замок. Називите се даваат за да се објасни или за да се прикаже некоја целина на лозја, место и производител. Се работи за имоти од најмногу 150 хектари. Има многу такви „шатоа”, но најголемиот дел од производителите или го продаваат своето вино кај големите трговци, кои го доработуваат или само го пакуваат во шишиња или пак, директно го носат грозјето во некоја задружна винарница. Постојат дури 3.000 производители со „шатоа” во називот, од кои само 200 се познати по врвно вино. Винификацијата на вината од Бордо се состои во умешноста на винарите да прават асамбла жи од повеќе видови грозје. Најзастапена е сортата „каберне совињон”, следуваат „мерло”, „пти вердо”, „каберне фран”, „карменер”, „малбек”... За белите тоа се „совињон блан” и „семијон”. Умешноста стекнувана со векови довела до тоа во Бордо да се развие познавање на сите особености на сортите, да се одредува најсоодветното време за берење и за одлежување. Пропорциите се одредуваат во зависност од годините, од родот, во зависност од посебноста на некое лозје или неговата изложеност. Во последно време податоците се добиваат

од сателитски набљудувања. Во Бордо приносите од хектар се мали. Од хектар се добива просечно помалку од пет илјади литри течност. Тука говориме за масовното производство. Кај висококвалитетните вина тие количества се уште помали. Тука грозјето с$ уште се бере рачно, па дури и за тоа се специјализирани посебни екипи. Сортирањето на зрната, исто така, е рачно. Освен тоа, Бордо е заслужно и за големата популарност на барикот како начин за збогатување и одлежување на виното. Овие садови некаде до седумдесеттите години на минатиот век биле скоро заборавени за производителите на Бордо да ги воведат повторно и тоа да стане светски тренд, кој овие години ја доживува својата кулминација. Речиси никој кој држи до своето производство нема да се откаже од барикот по бордовска мерка од 225 литри, кој се смета идеален за дозревање на виното. Нормално, најдобрите изработувачи на дабов барик се наоѓаат во областа Бордо. Инаку, познато е дека на добрите вина од Бордо им треба долго одлежување за да ги развијат своите карактеристики. Таквите вина, се разбира, се и поскапи. Но, фамата за високите цени на вината од Бордо е претерана. Зашто, на пример, одлични, мошне пријатни и привлечни вина од Бордо има за шест до осум евра, а за десетина евра ќе добиете извонредно вино. Оние од педесет, сто или повеќе евра припаѓаат на мошне мал сегмент од оваа богата гама.

ВИНСКА ЕТИКЕЦИЈА ТЕмпЕрАТурА

Е

дна од најважните работи за виното е температурата на којашто се пие. Вината не смеат да бидат ни многу ладни, ниту топли, туку на одредена температура за секое вино. Зашто со непридржувањето кон дадените температурни препораки се губи вкусот на виното.

X Шампањ-вината или пенливите вина се служат најладни, на шест до осум степени Целзиусови; X Белите вина, сувите и розе-вината се служат на 10 до 12 степени Целзиусови; X На лесните црвени вина им одговара температура од 14-15 степени Целзиусови; X Добрите црвени вина се служат меѓу 15 и 18 степени Целзиусови.

Постојат мислења дека мошне стари и тешки, танински вина може да се служат и на 19 или 20 степени Целзиусови, но тоа се многу ретки случаи.