697-Kapital magazin 1

n n

Капитал анализа: Зошто се одлеваат профитите на странските инвеститори во Македонија?..стр.32 Кога примитивци во политичката култура се соочуваат на избори: Опасно валкана кампања!..стр.38

број 697 цена 100 ден. | 8 март, 2013, петок | година 14

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

interview

ko^o an\u[ev СОПСТвеНИК И рАКОвОдИТеЛ НА ФерОИНвеСТ

Da se potru potruDime potruD ime nie Da napravime investicii vo stranstvo, a ne Da ^ekame Da DojDat stranski investicii kaj nas! НАСКОрО

вО ОвОј БрОј

 

Капитал број 672 12.09.2012

Капитал анализа: Зошто се одлеваат профитите на странските инвеститори во Македонија?..стр.32 Кога примитивци во политичката култура се соочуваат на избори: Опасно валкана кампања!..стр.38

4

НАВИГАТОР

БРОЈ 697 ЦЕНА 100 ДЕН. | 8 МАРТ, 2013, ПЕТОК | ГОДИНА 14

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

сОдРжИНА 06 stand by

Љупчо Зиков Ќе издржи ли Македонија и ние во неа?

INTERVIEW

KO^O AN\U[EV СОПСТВЕНИК И РАКОВОДИТЕЛ НА ФЕРОИНВЕСТ

DA SE POTRU POTRUDIME POTRUD IME NIE DA NAPRAVIME INVESTICII VO STRANSTVO, A NE DA ^EKAME DA DOJDAT STRANSKI INVESTICII KAJ NAS! НАСКОРО

08 НАВИГАТОР 14 cover story

Клучните индустрии имаа лоша година, а производството продолжува да паѓа Како да се преживее 2013?

22 ИНТеРВју

КОчО АНѓушеВ, сопственик и раководител на Фероинвест Да се потрудиме ние да направиме инвестиции во странство, а не да чекаме да дојдат странски инвестиции кај нас!

ИздВОјуВАмЕ

www.kapital.mk www.kapital.mk

Како до 2014?

Металската, текстилната и прехранбената индустрија, коишто поединечно зафаќаат најголем дел во преработувачката индустрија на Македонија, минатата година имаа пад на производството од 11,7%, 8,2% и 0,8% респективно. Продажбите и на уште неколку сектори лани забележаа пад, а компаниите имаа загуби или намалени добивки од оперативното работење. „Капитал“ анализира како компаниите ќе ја преживеат годинава.

XX Стр. 14

32 АНАлИЗА

еве каде легнаа 93,5 милиони долари заработени во Македонија Кој и зошто го одлева капиталот на Сент Винсент и Гренадини?!

38 ПОлИТИКА

Кога примитивци во политичката култура се соочуваат на избори Опасно валкана кампања!

42 compay profile

Хемија комерц Велес Оставаме на луѓето сами да го оценат нашиот квалитет

47 СПецИјАлеН ПРИлОГ ЕНЕРГЕТСКА ЕФИКАСНОСТ

64 СВеТ

Почина уго чавез Венецуела во црно. Кој ќе го наследи Чавез?

66 World congress barcelona

„Капитал“ на Mobile World Congress Barcelona 2013 Интеграција, интеракција и иновативност се идните клучни правци во мобилната технологија

14 Одлив на профити

Зошто странските компании што работат во земјава немаат интерес да ја реинвестираат добивката, иако Владата во тој случај ги ослободува од данок?! Иако Владата се обидува да создаде поволна бизнис-клима во Македонија со намалување на даноците и воведување други даночни олеснувања за бизнисот, статистиката покажува дека голем дел од капиталот што се создава тука, сепак, се одлева од земјава.

XX Стр. 32

70 НА РучеК СО...

ѓОРѓе ВОјНОВИќ, генерален директор на Триглав осигурување Македонија Добро е да си важен, но поважно е да си добар

74 СВеТОТ НА ВИНОТО ВИНСКИ СОЗДАВАчИ Копола - виното е уметност

РЕГИОНАЛНИ ПАРТНЕРИ НА КАПИТАЛ

32

stand by ...prikazni od Liliputanija...

Љупчо Зиков ljupco.zikov@kapital.mk

П

Предизборната кампања за локалните избори „сезона 2013” почна максимално депресивно. Поразително за Македонија и за сите нас во неа. Високо количество говор на омраза. Навредување и камшикување на политичкиот противкандидат! Ќе признаеме, ова е под сите црвени линии и под секое ниво на политичка пристојност. Па нека е и Балкан, нека е и Македонија! Многу е! Во суштина, овој говор на омраза, свесно креиран во партиските лаборатории, има за крајна цел деструктивно да ги покрие темите кои суштински мораше да бидат отворени, а с$ уште не се. Ќе направам обид овде да отворам суштински прашања кои може да се сметаат и за локални и за глобални економски, па и политички проблем.

Ќе издржи ли Македонија и ние во неа? Оттука, кампањата за локалните избори 2013 мораше како никогаш досега да биде европска, на високо ниво организирана, кампања во којашто ќе слушавме ликови од подготвени партии! Силни проекти и презентации. Та нели датум за преговори со ЕУ чекаме!? Наместо тоа, навреди, спинување и обид за мег уетничка дестабилизација. Веќе видено со години наназад.

СДСМ!

По катастрофата што ја доживеаја СДСМ и нејзиниот лидер, особено по последното доаќање во Скопје на европската тројка предводена од Штефан Филе, непосредно пред почетокот на кампањата, за нив најадекватна е една басна која деновиве ми ја раскажа еден пријател. Басната која деновиве ја споделив и со моите пријатели на социјалните мрежи, оди вака: „Едно врапче среде зима, на –20 степени, цивка и плаче застанато на една гранка. Така мрзнело и паднало долу во снегот. Врапчето на умирање цивкало с$ потивко.

Одненадеж минува една крава и го посрала. Врапчето облеано од топлината на гомненцето од кравата ‘дигнало уши’ и продолжило да цивка погласно и повесело! И уште почнало да чепка со клунот од сеното низ лепешката од кравата. Така цивкајќи го слушнала лисицата, дошла, го фатила врапчето, го протресла низ снегот и така чисто го лапнала и го изела.“ Басната завршува со четири заклучоци. Прво, не секој што ќе те пикне во гомна ти е непријател! Второ, кога веќе си во гомна, не јади од нив! Трето, кога веќе јадеш од нив, не галами! Четврто, не секој што ќе те извади од гомна ти е пријател! СДСМ ја почна кампањата под секое ниво за најголема опозициска партија. Не видовме ниту една конвенција и претставување на кандидати. Кандидатите како „илегалци” се

Deneska SDSM e proglasena za destruktivna partija na makedonskata politi~ka scena, nejasna i pomalku opasna za ponatamo{niot politi~ki proces! Bez jasni stavovi za idninata na zemjata. Problemot e vo toa {to ovaa opoziciska partija e najgolema opoziciska grupacija, a poradi vnatre{nata neodgovornost na liderstvoto, gi izgubi osnovnite dr`avni~ki tezi po klu~nite pra{awa za idninata na Makedonija! Ne znaeme pove}e za {to se zalaga partijata vo delot na evroatlatnskite integracii na zemjata, vo delot na me|uetni~kite odnosi, vo ekonomijata. Naru{eni se programskite opredelbi na ovaa grupacija vo ovie osnovni tri segmenti kade {to treba da ponudat idei i proekti! Edno sosema, sosema „isprano dru{tvo”: o~ajno {to ne mo`e ni{to da stori na patot da se „dokopa” tamu kade {to tesnopartiski zamislilo. Verojatno do – golata vlast!

www.kapital.mk

појавуваат еден по еден. Трчаат и итаат, а не знаат каде. Комично го изгубија фаворитот за Карпош, Стевче Јакимовски, кој можеше образ да им обели покрај Зоран Заев! Карпош е само илустрација на огромната, како Шар Планина голема неспособност манифестирана од оваа партија. Оттука, ако се суди по фактот дека генералниот секретар на СДСМ, Андреј Петров, кампањата за градоначалник на Карпош ја почна „онака баш социјалдемократски” (!?), со палење свеќа во црква, тогаш „фројдовскиот” заклучок што веднаш се наметнува е дека кај социјалдемократите преовладува внатрешното чувство дека само Господ може да им помогне на овие избори, што само по себе е апсурд. Фрапантен е заклучокот дека оваа партија толку ноншалантно и неподготвено влезе во кампањата! Без приказна. Дванаесет месеци се практички на улица и по плоштади. На сите звона удираа најавувајќи дека својата политичка и економска програма ќе ја прават во консултација со граѓаните на улица. Но, ја нема програмата!? Многу е навредлива за гласачите помислата дека нивната програма всушност, се настаните од 24 декември и злоупотребата на настаните во Парламентот за партиска пропаганда. Деструкцијата низ улиците низ Скопје и целата држава со креирањето на стресот дека ќе ги бојкотираат изборите!

Капитал број 697 08.03.2013

за иднината на Македонија! Не знаеме повеќе за што се залага партијата во делот на евроатлантските интеграции на земјата, во делот на меѓуетничките односи, во економијата. Нарушени се програмските определби на оваа групација во овие основни три сегменти каде што треба да понудат идеи и проекти! Едно сосема, сосема „испрано друштво”: очајно што не може ништо да стори на патот да се „докопа“ таму каде што теснопартиски замислило. Веројатно до – голата власт! Денеска СДСМ се соочува со огромни финансиски проблем. Партијата е практички банкротирана. Донациите доаѓаат во многу мали количини. Демотивацијата и кај потесното, и кај поширокото лидерство и кај членството е толку голема што веднаш по изборите ќе ги отвори суштинските прашања од типот – каде и како понатаму? Нема таму што да се поддржи повеќе. Изгубена е хемијата! Многу работа ќе имаат на Бихаќка (Павел Шатев) по овие избори.

ВМРО-ДПМНЕ

Владината коалиција предводена од ВМРО-ДПМНЕ во кампањата влегува осамено и супериорно. Практички, без опозиција. И очигледно со многу пари. Да се знае кој е кој во куќава. Никола Груевски во претходните два месеци го прегази Бранко Црвенковски како што

7

предизвика долго време затскриваните ставови и мисли на директорките и на сопственичките лобија во земјата. Заробени во митовите, деструкциите и во незнаење, а со „вперен пиштол во главата на газдите и менаџерите” од страна на неспособни и релативно корумпирани п о л и т ич к и ел и т и, ко м п а н и и те о д Македонија во годините ја губеа смислата на постоење! Црвенковски никако да ја разбере суштината на проблемот дека тој е клучниот актер и инспиратор на подоцнежните деструкции во ова економско злосторство на столетието! Како таков, одамна требаше да биде историја на политичката и на партиската сцена, а не единствениот и вечен лидер на поранешните комунисти, а денес недефинирани социјалдемократи, кои покажаа колосална неспособност да си изберат достоен лидер, а не па да чекаме да понудат корисна програма за Македонија! Затоа, денес деловната заедница и инвеститорите ја одбраа страната која единс тв ено н уди пр о гр а ма и решенија. Никола Груевски интелигентно одговара на не бул оз ите на Црв енко в ски з а приватизацијата и ја сврте целата енергија и внимание на деловната заедница кон себе! Во предвечерјето на кампањата, пред неколку дена, Владата врати над 90 милиони евра ДДВ! Забележително е дека и во самото ВМРО-

Pove}e od s$ e va`no Makedonija i nejzinata politi~ka scena po lokalnite izbori da vlezat vo period na sanacija. Na scenata mora da se pojavi nov politi~ki subjekt so silni stavovi i tezi vo pravec na pomiruvawe i integrirawe! [irokopostaven kako mesto za najprogresivnite idei za bliskata i za srednoro~nata idnina na zemjata. Oti vaka destruktivno kako {to e trgnato, sega tie silni dezintegraciski sili se zakanuvaat da ja ubijat dr`avata.

Ovaa zemja vakvi konflikti ne mo`e dolgo da izdr`i Неодговорно опозициско десјтвување во годината кога наводно, очекуваме датум за преговори од ЕУ. Деструкцијата на лидерот кулминираше во спортската сала во Куманово со репликата која и денес зуи – „и по мене и без мене, спас од мене нема”!!? Една крајно глупава и некорисна мисла, исто толку глупава како онаа од вечерта на поразот во 2011 година, кога истиот лик изјави „народот е во право и кога греши”! Шампиончиште едно невидено! И затоа, сосема нормално, во отсуство на партиска демократија и принцип на сменливост на лидерите, во отсуство на визија за тоа всушност, што сакате да постигнете, во отсуство на конкретна политичка платформа и проекти за граѓаните, резултатот по дванаесет месеци делување на СДСМ во надворешни атмосферски услови е следниот: Денеска СДСМ е прогласена за деструктивна партија на македонската политичка сцена, нејасна и помалку опасна за понатамошниот политички процес! Без јасни ставови за иднината на земјата. Проблемот е во тоа што оваа опозициска партија е најголема опозициска групација, а поради внатрешната неодговорност на лидерството, ги изгуби основните државнички тези по клучните прашања

само „шлепер може да прегази жаба”. Од друга страна, фактите кажуваат дека владината коалиција и поединечните гр а до н ач а л н и ц и и м а ат со што д а газат на изборите. Коце Трајановски, реално, е еден од најуспешните скопски градоначалници досега со многу проекти зад себе. Дури и во СДСМ капа му симнуваат! Па затоа противкандидат му е Јани Макрадули. Отпишан уште пред да почне кампањата. Иста е ситуацијата и со повеќето други општини. Како што напишав и пред два броја на ова место, можеби најголемата победа на Груевски врз Црвенковски е што успеа без остаток да ја сврти кон себе деловната и бизнис-заедницата. Црвенковски не можеше ништо да стори (освен заканите врз директорите!!??). Црвенковски немоќно на почетокот на годината силно им се закани на директорите и на газдите од приватизацијата дека ако СДСМ дојде на власт, ќе ја преиспита целата приватизација. Еден духовит газда во тоа време растоварено прогнозираше во стилот – затоа овој СДСМ, ваков и со ваков памет, никогаш и нема да дојде на власт! В с у ш н о с т, Ц р в е н к о в с к и с о о в а а очјнички пласирана теза и проект ги

ДПМНЕ од поодамна веќе не зборуваат за олигархија и за приватизациски богаташи. Денес таму влечат милиметарски точни потези. Во правец на смирување и помирување. Затоа, деловната заедница му аплаудираше на јавна сцена, со мала забелешка „да гледа да не доцни повеќе со ДДВ”! Важи, нема проблем!!?? Оттука, поразот, ерозијата на СДСМ и на лидерството на Бранко Црвенковски се непоправлив процес! Резултатите на повеќето избори во минатите шест-седум години се само појавната форма на овој пораз. Всушност, тој се случува пред изборите. Во губењето на основата на делувањето на опозицијата. Затоа, повеќе од сиг урно е ва жно Македонија и нејзината политичка сцена по локалните избори да влезат во период на санација. На сцената мора да се појави нов политички субјект со силни ставови и тези во правец на помирување и интегрирање! Широкопоставен како место за најпрогресивните идеи за блиската и за среднорочната иднина на земјата. Оти вака деструктивно како што е тргнато, сега тие силни дезинтеграциски сили се закануваат да ја убијат државата. Оваа земја вакви конфликти не може долго да издржи.

Капитал број 697 08.03.2013

НАВИГАТОР

> БРОЈКА

ИзЈАВА НА НеделАТА

“

1.426 изнесува бројот на милијардери во светот, покажува најновото рангирање на најбогати луѓе на светот според магазинот „Форбс“. Тие заедно поседуваат речиси 4,3 трилиони евра.

ЏОзеф ТОРсел

америкаснки амбасадор во ОН

победник на неделата

ВАНчО чИфлИГАНец

+

Сопственикот на Адора инженеринг е редок пример на бизнисмен кој не само што успева да ја одржи компанијата на здрави нозе за време на голема криза, туку стигнува и да ја надгради и прошири. Имено, Адора инженеринг за последнава година дупло ги зголеми инвестициите и добивката, а има продадено и вкупно 275 станови. Само во јануари и февруари 2013 година Адора продала дополнителни станови што се добар основ за претпоставката дека компанијата ќе ги надмине и минатогодишните бројки. Дека Чифлиганец ги менува работите на позитивно во целиот сектор покрај најниските цени кои ги нуди за најдобар квалитет и со тоа најдиректно ги подига стандардите доказ се и други негови иновативни мерки. Неговата последно ветување е дека секој кој ќе купи стан од Адора за времетраењето на саемот за градежништво ќе добие бесплатно патување во Дубаи. И неговиот став дека во скоро време нема намера да излезе на странски пазари, бидејќи верува во можностите на Македонија колку и да е специфичен од многу аспекти е и позитивен и го разбива сивилото на негови бројни колеги кои секој час зборуваат за напуштање на оваа, според нив, „неперспективна земја“, да тргнат по неговиот пат.

Предлагаме на лицата во алкохолизирана состојба во иднина да им биде забранет пристапот во просториите во кои се дискутира. Процесот на преговори во буџетската комисија на ОН и така е тежок, а дополнителни проблеми создаваат некои од дипломатите кои на седниците доаѓаат во пијана состојба“, изјавил пред буџетскиот комитет на Генералното собрание на ОН, американскиот амбасадор во ОН, Џозеф Торсел.

“

8

www.kapital.mk

Јавниот долг само во јануари порасна за 154 милиони евра

Д

олгот на централната влада заклучно со јануари годинава достигна 2,69 милијарди евра, што е 33,1% од бруто-домашниот производ (БДП) на земјата, објави Министерството за финансии. Тоа значи дека за еден месец јавниот долг е зголемен за 154 милиони евра. Долгот на државата во јануари е значително зголемен поради заемот од Дојче банк во износ од 250 милиони

Македонскиот пазар на нови автомобили падна 73% за пет години.

2013 ќе биде полоша!

Должничката криза во еврозоната остави големи последици врз пазарот на автомобили. Во 2012 година продажбата во ЕУ-27 падна за 8%! Негативниот тренд продолжи и годинава. Во Германија, во февруари биле продадени 10,5% (200.000 автомобили) помалку во однос на ланскиот февруари. Во Франција и Италија падот е уште поголем, 12,1% 17,4%! пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

М

акедонија барем во нешто држи темпо со Европа. Падот на атомобилскиот пазар, кој во Македонија лани го достигна своето дно, со продадени 4.765 нови возила, ги покажува своите заби и на европско тло и не дава никаква надеж за брзо

враќање во кондиција. За разлика од САД, каде што лани се регистрирани рекордно високи прода жби, Европа е во д лабока депресија и продажбите од почетокот на годината се полоши од очекувањата. Подобри времиња се очекуваат за најмалку за пет години. Овие информации деновиве ги потврдија главните играчи на автомобилската индустрија, кои се собрани во Женева на 83-тиот салон за автомобили. Претседателот на управата на БМВ, Норберт Рајтхофер, очекува подо бру в ањ е на сит уацијата на европскиот пазар дури за пет години. Предвидувањето го темели на проценка

www.kapital.mk

Капитал број 697 08.03.2013

НАВИГАТОР

мисла на неделата

евра и заемот од Светска банка од 50 милиони долари. Со дел од парите Владата ја исплати еврообврзницата од 175 милиони евра земена во 2009 година. Според Мастришките критериуми, дозволеното ниво на јавен долг е 60% од БДП, но според препораките на ММФ, Македонија треба да го одржува долгот до 40% од БДП. Економистите предупредуваат дека ризикот за отплата на долгот се зголемува бидејќи најголем дел од парите што ги позајмува државата се трошат за тековни потреби, а не за развојни проекти.

51,2% 4.765 3%-5% 8% паднал увозот на половни автомобили за две години

нови автомобили се продадени лани во Македонија

пад на продажбата во 2013 година очекува ПСА Пежо-Ситроен

падна продажбата на нови автомобили во ЕУ-27 во 2012 година на последиците од економската криза и на ефектите од острите мерки за штедење, кои посебно ги погодија земјите од Јужна Европа. Освен што книжат помали добивки, некои компании пристапија и кон драстични мерки. Форд веќе затвори три фабрики во Европа и проценуваат дека враќањето на производството во Европа на ниво од пред кризата ќе биде можно за 4-5 години. Ситуацијата на македонскиот пазар пак, е особено критична. Иако станува збор за мал пазар, падот на продажбата од 73% од 2008 до 2012 година е навистина голем. Импортерите коишто ги контактиравме велат дека ситуацијата и условите на пазарот на почетокот од годината воопшто не се променети од претходно, поради што немаат причина да очекуваат подобра 2013 година. Велат, доколку не се промени законот за увоз на половни автомобили или не се воведат владини субвенции при купувањето нови автомобили (за вакво нешто нема ниту најави), импортерите очекуваат пад на пазарот од 20% во однос на 2012 година, односно продажба од најмногу 4.000 нови автомобили! Податокот дека и увозот на половни автомобили е преполовен од 2010 до 2012 година укажува на фактот дека пазарот на автомобили е презаситен, а куповната моќ на Македонците за ваков тип производи е сериозно опадната!

9

Економијата нЕма ништо со тоа како и колку фрЕквЕнтно сЕ трошат паритЕ, туку важна Е мудроста која сЕ употрЕбува при трошЕњЕто.

Хенри Форд американски индустријалец, основач на компанијата Форд мотор

лидери

Р

губитник на неделата

ХАНА ГеЈ

еволуционерното откритие на докторката Хана Геј, лидер на тимот доктори од универзитетот Џон Хопкинс во САД, со кое успеа да излечи бебе од ХИВ, најавува нова ера во борбата со сидата.

М

КАРлОС СлИм

ексиканскиот бизнисмен во сферата на телекомуникациите Карлос Слим, уште еднаш од реномираниот магазин „Форбс“ е прогласен за најбогат човек на планетата.

не им беше неделата

Ч

ВАцлАВ КлАуС

ешкиот претседател во оставка се соочува со обвинение за велепредавство, откако ослободи стотици тајкуни оптужени за корупција. Ако обвинението се потврди, Клаус ќе ја изгуби претседателската пензија.

К

ИзеТ зеќИРИ

андидатот за градоначалник на Тетово, кој како пратеник се залагаше за решавање на реалните проблеми на граѓаните, ја почна кампањата барајќи ЕВН да испорачува сметки и на албански јазик.

_

СТефчО ЈАКИмОВСКИ Актуелниот градоначалник на Карпош, Стефчо Јакимовски, изгоре во желбата по секоја цена да дојде до нов мандат. Тукушто помисли дека во „пет до дванаесет“ го повлекол вистинскиот потег, потег повлече и премиерот, Никола Груевски, продолжувајќи го рокот за поднесување листи за учество на изборите, а веднаш потоа и европската булдожер-дипломатија, која издејствува договор за излез од политичката криза во Македонија. Така Јакимовски од „пол“ позицијата во Карпош што формално ја доби со позајмениот печат од Српската напредна странка на Драгиша Милетиќ, а суштински со одење против „бетон“-одлуката на Бранко Црвеновски и на СДСМ за бојкот на локалните избори, дури да се заврти стана ултимативен губитник. Токму тој најмногу се потеше кога странците ја открија точката на топење на „бетонот“ од Бихаќка, односно од улицата Павел Шатев. Остана кандидат кој освен со природниот противник – ВМРО-ДПМНЕ, ќе треба да се бори и против до вчера своите, кои го исклучија – СДСМ.

Капитал број 697 08.03.2013

10

www.kapital.mk

НаВиГатОР

ГРафиК На Неделата...

3 фаКти Кти за... К

Бројот на блокирани сметки рапидно расте Извор: Народна банка

145350

160000 140000 120000 100000 80000 60000 40000 16086 20000 0 2007

П

120138

89232 56313 26269

2008

2009

2010

2011

70,4% 51,9%

2012

одатоците на Народната банка покажуваат дека бројот на блокирани сметки од година во година рапидно расте, а неликвидноста кулминира во 2012 година. По одделни субјекти бројот на блокирани компании достигна дури 40.000, што е повеќе од половина од активните фирми во земјава.

светот низ медиумите...

The New Yorker

Њујоршкиот магазин се посветува на иднината на условно речено стариот папа Бенедикт XVI. дали тој ќе продолжи да ги ужива привилегиите на папа без обврски или пак, и понатаму ќе ја извршува својата мисија. lll

49%

од извозот на стоки на македонските компании оди во земјите-членки на ЕУ

од увозот во Македонија доаѓа од земјите-членки на ЕУ

од вкупната надворешно-трговска размена Македонија ја врши со Германија, Велика Британија, Русија, Бугарија и со Србија

ПОлитичКи ПРеСВРт ВО СлОВеНија

Каква Словенија пл Аленка Братушек?

Der Spiegel

Како што пишува германскиот весник во земјата се раѓа нова класа гастарбајтери. Сега во Германија доаѓаат млади, амбициозни и способни кадри со многу поголеми амбиции. lll

The Australian

австралиските економски експерти бараат владата поодлучно да ги применува препораките за кратење на буџетските трошоци и да престане да купува социјален мир и гласачи меѓу сиромашните... lll

Time

американскиот весник истражува како се избира нов папа. Преку повеќе теми се прави сеопфатна анализа на процедурата и на можните кандидати за првата позиција во католицизмот. конклави досега. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1

Стевчо Јакимовски: Ја поздравувам одлуката опозицијата да оди на избори

2

ОНЕ го промовираше MINI BOOM TV

3

Заврши средбата Груевски - Филе

4

Груевски до Црвенковски: Бранко ти најмногу ни одговараш за претседател на СДСМ!

пишува:

Васе Целеска

vase.celeska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

С

лoвенија се наоѓа пред историска пресвртница и можност да добие прва жена-премиер. А ленка Братушек од партијата Позитивна Словенија е новиот мандатар. Таа е пред голем предизвик да состави нова влада во време кога економијата на Словенија се влошува, а невработеноста расте. Нејзината партија е предводена од скандалозниот градоначалник на Љубљана, Зоран Јанковиќ, кој пак победи на минатите парламентарни избори, но не успеа да состави влада. Дали историјата ќе се повтори за „позитивните Словенци“, ќе биде познато следната недела. Имено, во тек се преговорите меѓу нејзината партија Позитивна Словенија, како најголема

парламентарна партија со Социјалдемократите (СД), Демократската партија на пензионерите (ДеСУС) и Граѓанската листа (ДЛ) на Грегор Вирант, човекот кој меѓу првите ја напушти коалицијата на Јанез Јанша. Посебно е доведена во прашање компатибилноста на економската програма на ДЛ со останатите партии на новата потенцијална коалиција, анализираат словенечките медиуми. За разлика од останатите партии кои се левоориентирани, партијата на Грегор Вирант тежнее кон економски либерализам. Се очекува, дека новата влада ќе се обиде да дува ветер во едрата на словенечката економија со зголемени државни инвестиции во инфраструктурни објекти, но останува прашањето кој ќе ги финансира? Единствени потенцијални извори на зголемени приходи можат да се остварат со зголемување на Данокот на додадена вредност (ДДВ) и поголема искористеност на средствата од Европската унија (ЕУ). Словенечкиот бизнис-весник „Финанце“ анализира дека доколку Аленка Братушек

МБИ10

2,900

МБИД

2,700 2,500 2,300

www.kapital.mk

1,900

прОЦенки...

ТОп ВесТи...

Туна еЈуп кахВеџи

македонската компанија Creationpal ќе соработува со интел?!

претседател на управниот одбор на Стопанската комора на Македонија-Турција (МАТТО)

до 2015 година две милијарди евра турски инвестиции во македонија

В

купните инвестиции од членките на МАТТО во Македонија кои се завршени или се во тек изнесуваат една милијарда евра, а до 2015 година се очекува да достигнат две милијарди евра. Билатералната трговија меѓу двете земји е зголемена за осум пати во последните две децении, со што Турција е деветтиот најзначаен трговски партнер на Македонија.

ланира Словенија наскоро може да добие нова, левонасочена влада и прва жена-премиер. Доколку Аленка Братушек успее да состави нова влада, една од нејзините први мерки веројатно ќе биде зголемување на ДДВ успее да состави нова словенечка влада, една од нејзините први мерки веројатно ќе биде зголемување на ДДВ, иако поголемиот број економисти предупредуваат дека таа мерка ќе предизвика намалување на личната потрошувачка, како што исто така можеше да се види по примерите на Италија и на Хрватска. Пр огнозите се дека ток му од европските средства, идната влада на Словенија има намера да ги финансира поголемиот број енергетски и инфраструктурни инвестиции, кои треба да & помогнат на словенечката економија да заживее. Уште еден од приоритетите на идната влада е намалување на бројот на невработени, што треба да се постигне со заострување на контролите на работата на црно, а посебен акцент да се стави на полесен пристап на младите на пазарот на трудот. Ако Аленка Бртушек не успее да состави коалициска влада, пред Словенците се предвремени избори, втори за две години. Ова, според најдоброто сценарио, може да се изведе во јуни, или уште поверојатно наесен.

60 секунди брифинг

2,100

Тимот на Триглав победи на IEDC Case Study Competition

Т

имот на осигурителното друпштво Триглав, составен од Перо Стефановски, Петар Стојановски, Адела Силјановска, Сања Танчевска, Искра Илиеска и Сања Георгиевска, победи на натпреварот за студии на случај на познатата Бледска школа за менаџмент IEDC. Шест тимови претставници на водечките компании присутни на македонскиот пазар: Алкалоид, Асеко, Оне, ТДР, Триглав осигурување и државниот универзитет „Св. Кирил и Меториј“, се натпреваруваа на дводневниот натпревар IEDC Case Study Competition. Тимот од компанијатапобедник, во случајов тимот на Триглав, доби можност да учествува на МБА-курсот на IEDC и да ги измери своите сили со останатите победнички тимови од Хрватска, Словенија, Србија, Молдавија и Романија. Во рамки на натпреварот, МБА „мастерклас“ одржа и професорот Џим Елерт, кој предаваше на тема „Растечкото влијание на Кина во глобалната економија“. „Од моја гледна точка, носителите на одлуки може да имаат бенефит од советот на Питер Дракер: Најдобриот начин да ја предвидите иднината е да ја креирате“, изјави професорот Елерт.

C

1,700 06/10

12/10

05/11

10/11

03/12

09/12

берза

мби 10

2,900 2,700 2,500

2,300 reation Pal, 2,100 македонската МБИ 10 1,900 компанија за развој 1,70010 на софтвер, е една од МБИ 1.880,09 ретките која беше присутна 2010/2012 Max. 2,827.62 МБИ 10 1.880,09 МБИ 10 на Mobile World Congress 2010/2012 Min. 1,808.47 2010/2012 Max. 2,827.62 кој минатата недела се 1.880,09 1.880,09 2010/2012 Min. 1,808.47 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК одржуваше во Барселона.

2010/2012 Max. Така Max. 2,827.62 2,827.62 Стопанска банка Битола Мал раст па стагнација. Глигор Дачевски, еден од 2010/2012 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 2010/2012 Min.недела дена Min. 1,808.47 1,808.47 поминаа изминативе МБИ 10 МБИ 10 Стопанска МБИ 10 банка Битола основачите на компанијата, на Македонската берза. Главниот 1.631,00 МБИ 10 индекс МБИ-10 не може берзански за „Капитал“ изјави НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 1.631,00 +103,00 1.880,09 да го повтори ДОБИТНИК растот од почетокот+6,18% на 1.880,09 МБИ 10 дека нивното учество во Стопанска1.880,09 годинава што банка може да преставува и банка Стопанска Битола Битола 2010/2012 Max. 2,827.62 1.880,09 +103,00 2010/2012 Max. +6,18% 2010/2012 Max. 2,827.62 јасен показател за насоката ќе2,827.62 се 2010/2012 Min. во која 1,808.47 Барселона било доста НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 2010/2012 Min. 1,808.47 2010/2012 Min. 1,808.47 2010/2012 Max. 2,827.62 движи берзата во 2013 година.

1.880,09 1.631,00 продуктивно. Соработката 1.631,00 2010/2012 Min. 1,808.47 ФЗЦ 11 Октомври НАЈГОЛЕМ 2010/2012 2,827.62 НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ДОБИТНИК Max. со Интел веќе е извесна, +103,00ФЗЦ +103,00 +6,18% +6,18% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 1,808.47 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 11 Октомври Стопанска банка Битола Min. 439,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Стопанска банка Битола вели тој. Тие покажаа цврст Стопанска банка Битола 1.631,00 439,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Стопанска банка Битола +171,00 интерес за имплементација -28.03% НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК 1.631,00 Стопанска 1.631,00 +103,00банка Битола +6,18% +171,00 -28.03% на развојните алатки кои ги ФЗЦ 11 Октомври ФЗЦ 11 Октомври 1.631,00 +103,00 +6,18% +103,00 +6,18% 1.631,00 имаме развиено во рамките НАЈГОЛЕМ +103,00 +6,18% DOW JONES ГУБИТНИК 439,00 +103,00 +6,18% на нашата технологија и 439,00 DOW JONES ФЗЦ 11 Октомври НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК +171,00 -28.03% -28.03% ако се совпаднат со тоа +171,00ФЗЦ 11 Октомври НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 439,00 ФЗЦ 11 Октомври НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК што Интел во моментов го ФЗЦ 11 Октомври ФЗЦ 11 Октомври +171,00 -28.03% 439,00 работи, најверојатно би ги 439,00 DOW JONES 439,00 14,500 439,00 +171,00 -28.03% вклучиле во тој пакет, но DOW JONES 14,500 14,000 +171,00 -28.03% DOW JONES 14,000 +171,00 -28.03% +171,00 13,500 -28.03% тоа допрва ќе се тестира“, 13,500 13,000 13,000 вели Дачевски.

12,500 DOW JONES 12,500 12,000 DOW JONES DOW JONES 12,000 Исто така, Дачевски во DOW JONES DOW JONES 11,500 11,500 11,000 11,000 14,500 14,500 Барселона беше дел 14,500 10,500 10,500 14,000 14,000 од EMMINVEST тренинг- 14,000 10,000 10,000 13,500 13,500 13,500 07/11 10/11 10/11 01/12 01/12 04/12 04/12 07/12 07/1210/12 10/1201/13 01/13 07/11 13,000 13,000 13,000 14,500 семинарот за иновативни 12,500 12,500 12,500 14,000 14,500 12,000 14,500 компании од мобилната 12,000 13,500 12,000 14,500 14,000 11,500 14,000 13,000 11,500 11,500 13,500 14,000 11,000 индустрија од цела Европа.

13,500 12,500 13,000 13,500 11,000 11,000 10,500 13,000 12,000 12,500 10,000 13,000 Тренинг-семинарот е 10,500 10,500 11,500 12,500 12,000 12,500 10,000 10,000 11,000 11,500 12,000 дел од паневропска 07/11 12,000 10/11 07/11 01/12 10/11 04/12 01/12 07/12 04/12 10/12 07/12 01/13 10/12 01/13 11,000 10,500 11,500 11,500 14.127,82 10,500 шетсмесечна тренинг10,000 14.127,82 11,000 11,000 07/11 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 10,000 10,500 +0,27% 10,500 +38,16 програма организирана +38,16 +0,27% 10,000 10,000 07/11 10/11 04/12најголемите 07/12 10/12 10/12 01/13 01/13 07/11 од 10/11 01/12 04/12 07/12 од Балкан анлимитед, Повеќе девет01/12 месеци берзиПАЗАРИ во САД континуирано растат. И ДРУГИ македонска организација 14.127,82 покрај постојаните предупредувања ДРУГИ ПАЗАРИ која наоѓа начини и и психолошки за неодржливата +0,27% FTSE 100 +38,16војни6.295,93 +0,41% финансиска политиката на администраFTSE 100 6.295,93 +0,41% Nikkei225 11.253,97 -1,27% средства за поддршка на 14.127,82 14.127,82 цијата на Обама, Њујорк и останатите Nikkei225 11.253,97 -1,27% S&P 500 1.496,94 +0,61% 14.127,82 14.127,82 „старт ап“ компании во големи финансиски центри с$ уште се ДРУГИ +38,16 +38,16 3.129,65 +0,27% +0,43% +0,27% S&P 500 ПАЗАРИ 1.496,94 +0,61% Nasdaq +38,16 исплатливи места за инвестирање. +0,27% +38,16 +0,27% Македонија, во Балканскиот Nasdaq 3.129,65 +0,43% DAX 7.629,72 +0,43% FTSE 100 6.295,93 +0,41% 14.127,82 14.127,82 TOPIX 953,72 +1,35% DAX 7.629,72 +0,43% Nikkei225 11.253,97 -1,27% регион и пошироко. +38,16 +0,27% +0,27% S&P 500+38,16 1.496,94 +0,61% TOPIX 953,72 +1,35% ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ други пазари ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ Дачевски активно Nasdaq 3.129,65 +0,43% DAX 7.629,72 +0,43% FTSE 100 6.295,93 6.295,93 +0,41% учествува во активноститеFTSE 100ВАЛУТИ FTSE 100 6.295,93 +0,41% FTSE 100 6.295,93 +0,41% +0,41% ДРУГИ ПАЗАРИ TOPIX 953,72 +1,35% Nikkei225 11.253,97 -1,27% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225 11.253,97 11.253,97 -1,27% Nikkei225 11.253,97 -1,27% -1,27% на организацијата, а од Nikkei225ВАЛУТИ S&P 500500 1.496,94 +0,61% евро долар 500 1.496,94 +0,61% Фунта евро 1.496,94 S&P 500 S&P S&P 1.496,94 +0,61% +0,61% FTSE 100 6.295,93 +0,41% неодамна членува во FTSE 100 6.295,93 +0,41% Nasdaq 3.129,65 +0,43% Nasdaq 3.129,65 +0,43% Nasdaq СТАПКА Nasdaq 3.129,65 +0,43% +0,43% ВАЛУТИ Nikkei225 11.253,97 -1,27% евро долар СТАПКА евро 3.129,65 DAX 7.629,72 +0,43% Nikkei225 11.253,97 -1,27% нејзиниот управен одбор. DAX Фунта DAX 7.629,72 +0,43% DAX 7.629,72953,72 7.629,72 +0,43% +0,43% S&P 500 1.496,94 +0,61% TOPIX +1,35% S&P 500 1.496,94 СТАПКА +0,61% 1,3048 1,1604 TOPIX 953,72 +1,35% Компанијата Creation Pal е TOPIX СТАПКА евро долар Nasdaq +0,43% TOPIX евро 953,723.129,65 953,72 +1,35% +1,35% Фунта Nasdaq 3.129,65 ПРОМЕНА ПРОМЕНА +0,43% 1,3048 1,1604 DAX 7.629,72 +0,43% креатор на апликацијата СТАПКА СТАПКА DAX 7.629,72 +0,43% +0,17% +0,00% ВАЛУТИ TOPIX 953,72 ПРОМЕНА +1,35% ПРОМЕНА TOPIX 953,72 1,3048 +1,35% Sporty Pal, која е вграденаВАЛУТИ ВАЛУТИ 1,1604 ВаЛуТи ВАЛУТИ +0,17% ПРОМЕНА ПРОМЕНА +0,00% во одредена количина евро долар Фунта евро евро долар Фунта евро +0,17% +0,00% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ спортски телефони на СТАПКА СТАПКА ВАЛУТИ евро долар евро долар Фунта евро Фунта евро СТАПКА СТАПКА 1,3048 Сони, а наменета за 1,1604 ФЈУЧЕРСИ евро долар Фунта евро СТАПКА ЗЛАТО СТАПКА СТАПКА СТАПКА 1,3048 1,1604 ПРОМЕНА ПРОМЕНА ФЈУЧЕРСИ евро долар Фунта евро спортисти со тоа што ги ПРОМЕНА ПРОМЕНА СТАПКА СТАПКА 1,3048 1,1604 +0,17%1,3048 +0,00% ЗЛАТО мери нивните перформанси 1,1604 СТАПКА СТАПКА 1.574,20 ЗЛАТО +0,00% ПРОМЕНА ПРОМЕНА ПРОМЕНА +0,17% ПРОМЕНА 1,3048 1,1604 и помага во подобрувањето +0,12% 1,3048 1,1604 ПРОМЕНА ПРОМЕНА +0,17% +0,17% +0,00% +0,00% 1.574,20 1.574,20 ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА ПРОМЕНА на перформансите +0,17% +0,00% +0,12% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент +0,12% +0,17% и резултатите. Оваа +0,00% ЗЛАТО мултиплатформна 110,09 ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент ЗЛАТО фЈуЧерси Нафта Брент ФЈУЧЕРСИ 1.574,20 апликација е „симната“ -0,04% ФЈУЧЕРСИ 110,09 +0,12% повеќе од 7,5 милиони пати.

1.574,20 ЗЛАТО 110,09 ЗЛАТО зЛаТО -0,04% ЗЛАТО +0,12% Дачевски ни откри дека во -0,04% ЗЛАТО Нафта Брент 1.574,20 моментов работи на голем 1.574,20 1.574,20 Нафта Брент 110,09 1.574,20 проект, развој на office +0,12%+0,12% +0,12% -0,04% пакет кој е оптимизиран да +0,12% 110,09 работи на сите оперативниНафта Брент Нафта Брент Нафта Брент -0,04% нафТа Нафта Брент бренТ системи (на пример Win110,09 110,09 110,09 dows, Андроид, IOS) и 110,09 -0,04%-0,04% -0,04% со многу напреднати -0,04% перформанси.

06/10

07/11

07/11

12/10

05/11

10/11

10/11

01/12

04/12

10/11

£ €

01/12

04/12

03/12

07/12

07/12

09/12

02/13

10/12

01/13

10/12

01/13

€ $

пОдаТОЦиТе се Од ден 05.03.2013 дО 15ч.

3,300 3,100 2,900 2,700 2,500 2,300 2,100 1,900 1,700 07/10 10/10 0

наскоро

Почитувани читатели на изданијата на капитал Медиа Гроуп, Капитал Медиа Гроуп подготвува специјална едиција со наслов „Сите странски инвестиции во Македонија“! За првпат на медиумскиот пазар ќе се појави пишано издание во вид на редовна годишна едиција, која ќе направи обид за сеопфатна анализа на странските вложувања во земјава – од преземањата на најголемите домашни компании коишто почнаа кон крајот на деведесеттите години, па до најновите фабрики што никнуваат во слободните економски зони денес, како и гринфилд-инвестициите низ територијата на целата наша држава. Едицијата ќе излезе од печат на 29 март 2013 година. Ќе можете да прочитате и да се запознаете со следните содржини: XX Што се чека во моментов: Кои ќе бидат новите странски инвестиции во Македонија годинава?

XX 2012 година беше година кога технолошко-индустриските развојни зони почнаа засилено да се полнат со нови фабрики, но и година на отсуство на позитивни одлуки за влез на инвестиции!

XX Какви се искуствата на сите досегашни инвеститори во Бунарџик и останатите економски зони? Какви се искуствата на инвеститорите надвор од зоните?

XX Кои и какви се придобивките за македонската економија, за македонските граѓани, како и за државата воопшто, од присуството на странските инвестиции?

XX Кои се придобивките за локалните заедници во општините од влезот на странските инвестиции?

Почитувани читатели на капитал, Во оваа едиција, која првпат се појавува на македонскиот медиумски простор, ќе можете уште да проследите: XX Интервјуа и профили на главните извршни директори (CEO) на најголемите странски инвеститори во Македонија; XX Профили на компаниите коишто инвестирале и нивните компании-мајки во земјата од каде доаѓаат; XX Интервјуа со експерти за проблематиката на странските инвестиции; XX Анализа на актуелниот тренд на зголемен интерес на странски инвеститори од исток Индија, Катар... Реално, што може да се очекува?

XX Анализа на секторите од коишто доаѓаат инвеститорите и перспективите за нивната работа во иднина; XX Интервјуа и профили на најкомпетентните лица на домашната бизнис и политичка сцена за перспективите на Македонија како земја за крајна дестинација на странски инвестиции (интервјуа со претседателите на мешовитите стопански комори, интервјуа со директорите на слободните индустриски зони, Агенцијата за странски инвестиции, министерот за економија и други министри задолжени за странските инвестиции); XX Интервјуа со консултанти и независни експерти и адвокати кои работат на проблематиката на странските инвестиции во земјата; Магазинот „капитал“ има планирано и специјално интервjу со претседателот на Владата на рeпублика Македонија, никола Груевски, исклучиво на проблематиката на странските директни инвестиции во Македонија. Ве известуваме дека во наредните денови и недели изданијата на Капитал Медиа Гроуп повеќе ќе пишуваат и ќе информираат на оваа тема. Исто така, почитувани читатели, ве известуваме дека едицијата ќе биде преведена и на англиски и на албански јазик и како PDF формaт ќе биде поставена на интернет-страницата www.kapital.mk.

се читаме...

За повеќе информации во врска со едицијата обратете се на e-mail или на телефонскиот број 02 3298 110

... само идејата е капитал, с$ друго е пари ... Лица за контакт: Гордана Михајловска Бобан Ѓорѓиевски Александра Николова

gordana.mihajlovska@kapital.mk boban.gjorgjievski@kapital.mk aleksandra.nikolova@kapital.mk

SOON

Dear readers of the editions of Kapital Media Group, Kapital Media Group is preparing a special edition “All foreign investments in Macedonia”!

For the very first time a written edition in the form of a regular annual edition will emerge on the media market, as an attempt to make a comprehensive analysis of the foreign investments in the country – starting with the acquisitions of the largest domestic companies that began at the end of the 90’s up to the newest factories sprouting in the free economic zones nowadays, as well as the greenfield investments throughout the country.

The edition will be published on 29th March 2013.

It will offer information on: What are we waiting for at the moment: which will be the new foreign investments in Macedonia this year?

XX In 2012 new factories were built in the technology industrial development zones, but the year was also marked XX by lack of positive decisions about the arrival of new investors; What is the experience of the present investors in Bunardzik, and the other economic zones? What is the experience of XX the investors outside the zones?

XX What is the benefit for the Macedonian economy, the citizens, as well as the country itself from the foreign investments?

XX What is the benefit for the local communities in the municipalities from the foreign investments?

Dear readers of Kapital, In the edition, which is the first of its kind in the Macedonian media market, you will also find: XX Interviews and profiles of the CEO’s of the biggest investors in Macedonia; XX Company profiles of the investors and of the mother companies in the motherland; XX Interviews with experts on the subject of foreign investments; XX Analysis of the current flow of investors from the East – Qatar, India… What can we actually expect?

XX Analysis of the sectors of origin of the investors and their future perspectives; XX Profiles of the most competent persons in the domestic business and politics and interviews with them concerning the perspectives of Macedonia as a final destination for foreign investors (interviews with presidents of mixed economic chambers, directors of the free economic zones, the Macedonian Foreign Investment Agency, the Macedonian minister of economy and other ministers in charge of attracting foreign investments); XX Interviews with consultants and independent experts and attorneys dealing with foreign investments in the country; The magazine Kapital has a plan to include a special interview with the President of the Government of the Republic of Macedonia, Nikola Gruevski, with regard to foreign investments in the country.

We would like to inform you that in the days and weeks to come the editions of Kapital Media Group will elaborate on the subject and offer you more information.

In addition, dear readers, we notify you that the special edition will be available in English and in Albanian, as well as a PDF on the site www.kapital.mk.

Talk to you soon...

... only the idea is capital, all the rest is money ...

For further information about the edititon, please contact us via our e-mail or phone 02 3298 110

Contact: Gordana Mihajlovska Boban Gjorgjievski Aleksandra Nikolova

gordana.mihajlovska@kapital.mk boban.gjorgjievski@kapital.mk aleksandra.nikolova@kapital.mk

Капитал број 697 08.03.2013

www.kapital.mk

14 cover coverstory: storyКлучните индустрии имаа лоша го

30%

2010 година беше најтешка за македонската индустрија, кога во најголем дел индустриското производство беше во минус

25% 20% 15% 10%

24,5

2012 година почна со голем пад во индустријата, кој продолжи во во февруари, што навести голема криза за македонските компании

%

5,4

-10% -15%

-7,7 -11,9

-13,1 %

најголем раст индустриското производство имаше во март 2011 година, кога сите помислија дека попушти финансиската криза во европа

Apr-12

Mar-12

-12

-12

-11

Nov-11

Oct-11

Sep-11

Aug-11

Jun-11

May-11

Apr-11

Mar-11

Feb-11

Jan-11

Dec-10

Nov-10

Oct-10

Sep-10

Aug-10

Jul-10

Jun-10

May-10

Apr-10

Mar-10

Feb-10

-5%

Jan-10

0%

Jul-11

5,5

5%

-8,0 %

KaKo da se pre@ivee

М

еталската, текстилната и прехранбената индустрија, коишто поединечно зафаќаат најголем дел во преработувачката индустрија на Македонија, минатата година имаа пад на производството од 11,7%, 8,2% и 0,8% респективно. Продажбите и на уште неколку сектори лани забележаа пад, а компаниите имаа загуби или намалени добивки од оперативното работење. „Капитал“ анализира како компаниите ќе ја преживеат годинава

www.kapital.mk

Капитал број 697 08.03.2013

17

-8,1

Jan-13

Dec-12

Nov-12

Oct-12

-4,1

Sep-12

месеци по ред паѓа индустриското производство

Avg-12

May-12

одина, а производството продолжува да паѓа 15

-8,0

извор: државен завод за статистика

e 2013?

6,3%

е падот на преработувачката индустрија во 2012 година

Капитал број 697 08.03.2013

www.kapital.mk

16 cover story Арвинд Мундра

пишува:

Фени индустри

Игор Петровски

В

о 2012 година светската цена на никелот се намали за 23% и со оваа ситуација Фени се справуваше со зголемен обем на производство, но сепак претрпевме 8% пад на вредноста на продажбата. Рентабилноста се намали поради поскапените цени на електричната енергија, тврдите горива и другите суровини. За оваа година планираме производство од 21.000 тони никел, што е за 9% повеќе од 2012 година. Со соодветно управување со трошоците и приходите, како и со намалување на единиците фиксни трошоци врз основа на зголеменото производство, Фени планира да ја заврши 2013 година со одржлив готовински приход.

igor@kapital.com.mk

фотографија:

Филип Поповски

М

акедонија остварила рекорден извоз во Германија, од речиси една милијарда евра минатата година, покажаа извештаите на Државниот завод за статистика, а податокот со особено задоволство го истакна и директорот на германската стопанска комора во земјава, Михаел Шмит. Темпото на извоз во најголемиот трговски партнер на Македонија продолжува и годинава, односно во јануари се извезени стоки за 85 милиони евра, каде што доминираат катализаторите на носачи со благородни метали, односно производите на Џонсон Мети од индустриската зона Бунарџик. Извозот на оваа фабрика надминува 400 милиони евра и веќе достигнува пповеќе од 13% од вкупниот извоз на земјава, со што всушност станува негова движечка локомотива. Меѓутоа, она што загрижува е, дека и покрај овој засилен извоз предизвикан од производството на странските гринфилд-инвестиции, целокупното индустриско производство паѓа 17 месеци во континуитет!? Најновиот статистички податок е дека во јануари годинава, индустрија паднала за 1,3% во однос на истиот месец лани, а преработувачката индустрија, којашто во вкупната индустриска структура влегува со безмалку 80%, забележала пад од 4,5%. Категоријата Рударство и вадење камен забележала раст од 17,6%, но таа учествува со само 11% во вкупната индустрија, додека Снабдувањето со електрична енергија, гас, пареа и климатизација, со 10,2% учество во неа, има пад од 0,7%. За минатата година пак, целата индустрија имаше пад од 6,6%, а најголем пад забележа Снабдувањето со електрична енергија, гас и пареа од безмалку 10%. Преработувачката индустрија, која е всушност македонското производство што треба да биде носечкиот дел на развојот на економијата, лани имала пад од 6,3% во однос на 2011 година. Главните преработувачки сектори, производството на метали, производството на облека и прехранбената индустрија, секој поединечно со по околу 11,5% учество во вкупниот преработувачки сектор во 2012 година, забележаа пад од 11,7%, 8,2% и 0,8% респективно. Во Фени, најголемиот извозник во металуршкиот сектор, лани се соочија со пад на просечната берзанска цена на никелот од 23%, а компанијата овој пад на цената настојувала да го компензира со зголемен обем на производство од 11% односно нешто над 19.000 тони никел. Крајниот резултат бил пад на вредноста на продажбата од 8% во однос на 2011 година. „Рентабилноста се намали поради

23% 11,7% пад на светската цена на никелот во 2012 година

пад на македонската металургија во 2012 година

поскапените цени на електричната енергија, тврдите горива и другите суровини. Сепак, и покрај падот на приходите лани, успеавме да ги реализираме проектираните капитални инвестиции и општествено одговорни обврски во текот на годината. За годинава планираме производство од 21.000 тони никел, што е за 9% повеќе од 2012 година. Со соодветно управување со трошоците и приходите, и со намалување на единиците фиксни трошоци врз основа на зголеменото производство, Фени планира да ја заврши 2013 година со одржлив готовински приход“, вели главниот финансиски директор на кавадаречката фабрика за никел, Арвинд Мундра. Во челичарницата Макстил, лани исто така работеле во услови на намалена цена на нивниот краен производ, топловалани дебели лимови, но и намалени нарачки поради кризата во еврозоната и регионалните пазари, коишто се најголеми купувачи од Макстил. Втор проблем за бизнисот на челичарницата се и играчи на пазарот кои доаѓаат од Кина и други подалечни пазари, коишто нудат пониски цени. Како последица на тоа,

Макстил ланската година ја заврши со 24% пониски пригоди од продажба, или вкупно оперативни приходи од 85 милиони евра. Приходите од странските пазари, кои лани учествуваале со 75% во вкупната продажба, се паднати за 28%. Компанијата е профитабилна, со добивка од оперативното работење од 855 илјади евра, и кога ќе се додадат финансиските приходи, а одземат финансиските расходи, и на крај оданочувањето, чистата добивка на Макстил е за 31% помала во однос на 2011 година и изнесува 69 илјади евра. Генералниот директор на компанијата, Александар Панов, вели дека во услови на намалени нарачки и цени на нивниот краен производ, а постојани или зголемени цени на струја, транспорт и други влезни трошоци, предизвик е да се преживее годината. Прашањето е како? „Ние шансата ја бараме во тоа да понудиме повисок квалитет на челичните лимови, со нивно оплеменување и сл., како и прифаќањето на кампањско работење, на кое сме принудени. Тоа значи прибирање на што поголем број нарачки, нивно навремено и максимално квалитетно реализирање и потоа

www.kapital.mk

Капитал број 697 08.03.2013

17

Ангел Димитров

Борис Хрисафов

ако сектор производство на облека имаме пад на продажбата од 8% во 2012 година. Во споредба со 2005 како базна година, имаме пад од 25%. Бројот на работници е паднат од 60 илјади на 45 илјади. Ова не е резултат само на кризата во Европа, туку и на трендот на селење на производството кон понеразвиените држави. Дури и Кина е скапа со производството во моментов со оглед дека во Бангладеш и Индонезија се работи за 30 долари месечно. За 2013 година ние би биле задоволни да се задржиме на ова ниво, иако објективно очекуваме пад од 5%.

мавме пад на продажбата од 21% во 2012 година, како резултат на ниските температури во првиот квартал и одложување на градежните активности, како и зголемената конкуренција од увоз. За да го амортизираме овој негативен тренд ги намаливме цените на цементот во втората половина на годината. Сево ова се одрази на вкупната профитабилност на компанијата, која се намали за 33% во споредба со 2011 година. И покрај позитивниот почеток на 2013 година, сепак сме резервирани во очекувањата и нема да се изненадиме од мал пад во продажбата од 5%-6%.

Цементарница Усје

Мода-Свети Николе

К

И

50% 8,2%

пад на бројот на вработени во текстилната индустрија за седум години

24,4% застанување со производството до следната тура. Тоа мора да го правиме затоа што нема доволен број нарачки. Овој тип производство е многу тежок за изведба и ако не си добро организиран, ако не ги менаџираш квалитетно трошоците, знае многу да чини“, објаснува Панов. Тој очекува многу неизвесна година, без оптимистички проекции во моментов, со можеби мал простор за надеж во втората половина на годинава. „Меѓутоа, и лани очекувавме втората половина на годината да донесе позитивни промени на пазарот, па не се случи. Затоа неблагодарно е да прогнозирам. На нас останува да додадеме квалитет на производите, со трошоци свдедени на минимум таму

каде што може да се крати и да гледаме да заштедиме“, вели Панов.

15.000 „загубени“ работници во текстилната индустрија

Во текстилната индустрија, или како што е класифицирана според државната статистика на производство, на производство на текстил и производство на облека, поголем удел во вкупната преработувачка индустрија има втората гранка, која учествува со околу 11%, во споредба со 1%-1,5% на производството на предива и ткаенини. Производителите на облека лани имале за 8,2% послаб резултат во однос на 2011 година, а годинава ја почнале со минимално зголемување на производството за 1,1% во однос на ланскиот јануари. Ангел Димитров, сопственик на

пад на производството на облека во 2012 година

пад на производство на облека во 2012 година во споредба со 2005 како базна година

конфекцијата Мода од Свети Николе и претседател на Организацијата на работодавачи, вели дека споредено со 2005 како базна година, намалувањето на производството е цели 25%. „Ова не е резултат само на кризата во Европа, туку и на трендот на селење на производството кон понеразвиените држави. Дури и Кина е скапа со производството во моментов со оглед дека во Бангладеш и Индонезија се работи за 30 долари месечно“, објаснува Димитров. Тој вели дека како производители на облека би биле задоволни во 2013 година да го задржат нивото од 2012, но објективно очекуваат пад од 5%. „Ние како кластер, од вицепремиерот Пешевски побаравме со владина

Капитал број 697 08.03.2013

www.kapital.mk

18 cover story

Падот на индустријата ги нагриза и банКарсКите Профити

П

адот на индустриското производство, продажбите и извозот во 2012 година, влијаеше секако и врз резултатите на банките, кои што ги кредитираат фирмите соочени со кризата и останатите причини за нивните влошени резултати. Комерцијална банка, на пример, лани имаше поголеми приходи од она што и е основно работење, а тоа се нето приходи од камати кои што пораснаа за 6,7%, и покрај намалувањето на каматните стапки. Нето приходите од провизии и надоместоци исто така бележат зголемување за 5,4%, како и оние од курсни разлики, за 10,5%. Банката лани забележала приход и од 12 милиони евра од продажба на деловни згради, што значи дека вкупните приходи од работењето на банката, во сите позиции бележат пораст. Но, заради тоа што банката претрпела загуби заради оштетување на средства кај дадени кредити и вложувања, во износ од 31 милион евра, за што банката морала да издвои резервации, што е повеќе од двојно во однос на 2011. Тоа е резултат на влошување на состојбата кај компаниите и влошеното кредитно портфолио на банката. “Индустриското производство продолжи да се

31

милион евра мораше да издвои Комерцијална банка за резервации по основ лоши пласмани во 2012, што е двојно повеќе во однос на 2011 намалува и не дојде до закрепнување на ЕУ, најголемиот пазар за македонските производи и услуги. Во услови на рецесија и голема неизвесност до кога ќе трае, економските субјекти почнаа да се однесуваат многу попретпазливо во однос на своето трошење. Истовремено, проблемот со неликвидноста на компаниите се изостри до крајни граници, проблем чие што постоење го потврди и самата Влада, презентирајќи план за негово надминување“, ги објаснуваат во Банката причините за намалената добивка. поддршка да се ублажи овој пад на секторот кој од над 60.000 работници е паднат на 45.000. Нашите барања и како компанија и како кластер се субвенционирање на автоматизацијата на производството; укинување или намалување на царинските давачки за репроматеријали од Блискиот Исток (сега плаќаме 17,5%, ставка останата од поранешно време како заштита на примарното производство на текстил кое сега го немаме); позасилена борба со сивата економија и пофер оданочување на увзниот текстил на кило, како и субвенционирање на создавањето на сопствени брендови, односно да се покриваат дел од нашите трошоци за промоција и учество на саеми“, вели Димитров. За тоа колку е погодено производството и извозот на производителите на текстил и облека покажуваат и резултатите на Тетекс од Тетово, единствената текстилна компанија листирана на официјалниот пазар на Македонска берза. Тетекс има намалени приходи од продажба за 11%, на 3,75 милиони евра во 2012 година, при што на странскиот пазар

лани продажбата паднала за 25%, додека на домашниот има зголемување од 10%. Вкупните оперативни приходи на компанијата се паднати за 22%, додека оперативната добивка, што значи профитот што една фирма го прави од своето основно работење, е негативна, односно Тетекс има загуба од 227 илјади евра. Благодарение на финансиските приходи на фирмата (приходи од продадени акции, вложувања и сл.) во износ од 650 илјади евра, и откако ќе се одземат финансиските расходи, компанијата има нето-добивка од 50 илјади евра, која е и помала од онаа остварена лани.

Скапите енергенси ја „изедоа“ добивката на прехранбениот сектор Кај секторот прехранбена индустрија, што се однесува до компаниите чиишто резултати може да ги видиме од берзанските извештаи, има променлив успех во 2012 година. Жито Лукс од Скопје има зголемени приходи од продажба за 5%, на 22 милиони евра, како резултат на зголемена продадена количина на леб за 4,6% и поголема продажба на брашно за 16,4%. Меѓутоа, компанијата лани се соочила со големи поскапувања на енергенсите, поконкретно гасот, за 30% и горивото за 7,8%. Овие зголемувања влијаеле негативно врз производствените трошоци и не дозволиле подобрување на бруто-профитната маржа повеќе од 1%. „Во текот на 2011 година, компанијата оствари зголемени останати оперативни приходи главно од отуѓување на основни средства. Тоа не беше случај во 2012 година, поради што е забележано намалување на останатите приходи. И покрај подобрениот резултат од оперативно работење од основната дејност, намалувањето на останатите приходи резултираше во загуба пред оданочување во износ од 614 илјади евра“, објаснуваат во Жито Лукс. Оваа година, компанијата ќе се стреми кон поголема оперативна добивка и позитивен финансиски резултат со проширување на постојните пазари и навлегување во нови, лансирање на производи со додадена вредност и силна рекламна покриеност

Капитал број 697 08.03.2013

www.kapital.mk

20 cover story

на овие иницијативи. Исто така ќе се зголемува работната ефикасност и ќе се рационализираат оперативните трошоци. ЗК Пелагонија од Битола, најголемиот домашен производител на земјоделски производи (жива стока, сточна храна, жито, итн.) лани имала приходи од продажба намалени за 11%, на 14,8 милиони евра, додека вкупните оперативни приходи на фирмата биле 18,8 милиони евра, благодарение на чистење на залихите и останатите оперативни приходи. Оперативните расходи на ЗК Пелагонија биле 17,9 милиони евра, што значи дека фирмата остварила оперативна добивка од околу 900 илјади евра, којашто е за 67% помала во однос на 2011 година, додека нето-добивката од два милиони евра, е за 54% помала. Кондиторската фабрика Витаминка од Прилеп, лани направила продажби од 23 милиони евра, што е за 6% помалку од годината претходно, додека добивката од оперативното работење успеала да ја зголеми за 12%, на два милиони евра. Нето-добивката на Витаминка лани е 1,87 милиони евра, што е повеќе за 33% во однос на претходната година, пред с$ благодарение на двојно поголемите финансиски приходи. Велешки Жито Вардар пак, исто така еден од големите домашни производители на храна (брашно,

0,8%

2

милиони евра или 39% е падот на помала вкупна оперативна производството добивка имале четирите во прехранбената индустрија во прехранбени компании котирани на берза во 2012 година 2012 година месо, јајца, леб) има голем пад во продажбите лани, од дури 30%, на 17,7 милиони евра, а оперативната добивка е 141 илјада евра, што е подобрување во секој случај во однос на оперативната

загуба од претходната година. Поради финансиските расходи од 540 илјади евра, Жито Вардар ја заврши годината со нето-загуба од 363 илјади евра, што е двојно помала загуба од 2011 година.

Капитал број 697 08.03.2013

22

www.kapital.mk

интервју

Ko^o An\u[ev сопствениК и раКоводител на Фероинвест

Da se potrudime nie da napravime investicii vo stranstvo, a ne da ~ekame da dojdat stranski investicii kaj nas!

К

очо Анѓушев, новиот претседател на Македонската енергетска асоцијација, е оптимист дека либерализацијата на пазарот на струја ќе биде успешно спроведена и ќе ги даде очекуваните резултати. За него приватизацијата на мрежата е грешка, но е непроменлив факт, преку кој може да се помине ако доследно се спроведе нашето законодавство, кое е усогласено со европското. За македонските банки вели дека се доволно ликвидни за да го поддржат секој добар проект, но смета дека с$ уште имаме недостиг од такви проекти. Според него, неправедно и необјективно се негираат можностите кои ги нудат малите хидроцентрали, а како искусен бизнисмен, препорачува земјава повеќе да се насочи кон инвестирање во странство, наместо кон чекање странски инвеститори

www.kapital.mk

e

i

Капитал број 697 08.03.2013

интервју

23

Капитал број 697 08.03.2013

24

www.kapital.mk

интервју

разговарал

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

С

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

ите ние барем по еднаш во животот сме ги обвинувале нашите професори дека се чисти фактографи кои & робуваат на теоријата и дека воопшто не се способни да се снајдат во практиката или во реалниот сектор. Тоа е еден аргумент кој го немаат студентите на редовниот професор од Машинскиот факултет во Скопје, Кочо Анѓушев. Овој машински инженер, кој својата докторска теза ја одбранил во Ахен, Германија на само 26 години, во 1998 година, оттогаш наваму и тоа како ја демантира оваа теза со секој нареден ден. Кочо Анѓушев е редок пример на човек кој теоријата во својата најизворна форма ја применил во практика. Тој денеска е сопственик на групацијата Фероинвест, која во својот состав има неколку од стоте најуспешни компании во Македонија. Работи во повеќе сектори од индустријата, преку трговија со струја на регионално ниво до производство на истата преку системот од мали хидроцентрали кои ги гради низ цела Македонија. Анѓушев себеси се претставува како син на нормални социјалистички родители, кои го воспитале да биде скромен и чесен, карактерни особини кои и ден-денес се јасно изразени и исклучително видливи на неговата појава. Но, нам не ни беше јасно како сета таа социореалистичка идила од неговата младост која ни ја опиша е споива со неговата с$ уште пламтечка желба за постојано надградување и себедокажување во бизнисот, а особено во производството. Тогаш ни ја раскажа приказната за неговиот дедо, чие име гордо го носи. Ни ја раскажа приказната за Кочо Анѓушев предвоедниот индустријалец од Велес, за кого не се срами да кажи дека му ја подарил сета животна визија и му го т р аси р а л трнливиот пат до

успехот.

“Не бев ни доволно зрел за да ја разберам пораката од дедо ми“

„Дедо ми Кочо Анѓушев бил предвоен индустрија лец уште во кра левска Југославија. За време на социјализмот му одзеле с$, како и фабриката Киро Кучук, која лично ја изградил. За да се издржува, тој работел малку како фотограф, потоа како книговодител. Најважни ми се деновите од детството поминати со него. Често ми ги раскажуваше сите настани како е создадена таа негова предвоена фабрика. Значи, уште како дете слушав за акционерски друштва, за партнества, за производства. Мислам дека тоа во мене создаде еден сон и желба да морам да го остварам. Во тој момент конкретно тоа беше тешко изводливо, прво затоа што беше друг систем, а второ затоа што јас бев студент. Дедо ми беше жив до 1996 година и за време на една моја викенд-посета на Велес имавме навистина сериозен разговор. Некако ги запаметив тие зборови до ден-денес и колку повеќе време поминува с$ повеќе има вистина и суштина во нив. Интересно е што зборуваме за период во кој многу тешко беа видливи работите, а тој на 81 година гледаше 20 години нанапред. На тој клучен разговор ми најави дека во наредните десетина години се ќе се смени, одново ќе се дели капиталот. Македонија ми ја претстави како празен лист, рече дека треба да се најдат смели луѓе да пишуваат за кој ќе има место да се пишува со големи букви. Најави дека за 20 години ќе настане нова прераспределба на капиталот и најави дека ова се случува на 200 години и не смее да се пропушти. Ме насочи да не трошам енергија да се борам за одземеното во национализацијата, туку да се борам за да создадам нова фабрика. Неговите зборови беа дека фабрика се прави тешко и лесно. Тешко ако не сакаш да ја направиш и лесно ако сакаш да ја направиш. Тогаш не бев ни доволно зрел за да ја разберам пораката од дедо ми. Неговите предвидувања навистина се остварија. Значи, сонот ми беше наследен од дедо ми и тоа ми беше водилка“, вели Анѓушев.

XX Сега знаеме на што или поточно на кого му ја должите вашата визија. Но, сепак, таа треба и да се оствари.

Работите треба да се прават една по друга, не сите одеднаш. Така сигурно нема да бидат квалитетно направени

Која е тајната на успехот на Кочо Анѓушев? Единственото нешто што треба да го води човек во тоа што го работи е да биде посветен на работите. Посветеноста е таа што доведува до резултат. Ако единствен мотив во работата е некоја материјална добивка, без да има човек идеја и без да сака да постигне нешто, веројатно со тек на време ќе се замори. За да фатам каков било приклучок со процесите кои ми ги најавуваше дедо ми, сфатив дека факултетските работи мора да ги завршам брзо. Брзо магистрирав, брзо докторирав, во 1992 година завршив, во 1995 година магистрирав, 1998 година докторирав. Докторатот го правев во Ахен во Германија на тема динамика на машини. Бев добар студент, завршив со 9,60. Искрено, не се мачев многу, туку машинството како да ми беше некако во генот. Ги завршував во јуни испитите и секое лето работев како автомеханичар. Тоа кај мене даде подлога за инженерското знаење, бидејќи во автомобилот има и мотор и електрика и динамика и с$ останато. За еден студент на техника тоа беше една голема практика, а и извор на некаква заработка, бидејќи ми требаа пари за студирањето. Веќе во 1992 година моите родители останаа стечајни работници. Практички, фамилијата остана само на пензијата на дедо ми и на мојата асистентска плата. Интересно е што јас бев стипендист на Брако, на кој денеска сум сопственик, иако во тој момент тоа не сум го ни сонувал. Првичната идеја ми беше да се вратам во Велес и да работам во Брако, бидејќи многу сакав да сум во производство. Дури и одбив понуда од еден професор на Машински факултет за да му бидам асистент. Повторно беше пресудно мислењето на дедо ми, кој рече дека доколку сум на факултет, ќе ја имам можноста да се запознаам и да работам со сета индустрија, а во Брако ќе останам ограничен само на внатрешното производство. На факултет докторирав уште од 1998 година, кога ме избраа за доцент и сега веќе сум редовен професор на Машински факултет. Мора да признаам дека сета таа приказна за индустријата ја имав заборавено с$ до моето докторирање, бидејќи сметав дека ако го правите и едното и другото, нема да ги правите квалитетно. Единствено искуство со стопанството во тој период ми беше во рамките на факултетот, каде што имавме соработка со компаниите. Имам учествувано во ремонти на РЕК Битола, Мавровски електрани, ОКТА. Тоа ми донесе големо искуство конкретно за индустријата, бидејќи имав учествувано во решавањето на секој можен проблем во компаниите во тој период. Тогаш и ги запознав луѓето коишто раководеа со тие комапнии. Во 1999 година бев визитинг-професор во Ланборо на покана на рускиот академик Владимир Бабитски, кој е познат по тоа што ја измисли теоријата на виброударни системи. Додека бев таму ми дојде понуда од генералниот директор на ЕСМ, Горан Рафајловски, мој колега од факултет, за местото технички директор во целото Електростопанство. Во прв момент не прифатив и повторно семејството беше тоа кое ме премисли. Сопругата со децата не сакаше да дојде во Англија да живее и веројатно таа да попуштеше, јас денеска ќе завршев како

www.kapital.mk

Капитал број 697 08.03.2013

интервју

25

Пресечната точка кога е инвестираш е што сакаш да постигнеш. Ако си ја купил фабриката само за да украдеш од неа, ќе си заминеш по првата зделка. Ако имаш искрени намери, со години ќе го реинвестираш целиот профит професор во Англија. Во Англија се смени и мојата перцепција за тамошните услови во коишто живеат професорите. Иако висината на професорската плата оттука ми изгледаше многу голема, кога отидов таму сфатив дека еден професор таму може да обезбеди само пристоен среден живот без поголемо богатство. Во ЕСМ бев три години. Од февруари 1999 година до декември 2002 година. Во тие години јас имав функција помошник на генералниот директор за производство и управување. Производство беше тоа што денеска е ЕЛЕМ, а управување тоа што е денеска МЕПСО. Јас во таа позиција бев одговорен за ЕЛЕМ и за МЕПСО заедно. Дефинитивно, тоа за мене беше многу големо искуство. Јас и претходно технички ги знаев ремонтите, но сега влегов во систем со 6.000 луѓе. Научив многу и за управувањето со луѓе, за техничките процеси за поставеност на енергетските системи и нивната поврзаност меѓусебе. Во тој момент бев член на управниот одбор на УЦТ, Здруженото електростопанство на Европа, во кое се формираа и се правеа законите. Ова за што зборуваме денеска - либерализација на пазарот и обновливи извори на енергија - го научив таму. Во Македонија во тој момент никој не веруваше дека тие ќе се остварат. Македонија конкретно, функционира обратно од сите физички стандарди. Иако сме многу мали, а по дефиниција масата или големината е таа што е инертна и ние сме уште поинертни како мали. Значи, наместо да ја искористиме таа предност што сме мали за да сме пофлексибилни, ние како средина сме многу инертни. Од сево ова, ако треба да ставам една линија

што е тоа што ме водело во животот, тоа е сонот. Ова денеска што се случува со мене е комбинација од разни работи. Фамилијарно влијание, генетска предиспозиција, лична желба, сон. Ништо не може да се постигне во животот ако немате сон, односно амбиција за да го постигнете тоа. Во социјализмот беше незамисливо сам човек да направи фабрика и да вработува други. Меѓутоа, зборовите на дедо ми дека правењето фабрика не е ништо посебно, туку само резултат на посветеност, желба и концепт да се направи е базата врз која настана фабриката.

“Бев блесаво луд или лудо среќен“ XX Јавноста велешки Брако од пред само една деценија го памети како пропадната безнадежна компанија, налик на многу слични на неа кои се раскрчмија во последните две децении. Како дојде до тоа Брако денеска да претставува регионален гигант со лепеза од различни производни програми? Кога излегов од ЕСМ, работев со ЕФТ, но тоа беше фирма која не беше моја. Јас секогаш сакав да направам нешто мое. Во Велес не остана ништо друго за купување освен Брако. Брако беше грдото пајче на велешката индустрија. Иако беше познато во споредба со Маслодајна, Порцеланка, Киро Чучук, беше многу помало. Брако за време на девет години во стечај никој не го ни погледна. Компанијата имаше земено кредит од Стопанска банка и случајот се отвори кога државата зеде обврска да го исчисти портфолиото на банката пред продажбата. Се формираше агенција за

санација на банки, која го продаваше Брако со дисконт од 97%, за 270.000 евра, и на седум последователни тендери никој не се јави. Кога дома кажав дека сакам со партнер да ја купам Брако и за тоа да го заложам станот, домашните сериозно ми се спротивставија. Татко ми дури ми рече дека сум лудо дете и дека треба повеќе да гледам телевизија и да видам што им се случува на Тане и на Целе при преземањето на Лозар Пелистерка. Тој случај беше актуелен во конкретниот момент. Од овој аспект гледано, навистина правев лудост, баш како што рече татко ми. Но, желбата за сопствена фабрика ми беше толку голема што свесен за ризикот влегов во подвигот. Секогаш го споредував бизнисот со фудбалски натпревар на кој јас не сакав да седам на трибина, туку да постигнувам голови. Јас сум свесен дека човек може да е задоволен и со таков начин на живот, но ако веќе влегуваш на терен, треба да си подготвен и да погинеш. Со сегашните познавања на стопанството, сфаќам дека јас во тој момент сум бил „блесаво“ луд или лудо среќен. Од овој аспект гледано, не би презел ни 10% од ризиците коишто сум ги презел. Во Брако по девет години стечај затекнав буквална зона на самракот. Во салата за состаноци имаше пајажини од горе до долу, гуштери шетаат по ходниците. Секој што можел да украде или да однесе нешто од фабриката однел. Јас во фабриката најдов 56 стечајни работници кои седеле неколку години без плата. Буквално беа останати само тие што немале каде да одат. Од 56 вработени, имав десет луѓе со решение пожарникар, пет чувари, неколку „кафекуварки“ и буквално ништо што може да се

Капитал број 697 08.03.2013

26

www.kapital.mk

интервју

Посветеноста на работите е таа што доведува до резултат

искористи во производствениот процес. Ние одлучивме дека нешто што најбрзо може да се закрепне е жичената програма. Брако почна месечно со 200 тони жичени производи. Никој не ни веруваше и не не сфаќаше сериозно. Ниту банките, ниту партнерите. Јас лично секој ден бев во фабрика во работнички алишта за да можам да ги убедам луѓето да доаѓаат на работа. Од машините беа останати само костури. С$ што можеше да се извади беше извадено. Првите шест месеци буквално не сум спиел. Морав да висам над секој работник за да бидам сигурен дека си ја работат работата. Луѓето по толку години беа изневерени и единствено веруваа дека секој кој дошол во

фабриката е тука за да украде и да избега. Прв пат Тутунска банка го забележа нашиот капацитет и ни даде кредит во висина од 700.000 евра како обртен капитал. Тука е пресечната точка каде што пропадна најголем дел од македонското стопанство. Многу бизнисмени ако купат фабрика за 300.000 евра и успеат да ја заложат во банка за 700.000 евра, веднаш ќе го повлечат остатокот од 400.000 евра и ќе ја остават фабриката во стечај. Сепак, прашањето до менталниот склоп, односно кој е твојот мотив што си тука. Сите пари коишто ги зедовме ги реинвестиравме. Со години од компанијата не извадивме ниту еден денар.

Во тој момент се случува за жичениот производ да нема никаква конкуренција во Југоисточна Европа. Жити Русе, којашто беше во моментот најголема фабрика во Бугарија пропаѓа. Таа го снабдуваше целиот регион. Милан Футок во Југославија исто така беше купена од грчка компанија и тие ништо не работеа. Во тој период почна Брако да расте. Градежништвото растеше, а конкуренцијата пропаѓаше. Денеска многу потешко би одело тоа. Искрено, денеска да стартуваме, би пропаднале за 24 часа. Со мојот партнер од Велес, Васил Шалев, десет години немаме никаков проблем и имав огромна подршка. Тој беше доволно коректен да ми го препушти раководењето мене, а дивидендата и заработката да ги делиме по претходен договор.

XX Сопственик сте и на производствен капацитет во Панчево, соседна Србија. Како се одлучивте на таков потег? Дали можеби Србија е подобро место за инвестирање од Македонија? Како што веќе растеше Брако, почнавме да го чувствуваме проблемот со транспортот. Ние во Македонија немаме евтин транспорт, а сите наши конкуретни беа на Дунав. Мојата загуба беше транспортот. Јас имав од пристаниште до Велес 25 евра трошок по тон. Значи, губев 5% од производот, кои всушност, се и профит. Почнав да барам локалитет на Дунав. Некако дојдов до информации дека може да се купи хала во УТВА во Панчево, некогашната стара воена индустрија каде што се изработуваше авионот „галеб 4“. Мојот дел конкретно кој го купив го продаваат самите работници, кои с$ уште беа со социјалстички менталитет и одеше многу тешко. Вообичаено, луѓето се плашат од такви ситуации и бегаат, но јас успеав да го искористам како предност. С$ беше руинирано, но јас видов дека има потенцијал. Халата се продаде за 56 евра за метар квадратен. Огромна грешка е што во тој момент силните фирми во Македонија не ја искористија можноста за да купат поголем имот во Србија, која буквално се распродаваше. Халата којашто јас ја купив со 10.000 м2 е на 500 метри од пристаниште. Тогаш беше шансата кога Македонија можеше да искористи. Иако фабриките беа руинирани, инфраструктурата и предиспозициите на Србија беа тука. Тогаш македонското стопанство требаше да ја препознае таа шанса. Мојот став е дека ние битката не треба да ја водиме внатре, мора да сме извозно ориентирани. За домашен пазар исплатливо е да се произведува само леб, млеко и слични производи. Во сите други големи индустрии мора првенствено да се ориентираш кон извоз. Сите тешки производи не трпат голем транспорт и треба да се дислоцира производството на повеќе места. Во Панчево денес имаме наш док на Дунав, а халите ни станаа магацин за препраќање на стоката од Велес. Следен чекор ми беше инвестирање во поинтелигентно производство со поголема додадена вредност и кое не се толку осетливо на транспорт. Тогаш ја искористив мојата позиција на факултет и успеав да соберам многу млади инженери. Првата производствена линија од таков тип ја направивме со ТВХ фирма од Белгија, којашто прави опрема за вилушкари. Прво почнавме со соработка од околу 100.000

www.kapital.mk

Капитал број 697 08.03.2013

интервју

27

Стариот велешки предвоен индустријалец Кочо Анѓушев, дедо на денешниот македонски бизнисмен Анѓушев евра, но бевме агресивни и успеавме да се пробиеме. На почеток навистина беше тешко. На запад Македонија не ја препознаваат. Нив целиот свет им е производство, целиот свет им е пазар. Не треба да се занесуваме дека само Македонија има евтина работна сила. Сите источноевропски земји имаат и поевтина работна рака од Македонија, плус имаат поголем пазар. Значи, за да се пробиеш, мора да му оставиш впечаток, дека тој ќе го добие за евтини пари тоа што го бара и дека истото ќе биде квалитетно. Тој мора да препознае континуиран квалитет и прецизност во испораките. Ние зедовме еден по еден нивни производи. Потоа ја видов потребата од медицински мебел во Македонија. Брако и порано имал некои обиди за ваква програма во производството и решив одново да го развивам. Многу брзо видов дека ако ние се развиваме локално, не можеме да направиме големо производство, ниту голем профит. Затоа, решив да се врзам со некој светски бренд кој е веќе пробиен на пазарот. Конечно најдов мала подотворена врата на разбирање кај шведската компанија Хендикеар ромедик. Јас сфатив дека ако ние сакаме да ги натераме тие да дојдат кај нас, треба да им понудиме нешто подобро.

Мааната на секој кинески производ е што мора да патува два месеци со брод до Европа. Ние им понудивме релативно ниски цени и пофлексибилни услови од кинеските. Буквално, ветував и тоа што не бев сигурен дека можеме да го исполнеме. Стекнуваа с$ повеќе и повеќе доверба за да дојдеме до ситуација во 2009 година да откупиме една цела нивна фабрика од Данска. Конкретно, преселивме 24 шлепери машини. Сето тоа успеаја да го направат 60-ина млади инженери меѓу 23 и 30 години кои работат во оваа зграда. Тоа е доказ дека Македонија има успешни деца на кои треба да им се даде шанса. Сега во моментов втора нивна фабрика преземаме од Холандија. Влеговме во соработка и со италијанската фирма за камиони за чистење улици Био страда и целокупната метална конструкција им ја произведуваме ние. Потоа, работиме телекомуникациски контејнери. Целокупната мобилна телефонија на Косово е направена од Брако. Тоа е проект финансиран од ЕБРД, за кој беа заинтересирани компании од 17 земји, а го добивме ние и го имплементиравме

Апсолутно, во Македонија има и градежни фирми и доволно стручен кадар за брза и квалитетна изградба на една мала хидроцентрала

шест месеци предвреме. Целиот проект опфаќаше 200 базни станици вредеше и околу шест милиони евра. Сега кога се засили конкуренцијата во жичената програма ние воведуваме нови производи кои ги нема во регионот и треба да се увезуваат. Брако направи два технолошки чекори во техничкиот дел. Добивме 1,5 милиони евра грант за да ги купиме најновите машини. Тоа беше прогласен за најдобро финансиран проект од холандската влада и јас бев на доделувања на наградата кај холандската кралица Беатрис. Вториот технолошки чекор беше минатата година, кога купивме комплетно нови машини со комплетно нови наши средства. Во меѓувреме воведовме три нови производи. Првиот е производ за CO2 побакарена жица за заварување челични конструкци којашто ние ја увезувавме, а сега си ја произведуваме за наши потреби и за целиот регион. Конкуренција ни се грчка, турска и словенечка фирма, од кои сме поконкурентни и по цена и по квалитет и ги тепаме на пазарот. Втората програма која многу се продава се пружини за мебел. Само Симпо Врање увезува шест шлепери месечно таква жица. Исто така, и македонските производители на мебел трошат многу жица, што значи до 1.000 килограми годишно. Воведовме и гајбарска жица за спојување на штичките на гајбите, која исто така се продава во големи количини.

Капитал број 697 08.03.2013

28

www.kapital.mk

интервју

“Малите хидроцентрали се поевтини од големите и во делот на градбата и во делот на производството“ XX Пионер сте во изградбата на мали хидроелектрани низ земјава. За поголемиот дел од бизнисмените тоа е непознат терен, на кој тешко се одлучуваат да се испробаат. Дури и дел од експертите се скептични во врска со исплатливоста на овие проекти. Какво е вашето искуство досега? Што се однесува на енергетскиот сектор, ние како Македонија треба да ги искористиме потенцијалите за производство на енергија колку што можеме повеќе за да имаме сопствена енергија. За жал, ние не сме богата земја со енергетски ресурси, значи немаме ресурси коишто можат да ни обезбедат долгорочно стабилна иднина. Она што го имаме е јагленот, кој во голем дел е исцрпен и хидропотенцијалот. Во хидропотенцијалот имаме големи хидроелектрани кои, секако, се добри проекти, но не треба да се занемаруваат и малите хидроелектрани. Сакам да потенцирам дека во последно време се прави фама околу тоа дали хидроелектраните се добри или лоши. Пред с$, ние треба да внимаваме со што ги споредуваме за да бидат лоши. Дали тие даваат струја која е поевтина од увозната струја? Не, тие даваат поскапа струја од увозната. Но, кои се нашите проекти што ги имаме во државава? Тоа се големите хидроелектрани и малите хидроелектрани. Ајде да ги споредиме меѓусебе и ќе заклучиме дека станува збор за многу исплатлив проект. Во иднина би требало повеќе да се искористи потенцијалот на малите хидроцентрали, бидејќи тие се поевтини од големите и во делот на производството на електрична енергија и во делот на изградбата. Колку за споредба, би истакнал еден пример за да го доловам ова мое тврдење. ХЕЦ Света Петка и Козјак, кои секако се позитивни проекти, ја чинеа државава околу 300 милиони евра, а притоа беа финансирани однадвор, што значи дека државата мораше да даде одредени гаранции. Истовремено, моравме да ангажираме странски фирми, бидејќи тие ги исполнуваат условите предвидени со тендерите, поради што нашите фирми беа само подизведувачи. Главниот профит од градбата го зедоа странските фирми. Притоа, државата даваше гаранција за цената на струјата меѓу 120 и 150 евра за мегават-час. Значи, ние сега добиваме од ЕЛЕМ струја што чини 38 евра за мегават-час, но тоа е затоа што РЕК Битола произведува големо количество енергија по 31 евро, па просекот е оној што се смета за крајна цена. Де факто, ние таа цена од 150 евра ја плаќаме од големите извори на енергија, електроцентралите. Малите хидроцентрали се целосно спротивен процес. Прво, тие се приватни инвестиции.

Државата не дава никакви гаранции за нивна изградба, туку напротив, за нив таа зема надомест за концесии. Од оние 60 мали хидроцентрали што се доделени, државата има земено околу 15 милиони евра за издадени концесии. Истовремено, тие произвеле електрична енергија по просечна цена од 80 евра за мегават-час. Од сево ова, кога ќе ги споредите двата проекти, може да видите дека во случајот со малите хидроцентрали нема странски фирми коишто ни ја земаат работата, бидејќи нема странско финансирање, па домашните фирми целосно ги градат и ги изведуваат овие капацитети. Вакви 100 мали хидроцентрали произведуваат енергија колку Света Петка и Козјак заедно. Секако, ова не е решение за енергетската криза во Македонија, но ни оддалеку не треба да се занемарува. Во случајот со малите хидроцентрали, целиот материјал што се користи за нив е македонски производ, од челик до полиестер, голем дел од електромашинската опрема го правиме сами, а и сите фирми што учествуваат во нивното реализирање се домашни. Ова значи дека околу 70% од вредноста на објектот остануваат во Македонија. Поради тоа што јагленот на наша територија е при крај со резервите, ќе се доведеме во состојба да мораме да го увезуваме ако сакаме да ни работат електроцентралите на јаглен или пак, да го прифатиме во иднина гасот како извор на енергија. Тука пак, се поставува прашањето дали е подобро да увезувате струја или пак, гас. Би рекол дека најдобра варијанта е да се увезува гасот за да се супституира струјата која ја трошиме за греење, а не да се увезува гас за да се прави струја. Ние во Брако, на пример, ги условивме странските фирми коишто беа испорачатели на опрема добар дел од таа опрема да се прои з в е д е в о М а ке д о н и ј а. Ко м п л е т н о г р а д е ж н и те работи се градежни работи кои ги работат директно македонските фирми. На пример, кога се градеше Света Петка изведувач на работите беше словенечката фирма Рико. Зошто? Затоа што имаше меѓународен тендер и македонските фирми не ги задоволуваа условите. А што направи Рико, го направи само инженерингот. Рико не донесе ниту една машина, пак Бетон и Гранит ги завршија работите. А парите главно ги зедоа Рико. А тука во малите хидроцентрали ние инвестираме, ние одбираме кои фирми ќе работат и логично е да работат македонски фирми. Мене сите електрани ми ги изгради Гранит и нешто малку Делта пром од Велес. Значи, парите останаа во Гранит. Градежните работи во една електрана се околу 60% и околу 10% до 20% од опремата беше произведена во Македонија во Велес, Струга и во Штип. Сите челични конструкции беа направени во Македонија, единствено ги купивме само турбината, генераторот и електрониката,

Голема грешка на македонските бизнисмени е што не ги искористија кризите во Србија како можност да се стекнат со многу вреден имот кој буквално се распродаваше по дампингцени

што значи парите останаа во Македонија. Често повторувам, бидејќи треба да е јасно дека кога зборуваме за мали хидроелектрани, само зборот мали е мал збор, с$ останато е големо. Тука би го потенцирал моментот дека државата дава банкарски гаранции, а луѓето плаќаат концесиски надоместоци. Тука работат странски фирми, а тука работат и македонски фирми. Тука државата се задолжува и зема кредит, а кај малите централи државата не се задолжува, туку приватни фирми се задолжуваат. Тука цената на струјата е 150 евра, тука цената на струјата е 80 евра и оваа количина на струја од 100 електрани е иста како и оваа струја. Тогаш зошто да не? Зошто да не градиме мали електрани? Јас не викам да не се прават и овие, тие големите се корисни проекти и јас ги ценам како корисни проекти, но ова дефинитивно треба да се направи.

XX Дали е проблем во Македонија да се изгради мала хидроцентрала? Покрај тоа што е секој убав процес на крајот кога ќе заврши градењето електрани, тука има и сериозни градежни зафати и од таа причина, гледајќи дека не може тоа да се направи без да се биде следен од сериозна градежна оператива, ние направивме стратешко партнерство со Гранит и би сакал да го пофалам Гранит во тој дел. Во осум од 14 електрани коишто ги имам ние сме партнери со Гранит 50%-50% и компанијата даде голем придонес тие да бидат брзо и навреме изградени. Без партнерството со Гранит, ние најверојатно немаше вака брзо да го реализираме овој проект. Ние ја имавме стручноста, идејата, техниката, а Гранит го имаше градежниот дел. Апсолутно во Македонија има и градежни фирми и млади инженери и стручен кадар кој тоа може да го направи, па еве впрочем, јас тоа и го направив со овие луѓе, немаше други. Изградив 14 хидроцентрали.

XX Дали би инвестирале во другите алтернативни извори на енергија? Не работам со другите алтернативни извори на енергија, бидејќи тие се со висока бенефицирана цена, да речеме тие треба да имаат висока бенефицирана цена за да се исплати. Кај малите хидроелектрани имаме многу блиска цена до пазарната и јас сум се определил за хидроенергијата, којашто е најтешка да се направи. Секоја електрана е друг проект, различен. Треба да се копаат цевководи, работа во планина, турбина, па на самото место. Конкретно во Охрид го искористивме градскиот водовод и природниот пад на водата. Само ги сменивме цевките, ставивме нови цевководи, затоа што требаше да бидат под притисок. Сега таму каде што течеше вода залудно се произведува струја која може да снабдува еден цел дел од Охрид. Сите тие електрани во моментов прават осум мегавати, а со тоа се снабдуваат два помали града во Македонија.

XX Кочо Анѓушев повеќе не е директор на претставништвото на мултинационалната компанија за тргување со енергија ЕФТ. Кои се причините за тоа и дали е поврзано со вашата новоформирана компанија со слична дејсност, ЕДС? Јас ја водев ЕФТ Македонија десет години. Групацијата ЕФТ е групација којашто

www.kapital.mk

Капитал број 697 08.03.2013

интервју

29

Во иднина би требало повеќе да се искористи потенцијалот на малите хидроцентрали, бидејќи 70% од вредноста за нивната градба останува во Македонија, кај македонските компании работи во повеќе држави и тие не беа веќе заинтересирани подлабоко да навлегуваат во либерализацијата на пазарот, односно во формирање на балансните групи. Балансните групи се заштитен механизам за високите пенали на компаниите. Тие се корисни и за системот и за МЕПСО. Значи, нема да се префрли целиот товар на МЕПСО, туку балансната група ќе се обиде сама меѓусебе да се балансира колку што е можно и на тој начин ќе му помогне на системот да не биде премногу оптоварен, а ќе им помогне на компаниите да не плаќаат големи пенали. Всушност, тоа е и законската регулатива којашто ја наметнува Европа за да не биде с$ на товар на компаниите, а да не трпи системот. ЕДС се формираше со цел да формира таква балансна група која ќе ја снабдува индустријата со енергија. Енерџи деливери солушн, како што е полното име на новата компанија, ќе ги снабдува со енергија компаниите во Македонија, но веќе годинава се етаблира и регионално ги добивме лиценците во сите соседни земји и ЕДС веќе ги направи првите договори со големите фирми. Во моментов веќе снабдуваме шест од големите компании во земјава. Од вкупно 180 мегавати енергија, ние снабдуваме 140. Ние го презедовме пазарот на ЕФТ во договор со нив, но во иднина планираме да прераснеме во самостојна компанија. Нормално дека не е во ред јас да бидам управител на две трговски компании и затоа одлучив мирно во договор со ЕФТ да го напуштам местото за да си се посветам на управувањето на мојата лична компанија. Иако ЕДС е формирана во ноември, за годинава веќе имаме 80 милиони евра договор. До крајот на 2013 година ќе биде регионална компанија за тргување со елетрична енергија во сите земји на Балканот. Тоа ќе биде прв пример македонска енергетска компанија да биде присутна надвор од

земјава. По обем ЕФТ ќе биде најголем бизнис на Фероинвест, иако централите се многу покомплицирани.

„“Нема да имаме проблем со либерализацијата на пазарот на енергија ако дословно ги примениме европските закони“ XX Неодамна бевте избран за претседател на Македонската енергетска асоцијација - МЕА. На оваа позиција доаѓате во критичен момент, неколку месеци пред почетокот на либерализацијата на пазарот на електрична енергија. Точно што очекувате? Дали македонските институции и компании имаат капацитет да го спроведат докрај овој процес? МЕА (Македонската енергетска асоцијација) е една од најголемите групации при Стопанската комора на Македонија. Покрај енергетските компании, тука се и металуршките компании, кои се зависни од енергијата и голем чинител во нивното работење е електричната енергија. Енергијата е крвотокот на економијата на секоја држава и без енергетска стабилност и подолгорочна енергетска проекција, ниедна економија не може да се развива. МЕА нема извршна функција, но ќе биде набљудувач или платформа каде што сите тие компании ќе можат да го артикулираат нивниот интерес во делот на енергетиката и ќе можат подоцна да се обратат до институциите на државата кои ја третираат оваа проблематика. Тоа се Министерството за економија, Регулаторната комисија и секако, Владата во целина. Следниот период ќе биде доста динамичен, бидејќи следува следниот чекор на либерализација на пазарот не само на електрична енергија, исто и на пазарот на гас. Пазарот за електрична енергија треба да биде

либерализиран за 146 компании, но тоа се пролонгира поради подобри подготовки до 1 јули. За да биде направено тоа, сите чинители треба да учествуваат и да дадат придонес. А тоа пред с$, е Регулаторната комисија за енергетика, од која најмногу се очекува. ЕВН треба да биде платформата на овој процес, бидејќи броилата се во нивна сопственост. И нормално, компаниите кои треба да си го видат бенефитот од тој процес, односно да бидат информирани до каде е тој процес и што се случува со истиот. МЕА веќе има закажано за 5 март прв состанок, каде што ќе го презентираме моделот за либерализација на пазарот пред компаниите за тие од 1 јуни не бидат изненадени, за да имаат време да се подготват за таа работа. Ќе се обидеме преку Стопанската комора да го олесниме тој процес за да ги подготвиме компаниите и од овој процес да извлечат што поголем бенифит. Таму ќе се обидеме да направиме една група компании кои ќе бидат поприсутни и подиректно ќе можат да одлучуваат за работите. За таа намена, во рамките на МЕА ќе формираме еден вид координациско тело составено од потпретседатели од ЕЛЕМ, МЕПСО и ЕВН и од металуршки компании и на тој начин да бидеме ефикасни во работењето. Ќе ги следиме сите случувања во енергетиката во Македонија, пред с$ енергетскиот биланс, носењето на законската регулатива и сл. Ако веќе се тргнало во тој правец, Законот за либерализација треба да се спроведе докрај и да се почитува Законот за енергетика. Во приватизацијата најверојатно е направена грешка што е приватизирана и мрежата на дистрибуција, како што се приватизираше и мрежата во Телеком. Меѓутоа, тоа веќе е завршена работа, ние за тоа не можеме да зборуваме, треба само да се испочитуваат законите, дистрибуцијата да се подели на дистрибуција, мрежа и снабдување. Мрежата треба да си има своја цена, така

Капитал број 697 08.03.2013

30

интервју

кажува и законот. Регулаторната комисија таа цена да ја пропише и на тој начин пазарот за електрична енергија да го долиберализира пазарот. Доколку се има волја тоа да се направи, јас сум оптимист дека целиот процес ќе се одвива во најдобар ред. И што е најважно, таквата работа треба да ја намали цената на електричната енергија за индустријата доколку се направи на начин што е регуларен и коректен. А тоа ќе зависи во голема мера од дистрибутивната такса која допрва треба да ја одреди Регулаторната комисија и доколку ја одреди коректно, тогаш таа би требало да биде во прилог на намалување на цената на електричната енергија за стопанството. Сметам дека доколку се применува избалансираното европско законодавство, нема да има никаков проблем, само што треба да бидеме доследни во примената на законот. Фирмите брзо ќе се подготват. Сопственоста на мрежата се решава, а клучот на решението е во Регулаторната комисија за енергетика. Доколку таа добро ги процени трошоците за мрежата, тогаш ќе се направи фер цена за користење на истата и со самото тоа ќе се отвори простор за либерализација на пазарот. Мислам дека Регулаторната комисија има и капацитет

Треба да веруваме дека Македонија може да направи силна економија

www.kapital.mk

и знаење за тоа да го регулира добро. Не треба да се плашиме од тој процес, кој би требало да направи бенефит на овие компании. Со либерализацијата цената би требало да дојде поблиску до пазарната цена на електричната енергија, која со оглед на тоа дека во моментов е намалена генерално, би требало да се снижи.

“Не недостигаат средства во банките, туку добри проекти кај бизнисмените“ XX Единствената точка околу која целосно се обединуваат македонските бизнисмени е омразата кон македонските банкари. Тие за нив се нефлексибилни бирократи кои немаат визија и разбирање за иднината на компаниите. Какво е вашето мислење и искуство по ова прашање? Како групација, Фероинвест нема никакви тешкотии досега за обезбедување на финансирањето. Капиталот го оставаме внатре во фирмата, не го изнесуваме како дел од нашите колеги, што на банката & дава дополнителна сигурност. Практички, банката треба да види дека во компанијата има искрен партнер со искрени намери во бизнисот. Секогаш парите кои се дадени во Фероинвест се наменски употребени. Работиме со сите комерцијални банки во Македонија, а во делот на хидроцентралите работиме директно со ЕБРД, која ја финансира нивната изградба. Таму имаме составено конзорциум со Гранит и заеднички

имаме навистина одлична соработка со банките. Секогаш кога било потребно досега македонските банкари ни излегле во пресрет. Иако ние се обидуваме ние да бидеме конзервативни инвеститори и да не преземаме нерационални ризици. Мислам дека прашањето треба да се сврти поинаку и да им се овозможи на македонските банкари да препознаат добри проекти. Во Македонија во моментов има недостиг од добри проекти, не од добри пари. Доколку вие приложите соодветен проект во банката и доколку е поткрепен врз база на реални показатели, банките имаат доволно ликвидност да го поддржат. Во Македонија во моментов нема доволно проекти и идеи, а не доволно пари. Лошо е што главно, кредитите се земаат за репрограми за затворање стари долгови. Таквите кредити банките не ги сакаат баш многу и затоа се создава таква слика. Но, за она што е издржано секогаш се даваат кредити.

XX Накратко, што би сакал Кочо Анѓушев да & порача на јавноста? За крај, сакам да порачам дека треба да веруваме дека Македонија може да направи економија. Треба да имаме поагресивен пристап не внатре, туку надвор од државата. Ние треба да се потрудиме да направиме инвестиции во странство, а не да чекаме да дојдат странски инвестиции во Македонија. Јас тој процес со странските инвестиции не го сметам за негативен, но пазарот се освојува со присуство, македонските компании треба да бидат присутни надвор и мислам дека добро е да се случи тоа.

Капитал број 697 08.03.2013

32 анализа: ЕвЕ КадЕ лЕгнаа гнаа

93,5

Милиони долари

зарабо

StranSkite inveStitori gi iSpumpuva profitite na Sent vinSent grenadini!

Zo[to?!

П

отрагата по изнесените пари од земјава лани ќе ве донесе дури до Карибите, на островот на бананите. Сент Винсент и Гренадини, каде што лани се прелеале 93,5 милиони долари од Македонија е островска држава на Карипското Море, припаѓа на групата Мали Антили. Се наоѓа јужно од Свети Луција, западно од Барбадос и северно од Гренада. Колку и да звучи анонимно, овој остров не е

www.kapital.mk

Капитал број 697 08.03.2013

отЕни во МаКЕдонија

33

одлив на странсКи Капитал од МаКЕдонија во 2012 во милиони долари

89,3

10

7,7

20

12,8

30

39,8

40

56,9

41,2

50

по сЕКтори

1,2

60

15,1

70

20,5

80

93,5

90

непознат кога станува збор за странските инвестиции во Македонија. Иако Владата се обидува да создаде поволна бизнис-клима во Македонија со намалување на даноците и воведување други даночни олеснувања за бизнисот, статистиката покажува дека голем дел од капиталот што се создава тука, сепак, се одлева од земјава. Тогаш, зошто странските компании што работат во земјава немаат интерес да ја реинвестираат добивката овде?!

Градежништво

Трговија

Прехранбена индустрија

Финансиски сектор

Рударство

Црна Гора

Унгарија

Холандија

Словенија

0

Сент Винсент и Гренадини

aat na ti

по зЕМји

100

Капитал број 697 08.03.2013

www.kapital.mk

34 анализа Сашо Арсов

Димитар Богов

оа што странските компании често ја извлекуват добивката од земјава и парите ги селат во странство всушност покажува дека тие немаат економски интерес да ги шират бизнисот овде. Можеби стапките на принос не им се атрактивни, гледаат дека нема доволно побарувачка на пазарот и едноставно не планираат повеќе да вложуваат во земјава. Тука голема улога има и економската криза и тоа што дел од тие компании што работат во земјава имаат матични фирми во странство и во вакви времиња, тие одлучуваат добивката да ја повлечат за да им помогнат тие да ги надминат финансиските проблеми што настанале поради кризата.

дливот на капитал од земјава поради тоа што многу странски компании ги кредитираат своите матични компании во странство е главниот проблем што го намалува салдото на странски инвестиции. Очигледно странските компании во земјава работат профитабилно и во време кога нивните централи се соочуваат со финансиски проблеми, тие од тука ги помагаат. Пониските капитално-финансиски приливи дојдоа како резултат на продолжените негативни економски движења и на неизвесноста во глобалната економија. Ова резултираше со ниско ниво на странски директни инвестиции од 1% од БДП во 2012 година, при остварување на претходно идентификуваниот ризик за одлив на капитал по основ на меѓукомпаниско кредитирање.

професор на Економски факултет

Т

пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

З

ошто странските компании што работат во земјава немаат интерес да ја реинвестираат добивката, иако Владата во тој случај ги ослободува од данок?! Иако Владата се обидува да создаде поволна бизнис-клима во Македонија со намалување на даноците и воведување други даночни олеснувања за бизнисот, статистиката покажува дека голем дел од капиталот што се создава тука, сепак се одлева од земјава. Според податоците од Народната банка (НБМ), само лани околу 200 милиони долари се одлеале како исплата на дивиденда на мнозински акционери во странство или пак, како позајмици на матичните фирми. Потрагата по изнесените пари од земјава лани ќе ве донесе дури до Карибите, на островот на бананите. Сент Винсент и Гренадини, каде што лани се прелеале 93,5 милиони долари од Македонија е островска држава на Карипското Море, припаѓа на групата Мали Антили. Се наоѓа јужно од Свети Луција, западно од Барбадос и северно од Гренада. Колку и да звучи анонимно, овој остров не е непознат кога станува збор за странските инвестиции. Анализата на податоците низ годините покажува дека многу често, финансиските трансакции се одвивале токму на релација Македонија – Сент Винсент. Во 2008, 2010 и 2011 година, од оваа островска земја дошле 188,5 милиони долари на име странски инвестиции, додека пак во 2009 година и лани, садлото беше во минус. Освен на Карибите, милиони долари од Македонија лани се одлеале и во Словенија, Холандија, Унгарија, Црна Гора. Иако не се појавува во финалната статистика на Народната банка, Грција исто така повлече повеќе од 90 милиони долари од грчките компании што работат во земјава. Гувернерот на НБМ, Димитар Богов, уште лани предупреди дека големи суми се изнесуваат од странските фирми во Македонија кон нивните централи

гувернер на Народната банка

О

надвор. Ниту гувернерот, ниту статистиката на НБМ не откриваат кои се фирмите што одлучиле да ги извадат парите надвор од Македонија, меѓутоа, интересна е анализата на одлив на капиталот по сектори. Податоците покажуваат дека најмногу пари лани се одлеале од компании што се занимаваат со рударство, и тоа 89,3 милиони долари. Од банките и осигурителните компании е евидентиран одлив на 56,9 милиони долари, од компаниите од прехранбената индустрија 39,8 милиони долари. Значителни се и сумите што се одлеале од градежни и трговски фирми. Економистите коментираат дека е сосема легално тоа што многу бизнисмени одлучуваат капиталот да го селат во други земји, а причините за тоа, според

дека тие немаат економски интерес да го шират бизнисот овде. Можеби стапките на принос не им се атрактивни, гледаат дека нема доволно побарувачка на пазарот и едноставно не планираат повеќе да вложуваат во земјава. Тука голема улога има и економската криза и тоа што дел од тие компании што работат во земјава имаат матични фирми во странство и во вакви времиња, тие одлучуваат добивката да ја повлечат за да им помогнат тие да ги надминат финансиските проблеми што настанале поради кризата“, оценува професорот од Економскиот факултет, Сашо Арсов. Гувернерот Богов пак, објаснува дека одливите на пари од земјава се должат на економската криза што зафати некои европски земји од каде што доаѓаат

Иако не се појавува во финалната статистика на Народната банка, Грција исто така повлече над 90 милиони долари од грчките компании што работат во земјава. Гувернерот Димитар Богов уште лани предупреди дека големи суми се изнесуваат од странските фирми во Македонија кон нивните централи надвор. Ниту гувернерот, ниту статистиката на НБМ открива кои се фирмите што одлучиле да ги извадат парите од надвор од Македонија, меѓутоа, интересна е анализата на одлив на капиталот по сектори. Податоците покажуваат дека најмногу пари лани се одлеале од компании што се занимаваат со рударство, и тоа 89,3 милиони долари нив, можат да бидат различни. Иако Владата целосно го укина данокот за реинвестирана добивка, тоа не придонесе за задржување на капиталот во земјата. Можеби затоа што Министерството за финансии не сака да се откаже од данокот на капитална добивка од дивиденда. Ако фирмите ја поделат дивидендата во Македонија ќе треба да платат и данок на добивка од 10% и персонален данок на доход од 10% за акционерот на кој му исплатиле дивиденда. Тоа е двојно оданочување на профитот. „Тоа што странските компании често ја извлекуват добивката од земјава и парите ги селат во странство, всушност покажува

странските инвеститори во Македонија. „Одливот на капитал од земјава поради тоа што многу странски компании ги кредитираат своите матични компании во странство е главниот проблем што го намалува салдото на странски инвестиции. Очигледно странските компании во земјава работат профитабилно и во време кога нивните централи се соочуваат со финансиски проблеми, тие од тука ги помагаат. Доколку не беа одливите, приливот на странски инвестиции лани би бил околу 200 милиони евра“, изјави Богов. Според НБМ, приливите и одливите на капитал по основ на странски директни

www.kapital.mk

Капитал број 697 08.03.2013

инвестиции, кредитирање, исплата на дивиденди е слободно без ограничувања според Законот за девизно работење и Спогодбата за стабилизација и асоцијација склучена меѓу Македонија и ЕУ. Што се однесува до кредитирањето на странските фирми во земјава кои потоа парите ги пласираат кај своите централи, Народна банка има донесено регулатива која бара од банките соодветно да го ценат ризикот при пласманите на домашни компании кои се изложени кон компании во земји со низок кредитен рејтинг. Тоа во суштина значи издвојување значителни резервации за потенцијални загуби. Тоа ги прави ваквите кредити целосно неисплатливи за банките, што е добра превенција за зголемување на нивото на кредити кон компаниите кои го одлеваат капиталот. По Богов, министерот за финансии, Зоран Ставрески, јавно ги предупреди банките да воведат заштитни механизми при давањето кредити на странските фирми кои потекнуваат од земји со лош бонитет, како што е Грција. Тој јавно изјави дека Владата внимателно ќе ги следи странските компании кои работат во Македонија за да не дојде до пренесување на капиталот во нивните матични земји. Ставрески истакна дека тој тренд нема да се толерира и оти преку мерки што ги презема централната банка ќе се успее да се спречи оваа појава. „Ќе бидеме многу внимателни да не се прелее македонскиот капитал во која било друга земја, вклучително и Грција. Нема да дозволиме посебно банкарски капитал, односно кредити кои грчките фирми во Македонија ги добиваат од банките да бидат извор на средства за заеми на истите фирми во Грција“, изјави министерот Ставрески недоамна. Како што додаде, Владата ќе биде внимателна и ќе настојува да го следи работењето, ако е потребно, на тие фирми - дали и по други основи има одлив на средства. Одливот на капитал го намали салдото на странски инвестиции, бидејќи од пред неколку години, се промени методологијата на пресметка на инвестициите. Освен акционерскиот капитал, формулата ги вклучува и приливите и одливите по основ на кредити. Според официјалните статистички податоци, годината заврши со инвестиции во вредност од 104,8 милиони евра.

Бизнис-климата виновна за одливите на капиталот?!

Дали Македонија е навистина рај за инвесторите од странство како што ја претставува Владата?! Економистите коментираат дека дел од причините за одливот на капитал од странските фирми што работат овде може да се лоцира и во условите за водење бизнис. „ Дел од причините за од ливот на капиталот од земјата може да се лоцира и во општите услови за водење бизнис. Ако ги анализираме извештаите на меѓународните институции како на пример Дуинг бизнис на Светската банка, тогаш

ќе видиме дека Македонија ја рангираат многу високо како топ-реформатор. Ќе добиете претстава дека бизнис-климата во земјава е импозантна. Меѓутоа, и покрај тоа салдото на странските инвестиции е слабо. Веројатно има други, ако може да се наречат, скриени пречки што им пречат на странците. Тоа може да бидат различни дозволи за работа што се бараат, мито и корупција во институциите, лошата инфраструктура што им е особено важна на инвеститорите, а ние тука многу заостануваме. Не е доволно само да се донесат законските реформи, ако во реалноста тие не значат олеснување на условите за водење бизнис“, коментира професорот Арсов. Македонија добива различни оценки за бизнис-климата од одделни меѓународни институции, меѓутоа, забелешките се речиси исти. Пристапот до финансии, несоодветно образованата работна сила, корупцијата во институциите, неефикасната јавна администрација и лошата инфраструктура се клучните проблеми за водење бизнис што ги истакнале македонските бизнисмени во анкетата на Светскиот економски форум. Тимот од Давос ги распрашувал македонските менаџери за да создаде вистинска претстава за условите за инвестирање во Македонија и соодветно да ја рангира земјата во Извештајот за конкурентност на економиите. Како што е веќе познато, нашата економија годинава е рангирана на 80 место според конкурентноста со оценка 4, што значи мало влошување во споредба со лани, кога просечната оценка беше 4,1. Иста оценка како Македонија доби и Хрватска. Извештајот Дуинг бизнис на Светската банка пак, ја рангира земјата како топреформатор и во споредба со 2005 година, Македонија е една од петте земји што направиле најмногу реформи во насока на подобрување на бизнис-климата. Најдобри оценки од Светската банка Македонија доби за процедурите за основање фирма, заштита на инвеститорите, добивање градежни дозволи и решавањето на стечајните постапки. Интересно е неодамнешното истражување на Германската стопанска комора што го спроведе меѓу инвеститорите од оваа земја што работат во Македонија. Резултатите покажаа дека лошата јавна инфраструктура и недоволното вложување на Владата во изградба на патишта и железници, бавната и неефикасна јавна администрација во чии лавиринти заглавуваат процесите за инвестирање и по неколку години, и политичката нестабилност на земјата се главните проблеми што ги одбиваат Германците да инвестираат во Македонија. Дури 75% од анкетираните германски бизнисмени што работат во земјава процениле дека бизнис-климата е лоша и што е уште полошо, не очекуваат ниту подобрување. Поради тоа, поголем дел

анализа 35 Одливите ги тОпат банКарсКите депОзити

Последните податоци од Народната банка покажуваат дека приватните компании континуирано ги повлекуваат парите од своите сметки во банките и најголем дел од нив ги изнесуваат надвор од државата, додека пак депозитите од граѓаните с$ уште се зголемуваат, но со забавена динамика. Само во јануари, депозитите на приватните фирми се намалиле за околу 12 милиони евра. Гувернерот на Народната банка, Димитар Богов, неколку пати предупреди дека приватните компании ги извлекуваат парите до домашните банки и најчесто ги изнесуваат надвор од земјата за да ги финансират нивните матични фирми коишто се соочуваат со тешки финансиски проблеми. Богов истакна дека е многу неизвесно како ќе се одвиваат работите и годинава. „Тешко е да се предвиди што ќе се случува со депозитите на приватните компании. Веќе е познато дека во 2012 година имавме значителен одлив на капитал од банките во форма на дивиденди и кредити од странските компании што работат во земјава кон нивните матични фирми и тоа негативно се одрази на целата депозитна база. Неизвесно е што ќе се случува годинава. Депозитите на населението продолжија да растат, иако зголемувањето е побавно отколку во други години. Секако тоа е последица на забавувањето на економскиот раст“, изјави неодамна гувернерот Богов. од нив одговориле дека кога повторно би одлучувале би избрале друга локација за инвестирање, а не Македонија. Бизнисмените очекуваат од Владата поголеми напори во реформите за побрзо зачленување во Европската унија, транспарентност на јавните тендери, обезбедување правна сигурност и ефикасна јавна администрација. Тие ги истакнаа овие основни услови како најважни при носењето одлуки за инвестирање. Најпозитивни оценки од германските компании добија даночните олеснувања и намалените стапки за социјални придонеси за вработените. Освен тоа, германските инвеститори не се задоволни ниту од борбата против криминалот и корупцијата, кои ги посочуваат како клучни ризици што негативно влијаат на работењето. Резултатите од анкетата само ги потврдуваат сите проблеми што ги има македонската економија, кои со години не се надминуваат.

Балканот повторно се здружува Информациите кои Ви се потребни за подобро работење во балканскиот регион секој работен ден, наутро, Ви ги испраќаме на e-mail или прочитајте ги на www.biznis-plus.com Нарачка и повеќе информации на: pretplata-mk@biznis-plus.com или на телефон: +389 2 3298 110

1

месец бесплатно!

Капитал број 697 08.03.2013

36

www.kapital.mk

политика

И ИВЗ ги осуди насилните протести во Скопје

И

сламската верска заедница предупреди на ризикот од протестите со непознати организатори, бидејќи таквите настани оставаат многу простор за злоупотреби. Од заедницата особено се противат верските објекти на каков и да е начин да се асоцираат со протестни активности. „Апелираме до сите политички партии да не ги злоупотребуваат верските објекти и кампањата да ја водат во мирна и демократска атмосфера, почитувајќи ги демократските правила, без навреди, водејќи сметка да не се нарушуваат, прво меѓучовечките, а потоа и меѓуверските и меѓуетничките односи“, соопштија од кабинетот на поглаварот на ИВЗ, реис ул-улема, Сулејман Ефенди Реџепи. ИВЗ побара од органите на редот и обелоденување на сите случаи на насилство, односно очекува сторителите да бидат изведени пред судските органи.

> БРОЈКИ

286

илјади пензионери добија повисока пензија за 550 денари

Скопјани ќе бираат меѓу „евр пола" на Коце и „паметниот г

15.000 денари еднократна помош добија семејствата оштетени од пожарите

15

дена според новите процедури, ќе бидат потребни за дозвола за градба, за што претходно беа потребни 45 дена пишува:

5

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

дена до одлуката на Владата дали ќе ја зголеми вистината на минималната плата

facebook 1

Во следното издание на Dangerous jobs на Discovery Channel ќе ја гледате епизодата ,,Возач во ЈСП''. Сеад Џигал

2

Тигарот што цел живот скока низ огнените тркала на системот никогаш нема да крене револуција против циркусот Бранко Тричковски

3

Вести за Македонија на англиски јазик - не е добро. Срѓан Стојанчов

В

о трката за градоначалници пред секои локални избори, сосема очекувано, посебен интерес секогаш будат кандидатите за главниот град Скопје. Предлозите за следниот татко на градот и неговите проекти, сепак, засегаат дури повеќе од половина од граѓаните во земјава по верска, етничка, културна и по секоја основа, имајќи ја предвид демографската струкура на Скопје. Но, не само граѓаните. Предлагањето кандидати за градоначник на главниот град е одлука која со месеци и со долги преговори се дебатира и во партиските штабови. Удобната фотелја, иако сместена во бараките во градскиот парк, сепак, ветува престиж и надмоќ над останатите градоначлници. Таа е линкот, ткивото што ги врзува централната и локалната власт. Посебниот третман што го добива градоначалникот на Скопје се гледа и од фактот што локалната самоуправа во Македонија е поделена на 84 општини и Градот Скопје, како посебна единица на локалната самоуправа. Оттука, на две недели од локалните избори „Капитал“ ви ги преставува проектите,

визијата за главниот град, на двајцата кандидати за градоначлници на Скопје, актуелниот Коце Трајановки од ВМРОДПМНЕ и кандидатот на СДСМ, Јани Макрадули. Во програмата на Трајановски, кој по втор пат ќе ја бара довербата на граѓаните, за периодот 2013-2017 година се наведени 10 проекти. Создавање инвестициски амбиент, заштита на животната средина, комунални дејности и подробрување на јавната чистота, паркирањето, развој на туризмот, инвестиции во образованието, соработка со цивилниот сектор, инвестиции во спортот, културата се дел од проектите на Трајановски. „Ние докажавме дека може да се вети и да се оствари ветеното без да се излажат граѓаните. Делата говорат за нашето посветено работење во град Скопје. Можам да ветам за следниот мандат, како и досега, дека рамномерно ќе работам во сите 10 скопски општини, со ист ентузијазам и многу поголемо знаење и искуство. Јас покажав дека на сите предизвици одговарам доследно, никогаш не се откажувам, а заедно со вас ќе се заложам за Скопје да личи на европска метропола“, вели Трајановски во своето обраќање во програмата. Кандидатот пак, на СДСМ, Јани Макрадули, кој досега ја извршуваше функцијата пратеник и потпретседател на Собранието, по прв пат

www.kapital.mk

обсе: Независно медиумско изборно покривање

Н

езависното покривање на изборите од страна на медиумите ќе има позитивно влијание на извештаите за Македонија, истакна амбасадорот на ОБСЕ, Ралф Брет, на презентацијата на првиот извештај за набљудувањето на известувањето на медиумите за партиско-политичките и меѓуетничките прашања во текот на предизборниот период, организирана од Високата школа за новинарство и односи со јавноста. Амбасадорката на Холандија, Мариет Шурман, укажа на важноста и на улогата на медиумите посочувајќи на стандардите наспрема предизвиците.

Капитал број 697 08.03.2013

буМ-трес

37

МИшо НИКолов

директор на ЈСП

Н

ашите автобуси никому лошо не му направиле, напротив само добро, зашто ги возат луѓето“. Николов констатира дека во оваа држава од политичките лакрдии најдебелиот крај секогаш го извлекуваат „ни кривите ни должните“.

ропската метроград" на Јани!

Максим ристески maksim.risteski@kapital.mk

Изборна злоупотреба на политичките животни

Г

АлеКсАНдАр ПетресКИ

кандидат за градоначалник на Охрид

П

а, јас не сум двоцевка во мене да се вљубуваат Индијците - сигурно во него (во Груевски) ќе се вљубуваат.“ Петрески на најмизерен начин го допре дното во политичкиот вокабулар.

во својата кариера „трча“ за градоначалничка позиција. Засега од Бихаќка не е издадена или објавена програма за тоа кои се конкретните проекти на коишто ќе се посвети Макрадули доколку ја добие граоначалничката функција за Скопје. Оттука, останува само неговата изјава дадена непосредно пред отворањето на Канцеларијата на идеи во Скопје, кога рече: „Ве повикувам да се вклучите сега! Да се вклучите во заедничката победа за Скопје, сега кога на нашиот град му е најпотребно, сега кога Скопје кое го сакавме и го сакаме се обидува да преживее. Сега кога се бориме да преживее и победи демократијата. На нашиот град наместо тековно оддржување, му треба модерна визија. Јас имам визија, јас имам проекти Скопје во 2017 година да биде дел од европските 10 паметни градови. Визија за интегриран пристап за подобрување на ефикасноста на активностите на градот, квалитетот на животот на граѓаните и раст на локалната економија. За Скопје како што го личи вклучете се СЕГА!“, рече Макрадули. За тоа што значи еден град да биде паметен град и какви проекти вклучува Макрадули пишува на својот профил на Фејсбук: „Мојата визија е Скопје да стане еден од десетте најпаметни градови во Европа. Накратко, тоа опфаќа проекти за зелено, безбедно, чисто, здраво и со економски раст Скопје“, пишува Макрадули.

КоМеНтАр

ЈАгНулА КуНовсКА

кандидат за градоначалник на општина Карпош

А

ндреј Петров, тоа мало маже што сее мртвило. Млитаво шилеже.“ Госпоѓата Куновска џабе може да му биде мајка (по години) на Петров. Таа од него може да учи политичка култура.

twitter 1 Халуциногенијалец@LepotanSmotan Ни го талат Скопје. )=

2 Влија-ТЕЛЕ-н@Kopriva

За некоја година децава уместо, "Ај да играме криенка! Ти жмуриш!" ќе викаат "Ај да играме контрапротести! Ти си опозиција!" #маќедоникејшн

3 Козле Бозле@TomssonB

Кој ќе му каже на Владо Јаневски дека Чаир веќе одамна не е „често досадно место“?

ркот Бранко, Ацо заспаниот и неговата двоцевка, малото маже – млитаво шилеже Андреј засега се најфлагрантните примери за вербалниот терор од кампањата за локалните избори на којшто се изложени граѓаните. Ако се знае дека и кај нас веќе одамна наголемо се користат услугите на експертите за односи со јавноста (особено од страна на најистурените експоненти на власта), прашањето што се поставува е како во PRкујните на изборните штабови е карактеризиран „таргетот“, односно народот, кому повторно треба да му се активира рефлексот да гласа. Овде ја имаме предвид биолошката дефиниција на рефлексот како реакција на одреден дел на телото на примена дразба без учество на волјата и свеста, чија функција е да помогне животните да се прилагодат на средината. Во овој контекст и најповршната комуниколошка анализа на политичките пораки покажува дека граѓаните во партиските центри за изборен социјален инженеринг се доживеани како zoon politikon (политички животни - копирајт Аристотел), кај кои најмногу „пали“ грубиот „кочијашки“ хумор и поттикнувањето омраза кон замислениот политички противник „накитен“ со особини како ултимативните негативци од кои во филмовите се спасува светот со „хепи енд“. Ќе си земеме слобода да не се сложиме со експертите дека „на 24 март овој народ (полетно) ќе ја земе судбината во свои раце“ откако ќе се насмее на вицевите за тоа како се изгубила опозицијата во широките булевари на Коце или откако ќе се испразни со колективното фрлање на клетвата „зини земјо, голтни го“ врз премиерот. И ќе побараме народот да ги казни потценувачите на неговата, народната интелигенција и мудрост. Прашањето е само има ли за кого да гласа, односно преку кого да ја изврши казната?

Капитал број 697 08.03.2013

www.kapital.mk

38 ПолитиКа Кога примитивци во политичКата Култу БранКо ЦрвенКовСКи лидер на СДСМ

Н

и господ бог нема да го спаси груевски од предвремени парламентарни избори. Датумот е познат, најдоцна до 1 септември, а груевски инсистираше во документот да не влезе зборот предвремени, бидејќи не сака меѓу своите да го сруши митот за самиот себе, а дал збор дека до јуни ќе го реши спорот со името“. ако лидерот на сДсм мисли целата кампања да ја тера врз обвинувања дека груевски е предавник во врска со името, тоа е сосема нефер и недржавнички. ако компромисот со грција е навистина блиску, најмалку што може да направи црвенковски, е да не одмага.

OpasnO valkana

Јазикот на омраза, плукањето со лични навреди кон политичкиот опонент, недоличните и недржавнички говори можеби немаше да предизвикаат загриженост, ако не беа тука и протестите... Дивеењето низ скопските улици изгледа не заврши минатиот викенд... за денеска и за утре се најавени нови демонстрации, повторно со етнички предзнак... „Капитал“ анализира - спонтани ли се овие протести, која е причината, колку се тие во функција на кампањата, кому најмногу би му одговарале, и за крај, каде се државата и институциите на системот во целата приказна? пишува

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

И

ако Македонија на 24 март ќе гласа на локални избори, што по логика би требало да значи политички коректна кампања во која кандидатите за градоначалници треба да судрат конкретни програми за реализација на конкретни проекти за општините и за подобрување на животот на граѓаните, во државата во која нештата се одвиваат обратнопропорционално со логиката, нецела недела на политичка кампања е доволна за да се заклучи „на каде ќе дува ветрот“. По почетните митинзи на двете најголеми партии, ВМРО–ДПМНЕ и СДСМ и говорите на нивните лидери, Никола Груевски (актуелен премиер) и Бранко Црвенковски (поранешен премиер и претседател) јасно е дека Македонија (ќе) сведочи за една крајно ниска борба за политички поени во

кои партиите жртвуваат идеја и идеологија, демократска свест и ниво во политичкиот ринг, фер плеј и стандарди на политичкото дејствување... Сепак, јазикот на омраза, плукањето со лични навреди кон политичкиот опонент, недоличните и недржавнички говори можеби немаше да предизвикаат загриженост, ако тука не беа и протестите.

(Не)спонтани протести во политички цели

Билансот на повредни и приведени после минатиот викенд се сведе на десетици, а низ главниот град беше причинета и материјална штета. Запален автобус на ЈСП, откорнати сообраќајни знаци, скршени стакла по продавници и скршени автобуски постојки, превртени автомобили, каменувани споменици и згради, солзавец и „димни бомби“... Стравот дека можно е да се повтори оваа слика низ Скопје се јави откако пред два дена излегоа информациите дека за денеска и за утре се најавени нови протести. Повторно со етнички предзнак. Денеска во 12 часот, по завршувањето на молитвата во Јаја Пашината Џамија на Бит

Пазар најавен е спонтан протест на група Албанци. Тие денеска ќе протестираат незадоволни од „третманот“ на полицијата врз Албанците - демонстранти од саботата, меѓу кои по интервенцијата на МВР имаше и повредени (повредени беа и десетици полицајци)... За утре пак, во 14 часот е најавен протест на група Македонци, а од МВР велат дека иако овие протести не се официјално и законски најавени, ги следат информациите од социјалните мрежи и од медиумите и се подготвени да се носат со ситуацијата, иако цела недела помина во знакот на поединечни инциденти, напади и тепачки... Зошто и како протестираат овие млади луѓе, со палки и со камења во рацете, агресивни и полни со омраза тешко е да се оцени... Барем, тешко е да се поверува во паушалните причини кои се наведуваат. Изненадува, на пример, фактот дека „спонтаниот протест“ против поставувањето за министер за одбрана на екскомандантот на УЧК, Талат Џафери, предизвика „спонтан“ револт кај младите Македонци дури две недели од денот (19 февруари), кога тој официјално ја презеде должноста.

www.kapital.mk

капитал број 697 08.03.2013

уРА СЕ СООчуВААт НА ИЗБОРИ Никола Груевски лидер на ВМРО–ДПМНЕ

Н

ие се држиме до принципите, а СДСМ се држат до лажните вредности. Народот ќе одлучи меѓу дела наспроти хаос, меѓу принципи наспроти демагогија. На овие избори ќе се одлучува кој концепт е подобар, дали на оние кои не гледале да решат некој проблем, туку шанса за личен спас за своите кариери, или оној концепт кој бил близок до народот“. Премиерот Груевски вели ова ќе било референдум. Интересна теза, ако се земе предвид фактот дека прво, со денови Груевски убедуваше дека ова се само обични локални избори, на кои треба да се судрат градоначалнички програми.

kampawa! Во меѓувреме, додека спонтаниот револт тлеел, Џафери положуваше цвеќе на гробот на Борис Трајковски, отпатува за Брисел, остваруваше официјални средби, учествуваше на состаноци и промоции, а македонската „буна“, предводена од млади нешто над дваесетина години, се случи токму на денот кога во Македонија допатува еврокомесарот за проширување, Штефан Филе, кој заедно со своите европски „помошници“ издејствува договор за локалните избори.. Тука е и Пролетниот извештај за напредокот на Македонија, кој на 15 април треба да биде презентиран во Брисел. Овие два моменти, можат да бидат стожер околу кој се вртат дилемите за настанувањето на овие инциденти. Македонија има неверојатно искуство во опасните игри со националните чувства во кои политичарите добиваат поени и гласови, државата ги коцка стратешките државни интереси, а граѓаните губат верба во институциите и во слободата на движење низ своите градови, кои за само еден ден, можат да го претворат саботно попладне во слика од Бејрут...

Кому му одговара ова?

Но, токму фактот дека неделните утра, по саботните бурни попладниња се повторно мирни е она што влева надеж дека овие тензии не се резултат на изворно етничко насилство. Аналитичарот Сашо Клековски, од Македонскиот центар за меѓународна соработка за „Капитал“ анализира: „Вобичаено во ваквите судири учествуваат хулигани од навивачки групи. Самата хулиганска група е водена од омраза и

е склона кон насилство. Но, таа не мора да е свесна дека е инструментализирана. Честопати е злоупотребена од центар на моќ. Тоа е таа енергија за омраза. Јас верувам дека децата искрено се мразат меѓу себе (што е друга тема и е проблем само по себе), но ова не е меѓуетничко насилство“, вели тој. Аналитичарот Рамадан Рамадани, цени дека овие протестри не се поврзани со поставувањето на Талат Џафери за министер. „Неверојатно е како се манипулира. Тука треба да се работи за кампања за локлани избори. Да слушнеме понуда. На граѓаните им треба асален градоначалник кој ќе им ја направи канализацијата. Загрижува до кога ќе трае ова... За денешниот протест не сум сигурен дека ќе се одржи, но како и да е, целата кампања е тензична и влева несигурност“, вели тој. Аналитичарот Алберт Муслиу се согласува дека во овој период навистина е тешко да се оцени кој стои зад инцидентите. Дополнително, што според него, еден може да ги почне, друг да препознае интереси и да ги преземе... „Најевтини гласови се оние добиени на етничка карта. Таму треба само вербална храборст како единствена инвестиција. Затоа секој наоѓа начин да ги присвои тензиите и да ќари некој поен.“

Злосторства без казна

Информациите дека протестите со кои почна с$, на македонската група, се организирани од лидерот на Достоинство, Стојанче Ангелов, познат по ставовите

Политика

39

„Гркот Бранко“, „ацо заспаниот“, „млитавото маже“ и „двоцевката“...

Н

иското ниво на политичка култура не е ексклузивно применето од некои неважни играчи кои во грубата реторика гледаат начин да привлечат внимание, туку директно од премиерот, потоа од лидерот на опозицијата, од градоначалникот на Охрид кој го дотрошува вториот мандат, од кандидатката на ВМРОДПМНЕ за градоначалник на Карпош, која е магистер по право и активен член на Друштвото на писатели на Македонија... списокот се шири... бидејќи описот не може да биде сликовит колку нивните изворни јазични експресии еве неколку цитати за илустрација: „Гркот Бранко го смени името и излажа дека тоа ќе трае две години без знаење на народот“, изјави премиерот, Никола Груевски. За Александар Петрески, Груевски рече: „Кога дојде Субрата Рој на средба со него, Ацо подзаспал, па ќе паднел од масата, на што инвеститорот го придржал и го разбудил да не падне од масата“. Неверојатно ниско врати Петрески: „Не сум заспал на средбата со некој си Бандини чии блиски рекоа дека се вљубени во него (во Груевски) и во неговата влада. Па, јас не сум двоцевка во мене да се вљубуваат сигурно во него (во Груевски) ќе се вљубуваат“ Јагнула Куновска, пак, вака се изрази за својот соперник: „Мало маже што сее мртвило. Иако тој е млад, јас го канам на спринт-трка на 100 метри. Млитаво шилеже“, изјави Куновска одговарајќи на изразувањето почит кон нејзината возраст и пол од страна на Андреј Петров, што таа очигледно го сфатила како лицемерна провокација. Црвенковски пред почетокот на кампањата ги нарече „шуши“ сите кои бараат тој да си оди од лидерската позиција во СДСМ.

контра Талат Џафери, тој веднаш ги демнатираше со став дека некој намерно му ги калеми на грб, оти неговиот протест беше официјално закажан за ден потоа... Партиите и од македонскиот и од албанскиот политички блок понатаму продолжија меѓусебно да ја префрлаат вината „Државата мора да гарантира право на протест како неприкосновено, но истовремено да обезбеди дека се одржува јавен ред и мир! Покрај превенција треба да има и ефективна казна. Имавме случај кога Агим Красниќи се уапси, случајот се процесуира. Ни фалат такви одлучни акции на дело“, цени Клековски. И Муслиу прстот го вперува во државата. Без разлика кој ги почнал, јасно е кој треба да ги контролира и да ги запре, вели тој: „Државата не смее да се амнестира и да

Капитал број 697 08.03.2013

40

www.kapital.mk

Политика функционира на добра волја. Тука има прекршување на закон, не се работи за брука или срам ако сте вандали. Тука мора да има реакција.“

Како почна кризата и дали заврши со договорот од Водно

Аналитичарите се едногласни дека големо влијание на развојот на ситуацијата ќе има и странскиот фактор. „Сепак, да не бидеме наивни, ова е Македонија“, вели Пивоваров и додава: „Да видиме колку пати ќе одат во посета на штабовите амбасадорите“... А токму со „странска интервенција“ дојде и до договорот од Водно. Но, дали со тој договор и заврши политичката криза.. дополнително, дали можеби само почна? Да не сте граѓанин на независна Република Македонија, „Мисијата Скопје“ којашто еврокомесарот за проширување, Штефан Филе, заедно со своите помошници Ричард Ховит, Јержи Бузек и Стефано Санино, ја спроведе пред точно една недела, сигурно, во најмала мера ќе ве фасцинира. Еврокомесарот се покажа уште еднаш како исклучително способен дипломат... И покажа дека по две децении постоење како самостојна држава треба да се засрамиме од капацитетот за решавање проблеми. Замислете како изгледа тоа во очите на светот и Европа - два месеци балкански примитивци во политичката култура не умеат да седнат на заедничка маса, откако прво во Парламентот биле буквално исфрлени сите пратеници и новинари за кои власта оценила дека се непотребно присутни на денот кога се носел Буџетот за 2013 година, а потоа како контраодговор – опозицијата најавила револуција и сенардоно востание со работно време од два часа дневно, во кое требало да рушат „режим“, качени на некаков автомобил од руско производство... Со посредство на Филе видовме дека до договор можело да дојде. Час по неговото заминување партиите веќе влегоа во нова војна – дали тој договор вклучува предвремени парламентарни избори, и покрај тоа што самиот текст е сосема јасен - евентуалниот датум за предвремени парламентарни избори, европските претставници го оставија на разговорите на лидерите на партиите, без притисок дека истиот мора да биде постигнат. Ниту кога ниту дали. Дипломатски кругови коментираат дека оваа формулација е вметната како морков за опозицијата за која впечатокот во јавноста е дека е единствениот отстапник од своите ставови.СДСМ прифати конечно Анкетна комисија (да ја прифатеа навреме, сега немаше да изгледа дека им е наметната) за расчистување на настаните од 24 декември. Притоа, не доби датум за избори, но исто така не успеа да издејствува ниту оставки. Најмалку што можеше да се очекува е, на пример, спикерот Трајко Вељаноски конечно да си ја преземе одговорност! Затоа, поискрено, од удирањето во гради на Црвенковски, на пример, звучи изјавата на лидерот на една од коалициските партии на СДСМ кој вечерта по договорот изјави „Нелогично е со предвремени парламентарни избори да уценувате локални. Ако освоиме подобар резултат на овие избори сега, потоа има тежина да се бараат предвремени. Не однапред. И потоа ќе може и да очекуваме поддршка од

Владимир Пивоваров

К

универзитетски професор

аде е јавниот обвинител? Должен е да преземе дејствија. Се изнаслушавме обвинувања за милионски проневери и криминали. Можете да замислите што с$ ќе чуеме кампањава, а акција нема! Тоа е тој театар.

Рамадан Рамадани

Н

аналитичар

еверојатно е како се маниупулира. Тука треба да се работи за кампања за локлани избори. Да слушнеме понуда. На граѓаните им треба асален градоначалник кој ќе им ја направи канализацијата.

Алберт Муслиу

О

аналитичар

вој феномен покажува една константа, што се врзува секогаш за еден важен момент за државата. Тензии кои се подгреваат секогаш кога има избори или некаков „датум“ што може да н$ доближи кон ЕУ.

Сашо Клековски

Д

аналитичар

ржавата мора да гарантира право на протест како неприкосновено, но истовремено да обезбеди дека се одржува јавен ред и мир! Покрај превенција треба да има и ефективна казна! Паушално расфрлање со обвинувања е несфатливо. Лесно обвинуваме ама никој не го изодува институцискиот процес на докажување и таа површност не оди во прилог на владеење на правото.

меѓународната заедница“, вели тој.

Избори со голема политичка тежина

И во овие зборови всушност е суштината на договореното на Водно - порака за опозицијата дека недозволиви се уцени и дека барањето за превремени избори мора да им се темели на конкретни резултати. Затоа овие локални избори имаат поголема тежина од канализациите, дупките на улиците и гасификациите на градовите. Премиерот Груевски ги поистоветува овие избори со референдум на кој гласачите конечно треба да го испратат Црвенковски во политичка пензија, а Црвенковски бара повеќе градоначалници за да има алиби да бара предвремени избори. Резлутатот ќе треба да се види. Иако впечатокот е дека опозицијата е сосема изгубена

www.kapital.mk

Капитал број 697 08.03.2013

Политика

41

Кичево и во Струга огледало за поделеноста!

П

о повеќемесечните преговори на општинските организации за заеднички настап на локалните избори, со цел да се добие градоначалник Македонец, ВМРО– ДПМНЕ и СДСМ за Струга и за Кичево договорија „коалиција“. „Подготвени сме и во Струга и во Кичево да го поддржиме кандидатот на ВМРО-ДПМНЕ, но во исто време, бараме и тие да ја поддржат нашата советничка листа и таа листа, всушност, да биде заедничка“, изјави претседателот на изборниот штаб на СДСМ, Игор Ивановски, додавајќи дека за Долнени и Брвеница с$ уште не е разговарано.Пратеничката на ДУИ, Ермира Мехмети Деваја, на својот профил на Фејсбук искоментира дека ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ многу брзо го надминале судирот кога дошле на ред Струга и Кичево, но не искоментира дека овој пример на двете македонски партии е секогаш и не само на избори следен од Албанците, кои и на локлано и на централно ниво се единствени во своите национални прашања. И тоа многу повеќе и поредовно од македонските политичари. Во секој случај, ова е само показател колку Македонија е поделена по етничка основа. Според резултатите од изборите 2011 македонскиот политички блок во Кичевско освои 16.100 гласови, а албанскиот 11.800.

во своето дејствување, разединета и дезориентирана, на Груевски нема да му биде лесно како што најавуваат неговите. Покрај партиските стеги во судството и јавната администрација, нетранспарентноста на државните институции и многуте примери за недомаќинско трошење државни пари, покрај застојот на евроатлантските процеси, овие избори на Груевски ќе му се случат во тајминг во кој тој врз себе го има навлечено и револтот дури на дел од сопственото членство. Ним тој тешко дека ќе им го продаде поставувањето на Талат Џафери за министер за одбрана како „вина на Бранко“, а уште помалку како „помирување“... За такви политички потези, во вакви мултиетнички општества

секогаш се плаќаат цени. Сепак, можеби најинтересно за анализа, како и на секои избори, ќе биде однесувањето на неопределените и нивната одлука дали и за кого ќе гласаат, со оглед на фактот дека апатијата и разочараноста кај граѓаните од политиката е се повидлива. Во секој случај, поентата е дека (со оглед на тоа дека резултатите на работата на Анкетната комисија ќе бидат познати најдоцна до крајот на летото), развојот на настаните на политичката сцена ќе зависи најмногу од бројот на освоени градоначалнички места... Поточно на гласови, кои веднаш потоа партиските аналитики ќе ги претвораат во пратенички фотелји.

Капитал број 697 08.01.2013

42

www.kapital.mk

company profile

ХемијА Комерц Велес

Ostavame na lu|eto sami da go ocenat na{iot kvalitet пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Т

рајче Трајков е еден од 80 инженери кои биле одговорни за регионалниот гигант за порцелански производи Порцеланка од Велес. Воедно, тој е единствениот од таа групација образовани и напредни луѓе кои успеале транзициската бура да ја претворат во поволен ветар и од овој за многумина катаклизмичен период да излезат со сопствена фабрика и компанија со меѓународно реноме. Дваесет години

подоцна тој поседува производствен капацитет за производство на керамички садови, листели, декори и мозаици за плочки со 60 вработени на 3.600 м2 покриен простор со вкупен капацитет од 500 м2 листели или декори во 24 часа.

Ако не се пробаш во бизнисот, никогаш нема да знаеш што си пропуштил

Насетувајќи го распаѓањето на Југославија и неодржливоста на Порцеланка како единствен систем, Трајков одлучува да работи и приватно. Уште во јануари 1991 тој е меѓу првите 100 луѓе во Македонија кои регистрираат фирма. Трајков успева да пренасочи дел од западноевропските искуства што ги стекнал преку службените патувања и да ги примени во Македонија. „Во тоа време доста патував во Италија

И по повеќе од 20 години работа, во компанијата за производство на керамички садови и декори за плочки с$ уште се држат на почетните принципи кои им донесле значителни успеси. Целото производство го реинвестираат, максимално штедат на електрична енергија и целосно се приспособуваат на барањата на потрошувачите.

и тие искуства ми помогнаа да имам сознанија пред другите. Особено за листелите и декорите. Во 1991 година во Италија ниедно купатило не се опремуваше без листели и таму цените беа баснословни. Во Македонија имаше само почетоци на тоа. Тогаш веќе се создаде богата класа кои сакаа нешто ново и јас решив по многу подостапни цени да им го понудам тоа“, вели Трајков. Хемија Kомерц е основана во гаражна просторија од 30м2 со печки кои своерачно ги изработил самиот Трајков. Најголем проблем на почетокот, секако, бил пласманот на производите, кој Трајков го решил по долги анализи на

www.kapital.mk

Капитал број 697 08.01.2013

43

Трајче ТрајКов

владиМир ТрајКовсКи

Целокупниот профит фирмата го реинвестираше низ сите години. Цело време инвестираме во нова опрема, машини, програми, па и хали. Тоа е суштината на развојот.

Знаејќи ги бенефитите од брендираниот производ и знаејќи дека со текот на времето се заситуваат пазарите и се зголемува конкурентноста, создадовме бренд кој е многу битен дел од еден производ за да може да се пласира на пазарите, да го научат луѓето со текот на времето за да може на крај да се зголемат и потрошувачката и цената.

основач и сопственик

менаџер за маркетинг

пазарот и патувања низ земјава. „На почеток најбитната работа е да мислиш на кого да продадеш, лесно е да произведеш. Јас со ова искуство можам да произведам с$, ама каде ќе го пласирам тоа, кој ќе го купува? Јас во овие 20 години научив и видов дека е многу потешко да се биде во комерција отколку во производство. Најголемите увозници на плочки во тој момент беа Тетово и Гостивар. Тие уште тогаш носеа такви украсни елементи од Италија. Една плочка во салон во Тетово чинеше 100 марки. Јас им понудив да им ја направам за 50 марки, а мене производството не ме чинеше ниту пет марки, бидејќи до крај ги имав рационализирано трошоците. Ете така почна мојот бизнис“, заклучува Трајков.

Која е формулата да си успешен во криза?

Домаќинско работење и реинвестирање на профитот се двата постаменти на кои Трајче Трајков уште од самиот почеток на бизнисот го темели својот успех. Хемија Kомерц е основана во еден од најбурните периоди на Балканот за време на распаѓањето на Југославија, оттогаш преживеала неколку регионални кризи, неколку домашни, светска економска криза и секогаш излегувала како победник и уште посилна. „Целокупниот профит фирмата го реинвестираше низ сите години. Цело време инвестираме во нова опрема, машини, програми, па и хали. Тоа е суштината на развојот. Постепено ги отворивме надворешните околни пазари, с$ додека најголемиот скок не го доживеавме во 2009 година, кога бевме прогласени за најбрзорастечка мала компанија во анализа на 63.000 македонски компании и тогаш ние го направивме максималниот скок моравме да инвестираме во нови хали, нова опрема и нова технологија“, вели Трајков. На прашањето колку средства досега се вложени во целата компанија низ годините наназад Трајков искрено ни посочи дека таквата бројка не ја знае ниту тој, ниту човекот одговорен за финансии, ниту некој од вработените. „Јас искрено не знам колкава ми е инвестицијата, никогаш не сум ги пишувал тие бројки, бидејќи постојано сум ги реинвестирал сите слободни средства. Најголемиот скок се доживеаа во 2009 година и тогаш прв пат зедов кредит во животот од МБПР. Најгруба проценка со еден ревизор од Стопанска банка ни пресмета дека само халите се еден милион евра, а тоа не е ни

Магичните својства на најстарата занаетчиска суровина

Г

рнчарството и преработката на глина е еден од најстарите занаети на светот. Уште од древна Месопотамија постојат докази дека луѓето ја користеле оваа супстанца за поквалитетно приготвување и чување на храната. Денеска во Хемија комерц се користи керамичка маса која не е чиста глина, туку смеса од повеќе суровини, но ги има истите својства како овој антички материјал. „Керамичките садови имаат огромна предност пред металните печници. Издржлива е на екстремни хемиски шокови, нема опасност од пукање на производот при печење, се работи за исклучително квалитетен производ. Керамиката уште од времето, па и денеска е најхигиенски производ и најздравствено исправен производ. Храната се пече најубаво во него и тој е идеален дистрибутер на топлината. Ние во нашите садови, за разлика од другите, ние користиме глазури кои се без олово и кадмиум“, заклучува Трајков. четвртина од машините“, вели тој. Во Хемија Kомерц лидерската палка полека ја презема втората генерација. Владимир Трајковски и Драган Трајковски, синовите на Трајко, се обидуваат науката да ја применат во развој на бизнисот. Владимир смета дека нашол успешен модел да им конкурира на големите индустрии и нивните ниски цени, кој барам засега се потврдува во практика. „Предноста на нашата компанија со Кина или со целиот свет е што работиме производи по нарачка. Значи, доаѓа човекот, го носи производот и се изработува мустра, што е многу ретко да се најде каде било во светот, посебно во

Кина, бидејќи воведување нов производ во керамичката индустрија претставува исклучително тежок и скап процес на работа. Тоа е единствениот начин на крај за да се справуваме со огромното кинеско и евтино производство, од каде што доаѓа стока која е исклучително ниска класа. Мене многу луѓе ми се обраќаат кои не можат во Кина да порачаат производ каков што сакаат. Значи, таму ти си приморан да нарачаш производ каков што нудат“, вели Трајковски. Скапата електрична енергија и мртвите периоди во градежништвото се два проблеми со кои компанијата се соочува веќе подолго време. Со оглед на тоа

Капитал број 697 08.01.2013

44

www.kapital.mk

company profile

дека производствениот процес целосно е зависен од електричната енергија, менаџментот на компанијата главните напори ги насочува кон редуцирање на тие трошоци. Искуството на Трајков и од Порцеланка и од приватната фирма засега го компензира овој проблем. „Во овој момент ова што го правиме го правиме со стратегија да преживееме. Со ваква цена на енергијата во Македонија не може да опстане некоја фабрика која ја работи оваа проблематика ако нема посебна стратегија на работа. Енергијата во цената на крајниот производ учествува со висок процент. Како крајна цел ние мора да направиме производ кој поевтино ќе н$ чини. Ако нашиот производ, односно коефициентот цена-квалитет е повисок од кинескиот, тогаш никој нема да го купи нашиот производ. Салите ни се енергетски ефикасни и максимално ги имаме прифатено. Ако ние не сме енергетски ефикасни, не можеме да опстанеме“, заклучува Трајков. Тој уште одамна го увидел проблемот со мртвите сезони во градежништвото. Претежно во зимските месеци, кога луѓето помалку градат, компанијата има намалена побарувачка за гравирањето плочки. Затоа е воведен и втората програма - производство на керамички садови. „Зошто ние пуштивме нов производ? Имајќи го искуството од Порцеланка, каде што постои компатибилност меѓу

500m

керамички печници, порцеланот и плочките. кои се производи за Во март, aприл, мај печење храна, Trajkov најмногу се трошат Home Baker, кои може плочки, а декември, 2 да издржат до 250 јануари, февруари има листели може да про изв степени Целзиусови. намалена побарувачка Хемија комерц за 24 еде часа Знаејќи ги бенефитите и затоа размислувавме од брендираниот што во тие месеци, производ и знаејќи дека кога нашите вработени со текот на времето се немаа што да работат. И заситуваат пазарите и се тоа се покажа како многу зголемува конкурентноста, исправен процес. Сега создадовме бренд кој имаме неограничени е многу битен дел од побарувања од Грција. еден производ за да Интензивно се работи може да се пласира на од 2010 година. До Целзиусови степени може да пазарите, да го научат неодамна растот издржат керамичките сад луѓето со текот на беше незначителен. Хемија комерц при печ ови на времето, за да може Последниве години ење на крај да се зголемат добро е за нас и ние и потрошувачката и сме добри, успеваме цената. Нормално, ако со нашата стратегија, производот и сам по којашто вклучува себе е квалитетен“, вели најконкурентни цени и најдобар Трајковски. квалитет“, заклучува Трајков. И покрај ваквиот нов правец во нивната Додадена вредност преку продажба, од Хемија Kомерц остануваат создавање сопствен бренд верни на тезата за ниските цени како Младиот директор задолжен за главен фактор за продажбата. Оттаму маркетинг, Владимир Трајковски, е велат дека истите производи со ист поборник на тезата дека македонските квалитет кои се произведуваат во Европа производи не треба веќе да се продаваат и во светот се продаваат за многу висока рефус, туку мора по секоја цена да се цена. Цената на производот од Хемија вложува во нивно брендирање, што им Kомерц е три пати пониска, а нивниот дава и одредена додадена вредност. производ е со оптимален квалитет, „Сега ги брендиравме нашите конкурентен на западниот.

250

Нарачка и повеќе информации на: pretplata-mk@biznis-plus.com или на телефон +389 2 3298 110

AVTO

специјален прилог во топ најпродавани модели за бизнис корисници l најдобри возила за службена употреба l очекувањата на автомобилските увозници за 2013 l новитети на пазарот за автомобилска индустрија l одржување на возниот парк l

Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: aleksandra.stojmenova@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 103

Лица за контакт: Гордана Михајловска александра стојМенова

Капитал број 697 08.03.2013

64

www.kapital.mk

свет

Почина Уго Чавез

Чавез – социјалистички револуционер на 21 век

В

о својата земја и во светот Уго Чавез ќе остане запаметен како контроверзен политички лидер, кој својот полковнички чин го замени за политиката, претворајки се во силен претставник на латиноамериканската левица и популист. Чавез беше на власт 14 години. По воениот пуч против претседателот Перес во 1992 година и двегодишната казна затвор, Чавез во 1999 година за прв пат беше избран и поставен за претседател. Потоа уште два пати, во 2001 и 2007 година. По четврти пат беше реизбран минатата година, иако тешко болен. За своите приврзаници Чавез ќе остане лидер чиј идеализиран социјализам ја порази политичката елита во Венецуела, давајки им надеж на најсиромашните слоеви во оваа земја најбогата со нафта. Пропагандната војна што ја водеше против САД, критикувајки ја американската политика на континентот и во светот, му обезбеди симпатии меѓу сите антиамерикански и левичарски определни интелектуалци и активисти на европскиот континент, како и пријателство кај т.н. „розеви“ лидери кои прикриено кокетираат со марксизмот, во Карипскиот регион и во Средна Америка. И покрај тоа што тој толку многу застануваше контра Американците, негов најомилен спорт беше токму американскиот бејзбол. Чавез е роден на 28 јули 1954 година, како седмо дете во семејството. По завршувањето на средното училиште родителите ќе го пратат во воената академија во Каракас, а тој подоцна ќе признае дека војничката професија е она што нему најмногу му одговара. Идејата за „револуционерната борба“ ја добива од јужноамериканскиот ослободител Симон де Боливар, но и од кубанскиот марксист и револуционер од Аргентина, Ернесто Че Гевара.

Venecuela vo crno

Koj }e go nasledi ^avez?

З

а многумина oстанува неизвесна иднината на левичарската револуција која ја започна Чавез во 1998 година, со која страсно ја освои поддршката на обичниот и

сиромашен народ од Венецуела, додека неговите противници го нарекуваа диктатор. Денес задачата да ја продолжи оваа револуција ја има неговиот наследник, потпретседателот Николас Мадуро.

www.kapital.mk

Капитал број 697 08.03.2013

свет пишува

Васе Целеска

vase.celeska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Д

одека Венецуела с$ уште жали за смртта на нејзиниот „претседател на народот“, Уго Чавез, светските медиуми веќе почнаа да анализираат за тоа кој ќе го наследи, кога ќе се одржат изборите, дали неговата смрт ќе остави огромна празнина во социјалистичкото движење во Латинска Америка... Педесет и осумгодишниот претседател, глобално познат по својот отпор кон капитализмот и своите метафорични и долги говори, во вторникот ја загуби двегодишната битка со ракот. Тој претрпе повеќе компликации по неговата последна операција во Куба, направена на 11 декември минатата година, по која воопшто не се појави во јавноста, а тоа беше причината што подолго време се шпекулираше дека е мртов. Сега за многумина политиколози oстанува неизвесна иднината на левичарската револуција која ја започна Чавез во 1998 година, со што страсно ја освои поддршката на обичниот и сиромашен народ од Венецуела, додека неговите противници го нарекуваа диктатор. Денес задачата да ја продолжи оваа револуција ја има неговиот наследник, потпретседателот Николас Мадуро. „Со огромна болка од оваа историска трагедија која ја погоди нашата татковина, ги повикуваме сите сограѓани да воведат мир, љубов, почит и смиреност. Бараме од луѓето да ја претворат оваа болка во мир“, изјави Мадуро кога ја објави трагичната вест за смртта на неговиот лидер и идол, Чавез. Мадуро, 50-годишен поранешен возач на автобус и лидер на синдикат, ќе биде кандидатот на владата на новите претседателски избори, на кои ќе се соочи со лидерот на опозицијата и државен гувернер, Енрике Каприлес. Новите избори најверојатно ќе се случат за 30 дена. Воените команданти кратко по смртта на Чавез му искажаа лојалност на Мадуро, кој е вршител на должноста претседател с$ додека не се одржат

изборите.

Каракас во болка

Ројтерс пренесува дека речиси цел Каракас (главниот град на Венецуела) по објавувањето на веста за смртта на Чавез станал тивок, особено во побогатите делови од градот. Повеќето продавници ги затворале своите врати како што веста се ширела, заедно со стравот за тоа што ќе се случи понатаму. Поголема маса луѓе веднаш се насочила кон воената болница каде што се лекувал Чавез, за да му изразат почит. Пораки со сочувство за смртта на Чавез дојдоа до Каракас од целиот свет, почнувајќи од режисерот Оливер Стоун (личен пријател на Чавез), до генералниот секретар на Обединетите нации, Бан Ки-мун и претседателот на САД, Барак Обама. Смртта на Чавез шокира милиони негови поддржувачи кои ја обожаваа неговата „народна“ харизма, го поддржуваа неговиот антиамерикански став и нафтените проекти со коишто ја поткрепуваше економијата на Венецуела. Меѓутоа, критичарите гледаа на неговата „one man show“ национализација и третманот кон ривалите како доказ дека е диктатор чија економија се базира на историскиот извор на нафтени резерви. Даниел Хелингер, американски експерт за политиката на Венецуела, вели дека смртта на Чавез ќе биде тест за тоа дали неговата левичарска револуција ќе преживее без неговиот карактер на кормилото.

Дали Мадуро ќе воведе промени?

Мадуро му беше близок соработник на Чавез со години, па затоа аналитичарите сметаат дека е тешко веројатно да ја промени политиката која Чавез ја водеше, но можно е да ги олесне тензиите со инвеститорите и со американската влада. Од друга страна, доколку Каприлес победи, во Венецуела ќе настанат подлабоки промени, а тоа ќе им одговара на големите бизнисгрупации и корпорации, како и на странските инвеститори, кои ќе се насочат кон оваа земја. Венецуела ги има најголемите резерви на нафта во светот, како и некои од акциите со кои не се тргува лесно, па затоа инвеститорите ќе бидат многу сензитивни на какви било знаци на нестабилност.

65

Девет интересни факти за невообичаениот лидер на Венецуела, Уго Чавез:

1. Чавез го забрани консумирањето диетална „кока кола“ во јуни 2009 година, тврдејќи дека не е здрава, но не објанси зошто.

2. Во октомври 2005 изјави дека ќе ја забрани прославата на Денот на вештерките, нарекувајќи го празникот „империјалистички терор“ и дела од американската традиција на „заплашување на нациите“.

3. Како љубител на бејзбол, прв пат фрлаше бејзбол топка на церемонијалното отворање на натпревар на Метс на стадионот Ши во јуни 1999 година, за време на посетата на САД неколку месеци по неговото избирање за претседател.

4. Не го сакаше голфот. Во својата емисија „Ало пресиденте“ во јули 2009 година го нарече голфот „буржоаски спорт“ и ги наведе количките со коишто се возат играчите како доказ за нвната мрзеливост.

5. Во 2005 година Чавез го посети јужен Бронкс и во говорот пред една евангелистичка црква вети дека на жителите со мали примања ќе им прати нафта по пониска цена. Преку Цитго претролеум, американската подружница на венецуалеската државна нафтена компанија, тој обезбеди греење на нафта по 40% пониска цена.

6. Чавез сметаше дека капитализмот е одговорен што нема живот на Марс. Ова го изјави во својот говор во 2011 година, на Светскиот ден на водата.

7. Иако не беше љубител на капитализмот, тој ја сакаше социјалната мрежа Твитер. Пред да почине, тој имаше над четири милиони следбеници на оваа социјална мрежа, а на три милионскиот следбеник му подари нов стан.

8. Чавез исто така беше голем фан на кубанскиот револуционер и лидер Фидел Кастро. Во 2001 година за време на прославата на 75 роденден на Кастро тој му се приклучи на квартетот кој ја изведуваше познатата „Среќен роденден“.

9. Чавез имаше и своја артистичка страна. Во декември 2011 година на претседателката на Аргентина, Кристина Фернандез де Киршнер и подари слика од него и нејзиниот покоен сопруг и претседател на Аргентина, Нестор Киршнер. „Луѓето не веруваат дека јас ја насликав оваа слика. Употребив теорија на бои и се останато“, рече тогаш Чавез.

Капитал број 697 08.03.2013

66 „Капитал“ на Mobile World Congress barCelona 2013

Integracija, interakcija i inovativnost se idnite klu~ni pravci vo mobilnata tehnologija 1.000

разлика каде се наоѓате и во какви услови... Уред кој наскоро ќе може Верица Јорданова да замени буквално с$! Така барем известувач од Барселона планираат компаниите-лидери во оваа verica.jordanova@kapital.mk индустрија, кои напорно работат тоа наскоро да стане реалност. Оттука и едни од најчестите термини кои можеа да се слушнат од страна на ветскиот мобилен конгрес, аналитичарите од оваа индустрија беа кој минатата недела се одржа токму m-health (концепт кој интензивно во Барселона, ги постави го разработуваат многу компании и кој стандардите за мобилната ќе го револуционизира здравството), технологија во следниот дигитален дом исто така е тренд во период и на учесниците, главно луѓе надоаѓање кој ќе овозможи интегрирање од информатичко-комуникациската на сите „паметни“ уреди во домот, индустрија, им го покажа патот по поголема интеракција и комуникација кој треба да се движат во годините на сите членови од семејството... Во што доаѓаат. Иако нештата во оваа Барселона многу често се случаше и за индустрија молњевито брзо се менуваат, сепак со сигурност може да се каже дека NFC (Near Field Contact), технологија во надоаѓање која функционира без годинава можат да се очекуваат повеќе остварување контакт, а овозможува да нови модели на „паметни“ телефони, се извршуваат бројни операции како нови таблет-уреди чија потрошувачка плаќање, регистрира-ње за учество на рапидно расте, и многу апликации, Mobile World Congres, заменува членски односно содржини кои ќе се добиваат картички и уште многу други функции. како додадена вредност на уредите кои Повеќе производители на телефони и ги купуваат потрошувачите. други мобилни уреди најавуваат негово Телефонот дефинитивно повеќе не е помасовно имплементирање во иднина. уред само за разговарање. Тој е уред Третиот ден на Mobile World Barce Barceкој во иднина ќе ви го следи lona беше целосно посветен на здравјето и ќе го известува таканаречените девелопери, вашиот лекар, уред односо компании и поединци кој ќе се поврзе и кои симплифицирано интегрира со вашата кажано, се занимаваат канцеларија и дом со развој на содржини и ќе ви овозможи и функционалности поголема контрола долар е просечната цен за мобилните уреди. на с$ што се а на таб лет-компјутер Впрочем, телекомслучува, уред операторите признаваат од кој можете дека технологијата, да работите без

С

461

милијарди дол моментално вреди инд ари устриј мобилни комуникации ата за

инфраструктурата, техничките перформанси на повеќето телеком-оператори веќе се издигнати на речиси идеално ниво. Но... на нивните

Ш

тандот на Самсунг на Mobile World Congres во Барселона, кој годинава беше еден од најголемите, беше местото на

www.kapital.mk

Капитал број 697 08.03.2013

67

3,2

Најголемиот светски настан за мобилни технологии Mobile World Congress, кој традиционално се одржува во Барселона, и годинава беше збирно место за сите главни играчи во индустријата. милијарди луѓе плаќаа Појдовна точка која ги трасира клучните правци во кои ќе се мобилни услуги, што т за половина од светската е речиси движат мобилните комуникации во текот на годината. популација „Капитал“ имаше ексклузивна можност да присуствува на саемот. кое компанијата презентираше повеќе новитети! Главна улога имаше Samsung Galaxy Note 8.0. Со големина на

нотес, овој таблет-уред има 3G поддршка, дава можност истовремено да се работи на две апликации на еден

екран, инфрацрвена конекција која лесно го претвора овој уред во далечински управувач. Работи со силен четиријадрен процесор и 2 GB РАМ. Камерата е пет мегапиксели, а батеријата има капацитет од 4.600 mAh. Друг модел кој привлекуваше внимание беше Samsung Galaxy Grand, 5-инчен Андроид телефон oд осум мегапиксели камера. Моделот Xcover 2 пак, е интересен затоа што може да функционира под вода и тоа еден час на длабочина од еден метар, што се смета за компаративна предност за луѓе кои се занимаваат со спорт, како и за туристи. За време на саемот Самсун заедно со американскиот гигант во издавањето кредитни картички, Виза најавија глобална алијанса со цел да им овозможи на потрошувачите плаќање на производи и услуги преку „паметен“ телефон со помош на технологијата Near Field Communication (NFC), која наскоро ќе почне да се вградува речиси во сите мобилни уреди на Самсунг.

Капитал број 697 08.03.2013

WorLd Congress barCeLona 2013 68 „КаПИтал“ На MobiLe Wor

nd Via со в простор, Fira gra се одржува во но жност мо аа им е луѓ 0 Саемот за прв пат 00 70. до 27 февруари, од т! све т ио лн би 8 хали кaде од 25шн мо витетите да ги видат и слу ат но

Mobile Live TV е телевизиј ата специјално направена покривање на нас за танот со интервју а дебати, која мо се гледа во 100-тина жеше да хотели каде штоибеа сместени учесни ците.

а Нокиа е позиции, финск рати на лидерскит Lumia от тип од они Во обид да се повевт еф тел “ тни ини „паме ндарди, ста оки вис со најави два нови Наме чи ува рош за пот Windows Phone. и. нет но со пониски цен Додека возиш тичен велосипед , кој ста со твојот „паме е по“врзан телефон истиоттен снима сите твои парамги етри релевантни за лек кој го следи твоетоарот здравје. Преку по на апликација лекаросеб т има пристап до тие по датоци во реално време, шт о овозможува многу побрза комуникација меѓу пациентите и лекарите.

клинети тоа ништо не им значи с$ додека со купување на телефонот не добијат „еден куп“ содржини, апликации, игрички и други нешта кои телефонот ќе им го направат нивен најдобар пријател и соработник. Веќе не само телеком-операторите, туку и самите производители на мобилни уреди ги повикуваат девелоперите на соработка, организираат натревари и распишуваат конкурси с$ со цел први да дојдат со добрите идеи! Во Барселона, па пример, Дојче телеком најави амбициозна програма за нови партнерства и промовирање иновации made in Europe. Во насока на промовирање на иновативноста, компанијата за следниот месец најави отворање иновативен центар во Полска кој ќе развива партнерства со старт ап компании. Овој оператор е

првиот во Европа кој ќе ги лансира „паметните“ телефони со новиот Мозила оперативен систем. Никој со сигурност не може да каже како ќе изгледа мобилниот свет во следните пет години, на пример. Но, дефинитивно развојот ќе биде фасцинантен, посебно ако се земат предвид следниве релевантни прогнози: 1. Бројот на претплатници на мобилни услуги до 2018 година ќе порасне на четири милијарди!

2. Лани ширум светот се продадени 128,3 милиони таблет-уреди, а една година порано 72 милиони уреди. Продажбата на таблет-уреди наскоро ќе ја надмине продажбата на сите други групи компјутери. Предизвици доволно големи за компаниите од телекоминдустријата!

Македонската компанија Creation Pal ќе соработува со Интел?!

C

reation Pal, македонска компанија за развој на софтвер, е една од ретките која беше присутна на Светскиот Мобилен Конгрес кој неделава се одржуваше во Барселона. Глигор Дачевски, еден од основачите на компанијата, за “Капитал“ изјави дека нивното учество во Барселона било доста продуктивно. Соработката со Интел веќе е извезна, вели тој. Тие покажаа цврст интерес за имплементација на развојните алатки кои ги имаме развиено во рамки на нашата технологија и ако се совпаднат со тоа што Интел во моментот го работи дека најверојатно би ги вклучиле во тој пакет, но тоа допрва ќе се тестира“, вели Дачевски. Исто така Дачевски во Барселона беше дел од EMMINVEST тренинг семинарот за иновативни компании од мобилната индустрија од цела Европа. Тренинг семинарот е дел од пан-европска шетсмесечна тренинг програма организирана од Балкан Анлимитед, македонска организација која изнаоѓа начини и средства за поддршка на start-up компании во Македонија, балканскиот регион и пошироко. Дачевски активно учествува во активностите на организацијата, а од неодамна членува во нејзиниот управен одбор. Компанијата Creation Pal е креатор на апликацијата Sporty Pal, која е вградена во одредена количина на спортски телефони на Сони, а неменета за спортисти со тоа што ги мери нивните перформанси и помага во подобрување на нивните перформанси и резултати. Оваа мултиплатформна апликација е симната повеќе од 7,5 милиони пати. Дачевски ни откри дека во моментот работи на голем проект, развој на office пакет кој е оптимизиран да работи на сите оперативни системи (пример, Виндоус, Андроид, IOS) и со многу напреднати перформанси.

Балканот повторно се здружува Информациите кои Ви се потребни за подобро работење во балканскиот регион секој работен ден, наутро, Ви ги испраќаме на e-mail или прочитајте ги на www.biznis-plus.com Нарачка и повеќе информации на: pretplata-mk@biznis-plus.com или на телефон: +389 2 3298 110

1

месец бесплатно!

www.kapital.mk

КаКо ќе изгледаат автомобилите на иднината?

S

mart car e новитет кој на американскиот пазар ќе го лансира Џенерал моторс кон крајот на следната година. На светскиот мобилен саем во Барселона беа презентирани дел од можностите на овој концепт, кој с$ уште се разгледува како бизнис-модел. Менаџерите на ГМ најавија дека интелигентниот автомобил кој ќе функционира на 4G LTE технологија најпрвин ќе се воведе на американскиот континент, во САД и во Канада. Според најавите, повеќето модели на Шевролет, Биук, ГМЦ и Кадилак ќе имаат wireless конекција. Станува збор за автомобили во кои ќе бидат вградени „паметни“ уреди кои ќе овозможат корисникот да користи податоци со голема брзина, истите да бидат синхронизирани со останатите „паметни“ уреди на корисникот, како што се телефони, таблет-уреди и слично. „Паметниот“ автомобил ќе има видеостриминг на задните седишта, но и зајакната безбедност. Компанијата ги воведува новитетите во соработка со својот веќе традиционален партнер Verizon Wireless.

Што ќе понуди „паметниот“ автомобил?

X супербрза wireless конекција преку која подобро ќе се следат условите на патот; X можност за добивање поточни и навремени информации за сообраќајот, како и повеќе интернет-радиоможности; X патниците на задното седиште имаат можност за следење на видео и ТВ-програми; X 4G hot spots за таблет-уреди, „паметни“ телефони и други мобилни уреди.

Капитал број 697 08.03.2013

69

капитал број 697 08.03.2013

70

www.kapital.mk

на руЧек со...

ЃорЃе ВојноВиќ

генерален директор на триглав осигурување - Македонија

Dobro e da si va`en, no pova`no e da si dobar

www.kapital.mk

капитал број 697 08.03.2013

на руЧек со...

71

Веројатно најпознат кошаркар меѓу директорите и најпознат директор меѓу кошаркарите. Ѓорѓе Војновиќ, поранешниот врвен спортист, сега бизнисмен, вели дека се труди принципите од спортот да ги применува и во менаџерската кариера: тимска работа, упорност и дисциплина н а ш ето м ен И ра Војновиќриизб та од н ја ва т“ ај „л еска, аб р а а н то и мен езар“ една „ц минерална салата ијас и вода, а Ивана фотограф вме за к се одлучи зеленчу рижото со . ко ш ле и п и пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

Ивана кузмановска к

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

М

ногумина врвни спортисти стануваат тренери откако ќе завршат со кариера или менаџери, како што англиската Премиер лига ги ги нарекува стратезите на нејзините клубови. Ѓорѓе Војновиќ, познатиот македонски кошаркар што ги одбележа 90-тите години стана менаџер во едни други води. „Можеби поради презаситеност од кошарката, можеби поради не баш поволните услови за тренерска кариера кога јас престанав да играм - тука некаде лежи причината за тоа што не останав да работам во кошарката. Јас и мојата сопруга 2004-2005 година заедно се запишавме на МБА-програмата на

Универзитетот Шефилд во Солун, па си реков, еве, покрај дипломата од Факултетот за физичка култура, да имам и некакво бизнисобразование што не бев „дечко који обечава“ во кошарк може да ми се ата најде во животот“, се сеќава Војновиќ. компанија-ќерка на најголемиот И потоа вели, с$ одело како на филмска словенечки осигурител. лента. Добил понуда да работи за „Има многу работа во осигурителниот застапникот на Форд во Македонија, сектор. Мораме да ја кренеме свеста каде што стигнал до позицијата на луѓето дека не може автомобилот, генерален директор. По еден состанок за којшто единствено осигурувањето со луѓето од Хипо алпе лизинг бил е задолжително, да е поскапоцен од поканет да работи за нив. И повторно на станот, куќата или животот. Ако во раководна позиција, каде што минува Словенија, на пример, просечната пет години. Потоа доаѓа понудата од осигурителна премија по жител е 30Триглав осигурување, од каде што 40 пати поголема од Македонија, тоа оцениле дека токму Војновиќ е човекот не значи дека Словенците имаат за што може да ја унапреди продажбата толку поголем стандард?! Се работи за на компанијата на македонскиот пазар. културата на осигурување, за грижата И овој предизвик го прифаќа и сега за финансиската сигурност, која е на е генерален менаџер на локалната многу повисоко ниво, и ние мора да

капитал број 697 08.03.2013

72

www.kapital.mk

на руЧек со...

сон ми е да ја извозам легендарната рута 66 во америка

Третирај како шт сакаш да те третир т и не заборавај одока де доаѓаш и кој сиааби л

страствен моторџија, моментално му е верен на својот „триумф тајгер“

се стремиме барем да се доближиме малку до тие бројки“, вели Војновиќ. Кошарката беше неговиот живот с$ до неговите рани 30-ти години, па не може да разговарате неформално со Војновиќ, а да не зборувате за неа. Вели дека на почетокот воопшто не бил „дечко који обечава“. Бил слабичок и недоволно висок, а според сопствено признание, и недоволно талентиран. Но, бил многу упорен и инаетчија. Тренирал вредно, а тоа го забележал и тогашниот тренер во Работнички, Митко Луковски, па му дал шанса да се докаже. На свои 15 години бил регистриран за првиот тим, но не настапувал во тогашната прва југословенска лига, затоа што бил премлад, а и конкуренцијата била голема. Потоа, кон крајот на 80тите и почетокот на 90-тите години, станувал с$ почесто стандарден првотимец и стекнувал искуство играјќи против тогаш гигантите Партизан, Југопластика, Олимпија... „Еден од најрадосните моменти од тој период ми е победата против Партизан на негов терен, тоа беше сензација, затоа што белграѓаните беа европски шампиони. Потоа дојде распадот на Југославија и се формираше новата македонска лига, каде што Работнички беше апсолутно надмоќен неколку сезони по ред, затоа што доаѓаше со искуство од претходната југословенска лига, којашто беше меѓу најсилните во Европа. Кон средината на 90-тите уште неколку македонски клубови што имаа силни спонзори донесоа квалитет во лигата и таа стануваше с$ поинтересна“, вели Војновиќ. Потоа, во 1998 година тој преминува во МЗТ, лутиот градски ривал, каде што останува до 2004 година, кога престанува активно да игра. „И со Работничи и со МЗТ имав можност да играм против големи европски екипи и да се радувам на победите над Скаволини, Тау Керамика и останатите. Меѓународна кариера не направив поради сплет на околности, меѓу кои и повредата што ме оддалечи речиси цела година од терените, но од денешен аспект не жалам за ништо, едноставно, така требало да биде. Сега имам прекрасно

семејство, добра работа и благодарен сум за тоа“, вели Војновиќ. Во моментов тој е волонтерски ангажиран како советник во МЗТ, каде што еден од спонзорите е и Триглав осигурување, па на посреден начин, повторно е вклучен во кошарката, неговата вечна љубов, како што вели. Го прашав Војновиќ кои се клучните вредности што сака да ги промовира како менаџер. Вели дека со вработените гради однос што ги охрабрува секој поеднично да придонесува кон развојот на целата фирма. „Сите ние сме луѓе со различен карактер и табиет, што се вели, и колку поголема е една фирма, толку повеќе табиети со коишто треба да се најде заеднички јазик и да се игра тимски. Тоа е предизвик што може да предизвика големи количества стрес, но мора да се изменаџира квалитетно за да оди компанијата напред“, вели Војновиќ. Ни откри дека има неколу принципи што ги следи во животот и работата. „Третирај ги другите како што сакаш и тебе да те третираат. Ако си заборавил кој си, сети се кај си бил и што си бил претходно. Добро е да бидеш важен, но поважно е да си добар“. А, токму таков впечаток на добар, скромен и ненаметлив човек остава Војновиќ, иако има зад себе врвни спортски успеси, а сега и завидна корпораитвна кариера. Вели дека најголема „страст“ му е да се одмори добро по стресниот работен ден, уживајќи со сопругата Маја и осумгодишниот син Тео, со кого имаат посетено и неколку натпревари на МЗТ Скопје надвор од Македонија во регионалната Јадранска лига. „Патувањата ме опуштаат, со Маја порано пред да имаме семејни обврски и пред таа да стане вице-гувернер на НБРМ, многу патувавме, но и сега ја користиме секоја пригода да посетиме некоја дестинација. Љубител сум и на моторите, имам англиски модел „триумф тајгер“, и кога затоплува времето со него си одам и на работа. Сум бил неколку пати и во САД, доста сум возел по нивните автопатишта, а сон ми е да ја извозам легендарната Рута 66, односно првиот автопат што ги поврзал Чикаго и Лос Анџелес.“

74

Капитал број 697 08.03.2013

www.kapital.mk

светот на виното

ВИНСКИ СОЗДАВАЧИ

Kopola

vinoto e umetnost

Н

е случајно во светот е тренд уметниците да се занимаваат со винарство. Меѓу славните личности од светот на уметноста, филмот, театарот, има доста страстни љубители на винарството. Меѓу нив се, на пример, Мадона, Жерар Депардје... Но, еден од нив и во винарството има досегнато извонредни дострели. Тоа е прославениот филмски режисер Френсис Форд Копола. Можеби не сте знаеле дека еден од најголемите филмски автори на денешницата, прославениот автор на филмот „Кум“, има винарница во долината Напа во Калифорнија во која ги спојува двете уметности - филмот и винарството. Зашто тој активно учествува и во создавањето на вино. Внимателните ќе се присетат дека во култниот филм „Кум“ стариот дон Вито Корлеоне, толкуван од незаборавниот Марлон Брандо, на крајот на животот прави вино со грозје од својата градина. Дали тоа било само најава или со некоја друга причина, но Копола денес прави едни од најславните вина во Калифорнија! Семејството Копола уште во 1975 година го има купено имотот Најбаум во најзначајната американска винска област, прочуената долина Напа во Калифорнија која се смета за репер во винарството на САД. Се работи за вистински замок граден од масивен камен и со значајни насади во опкружувањето кои се протегаат на педесеттина хектари. Имотот постои од 1879 година, а го создал Густав Најбаум. Идејата на Копола била да ја претстави и сочува традицијата на винарницата и да ја „кадрира“ историјата на филмот. Според Копола, создавањето вино и филмови се многу значајни форми на уметноста, значајни

за развојот на Калифорнија и Америка. Музејот на имотот Најбаум-Копола е и сведоштво за историјата на две доселенички семејства. Густав Најбаум бил имигрант од Финска кој направил богатство во трговијата со крзна во Аљаска и успеал да си го оствари сонот и да создаде вински имот со кој ќе им конкурира дури и на Французите. Семејството Копола пак, Италоамериканци, го остварувале сонот за уметноста, главно во музиката и на филмот. „Кога ги сфативме овие работи“, вели Копола, „сфативме дека има паралели околу кои може да се гради целата идеја и приказна“. Посетителите на музејот Најбаум-Копола, можат да видат документи и предмети врзани за творештвото на режисерот од кои, на пример, привлекуваат внимание работната маса на дон Вито Корлеоне, автомобилите кои се возеле во неговите филмови... тука е и чамецот од филмот „Апокалипса“. Копола со иста фасцинација говори за виното како и за својата уметност: „Во виното, со неговата боја, арома и вкус има толку кажано за наследството, за земјата од која произлегува, за годините на нега, за филозофијата на семејството кое го правело. Моето семејство е особено ангажирано да го сочува сето тоа, сосема коректно, да ја сочува чистотата на водата на терените со лозја, начинот на кој се создава виното и фактот дека грозјето кое е култивирано тука е гарантирано органско. Нашата цел е да правиме едно од големите американски вина. Ориентирани сме да го сочуваме ова единствено наследство и очекуваме да го споделуваме ова чувство со илјадници вљубеници на виното кои постојано ќе н$ посетуваат“. Копола на виното му приоѓа со истата страст,

внимание и во тоа вложува труд како и за своите филмови. Затоа не е случајно што неговото вино „рубикон“ се смета за врвно во големата конкуренција во долината Напа, каде што своја винарница имаат и фамозните Ротчилдови. Копола е обземен од искуството на вината од Бордо. Негов консултант е познатиот енолог од Бордо, Стефан Деренкур, кој е познат по својата способност да создаде елегантни, овошни вина. Тој работи со екипа од неколку енолози, а има пеесетина клиенти низ целиот свет. Работел две години на создавањето на „рубикон“, а потоа, по најмалку шест пати во годината го посетува имотот на Копола на кој работи како мравка, испитувајќи стапка по стапка од лозјата. Така е создадено виното „рубикон“, мешавина од повеќе сорти. Едно шише „рубикон“ во Америка се продава за повеќе од 400 долари.

ВИНСКИ РЕЧНИК XXбуре - релативно голем вински сад од дрво за правење, чување и созревање на виното.

XXблан де блан (фр. blanc de blancs) - ознака на бело вино добиено исклучиво од бело грозје.

XXблан де нуар (фр. blanc de noirs) - бело вино добиено од црно грозје.

XXбодега (bodega) - шпански збор за винарска визба.

XXбогато - вино кое нуди повеќе вкусови, тестури и сензорски доживувања.

XXбуке - збир на аромите кои се ослободуваат од виното кои се пријатни и комплексни. С$ повеќе наместо буке се употребува зборот - ароми.

XXбујно или полно - се именува виното кое остава впечаток на полнота и ширење во устата.

(продолжува)