Kapital magazin 713

n Како изгледа просечниот македонски земјоделец, а како неговиот европски колега???................стр.24 n Ако картичките го заменат кешот, ќе снема корупција и сива економија...................................................стр.28 n Кое е најлошото сценарио за Берлускони?..........................................................................................................................стр.42

број 713 цена 100 ден. | 28 јуни, 2013, петок | година 14

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

alijansa za pozitivna makEdonija nudi platForma za razvoj

str.

34

vnatre{no edinstvo, silna ekonomija i prezemawe politi~ka odgovornot za krupni ~ekori!

Evropskoto sEmEjstvo dobi nova ^lEnka

Hrvatska vlEzE vo igra makEdonija ostanuva vo publika!

вО ОвОј БрОј

str.

32

interview

Fatmir bEsimi

da se podigne nivoto na pregovorite so grcija – da se vklu~at premierite, ili barem ministri!

Капитал број 672 12.09.2012

4

 Како изгледа просечниот македонски земјоделец, а како неговиот европски колега???................стр.24  Ако картичките го заменат кешот, ќе снема корупција и сива економија...................................................стр.28  Кое е најлошото сценарио за Берлускони?..........................................................................................................................стр.42

БРОЈ 713 ЦЕНА 100 ДЕН. | 28 ЈУНИ, 2013, ПЕТОК | ГОДИНА 14

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

НАВИГАТОР ALIJANSA ZA POZITIVNA MAKEDONIJA NUDI PLATFORMA ZA RAZVOJ

str.

34

Vnatre{no edinstvo, silna ekonomija i prezemawe politi~ka odgovornot za krupni ~ekori!

EVROPSKOTO SEMEJSTVO DOBI NOVA ^LENKA

HRVATSKA VLEZE VO IGRA MAKEDONIJA OSTANUVA VO PUBLIKA!

str.

32

interview

FATMIR BESIMI

Da se podigne nivoto na pregovorite so Grcija – da se vklu~at premierite, ili barem ministri!

сОдРжИНА 06 КапиталНО

БиљаНа ЗдравКОвсКа стОјчевсКа Македонска работа

10 ПОЗИЦИЈАТА НА КАПИТАЛ 16 cover story европското семејство доби нова членка Хрватска влезе во игра – Македонија останува во публика!

24 КАПИТАЛ АНАЛИЗА

Како изгледа просечниот македонски земјоделец, а како неговиот европски колега???

ИздВОјуВАМЕ

www.kapital.mk www.kapital.mk

Пластика против корупција

Во Македонија, само околу 5% од целиот платен промет се одвива преку платежни картички, додека кешот е неприкосновен. Во зоната на нелегална економија пак, според проценките на Министерството за економија, годишно се вртат по околу 2 милијарди евра. Имајќи ги предвид овие податоци, идејата за целосна замена на кешот со „пластични пари“ во најмала рака е револуционерна. Ако луѓето се дистанцираат од кешот, ризикот од корупција и сива економија ќе биде сведен на минимум.

XX стр. 28

28 АНАЛИЗА

само 5% од сите плаќања се вршат со платежни картички Ако картичките го заменат кешот, ќе снема корупција и сива економија

34 ПОЛИТИКА

алијанса за позитивна Македонија нуди платформа за развој Внатрешно единство, силна економија и преземање политичка одговорнот за крупни чекори!

38 БАЛКАН БИЗНИс ПОЛИТИКА сопственикот на агрокор и Меркатор, ивица тодориќ, порачува Ние земјите од регионот да создадеме во ЕУ свој мал Бенелукс

42 сВЕТсКА ПОЛИТИКА И БИЗНИс

Поранешниот италијански премиер осуден на седум години затвор Кое е најлошото сценарио за Берлускони?

44 БИЗНИс И сПОрТ

Како НБа стана супердоходовен бизнис Генијалниот бизнис-модел на комесарот Дејвид Штерн

51 сПЕЦИЈАЛЕН ПрИЛОГ Здравје

74 НА рУЧЕК сО...

28 Позитивна Македонија

Огромниот проблем со иселувањето, слабиот образовен систем, неопходноста од отворање нови работни места преку нови производствени капацитети, издигнување на домашните инвеститори на ниво на национални херои, да за ЕУ и за НАТО, но не за допирање во националниот идентитет, вистински, а не како досега шминка – реформи во земјоделството, сево ова и многу повеќе нуди новото политичко движење Алијанса за позитивна Македонија.

XX стр. 34

Олгица ЃОргиева, модна дизајнерка Го живеам мојот сон

80 ТЕХНОЛОГИИ И БИЗНИс WindoWs 8.1 повеќе од надградба

82 сВЕТОТ НА ВИНОТО

виНсКи ФиНеси Затворено вино - што е тоа?

РЕГИОНАЛНИ ПАРТНЕРИ НА КАПИТАЛ

34

Капитал број 713 28.06.2013

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk Vladata mora {to pobrzo da go smeni ovoj sistem na subvencii vo zemjodelstvoto i da go stavi vo funkcija na pogolemo proizvodstvo na hrana. Subvenciite da gi naso~i kon golemite proizvoditeli na hrana i da go pottiknuva pogolemoto okrupnuvawe i zdru`uvawe. Oti kako {to mo`eme da vidime, vo regionot se slu~uva golemo obedinuvawe i u{te pogolemo okrupnuvawe me|u golemite igra~i so cel da mo`at da ja izdr`at konkurencijata po vlezot vo Evropskata unija. Nie sme u{te vo faza koga dr`avata im dava par~e zemja na socijalnite slu~ai za da im obezbedi egzistencija. Pa, taka socijalcite stanuvaat zemjodelci, koi molat boga tutunot koj{to }e go nasadat da im go utepa grad, za da ne moraat da go rabotat, oti parite od subvenciite i ot{tetata {to }e im gi dade dr`avata im se pove}e od dovolni za da ja pre`iveat godinata. Prikaznite za krivi krastavici te{ko deka }e doprat do niv.

Македонска работа

М

инистерот за земјоделство ја откри тајната како земјоделците да ги освојат европските и светските пазари. Сега земјоделците произведувале криви краставици, зелките и доматите биле со различна големина, а праските и јаболките имале различни форми. А за да се продавале на европските и странските пазари требало да го подобрат берењето, сортирањето, чувањето и брендирањето. С$ тоа убаво звучи. Но, кога сево ова ќе му го кажете на некој македонски земјоделец прво многу ќе се налути оти министерот се шегува на сметка на неговиот труд и мака. Второ, сигурно ќе искоментира кој е тој да ми кажува, а во живот не фатил мотика во раце. Типична македонска работа. Пред извесно време кога „Капитал“ пишуваше зошто државната фирма за откуп и извоз на земјоделски производи Агриленд не функционира, односно извезува смешно мали количини на европските пазари, одговорот кој го добивме од тогашниот директор беше дека земјоделците не сакале ништо да го слушаат кога им кажува какви краставици и домати треба да произведуваат. Но, кога ги прашавме локалните земјоделци од Струмичко дали и како соработуваат со дотичниот директор ни раскажаа дека во едно село за малку ќе добиел и ќотек оти ништо не се разбирал од земјоделство и ништо не работел, туку само ги демотивирал земјоделците и им наоѓал мани, де краставиците и пиперките биле криви, де доматите биле многу мали, де многу големи... Оваа случка е жива вистина и многу сликовито кажува како функционира македонското земјоделство. Далеку од тоа дека работите се лоши и дека ништо не функционира. Напротив, ова се можеби најдобри времиња за македонските земјоделци. Политиката која сегашната власт ја воведе со субвенциите на земјоделците е одлична и треба да се продолжи можеби и со уште поголеми субвенции. Бидејќи кога Македонија ќе влезе во Европската

унија, македонските земјоделци од европските фондови ќе продолжат да ги добиваат истите износи на субвенции што ги плаќала државата во моментоит кога земјата станала членка. Дотука оваа политика на субвенционирање е многу добра и корисна. Но, ако се влезе малку подлабоко во оваа политика на субвенционирање и тоа низ призмата на европските земјоделци тогаш не е с$ толку розово. И ова што го зборува министерот има поинаква смисла и испраќа поинаква порака до земјоделците. Кога министерот би бил малку похрабар, на земјоделците би им кажал дека нема да може да произведува храна секој, само затоа што има парче земја. За некој земјоделец да добие европски субвенции мора да се придржува до многу прописи и норми, не само од типот дали краставиците треба да бидат прави или криви, туку се оди дури дотаму што земјоделците мора да почитуваат и прописи од типот во кој правец и колку длабоко треба да се ора, или колку плевел е дозволено да се има на нивата. Она што треба да го знаат земјоделците во Македонија е дека нема да може секој што нема работа да биде земјоделец, а многу од оние кои сега се занимаваат со земјоделство ќе банкротираат. Од причина што земјоделството, онака како што е поставено во Европската унија, бара големи инвестиции и вложувања со цел да се постигнат големи приноси. А најголем дел од субвенциите ги добиваат земјоделците кои имаат најголеми приноси и кои најмногу произведуваат. За жал, такви големи играчи во македонското земјоделство има многу малку. Што остава простор во иднина македонското земјоделство лесно да биде освоено од големите регионални играчи, како на пример Агрокор. Уште ни е свежо сеќавањето каква национална среќа беше влезот на Агрокор во Македонија. Но, неговиот влез е сосема поинаков од она што се најавуваше пред пет години дека ќе инвестира 200 милиони долари во откупни центри за зеленчук и овошје, синџир супермаркети, во изградба на

www.kapital.mk

Капитал број 713 28.06.2013

КапиталНО

7

Уште ни е свежо сеќавањето каква национална среќа беше влезот на Агрокор во Македонија. Што доби Македонија? Доби рекордни големи извози на свеж зеленчук и овошје. Но, македонската прехранбена индустрија губи. Оти македонските преработувачи не можат да ја играат играта рамо до рамо со еден џин каков што е Агрокор, кој плаќа веднаш и во готово, оти немаат ниту кеш, а ниту можат да земат поволни кредити. Па затоа имаме ситуација Агрокор да е најголем извозник на зеленчук и овошје од Македонија, а македонските преработувачи да остануваат без зеленчук и овошје. Типична македонска работа. ладилници и калибратори. Точно е дека Агрокор денес е меѓу најголемите извозници на свежо овошје и зеленчук. Тој ја користи Македонија само како квалитетна и евтина база на суровини, од кои потоа прави доработки кои многу поскапо ги извезува. Што добива Македонија? Добива рекордни големи извози на свеж зеленчук и овошје, како што неодамна се пофали министерот за земјоделство. Но, македонската прехранбена индустрија губи. Еве зошто. Бизнисмените од конзервната индустрија пред една недела јавно се пожалија дека имаат недостиг од домашни суровини. Ова не е никаква вест, туку состојба со која оваа индустрија се соочува со години. Поради недостигот на домашен зеленчук и овошје преработувачите мораат да произведуваат со скапи увезени суровини. Овој проблем станува толку голем што на голем дел од фабриките од овој сектор сега им се заканува банкрот. Како е можно извозот на свежо овошје и зеленчук да се зголемува, а домашните преработувачки капацитети да немаат суровини? Е токму тука лежи целиот апсурд на политиката на субвенции во земјоделството. Државата од Буџетот

дава субвенции за земјоделците да произведуваат повеќе зеленчук и овошје. Поголемото производство сигурно прави притисок врз пазарот и им дава можност на откупувачите да ги симнуваат цените. И во таква ситуација тие коишто имаат кеш лесно го освојуваат пазарот и ги откупуваат земјоделските производи. Македонските преработувачи, за жал, не можат да ја играат играта рамо до рамо со еден џин каков што е Агрокор кој плаќа веднаш и во готово, оти немаат ниту кеш, а ниту можат да земат поволни кредити. Па, затоа имаме ситуација Агрокор да е најголем извозник на зеленчук и овошје, а македонските преработувачи да остануваат без зеленчук и без овошје, па потоа скапо да го увезуваат од странство. Некој можеби ќе рече дека тоа е конкуренцијата на слободен пазар. Но, тука имаме ситуација во која пазарот е искривен, односно ситуација во која државата свесно или несвесно прави притисок на цените преку поголемата понуда. Па имаме ситуација во која извозот на земјоделски производи се зголемува. Но, субвенциите го немаат ефектот којшто треба да го имаат, а тоа е да има поголемо производство на храна и намалување на увозот на

храна, односно зголемување на извозот на прехранбени производи со повисока фаза на доработка кои на земјата & носат поголеми девизни приливи од извозот на свеж зеленчук и овошје. Затоа владата мора што побрзо да го смени овој систем на субвенции во земјоделството и да го стави во функција на поголемо производство на храна. Субвенциите да ги насочи кон големите производители на храна и да го поттикнува поголемото окрупнување и здружување. Оти како што можеме да видиме, во регионот се случува големо обединување и уште поголемо окрупнување меѓу големите играчи со цел да можат да ја издржат конкуренцијата по влезот во Европската унија. Ние сме уште во фаза кога државата им дава парче земја на социјалните случаи за да им обезбеди егзистенција. Па, така социјалците стануваат земјоделци, кои молат бога тутунот којшто ќе го насадат да им го утепа град, за да не мораат да го работат, оти парите од субвенциите и отштетата што ќе им ги даде државата им се повеќе од доволни за да ја преживеат годината. Приказните за криви краставици тешко дека ќе допрат до нив.

obama vo berlin:

"mo@e malku da se raskomot me\u prijateli

tIme lIte"

фото вест

I

Капитал број 713 28.06.2013

И во Германија и во Америка, вообичаено е за домаќинот на вечерата да сигнализира кога гостите може да ги соблечат своите палта. Ако домаќинот заборави, тогаш гостите мора да седат и да се потат, дури и за време на десертот. Кога американскиот претседател Барак Обама пред неколку дена држеше говор во Берлин, застнат зад непробојното стакло на 35 степени Целзиусови, тој си дозволи комоција да го соблече палтото. „Може да сме малку понеформални меѓу пријателите“, рече тој. Домаќините само се насмеаја и со задоволство ја следеа неговата постапка. Дали ова беше само уште еден тривијален детаљ што понекогаш завршува на насловните страници или уште еден индикатор за промената на односот на силите меѓу двете земји, се прашуваат германските аналитичари. Нормално е меѓусебните врски да еволуираат и повремено да се релаксираат. На Германија не & треба веќе заштита против Варшавскиот пакт, а САД нема повеќе стратешки интереси во Германија. Бранот на германски имигранти што помогнаа да се обликува современа Америка, Денод-Д, Студената војна и падот на Берлинскиот ѕид, сето тоа е историја. Традициите и емоциите избледнаа. Сега планови и тактики ги поврзуваат двете земји – а тоа им одговара и на германскиот канцелар Меркел и на Обама. А, прашањата што можат да направат проблеми меѓу двете страни, како ова актуелното за прибирањето податоци што американските разузнавачки служби, со цел борба против меѓународниот тероризам, го правеле, меѓу другите, и од комуникациите на германските граѓани со остатокот од светот – ќе бидат решавани во од. Германската јавност се разгневи по сознанијата кои протекоа од страна на поранешниот соработник на ЦИА, Едвард Сноуден, дека американските и британските разузнавачки служби практично ги шпионирале мејловите, телефонските разговори и сета останата комуникација на германските граѓани, преку специјалната програма PRISM. Обама изрази загриженост околу овие сознанија, и рече дека ќе стори с$ за да го убеди германскиот канцелар во тоа дека со овие активности не биле кршени правата на германските граѓани. „Она што & објаснив на Ангела Меркел е дека на должноста претседател стапив со посветеност да го заштитувам американскиот народ, но исто така и нашите највисоки вредности и идеали, вклучувајќи ја и приватноста и граѓанските права“, рече Обама.

Капитал број 713 28.06.2013

www.kapital.mk

10 ...позицијата на капитал...

Уште една пропуштена шанса?! Влезот на Хрватска во ЕУ отвара нови можности за македонскиот извоз. Ќе ги искористат ли нашите компании или возот повторно пребргу ќе ни замине? Верица Јорданова verica.jordanova@kapital.mk

С

е отвора нова шанса за македонските извозници! Нови можности за поголем пласман на македонски производи на странски пазари! Вакви се очекувањата за бенефитите кои Македонија ќе ги прокнижи на свое конто од влезот на Хрватска во европското семејство?! Памети ли некој воопшто колку пати досега сме ги слушнале овие предвидувања особено кога се случува некоја промена во правилата на меѓународната трговија? Колку пати се отвораа и подотвораа вратите за македонскиот извоз кој никако да направи сериозен исчекор напред? Од каде овој оптимизам? Деновиве Хрватска влегува во Европската унија, а излегува од ЦЕФТА бесцаринскиот

регион, што значи дека во иднина за голем дел од хрватските производи кои досега слободно влегуваа на македонскиот пазар (најмногу кондиторија, месо и млеко) отсега ќе се плаќа царина. Станува збор за производи кои и самите ги произведуваме и кои во голем дел се и наш извозен адут. Но, асиметричниот трговски режим кој со земјите од ЕУ се применува повеќе од една деценија, сега ќе важи и за Хрватска. Пластично кажано, позицијата на македонските производители сега се подобрува. Тие се на подобра пол-позиција и оттука оптимизмот дека македонскиот извоз на хрватскиот пазар уште во првите шест месеци ќе порасне за најмалку 2%. Но, теоријата и практиката не секогаш се поклопуваат, па за оваа теоретска можност да стане реалност македонските компании треба да бидат свесни и информирани за промените кои стапуваат на сила веќе

во понеделник и за тоа што прават хрватските компании исплашени од можноста да загубат сигурни пазари. Потоа да стапат во акција со тоа што ќе си ја подобрат својата позиција на домашниот пазар каде што во доста категории доминираат хрватски производи, па да пробаат да бенефицираат од можноста без царина и квоти да извезуваат на хрватскиот пазар. За жал, повторно и повторно ни се повторува филмот нашите фирми и директори с$ да дознаваат последни, да бидат воздржани од брза акција, да седат комотни во клишираниот систем на работење... Негледајќи што се случува после Табановце, бесповратно ги губат шансите за поголем извозен пробив. Да, одредени компании се прозитивни исклучоци од ова клише, но и натаму македонскиот извоз е на стаклени нозе кои ги потпираат единствено извозот на суровини и земјоделски производи!

Фармерот од социјалец да стане бизнисмен! Ако на нешто треба да се работи тоа е на континуирано намалување на острите разлики кои постојат меѓу македонскиот и европскиот земјоделец, коишто во моментов изгледаат како претставници на ист или на сличен вид, но од две различни планети Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

О

д нашите глави никако да излезат предрасудите дека земјоделецот претставува еден измачен стар човек со испукани раце и превиткано тело кој не знае како ќе ја помине наредната зима, а камоли визионерски да размислува за некојси голем иден развој. Ваквата мозочна матрица н$ прави заложници на самите себе и уште толку н$ оддалечува од европскиот концепт на современ и богат земјоделец, кој како камен-темелник на примарниот сектор е спремен над својот цврст грб да го понесе и сопствениот развој, добросостојба и напредок и светлата иднината на земјата. А како изгледа тој „титан“ од европски земјоделец и во што е поразличен од нашиот македонски земјоделец? Наместо 30 години стар трактор кој му троши повеќе нафта и кој се расипува

два пати на ден се вози и работи на нов и современ трактор од неколку стотици илјади евра кој е опремен со с$ и сешто, па и со клима уред и GPS навигација. Но, таков трактор нели не може да помине меѓу тесните крвави меѓи на меѓукомшиски расправии и меѓубратски распарчувања? Затоа, европскиот современ земјоделец поседува земја од просечни 100 хектари парцелизирана на едно место која е многу полесна за обработка и како таква интегрално дава многу подобри резултати. На таа земја европскиот земјоделец гледа да заработи што повеќе, па така македонскиот просек од 3-4 тони принос на пченица по хектар со примена на најсворемени агротехнички мерки го зголемил на 8-10 тони. Исто така, наместо да одгледува 2-5 крави кои му прават голем трошок, тој одгледува во просек 50 крави кои како такви со унифицирано производство и квалитет и со можност за набавка на суровини по поевтина цена испаѓаат многу поевтини за одгледување и подоходовни од оние пет македонски јадни крави

кои во просек ги чуваат македонските фармери. Е сега, оттука логично се поставува прашањето дали е можно да се развива современо и проевропско земјоделство со сиромашни и истоштени балкански земјоделци? Апсолутно не. Ако на нешто треба да се работи, тоа е на континуирано намалување на острите разлики кои постојат меѓу македонскиот и европскиот земјоделец коишто во моментов изгледаат како претставници на ист или на сличен вид, но од две различни планети. Тоа нема да се оставари додека мерките за окрупнување на земјиштето, за модернизација на земјоделската механизација, за формирање кооперативи и едукација на земјоделците не излезат од устите и програмите на политичарите и не се применат вистински на терен. А дали тоа се остварило лесно ќе знаеме кога фармерот-социјалец ќе го направиме фармер-велепоседник. Само тогаш и така и никако поинаку ќе сме сигурни дека вистински сме успеале.

www.kapital.mk

Капитал број 713 28.06.2013

...позицијата на капитал...

11

Македонија и „киселото грозје“ Македонија не смее реалностa да ја користи за алиби за своите несупеси. Во неправедниот политички свет, нема место за емоција... само за паметни потези Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

Р

етко која басна има така силна животна поента како онаа со лисицата која не можела никако да го дофати грозјето што & висело на глава, па на крај за да се утеши, а и за да не излезе губитник во сопствените очи си рекла дека не е голема работа, оти „секако и сигурно грозјето било кисело“. Не е јасно дали таа била во право во својата самоутешителна беседа, (оти ништо чудно и да се тетеравела и мачела за кисело грозје; не е неприродна таа ситуација кога целите се преценети или трудот вложен за нив не е еквивалентен за нивната вредност), но едно е сигурно – лисицата тоа никогаш нема да го дознае. Таа не успеа да дојде до поставената цел, а за оправдување искреира фатаморгана дека грозјето секако не чинело - факт со којшто таа ќе можеше да се задоволи ако и само ако го вкусеше. Македонија во својата меѓународна позиција две децении се става во ваква ситуација. Да не може да дојде до својата цел – ЕУ и НАТО. Притоа, честопати и да се залажува дека целите

и не се така битни и дека ако ги нема и без нив се може. Министерот задолжен токму за европски прашања, Фатмир Бесими, пак, вели дека опасни се овие тези. Дека Македонија можеби може и без ЕУ и НАТО, ама дека најдобро е за земјата од политички, економски, па и безбедносен аспект да е во овие институции. Министерот го даде ова интервју, токму на денот кога Советот на Европа дава датум за преговори за нашиот северен сосед Србија. И на само два дена, од денот (1 јули) кога Хрвтаска и официјално станува членка на ЕУ. Во меѓувреме, Црна Гора преговара, а Косово просто галопира кон Брисел. Трендот на Балканот е тој. Силни договори паѓаат, силни компромиси, големи политички одлуки, а богами и по некој процентен поен на рејтинзите на владејачките политичари наоколу. Затоа што, за разлика од лисицата во приказната, тие решиле, на скали или на раце ако треба, да се искачат до „грозјето“ – потфати што секако носат политички ризици и вратоломии. Македонија е соочена со предизвикот впишан во една проста реченица – да се реши спорот за името. Оттука, Европската Унија и нејзините двојни стандарди во однос на проширувањето

се отсликуваат сосема. Не е до реформите, не е до имплементацијата (Србија и Црна Гора не се најсреќен пример за владеење на правото, за реформирана админситрација, за независно судство, за слобода на говор, за пазарна економија...). Јасна е и некоректната позиција на Грција. Ним ништо не им е доволно. Македонија во последниот период понуди неколку идеи за надминување на проблемот. Нашите лидери ги канат грчките колеги на средби. Македонија подава рака и не наидува на одговор. Сето тоа е факт. Но, Македонија не смее оваа реалност да ја користи за алиби за своите несупеси. Македонија мора аргументите на Грција да ги сврти во своја корист со тоа што ќе ја разоткрие нивната неоснованост и нема да дава простор за тие да растат... како што дава. Бесими, на пример, предлага еден нов концепт – да се подигне нивото на преговарање. Тој бара да се вклучат министри, или директно премиерите на двете земји и да има тимови со што одговорноста ќе се подели на сите чинители на политичкиот живот. Оваа идеја можеби е добро да се разгледа... кога веќе дваесет години не се најде власт што сама ќе умее да се износи со тежината на овој процес.

Законите вејки на ветерот од албански знамиња Инсистирањето да се изедначат државното и знамето на албанската заедница по условите за употреба носи значење кое е многу далеку од духот на Рамковниот договор, освен ако некој не го доживува како дух од волшебна ламба Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

И

нституционалната борба за права очигледно не е опција за албанскиот политички блок. Секогаш им е малку она што ДУИ (која суверено владее со блокот откако е формирана) ќе го избоксува пазарејќи се со коалицискиот партнер, со кој договореното заедно и ќе го изгласаат во Собранието како Законот за употреба на знамињата, што го прекршуваат како да е правило во играта „Не лути се човеку“. Последниот случај е одбивањето на Советот на Општина Кичево (која со рамковниот инженеринг беше претворена во уште една, петта градска општина со мнозинско албанско население) на сво-

јата последна седница да ја стави точката за употребата на знамето на албанската етничка заедница предложена од малцинските советници Македонци. Апсурдно, претставниците на албанските партии во Советот одбивањето го образложија повикувајќи се дека употребата веќе била дефинирана со Уставот и со законите! Во исто време кога во Арачиново на општински имот осамено се вее албанското знаме на 20 метарски јарбол (законот допушта употреба на знамиња на помалите заедници само покрај знамето на Република Македонија, пришто првите треба да бидат за третина помали), а примерите за флагрантна злоупотреба на Законот за знамињата се секојдневие, дури и на настани како официјалното преземање на функцијата градоначалник на Тетово од страна на поранешниот вицепремиер задолжен

за евроинтеграциите, Теута Арифи. Притоа, етничките Албанци не сакаат да сфатат дека реакциите на нивните сограѓани од македонска националност не се резултат на некаква ирационална аверзија кон албанското знаме, туку се одговор на прашањето која е целта и од каде потекнува потребата на Албанците од ваквиот вид демонстрации. Секој што размислува рационално не гледа во што е проблемот што употребата на албанското знаме, која е загарантирана со закон, предвидува тоа да биде помало за една третина од државното знаме, во земја во која Албанците се (еве, да речеме) и 30%. Инсистирањето двете знамиња да се изедначат по условите за употреба носи значење кое е многу далеку од духот на Рамковниот договор, освен ако некој не го доживува како дух од волшебна ламба.

Капитал број 713 28.06.2013

12 НАВИГАТОР > БРОЈКА

www.kapital.mk

ИЗЈАВА НА неделата

60,8% изнесува просечното искористување на капацитетите на деловните субјекти во мај 2013 година, покажуваат податоците на Државниот завод за статистика

Аврам Ноам Чомски

филозоф

победник на неделата

Горан Трајковски

+

Првиот човек на Управата за јавни приходи на дело докажа дека реформи се можни. И тоа крупни, длабоки промени кои пред само неколку години беа целосно незамисливи за повеќето компании. Пријавувањето данок преку Интернет без ритуалното, долго и нервозно одење по шалтери веќе заминува во историја. Фактот што с$ уште има над 4.000 фирми коишто треба да се прилагодат на електронско пријавување на ДДВ и данок на добивка преку системот е-даноци всушност покажува колку и на страната на бизнисот има конзервативизам и нефлексибилност во прилагодување кон новитети. Обврската која стартува во понеделник, на 1 јули годинава, на некои од нив можеби им се чинеше шала или пак, дополнителен трошок за набавка на опрема и обучување персонал. Директорот Горан Трајковски, пак, реши оваа институција сериозно да ја реформира и модернизира, а постапките за пријавување и наплата на даноци максимално да ги поедностави. Конечно, одењето и „висењето“ по шалтери е минато. Досегашниот начин на поднесување на хартиените даночни пријави на шалтерите на УЈП целосно се заменува со нов електронски начин на комуникација со УЈП, кој овозможува 24-часовно поднесување пријави, 7 дена во неделата.

Владите во Европа продолжуваат со намалување на трошоците и покачување на даноците, без оглед на тоа што мисли народот. Европа с$ повеќе личи на земјите од третиот свет со коишто управуваат меѓународните финансиски институции.

Кој ќе биде новиот газда на Оне?

С

ловенечките медиуми пишуваат дека токму Телеком Словенија ќе биде првата компанија чиј државен удел, 74% од акциите на компанијата, ќе биде првиот кој владата на Аленка Братушек ќе го продаде. Како потенцијален купувач медиумите го споменуваат Дојче телеком, и тоа преку својата фирма-ќерка Маѓар телеком, кој уште од 2007 година, кога на власт беше Јанез Јанша, беше заинтересиран за националниот словенечки телеком-оператор. „Одлуката на владата да бара стратешки инвеститор за Телеком Словенија е најдобра

Неодговорни ли ја минираат евр иднина на Алба

Неделните избори во Албанија ја урнаа меѓународната положба на земјата и го направија патот кон Европската унија, на чии порти е Албанија, потежок од кога било досега. Земјата се оддалечи од кандидатскиот статус, за кој се бори повеќе од 20 години, една цела светлосна година, а последиците по внатрешната безбедност и стабилност допрва ќе се сумираат пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Е

ден мртов, двајца ранети, стотици повредени, внатрешна дестабилизација и меѓународна изолација накратко, ова е изборниот резултат од неделните избори во соседна Албанија, кои завршија со тотално фијаско на демократијата и

www.kapital.mk

Капитал број 713 28.06.2013

НАВИГАТОР

можна одлука. Во Телеком Словенија ќе бидеме целосно кооперативни и ќе соработуваме во сите фази на процесот истовремено штитејќи го интересот на компанијата“, велат од Телеком Словенија за „Капитал“. Каква ќе биде судбината на Оне овојпат тешко е да се прогнозира, бидејќи с$ ќе зависи од одлуката на словенечката влада. Експертите велат ако Љубљана одлучи да го продаде својот удел на Маѓар Телеком (Дојче телеком), ќе треба да се ослободи од македонски Оне, бидејќи Дојче телеком на нашиот пазар би имал монополска позиција.

Телеком Словенија во март 2009 година за 190 милиони евра го купи тогашен Космофон, кој подоцна словенечкиот инвеститор го ребрендираше во Оне. Космофон беше сопственост на грчката компанија Оте, но по влезот на Дојче телеком во Оте, Космофон мораше да добие друг газда. Телекомуникацискиот оператор Оне во текот на 2012 година оствари раст на приходите од 7%, заработката пред камати и оданочување изнесуваше 9,5 милиони евра (5,9 милиони во 2011 година), а раст бележи и нето-добивката на компанијата.

13

мисла на неделата

ОнОј кОј мисли дека парите мОже да направат сÉ, сигурнО би направил сÉ за да стигне дО пари!

Бенџамин Френклин политичар и

основоположник на САД

идери ропската анија!? на државноста на оваа земја, која неодамна прослави 100 години постоење. Победата на социјалистите на Еди Рама над демократите на Сали Бериша од 52% наспрема 36% остана во сенка на изборните инциденти, како и на непризнавањето на власта на изборниот резултат и на внесувањето на земјата во нова политичка нестабилност. Меѓународната заедница цврсто застана во одбрана на демократските принципи. Насилството за време на изборите во Албанија жестоко го осуди амбасадорот на ЕУ во Албанија, Еторе Секуи. „Сакам да кажам нешто многу јасно и многу цврсто. Во меѓународните и во европските стандарди за избори се отфрла насилството. Тоа нема да се толерира и упатувам апел до политичките партии и до нивните поддржувачи да го зачуваат мирот и изборите да минат во фер и демократска атмосфера“, вели Секуи. Од друга страна, опозициските лидери на чело со Рама се децидни дека нема да дозволат Бериша да ја држи власта со крв. „И во овој миг кога зборувам полицијата не ја врши потребната задача. Криминални сили со поддршка на полицијата се пуштија во акција уште во утринските часови. Ние сме тука и апелираме на што помасовен одѕив на изборите. Нема ништо да ја смени судбината на овие избори. Ние сме одлучни и организирани во заштита на секој глас. Ги повикуваме сите граѓани со семејствата да одат да гласаат. Не постои криминалец кој ќе го спречи народот на одлучи“, изјави Рама како реакција на изборните случувања. Загриженоста за состојбата во Албанија е поголема поради фактот дека од воведувањето на повеќепартизмот во 1992 година во земјата не се поминати ниту едни избори без поголем инцидент. Само во немирите во 1997 година, кои може да се третираат и како граѓанска војна, а беа разрешени со странска воена интервенција, имаше повеќе од 2.000 мртви.

лидери

губитник на неделата

КРИСТИјАН ВИГеНИН

Н

овиот бугарски министер за надворешни работи и неговите либерални погледи во односите со Македонија треба да допринесат за поголема доверба меѓу двете земји.

мИРОСлАВ лАјчАК

С

ловачкиот министер за надворешни работи јасно и недвосмислено порача дека Македонија треба и заслужува да добие датум за преговори за членство во Европската унија.

не им беше неделата

САлИ БеРИшА

А

лбанскиот премиер во заминување одби да го признае тешкиот пораз на парламентарните избори и се обиде преку улична демократија да ја запре промената на власта.

ПлАмеН ОРешАРСКИ

Б

угарскиот премиер веќе десетина дена секојдневно се соочува со незадоволството на дел од граѓаните кои упорно, секоја вечер бараат негова оставка и нови избори.

_

СИлВИО БеРлуСКОНИ Скандалозните „излети“ на поранешниот премиер на Италија, Силвио Берлускони, почнаа да ја покажуваат вистинската цена. Тој сега до крајот на својот живот нема да може да извршува државни функции. Имено, оваа недела судот во Милано го осуди Силвио Берлускони на седум години затвор поради аферата „Рубигејт“. Во рамки на „случајот Руби“, наречен по младата Мароканка Карими ел-Маруг Руби, 76-годишниот Берлускони беше обвинет за вмешаност во малолетничка проституција за време на „бунга-бунга“ забавите во неговата вила и за злоупотреба на службената должност при обидот за нивно прикривање. Поранешниот италијански премиер е обвинуван дека бил во врска со младата Мароканка додека таа с$ уште била малолетна, за што добивала подароци и готовина, иако и тој и Руби негираат дека имале сексуални односи. Берлускони претходно беше осуден на една година затвор за даночни измами при купување права за емитување американски телевизиски серии. Првичната пресуда изнесуваше четири години, но според Законот за делумна амнестија на делата пред 2006 година, казната беше намалена за три години. И тогаш му беше изречена забрана за извршување државна функција во рок од пет години. Иако тој сега се обидува да ја спаси својата политичка кариера, очигледно е дека ова е почетокот на крајот во политиката за него.

Капитал број 713 28.06.2013

14

НаВиГатОР НаВиГат ГатОР Гат атОР

www.kapital.mk

ГРафиК ГР ГРафи К На Неделата...

3 фаКти Кти за... К

Морталитетот расте побрзо од бројот на населението

22000 20000 18000 16000 14000 12000 10000

С

коро 25% е зголемен бројот на умрени луѓе во Македонија во 2012 година отколку во 1994 година. за истиот период, според официјалните бројки, вкупното население е зголемено само за минимални бројки, а според некои истражувања е рапидно намелено поради масовното иселување во странство.

светот низ медиумите...

The Economist

дали иран може да биде запрен е главното прашање кое го поставува лондонскиот магазин во врска со растечката опасност од најголемата земја во регионот на Блискиот исток којашто одбива да се покори на меѓународните стандарди. lll

Time

Ветераните и нивната судбина по враќањето во С Сад е тема на анализа на американскиот неделен весник. Станува збор за горливо прашање кое секогаш носи проблеми од аспект на ресоцијализацијата на овие луѓе коишто често поминале преку сцени кои не можат да ги заборават. lll

Der Spiegel

Германскиот магазин ја анализира состојбата во Бразил. Според нивните проценки, ако продолжат протестите со овој интензитет не е исклучено одложување на светското фудбалско првенство наредната година и разнишување на актуелната власт. lll

China Daily

Проблемот со зголемената неликвидност во Кина мора да го решеваат бизнисмените самостојно. Ова е пораката од кинеското државно раководство како одговор на с$ поголеми жалби од компаниите и банките дека глобалната криза продира во Кина преку нередовното плаќање. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1 Се продава Телеком Словенија. ОНЕ ќе добие нов газда!

2 Бетон ја пушти во употреба новата и современа административна зграда

3 Граѓанската алијанса за позитивна Македонија - од денеска на политичката сцена!

4 НБРМ ги одзеде дозволите за работа на две штедилници

0,28% 33,42%

66,58%

помалку електрична енергија е потрошена во март 2013 година, во споредба со истиот период лани, објави Државниот завод за статистика изнесува нето-увозот во брутодомашната потрошувачка на електрична енергија во март оваа година изнесува бруто-домашното производство во потрошувачката на електрична енергија во истиот период

КОи фиРМи ОтВОРија 12.701 РаБОтНи МеСта за тРи МеСеци?!

Земјоделците ја намалија невработеноста под нивото од 30% Вкупно 12.701 работни места отвориле приватните фирми во првите три месеци од годината, што придонесе стапката на невработеност да се намали под 30%. Најмногу нови вработени статистиката евидентира во секторот земјоделство, шумарство и рибарство, каде што во првиот квартал бројот на работници се зголемил за 16.433 луѓе, но не и во градежништвото, кое иако оствари раст од 36,8%, отпушти од работа 2.580 луѓе пишува:

александар јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

В

купно 12.701 работни места отвориле приватните фирми во првите три месеци од годината, што придонесе стапката на невработеност

да се намали под 30%. Ако се има предвид податокот за еконмски раст во истиот период од 2,9%, овие резултати можеби и не се изненадување. Ако анализираме по логика на работите, тогаш се очекува дека градежништвото коешто оствари импресивен раст од 36,8% треба да биде секторот каде што се отвориле најмногу од тие 12.701 работни места?! Но, не. Структурата на вработените по сектори, којашто ја објави Државниот завод за статистика, покажува дека напротив,

2,900

МБИ10

МБИД

2,700 2,500 2,300

60 секунди брифинг

www.kapital.mk

2,100 1,900

брОЈка...

1,700 06/10

прОЦенки... аЛексис Ципрас лидер на Сириза

60,61% падна увозот на природен гас во март 2013 година, во споредба со истиот период минатата година, објави Државниот завод за статистика.

Реконструкцијата на владата на Грција сигнализира почеток на крајот за неа. Реконструкцијата не може да ја спаси владата која се урива. Новата влада е наменска за политиките на меморандумот и за владините планови за комплетирање на политичкиот грабеж на приходите и за продажбата на јавните добра.

12/10

05/11

10/11

03/12

09/12

берза

мби 10 2,900 2,700 2,500 2,300 2,100

МБИ 10 1,900

1.741,86 1,700

МБИ 1006/10

12/10 05/11 10/11 03/12 09/12 02/13

МБИ 10 2010/2012 МБИ 10 2010/2012

1.741,86

2010/2012 2010/2012

1.741,86 1.741,86 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК

Max. Min.

2,827.62 1,808.47

Max. Min.

2,827.62 1,808.47

2010/2012 2010/2012 Max. Max. 2,827.62 Макпетрол АДили Скопје Минимален никаков нагорен НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 2010/2012 Min. Min. 1,808.47 тренд е резултатот од тргувањето со

2,827.62 1,808.47

16.510,00 16.510,00 1.741,86 1.741,86 1.741,86 1.741,86 2010/2012 Max. +2,73% 2,827.62 2010/2012 2,827.62 време да иницира раст.Max. 2010/2012 Min. 1,808.47

МБИ 10 МБИ 10 АД Скопје Макпетрол МБИ 10 хартии од вредност на Македонската МБИ берза10во последнава недела. Според

НАЈГОЛЕМпроценките, НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИКсе ДОБИТНИК очекува напливот+2,73% на МБИ 10 нови наСкопје Берзата Макпетрол Макпетрол АД компании Скопје АД 2010/2012 Max.за кратко 2,827.62 НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 2010/2012 2010/2012 2010/2012 1.741,86 16.510,00 16.510,00 2010/2012 Раде Кончар

Min. 1,808.47 Min. 1,808.47 Max. 2,827.62 Min. 1,808.47 НАЈГОЛЕМ 2010/2012 2,827.62 НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ДОБИТНИК Max. +2,73% +2,73% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 Min. 1,808.47 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Раде Кончар Макпетрол АД Скопје НАЈГОЛЕМАД ДОБИТНИК Макпетрол Макпетрол АДСкопје Скопје НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Макпетрол АД Скопје -10.00%

2.333,00 2.333,00 16.510,00 16.510,00 16.510,00 16.510,00 16.510,00

НАЈГОЛЕММакпетрол НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК АД Скопје Раде Кончар Раде Кончар

+2,73% -10.00%

DOW JONES ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ 2.333,00 2.333,00 DOW РадеJONES Кончар

+2,73%

+2,73% +2,73% +2,73%

НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Раде КончарГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ

-10.00% -10.00%

2.333,00

Раде Кончар НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Раде Раде Кончар Кончар

2.333,00 2.333,00 2.333,00 2.333,00

-10.00%

DOW JONES DOW JONES 16,000

-10.00%

16,000

-10.00%

15,000 DOW JONES

-10.00% -10.00%

15,000

14,000 14,000

DOW JONES

JONES JONES DOW

13,000

13,000 DOW

16,000 15,000 14,000

DOW JONES JONES DOW 12,000 12,000 16,000 11,000 11,000 16,000 15,000 10,000 10,000 15,000

07/11 10/11 10/11 01/12 01/1204/12 04/1207/12 07/1210/12 10/12 01/13 04/13 07/11 01/13 04/13

14,000 14,000 16,000

13,000 16,000 13,000 15,000 16,000 16,000 12,000 15,000 14,000 12,000 12,000 15,000 15,000 11,000 14,000 13,000 11,000 11,000 14,000 14,000 10,000 13,000 12,000 07/11 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 04/13 13,000 10,000 10,000 13,000 12,000 07/1111,000 10/11 01/12 07/1104/12 10/1107/12 01/1210/12 04/1201/13 07/1204/13 10/12 01/13 04/13 12,000 12,000 11,000 10,000 11,000 07/11 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 04/13 10,000 11,000 +100,75 +0,69%

13,000

14.760,31 14.760,31

07/11 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 04/13 +100,75 +0,69% 07/11 10/11 01/12 01/12 04/12 04/12 07/12 07/12 10/12 10/12 01/13 01/1304/13 04/13 07/11 10/11 По целонеделниот пад, американските берзански индекси повторно зафаќаат ДРУГИ ПАЗАРИ 14.760,31 ДРУГИ ПАЗАРИ растечка траекторија и нема да биде големо изненадување тренд продолжи FTSE 100+100,75ако тој 6.101,91 +1,21% +0,69% FTSE 100 време. Факт12.834,01 +1,21% подолго е 6.101,91 дека инвеститорите Nikkei225 -1,04% на берзата во последнава година направија Nikkei225 12.834,01 -1,04% S&P 500 1.588,03 +0,95% 14.760,31 14.760,31 доволно профити за да3.346,89 издржат помали+0,82% +100,75 +100,75 ДРУГИ +0,69% +0,69% S&P 500 ПАЗАРИ 1.588,03 +0,95% Nasdaq +100,75 +0,69% падови како минатонеделниот. +100,75 +0,69% Nasdaq 3.346,89 +0,82% DAX 7.811,30 +1.55%

10,000 10,000

градежните фирми во првите три месеци дури и отпуштиле 2.580 работници. Најмногу нови вработени статистиката евидентира во секторот земјоделство, шумарство и рибарство, каде што во првиот квартал бројот на работници се зголемил за 16.433 луѓе. Во преработувачката индустрија се вработиле нови 8.314 работници, во секторот транспорт и складирање уште 3.453 луѓе. Во исто време, се забележува намалување на бројот на работници во десетина други сектори, но не станува збор за масовни отпуштања. Проблемот со невработеноста особено ја загрижи Светска банка, која во својот последен извештај нотираше дека особено опасно е нивото на невработеност кај младите кое достигнува 53%. Економистите на оваа меѓународна институција алармираа дека предвидениот раст на економијата од 1,4% воопшто не е доволен за да го реши овој проблем. „Една од главните грижи е високата невработеност. Невработеноста кај младите е особено застрашувачка која во Македонија достигна 53%,

а и во другите земји е двојно поголема од националната стапка на невработеност. Земјите не креираат работни места доволно брзо за да ги прифатат новите учесници во работната сила. Состојбата со работните места е полоша од тоа што и бројките на невработеност покажуваат, бидејќи многумина заминуваат од регионот за да работат на друго место“, се наведува во извештајот. Светска банка сугерираше да се спроведуваат структурните реформи коишто се однесуваат на деловното опкружување и пазарот на труд за да се забрза економската активност. Едно друго истражување на „Капитал“, пак, покажа дека доколку сакаме да се вработат сите 284.823 невработени луѓе, што ги евидентира Државниот завод за статистика, тогаш e потребно да се отворат 967 нови фабрики во индустријата кои ќе отворат по 100 нови работни места. Според пресметките на Европската комисија, секое ново работно место во индустријата придонесува да се вработат уште двајца во друг сектор во економијата.

14.760,31 14.760,31

FTSE 100 6.101,91 14.760,31 1.069,28 7.811,30 12.834,01

+1,21% -0,87% +1.55% -1,04% +0,69% +0,69% 1.069,28 -0,87% 1.588,03 +0,95% Nasdaq 3.346,89 +0,82% FTSE 100 ВАЛУТИ FTSE 100 6.101,91 6.101,91 +1,21% DAX 7.811,30 +1.55% FTSE 100 6.101,91 +1,21% FTSE 100 6.101,91 +1,21% +1,21% ДРУГИ ПАЗАРИ TOPIX 1.069,28 -0,87% Nikkei225 12.834,01 -1,04% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225ВАЛУТИ Nikkei225 12.834,01 12.834,01 -1,04% Nikkei225 12.834,01 -1,04% -1,04% S&P 500500 1.588,03 +0,95% евро долар 500 1.588,03 +0,95% Фунта евро 1.588,03 S&P 500 S&P S&P 1.588,03 +0,95% +0,95% FTSE 100 6.101,91 +1,21% FTSE 100 6.101,91 +1,21% Nasdaq 3.346,89 +0,82% Nasdaq 3.346,89 +0,82% Nasdaq Фунта Nasdaq 3.346,89 +0,82% +0,82% Nikkei225 12.834,01 -1,04% евро долар СТАПКА СТАПКА евро 3.346,89 ВАЛУТИ DAX 7.811,30 +1.55% Nikkei225 12.834,01 -1,04% DAX 7.811,30 +1.55% DAX DAX 7.811,30 7.811,30 +1.55% +1.55% S&P 500 1.588,03 +0,95% TOPIX 1.069,28 -0,87% S&P 500 1.588,03 СТАПКА +0,95% СТАПКА

TOPIX DAX Nikkei225

+100,75 TOPIX ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ S&P 500 ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ

други пазари

TOPIX

ВАЛУТИ

1,3063 1,1803 TOPIX 1.069,28 -0,87% Nasdaq +0,82%-0,87% TOPIXевро 1.069,283.346,89 1.069,28 -0,87% евро долар 3.346,89 ПРОМЕНА +0,82% DAX 7.811,30 +1.55% СТАПКА СТАПКА DAX 7.811,30 +1.55% -0,11% +0,09% ВАЛУТИ TOPIX 1.069,28 ПРОМЕНА -0,87% ПРОМЕНА ВАЛУТИ TOPIX 1.069,28 1,3063 -0,87% 1,1803 Фунта Nasdaq ПРОМЕНА

ВаЛуТи

ВАЛУТИ +0,09% ПРОМЕНА Фунта евро

£ € 1,1803

Фунта евро +0,09% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ СТАПКА

ВАЛУТИ Фунта евро Фунта евро СТАПКА СТАПКА

ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Фунта СТАПКАевро

1,1803 Фунта евро ПРОМЕНА ФЈУЧЕРСИ

ПРОМЕНА СТАПКА 1,1803 1,1803 +0,09% ЗЛАТО СТАПКА 1.249,10

ПРОМЕНА

1,3063

1,1803

+0,09% ЗЛАТО ПРОМЕНА 1,1803

1,1803 +0,09% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент +0,09% ЗЛАТО

ПРОМЕНА +0,09% +0,09% 1.249,10 ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА 1.249,10

-0,11% евро долар

ПРОМЕНА

$ € 1,3063

евро долар -0,11% евроСТАПКА долар евро долар СТАПКА

1,3063 евро долар

евроСТАПКА долар СТАПКА ПРОМЕНА ПРОМЕНА

100,83 фЈуЧерси

ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Нафта Брент Нафта Брент

1.249,10 100,83

ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ

1.249,10 ЗЛАТО 100,83 ЗЛАТО зЛаТО ЗЛАТО ЗЛАТО Нафта Брент

1.249,10 1.249,10 1.249,10 Нафта Брент 100,83

1.249,10

100,83 Нафта Брент Нафта Брент Нафта Брент нафТа Нафта Брент бренТ 100,83 100,83 100,83

100,83

ПРОМЕНА СТАПКА 1,3063 -0,11%1,3063 СТАПКА

-0,11% ПРОМЕНА 1,3063

1,3063 -0,11% -0,11%

-2,04%

ПРОМЕНА -0,11% -0,11% ПРОМЕНА

-2,04% -2,04%

-0,42% -2,04% -0,42%

-2,04% -0,42%

-2,04%-2,04%-2,04% -0,42% -2,04%

-0,42%

-0,42%-0,42%-0,42% -0,42%

пОдаТОЦиТе се Од ден 26.06.2013 дО 15ч.

3,300 3,100 2,900 2,700 2,500 2,300 2,100 1,900 1,700 07/10 10/10 02

Капитал број 713 28.06.2013

www.kapital.mk

16 cover story : Европското сЕМЕјство добИ но

Hrvatska vle

Makedonija ostan

i

Иако не се големи придобивките од влезот на Хрватска во Европската унија за Македонија, сепак се за поздравување. Ако ништо друго, границата на она што значи мировен проект во кој владее демократијата и слободата се поместува подолу во Европа, поблиску до Македонија!

www.kapital.mk

Капитал број 713 28.06.2013

ова члЕнка

eze vo igra

17

nuva vo publika!

Капитал број 713 28.06.2013

www.kapital.mk

18 cover story: Хрватски Агрокор го презеде словене

Џон Кери

Штефан Филе

о име на претседателот Барак Обама и САД, задоволство ми е што можам да & честитам на Хрватска, која на 25 јуни слави независност, а влезот на Хрватска во ЕУ за само неколку дена ја чини прославата уште позначајна и попосебна. Вашиот голем напредок за помалку од четвртина столетие е импресивен и со тие важни настани треба да се гордеете. САД ја цени вашата истрајност и преданост во решавањето на регионалните и глобалните предизвици и ветува дека ќе останеме со вас на вашиот пат напред. САД е ваш пријател и партнер.

е треба да се очекуваат драматични промени преку ноќ. Хрватска веќе сега е различна земја, земја која се трансформираше во текот на целиот процес на проширувањето. Важните и темелни промени веќе се направени благодарение на реформите кои & беа потребни на Хрватска за да напредува во пристапниот процес.

еврокомесар за проширување

државен секретар на САД

В

пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива капитал

П

о нешто повеќе од 10 години откога прв пат Хрватска одлучи дека своето место во меѓународната заедница најстратешки е да го бара во Европската унија, интонирањето на познатата симфонија на познатиот музичар Бетовен, „Ода на радоста“, препознатливата химна на европското семејство, конечно ќе одекне и во Загреб и со тоа ќе го означи блесокот на новата звезда од европското созвездие Хрватска. Макотрпниот пат низ кој помина официјален Загреб во овие 10 години конечно добива признание и награда со тоа што од понеделник Хрватска ќе биде рамноправна членка и ќе стои рамо до рамо со останатите држави-членки на Европската унија. Иако, како што вели претседателот Иво Јосиповиќ, во Хрватска не треба да очекуваат чуда, јасно е дека со вавкиот

чекор Хрватска ја зајакнува својата меѓународна позиција, од која со своите одлуки и интереси ќе може влијае во многу државни, регионални, но и глобални прашања. Таквата шанса & дава на Хрватска право на глас кое ќе биде еднакво и на ниво со државите кои с$ уште важат за големи сили на глобалната сцена. И не само тоа. Со ваквиот голем настан Загреб станува центар на Европската унија, барем оваа недела. На големата прослава веќе своето присуство го потврдиле нешто повеќе од 120 гости. Меѓу нив, секако, и многу претседатели, премиери и високи преставници од владите на земјите-членки на Унијата. А честитките за пристапувањето на Хрватска во ЕУ веќе пристигнуваат од сите страни на светот. Во име на претседателот Барак Обама и САД, Џон Кери, државниот секретар на САД ја потенцираше истрајноста и посветеноста на Хрватска во решавањето на регионалните и глобалните предизвици и вети дека САД ќе остане пријател и партнер на Хрватска во годините коишто доаѓаат. Честитки упати и еврокомесарот за проширување, Штефан Филе: „Не треба да се очекуваат драматични промени преку ноќ. Хрватска нема да биде поразлична земја на 1 јули споредено со

Прослава од 700 илјади евра во Загреб

О

Н

д досега потврденото доаѓање на 120 гости, 16 се претседатели на држави, тројца претседатели на парламенти, 15 премиери, 10 потпретседатели на влади и 11 министри за надворешни работи. Од членките на ЕУ доаѓаат претседателите на Романија, Грција, Италија, Литванија, Кипар, Чешка и на Словенија, премиерите на Полска, Латвија, Унгарија, Белгија, Словачка и на Малта, како и австрискиот и германскиот канцелар. Од институциите на ЕУ пак, меѓу останатитем доаѓа претседателот на Европскиот парламентм Мартин Шулц и претседателот на Комисијата, Жозе Мануел Баросо. Но, освен во Загреб и во официјалниот центар на ЕУ, Брисел, веќе беше прославен влезот на Хрватска во ЕУ. Во воздух во Брисел беа пуштени црвени, бели и сини балони (боите на знамето на Хрватска), имаше огномет, а на врвот на Атомиумот наместо белгиското, беше истакнато хрватското знаме.

30 јуни. Хрватска веќе сега е различна земја, земја која се трансформираше во текот на целиот процес на проширувањето, кој вклучуваше важни и темелни премени“. Ваквиот историски момент за Хрватска го поздравија и дел од државите од регионот и непосредното соседство на официјален Загреб. Крин Анотеску, претседател на Сенатот на Романија, честитајќи му на хрватскиот народ, рече дека со влезот на Хрватска ЕУ станува посилна држава, а Романија во ЕУ ќе има уште еден партнер и пријател повеќе. Честитки упати и поранешниот претседател на Србија, Борис Тадиќ, кој влезот на Хрватска во ЕУ го оцени како историски момент не само за Хрватска, туку и за целиот регион. „Влезот на Хрватска во ЕУ е историски момент. Тој е важен не само за Хрватска, туку и за Србија и за целиот регион, оти без таквиот политички настан перспективата за останатите земји од Западен Балкан, вклучувањето во процесот на интеграција ќе се сведе на ништо“, рече Тадиќ. Секако, освен позитивните честитки кои се упатуваат од секаде во светот на адреса на Хрватска, во Хрватска, во која и претходно се појавуваа движења кои повикуваа на „НЕ во ЕУ“, сега движењето Occupy Croatia повика на 1 јули да

www.kapital.mk

Капитал број 713 28.06.2013

19

ечки Меркатор! Весна Пусиќ

Борис Тадиќ

О

лезот на Хрватска во ЕУ е историски момент. Тој е важен не само за Хрватска, туку и за Србија и за целиот регион, оти без таквиот политички настан перспективата за останатите земји од Западен Балкан, вклучувањето во процесот на интеграција би се свел на ништо.

поранешен претседател на Србија

вицепремиер и министер за надворешни и европски работи на Хрватска

В

д земја посветена на процесот на изградба на државата, прилагодување со европските законодавства и други стандарди, од 1 јули Хрватска станува земја која ќе учествува во одредувањето и поставувањето стандарди. Наш интерес е долгорочна политика на стабилност во нашето најблиско соседство. Хрватска има своја меѓународна улога, но исто така, таа улога не треба да ја преувеличуваме, ниту да го потценуваме нашиот потенцијал и одговорноста.

11,7 милијарди евра од европските фондови!

К

ако што Хрватска ситно брои до влезот во ЕУ, така во земјата се актуализира прашањето за користењето на структурните и на другите инвестициски фондови. Експертите велат дека со право постои страв дека Хрватска не е подготвена за тој залак како на организациско, така и на кадровско ниво во државните институции. Недостигот од кадри, кој може да претставува проблем во процесот на реакредитација на надлежните тела, се објаснува со тоа дека станува збор за специфична дејност која дури во последните неколку години „процвета“, поради што и бројот на експерти е прилично ограничен. Дел од експертите коишто работеа во државната управа отворија свои консултантски компании затоа што може да заработат повеќе отколку во државната управа, којашто остана посиромашна со компетентни експерти. Оттука и предупредувањето дека постои сериозна закана колачот од 11,7 милијарди евра да остане неискористен! На Хрватска по влезот во ЕУ ќе & бидат на располагање структурни фондови и кохезиски фонд. За периодот 2014-2020 година ќе може да повлече до 11,7 милијарди евра, од кои осум милијарди од кохезионата политика, 3,4 милијарди од заедничката земјоделска политика, а 203,7 милиони за шенгенска граница. Освен овие алокации резервирани за Хрватска, таа ќе може да се натпреварува и за средства наменети за заеднички програми на Унијата. Хрватска ќе може да користи средства и од иницијативите наменети за вработување, вредни шест милијарди евра.

се истакнат црни знамиња и да се запалат свеќи по повод како што велат тие, „анексирањето на Хрватска во империјалистичката ЕУ“. „Со оглед на тоа дека влезот во ЕУ е направен со помош на манипулации и политички лаги, што значи влегуваме измамени, да покажеме на мирен и достоинствен начин – изразување жалост - за тоа дека ја препознаваме измамата и дека не ја прифаќаме“, изјавија од Occupy Croatia.

Што значи приемот на Хрватска за Македонија? И додека Хрватска ги сумира

предностите и придобивките кои ќе ги ужива од членството во Европската унија, Македонија нешто повеќе од седум години подоцна (откако го доби својот канидатски статус) тапка во место, очекувајќи дека проблемите кошто стојат како пречка на патот кон Европската унија ќе ги реши некој друг наместо нас или во најдобар случај, ќе се решат сами од себе. Иако не се големи придобивките од влезот на Хрватска во Европската унија за Македонија, сепак се за поздравување, велат експертите.

Продолжува на стр.22

Попоски: Европеизирањето на секој наш партнер од соседството е плус и за нас!

Европеизирањето на секој наш партнер од соседството е плус и за нас. Ова го изјави за Капитал, министерот за надворешни работи, Никола Попоски коментирајќи го влезот на Хрватска во Европската унија и екфетите кои Македонија ќе ги има од тоа. „Позитивен ефект од членството на Хрватска во ЕУ ќе има секако и врз регионот. Интересно е да се спомене дека значаен дел од јавноста во Хрватска беше насочен кон ефектите кои би можела да ги има Хрватска во однос на останатите земји кои сеуште не се во ЕУ, малку поради долгата граница кон БиХ, малку поради компликациите за патување, многу повеќе поради традиционалните економски врски кои се силни и креираат природна зависност. Ефектите во однос на земјите членки во ЕУ како да се потиснаа на втор план. За Македонија секако ова е позитивен настан-европеизирањето на секој наш партнер од соседството е плус и за нас. Со Хрватска сме делеле многу во минатото, но мислам дека ќе има уште повеќе во иднина. Секако ни ги покачува и нам очекувањата на хоризонтот. Конечно во ЕУ ќе има усте еден глас кои ги разбира темелно предизвиците

Капитал број 713 28.06.2013

www.kapital.mk

20 cover story

Makedonija ima golema {a da go zgolemi izvozot vo H

]e go iskoristi

Х

рватските компании следната работна недела ќе ја започнат како дел од заедничкиот европски пазар. Дел од експертите проценуваат дека овој пресвртен момент може да биде погубен за дел од хрватската бизнис-сцена, особено оние кои го чекаа 1 јули за да почнат со прилагодувањето. Економистот Анте Бабиќ вели дека летото полежерно ќе помине, но есенското прегледување на сметките, по првите неколку месеци членство во ЕУ, би можело да биде драматично. Повеќето аналитичари сметаат дека за позитивните последици од членството ќе треба да помине повеќе време, и тоа само под услов ако хрватските компании не заспијат, како што според оценките на професорот од Економскиот факултет во Љубљана, Андреја Кумар, заспале Словенците! Она за што најмногу се загрижени хратските извозни компании е опасноста од губење на силните позиции на регионалните пазари, каде што досега се пласираа 19% од хрватскиот извоз. Неодамна хрватската влада им вети дека ќе настојува со различни растоварувања да осигура поголемо присуство на хрватските прехранбени компании на регионалните пазари. Вака министерот за претприемништво и трговија, Гордан Марас, ги тешеше компаниите неколку недели пред 1 јули. Проценките на државниот Институт за трговска политика се оптимистични во однос на ЦЕФТА. Институтот проценува дека Хрватите ќе успеат да ги одбранат овие пазарни позиции, но најтешкиот предизвик за нив ќе биде новата конкуреција од Европа на домашниот пазар, особено во прехранбената индустрија. Многумина се прашуваат дали кампањата „Да купуваме хрватски производи“ е скриениот „лајтмотив“ на владата, иако постои и дилемата дали осиромашените хрватски потрошувачи можат да си го дозволат тој луксуз со оглед на очекувањата увезената стока да биде поевтина од домашната? Владимир Глигоров од Виенскиот институт за економски истражувања смета дека Брисел на Хрватска може да & донесе само подобра економска политика, затоа што од сегашната тешко дека може да биде полоша. Се очекува по влезот во ЕУ да следува шок-терапија со оглед и на тоа дека

11,7

милијарди евра ќе им располагање Хрватск а на а за периодот 2014-20 20 година

19%

од хрватскиот извоз се извезува во ре гионот

најГолеМ удар ќе претрпат хрватсКите циГари!

Влегувањето на Хрватска во ЕУ ќе ја исправи ТДР и останатите хрватски извозници на цигари пред голем предизвик, затоа што царините за хрватските цигари во Босна ќе пораснат од 0% на 15%, во Србија од 15% на 57%, во Македонија од 27% на 42% и во Косово од 0% на 10%. Вкупниот трошок за ТДР по оваа основа ќе го чини 10 милиони евра!

Гордан Марас

министер за претприемништво и трговија

С

о влезот во ЕУ, Хрватска излегува од ЦЕФТА, но тоа не значи дека повеќе нема да соработуваме. Регионалните пазари на кои досега пласиравме 19% од хрватскиот извоз и понатаму ни се важни. Во рамките на хрватските закони и даночниот систем бараме начини нашите компании, особено прехранбените, и по 1 јули да останат присутни на овие пазари.

www.kapital.mk

ansa Hrvatska!

i li?

XX Извозот во Хрватска на македонско јагнешко месо, сирење, домати, краставици, корнишони, пиперки, лубеници, јаболка, масло за јадење од сончоглед, преработки од месо, конзервиран зеленчук, цигари и тутун, кој досега беше ограничен во рамките на безцарински квоти, со влезот на Хрватска во ЕУ ќе се одвива слободно, без царини и без квоти!

XX Овие производи учествуваа со 30% во вкупниот македонски извоз на земјоделски производи во Хрватска.

XX За извоз на македонско вино во Република Хрватска ќе се применува квотата за вино со ЕУ, која дополнително се преговараше според досегашниот македонски извоз на вино во Хрватска. Македонската квота за извоз на вино во ЕУ е 400.000 хектолитри. Македонската квота за извоз во Хрватска е 6.700 тони. Овие 6.700 тони ќе бидат дел од новата квота на македонскиот извоз во ЕУ.

XX За најчувствителните земјоделски производи кашкавал, сирење, свинско месо, млеко, путер и др.

- при увоз од Хрватска на македонскиот пазар ќе се применува одредена висина на царинските давачки која ќе важи до пристапувањето на Република Македонија во ЕУ.

Капитал број 713 28.06.2013

21

Министерството за економија очекува во наредните шест месеци (до крајот на годината) македонскиот извоз во Хрватска да се зголеми за околу 2%! Притоа, растот на извозот на македонските земјоделски производи во Хрватска се очекува да биде околу 20%! откако ќе се усогласи хрватската статистика со европските правила, ќе се види дека хрватската јавна потрошувачка и фискалниот дефицит се екстремно високи. Понатамошните кратења ќе бидат неминовни, но овојпат диктирани од Брисел!

Хрватските производи нема веднаш да поскапат!

Хрватските производи на македонскиот пазар, и покрај царината која ќе ја плаќаат, барем засега нема да поскапат. Со цел да ја задржат својата конкурентност и пазарните удели, хрватските извозници се подготвени да се откажат од дел од заработката само за да не ги изгубат сигурните пазари на кои нивните производи и брендови се добро познати. Со влезот во ЕУ ќе престанат да важат постоечките договори кои Хрватска ги имаше со земјите на ЦЕФТА по прашањето за царинската регулатива, при што хрватската стока ќе се третира според царинскиот режим за стока од ЕУ при увоз во земјава. „Дефинирани се квоти и царински прелевмани за увоз на кондиторски производи во Македонија кои ќе се применуваат и на кондиторските производи од фабриката Краш. Со ова ќе се зголеми нашиот трошок за продажба на македонскиот пазар, бидејќи реално е да се очекува дека добар дел од нашиот асортиман ќе се царини, што ќе доведе до раст на набавната цена“, велат од претставниптвото на Краш во Македонија. За да ја задржат ценовната конкуретност, а земајќи ја предвид реалната куповна моќ на македонскиот потрошувач, не планираат зголемување на цените. „Ќе настојуваме преку зајакнати продажни активности да го зголемиме волуменот на продажба, со што би се компензирал намалениот профит по единица производ поради новите царински давачки“, велат од Краш за „Капитал“. И во Атлантик група потврдуваат дека со влезот во ЕУ дел од производите, како на пример „цедевита“, која се произведува во Хрватска, ќе биде изложена на повисоки царински стапки. Велат, свесни се за негативните импликации кои ги носи излегувањето од трговскиот режим на ЦЕФТА кој ќе настапи со влезот на Хрватска во Европската унија и во таа смисла, како компанија активно учествуваат во наоѓањето на соодветното решение низ преговори со хрватската влада и со надлежните институции на Унијата. Добро алоцираното производство на оваа компанија во рамките на земјите внатре

и надвор од Унијата со производствени погони во Германија, Словенија, Хрватска, Србија, БиХ, Македонијаим овозможува и во иднина да ги користат предностите на ЦЕФТА и непречен пазарен пласман на производите. Оттука и констатацијата дека влезот на Хрватска во ЕУ за Атлантик група и за нејзините регионални компании нема да промени ништо драматично. Неодамна и во претставништвото на Подравка во Скопје ни потврдија дека дека засега не планираат зголемување на цените откако по влезот во ЕУ голем дел од асортиманот ќе се царини со стапка која се движи од 7% до 50%. Тој трошок делумно ќе се амортизира со аутсорсирање на производството во некоја од земјите-членки на ЦЕФТА. Подравка во Македонија има партнери кои за неа произведуват ајвар, феферони, ѓувеч и кечап.

Македонскиот извоз во Хрватска ќе се зголеми за 2%!?

Со членството на Хрватска во ЕУ економската и трговската соработка со Македонија ќе продолжи во согласност со одредбите од Спогодбата за стабилизација и асоцијација меѓу Република Македонија и ЕУ. Тоа значи дека освен во делот на индустрискиот сектор, каде што веќе имаме целосна либерализиција и со ЕУ и со Хрватска, се отвораат нови поголеми шанси за македонските земјоделски производи. Од една страна, оние производи за кои досега важеа квоти сега слободно ќе се извезуват, а од друга стана, многу хрватски прехранбени производи кои досега се пласираа без царина на нашиот пазар сега ќе бидат оптоварени со царина. Поради тоа, Министерството за економија очекува во наредните шест месеци (до крајот на годината) македонскиот извоз во Хрватска да се зголеми за околу 2%! Притоа, растот на извозот на македонските земјоделски производи во Хрватска се очекува да биде околу 20%!

Капитал број 713 28.06.2013

22 cover story:

Ако ништо друго, границата на она што значи мировен проект во кој владее демократијата и слободата се поместува подолу во Европа, поблиску до Македонија. А тоа е многу важно, велат тие, особено за држава како што е Македонија. Аналитичарите во земјава се децидни. Освен уште еден пријател плус во семејството кон кое претендира Македонија, од Хрватска реално, не може да се очекува нешто позначајно на политички план, бидејќи решението на најголемите проблеми, велат тие, зависи само од нас, а не од земјите-членки на Унијата. „Конкретно, за Маке-

www.kapital.mk

донија е позитивно тоа што повеќе земји стануваат дел од ЕУ и од НАТО, помали се шансите за обнова на конфликти и војни, што е голема придобивка за земја како што е Македонија, која нема голема сила и одбранбена моќ. За поздравување е и тоа што се менува амбиентот, не во нашата држава, но сепак, во нашето опкружување и со тоа постои надеж дека Балканот ќе престане да претставува немирно подрачје“, вели универзитетскиот професор, Денко Мелески. „Вообичено, со цел да си ги зајакнат позициите во ЕУ, новите членки од Балканот се јавуваат и како шампиони во политиките за поттикнување на понатамошното проширување на ЕУ. Во таа смисла, само тоа може да се очекува од Хрватска, без сериозно влијание за Македонија. Нашето прашање е познато и се чини, ние ќе чекаме на крајот некоја меѓународна организација да ни го реши ова прашање, оти се покажа дека веќе повеќе од 20 години ниту една влада не може да најде решение за спорот за

Иво Јосиповиќ

претседател на Хрватска

1

јули е важен датум, историски момент. Тоа е прв ден од новата ера за Хрватска, но нема да се случи никакво чудо.

името“, додава тој. Од друга страна пак, она што најмногу паѓа во очи од влзот на Хрватска во ЕУ, односно процесот на преговори за да стане рамноправна членка на Унијата, а и тоа како е важно за Македонија, е фактот што од година во година, со секое наредно проширување критериумите и реформите низ коишто треба да помине една држава за да стане полноправна членка на ЕУ стануваат с$ поригорозни. Формулацијата дека по влезот на Романија и Бугарија, Европската унија е с$ попретпазлива во приемот кон новите членки е повеќе од точна. Доказ за тоа е „ситото и решетото“ низ коешто помина Хрватска сиве овие години. Преговорите со Словенија, соработката со хашкиот трибунал, ставањето зад решетки на премиерот Иво Санадер, сериозната борба со корупцијата. Ова се само дел од тешките одлуки низ кои минуваше официјален Загреб во последните неколку години за да се трансформира во полноправна членка на европското семејство. Дел од земјите-членки на Унијата го признаваат таквиот процес и сметаат дека реформите кои ги направи Хрватска пред влезот во Унијата се многу посуштински и подлабоки отколку реформите кои с$ уште се прават и се спроведуваат во двете држави, Романија и Бугарија, чиј избрзан влез се чини, Брисел с$ уште не може да го преболи.

KaKo izgleda pros maKedonsKi zemjo a KaKo negoviot evropsKi Kolega? Капитал број 713 28.06.2013

24

www.kapital.mk

Капитал анализа

има 1-5 Крави

Уште еден проблем кој ги кочи македонските сточари е и раситнетоста на фармите и на добитокот. Во Македонија околу 86,4% се фарми со 1-5 крави, а анализите од Европската унија покажуваат дека профитабилни фарми ќе бидат оние со минимум 120 крави. Според експертите, овие фарми сами по себе не можат да си обезбедат ниту евтини инпути, ниту да условат цена и ако не се групираат, природно е постојано да се во рацете на откупувачите по цена диктирана токму од нив.

има синтнвао сКопје фаКулте Иако за овој фактор не постојат официјални податоци и статистики, поголемиот дел од земјоделците издржуваат барем по едно дете коешто учи или студира надвор од руралната средина во која живее. Ова, според земјоделците, претставува голем товар за нивниот лимитиран буџет.

сигурено ги нема о посевите Во Македонија с$ уште е минимален бројот на земјоделци кои ги осигуруваат посевите, поради што е мала и реализацијата на владината поддршка за оваа намена. Според последните податоци, само 1.300 земјоделци искористиле полиси за осигурување.

6 има земјасКоаДла До 8 Класа на Во Македонија дури 55,77% од обратливото земјиште припаѓа на 5 или 6 класа во категоризацијата до 8. Само 1/3 од обработливото земјиште е од најдобрите 1 или 4 класа, а од 1 или 2 класа кои се застапени во Бугарија ,Србија и Грција имаме само 8,06% од земјоделското земјиште.

Станува збор за 50-годишен човек кој поседува 1-5 крави и земјоделска површина од максимум 2,8 хектари поделена на мали парцели до 0,5 хектари. Македонскиот земјоделец има дупло понизок просечен принос на земјоделските култури од неговите колеги во соседните земји на Балканот, што делумно се должи на високата 6-та класа на обработливо земјоделско земјиште, коешто генерално го поседува, и на старата механизација, којашто во просек е постара од 30 години, со која го обработува тоа земјиште

има траКтДоирни стар 30 го Просечната старост на тракторите во Македонија е околу 30 години, а во групата над 20 години спаѓаат и тракторите кои се и по 40 години стари и се практично постари од самите земјоделци кои ги возат. Старата и дотраена механизација троши многу нафта, прави големи загуби и предизвикува чести несреќи за кои главна причина се нејзината амортизираност, непознавањето и неправилното управување.

и има 50 гоДин

Просечната старост на македонските земјоделци е 50 години. Ова повторно е просек негативно повисок од другите земји кој ги ограничува земјоделците во нивната иновативност, креативност и општо во извршување на нормалните земјоделски активности.

пишува:

Дејан азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

фототека капитал

М

еѓу 192.000 индувидуални стопанства „Капитал“ се обиде да направи профил на просечниот македонски земјоделец базиран врз

ose^niot odelec, www.kapital.mk

???

Капитал број 713 28.06.2013

Капитал анализа

25

КаКо изгледа просечниот маКедонсКи земјоделец

има 2-4 тони просечена принос н пченица

Во регионални рамки принос од 6 до 8 тони пченица по хектар се смета за нормален просек, во Македонија ваквите бројки можат да се постигнат само на сон. Македонските земјоделци тешко ќе постигнат конкурентност со дупло пониски приноси на пченица.

има 2,5 дро 2,8 хеКта и расцепКана земја на од 0,3 парцели тари до 0,5 хеК

има ители над стари род ои не 70 годинилК земаат земаат и ли пензија минима на

Просечната големина на земјоделски стопанства во Македонија е од 2,5 до 2,8 хектари и на катастарските парцели од 0,3 до 0,5 хектари, што е далеку под големината на парцелите на земјоделското земјиште во ЕУ. Околу 40% од приватните стопанства се помали бизниси и имаат земјоделско земјиште помало од 2 хектари, што ги прави неконкурентни.

Со оглед на фактот дека семејствата коишто се занимаваат традиционално со земјоделство ретко плаќаат социјално и здравствено осигурување. Затоа земјоделците кои ќе доживеат подлабока старост во која природно не се во состојба да заработуваат паѓаат целосно на грбот на нивните деца.

статистички податоци и теренски истражувања и споредба со неговиот просечен европски колега. Преку бројките ќе се обидиеме да ви ги доловиме сите проблеми и потреби коишто ги имаат македонските земјоделци за да можат конечно да се носат со нивните колеги од поразвиените земји. Според резултатите што ги добивме, станува збор за 50-годишен човек

кој поседува 1-5 крави и земјоделска површина од максимум 2,8 хектари поделена на мали парцели до 0,5 хектари. Македонскиот земјоделец има дупло понизок просечен принос на земјоделските култури од неговите колеги во соседните земји на Балканот, што делумно се должи на високата 6-та класа обработливо земјоделско земјиште, коешто генерално го поседува, и

на старата механизација, која во просек е постара од 30 години, со која го обработува тоа земјиште. Македонскиот земјоделец исто така нема навика да ги осигурува посевите, што често пати се покажува како кобно. Истовремено, секој македонски земјоделец во просек издржува барем по еден ученик или студент и по еден стар човек којшто не зема никакви приходи.

Капитал број 713 28.06.2013

26

www.kapital.mk

Капитал анализа

Европскиот просечен земјоделец има фарма поголема од 100 хектари КаКо на која одгледува повеќе од 55 крави. Неговите приноси на пченица се минимум двојно или тројно повисоки од оние на македонскиот, изГледа изнесуваат над 8 тони по хектар. Иако просечната старост на просечниот односно фармерите во Европа се зголемува, таа с$ уште се движи меѓу 35 и 54 европсКи години. Кај европските земјоделци забележлива е и заинтересираност за новитети во производството. Процентот на органско производство земјоделец најдобро го покажува тоа. И на крај, повеќе од 90% осигуреност на посевите ја покажува самосвесноста на земјоделците за значењето на примената на современите методи на заштита на производството.

има 55 Крави

Просекот на крави кои се одгледуваат на една просечна фарма во Европа е нешто повеќе од 50. И овој просек е релативно низок во однос на фармите во Австралија, Аргентина и Нов Зеланд, но сепак е многу повисок од оној на македонските фармери кои имаат 2-5 крави по фарма. Во соседна Србија ваквиот проблем веќе подолго време се решава со формирање кооперативи.

Ка храна с н Га р о а в а д про вредност со додадена

Според последните достапни податоци, над 10 милиони хектари или нешто помалку од 5% од целокупното производство во земјите на ЕУ е органско, што на повеќе од 300.000 фарми ширум Унијата им дава додадена вредност на производите. Во Македонија од близу 200.000 регистрирани земјоделски домаќинства само 800 се занимаваат со некаков вид органско производство.

а има фарм а поГолемК тари е х од 100 Во Словачка и во Чешка само 10% од фармите се помали од 100 хектари, што според сите современи земјоделски практики ги прави полесни за обработка и попрофитабилни. Слична е состојбата и во Велика Британија, Холандија и Унгарија. Во Македонија, од друга страна, просечната фарма е голема меѓу 2,5 и 2,8 хектари.

Ги има о осиГуреносеви своите п Во Австрија повеќе од 90% од земјоделците ги имаат осигурено своите посеви, во Франција оваа бројка изнесува 77%, а во Шпанија 64%. Покрај стандардните полиси за осигурување од поплави осигурителните компании нудат и специјална понуда за осигурување од суша, која станува с$ почеста појава. Како што е познато, во Македонија во последната година само 1.300 земјоделци ги осигурале своите посеви.

www.kapital.mk

Капитал број 713 28.06.2013

Капитал анализа има меѓуи35 и 54 годин Иако процесот на стареење на просечниот земјоделец во земјите од ЕУ е подеднакво активен како и во остатокот од светот каде што младите не сакаат да ја работат тешката земјоделска работа, останува фактот дека најголемиот дел од земјоделците имаат меѓу 35 и 54 години, што значи дека се во онаа најзрела и најефективната фаза од животот на еден човек. За разлика од нив, македонските земјоделци ја заминуваат 50-тата како просечна година во која најмногу се работи со земјоделство.

а има принос н пченицаи по хеКтар од 8 тон Во познатите европски житници како Панонија и Ломбардија да се постигне просечен принос на пченицата од 8 тони по хектар и повеќе не претставува никакво големо чудо. Квали-тетот на земјата во комбинација со најсовремените агротехнички методи даваат приноси на европските земјоделци кои се и неколку пати повисоки од македонскиот просек од 2,5 до 4 тони пченица по хектар.

поседува траКтор Кој што троши три пати помалКу од тој на маКедонсКиот земјоделец Напредокот на моторната и автомобилската индустрија придонесе новите мотори да трошат с$ помалку гориво како од практични причини така и поради с$ поголемата цена на горивото. Ваква слика се пресликува и во модерната земјоделска механизација каде што станува неисплатливо да се користат стари трактори и комбајни. Во земјите на ЕУ просекот на старост на земјоделската механизација е многу помал од 30 години старите македонски трактори.

27

Капитал број 713 28.06.2013

28

www.kapital.mk

АнАлизА

САмо 5% од Сите плАќАњА Се вршАт Со плАте

Ako karti~kite go zamenat ke{ot, }e korupcija i siva ekon пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

М

ора да ги дистанцираме парите од луѓето така што ќе создадеме електронски платформи преку кои сите плаќања ќе се вршат

дигитално“, изјави министерката за финансии на Нигерија, Нгози Оконџо Ивејлу, откако познатата новинарка на Си-ен-ен, Кристиан Аманпур, ја праша како планира да го елиминира проблемот со корупцијата, по кој и најмногу е озлогласена Нигерија. Можеби е иронично решенијата за сивата економија и корупцијата да доаѓаат од една земја како Нигерија, но Ивејлу всушност откри брилијантна идеја – ако нема кеш, ќе нема ниту корупција, ниту сива економија. Сите трансакции ќе се одвиваат виртуелно.

Во Македонија, само околу 5% од целиот платен промет се одвива преку платежни картички, додека кешот е неприкосновен. Но, поинтересно е тоа што дури и тие што ги користат картичките како инструменти за плаќање, сепак преферираат да ги извадат парите на банкомат, па потоа да ги трошат. Статистиката покажува дека дури 79% од сите трансакции со платежни картички лани биле извршени за подигање кеш од банкомати, а само 19%, односно 446 милиони евра изнесуваат плаќањата со картички на

www.kapital.mk

Капитал број 713 28.06.2013

АнАлизА

29

Во Македонија, само околу 5% од целиот платен промет се одвива преку платежни картички, додека кешот е неприкосновен. Но, поинтересно е тоа што дури и тие што ги користат картичките како инструменти за плаќање, сепак преферираат да ги извадат парите на банкомат, па потоа да ги трошат. А само за потсетување, Македонците ги подмитуваат јавните службеници за да им завршат некаква услуга, во просек со по 470 евра годишно. Во зоната на нелегална економија пак, според проценките на Министерството за економија, годишно се вртат по околу 2 милијарди евра. Имајќи ги предвид овие податоци, идејата за замена на кешот со „пластични пари“ во најмала рака е револуционерна. Ако луѓето се дистанцираат од кешот, ризикот од корупција и сива економија ќе биде сведен на минимум

446

милиони евра изнесува вредноста на плаќањата направени со картички на продажни места, што е само 21% од вкупните безготовински трансакции

1,65

милијарди евра подигнале граѓаните лани со картички од банкомати, што значи дека 79% од овие транскации се за подигање готовина

ежни КАртичКи

1,5

картички имало во оптек заклучно со април годинава, од кои најголем дел од нив се со дебитна функција

e snema 23.360 onomija трговци во земјава прифаќаат плаќање со картички

продажни места. А само за потсетување, последното истражување на Канцеларијата на Обединетите нации покажа дека Македонците ги подмитуваат јавните службеници за да им завршат некаква услуга, во просек со по 470 евра годишно. Во зоната на нелегална економија пак, според проценките на Министерството за економија, годишно

се вртат по околу 2 милијарди евра. Имајќи ги предвид овие податоци, идејата за замена на кешот со „пластични пари“ во најмала рака е револуционерна. „Во светски рамки, па дури и во најразвиените економии, најзастапен во платните системи е кешот со околу 90%. Но, во Македонија овој удел е многу поголем, а употребата на платежните

картички не ги следи светските трендови. На пример, интересно е што ниту една државна институција досега не воведе безготовински плаќања. Сметам дека доколку се случи тоа, ризикот од појава на корупција ќе се намали, а државата на тој начин ќе биде пример и за останатите приватни фирми да се развиваат во таа насока“, изјави Сандра Томановиќ, директор на картичарскиот процесинг центар, Касис. Банкарите исто така сметаат дека замената на кешот со платежни картички е подобра опција. Генералниот директор на Шпаркасе банка, Глигор Бишев, вели дека тоа значително ќе ги намали трошоците на работење на банките, а во исто време, ќе се зголеми и ефикасноста и безбедноста на сите трансакции. Знаејќи дека картичките масовно се користат за вадење пари од банкомат, гувернерот на Народната банка, Димитар Богов, и министерот за финансии, Зоран Ставрески, неодамна ја промовираа новата Стратегија за развој на платниот систем до 2017 година, во која една од главните цели ќе биде стимулирање на безготовинските плаќања. „Дефинирањето активности и политики за поттикнување на безготовинските плаќања и намалувањето на употребата на готовината во платните трансакции, како еден од условите за намалување на сивата економија, станува стратешка определба во периодот 2013-2017 година. Ова ќе се постигне со координирани активности на државните институции и банките, преку проширување и модернизирање на мрежата на ПОС терминали и АТМ уреди и поттикнување на електронското банкарство“, изјави министерот Ставрески. Стратегијата, исто така, се фокусира и на поголема употреба на платежните картички за плаќање давачки кон државата и јавните услуги. „Целта е да се инсталираат ПОС уреди кај што поголем број централни и локални државни органи, институции и јавни установи што вршат вакви услуги; проширување на можноста за плаќање, плаќање преку мобилен телефон и

Балканот повторно се здружува Информациите кои Ви се потребни за подобро работење во балканскиот регион секој работен ден, наутро, Ви ги испраќаме на e-mail или прочитајте ги на www.biznis-plus.com Нарачка и повеќе информации на: pretplata-mk@biznis-plus.com или на телефон: +389 2 3298 110

1

месец бесплатно!

Капитал број 713 28.06.2013

30

www.kapital.mk

АнАлизА зорАн СтАвреСКи

Д

министер за финансии

ефинирањето активности и политики за поттикнување на безготовинските плаќања и намалувањето на употребата на готовината во платните трансакции, како еден од условите за намалување на сивата економија, станува стратешка определба во периодот 2013-2017 година. Ова ќе се постигне со координирани активности на државните институции и на банките, преку проширување и модернизирање на мрежата на ПОС терминали и АТМ уреди и поттикнување на електронското банкарство.

Интернет и на давачките кон државата и јавните услуги“, пишува во најновата Стратегија за развој на платниот систем.

Доаѓа ера на мобилни плаќања

Најновите истражувања на американските аналитички агенции покажуваат дека поголем дел од испитаниците веруваат дека

плаќањата во иднина ќе се одвиваат преку мобилните телефони. Според предвидувањата, кешот и кредитните картички ќе бидат минато до 2020 година, а мобилните телефони ќе ги заменат паричниците. Еден извештај на Juniper Research открива дека еден од четворица сопственици на „паметни“ мобилни телефони во САД и во Западна Европа до 2017 година ќе ја користи оваа технологија, при што се очекува дека вредноста на трансакциите направени со безконтактните плаќања да достигне 180 милиони долари. И порај постоењето на интересот на корисниците за безконтактната технологија, нејзината масовна употреба ќе се оддолжи с$ додека трговците не се опремат со компатибилни фискални каси и с$ додека мобилните опреатори и производителите на кредитни картички не се договорат во врска со трансакциите. Иако за оваа технологија се зборува веќе некое време, таа дури сега станува интересна на пазарот за „паметни“ телефони. Експертите објаснуваат дека безконтактните плаќања се побрза и посовремена замена за кешот кога се работи за плаќања во мал износ во рестораните за брза храна, киосците и јавниот транспорт. Во Македонија само што се промовираше една заедничка соработка меѓу

нгози оКонџо ивејлу

министер за финансии на Нигерија

М

ора да ги дистанцираме парите од луѓето така што ќе создадеме електронски платформи преку кои сите плаќања ќе се вршат дигитално“, изјави министерката за финансии на Нигерија, Нгози Оконџо Ивејлу, откако познатата новинарка на Си-ен-ен, Кристиан Аманпур, ја праша како планира да го елиминира проблемот со корупцијата, по кој и најмногу е озлогласена Нигерија. Т-Мобиле Македонија и НЛБ Тутунска банка којашто овозможува плаќање сметки во кафулиња, супермаркети, билети за автобуси преку мобилните телефони. „Пред само десетина години мобилниот телефон служеше само за разговори и праќање СМС-пораки, а сега станува мултифункционална алатка со што тој станува виртуелен паричник. Очекувам дека овој тренд што засилено се развива во светот да предизвика голем интерес и кај нашите граѓани“, изјави главниот извршен директор на Т-Мобиле Македонија, Жарко Луковски. Генералниот директор на НЛБ Тутунска банка, Ѓорѓи Јанчевски, изјави дека иднината на банкарството е во безготовинските трансакции. Безконтактното плаќање е прилично голема инвестиција, затоа што банките што ќе го воведат, покрај издавањето картички со чип, треба да инсталираат и соодветни читачи на тие картички, со коишто без да се допре читачот, само со доближување на картичката до него, се реализира платежната трансакција. Безконтактното плаќање е наменето за помали трансакции, обично до 20-25 евра, на места каде што има поголема френквенција на потрошувачи, а е потребно брзо и едноставно плаќање. Во овој случај не постои никаква автентификација на клиентот, како кај класичното плаќање со картичка, затоа е со повисок ризик и банките што го нудат обично многу инвестираат за повисока безбедност на овие трансакции. Иако до скоро се веруваше дека овој начин на плаќање не е безбеден, треба да се знае дека безконтактните како и сите останати плаќања со картички се осигурани од измама. Поради с$ поголемата доминација на „паметните“ телефони, несомнено безконтактната технологија ќе биде најголемата причина за промена и иновации во оваа индустрија која ветува дека на компаниите ќе им донесе приходи кои се проценуваат на милијарди долари.

капитал број 713 28.06.2013

32

www.kapital.mk

политика

Букурешки договор - 100 години потоа

С

о неколку научни собири Македонија одбележува сто години од Букурешкиот мировен договор. Земјава 100 години по потпишувањето на договорот с$ уште ги трпи последиците од актот со кој беше распарчена нејзината етничка територија, е главниот заклучок на националниот научен собир на тема „Македонија во Балканските војни, Букурешкиот договор - 100 години потоа“. Професорот на Институтот за историја при Филозофскиот факултет на Универзитетот „Св.Кирил и Методиј“ проф. д-р Ванчо Ѓорѓиев посочи дека Македонија с$ уште ги живее и секојденвно ги доживува последиците од Букурешкиот договор. „Она што ни се случува на политички план во сите

сфери е последица токму на она што се случи во 1912 и 1913 година. Поучени од она што е реалност дека Србија го загуби својот дел од пленот од Балканските војни нашите соседи од југ и од исток поставуваат разни услови и прашања со кои сакаат да ги попречат сите наши настојувања за целосно интегрирање во меѓународните институции, плашејќи се дека со отворањето на границите ќе дојде до културно и духовно обединување на македонскиот народ“, рече Ѓорѓиев. Тој нагласи дека не е можно ревидирање на Букурешкиот договор, бидејќи, како што рече, тоа е меѓународен договор потпишан во 1913 година за кој не постојат никави тајни анекси и се однесува само на разграничување на територии меѓу завојуваните страни.

> БРоЈки

Министерот за евроинтеграции, Фатмир Бесими, во ексклузивно интервју за „Капитал“ на денот на Самитот на кој за Македонија повторно нема да има датум за преговори, дава нови идеи за надминување на спорот за името - вели дека e неопходно да се воведе временска рамка, но и да се крене нивото на преговорите – na министерско или директно на премиерско ниво. Неопходна, исто така, е и внатрешна кохезија и вклученост на сите релевантни политички субјекти во процесот

320

деца од повеќе градови од Македонија заминаа на бесплатен одмор кој Министерството за труд и социјална политика го организира за децата од социјалните семејства. Се очекува во текот на ова лето оваа шанса да ја искористат 2.000 деца

34.971 слободно место има во јавните средни училишта низ државата. Од нив 22.694 се за стручно образование, 11.597 за гимназиско, 408 за уметничко и 272 за спортска гимназија

16

патници ја поминале македонско-грчката граница Богородица минатиот четврток. Во петокот пак, до 10 часот истата граница ја поминале 7.300 патници

facebook 1 Хрватска ќе биде новиот

пријател на Македонија во Европската унија. Кога во Унијата ќе влезат и Србија, Црна Гора, БиХ и Косово, ние ќе бидеме држава со најмногу пријатели во Обединета Европа! Бранко Тричковски

2 И јас да бев нивни, ќе бев успешен. А може и не. Влатко Васиљ

3 И вие можете да почнете преговори со ЕУ индивидиулно. Новиот инструмент се вика job interview Роберто Беличанец

Fatmir Besimi министеР за евРоинтегРации

Da se podigne nivoto na pregovorite so Grcija – da se vklu~at premierite, ili barem ministri!

XX Г. Бесими какво значење за регионот има фактот што Хрватска веќе стана членка на ЕУ, а Србија добива датум за преговори. Каков е овој нов „европски бран“ на Балканот и како тој ќе влијае врз Македонија, која повторно остана надвор од приказната? Влезот на Хрватска во ЕУ е добра вест за регионот и за Македонија. Ова е сигнал дека еврооптимизмот победи врз евроскептицизмот барем во оваа година и во овој дел од Европа. Таков е впечатокот, особено ако на ова се додаде и Договорот на Србија и на Косово. Членството на Хрватска ќе има позитивен ефект и за нас. Стандардите коишто ќе се имплементираат можат да бидат добра референца и за нашиот бизнис-сектор, кој сега има уште една земја-членка на ЕУ за партнер. Од политички аспект Македонија ќе добие уште еден пријател внатре. И трето, од прагматичен аспект сметам дека ќе имаме еден добар пример за следење во натамошниот процес на пристапување, оти со Хрватска имавме слична стартна позиција. Очекуваме конкретна помош и соработка со Хрватска како за твиниг или други програми.

XX Ќе се интензивира ли сега притисокот врз Македонија, но и врз Грција? Со исклучок на тоа што сега повторно нема

www.kapital.mk

Капитал број 713 28.06.2013

Швеѓанец и белгиец набљудувачи во Комисијата за 24 декември

Ш

веѓанец и Белгиец се странските експерти коишто ќе имаат улога на набљудувачи во Комисијата за случувањата од 24 декември. Даниел Тарчус од Шведска и Петар Ваниут од Белгија ќе треба да оценат колку ќе биде правичната расправа и објективна одлука која ќе ја однесат членовите на Комисијата,

а ќе даваат и мислења и сугестии за компаративното право. Претседателот на Комсијата, професорот Борче Давитковски, веќе започна со работата на Комисијата и со преглед на документите и доказите што од Собранието беа доставени до неа. Одлуките од расправата ќе се донесуваат со мнозинство гласови.

датум за Македонија, останатите движења во регионот, не само Хрвтаска, туку, како што споменав, и Договорот на Србија и Косово се јасни и позитивни пораки дека има една нова динамика во европската иднина на регионот, од политички аспект, од безбедносен, од аспект за стабилноста и за економски развој. Ова секако ќе има влијание и врз напредокот на Македонија и ќе биде позитивно врз натамошната интеграција. Не би рекол притисок, не би го употребил тој термин за она што го очекувам, туку еден нов имплус. Ова што се случува оваа година ќе влијае и во Брисел и во земјите-членки, но секако и во Атина.

Не сум фрустриран што повторно нема датум – во политиката нема место за емоции XX Како министер за европски интеграции Ве фрустрира ли фактот што сите земји наоколу како поумешно да се справуваат со своите предизвици? Секако дека овој ангажман во одреден момент е исцрпувачки. Кога вложуваш многу енергија и напори, не е сеедно. Но, никако, во никој случај не смееме да дозволиме тоа да н$ фрустрира или да се претвори во емоција.

Oсобено не ние кои сме на државни позиции. Во политиката не смее да има простор за емоции. Треба да има разбирање за тие чувства, но мораме да постапиме рационално, да сме посветени, да имаме јасна цел, и да сме искрени во таа цел. Само така можеме да успееме. Треба да имаме и трпеливост. Секој предизвик си носи и такви емоции коишто мора да се менаџираат. Јас лично не би рекол дека од ова сум разочаран. Останувам посветен и веќе работиме на агендата за декември и за следниот самит.

XX Минсистре во декември, пак, ја префрливте агендата за овој јуни. Така беше и минатиот јуни и претходниот декември, како и низа претходно. Ние мораме веќе да работиме на таа агенда за декември. Мораме. Тоа е животот. Панта реи. Ние продолжуваме понатаму и таа посветеност е наш најголем аргумент. Дека сме сериозни и дека не ја користиме ЕУинтеграцијата за политчки преговарања и пазарења и со Брисел.

XX Кога веќе дома се користи за политички препукувања... Не би смеело ни дома. Без исклучок тоа е прашање коешто мора да се реши во овој процес без разлика кој е на власт. Едноставно мора да се реши. Затоа, што

бум-трес

33

Ѓорге Иванов

претседател на Р.М.

М

ојата позиција во однос на спорот за името е Република Македонија ерга омнес“... Претседателот како да ретерирал од „разумниот компромис“, па сега промовира с т а в ко ј ш т о п р а к т и ч к и е бескомпромисен.

помалку се користи за политички цели дома и за политички цели надвор, толку подобро е и за процесот и за Македонија.

Последниот предлог на Нимиц е добра основа за приближување кон компромис XX Вие рековте секој ден сме с$ поблиску до решение на спорот со Грција. До каде е целиот процес во моментот? Секој ден сме поблиску, ќе го повторам тоа. Тоа е општа изјава, но секогаш е точна. Секој ден сме поблиску до компромис.

XX Ако претседателот Иванов велеше разумен компромис, па сега на маса ги вади позициите како „Република Македонија ерга омнес“, тоа како да е оддалечување, а не приближување Во право сте за тоа. Мислам од тој апсект гледано. Секој во својот дел се обидува да помогне колку што може во тој процес и јас лично, оти како што гледате тоа прашање и тоа како влијае врз европските интеграции. Тоа што го имаме од последните идеи од медијаторот Нимиц и преговорите кои се официјални и се вршат во рамката на ООН, можам да кажам дека имаме основа за понатаму да одиме кон ова прашање. Последниот предлог е добра основа за да чекориме поблиску кон решение. Затоа го реков тоа „дека секој ден сме поблиску“. Но, лично сметам дека овој процес трае премногу. Мислам дека мора да се даде временска рамка, тоа недостасува. И второ, мислам дка нивото мора да се подигне повисоко. Да не се делегира на ниво на амбасадори, туку да се подигне на министри барем или најдобро, на премиери, со што би влегле во директни преговори. Секако, друг аспект е што ова прашање би требало да биде консензуално внатре во змејата и да има придонес од сите политички партии за да имаме јасен сигнал дека ова прашање не се користи за сопствен рејтинг. Обединетост за решавање. Тоа ни треба. Многу е важно дека мора да сме заедно. И уште едно би додал, дека другите варијанти што се слушаат како шпекулации во јавноста дека Македонија ќе гледа други алтернативи надвор од ЕУ и од НАТО се неодржливи. За Македонија е најдобра евроатлантската перспектива од кој било апсект гледано. И не би било сериозно и кредибилно Македонија да игра на карта дека се повлекува од овој процес. Тогаш би испратиле лош сигнал. А еден од нашите најсилни аргументи е токму нашата посветеност.

мИрослав лајчаК

МНР на Словачка

М

акедонија треба да добие покана за отворање на пристапните преговори за да бидеме преокупирани со позитивни работи“. Министерот на Словачка изгледа уште долго ќе биде преокупиран со „негативни работи“, оти ставот за Македонија не го делат мнозинството негови колеги во Европскиот Совет.

едмонд адемИ

аналитичар

Д

а сум Европска комисија, не само што ќе нема датум за почеток на преговори, туку би го одзел и кандидатскиот статус на Македонија“. Аналитичарот наместо да фрла „анатеми“ подобро е своите критики да ги насочи во конструктивни идеи за европската интеграција. Кога веќе глуми дека тоа му е сфера на експертиза.

twitter 1 Ангела@RumShtangla

Не мора да влеземе во Европска Унија, само да излеземе од Среден Век.

2 The educated брада@viksaaskool

нашето официјално #мото треба да биде: „дај ми идеја, јас ќе ти кажам зошо не може да успее.“

3 Red Riding Hood@devojkata

Од извоз најмногу имаме извоз на млади луѓе.

Капитал број 713 28.06.2013

34

www.kapital.mk

политиКа

алијанСа за позитивна МаКеДонија

Vnatre[no edinstV i prezemawe polit za krupni ^ekori! пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

Дејан азески

dejan.azeski@kapital.mk Нова Македонија

П

од слоганот „Ние не бараме слава, ни авторски права за нашите идеи“ иницијаторите на новиот политички субјект Граѓанска алијанса за позитивна

Македонија, Љупчо Зиков, Владо Бучковски и Минчо Јорданов, ги презентираа своите визии и платформата со која ги детектираат, но и нудат решение за клучните државни прашања. Ова движење чиешто формирање од поодамна е актуелна тема и ги има врз себе насочено погледите и од власта и од опозицијата, но и од Меѓународната заедница, како што велат неговите иницијатори, наесен ќе прерасне во политичка партија. Силни зборови и моќни говори слушнаа присутните во салата во ресторанот Голд клуб во Визбегово на денот на промоцијата на движењето. Математички точна прецизност во детекцијата на најгорливите прашања за македонскиот граѓанин – оргомниот проблем со иселувањето,

слабиот образовен систем, потребата или подобро речено неопходноста од отворање нови работни места преку нови производствени капацитети, издигнување на домашните инвеститори на ниво на национални херои, да за ЕУ и за НАТО, но не за допирање во националниот идентитет, вистински, а не како досега шминка – реформи во земјоделството, сериозен концепт за развој на секое поле од општествениот живот... Но, прашање коешто секако се наметнува е како од детекција, ова движење ќе умее да премине на остварување на своите идеи. Оти, помалку или повеќе проблемите се познати, а помалку или повеќе и заложби за нивно решавање имало секогаш. Она што на македонската политика и недостасува се

www.kapital.mk

капитал број 713 28.06.2013

политика

а нуди платфорМа за развој

35

Vo, silna ekonomija ti^ka odgoVornot

О

громниот проблем со иселувањето, слабиот образовен систем, неопходноста од отворање нови работни места преку нови производствени капацитети, издигнување на домашните инвеститори на ниво на национални херои, да за ЕУ и за НАТО, но не за допирање во националниот идентитет, вистински, лидери и сериозни конкретни проекти. Од Алијансата велат дека иако меѓу нив има познати и признати личности во своите области, тие се отворени за секој човек макар и од маргините на општеството кој има визија и идеја, а којшто не умеел да ја оствари.

Зиков: Прво граѓанинот, а потоа Македонија мора да ја прифати цената за своите успеси

Во услови на силна биполаризација на општеството и очекувани напади и од власта и од опозицијата за с$ што се „заканува“ да им го помати политичкиот комодитет, се наметнуваат прашањата за перспективата на едно вакво движење.

а не како досега шминка – реформи во земјоделството, сево ова и многу повеќе нуди новото политичко движење Алијанса за позитивна Македонија. На прашањето коешто се наметнува - како овој нов субјект ќе успее да се избори за реализација на овие цели, од Алијансата велат – ќе ги придобиеме сите граѓани со креативна и конкретна идеја, и оние истакнатите и оние од маргините

Иницијаторот Љупчо Зиков, којшто беше говорник на промоцијата вели дека тие се отворени за соработка со сите и дека поентата на самото движење е борба токму со поделеноста на македонското општество, немањето кохезија и силната омраза меѓу двата политички блока. „На Македонија & треба помирување“, вели тој, образлагајќи ги главните идеи на Алијансата: „Најголемото зло со кое се соочува македонското општество во моментов е физичкото намалување на популацијата. Белата чума. За само 15 години од Македонија се заминати повеќе од 350.000 граѓани. Веќе не треба да зборуваме за „два милиона граѓани“ кои живеат во нашата земја, туку за 1,7 милиони. Толку останавме.

Оттука, сметаме дека решението сигурно не е само во кампањите за зголемување на наталитетот. Сметаме дека решението е во сериозна конзистентна и проактивна економска политика за спречување на иселувањето на македонските граѓани, во многу земји низ Европа и Америка каде што го подигаат нивниот брутонационален производ со знаења стекнати во Македонија. За што оваа држава и што е поважно ова наше стопанство преку даноците што ги плаќа - платило. А денеска ја плаќа и цената на немање соодветни кадри за вработување“, вели тој. Зиков понатаму ја образлага економската програма како клучен столб: „На Македонија & се потребни нови претпријатија. Нови фабрики. Нови

Капитал број 713 28.06.2013

36

www.kapital.mk

политика Зоран Заев лидер на СДСМ

Да почекаме да ја видиме програмата и идеите. Исто така, треба да видиме каде ќе се позиционираат. Дали проопозициски или не. Тоа се прави со секојдневни настапи, изјави, активности, но секако и по самата програма ќе може да се види.

Стефчо Јакимовски лидер на ГРОМ

Факт е дека граѓаните се заситуваат од ВМРОДПМНЕ која освен градителската, има оскудна политичка и економска понуда. Мојот пристап е ГРОМ да не биде конкуренција на постоечките опции, туку да биде понуда.

Павле Трајанов лидер на ДС

Алијансата е фракција од СДСМ и перспективата ќе им биде иста како на партиите кои се одвојуваа од ВМРО-ДПМНЕ - ќе имаат краток рок по што или ќе се растурат или ќе се припојат кон СДСМ. Партии што се прават од инает, брзо пропаѓаат.

Тито Петковски лидер на НСДП

И ако играат на картата на конкретна идеолошка понуда, тоа нема да им помине, бидејќи во Македонија единствената идеологија е борбата за власт нема ниту левица, ниту десница, а за да се дојде на власт не се бираат средства.

Јове Кекеновски аналитичар

Овие некогашни социјалдемократи, тука пред с$ мислам на Бучковски, ќе си ја измерат силата делејќи исто гласачко тело со СДСМ и со ГРОМ на Стефчо Јакимовски - кое е левицата и неопределените гласачи од центарот.

Алберт Муслиу аналитичар

Шансите на Алијансата е да се приближи до политичкиот центар од кадешто полесно може да се освојат неопределените гласачи, за кои ниту СДСМ, ниту ВМРО-ДПМНЕ се опција. Најголем дел од овие гласачи преферираат гласот да го дадат за личност.

капацитети. Ние имаме готов проект за нови 100.000 работни места во реалниот секот на економијата. Со создавање амбиент на брзо, ефективно отворање на нови капацитети во преработувачите индустрии за произвиодство на храна (а не само стимулација на примарно производство кое е само суровина на големите производители на храна од Србија, Хрватска и од Словенија! Оваа мачна релација мора да се прекине. Македонија има свои умствени капацитети да стимулира македонски фирми да произведуваат храна и да извезуваат на балканските и европските, како и на источноевропските и азиските пазари.“ Во однос на задолжувањето на земјата, Зиков смета дека тоа е апсолутно потребно, но дека неопходно е да се прави разлика каде се трошат тие пари: „Македонија има простор за нови задолжувања, но само за овие намени. За други намени НЕ. Значи, да градиме патишта, пруги, мелиоративни и иригациони системи, езера и енергетски капацитети“, вели тој. Алијансата нуди свои визии и за силно образование, оти како што велат македонските компании имаат проблем со наоѓање стручен кадар, но честопати и на македонскиот граѓанин му е потребна подобра спрема. Зиков на промоцијата прати силни пораки во однос на спорот за името со Грција, јасно позиционирајќи го ставот дека црвените линии се дефинитивни – неменување на уставното име и на личните документи. Зиков вели дека нашите цели се јасни – ЕУ и НАТО, но дека не е грев да се разговара за нивната дефинитивност, а дека тоа секако мора да се прави со консензус. Македонија треба да најде компромис со јужниот сосед, но дотогаш мора да живее, да се сврти кон себе и кон развојот дома, порачува тој: „Да ја прифатиме цената на целите што сме ги поставиле пред нас. Таа цена не е страшна. Таа цена е за сите народи во светот. Од нас не се бара ниту во реформите ниту во соработката со светот во меѓународните односи, ништо што не се бара од другите! И се разбира, она што се бара повеќе од нас отколку од другите ние нема да го прифатиме. Ќе го прифатиме само она што се бара од сите? Тоа да биде јасно. Но... да се разбереме нешто... ако е мудроста во тоа што натпреварот ќе го прогласите за изгубен уште пред да влезете да играте во него, и со тоа сте многу важни дека сте го погодиле резултатот, тогаш немојте да учествувате во напреварот!?“, вели тој.

Политичките опоненти се воздржуваат од коментар додека не видат програма

Прогнозите на политичарите и политиколозите за Алијансата за позитивна Македонија, и воопшто за контекстот во кој се појави и другиот нов политички субјект - ГРОМ на Стефчо Јакимовски, се поделени. Едните повикувајќи се на досегашното искуство во Македонија со партиите коишто се обидоа да ја разбијат црно-белата слика на ВМРО-ДПМНЕ и на СДСМ за политичка сцена, им даваат малку шанси за опстанок на подолг рок на новите претенденти. Другите, главно

сметајќи дека СДСМ од транзицијата на лидерството ќе излезе значајно ослабена, во Алијансата и во ГРОМ гледаат потенцијал за создавање втора политичка сила во земјата и тоа веќе по следните парламентарни избори. Она во што и едните и другите се сложуваат е дека на македонската политичка сцена дефинитивно & треба освежување. Новиот лидер на СДСМ, Зоран Заев, вели дека во сите демократии потребно е и здраво за политичкиот плурализам да има нови партии и секое ново политичко движење е добредојдено од тој аспект: „Сепак, конкретно за Алијансата с$ уште не можам ништо да кажам. Да почекаме да ја видиме програмата и идеите. Исто така, треба да видиме каде ќе се позиционираат. Дали проопозициски или не. Тоа се прави со секојдневни настапи, изјави, активности, но секако и по самата програма ќе може да се види.“ И лидерот на ГРОМ, којшто присуствуваше и на промоцијата на Алијансата, Стефчо Јакимовски, вели дека не може да каже ништо конкретно додека не ја види понудата на новиот субјект: „Факт е дека граѓаните се заситуваат од ВМРО-ДПМНЕ која освен градителската, има оскудна политичка и економска понуда. Од друга страна, СДСМ не е алтернатива, зашто нема проекти, нема програма. Мојот пристап е ГРОМ да не биде конкуренција на постоечките опции, туку да биде понуда“, вели тој. Лидерите на Демократскиот сојуз и на Новата социјалдемократска партија, Павле Трајанов и Тито Петковски, пак, со остри зборови за Алијансата, едниот ги обвинува дека се приврзок на СДСМ, а другиот прогнозира дека нема да имаат влијание. „Двете нови партии се фракции од СДСМ и перспективата ќе им биде иста како на партиите коишто се одвојуваа од ВМРОДПМНЕ - ќе имаат краток рок, по што или ќе се растурат или ќе се припојат кон СДСМ. Во принцип, добро е да има нови партии во интерес на политичкиот плурализам, но не верувам дека ќе можат да се етаблираат и да опстојат како

www.kapital.mk

Капитал број 713 28.06.2013

политика

37

Жидас Даскаловски аналитичар

С$ е поевидентно дека ВМРОДПМНЕ ќе победи и на следните парламетнарни избори, но неизвесно е кој ќе биде број два.

Ивица Боцевски аналитичар

Не сум сигурен дека двете нови партии ќе бидат пандан на ВМРОДПМНЕ, но сигурен сум дека СДСМ нема да биде, односно оти нема да биде втора партија во Македонија.

Владимир Божиновски релевантни на подолг рок. Во случајов би рекол дека партии што се прават од инает, брзо пропаѓаат“, вели Трајанов. „Не мислам дека двете нови партии ќе имаат значајно влијание на македонската политичка сцена и дека ќе успеат да го оттргнат вниманието од двата мастодонти - ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ. Дури и ако играат на картата на конкретна идеолошка понуда, тоа нема да им помине, бидејќи во Македонија единствената идеологија е борбата за власт - нема ниту левица, ниту десница, а за да се дојде на власт или за да се задржи власта не се бираат средства“, вели Петковски.

Аналитичари: Недостига сериозна понуда на македонската политичка сцена

И аналитичарите се претпазливи во оценката за новото движење, но велат дека тоа има предности и негативни апсекти. Предност е слабата политичка понуда во моментот, а слабост фактот дека македонскиот гласач е научен на избор „помеѓу две зла“. „Неблагодарно е да се прогнозира уште во оваа фаза - првите констатации би можеле да се направат дури откако ќе биде изложена програмата. Секако, овие некогашни социјалдемократи, тука, пред с$, мислам на Бучковски, ќе си ја измерат силата делејќи исто гласачко тело со СДСМ и со ГРОМ на Стефчо Јакимовски - кое е левицата и неопределените гласачи од центарот. Што се однесува до можните комбинаторики, односно политички соработки, очекувам дека Алијансата ќе биде прагматична и ќе нема проблем да коалицира и со крајно левите и со крајно десните - што значи и со ВМРО-ДПМНЕ и со која и да е од албанските партии“, вели Јове Кекеновски. Аналитичарот Алберт Муслиу, пак, смета дека на перспективата на Алијансата ќе влијаат факторите како кадровските промени во СДСМ и формирањето на партијата на Јакимовски, кој е искусен политичар со „фајтерски“ карактеристики. „Секако, на Алијансата нема да & биде лесно. СДСМ по летните одмори ќе почне

посилно да се позиционира со новиот лидер, но ако најголемата опозициска партија ова го изведе лошо, ќе остави поголем простор за Алијансата. Шансите на Алијансата е да се приближи до политичкиот центар од каде што полесно може да се освојат неопределените гласачи, за кои ниту СДСМ, ниту ВМРОДПМНЕ се опција. Најголем дел од овие гласачи преферираат гласот да го дадат за личност. Инаку, сметам дека не е доволно времето што Алијансата ќе го има за да се етаблира до следните избори, кои може да бидат уште во септември, но поверојатно догодина напролет. Руфи Османи беше градоначалник и политичар со голем политички потенцијал меѓу Албанците, но не успеа да ги победи ДУИ и ДПА на првите, ниту на вторите избори по формирањето на неговата партија. Бучковски ќе биде главна мета на напади од СДСМ, но мислам дека тоа нема да влијае на потенцијалните гласачи на Алијансата, зашто е дел од познатиот политички фолклор на кој тие се отрпнати“, вели тој. Жидас Даскаловски смета дека СДСМ пост-Црвенковски е нова партија и како таква ќе се натпреварува во опозицијата рамноправно со сите други, и ќе се види што ќе произлезе од таа борба. „С$ е поевидентно дека ВМРО-ДПМНЕ ќе победи и на следните парламетнарни избори, но неизвесно е кој ќе биде број два“, вели тој. Неговиот блискомисленик, Ивица Боцевски, вели дека Алијансата нема да биде пандан на ВМРО-ДПМНЕ: „Сигурен сум дека СДСМ нема да биде, односно оти нема да биде втора партија во Македонија. Со Алијансата се асоцирани сериозни ликови - Бучковски го прочита ехото на времето дека СДСМ, ваква каква што е, нема шанси на среден рок. Завршната игра во СДСМ уште не сме ја виделе - допрва тие ќе се раздвојат во повеќе колони. Вакуумот кој останува од идеолошката празнотија и недостигот од понуда на СДСМ, некој сигурно ќе го пополни“, вели тој.

аналитичар

Двата нови политички субјекти ќе & бидат сериозна конкуренција на СДСМ која во моментов е во ранлива фаза на транзиција. Новите партии треба да понудат демократија во левиот блок за да им дадат опција на разочараните гласачи со ваква преференција.

Сашо Клековски аналитичар

ГРОМ и Алијансата нема да имаат резултати ако не понудат препознатлива програма - очекувам политичката сцена да ја освежат со нови идеи. И треба да престанат да бидат партиите на Стефчо и Бучко.

Петар Арсовски комуниколог

Најголема закана за Алијансата е реалната биполарност на македонската политичка сцена на која и партии како ЛДП, добро етаблирани, лошо поминуваат на последните неколку избори. Затоа новите иницијативи ако сакаат успех мора да покажат уште во периодот до следните избори дека се силни и масовни.

Мендух Тачи

лидер на ДПА

Во ДПА се децидни – лидерот не коментира движења во формирање.

Капитал број 713 28.06.2013

38 Балкан бизнис и политика

www.kapital.mk

Сопственикот на Агрокор и Меркатор, Ивица Тодориќ, порачува

Nie zemjite od regionot da sozdademe vo EU svoj mal Beneluks Тодориќ предлага цврста соработка со државите на поранешна Југославија, но и од целиот регион, при што мисли и на Послка, Украина, Романија, но и Италија и Австрија. “Премиерите на неколку соседни земји како Словенија, Унгарија, Хрватска, Србија, без оглед на меѓусебните несогласувања, заедно да одат кај австриските и кај италијанските банкари, од чие финансирање с$ повеќе зависат, и да договорат некоја стратегија за соработка“, вели Тодориќ во едно од интервјуто, што заедно со интервјуата на уште четири моќни бизнисмени од просторите на поранешна Југославија, ги објави загребската издавачка куќа Нови Либер

З

агрепската издавачка куќа Нови либер под наслов „Пет претприемачи“ објави книга со интервјуа со водечките бизнисмени од четири земји од регионот: Ивица Тодориќ, Емил Тедески, Миодраг Костиќ, Зоран Јанкович и со

Фадил Новалиќ. На хрватската, но и пошироката балканска јавност најинтересно ќе & биде интервјуто којшто за уредникот Славко Голдстајн го даде претседателот на Агрокор, Ивица Тодориќ, вели хрватскиот портал Пословни дневник.

Зборувајќи за субвенциите во земјоделството, Тодориќ вели: „Нашите селани не можат да се навикнат да живеат без субвенции, но кога ќе се земе предвид дека субвенционираното земјоделство повеќе не е исплатливо ни во развиените змеји од Европа,

40 ивица тодориќ

И

Агрокор

емил тедески

мав две милијарди евра на сметка за да го купам турски Мигрос и на крајот се откажав поради ризикот од курсот на турката лира.

Визијата на Тодориќ Дунав да се спои со Сава

Г

оворејќи за земјоделството, Ивица Тодориќ го спомена и каналот Дунав-Сава. „Тој канал уште утре треба да почнеме да го копаме. Ако го направиме сега, ќе си обезбедиме голема акумулација на вода достапна за повеќекратно зголемување на производството, а тоа некои европски земји за пет-десет години нема да ни го дозволат, затоа што ќе постават норми за од Дунав секоја земја да може да повлече само толку вода колку што трошела дотогаш. Големиот потенцијал на Дунав треба да се зграпчи навреме“, предупредува Тодориќ. навистина не е јасно што ќе се случи утре со хрватските земјоделци и со хрватското земјоделство“. Тој признава дека Хрватска е пример на земја која има значителни субвенции за замјоделството, но и дека ЕУ однапред им ја признала таквата политика на субвенционирање и европските фондови ќе & даваат на Хрватска еднакви суми од нивните средства. „Значи, кај нас не се работи за ништо што веќе не е европски стандард“, вели Тодориќ. Тој напоменува дека во ЕУ субвенции добиваат само тие коишто ги исполнуваат поставените прописи, како на пример, во која насока мора да се ора, колку длабоко и колку плевел е дозволено да се има на нивата.

С$ му се исплатело

„Вистинската држава го насочува земјоделецот на високи приноси, но не треба да се плашиме од тоа, затоа што ние сме конкурентно европско производство и тоа е сензација“, вели Тодориќ. Тој тврди дека окрупнувањето на земјоделското производство е неизбежно и дека доста луѓе ќе мора да излезат од тој бизнис. „Не може секој втор да произведува само затоа што имал земјиште. Меѓу овие коишто

Н

Атлантик

адвор е нормално да се пропадне, а кај нас секој неуспех на бизнис-план се претвора во лична трагедија.

денеска креваат врева, ја повикуваат владата и ги блокираат патиштата малкумина се сериозни производители. Не му е лесно никому да ја обработува земјата“, изјави Тодориќ. Сите инвестиции во регионот, истакнува тој, се покажаа оправдани. Во БиХ сите инвестиции на Агрокор денеска се позитивни: „Најпрвин инвестиравме во минералната вода ’кисељак‘, што денеска ни носи фантастични резултати и одличен профит. Инвестиравме во една фабрика за сладолед и станавме лидери на тој пазар, потоа го создадовме најголемиот малопродажен синџир во БиХ. Најмногу инвстиравме во Србија и тоа за кратко време се реализираше додека беше премиер покојниот Зоран Ѓинѓиќ, но и потоа, с$ до денес имаме сериозна поддршка од тамошната политика. Таму сме присутни во речиси сите пазарни сегменти и секаде каде што инвестираме станавме лидери. Во трговијата с$ уште не остваруваме профит затоа што го градиме системот и го развиваме бизнисот“. Тодориќ предлага цврста соработка со државите на поранешна Југославија, но и од целиот регион, при што мисли и на Послка, Украина, Романија, но и Италија и Австрија. „Ние мора во рамките на ЕУ да почнеме да работиме на свој мал Бенелукс. С$ е подобро од ова што го имаме сега. Словенечкото градежништво, на пример, веќе пропадна, а пропаѓа и хрватското, па уште малку и нема да имаме градежници. Меѓутоа, ќе дојде австриски Страбаг и тој ќе го преземе целиот пазар и ќе биде главен градежник за целиот регион. Можеби така треба да биде, но со што тие не би направиле реструктурирање на неколку компании во Словенија и на неколку во Хрватска, па овде да остане и дел од постојната инфраструктура“, се прашува Тодориќ. Предлага и премиерите на неколку соседни земји како Словенија, Унгарија, Хрватска, Србија, без оглед на меѓусебните несогласувања, заедно да одат кај австриските и кај италијанските банкари, од чие финансирање с$ повеќе зависат, и да договорат некоја стратегија

за соработка.

Порака за Ердоган

Во интерјуто Тодориќ споменува дека го побарале од Перутнина Птуј и го прашале дали сака да ги купи. Истиот ден Агрокор го посетила делегација од БиХ, па им рекол дека бидејќи нивната делегација оди во Труција, да го замолат премиерот Ердоган наместо десетина милиони марки за фасади и џамии, да инвестира десет милијарди во патишта и во хидроелектрани, „затоа што тој едвај чека можност за такви инвестиции“. Со тоа целиот регион би можел да се повлече на турскиот пазар. Објаснува и зошто не го купил турски Мигорс. „Имав две милијарди евра на сметка за да го купам Мигорс и на крајот се откажав поради ризикот од курсот на турската лира. Се плашевме дека лирата нагло ќе ослаби и дека јас ќе бидам во загуба преку корстењето на еврото, но с$ испадна обратно. Да го купевме, ќе направевме вистинска зделка, не можете да змислите колку пари ќе заработевме“, признава тој.

Тедески: „Регионот е минимум платформа за ширење“

Ивица Тодориќ не можеше да дојде на загрепската промоција затоа што беше во Лондон, каде што ги договараше деталите за преземањето на словенечки Меркатор, така што од претприемачите на коишто им е псоветена книгата се појави само Емил Тедески. „До неодамна поимот југосфера креираше конфузија и раздор, а знам дека регионот е минимум платформа за ширење“, изјави сопственикот на Атлантик група. „Надвор е нормално да се пропадне, а кај нас секој неуспех на бизнис-план се претвора во лична трагедија... Живееме во време на големи социјални тензии и нееднаквости, а целта ни е да креираме задоволно општество“, напомена Тедески, кој во книгата ја опишува и ситуацијата кога отишол во Плива сакајќи да ја купи Вивера поради нејзиното производство на корнфлекс, а на крајот ја купил Цедевита.

Energy delivery solutions

ENERGIZING YOU

Капитал број 713 28.06.2013

42 СветСКа политиКа и бизниС

www.kapital.mk

поранешниот италијанСКи премиер оСуден на Седум

Koe e najlo[oto sce za BerlusKoni?

С

едум години затвор и забрана за занимавање со политика е казната што ја доби поранешниот италијански премиер и медиумски могул Силвио Берлускони (76) од судот во Милано во процесот „Руби“, во којшто беше обвинет за плаќање малолетнички за проституција и злоупотреба на положбата. Тужителите Илда Бокасини и Антонио Сангермано побараа казна од шест години затвор, а одбраната на Берлускони ослободување, затоа што според адвокатите, не само што немало сексуален чин, туку поранешниот премиер не ја ни знаел возраста на девојката Руби кога доаѓала во неговата вила на забави. Значи, судот го казни Берлускони на една година повеќе од тоа што го бараа обвинителите. Трите судии, Кармен Д’Елиа, Орсолина де Кристофаро и Џулија Тури (претседател на судскиот совет), му пресудија на Берлускони, кој веднаш најави жалба до второстепениот суд. Процесот „Руби“ траеше 27 месеци и

се одржаа повеќе од 50 рочишта. Како сведоци беа сослушани повеќето девојки што доаѓале на забавите во вилата на Берлускони во Аркоре, крај Рим и изјавија дека се работело за „невини“ забави на коишто само танцувале и се шегувале. Руби изјави дека од Берлускони добивала пари, но само како помош, а дека со него немала секс.

Забрана за политичка активност

Во овој момент Берлускони не мора да се грижи за затворската казна, пишува германски „Шпигел“. Во Италија осудените што се постари од 70 години не мора да служат затворска казна. Освен тоа, пресудата од понеделникот е донесена од основен суд и не е правосилна доколку е обжалена до повисоки инстанци, а тоа веднаш го најави адвокатот на Берлускони. Тоа значи дека предметот ќе оди на уште два повисоки суда пред да биде донесена правосилна пресуда, а пред да одлучат овие судови актуелната пресуда нема директни последици.

Меѓутоа, Берлускони најверојатно е повеќе загрижен за една друга пресуда што може да биде донесена до есенва, вели „Шпигел“, а тоа е пресуда од последната судска инстанца во случајот против него за затајување данок од страна на неговото медиумско царство, Медиасет. Во тој случај Берлускони би можел да добие затворска казна како во случајот „Руби“, но исто така и фатална „секундарна казна“ во случај судот да ги потврди пресудите од пониските инстанци: исклучување од сите јавни функции или де факто, доживотна забрана за каква било политичка активност. Тоа е најлошото сценарио за Берлускони. Јавниот срам би бил болен сам по себе, ставајќи понижувачки крај на тоа што самиот го смета за славна политичка кариера, но ако е присилен да се повлече од политичката сцена, ќе го направи немоќен и ранлив против истражителите на неговите наводни криминални активности, за коишто тврди дека го злоупотребуваат законот како „оружје за политичка пресметка“.

www.kapital.mk

ум години затвор

enario Како Берлускони може да го држи премиерот Лета во рака

Берлускони ги критикуваше трите судији, нарекувајќи ја казната брутална и веднаш го најави својот „отпор“, затоа што е „апсолутно невин“. „Немам намера да се предадам во мојата борба Италија да стане вистински слободна и праведна земја“, рече тој. Тој веќе врши притисок врз италијанската влада предводена од премиерот Енрико Лета, социјалдемократ. Берлускони се заканува дека коалицијата ќе пропадне доколку Лета не му помогне, бидејќи премиерот ќе нема парламентарно мнозинство без партијата на Берлускони, Народот на слободата. Забраната за занимавање со политика што би можел да ја донесе Врховниот суд ќе треба да се потврди од Сенатот, вториот дом на италијанскиот Парламент, каде што Берлускони има сенаторско место, и тоа со тајно гласање. Ова би овозможило доволен број сенатори од левичарските партии вклучени во владејачката коалиција

капитал број 713 28.06.2013

Силвио Берлускони најверојатно е позагрижен за една друга пресуда што може да биде донесена до есенва од последната судска инстанца во случајот против него за затајување данок во бизнисот на неговото медиумско царство, Медиасет. Покрај затворска казна како во случајот „Руби“, Берлускони би можел да добие и фатална „секундарна казна“: исклучување од сите јавни функции или де факто, доживотна забрана за каква било политичка активност. Тоа е најлошото сценарио за Берлускони. Јавниот срам би бил болен сам по себе, ставајќи понижувачки крај на тоа што самиот го смета за славна политичка кариера. Но, ако е присилен да се повлече од политичката сцена, ќе го направи немоќен и ранлив против истражителите на неговите наводни криминални активности

анонимно да гласаат против, со тоа спасувајќи го Берлускони. Во спротивно, неговата партија би ја урнала коалициската влада, па би биле потребни нови избори. Тука „Руби“ влегува на сцена, како и пресудата од понеделникот, којашто може да е од секундарно значење од правна гледна точка, но со голем политички набој. Иако многумина Италијанци можеби с$ уште мислат дека „бунга-бунга“ журките на Берлускони се забавно четиво за нацијата, поверојатно е тие да ги сметаат неговите контакти со малолетни проститутки за одвратни, дури и криминални и некои би можеле многу лесно да му го свртат грбот на својот херој. Најлојалните поддржувачи на Берлускони, жените, би можеле особено да бидат разочарани од аферата „Руби“, но ако шансите на Берлускони на некои следни избори би опаднале поради сето тоа, неговата закана кон социјалдемократите за нови избори би немала смисла. “Одлично“, би рекол тогаш левичарот Лета, “ајде тогаш да гласаме!“.

43

Капитал број 713 28.06.2013

44

www.kapital.mk

бизнис и спорт

КаКо нба стана супердоходов

Genijalniot biz na komesarot de

Актуелниот НБА комесар, чијашто претпоследна сезона на чело на лигата штотуку заврши, е човекот кој НБА лигата ја сфати како компанија, а популарноста на играчите како начин да се дојде до поголем профит и за лигата и за нив лично. Резултатот е навистина неверојатен: за 30 години под негово раководство локалниот американски бренд стана светски феномен кој генерира милијарди долари и чија популарност не престанува да расте

www.kapital.mk

Капитал број 713 28.06.2013

бизнис и спорт

вен бизнис

znis-model ejvid [tern 3

милијарди дола годишниот буџетризаизплнесува НБА играчите ати на

15%

од профитите во НБА доаѓаат од држави надвор од САД

45

Капитал број 713 28.06.2013

46

www.kapital.mk

бизнис и спорт

100

милиони долари изне економскиот пактсуваше врз градот Орландоим што се одржа All Star викакеде ндот во 2012 година

2

милијарди долари го генерира индустријадишно та за патики во САД коишто носат брендот НБА го

930

милиони евра за теле права на НБА плаќаатвизиски водечки мрежи во САтрите (ABC, ESPN, TNT) Д,

пишува:

да ви ја долови тајната на успехот на легендарниот НБА комесар.

dejan.azeski@kapital.mk

Човекот којшто го виде бизнис-аспектот во спортот

Дејан Азески фотографија:

П

фотоархива на Капитал

овлекувањето на најдолговечниот НБА комесар, Дејвид Штерн, е закажано за февруари 2014 година, што значи дека тој ја води лигата во неговата последна 30-та сезона по ред. Попрецизно е да се каже дека Дејвид Штерн ја менаџира лигата како и секоја друга корпорација во САД којашто годишно генерира повеќе од 4,3 милијарди долари од кои барем 200 милиони се чист профит. Со просечна гледаност од околу 15 милиони луѓе во 215 земји во светот, НБА е една од најпопуларните настани на телевизиските канали ширум светот. „Капитал“ во овој број ќе се обиде

Лери О’Брајан е името коешто го носи шампионскиот трофеј во НБА лигата и ден-денес. Помладите фанови на НБА лигата веројатно не знаат дека станува збор за претходникот на Дејвид Штерн на челното место, односно комесарската позиција во НБА лигата. Овој човек, кој суверено владееше со лигата меѓу 1975 и 1984 година, за лигата и за нејзиното популаризирање направи многу повеќе отколку сите НБА комесари претходно. Тоа значеше дека со самото седнување на жешката столица Дејвид Штерн имаше неблагодарна задача да го надмине најдобриот дотогаш. Најблиските соработници на Штерн знаат да го опишат како бескомпромисен технократ кој работи по стриктно зацртани правила коишто секогаш му носат резултат. Штерн уште од самиот почеток сфати дека наследи лига полна со препознатливи ѕвезди кои максимално се користат на кошаркарските терени и поради тоа се популарни, но исто така сфати дека нивната популарност надвор од терените не се користеше речиси за ништо друго освен за некоја

нискобуџетна реклама. Уште од самиот почеток комесарот Штерн работи на потенцирање на „ѕвезденоста“ на овие негови суперѕвезди. Всушност, од негово време потекнува и приказната за неповторливото ривалство меѓу тогашните двајца најдобри играчи во лигата, легендарните Лери Брд и Меџик Џонсон, кои случајно или не се погодија да бидат трансферирани токму во двата најтрофејни и најривалски клубови во историјата на лигата, Лејкерс и Селтикс. Ова ривалство, кое се пумпаше преку телевизиските екрани, популарните спортски часописи, па дури и преку театарски претстави, на лигата & донесе рекордна гледаност и популарност со цифри незамисливи дотогаш. Судбински поврзано или не, во истата година кога Дејвид Штерн доаѓа на чело на НБА во лигата се појавува и нејзината најголема ѕвезда дотогаш, а и оттогаш наваму, според многумина најдобриот играч во историјата на играта, Мајкл Џордан. По истиот принцип на кој Лери Бирд и Меџик Џонсон беа направени општествени херои надвор од терените Мајкл Џордан беше третиран уште од самиот почеток. Единствената разлика беше што тој имаше мозочни бразди која ја сфати претприемничката визија на Дејвид Штерн и максимално се вклопи во неа. Преку ноќ имаше патики со името Џордан кои се користат до денеска, илјадници документарци посветени на суперзвездата на НБА, а врвот го достигна кога Холивуд го стави во ист филм со Душко Долгоушко, филм кој ги руши сите тогашни рекорди на гледаност и заработка.

www.kapital.mk

Капитал број 713 28.06.2013

бизнис и спорт

47

Како Штерн успеа да ги одржи играчите среќни?

И

ако НБА, според многумина, најмалку е кошарка, а многу повеќе машинерија за правење пари, на сите им е јасно дека тоа не може да се постигне и да функционира без големите ѕвезди кои настапуваат во лигата. Доаѓањето на Штерн на чело на лигата значеше и голем бериќет за играчите во лигата. Карим Абдул Џабар, кој беше најголема ѕвезда во 1984 година заработуваше само 3 милиони долари годишно или 5 милиони долари во денешна противредност. Мајкл Џордан веќе во средината на 90-тите заработуваше 33 милиони долари годишно или 44 милиони денешни долари. Денеска во НБА има 10 играчи кои се платени повеќе од 15 милиони евра. Коби Брајант с$ уште е најплатениот играч, со 27 милиони долари, а веднаш по него се Дирк Новитски, Кармело Ентони, Амари Стадемаер, Џо Џонсон, Двајт Хауард и други. Сепак, и покрај овие баснословни цифри коишто ги добиваа играчите за време на раководењето на Штерн се случуваат дури четири прекини на натправарувањето во лигата, односно т.н. локаути (1995, 1996, 1998, 2011). Само за време на последниот локаут во 2011 година, кој & скрати на НБА 240 натпревари од регуларната сезона, НБА и Штерн изгубија 480 милиони долари.

Според коментарите, иако играчите добиваат с$ поголеми плати од сите локаути како победник излегувал Штерн и неговиот менаџерски тим. Колективните договори на НБА

НБА како Мека за реклами

Ваквото форсирање на популарноста на НБА ѕвездите само го подготви теренот за најголемиот потег на Дејвид Штерн. Внесување на адвертајзинг бизнисот на голема врата во НБА лигата. Нормално, рекламите беа присутни и пред Штерн во НБА, но на многу пониско професионално ниво и во многу помал обем. Штерн реши дека тука е иднината на лигата и максимално се посвети на тој момент. Резултатот на сите ни е познат, една минута реклама во НБА натпревар денеска достигнува и до 1.000.000 долари, што е навистина вчудовидувачка цифра којашто веројатно никој во 1984 година не ни помислувал дека може да се достигне. Сепак, Штерн, најверојатно поучен

играчите барем во времето на Штерн секогаш биле скроени да носат многу поголем профит за лигата и за сопствениците на тимовите отколку за самите играчи.

Бил Расел човекот со најмногу освоени НБА титули

Мислам дека Дејвид Штерн е најдобриот комесар којшто некој спорт го имал некогаш во историјата.

од големиот тим на правни експерти кои го поседува, реши да ги заштити играчите максимално од напливот на реклами со што повторно ја подигна нивната цена. Во НБА општо познато е дека на официјален натпревар секое крпче облека или опрема коешто го носат кошаркарите мора да го има логото на НБА, а надвор од терените адвертајзинг агенциите мора да платат големи суми за да ја

добијат „наклоноста“ на НБА ѕвездите. Резултатот е повторно зачудувачки. Мајкл Џордан 10 години по неговото пензионирање годишно од продажба на неговите дресови заработува повеќе од 80 милиони долари. Иако не постојат прецизни статистики колку парчиња од најпопуларните патики „џорданки“ досега се продадени, проценките велат дека станува збор за неколку десетици милијарди примероци, што навистина

Капитал број 713 28.06.2013

48

www.kapital.mk

бизнис и спорт

КинесКиот суперстар, јао минГ

Глобалната популаризација на супербрендот на Штерн

В

аквиот начин на работа на Штерн ја прави НБА на почетокот на 90тите убедливо најквалитетното спортско натпреварување во светот. Сепак, проблемот којшто го дијагностирцира тимот на Штерн е што нивните суперѕвезди се далеку помалку популарни надвор од САД. Во тоа време дури кружат муабети дека НБА ѕвездите се обични циркузанти кои играа само за забава на публиката и не би се снашле добро на кое билонатпреаварување надвор од САД. Штерн популаризацијата на НБА надвор од Америка ја започнува преку носењето на европски играчи во лигата. Во 1989 година на ист трансфер во НБА доаѓаат најдобриот европски кошаркар во моментот, Дражен Петровиќ, најдобриот советски центар, Арвидас Сабонис, и еден од најталентираните југословенски играчи, Владе Дивац. Овие потези долгорочно ќе го иницираат интересот на младата публика во матичните земји на овие играчи, но нема да го постигнат ефектот којшто на краток рок го очекува Штерн. Поради тоа Дејвид Штерн заедно со претседателот на ФИБА, Борислав Станковиќ, ќе се заложат и за првпат ќе постигнат професионални играчи од НБА да настапат на едно меѓународно кошаркарско натпреварување. Изборот паѓа на Олимписките игри во Барселона 1992 година каде што САД настапуваат со првиот НБА дрим тим некогаш составен кој е прогласен и за воопшто најдобриот колектив кој било кога постоел во колективните спортови. Покрај Мајкл Џордан, Меџик Џонсон, Лери Бирд во овој состав ќе настапат и Чарс Баркли, Карл Мелоун, Џон Стоктон, Патрик Јувинг, Дејвид Робинсон кои буквално ќе се прошетаат низ натпреварувањето без ниту еден единствен пораз. По овој за историјата на спортот легендарен настан нештата стануваат многу поинакви, НБА лигата се отвара кон светот, но и светот кон НБА. Во 1990тите години во лигата ќе има

дејвид Штерн:

наезда од најдобрите светски играчи од секоја држава. Дирк Новитски, Тони Кукоч, Тони Паркер, Предраг Стојаковиќ, Пол Гасол се само дел од неамериканските играчи коишто ќе остават впечаток во лигата, но и уште повеќе ќе придонесат за нејзината популаризаицја во матичните држави од каде што доаѓаат, што на Штерн ќе му донесе нови десетици милиони гледачи и нови милијарди долари од телевизиски права за преносот ширум светот. Сепак, од оваа групација на странски играчи најголем импакт на лигата ќе има убедливо најпознатиот кинески џин, Јао Минг. Самото негово влегување во лигата како прв пик на трансферот во 2001 година за 11% ја зголемува гледаноста на лигата меѓу 1,5 милијарди Кинези. Исто така, од 2001 година досега во Кина се отворени повеќе од 25.000 продажни места каде што се купуваат НБА реквизити. Иако Јао Минг одигра само неколку комплетни сезони во лигата, тој го отвори патот не само за многу негови сограѓани коишто сакаа да играат во лигата, туку ја отвори и Кина за растечкото влијание на НБА лигата.

КоШарКарсКиот моцарт, дражен петроВиќ

за време на овој All Star викенд ќе го видиме спојувањето меѓу кошаркарската престолнина на светот и светскиот адвертајзинг врв. Комбинацијата на растот на глобалната популарност на играта и ширењето на телевизиските права ќе направат нба да се гледа насекаде низ светот. Во иднина единствено ќе биде важно да го добиеш она што го сакаш. разликата меѓу радиото, телевизијата и интернетот сè повеќе ќе изчезнува. ние имавме многу добра сезона бидејќи луѓето зборуваат за играта. тие се жалат за играта, тие се молат за играта, тие мислат дека е добра или лоша. Како и да е, играта е во нивната перспектива. звучи неверојатно и го прави Мајкл Џордан прв милијардер меѓу спортистите. Цела НБА лига годишно од продажбата на реквизити генерира повеќе од 2,5 милијарди долари. Сепак, врвот на заработката којашто Штерн & ја донесе на НБА лигата е преку телевизиските права. Пет милијарди долари или неколку стотици милиони евра повеќе секоја година НБА лигата генерира од телевизиски права. Со оглед дека само еден натпревар од финалето е гледан од над 14 милиони гледачи, оваа цифра која ја исплаќаат телевизите од над 215 земји дефинитивно е исплатлива.

ОБУКА НА ТЕМА:  3 јули 2013 година, од 10:00-16:00 часот Клуб на новинари, Скопје

ДЕЛОВНИ И ДАНОЧНИ АСПЕКТИ КАЈ ПОВРЗАНИ СУБЈЕКТИ И ТРАНСФЕРНИ ЦЕНИ ЦЕЛИ НА ОБУКАТА:

Обуката се организира со цел обработка на специфичности од областа на трансферни цени. Истата е насочена кон разрешување на одредени прашања и дилеми за правилно донесување на одлуки во врска со сметководствените политики кај поврзани субјекти.

3. Консолидирани финансиски извештаи и консолидирана годишна сметка на владејачко друштво

 Консолидиран биланс на успех  Консолидиран биланс на состојба  Консолидиран извештај за парични текови....промени

во главнината....белешки и други објаснувачки белешки

4. Известувања за поврзаноста кон НБРМ – Уредба за пополнување на годишни извештаи за вертикална и хоризонтална поврзаност

СОДРЖИНА НА ОБУКАТА: 1. Правен основ, критериуми и регулатива во врска со поврзани субјекти

 Законска регулатива  Критериуми  Остварување на преовладувачко влијание, заемно учество

и друштва кои дејствуваат заедно

 Деловни аспекти на формирање на трансферни цени

- Политика на формирање на трансферни цени  Даночни аспекти на формирање на цени - Закон за данок од добивка (измени од 01.01.2009)

2. Трансферните цени во функција на интерното известување  Трансферни цени во пракса

Сите заинтересирани за учество на оваа работилница може да се пријават најдоцна до 01.07.2013 година.

ЗА КОГО Е НАМЕНЕТА ОБУКАТА:

Обуката е наменета за широк спектар на корисници (финансиски работници, менаџери, сметководители, трговски друштва, трговци поединци и други деловни субјекти).

ПРЕДАВАЧ: Ленче Папазовска

има работно искуство во сметководство од 25 години и 5 години во деловното право, основач и управител на сметководственото биро Книгоприма Консалтинг ДООЕЛ Скопје од 1990 година. Претседател е на Извршниот одбор на Заедницата на општинските асоцијации на сметководители на град Скопје – Скопје и Претседател на Собранието на Сојузот на сметководители на Република Македонија.

 лица за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

специјален прилог

5

ЈУЛИ 2013

КАПИТАЛ АПИТАЛ ВО СПЕЦИЈАЛНИОТ ПРИЛО ПРИЛОГ “ЛЕТО СО СТИЛ“ ВИ ДОНЕСУВА: Се за културните лета низ повеќе градови во Македонија- Кои настани не смеете да ги пропуштите?  Ви препорачуваме кои нови наслови 

“ЛЕТО СО СТИЛ“ од нашите издавачки куќи треба да го збогатат вашето летно четиво?  Детален преглед на бројни важни културни и уметнички настани во земјите од опкружуавњето за да може оние кои се по ваш вкус да ги вклопите во летната патувачка шема!

Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: aleksandra.stojmenova@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 104

Топ листа на филмови кои мора да ги погледнете во долгите топли ноќи!  Алтернативен туризам во Македонија Имајте долго, топло лето исполнето со многу стил и продуховеност! 

ЛИЦА ЗА КОНТАКТ: ГОРДАНА МИХАЈЛОВСКА АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА

Капитал број 713 28.06.2013

72

ВИНАРНИЦА ПОПОВ, с. сОПОТ, КАВАДАРЦИ

Laboratorija na inovacii пишува:

Александар Шољаковски

П

опов е винарница којашто би можела слободно да се именува како пионерска. Поради многу причини. Прва, секако меѓу првите започна со методата на одгледување на вината во барик, дабови буриња. Прва која започна со асамблажи и покажа дека автохтоните сорти можат добро да се мешаат со оние благородни врвни сорти од светското винарство. Попов е првиот што ги спои многу успешно „вранец“ и „каберне совињон“. Потоа ги соедини „жилавката“, „темјаниката“ и „шардонето“ во „вила луна“... Ова беше прва винарница којашто изработи сериозно слатко вино, „емоција“... Потпишуваат 16 етикети. Но, и натаму испробуваат и експериментираат. Неодамна имавме можност да пробаме од неговото експериментално пенливо розе изведено од сортата „пино нуар“. Верувајте, и по сите напори да најдеме маана, не успеавме! И не само тоа, вината на винарницата Попов се редовен учесник на повеќе најавторитативни вински натпревари. И таму редовно освојуваат вредни признанија. На Мускат ди монде се безмалку претплатени за награди, тука е и Шардоне ди монде, Декантер... Целта е постојано да се испробуваат

Дали големите работи се случуваат случајно. Можеби во приказните, но не и во винарството. Требаше да има еден Владислав Попов, човек со извонреден „нос“ за винарство, а потоа и многу труд и љубов, за да се создаде еден од најсветлите проблесоци во современото македонско винарство и да добијат верификација за она што се прави. Наскоро од тука ќе пристигне веројатно првата македонска „малвазија“, вино коешто наидува на извонреден прием меѓу љубителите на добри бели ароматични, посебни вина. Ова е резултатот на 40 години љубов и истражување на виното. Владислав Попов ни самиот не знае од каде, но кај него наклонетоста кон виното и винарството дошла сама од себе. Тоа одело напоредно со неговата професија - компјутерџија! Во што ли е компатибилноста на неговата професија со винарството? Тоа само винските богови го знаат. Неговите специјализирани патувања и запознавање со она што е врвно винарство, го создало и сонот за сопствена винарница. Тој сон станува реалност пред 12 години кога го започнува својот „вински пат“ на еден имот во селото Сопот, меѓу Неготино и Кавадарци. „Сонот треба да се остварува“, вели Попов, „но работата е во тоа од тој сон нешто да остане, да остави белег, а не

само да се задоволи сопствената пасија“. А Владислав Попов и уште како остава белези. Во Попов немаат илузија дека од винарството се прават пари, особено не „брзи пари“. Тоа не е целта. Има многу труд, многу, многу вложувања, потоа и извонреден напор да се пласира виното. На инвестициите им нема крај. Попов и натаму ги реализира новите насади со кои ги заокружува своите хектари на педесетина. Се доградува и нов дел од винарницата кој треба да ги прими новите количества коишто ќе стасуваат наредните години. Салонот за дегустации е дефиниран, архивата на најуспешните постојано се надополнува. Подрумот е полн со барици. Наскоро оваа мала винарница ќе влезе во редот на средните. Сега лозјата се на купче. Се оформува теруарот Попов. Имињата на месностите каде што се лозјата се мошне идникативни, Вршник и Смолник. Немојте да се изненадите еден ден да се зборува за grand cry од овие места. Винарницата Попов може слободно да се нарече „татко на дабот“ во

Капитал број 713 28.06.2013

македонското винарство или поточно, на македонскиот даб. Тука се инсистира на тоа да се прават барици од македонски даб, не запоставувајќи ги секако и францускиот или славонскиот. Не е тоа прост патриотизам туку се во прашање вредностите коишто ги дава нашиот даб. Тоа го откриле многумина веќе- македонскиот даб дава сосема

други ароми и вкусови. Тоа се вкусот на кокос и каранфилче. Нешто што ретко се сретнува во ароматските и густативните одлики на виното, а тоа ги прави вината сосема посебни. Производителите, домашните качари, веќе научиле многу, иако на почетокот имале не многу пријатни изненадувања од квалитетот на изработката. Сега има

73

повеќемина винари коишто одат по овие стапки. Всушност, можеме да говориме за раѓање и развој на автентична македонска барик-индустрија. Во Попов од барикот не прават фетиш. Тоа е само помагало да се стигне до заокружен производ со богатство на ароми и вкусови. Патем, барик-вината на Попов се најевтини меѓу македонските вина.

Најдобрите ви виНа од МаКедоНија

винарницата е резултат на 40 години љубов и истражување на виното, од страна на сопственикот, владислав Попов

а апсолутниот балкански шампион

(Merlot single vineyard, reservа, Шато Камник, берба 2010, 14,3% алкохол, цена 1.620 денари) ва вино барем до наредната година ќе ја носи титулата на апсолутеен победник на балканскиот вински натпревар којшто се одржа во Софија во втората половина на мај. Во сериозна конкуренција на растечкото винарство на Балканот, ова вино се закити со највисоката и единствената голема (Grand Trophy) награда на оваа смотра. Беше очигледно дека признанието доаѓа кај најдобриот. Доделувањето на наградата беше проследено со нескриено одобрување. За Камник веќе одамна е познато дека работи на перфектен начин, со сите норми на врвното винарство, никогаш со импровизации. Ова вино веќе имало неколку берби. Произведено е од стопроцентен „мерло“ од сопствени насади на локалитетот Камник крај Скопје. Од еден хектар лозје старо 9 години, со редукција, се собираат максимум до 5.000 килограми, но и помалку. Наполнети се нешто помалку од 5.000 шишиња кои допрва ќе се покажат на пазарот. Зашто сегашното излегување беше само за натпреварот во Софија. Инаку во продажба е помладиот брат од 2009 година. Елаборацијата на ова „мерло“ започнува со продолжената мацерација околу еден месец, потоа следи престојот во барик (американски и француски) и инокс. Во буре, виното задолжително поминува 2 години или поточно од 22 до 28 месеци. Се враќа во танкот од инокс и поради хомогенизација останува во него еден месец. Следи елементарана или груба филтрација, а потоа најмалку шест месеци во шише, во визбата. Во што е посебноста на ова вино? Пред с$ во извонредната рубин црвена боја, во богатството и суптилноста на аромите коишто се развиваат барем час-два по отворањето. А во него има ароми на црна цреша, смоква, ванила и оној специфичен мирис на дрвото цедрус. Ова е вино коешто развива и фантазија и исполнува желби. Која арома и да ја побарате, ќе ја добиете - овошја, зачини, карамела, чад... Всушност, ако добро размислите, откривате дека с$ е во безмалку совршениот склад на танините, алкохолот, киселоста, кои пак, се надополнуваат со вкусовите и со аромите. Фантастичен е и оној продолжен вкус кога добивате вкус на овошје и чоколадо. Со што оди ова вино? Па, оди со многу работи. Но, за почеток испијте две-три голтки без интервенција со храна. Веднаш ќе го запаметите ова вино и ќе го паметите долго, со желба да му се навратите. Потоа, можете да го консумирате со разни јадења. Пред с$, со месо, со дивеч посебно (фазанско месо со сос би била одлична комбинација), но и со печен зеленчук. Добар галички кашкавал би бил погодок, но и жолти десертни сирења. Според перфекционистичките тенденции својствени за Шато Камник, виното е пакувано во француско шише од масивно стакло, со затворач од целосна плута, со восочно капаче. Ова вино е вино кое допрва ќе открива, зашто не ја постигнало полната зрелост. Тоа ќе се случува во наредните години и, ако не ме лаже чувството, ќе биде уште подобро отсега. Дали е тоа можно. Да, зашто со виното с$ е можно, посебно со врвните вина. А.Ш.

О

во винарницата Попов постојано експериментираат со сортите грозје

капитал број 713 28.06.2013

74

на руЧек со...

Олгица ЃОргиева модна дизајнерка

Go @iveam mojot son

www.kapital.mk

www.kapital.mk

капитал број 713 28.06.2013

на руЧек со...

75

Неверојатно скромна и пријатна личност е младата дизајнерка Олгица Ѓоргиева, којашто трпеливо и ненаметливо го пробива својот пат во македонскиот моден свет. Нејзината порака е да не се откажуваме од своите соништа и амбиции за кариерата и животот, без оглед колку тешко ни изгледа нивното реализирање наше то менИ од богатото мени на арабеска избравме данска салата, шашлик и шардоне на стоби

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

Ивана кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

В

о рубрикава досега гостуваа неколку соговорници коишто заработуваат за живот во професија којашто нема врска со тоа за што формално се

образовале. Олгица Ѓоргиева е уште еден таков пример. Дипломирала географија на Природно-математичкиот факултет во Скопје, но нема ниту еден ден работно искуство во оваа струка. Веќе седма година работи во сопственото модно ателје, и трпеливо, како што вели, го гради своето име во македонскиот моден свет. „Потекнувам од семејство каде што шиењето со генерации се пренесувало како занает, а мојата мајка и ден-денес како хоби се занимава со шиење, така што интересот за оваа професија, но издигната на ниво на модно

дизајнирање, кај мене постои уште од најраната младост. Јас не бев од оние деца што денес сакаат да бидат професори, утре пилоти – јас цврсто бев убедена дека сакам да се занимавам со мода кога ќе пораснам, хаха“, вели Ѓоргиева. Меѓутоа, по завршувањето на средното училиште во родниот Радовиш, таа решила да студира географија, затоа што во Македонија тогаш, крајот на 90-тите, немало факултет за моден дизајн, а школувањето за оваа струка во странство е прилично скапо. „Ако инсистирав многу, можеби

капитал број 713 28.06.2013

76

www.kapital.mk

на руЧек со...

родителите ќе смогнеа сили некако да обезбедат пари за тие студии, но не сакав таков товар да им наметнам. Решив да завршам некаков факултет, не толку поради тоа да имам диплома в џеб, туку затоа што сметав дека студирањето наметнува едно повисоко ниво на одговорност и обврски, односно создава работна дисциплина која што е потребна за сите понатамошни предизвици во работата и животот подоцна. Одбрав географија затоа што мислев дека е интересна област, си реков дека ќе дипломирам во најкус можен рок и потоа ќе се посветам на тоа што го сакам“, вели Ѓоргиева. Така и биднало, завршила за неполни четири години, а потоа се запишала на курсот за моден дизајн што го организирал тогаш веќе етаблираниот дизајнер, Никола Ефтимов. „Принципот на работа од аспект на занаетскиот дел веќе го знаев, затоа што растев со тоа околу мене, и повеќе го учев теоретскиот дел на модниот дизајн, односно Ефтимов ми даде сосема поинакви насоки за тоа што е мода.“

со сопругот ристе, во Будимпешта

Првата бизнис-грешка

За волја на вистината, Олгица можела и да работи како професор по географија, затоа што во Радовиш се отворило такво место во гимназијата веднаш откако таа дипломирала. Во градот, во тој момент немало невработен професор по тој предмет, но во последен момент се пријавил кандидат којшто имал магистрирано во оваа област, па имал предност пред нејзините квалификации. „Искрено, ми беше тешко кога за малку ми побегна ова работно место, но кој знае, можеби така животниот пат ќе ме однесеше во сосема други води и никогаш немаше да го остварам тоа што ми беше сон. Човек сум што не верува во случајности, па мислам дека тој момент кога не се вработив во гимназијата, и требало да се случи.“ Таа се враќа во Скопје, каде што прво работи во фирма за дистрибуција на козметички препарати, а потоа конкурирала за графички дизајнер во тогашен Мобимак, сега Т-Мобиле, ја примиле и вели дека работата таму & била драгоцено искуство. Научила доста за графичкиот дизајн, нешта што подоцна ќе & користат во професијата којашто & е животна определба – модата. По Мобимак, работела во една од поголемите рекламни агенции во Скопје, каде што била ангажирана на неколку проекти и вели дека сопственикот бил задоволен од нејзината работа, дури набрзо добила и покачување на платата. „Малку се стабилизирав на финансиски план, сепак живеев сама во Скопје, трошоците се високи, и не беше лесно на почетокот. Тогаш почнав послободно да размислувам за отворање сопствен бизнис во областа на модниот дизајн. Но, веднаш ја направив првата бизнис-грешка, во 2007 година отворив ателје во Радовиш, затоа што мислев дека така ќе е поисплатливо, помали ќе бидат трошоците, а сепак ќе имам доволно работа за да можам и да уживам во креативноста што ја дава оваа професија, но и да живеам од неа. Сепак, не излезе баш така. Радовиш е сепак мало место, куповната моќ е помала и една година ми беше доволно да сфатам дека мора да се вратам во Скопје повторно ако сакам нешто да направам во овој бизнис. Отворив ателје

Моден викенд, скопје

www.kapital.mk

капитал број 713 28.06.2013

на руЧек со...

олгица пред една од своите модни ревии

Во Прага, минатото лето

По успешна модна ревија, со сестра & Гордана, којашто работи неа во модното ателје

77

капитал број 713 28.06.2013

78

www.kapital.mk

на руЧек со... во Скопје и пополека го градев својот имиџ, своето име. Не беше лесно воопшто, но јас сум трпелива по природа, упорна и работам напорно, па по неколку месеци веќе почнав да добивам повеќе нарачки од клиенти. Дојдов во ситуација за еден месец да имам три пати повеќе работа, отколку во Радовиш за цела година“, вели Ѓоргиева. Таа додава дека и нејзината сестра Гордана, којашто исто така го има наследено интересот за креирањето облека, е вклучена во бизнисот и работи со неа во ателјето.

Руската приказна на Олгица

Ѓоргиева ја тера седмата година откако официјално е моден дизајнер и покрај индивидуалните нарачки, Дипломирав географија, но знаев дека ќе бидам моден дизајнер досега има направено 13 колекции, а редовно учсетвува на Скопскиот моден викенд, на Битолскиот моден викенд и останатите активности што се случуваат во земјава на тој план. Имала соработка со повеќе јавни личности, а од есенва планира да лансира и комерцијална колекција – облека за млада урбана жена за секојдневни пригоди. „Постигнување успех во модниот дизајн не е едноставно, треба да се бориш против конкуренцијата на масовната мода, а ти продаваш дизајнирани парчиња коишто мора да го оправдаат името што се трудиш да го изградиш – да бидат квалитетни, од добри материјали, а сето тоа на крајот ја зголемува цената. Комерцијалната колекција што ја планирам ќе биде со поприфатливи цени за пошироката потрошувачка публика, а индивидуалните нарачки ги правам обично за посебни пригоди, тоа се поексклузивни парчиња за разни свечености и слично“, објаснува не верувам во слу ности, Ѓоргиева. мислам дека с$ сечај случува со причина На последниот моден викенд оваа пролет, се претстави со колекцијата наречена „Руска приказна“. Зошто токму Русија како инспирација? „Ја сакам Русија како земја, интересна ми е, така огромна, студена и мистична од една страна, а богата со човечка топлина, типична за словенската душа. Ги сакам руските етнокуклички наречени бабушки, а во последно време интересна ми е руската мода. Имаат неколку дизајнерски имиња коишто веќе прават и меѓународна кариера. Во рамки на еден од поранешните модни викенди, имаше проект – дизајнерите ги облекуваат познатите личности. Јас работев со глумицата Ѕвездана Ангеловска, па кога дознав дека и таа е поврзана со Русија, имено, таму студирала,

со секоја следна ревија се натпреварувам самата со себе

приказната почна да се развива и сето тоа излезе успешно, предизвика мошне позитивни коментари во јавноста. Потоа имаше проект дизајнерите прават новогодишни елки, а јас дизајнирав елка со ликот на руска бабушка. И на крајот, дојде ревијата на овогодинешната Модна недела, којашто беше своевиден врв на с$ што сум работела досега. Секој пат се трудам да биде подобро, се натпреварувам сама со себе“, вели Ѓоргиева.

„Сликањето ми ја смирува душата“

За себе вели дека е позната како тематски дизајнер, односно секоја ревија се труди да биде на одредена тема, да има некаква приказна. Колекциите & се прилично колоритни, и смета дека има изградено стил по кој веќе ја препознаваат. „Немам идоли во светскиот моден свет, во класична смисла, има неколку дизајнери чијашто работа ми се допаѓа и ја почитувам, како Карл Лагерфгелд или Том Форд, на пример. Во одредени периоди ми се допаѓаат едни дизајнери повеќе, потоа други, исто така експериментирам и со стиловите, нема одреден стил за кој слепо се држам.“ Олгица ни ја откри и својата втора страст, а тоа е сликањето. „Во основно и во средно училиште освојував и награди за моите цртежи, а талентот за тоа, повторно е наследен од мојата мајка, исто како и за создавањето облека. И таа слика масло на платно, а јас размислувам следниот период малку повеќе да се посветам на ова хоби, да најдам време. Сликарството ми ја смирува душата, ме одмора од секојдневниот напор со работата. Интересна случка во овој контекст: еден мој професор од средно училиште, кога слушна дека сум се запишала на географија, не можеше да се помири со тоа, знаејќи дека отсекогаш бев креативна и имав склоност кон уметнички професии. Кога по неколку години виде дека се занимавам со моден дизајн, се потсмири малку, хаха“, вели нашата соговорничка. Инаку, таа ужива и во прошетките низ убавите места на Македонија, особено сака да ги посетува преубавите манастири, а од патувањата надвор од земјава, посебно ќе ја памети посетата на Прага, минатото лето. „Со сопругот Ристе, онака, спонатано, без некои претходни планирања, решивме со автомобил да тргнеме кон Прага. Попатно ги посетивме и Будимпешта и Виена, исто така фасцинантни градови, но Прага е нешто посебно. Таму се чувствувате како да сте влезени во некоја средновековна бајка. Топло ја препорачувам како дестинација за сите, особено за романтичните души“, рече низ насмевка Олгица.

ЕДНОДНЕВНА ОБУКА НА ТЕМА:  8 јули 2013 година, од 12.00-15.30 часот Клуб на новинари, Скопје

ИМПЛЕМЕНТИРАЊЕ НА ОДРЕДБИТЕ ОД ПРАВИЛНИКОТ ЗА КОРИСТЕЊЕ НА ДИГАЛКИ И ИНДУСТРИСКИ ТРАНСПОРТЕРИ СОДРЖИНА НА СЕМИНАРОТ:

 Одредби од Законот за техничка инспекција

поврзани со користењето на техничката опрема;

 Одредби од Правилникот за користење на

дигалки и индустриски транспортери;

 Временски распоред, активности, начин и постапка

на вршење на технички прегледи и периодични испитувања;  Обврски по изведените периодични технички прегледи;  Кој ги врши техничките прегледи;  Постапка и обврски на независното правно лице при вршење технички преглед на техничката опрема;  Документација која ја следи техничката опрема при ставање во употреба и користење;  Законски рокови за постапување (преодни и завршни одредби од правилникот);  Казнени одредби.

Дали поседувате дигалки и индустриски транспортери (крански, портални, возила со монтирани дигалки за подигнување на лица и товар, виљушкари, транспортни траки и сл.)? Дали вашата опрема е исправна за работа? Дали вашата опрема има добиено решение за ставање во употреба? Сите заинтересирани за учество на оваа работилница може да се пријават најдоцна до 05.07.2013 година.

ПРЕДАВАЧИ: Лазе Атанасов

државен технички инспектор во Државниот инспекторат за техничка инспекција.

 лица за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

Капитал број 713 28.06.2013

80

www.kapital.mk

технологии и бизнис

На секој кој барем еднаш во животот користел оперативен систем Windows (а тоа е практички, секој кој користи или користел компјутер) приближно му е јасно која е политиката на Мајкрософт кога станува збор за издавањето нови верзии, а тоа наједноставно може да се опише како процес од неколку чекори: прво, се издава новата верзија; следните неколку години, покрај редовните надградби, се објавуваат неколку поголеми системски надградби наречени Service Pack и с$ така до новата верзија којашто доаѓа по неколку години. Но, работите се менуваат, пазарот и потрошувачите се со с$ поголеми барања и бараат новини многу почесто од претходно воспоставениот циклус. Така, во последно време сме сведоци дека Мајкрософт ги слуша своите клиенти и ја менува политиката, не драстично, но сепак, доволно за кога ќе се случи, тоа да биде топвест во светските медиуми, како и меѓу корисниците коишто дебатираат на форуми, социјални мрежи и слично

WindoWs Windo s

pove]e od О

ваа променета практика за прв пат е прикажана на дело со новиот Windows 8.1. Овој оперативен систем е многу повеќе од обичен Service Pack и всушност, претставува една комплексна и модификувана работна околина, која пред с$, е одговор на барањата на корисниците, кои иако наголемо го поздравија и го прифатија новиот Windows 8, сепак тие не би биле тие доколку не најдеа одредени недостатоци и не предложеа подобрувања, а Мајкрософт не би бил Мајкрософт доколку ги игнорира и не ги прифати и ги имплементира. За што станува збор, што е всушност, Windows 8.1? Како што најавија и од самата компанија, Windows 8.1 претставува едно подобрено искуство и максимално подобрување на новиот концепт на оперативен систем кој беше претставен од неговиот претходник Windows 8. Со визијата на инженерите на Мајкрософт комбинирана со „листата со желби“ од корисниците се креира една добитна комбинација која планира на корисниците, но и на развивачите на апликации да им покаже дека платформата Windows не само што останува да биде тука за нив, туку и се подобрува и станува поподложна на уште повеќе персонализација, с$ со цел обезбедување одлично корисничко искуство за оние коишто само го користат

и платформа и можност за покажување за оние коишто сакаат да креираат апликации и содржини за оперативниот систем Windows 8. Во продолжение некои од „козметичките“, но и од функционалните подобрувања кои може да се најдат во Windows 8.1. Ќе почнеме од она што прво се гледа, а тоа е екранот за логирање. Сега наместо една мала сликичка за профил, може да го претворите екранот во дигитална фоторамка која на целата површина ќе прикажува фотографии складирани на вашиот компјутер или на SkyDrive. Може да го дефинирате начинот на прикажување, а новите фотографии може да бидат додадени директно од камера, дури и без да се логирате. Дотерувањето продолжува и по логирањето. Сега може да поставите позадина на почетниот екран на кој се сместени таблите со апликации (истата не мора ниту да биде статична!), а самите табли може да ги распоредите онака како што најмногу ќе им одговараат на вашите барања и потреби. Целосно сте слободни да определите што ќе прикажете во малите, а што во најголемите табли, како ќе ги групирате или пак, ќе ги подредите истите. Откако с$ е наредено и поставено онака како што сте сакале, да погледнеме некоја од функционалните промени кај Windows 8.1. Тука прво ќе го споменеме пребарувањето. Дел од корисниците

www.kapital.mk

Капитал број 713 28.06.2013

технологии и бизнис

81

8.1

d nadgradba на Windows 8 се бунеа дека при пребарување можат да пребаруваат само од одредено множество податоци, додека пребарувачот ги игнорираше останатите, па сега тие, а и оние на коишто не им пречеше тоа добиваат многу повеќе. Сега со едно пребарување како резултат се прикажува сето тоа што се наоѓа на компјутерот или на SkyDrive корисничката сметка, но и резултати од Интернет, како текстуални, така и графички, кои може понатаму уште да се додефинираат с$ додека не се добие она што е побарано. Во Windows 8.1 за прв пат ќе дебитира и Internet Explorer 11. Овој интернетпрелистувач е вистински Феникс кој по малку беше заборавен од корисниците, озборуван дека не чини и дека е остаток од минатото, но тој стоечки ги издржа тие квалификации и се „вивна од пепелта“, покажувајќи дека со последните верзии IE е еден модерен прелистувач, кој во најмала рака, може рамноправно да се носи со сите конкуренти. Единаесеттата верзија се фокусира на подобрување на прелистувачот кога командите се задаваат со допир, потоа нуди опција за прикажување на неограничен број страници во исто толку табови, а самите страници се вчитуваат многу подобро и се прикажуваат без никаков проблем. Карактеристично е тоа што истите овие табови можат да бидат

видливи од некој друг уред кој поседува оперативен систем Windows 8.1 благодарение на напредните опции за синхронизација. А кога сме кај синхронизацијата, да ја споменеме уште и подобрената врска меѓу вашиот компјутер и cloud базираниот сервис SkyDrive која ви ја нуди Windows 8.1. Сега секој документ се снима и се складира безбедно „во облакот“, а благодарение на новата апликација, пристапот до истите документи е инстантен и тие веднаш се синхронизираат со она што е снимено

локално. На овој начин се овозможува она што ви е потребно да биде достапно од секаде само со логирање со вашата главна корисничка сметка на кој било уред на којшто има инсталирано Windows 8.1. Со појавата на финалната верзија на Windows 8.1 надградбата и миграцијата ќе бидат брзи и безбедни како за податоците, така и за апликациите кои ги имате инсталирано на постоечкиот оперативен систем Windows 8, кои веднаш ќе се надградат и ќе се „прилагодат“ кон новата средина.

82

Капитал број 713 28.06.2013

www.kapital.mk

светот на виното

винсКи Финеси

Zatvoreno vino [to e toa? За некои вина велиме дека се затворени, дека с$ уште не отвориле, дека се „недоискажани”. Ова е логично кога се знае дека различните вина имаат различен развој

П

остојат и графички шеми за да се покаже развојот на виното од моментот на ставање во шише. Во тој момент се појавува она што се нарекува „болест на шишето”. Тој период трае од неколку седмици до неколку месеци. Следува периодот на изразена овошност на виното. Тоа се случува во време додека виното е уште многу младо, односно не отстоило доволно во шише. Инаку, овошноста на виното е ценета категорија, но не и кога надвладува над другите елементи. Потоа доаѓа периодот кога виното повторно се затвора - супстанцата е тука, но с$ помалку доаѓа до израз. Се чини како да се успала. Наредната фаза е врвот на виното - се развиваат сите ароми, дури и оние наречени терцијални, с$ изгледа покомлексно и структурата на виното станува интегрирана. Падот доаѓа на крајот - материјата и структурата почнуваат да се губат и се чини како виното да се празни од супстанцата. Всушност, ова не се случува со сите вина, зашто сите не затвораат. Нема можност овие феномени да се класифицираат. Некои специјалисти говорат за овој феномен по правило како за субјективен,

речиси фантазерски. Но, како и да е, не може да се негираат сите моменти кои се посочени, иако постојат вина кои ниту се затвораат, а има и такви кои се затвораат на долг рок. И тоа е дел од фасцинацијата со виното. Многу општо може да се говори дека една ваква материја, богата со силен потенцијал, има големи шанси да се затвори. Притоа, некои вина се затвораат пожестоко од другите. Тоа зависи од регион до регион, од сорта до сорта, а се прави и разлика од берба до берба. Слабите берби може да затворат почесто и повеќе од поуспешните. Се поставува прашањето како да се разликува доброто вино од просечните кога веќе се затворени. И оваа тема има во себе добар дел на субјективното и тешко е да се биде категоричен. Емпириската метода е спроведувана на тој начин што се дегустира едно шише вино годишно и така се регистрира еволуцијата. Но, и тоа не е сосема сигурно, зашто може да наидете на некое лошо шише со дефект и не можете секогаш да обезбедите идентични услови за дегустација. Како и да е, ова е забавно и поучно како искуство. Но, најсигурно е да се анализира виното со правење

разлика меѓу структурата и материјата. Како тогаш да се избегне да пиете вино кое с$ уште е затворено? Иако купуваме вина од кои очекуваме да бидат со висок квалитет, не мора да си го расипеме ќефот со тоа што ќе ги испиеме во време на нивната еволуција, кога с$ уште не се подготвени за тоа. За ова нема универзален одговор. Поприфатливо е да размислувате според аналогиите или сличностите. Тоа значи дека треба да се води сметка за добрите вина и да се знае што се случува со нив меѓу четвртата и седмата година од созревањето. Но, и тоа е само претпоставка. Треба да се утврдат периодите на созревање кои одат по редот кој погоре ви го опишавме. Секако, целта е да се доживее врвот на виното, а да се избегне падот. И не треба премногу да се чека или пак, да се брза.

вински речник X кОмпактнО - збор за опишување вина кои даваат впечаток на јаки вина, но не и полни; X кОмплекснО - спротивно на едноставно, вино со бројни и разновидни ароми и вкусови; X кОмпОненти на вкусОт - органски соединенија од грозјето заслужни за аромите и за вкусовите коишто се сретнуваат во виното; X кОнцентрација, кОнцентриранО карактеристика на виното чии вкусови и овошен карактер се добро компонирани и испреплетени, значи дека не се разблажени или водести; X кОнтакт сО кОжичката - процес во кој гроздовиот сок останува во допир со кожичката на зрното. За црвените вина

тоа е процесот со кој тие ја апсорбираат бојата, танинот и некои други супстанци. Ова не се користи кај белите вина, но се применува за збогатување на ароматскиот карактер на виното; X кОнсумнО винО - вино на некоја винарница кое го следи главното вино. Спореден бренд, кој не е толку добар како главниот; X интенЗивнО - термин за означување силни вина. Кога се работи за опишување ароми и вкусови, терминот се употребува за да го опише нивниот интензитет (силен мирис на цитрус, на пример). Ако се употреби за општиот впечаток, се употребува за означување на целосната слика за јакоста на виното; X филОксера - паразит кој се храни со

коренот на лозата. Најтешката болест за лозјата која во почетокот на XX век буквално го уништила лозарството во Европа. (продолжува)