726 kapital magazin

na ru~ek so...

COVER STORY

buxet 2014:

kiro urdin:

disciplinski merki Za pogolema likvidnost... ili bankrot?!

po 1 milion evra dnevno Za 100% realiZacija na kapitalnite investicii

ubavinata beZ energija e impresija od pet minuti!

број 726 цена 100 ден. | 27 септември, 2013, петок | година 15

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

вО ОвОј БрОј

МЕНАЏЕР НА ГОДИНАТА

kosta mitrovski претседател на Управниот одбор на Унибанка

Za 10 godini uspeavme da iZgradime banka koja postoi Za klientite

вО в О ОвОј ОвОј Б БрОј рОј

Капитал Капитал број број 726 672 27.09.2013 12.09.2012

www.kapital.mk www.kapital.mk

4 сОдРжИНА 4 НАВИГАТОР ИздВОјуВАме 06 КапиталНО

БиљаНа ЗдравКОвсКа стОјчевсКа Made in Macedonia

08 ПОЗИЦИЈАТА НА КАПИТАЛ 10 НАвИгАТОр 14 cover story

Законски рокови за плаќање за максимум 60 дена Дисциплински мерки за поголема ликвидност... или банкрот?!

Финансиска дисциплина

Дали проблемот со неликвидноста во економијата се должи само на „некултурата“ на навремено плаќање или потекнува од празните сметки на компаниите во банките?! Компаниите немаат доволно пари ниту за да ги покријат тековните трошоци, ниту ратите за кредити, ниту пак, давачките кон државата, која пак, своите побарувања ги наплатува промптно, а своите обврски ги плаќа со задоцнување. Дали новиот Закон за финансиска дисциплина ќе мора често да се применува паралелно со новиот Закон за стечај?

Коста митровски

македонските компании се најдоа во тешка состојба по светската економска криза, посебно со банкарската финасисиска криза. Најголем проблем им е недостигот од ликвидни средства и како полесно да ги враќаат земените кредити од банките. Тука сметам дека ние како банки не само што треба, туку и чувствуваме обврска да им помогнеме полесно да го пребродат тоа, со серија предлози и мерки, с$ со цел тие и понатаму да опстојуваат на пазарот и да остваруваат профит, а со тоа и нам ќе ни ги враќаат навремено ратите од дадените кредити.

XX Стр. 20

XX Стр.14

20 ИНТервЈу

КОста МитрОвсКи За 10 години успеавме да изградиме банка која постои за клиентите

24 АНАЛИЗА

Буџет 2014: државна формула за развој По 1 милион евра дневно за 100% реализација на капиталните инвестиции

28 КАПИТАЛ АКАДемИЈА Нема градежна дозвола без сертификат за енергетска ефикасност!

32 ПОЛИТИКА НАвИгАТОр алијансата го добива политичкиот облик Позитивна македонија ќе ја освојува политичката сцена!

34 ПОЛИТИКА

“се крчка“ новата реформа на изборната регулатива По кои правила македонија ќе гласа напролет?

40 „КАПИТАЛ“ exclusive родена е новата тачер во европа! Победата на германските избори – нов европски трон за меркел!

20

14 Буџет

главен адут на владата и во новиот Буџет се капиталните инвестиции, зголемени за 20% споредено со годинава. За да ги реализира сите капитални проекти предвидени во новиот Буџет, владата и државните институции ќе мора да инвестираат по еден милион евра секој ден. Тоа е она што го бараат и бизнисмените и економистите. Анализата на структурата на јавните расходи, пак, покажува дека сепак само 12,7% од целиот Буџет догодина се наменува за развојни проекти, а дури 2,5 милијарди евра за тековните трошоци.

Изборен законик

Според изјавите на најголемите учесници во изборната трка што ги обезбедивме за оваа анализа, може да се заклучи дека тие уште пред да ги видат нацрт-измените на Изборниот законик, од чие изготвување се исклучени, имаат толку спротиставени позиции. Прашањето на кое „Капитал“ се обиде да одговори е каков Изборен законик & е потребен на македонија и дали и под претпоставка дека би добиле идеална законска рамка, таа би била доволна за изборите во македонија да отсликаат демократија, која иако млада, сепак ја троши својата трета деценија.

XX Стр. 34

XX Стр.24

45 СПеЦИЈАЛеН ПрИЛОг Здравје

60 НА руЧеК СО...

КирО УрдиН, уметник без граници убавината без енергија е импресија од пет минути!

66 СвеТОТ НА вИНОТО виНсКи ПОЛеМиКи Барик vs инокс

24

34

Капитал број 726 27.09.2013

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Od vkupno 75 iljadi firmi vo Makedonija, samo 11% se od prerabotuva~kata industrija, a samo 5% se izvozni firmi, s$ drugo e trgovija i uvoz. Ova e makedonskata realnost koja poka`uva deka industrijata ni umira. Pa poradi toa, denes imame situacija vo koja edna stranska investicija sozdava 20% od vkupniot makedonski izvoz.

Za `al, ova se porazitelni brojki za site dosega{ni politi~ki eliti koi upravuvaa so Makedonija. No, za razlika od svetskite politi~ari, nitu eden makedonski politi~ar dosega ne sme go slu{nale da ka`e deka na makedonskata industrija & treba povtorno o`ivuvawe ili deka na Makedonija & treba reindustrijalizacija.

Dali ve}e se otka`avme od Made in Macedonia?

Made in Macedonia

К

ога и во економски најразвиените земји во светот ќе почнат с$ почесто да се споменуваат термини како реиндустријализација или индустриска револуција, тогаш е јасно дека навистина се случува нешто. Американскиот весник „Фајненшал тајмс“ неодамна објави дека американските компании почнуваат засилено да ги враќаат назад своите фрабики од Кина. Според истражувањето на угледната Бостон консалтинг груп, околу 21% од вкупно 200 испитани американски менаџери веќе го префрлиле производството во САД, а 27% од нив размислуваат за оваа можност. Истовремено, американскиот магазин „Форбс“ почна серија написи на тема Reinventing America, а следната година во негова организација е закажан и голем самит на истата тема со водечките менаџери во индустријата, претприемачи, научници и политичари кои ја предводат следната индустриска револуција на САД. Со цел да се најдат нови идеи кои можат да отворат сосема нови пазари и индустрии, како и да го подобрат работењето на постојните индустрии, но да го подобрат животот на граѓаните преку подобро образование, здравство, инфраструктура... Вториот пример е Франција. Францускиот претседател Франсоа Оланд неодамна објави дека ќе се инвестираат 3,5 милијарди евра во 34 клучни индустриски сектори со цел да се поттикне отворање на 470 илјади нови работни места. Имено, Франција до крајот на 80-тите години во рамки на својата индустриска политика многу активно ги поттикнувале вложувањата, а потоа застанала, што резултирало со губење на 750 илјади работни места изминативе 10 години. Затоа, претседателот Оланд и министерот за обнова на индустријата,

Арно Монебург, најавија стратегија за инвестирање која ја нарекоа трета индустриска револуција на Франција. Планираниот износ за стимулации во индиустријата од 3,5 милијарди евра можеби изненадува, со оглед дека е најавено намалување на буџетот, но тоа е всушност составен дел од долгорочниот проект што претседателот Оланд го смета за клучна офанзивна стратегија за сузбивање на невработеноста. Инвестициските приоритети се насочени кон најсилните индустриски точки на Франција, како автомобилската индустрија, но и кон новите технологии и „економијата на секојдневниот живот“, коишто исто така поврзуваат важни гранки од француската индустрија, како што се прехранбената, биотехнолошката и дигиталната. „Квалитетот не е само германски, технологијата не е само јапонска, иновациите не се само американски и конкурентноста не е само кинеска. Третатата индустриска револуција ќе се случи и во Франција“, изјави Оланд. Третиот пример е Романија. Во последно време во Романија се случува кампања за реиндустријализација на земјата, предводена од министерот за економија и Стопанската комора, со оглед на фактот што земјата станала премногу зависна од странските директни инвестиции. Податоците покажуават дека дури 40% од сите фирми во Романија се со странски капитал, а дури 60% од извозот го создаваат странските директни инвестиции во автомобилската индустрија, енергетиката и производството на челик. За да ја подобри конкурентноста, Романија ја поставува реиндустријализацијата на три столбови - приватизација и целосно повлекување на државата од клучните сектори (со мали исклучоци), инволиврање во секторот на висока

www.kapital.mk

Капитал број 726 27.09.2013

КапиталНО технологија и интегрирање со европската индустриска стратегија. Романците признаваат дека државата ќе мора да се повлече од оние сектори каде што с$ уште е доминантна, како на пример во енергетиката, бидејќи не може да инвестира, а со тоа ја прави целата економија неконкурентна. И четврти пример е Германија, која успеа од кризата да се извлече како вистински победник, без да има некои поголеми загуби и падови на индустријата, и која исто така успеа да се наметне како лидер и мотор на економскиот развој на Европската унија. Тоа, пред сè, се должи на изборот на Германија својот економски развој да го потпре исклучиво на индустријата и на извозот, додека многу други земји одлучија економската иднина да ја градат врз развојот на услугите и на финансиската индустрија, поттикнувајќи ја домашната потрошувачка дури и по цена на презадолжување на државите. Очигледно кризата беше добра причина која ги натера политичките и бизнислидерите во многу земји да се соочат со болната реалност - дека ниту една

земја не може да преживее и да оди напред купувајќи туѓи производи, со туѓи пари или обезбедувајќи услуги кои често немаат никаква врска со реалната економска слика на државата. Ако треба да се извлече една главна лекција од последната финансиска и економска криза, тоа сигурно би било дека најсилни економии се тие што имаат силна и извозно ориентирана домашна индустрија. Според ова мерило, македонската економија е многу слаба и ранлива. Статистиката е уште посурова и колку некој и да се обидува да ја шминка и да ја разубавува, таа покажува дека на Македонија во последниве 20 години & се случува деиндустријализација. По 20 години независност, реформи, приватизации и посттранзициски стратегии за економски развој, Македонија денес е на ниво од едвај 60% од тоа што го произведувала во почетокот на 90-тите години. Индустријата, која во секоја економски развиена земја е главен двигател и носител на економскиот раст, во Македонија веќе две децении е

7

во слободен пад. Индустриското производство на Македонија денес е помало од тоа пред 90-тите години, бројот на вработени во индустријата се намалува, повеќе фабрики се затвораат отколку што се отвораат нови, наместо во производство, најголем дел од новите фирми се отвораат во трговијата... Од вкупно 75 илјади фирми во Македонија, само 11% се од преработувачката индустрија, a само 5% се извозни фирми, с$ друго е трговија и увоз. Ова е македонската реалност која покажува дека индустријата ни умира. Па, поради тоа денес имаме ситуација во која една странска инвестиција создава 20% од вкупниот македонски извоз. За жал, ова се поразителни бројки за сите досегашни политички елити кои управуваа со Македонија. Но, за разлика од светските политичари, ниту еден македонски политичар досега не сме го слушнале да каже дека на македонската индустрија & треба повторно оживување или дека на Македонија & треба реиндустријализација. Дали веќе се откажавме од Made in Macedonia?

Почитувани читатели На 26 јули 2013 година во неделникот Капитал број 717/718 е објавена карикатура на угледниот македонски карикатурист Петар Јанков, кој е препознаен и награден за неговата оригиналност и луцидност и на светско ниво. Од технички причини карикатурата е објавена во помал формат и од невнимание и без никаква намера е објавена без неговото име и презиме. Изразуваме големо извинување до авторот и уште еднаш ја преобјавуваме карикатурата заедно со неговото име и презиме.

Капитал број 726 27.09.2013

8

www.kapital.mk

...позицијата на капитал...

Државата покажува поголеми мускули Државната тактика на интервенционизам продолжува и догодина со 365 милиони евра инвестиции во изградба на инфраструктура, што ќе продуцира раст на градежниот сектор и на економијата, воопшто. Но, да се исполнат ветувањата е голем предизвик, особено за министрите за финансии во случај на ребаланс! Александар Јанев aleksandar.janev@kapital.mk

З

големувањето на ставката за капитални инвестиции во новиот Буџет за догодина на прв поглед заслужува пофалба и тоа деновиве го признаа речиси сите бизнисмени и економисти. Државната тактика на интервенционизам продолжува и догодина со 365 милиони евра инвестиции во изградба на патишта, железнички пруги, гасовод или некоја хидроцентрала, што ќе продуцира раст на градежниот сектор и на економијата, воопшто. Тоа е формулата за развој што ја даде и ММФ, потенцирајќи дека „сега е вистинско време да се гради инфраструктурата во неразвиените земји за тие да обезбедат потенцијал за

поголем економски раст во иднина“. Меѓутоа, да се исполнат дадените ветувања е голем предизвик, особено за министрите за финансии во случај на ребаланс на Буџетот, кои секогаш прво посегнуваат токму по ставката за капитални инвестиции. Штедењето треба да се остави за подобри времиња. Значи, уште некое време ќе треба да се заборават догмите за либерален капитализам и економскиот раст да се поттикнува со интервенција од буџетите. И министерот Ставрески во едно интервју рече дека фискалната политика и во следните години ќе биде експанзивна, што значи дека ќе се троши многу повеќе отколку што има во државната каса за да не се врати кризата во економијата. Но, клучното прашање е на што ќе се троши? Друга тактика освен инвестициската активност е да се поттикне и личната

потрошувачка преку зголемување на платите, пензиите и на субвенциите и овој модел исто така & е добро познат на Владата. Веќе сите добро знаат дека идната година за 5% се зголемуваат и платите на административците, и пензиите и социјалната помош за ранливите категории луѓе. Ако се направи анализа на структурата на буџетските расходи за догодина, ќе се види дека само 12,7% од парите што ги собира државата од даноци и од придонеси, па и од тие што ги позајмува, ќе ги намени за развојни проекти. С$ останато ќе се троши тековно. Меѓутоа, јасно е дека со ваков буџет ќе се зголеми вкупната потрошувачка, а штом компаниите, граѓаните и државата повеќе трошат, ќе се создаде побарувачка за поголемо производство и поголеми инвестиции кај компаниите, но и за поголем увоз.

Чекор напред, два назад Владата принуди нови компании на котација, а ние не можеме да видиме кој колку акции има ниту во нив, ниту во оние каде што и претходно можевме без проблем Игор Петровски igor.petrovski@kapital.mk

Н

е толку одамна, има година и половина, се отепавме пишувајќи во „Капитал“ за тоа зошто со закон не се дозволува во Македонија да бидат јавно видливи сите акционери во компаниите што котираат на берза. Законот дозволува(ше) Централниот депозитар за хартии од вредност (ЦДХВ) да ги објавува само акционерите со повеќе од 5% акции, но заради поголема транспарентност на пазарот на капитал, се залагавме да бидат видливи сите акционери. Во Парламентот беа иницирани законски промени во таа насока од страна на опозицијата, но не беа прифатени од владејачката гарнитура, затоа што наводно, со тоа само ќе се оптоварела повеќе работата со акции и ништо повеќе. Во меѓувреме, Владата иницираше други промени во Законот за хартии од вредност, со коишто им наложи на сите компании што ги исполнуваат соодветните критериуми да преминат на задолжителна котација. Намерата беше да се раздвижи пазарот на капитал,

да се овозможи полесно прибирање свежи пари за развој на компаниите преку Македонска берза и да се зголеми транспарентноста во нивното работење. Во таа транспарентност спаѓа и претходно пропишаната законска обврска да ги посочуваат сите акционери со повеќе од 5% од акциите. Тие 80-ина компании кои од групата „друштва со посебни обврски за известување“ преминаа во задолжително котирани фирми ги наведоа овие информации во проспектите доставени до Берзата при поднесувањето на барањето за котација. За понатамошни промени на сопственоста кај акционерите со повеќе од 5% од главнината, како и за новите акционери коишто стекнале повеќе од 5% од главнината на акциите со право на глас друштвото треба да ја извести јавноста преку соодветна објава во системот за електронско известување на котираните друштва на Берзата. Но, сега во голема мера е комплицирана можноста за увид во сопственичката структура на компаниите коишто преминаа на задолжителна котација, но и во „старите“ котирани компании, оние 40-ина чии акции низ годиниве беа најатрактивни за тргување. Зошто? Прво, затоа што ЦДХВ веќе не ги објавува

нивните податоци со акционери над 5%, а таму мошне прегледно и практично за сите заинтересирани овие информации беа достапни во секое време и за секој месец се ажурираа. Според Законот, тоа повеќе не е обврска на ЦДХВ, туку на Берзата, а на Берзата ги имаме само споменатите проспекти – документи со податоци за компанијата кога таа се подготвува за берзанска котација. Образложението дека акционерската структура може да се види во овие проспекти не држи вода, бидејќи: а) проспектите на друштвата од новата задолжителна котација се со акционерска структура од почетокот на годинава и б) проспектите на „старите“ компании се од пред 10 и повеќе години, кога почнувале со котација, што значи дека се застарени и нерелевантни. И второ, промените во акционерската структура што ќе се случуваат во иднина ќе бидат многу потешки за следење отоколку што беше претходно, кога ЦДХВ ги имаше „на купче“ сите компании коишто имаа обврска да доставуваат податоци за акционери со повеќе од 5%, лесно достапни преку неговиот софтвер. Каде е сега зголемената транспарентност? Зарем не личи ова на правење чекор напред, два назад?

www.kapital.mk

Капитал број 726 27.09.2013

...позицијата на капитал...

9

Германска лекција за македонските политичари Изборите во Германија покажаа дека таму во политичката борба се судираат концепти, а не лични фрустрации. Тоа за Германците е губење време. А времето е пари и развој. Германецот тоа не трпи... Ние во нашите кампањи, трпиме многу повеќе Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

K

апитал во Германија имаше своја екипа заедно со сите реномирани светски медиуми. И таму не видовме дека некој од политичките лидери во текот на кампањата, особено при нејзиниот крај употреби говор на омраза за политичкиот опонент. Немаше дрва и камења по оние што мислат поинаку и го даваат гласот за другите партии. Не видовме дека Демохристијанската унија (ЦДУ) на Ангела Меркел впрегна кучиња во „лов“ по неистомисленици, ниту дека Меркел во своите јавни настапи зборуваше дека оние кои не гласаат за неа не & мислат добро на земјата. Не го видовме лидерот на опозициските социјалдемократи, Гебриел Зигмар, дека на Меркел и дека & забележува за ширење диктатура во општеството, затоа што тој со години не успева да ја симне од тронот. Не го

чувме него ноќта на изборите да каже дека народот е во право и кога греши. Никој од актерите на тамошната политичка сцена не сврте Германец против Германец. Никој не блуеше оган против својот народ или неговите групи само затоа што тие не се согласуваат со неговите визии за земјата. Нашите кампањи се подолу од ниски. Евтина е играта на македонските лидери на картата на популизмот, национализмот, сензационализмот и ужасно простиот речник полн со навреди Во еден неврзан разговор со истакнат германски политичар тој вели: „Во Бундестагот има остри дебати. Некогаш можеби и навреди.Но, верувајте ми дека ние не се мразиме меѓусебе. По дебатите ние заедно одиме на пијалак. Кај нас за клучни прашања не поминал зборот на Меркел? Ние пратениците од ЦДУ не гласаме секогаш како што мисли Владата. Зборуваме за демократија, нели?“... Што да се каже на ова? Што да кажете на човек кој доаѓа од земја во која по резул-

татите се прават анализи за заедничка коалиција на двете политички сили. Тоа е нивото на коешто треба да функционира политиката - само и само во служба на граѓаните. Овие два табори би можеле да ги стават државните интереси пред партиските и да не одат по линија на помал отпор, па да се прават некакви разводнети коалиции со мали партии. Притоа, своите различни концепти ќе ги прилагодат на неопходните реформи кои се на патот на земјата. На крајот на денот, самиот факт дека тие двајца лидери разговараат (дури и да не договорат коалиција), дека нивното заедништво воопшто не е тема кога е во прашање иднината на земјата, дека дијалогот се одвива на еден високоцивилизиран начин, со несогласување, но со заемна почит и со сериозен пристап кон работата говори за степенот на развој на таа демократија. И кога зборуваме за ЕУ – за такви вредности зборуваме. За сите евроскептици да сфатат... дека ЕУ не е само Бугарија, Грција, Италија, Унгарија...

Опозицијата сервира, Груевски поентира! Имаат ли смисла пратеничките прашања ако на нив наместо премиерот се потат опозициските пратеници, додека тој лаконски им одговара на медиумско-чаршиски преџвакани теми, а општеството врие од теми кои „плачат“ за пратенички прашања Максим Ристески maksim.risteski@kapital.mk

Т

езата дека еден медиум што држи до себе не треба да се занимава со опозицијата, туку со „фаќање“ на грешките на власта, во Македонија веќе подолго време е нодржлива, особено кога некој медиум мислејќи на државниот интерес се залага за силна опозиција во смисла на системски поставена контрола (пред с$ во Парламентот) на моќта на власта. Не може да се разбере како СДСМ с$ уште не покажува ниту основен сенс за напад дури и на најранливите владини политики. Како стојат работите најубаво се виде на последните пратенички прашања, на кои со денови претходно беше најавувано враќањето на

опозицијата на овој најважен институт за парламентарна контрола на Владата, по десетмесечниот бојкот поради настаните од 24 декември. Очекувањата дека премиерот добро ќе се испоти во првата собраниска клупа ги засили самоувереното застанување на говорницата на пратеникот Оливер Спасовски, првиот за поставување прашања предложен од СДСМ, во околности кога акцијата „Шпион“ најсилно ја тресеше јавноста, кога Груевски само ден претходно одржа речиси двочасовен говор во кој најави нови закони и мерки за подобрување на бизнис-климата, кога се очекува(ше) на Генералното собрание на Обединетите нации тема да биде и грчко-македонскиот спор... Но, што подготвиле стратезите на поранешна Бихаќка за поводот? Првото прашање на Спасовски беше: Зошто УЈП не побара испитување на потеклото на имотот на Јанкуловска?; второто

прашање: Дали „Скопје 2014“ е една од причините за полнењето на сметките на соработниците на Груевски? - кое беше „зачинето“ со медиумски преџваканите „откритија“ на ревизорите во Центар дека споменикот на Карев бил платен во мермер, а лиен во бронза; и третото прашање (последната шанса да се спаси смислата на пратеничките прашања) инспирирано од чаршиски муабет: Дали од наводната средба на Едмонд Карлиу со функциониер на ВМРО-ДПМНЕ произлегла причината за трговската војна Косово-Македонија? По вакви прашања, на премиерот му остана само уште поудобно се намести во фотелјата и лаконски да одговори на сите три прашања од Спасовски, ставајќи го него во ситуација да се поти за залудно потрошеното време предвидено за јавноста преку пратениците да ја има владата на тапет.

Капитал број 726 27.09.2013

www.kapital.mk

10 НАВИГАТОР

ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

10,8

милиони евра според предлог-Буџетот планира да потроши Владата догодина за економска промоција. Вообичаено, секоја година Владата издвојува слична сума пари за промотивни активности од областа на економијата

Миодраг Костиќ

сопственик на МК Група

Дајте ми ја Железницата на Србија и за три години нема да & треба ниту динар субвенција, само никој од политичарите да не ме бара. Дали Железницата е социјална установа или служи за превоз на стока? Немојте од фирмите да правите социјални установи. Јас ќе ви направам профит од третата до петтата година.

Единаесет банки ќе ги делат новите 100 милиони евра евтини кредити од ЕИБ

У

ни банка, Халкбанка, Шпаркасе банка, Комерцијална банка, НЛБ Тутунска банка, Охридска банка, Прокредит банка, Стопанска банка а.д. Битола, Стопанска банка а.д. Скопје, ТТК банка и Централна кооперативна банка а.д. Скопје се 11-те деловни банки преку коишто ќе се реализира новата

победник на неделата

Никола Љушев

+

Пред шест години, кога мобилниот оператор Вип го направи првото „ало“ на македонскиот пазар, телекомуникациската индустрија во земјава зазеде друг правец. Со појавата на третиот мобилен оператор почнаа да се намалуваат цените на пазарот, а минатата година Вип стана втор мобилен оператор во земјава според пазарниот удел и почна да „билда“ профити. Тоа може да се препише на управувањето на главниот извршен директор на Вип, Никола Љушев, кој од самите почетоци е на чело на компанијата. Постигнувањата на менаџерскиот тим на Вип на чело со Љушев потврдуваат дека за кратко време може да се оствари една навидум невозможна мисија. Во изминатите шест години компанијата бележи континуиран раст во сите сегменти од своето работење, што претставува и огромна придобивка и за сопственикот, Телеком Австрија. Она што е важно е тоа што Вип за толку кратко време успеа да се наметне како втор мобилен оператор на пазарот и да иницира структурни промени. Низ годините Вип растеше со стапка од 4%-5%, за денеска да достигне удел од 28%, а сето тоа беше проследено со вкупни инвестиции во износ од 135 милиони евра во различни сегменти. Сега компанијата влегува во една нова фаза од постоењето на пазарот, полна со предизвици за придобивање нови корисници и давање квалитетна услуга.

СКАНДАЛОЗНО

Се кријат и акционерите со повеќе од 5% акции!

Пред година и половина Капитал се залагаше и акционерите со помалку од 5% акции во компаниите котирани на берза да станат видливи за јавноста, но тоа законодавците не го прифатија. Сега останавме и без она што го имавме: да видиме кој с$ има повеќе од 5% акции?! За каква транспарентност зборуваме? пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

В

о моментов никаде на официјалните интернет-страници на Македонската берза, Централниот депозитар или пак, на Комисијата за хартии од вредност не може да се види акционерската структура, односно акционерите со повеќе од

5% во акционерските друштва што се листирани на официјалниот пазар на Берзата. И покрај тоа што државата законски принуди на задолжително котирање на берза да одат компаниите што ги исполнуваат условите за тоа, со цел меѓу другото, и да ја зголеми транспарентноста во нивното работење, моменталната ситуација е дека таа дури се намалила во однос на претходно. Откако државата ги донесе измените на Законот за хартии од вредност на почетокот од годинава, околу 80 компании досега се префрлија на задолжителна котација, кои претходно

www.kapital.mk

транша од 100 милиони евра поволни кредити од Европската инвестициска банка, кои компаниите ќе можат да почнат да ги користат од ноември. Условите за нивно користење се фиксна каматна стапка од 5,5% и рок на враќање од осум години за инвестициски проекти и три години за обртни средства. Досега од оваа кредитна линија компаниите имаа на располагање 250 милиони евра, од кои досега се искористени 222 милиони евра за реализација на 761 проект.

Капитал број 726 27.09.2013

НАВИГАТОР

11

мисла на неделата

> БРОјКА

5%

пораст ќе оствари градежништвото како резултат на планираните инфраструктурни проекти и инвестициите во ТИРЗ и во индустриските зони, проценува Владата во новиот предлог-буџет за 2014 година. Главен поттик за градежништвото и догодина ќе бидат јавните инвестиции на државата во инфраструктурни објекти

лидери

Времето е најдефицитарен ресурс и ако не се менаџира добро, ништо друго не може да се менаџира.

Питер Дракер менаџмент-консултант и автор

губитник на неделата

СеРџО МАРКИОНе

O

свен што успеа да го излече Крајслер од банкрот и да го доведе до профитабилност, деновиве започна постапка за котација на компанијата на Њујоршката берза беа во категоријата „друштва со посебни обврски за известување“. Пред оваа промена Централниот депозитар за хартии од вредност (ЦДХВ) ја имаше законската обврска да ја објавува структурата на акционери што имаат повеќе од 5% акции во овие компании, и тоа редовно си се ажурираше на интернет-страницата на ЦДХВ. Но, промените во Законот значеа и прекин на обврската на ЦДХВ да ги објавува овие информации, затоа што компаниите што имаа посебни обврски за известување сега се на официјалниот пазар на Берзата и таму треба да ги доставуваат состојбите со акционерите со повеќе од 5% акции. Но, овие информации на Берзата с$ уште ги нема. Сега не може да се видат ниту акционерите со повеќе од 5% акции во оние 40-50 акционерски друштва кои и до законската промена котираа на официјалниот пазар, чија акционерска структура ја објавуваше ЦДХВ. ЦДХВ сега ги објавува акционерите со повеќе од 5% акции само во дваесетина фирми што се останати во категоријата друштва со посебни обврски за известување. Ниту медиумите, ниту инвеститорите, ниту кој било заинтересиран сега не може да види кој, каде и колку акции има, освен ако не си плати за акционерската книга во ЦДХВ. Засега имаме неофицијални коментари од сите инволвирани институции (Берзата, ЦДХВ, КХВ и Министерството за финансии, како предлагач на Законот) дека законска обврска е компаниите да ги доставуваат сите промени во сопственичката структура до Берзата, односно да бидат редовно ажурирани податоците за акционерите со повеќе од 5% акции. Пред година и половина Капитал се залагаше и акционерите со помалку од 5% акции во компаниите котирани на берза да станат видливи за јавноста, но тоа законодавците не го прифатија. Сега останавме и без она што го имавме: да видиме кој с$ има повеќе од 5% акции?! За каква транспарентност зборуваме? За тоа кој и зошто ги сокри податоците за акционерите над 5% читајте повеќе во следниот број на Капитал.

ИВОН ВелИчКОВСКИ

Л

идерот на либералите јасно им порача на пратениците од ВМРОДПМНЕ дека дискусијата за уставните измени за дефинирањето на бракот е само лакрдија.

не им беше неделата

ТОРСТеН хАјНС

П

аралелно со продажбата на канадскиот инвестициски фонд Ферфакс, првиот човек на Блекбери ги објави и лошите резултати за вториот квартал - загуба во износ од 995 милиони долари.

ВлАТКО ЃОРчеВ

Н

ејасна остана потребата на Ѓорчев да отвори дискусија во Парламентот и да одземе два работни дена за пратениците да губат време за да дефинираат што е маж, што е жена.

_

МеНдух ТАчИ Лидерот на ДПА, Мендух Тачи, со секој свој следен настап докажува дека страда од сериозен дефицит на политички идеи. Напамет продолжува да ги бара албанските права повторувајќи ги флоскулите за употребата на јазикот, за двата проценти од Буџетот колку што наводно добиваат Албанците од државната каса, пришто не пропушта да потенцира дека за ситуацијата е виновен Али Ахмети - главниот извор на фрустрациите на Тачи поради победите на сите избори откако ја формираше ДУИ. Тачи во последното интервју за Радио Слободна Европа побара и медиумите да не коментираат „дали работите му се добро поставени во партијата“, бидејќи не бил власт и не трошел народни пари. Небаре ДПА му е семејство со заштитена приватност, а не партија која учествува на избори и за освоените гласови добива паричен надомест од државата. Лидерот на албанската опозиција, како што самиот се нарекува, и овојпат не пропушта да подели со јавноста некоја од своите апокалиптични визии за иднината на меѓуетничкиот соживот во Македонија, тврдејќи дека владата неинвестирајќи во регионите каде што доминираат Албанците води борба со нив, „а ако продолжиме вака како народи паралелно да се натпреваруваме, постои можност тие паралели да се судрат“. И додека уверува дека не признава други освен демократски и политички методи за борба заборава дека неговиот поранешен пратеник Зијадин Села извади запалка во Собранието за да покаже како ќе го запали ако помине законот за бранители.

Капитал број 726 27.09.2013

12

НаВиГатОР

www.kapital.mk

ГРафиК На Неделата...

3 фаКти Кти за... К

Samsung, HTC и iPhone- наjпопуларни брендови на мобилни телефони во Македонија (удел во %) iPhone

15%

BlackBerry

5%

Samsung

21%

LG

6%

Sony

12%

HTC

16%

Alcatel

7%

Nokia

Друг бренд

С

14% 4%

извор: Kapital.mk

поред анкетата што ја направи „Капитал“ на својот интернет-поратл kapital.mk изминатава недела, најпопуларен бренд на мобилен телефон во Македонија е Samsung. имено, од речиси 500 анкетирани читатели, околу 21% истакнале дека користат мобилен телефон од брендот Samsung. Втор најпопуларен бренд е HTC (16%), а на третата позиција се наоѓа iPhone (15%) на Apple.

18

751 15.789

доктори на науки се невработени, покажува статистиката на Агенцијата за вработување на Македонија за август 2013 година магистер на науки исто така се евидентирани како невработени во август годинава лица е бројот на невработени лица со високо образование во Македонија во август годинава

светот низ медиумите...

Time

Која е вистинската моќ на Гугл и дали неговото значење му дава за право да диктира добар дел од меѓународната политика и економија? Овие прашања ги поставува американскиот магазин, кој прави анализа на една од највлијателните светски компании. lll

The Economist

Според лондонскиот весник, западот во Сирија покажал невидена слабост и неединство, што ќе се одрази и на одолжување на војната, но и на слабеење на меѓународните позиции на Сад и на Велика Британија. lll

The New Yorker

Њујоршкиот магазин се занимава со исполнување на рускиот план за мирно решение на сириското прашање. Според многу експерти кои ги консултирал весникот во моментов, интензивно се работи на прикривање на сите злосторства на асад во целиот изминат период. lll

Der Spiegel

Постизборните комбинаторики за формирање на новата влада во Германија се топ-тема во германските медиуми. Проценките кои ги потврдија и првичните изборни резултати се дека Меркел сепак ќе остане на власт, но не со толку одврзани раце како досега. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1 Акција на МВР за сузбивање на шверц на дрога и перење пари

2 Груевски: 5% повисоки пензии и плати во јавниот сектор

3

Владата догодина ќе потроши 2,87 милијарди евра, 20% повеќе за капитални инвестиции

4 Кои компании добиле 68 милиони евра државна помош и за што?!

ЕУ не дава пари за Конечната листа со околу 200 проекти кои се значајни за неколку земји од ЕУ ќе биде објавена во октомври. Сите проекти кои ќе се најдат на оваа листа понатаму ќе можат да добијат посебно финансирање од заедничките европски фондови, а се очекува вкупно да се потрошат 50 милијарди евра, од кои само за гасоводи до 2020 година се предвидени нешто помалку од три милијарди евра. пишува:

Васе Целеска

vase.celeska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Е

вропската унија (ЕУ) не планира да го финансира гасоводот Јужен поток, бидејќи за неа поприоритетни се гасоводните проекти Nabucco West и ТАP, па обидите на Русија да добие решение за

специјален статус на гасоводната мрежа Јужен поток најверојатно ќе останат залудни, објави Ројтерс, цитирајќи неколку анонимни извори од ЕУ. Ставот на ЕУ е дека Јужен поток е дополнителен гасовод, бидејќи не носи пристап до нови извори на енергија, ниту ја зголемува конкурентноста на европскиот енергетски пазар. „ЕУ нема ништо против проектот Јужен поток, но не смета дека е тоа нејзин посебен интерес“, нагласи тој. Конечната листа со околу 200 проекти кои се значајни за неколку земји од ЕУ ќе

2,900

МБИ10

МБИД

2,700 2,500 2,300

www.kapital.mk

60 секунди брифинг

2,100 1,900

прОЦенки...

ШТефан фиЛе комесар за проширување на ЕУ

ТОп ВесТи...

проширувањето на еу е добро за бизнисот „Бизнисот има бенефиции од проширувањето на ЕУ. Напредокот на земјите од Западен Балкaн е импресивен. Влезот на Хрватска праќа јасна порака: aко имате храброст и посветеност, ЕУ може да ви одговори позитивно“, изјави комесарот за проширување на ЕУ, Штефан Филе, на Американскиот бизнис-форум за Европа кој се одржа во Њујорк. Тој напомена дека земјите со статус кандидат за ЕУ - Србија, Црна Гора, Турција, Македонија и Исланд, како и трите потенцијални кандидати - Албанија, БиХ и Косово, заедно имаат 100 милиони жители, што е 20% од вкупниот број жители на ЕУ во моментов, а тоа значи нов пазар за компаниите.

1,700 06/10

12/10

05/11

10/11

03/12

берза

мби 10 2,900 2,700 2,500 2,300 2,100

МБИ 10 1,900

поевтинуваат 1.649,48 смс-пораките 1.649,48 и разговорите, 1.649,48 1.649,48 операторите Минимален раст на индексите на Македонската берза во првите три дена, ќе нудат 1.870,00 па повторно пад за враќање на старото ниско ниво. Таква беше состојбата на 1.870,00 +10,00% повеќе за иста 1.649,48берза во изминатава 1.649,48 Македонската 1.649,48 недела. Ако се гледа на шестмесечно 1.649,48 +10,00% цена ниво, клучните индекси имаат изгубено 1.649,48 барем 10% од вредноста.

1.870,00 1.870,00 1,700

МБИ 1006/10

12/10 05/11 10/11 03/12 09/12 02/13 07/13

МБИ 10 2010/2012 МБИ 10 2010/2012 2010/2012 2010/2012

НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК

Max. Min.

Max. Min.

2,827.62 1,808.47

2,827.62 1,808.47

2010/2012 2010/2012 Max. Техника Max. 2,827.62 Раде Кончар-Апаратна НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 2010/2012 Min. Min. 1,808.47 МБИ 10 МБИ 10 Раде Кончар-Апаратна Техника МБИ 10 МБИ 10

И

2010/2012 Max. 2010/2012 Max. 2010/2012 Min. НАЈГОЛЕМ 2010/2012 Min. 2010/2012 2010/2012 ГУБИТНИК Min. Max.

2,827.62 2,827.62 1,808.47 1,808.47 2,827.62

1,808.47

ако директорот 2010/2012 Min. 1,808.47 Топлификација НАЈГОЛЕМ 2010/2012 2,827.62 НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ДОБИТНИК Max. +10,00% +10,00% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 Min. 1,808.47 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИКТехника на Агенцијата Топлификација Раде Кончар-Апаратна 730,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИКТехника Раде Кончар-Апаратна Раде Кончар-Апаратна Техника за електронски 730,00 1.870,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Техника Раде Кончар-Апаратна -7.00% НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК комуникации (АЕК), 1.870,00 Раде Кончар-Апаратна Техника +10,00% 1.870,00 -7.00% Топлификација Топлификација 1.870,00 Роберт Орданоски, +10,00% +10,00% 1.870,00 оваа недела најави +10,00% DOW JONES ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ 730,00 730,00 +10,00% DOW JONES Топлификација пониски цени на СМСНАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК -7.00% -7.00% Топлификација пораките за 50% од НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 730,00 Топлификација НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Топлификација 1 ноември годинава Топлификација -7.00% 730,00 730,00 и намалување на DOW JONES DOW JONES 730,00 16,000 730,00 -7.00% 16,000 големопродажните -7.00% 15,000 DOW JONES -7.00% -7.00% 15,000 цени за терминација 14,000 14,000 DOW JONES меѓу мобилните 13,000 13,000 DOW JONES DOW DOW JONES JONES DOW JONES оператори, одлука 12,000 12,000 16,000 16,000 11,000 која треба да влије 11,000 16,000 15,000 15,000 10,000 10,000 15,000 за намалување 07/11 10/11 10/1101/12 01/1204/12 04/12 07/12 10/12 01/13 04/13 07/13 07/11 07/12 10/12 01/13 04/13 07/13 14,000 14,000 14,000 16,000 на износот на 13,000 16,000 13,000 13,000 15,000 16,000 малопродажните цени, 16,000 12,000 15,000 14,000 12,000 12,000 15,000 15,000 аналитичарите на 11,000 14,000 13,000 11,000 11,000 14,000 14,000 10,000 13,000 телекомуникацискиот 10,000 12,000 13,000 10,000 13,000 12,000 07/1111,000 10/11 01/12 07/11 04/12 10/11 07/12 01/12 10/12 04/12 01/13 07/12 04/13 10/12 07/13 01/13 04/13 07/13 пазар во земјава го 12,000 12,000 11,000 15.451,09 10,000 15.451,09 тврдат спротивното.

11,000 07/11 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 04/13 07/13 10,000 11,000 -185,46 -1,19% -185,46 -1,19% Прогнозите велат дека 10,000 10,000 07/11 10/11 01/12 04/1207/12 10/1201/13 01/1304/13 04/1307/13 07/13 07/11 10/11 04/12 10/12 Индексот Дау01/12 Џонс на07/12 Њујоршката берза цените на услугите по целомесечен раст доби надолна ДРУГИ ПАЗАРИ нема да се намалат, 15.451,09 ДРУГИ ПАЗАРИ траекторија последната недела. Со FTSE 100на -0,34% -185,46 оглед тоа дека не6.574,13 станува збор бидејќи според нив, -1,19% FTSE 100 6.574,13 -0,34% за преголема варијација на цените, -0,16% Nikkei225 14.742,42 15.451,09 15.451,09 тие веќе се доволно Nikkei225 14.742,42 -0,16% експертите не анализираат на што се S&P 500 1.709,91 -0,72% 15.451,09 15.451,09 -185,46 -185,46 ДРУГИ должи оваа состојба,3.774,73 која веројатно не-0,72% ниски и воедно, едни -1,19% -0,39% -1,19% S&P 500 ПАЗАРИ 1.709,91 Nasdaq -185,46 -1,19% -185,46 е перманентна и брзо ќе се менува.

-1,19% Nasdaq 3.774,73 -0,39% DAX 8.662,08 -0,16% од најниските во FTSE 100 6.574,13 -0,34% 15.451,09 TOPIX 1.218,98 +0,29% DAX 8.662,08 -0,16% Nikkei225 14.742,42 -0,16% регионот. Она што се ДРУГИ ПАЗАРИ -1,19% -185,46 -1,19% TOPIX 1.218,98 +0,29% ДРУГИ ПАЗАРИ S&P 500 1.709,91 -0,72% други пазари ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ очекува на овој план Nasdaq 3.774,73 -0,39% ВАЛУТИ FTSE 100 FTSE 100 6.574,13 6.574,13 -0,34% DAX 8.662,08 -0,16% FTSE 100 6.574,13 -0,34% FTSE 100 6.574,13 -0,34% -0,34% е промена во пакетДРУГИ ПАЗАРИ TOPIX 1.218,98 +0,29% Nikkei225 14.742,42 -0,16% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225ВАЛУТИ Nikkei225 14.742,42 14.742,42 -0,16% Nikkei225 14.742,42 -0,16% -0,16% услугите, односно S&P 500500 1.709,91 -0,72% евро долар 500 1.709,91 -0,72% Фунта евро 1.709,91 S&P 500 S&P S&P 1.709,91 -0,72% -0,72% FTSE 100 6.574,13 -0,34% FTSE 100 6.574,13 -0,34% Nasdaq 3.774,73 -0,39% корисниците може Nasdaq 3.774,73 -0,39% Nasdaq Фунта Nasdaq 3.774,73 -0,39% -0,39% Nikkei225 14.742,42 -0,16% евро долар СТАПКА СТАПКА евро 3.774,73 ВАЛУТИ DAX 8.662,08 -0,16% Nikkei225 14.742,42 -0,16% DAX 8.662,08 -0,16% да добијат поголема DAX DAX 8.662,08 8.662,08 -0,16% -0,16% S&P 500 1.709,91 -0,72% TOPIX 1.218,98 +0,29% S&P 500 1.709,91 СТАПКА -0,72% 1,3517 1,1880 СТАПКА TOPIX 1.218,98 +0,29% Nasdaq -0,39% TOPIXевро 1.218,983.774,73 1.218,98 +0,29% +0,29% евро долар Фунта услуга за истата цена TOPIX ПРОМЕНА Nasdaq 3.774,73 -0,39% ПРОМЕНА 1,3517 1,1880 DAX 8.662,08 -0,16% СТАПКА СТАПКА DAX 8.662,08 -0,16% како и досега. +0.01% +0,39% ВАЛУТИ TOPIX 1.218,98 ПРОМЕНА +0,29% ПРОМЕНА ВАЛУТИ TOPIX 1.218,98 1,3517 +0,29% 1,1880 Од АЕК се надеваат ВАЛУТИ ВаЛуТи ВАЛУТИ +0.01% +0,39% ПРОМЕНА ПРОМЕНА евро долар Фунта евро дека на долгорочно евро долар Фунта евро +0.01% +0,39% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ СТАПКА СТАПКА ВАЛУТИ ниво овие регулативни Фунта евро евро долар евро долар Фунта евро СТАПКА СТАПКА 1,3517 1,1880 мерки ќе доведат до СТАПКА ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО евро долар Фунта евро СТАПКА СТАПКА СТАПКА 1,3517 1,1880 ПРОМЕНА ПРОМЕНА евро долар ФЈУЧЕРСИ Фунта евро тоа да се намалат ПРОМЕНА ПРОМЕНА СТАПКА СТАПКА 1,3517 1,1880 1,1880 +0.01%1,3517 +0,39% ЗЛАТО СТАПКА СТАПКА 1.326,90 малопродажните +0,39% ПРОМЕНА ЗЛАТО ПРОМЕНА ПРОМЕНА +0.01% ПРОМЕНА 1,3517 1,1880 -0,42% 1,3517 1,1880 цени за граѓаните ПРОМЕНА ПРОМЕНА +0.01% +0.01% +0,39% +0,39% 1.326,90 ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА ПРОМЕНА 1.326,90 кај сите три мобилни +0.01% +0,39% -0,42% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент -0,42% +0.01% +0,39% оператори, но во ЗЛАТО 108,67 блиска иднина и ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Нафта Брент фЈуЧерси Нафта Брент ФЈУЧЕРСИ 1.326,90 -0,50% да се изедначат ФЈУЧЕРСИ 108,67 -0,42% 1.326,90 ЗЛАТО цените во мрежата на ЗЛАТО 108,67 зЛаТО ЗЛАТО -0,50% -0,42% -0,50% сопствениот оператор, ЗЛАТО Нафта Брент 1.326,90 како и во мрежата на 1.326,90 1.326,90 Нафта Брент 108,67 1.326,90 -0,42%-0,42%-0,42% другиот оператор.

-0,50% -0,42% 108,67 Сепак, оваа одлука на Нафта Брент Нафта Брент -0,50% АЕК дополнително ќе Нафта Брент нафТа бренТ Нафта Брент ја разгори ценовната 108,67 108,67 108,67 војна која владее меѓу 108,67 -0,50%-0,50%-0,50% мобилните оператори -0,50% на пазарот. пОдаТОЦиТе се Од ден 23.09.2013 дО 15ч.

07/11 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 04/13 07/13

биде објавена во октомври. Сите проекти кои ќе се најдат на оваа листа понатаму ќе можат да добијат посебно финансирање од заедничките европски фондови, а се очекува вкупно да се потрошат 50 милијарди евра, од кои само за гасоводи до 2020 година се предвидени нешто помалку од три милијарди евра. Пред неколку месеци Македонија и Русија потпишаа билатерална спогодба за соработка за изградба на гасовод, односно пуштање крак од Јужен поток за достава на гас во Македонија. Но, сé уште не се знае од каде ќе се пушта тој крак, дали од Србија или од Бугарија, бидејќи првин треба да се направат анализи за економска исплатливост

па да се донесе крајната одлука. На првичната листа со 200 проекти од значење за ЕУ се наоѓаат и проекти за изградба на енергетски мрежи во Балтичкиот регион, со цел да се надмине зависноста од руските енергенси, како и можноста за изградба на гасовод помеѓу Кипар и Крит, со продолжение до континентална Грција или Италија. „Јужен поток” е руски проект во кој освен руски, присутни се акционери од Германија, Франција и Италија, а во проектот се вклучени 10 земји. „Јужен поток” од 2020 година треба да обезбеди околу 10% од потребите за гас во Европа, односно на континентот ќе дотекуваат 63 милијарди кубни метри од потребните 630 милијарди.

2,827.62 1,808.47

НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИКДОБИТНИК МБИ 10 Раде Кончар-Апаратна Раде Кончар-Апаратна ТехникаMax.Техника 2010/2012 2,827.62

07/11 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 04/13 07/13

Јужен поток?!

09/12

£ €

€ $

3,300 3,100 2,900 2,700 2,500 2,300 2,100 1,900 1,700 07/10 10/10 02

Капитал број 726 27.09.2013

www.kapital.mk

14 cover story: ЗаКонсКи роКови За плаќање За

Disciplinski m za pogolema likv

k n ba 125

дена во просек, се едно побарувањнаеплатувало компаниите во зе меѓу што е шест дена мјава лани, веќе од претходната гоподи на

www.kapital.mk

Капитал број 726 27.09.2013

15

маКсимум 60 дена

merki kviDnost...

ili

! ? t o kr 4,7

милијарди ев на компаниитеранае вкупниот долг година, од кој ре крајот на 2012 отпаѓа на кредитчиси половина и кон банките

Овој закон се носи под претпоставка дека компаниите и државните претпријатија всушност, имаат пари, ликвидни се, но од некои непознати причини не сакаат да плаќаат навреме, па со закон ќе се воспостават рокови за тоа. Но, дали проблемот со неликвидноста во економијата се должи само на „некултурата“ на навремено плаќање или потекнува од празните сметки на компаниите во банките?! Компаниите немаат доволно пари ниту за да ги покријат тековните трошоци, ниту ратите за кредити, ниту пак, давачките кон државата, која пак, своите побарувања ги наплатува промптно, а своите обврски ги плаќа со задоцнување и придонесува да се создаде ликвидносна, дупка која потоа се пренесува низ економијата од компанија во компанија. Во исто време, банките воопшто не даваат кредити за приватните компании. Во такви услови, овој закон веројатно ќе мора често да се применува паралелно со новиот Закон за стечај

Капитал број 726 27.09.2013

www.kapital.mk

16 cover story: Законски рокови за плаќање за Никола Груевски

Глигор Цветанов

громното доцнење во плаќањето меѓу самите компании не е секогаш поради неликвидност, туку поради некаква стекната култура на овој простор да не се плаќа навреме, да се доцни, да се чуваат парите до максимално можен момент, додека не почнат судски постапки. Со Законот ќе се стави ред, финансиска дисциплина во плаќањето на обврските меѓу сите претпријатија во Македонија, вклучувајќи ги и државните претпријатија.

чекувам дека бизнисмените целосно ќе ги почитуваат роковите од 60 дена за плаќање на обврските и тоа значително ќе придонесе за да се подобри ликвидноста во економијата. Во спротивно, како што ни најавија, Законот ќе предвидува и казнена камата за секое пробивање на рокот, па дури и прекршочна глоба за непочитување. Кај нас просекот на наплата на побарувањата и сега не надминува 60 дена, меѓутоа имаме искуство и со компании што не плаќаат ниту за 150 дена.

премиер

О

директор на Винчини

О

пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

В

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

ладата ќе се обиде со закон да ги дисциплинира бизнисмените, но и самата себе, во рок од 60 дена да ги плаќаат обврските едни кон други, меѓутоа ќе успее ли на тој начин да го избрише проблемот со неликвидноста во економијата?! Овој закон се носи под претпоставка дека компаниите и државните претпријатија всушност, имаат пари, ликвидни се, но од некои непознати причини не сакаат да плаќаат навреме, па со закон ќе се воспостават рокови за тоа. Меѓу другото, тоа беше и објаснувањето на премиерот Никола Груевски пред бизнисмените, кој рече дека „огромното доцнење во плаќањето меѓу самите компании не е секогаш поради неликвидност, туку поради некаква стекната култура на овој простор да не се плаќа навреме, да се доцни, да се чуваат парите до максимално можен момент, додека не почнат судски постапки, а некогаш се почнуваат и судските постапки“. Меѓутоа, проблемот со неликвидноста, за жал, не се должи само на „некултурата“ на навремено плаќање, туку потекнува од празните сметки на компаниите во банките. А зошто се сметките празни?! Откако стивнаа нарачките од странство и со тоа обемот на производство драстично се намали, приходите од продажба значително отстапија од плановите. Тоа значи дека компаниите немаат доволно пари ниту за да ги покријат тековните трошоци, ниту ратите за кредити, ниту пак, давачките кон државата. Згора на тоа, финансиското однесување на државата, која своите побарувања ги

наплатува промптно, а своите обврски ги плаќа со задоцнување, придонесува да се создаде ликвидносна дупка, која потоа се пренесува низ економијата од компанија во компанија. Во такви услови, банките не само што воопшто не даваат кредити за приватните компании,

туку Народната банка евидентирала дури и пад на кредитирањето на корпоративниот сектор. А нема волшебно стапче за решавање на финансиските проблеми. Само за потсетување, проблемот со неликвидноста во економијата изразен

www.kapital.mk

Капитал број 726 27.09.2013

17

МаКСиМуМ 60 дена Мирољуб ШуКаров

Стојче таСКов

ислам дека проблемот е многу покомплициран и не верувам дека со законско поставување рокови за плаќање ќе се стави ред. Стравот од идна деловна соработка ќе биде главна кочница на ова решение, така што мислам дека менаџерите ќе се обидат да го избегнат Законот, да договорат меѓусебе флексибилни рокови на плаќање, а дел од нив нема да фактурираат веднаш, како што прават и сега, за да не платат веднаш ДДВ.

онесувањето еден ваков закон ќе влијае за подобрување на ликвидноста на здравите компании коишто работат профитабилно, а ќе го забрза пропаѓањето на компаниите коишто не работат прудентно. Освен тоа, значаен ефект што може да се постигне е заштитата на малите компании од самоволието и безобѕирното рекетирање од големите компании, кои имаат силна куповна моќ. Доколку Законот е доследен и создаде притисок за државните органи да си ги плаќаат своите обврски исто толку ревносно колку што УЈП ги наплаќа побарувањата во име на државата, тоа повторно ќе биде силен позитивен ефект за ликвидноста на стопанството.

универзитетски професор

М

42.428

компании во земјава заклучно со август се блокирани, и тоа е зголемување за 6,4% од почетокот на годината

2.160

компании прогласиле стечај лани, што претставува пораст од 18,5% споредено со 2011 година

1,7%

е стапката на банкротирани претпријатија во 2012 година што е пораст од 0,3 процентни поени споредено со претходната година

5%

е веројатноста за неплаќање на обврските за кредити на македонските фирми кон банките, што исто така бележи влошување од година во година

38%

од компаниите лани прикажале загуба во работењето и далеку послаби показатели за задолженост, ликвидност и ефикасност во користењето на средствата во споредба со фирмите што работеле со добивка

во бројки достигна задолженост на фирмите од 4,7 милијарди евра, што е 63,8% од БДП, рекорден број на блокирани компании, кој до август годинава достигна 42.428, постојан пораст на фирми што одат во стечај. Според последните податоци што ги

објави Народната банка за лани, едно побарување се наплатувало во просек за 125 дена, што е шест дена подолго отколку во 2011 година. Интересно е што паралелно со најавата за донесување на Законот за финансиска дисциплина, премиерот објави дека е донесен и нов Закон за стечај, и тоа најбрз во Европа, според кој најдолгиот рок за завршување на стечајната постапка е до осум месеци. Ако се знае дека првиот со вториот закон во голем број слуачи ќе мора да се применуваат еден по друг, оваа изјава на премиерот веројатно не е чиста коинциденција.

Владата ги дисциплинира фирмите, но и самата себе

Иако Законот за финансиска дисциплина с$ уште е во работна фаза и не се познати законските одредби, според најавите на премиерот, новото законско решение е одговор на барањата на бизнис-заедницата, а има за цел да овозможи поголема ликвидност кај компаниите и реализација на нивните планови за развој. „Со Законот ќе се стави ред, финансиска дисциплина во плаќањето на обврските меѓу сите претпријатија во Македонија, вклучувајќи ги државните претпријатија. Сега многупати се случува самите компании да ги стават во прашање нивните развојни планови или воопшто не ги започнуваат, несигурни во тоа дали плаќањата ќе им бидат извршени навреме и дали ќе имаат можност да си го реализаираат тоа што го замислиле, така што ќе дојде до една комплетно нова ситуација, што верувам дека многу ќе им помогне на компаниите“, рече Груевски. Со Законот се предвидени одредби со коишто плаќањата ќе треба да бидат до 60 дена, а во исклучителни ситуации, кога двете страни се договорени, ќе може да биде до 120 дена. Исклучок е

генерален директор на EOS Matrix

Д

Фондот за здравство, кој само во првите две години ќе има малку подолг рок, но веќе во третата година ќе треба да влезе во оваа рамка во којашто влегуваат и сите државни и јавни институции. Финансиските експерти оценуваат дека донесувањето на еден ваков закон ќе влијае на подобрување на ликвидноста на здравите компании коишто работат профитабилно, а ќе го забрза пропаѓањето на компаниите кои не работат прудентно. „Друг многу значаен ефект што може да се постигне со примената на еден силен закон за финансиска дисциплина (не знам каков ќе биде нашиот), е заштита на малите компании од самоволието и безобѕирното рекетирање од големите компании, коишто имаат силна куповна моќ. Тие големи компании во Македонија, учејќи една од друга, ја злоупотребуваат својата куповна моќ и со поставување рокови за плаќање од 90 или 120 дена буквално се кредитираат од своите мали доставувачи. Тоа е апсурд кој овој закон, доколку ја добие варијантата на хрватскиот модел – силен и цврст закон - ќе го смени. Третиот позитивен ефект е односот со државата доколку Законот е доследен и создаде притисок за државните органи да си ги плаќаат своите обврски исто толку ревносно колку што УЈП ги наплаќа побарувањата во име на државата. Тоа повторно ќе биде силен позитивен

Капитал број 726 27.09.2013

18

www.kapital.mk

ефект за ликвидноста на стопанството“, оценува Стојче Тасков, регионален директор на EOS Matrix. Според него, рокот од 60 дена за плаќање на обврските е предолг. „Зошто 60 дена?! Нормален рок за плаќање на фактура е седум дена, 10 дена или 15 дена. Рокот од 60 дена значи краткорочно кредитирање. Доколку некоја компанија има потреба од кредитирање, тогаш треба да се обрати во банка, во лизинг-компанија или кај друга институција која обезбедува финансиски услуги на кредитирање или гаранции и тука да си го решава проблемот со зголемена потреба од финансиски средства“, објаснува Тасков. Бизнисмените велат дека на прв поглед (иако с$ уште не го ни виделе, меѓутоа од најавите на премиерот) ваквиот закон заслужува пофалба. Директорот на кондиторската компанија Винчини, Глигор Цветанов, оценува дека е добро да постои законска рамка која ќе ги дефинира роковите на плаќање и очекува дека компаниите ќе ги почитуваат за да не се соочат со казни, кои исто така се предвидени во Законот. „Најавите дека со закон ќе се стави ред во плаќањата звучат охрабрувачки. Очекувам дека бизнисмените целосно ќе ги почитуваат роковите од 60 дена за плаќање на обврските и тоа значително ќе придонесе за да се подобри ликвидноста во економијата. Во спротивно, како што ни најавија, Законот ќе предвидува и казнена камата за секое пробивање на рокот, па дури и прекршочна глоба за непочитување. Кај нас просекот на наплата на побарувањата и сега не надминува 60 дена, меѓутоа имаме искуство и со компании што не плаќаат ниту за 150 дена“, вели Цветанов. Економистите пак, се скептични колку Законот ќе функционира во реалноста, без оглед на тоа колку добро решение може да се донесе на хартија. „Мислам дека проблемот е многу покомплициран и не верувам дека со законско поставување рокови за плаќање ќе се стави ред. Стравот од идна деловна соработка ќе биде главна кочница на ова решение, така што мислам дека менаџерите ќе се обидат да го избегнат Законот, да договорат меѓусебе флексибилни рокови на плаќање, а дел од нив нема да фактурираат веднаш, како што прават и сега, за да не платат веднаш ДДВ“, вели универзитетскиот професор Мирољуб Шукаров.

Регионот дисциплинира со пократки рокови

Околу четвртина од хрватските компании имаат проблеми со ликвидноста и губат дел од добивката поради лошите платежни навики на своите клиенти, покажа најновото истражување „Навиките на плаќање во Европа“, кое го спроведе компанијата EOS. Хрватските компании меѓусебе во просек имаат десет, односно пет дена подолг рок за наплата од западноевропскиот и од источноевропскиот просек, кој е 35,

односно 40 дена, што значи дека во Хрватска роковите достигнуваат и до 60 дена. Како причина за платежната недисциплина анкетираните компании ги наведуваат недостигот од ликвидни средства и општата стопанска криза во земјата. „Со пократките рокови на плаќање кои ги поставуваат компаниите се зголемува притисокот врз купувачите, односно крајните корисници, за кои рокот за плаќање од 20 дена е под западноевропскиот просек, кој изнесува 22 дена“, вели Барбара Церински, директор на EOS Matrix во Хрватска. Земјата која од јули годинава се придружи во Европската унија уште лани донесе Закон за финансиско работење и претстечајни спогодби и постави рокови на плаќање меѓу компаниите, но и со државните претпријатија од 30 дена, освен ако не е посебно договорено да се плаќа во рок од 60 дена. Во обид да стави ред во наплатата на побарувањата и „државата да не биде генератор на неликвидноста“, Србија од 1 април исто така воведе законска обврска државата, општините и јавните претпријатија во рок од 45 дена да плаќаат за испорачаните стоки и услуги, а рокот за приватните компании е ограничен на 60 дена. Сите рокови на плаќање подолги од пропишаните мора да се договараат само со банкарска гаранција или меница со назначени рокови за наплата. Дотогаш просечниот рок на наплата на побарувањата во Србија изнесуваше 134 дена. „Иако имаат слична поента, законите во Србија и во Хрватска се многу различни. Српскиот е описен закон, кој предвидува обврски слични на најавените 60 дена кај нас, но не предвидува никаков автоматизам на неговата примена, ниту државата има институции за примена и неговите ефекти се позитивни, но лимитирани. Хрватскиот е строг закон кој има автоматска примена базирана на институционалната способност на државата да го применува доследно и тој создава многу посилни ефекти. На пример, во Србија компаниите ‘имаат право да наплатат пенал од 20.000 динари’ доколку им го пробиете рокот од 60 дена. Имаат право, но не мораат. Со тоа малите компании повторно се плашат да им наплатат пенал на своите големи купувачи, кои продолжуваат да ги рекетираат. Во Хрватска по пробивањето на рокот следува казна од 40 евра, од која доверителот по закон не може да се откаже! Во хрватскиот закон е предвидено правото на доверителите да ве повикаат на плаќање, да го пријават своето побарување во ФИНА и доколку не платите, ќе имате ситуација каде што пет мали доставувачи можат да & отворат претстечајна постапка на една голема компанија. Тоа е силен притисок за извршување на обврските. Ефектите се многу посилни кога постојат институции како ФИНА, каде што сите обрски стануваат видливи, а извршувањето на законот е автоматско“, потенцира Тасков.

Energy delivery solutions

ENERGIZING YOU

Капитал број 726 27.09.2013

20

www.kapital.mk

интервју

Kosta MitrovsKi претседател на управниот одбор на унибанКа, номиниран за менаџер на годината во маКедонија

Za 10 godini uspeavMe da iZgradiMe banKa Koja postoi Za Klientite

www.kapital.mk

Капитал број 726 27.09.2013

интервју

21

Македонските компании се најдоа во тешка состојба по светската економска криза, посебно со банкарската финасисиска криза. Најголем проблем им е недостигот од ликвидни средства и како полесно да ги враќаат земените кредити од банките. Тука сметам дека ние како банки не само што треба, туку и чувствуваме обврска да им помогнеме полесно да го пребродат тоа, со серија предлози и мерки кои треба да ги направиме заеднички со клиентите, с$ со цел тие и понатаму да опстојуваат на пазарот и да остваруваат профит, а со тоа и нам ќе ни ги враќаат навремено ратите од дадените кредити пишува:

Биљана Здравковска-Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

фотографија:

ивана Кузмановска

К

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

оста Митровски е еден од ретките примери во Македонија кои од директор во реалниот сектор преминал на директорска функција во банка. Пред десет години кога му била понудена оваа функција ја прифатил без многу размислување бидејќи го сфаќал како предизвик да се докаже во едно сосема ново поле. „Иако немав никаква формална едукација за банкарство, уште на почетокот сфатив дека и не е толку голема филозофија да раководиш банка. Треба да најдеш пари и да одлучиш каде и на кого да ги пласираш тие пари во форма на кредити и притоа да заработиш доволно за да ги покриеш платите и сите трошоци, на крајот да

остане и за акционерите“, раскажува Митровски и дадава дека суштината е во тоа дали си добар менаџер или не, а не дали управуваш со банка или со фирма. Митровски се сеќава дека на почетокот воопшто не било лесно со оглед на фактот што претходните сопственици ја имаа оставено банката во лоша финансиска ситуација и со прилично нарушен углед. Во подигање на довербата во банката го вложил и својот личен интегритет и углед кои ги имал дотогаш изградено како успешен бизнисмен и директор во неколку фирми. Особено е горд што за овие години успеал во банката да изгради успешен и лојален тим, одбирајќи ги луѓето директно од студентските клупи, процес во кој, како што вели, и самиот учествувал со цел да ги избере најдобрите кандидати. И годинава кога тој лично и банката го слават овој 10-годишен јубилеј, како признание на досегашните успешни резултати добиле номинација од Европското бизнис-собрание од Оксфорд за најдобра компанија, а Коста Митровски за најдобар менаџер за 2013 година.

XX На чело на Унибанка сте веќе 10

униБанКа Со награда За најдоБра БанКа и МитровСКи За најдоБар Менаџер За а 2013

XX Годинава Унибанка е номинирана за најдобра компанија и Вие лично како менаџер на годината од страна на Европското бизнис-собрание од Оксфорд, Англија. Поради што точно сте избрани во ова престижно друштво? Пред неколку недели во банката добивме официјално писмо испратено до мене, од страна на Европското бизнис-собрание со седиште во Оксфорд, Англија, во коешто н$ известуваат дека Унибанка е номинирана за банка на годината 2013, а мене ме номинираат за најдобар менаџер на годината и во кое ме покануваат од 18 до 20 декември да присуствувам на церемонијата на доделување на наградите, како и да имам свое обраќање на истата. Во објаснувањето на Европското бизнис-собрание се вели дека оваа награда се доделува како признание за добрата бизнис-репутација, ефективното управување и постојаниот раст на банката, а како главни креитериуми според кои е избрана Унибанка се инвестициската атрактивност, висока технологија, квалитет и кадар за професионални и модерни менаџмент-методи. Ова е големо признание како за банката, така и за мене, посебно бидејќи нејзиниот развој и позиционирање на македонскиот банкарски систем се следи внимателно и од надворешни експерти и од влијателни асоцијации и посебно ме израдува информацијата дека Унибанка и јас сме единствени номинирани од Македонија, а опфатот бил многу поширок и ќе можам да ви кажам подетално откако ќе се вратам од Оксфорд некаде пред Нова година.

EUROPE BUSINESS ASSE

MBLY Empress Court 2, Woodins Way, Paradise Street, Oxford, OX11HF www.ebao xford.co.uk Ǥ

ǡ

Ǩ

the So crates Committee has nominated y our company for the prestigious international award in quality and management spheres Ǧ ƮBest Enterprise`Ǥ ǡ

Ǥ

Ʈ Ʈ Ǥ

ǣ ǡ ǡ

Ǥ

ȋ ǡ ǡ ȌǤ

The research results will be present ed in Oxford, UK Ǧ world scientifi December, 19, 2013 during c and education capitalǡ on the Annual Award ceremony `AchievementsǦ2013ƮǤ ǡ ǡ ǡ ǡ ǡ

ǡ ǡ Ǥ

ǡ Ǥ

Ǧ ǡ ͳ͸ Ʈ Ǧʹ Ͳͳ͵Ʈ

Ǥ

Ǥ

Ǥ

We are pleased to invite you to pa rticipate in the ceremony `Achieve mentsǦ2013` and to present the investment and technological capab ilities of your company during the w orking panel.

Ǥ

Ǥ

ǡ Ǥ

ǡ

ǡ

ǤǣΪͶͶ ͳͺ͸ͷ ͹ͻͶ ͵͸ʹǡ Ǧ ǣ ̴ ̷ Ǥ Ǥ ǡ ǣ

Капитал број 726 27.09.2013

22

www.kapital.mk

интервју

години или откако се случи ребрендирањето на банката. Како се развиваше банката во овие 10 години гледано низ бројки? Унибанка оваа 2013 година слави јубилеј, 10 години од сопственичката трансформација и ребрендирањето на банката и 10 години откако сум јас на оваа реководна функција. За тоа како и колку се развиваше Унибанка во изминативе десет години најдобро говорат следниве показатели. Пред 10 години кога го презедов управувањето со Унибанка, имаше актива од 25 милони евра, а пазарното учество на банката изнесуваше 1,5%. Имаше депозити од 8 милиони евра, одобрено 13 милиони евра во кредити и загуба од 4,3 милиони евра. Десет години подоцна Унибанка има учество на пазарот од 3,1% и работи со нето-добивка од 1,5 милиони евра. Активата изнесува 176 милиони евра, депозитната база достигна 144 милиони евра, а заклучно со 2013 година имаме одобрено вкупно 109 милиони евра кредити. Изминативе 10 години направивме и значително зголемување на бројот на вработени. Унибанка денес има 391 вработен, во споредба со периодот пред десет години кога имаше 139 вработени. Денес Унибанка има 34 експозитури низ целата земја и ги покриваме сите градови, од кои 8 се во Скопје, додека пред десет години постоеше само една во Скопје. Направивме значителна инвестиција и во поставување на АТМ уреди и ПОС терминали. Така, во 2013 година Унибанка има 117 АТМ уреди, а пред 10 години имавме само 12, додека бројот на ПОС терминали достигна 3.258. Слободно можам да кажам дека Унибанка беше еден од пионерите во воведувањето картички во земјава, па така денес имаме издадено 128 илјади картички и во делот на картичното учество имаме пазарно учество од 9,6% од пазарот. Како што банката инвестираше во нови производи и услуги, така се зголемуваше и бројот на клиенти, чиј број заклучно со јуни годинава достигна 227 илјади.

XX Како одеше тој процес на изградба на банка од доверба кај клиентите ако се знае дека банката ја презедовте во многу лоша состојба и со прилично нарушен имиџ? Процесот на изградба на банка од доверба кај клиентите беше наша примарна цел, бидејќи банката беше со нарушена доверба, со многу слаб потенцијал, како во материјална, така и во кадровска основа. Во почетокот требаше да се работи на доверба кај штедачите, правни и физички лица, да ги донесат своите заштеди во банката, а за да се случи тоа јас го вложив целокупниот мој потенцијал, да ги посетувам потенцијалните клиенти, оние што ме познаваа од порано, како личност од доверба, кој држи до дадениот збор, ветувајќи им дека парите им се безбедни таму каде што работам јас, верувајќи си

Вработените се најголемиот успех на Унибанка

Н

ајголем успех на банката, според мене, се луѓето што работат во истата. Тоа се млади квалитетни, воспитани, образовани, карактерни, со еден збор професионалци во банкарскиот занает и горд сум на нив, посебно што сите тие ги имаат поминато строгите критериуми кои ги имам применето при нивното вработување.

www.kapital.mk

Капитал број 726 27.09.2013

интервју дека мојот кредибелитет и карактер XX Што сметате дека е најголем кој го изградив во изминатиот период успех на банката во овие 10 ќе дојде до израз и ќе успеам да години? ја зголемувам депозитната база на Дали се тоа инвестициите банката. Тука е секако и политиката во софтвер и технологија, на каматни стапки за депозити, која подобрувањето на имиџот, ја направивме да биде поатрактивна инвестирањето во кадри и од повеќето банки во земјава, за која експозитури? во повеќето случаи имав осет како да Најголем успех на банката, според ги мотивирам клиентите да штедат во мене, се луѓето што работат во неа. нашата банка. Тоа се млади квалитетни, воспитани, Напоредно со тоа работевме на образовани, карактерни, со еден промена на имиџот на банката, збор професионалци во банкарскиот како со новото име, а посебно во занает и горд сум на нив, посебно што намерата да го промениме чувството сите тие ги имаат поминато строгите кај клиентот дека тој влегува во критериуми кои ги имам применето неговата банка, а не во банката на при нивното вработување. службениците кои работат во истата, XX Како менаџер на банка можеби како што дотогаш луѓето, а имате најмногу чувство и јас лично се чувствував за тоа во каква состојба кога одев во некоја од се наоѓаат македонските банките да побарам некоја компании. Како ја банкарска услуга. За тоа оценувате состојбата ни беше потребен млад, во македонската образован кадар за да Кога дојдов во економија и кои се може да го оспособиме за Унибанка во 2003 најголемите проблеми замислата која сакавме на компаниите? година, дојдов да ја реализираме. Македонските компании од реалниот Затоа се одлучивме да се најдоа во тешка сектор. И вработуваме новозавршени состојба по светската денеска сметам, дипломирани економисти, економска криза, да ги обучиме и да ги а и резултатите посебно со банкарската ставиме во првите редови покажуваат, финансиска криза. во новоотворените Сметам дека мерките што дека тоа многу експозитури кои навремено ги презеде ми помогна да секојдневно се отвораа македонската влада, ги разберам низ различни градови многу им олеснија да барањата на во Македонија. Тогаш ја пребродат истата први го промовиравме клиентите од и тие во оваа година таканаречениот фронт реалниот сектор, полесно се справуваат со офис, каде што за последиците од кризата. сега кога јас да функционира тоа Најголем проблем им е како банкар, нарачавме посебен недостигот од ликвидни условно сум од мебел за истите, каде средства и како полесно другата страна, што клиентот требаше да ги враќаат земените наместо да стои, да седи за да можеме кредити од банките. пред службеникот и во заеднички да Тука сметам дека ние релаксирана-опуштена како банки не само што направиме состојба ќе побара и ќе треба, туку и чувствувам стратегија, план, добие одредена банкарска обврска дека треба да им како парите услуга. Оттогаш па досега, помогнеме полесно да го коишто ќе му банката вработила повеќе пребродат тоа, со серија од 300 лица и сега тие ги дадеме како предлози и мерки кои се препознатлив имиџ на кредит да може треба да ги направиме банката. заеднички со клиентите, успешно да ги с$ со цел тие и понатаму XX Вие сте еден од ретките инвестира и да опстојуваат на пазарот директори на банки оплоди. и да остваруваат профит, кој доаѓа од реалниот а со тоа и нам ќе ни ги сектор. Дали тоа Ви враќаат навремено ратите по дадените беше предност или маана во кредити. управувањето на банката? Кога дојдов во Унибанка во 2003 XX Неликвидноста е еден од година, дојдов од реалниот сектор, најголемите проблеми со кои каде што во некои од нив одговарав се соочуваат македонските за одредени сектори, а некои и ги компании. Колку како банка го управував како директор на истите. чувствувате овој проблем и дали И денеска сметам, а и резултатите имате проблеми при наплата на покажуваат, дека тоа многу ми одобрените кредити? помогна да ги разберам барањата Неликвидноста на компаниите на клиентите од реалниот сектор, е најголемиот проблем што го сега кога јас како банкар, условно имаат. Проблеми при наплата има сум од другата страна, за да можеме секојдневно, но, како што реков, заеднички да направиме стратегија, колку е тоа обврска на клиентите, план, како парите коишто ќе му ги уште поголема е нашата да помагаме дадеме како кредит да може успешно во тој процес со сите расположливи да ги инвестира и оплоди и со тоа ние средства коишто ни се дадени. Инаку, да бидеме сигурни дека истите ќе ни ако просекот во банкарскиот сектор на ги враќа со договорената динамика.

23

проблематични побарувања е некаде околу 12%, во Унибанка тој се движи во рамките на 6%, што покажува дека ние сепак добро се справуваме со тој процес.

XX Во каква состојба генерално е македонскиот банкарски сектор? Колку оваа должничка криза создаде проблеми во Македонија, бидејќи некои од големите банки се во сопственост на европски банки кои се силно погодени од кризата? Македонскиот банкарски сектор е во добра состојба. Тоа го кажува во неколку наврати и гувернерот Димитар Богов, а и моите колеги од другите банки. Пари во банките има и тие се подготвени да даваат нови кредити за, како што велиме ние банкарите, добри и издржани проекти. И тука е веројатно вечната борба меѓу банкарите и клиентите, што е тоа добар и издржан проект. Сметам дека со мерките кои ги спроведуваат Народната банка и владата, се создаваат услови да почне повторно заживување на кредитирањето, а и ние, банкарите сме дојдени до момент кога доколку останеме и понатаму со досегашниот начин на одобрување на кредитите ќе ја доведеме во прашање нашата профитабилност.

XX Многу банки поради ризиците во реалната економија ги заострија критериумите и условите за кредитирање и го намалија кредитирањето на компаниите. Каква е кредитната политика на Унибанка? Како што веќе кажав, ние во Унибанка постојано сме во мобилна состојба како да го зголемиме кредитирањето, а да не ја влошиме сегашната позиција на стабилна, ликвидна и профитабилна банка. Критериумите кај нас воопшто не се заострени како што велите, туку напротив, се обидуваме да го олесниме давањето на кредитите и под услов да прифатиме поголема ризичност до мерка со која ќе можеме да се справиме со истата.

XX Како ја оценувате конкурентноста во банкарскиот сектор? Дали влезот на странски капитал ја зголеми конкуренцијата меѓу банките кои работат во Македонија? Конкуренцијата меѓу банките кои егзистираат во земјава отсекогаш постои и таа секојдневно е присутна при одредување на каматните политики како за депозитите, така и за кредитите. Секоја од нас е посветена да излезе со понуда за поатрактивен и попримамлив производ што ќе го понуди на клиентите и тоа и понатаму ќе се продлабочува. Влезот на странки банки уште повеќе ја зголеми конкурентноста, затоа што тие се и посилни и подобро капитализирани и се во можност да понудат и поевтини кредити, а нивната желба да се докажат на овој пазар е помотивирачка, бидејќи како нови брендови вниманието е насочено кон нив од повеќе страни.

Капитал број 726 27.09.2013

24

www.kapital.mk

АНАЛИЗА

Buxet 2014: ДржАвНА формуЛА

n o i l i m Po o n v e n d a r v e i c a z i 0 real 0 1 za % e t i n l a t i P a na k i i c i t s e v n i

1

www.kapital.mk

А ЗА рАЗвоЈ

ija e

Капитал број 726 27.09.2013

25

АНАЛИЗА

Главен адут на владата и во новиот Буџет се капиталните инвестиции, зголемени за 20% споредено со годинава. За да ги реализира сите капитални проекти предвидени во новиот Буџет, владата и државните институции ќе мора да инвестираат по еден милион евра секој ден. тоа е она што го бараат и бизнисмените и економистите. анализата на структурата на јавните расходи, пак, покажува дека сепак само 12,7% од целиот Буџет догодина се наменува за развојни проекти, а дури 2,5 милијарди евра за тековните трошоци како што се зголемените плати и пензии, набавки на стоки и услуги, субвенции. пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

З

а да ги реализира сите капитални проекти предвидени во новиот Буџет, владата и државните институции ќе мора да инвестираат по еден милион евра секој ден во 2014 година. Главен адут на владата и во новиот Буџет се капиталните инвестиции, зголемени за 20% споредено со годинава, меѓутоа и економистите и бизнисмените сугерираат планираните проекти да се реализираат целосно. Бизнисзаедницата позитивно ги оцени најавите на владата идната година да вложи 20% повеќе пари од годинава за изградба на патишта, железнички пруги и друга инфраструктура, меѓутоа и тие бараат сите пари да се инвестираат докрај. „Намената на капиталните инвестиции, односно најавената реализација на крупните инфраструктурни проекти во патната, железничката, енергетската, комуналната инфраструктура е во функција на полесен пристап на компаниите до странските пазари, а со тоа, соодветен пораст на нивната конкурентност“, велат од Стопанската комора на Македонија. Претседателот на Сујузот на стопански комори, Златко Калеников, изјави дека бизнисмените веќе со години ги бараат овие капитални инвестиции од владата, бидејќи поттикнуваат реверзибилен процес на инвестирање и развој на приватните компании. Професорот од Економскиот факултет, академик Таки Фити, оценува дека само доколку се инвестираат сите пари предвидени за изградба на патишта, железнички пруги или гасовод, државата ќе & даде здив на економијата и ќе ја подобри бизнис-климата. „Владата најавува дека догодина повеќе пари ќе вложува во изградба на инфраструктура и тоа е добро, меѓутоа тука има еден друг проблем, а тоа е реализацијата на проектите. Секогаш кога ќе дојде до ситуација да се кратат расходите, а тоа го знам од лично искуство, министрите за финансии прво посегнуваат по ставката за капитални

Буџетот ...на прв поглед Државата до година ќе потроши 2,87 милијарди , што е 7% повеќе од годинава. Дупката во буџетот ќе изнесува 300 милиони €. Најмногу пари и догодина ќе се потрошат за тековни потреби. За плати на администрацијата 384 милиони €, за набавка на стоки и услуги планирани се 303 милиони €, а за земјоделски субвенции

€

140 милиони €.

Ставката за капитални инвестиции е планирана на 365 милиони €. Буџетот е поставен на проекција за економски раст од 3,2% и инфлација од 3,3%. инвестиции, бидејќи од нив најлесно се крати. За нашата земја многу е значајно да се инвестира во крупната инфраструктура, бидејќи на тој начин директно се влијае врз намалување на трошоците за работа на компаниите и тие стануваат многу поконкурентни“, оценува академик Фити. Но, главното прашање е кои капитални проекти ќе се финансираат со овие 365 милиони евра и колку тие навистина може да & помогнат на економијата да ја надмине кризата?! Ќе се градат локални и регионални патишта, болници, водоводи и канализации, ќе се доградува проектот „Скопје 2014“, кој идната година треба да финишира. „Ќе се продолжи со определбата за спроведување дисциплинирана буџетска потрошувачка, при што особено внимание ќе се посвети на рестриктивност и ригорозна контрола на помалку продуктивните трошоци за сметка на зголемување на инвестициите за капитални проекти во насока на директна поддршка на стопанството“, пишува во Буџетот за 2014 година. Меѓутоа, анализата на структурата на јавните расходи за следната година покажува дека капиталните инвестиции како удел во целиот Буџет всушност се намалуваат ако се споредува со првично објавениот Буџет за 2013 година пред

Капитал број 726 27.09.2013

26

www.kapital.mk

АНАЛИЗА

да се ревидира. И покрај тоа што оваа ставка е зголемена за 20% споредено со ревидираниот Буџет за годинава (за 2013 година првично беа планирани 380 милиони евра за капитални проекти), уделот за развој во државната каса за догодина е сведен на 12,7%, додека останатите 87,3% од народните пари и задолжувањата и догодина ќе се трошат за тековни потреби. Дури 2,5 милијарди евра се планирани за исплата на плати, пензии и социјални трансфери, субвенции, набавка на стоки и услуги и сите други тековни трошоци. Како што веќе е познато, следната година се зголемуваат за 5% и платите и пензиите и социјалната помош и тоа се очекува да ја поттикне и личната потрошувачка. Јасно е дека земја како Македонија, со стапки на сиромаштија и невработеност од околу 30% од населението, мора да одвојува значителни суми од Буџетот за најранливите граѓани, меѓутоа една влада најмногу ќе им помогне на социјалните случаи ако им овозможи да се вработат. Токму затоа економистите сугерираат да се вложува во проекти што ќе поттикнат инвестициска активност и отворање нови работни места.

Што предвидува Буџетот за догодина?!

Иако Буџетот се опишува како развоен, освен капиталните инвестиции, следната година ќе се зголемуваат и непродуктивните трошења на владата. Така, идната година ќе се потрошат 1,28 милијаради евра за социјални трансфери, кои вклучуваат и зголемување на пензиите и социјалната помош за 5%. Само за исплата на пензии, државата издвоила дури 710 милиони евра. Друг голем товар за државната каса е огромната јавна администрација која ги чини даночните обврзници околу 384,8 милиони евра и која исто така, од октомври идната година ќе добива за 5% повисоки плати. Во предлогбуџетот пишува дека вработувањата во јавниот сектор и идната година ќе бидат замрзнати, освен вработувања по Рамковниот договор. Огромни ставки во Буџетот за кои се одвојуваат милиони евра се и набавките на стоки и услуги за потребата на владата и нејзините министерства. Во 2014 година, за оваа намена се планирани 303 милиони евра. Ако на оваа сума се додадат парите предвидени за набвка на стоки и услуги за државните фондови, ставката достигнува до 630 милиони евра. Најголем дел од овие пари се трошат за договорни услуги, но и за промотивни владини кампањи, за нови автомобили и мебел, за консултантски услуги, за патувања, привремени вработувања. Силна карта на која игра владата во овој Буџет се и зголемените земјоделски субвенции, за што се планира да се потрошат 135 милиони евра. Меѓутоа, економистите коментираат дека вака поставената политика на субвенционирање на земјоделството не овозможува развој на овој сектор, бидејќи субвенциите завршуваат како дополнителен социјален приход за земјоделците. „Зголемениот обем на субвенции, како и средствата од програмата ИПАРД

Повеќе задолжувања дома

Пресметките во Буџетот покажуваат дека владата идната година ќе треба да обезбеди 473 милиони евра преку задолжување, за да се финансира буџетскиот дефицит, но и за враќање на старите долгови. За буџетскиот дефицит требаат околу 300 милиони евра. За разлика од лани, најголем дел од парите, односно 161 милион евра ќе се обезбедат преку задолжување на домашниот пазар, преку издавање државни записи и обврзници што ги купуваат банките, пензиските фондови или осигурителните друштва. Задолжувањето во странство е планирано на ниво од 86 милиони евра, а државата планира да повлече и депозит од својата сметка во Народната банка од 226 милиони евра. ќе обезбедат натамошно зајакнување и поддршка на овој сектор, како и зголемување на продуктивноста и конкурентноста“, објаснува предлагачот на новиот Буџет, Министерството за финансии. Од капиталните расходи, 55,7 милиони евра се планираат за патната и железничка инфраструктура. „Во овие рамки предвидено е интензивирање на доизградбата на автопатот на Коридор 10, на делницата Демир Капија – Смоквица, со кој се предвидува изградба на нова модерна автопатска делница со што ќе се комплетира главната делница. Проектот ќе се финансира од сопствени средства, користење кредитно задолжување од ЕБОР и ЕИБ и средства од ИПАфондовите“, пишува во предлог-буџетот. Во областа на железничкиот сообраќај, во текот на 2014 година е планирано да се реализира проектот за доизградба на железничкиот Коридор 8 во делот Куманово-Бељаковце, во функција на подобрување на конкурентноста и поврзување со соседните земји. За модернизирање на постојната железничката инфраструктура предвидена е реконструкција на железничката пруга на Коридор 10 финансирана со заем од ЕБОР. За вложување во енергетската и комунална инфраструктура се проектирани капитални инвестиции во износ од 22,5 милиони евра. Предвидено е интензивирање на активностите околу изградбата на Националниот гасоводен систем и финансирање на изградба на водоводни и канализациски системи во општините. Уредувањето на технолошкоиндустриските развојни зони преку изградба на потребната инфраструктура и објекти идната година ќе го чини Буџетот 8,2 милиони евра. За здравствениот сектор планирани се инвестиции во износ од 30,9 милиони евра наменети за изградба и реконструкција на јавни здравствени установи, за исплата на набавката на медицинска опрема и амбулантни возила. За образованието, детската заштита и спортот проектирани се капиталните инвестиции во износ од 39 милиони евра, кои се наменети за изградба и реконструкција на основни и средни училишта, детски градинки, изградба на училишни и спортски сали, реконструкција на ученички и студентски домови, опремување и реконструкција на универзитетите, набавка на современа лабараториска опрема и инвестиции во спортска инфраструктура.

4 милиони евра за избори за нов претседател

Претседателските избоди што треба да се одржат напролет, ќе го чинат Буџетот 4 милиони евра. Парите се предвидени за Државната изборна комисија (ДИК), институцијата што ги организира изборите и најголем дел од нив се трошат за набавка на изборен материјал. Речиси сите изборни процеси досега го чинеа Буџетот по околу 4 милиони евра.

Кое министерство колку добива

Најмладиот министер во владата, Диме Спасов, од ресорот труд и социјала, следната година ќе менаџира со најмногу пари. Неговиот дел достигнува 548 милиони евра. Ова Министерство е прво на листата според распределбата на народните пари поради исплатите на социјалната помош. Втор на листата со најмногу пари во министерската каса е Спиро Ристовски. Министерството за образование на располагање за следната година ќе има 365 милиони евра, од кои 7 милиони евра за опремување лаборатории, 2,4милиони евра за превод на книги од реномирани автори, 5,6 милиони евра за изградба на училишни спортски сали во основни училишта. За Министерството за внатрешни работи следната година се превидени 160 милиони евра, од кои 11,6 милиони евра за реформи во полицијата и 553 илјади евра за реконструкција и опремување згради. Министерството за здравство ќе располага со 102 милиони евра. Од нив, 16,7 милиони евра се за медицинска опрема и 9,5 милиони евра за реконструкција и доградба на јавните здравствени установи. За Одбрана идната година е одвоен буџет од 95 милиони евра, додека, пак, во сопствената каса, министерот за финансии Зоран Ставрески, догодина ќе остави 31 милион евра. Третина од неговиот буџет ќе биде наменет за изградба на зградата на Министерството. Министерот Никола Поповски кој раководи со Министерството за надворешни работи следната година на располагање ќе има 19,8 милиони евра. Министерството за економија, кое е во рацете на министерот Ваљон Сараќини, догодина на располагање ќе има 12,3 милиони евра.

Капитал број 726 27.09.2013

28

www.kapital.mk

Интервју

Emili FaulEr стратег за ИноватИвнИ решенИја

Vklu^EtE [to poVE]E lu\E Vo rE[aVawEto na problEmitE! пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

Е

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

мили Фаулер е соосновач и постар потпретседател за стратегии и развој на бизнис во њујоршката компанија Fix Challenges која од неодамна се вика HeroX. Таа претходно била директор за стратегиски иницијативи на фондацијата X Prize, организација посветена на радикални промени преку поттикнување натпревари, преку кои се реализирани повеќе стратешки проекти. Претходно, како стратег на консултантската куќа Sid Lee во Монтреал, Канада, работела со

клиенти како Adidas, Red Bull други. Со поддршка на Амбасадата на САД во Република Македонија таа престојуваше во Македонија и сподели дел од своето искуство и знаење со македонските компании и претприемачи. Во интервју за „Капитал“ таа зборува за потребата од што поголема иновативност во компаниите.

XX Што конкретно значи да се биде стратег за иновативни решенија? Мојата кариера целосно е ориентирана кон иновациски стратегии, што опфаќа многу различни работи, но дефинирањето на оваа професија може да се сведе на пронаоѓање нови иновативни начини за решавање на проблемите со кои се соочуваат компаниите. Тоа опфаќа буквално с$: од тоа во кој правец се движи компанијата, како ефективно да се позиционирате на пазарот во некоја земја или на

пазаритe генерално, кога да се воведе нов бренд... Генерално се однесува на начинот на кој се решаваат проблемите. Првиот дел од мојата кариера го посветив на развој на бренд стратегии и креирање иновативни брендови. Како да се креира бренд кој ќе биде атрактивен и ќе привлече внимание на заситениот пазар, што бара многу специфични знаења и алатки за тоа да се постигне. Сега пак, се посветив на иновативноста од аспект на мотивацијата луѓето да се справуваат со бројните предизвици во висококонкурентното опкружување. Со еден збор, способност да се обединат повеќе луѓе во реализација на визијата каде и како да се позиционира еден бренд.

XX Што, според Вашето искуство, е поважно за еден бренд или компанија да биде успешна, дали тоа се технолошките/техничките

www.kapital.mk

Капитал број 726 27.09.2013

Интервју

29

Иновативноста не се сведува само на техничките подобрувања на еден производ. Иновативноста и постојаната потрага по иновативни решенија во компаниите е новиот mainstream во светот на бизнисот. Иновативноста е неопходна и во дефинирањето на тоа во кој правец се движи компанијата, како ефективно да се позиционира на пазарот, кога да се воведе нов бренд... Генерално, се однесува на начинот на кој се решаваат проблемите!

иновации или, пак, иновациите во маркетиншкиот пристап, продажбата и слично? Ако имате лош производ дефинитивно многу тешко ќе го продадете и тешко дека добро ќе го позиционирате на пазарот. Една од најважните рабпоти е да правите и да продавате производ или услуга и искуство кои се креирани врз база на потребите на потрошувачите. Наместо да го примените пристапот во кој компаниите велат: „мислиме дека знаеме што сакаат потрошувачите“, треба да се истражи што навистина сакаат тие. Постои фин баланс меѓу тоа што го сакаат и им треба на потрошувачите и потребата да се биде иновативен и да се поместуваат гранциите на очекувањата. Пример за тоа се „паметните“ телефони. Ако ги прашавте потрошувачите пред 10 години каков телефон би сакале, тие

ќе кажеа потенок и помал телефон. За разлика од потрошувачите, визионерите и иноваторите размислувале како компјутерот да стане телефон, а како телефонот да стане компјутер и на тој начин ги поместија сериозно гранците во перципирањето на телефонот и очекувањата од истиот. Токму во оваа точка може да се бараат иновативните стратегии, во она што веќе постои на пазарот и пробивање во нешто сосема ново. Тоа е таа компонента која ќе ви помогне да креирате производ или бренд којшто ќе го сакаат луѓето.

XX Може да ни кажете конкретен пример на применети иновативни стратегии во развојот на некои од брендовите за кои сте работеле, како што е Adidas на пример?

Adidas сакаше успешно да влезе на американскиот пазар. Тие беа прсутнои, но сакаа да направат промена на својот имиџ на американскиот пазар каде што неговиот имиџ не беше доволно јасен, како тој на Nike, на пример. Затоа се фокусиравме на воведување на елементот lifestyle во перцепцијата на овој бренд. Тоа го направивме преку набљудување и сфаќање на потребите на потрошувачите, што им недостига во тој пазарен сегмент. Иновацијата не мора секогаш да биде некое технолошко достигнување или целосно нов производ, туку способност да дојдете до клучните сознанија за некој бренд и истите да ги искористите за креирање специфична кампања.

XX Каква методологија применувате за сево ова што го кажавте да може да се примени во практиката и компаниите полесно да сфатат што всушност треба да иновираат; дали самиот производ, неговиот дизајн, маркетиншкиот пристап и слично? Методологијата се состои од неколку клучни чекори. Првиот е да се дефинира реалната состојба на пазарот, кои се вашите клиенти, кој го сака, а кој го мрази вашиот бренд. Откако ќе го сфатите тоа, се пристапува во втората фаза на истражување на сопствените купувачи, конкуренцијата, но и поширокиот амбиент во којшто „живее“ вашиот бренд, по што се оди кон процес на дестилација на сите овие информации во само неколку, 3-5 клучни поенти, сознанија кои практично сумираат што е тоа што треба да се промени. На тој начин се поставуваат целите, од кои потоа е многу лесно да се направи акциски план на активности. Ако едно такво сознание, на пример, е дека Американците не ја сфаќаат суштината

на брендот Адидас, тогаш се доаѓа до сознание дека е потребна кампања за подигнување на свесноста која може да се реализира преку интернет-страници, на билборди и тоа преку многу јасна порака која ќе се искристализира преку процесот на истражување и перципирање на реалната состојба на терен.

XX Колку компаниите и менаџерите се свесни за потребата од воведување иновации на кое било ниво? Кога иновациите станаа важна тема во бизнисот? Иновациите сега се движат кон концептот на таканаречени отворени иновации или она што го нарекуваме crowdsourcing – тип на отворена иновација каде што преку Интернет, социјални мрежи, фокус група или пазарно истражување се вклучуваат што повеќе субјекти со цел да се дојде до одредено решение. Наместо проблемите да се решават во затворен круг од експертски тимови, ги отвораш вратите за различни групи луѓе кои навистина можат да ви дадат неверојатна перспектива на проблемот и на решението за истиот. Навистина оваа можност ви дава одредени сознанија за кои не ни помислувавте дека постојат. Една таква онлајн-платформа е HeroX, која им дава простор за собирање креативни и иновативни идеи на сите кои сакаат да решат некои проблеми, без разлика дали се локални или глобални. Функционира на принцип на натпревар, затоа што наградите делуваат многу стимулативно на луѓето. Тие се многу важна алатка за поттикнување на иновациите, посебно кога ќе се фокусираш на некое конкретно прашање. Преку оваа платформа се дава можност секој што има идеја за решавање да партиципира со својата идеја, а од друга страна има можност да освои и награда. Практично на светот му кажувате „Ми треба помош“ и ми требаат сите иновативни луѓе со знаења и способност да ми се приклучат во барањето решенија. Веќе имаме двајца клиенти. Едниот е базиран во Сан Антонио, Тексас, чија желба е да воспостават натпревар со цел да ги мотивираат луѓето за промоција на градот како центар за технологија, cloud computing и иновации. Преку воспоставување натпревар се собираат идеи како да се зголеми атрактивноста на градот како место каде што ќе се лоцираат што повеќе иноватори. Суштината е во пронаоѓање иновативни решенија кои доаѓаат од голема група луѓе.

Капитал број 726 27.09.2013

30

www.kapital.mk

АнАлизА АКАДЕМиЈА КАПиТАл

Nema grade@Na dozvola bez sertifikat za eNergetska efikasNost! пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

П

римената на обврските од законодавството кое се однесува на енергетската ефикасност е во насока на заштеда на електрична енергија и во насока на отворање нови 3.000 до 5.000 работни места. Ова на еднодневениот семинар на Капитал Академија посветен на примена на обврските од законодавството кој се однесува на енергетска ефикасност на згради, го најави министерот за економија, Ваљон Сараќини, кој ја отвори обуката. „Новите законски мерки предвидуваат при издавањето одобрение за градба да се обезбеди изјава и сертификат од лиценцирано лице или фирма за енергетска ефикасност. Ова, заедно со други мерки ќе биде гаранција за една нова ера на градење во Македонија, која покрај тоа што ќе заштеди енергија, се очекува да отвори и нови 3.000 до 5.000 работни места“, вели Сараќини. Министерот најави и инвестиција од 96 милиони евра во 2.441 јавни згради кои би требало годишно да заштедуваат до 13 милиони евра. Љупчо Зиков од Капитал Медиа Гроуп смета дека енергетското законодавство е значајна тема којашто Капитал Академија се обидува да ја доближи до компаниите. „Уште кога ја правевме Капитал Академија ценевме дека живееме во динамично време кое носи брзи и чести

законски измени и ваквите обуки и презентации им се многу потребни на компаниите. Академијата е фокусирана и ќе продолжи да биде фокусирана на с$ што е важно за македонската економија и реалниот сектор“, вели Зиков.

Кои се новите обврски за јавните и за приватните објекти?

Последните измени и дополнувања на Законот за енергетика кои вклучуваат два значајни подзаконски акти во областа на енергетската ефикасност: Правилникот за енергетски карактеристики на зградите и Правилникот за енергетска контрола отворија низа прашања за компаниите и нејаснотии во однос на практичната примена. „При градба на нови и значителна реконструкција на постојни згради, инвеститорот е должен кон барањето за издавање одобрение за градење, како составен дел на основниот проект да приложи изјава од трговец поединец или правно лице кое поседува лиценца за вршење енергетска контрола за усогласеност на основниот проект со основните барања на зградата во поглед на исполнување на минималните барања утврдени во Правилникот за енергетски карактеристики за зградите“, објаснува Андон Киров од Министерството за економија. Како што е предвидено во законот и во подзаконските акти, по завршувањето на изградбата на згради или по значителната реконструкција на постојните згради, инвеститорот е должен да обезбеди сертификат за енерегетски карактеристики на зградата и истиот да го поднесе кон барањето за издавање одобрение за употреба на зградата. Според Киров, сертификатите за енергетски карактеристики на зградите

можат да ги издаваат трговци поединци или правни лица кои поседуваат лиценци за вршење енергетска контрола, а вкупниот ефект ќе резултира и со заштита на купувачите. „Продавачите или закуподавците на згради или градежни единици се должни на купувачите или закупците да им го предадат сертификатот за енергетски карактеристики на зградата, а оние продавачи или закуподавци на згради или градежни единици чијашто изградба не е завршена се должни на купувачите или закупците да им ја достават копијата од изјавата за усогласеност заверена од нотар, додека сертификатот ќе го обезбедат и предадат по добивањето на одобрението за употреба на зградата или градежната единица“, вели Киров. Енергетските контроли во правилниците предвидено е да ги спроведуваат трговци поединци и правни лица кои ќе се стекнат со лиценца за вршење енергетска контрола. Со овластување за енергетски контролор може да се стекне секое физичко лице ако ги исполнува следните услови: да има најмалку високо образование од техничка насока, да има најмалку пет години работно искуство во струката на работи на проектирање, надзор и одржување на градежни објекти, испитување на енергетски или процесни постројки, вршење енергетски контроли или други енергетски услуги или работа на стручни или научни дејности од областа на енергетиката и положен стручен испит за енергетски контролор, како што е пропишано со Правилникот за енергетска контрола. Како што најави Киров, физичките лица ќе посетуваат обука и ќе полагаат испит за енергетски контролор кај правни лица коишто ќе ги избере Агенцијата за енергетика.

Балканот повторно се здружува Информациите кои Ви се потребни за подобро работење во балканскиот регион секој работен ден, наутро, Ви ги испраќаме на e-mail или прочитајте ги на www.biznis-plus.com Нарачка и повеќе информации на: pretplata-mk@biznis-plus.com или на телефон: +389 2 3298 110

специјален прилог

4

ОКТОМВРИ 2013

ИНОВАТИВНОСТ

Капитал во овој прилог го анализира развојот на иновативноста во македонија како клучен двигател на успехот - прашање на избор на секоја компанија поединечно и на земјите. Пресек на состојбата во македонските компании низ неколку аспекти на делување:  Подобрување на технолошки и производствен процес со цел создавање на поконкурентен производ на домашниот и странските пазари;  Иновативност во организациските процеси;  ИТ решенија за подршка на иновативност во компанијата;  Иновативност во привлекување на квалитетен кадар и управување со него;  Трансфер на технологија, достапност на технолошки решенија на македонскиот пазар;

 Финансирање на иновативност, пресек на понудата на деловните банки во подршка на компаниите;  Кои трендови ги пратат металската и градежната индустрија(енергетска ефикасност на стамбените објекти);  Предлог на саеми во регионот;

Македонија на полето на иновативност:  Зошто поттикнувањето на иновативноста е важна за мали економиии како македонската?  Зошто се уште не се реализира Националната програма за поттикнување на иновативноста?  “Капитал“ преку изјави на експерти и споредба на моделите во други земји предлага конкретен модел како да се поттикне иновативноста во Македонија!

Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: sanja.savovska@kapital.mk boban.gjorgjievski@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 102/105

ЛИЦE ЗА КОНТАКТ:

БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ САЊА САВОВСКА

Капитал број 726 27.09.2013

32

www.kapital.mk

политика

Вечерва Груевски се обраќа на Генералното собрание на ОН

П

ремиерот Никола Груевски вечерва ќе се обрати на 68-мото Генерално собрание на Обединетите нации. Неговото обраќање доаѓа во околности кога е најавено дека на маргините на Генералното собрание „САД ќе работи и на прашањата како спорот за името меѓу Македонија и Грција“, како што изјави помошникот државен секретар на САД, Дин Питман, претставувајќи ги американските

> БРОЈКИ

203

наслови од литературите на 37 земји се објавени со помош на грантовите за превод кои ги добија 14 издавачки куќи од Македонија во седумгодишната Програма на ЕУ, Култура 2007-2013. Преку оваа програма Македонија искористила околу милион евра.

102

приоритети на настанот. Претходно, а во контекст на откочувањето на грчко-македонскиот спор, средба со медијаторот Метју Нимиц во Њујорк оствари еврокомесарот за проширување, Штефан Филе. Ден порано на истото место грчкиот вицепремиер и министер за надворешни работи, Евангелос Венизелос, се сретна со генералниот секретар на Обединетите нации, Бан Ки-мун - еден од главните поводи беше токму спорот.

Алијансата го добива полит

Позитивна Македон ќе ја освојува пол

решенија за легализација на дивоградби во општина Центар се доделни во последните 30 дена, а од доаѓањето на новото раководство изготвени се 354 решенија.

17

странски армии досега имаат вежбано на армискиот полигон „Криволак“ каде во вторникот беше реализирана билатерална тактичка вежба со боеви гаѓања „Предизвик 2013“ на која учествуваа претставници на армиите на Македонија и на Словенија.

facebook 1 Мото на приватни факултети у Македонију: Кој знае, знае ... кој не знае осмица. Ненад Неделковски

шо ѓаол ве тераше 41 -ва да ги 2 .бркате од овде Германците... Оруѓански Златко

3 Клучно прашање у државата у која мора да ургира министер за да ти дојде Брза помош, се уставни измени за да се дефинира брак. Срѓан Стојанчов

Eден од основачите, Љупчо Зиков, за „Капитал“ вели дека за брзо време движењетo ќе биде политичка партија Позитивна Македонија и дека нивните идеи на основачкото собрание на 27 октомври ќе бидат срочени во програма

А

лијансата за позитивна Македонија, која минатата недела во центарот на Скопје во зградата „Тифани“ ја отвори својата прва канцеларија, веќе јасно ги црта своите политички контури.

Eден од основачите, Љупчо Зиков, вели дека позициите на движењето се прецизно дефинирани и дека нивното прераснување во политичка партија е извесно, во моментот кој ќе биде проценет како целисходен и вистински: „Во моментов сме фокусирани на создавање една широка платформа. Ги повикувам сите оние коишто имаат сродни визии и ставови со нас да ни

www.kapital.mk

Капитал број 726 27.09.2013

златна зора нема уште долго да осамнува

С

$ поодлучни стануваат намерите на грчката власт да им стави крај на насилните инциденти што ги предизвикува неонацистичката партија златна зора. По упадот на грчката полиција во просториите на партијата уапсен е полицаец кој работел и како телохранител на пратеник на златна зора. внатрешната контрола на полицијата прави проверки во станиците низ Атина за да се откријат и да се отстранат

полицијците поврзани со златна зора. Чашата ја прели убиството на раперот со антифашистичка агенда, Павлос Фисас, на 18 септември, за кое како поврзани се осомничени уште пет членови на партијата. власта притиска да се забрза и темпото на судските процеси за големиот број случаи на насилство во коишто учествувале членови на златна зора. Извори од грчкото обвинителство очекуваат резултати веќе за 20 дена.

буМ-трес

33

Драгиша Милетиќ

лидер на СНП

Х

омосексуалноста е болест, а вие ако сте во чекор со модата, одете, ама пазете кога одите, мора да биде тоа строго покрај ѕид” – лидерот на Српската напредна партија со назаден и навредлив „хумор“ сакаше да се прослави во Парламентот.

тичКиот облиК

ЕдоНИјА литичката сцена! се придружат. тука пред с$, мислам на партиите од центарот и лево од центарот, некои од партиите кои веќе со години постојат на политичката сцена, но и на некои од новоформираните. Секако, мислам и на индивидуални интелектуалци со коишто сме комаптибилни во размислувањата за развојот на оваа земја“. тој открива дека на основачкото собрание, кое движењето ќе го има на 27 октомври, ќе биде презентирана широка програма, којашто ќе ги опфаќа визиите за реформите, процесите и за потезите неопходни за македонското општество да доживее напредок во клучните сфери. „до зима тоа ќе биде политичка програма со којашто ние ќе бидеме подготвени за следните избори. Неколкупати кажав, ќе се повторам – ние сметаме дека е добро да има предвремени парламентарни избори. Но, се подготвуваме, секако – следната година секако е изборна.“ На отворањето на канцеларијата во Скопје, од каде што движењето ќе почне да ги шири своите упоришта и низ целата земја, зиков изјави дека изминативе години на политичката сцена се натрупаа многу фрустрации. „Македонија се наоѓа пред период кога ќе се кршат копјата за предвремени парламентарни избори, кои најискрено

евангелос венизелос

МНР на Грција

Н

ие поддржуваме заеднички прифатливо сложено име со географска одредница, кое ќе биде за севкупна употреба – ерга омнес. Тоа е конечно“ – изгледа време е шефот на грчката дипломатија да прочита што значи компромис. Па да не го става во реченици заедно со „конечно“.

ана ПавловсКа Данева

пратеник на СДСМ

Н

мислам дека & се потребни на државата. Сите настани што се случуваа изминативе години на политичката сцена предизвикаа многу фрустрации. Насобрана е многу негативна енергија. Сметам дека на Македонија & треба смирување на политичката сцена, а потоа и помирување. Ние уште еднаш порачуваме дека сме подготвени за предвремени избори“, рече зиков. тој додаде и дека за брзо време движењето Алијанса за позитивна Македонија ќе биде политичка партија Позитивна Македонија. владо Бучковски изјави дека целтa е искрена - да ce помири Македонија, ако е можно и со личен пример да ce покаже дека може да се биде присутен на политичката сцена без говор на омраза. „Мислам дека демократијата се задушува во земјава, од парламентот се гледа дека нешто ‘не штима’ и затоа ќе се обидеме да смениме нешто во државата", рече тoj.

ие нема да дозволиме Буџетот на државата да се полни по пат на притисоци, глоби, парични казни и рекетирање на македонските граѓани“... Како тоа нема? Со „отпор“ и со „востание“? Или со фотографии од партизани на профилите Фејсбук?

twitter 1 Ljubiša@sulimanovic5h

Нов израз за лицемерие: Политичка коректност

2 Ana Golejshka@a_golejska2h

Македонецот не е навикнат да молчи. Ама само за погрешни нешта зборува, или така ми се чини?

3 Man@goran_man46m

Не можеш ти на човек што верува во Адам и Ева да му објасниш дека хомосексуалноста не е болест.

капитал број 726 27.09.2013

34

www.kapital.mk

политика пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на капитал

Н

“Се кРчка“ новата РеФоРМа на избоРната Регулатива

Po koi Pravila Makedonija ]e glasa naProlet?

ајдоцна напролет ќе имаме нови избори – претседателски, а најверојатно и предвремени парламентарни - и крајно време е да се актуализира темата продолжување на реформата на изборната регулатива (обврска што ја преземаа власта и опозицијата и со првомартовскиот договор), кога сме веќе далеку од исполнувањето на препораката на ОБСЕ/ОДИХР дека „не е добра практика законската рамка да претрпува измени пократко од една година пред одржување избори“. Иако генералната оценка на ОБСЕ/ ОДИХР за локалните избори во 2013 година е позитивна, извештајот на меѓународната организација е полн со забелешки, а потребата од понатамошно подобрување на изборната регулатива е потенцирана со напомена дека треба да се имплементираат сите препораки - и новите, но и оние од претходниот извештај на ОБСЕ (за предвремените парламентарни во 2011), кои беа игнорирани при последните измени на Изборниот законик од 2012 година. Создавањето што е можно пофер услови за изборна трка би требало да биде предизвик (особено) за носителите на власта не само поради меѓународниот притисок, туку пред с$, поради фактот дека без уверлив изборен процес во очите на гласачите, власта не може да се пофали со вистински легитимитет. По дефиниција, изборите се извор и темел на целосниот систем на власт во државата и во овој контекст, за демократија зборуваме само во мерката во која граѓаните на избори чувствуваат дека навистина одлучуваат. Македонската практика изборната регулатива да се менува во последен момент, непосредно пред избори, значително ја поткопува довербата во изборниот процес, особено кога изборните правила се менуваат без консензус (како во последниот случај), при бојкот на опозицијата, со здружени сили на владејачките партии. И вака изменетиот Изборен законик не би бил толку голем проблем кога институциите со надлежности што произлегуваат од него би покажале дека се на нивото на задачата непристрасно да обезбедат почитување на правилата, што според домашните и странските набљудувачи на изборниот процес, не е случај. Се чини и овојпат ќе биде преамбициозно очекувањето консензус за измените на законикот. Процесот за измени на регулативата засега тече само во Работната група за измена на Изборниот законик при Министерството за правда, од која партиите се исклучени, а нацрт-верзијата на измените и дополнувањата на Изборниот законик ќе ја видат на крајот од месецов, открива за „Капитал“ првиот човек на

www.kapital.mk

Капитал број 726 27.09.2013

политика

35

Според изјавите на најголемите учесници во изборната трка што ги обезбедивме за оваа анализа, може да се заклучи дека тие уште пред да ги видат нацрт-измените на Изборниот законик, од чие изготвување се исклучени, имаат толку спротиставени позиции, што мала е можноста да не се повтори ланското сценарио, во кое опозицијата обвинуваше дека „во измените нема ништо од препораките на ОБСЕ и ОДИХР и се тапија за притисок, уцени и фалсификат на власта“, а власта одговараше дека „опозицијата ги користи наводните изборни нелогичности како алиби за да ги оправда поразите“ и на крајот сама си ги донесе измените. Прашањето на кое „Капитал“ се обиде да одговори е каков Изборен законик & е потребен на Македонија и дали и под претпоставка дека би добиле идеална законска рамка, таа би била доволна за изборите во Македонија да отсликаат демократија, која иако млада, сепак ја троши својата трета деценија Работната група, Селим Адеми. Според изјавите на најголемите учесници во изборната трка што ги обезбедивме за оваа анализа, може да се заклучи дека тие уште пред да го видат нацртот имаат толку спротиставени позиции, што мала е можноста да не се повтори ланското сценарио, во кое опозицијата обвинуваше дека „во измените што власта сама ги донесе нема ништо од препораките на ОБСЕ и ОДИХР и се тапија за притисок, уцени и фалсификат на власта“, а власта одговараше дека „опозицијата ги користи наводните изборни нелогичности како алиби за да ги оправда поразите“. Прашањето на кое „Капитал“ се обиде да одговори е каков Изборен законик & е потребен на Македонија и дали и под претпоставка дека би добиле идеален Законик, тој би бил доволен (во услови кога затајуваат институциите што треба да обезбедат негово почитување) за изборите во Македонија да отсликаат демократија која иако млада, сепак ја троши својата трета деценија.

Власта се фали, опозицијата се жали

Најголемата опозициска партија, во основа, останува на барањата од лани - целосна имплементација на препораките на ОБСЕ/ОДИХР, сега и на оние од последниот извештај. Професор Рената Дескоска-Тренеска, член предложен од СДСМ во Работната група за реформи во изборното законодавство, смета дека и со актуелната регулатива изборната демократија во Македонија би била на задоволително ниво ако институциите што Изборниот законик ги има како гарант за неговото спроведување си ја вршат работата. „ОБСЕ врз база на случувањата од последните локални избори јасно нотираше дека не се имплементирани многу од препораките дадени во 2011 година. Како таа дека не може правни лица да донираат во изборна кампања 5% од вкупните приходи остварени во претходната година, зашто во таков случај, една поголема компанија може да ја плати целата кампања. Не се имплементирани препораки кои јасно ќе ја раздвојат државата од партијата, поради што повторно се злоупотребуваа буџетски средства во кампањата. Но, не мислам дека проблемот е само во слабостите на законодавството, зашто на последните избори потфрлија сите институции задолжени да го спроведуваат законот. До Државната комисија за спречување на корупцијата беа испратени претставки за злоупотреба на буџетски средства во кампањата, за вработувања во истиот период, но останаа без

ефект. Недостиг од институционален капацитет покажа и Државната изборна комисија, која носеше чисто партиски одлуки, а дното го достигна Управниот суд со одлуките по тужбите на партиите во однос на одлуките на ДИК“, изјави Дескоска за „Капитал“, која решението го гледа во институционални реформи, кои како што вели, не може да се случат без политичка волја од власта да прекине со притисокот врз институциите, како и со вработувањето во нив луѓе со партиски, а не со професионални квалификации. Во ВМРО-ДПМНЕ пак, сметаат дека Македонија веќе има традиција на добро организирани и спроведени избори, особено откако партијата од позиција на власт ја има оваа должност. „Република Македонија веќе има добар историјат на добро организирани и добро спроведени избори, особено последните неколку изборни циклуси. ВМРОДПМНЕ има историјат на демократски организирани избори за разлика од некои претходни искуства кога мнозинството во Собранието го имаше СДСМ. Потврда е и оценката на најрелевантните институции како Парламентарното собрание на Советот на Европа, ОДИХР, ОБСЕ и други меѓународни набљудувачи, кои јасно велат дека изборите се фер, демократски, отворени и компетитивни и на нив граѓаните можат слободно да ја изразат својата волја. Мислам дека основна причина за вака високите оценки е континуираната имплементација на препораките кои доаѓаат од релевантните меѓународни институции, која се одвива низ континуирано подобрување на изборната легислатива низ соодветни процедури во македонското Собрание. Во таа насока, ние сме отворени како пратеничка група да пристапиме кон сите потребни дополнувања и подобрувања на Изборниот законик со цел имплементација на сите релевантни препораки“, изјави Николоски за „Капитал“. Според него, и институциите кои треба да бдеат над изборниот процес прават с$ што е во нивна моќ за да обезбедат фер услови за изборен натпревар. „Верувам дека во рамките на своите надлежности секоја од институциите прави најмногу што може за да се организираат фер и демократски избори. Тоа што е најбитно е дека овие институции или се со претставници на сите релевантни политички партии, како што е ДИК, која ја раководи преставник на опозицијата, а има преставници на релевантните политички партии, или како ДКСК или ДЗР, каде што се работи за целосно независни тела кои на ниеден начин не се поврзани со Владата или со

Како до објективен избирачки список кога нема попис?

М

инатата седмица во Македонија престојуваа експерти на ОБСЕ/ ОДИХР за анализа и проценка на меѓуинституционалната соработка и постоечките процедури при водење на избирачкиот список. Нивните заклучоци ќе ги презентираат во извештај, кој би требало да биде готов до крајот на годината, како што рече експертот од организацијата, Зоран Доковиќ, кога тој очекува плодна дебата базирана на препораките на ОБСЕ. Во меѓувреме, останува недовербата, особено кај опозицијата, во однос на објективноста на избирачкиот список. Претставникот на СДСМ во Работната група при ДИК задолжена за ажурирање на избирачкиот список, Дамјан Манчевски, смета дека голем проблем од овој аспект е што во Македонија не успеавме да спроведеме попис, па тој предлага овој хендикеп да се ублажи со спроведување теренеска проверка на податоците од списокот. На последната седница на Работната група Манчевски се осврна и на спорните 74 гласачи запишани во списокот на иста адреса и предложи како начин да се избегнат ваквите апсурди, воведување законска норма за минимум животен простор по лице во станбена единица. И од граѓанската асоцијација МОСТ сметаат дека спроведувањето попис на населението во голема мера би го помогнало процесот на прочистување на списокот. Во извештајот на ОБСЕ/ОДИХР за локалните избори се препорачува да се преиспита процедурата за водење и за ажурирање на избирачкиот список, додека пак, ставот на МОСТ е дека е потребна и теренска проверка на податоците.

Капитал број 726 27.09.2013

36

политика

Александар Николоски ВМРО-ДПМНЕ

В

МРО-ДПМНЕ има историјат на демократски организирани избори, за разлика од некои претходни искуства кога мнозинството во Собранието го имаше СДСМ. Потврда е и оценката на најрелевантните институции како Парламентарното собрание на Советот на Европа, ОБСЕ/ОДИХР и други меѓународни набљудувачи, кои јасно велат дека изборите се фер, демократски, отворени и компетитивни и на нив граѓаните можат слободно да ја изразат својата волја.

Рената ДескоскаТренеска СДСМ

Н

е мислам дека проблемот е само во слабостите на законодавството, зашто на последните избори потфрлија сите институции задолжени да го спроведуваат законот. До Антикорупциската комисија беа испратени претставки за злоупотреба на буџетски средства во кампањата, за вработувања во истиот период, но останаа без ефект. Недостиг од институционален капацитет покажа и ДИК, која носеше чисто партиски одлуки, а дното го достигна Управниот суд со одлуките по тужбите на партиите во однос на одлуките на ДИК.

Дарко Алексов МОСТ

О

дредбата со којашто се дозволува правните лица да донираат до 5% од приходот кој го оствариле претходната година ги става во нееднаква позиција како донаторите, така и политичките партии, зашто хипотетички, можно е еден донатор да ја финансира целата кампања на одредена политичка партија или на повеќе партии, а во најлош случај, на сите учесници во изборниот процес.

Владимир Мисев Институт за демократија

У

www.kapital.mk

логата на институциите во Изборниот законик е добро поставена, но факт е дека не се доволно проактивни, што се должи на притисокот што го вршат политичките партии врз институциите, особено власта врз Антикорупциската комисија, а опозицијата врз претседателот на ДИК, кој е избран по нејзината номинација.

политичка партија. Тоа дава квалитет плус на целиот процес“, вели Николоски.

Експерти: Државата и партијата да се дораздвијат

Граѓанската асоцијација МОСТ несомнено е најголем непристрасен авторитет кога треба да се проговори за изборната демократија во Македонија. Директорот на Асоцијацијата, Дарко Алексов, за „Капитал“ направи опсежен преглед на приоритетите за следното подобрување на изборната легислатива. Во однос на една од приоритетните препораки на ОБСЕ/ОДИХР од извештајот во 2011 година што се однесува на одвојувањето на државата од партијата, Алексов вели дека е само делумно имплементирана. Внесена е одредба која ги обврзува членовите на Владата од денот кога ќе бидат утврдени како кандидати за избори функцијата да ја извршуваат технички со преземање на неопходните активности за техничко функционирање на органот, односно Владата. Понатаму, се објаснува што значи терминот „технички”, при што со пресликува одредба од Законот за спречување корупција (донесен уште во 2002 година), а вметната е и одредба за забрана на вонредно исплаќање на плати, која веќе ја содржи Изборниот законик. МОСТ потенцира дека и казната од максимални 1.000 евра (која никако не претставува закана за еден министер, н.з.) е различна од онаа во Законот за спречување на корупцијата за истата одредба, што ја намалува правната сигурност. Во врска со финансирањето на изборната кампања (втората најважна препорака на ОБСЕ/ОДИХР), Асоцијацијата ја спори одредбата со која се дозволува правните лица да донираат до 5% од приходот кој го оствариле претходната година. „Ваквата одредба ги става во нееднаква позиција, како донаторите, така и политичките партии, зашто хипотетички, можно е еден донатор да ја финансира целата кампања на одредена политичка партија или на повеќе партии, а во најлош случај, на сите учесници во изборниот процес“, вели Алексов, потсетувајќи дека во извештајот на ОБСЕ/ОДИХР за изборите во 2011 година е препорачано лимитот за донации од правни лица да биде изразен во апсолутен износ, како што е оној за физички лица. Од МОСТ сметаат дека треба да се отстрани од Законикот ограничувањето на можноста Државната изборна комисија да ги истражува изборните нерегуларности, кое потекнува од условот да бидат поднесени најмалку два приговори во избирачкото место за ДИК да може да изврши увид во изборниот материјал. „Во ситуација кога на едно избирачко место се присутни само две партии, не може да се очекува двете партии да поднесат приговор. Препораката на ОБСЕ/ОДИХР, а и на МОСТ е да се врати старата одредба, каде што ДИК врши увид во изборниот материјал, ако е поднесен, и само еден приговор за избирачкото место“, вели Алексов, кој смета дека треба да се интервенира и во однос на поставеноста на институциите

со законски надлежности поврзани со изборната регулатива (Антикорупциската комисија, Државниот завод за ревизија, ДИК), за кои постои впечаток дека не реагираат соодветно и на очигледните изборни нерегуларности. „Кога ќе се додаде и Советот за радиодифузија, ситуацијата станува уште поконфузна. Извештаите од медиумите за искористениот рекламен простор се испраќаат до ДИК и до СРД, но не и до Државната комисија за спречување на корупцијата, која е најповикана да ги анализира финансиите. Или, иако во Законот за спречување на корупцијата е утврдено дека проверката на банкарските сметки и барањето на банкарските изводи од страна на ДКСК не е повреда на банкарската тајна, банките се повикуваат на Законот за банките, во кој ДКСК не е наведена како една од институциите коишто може да добијат вакви изводи за потребите за своето надлежно постапување. Во однос на надлежноста на ДЗР за поведување прекршочна пријава при констатирање неправилности во финансиските извештаи, ДЗР само доставува известување до Јавното обвинителство дека се воздржува од мислење за определен извештај доколку тој содржи одредени неправилности, во кое укажува дека тоа е во надлежност на Обвинителството. Овие неконзистентности укажуваат на потребата од јасна дистинкција на надлежностите на одговорните институции – ДИК да биде надлежна за законитоста на процесот, СРД за медиумите, а ДКСК и ДЗР за финансиските извештаи. Исто така, мора да се разреши проблемот со неподнесувањето прекршочни пријави. Доколку ДЗР не го прави тоа, останува генералната надлежност на ДИК во член 31 од Изборниот законик, според кој ДИК поведува прекршочна постапка или поднесува кривична пријава до надлежниот орган при постоење основи за сомнение дека е сторена повреда на одредбите од Изборниот законик“, изјави Алексов за „Капитал“. Претседателот на Институтот за демократија, Владимир Мисев, смета дека препораката за одвојување на државата од партијата треба да се направи поефикасна, но и временски да се прошири нејзината примена во услови на перманентната кампања која ВМРОДПМНЕ и самата признава дека ја води. „Најбитно е да се најдат ефикасни механизми за оваа цел и тоа доколку е можно, не само за време на изборната кампања, туку и надвор од неа да се обезбеди апстрахирање на јавните од партиските функции. Тоа значи некористење на државните ресурси за партиски агенди, оневозможување на притисокот од носителите на јавни функции врз вработените во администрацијата…“, изјави Мисев за „Капитал“, кој размислува посмело и во однос на регулирањето на финансирањето на кампањите - смета дека правни лица воопшто не би требало да бидат донатори. „За да има транспарентен пристап, сметам дека правните лица не би треба-

капитал број 726 27.09.2013

38

www.kapital.mk

политика

ло да им даваат донации на партиите. Државата треба да ги финансира партиите, а ако тоа што го добиваат не е доволно, треба да се зголеми, но кога државата би финансирала, таа и детално би контролирала за да не дојде до злоупотреби. Правните лица не треба да бидат донатори особено кај нас, зашто во мали држави и економии големите компании, по правило, инклинираат кон власта во вакви ситуации“, вели Мисев, кој смета дека треба да се промени и тужбено-жалбениот процес, со тоа што „ќе се поедностават процедурите и ќе се зголеми ефикасноста во смисла да се стави акцент на доказниот материјал, а не на процедурата во која досега се губеа случаите“. Според Мисев, улогата на институциите во Изборниот законик е добро поставена, „но факт е дека не се доволно проактивни, што се должи и на притисокот што го вршат политичките партии врз институциите, особено власта врз Антикорупциската комисија, а опозицијата врз претседателот на ДИК, кој е избран по нејзината номинација“. Остро реагира на пасивноста на институциите коишто треба да обезбедат спроведување на Законикот претставникот на Транспарентост Македонија, Сашо Орданоски, кој на неодамнешна дебата за изборното законодавство потенцираше дека наспроти обврската на партиите трошоците од кампањата да ги покриваат исклучиво од пари кои веќе ги имаат обезбедено на посебна жиро-сметка со назнака „за изборна

партиите исклучени од работната група за измени на законикот поради нередовност?!

П

рвиот човек на Работната група во Министерството за правда за измени на Изборниот законик, Селим Адеми, во изјава за „Капитал“ објасни до каде е процесот и зошто партиите засега се исклучени од него: „Работната група ги разгледа сите препораки дадени од ОБСЕ/ОДИХР - и новите (за локалните избори) и старите (за парламентарните). До крајот на овој месец резултатот од сите дискусии ќе биде ставен во нацртверзија на измени и дополнувања на Изборниот законик, која понатаму ќе им биде дадена на увид и на политичките партии. Партиите беа дел од Работната група на почетокот, но ги исклучивме за да нема политичко влијание. Нивните претставници беа и нередовни во однос на доаѓањето на состаноците. Работната група работи експертски со претставник на ОБСЕ/ ОДИХР и на сите институции поврзани со изборната регулатива“. Меѓу поважните измени што ќе ги предложи Работната група е допрецизирање на одредбата со која државата треба да се одвои од партијата, со тоа што ќе се доконкретизира кои активности не можат да ги вршат функционери од извршната власт - да немаат право да користат службени возила, телефони, открива Адеми, како и тоа за да се отвори гласачка кутија во случај на пријавени нерегуларности да не биде основ поднесување два приговори, туку само еден. кампања“, која се отвора најдоцна 48 часа по потврдувањето на листата со кандидати (како што налага Законикот), ВМРО-ДПМНЕ по изборите во 2011 година остави долг од над три милиони евра. „Не функционираат институциите - ниту ДКСК, ниту ДЗР, ниту ДИК не реагираат што ВМРО-ДПМНЕ не ги платил трошоците за кампањата од обезбедени средства на наменската жито-сметка, туку оставил долг за кој не се знае е

дали е и ако е, како е затворен“, изјави Орданоски. Антикорупционерите пак, сметаат дека нема простор за вакви реакции. Членот на ДКСК, Мирјана Димовска, за „Капитал“ дека „не е точно оти Комисијата не постапува по претставките - по сите стотина претставки што ги поднесе опозицијата по последните избори е постапено и донесени се заклучоци доставени до подносителите“.

ОБУКА НА ТЕМА:  14 октомври 2013 година (понеделник), од 10:00-16:00 часот Капитал Академија, Скопје

ДАНОК НА ЗАДРШКА ВО РМ И ДРУГИ СПЕЦИФИЧНИ АСПЕКТИ НА ДАНОКОТ НА ДОБИВКА – ПРАКТИЧНА ПРИМЕНА НА ЗАКОНСКИТЕ ОДРЕДБИ И ОБЈАСНУВАЊА ПРЕКУ КОНКРЕТНИ ПРИМЕРИ И СИМУЛИРАНИ НАСТАНИ ЕДНОДНЕВНАТА ОБУКА ЌЕ ДАДЕ ОДГОВОР

ЦЕЛИ НА ОБУКАТА:

Обуката се организира со цел обработка на специфичности од областа на фискалната политика во Република Македонија. Истата е насочена кон разрешување на одредени прашања и дилеми за правилно донесување на одлуки во врска со даночната политика кај правните субјекти даночни обврзници и оние кои се потенцијални даночни обврзници.

      

ЗА КОГО Е НАМЕНЕТА ОБУКАТА:



За широк спектар на корисници (сметководители и други заинтересирани лица, трговски друштва, јавни претпријатија, трговци поединци и други деловни субјекти)

Сите заинтересирани за учество на оваа работилница може да се пријават најдоцна до 10 октомври 2013 година.

кога сме соочени со данокот на задршка, како да го препознаеме основни насоки и инструкции како да постапиме кога сме соочени со данокот на задршка како да се заштитиме од двојно оданочување што предвидува законската рамка и како таа го регулира ова прашање кои постапки од нас ги очекува УЈП во поглед на данокот на задршка како да ги разбереме Договорите за избегнување на двојното оданочување како да го оствариме правото на даночните намалувања/ изземања согласно Договорите за избегнување на двојното оданочување практична примена на данокот на задршка низ конкретни примери и официјалниот став на УЈП во поглед на секое прашање

ПРЕДАВАЧ: м-р Катерина Бошевска

финансиски директор на ЕОЅ Матрих.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

ПОКАНА ЗА СОВЕТУВАЊЕ НА ТЕМА:  09 октомври 2013 година (среда), 10.00 - 15.00 часот Капитал Академија, Скопје

КАМАТА НА ПАРИЧНИ ПОБАРУВАЊА, ПРАВО И ОБВРСКА ИЛИ ДОПОЛНИТЕЛЕН ИЗВОР НА ПРИХОД НА ПРАВНИТЕ СУБЈЕКТИ ЦЕЛИ НА ОБУКАТА:

 Надминување на пропустите на правните субјекти во

побарувањето на каматата како споредно барање при остварување на паричните побарувања.  Запознавање со остварувањето на каматата како побарување кое правните субјекти често пропуштаат да го остварат поради несоодветно поставено тужбено барање.  Запознавање со правилно поставување на барањето за исплата на ова споредно побарување се придонесува и за побрзо и поефикасно завршување на судската постапка.

ТЕМИ КОИ ЌЕ БИДАТ ОПФАТЕНИ ВО ТЕКОТ НА ОБУКАТА:     

ЗА КОГО Е НАМЕНЕТА ОБУКАТА:



Обуката е наменета за сите субјекти кои со тужба се обраќаат до судот за остварување на парично побарување со цел со правилно поставување на барањето за исплата на камата, на полесен и побрз начин да ги остварат своите побарувања.

Сите заинтересирани за учество на оваа работилница може да се пријават најдоцна до 7 октомври 2013 година.



Поим, видови и значење на каматата Правно регулирање на каматата Определување на задоцнувањето на должникот како значаен момент од кој започнува да тече камата Право на камата на различните видови на парични побарувања кои произлегуваат од облигационите односи во кои стапуваат субјектите Дали доверителот може да се откаже од правото на камата? Практични примери Дискусија

ОБУЧУВАЧ:

Искусен судија во Основен суд II, Скопје

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

специјален прилог

10

ОКТОМВРИ 2013

МОДА

“КАПИТАЛ“ ДЕМИСТИФИЦИРА: ЗОШТО МАКЕДОНИЈА НЕМА УСПЕШНИ МОДНИ БРЕНДОВИ?  Зошто земјата со неколкудецениска традиција и искуство во текстилната индустрија нема модни брендови познати во европски рамки?  Кои всушност се македонските модни брендови кои купувачите ги препознават?  Компаниите се жалат на бројни проблеми во градењето и одржувањето на своите брендови... Каде всушност лежи проблемот што македонскиот компании немаат капацитет да изградат моден бренд со сите нишани?  Зошто модните брендови познати во поранешна Југославија не успејаа да го задржат својот сјај и успех?  Кои се новите модни имиња на македонскиот пазар? Како тие можат да станат уште поголеми и поуспешни?  Расте интересот за отварање на модни атељеа- мода, потреба или база за создавање поголема модна приказна?  Капитал истражува – какви модни брендови купуваат македонските потрошувачи? повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: sanja.savovska@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 206

СТРАНСКИТЕ БРЕНДОВИ НА МАКЕДОНСКИОТ ПАЗАР  2012 година беше годината кога на македонскиот пазар дојдоа Зара, Масимо Дути, Пул&Беар, Страдивариус, Најн Вест и многу други познати брендови веќе се на дофат на купувачите!  Нивните трговски центри го поттикнаа ширењето на модните брендови на повеќе нови локации!  Аксесоарите, накитот, часовниците се неизбежен дел од модниот свет. Во деталите се крие и финишира стилот на луѓето!  Кои се новите брендови кои ќе влезат во Македонија?

ЛИЦА ЗА КОНТАКТ: САЊА САВОВСКА БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ

Капитал број 726 27.09.2013

40

www.kapital.mk

„Капитал“ еКсКлузивно на најважните европсКи избо

роДена е новата тачер во европа!

Pobedata na germanskite izbor nov evroPski tron za merkel! пишува:

за „Капитал“ од берлин, Габриела Делова gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

И

сториска, голема, очекувана. Ова се првите извици коишто одекнуваа во Демохристијанската унија, ЦДУ (Christian Democratic Union – CDU), по објавувањето на првичните резултати од изборите во Германија, кои го потврдија очекуваното - Меркел и по

трет пат ќе ја води земјата. Потврдувајќи го и фактот дека Меркел навистина е најмоќниот политичар во Европа, меѓународните весници, особено британските, веднаш ја споредија Меркел со икона која историјата ќе ја памети исто толку добро како што ја памети и челичната леди, Маргарет Тачер. Без посебно возбудување, воздржана и фокусирана, еден час по затворањето на гласачките кутии и првите резултати Меркел се обрати во ЦДУ пред своите сопартијци, присутните поддржувачи и новинарите од целиот свет. „Успешно и одговорно ќе ја водам партијата и во наредниот мандат. Рано е да зборувам за коалиции, но прославата

може да почне”, рече Меркел и веднаш се упати кон една од телевизиските куќи во Берлин, каде што заедно со претставниците од другите партии дебатираа за изборните резултати и како понатаму ќе продолжи Германија. Во опуштената атмосфера која се создаде веднаш по објавените резултати, „Капитал“ разговараше со дел од членовите од партијата на Меркел. „Отидовме далеку подобро отколку што се очекуваше пред изборите, победивме со 42,5% од гласовите. Ова значи дека и сами можеме да имаме мнозинство во Бундестагот, нешто што не & се случило на ниту една друга партија од 1957 година”, вели Питер Курт за „Капитал“, кој 36 години е член на ЦДУ, поранешен

Капитал број 726 27.09.2013

41

ори

Преку опсежна анализа на германската политичка состојба и можните сценарија за тоа како победата на Демохристијанската унија на Ангела Меркел на германските избори може да влијае на европските текови, „Капитал“ дава одговор на прашањата кои се појавија со новото устоличување на Меркел, не само како германски, туку и како европски владетел „Капитал“ имаше ексклузивна можност во Берлин одблиску да ги следи најважните парламентарни избори во европската политика и ноќта на гласањето да ја помине во штабот на Демохристијанската унија, од каде што од прва рака за нашите читатели ја пренесува атмосферата

ri: n министер за финансии и кандидат за градоначалник на Келн. На прашањето дали ЦДУ, партијата на Меркел, ја гледа Македонија во ЕУ тој вели: „Мојата девојка е од Македонија и знам за ситуацијата во земјата. Секако дека ја гледам Македонија како дел од ЕУ еден ден. Сепак, целата ситуација со земјите од поранешна Југославија е малку чудна, штета е што се распадна. Сега имаме практички, земји како Македонија, која има два милиони жители, што е помалку од самиот Берлин”. Ана Лејна Клајне од „Стокхајм медиа” и член на Демохристијанската унија веќе 10 години за „Капитал изјави:

„Овој успех недвосмислено покажа дека Германците веруваат во политиката на Ангела Меркел. Штета што Партијата на слободни демократи лошо помина на изборите, со вкупно 4,6% од гласовите. Штета е што во Бундестагот нема да биде застапена и Либералната партија”.

Каква беше атмосферата во ЦДУ ноќта на гласањето?

Со високо ниво на обезбедување, во зградата на партијата на Меркел, освен дел од членовите на партијата, имаше стотици новинари, не само од Германија, туку од цела Европа и пошироко, кои трпеливо ги очекуваа првите резултати од изборите. По затворањето на кутиите во 18.00 часот с$ повеќе новинари и членови на партијата се

собраа околу поставената бина, каде што се очекуваше првото обраќање на канцеларот Ангела Меркел. Во исчекување на првичните резултати и првиот говор на Меркел, низ ходниците на шесткатната зграда на Демохристијанската унија се служеше бесплатна храна, вода, кафе, високосортно вино и пиво. Некаде околу 19.00 часот се обрати Меркел, а веднаш по своето обраќање се упати да гостува во една од телевизските куќи во Берлин, каде што со гости од другите партии разговараа за изборните резултати и како понатаму ќе се движи Германија. Откако беше јасно дека Меркел по трет пат ќе ја води земјата, напнатата

Капитал број 726 27.09.2013

42

www.kapital.mk

„Капитал“ еКсКлузивно на најважните европсКи избо

реинКарнација арнација на визиите на бизмарК во женсКо издание!

Т

ретата по ред победа на парламентарните избори во Германија на демохристијаните ја донесе во добра позиција актуелниот германски канцеларк, Ангела Меркел, да го започне третиот мандат како канцелар и во континуитет да владее 12 години. Станува збор за еден од најуспешните германски канцелари во поновата германска историја, кој полека ја засенува славата дури и на обединителот на Германија, нејзиниот политички ментор, Хелмут Кол. Меркел е третиот повоен канцелар којшто озвојува три мандати по ред, а другите двајца се Аденауер и Хелмут Кол. Од досега изброените гласови, Меркел има освоено 42%, што е најдобар резултат од 1990 година (годината на обединувањето на Германија) и показател за доброто лидерство во време на криза во еврозоната. Резултатите од изборите покажуваат дека централно-десничарскиот канцелар беше опасно блиску до апосолутно мнозинство во долниот дом на Бундестагот, нешто што пред неа му успеало само на Конрад Аденауер, таткото на западногерманската сојузна република, во 1957 година.

Од социјалистичката младина на Источна до неоспорен лидер на Западна Европа

Кога во 2000 година 46-годишната Меркел стана првата женапретседател на Демохристијанската унија на обединета Германија, медиумите во земјата се вжештија од силната пропаганда за нејзиното од западноцентричен поглед спорно минато. За семејството на Меркел се знае дека е по потекло од Полска и дека нејзините дедовци и прадедовци биле прогермански ориентирани. Сепак, по поделбата на Германија, семејството на Меркел останува во Источна комунистичка Германија, каде што добро се етаблира. Нејзиниот татко е свештеник во Источна Германија, кој ја има привилегијата често да патува во Западна Германија, што е строго забрането за многу нејзини сограѓани. Ако му се верува на Герг Лангут, поранешен член на Демохристијанската унија, ваквите привилегии кое ги уживало нејзиното семејство се должат на блиски соработнички врски со комунистичкиот режим во источен Берлин. И самата Меркел е член на Слободната германска младина, подмладок на источногерманската Комунистичка партија. На факултет Меркел станува партиски секретар за Агитпроп (Агитациска пропаганда меѓу студентите). На факултет покажува особена надареност за руски јазик и за математика. Сепак, Меркел е меѓу првите вклучени во процесот за обединување на Германија и во 1990 година станува министер во владата на Хелмут Кол, за по неговиот пораз во 1998 година да го наследи и на лидерската функција на партијата во 2000 година, со којашто раководи и до ден-денес. атмосфера, создадена повеќе од резултатите на другите партии отколку од резултатите на ЦДУ, се претвори во вистинска забава, на којашто присуствуваше и самиот канцелар, а местото пред бината во сцена за танцување. „Денес можеме да славиме, но да не заборавиме дека утре е работен ден”, рече Меркел откако заедно со дел од членовите од партијата се качи на

бината, каде што германски бенд веќе ја имаше започното победничката атмосфера.

Во Германија никој не ја слави изборната победа по улици! За разлика од земјите во регионот, каде што сме навикнати да гледаме славење и пеење по улиците, Берлин и преку ден за време на гласањето, но и вечерта по објавувањето на првите резултати, кои

според новинарите во Германија, се речиси стопроцентно точни, ја имаше истата атмосфера како и секој обичен ден. Освен плакатите и билбордите, ништо друго не потсетуваше дека избори се во тек или пак, дека партијата на Меркел по трет пат ја доби довербата да ја води земјата. „Капитал“ за време на изборите

www.kapital.mk

Капитал број 726 27.09.2013

43

ори прошета низ улиците на Берлин. Освен туристите, кои се восхитуваа на Берлинскиот ѕид, Брандербурската порта и на останатите знаменитости низ Берлин, не можеше да се види, ниту пак, да се почувствува атмосферата која потсетува дека Германија денес гласа. Политички аналитичар од Берлин со којшто разговараше „Капитал“ вели тоа е дел од политичката култура во Германија, но и поради фактот што луѓето во Германија не очекуваат голема промена во изборните резултати или во начинот на водење на земјата идните години. „Ако ги прашате луѓето во Берлин денеска, ќе ви кажат дека се задоволни од курсот на земјата, што не е случај во поголем дел од Европа, а ако ги прашате дали сакаат промена, ќе одговорат дека тоа не е потребно”, вели аналитичарот со којшто разговараше „Капитал“.

Со кого ќе се коалицира?

И покрај убедливата победа, третиот мандат на Меркел нема да помине без проблеми. Ако таа се одлучи да управува сама, ќе се соочи со тешкотии при усвојувањето закони во парламентот, особено во горниот дом, каде што доминираат левичарските партии како Социјадемократската партија и Зелените. „Со оглед на предизвиците коишто се исправуваат пред Германија, поголемо мнозинство би било подобро за Германија и за Европа“, вели

економистот на ING, Карстен Брзески, за Ројтерс. Доколку владее сама, што најверојатно нема да биде случај, ќе има незначително мнозинство и ќе биде лесна цел за евроскептиците во редовите на нејзината Демохристијанска унија и сестринската партија, баварската Христијанскосоцијална унија. Алтернативата би била повторно заживување на „големата коалиција“ со централно-левичарската Социјалдемократска партија, кои се на втората позиција според освоените гласови со 25,5%, што е и нивни втор најлош резултат во повоената историја. Изборната кампања на поранешниот министер за финансии, Пеер Стајнбрук, преполна со гафови, немаше никакви шанси против популарната Меркел. Од спроведените анкети се гледа дека германската јавност, склона на консензус, би прифатила левичарскодесничарско партнерство, исто како и европските партнери на Германија, коишто се надеваат дека социјалдемократската партија можеби ќе го ублажи строгиот став на Меркел за штедење како мерка за членките на еврозоната.

Ветувања кон германското стопанство

Претставниците на водечките здруженија на германското стопанство и економски експерти ја поздравија победата на Ангела Меркел на изборите за Бундестагот и ги нагласија

очекувањата од неа и идната нејзина влада, пренесува Дојче веле. За Марио Оховен, претседател на Сојузното здружение на стопанството, Меркел постигна „сјаен резултат“. „Нашата земја се наоѓа пред огромни предизвици: еврото, енергетиката, даноците, стручната работна сила... Ќе ја држиме госпоѓа Меркел за збор: веќе во 2014 година мора да има урамнотежен буџет. Средното стопанство - моторот за работни места - има неодложна потреба од растоварување од даноците и од другите давачки, со оглед на експлозивниот пораст на цените на енергијата. Црно-жолтата коалиција многу вети во 2009 година, но премалку реализираше. Сега сојузниот канцелар мора да го стори тоа“, предупреди тој. Антон Бернер, претседател на Здружението на извозници, оцени дека не очекувал толку добар резултат на ЦДУ, што & го припиша на Ангела Меркел. Тој нагласи дека има многу опции за формирање стабилна влада, што е „важно за Германија и за Европа, како и за финансиските пазари.“ „Партиите во предизборната борба премалку зборуваа за насочена економска и индустриска политика“, забележува Улрих Грило, претседател на Здружението на германската индустрија. „Не е доволно само да се зборува за прераспределба, благосостојбата мораме прво да ја заработиме“, вели Бернер.

меѓународна Конференција за ЧовеЧКи ресурси 18 оКтомври 2013, м6 едуКативен центар Македонската асоцијација за Човечки ресурси Ве поканува да присуствувате на 5тата меѓународна годишна HR конференција. Задржувајќи се на актуелни теми од професијата под еден наслов “HR Significance and ROI in HR" врвни спикери, професори и практичари од 5 земји: Словенија, Грција, Англија, Италија и Австрија, своето знаење и искуство ќе го пренесат на едно место пред околу 130 професионалци. Дојдете и научете повеќе за потребата и придобивките на компаниите од инвестициите во Човечкиот капитал!

За повеќе информации во врска со Конференцијата, обратете се на: contact@mhra.mk

+389 78 389 277 www.mhra.mk

Медиумски поддржувач

ЗАСТАНЕТЕ НА ПАТОТ НА ЈАЗИЧНИТЕ БАРИЕРИ! КУРСЕВИ ЗА ДЕЛОВНИ СТРАНСКИ ЈАЗИЦИ

Дали некогаш ви се случило да не го добиете бизнисот поради недоволно познавање на одреден странски јазик или деловна терминологија?

Курсевите започнуваат на 7 октомври 2013 година.



Не сте можеле да земете активно учество на деловниот состанок или семинар поради недостиг на самодоверба поради скромното познавање на стручна терминологија?



Капитал Академија ви подава рака да ја надминете оваа јазична бариера!



Учете деловен англиски, германски, француски грчки и холандски јазик со Капитал Академија!



Сите курсеви се динамични, интензивни и практични. Учесниците се оспособуваат за комуникација во најчестите деловни ситуации: деловна коресподенција, водење телефонски разговори, состаноци, учество на обуки, деловни патувања и сл.



Организираме индивидуални часови, учење во мали групи и in house oбуки наменети за потребите на фирмите.



Предавачи се искусни професори со развиени методологии за брзо учење странски јазик.

 лица за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

капитал број 726 27.09.2013

60

www.kapital.mk

на руЧек со...

Киро Урдин уметник без граници

н а ш ето м ен и и од богатото омтен ан р на ресто се арабеска е за одлучивм тири њоки со черење, видови си плодесерт „то но ладно“ и ви „мускат“.

Ubavinata bez energija e impresija od pet minUti!

www.kapital.mk

капитал број 726 27.09.2013

на руЧек со... Како да се најави Киро Урдин кога е еден од ретките Македонци коишто имаат достигнато планетарна слава!? Урдин е име - синоним за Македонија (која тој ја љуби со сето срце!) на сите континенти. Урдин го знаат на Хаваите, во африканската Савана, во канибалските племиња и џунгли, во Јапонија, низ Австралија, во Њујорк и Лос Анџелес на црвените теписи, во рестораните покрај Сена во единствениот Париз... Ама нему прво, за тоа воопшто не му е гајле, а второ, сето тоа го доживува како нуспојава, а не цел. Токму затоа овој уметник, сликар, режисер, скулптор, писател, поет, новинар, а по професија и правник, кога ќе го прашате за себе вели: „Што сум јас најмногу? Ах, јас сум ништо, допрва ќе станам. Првиот успех го очекувам да стигне во иднина!“. Реченица во која се крие целата скромност на светот... ама и целата амбиција! Урдин за „Капитал“ вади ексклузивни детали од својот фасцинантен живот и за нашите читатели споделува размисли и дилеми за суштината на постоењето од кои ќе ви се заврти во умот... катерина синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

Ивана кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

лична архива на киро урдин

П

реокупирана со политиката и „тешките“ општествени теми, разговорот со овој човек за мене беше преродба. Неговата филозофија на живот прво ќе ве прелаже да заклучите дека тој скроил свет во кој си е доволен самиот себеси, но набрзо ќе откриете дека тој не е сам – тој живее во совршена симбиоза со светот... Ама не таков каков што вие

61

„Може да се биде многу среќен со малку и многу размислувањата на урдин несреќен со голема импер за материјалното се сек ија“ огаш контра. го познавате преку комерцијалната компонетна, туку со неговата вистинска и единствено вистинска манифестација – природата во сите облици! Урдин има достигнато планетарна слава. Урдин е име коешто е синоним за Македонија (која тој ја љуби со сето срце!) на сите континенти. Урдин го знаат на Хаваите, во африканската Савана, во канибалските племиња и џунгли, во Јапонија, низ Австралија, во Њујорк и Лос Анџелес на црвените теписи, во рестораните покрај Сена во единствениот Париз... Ама нему прво, за тоа воопшто не му е гајле, а второ, сето тоа го доживува како нуспојава, а не цел. Токму затоа, овој уметник, сликар, режисер, скулптор, писател, поет, новинар, а по професија и правник, кога ќе го прашате за себе вели: „Што сум јас најмногу? Ах, јас сум ништо, допрва ќе станам!“. Реченица во која се крие целата скромност на светот... ама и целата амбиција! Човекот којшто нема мобилен телефон (има изгубено 22 мобилни телефони за да сфати дека не му требаат!), ниту I-pad, ниту каков и да е компјутер со себе, го најдовме сосема случајно на скопскиот плоштад. Урдин доаѓа во Македонија секогаш кога може, оти како што вели – само една е мајка! Веднаш договоривме ручек и средба за утредента попладне. На таа средба одевме со скепса, оти не се предоговоривме пак. Во денешно време секое кафе-пиење бара неколку телефонски повици, пораки, предоговарања.... Но, Урдин беше таму токму на договореното време. Тој н$ чекаше нас за да ја „отвори“ неговата приказна пред нашите читатели.

Цимери со Вук Драшковиќ и Владо Камбовски

„Роден сум во Струмица во 1945 година од мајка Македонка и татко Михаил. И бабата на мајка ми се викала Македонка, мојата прабаба, па кога ќе ги слушнам муабетите дека нашето име Maкедонија и ние како Македонци потекнуваме од 1945 година наваму, коса ми се крева“, ја почнува Урдин својата приказна за „Капитал“. „Прабаба ми имала 14 деца, од кои 12

починале. Замислете ја таа болка – да закопате 12 дечиња и да останете силни за да ги пораснете двете“, вели тој. Кога зборува за детството ликот му е исклучително мил. Вели дека бил многу палав и дека учителите мислеле оти од него ништо не бидува. „Детството го паметам по многу палавштини. Многу бев немирен. Место не ме држеше. Кога тргнав на училиште, едно полугодие беше доволно за учителот да ги викне моите родители (заедно со родителите на едни мои другарчиња) и да каже дека ќе н$ исклучат и ќе н$ избркаат ако не се поправиме. Рече дека од нас ништо нема да биде. Имавме предмет дисциплина, двојка по тој предмет за мене беше врвната оценка. Ништо подобар не бев ни во гимназија, тинејџер бев, па можеби бев и уште полош. Цело време бев немирен. Потоа завршив и решив да студирам во Белград. Се запишав на Правен факултет.“ Судбината на „пирејот“ запишана во неговите сопствени гени го прави способен да се справи со сите животни предизвици. „Тешка беше ситуацијата, морав сам да заработувам. С$ работев, не сум се срамел никогаш од работа. Имавме студентска задруга и оттаму ни наоѓаа работа за нас на коишто ни требаше. Разнесував млеко по куќи, потоа јаглен до железничката станица, чистев мермерни ѕидови на банки качен на четврти или на петти кат без никаква заштита... Едноставно, с$ што можеше да се најде да се работи“, открива тој. Кога раскажува за студентските денови, вади еден интересен податок - за цимери имал двајца истакнати балкански поединци – првиот Вук Драшковиќ (ексцентричен српски политичар, н.з) и академик Владо Камбовски (актуелен претседател на МАНУ, н.з). Урдин дипломира на Правниот факултет во 1969 година: „Работев малку во адвокатура откако дипломирав, а потоа во Скопје работев и четири години како новинар во весникот ‘Нова Македонија’“.

Го одбив човекот што ја продаде „Сончогледи“ на Ван Гог Но, новинарството (особено во тaа

капитал број 726 27.09.2013

62

на руЧек со...

ништо не е пострашно од паразитски живот. да не создавате, туку да живеете од камати.

Македонското вино е одлиЧно! но! иното не е само уметност, туку

В

www.kapital.mk

е голем бизнис и драго ми е што тука конечно почна да се сфаќа тоа. Македонија има огромен потенцијал. Мора да кажам дека сум фасциниран од нашите вина. Винарниците земаат замав и тоа е одлично. Производите им се светски и треба само посилна кампања во Европа и во светот за да се мапира Македонија како винска сила.“

политичкa доба) не е доволно за да се скроти духот на Урдин. Ширината која му е потребна за да го реализира своето јас тој не ја гледа во границите на својата земја. За него нема граници нема. Тој нив не ги признава. Вели дека ги цртаат лидерите, ама човекот со своето поведение мора да ги руши секогаш, барајќи да биде прифатен како граѓанин на планетата и борејќи се за еднакви права. „Мислам дека имав 28 години тогаш кога решив дека не сум задоволен со тоа што го имам, ниту со предизвиците пред мене. Сакав нешто повеќе. Се спакував и заминав за Париз. Запишав филмска академија. Потоа и ликовна, но ликовната никогаш не ја завршив.“ Не ја завршил, а животот му е сликарско платно. Тој можеби е најпознат токму како сликар, иако кога ќе го прашате во што најмногу се пронашол и како што најмногу се доживува, вели: „Како ништо. Јас сум ништо“. Урдин сликал уште во студентските денови, пријателите му викале дека одличен е во тоа. „Почнав да цртам и карикатури, да правам скулптури. Кога се преселив во Париз, многу брзо се префрлив на Монмартр. Почнав да продавам слики, за малку пари, но се живееше. Се сеќавам на првата продадена слика. Купецот го натерав да дојде со мене во кафеана и сите пари што ми ги даде за сликата да ги испиеме заедно. Еден месец потоа дојде еден тип на мојата тезга. Половина саат гледаше мој акварел. Го гледаше, се вртеше околу сликата... Почна да ме нервира. Ништо не зборуваше, само гледаше. Ме изнервира и му проговорив нешто. Ме праша колку пари е сликата. За да го откачам, му кажав една ‘баснословна’ сума. Типот ми извади пари и ја купи. Останав вчудовиден. Мене никој не ме знаеше. Јас бев обичен уличен сликар. Но, човекот дојде и следниот ден. Ме праша дали сакам да ми организира изложба во Лондон. Јас во животот немав видено галерија,

не знам од каде таа моја гордост и лудост за да одговорам – зависи дали ќе ми се допадне галеријата. Тој се навреди и никогаш повеќе не го видов. Но, дознав дека е човекот којшто ја водеше аукцијата за продажба на легендарното дело на Ван Гог, „Сончогледи“, кое го купи еден Јапонец за сума од верувале или не, 60 милиони долари. Дотогаш паѓавме во несвест ако чуевме дека некоја слика се продала за 10 илјади. Кога беше оваа аукција, сите весници пишуваа, беше голем настан. И јас на тој човек му глумев голем сликар и барав специјална галерија. Глупав Балканец (се смее).“

Парите се вода што мора да тече... Ако стојат, почнуваат да смрдат!

Урдин ги обожава Да Винчи и Пикасо, но е голем фан на Рембрант, за кого вели дека е мајстор на светлото, а дека за една слика е најбитна токму светлината. За своите дела не сака да зборува, ниту да им ја цени тежината. Најмалку за што сака да зборува се парите. „Фалењето е почеток на срамот. Знам да ги заработам, ама верувајте, подобро знам да ги потрошам. Тие се вода што не смее да стои. Мора да тече, инаку почнува да смрди. Мора да се движат од еден на друг за секој да може да живее. Ворен Бафет има една легендарна мисла во која вели дека на синот ќе му остави ограничен број милиони (се смее) затоа што тој мора сам да заработува и да твори. Ништо не е пострашно од паразитски живот. Да не создавате, туку да живеете од камати. Не е човекот скроен за тоа. Не може да живее и да им се тресе над парите. Роб е така, тоа е ужасно“, вели тој. Интересна е неговата размисла за компарацијата. „Секогаш има некој што е во полоша ситуација од тебе – некој е болен, некој посиромав, некој едноставно, е постар. Многу е битно која ви е точката на перцепција и точката на

www.kapital.mk

Капитал број 726 27.09.2013

на руЧек со...

компарација. Важно е да сте задоволен со себе. Човечка слабост е да се споредува секогаш со најдобрите, а тоа е мотивација, но раѓа и фрустрации. Ние секогаш сме биле подредени. Сме биле во турско ропство, но и во рамките на Југославија оваа земја биле во подредена положба во однос на другите членки. Трпение. За 20 години има многу пропусти и слабости, но многу е направено. Секој треба да се запраша

Париз е магија

што може тој да придонесе за својата земја, не само таа за него. Знаете, пред 50-ина години Јапонија беше на слична стартна позиција со денешниве земји тука, но кај Јапонците културата беше да се воспитуваат децата во духот – ние сме бедни, ние мора многу да работиме за нашата држава и ние да дојдеме до точка на развој во која ќе имаме обезбедено убав живот. Може да се биде среќен со многу малку и многу

XX Како е да се живее во Париз? Многумина сметаат дека го има изгубено стариот шарм... „Шарл де Гол кажал - тешко е да управувате со земја којашто има 360 видови сирење (се смее). Франција е преубава. Париз е магија. Кога јас се преселив таму, Париз беше полн со живот. Непроспиени ноќи, Сена, песна, ресторани и храна, коњак и цигари... Боемлук без граници. Што да кажам за Париз? Филм. Го нема изгубено својот шарм. Поентата е дека во Франција дојдоа многу мигранти. Знаете, можеби немате таков впечаток, но Французите се многу мили, пријатни, добродушни и подготвени секогаш да помогнат. Имигрантите многу ја искористија таа природа. Сега Французите се малку постегнати. И внимаваат повеќе, не се опуштаат така со странци како порано. Но, Париз е Париз (се смее).“

63

несреќен со голема империја. Мора да се смени менталитетот на губитник и менталитетот на хегемонија во светот. Треба да се знае дека и малиот има право, во еден нов свет и нов интелектуален профил недиктиран од центрите на моќ“, вели Урдин. Тој смета дека глобализацијата има и своја лоша и своја добра страна – лошо е што таа уништува с$ што е посебно, но добра е затоа што и отцепените места

Капитал број 726 27.09.2013

64

www.kapital.mk

на руЧек со...

од светот, преку Интернетот особено, со филмска брзина стана дел од цивилизацијата. „На многу места немаат не што да јадат, туку што да пијат. Пешачат километри и километри за да стигнат до вода со сомнителна чистота“, вели тој. МН: Целиот поранешен систем ни пропадна од „медали и награди“ Урдин не верува во награди и медали. Уште помалку во фалби. Твори за себе, оти тој поинаку не умее. Дента кога ручавме се отвораше Меѓународниот фестивал за независен филм и видeо во Њујорк (Тhe New York International Independent Film and Video Festival) каде што меѓу 40 избрани краткометражни филмови од светот се прикажуваа и неговите „Чекори“, „Планетариум“ и Деби Вилсон“. Го прашувам: „Нели сега Вие треба да сте во Њујорк на отворањето на фестивалот. Зошто сте во Скопје?“. Одговара: „Аххх, да, да, ама не ми е тоа важно. Јас сум таму. Филмовите ми се таму. Не сакам гала-вечери, губење време е тоа. Освен тоа, во понеделник знаете, патувам за Етиопија. Ќе живеам малку таму, ги истражувам племињата. Плус, имам нов фотоапарат ‘никсон 800D’ и пет објективи за да може да ги фотографирам лицата на мравките“ (се смее)... Урдин завршува со заклучок дека целиот поранешен систем на поранешната држава пропаднал од идеологијата на делење медали и заслуги, па луѓето живееле од и за државата (системот), без да си го следат и да го остваруваат личниот сон.

Намерно никаде нема да стасате – особено не до емоција!

Освен по своите слики, скулптури и филмови, Урдин е познат и по своите книги. Пишува поезија, проза, но фасцинира со своите афоризми. „За една година напишав 10 книги со афоризми во издание на Магор, а 11-тата е поезија. Ништо во животот не смее да биде намерно. Намерно не се стасува никаде, особено не до емоција.“ Кога ќе го прашате во што верува и кој е неговиот Бог, одговара: „Мојата религија е енергијата. С$ е енергија. Таа го движи светот. Целиот свет, с$ што постои и целиот универзум е енергија. Замислете убава жена... која нема енергија. Залудно е убава. Убавината без енергија е импресија од пет минути“. Како жена, неверојатно е забавно да се слуша како Урдин говори за машко– женските односи, ставајќи ја жената на пиедестал и спуштајќи го мажот на ниво на емотивно–интелектуален развој на обично животно. „Мажите се планетарно глупави – до ден-денес немаат сфатено дека главен креатор на светот и на с$ што живее е жената. Стереотипите се глупост. Особено во машко–женските односи. Нема ништо, ама ништо што прилега на маж, а да не прилега на жена. Знаењето многу често води до погрешен заклучок. Интуицијата ретко. А мажите само мислат дека знаат. Затоа, да беше

нашата политика попаметна, 80% од главните функции ќе ги дадеше на жени. И да беше така, досега гарант ќе бевме дел од Европската унија. Жените се посуптилни во политиката и се одлични дипломати. До крајности одам во тој дел - јас сум убеден дека спас за светот е пак да се воведе матријахат“, вели тој.

Ако Господ постои, тој живее во саваната!

„Ја обожавам Африка. Неверојатен е тој континент, тоа е душата на светот. Таму е целата енергија. Мароко, Египет... преубави се тие земји. Но, јас сум фасциниран од црна Африка. Секогаш велам дека ако постои Господ, тој дефинитивно живее во саваната. Прв пат заминав со еден мој колекционер, инаку професор на Сорбона и од него барав да ми каже нешто најспецифично и да ми посочи племе кое има многу ексцентрично поведение и верување. Ми зборуваше за Буркина Фасо и за тамошните жители, за Мадагаскар, но ме освои со приказната за Доганите - племе во Мали за коешто јас станав експерт.“ Киро Урдин за Доганите има снимено и документарен филм. Вели дека е фасциниран од нивните верувања. Главната религиска „теза“ им е прилично... забавна. „Нивното верување е многу интересно. Веруваат дека на почетокот било Ништо. Потоа богот кој се вика Ама решил дека не сака повеќе да биде сам. Му здодеала самотијата и од глина ја направил планетата Земја за да му биде негова љубовница. Со неа имал секс. Потоа & го исекол клиторисот и го фрлил низ целиот универзум. Од клиторисот на Земјата настанале сите ѕвезди. Генијално (се смее).“ Доганите се неписмени, но Урдин вели дека имаат 10 илјади симболи. „Замислете ја таа ‘азбука’. И тоа како се писмени.“ Тие имаат многу битен ритуал на секои 64 години. „Порано немало смрт. Имаат верување за тоа како настанала. Господ Ама се симнал за земјата со една крава и им рекол на жените - која жена ќе си го убие мажот, ќе ја добие кравата. Ниедна не го убила, а сите излажале дека го убиле. Тогаш Господ го убил првиот човек и така се родила смртта. Секои 64 години се слави ова раѓање на смртта со танц на еден манекен околу осумметарска висока маска, којашто го симболизира духот на првиот убиен човек. Прославата трае шест месеци.“

Канибалите се најголеми демократи

Урдин е неверојатно фасциниран од канибалите. Тој оди и престојува во канибалски племиња, а за „Капитал“ ги опишува тие искуства: „Канибалите се фасцинантни. Имаат

неверојатно чувство за бои. Тие се камуфлираат и си го бојадисуваат телото со бои како камелеони за да се претопат во дивината. Нова Гвинеја, Борнео, Филипини... Човекот не им е на дневно мени. Тие се хранат со билки, растенија и животни, а луѓе јадат со цел да станат посилни. Веруваат дека ако изедат некого, неговата сила и енергија се префрла во нив и дека тие стануваат отпорни на куршуми. Исчезнува канибализмот во светски рамки. Предвидени се смртни казни. Во источен Тимор имаше пример со едни канибали кои јадеа мртов човек и ги фати полиција. Потоа беа стрелани и тие луѓе умреа без да разберат зошто – во нивната психологија тоа е најнормален процес. Така се воспитани. Алберто Морави во филмот ‘Последниот крик на саваната’ одлично го има доловено тој момент“. Вели дека не се плаши да спие меѓу човекојадци. „Не се плашам. Секој миг е битен и секој од нас поединечно е најбитен. Одам со еден претставник на домашното племе. И тој го прашува поглаварот дали може да им бидам гостин. Поглаварот кажува да или не. И да и не е конечно. Еднаш кажува и ако каже не, нема никаков начин да го убедите во спротивното. Можете светот да му го подарите, залудно ќе биде. Канибалите се најголеми демократи. Им носам подароци. Поглаварот го собира целото племе и ги дели на еднакви делови. За себе последно остава“, вели тој.

специјален прилог

18

октомври 2013

Паметно инвестирање Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: boban.gjorgjievski@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 105

специјален прилог

Лица за контакт: БоБан ЃорЃиевски

10 АВТО И ТРАНСПОРТ

ОКТОМВРИ 2013

КАПИТАЛ ВО СПЕЦИЈАЛНИОТ ПРИЛОГ АВТО И ТРАНСПОРТ АНАЛИЗИРА:

Македонските компании од автомобилската индустрија се пред голема бизнис можност! Ќе успеат ли да ја зграпчат?  Доаѓањето на неколку светски играчи од автомобилската индустрија во Македонија и во соседна Србија, шанса за домашните компании да влезат во системот на големите светски производители! Како нивниот извоз да се зголеми во иднина?  Колку доаѓањето на нови автомобилски компании во Македонија, како што се најавуваат сега ќе влијае на натамошниот развој на домашната индустрија?  Кои се македонските потенцијали, а кои слабите точки во авто-индустријата?  Колку “ќарија“ српските компании кои влегоа во синџирот на добавувачи на Фиат?  Што ново донесе Женева? Повеќе информации во врска со прилогот и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-маил aleksandra.stojmenova@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 103

И покрај големиот пад во продажбата на нови возила, продажбата на транспортни возила е релативно стабилна!  Во Македонија на годишно ниво се продаваат од 700-800 нови товарни возила!  Кои се најпродаваните брендови?  Кои карактеристики им се најважни на македонските компании при изборот на возило кое секојдневно го користат за транспорт и дотур на стока?  Актуелната понуда на македонските импортери – кои се најновите модели на транспортни возила на македонскиот пазар, кои перформанси им се подобрени?  Ве советуваме како да го изберете модел за транспортно возило најсоодветен за обемот и карактеристиките на Вашиот бизнис! ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА

66

Капитал број 726 27.09.2013

www.kapital.mk

светот на виното

винсКи ПоЛеМиКи

Barik VS inoks

Б

итката трае, аргументи има се повеќе. И во корист на “модернистите” и во корист на “класичарите”. Се вели дека употребата на барикот е врвното достигнување на оној кој сака да направи добро вино. Истовремено, приврзаниците на иноксот се противат и велат дека само во инокс садовите се постигнува чистота и ефикасност. “Модернистите”односно приврзаниците на нерѓосувачките метални садови, велат дека тоа е нормален след на модерното време. Тие велат - и најголемите мајстори на кулинарството готват во инокс садови, затоа што е тоа најхигиенски, не дејствуваат на храната, лесни се за одржување и чистење, не им ги одземаат аромите на продуктите. Истовремено сметаат “модернистите”, дрвените буриња, полни со разни кристали и примеси, го прават виното како да е мувлосано, тешко, со наслаги од најразлични состојки. Освен тоа, велат, во тие буриња се прават само тешки вина кои денес не се пијат, не се модерни. Инокс садовите пак ги задржуваат миризбите и специфичностите на виното, а барикот кога е нов, првпат користен, дава пресилна, доминантна миризба на даб, ванила или чад. Точно е дека љубителите на виното ги сакаат тие компоненти, но модата доаѓа и проаѓа. Додека, пак, одгледувањето во инокс садовите на виното му дава можност да остане понеутрално, да ја сочува свежината и овошноста, а така подобро се одразува карактерот на земјиштето и климата каде што се одгледувало грозјето. Заради тоа, многумина традиционалисти преминале на страната на застапниците на инокс садовите. Иноксот се покажал многу подобар кај белите вина, зашто инокс садовите се климатизирани, температурата во нив може да се контролира до перфекција. Резултат на тоа е и појавата на одлични бели вина во јужни краеви кои заради температурата во минатото не успевале да постигнат бавна ферментација што е важно кај белото вино. Благодарејќи на иноксот се појавија бели вина со нов стил - пофини, поживи, со карактер. Вакви вина денес се произведуваат во Новиот (вински) свет, во Австралија, Јужна

Во винарството подолго време се води жестока полемика - дали се подобри садовите од инокс или дрвените дабови буриња како простор во кои созрева виното? Приврзаниците на иноксот се сметаат за “модернисти”, другите за “класичари” Африка, и тие се споредливи со добрите бургундски или со рајнските вина. Виното чувано во инокс се пие додека е младо и нема потреба да отстојува во визба, ниту пак потреба од бавна микрооксидација. Се тоа ја намалува цената на производот. На се тоа традиционалистите одговараат дека напросто, виното и дрвото се создадени да живеат заедно. Малите буриња во кои се одгледува бордо виното (225 литри) се сметаат за врв на суптилноста во винарството. Но, тие во старт виното го поскапуваат за две евра, најмалку. Но, сепак, велат дека не мора да се употребуваат само тие, зашто има буриња и од 1000 литри кои ја постигнуваат целта. Ставањето на виното во дабови буриња не е само заради носталгичноста по старите времиња и не е точна констатацијата за хигиеничноста во корист на иноксот. Зашто дрвото и тоа дрвото на дабот, содржи

Бурето од 225 Литри

компоненти кои токму придонесуваат во антибактериската заштита на виното. Заговорниците на барикот одат до таму што велат дека добро одржуваното буре му додава на виното помалку несакани ароми отколку иноксот после некоја година. Кога е ново дрвото е богато со танини и феноли, природни состојки кои потоа на виното му овозможуваат подобро созревање во шишето без да се додава премногу сулфур. Па затоа, заради својот квалитет и природноста, имаат и повисока цена. Зашто барикот има особина да ги прави црвените вина посуптилни без додатни хемиски процеси. Овој тренд на барик коинцидира и со појавата и позиционирањето на Роберт Паркер, најеминентниот вински оценувач во светот, кој особено ги цени и сака вината со ароми и вкусови добиени од дрвото. И Американците кои се најголеми потрошувачи на вино во светот, се луди по овие вкусови.

Одлежувањето на виното во барик, односно нови дабови буриња од 225 литри во Бордо и оние во Бургундија со зафатнина од 228 литри, е понова мода. Таа е традиционална, но се изгубила и во денешна форма е иновација од седумдесеттите години на 20 век и тоа каде, ако не во областа Бордо, светската престолнина на виното. Виното се остава да одлежи во барик од неколку месеци до две години, зависно од тоа што сака да постигне производителот. Се употребуваат нови буриња, старите се фрлаат. Се вели дека сериозниот винар бурето ќе го употреби највеќе два, евентуално три пати. Постои и сурогат на барик методата, а тоа е таканаречената чипс метода. Се работи за дабови струготини кои се потопуваат во виното за извесно пократко време. Но и кај барикот има претерувања. Често тоа е и покритие за осредно вино кое треба да се издигне на нивото кое не го заслужува. Зашто за да ставите вино во такво буре прво треба да имате добро вино.