727 kapital magazin

politika

analiza

skandalozno

zo[to re[enieto sepak treBa Da se Bara vo papkata na nimic!?

spored novoto prebrojuvawe na agencijata za vrabotuvawe nevraBotenosta e 10%!?

se skrija i golemite akcioneri vo kompaniite

број 727 цена 100 ден. | 4 октомври, 2013, петок | година 15

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

574

milioni evra

vo avtopati[ta

vistinska investicija za pogolem rast! 14 str.

Blokiran kolku }e ~ini Buxetot ovoj shut down na na saD amerikanskata vlada?

str.

36

вО ОвОј БрОј

Energy delivery solutions

ENERGIZING YOU

Капитал Капитал број број 727 672 04.10.2013 12.09.2012

www.kapital.mk www.kapital.mk

4 сОдРжИНА 4 НАВИГАТОР ИздВОјуВАме 06 КапиталНО

БиљаНа ЗдравКОвсКа стОјчевсКа еднакви шанси за сите. Што ли беше тоа?

08 ПОЗИЦИЈАТА НА КАПИТАЛ 10 НАвИгАТОр 14 cover story

Македонија ќе гради два нови автопата Со 574 милиони евра градежниците ќе ја асфалтираат економијата нагоре

Патишта

Со 574 милиони евра за два автопата градежништвото во следните три години ќе доживее уште поголема експанзија, а градежниците несомнено ќе изградат и поголем бруто домашен производ (БдП). Кинеската ексим банка веќе го одобрила заемот за изградба на автопатот од Скопје до Штип, а во завршна фаза на одобрување е заемот за автопатот од Kичево до Охрид и Струга под истите поволни услови. Изградбата на автопатишта се одразува врз целата економија – освен директно врз секторот градежништво, и во сите останати гранки коишто се тесно поврзани со градежната активност.

скриени акционери

Наместо да ја зголемат транспарентноста во работењето на компаниите што котираат на Берза, законските измени за задолжителна котација доведоа до следнава ситуација: сега не може да видите кој колку акции има во ниту едно акционерско друштво! И што е најапсурдно, сите инволвирани институции велат дека с$ e според законот?! Од надлежните дознаваме дека ја увиделе оваа грешка и сега работат на корекција во регулативата, со што ќе се врати можноста да се гледаат акционерите со над 5% акции.

XX Стр. 14

20 КОмПАНИИ И ПАЗАрИ

XX Стр. 20

скандалозно! Се скрија и големите акционери во компаниите

26 АНАЛИЗА

според новото пребројување на агенцијата за вработување реалната невработеност во македонија е 10%!?

30 ПОЛИТИКА НАвИгАТОр и на самарас му се стемни по Златната зора. Крајно време беше

32 ПОЛИТИКА

„Капитал“ во анализа на идеите за преговорите да се водат надвор од ООН Зошто решението сепак треба да се бара во папката на Нимиц!?

36 СвеТ

Блокиран буџетот на сад – половина федерални служби затворени Колку ќе чини овој shut down на американската влада?

43 СПеЦИЈАЛеН ПрИЛОг иНОвативНОст

64 НА руЧеК СО...

20

14 Вистинска невработеност

Според последната анкета на Агенцијата за вработување, која ги брои оние коишто навистина бараат работа, вистинската стапка на невработеност во македонија изнесува околу 10%. Тоа е три пати помалку од стапката на невработеност која неодамна ја измери државниот завод за статистика - 28,8%, што значи дека сите други што не бараат работа веќе некаде работат на црно и за тоа не плаќаат никакви давачки? Ако е така, тогаш дали власта навистина има политичка волја да & застане на пат на сивата економија или пребројувањето на вистински невработените ќе остане само за политички потреби.

Името, аман?!

С$ почестите залагања дека време е спорот за името да се решава во некој друг формат, упорното инсистирање од македонската и одбивањето од грчка страна за директни преговори, но и веќе отвореното признавање на сите инволвирани во спорот дека разликите се како планини, а решението го нема, ги засилија шекулациите дека се спрема иницијатива за трансфер на преговорите под друга палка. во 1992 година ООН ги презедоа под свое, токму од еу. дали можеби е време да се вклучи некоја друга организација?

XX Стр. 32

XX Стр. 26

Марта НауМОвсКа –ГрНарОва, генерален менаџер на Завар компани уметничка душа што плива во инженерските води

68 медИумИ

регионален медиумски пазар Печатените медиуми заживуваат во нов облик!

74 СвеТОТ НА вИНОТО теНдеНЦии главни концепти - индивидуална и колективна

26

32

Капитал број 727 04.10.2013

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Mo`ebi ministerot navistina e ubeden deka kvalitetot na `ivot vo Makedonija mo`e da bide ist kako vo Germanija, no za `al, zdravstvenata politika na edna zemja, kolku i ministerot da ima dobra volja i namera, ne se kreira samo vrz osnova na negovite li~ni vpe~atoci i impresii.

Dali i zo{to nekoj doktor specijalist koj pove}e od pet godini raboti vo normalni uslovi bi se vratil vo Makedonija za da raboti vo zdravstvo vo koe{to mo`e samo da sonuva za tie uslovi i kade {to partiskata pripadnost e edinstveno merilo za toa koj doktor e pove}e ili pomalku uspe{en?

Еднакви шанси за сите. Што ли беше тоа?

М

инистерот за здравство гордо ги повика докторите кои си заминале да работат во странство да се вратат дома, оти се донела мерка со која докторите коишто работеле повеќе од пет години надвор од Македонија ќе се вработеле во јавното здравство. Оваа мерка била дел од проектот за враќање на докторите од приватното во јавното здравство. Истиот ден беа објавени и резултатите од аутопсијата, кои покажале дека јадниот битолчанец пред неполн месец си умрел оти наместо средство за испирање желудник, во битолската болница му ставиле средство за дезинфекција на подови. За да биде случајот уште пострашен, одговорен за овој случај не е доктор, туку извесен техничар вработен во болницата. Е токму ваквите случаи многу сликовито покажуваат зошто добрите доктори си заминуваат од јавното здравство и од Македонија. Оти наместо нив, како доктори се вработуваат луѓе кои според знаењето и искуството можат единствено да чистат подови. И сега министерот вели дека докторите кои заминале во Германија, откако најдобрите ќе ги изберела посебна комисија, ќе можеле да се вработат повторно во јавното здравство, дека ќе им следувала плата повисока од просечната плата во Македонија, но нормално, пониска од онаа што ја земаат во Германија. Оти во Македонија со помалку пари добивале ист квалитет на живот како во Германија. Оти трошоците на живот во Македонија биле пониски. И со отприлика три, четири или пет пати помала македонска плата се обезбедувало отприлика квалитет на живот во Македонија ист како и во Германиа. А патриотизмот, семејството и пријателите дополнително ќе влијаеле за докторите да одлучат да се вратат во Македонија. Парите се можеби и најмалиот

проблем поради кој тие доктори си заминале од Македонија, а квалитетот на живот сепак, е поширока и пресложена категорија, во којашто покрај вработувањето и приходите, влегуваат и условите за образоание и професионалната надградба, условите за домување и некои субјективни категории како здравје, среќа, баланс меѓу професионален и приватен живот за за да може да се квантифицира преку бројки. Можеби навистина квалитетот на живот во Македонија може да биде ист како и во Германија. Но, за жал, здравствената политика на една земја, колку и министерот да има добра волја и намера, не може да се креира само врз основа на впечатоци и импресии. Дали и зошто некој доктор специјалист кој повеќе од пет години работи во нормални услови би се вратил во Македонија за да работи во здравство во коешто може само да сонува за тие услови? И каде што мерилата за тоа кој доктор е повеќе или помалку успешен се прилично проблематични? За жал, многу доктори и други професионалци со години наназад си заминуваат и бараат начини како да си заминат од Македонија, неможејќи да обезбедат пристоен живот и професионален развој. Некои од нив сигурно веќе имаат земено и бугарски пасоши и одамна расчистиле со патриотизмот така како што ние локално си го поимаме. Но, проблемот не е во патриотизмот. Никој не може тие луѓе да ги обвини дека не се патриоти. Напротив, тие многу си ја сакаат земјата, секоја година доаѓаат во посета на својата фамилија во Македонија. На Македонија & се случува егзодус од поголеми размери и премногу е наивно ако како држава веруваме дека професионалците кои веќе си заминале ќе ги вратиме назад со вакви повици. Неодамна во медиумите беше објавено

www.kapital.mk

Капитал број 727 04.10.2013

КапиталНО

7

Во Декларацијата за независност на Америка има една ваква реченица: ...сите луѓе се создадени еднакви, обдарени од Создателот со одредени неотуѓиви права, меѓу кои правото на живот, слобода и потрага по среќата... Можеби и Македонија треба да размисли ова да го стави во Устав. Како прв чекор со којшто ќе покажеме искрена волја за да градиме нормална држава во која ќе живеат луѓе кои ќе имаат еднакви шанси. дека Прилеп, Битола и околните села од Пелагонискиот регион навистина се зафатени од белата чума, односно повеќе луѓе умираат отколку што се раѓаат. Речиси сите поголеми градови од Југозападна Македонија се соочуваат со истиот проблем, бидејќи младите луѓе масовно се селат во странство. Според последните податоци на Заводот за статистика, три големи региони во земјава - Пелагонискиот, Источниот и Вардарскиот - имаат негативен природен прираст. Според податоците, пак, кои неодамна беа објавени во едно истражување на Светската банка, околу 500 илјади луѓе ја напуштиле Македонија во последните десетина години. Тешко дека ќе можеме да ја дополниме оваа бројка, дури и ако се донесе закон за задолжително трето дете, оти не може

толку деца да се родат колку што можат да си заминат од оваа земја. Проблемот не се решава и ако го одложуваме пописот до недоглед. Вистината кога-тогаш мора да се објави, сосема е сеедно дали тоа ќе го објави оваа или следната власт. Проблемот има друго име. Македонија полека, но сигурно економски замира. Економијата создава многу мала нова вредност, отвора многу малку работни места, а Македонија станува опшество кое не обезбедува еднакви шанси за сите. А политичките елити, како ноеви со главата закопана во песок, со години се однесуваат како тоа да не постои. И оние малкумина што останаа продолжуваат да ги делат и да ги оценуваат според критериуми како политичка припадност, наши или ваши... Со тоа само се убиваат шансите

оваа земја да стане поубаво место за живеење, место во кое секој еднакво ќе може да се реализира на личен и на професионален план, место во кое секој ќе има еднакви шанси да биде среќен, без разлика дали ќе биде од оваа или од онаа страна. На луѓето им се одземаат права кои едноставно, не можете да им ги одземете со ниту една мерка или закон. Во Декларацијата за независност на Америка има една ваква реченица: ...сите луѓе се создадени еднакви, обдарени од Создателот со одредени неотуѓиви права, меѓу кои правото на живот, слобода и потрага по среќата... Можеби и Македонија треба да размисли ова да го стави во Устав. Како прв чекор со којшто ќе покажеме искрена волја за да градиме нормална држава во која ќе живеат луѓе кои ќе имаат еднакви шанси.

Капитал број 727 04.10.2013

8

www.kapital.mk

...позицијата на капитал...

Иновативноста не е измислување топла вода, туку бизнис-филозофија Дали новоформираниот Фонд за иновации ќе даде резултати зависи и од тоа како парите ќе се распределат, но и од развојните амбиции на македонските компании Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

М

акедонија фаќа чекор со европските земји, барем што се однесува до системот за развој на иновативноста кој почна да го креира. Законот и Стратегијата за иновативност и технолошки развој на земјата се донесени. Дефиниран е и обезбеден буџетот од 24 милиони евра на Фондот за иновации за следните три години! За првпат досега државата излегува од зоната на декларативна поддршка на иновативните напори на компаниите и истражувачките центри и влегува во систем (каков што имаат најголем дел од европските и балканските земји) на креирање конкретен систем за „билдање“ на иновативните капацитети

во земјава. Тоа значи дека под услов системот на доделување на парите (критериумите и институцијата која ќе ги дели с$ уште не се познати) да функционира како што треба, педесетина македонски компании, поточно нивните иновативни проекти би добиле конкретна финансиска поддршка. Крајна цел се поконкурентни производи или услуги! Ова е одлично, коментираат менаџерите. Оние кои на своја кожа почувствувале што значи иновативноста и колку е долг и тежок процесот на развој на нешто ново веднаш ги детектираа потенцијалните „слаби точки“ на новиот систем за коишто зборуваат во специјалниот прилог „Иновативност“. Нивните предупредувања до Владата добро да ги осмислат критериумите за доделување 24 милиони евра во следните три години за истите да

не завршат во „црна дупка“ или на погрешно место навреме треба да бидат земени предвид, особено ако и Владата е искрена во намерите Фондот за иновации навистина да н$ направи поиновативни отколку што сме сега! Но, истото предупредување важи и за компаниите. Да излезат од зачауреноста и од ретроградното размислување дека тие нема да откријат топла вода, па затоа и не треба многу што да се трудат?! Мора да сфатат дека иновативноста не е рамна само на патент. Иновативноста е правец на размислување, начин на однесување и постојана потрага по нови решенија. До иновативните идеи ќе дојдат само ако се отворат, ако ги рашират своите полиња на соработка и делување заедно со истражувачите и со другите компании. Плус што имаат и можност за финансиска поддршка. Вие сте на потег!

Во енергетиката ни фалат очила за гледање блиску Владата принуди нови компании на котација, а ние не можеме да видиме кој колку акции има ниту во нив, ниту во оние каде што и претходно можевме без проблем Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mк

К

оја е целта на повторно реафирмирање на проектите како Нуклеарка или Вардарска долина? Да се најде реално решение на тековните проблеми во енергетиката или за нив воопшто да не се зборува? Македонија во моментотв има многу посериозни проблеми и прашања во енергетиката кои треба да ги реашава, отколку да дебатира за нуклеарка. Прашања како што се с$ поголемиот увоз на електрична енергија, за кој годишно се тошат во просек по 150 милиони евра. Ограничениот век на траење на РЕК Битола, енергетски капацитет кој во моментов покрива речиси 70% од потребите на Македонија за струја. Како да се стави во функција

неискористениот воден потенцијал на околу 76% од македонските реки? Како да се зголеми искористувањето на алтернативните извори на енергија? Покрај сите нерешени проблеми во енергетиката, може слободно да се заклучи дека нуклеарката во Мариово е најдобро да си остане во енергетската далечна иднина на Македонија, каде што и реално припаѓа, а сегашноста да ја искористиме за наоѓање решенија за тековните проблеми. За илустрација, ако денеска почнеме да ја градиме нуклеарната централа таа најрано ќе започне со работа во 2030 година. Тоа е при идеални услови кои знаеме дека во Македонија, особено во секторот производство на нуклеарна енергија, воопшто ги нема. Само за потсетување, кај нас еден тендер за изградба на Чебрен и Галиште се повторува повеќе од пет пати. Затоа тие коишто ја водат

државата треба да се насочат прво кон пореални проекти како продолжување на животниот век на РЕК Битола и евентуално наоѓање нејзина долгорочна замена, како и на што поскоро материјализирање на водниот потенцијал и стопроцентно искористување на водостојот на македонските реки со вода која и научно докажано с$ повеќе ќе се намалува. Во таков случај со две милијарди евра по денешни цени (кои ни оддалеку не се доволни за изградба на нуклеарка) би ги доизградиле сите поголеми и поважни планирани проекти. Но, веројатно синдромот на негледање на шумата од дрвото, како начин за дефокусирање од актуелните и итно неопходни прашања и проблеми во енергетиката можеме да го решиме со едноставни старечки очила со голем плус, кои се користат само за гледање блиску.

www.kapital.mk

Капитал број 727 04.10.2013

...позицијата на капитал...

9

Партиско-медиумскиот „синџир на исхрана“ го изеде новинарството! ... Ако не сакате да ви биде купена уредувачката политика, тогаш зошто ја продавате? Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

З

а пофалба е ставот на претседателот на Здружението на новинари, Насер Селмани, и неговиот одговор до еден портал во врска со општинските пари на Центар кои градоначалникот, Андреј Жерновски, ги дал за рекламирање во медиумите (блиски до неговата политичка определба). Медиумот бара од ЗНМ став, ЗНМ се јавува со осуда за овој потег на Жерновски, но со јасна порака всушност, не е само до Жерновски, и со детекција на вистинскиот општествен проблем – трошењето на државните пари (без разлика дали се од централната власт или од општините) за рекламирање кое најчесто не е ниту за институцијата која ги троши, туку е партиско. ЗНМ јасно бара - со закон да се забрани политичкото рекламирање во приватните медиуми, бидејќи даноците на граѓаните се користат за политичка пропаганда од политичките актери и

немаат никаков јавен интерес. Овој став на ЗНМ е токму тоа што е потребно за регулирање на македонскиот медиумски пазар. И „Капитал“ со години се залага да престане овој „синџир на исхрана“ помеѓу партиите (преку институциите на државата) и медиумите. Ако се тргне настрана периодот на кампања пред избори (кога партиите директно истураат пари во медиумите), токму овој начин кога се користат општините, министерствата, агенциите за да се пропагира и да се рекламира дадената политика на оној кој ја контролира институцијата е втората опција во која политички се контролира новинарството, но и се руши пазарната логика на дејствување. Не може еден министер или градоначалник со пари од Буџетот да „окупира“ медиумски простор на медиуми кои му се по ќеф за да си ги рекламира своите проекти (притоа честопати преку реклами договорени во сомнителни тендерски услови), а потоа истите тие медиуми да отвораат дебати за слободата на говор.

Ако сакате да не ви биде купена уредувачката политика, тогаш зошто ја продавате? С$ додека законот дозволува (а власта е таа којашто преку министерот за информатичко општество, Иво Ивановски, одби законски да се стави крај на ова), медиумите лесно ќе подлегнуваат на овие „искушенија“ и ќе земаат партиски пари наместо да се обидат пазарно да си ја продадат вредноста. Да, ова е сигурно полесниот начин, оти за пазарно да успеете треба да понудите содржина, но ова полека се претвора во маѓепсан круг кој само го голта и го голта македонското новинарство. Во држава во која видовме дека не било само до владата (која патем, цели 2,5 милиони евра дала за реклами само во последните 9 месеци!), затоа што и опозицијата наголемо демонстрира желба за медиумска контрола (да, троши помалку, оти е опозиција, помалку има во моментов, ама мејнстримот е во прашање!), само и единствено со закон ќе може да се дојде до некакво решение!

Попрвин ќе го решиме името отколку пописот! За спорот за името барем се преговара, додека пописот с$ подлабоко се табуизира за да се спречи активирањето на опасната меѓуетничка хипотека во случај да се преброиме Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

О

чигледно, причините поради кои во недоглед се одложува пописот во Македонија се поголеми од големиот резил што останавме последна држава која нема (пред с$, политички) капацитет за да ја спроведе најважната статистичка операција. Од вторникот веќе се попишуваат и Босанците (првпат по 1991 година) - последните со кои досега се тешевме што не успеавме да спроведеме попис на населението заедно со сите други држави во пописната 2011 година, при што во одбрана на БиХ секако, оди фактот дека земјата преживеа тригодишна братоубиствена војна (1992-1995 година), една од најкрвавите на нашето време, поради што меѓуетничките односи во БиХ и денес се оптоваре-

ни со меѓусебен страв и гнев. И додека Босанците и во вакви околности смогнаа политичко-институционални сили да организираат попис, оваа тема кај нас с$ подлабоко се табуизира во круговите на одговорните, кои одамна ги држат сите лостови за контрола на јавниот политички дискурс. Пари за попис, односно намера да се спроведе статистичката операција неопходна за сите економскосоцијални планирања во стопанството, здравството, образованието... нема ниту во предлог-буџетот за 2014 година. Никој не ги сфаќа сериозно барањата на опозицијата и на невладиниот сектор што се занимава со изборна демократија да се одржи попис за конечно да добиеме објективен избирачки список што ќе биде помалку подложен на злоупотреби, а има ли нешто посериозно од потценувањето на опасноста дека сме држава во која меѓуетничките односи (македонско-албанските) не

можат да ја издржат ниту статистичката вистина со став „колку сме, толку сме, токму сме“? Оваа опасност и на терен ја измерија лидерите на македонскоалбанската владина коалиција во 2011 година, кога одлучија во досега докрај неразјаснети околности да го прекинат пописот на само четири дена пред законски утврдениот рок за негово завршување. Не е исклучено дотичните да бегаат од пописот и за да не се открие пустошот по беснеењето на „белата чума“ како прилично јасен показател на економската ситуација во земјата. Доколку главниот проблем е меѓуетничкиот, елегантно решение би било премиерот во име на државата да му предложи на својот албански партнер од пописниците да ги снема прашањата за националноста и верата. Но, ако не е само тоа проблемот, на попис ќе чекаме со оптимизам како оној во чекањето датум за преговори со ЕУ.

Капитал број 727 04.10.2013

10 НАВИГАТОР > БРОЈКА

www.kapital.mk

ИЗЈАВА НА НедеЛАТА

342

евра изнесува просечната нето-плата во јули годинава, што претставува раст од 1,1% во однос на истиот период лани

ЗОРАН СТАВРеСКИ

министер за финансии

Од јули 2006 година заклучно со јули годинава во Македонија се влезени вкупно милијарда и 800 милиони евра странски инвестиции, што е цела милијарда повеќе отколку во претходниот десетгодишен период, кога сегашната опозиција ги креираше економските политики. Тоа потврдува дека владината политика дава резултати.

Лани се изградиле 33 спортски сали и само 1 индустриски капацитет

В

о текот на изминатата 2012 година во Македонија биле изградени вкупно 1.015 градежни објекти во вкупна вредност од 19,4 милиони евра, што е за 26% повеќе во споредба со бројот на објекти изградени претходната 2011 година, покажуваат податоците од Државниот завод за статистика. Најголем дел од градежните објекти или 137 се високоградба, од кои 14 се

победник на неделата

ФИСКАЛНАТА СТРАТеГИЈА ОТКРИВА:

ЛИНО ЧеРВАР

+

Металург го победи најскапиот ракометен колектив кога било составен во ракометната историја. Во Скопје падна големиот Париз Сeн Жермен, кој со плејадата свои суперѕвезди не успеа да парира на пожртвуваната игра и самопрегорот на „плавите“ од Автокоманда. Во овие моменти може да се сфати кое е вистинското значење да се има Лино Червар на кормилото на клубот како еден од најголемите ракометни авторитети во Европа. Човекот кој на хрватската репрезентација & донесе титула светски и олимписки првак и минатата година го однесе Металург меѓу осумте најдобри ракометни клубови во Европа продолжува да ги мотивира своите играчи на уникатен и неверојатен начин и да прави чуда како што е победата врз Металург. Клубот од Автокоманда можеби нема звучни и скапи звезди како Париз Сeн Жермен или пак, ракометна традиција како Барселона, но покажа и докажа дека има големо срце и дека на чело го има можеби најголемиот тренер во ракометна Европа. Резултатот од сето тоа, според многумина, с$ уште не сме го виделе. Можеби тоа ќе биде ново четвртфинале оваа година, можеби Металург ќе оди и чекор понапред меѓу четирите најдобри, а можеби оваа година ќе отпадне и во пораните фази на натпреварувањето. Но, едно е сигурно и неменливо, Металург во секој нареден дуел со златни букви се испишува во европската ракометна историја. Тоа е вистинскиот плод на визионерството да се донесе токму Лино Червар на кормилото на овој клуб, за многумина до неодамна тотално анонимен.

Владата ќе се задолжи 1,8 милијарди € за три години Повеќе од една милијарда евра ќе се бараат од странски кредитори, околу 500 милиони евра од домашните банки преку издавање државни записи, а дел ќе се повлечат и од сметката на државата во Народната банка. Особено критични ќе бидат 2015 и 2016 година, кога достасуваат една еврообврзница од 150 милиони евра, но и други заеми земени претходните години. Голем предизвик за Владата ќе биде дали воопшто ќе обезбеди поволни кредити од странство поради нестабилноста на странските пазари, на што предупредува и ММФ во својот последен извештај за Македонија пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

З

а финансирање на буџетскиот дефицит, но и за враќање на долговите што ќе достасаат во следните три години Владата ќе треба

да се задолжи дури 1,8 милијарди евра, што би било околу 20% од БДП, покажуваат пресметките од тригодишната Фискална стратегија на Министерството за финансии. Од нив, повеќе од една милијарда евра ќе се бараат од странски кредитори, околу 500 милиони евра од домашните банки преку издавање државни записи, а дел ќе се повлечат и од сметката на државата во Народната банка. Анализата покажува дека особено критични ќе бидат 2015 и 2016

www.kapital.mk

станбени згради, додека 123 се нестанбени згради, од кои 15 се деловни згради. Интересно е што лани се изградил само еден индустриски капацитет во вредност од 80 илјади евра, додека во истиот период се потрошени 3,3 милиони евра за изградба на 33 спортски сали.

година, кога достасуваат една еврообврзница од 150 милиони евра, но и други заеми земени претходните години. Меѓутоа, голем предизвик за Владата ќе биде дали воопшто ќе обезбеди поволни кредити од странство поради нестабилноста на странските пазари, на што предупредува и ММФ во својот последен извештај за Македонија. „Потпирањето на надворешното финансирање за буџетските дефицити и отплата на старите долгови претставува значителен ризик поради несигурноста и нестабилноста на надворешните пазари на капитал“, потенцираат монетарците од Вашингтон. Сепак, Владата поаѓа од досегашното искуство и како што пишува и во самата стратегија: „И покрај кризата во еврозоната и големата претпазливост на странските инвеститори на меѓународниот пазар на капитал, успеавме да обезбедиме финансиски средства во износ од 220 милиони евра преку нов инструмент за гаранција од Светска банка“. Потоа, во стратегијата се вели: „Во наредниот период Владата ќе продолжи да ја следи состојбата на меѓународниот пазар на капитал. Странското задолжување како извор на финансирање ќе се користи од страна на буџетските корисници за реализација на конкретни проекти, а задолжувањето на домашниот пазар ќе продолжи со континуирано издавање на државните хартии од вредност. Целта е со редовна застапеност на државните хартии од вредност да се овозможи поефикасно финансирање на буџетските потреби на краток и на долг рок, намалување на трошоците за финансирање. Во наредниот период посебен акцент ќе се стави на издавањето подолгорочни хартии од вредност, односно преку издавање две, три, пет, седум и десетгодишни државни обврзници. Особен интерес за вложување во долгорочните хартии од вредност се очекува од пензиските друштва, како и од комерцијалните банки и од осигурителните компании“. Но, оваа определба пак, е проблематична за бизнис-секторот, кој постојано бара од министерот за финансии да го намали задолжувањето дома за да имаат банките поголем мотив да даваат кредити, наместо да го вложуваат вишокот пари во безризични државни обврзници. Имајќи ги предвид сиве овие задолжувања, Владата тврди дека јавниот долг до крајот на 2016 година нема да надмине 37,6% од БДП.

Капитал број 727 04.10.2013

НАВИГАТОР

11

> БРОјКА

мисла на неделата

1,5%

ЦивилизаЦијата секогаш е во опасност кога тие што не научиле да слушаат, добиваат право на заповед.

од вработените во Македонија не примиле плата во јули оваа година

лидери

Винстон Черчил британски политичар

губитник на неделата

АНТОНИс сАмАРАс

И

ако под притисок на јавноста, конечно го направи вистинскиот чекор и стави крај на фашистичката организација Златна зора

АлИ АхмеТИ

А

хмети зазема една силна лидерска позиција и во мошне важен период за земјата, оди во Париз, Брисел и во Хаг за да го поттикне интегративниот процес.

не им беше неделата

НИКОлА ТОдОРОВ

С

о несериозни споредби се обидува да ги убеди докторите коишто си заминаа од државата да се вратат во Македонија

БАРАК ОБАмА

Н

еизгласувањето на буџетот му создаде големи проблеми на Обама, кој објави дека мора да се прекинат сите финансирања на активностите на федералната власт

_

АНдРеј ЖеРНОВсКИ Сумирањето на досегашниот мандат на градоначалникот на општина Центар, Андреј Жерновски, од кој веќе поминаа стоте дена грејс-период во однос на критиките од јавноста, не ги исполнува очекувањата на неговите гласачи. Ставот на ВМРОДПМНЕ дека „Жерновски откако е градоначалник на Центар нема сработено ништо, а граѓаните не видоа ниту едно од ветувањата, ниту еден конкретен проект од негова страна“ тешко може да се демантира. Впечатокот е дека Жерновски, за чија победа во Центар опозицијата најмногу се залагаше, мандатот го троши како експонент на дневната политика на СДСМ, а не како градоначалник избран за да ги сервисира потребите на граѓаните во рамките на своите надлежности. Досега вниманието на јавноста го привлекува само со „проекти“ од коишто граѓаните имаат малку фајде: ревизија на работата на неговиот претходник, околу градењето на спомениците од проектот „Скопје 2014“; забрана за чување кучиња што лаат; забрана за спружување и сушење алишта на прозорци, тераси, огради... што гледаат кон јавните и сообраќајни површини; бранење на „паркобраните“... Обвинувањата на ВМРО-ДПМНЕ дека вработува според партиска подобност Жерновски ги „демантираше“ потсетувајќи колку ја зголемил бројката на вработените во општината неговиот претходник, Владимир Тодоровиќ, а слично одговори и на последните напади дека е глава на „рекламен октопод“, изјавувајќи дека не е проблем како тој ги потрошил општинските пари (15 илјади евра) за реклама кога Владата за истата цел потрошила многу поголема сума.

Капитал број 727 04.10.2013

12

www.kapital.mk

НаВиГатОР

ГРафиК На Неделата...

за пет години во Македонија изградени речиси 27 илјади станови Извор:Државен завод за статистика

3 фаКти Кти за... К

6,433

5,144

5,152

5,254

2010

2011

4,710

В

2008

2009

2012

о периодот од 2008 до 2012 година во Македонија се изградени 26.693 станови, покажуваат податоците од најновата публикација на државниот завод за статистика, Градежништвото во Македонија. Во изминатата 2012 година биле изградени 6.433 стана, што е рекордно најголем број изградени станови во изминатите пет години. Најголем дел од становите изградени во 2012 година, дури 2.094, се трособни станови.

светот низ медиумите...

Time

американскиот магазин Time прави анализи на развојот на образовниот систем во С Сад во наредните 12 години. Поделени се мислењата за тоа дали навистина образованието е толку подобро како што се промовира во јавноста. Сепак, експертите велат дека резултатите во науката и во технологијата се неоспорни. lll

Der Spiegel

Германија се опростува од литературниот критичар Марсел Рајх Раницки, кој многумина го нарекуваа и папата на германската литература. Според магазинот Der Spiegel, сите наредни германски писатели ја изгубија привилегијата да живеат во време на еден Раницки. lll

19,3% 56,95% 76%

од струјата потрошена во јуни се обезбедила од увоз

се зголемил увозот на гас во јуни годинава во споредба со истиот месец лани од домашната струја ја произведуваат термоцентралите

ПРаВат МилиОНСКи ПРОфити СО 0 ВРаБОтеНи

Секоја десетта фирма во Македонија без ниту еден вработен

FT Weekend

Викенд-изданието на Financial Times има ексклузивно интервју со амбициозниот лондонски градоначалник, Борис Џонсон за неговата политичка иднина. Џонсон искрено признава дека за прв пат посакува да е во британскиот парламент наместо на оперативна функција. lll

The Australian

либералите и лабуристите повторно водат борба во австралискиот парламент за детскиот додаток. Според аналитичарите, десницата ризикува многу поради отворениот напад врз ова право на мајките ширум австралија, но дека централниот буџет навистина има потреба од едно вакво растоварување. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1 Само 10 компании во Македонија прават обрт поголем од 100 милиони евра

2 УЈП најавува најголема инспекција досега, само месецов затворени 222 дуќани

3 Се кријат и акционерите со повеќе од 5% акции!

4 Атлантик група гради фабрика вредна 16 милиони евра

пишува:

Биљана здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

П

овеќе од седум илјади фирми од вкупно 74 илјади активни фирми во Македонија немаат ниту еден вработен, покажуваат податоците од Државниот завод за статистика. Тоа значи дека секоја десетта фирма во Македонија работи без да има ниту еден вработен. Најголем дел од фирмите коишто немаат ниту еден вработен или 1.879 се од трговијата, а без ниту еден вработен се и 1.192 фирми од услужните дејности.

И во преработувачката индустрија има 607 фирми коишто се регистрирани без вработени. Иако најголем дел од фирмите со ниту еден вработен се мали фирми, меѓу нив има и големи компании кои и покрај тоа што немаат вработени, остваруваат и тоа како големи приходи и профити. На пример, меѓу 200-те најпрофитабилни компании во Македонија 32 компании имаат помалку од 10 вработени, а девет немаат ниту еден вработен. Најголемата од нив, Каменимост Комуникации, во 2012 година работела со профит од речиси 60 милиони евра. Следуваат МА Труст, КХЛП, Гринфруит, Марков Тим, Искраимпулс, Енергосистем. На листата пак, со 200-те најголеми се рангирани 20 компании со помалку

МБИ10

2,900

МБИД

2,700 2,500 2,300

www.kapital.mk

60 секунди брифинг

2,100 1,900

прОЦенки...

ТОп ВесТи...

Влезот во еу ја чинеше Хрватска 620 милиони евра

самит 100 бизнислидери напролет 2014 година во Хрватска

сЛаВкО Линиќ министер за финансии на Хрватска Хрватскиот министер за финансии соопшти дека влезот на Хрватска во Европската унија ја чинеше земјата речиси 620 милиони евра и дека овој износ надежно треба да биде покриен со економскиот раст на најмладата членка на Унијата. „Трошокот треба да биде покриен со економскиот раст. Доколку нема, тоа ќе биде минус во буџетот“, изјави Линиќ, додавајќи дека буџетскиот дефицит на земјата порасна во однос на минатата година.

Повеќе од седум илјади фирми од вкупно 74 илјади активни фирми во Македонија немаат ниту еден вработен, покажуваат податоците од Државниот завод за статистика. Меѓу 200-те најпрофитабилни компании во Македонија пак, дури девет немаат ниту еден вработен. Најголеми фирми без ниту еден вработен се Каменимост Комуникации, МА Труст, КХЛП, Гринфруит, Марков Тим, Искраимпулс, Енергосистем

У

1,700 06/10

12/10

05/11

10/11

03/12

берза

мби 10 2,900 2,700 2,500

2,300 правниот одбор на Самит 2,100 100 бизнис-лидери на МБИ 10 1,900 Југоисточна Европа се 1,700 сретна во понеделникот во МБИ 10 1.630,68 Белград и договори следната 2010/2012 Max. 2,827.62 МБИ 10 1.630,68 МБИ 10 годишна средба да се одржи 2010/2012 Min. 1,808.47 2010/2012 Max. 2,827.62 напролет 2014 година во Хрватска.

1.630,68 1.630,68 2010/2012 Min. 1,808.47 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Договорен е и деталниот план на 2010/2012 2010/2012 Max. Max. 2,827.62 2,827.62 Фершпед активности со цел реализација По целонеделниот пад, индексите на НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 2010/2012 Min. Min. 1,808.47 Македонска берза на крајот на минатата 1,808.47 МБИ 10 МБИ 10 на договорените обврски кои ги Фершпед МБИ 10 54.000,00 недела доживеаја благ раст, кој не ги МБИ 10 презедоа бизнис-лидерите на коригира значајно лошите состојби НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК ДОБИТНИК 54.000,00 1.630,68 на1.630,68 Берзата. Индексите сé уште се+5,59% на МБИ 10 вториот собир кој се одржа во мај Фершпед1.630,68 Фершпед рекордно ниско ниво воMax. последните 2010/2012 2,827.62 1.630,68 2010/2012 Max. +5,59% 2,827.62 2010/2012 Max. 2,827.62 во Бечиќи за понатамошна бизниснеколку години, а најави за брзо 1,808.47 2010/2012 Min. НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 2010/2012 Min. 1,808.47 2010/2012 Min. 1,808.47 2010/2012 Max. 2,827.62 1.630,68 заздравување сé уште нема.

54.000,00 54.000,00 интеграција на овие простори и 2010/2012 Min. 1,808.47 Хотели Метропол Охрид НАЈГОЛЕМ 2010/2012 2,827.62 НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ДОБИТНИК Max. создавање подобри стопански +5,59% +5,59% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 1,808.47 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Хотели Метропол Охрид Min. Фершпед 112,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Фершпед и животни услови во регионот. Фершпед 112,00 54.000,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Фершпед Членовите на Управниот одбор -7.00% НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК 54.000,00 Фершпед 54.000,00 +5,59% -7.00% разговараа за пет идентификувани Хотели Метропол Хотели Охрид Метропол Охрид 54.000,00 +5,59% +5,59% 54.000,00 области во коишто е можно со +5,59% DOW JONES ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ 112,00 +5,59% заедничка работа да се постигне 112,00 DOW JONES Хотели Метропол Охрид НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК -7.00% -7.00% конкурентска предност на регионот Хотели Метропол Охрид НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 112,00 Хотели Метропол Охрид НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК - храна, енергетика, информациски Хотели Метропол Охрид Хотели Метропол Охрид -7.00% 112,00 технологии, туризам и 112,00 DOW JONES 112,00 16,000 112,00 -7.00% градежништво. Договорено е на DOW JONES 16,000 -7.00% 15,000 DOW JONES -7.00% -7.00% 15,000 крајот на годината во Сараево да 14,000 14,000 се одржи ИнтерСамит100, кој треба DOW JONES 13,000 13,000 DOW JONES DOW да помогне за конкретизирање DOW JONES JONES DOW JONES 12,000 12,000 на планот за активност за 16,000 16,000 11,000 11,000 16,000 15,000 15,000 понатамошната регионална 10,000 10,000 15,000 07/1110/11 10/1101/12 01/1204/12 04/12 07/12 10/12 01/13 04/13 07/13 07/11 07/12 10/12 01/13 04/13 07/13 14,000 14,000 14,000 соработка во областа на туризмот 16,000 13,000 16,000 13,000 13,000 15,000 и храната. Исто така, договорена е 16,000 16,000 12,000 15,000 12,000 15,000 и стратешка соработка со Сараево 12,000 14,000 15,000 11,000 14,000 13,000 11,000 11,000 14,000 бизнис форум, кој по петти пат 14,000 10,000 13,000 12,000 13,000 10,000 13,000 12,000 ќе се одржи во мај 2014 година во 10,00007/1111,000 10/11 01/12 07/11 04/12 10/11 07/12 01/12 10/12 04/12 01/13 07/12 04/13 10/12 07/13 01/13 04/13 07/13 12,000 12,000 11,000 15.258,24 Сараево.

10,000 15.258,24 11,000 07/11 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 04/13 07/13 10,000 11,000 -70,06 -0,46% Управниот одбор на Самит 100 -70,06 10,000 10,000 07/11 10/11 01/1204/12 04/1207/12 07/12 10/1201/13 01/13 04/1307/13 07/13 07/11 10/11 01/12 10/12 04/13 бизнис-лидери е составен од И покрај минималниот просечен пад на вредноста ДРУГИ ПАЗАРИна акциите ширум САД, Милан Петровиќ, ЦентроШтампа 15.258,24 берзанските индекси се држат на ДРУГИ ПАЗАРИ холдинг, директор, претседател релативно високо ниво. Последната година FTSE 100 -70,06 6.454,81 -0,89% -0,46% на активно тргување-2,06% на-0,89% FTSE 100 и профитабилно 6.454,81 Nikkei225 15.455,80 на Српската асоцијација на 15.258,24 15.258,24 берзите во САД ја загарантира стабилната Nikkei225 15.455,80 -2,06% S&P 500 1.691,75 -0,41% 15.258,24 15.258,24 менаџери и претседател на УО позиција на пазарот со хартии од вредност -70,06 -70,06 3.781,59 ДРУГИ -0,46% -0,15% -0,46% S&P 500 ПАЗАРИ 1.691,75 -0,41% Nasdaq -70,06 ширум Америка.

-0,46% -70,06 -0,46% САМИТ 100; Бојан Радун, Нектар, Nasdaq 3.781,59 -0,15% DAX 8.572,82 -1,02% FTSE 100 6.454,81 -0,89% 15.258,24 TOPIX 1.194,10 -1,92% DAX 8.572,82 -1,02% извршен директор; Маја Пишчевиќ, Nikkei225 15.455,80 -2,06% -70,06 -0,46% -0,46% TOPIX 1.194,10 -1,92% ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ S&P 500 1.691,75 -0,41% други пазари ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ АmCham, извршен директор; Nasdaq 3.781,59 -0,15% FTSE 100 6.454,81 6.454,81 -0,89% Бранко Радујко, НИС, регионален FTSE 100 ВАЛУТИ DAX 8.572,82 -1,02% FTSE 100 6.454,81 -0,89% FTSE 100 6.454,81 -0,89% -0,89% ДРУГИ ПАЗАРИ TOPIX 1.194,10 -1,92% Nikkei225 15.455,80 -2,06% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225ВАЛУТИ Nikkei225 15.455,80 15.455,80 -2,06% Nikkei225 15.455,80 -2,06% -2,06% директор за Адриатик; Фрањо S&P 500500 1.691,75 -0,41% евро долар 500 1.691,75 -0,41% Фунта евро 1.691,75 S&P 500 S&P S&P 1.691,75 -0,41% -0,41% FTSE 100 6.454,81 -0,89% Бобинац, Горење, генерален FTSE 100 6.454,81 -0,89% Nasdaq 3.781,59 -0,15% Nasdaq 3.781,59 -0,15% Nasdaq СТАПКА Nasdaq 3.781,59 -0,15% -0,15% Nikkei225 15.455,80 -2,06% евро долар СТАПКА евро 3.781,59 ВАЛУТИ DAX 8.572,82 -1,02% Nikkei225 15.455,80 -2,06% директор; Изток Сељак, Хидриа, DAX Фунта DAX 8.572,82 -1,02% DAX 8.572,82 8.572,82 -1,02% -1,02% S&P 500 1.691,75 -0,41% TOPIX 1.194,10 -1,92% S&P 500 1.691,75 СТАПКА -0,41% 1,3492 1,1962 СТАПКА TOPIX 1.194,10 -1,92% претседател на менаџерскиот Nasdaq -0,15% TOPIX ПРОМЕНА TOPIXевро 1.194,103.781,59 1.194,10 -1,92% -1,92% евро долар Фунта Nasdaq 3.781,59 -0,15% ПРОМЕНА 1,3492 1,1962 DAX 8.572,82 -1,02% одбор; Соња Шмуц, здружение СТАПКА СТАПКА DAX 8.572,82 -1,02% +0.01% +0,23% ВАЛУТИ TOPIX 1.194,10 ПРОМЕНА -1,92% ПРОМЕНА ВАЛУТИ TOPIX 1.194,10 1,3492 -1,92% Менаџер, извршен директор; 1,1962 ВАЛУТИ ВаЛуТи ВАЛУТИ +0,23% ПРОМЕНА ПРОМЕНА Душко Кнежевиќ, Атлас група, евро+0.01% долар Фунта евро евро долар Фунта евро +0.01% +0,23% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ претседател; Живко Мукаетов, СТАПКА СТАПКА ВАЛУТИ евро долар евро долар Фунта евро Фунта евро СТАПКА СТАПКА 1,3492 Алкалоид, генерален директор 1,1962 ФЈУЧЕРСИ евро долар Фунта евро СТАПКА ЗЛАТО СТАПКА СТАПКА СТАПКА 1,3492 1,1962 ПРОМЕНА ПРОМЕНА евро долар ФЈУЧЕРСИ Фунта евро и претседател на УО; Дамир ПРОМЕНА ПРОМЕНА СТАПКА СТАПКА 1,3492 1,1962 1,1962 +0.01%1,3492 +0,23% ЗЛАТО Куштрак, Агрокор, извршен СТАПКА СТАПКА 1.341,40 +0,23% ПРОМЕНА ЗЛАТО ПРОМЕНА ПРОМЕНА +0.01% ПРОМЕНА 1,3492 1,1962 потпретседател; Давор Мајетиќ, +0,16% 1,3492 1,1962 ПРОМЕНА ПРОМЕНА +0.01% +0.01% +0,23% +0,23% 1.341,40 ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА ПРОМЕНА 1.341,40 извршен директор, Хрватско +0.01% +0,23% +0,16% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент +0,16% здружение на работодавци; +0.01% +0,23% ЗЛАТО Амер Буквиќ, ББИ банка Сараево, ФЈУЧЕРСИЗЛАТО 107,47 ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент фЈуЧерси Нафта Брент ФЈУЧЕРСИ директор и Елдин Хаџиселимовиќ, 1.341,40 -1,07% ФЈУЧЕРСИ 107,47 +0,16% АСА холдинг Сараево, член 1.341,40 ЗЛАТО 107,47 ЗЛАТО зЛаТО ЗЛАТО -1,07% +0,16% на управата. На состанокот на -1,07% ЗЛАТО Нафта Брент Управниот одбор присуствувале 1.341,40 1.341,40 1.341,40 Нафта Брент 107,47 и Јелена Булатовиќ, Српска 1.341,40 +0,16%+0,16% +0,16% -1,07% асоцијација на менаџери, извршен +0,16% 107,47 директор; Миша Лукиќ, Лео Бурнет,Нафта Брент Нафта Брент Нафта Брент -1,07% нафТа Нафта Брент бренТ директор и креативен директор на 107,47 107,47 107,47 Самит 100; Јелена Радуловиќ, Алба 107,47 -1,07%-1,07%-1,07% партнерс, партнер и програмски -1,07% директор на Самит 100.

06/10 12/10 05/11 10/11 03/12 09/12 02/13 07/13

07/11 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 04/13 07/13

од 10 вработени, а пет од нив се со ниту еден вработен. Можеби за некој е чудно како е можно фирма да работи без ниту еден вработен. Практиката покажува дека тоа не само што е можно, туку е и во согласност со македонските закони. Во Законот за трговски друштва и другите закони кои го регулираат работењето на фирмите во Македонија не постои никаква обврска за тоа дека фирмата којашто се основа мора да има и вработени. Законите во Македонија дозволуваат во која било област да се регистрира фирма и со 0 вработени. Единствено што е задолжително е секоја фирма да има директор, односно управител кој ќе ја претставува фирмата. Притоа, ниту сопственикот,

ниту директорот на фирмата не мора да бидат истовремено и вработени во фирмата. Инаку, основањето фирми без ниту еден вработен е дозволено во сите земји, но најчесто се работи за консултантски или услужни фирми. Тоа е особено лесно во т.н. офшор земји, каде што е дозволено и како директор да најмите некое лице кое за пари ќе ја извршува функцијата номини директор, кој ќе стои како директор само на хартија, а реално, нема да има никакви обврски. Македонија пак, е меѓу ретките земји каде што градежни и преработувачки компании можат без никаков проблем да се основаат и да работат без ниту еден вработен и по тој основ да не плаќаат ниту денар за даноци и придонеси во државните фондови и буџетот.

09/12

07/11 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 04/13 07/13

£ €

€ $

пОдаТОЦиТе се Од ден 30.09.2013 дО 15ч.

3,300 3,100 2,900 2,700 2,500 2,300 2,100 1,900 1,700 07/10 10/10 02

Капитал број 727 04.10.2013

www.kapital.mk

14 МаКедонија ќе гради два нови автопата

574

milioni evra

vo avtopati[ta

vistinska investicija za pogolem rast!

www.kapital.mk

Капитал број 727 04.10.2013

15

135

километри е вкупната должина на новиот автопат шт о се планира да се изгради во след ните три години

248,9

милиони евра е вред носта на градежните тивнос ти во првата половиак на од годината

Со 574 милиони евра за два автопата градежништвото во следните три години ќе доживее уште поголема експанзија, а асфалтирајќи ги патиштата, градежниците несомнено ќе изградат и поголем бруто домашен производ (БДП). Ексим банка на Народна Република Kина веќе го одобрила заемот за изградба на автопатот од Скопје преку Свети Николе до Штип, со преференцијална камата од 2%, а во завршна фаза на одобрување е заемот за автопатот од Kичево до Охрид и Струга под истите поволни услови. Ваквата најава е сигнал за градежните компании да се подготват за работа. Изградбата на автопатишта исклучително позитивно се одразува врз целата економија – освен директно врз секторот градежништво, и во сите останати гранки коишто се тесно поврзани со градежната активност на долг рок исто така може да се очекуваат позитивни ефекти

Капитал број 727 04.10.2013

16 Cover story: пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

С

о 574 милиони евра за два автопата градежништвото во следните три години ќе доживее уште поголема експанзија, а асфалтирајќи ги патиштата, градежниците ќе „изградат" и поголем бруто-домашен производ (БДП). Иако с$ уште не се познати никакви детали за изградбата на двата автопата, едниот од Кичево до Охрид и Струга и другиот од Скопје до Штип преку Свети Николе, освен тоа што ќе ги финансира кинеската Ексим банка, градежните компании веќе ги ставаат овие проекти во нивните бизнис-планови за следната година. Од тоа што е познато, Ексим банка на Народна Република Kина го одобрила заемот за изградба на автопатот од Скопје преку Свети Николе до Штип со преференцијална камата од 2%, а во завршна фаза на одобрување е заемот за автопатот од Kичево до Охрид и Струга под истите поволни услови. Заемот ќе го земе Агенцијата за патишта со рок на отплата од 20 години, од кои пет години се грејс-период. „Се очекува патиштата да почнат да се градат 3-4 месеци по одобрувањето на кредитот од Собранието, а рокот за изградба е три години од почетокот на градбата“, изјави неодамна премиерот Никола Груевски пред бизнис-секторот. Ваквата најава е сигнал за градежните компании да се подготват за работа. Се очекува меѓународниот тендер да биде објавен до крајот на годината, што значи дека реализацијата на терен најверојатно ќе започне напролет. „Откако премиерот ги најави овие големи проекти, постојано сме во комуникација со владини претставници во врска со ангажирањето на домашните градежни компании за реализацијата. Од тоа што го знам, кинески компании се заинтересирани да учествуваат на тендерот, на кој патем, ние и не можеме да се пријавиме, бидејќи се работи за грандиозен проект којшто бара и големи банкарски гаранции. Но, штом станува збор за кинески градежни компании, тие сигурно нема да носат механизација оттаму, туку ќе ангажираат домашни градежни компании како подизведувачи. Мислам дека реализацијата на овие капитални инвестиции во следните неколку години навистина ќе го прероди

градежништвото и целата економија“, оценува Сеад Кочан, претседател на Градежната стопанска комора. Кочан објаснува дека освен градежниците, од овие капитални проекти ќе се офајдат и компаниите од неколку други индустрии, бидејќи ќе биде потребно да се набават огромни количини асфалт и бетон, бои, арматурно железо итн. Професорот од Економски факултет, Методија Несторовски, вели дека изградбата на автопатиштата многу позитивно ќе влијае на целата економија – освен директно врз секторот градежништво, и во сите останати гранки коишто се тесно поврзани со градежната активност на долг рок исто така може да се очекуваат позитивни ефекти. „Прашањето за изградба на автопатишта кај нас не е дали да се градат, туку зошто не вчера, туку утре?! На краток рок, овие најавени проекти силно ќе го заживеат градежништвото, ќе се зголеми инвестициската побарувачка, што ќе придонесе да порасне и БДП. На долг рок, патната инфраструктура доведува до голема заштеда на трошоци, како на пример, за гориво, заштеда на време итн., што ги прави компаниите поконкурентни, а им се подобрува и стандардот на граѓаните. Нема меѓународна институција којашто дава оценки за конкурентноста на економијата, а не н$ оценила лошо во делот на инфраструктурата. Затоа, сметам дека ова се добредојдени инвестиции, иако не ги знаеме прецизните ефекти коишто треба да ги покаже студијата за изводливост“, вели Несторовски. Конкретно за овие два проекти Несторовски вели дека ефектите изразени во пари може да се прикажат така што ќе се направи разлика на трошоците за 15 или 20 години без и со изграден автопат. Имајќи ги предвид позитивните ефекти од реализацијата на капитални проекти, особено во делот на патната инфраструктура, премиерот Груевски пред бизнисмените најави дека Владата ќе продолжи да применува инвестициска политика, за што од буџетот за следната година издвои 365 милиони евра. „Ќе продолжиме со политиката на зголемување на капиталните инвестиции за реализација на крупни инфраструктурни проекти. Овие проекти на краток рок го раздвижуваат градежништвото, кое стана основен генератор на растот на БДП, но и преку 20 индустриски гранки коишто се поврзани со градежната активност. На долг рок пак, инвестициите во патишта,

www.kapital.mk

пруги, енергетски и други слични објекти се значајни за подобрување на конкурентноста на македонската економија“, изјави Груевски. Градежништвото и годинава е главен двигател на економскиот раст, што како потврда дојде и официјално од Државниот завод за статистика. Само во првата половина од 2013 година градежниот сектор остварил раст над 30%, односно извршени се градежни работи во вредност од 248,9 милиони евра. Како удел во БДП, градежништвото придонесува со 7,5%.

Двата автопата ќе го преполоват времето за патување

Автопатот Кичево-Охрид би требало да е со должина од околу 65 км. Тој ќе поминува низ две големи клисури на реките Треска и Сатеска и преку еден поголем планински превој, Пресека, висок повеќе од 1.100 метри, кој

Балканот повторно се здружува Информациите кои Ви се потребни за подобро работење во балканскиот регион секој работен ден, наутро, Ви ги испраќаме на e-mail или прочитајте ги на www.biznis-plus.com Нарачка и повеќе информации на: pretplata-mk@biznis-plus.com или на телефон: +389 2 3298 110

www.kapital.mk

Капитал број 727 04.10.2013

17

е најкратката и наједноставна траса меѓу Скопје и Штип. На овој начин би се избегнало одење за Штип преку Велес и покрај тоа што ќе се скратат доста километри, ќе се расчисти гужвата по Коридорот 10, кој во летно време често се соочува со застои на наплатните рампи, особено кај Велес. Сегашната траса (преку Велес) е долга вкупно 98 км и се поминува просечно за час и половина. Од неа 55 км се автопатско решение, но со ограничена брзина на некои места и до 50 км на час, а останатите 43 км се релативно лош и тесен пат. Доколку се пробие трасата преку Миладиновце, која би требало да биде целосно автопатско решение, вкупната километража ќе се скрати за околу 30 км, односно на вкупно 70 км Скопје-Штип, а времето на патување ќе биде пократко од еден час. Покрај Штип и Велес, од ваквото автопатско решение ќе профитира и Свети Николе, бидејќи дотаму се стигнува за половина час од Скопје.

Македонија остана дупка на Балканот

7,5%

е уделот на градежни штвото во БДП

најверојатно ќе треба да се премостува со тунел. На околу 20 км пред Охрид, кај местото Подмоље, автопатот се дели на два крака, од кој едниот оди кон градот Охрид, а другиот кон Струга и граничниот премин Ќафасан, кој важи за најфреквентен кон соседна Албанија. Од Охрид исто така е планирано продолжување кон Свети Наум со импровизирано автопатско решение со трета лента. Сега патот Кичево-Охрид просечно се поминува за 45 минути до еден час, а доколку се изгради квалитетно автопатско решение, со просечна брзина од 100 км на час истото растојание ќе се поминува за половина од тоа време. Исто така, ќе се избегнат и честите застои, особено во зимско време на планинскиот превој Пресека. Филип Мишевски, заменик генерален директор на хотелскиот комплекс Метропол, смета дека околу автопатот треба да се гради целата економскотуристичка стратегија на Охрид, а не

обратно. „Од посебно значење е поврзаноста на Охрид со автопат за Скопје. Тоа ќе значи придобивки и за туризмот и за стопанството, а и општо за граѓаните на Охрид“, вели Мишевски. Автопатот не е значаен само за туризмот. Голем бенефит од него очекуваат и останатите компании од Охрид кои се занимаваат со производство. Љупчо Иловски, заменик генерален директор на фабриката за сигурносни појаси СИПО, вели дека е природно да се очекува зголемување на можностите за бизнис. „Градењето автопат првенствено ќе значи скратување на патот, што во секој случај ќе има позитивно влијание и врз стопанството. Нашите производи побрзо и поевтино ќе стасуваат до посакуваните дестинации и ќе имаме аргумент плус за соработка, бидејќи ќе бидеме поповрзани со регионот“, вели Иловски. Автопатот Миладиновце-Штип всушност,

Споредено со сите соседни земји, нашата патна инфраструктура е во најлоша состојба и тоа е заедничка оценка на сите меѓународни финансиски институции. Македонија во моментов располага со 259 километри автопатишта, од кои само 38 километри се изградени во последните пет години. Од вкупно 911 километри магистрални патишта, дури 85 километри с$ уште се земјени, што е незамисливо за 21 век. Состојбата со регионалните патишта е уште полоша. Од вкупно 3.772 километри, земјени или покриени само со макадам се 928 километри. Во меѓувреме, сите соседи на Македонија засилено, со десетици милијарди евра, вложуваат во инфраструктурата. Лошата патна инфраструктура го отежнува и го поскапува транспортот на македонските компании кои извезуваат македонски производи и на оние коишто увезуваат суровини. Повеќето менаџери со коишто разговаравме, без разлика дали управуваат со мали или со големи компании, се едногласни дека скапиот транспорт драстично ја зголемува цената на производите и ја намалува нивната конкурентност. „Сметам дека инфраструктурата е клучен проблем, кој н$ прави неконкурентни и со кој нема да издржиме на долг рок во битката со странските конкурентски компании. За илустрација, камионски превоз од Струмица до Бургас н$ чини 28 евра по тон, а кога би го имало, железничкиот би н$ чинел 12 евра по тон. За да бидам конкурентен во однос на некоја

Капитал број 727 04.10.2013

18 Cover story:

компанија од Пловдив или од Солун, кои имаат железница, мора да ги рационализирам трошоците до минимум, да барам работниците да работат повеќе и да кратам трошоци каде што реално не може да се крати“, вели Митко Шапковски, директор на Металопромет Струмица, производител и извозник на метални цевки. Со сличен проблем се соочува и Славчо Буџаковски од компанијата Ариазоне Охрид, која произведува системи за електронско сервисирање клима-уреди и ги извезува во околу 70 земји ширум светот. Тој пресметува дека еден резервен дел кој чини пет евра додека да стигне во некоја земја од ЕУ достигнува

цена од 150 евра поради транспортните трошоци, шпедиторските услуги и царинските формалности. „Тоа не е случај со резервните делови на италијанските машини, на пример, па затоа и тие имаат голема стартна предност пред нас“, вели Буџаковски.

Регионот гради со полна пареа

Албанија денес е земја на Балканот која најактивно вложува во инфраструктурата. Веќе е изграден „автопатот на нацијата“, како што најчесто се нарекува патното поврзување меѓу Тирана и Приштина. Изградени се и автопатиштата Тирана, Драч, Елбасан Валона, а во план е поврзување на градот

www.kapital.mk

Флора со Џирокастро, со можност за продолжување до најјужиот албански град и туристички центар Саранда. Амбициозниот проект најавен пред десетина години за инфраструктурно преродување на земјата, кое наголемо се остварува, според првичните проценки, требаше да чини околу 800 милиони евра, но неговата цена веројатно одамна надминала една милијарда, со оглед на тоа што само двата тунела од по пет километри под планината Проклетија чинат по неколку стотици милиони евра поединечно. Грција е една од најзадолжените земји на светот ако се смета според процентот на јавниот долг во БДП. Сепак, на граѓаните од овој луд период на енормно задолжување ќе им остане една бесценета работа како наследство, а тоа е автопатот Егнатиа Одос или Виа Игнација. Ова светско чудо на современото градежништво, кое во должина од 670 километри ја спојува најисточната точка на грчко-турската граница со јонското пристаниште Игуменица, ја чинеше владата во Атина неверојатни шест милијарди евра. Дека сумата потрошена за периодот на изградба од 2003 до 2009 година е реална, сведоци се 76 тунели со комбинирана должина од 99 километри и 1.650 вијадукти изградени по целата должина на трасата. „Во минатото сите патници или транспортери коишто доаѓаа од Ориентот преку Мала Азија имаа два избора - или да возат по Вардарско-моравската Долина или да се качат на брод во Истанбул и да патуваат до Копер. По изградбата на автопатот Егнатиа Одос секоја година поголем дел од камионџиите и патниците возат од Истанбул до Игуменица за 7-8 часа (во минатото се патувало и по 16 часа) и се качуваат на брод од Игуменица за Бриднизи, Бари или пак, за Венеција ако одат во Централна Европа. На овој начин Македонија е целосно заобиколена“, констатира Зоран Арнаутов од Фершпед. Бугарската власт уште на средината на минатата година најави дека до 2020 година земјата ќе има седум автопатишта и седум брзи патишта како дел од трансевропската патна мрежа. Изградбата на овие патишта од кои поголемиот дел веќе се започнати чини околу три милијарди евра, од кои Европската унија ќе обезбеди 80% или 2,5 милијарди евра. Во претходните 20 години во Бугарија се изградија 177 километри автопатишта, во изминативе две години се изградени 52 километри, а во изградба се уште 132 километри. Најзначаен за Македонија од најавените нови автопатишта е оној кој од Софија, преку Благоевград, Кресна, Сандански се спојува со граничниот премин Кулата и оди кон Солун.

специјален прилог

10 АВТО И ТРАНСПОРТ

ОКТОМВРИ 2013

КАПИТАЛ ВО СПЕЦИЈАЛНИОТ ПРИЛОГ АВТО И ТРАНСПОРТ АНАЛИЗИРА:

Македонските компании од автомобилската индустрија се пред голема бизнис можност! Ќе успеат ли да ја зграпчат?  Доаѓањето на неколку светски играчи од автомобилската индустрија во Македонија и во соседна Србија, шанса за домашните компании да влезат во системот на големите светски производители! Како нивниот извоз да се зголеми во иднина?  Колку доаѓањето на нови автомобилски компании во Македонија, како што се најавуваат сега ќе влијае на натамошниот развој на домашната индустрија?  Кои се македонските потенцијали, а кои слабите точки во авто-индустријата?  Колку “ќарија“ српските компании кои влегоа во синџирот на добавувачи на Фиат?  Што ново донесе Женева? Повеќе информации во врска со прилогот и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-маил aleksandra.stojmenova@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 103

И покрај големиот пад во продажбата на нови возила, продажбата на транспортни возила е релативно стабилна!  Во Македонија на годишно ниво се продаваат од 700-800 нови товарни возила!  Кои се најпродаваните брендови?  Кои карактеристики им се најважни на македонските компании при изборот на возило кое секојдневно го користат за транспорт и дотур на стока?  Актуелната понуда на македонските импортери – кои се најновите модели на транспортни возила на македонскиот пазар, кои перформанси им се подобрени?  Ве советуваме како да го изберете модел за транспортно возило најсоодветен за обемот и карактеристиките на Вашиот бизнис! ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА

Капитал број 727 04.10.2013

20

СКандалозно!

www.kapital.mk

Se Skrija i golemite akcioneri vo kompaniite

Капитал број 727 04.10.2013

Компании и пазари Наместо да ја зголемат транспарентноста во работењето на компаниите што котираат на Берзата, законските измени за задолжителна котација доведоа до следнава ситуација: сега не можете да видите кој колку акции има во ниту едно акционерско друштво! И што е најапсурдно, сите инволвирани институции велат дека с$ e според Законот?! Од надлежните дознаваме дека ја увиделе оваа грешка и дека сега работат на корекција во регулативата, со што ќе се врати можноста да се гледаат акционерите со над 5% акции пишува:

игор петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

А

ко во моментов се обидете да дознаете кој има повеќе од 5% акции во која било компанија што котира на официјалниот пазар на Македонска берза, нема да успеете. Зошто? Затоа што Централниот депозитар за хартии од вредност (ЦДХВ) веќе не ги објавува податоците со акционери над 5%, а таму мошне прегледно и практично за сите заинтересирани, овие информации беа достапни во секое време и за секој месец се ажурираа. Според законските промени, тоа веќе не е обврска на ЦДХВ, туку на Македонска берза. Но, ниту на интернет-страницата на Берзата не може да видите кој акционер има над 5% акции во котираните акционерски друштва. Еве што ни објаснија во Берзата кога прашавме зошто е тоа така: „Согласно со правилата за котација на Македонска берза, котираните друштва податоците за акционерите кои поседуваат над 5% од акциите со право на глас иницијално ги објавуваат во проспектот што издавачот на хартии од вредност го доставува до Берзата при поднесувањето на барањето за котација. Проспектите се објавени на интернетстраницата на Берзата, на подстраницата посветена за секое од котираните друштва. За сите понатамошни промени на сопственоста кај акционерите со над 5% од главнината, како и за новите акционери кои стекнале над 5% од главнината на акциите со право на глас, издавачот треба да ја извести јавноста преку соодветна објава во системот за електронско известување на котираните друштва на Берзата (СЕИНет) достапен на Интернет.“ Да видиме како функционира ова во практиката: Образложението дека акционерската структура може да се види во споменатите проспекти, не сосема „држи вода“, бидејќи: а) проспектите на друштвата од новата задолжителна котација се со акционерска структура од почетокот на годинава и б) проспектите на „старите“ котирани компании се од пред 10 и повеќе години, кога почнувале со котација на официјалниот пазар. Што значи дека се застарени и нерелевантни. И второ, промените во акционерската структура што ќе се случуваат во иднина,

ќе бидат многу потешки за следење, отколку што беше претходно кога ЦДХВ ги имаше „на купче“ сите фирми што имаа обврска да доставуваат податоци за акционери над 5%, лесно достапни преку неговиот софтвер. Сега ќе треба да потрошите многу време за да ја дознаете актуелната состојба со овие акционери, пребарувајќи ги „пешки“ сите нивни последни ценовно чувствителни известувања и споредувајќи ги со претходните состојби, што доведува до опасност да направите и грешка интепретирајќи ги бројките. Зошто одеднаш стана комплицирано да се види тоа што практично до вчера беше многу едноставно? “Ако сакам да купам акции во некое друштво јас сакам да знам кои се поголемите акционери, затоа што тие се важни во процесот на одлучување и може да влијаат врз понатамошниот развој на компанијата. Во моментов можеби е отежнато да се видат овие состојби на едно место, како што беше случајот додека ЦДХВ ги објавуваше овие информации, но мислам дека тоа е заради следнава причина: ЦДХВ е место каде што автоматски се запишува секоја промена во сопственичката структура, затоа што таму се наоѓаат акционерските книги на сите акционерски друштва, додека Берзата ја добива таа информација од секоја компанија откако ќе се изврши промената во акционерската структура. Верувам дека Берзата работи на техничко решение што ќе овозможи лесен увид во состојбата со поголемите акционери“, вели Латиф.

21

иван Штериев

директор на Македонска берза

С

огласно со законската регулатива, податоците за акционерите кои поседуваат над 5% од акциите со право на глас иницијално ги објавуваат во проспектот што компанијата го доставува до Берзата при поднесувањето на барањето за котација. За сите понатамошни промени на сопственоста кај акционерите со над 5% од главнината, друштвото треба да ја извести јавноста преку соодветна објава на интернет-страницата на Берзата.

елена ЈаКимовсКа-петровсКа директор на Централен депозитар

Ц

ДХВ известува за акционерската структура на компаниите така како што налагаат законските промени од почетокот на годинава. Наша обврска е да ги објавиме акционерите со над 5% од капиталот само во фирмите што спаѓаат во групата ’друштва со посебни обврски за известување‘, a сега се 20-ина такви фирми. Депозитарот е спремен да прифати секаква законска промена што ќе налага поинакво известување за акционерската структура, но дотогаш ќе известуваме на овој начин.

С$ било според Законот

Да објасниме малку за тоа што претходеше на оваа ситуација. Иако „Капитал“ минатата година пишуваше зошто треба да се дозвoли јавно да бидат видливи сите акционери во компаниите што котираат на Берзата, Законот дозволува(ше) Централниот депозитар за хартии од вредност да ги објавува само акционерите со над 5% акции. Во Парламентот од страна на опозицијата беа иницирани законски промени во таа насока, но не беа прифатени од владејачката гарнитура, затоа што наводно, со тоа само ќе се оптоварела повеќе работата со акции и ништо повеќе. Во меѓувреме, владата иницираше други промени во Законот за хартии од вредност, со коишто им наложи на сите компании што ги исполнуваат соодветните критериуми, да преминат на задолжителна котација. Намерата беше да се раздвижи пазарот на капитал, да се овозможи полесно

елизабета ЧингаровсКа претседател на КХВ

П

рашањето за обврската на издавачот за објавување на известување за сите промени на сопственоста при кои одредени сопственици се стекнале со 5% од главнината на акциите со право на глас, треба да се анализира не само од аспект на Законот за хартии од вредност, туку и од аспект на новиот Закон за преземање на акционерските друштва и истото е во насока на решавање со ресорното Министерство и тоа имајќи ги предвид и двата аспекти.

Капитал број 727 04.10.2013

22

www.kapital.mk ЕвЕ како трЕба: примЕрот со дЕпозитарот во србија

Видливи сите поголеми акционери – и тие со над и тие со под 5% акции!

К

олку да видите, почитувани читатели, како треба да изгледа транспарентно известување за акционерската структура на компании котирани на берза, ја зедовме како пример базата на акционерски друштва која е слободно достапна на интернет-страницата на Централниот регистар на хартии од вредност во Србија. Во неа, има детални податоци за сопственичката структура на 2.181 компанија, каде што за секоја од нив се сортирани 10, 20, а во некои случаи и 50 најголеми акционери – и тоа во посебни табели според бројот на акции, според бројот на гласови и според вредноста на акционерскиот капитал. И тоа не само акционерите што поседуваат над 5% акции, туку и тие со 0,05%, доколку такви влегуваат во поголемите! Ние, за жал, с$ уште можеме да сонуваме за ваква транспарентност.

прибирање свежи пари за развој на фирмите преку Берзата и да се зголеми транспарентноста во нивното работење. Во таа транспарентност спаѓа и претходно пропишаната законска обврска да ги посочуваат сите акционери со над 5% од акциите. Тие 80ина компании што од групата „друштва со посебни обврски за известување“ преминаа во задолжително котирани фирми, ги наведоа овие информации во проспектите доставени до Берзата при поднесувањето на барањето за котација. Но, сега во голема мера е искомплицирана можноста за увид во сопственичката структура на компаниите што преминаа на задолжителна котација, но и во првично котираните компании, оние 30-40 чии акции низ годините беа најатрактивни за тргување и имаа најстроги правила што се однесува до транспарентноста на нивното работење. А, на Берзата ги имаме само споменатите проспекти – документи со податоци за компанијата кога таа се подготвува за берзанска котација. Во Централниот депозитар за хартии од вредност, во моментов може да се видат акционерите со над 5% акции само во оние друштва што се во категоријата „со посебни обврски за известување“, а такви се 20-ина фирми коишто не ги исполнија критериумите да одат на задолжителна котација. Во ЦДХВ велат дека известуваат така како што налага Законот, и с$ додека не се наложи поинаку, тие нема да ја даваат акционерската структура на компаниите за коишто претходно ја даваа на увид. „Депозитарот е подготвен да прифати секаква законска промена што ќе налага поинакво известување за акционерската структура, но дотогаш ќе известуваме на

Еве како изгледа приказот на акционерската структура во една случајно избрана фирма од српскиот Централен регистар на хартии од вредност

овој начин“, велат во ЦДХВ. Се обративме и во Комисијата за хартии од вредност, како регулатор на пазарот на капитал, со прашање дали ја увиделе оваа „грешка“ или не знаеме веќе како да ја наречеме ситуацијата којашто настана по задолжителната котација од првата половина годинава. Таму велат дека прашањето за обврската на издавачот за објавување на известување за сите промени на сопственоста при кои одредени сопственици се стекнале со 5% од главнината на акциите со право на глас, треба да се анализира не само од аспект на Законот за хартии од вредност, туку и од аспект на новиот Закон за преземање на акционерските друштва. „Ова прашање е во насока на решавање со ресорното Министерство и тоа имајќи ги предвид и двата аспекти“, велат од КХВ. Дали ова значи дека пропустот е увиден и ќе биде коригирана регулативата, останува да видиме во периодот што следи. Во меѓувреме, последни релевантни податоци за тоа кој има акции над 5% во македонските компании може да се видат за месец јуни, на интернет-страницата на Централниот депозитар. Побаравме официјапен став и од Министерството за финансии, како предлагач на промените во Законот за хартии од вредност, дали е воочен проблемот и дали се работи на неговото отстранување, односно во краен случај, на враќање на можноста на сајтот на Депозитарот да се гледаат акционерите над 5%. Иако нашето прашање го испративме во четвртокот минатата недела, до затворањето на овој број на Капитал, среда оваа недела, не добивме никаков одговор.

Капитал број 727 04.10.2013

24

www.kapital.mk

интервју

Tafsir aval диреКтор на МултиМод груп, Бангладеш

Bez socijalen razvoj, ekonomskioT e nevozmo@en! Во ексклузивното интервју за „Капитал“, директорот на една од водечките компании во Бангладеш, Тафсир Авал, зборува како Бангладеш за една деценија се издигна во успшена социјална и економска држава којашто во моментот е трет најголем извозник на облека, позади Италија и Кина. Освен за Бангладеш, со Авал разговаравме и за можностите за подобрување на соработката меѓу двете држави, како и можноста да ја видиме неговата компанија како следен инвеститор во земјава

пишува:

габриела делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

XX Господине Авал, според Вас, кои се главните причини за брзиот економски развој на Бангладеш во последната деценија? Да се зборува за брзиот економски развој во Бангладеш воопшто не е лесно. Тоа е комбинација на повеќе работи. Бангладеш е многу мала држава.Затоа во земја како Бангладеш не може да се замисли економскиот развој без да се зборува за социјалниот развој. Основната причина за развојот на Бангладеш пред с$ е резултат на социјалниот развој. Ако зборуваме за економскиот развој, она што можам да го посочам е дека одлично напреднавме во однос на развојот на државата, ние сме третиот најоглем извозник на облека во

светот. Ние сме позади Кина и Италија. Во 1995 година продажбата се проценуваше на милијарда долари, денес во 2012 година таа изнесува 18 милијарди долари. За земја како Бангладеш тоа е повеќе од одлично. Државниот сектор исто така премногу напредна. Во моментот има пет милиони вработени во јавниот сектор, од кои 80% се жени. Во сиромашна исламска земја тоа никој не го очекува. Тоа е брилијантноста за развојот на економијата во Бангладеш - вработувањето на 4 милиони жени во државниот сектор. Имаме и други работи за кои можеме да се фалиме за напредокот во економијата. Имаме и други успешни приказни. Но, сметам дека економскиот успех немаше да дојде без социјалниот развој. Накратко, без социјален развој, економскиот развој е невозможен.

XX Не само што ја претставувате Бангладеш како земја овде, туку Вие сте претставник и на една од најголемите компании во Вашата држава. Од мала и локална фирма, за 30 години прераснавте во огромна компанија. На што се должи

www.kapital.mk

Капитал број 727 04.10.2013

интервју ваквиот успех? Мултимод груп е основана во 1990 година од мојот татко. Тој, пред с$, започна во областа на транспортот со бродови. Но, денес покриваме многу области. Ние сме главниот дистрибутер за протон автомобилите во Бангладеш. Создадовме протон за малезиските автомобили. Ние сме и дистрибутери за Мајкрософт во Бангладеш. Имаме и други инвестиции. Но, основниот бизнис денес ни е во областа на земјоделството. Шармот на оваа комапнија е што покриваме широка лепеза индустрии. Секако, не е лесно да се менаџира со ова групација која покрива толку различни индустрии. Кога се вратив назад по студирањето, успеав да придонесам во неколку работи за компанијата. Јас го презедов HR секторот. Создадов поголема дисциплина во компанија. Ако сакам да ги направам луѓето коишто работат на средното менаџерско ниво добри и успешни, мора да им обезбедам редовен тренинг. На тој начин тие ќе ја имаат довербата, а не несигурноста.

XX Од Вашата импресивна биографија видовме дека студиите сте ги завршиле во САД и во Велика Британија. Колку знаењето добиено во овие земји беше пресудно и Ви помогна во создавањето на Вашата кариера? Дипломирав во областа на телекомуникациите на Универзитетот Индијана во САД. Потоа завршив магистерски студии во областа на бизнисот во Лондон. Мислам дека и двете искуства имаа големо влијание во мојата кариера. Тоа направи да сфатам дека нема еден единствен начин во учењето. Или, пак, еден единствен начин на размислување. Можеш да имаш многу идеи и размислувања и сите тие да бидат исправни. Моето образование направи да бидам посвесен за околностите во коишто работам сега. И сметам дека направија полесно да се адаптирам низ различните ситуации со кои се соочувам. Работиме со компании во САД, Индија, Италија, Кина, Малезија и други држави. Да се биде прилагодлив кон ситуациите е една од важните работи коишто ги научив.

XX Добитник сте на наградата за најдобар млад претприемач во Бангладеш којашто ја добивте во 2006 година. Наградата беше за моите напори направени во автомобилскиот бизнис. Кога се вратив назад успеав да придонесам трикратно да се зголеми продажбата. Во 2009 година ние бевме добавувачи на автомобилите за секое министерство, секој секретаријат во Бангладеш. Тоа е позадината на оваа наградата.

XX Малите и посиромашни држави вообичаено се соочуваат со проблем на „одлив на мозоци“. С$ повеќе млади кадри завршуваат образование во странство и остануваат таму. Која е Вашата препорака за ваквиот кадар. Дали да го следат Вашиот пример и да се вратат назад во своите земји и да придонесат за напредокот на своите држави? Јас бев во иста ситуација пред неколку години. Јас сум патриот и јас ја сакам мојата држава, па се вратив назад. Сакав да направам нешто за мојата држава,

25

туризмот и земјоделството се области во Кои можеме да соработуваме!

XX Рековте дека освен со претседателот имавте средба и со министерот за надворешни работи во земјава. Со оглед на тоа дека македонската влада е посветена на привлекување странски инвеститори во земјава, дали може да го видиме Бангладеш како следен инвеститор овде? Нема да зборувам за состанокот. Но, ќе зборувам за односите меѓу Македонија и Бангладеш. Во глобалниот свет треба да бидеме пријателски настроени. Секоја држава треба да биде пријател со друга држава. Војната не функционира. Тоа го видовме. Мислам дека на крајот на денот имаме многу да научиме едни од други. Двете се млади држави. Кога станува збор за земјдолството, возев до Охрид и низ други делови од земјата и она што го видов тука, условите кои постојат ќе ги споделам со останатиот тим во мојата компанија. Да видиме дали постои можност да се соработува со Македонија. Оти позицијата на Маекдонија во Европа е одлична. Имате одлична геополитичка положба. Зборуваме за Балканот, регионот кој допрва се буди и учи како да го искористи целиот свој капацитет. И покрај тоа што Маекдонија е континентална земја, не излегува на вода, имате огромни езера, извори, планини и сте среќни што се наоѓате помеѓу две води од двете страни. Во однос на инвестиции од Бангладеш, во моментот моето размислување е дека туризмот може да биде една област. Може да се поврземе и во областа на земјоделството и во ИТ-секторот исто така. па се вратив назад. Јас дефинитивно ги охрабрувам луѓето од Македонија коишто се заминати надвор да се вратат назад во државата, така што ќе направат придонес во економијата и во општеството. Но, и во оваа ситуација мислам дека треба да постои баланс. Колку што знам, Македонија добива значајна сума од дознаките од странство. Секако, мора да се заштити одливот на мозоци. Нормално е да не сакате најпаметните луѓе да работат надвор од вашата земја. Но, што ако овие експерти коишто живеет надвор се вратат назад и се соочат со тешкотии при работата? Ќе се жалат на ситуацијата овде и во меѓувреме Македонија ќе ги загуби дознаките коишто ги добива сега. Додека ги охрабрувам да се вратат назад и да придонесат за својата држава и да создадт услови за нови вработувања, истовремено сфаќам дека мора да постои баланс. Не може да биде само едното или само другото.

XX Во услови на економска криза многу од луѓето останаа без работа. Според вас, кои би требало да бидат професиите кон кои треба да се свртат студентите? Што е најисплатливо за нив и што е најкорисно за нивната земја и компаниите во неа? Мислам дека ИТ-секторот, земјоделството и науката се областите кон кои треба да се свртат. Македонија веќе покажува добри резултатите во ИТ-секторот и во земјоделството. Некои ИТ фирми работат за дел од најголемите софтверски компании во светот. Во земјоделството, барем колку што знам јас, извозот и производството одат во нагорна линија. Можеби треба да се создадат услови за извоз на овие производи на пазарите на Средниот Исток. Можеби и имате такви договори, а јас не сум информиран. Но, во ИТ-секторот и во земјоделството секогаш ќе има простор за напредок. Технологијата постојано се менува. Во однос на земјоделството, популацијата расте, а храната е неопходна. Здравата храна е потребна.

XX Во Македонија бевте гостин и предавач на Школата за млади лидери во организација на

претседателот Ѓорге Иванов. Која е пораката што сакавте да ја пренесете до младите кадри во земјава? Ми беше огромна чест да бидам предавач на оваа школа. Прво и основно сакам да му се заблагодарам на претседателот и да му честитам за одличната иницијатива. Пораката што им ја дадов е дека е многу лесно во денешниот свет младите да сакаат брзи промени, брза акција и да очекуваат работите друг да ги направи за нив. Мислам дека тоа е грешката којашто ја правиме. Мислам дека треба да се самоевалуираме и да сфатиме дека ние сме тие што треба да направиме промена. Не можеме да чекаме на агенција или на друга личност, на владата или на друга земја или континент да дојде да ни помогне. Вие треба сами да си помогнете себеси. Не само да си помогнеме самите себеси, туку и на другите луѓе. Тоа е пораката што ја испратив до нив.

XX Вие рековте дека веќе втор пат доаѓате во Македонија? Колку сте запознаени со состојбите тука и од тоа што го знаете, што мислите дека е потребно за Македонија да има побрз и подобар развој? Морам да бидам искрен, не знам многу за политичката и економската ситуација во Македонија. Знам дека постои проблем да станете дел од ЕУ и од НАТО. Се надевам дека тоа ќе се реши наскоро, оти Македонија заслужува полноправно членство во овие организации. Иако низ поминување слушнав дека луѓето сметаат дека е потребен побрз економски развој, идикаторите, според мене, се позитивни. Во смисла на извоз, на вработеност... С$ додека индикаторите се позитивни, мислам дека Македонија е на вистинскиот пат. Многу е лесно како странец да речам ова може да биде направено подобро или ова може да се направи побрзо. Но, на промената секогаш & е потребно време. Таа никогаш не се случува преку ноќ. Во денешниот свет луѓето забораваат дека Македонија е многу млада држава. С$ додека е на вистинскиот пат, сите рецепти за успех постојат во оваа убава земја.

Капитал број 727 04.10.2013

www.kapital.mk

26 АнАлизА Според новото пребројувАње нА АгенцијАтА

nevraboteno

НЕВРАБОТЕНИ ЛИЦА ВО 2013 (според нова методологија)

Вработени

700.000

Месец

Невработени лица

Други лица кои бараат работа

Мај Јуни Јули Август

98.726 96.999 94.641 92.987

125.431 126.740 127.845 129.138

Агенција за вработување на РМ

Невработени

650.000 600.000 550.000

500.000 450.000 400.000 350.000 300.000 250.000

Според последната анкета на Агенцијата за вработување, која ги брои оние коишто навистина бараат работа, вистинската стапка на невработеност во Македонија изнесува околу 10%. Тоа е три пати помалку од стапката на невработеност која неодамна ја измери Државниот завод за статистика - 28,8%, што значи дека сите други што не бараат работа веќе некаде работат на црно и за тоа не плаќаат никакви давачки? Ако е така, тогаш единствена дилема е дали власта навистина има политичка волја да & застане на пат на сивата економија или пребројувањето на вистински невработените ќе остане само како бројка која ќе се споменува за политички потреби

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

200.000

Капитал број 727 04.10.2013

Анализа

а за вработување

27

osta e 10%!? пишува:

Биљана Здравковска-Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

С

поред последната анкета на невработените која ја спроведе Агенцијата за вработување, реалната стапка на невработеност во Македонија изнесува 10%, покажуваат пресметките на „Капитал“. Имено, во формуларите кои пред неколку месеци им биле дадени на сите невработени лица во земјава од вкупно евидентираните 220 илјади лица, околу 60% или 130 илјади се изјасниле дека не бараат Агенцијата да им понудува вработување, додека само околу 93 илјади се изјасниле дека сакаат да им се нуди вработување. Ако овие 93 илјади лица, кои според Агенцијата се тие кои навистина бараат работа, се стават во однос со вкупниот број активни лица, тогаш излегува дека вистинската стапка на невработеност во Македонија е 10%, што е три пати помалку од официјалната стапка на невработеност (28,8%) што неодамна ја измери Државниот завод за статистика. Единствената причина поради која ова с$ уште не се објавува бомбастично од страна на власта е што сакаат да бидат сигурни во овие бројки, па поради тоа, се одлучиле истата анкета да се повтори уште еднаш и сите невработени повторно да размислат дали сакаат Агенцијата да им нуди вработување и дали би

Никола Груевски

премиер на Владата на Македонија

П

олека се доближуваме и до моментот кога ќе дадеме јасен одговор на многу од вас кои често на средбите се жалите дека тешко доаѓате до работници или пак, ќе се вработат и брзо се откажуваат. Најчесто се прашувавме зошто е тоа така во услови на толкава невработеност. Агенцијата за вработување разви методологија на разграничување на активни и пасивни невработени или поточно кажано, лица кои се декларираат како невработени и активно бараат работа и лица кои се декларираат како невработени и не бараат вработување. прифатиле работа ако им се понуди. Премирот Никола Груевски на неодамнешната средба со бизнисмените само кратко најави што се прави во моментов и во кој правец ќе се развиваат работите. „Полека се доближуваме и до моментот кога ќе дадеме јасен одговор на многу од вас кои често на средбите се жалите дека тешко доаѓате до работници или пак, ќе се вработат и брзо се откажуваат. Најчесто се прашувавме зошто е тоа така во услови на толкава невработеност. Агенцијата

Марјан Петрески

професор на Американ колеџ

Н

ема ништо проблематично во потфатот да се разграничат оние кои вистински бараат работа од оние што не бараат работа. Прво, по дефиниција, невработен е оној кој нема работа, но активно бара. Второ, издвојувањето може да помогне во мечирањето на пазарот на труд меѓу она што се бара и она што се нуди, ако Агенцијата има вистинска амбиција да стане таков сервис. Ваквото расчистување може да биде првиот чекор во давањето појасна слика за вештините кои се на страната на понудата на работна сила.

за вработување разви методологија на разграничување на активни и пасивни невработени или поточно кажано, лица кои се декларираат како невработени и активно бараат работа и лица кои се декларираат како невработени и не бараат вработување”, соопшти премиерот Груевски пред македонската бизнис-заедница. Премиерот објасни дека при првата анкета, во која формуларите им биле дадени на сите невработени со можност да ги однесат и да ги пополнат дома за да размислат една недела за нивното изјаснување, излегло дека од вкупно 215.500 регистрирани во Агенцијата, значителен број лица се изјасниле дека не бараат Агенцијата да им понудува вработување. „Со тоа овие невработени се декларираат во групата пасивни невработени или други лица кои бараат работа. Со тоа тие го задржуваат правото да добиваат бесплатни обуки за стекнување различни вештини, не бараат Агенцијата да им понудува работни места и немаат обврска еднаш месечно да се пријавуваат како невработени (што е стандард во Европа), туку тоа го прават еднаш во шест месеци, а притоа можат да изберат која од бесплатните обуки кои ги нуди Агенцијата ќe ја искористат”, објасни

Капитал број 727 04.10.2013

28 39%

www.kapital.mk

АнАлизА

СТАПКА НА НЕВРАБОТЕНОСТ

36,00

35%

37,27

36,69

37%

33%

32,41

31,87

34,93 32,18

30,52

31%

31,02

Груевски. Но, сепак, бидејќи станувало збор за прво вакво анкетирање, власта одлучила да не го афирмира премногу, со цел најпрвин да се направи уште едно вакво исто анкетирање на истите лица до крајот на оваа година, во кое на сите невработени подетално ќе им се објаснат условите и предностите ако се евидентираат во активни или во пасивни невработени. Сега во следните три месеци сите лица кои се без работа ќе имаат нова можност да се изјаснат дали се активни или пасивни баратели на работа и се очекува до крајот на годината власта да има многу попрецизен податок за тоа колку од невработените лица активно бараат работа. Иако на многумина во Македонија стапката на невработеност од 10% ќе им изгледа повеќе како податок за во некоја рубрика „Верувале или не“, а помалку како точен економски податок, факт е дека на сите кои посериозно се занимаваат со економија им е јасно дека невработеноста не е навистина 30%, туку е многу помала. Но, за жал, во сиве овие години не се направи ништо конкретно за тоа да се смени.

Вистински невработени

Експертите немаат дилема дека ова разграничување на невработеноста е добар потег. Ако не за друго, тогаш поради тоа што ќе даде точна и реална слика за тоа со каква работна сила располага Македонија како земја. Марјан Петрески, професор на Американ колеџ, вели дека не гледа ништо проблематично во потфатот да се разграничат оние кои вистински бараат работа од оние што не бараат работа. „Прво, по дефиниција, невработен е оној кој нема работа, но активно бара. Второ, издвојувањето може да помогне во мечирањето на пазарот на труд меѓу она што се бара и она што

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

1997

1996

29%

се нуди, ако Агенцијата има вистинска амбиција да стане таков сервис. Многу често слушаме дека има недостиг од одредени професии, а други ги има во изобилие. Ваквото расчистување може да биде првиот чекор во давањето појасна слика за вештините кои се на страната на понудата на работна сила”, вели Петрески, појаснувајќи дека ова на никој начин нема да влијае врз стапката на невработеност, бидејќи неа не ја мери Агенцијата за вработување, туку Државниот завод за статистика преку Анкетата за работна сила. Имено, во теренската анкета анкетираните лица се прашуваат дали во тој конкретен момент се вработени или не и во таа анкета не се прави поделба меѓу активни и пасивни невработени, вистински невработени или невработени за сини картони.... Во сите земји-членки на ОЕЦД невработените се регистрираат според една усогласена дефиниција, според која како невработени се регистрираат сите лица кои се без работа, кои се расположливи за работа и кои преземале конкретни чекори за да најдат работа. Под конкретни чекори се подразбираат регистрирање или пријавување на некои јавни или приватни бироа за наоѓање или размена за вработени, аплицирање или пријавување на портали за вработување, пријавување на огласи за вработување, барање земјиште, пари или некој друг ресурс за почнување сопствен бизнис... Понатаму, секаде во светот оние што се евидентираат како невработени, а одбиваат вработување може да бидат избришани од евиденцијата на невработените, исто како и оние кои не прават ништо за да најдат работа.

Сивата економија ја "билда" невработеноста! Министерот за труд и социјална работа, Димитар Спасов, дел од

причините за поголемиот број пасивни баратели на работа ги лоцира во неинформираноста, но и во сивата економија, поточно бидејќи многу од невработените работат на црно. Оваа најнова анкета или методологија го извади на површина токму тој проблем -големата сива економија, проблем со кој ниту една досегашна власт не сака сериозно да се зафати. Постоењето на сивата економија овозможува многу лица коишто работат и заработуваат на црно и понатаму да се евидентираат како невработени. На пример, има еден куп мајстори, негувателки на деца, чистачки... кои во Агенцијата се евидентираат како невработени, а всушност, имаат работа за којашто се платени. Но, бидејќи нивниот работен однос никаде не е евидентиран, парите ги добиваат во готово и за нив не плаќааат ниту даноци, ниту придонеси за здравствено и социјално осигурување. На тој начин државата два пати плаќа за овие пасивни невработени. Имено, бидејќи за нив не се плаќаат никакви давачки, државата губи многу приходи од буџетот по тој основ. Од друга страна пак, бидејќи се евидентирани како невработени, државата им го плаќа пензиското и здравственото осигурување од буџетот. Македонија не е единствената земја којашто се соочува со овој проблем. На пример, Хрватска пред околу три години воведе посебен Закон за забрана и спречување за вршење нерегистрирана дејност, со кој се воведоа високи казни за сите што работат на црно, со цел да & стави крај на огромната сива економија, која според некои проценки изнесува околу 30% од хрватскиот БДП. Така, хрватските инспектори ги засилија контролите и сите што беа фатени во домашни услови да вршат некои активности, а за тоа немаат регистрирано фирма, беа казнувани со парична казна и беа избришани од евиденцијата на невработени. Има многу начини на коишто може да се реши ова, но прашањето е колку македонската власт има политичка волја да & застане на патот на сивата економија, која не секогаш е популарна меѓу народот? Односно, дали планираат да ги „санкционираат” сите коишто работат на црно или пребројувањето на вистински невработените ќе остане само како бројка која ќе се споменува за политички потреби.

Капитал број 727 04.10.2013

30

www.kapital.mk

политика

Вигенин: Без договор за добрососедство, Македонија ќе остане без бугарската поддршка за ЕУ

П

родолжуваат преговорите за потпишување договор за добрососедство со Македонија, изјави бугарскиот министер за надворешни работи, Кристијан Вигенин, по седница на Советот на ЕУ за општи прашања што се одржа во Брисел, а на која учествуваше тој. Вигенин го повтори условувањето на бугарската поддршка за македонските евроинтеграции со овој договор: „Македонската страна е

> БРОЈКИ

294

нови стручни соработници (психолози и педагози) во основните и во средните училишта ќе вработи владата во следниов период

3,8

позаинтересирана за потпишувањето ваков договор, зашто без него не можеме да се согласиме за определувањето датум за почеток на преговорите за влез во ЕУ. Подготвени сме да кажеме 'да' во секој миг кога договорот ќе биде потпишан“, рече Вигенин, дополнувајќи дека неговиот македонски колега, Никола Попоски, „е свесен дека ваков договор треба да биде потпишан, пред с$ поради инсистирањето на Бугарија“.

И на Самарас му с Златната зора. Кра

милиони евра чини целокупната инвестиција за изградба на новоотворениот објект на Казнено-поправниот дом во Куманово со вкупна површина од над 5.000 метри квадратни и капацитет од 250 лица

5.000

евра или забрана за вршење дејност во траење од 7 или 15 дена се санкциите за продажба на алкохол по 19 часот заврши летната продажба којашто на трговските објекти им дозволуваше да продаваат алкохолни пијалоци до 21 часот

facebook 1 Земјакот на Нехру, со

штафетата на Тито и бркот на Насер во Скопје. Кај сте бе неврзани:)) Срѓан Стојанчов

2 Најстрашното помина.. И не прегази! Сашо Алексов

3 Бездушна позиција +

Килава опозиција = Мрак на демократијата (Мацедонишен цуштенде) Миодраг Мисолиќ

Црвениот аларм за грчката влада мораше да се вклучи многу порано - веднаш по ланските избори во Грција кога овие радикали освоија 18 пратеници...

Е

вропскиот парламент да ги одземе акредитивите на партијата Златна зора и да не дозволи нејзини пратеници да бидат дел од него, побара координаторот на пратеничката група на СДСМ, Игор Ивановски, во обраќањето пред Советот на Европа. Во контекст на полициско-судската акција зад која цврство застана грчкиот премиер Андонис Самарас со цел брзо и ефикасно сузбивање на фашистичката партија, Ивановски потсети на насилните

инциденти во кои жртви беа Македонци, и иако ги поддржа мерките на грчките институции против Златна зора, го постави прашањето зошто истите не биле преземени порано, односно навреме: „Ние ги поддржуваме сите правни постапки на грчките институции против Златна зора и нејзините пратеници и членови, но истакнуваме дека тие требаше да бидат преземени многу порано, бидејќи активисти на Златна зора и порано правеа брутални, насилни и правно и

www.kapital.mk

Капитал број 727 04.10.2013

сдсм ги менува „решенијата“ на Црвенковски за да ја врати средната класа

Н

овото раководство на СДСМ го прави следниот чекор од вртењето на новата страница на партијата - пишува нова програма што ќе ги замени „Решенијата за Македонија“ промовирани во 2009 година, непосредно по враќањето на сега поранешниот лидер Бранко Црвенковски на чело на партијата по завршувањето на неговиот мандат како претседател на државата. На новата програма се работело подолг период,

а со неа, како што рече лидерот на СДСМ, Зоран Заев, се сака да се врати средната класа во Македонија. „Ќе се обидеме да создадеме стабилна, силна и голема средна класа во Македонија, уверени сме дека така ќе го зајакнеме животот на граѓаните“, изјави тој. Од идната недела СДСМ ќе започне со презентација на програмата и ги повикува граѓаните да дебатираат по предлозите во документот.

се стемни по ајно време беше!

политички неприфатливи дејства против имигранти, активисти за човекови права...“, изјави Ивановски во Брисел. Прашањето зошто грчката влада чекаше досега, до убиството на хип-хоперот антифашист Павлос Фесас, го поставува фактот што Златна зора никогаш не негираше дека се бори за остварување на фашистичките идеали - и на секој

игор ивановски

"Европскиот парламент да ги одземе акредитивите на партијата Златна зора и да не дозволи нејзини пратеници да бидат дел од него" изјави во Брисел

знак за институционална колебливост во третирањето на инцидентите што ги предизвикуваа нејзините членови реагираше земајќи си с$ поголема слобода на дејствување. Премолчувањето на владата во однос на насилните инциденти лесно поврзливи со Златна зора во јавноста не можеше да се чита поинаку освен како поддршка за партијата. Црвениот аларм мораше да се вклучи веднаш по ланските избори во Грција кога Златна зора освои 18 пратеници - по ваквата поддршка за екстремната десница беше јасно дека ако судски не се процесуираат инцидентите предизвикани од Златна зора партијата ќе добива с$ поголема поддршка во услови на криза кога лесно поминува популистичката демагогија дека за невработеноста (а така и за кризата) во државата највиновни се имигрантите кои им ги крадат работните места на Грците. Сега, на потег е ЕУ која на примерот со Златна зора треба да покаже дека има намера да ја превенира опасноста од бранот ксенофобија што ги зафати и Полска, Унгарија, Шпанија, Франција, Холандија, Шведска, Данска...

бум-трес

31

АртАн Груби

шеф на кабинетот на Ахмети

В

о Парламентот има 15 алиахметовци“, одговора Груби на прашањето зошто Ахмети, иако е пратеник, не доаѓа во Собранието да си ја заработи платата дискутирајќи на истите теми за кои не се штеди на честите белосветски патувања.

реџеп тАип ердоГАн

премиер на Турција

Т

ри деца не се доволно, раѓајте по четири“, изјави Ердоган корегирајќи ја неговата претходна (тродетна) стратегија за спречување на стареењето на турската нација. За него очигледно ова е прашање на проста математика - само жените треба да се програмираат наместо три да раѓаат по четири деца.

Љубчо ГеорГиевсКи

лидер на ВМРО-НП

Г

орна или Северна Македонија – ништо не е драматично“ - поранешниот премиер уште еднаш покажува дека не е на иста линија со граѓаните. Можеби ќе мора да направиме некаков компромис со името, но и за најголемите евроентузијасти во Македонија тоа секако ќе биде драматично.

twitter 1 Borjan Jovanovski@borjanjovanovsk3h

се молат докторите во странство да се држат до распоредот за враќање да не се прави гужва на аеродром #апел

2 Отидов По Пастрмке@masturbinh02h Субрата Рој го чека вистинскиот момент да ни соопшти дека он е син на Тито

3 Д.@danielica773h

Татко ми вчера ме прашува ќерко што работи сега другарка ти Марија? Она ти е тато PR! Што пиљар??? тинунину #едентатко

капитал број 727 04.10.2013

32

www.kapital.mk

политика

анализа на идеите за преговорите да се водат надвор од оон

Zo[to re[enieto sepak treba da se bara vo papkata na nimic!?

www.kapital.mk

капитал број 727 04.10.2013

политика С$ почестите залагања дека време е спорот за името да се решава во некој друг формат, упорното инсистирање од македонската и одбивањето од грчка страна за директни преговори, веќе отвореното признавање на сите инволвирани во спорот дека разликите се како планини, а решението го нема, но и опасните апели кои доаѓаат од претставници на македонската власт за прекин на преговорите (!) ги засилија шпекулациите дека се спрема иницијатива за трансфер на процесот под друга палка. Дали можеби е време да се вклучи некоја друга организација? Дали тоа може да биде Брисел, по примерот на Србија и Косово, каде што директно ЕУ преку шефицата на дипломатијата на Унијата, Кетрин Ештон, направи голем исчекор. Дали можеби Вашингтон? Дали е време Метју Нимиц (или кој и да е друг преговарач овластен од ООН) да замине „во пензија“... Анализата на „Капитал“ вели „НЕ!“....

пишува:

катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на капитал

Р

азлики големи како планини“ - со овие зборови министерот за надворешни работи, Никола Попоски, излезе по средбата со грчкиот колега Евангелос Венизелос и ја опиша фазата во која во моментов се наоѓаат преговорите со Грција за спорот за името, а за впечатокот да биде посилен се погрижи и лично премиерот Никола Груевски, кој од говорницата на Генералното собрание на ООН во неделата во Њујорк кажа дека ситуацијата е „безизлезна“. Последните месеци се чини дека безизлезност е токму вистинскиот збор за овој проблем - спорот со Грција буквално е блокиран. Конкретни чекори нема, а малкуте директни контакти кои ги има на двете страни завршуваат со песимистички изјави и живописни описи за непремостливите црвени линии и за неконструктивното однесување на другата страна, кои само ја доловуваат вистинската слика. Да, таа бидува поматена од време на време со средбите на челниците на ДУИ со грчките официјални претставници или со некоја изјава која е ветер во грб за процесот од страна на Меѓународната заедница, но не требаат големи политички познавања за да се донесе заклучок дека ова е заглавен процес. Последниот предлог на медијаторот Метју Нимиц, спротивно од практиката да биде тајна, го обелодени лично лидерот на ДУИ, Али Ахмети, среде соседна Софија - „Горна Република Македонија“, предлог кој за Грците не е прифатлив. И самиот Нимиц, пак, при посетата на Скопје ги отвори картите - официјално го изјави тоа што и дотогаш се шпекулираше – дека грчката страна инсистира географската одредница да биде пред зборот Македонија, додека македонската власт бара таа да стои пред зборот Република. Втората спорна област е опсегот на употреба. Медијаторот во Скопје за првпат зборуваше отворено и околу неговите предлози и ставови во спорот. По средбата со Груевски, тој изјави дека договореното име мора да содржи Македонија, бидејќи земјата се наоѓа на територијата на Македонија, но не на целата територија, и поради тоа со одредница треба географски да се оддели од делот кој се наоѓа во Грција. Сите досегашни негови предлози содржеле само географски одредници без каков било етнички предзнак. Кусо одговори и дека Грција е за ерга омнес, а тој не. Токму оваа отвореност на човекот кој води еден таен процес наметна многу прашања. Дваесет години јавно не се зборува за прелдозите кои ги даваат медијаторите. Дваесет години

33

не се зборува ниту дека процесот е безизлезен... Што го натера Нимиц, како што многумина ценеа, да стави практички крај на преговорите со коментар дека далеку е решението? Нимиц лично 15 години е вклучен во спорот. Толку му требаа за по последната посета на Атина да каже дека ги разбрал грчките позиции. Дали Нимиц конечно разбра дека тие позиции се непоместливи? Па, разбра дека до компромис со нив не се доаѓа? Се умори ли и самиот медијатор од процесот кој е безизлезен, толку колку што е и бесмислен... Сите овие дилеми, но и упорното (логично) инсистирање на македонската страна на директни средби и уште поупорното одбивање на истите од грчката власт, ги засилија информациите дека се спрема иницијатива за трансфер на преговорите под друга палка. Во 1992 година ООН ги презедоа под свое, токму од ЕУ. Дали е можеби време да се вклучи некоја друга организација? Дали тоа може да биде Брисел, по примерот на Србија и Косово, каде што директно ЕУ преку шефицата на дипломатијата на Унијата, Кетрин Ештон, направи голем исчекор. Дали можеби Вашингтон? Дали е време Метју Нимиц (или кој и да е друг преговарач овластен од ООН) да замине „во пензија“... Анализата на „Капитал“ вели „НЕ!“.... Еве зошто...

Во ЕУ се размислува за формирање тим од држави кои би се вклучиле во процесот

Високи дипломатски извори во Брисел за „Капитал“ презентираа една интересна иницијатива, која с$ уште има статус на идеја – да се формира тим од 6 држави-членки на ЕУ кои би се вмешале во процесот на решавање на спорот за името, а зошто да не ги преземат и преговорите: „Премногу долго трае ова. Гледаме дека нема никакви резултати. ООН беа главни сите овие години, медијаторите се трудеа, Нимиц гледаме дека веќе 15 години се труди, но залудно е. Идејата е да се обединиме неколку земји – Велика Британија, како досега истакнат пријател на Македонија, Франција за која се има впечаток дека е пријател на Грција, Германија, како европска велесила, понатаму Полска, Австрија и Шведска и да се формира тим кој би се вклучил во олеснување на проблемот. С$ уште се разговара со ова, има различни мислења на темата, но, сепак, мислиме дека ЕУ доволно стоеше со скрстени раце. Неопходен е посилен и директен ангажман од Брисел. Не може да се остави процесот да виси во воздух, на крајот на денот се работи за проширувањето како една од клучните европски политики“, вели нашиот извор. За оваа идеја не сакаат да зборуваат во македонската влада. Велат дека секоја помош од страна е добредојдена, но дека клучот на проблемот е во грчката непринципиелност: „Грција не сака решение. Не е до медијаторството. Кој сака нека се вклучи залудно е с$ додека таму има таков мејнстрим. Нив не им е важно

капитал број 727 04.10.2013

34

www.kapital.mk

политика

Некои пак, бараат прекиН На преговорите!

A

во тие некои е и поранешниот министер за надборешни работи и актуелен пратеник на владејачката ВМРО – ДПМНЕ, Антонио Милошоски кој вели: „Во спорот со името во изминатите 22 години потрошени се многу време, енергија, дипломатски па и политички ресурси, а исходот не е на повидок. Кога ние би знаеле дека исходот би бил на повидок за година или две тогаш може да бидеме истрајни и да ги продолжиме тие напори. Но, ситуацијата не е таква и прашањето е што ќе добиеме, а што ќе изгубиме доколку го продолжиме одржувањето на ова статус кво. Мое лично мислење, кое многумина од политичката партија на која припѓам не го споделуваат, е дека ние треба да излеземе од овој спор и да ги одложиме или замрзнеме преговорите со Грција до моментот кога тие официјално ќе се произнесат за прифаќањето или одбивањето на пресудата од Меѓународниот суд за правдата во Хаг и нејзината примена. Бидејќи кога сме ја потпишале Времената спогодбата сме се согласиле на одередни правила и обврски, сме се согласиле на еден меѓународно правен режим кој на двете страни ќе им дава колку толку избалансиран статус за да не може ниедна страна да и штети на другата, или на сметка на другата да создаде нелегална предност за да може истата да ја злоупотреби.“

да се најде решение. Н$ држат во заложништво и веројатно и самиот медијатор го сфати тоа при неговата последна посета на Атина.“ Прашањето за поголем ангажман на ЕУ оваа недела на маса токму пред бароницата Ештон го извади и претседателот на Обединетата македонска дијаспора, Мето Колоски. Тој во Вашингтон на трибина во институтот Вудро Вилсон ја праша Ештон - што прави таа за надминување на спорот меѓу Македонија и Грција. Ештон директно одговори дека таа е подготвена да помогне, но токму како во случајот со Белград и Приштина, решението морало да зависи од самите држави, со што го впери прстот во Скопје и во Атина: „Ги повика Македонија и Грција да постигнат решение на спорот. Секогаш сум подготвена да помогнам, но ова решение, како во случајот на Србија и на Косово, зависи од тоа луѓето да се подготвени да ги направат потребните компромиси, да седнат на маса и да имаат повисока цел пред себе. А, повисоката цел е што можете да сторите за својот народ.“ Ештон додаде дека Европската унија ги поддржува напорите на Обединетите нации да се најде решение за спорот, кое ќе зависи и од желбата да се биде дел од Европската унија, со што практички порача дека ООН е организацијата која треба да продолжи со менаџирање на овој процес.

Грција е ЕУ - ЕУ е страна во спорот - како ЕУ би била медијатор?

Двајцата министри за надворешни работи, залудно се сретнаа во Њујорк – едниот излезе со став дека разликите се големи како планина, другиот – дека не попуштаат од ерга омнес позицијата.

Пред обраќањето на премиерот Никола Груевски во ООН, информациите кои ги лиферуваа владини кругови беа дека тој таму ќе отвори големо прашање за форматот во кој се водат преговорите. И додека едни шпекулираа дека тој ќе побара изземање на ООН од процесот, а други одеа дотаму што велеа дека Груевски ќе побара прекин на преговорите, Груевски едноставно побара уште посилен ангажман од ООН во насока на надминување на проблемот. Дали воопшто во македонската влада и во владејачката партија се збрувало за друга опција? Извори од ВМРО-ДПМНЕ велат – не: „Премиерот беше јасен дека е потребна поголема ангажираност од меѓународната заедница за да се надмине деценискиот спор меѓу Скопје и

www.kapital.mk

Капитал број 727 04.10.2013

политика

35

Да не се менува медијацијата – да се бара став од Советот за безбедност! Денко Малевски

Димитар Мирчев

пелите до ООН, во говорот на премиерот, се преапстрактни. Да, потребна е поддршка од големите сили, но нивниот став е веќе познат. Се чини за нив не доаѓа предвид тие да ги влошат своите позиции со Грција. Нивното барање и понатаму е компромис. Сите сме свесни дека вака повеќе не може, но не постои одговор како понатаму. Мислам дека пред с$ треба да видиме што ги иритира нашите соседи. Ќе заклучиме – национализмот, исто како што и нас ни смета нивниот национализам. Ако навистина сме послабата страна во спорот, треба да се разгледаат можностите што може да се направи понатаму. Треба да се увериме во опциите што ни остануваат. Ако владата смета дека треба да се оди во Генералното собрание, како што го направи тоа Србија со Косово, тогаш нека го направат тоа.

маше доста понуди и предлози, како од некои наши соседи, па и од Унијата за посредување или барем за ’олеснување‘ на разговорите. Сите беа, а и сега се добредојдени. Па, сепак сметам дека решението е во Њујорк и во ООН. Смешно е да се очекува Унијата, која во 1992 година го префрли ’топчето‘ во Њујорк- сега да посредува за разрешување на билатерално прашање. Засега: Бидејќи разговорите за спорот за името на државата не даваат никакви резултати, бидејќи Грција е осудена од МС на правдата во Хаг за злоупотреба на Интерим акордот од 1995 година, медијаторот Нимиц би требало да го извести Генералниот секретар на ОН за статусот на разговорите, според резолуциите 817 и 847, а овој пак, да го извести Советот за безбедност. И да се бара став на Советот за безбедност за понатаму... Уверен сум дека ќе има некоја позитивна резолуција за ова прашање.

универзитетски професор

А

Атина. Уште појасен дека македонскиот народ никогаш нема да прифати да биде преименуван. Решавањето на разликите со јужниот сосед е приоритет на Македонија, но само во рамки на границите на резолуциите на Обединетите нации. ОН не треба да седат со скрстени раце и време е активно да се вклучат во решавањето на спорот за името. Но, ги повика токму ООН“... Македонските аналитичари велат дека не треба да се менува форматот на преговори и дека Обединетите нации се најсоодветната организација која треба да менаџира со процесот. „ЕУ? Па Грција е ЕУ. ЕУ е веќе страна од тој процес. Како би можела ЕУ да биде медијатор кога јасно е дека таа е клубот во кој ние сакаме да влеземе, а Грција е нивна членка. Колку и поединечни држави да имаат симпатии кон нас, јасно е дека позициите на Брисел се фиксни и дека тие не може да одат против принципот на консензус“, велат тие. Аналитичарите сметаат дека македонската влада е сосема свесна за оваа ситуација и дека секое барање за преговори надвор од ООН е ризик за македонската политика. „Одвреме-навреме слушаме такви идеи и дома. Тоа не е добро. Директни преговори да, но друга организација не.“ Од друга страна, с$ почестите „апели“ за прекин на преговорите за аналитичарите се само лов на политички поени во националистички залет. Никој од нив не верува дека колку и мегафоните да зборуваат на оваа тема, оваа или која и да е друга македонска влада би се осмелила на нешто такво.

универзитетски професор

И

„Затоа, наместо замајување на јавноста и поттикнување на вакви идеи, владата подобро е да размислува реално и да се види што може да се стори. Треба да видиме што ги иритира нашите соседи. Ќе заклучиме – национализмот, исто како што и нас ни смета нивниот национализам. Ако сме навистина послабата страна во спорот, треба да се разгледаат можностите што може да се направи понатаму. Треба да се увериме во опциите што ни остануваат. Ако владата смета дека треба да се оди во Генералното собрание, како што го направи тоа Србија со Косово, тогаш нека го направат тоа.“ Во меѓувреме, Македонија месецов го очекува Извештајот за напредокот, во кој повторно ќе добие препорака за почеток на преговори за веќе во декември истата да биде погазена од Советот на Европа со што седма година од добивањето на кандидатскиот статус, останува заглавена и поклопена меѓу „разликите со соседот големи како планина“.

Капитал број 727 04.10.2013

36

www.kapital.mk

свет

Околу 800 илјади американски владини службеници се на принуден одмор откако „несуштинските“ федерални органи прекинаа со работа поради финансиска блокада. Блокадата е затоа што републиканците и демократите не можеа да се договорат во врска со буџетот за новата фискална година, односно дали тој треба или не треба да ги содржи и трошоците за здравствената реформа на претседателот Обама. Ова е 17-ти по ред shut down на американската влада од 1977 година наваму

2

милијарди долари ја чинеше американската влад блокада на владинита последната е сл 1995 и 1996 годинаужби во

800

илјади службе федералната владанинаци на „несуштинските“ сект САД од пратени дома без надоори се мест

отт на саД – полови џеетто уџ БлоКиран Бу

KolKu ]e ^ini o na ameriKansKa

www.kapital.mk

Капитал број 727 04.10.2013

свет

37

ина феДерални служБи затворени

ovoj shut down ata vlada?

Капитал број 727 04.10.2013

38

свет

Кус водич за сфаќање на америКансКата владина блоКада

XX Зошто американската влада ги блокираше своите операции? Владата е како автомобил. Нејзиното гориво се парите. Ако возилото не го полните со бензин, ќе престане да вози. Американскиот конгрес е одговорен за полнење на тој автомобил со бензин, и тоа го прави преку донесување на буџетот. Новата буџетска година во САД почна во вторникот, а Конгресот не го изгласа предлогбуџетот. Како последица, владата, без изворите за финансирање, ќе ги сведе активностите само на најприоритетните.

XX Зошто законодавците не може да се договорат за предлог-буџетот? Републиканската и Демократската партија не се согласуваат околу планот што треба да обезбеди здравствена заштита за милиони неосигурени Американци, популарно наречен Обамакер (Obamacare). Републиканските членови на Претставничкиот дом (долниот дом на Конгресот) не го прифаќаат овој план и одбиваат да потпишат закон што вклучува негово финансирање. Демократските членови на Сенатот, пак, одбиваат да потпишат буџет кој не го финансира Обамакер.

XX Дали ова се има случено претходно? Да, владата се затворила 17 пати од 1977 година досега. Последното затворање било најдолго и траело 21 ден, од 16 декември 1995 до 5 јануари 1996 година.

XX Како ќе се одвива блокадата овојпат? Федералните агенции ќе ги поделат вработените во две групи: „суштински“ и „несуштински“. Овие првите ќе продолжат со работа. Сите останати ќе бидат пуштени на принуден одмор, без надомест. Суштинските вработени ќе бидат платени, но само откако ќе помине законот за привремено финансирање.

XX Колку владини службеници во САД ќе бидат на принуден одмор? Околу 2,2 милиони луѓе работат за федералната влада, несметајќи ги униформираните лица на армијата и вработените во Поштата на САД. Од овие 2,2 милиони, околу 800 илјади се сметаат за „несуштински“ и може да бидат испратени дома без надомест, вели „Вашингтон пост“.

www.kapital.mk

А

мериканците се разбудија во вторникот со фактот дека речиси половина од нивната федерална влада е затворена и финансиски блокирана. Американската влада и нејзината целосна администрација на федерално ниво се наоѓаат во финансиска блокада откако без договор заврши политичката драма меѓу Сенатот и Конгресот на САД, за која главна причина беше здравствената реформа на претседателот Барак Обама, популарно наречена Обамакер (Obamacare). Сенатот и Конгресот наизменично усвојуваа предлози за буџетот, кои се разликуваа само во една точка финансирање на Законот за здравствено осигурување. Бидејќи не постигнаа договор до 1 октомври, рок кој беше зададен неколку месеци претходно, на сила стапи блокадата за финансирање на активностите на федералната влада. Со неа ќе бидат погодени голем број граѓани, а на принуден одмор ќе одат најмалку 800 илјади владини службеници. Блокадата на владата ќе влијае врз низа државни активности, од работата на судовите до финансирање на војската и полицијата и сите федерални институции. „Сакам да бидам јасен околу тоа што ќе се смени. Владини канцеларии ќе се затворат. Платите ќе доцнат. Виталните услуги од кои зависат нашите пензионери, ветерани, жени и деца, компаниите и економијата, ќе бидат силно притиснати. Сопствениците на компании ќе се соочат со доцнење во собирањето капитал, барањето дозволи за инфраструктурата или во обновата по ураганот Сенди. Ветераните кои се жртвувале за нашата земја ќе откријат дека нема доволно работници во центрите за нивна поддршка. Туристите ќе бидат соочени со затворени национални паркови и споменици, од Јосемити до музеите Смитсонијан и Статуата на слободата“, изјави претседателот Обама во вчерашното попладневно обраќање,

бараК обама

претседател на САД

Владини канцеларии ќе се затворат. платите ќе доцнат. Виталните услуги од кои зависат нашите пензионери, ветерани, жени и деца, компаниите и економијата, ќе бидат силно притиснати. сопствениците на компании ќе се соочат со доцнење во собирањето капитал или барањето дозволи за инфраструктурата.

КаКо блоКадата ќе влијае врз све

Американската влада „го затвори дуќанот“, но светот не пропадна. Меѓутоа, некои владини функции што ги поврзуваат САД со остатокот од светот ќе бидат погодени. Исто како и многу домашни сервиси на владата. Voice of America низ неколку примери објаснува што значи блокадата и нејзините можни ефекти. Конзуларни операции: Американските конзуларни операции во странство ќе останат оперативни с$ додека има доволно пари за нивно финансирање. Тоа значи дека Стејт департментот ќе продолжи да ги обработува апликациите за американски визи и пасоши, и да обезбедува услуги за американските граѓани во странство, с$ додека е во можност. Конзуларен персонал: Стејт департментот ќе прогласи принуден неплатен одмор за локално вработениот персонал, вклучително и странските

државјани, во зависност од законската регулатива во секоја земја. Генерално, локално вработениот персонал ќе може: а) да се јави на работа како што ќе наложи претпоставениот; б) да му се даде платено отсуство или в) да биде пратен на стандарден принуден одмор. Дипломатија: Патувањата на американските дипломати ќе бидат ограничени на најпотребните за да се одржуваат надворешните релации клучни за националната безбедност, или итни ситуации поврзани со загрозување на човечкиот живот или заштита на сопственоста. Така, на пример, ќе бидат одобрени патувања со цел преговори за важни спогодби и обезбедување основна помош за бегалци, но не и да се одржи мотивациски говор на некој странски универзитет. зелена Карта: Најголем дел од вработените во Одделот за имиграција и

www.kapital.mk

Капитал број 727 04.10.2013

свет

39

со кое побара од републиканците во Конгресот без нови барања да изгласаат да продолжи финансирањето на владата. Претставничкиот дом во кој републиканците се мнозинство, поднесе неколку предлози до Сенатот. Во сите од нив побара одложување на здравствената реформа позната како Обамакер за една година, во целост или во најголем дел. Но, Сенатот, каде што мнозинството го има Демократската партија, експресно ги одбиваше сите овие предлози, и инсистираше да се гласа само да продолжи финансирањето на владата, без никакви додавања или одземања.

Републиканците и демократите ќе „се мират“ со конференција

Џон бојнер

шеф на републиканското мнозинство во Претставничкиот дом

обамакер значи голем трошок, губење на многу работни места, а американските семејства се лишени од основната еднаквост затоа што големите бизниси добиваат привилегии коишто тие ги немаат. веруваме дека треба да продолжиме да ја финансираме работата на владата, но сенатот ги отфрли нашите предлози.

етсКите релации на сад? државјанство ќе останат на работа, што значи дека апликациите за американска зелена карта или легален постојан престој, ќе продолжат со вообичаената динамика. Одделот примарно се финансира од надоместите што ги плаќаат луѓето за имиграциски услуги и бенефити, што значи дека неговите вработени не зависат од законските акти кои ги одобрува Конгресот. ДРжавна безбеДност: Одделот за државна безбедност (Homeland Security) назначува дека околу 86% од неговите над 200 илјади вработени се клучни за безбедноста на човечките животи и заштита на сопственоста. Работата ќе продолжи вообичаено за повеќето вработени во крајбрежната стража, царината, граничната полиција, аеродромската контрола, агентите на тајната служба и останатите вработени во единиците за процесирање на патници и товар на пристаништата и

за откривање на криумчарите на дрога и нелегалните имигранти. Меѓутоа, системот E-Verify не се смета за есенцијален, па компаниите нема да можат електронски да го проверуваат имигрантскиот статус на апликантите за работа. воени опеРации: Армијата со своите 1,4 милиони активни воени лица ќе остане на должност, иако ним ќе им се плати подоцна. Околу 400 илјади луѓе, половина од цивилните службеници на Министерството за одбрана ќе бидат испратени дома без плата. туРизам: Странските туристи што дошле на одмор во САД може да бидат разочарани ако планирале тура низ Големиот кањон во Аризона или посета на Националната зоолошка градина во Вашингтон. Ренџерите што се грижат за овие места се сметаат за „несуштински“ федерални вработени, па националните паркови ќе бидат затворени.

За републиканците, од кои голем број беа првпат избрани во Конгресот на изборите во 2010 година со главно ветување пред граѓаните дека ќе ги запрат промените предвидени со Обамакер, ова е неприфатливо. „Ние во домот јасно го искажавме нашиот став. Обамакер значи голем трошок, губење на многу работни места, а американските семејства се лишени од основната еднаквост затоа што големите бизниси добиваат привилегии коишто тие ги немаат. Веруваме дека треба да продолжиме да ја финансираме работата на владата, и дека треба да има ден траела последна еднаквост та бл на владата на саД окада за сите Американци во

21

Капитал број 727 04.10.2013

40

www.kapital.mk

свет

Обамакер - законот кој ја предизвика финансиската блокада

Р

еформата во здравствениот систем, популарно наречена Обамакер (Obamacare), која претседателот Барак Обама се обидува да ја спроведе преку Законот за здравствено осигурување е прва од ваков вид по шеесеттите години од минатиот век. Тој го одобри Обамакер уште во 2010 година, па оттогаш може да се каже дека започна борбата помеѓу демократите и републиканците за негово финансирање од буџетот, кои пак, по правило ретко се настроени кон вакви социјални мрежи како овој Закон за здравствено осигурување. Целта на Обамакер е да им овозможи на Американците пристап до квалитетно здравствено осигурување, кои можат да си го дозволат, и да го намали растот на издатоците во здравството. Обамакер не го заменува приватното здравствено осигурување, но ги регулира „лошите профитабилни навики“ на здравствената индустрија во САД. Според новата законска регулатива, повеќето Американци до крајот на 2014 година ќе мора да добијат здравствена заштита, а од 2010 година до денес, околу 100 милиони Американци ја искористија предноста на Обамакер.

Какви економски ефекти може да има блокадата врз сАД и светот?

Берзите во сАД би требало да останат мирни, прогнозираат аналитичарите

А

ко блокадата трае неколку дена, финансиските последици најмногу ќе бидат почувствувани од работниците пратени на принуден одмор. Ако блокадата трае неколку недели, ќе паднат приходите од туризам, а граѓаните и компаниите ќе почнат два пати да мислат пред да трошат. Ако по блокадата следи банкрот на федерално ниво, што може да се случи за еден месец доколку Конгресот не дејствува, странските инвеститори може навистина да се загрижат за силата на американската економија. Може да ја загубат довербата во американската способност да ги враќа заемите, што ќе ги зголеми каматите од странските позајмувачи. Дури и полошо, странските инвеститори може да не се чувствуваат сигурни купувајќи американски обврзници. Голдман Сакс предвидува дека, на пример, тринеделна блокада би можела да “изеде“ 0,9% од американскиот БДП овој квартал. Меѓутоа, берзите не отидоа надолу, и се чини дека засега бизнис заедницата е фокусирана на други грижи, како на пример, кога Федералните резерви ќе почна со вонредните напори за поттикнување на домашната економија – нешто што централната банка рече дека нема наскоро да се случи, делумно и заради проблемот во Вашингтон. Кени Полкари, искусен брокер на Њујоршката берза, се сеќава на последиците од последната блокада на администрацијата, во 1995-1996. “Тогаш пазарите отидоа надолу, но потоа веднаш скокнаа нагоре. Владината блокада не значи нужно и рефлексија на состојбата на американската економија. А, сите индикатори велат дека таа почна да се опоравува“, вели Полкари за Би-Би-Си. спроведувањето на Обамакер. Сенатот ги отфрли нашите понуди. Според Уставот, имаме можност да одржиме конференција и да ги надминеме нашите разлики“, изјави спикерот на Претставничкиот дом, Џон Бојнер. Конференција меѓу двата дома на Конгресот означува состанок на кој двете спротивставени буџетски резолуции, едната во која е предвидено финансирање на Обамакер, а другата во која таа се одложува, ќе се разгледуваат заедно и ќе се направи обид за нивно усогласување. Републиканците укажуваат на тоа дека Обама самиот, со претседателска наредба, веќе одложи голем број одредби на Обамакер, и од нив

ги поштеди поголемите компании, но дури и конгресмените и вработените во Конгресот. Тие бараат, штом веќе конгресмените нема да бидат обврзани од законот, тој да се одложи и за обичните граѓани. Истовремено кога настана блокадата, почна да работи и интернет-страницата преку која граѓаните на САД ќе можат за првпат да купуваат здравствено осигурување според правилата на Обамакер, која определува какви услуги осигурителните компании мора да нудат, им забранува да одбиваат веќе болни лица што сакаат да купат осигурување, ги регулира цените и за првпат ги обврзува сите граѓани да купат осигурување. Расправата околу финансиската блокада на централната влада во голема мера ќе зависи од тоа дали голем број граѓани ќе се пријават за Обамакер, дали процесот ќе тече без технички проблеми, но и дали цените навистина ќе бидат пониски од досега, како што ветува претседателот Обама.

ЕДНОДНЕВНА ОБУКА НА ТЕМА:  17 октомври 2013 година, од 9.00 до 16.00 часот Капитал Академија, Скопје

ИМПЛЕМЕНТИРАЊЕ НА ЗАКОНОТ ЗА ТЕХНИЧКА ИНСПЕКЦИЈА, И ОДРЕДБИТЕ ОД ПРАВИЛНИЦИТЕ ЗА ОПРЕМА ПОД ПРИТИСОК, ЕДНОСТАВНИ САДОВИ ПОД ПРИТИСОК И КОРИСТЕЊЕ НА ОПРЕМА ПОД ПРИТИСОК СОДРЖИНА НА СЕМИНАРОТ:

1. Директиви од новиот пристап и CE означување 2. Одредби од Законот за техничка инспекција поврзани со користењето на техничката опрема 3. Одредби од Правилникот за едноставни садови под притисок и Правилникот за опрема под притисок: 4. Одредби од Правилникот за Користење на опрема под притисок : 5. Временски распоред, активности, начин и постапка на вршење на технички прегледи и периодични испитувања на опрема под притисок 6. Обврски по изведените периодични технички прегледи 7. Кој ги врши техничките прегледи 8. Постапка и обврски на независното правно лице при вршење технички преглед на техничката опрема 9. Документација која ја следи техничката опрема при ставање во употреба и користење

Сите заинтересирани за учество на оваа работилница може да се пријават најдоцна до 15 октомври 2013 година.

10. Законски рокови за постапување (преодни и завршни одредби од правилникот) 11. Казнени одредби.

ЗА КОГО Е НАМЕНЕТА ОБУКАТА:

 Правни лица кои користат, инсталираат или произведуваат      

опрема под притисок. Резервоари за компримиран воздух или азот. Резервоари за технички гасови и нивна цевна инсталација. Резервоари за пропан- бутан и нивна цевна инсталација. Магистрални и дистрибутивни гасоводи. Магистрални нафтоводи. Парни котлари со АТК.

ПРЕДАВАЧИ: Славче Петровски државен технички инспектор. Ѓорѓи Трајаноски државен технички инспектор.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

специјален прилог

10

ОКТОМВРИ 2013

МОДА

“КАПИТАЛ“ ДЕМИСТИФИЦИРА: ЗОШТО МАКЕДОНИЈА НЕМА УСПЕШНИ МОДНИ БРЕНДОВИ?  Зошто земјата со неколкудецениска традиција и искуство во текстилната индустрија нема модни брендови познати во европски рамки?  Кои всушност се македонските модни брендови кои купувачите ги препознават?  Компаниите се жалат на бројни проблеми во градењето и одржувањето на своите брендови... Каде всушност лежи проблемот што македонскиот компании немаат капацитет да изградат моден бренд со сите нишани?  Зошто модните брендови познати во поранешна Југославија не успејаа да го задржат својот сјај и успех?  Кои се новите модни имиња на македонскиот пазар? Како тие можат да станат уште поголеми и поуспешни?  Расте интересот за отварање на модни атељеа- мода, потреба или база за создавање поголема модна приказна?  Капитал истражува – какви модни брендови купуваат македонските потрошувачи? повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: sanja.savovska@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 206

СТРАНСКИТЕ БРЕНДОВИ НА МАКЕДОНСКИОТ ПАЗАР  2012 година беше годината кога на македонскиот пазар дојдоа Зара, Масимо Дути, Пул&Беар, Страдивариус, Најн Вест и многу други познати брендови веќе се на дофат на купувачите!  Нивните трговски центри го поттикнаа ширењето на модните брендови на повеќе нови локации!  Аксесоарите, накитот, часовниците се неизбежен дел од модниот свет. Во деталите се крие и финишира стилот на луѓето!  Кои се новите брендови кои ќе влезат во Македонија?

ЛИЦА ЗА КОНТАКТ: САЊА САВОВСКА БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ

ОБУКА НА ТЕМА:  14 октомври 2013 година (понеделник), од 10:00-16:00 часот Капитал Академија, Скопје

ДАНОК НА ЗАДРШКА ВО РМ И ДРУГИ СПЕЦИФИЧНИ АСПЕКТИ НА ДАНОКОТ НА ДОБИВКА – ПРАКТИЧНА ПРИМЕНА НА ЗАКОНСКИТЕ ОДРЕДБИ И ОБЈАСНУВАЊА ПРЕКУ КОНКРЕТНИ ПРИМЕРИ И СИМУЛИРАНИ НАСТАНИ ЕДНОДНЕВНАТА ОБУКА ЌЕ ДАДЕ ОДГОВОР

ЦЕЛИ НА ОБУКАТА:

Обуката се организира со цел обработка на специфичности од областа на фискалната политика во Република Македонија. Истата е насочена кон разрешување на одредени прашања и дилеми за правилно донесување на одлуки во врска со даночната политика кај правните субјекти даночни обврзници и оние кои се потенцијални даночни обврзници.

      

ЗА КОГО Е НАМЕНЕТА ОБУКАТА:



За широк спектар на корисници (сметководители и други заинтересирани лица, трговски друштва, јавни претпријатија, трговци поединци и други деловни субјекти)

Сите заинтересирани за учество на оваа работилница може да се пријават најдоцна до 10 октомври 2013 година.

кога сме соочени со данокот на задршка, како да го препознаеме основни насоки и инструкции како да постапиме кога сме соочени со данокот на задршка како да се заштитиме од двојно оданочување што предвидува законската рамка и како таа го регулира ова прашање кои постапки од нас ги очекува УЈП во поглед на данокот на задршка како да ги разбереме Договорите за избегнување на двојното оданочување како да го оствариме правото на даночните намалувања/ изземања согласно Договорите за избегнување на двојното оданочување практична примена на данокот на задршка низ конкретни примери и официјалниот став на УЈП во поглед на секое прашање

ПРЕДАВАЧ: м-р Катерина Бошевска

финансиски директор на ЕОЅ Матрих.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

капитал број 727 04.10.2013

64

www.kapital.mk

на руЧек со...

Марта НауМовска - ГрНарова генерален менаџер на Завар компани

Umetni^ka dU[a [to pliva vo in@enerskite vodi

www.kapital.mk

капитал број 727 04.10.2013

на руЧек со...

Девет години учев пијано

, но кога дојде време за зап

65

ишување средно, се реш

ив за корчагин

Татко & е врвен инженер-стручњак за заварување, но и некогашен тапанар на легендарните Безимени и Република 903. Мајка & професорка по театрологија, но и ќерка на авторот што ја напиша „Рибарот Климе“. Едниот тетин сликар, другиот костимограф. Не е ни чудно што Марта Наумовска-Грнарова, инаку машински инженер по професија, не може да „избега“ од уметничката жичка што ја следи цел живот. Со желба од младоста да биде пијанистка, Марта го задоволува својот уметнички апетит преку уживањето додека ги креира сериите дизајнирани радијатори од инокс, кои повеќе наликуваат на скулптури отколку на грејни тела

н а ш ето м ен И од менитосена арабеска е одлучивм за салата „сандрај“, та данска сала и вино „мускат отонел“ Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

Ивана кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

И

стиот ден кога овој текст излегува од печат нашата соговорничка има посебна причина за радост. На 4 октомври се навршуваат 25 25 години од основањето на Завар

компани, семејната компанија каде што Марта Наумовска-Грнарова е генерален менаџер. Фирмата која произведува процесна опрема, а во поново време и т.н. дизајн-радијатори е формирана од нејзиниот татко, Јован Наумовски, тогаш искусен инженер, стручњак во областа на заварувањето, во периодот кога претходниот социјалистички систем беше на својот залез, а првите приватни компании почнуваа срамежливо да се појавуваат на пазарот. Беше тоа фамозното „време на Анте Марковиќ“, кога проживеавме 2-3 убави години во поглед на економијата и животниот стандард, како некакво затишје пред бурата што следуваше – распаѓањето на СФРЈ и војните што го проследија. „Татко ми имаше раководна позиција во Институтот за заварување - Југ, но имаше визија дека доаѓа време на претприемништвото и на приватниот бизнис, па реши да излезе од државната компанија и со никаков почетен капитал буквално во гаражата на нашата семејна куќа да почне нешто свое. На почетокот тоа беа заварувачки услуги, а подоцна направи една мала хала каде што и денес се наоѓаат деловните простории на компанијата, со цел да се обиде и со производство“, ги раскажува Наумовска-

Грнарова почетоците на нивната семејна бизнис-приказна. Марта во тие почетни години на Завар компани била средношколка, учела во Корчагин и го заработувала првиот џепарлак помагајќи му на татко си околу некои полесни задачи во фирмата. „Во Корчагин се запишав затоа што сакав математика и природни науки, но малку требаше за да се запишам во средно музичко, буквално две недели пред уписите ја донесов конечната одлука. Во нижо музичко одев девет години, учев да свирам пијано. Имав прекрасна менторка, професорката Снежана Пановска, со која и ден-денес одржувам контакти, иако таа веќе 20 години живее во Малезија. Да не звучам нескромно, бев талентирана, освојував и награди, но иако бев с$ уште дете, размислував на следниов начин: ако не си најдобар, во музиката многу потешко може да направиш нешто во животот за разлика од другите професии. Па така, музиката ми остана голема љубов и пасија, а техниката идна преокупација“, вели Наумовска-Грнарова.

Од мали нозе опкружена со уметници

Уметничките склоности на Марта воопшто не се случајни. Внимавајте само на овие моменти: таткото Јован е првиот

капитал број 727 04.10.2013

66

на руЧек со...

ите За првите заработени пари требаше да ги мијам службен возила на семејната компанија и да чукам понуди на компјутер

се надевам успеав докажам во професија која традиционалнодасесесме та за машка

Верувам дека упорноста и вредната работа мора да се исплатат на крајот

www.kapital.mk

тапанар на легендарните Безимени, а потоа основач на бендот Република 903. Еден од најфанатичните џезери во градот, редовен посетител на Скопскиот џез фестивал, каде што ја носел и Марта уште од самиот почеток во 1981 година. Република 903 пак, е првата група што има направено џез-рок преработки на македонски фоклорни песни. Мајка & имала исто така завршено нижо музичко, свирела на виолина, а била театролог, па Марта покрај неа ги има изгледано сите можни претстави во скопските театри. Нејзин дедо е писателот Радослав Петковски, авторот на „Рибарот Климе“, едниот тетин е сликар, другиот костимограф, а тетинот и тетката во Охрид, од каде што е родум мајка &, се архитекти. „Можете сега да претпоставите зошто таа потреба за уметност и кај мене, којашто најдов начин како да ја задоволам и покрај тоа што се определив да учам техника. На 16 години се зачленив во хорот на Запро Запров и тука поминав незаборавни години со пеење, дружење, натпревари, учење за дисциплина и одговорност, учење за тоа што е тимска работа... Запров е многу строг, ме научи да не доцнам, хаха. Извонреден ментор и лидер, кој исто како и професорката по пијано, остави силен белег во мојот развој како личност и професионалец“, вели нашата соговорничка. По средното училиште Марта се запишува на Машински факултет, сметајќи дека тоа е најлогичниот избор со оглед на тоа дека својата иднина ја гледала покрај татко си во развивањето на компанијата. За време на студиите го запознава и Павле, својот сегашен сопруг, со кого исто така слават јубилеј годинава, 20 години откако се заедно. Некаде во 1997 година се приклучуваат во Завар компани и почнуваат да го печат занаетот, што се вели, црпејќи знаење и искуство од „мастермајндот“ Јован. „Ние дојдовме во Завар кога имаше 15-ина вработени и прилично рано ја добивме целосната доверба од татко ми. Не сакав никогаш да се залажувам дека позицијата во компанијата

мене природно ми следува, затоа што мојот родител е сопственик и главен менаџер. Секогаш настојував да се докажам, се залагав максимално, работев напорно, прифаќав најтешки задачи и предизвици во професија која традиционално се смета за машка.“ Марта денеска генерален менаџер, а сопругот Павле извршен менаџер на Завар. Таа вели дека обврските ги поделиле во однос на тоа кој какви афинитети имал на почетокот. „Јас се грижам повеќе за стратегијата за развој, новите проекти, обезбедувањето клиенти. Практички, тој е реализатор на тоа што ќе го зацртаме, ги контролира производните процеси и се грижи за обезбедувањето на сите потребни стандарди, сертификати и останатите технички детали. Двајцата делиме иста канцеларија, ги делиме истите убави работи и проблеми, си даваме голема поддршка еден со друг, затоа што и двајцата совршено разбираме што значи ова што го работиме“, вели Наумовска-Грнарова. Татко & Јован веќе две години е во пензија, но неговата советодавна улога во компанијата с$ уште е драгоцена, вели Марта и додава дека е среќна што смената на генерации на кормилото на Завар се случила на најдобар можен начин.

„Завар дизајн е мое чедо“

Кога зборуваме за бизнисот на Завар, пак се уфрла елементот на уметничката жичка на Марта во целава оваа приказна. Основната дејност на Завар е производство на процесна опрема од инокс (нерѓосувачки челик), значи разни видови садови и машини што се користат во производни процеси на повеќе индустрии: прехранбена, фармацевтска, хемиска... Но, последниве неколку години Завар компани преку компанијатаќерка Завар дизајн се обидува на пазарот да наметне нешто сосема ново: радијатори од инокс, но дизајнирани така што повеќе личат на уметнички елементи од некој ентериер отколку на обични грејни тела. Уметнички дизајнираните радијатори

www.kapital.mk

Капитал број 727 04.10.2013

на руЧек со... Марта прв пат ги видела во Брисел кога пред десетина години била на една програма за едукација, односно престој во компанија којашто е слична по дејност на Завар. „Токму во тој период пробувавме да понудиме нешто различно на пазарот, па изработувавме огради, опрема за продавници и сл., учествувавме и на саеми за мебел, но постојано размислувавме што би било тоа што може силно да се пласира и на странски пазари. Кога ги здогледав радијаторите од инокс ми светна: тоа е тоа, си реков, еве ја спојката меѓу инженерството и уметноста, односно дизајнот, област која јас патем, ќе ја студирав да имаше на времето факултет за дизајн кај нас. Кога се вратив во Скопје од Брисел, полна со ентузијазам им кажав на моите во компанијата што сакам да направиме и се фативме за работа. Првиот обид беше копија на некои дизајнирани радијатори кои веќе постоеја на странски пазари, чисто колку да видиме како ќе биде. Некаде во 2007 година бевме подготвени и за своја колекција, којашто решив јас лично да ја дизајнирам, затоа што подолго време безуспешно се обидував да најдам човек што ќе го нацрта она што јас го имав во главата.“ Оттогаш полека почнува пробивот на радијаторите од инокс на Завар дизајн, компанија која е посебно формирана само за развој на овој нов сегмент од производството на семејната фирма. „Завар дизајн е мое чедо. Тука не сме многу луѓе, трпеливо го градиме брендот, не сакаме агресивно да се пробиваме на пазарот, затоа што се работи за специфичен производ, во повисока ценовна категорија, кој луѓето не го купуваат како едноставна алтернатива за конвенционалните радијатори, туку затоа што сакаат токму такво висококвалитетно дизајнерско парче во својот дом или деловен простор, кое совршено ја извршува функцијата на грејно тело“, вели НаумовскаГрнарова. Најновата колекција на радијатори од инокс има исто така интересна приказна. Се вика „Drop“ (капка) и името е идентично со колекцијата накит на дизајнерката Јана Ацевска, инаку блиска пријателка на Марта. „Гледајќи го накитот што таа го креираше, одеднаш ги видов сите парчиња во димензија на радијатор. И толку требаше. & реков на Јасна дека ќе направиме колекција радијатори по урнек на нејзиниот накит и тоа е наш заеднички проект. Јавноста може да види што сме направиле на Неделата на дизајн што с$ уште трае во Куршумли-ан, каде што радијаторите се изложени како пример за иновативен дизајн“, вели Марта, која втора година по ред е активно вклучена во организацијата на Неделата на модата во Скопје (Skopje Design Week).

67

Со ќерка ми совршено се разбираме

К

ако жена-менаџер, истовремено и сопруга и мајка, Марта НаумовскаГрнарова постојано се бори со предизвикот да најде совршен баланс меѓу работата и грижата за семејството. „Бидејќи често патувам службено, морав на ќеркичката, која сега има 7,5 години, колку што можам поразумно за нејзиното детско главче да сфати, да & објаснам зошто нејзината мама не може да биде тука кога нечија друга мама е. Тоа не е лесно, жртвувате многу за бизнисот, но јас го избрав тој пат и никогаш не се покајав. Со Дора прекрасно се разбираме, научивме да разговараме за с$ и засега добро функционираме, хаха.“ Марта вели дека сонува за ден кога ќе има доволно време да појде специјално во некој град во Европа, па и подалеку, за да погледне некој концерт или театарска претстава. „Инаку, кај и да одам службено, задолжително проверувам што има интересно од културните настани тие денови и ги посетувам. Тоа ми е некакво хоби, ако може така да се нарече. Инаку, од дете скијам, страствен скијач сум, па тоа ми останува некаков начин за обновување на енергијата во зима.“

Капитал број 727 04.10.2013

68

www.kapital.mk

медиуми

Регионален медиумски пазар

Pe^atenite mediumi za@ivuvaat vo nov oblik!

Денес голем број медиумски брендови во светот комуницираат со многу повеќе луѓе, а поголем број корисници ги консумираат нивните содржини, што не беше случај во минатото. Печатените медиуми како такви не се враќаат на сцената, туку производителите на содржина на кои претходно главен дистрибутивен канал им беше трафиката, а сега дистрибуцијата ја вршат преку своите интернет-медиуми и други интернет-платформи пишува:

Васе Целеска

vase.celeska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

П

остојано слушаме дека печатените изданија се во криза и дека тиражите на весниците се во постојан пад, а многу од нив и се затвораат. Но, ако погледнеме на приказната од друг агол, ќе видиме дека брендовите на некои од печатените медиуми се поживи од кога било. Денес голем број медиумски брендови во светот комуницираат со многу повеќе луѓе, а поголем број корисници ги консумираат нивните содржини, што не беше случај во минатото. Но, дали печатените медиуми од регионот ја преживеаја кризата и прераснаа во произодители на содржина којашто ја дистрибуираат преку повеќе платформи и дали е ова тренд кој ќе трае или само случајност?! Никола Врдољак, програмски директор на Викенд медиа фестивалот, кој неодамна се одржа во Ровињ, во интервју за „Вечерњи лист“ прогнозира дека печатените медиуми и понатаму ќе бидат силно погодени од кризата предизвикана од напредокот на технологијата, но истата таа технологија базирана на Интернет како средство за поврзување на луѓето и комуникација им помаѓа на медиумските куќи уште повеќе да се развиваат. „Најдобар пример за тоа е пазарот на печатени медиуми во САД, кој многу брзо се прилагодува на навиките и потребите на читателите и нуди нови

модели за консумирање содржина. Печатените медиуми не се враќаат на сцената, туку производителите на содржина на кои претходно главен дистрибутивен канал им беше трафиката, а сега дистрибуцијата ја вршат преку своите интернет-медиуми и други интернет-платформи. Тие научија дека каналот на дистрибуција повеќе не мора да биде само печатеното издание“, објаснува тој.

Пониски трошоци со Интернет

Интернетот ги намали трошоците за влез во медиумската игра и тоа ја отвори можноста за влез на пазарот за „чисти интернет-играчи“. Многу од светските медиумски експерти убедуваат дека враќањето на печатените медиуми сепак, се случува, бидејќи како што кризата се продлабочува, интернетмедиумите коишто зависат од онлајнрекламирање паѓаат, а се враќаат големите медиумски куќи кои можат да се прилагодат на Интернет. Според нив, ќе победат оние медиуми кои ќе имаат подобра содржина. Сепак, производството на содржина е скапо, а истата многу тешко се создава. „Верувам дека покрај печатеното издание и интеренет-изданието, медиумските куќи ќе имаат и свое интернет-радио, па и телевизија. Од останатите ќе преживеат оние кои

го решија прашањето за креирање содржина, а права конкуренција ќе бидат оние кои се базираат на други модели и доаѓаат до читателите преку социјалните мрежи како Фејсбук“, смета Врдољак.

Каква е состојбата во регионот?

Криза во медиумите се чувствува во целиот регион, иако на глобално ниво до 2017 година се очекува раст на медиумската индустрија од 24%, а ниту еден сегмент нема прогнозиран пад. Ако се земе предвид фактот дека 77% од пребарувањата се вршат преку „паметен“ телефон, тогаш медиумските експерти тврдат дека јасна е насоката по којашто треба да се движи трендот за премин на мобилни платформи за објава на содржини. Ако на пример, се земе Хрватска, како лидер во регионот и најмлад член на Европската унија, истражувањата на рекламната агенција Имаго покажуваат дека Хрватите неделно гледаат 17,5 часа телевизија, 15,1 час поминуваат пребарувајќи на Интернет, а вкупно неделно консумираат медиуми 56 часа. Но, само во последните две години инвестициите во медиумите во Хрватска се намалиле за 50%. Криза во медиумите се чувствува и во Црна Гора, каде што целокупната продажба на дневни

Томислав Врус

Јован Протиќ

Печатените медиуми не се во толку голема криза како што тврдат. Погледнете ги нивните финансиски извештаи!

Дигитализацијата е нешто кон што треба да се стремат сите медиуми во регионот. Ние тоа го започнавме пред три години.

Еуропа дигитал-ЕПХ груп, Хрватска

Рингиер Аксел Спрингер медиа, Србија

Капитал број 727 04.10.2013

медиуми

69

македонците с$ уште најмногу се информираат од телевизија

З

а секојдневно информирање за новостите од земјата и од странство 79% од Македонците с$ уште најмногу ја користат телевизијата, покажува последната анкета спроведена од македонскиот Совет за радиодифузија во април 2013 година. Најголем дел од Македонците, и тоа 34%, гледаат телевизија повеќе од четири часа дневно. На прашањето дали слушате радио, 54% од нив одговориле „не“. Истражувањето покажува дека 59,1% од населението има Интернет во своите домови, а најмногу го користат за пристап до социјалните мрежи и за информирање за дневни настани. Само 18% од граѓаните често го користат мобилниот телефон за пристапување и пребарување на интернет.

79%

од Македонцит најм ногу ја користат телевиези дневно средство зајатина како секојформирање

весници се сведе на вкупно 30.000 примероци. Во Словенија пак, бројот на вработени во медиумите паднал за 20%, а нето-платата се намалила под просекот.

Дигитализација на печатените медиуми во преден план Но, и покрај овие бројки, големите медиумски куќи присутни на Балканот тврдат дека на медиумите и не им е толку тешко. Претседателот на управата на хрватската Еуропа Дигитал, дел од ЕПХ груп (Europapress Holding), водечка медиумска групација во Хрватска и во Југоисточна Европа, Томислав Врус не се сложува со тезата дека печатените медиуми во толку голема мера се соочуваат со тешкотии како што се прикажува во јавноста, а тоа го потврдуваат нивните финансиски показатели. Имено, ЕПХ груп во својот состав ги има едни од најтиражните дневни весници и магазини во Хрватска, како „Јутарњи лист“, „Слободна Далмација“, „Глобус“ и „Глорија“, како и повеќе од 30 интернет-портали. Рингиер Аксел Спрингер медиа е една од најголемите медиумски групации во централна Европа, а има свое

59,1%

од населениет Македонија секојдневно кооривости за пристап до социјалИнтернет информирање за дневни мрежи и ни настани

претставништво во Србија. Нејзиниот заменик извршен директор задолжен за дигитални медиуми во Србија, Јован Протиќ, смета дека дигитализацијата е нешто кон што треба да се стремат сите медиуми во регионот. Тој напомена дека дигитализацијата на српските медиуми кои се дел од оваа групација започнала дигитално да ги трансфомира своите изданија веќе пред три години и дека тој процес мора да продолжи и понатаму. Меѓу изданијата на Рингиер Аксел Спрингер медиа во Србија се вбројуваат дневните весници „Блиц“, „24 часа“, магазинот „Нин“, како и десетина портали. Интернетаналитичарите сметаат дека времето на дигитализација на печатените медиуми во Македонија штотуку започнува. Во шаренилото од информативни интернетстраници присуството на печатените медиуми преку своите интернет-портали е забележително најмногу поради содржината којашто ја пласираат, а се издвојува од остатокот во интернетмедиумскиот простор. Некои од нив веќе започнаа да ги промовираат своите верзии за мобилни и таблет-уреди, но с$ уште имаат проблем со наплатата на својата содржина на Интернет.

Онлајн-огласувањето бавно расте во македонија, забрзано во европа

В

о Македонија нема прецизни бројки за тоа колку компаниите ги користат интернет-медиумите за рекламирање на своите производи и услуги. Последното истражување за навиките и потрошувачката на онлајн-пазарот во Македонија на Httpool во соработка со IPSOS Strategic puls, покажува дека во 2012 година за онлајн-огласување во земјава биле потрошени 1,9 милиони евра. Но, ова е бруто-сума која не ги вклучува попустите, компензациите, дури и замените на банери меѓу порталите и огласувачите, па познавачите на пазарот велат дека ако од брутосумата од 1,9 милиони евра се одземат сите попусти и компензации, тогаш реално, пазарот на онлајногласување во Македонија би „тежел“ околу 500.000 евра. Традиционално, најголеми онлајн-огласувачи во Македонија се телекомуникациските компании, компаниите за продажба на автомобили и банките. Во 2011 година бруто-буџетот на компаниите за онлајн-огласување изнесувал 1,6 милиони евра. Од друга страна, во 2012 година за прв пат во Европа интернет-огласувањето го надмина она во печатените медиуми. Индексот за потрошувачка за онлајн-огласување AdEx Benchmark 2012 на асоцијацијата IAB Europe покажува дека минатата година за интернет-реклами компаниите потрошиле вкупно 24,3 милијарди евра, што е 11,5% повеќе во споредба со претходната година, а индикативно е дека овој тренд ќе продолжи да расте.

Капитал број 727 04.10.2013

www.kapital.mk

70

New Media Group ваш партнер во такси рекламирањето Почувствувајте ја разликата на иновативниот маркетинг

Како се создаде нашата приказна На една од Network After Work Party забавите во Drama Coffee House во Скопје случајно се запознаваат Никола Василевски и Недим Шкупјани – едниот со претходно искуство во маркетингот и дигиталните комуникации во македонски и меѓународни компании, вториот по 23 години престој во Белгија и работа во банкаството и ИТ секторот вратен во Македонија со желба за нови предизвици. Сфаќајќи дека имаат слични размислувања околу иновативните концепти на маркетинг во бизнис секторот, решаваат да формираат заедничка компанија, New Media Group која тоа ќе го понуди на пазарот. Еден од нивните први проекти се токму споменатите забави во Drama Coffe House, кои што New Media Group продолжува да ги организира во соработка со компании што сакаат да

понудат своевидно релаксирање после работното време, но и можност за дружење и запознавање нови луѓе, за своите вработени и останатите професионалци од градот.

Кои се напредните маркетинг решенија што ги нудиме New Media Group e маркетинг агенција што нуди различни решенија за сите онлајн и офлајн адвертајзинг и маркетинг потреби. Нашата мисија е да им понудиме услуга на своите клиенти, подобра од другите, при што ги користиме сите видови на иновативни технологии. Во нашето портфолио на решенија влегуваат: рекламирање во такси возила, рекламни кампањи на социјалните медиуми, брошури, флаери, каталози и проспекти, анимација, дизајн и развој на високоинтуитивни и професионални вебсајтови, како и други видови на најсовремени маркетинг услуги.

Зошто да изберете рекламирање во такси возила

Една од нашите носечки иновативни услуги е емитувањето на вашиот рекламен спот на специјални монитори поставени на предните седишта од такси возила. Ова е широко распространет начин на адвертајзинг во многу светски метрополи, а ние први го донесовме во Македонија. Фреквенцијата од десетици илјади патници во такси возилата секојдневно, ви гарантира голема ефективност во забележувањето на вашата рекламна порака. Со нашата пак, политика на фер плеј, овозможуваме секој клиент да добие рамноправен третман во обемот на појавување на неговата реклама на мониторите во такси возилата.

Идеално за буџетите на малите и средни компании

Рекламирањето на монитори во такси возилата е мошне прикладно за малите и средни компании, кои што најчесто имаат ограничени буџети за маркетинг. Чини неколку пати поевтино од телевизиското рекламирање, а ако немате сопствена ТВ реклама, New Media Group може да ви изработи рекламен спот користејќи ги вашите каталози, проспекти и останатите видови на промотивен материјал што го поседувате. Искористете ја шансата на мошне економичен начин да добиете голем опфат на потенцијални купувачи на вашите производи и услуги.

New Media Group тел: +389 70 33 33 55; +389 71 69 16 69 info@newmediagroup.mk www.facebook.com/NewMediaGroupMacedonia

Капитал број 727 04.10.2013

Европска манифестација Американ колеџ викендов во Скопје ја популаризираше научно-истражувачката дејност

71

”No] na istra@uva^i” stanuva sè pomasovna Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Американ колеџ

Ф

акултетот за деловна економија и организациски науки при Американ колеџ, Скопје пред повеќе од илјада гости и посетители на градскиот плоштад викендов ги додели наградите за најдобар есеј и за најдобар истражувачки постер во рамките на европската манифестација „Ноќ на истражувачи“, која под мотото „Растеме со љубопитност“ по вторпат се одржува во Скопје. Мина Брајановска, ученик во осмо одделение во скопското основно училиште Гоце Делчев, победи на конкурсот за есеи на тема „Науката е во тебе - љубопитноста е насекаде кон европски развој“. Втората награда на овој конкурс ја освои Ангела Пуровска од беровската гимназија Ацо Русовски, а третонаградена беше Ивана Спировска од Академијата за бизнис и администрација САБА од Битола. Според победничката, Брајановска, која за конкурсот дознала преку Фејсбук, темата на зададениот есеј, љубопитноста, ја мотивирала да настапи на овој натпревар. „Едноставно, јас бев доволно љубопитна за да видам што можам да направам на овој натпревар и ете, успеав да го освојам дури првото место“, вели Брајановска. Третонаградената, Ивана Спировска пак, сака да испрати порака до младите дека процесот на пристапување кон ЕУ не е кочница за тие и сега, во моментов, да истражуваат и да бидат успешни. На конкурсот за најдобар научноистражувачки постер на тема „Јас сум љубопитен“ Американ колеџ додели две награди - на победничкиот тим составен од Борис Алексовски, Никола Хаџи Петрушевски, Митко Младенов и Ицко Ѓорговски со постерот на тема „Механизми на стареење во контекст на теоријата на слободни радикали и ефекти на алфакототеролот“ и на тимот Ивана Ѓорѓиевски, Адријан Божиновски, Ева Блажевска и Вено Пачовски како второнаградени. Борис Алексовски, постдипломец на ПМФ по молекуларна биологија и демонстратор на тој факултет, ни кажа дека целта на неговиот тим е

Европската манифестација која по втор пат се одржува во Скопје според организаторите, треба да придонесе за популаризација и развој на научноистражувачката дејност во земјава, која со години е на многу ниско развојно ниво да придонесе за науката на светско ниво преку публикации со силен импакт-фактор. „Нашите резултати силно сугерираат дека постои позитивна конекција меѓу инфламацијата и оксидативниот стрес во контекст на механизмите на стареење“, вели Алексовски. Манифестацијата, која траеше цело саботно попладне, на посетителите им понуди и интерактивна игра за тинејџери, „Потрага по богатство“,

презентација која нуди можност за добивање стипендии, тестирање мириси од различни хемиски експерименти и претставата со пантомима, „Љубопитни за теоријата на Чарлс Дарвин“.

Науката треба да се занимава со унапредување на реалниот сектор

Позната практика која продолжува да провејува во македонските образовни кругови е релативно малото вложување во научно-истражувачка дејсност. Според професорите, ваквата практика ги одвраќа студентите од практичната примена на науката, а на тој начин и реалниот сектор во Македонија нема голем бенефит од истражувањата. Адријан Божиновски, продекан на Факултетот за компјутерска техника и информатика при Американ колеџ и лидер на тимот што го освои второто место со постерот на тема „Социјални мрежи - кој с$ пристапува и кој с$ користи приватни податоци“, мисли дека ваквите манифестации од типот на „Ноќ на истражувачи“ ќе придонесат с$ повеќе да расте интересот за научноистражувачката дејност во Македонија, особено меѓу младите. „Честопати студентите можеби се засрамени кога ќе пристапат кон некое истражување кое веќе некој го направил. Тоа не е точно. Нивниот интерес може да ги одведе до интересни сознанија. Затоа, ние на Американ колеџ, со оглед на фактот дека имаме помали групи студенти, можеме сосема да се посветиме на нивно мотивирање и насочување кон научно-истражувачката дејност“, вели Божиновски. Неговата колешка Ана Томовска-Мисоска, раководител на Катедрата за менаџмент при Американ колеџ и организатор на манифестацијата, е задоволна од годинешната посета на манифестацијата и мисли дека таа ќе придонесе за уште повеќе да се развие свеста и да се зголемат малите вложувања во научноистражувачката дејност. „Науката не треба да се занимава само со научни сознанија, туку со сознанија кои би служеле за напредок на реалниот сектор и унапредување на социјалните политики“, вели Томовска-Мисоска.

ОБУКА НА ТЕМА:  29 октомври 2013 година (вторник), од 10:00-17:00 часот Капитал Академија, Скопје

FACEBOOK ИЗВЕШТАИ И СТАТИСТИКИ ЗАПОЗНАЈТЕ ГИ ВАШИТЕ ФАНОВИ

Придобивките од користење на Facebook за Вашата компанија ќе бидат уште поголеми доколку го анализирате однесувањето на Вашите фанови и нивните потреби. Оваа обука, организирана од Капитал Академија во соработка со IM.MK има за цел да Ве научи како да се поврзете со клиентите и да ги вклучите активно во маркетирањето на Вашиот бренд и производи, низ призмата на извештаите и статистиките кои Ви се на располагање. Анализата на однесувањето на вашите Facebook фанови може да Ве доведе до нови сознанија и заклучоци и да ја смени насоката на компаниската комуникација заради постигнување поголем успех. На обуката ќе биде презентирана алатка која ќе Ви помогне истовремено да менаџирате повеќе Facebook страни, да закажувате објави и да генерирате извештаи. Затоа, посетете ја оваа обука и дознајте како полесно да им се приближите на постоечките и потенцијалните клиенти и како да добиете повеќе од Вашите кампањи со помал буџет.

3. Анализа на Facebook апликации    

Извештаи и статистики за вашите апликации Креирање на извештај Анализа на feedback-от од корисниците Вежба: Анализа и креирање на извештај за Facebook апликација

4. Client Gear - презентација на софтвер за менаџирање на Facebook страни 5. Практичен дел: Презентација на креираната Facebook кампања  Презентација на извештајот за Facebook страна  Презентација на извештајот за Facebook реклама  Презентација на извештајот за Facebook апликација

СОДРЖИНА: 1. Запознајте ги вашите пријатели на Facebook      

Практичен дел: Креирање на интегрирана Facebook кампања Преглед на последни новости Извештаи и статистики за вашата Facebook страна Извештаи и статистики за вашите Facebook објави Извештаи и статистики за вашите Facebook пријатели Практичен дел: Анализа на Facebook страната и креирање на извештај

2. Колку се ефикасни вашите Faceb.ook реклами?     

Преглед на последни новости Извештаи и статистики за вашите Facebook реклами Како и што да мерите кај вашите реклами Како да добиете повеќе со помал буџет Практичен дел: Креирање и анализа на рекламна кампања

ПРЕДАВАЧ: Никола Бојков

Еден од основачите на IM.MK, еднинствената Facebook Preferred Marketing Developer компанија со Pages и Apps кавалификации во регионот.

IM.MK е водечка компанија за развој на Facebook апликации со преку 500.000 корисници на креираните апликации. Дел од клиентите на IM.MK се Microsoft, Skopje City Mall, Swisslion, British Council. Повеќе информации и успешни приказни ќе најдете на http://www.im.mk или пак станете ни пријатели на fb.com/im.apps.

Facebook® е регистрирана трговска марка на Facebook, Inc.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

специјален прилог

18 ПАМЕТНО ИНВЕСТИРАЊЕ

ОКТОМВРИ 2013

Акции, кции, обврзници, депозити или недвижности – во што е најсигурно, а во што најисплатливо да се инвестира?!  Инвестициите по правило се поврзуваат со спремноста да се преземе ризик. Во зависност од тоа кој колку ризик сака и може да преземе – препораките колку, каде, каде и во што да се инвестира се различни!  Преку детална анализа на сите можности за инвестирање во Македонија, “Капитал“ Ве советува:  Време е да играте на Берза особено ако сте играч на долги патеки! За кого е најповолна оваа форма на инвестирање и што може да се очекува во 2014 година?  Дали вишокот пари да ги штедите во банка е вистински избор за вас?!  Дали зголемената понуда на нови квадратни метри, но и намалените цени на недвижностите ја намалуваат атрактивноста на инвестирањето во недвижности, која во Македонија има традиција? Во какви недвижности е најисплатливо да се инвестира?! Кои се надобрите локации за поврат на инвестицијата? Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: boban.gjorgjievski@kapital.mk или на телефонскиот број: 070 26 22 88

 Државни обврзници и записи. Колкави каматни стапки нуди државата? Кои се инвеститорите и колку заработуваат од ваквите инвестиции?  Како да си ја обезбедите својата иднина преку купување на полиса за животно осигурување и преку вклучување во некои од доброволните пензиски фондови?  Најголемите махери од светот на парите во Македонија Ве советуваат: дали и зошто би се одлучиле за високи приноси или мал ризик?! ЛИЦE ЗА КОНТАКТ:

БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ

Петта меѓународна конференција на маЧр

Важноста на Човечките Ресурси и мерливоста на HR процесите во фокусот на менаџментот Петтата годишна конференција на Македонската асоцијација за човечки ресурси (МАЧР) има за цел да го предочи трендот во управувањето со човечките ресурси за овозможување мерливост и емпириска анализа на HR процесите

З

начењето на човечките ресурси (HR) во рамките на една компанија, како и начините преку кои концептот на враќање на инвестициите (ROI) се користи за да ја прикаже вредноста на функцијата HR, стратегијата HR, проектите HR и програмите HR, истовремено резултирајќи со кредибилни информации значајни за топ-менаџментот и за бизнис-лидерите ќе биде во фокусот на годинешната петта по ред конференција на Македонската асоцијација за човечки ресурси (МАЧР). Предавачи од пет странски земји пред околу 130 присутни гости на 18 октомври во Скопје ќе зборуваат за тоа како преку користењето на квантитативните индикатори да се прикаже влијанието на HR врз финансиските резултати на компанијата, а преку тоа компанијата да го подобри својот кредибилитет. „Една од основните цели е да се појасни како се користи концептот на ROI за да ја прикаже вредноста на функцијата HR. Идејата е да се предочи трендот во управувањето со човечките ресурси за овозможување мерливост и емпириска анализа на HR процесите, кои преку бројки и индикатори разбирливи за менаџментот би ја прикажале употребливата вредност и важноста на HR за бизнисот, односно за компаниите. Како и зошто е потребно да се инвестира во човечките ресурси, во едукација, мотивација итн., кои се придобивките на компаниите од ваквите инвестиции... На оваа тема ќе говорат претседателот на Европската асоцијација за управување со луѓето (European Association for People Management – EAPM), Филипо Абрамо,

кој има богато практично искуство во професијата, и професорoт Нада Зупан од државниот Економски факултет во Љубљана, која ќе даде научно-менаџментски осврт на истата тема“, објаснува Христина Лозаноска, претседател на Македонската асоцијација за човечки ресурси. Избраните теми на конференцијата имаат за цел да допрат до клучните прашања на коишто треба да се фокусираат професионалците од приватниот и од јавниот сектор во следниот временски период за да се пресретнат деловните ризици и предизвици на адекватен начин. МАЧР е асоцијација формирана во 2009 година заради вршење дејности и активности поврзани со развојот на работната сила, промоција и унапредување на професијата менаџмент на човечки ресурси. За повеќе информации посететене на www.mhra.mk e-mail: contact@mhra.mk тел: +389 78 389 277

ПОКАНА ЗА СОВЕТУВАЊЕ НА ТЕМА:  09 октомври 2013 година (среда), 10.00 - 15.00 часот Капитал Академија, Скопје

КАМАТА НА ПАРИЧНИ ПОБАРУВАЊА, ПРАВО И ОБВРСКА ИЛИ ДОПОЛНИТЕЛЕН ИЗВОР НА ПРИХОД НА ПРАВНИТЕ СУБЈЕКТИ ЦЕЛИ НА ОБУКАТА:

 Надминување на пропустите на правните субјекти во

побарувањето на каматата како споредно барање при остварување на паричните побарувања.  Запознавање со остварувањето на каматата како побарување кое правните субјекти често пропуштаат да го остварат поради несоодветно поставено тужбено барање.  Запознавање со правилно поставување на барањето за исплата на ова споредно побарување се придонесува и за побрзо и поефикасно завршување на судската постапка.

ТЕМИ КОИ ЌЕ БИДАТ ОПФАТЕНИ ВО ТЕКОТ НА ОБУКАТА:     

ЗА КОГО Е НАМЕНЕТА ОБУКАТА:



Обуката е наменета за сите субјекти кои со тужба се обраќаат до судот за остварување на парично побарување со цел со правилно поставување на барањето за исплата на камата, на полесен и побрз начин да ги остварат своите побарувања.

Сите заинтересирани за учество на оваа работилница може да се пријават најдоцна до 7 октомври 2013 година.



Поим, видови и значење на каматата Правно регулирање на каматата Определување на задоцнувањето на должникот како значаен момент од кој започнува да тече камата Право на камата на различните видови на парични побарувања кои произлегуваат од облигационите односи во кои стапуваат субјектите Дали доверителот може да се откаже од правото на камата? Практични примери Дискусија

ОБУЧУВАЧ:

Искусен судија во Основен суд II, Скопје

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

74

Капитал број 727 04.10.2013

www.kapital.mk

светот на виното

тенДенЦии

Glavni koncepcii individualna i kolektivna

В

о модерното винарство за некои производители е најважно истакнувањето на регионот, областа, виногорјето. Но, тоа е така кај најголемите производители од Европа зашто тука се фамозните имиња на Шампања, Бордо, Тоскана, Риоха... Поинаку е во Новиот (вински) свет, во САД, Австралија, Аргентина... Таму е главно името на винарот и евентуално сортата грозје. Тоа е резултат на двете некогаш спротивставени концепции: француската, која вели дека виното се прави во виногорјето и прекуморската, (односно онаа од Новиот свет, Австралија посебно), кои биле застапници на тезата дека е многу поважно производството и винификацијата, отколку лозарскиот дел. Со тек на времето, особено после 1980 година, овие две концепции се сретнале. Тоа се случило во моментот кога “летечките винари” од Новиот свет, доаѓаат на југот на Франција за да им помогнат(!?) на тамошните задруги да го подобрат квалитетот на своите вина, со новите технологии кои тие во Новиот свет ги усвоиле и усовршиле, а кои се покажале како многу, многу успешни. Ова дава оптимизам и за оние кои допрва ќе настапат, дека и покрај милениумскиот развој, во винарството не е се кажано. Поделбата на лозари - винари е од стари времиња и тогаш била поизразена. Лозарите немале технички средства

да прават вино, туку го продавале во манастирите или во властелинските замоци кои можеле да го произведат виното и да го чуваат во визбите. Дури и кога ќе го направеле виното сами, лозарите најчесто им го продавале на трговците кои потоа го дистрибуирале како вино од одредено подрачје. Своевидна промена во третманот и пристапот кон лозарството се случува повторно во Франција. Се повеќе млади луѓе наследници на имоти или по потекло од винарски краеви, почнуваат да се образуваат на многуте школи и универзитети. Овие млади луѓе не се веќе само наследници на традицијата, туку и сериозни производители кои ги знаат сите марифети на занаетот, дополнети со новите научни сознанија и разновидни технологии. Тие се здружуваат во задруги кои опфаќаат територија на неколку села и прават свој бренд или ако се доволно значајни продаваат и сами под свое име. Сериозен предизвик е Новиот свет и тоа е главната конкуренција на етаблираните европски земји. Новиот вински свет се шири. Сега покрај Австралија се појавува и Нов Зеланд. Покрај Калифорнија се појавија и Чиле и Аргентина. Јужна Африка е веќе одамна етаблирана на светкиот пазар. Тие прават извонредни вина и што е најважно по многу поволни цени. Промените во светот на виното се огромни и значајни. Не само во областа на енологијата и пристапот кон лозарството туку и во други сегменти на винарството.

ВИНСКИ ПРАВИЛА

има ли шеќер во виното?

В

иното и покрај згрозувањето на “чистунците” сепак некаде се зашеќерува. И тоа се прави во фаза додека е се уште во состојба на шира. Општо земено, зашеќерувањето е дозволено, но е регулирано и стриктно ограничено. И ова ограничуавње е во тесна врска со сончевоста на пределот. Доколку е посончев пределот во кој зрее грозјето, потребата од шеќер е помала и обратно. Ако нема доволно шеќер, може да се додаде сахароза, дозволениот максимум се движи некаде околу 3 килограми на хектолитар (100 литри). Ова има директен ефект и на зголемувањето на процентот на алкохолот во виното. Во винските земји дозволените количества шеќер се одредуваат секоја година различно, според областите и климатските услови. Винарот е обврзан да ја пријави количината која ја додал во ширата (некаде тоа посебно се оданочува со мошне висока стапка). Нашите производители немаат потреба од вакви интервенции затоа што се работи исклучително сончево подрачје, па големата природна шеќерност дури прави проблем, зашто вината добиваат висок степен на алкохолност.

До пред три децении некои енолози тврделе дека е доволно да им се даде грозје, а потоа во визбата ќе направат вино какво што сакате. Таа концепција драстично се сменила Така, на пример, разновидноста на винската понуда е огромна и конкуренцијата во цена исто така. Цели региони се навистина препородени од овој пристап. Интернет продажбата веќе има добиено огромна предност, па така достапноста до вината е мошне олеснета и поефтинета. Во некои земји во Европа веќе една третина од прометот со вино се врши по електронски пат. Напоредно со тоа, се развила страшно голема конкуренција, така што блефовите и фалисификатите кај винарите се сведени на минимум. Државната контрола е ригорозна. Производителите и самите водат голема сметка за изложбите, саемите и отворените натпревари каде што се вреднуваат вината. Критиките во печатот се главниот репер за проодноста и популарноста на одредено вино, а голема е борбата да се влезе како податок во туристичките и гастрономските бедекери. Се тоа ја зголемува продажбата и го прави виното достапно до крајните конзументи.