728 kapital magazin 728

Politika

analiza koj najmnogu vrabotuva vo makedonija?

Dr@avata e Najgolem raBotoDava^

Prvo Politikata, Posle Dr@avata ]e se osloBoDi oD „kaNxite” Na Dvata Politi^ki taBori

saD pred BaNkrot Na svetot mu se zakaNuva ekoNomska katastrofa!

број 728 цена 100 ден. | 11 октомври, 2013, петок | година 15

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

vlaData Najavuva ofaNzivNo zaDol@uvawe Na Doma[eN tereN 2120

2121

2105

2113

2119

500

2114

2113

2128

кредити (во милиони евра)

2145

2146

2127

2141

milioNi evra ]e Bara Dr@avata oD BaNkite државни записи (во милиони евра)

530

531

532

530

537

530

2131

538

? ! a m e N e ] i t i D e r k 483

413

381

502

418

392

вО ОвОј БрОј

Капитал Капитал број број 728 672 10.10.2013 12.09.2012

4 сОдРжИНА 4 НАВИГАТОР 06 КапиталНО

БиљаНа ЗдравКОвсКа стОјчевсКа слободна социјална зона

08 ПОЗИЦИЈАТА НА КАПИТАЛ 10 НАвИгАТОр 14 cover story

владата најавува офанзивно задолжување на домашен терен 500 милиони евра ќе бара државата од банките. Кредити ќе нема !?

www.kapital.mk www.kapital.mk

ИЗдВОјуВАме За записи има, за кредити нема

државно си е државно

Задолжувањето на државата со записи кај домашните банки во следните три години рапидно ќе се зголеми. Ова е лоша вест за многумина бизнисмени кои никако не успеваат да добијат кредит од банките, бидејќи, како што открива тригодишната Фискална стратегија на министерството за финансии, во периодот од 2014 до 2016 година, државата ќе се обиде да се задолжи со записи за дури 500 милиони евра. За приватните фирми, пак, од јануари до август годинава, банките одобриле нето кредити од само 12,7 милиони евра, што е раст од 0,6% во споредба со почетокот на годината.

во услови кога приватните компании под притисок на кризата отпуштаат работници и отвараат се помалку нови работни места, државните институции се наметнуваат како најпосакуван и најсигурен работодавец. На листата 100 најголеми работодавци во македонија дури 11 компании се јавни претпријатија или компании во државна сопственост кои заедно имаат близу 17 илјади вработени. Што значи дека во овие 11 фирми се вработени околу 30% од вкупниот број вработени кај 200-те најголеми компании во македонија.

XX стр.14

XX стр.20

20 АНАЛИЗА

Кој најмногу вработува во Македонија? Државата е најголем работодавач

26 бИЗНИс И ПОЛИТИКА

Можна ли е Балканска унија? брисел бара регионално обединување, балканот стравува од југословенскa реинкранaција

32 КОмПАНИИ И ПАЗАрИ

Како до поголем извоз? Државен фонд и поевтини кредити за извозниците

36 ПОЛИТИКА

Нов изборен модел за посилна политичка понуда Прво политиката, после државата ќе се ослободи од „канџите“ на двата политички табори

42 КОЛумНА

разоткриена вистина: Еве зошто Линиќ ги турка и децата во долгови

44 свЕТ

ако не се зголеми плафонот на задолжување на сад На светот му се заканува економска катастрофа!

20

14 Изборен модел

Кога двете најголеми партии (вмрО -ДПмНЕ и сДсм) покажуваат се повеќе недостаток на нови идеи и проекти, очигледна е потребата од идеите и проектите токму на партиите кои моментално се помали поради монополизацијата на политичката сцена заштитена со постојниот изборен модел. Дали негова промена и воведување на отворени листи ќе помогнат за засилување на демократијата и збогатување на политичкиот живот? Експертите, за разлика од политичарите се едногласни дека одговорот е „да“.

Професии на иднината

само едноставна,кратка ретроспектива на изгледот и функционалноста на мобилните телефони ќе н$ стави пред сериозна дилема и голема несигурност ако треба да предвидиме каков мобилен телефон ќе користиме за десет години отсега! Денеска с$се менува со толку голема брзина што за најголем дел од луѓето е вистинска мистерија како и колку ќе се промени светот за неколку децении отсега. Ова дефинитивно важи и за професиите! Што ќе работат идните генерации? Кои денешни професии ќе заминат „во пензија“? Кои нови професии ќе се креираат? Кои се професиите на иднината?

XX стр.36

48 executive

XX стр. 48

58 НА руЧЕК сО...

салис таџер, шеф на Одделот за кардиохирургија во аџибадем систина Да си лекар не е само професија, тоа е начин на живот

63 сПЕЦИЈАЛЕН ПрИЛОг автО и траНсПОрт

74 свЕТОТ НА вИНОТО диЗајН Уметност на виното

36

48

Капитал број 728 11.10.2013

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Dr`avata vo sedum dena, preku tri oglasi, otvori 2.300 rabotni mesta, isto kolku {to za sedum godini se vraboteni lu|e vo fabrikite vo Bunarxik i site slobodni ekonomski zoni. No, dodeka kompaniite vo zonite sozdavaat 20% od izvozot na zemjata, dr`avata ne sozdava ni{to. Samo gi tro{i parite koi vo buxetot gi sobira od firmite i gra|anite. Zatoa javnata administracija mo`e slobodno da se prekrsti vo slobodna socijalna zona, vo koja nema da va`i nitu eden zakon koj va`i za privatnite kompaniite i vo koja }e mo`e da se zdomat site nevraboteni vo zemjava.

Слободна социјална зона

Д

еновиве македонската јавност беше сведок како во јавното претпријатие Македонски шуми се вработија 1.600 лица. Само еден ден после тоа се објави оглас за вработување на 400 нови полицајци. А неколку дена пред тоа беше објавено дека ќе се вработуваат 294 психолози и педагози во образованието. Тоа се 2.300 вработувања кој државата ги направи во период од неколку дена, само преку три огласи. А само пред неполн месец владините економски министри се пофалија дека во Бунарџик и другите економски зони досега се вработени 2.270 луѓе. Ова се вработувања во повеќе од десетина фабрики, кои за овие седум години ги отворија странски инвеститори, и во кои се создава 20% од вкупниот извоз на земјата. А државата во седум дена вработи исто толку луѓе, колку што овие големи компании успеаа да вработат за седум години. И притоа не созава ништо. Само ги троши парите кои во буџетот ги собира од фирмите и граѓаните. Кога државата би се управувала како компанија, овој потег веројатно би се правел кога се прави некоја нова инвестиција и зголемување на обемот на активности. Бидејќи зголемување на вработените има логика само ако има поголем обем на работа, од што ќе се остварат поголеми приходи. Во спротивно, вработените би биле технолошки вишок. Но, очигледно кога станува збор за вработувања во државниот

апарат, социјалната логика станува посилна од економската. Затоа јавната администрација може слободно да се прекрсти во слободна социјална зона, во која нема да важи ниту еден закон кој важи за приватните компаниите и во која ќе може да се здомат сите невработени во земјава. Македонската економија лани имаше пад, а годинава едвај ќе има раст од 2%, можеби и нешто над тоа, и тоа единствено благодарение на растот во градежништвото и државните инвестиции во овој сектор. А годинава, како и сите претходни, државата скапо се задолжува за да ги покрие се поголемите трошоци. Која е тогаш економската логика на овие потези? Која е логиката во услови кога приватниот сектор отпушта вработени, да се зголемува бројот на вработени во јавна администрација? Или во услови кога приватниот сектор крати плати, да се зголемуваат платите на службениците кои се на товар на буџетот? Интересно, но главните критики кои дојдоа од опозиција и критички настроената јавност на оваа тема се сведуваа на тоа дека вработувањата биле по систем на лотарија, па дека биле згазени и нарушени гордоста и правата на овие социјални случаи со тоа што имињата им се објавиле јавно и ред други детали од јавниот пренос. За опозиционата СДСМ, владата со овој потег го рушела достоинството на невработените, на оние со низок животен стандард или оние што живеат на

www.kapital.mk

Капитал број 728 11.10.2013

КапиталНО

7

Кога државата би се управувала како компанија, зголемување на вработувањето би се правело само воуслови ако има некоја нова инвестиција и зголемување на обемот на работа. Бидејќи зголемување на вработените има логика само ако има поголем обем на работа, од што ќе се остварат поголеми приходи. Во спротивно, вработените би биле технолошки вишок. Но, очигледно кога станува збор за вработувања во државниот апарат, социјалната логика станува посилна од економската. Се до оној момент кога во буџетот ќе снема пари. дното. Ма ајде ве молам?! Зарем ништо друго проблематично не видовте во овој потег? Ниту една економска анализа како и зошто вработувањата во јавна администрација го оптеретуваат буџетот. Ниту една критика дека јавната администрација станува се понеефикасна. Ништо...Опозицијата го виде само нарушувањето на човечкото достоинство. Човек да добие впечаток дека и тие се на иста линија, само што кога би дошле на власт тие би го реализирале многу покултурно и поинтимно. Опозиција која претендира да дојде на власт треба да покаже повеќе храброст и визија, и тоа за подолг рок од следните избори. Јасно и гласно да каже како треба, а како не треба да се управува со државата. И да објасни зошто. А не да премолчува клучни теми

во државата, во страв дека ако ги критикуваат лошите потези на власта, ќе им падне рејтингот пред избори. Како што во една прилика еден силен опозиционер убаво објасни: “Зошто опозицијата, која сака да дојде на власт, јавно би се залагала за отпуштања и намалување на платите во администрација, кога реално никој не го сака и не го бара тоа?”. Да покаже храброст како што покажа деновиве младиот српски министер за финансии. Иако тој е само одбраното лице на новите реформи во Србија, преку него се гледа политиката која српските власти почнуваат да ја водат. Платите во јавна администрација се намалуваат за 20% до 25%, се замрзнуваат понатамошните вработувањата, се укинуваат субвенциите кои ги имаат јавните

претпријатија...Се сече се што ја прави државата неефикасна. Но, српскиот премиер пред некој ден објави дека држава е пред банкрот. И сите мерки треба да се носат со цел да се спасува државата од банкрот. Очигледно Македонија се уште не е дојдена до ситуација кога мора да објави банкрот. Додека има од каде да се полни буџетот и додека државата може да се задолжува, работите ќе се тркалаат. Но, компаниите за жал се во многу слаба кондиција. А во моментот кога државата ќе достигне плафонот со задолжувањата ќе стигне и вистинската цена на економските нелогични потези. Тогаш веројатно ќе го гледаме истиот филм кој го гледаа граѓаните во Хрватска, Србија, Словенија, Грција...

Капитал број 728 10.10.2013

8

www.kapital.mk

...позицијата на капитал...

ИПАРД покажа дека бизнис проекти не ни фалат!

На македонската бизнис сцена дефинитивно не и недостигаат идеи и проекти. Фали соодветна и поволна финансиска поддршка за нивна реализација! Новите критериуми на ИПАРД ги извадија од фиока инвестициските проекти на компаниите Верица Јорданова verica.jordanova@kapital.mk

Т

езата на банкарите, која со години ја слушаме како расипана лента, дека менаџерите во Македонија немаат проекти и бизнис идеи дефинитивно паѓа во вода! На последниот јавен повик за користење на ИПАРД програмата за земјоделски и рурален развој пристигнаа 400 аликации! Тоа се 400 бизнис идеи! 400 конкретни планови, голем дел од нив за проширување на производни капацитети, за набавка на нова технологија, проекти за имплементација на енергетска ефикасност, за изградба на нови фарми, за подигнување нови лозови насади... Дел од нив се проекти за изградба на мини хотели во руралните средини. Не една, две или десет идеи. Дури 400 конкретни предлози за бизнис се тоа.

Да не се лажеме, идеи за бизнис спакувани во проекти дефинитивно има. Бројката од 400 апликации поднесени до Платежната агенција, која менаџира со поволните ИПАРД фондови од кои се кофинансираат (50%) одобрените проекти чија цел е модернизирање на македонското производство на храна, дефинитивно покажа дека македонскиот бизнис е гладен за поволни финансии. Променетите критериуми за користење на ИПАРД, кои сега отвараат простор и поголеми компании, односно инвестиции од поголем обем да се кофинансираат со оваа програма, ги извадија од фиока готовите проекти за развојни планови на компаниите кои очигледно чекале многу поповолни услови од банкарските. Но, покажа и дека крајно време било да се сменат условите и ИПАРД конечно да можат да го користат големите компании од земјоделството и food processing индустријата. Сепак, реалноста покажува тие се компаниите кои можат

да го повлечат нагоре и домашното производство на храна и нејзиниот извоз. Со новиот финансиски импулс голема е веројатноста да направат силен исчекор напред, а со себе да ги повлечат и помалите компании од индустријата. Дури и статистиката потврдува дека нивните проекти долго стојат во фиока. Од почетокот на годината до август, банкарското кредитирање на компаниите и официјално порасна за само 0,6% што е еднакво на стагнација. Тоа значи дека банките воопшто си немале работа со компаниите, што ја прави многу нормална и очекувана “гужвата“ пред вратите на ИПАРД и на МБПР за евтините кредити од ЕИБ. Она што е повеќе од сигурно е дека македонските претприемачи не се безидејни и неспособни да направат издржан проект. Ним им фали соодветна финансиска поддршка за проектите од фиока да излезат и на терен!

Ноќ на вештерките Белким во Вашингтон ќе се договорат околу буџетските проблеми на САД, оти следи прилично морничава Ноќ на вештерките ако државата не биде способна да исплати плати, пензии, социјална помош, што ќе ја погоди целата нивна економија...А, ако “кивне“ американската економија, пак цел свет ќе “фати грип“ Игор Петровски igor.petrovski@kapital.mk

П

оследниот ден од октомври во многу западни земји е познат како Халоуин или Ноќ на вештерките ден кога се прават костимирани забави, дечињата одат од врата до врата и собираат слатки во своите торбички, а празникот е особено значаен во американската култура на живеење. Но, годинава за голем број Американци, Халоуин може да биде вистински морничав, а не само “ко божемски“ заради многубројните страшни маски што се носат дента. На 31 октомври владата на САД ќе треба да направи многу тежок избор: дали да исплати пензии, социјална помош, плати за војниците и други обврски од буџетот или пак да им плати камата на Кина, Јапонија и

останатите странски кредитори што купиле американски државни записи. Затоа што ќе нема пари и за едното и за другото. Освен доколку до 17 октомври републиканците и демократите во Конгресот не се договорат дека Америка може да се задолжи и повеќе од 17,6 илјади милијарди долари колку што во моментов е нејзиниот плафон за задолжување. А ќе го достигне за неколку дена потоа. И тогаш ќе следат околу две недели период додека Министерството за финансии не ги истроши сите пари што ги има и на крајот остане само со приливите од даноците и другите приходи, кои што може да покријат само 2/3 од трошоците на САД. Остатокот државата го позајмува на домашниот и странските пазари, емитувајќи државни записи. Така најголемата светска економија се финансира со децении и досега немало проблем со исплата на нејзините обврски. Заради тоа, нејзините државни

хартии од вредност се најбезбедното прибежиште за светските инвеститори, а каматите се најниски, заради високиот кредитен рејтинг. Но, сега настана проблем на релација претседател Обама и републиканското мнозинство во Претставничкиот дом на Конгресот, каде што се носат законите. Прво, со пробивањето на рокот за донесувањето на буџетот, заради што Владата веќе десетина дена затвори дел од своите служби, а сега и со опасноста да не се изгласа пробивањето на актуелниот лимит за задолжување. Многу официјални политичари, бизнисмени и аналитичари во САД прогнозираат дека т.н. “default“ на американската влада, односно неисплаќањето на регуларните обврски, ќе донесе несогледливи последици за целата домашна економија. А, ако “кивне“ американската економија, пак цел свет ќе “фати грип“. Сите добро је паметиме 2008-та и колапсот на Леман Брадерс...

www.kapital.mk

Капитал број 728 10.10.2013

...позицијата на капитал...

9

Додека се отворат вистинските прашања... ... на Македонија и фали времето кога во Парламентот имаше партии, а не два табори во рамките на кои сите се согласуваат, имаат исти ставови и исто мислат ... без да се свесни дека кога мислат исто, тоа е прв знак оти никој од нив многу не мисли! Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

Т

ешко е да се поверува во најновата анкета на Центарот за истражување и креирање политики која меѓу другите нелогични бројки вади и една ваква - 47,2 % од граѓаните сметале дека пратениците во Собранието се посоодветни да учествуваат во процесот на креирање на јавните политики од граѓаните... Овој податок никаква врска со македонската парламентарна реалност, ниту со политичката дебата која во последните години се посигурно се движи од очај кон исчезнување. Наместо вистински политички живот, на власта упорно преку игра на пинг – понг со опозицијата умешно креира атмосфера во која нема место за вистинските прашања, ёуште помалку за нивните одговори. Дебатите за економијата се сведуваат

на преопшти обвинувања од опозицијата за „арамилак“ и одговори од власта дека не може да е така во држава во која цветаат и плати и пензии и инвестиции, а и економскиот раст оди нагоре. Оние за состојбите во судството или администрацијата се сведени на обвинувања и негирања за партизација, темата за медиумите е сведена на некакви флоскули за слобода на говор. Но, политичарите не ги отвораат вистинските теми – никој не зборува за реалните аспекти на македонската економија, за квалитативна анализа на инвестициите и на вработувањата, за постоечките капацитети на стопанството, за визиите на македонските директори, за освојувањето на нови пазари, за развојот кој е неопходен и воведувањето на нови технологии. Никој не зборува за фактот дека партизацијата не е веќе само во канцелариите туку е дел од менталната матрица на Македонецот. И дека она што е потребно за да се вработиш

во некое министерство е истото тоа (само со друга боја) што ти треба за да добиеш работа во општина Центар на пример... Најголемите борци за слобода на говор, не го отвораат прашањето за начинот на финансирање на медиумите, не зборуваат за цената на весниците на пример (пак има најави за некакви „петпарачки“ весници) и за уривањето на целиот пазар – тема многу посуштинска од таа за телефонските повици од функционерите за да се сопре печатењето на некој текст.... Не! Ништо од ова не се отвора како тема и оттука логички се наметнува прашањето – за каков Парламент, за какви 47, 2 %, за какви пратеници, за какви партии и каков политички живот ние зборуваме? Заради ова на Македонија и треба политичка шареноликост! Затоа се заложбите за отворени листи на изборите – да се избираат личности, да се зајакне и внатрепартиската демократија, да се засилат дебатите. Да чуеме идеи, проекти, визии, мерки за развој...

Европа продолжува да игра асоцијации со Владата Брисел треба јасно да каже кои се проблемите во медиумската сфера во Македонија, зашто сите знаеме колку е способна Владата да ја распливне во милион форми преопштата препорака што ЕК ја најавува - воспоставете медиумска култура Максим Ристески maksim.risteski@kapital.mk

Р

аботите да ги нарекуваат со вистинските имиња - ова одамна требаше да го сфатат Европејците ако сакаат пораките што ги испраќаат да бидат слушнати во Македонија. Не дека во основа не е јасно што сакаат да кажат кога најавуваат дека воспоставувањето „медиумска култура“ ќе ни биде испорачано како нов услов со претстојниот извештај на Европската комисија, но сепак, овде и многу поконкретни пораки што треба да извршат подлабоки промени во општеството завршуваат распливнати до нивото на козметиката, во клинчот (поради отсуство на вистинска борба) меѓу власта и опозицијата - првите се задржуваат на тоа за што се пофалени

во европските извештаи, а вторите ги предимензионираат критиките до ниво на апсурд. Со други зборови, Европската комисија треба јасно да каже кои се проблемите во медиумската сфера во Македонија - дали не е во ред новата медиумска регулатива за која се споменува дека има сигнали од Брисел да не се носи барем додека не го добиеме извештајот на 16 октомври, поради што најверојатно точките за медиумските закони на пленарната седница на Собранието што е во тек се ставени на крајот, а и на собранискиот сајт во најавите за понатамошната агенда го нема продолжението на седницата. Ако си дозволиме да толкуваме, пораката „воспоставете медиумска култура“, може да значи дека и актуелната медиумска регулатива е добра, но проблемот е, на пример, во отсуството на минимум демократски сенс (култура), поради што, како што се вели во извештајот на

ОБСЕ/ОДИХР по последните избори: „власта е најголем огласувач во земјата“, а неколку соговорници на Мисијата рекле дека „дистрибуцијата на владини реклами оди како награда кон лојалната уредувачка политика“. Ако во извештајот на ЕК што го чекаме деновиве не биде допрецизирано кои се конкретните проблеми што треба да се решат со „воспоставувањето медиумска култура“, постои опасност на крајот с$ да се сведе на притисок за повлекување на двата нови медиумски закони, па Владата во наплив на „кооперативност“ тоа и да го направи, и ситуацијата во медиумската сфера на неодреден рок да биде замрзната, а ваква каква што е, прави вртоглаво да паѓаме во извешаите на сите меѓународни организации. Ако на Европејците им треба поттик нека ги прочитаат неодамнешните изјави на германскиот амбасадор со Софија за ситуацијата со медиумите во Бугарија.

Капитал број 728 10.10.2013

10 НАВИГАТОР

www.kapital.mk

ИзЈАВА НА НедеЛАТА

> БРОЈКА

65%

од автомобилите кои Македонците ги купиле во 2013 година биле со дизел мотор

КРИсТИН ЛАГАРд

директорка на ММФ

Евентуалниот неуспех на САД да ја подигне границата на задолжување до 17 октомври претставува многу сериозна закана за светската економија

за 10 години Прокредит пласираше 200 милиони евра кредити

З

а 10 годишното постоење кредитното портфолио на Банката достигна близу 200 милиони евра а депозитното 164 милиони евра. Банката опслужува 12.000 бизнис клиенти и 69.000 штедачи и е банка со најдинамичен развој во банкарскиот сектор, соопштија денеска од ПроКредит Банка која годинава го слави својата десетгодишнина на македонскиот пазар.

“10 годишното работење на Банката измина во промовирање на одговорно

победник на неделата

ЛАзАР КРсТИќ

+

Младиот српски министер за финансии, Лазар Крстиќ, деновиве им одржа лекција на многумина негови колеги од регионот. Младост, лудост...Да се признае дека земјата е во пред банкрот, без притоа како дежурно алиби постојано да се користи европската должничка криза. И да се преземат радикални мерки за да се стави економијата во ред, без да се жали дека на тоа го тера ММФ. За тоа е навистина потребно храброст. За земја која јавно се декларира дека е пред банкрот можеби е поверојатно дека би се одлучила да именува министер за финансии со длабоко работно и политичко искуство, но се покажа дека дипломец од Унивезритетот Јеил со само 29 години може повеќе да се одважи да се зафати со болните реформи кои што сите други “големи“ политичари ги одбегнуваат и ги одложуваат. Додека многумина во предизборни циклуси би одиграле на друга карта, министерот Крстиќ нареди намалување на платите во јавниот сектор од 20% до 25%, зголемување на стапката на ДДВ за стратешки важните производи како што се лебот, храната, млекото, маслото, но и за весниците, книгите и компјутерите, намалување на неоправдано високите државни субвенции за државните претпријатија кои што постојано “цицаат” од буџетот. Мора да се признае многу непопуларни мерки, но за жал неопходни кога буџетот ќе се испразни.

Капитал во следниот број ќе ги анализира главните мерки кои Србија ги донесе со цел да ја спаси економијата од банкрот, а заради кои Крстиќ го прогласуваме за најхрабар министер за финансии на Балканот!

ШАНсА зА ПОГОЛем ИзВОз

Кондиторите бараат слободна трговија со Блискиот Исток и МАГ Потенцијал има, но и големи пречки за кондиторите да прибијат на овие важни пазари пишува:

Верица Јорданова

18,2

милиони долари е македонскиот из во земјите од Бл воз Исток и МАГРЕБ искиот во 2012

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

П

азарите на земјите од Блискиот Исток, МАГРЕБ, Обединетите Арапски Емирати, Индија... се голема шанса за македонските кондитори. Побарувачката на слатки производи на овие пазари се уште е на високо ниво, но потенцијалот не можат да го искористат поради бројни пречки за пристап кон овие пазари! Признавање на сертификатите за извоз, олеснување на визниот режим, склучување на договори за слободна

трговија се само дел од барањата на домашните компании кои на овие пазари гледаат голема извозна шанса. Освен барањето за стимулирање на извозно ориентираните компании и даночни олеснувања за извозниците, Искра Ветаџокоска од Виталиа смета дека друга важна мерка која би помогнале да се зголемат инвестициите во оваа индустрија, e токму подобрувањето на економските односи со земјите од Блискиот Исток, Обединетите Арапски Емирати и Индија, како и постигнување на договори за безцаринска трговија, со

www.kapital.mk

Капитал број 728 10.10.2013

НАВИГАТОР

банкарство, унапредување на транспарентноста и инсистирање кон повисоки стандарди во банкарската услуга за единствена цел: поддршка и развој на многу малите, малите и средни бизниси и јакнење на довербата на граѓаните во банкарскиот сектор”, истакна Јованка Јолеска Поповска, генерален директор на ПроКредит Банка на прославата. Идните планови на Банката се уште посилна поддршка кон македонските бизниси и стремеж кон подобро општество: преку поддршка на развојот на македонските бизниси и промовирање на културата на штедење во државата.

> БРОјКА

48,5%

помалку одобренија за градење се издадени во август годинава споредено со истиот период лани, објави државниот завод за статистика. предвидената вредност на објектите изнесува 32,1 милиони евра што е за 5,9% помалку споредено со август минатата година.

лидери

11

мисла на неделата

За мене не е важно дали некогаш ќе бидам најбогатиот човек на гробиштата. За мене е важно кога ќе одам во кревет навечер да можам да си кажам „денеска направивме нешто иЗвонредно“

Стив Џобс основач на Епл

губитник на неделата

ЖИВКО МуКАеТОВ

Алкалоид уште еднаш покажа дека е хумана компанија. Вработените во компанијата донираа оклу 10 илјади евра за Клиниката за гинекологија.

агреб

43,3

милиони долари е вредноста на увозот од овие земји

МАјК ЗАфИРОВсКИ

Втора година по ред на Глобалниот инвестиоциски самит се обидува да внесе енергија дека развојот на локалните бизниси е важен колку и странските инвеститори

не им беше неделата

Што бараат кондиторите?

XX договори за слободна трговија XX ширење на дипломатскоконзуларни претставништва XX олеснување на визниот режим XX признавање на сертификати за извоз што дополнително би се подобриле позициите на нашите производи на овие пазари. И Глигор Цветанов од Макпрогрес потенцира дека клучно за зголемување на потрошувачката на кондиторија е да се зајакнат позициите на домашниот пазар, и да се отворат нови извозни пазари. “Овде би го напоменал големиот потенцијал кој го имаат земјите од Магреб и Арапските земји кои се богати држави а немаат сопствено производство на храна. Би требало да се фокусираме за обезбедување на услови за поголема соработка со тие држави преку потпишување на договори за слободна трговија, ширење на дипломатскоконзуларни претставништва, олеснување на визниот режим и други мерки со цел полесно тргување и проток на стоки и луѓе“, потенцира Цветанов.

еРхАРд БусеК

Бусек ги повика медиумите од регионот да направат притисок за решавање на проблемот со името помеѓу Македонија и Грција. Нели е тоа работа на политичарите?

ВселеНсКИ пАТРИјАРх ВАРТОлОМеј

Покрај сите предизвици кои стојат пред православните христијани од целиот свет, патријархот одбра да го брани поранешниот владика Вранишковски.

_

ЖАРКО КАРАџОсКИ Директорот на Јавното претпријатие „Македонски Шуми“ Жарко Караџоски се најде како средишна фигура во проектот на Владата за вработување на 1.600 граѓани од социјално ранливите категории, преку проектот компјутерско рангирање кое се одвиваше во живо на отворена програма на Македонската телевизија. Настрана сите контроверзи за самиот начин на кој беше организиран „изборот“ и неофицијалните информации објавени на некои медиуми дека биле избрани и граѓани кои се далеку од социјални случаи, Караџоски треба да одговори и на отворените и издржани дилеми за потребата од дополнителни вработувања во јавното преторијатие кое тој го управува, и тоа во услови на криза. Наместо тоа, тој се однесува како политички поставен директор кој јавно презентира гордост што е носител и клучен реализатор на „проектот на деценијата“, па гордо изјавува дека неговото претпријатие е подготвено да отвори вратите за сите примени на огласот, дури и за оние кои подоцна ќе биле прераспределени во други институции. Како овие нововработени (кои понатаму треба да бидат распределени по други државни институции) ќе влијаат на работата на „Македонски шуми“ кои и досега имаа маки (од типот дефицит на кадар, ангажман на надворешни фирми за сечење дрва и сл) останува да се види. Но, впечатокот е дека масовните вработувања во јавните претпријатија со кадар кој и нема баш некои посебни квалификации, во никој случај не може да донесе развој.

Капитал број 728 10.10.2013

12

www.kapital.mk

НаВиГатОР

ГРафиК На Неделата...

3 фаКти Кти за... К

Најпродавани возила во Македонија (јануари-јуни 2013) 18,83%

365

Извор: Групација на импортери при ССК

16,87%

327 7,74%

150

Г

Шкода

Фолксваген

Форд

5,99%

116 Опел

4,13%

4,08%

3,77%

3,56%

3,51%

3,30%

80

79

73

69

68

64

Ситроен

Шевролет

Тојота

Рено

Ауди

Фиат

олф, со 132 возила е најпродаваниот модел на автомобил во Македонија во првите шест месеци годинава според официјалните пазарни статистики. Моделот Јети на Шкода по бројност е најпродаван со 164 возила, но тоа е заради набавката на 150 вакви возила што ја направи полицијата на почетокот од годинава. Оваа јавна набавка ја направи Шкода и најпродаван бренд со 365 возила (18,83% пазарен удел) во првите шест месеци.

12%

49% 27,9%

е навработеноста во ЕУ во август годинава

најниска стапка на невработеност има Австрија

е највисоката стапка на невработеност во Грција

светот низ медиумите...

The Economist

Последиците кои С Сад ќе ги претрпат од блокадата на сојузната администрација ќе бидат долгорочни, и не само од финансиска природа. Ова го тврди економскиот магазин чии експерти потенцираат дека ова е сигнал на немоќ за донесување на големи одлуки во Вашингтон. lll

Der Spiegel

Политичката иднина на ангела Меркел и на Германија на чело со нејзе е предмет на анализа на германските медиуми. Според дел од критички настроените експерти изборниот резултат не секогаш значи дека актуелната влада ја води државата во правилната насока. lll

The New Yorker

Њујоршкиот магазин прави паралела помеѓу Хипи движењето во седумдесетите и состојбата на улиците во Сад денеска. Според нив актуелната нестабилна економско политичка состојба во светот многу лесно може да значи враќање на младите на улиците слични цели и кореографија од 70 те. lll

Time

Според американскиот тајм магазин административната блокада на земјата е ставање на вето врз вољата на мнозинството во земјата. Проценките велат дека ваквата состојба дополнително ќе ја заоштрува ионака напнатата политичка поделеност во земјата. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1 Невработеноста е 10%!?

2 Богов: Се уште нема договор за продажба на Стопанска

банка пласира два 3 Комерцијална нови производи откри неправилности кај 65% од 4 УЈП деловните објекти

КаКО Ги дОчеКуВаМе туРиСтите ВО Ма МаКедОНиЈа? Кед едОНиЈа?

На скопскиот аеродром евро се менува за 54,7

Д

еновиве до Капитал стигна една потврда за размена на евра во денари, што еден странски државјанин, кој неодамна службено ја посети Македонија, ја направил на скопскиот аеродром во менувачницата ИЦЕ МАкедонија (International Currency Exchange). Имено откако слетал на скопскиот аеродром Александар Велики побарал менувачница каде ќе размени 50 евра. Во менувачницата на самиот аеродром за 50 евра му дале 2.737 денари или едно евро му го размениле по курс од 54,74 денари, за што му издале и потврда. Откако се сместил во неговиот хотел вбо центарот на Скопје и повтопрно разменил евра во блиската менувцачнуица увидел дека курсот е многу повисок. Односно за 50 евра во менувачницата во центарот на Скопје добил 3.070 денари, или 61,4 денари за едно евра. Капитал се јави во менувачницата ИЦЕ Македонија да провери колку е курсот по кој ги откупуваат еврата. Оттаму ни

рекоа дека курсот по кој го разменуваат едно евро е 54,7 денари и дека веќе една година по тој курс ги откупуваат еврата од патниците на аеродромот. Се јавивме и во уште неколку други менувачници низ градот и кај сите курсот за размена на евра беше 61,4 денари. “Иако официјалниот среден курс на Народната банка на Македонија е 61,5 денари секоја менувачница може да одредува курс по кој ќе работи. Но, ако јас ставам курс од 54,7 денари за евро никој жив нема да ми влезе во менувачницата, а бидејќи на аеродромот има само една менувачница таа може да си дозволи да работи и со толку низок курс. И потоа странците нормално дека ќе се чувствуваат измамени”, вели сопственик на една менувачница во трговскиот центар Бисер, кој вели дека во неговата менувачница еврото веќе подолго време се разменува за курс од 61,4 денари. Од Народната банка на Македонија велат дека менувачниците немаат обврска да го при-менуваат официјалниот среден курс кој го објавува Народната банка

МБИ10

2.900

МБИД

2.700 2.500

60 секунди брифинг

www.kapital.mk

2.300 2.100 1.900

прОЦенки...

1.700 06/10

Вим ТОмас

главен аналитичар на Шел

3

ТОп ВесТи...

и дека тие слободно го одредуваат курсот за купување и продажба. “Од гледна точка на регулативата што ја спроведува Народната банка, менувачницата има право сама да ги одредува куповниот и продажниот курс. Но, овие курсеви во секој момент од работата на менувачницата мораат да бидат јасни за клиентите и истакнати на видно место во менувачницата”, велат од Народната банка. Инаку ИЦЕ Македонија е единствена менувачница на аеродромот Александар Велики, која има добиено дозвола за работа од Народната банка на Македонија од август 2012 година. (БЗС)

10/11

03/12

09/12

мби 10

а 50% ќе се зголеми глобалната потрошувачка на енергија во следните 20 години, а намалувањето на емисиите на јаглерод нема да ја заштитат планетата од интензивни промени на климата, смета главниот аналитичар на нафтениот гигант Шел, Вим Томас. „Владите играат активна улога во насочување на промените во енергетскиот пејзаж, а треба да знаат дека иднината е во природниот гас и чистата технологија“, нагасува тој. Според анализите на Шел, до 2035 година потрошувачката на природен гас ќе се зголеми за повеќе од 70%, па ова гориво ќе стане основен извор на енергија, пред нафтата и јагленот, чија потрошувачка ќе се намали од 80 на 60%.

м едно денари

05/11

берза

иднината е во природниот гас и чистата технологија

Во единствената менувачница на скопскиот аеродром Александар Велики едно евро се разменува за 54,7 денари, додека низ сите други менувачици низ градот тој курс е 61,4 денари за евро. Иако официјалониот курс на Народната банка на Македоинија е 61,5 денари, секоја менувачница може самата да си го одредува курсот, но бидејќи на скопскиот аеродром има само една менувачница таа може да си дозволи да работи со толку низок курс од 54,7 денари. Впечатокот на странските туристи, пак, е дека биле измамени уште на самиот влез во земјава.

12/10

„аЛкаЛОид“ доби дозвола за пласман на над 30 лекови на пазарите на знд

Ф

армацевтската компанија „Алкалоид АД Скопје“ доби авторизација за пласман на над 30 свои лекови на пазарите во земјитечленки на Заедницата на независни држави (ЗНД), меѓу кои: Ерменија, Азербејџан, Грузија и Туркменистан, а во исто врмеме почна и повеќе проекти во Казахстан. Првите продажби во овие земји треба да започнат до крајот на тековната или на почетокот на следната година, соопштија од компанијата. Паралелно со европската експанзија, како што се наведува, „Алкалоид“ работеше и на овој голем проект, чија главна цел беше пробивање на пазарите на ЗНД регионот. Концептот на овој проект, кој е сосема различен од европскиот, се темели на анализа на регионот како целина, но и детална анализа на сите пазари поединечно. ЗНД како регион кој глобално влегува во рамки на пазарите во развој, со себе носи многу специфики, особено во регулаторниот сегмент, каде критериумите за регистрација на лекови се движат од препознавање на Европската регулатива, до крајно специфични национални барања. Компанијата во тој регион е веќе присутна во Русија и Украина, каде има авторизации на околу 50 свои производи и активно врши продажби на овие пазари. Со ова Алкалоид АД Скопје ги продолжува активностите кон зајакнување на извозните позиции на компанијата како главна стратешка определба, стои во соопштението.

3.000 2.800 2.600 2.400 2.200 2.000 МБИ 10 1.800 1.600 1.400 МБИ 10

1.615,28

06/10 12/10 05/11 10/11 03/12 09/12 02/13 07/13

Max. Min.

МБИ 10 2010/2012 МБИ 10

1.615,28 2010/2012 2010/2012 2010/2012

1.615,28 1.615,28 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК

2.827,62 1.808,47

Max. Min.

2.827,62 1.808,47

2010/2012 2010/2012 Max. 2.827,62 Max. 2.827,62 Фустеларко Борец АДвоБитола Берзанските индекси Македонија НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 2010/2012 Min.надолу.

1.808,47 Min. продолжуваат да одат Цела 1.808,47 Фустеларко Борец АД Битола МБИ 10 800,00 измината недела на Македонската берза МБИ 10

МБИ МБИ10 10

не еНАЈГОЛЕМ регистриран ниту минимален раст, а НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК ДОБИТНИК нема за позитивни промени+14,29% ниту во МБИнајави 10 Фустеларко Фустеларко Борец Битола БорецнаАД Битола иднина. Од АД почетокот календарскава 2010/2012 Max. 2.827,62

800,00 1.615,28 1.615,28 1.615,28

1.615,28 +14,29% 2010/2012 Max. 2.827,62 2.827,62 2010/2012 Max. година МБИ10 индексот има 2010/2012 Min.изгубена 1.808,47над НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 2010/2012 Min. 1.808,47 1.808,47 2010/2012 Max. 2.827,62 1.615,28 20% од неговата вредност.Min.

800,00 800,00 2010/2012 Арчелор Митал

Min. 1.808,47 НАЈГОЛЕМ 2010/2012 НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ДОБИТНИК Max. 2.827,62 +14,29% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 Min. 1.808,47+14,29% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Арчелор Митал Фустеларко Борец АД Битола НАЈГОЛЕМ Борец ДОБИТНИК Фустеларко Битола Фустеларко БорецАД АД Битола НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Фустеларко Борец АД Битола -10,00%

45,00 45,00 800,00 800,00 800,00 800,00 800,00

НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК Фустеларко Борец АД Битола Арчелор Митал Арчелор Митал

+14,29% -10,00%

DOW JONES ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ 45,00 45,00 DOW JONESМитал Арчелор

+14,29%

НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Арчелор Митал НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК

+14,29% +14,29% +14,29%

-10,00% -10,00%

45,00

Арчелор Митал НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Арчелор Митал Арчелор Митал

45,00 45,00 45,00 45,00

-10,00%

DOW JONES DOW JONES 16.000

-10,00%

16.000

-10,00%

15.000 DOW JONES

-10,00% -10,00%

15.000

14.000 14.000

DOW JONES

JONESJONES DOW

13.000

13.000 DOW

16.000 15.000 14.000

DOW JONES JONES DOW 12.000 12.000 16.000 11.000 11.000 16.000 15.000 10.000 10.000 15.000

07.11 07.11

14.000 14.000 16.000

11.11 03.12 03.12 07.12 07.12 11.12 11.12 03.13 03.1307.13 07.13 11.11

13.000 16.000 13.000 15.000 16.000 16.000 12.000 15.000 14.000 12.000 12.000 15.000 15.000 11.000 14.000 13.000 11.000 11.000 14.000 14.000 10.000 13.000 12.000 07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 13.000 10.000 10.000 13.000 12.000 07.1111.000 11.11 07.11 03.12 11.11 07.12 03.12 11.12 07.12 03.13 11.12 07.13 03.13 12.000 12.000 11.000 10.000 11.000 07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 10.000 11.000 +76,10 +0,51%

13.000

15.072,58 15.072,58

07.11 +76,10

10.000 10.000

11.11

07.11 07.11

03.12

11.11 11.11

03.12 03.12

07.12

11.12

07.12 07.12

Стабилно високо ниво без

07.13

03.13 07.13 +0,51%

11.12 03.13 03.13 07.13 07.13 11.12

15.072,58

поголеми скокови и падови на ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ

вредноста на акциите. Вака

FTSE 100 6.402,80 +0,51% -0,79% +76,10 може наједноставно13.853,32 да се опише FTSE 100 6.402,80 -0,79% Nikkei225 -1,22% тргувањето на берзите во САД во Nikkei225 13.853,32 -1,22% S&P 500 1.690,50 +0,71% последнава недела што е тренд кој +76,10 S&P +76,10 ДРУГИ +0,51% 500ПАЗАРИскоро месец 1.690,50 +0,71% Nasdaq 3.807,75 +0,89% се+76,10 констатира дена во +0,51% +76,10 +0,51% +0,51% Nasdaq 3.807,75 +0,89% DAX 8.551,02 -0,83% континуитет.

FTSE 100 6.402,80 -0,79% TOPIX 1.147,58 -1,40% DAX 8.551,02 -0,83% Nikkei225 13.853,32 -1,22% +0,51% +76,10 +0,51% TOPIX 1.147,58 -1,40% ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ S&P 500 1.690,50 +0,71% ДРУГИПАЗАРИ ПАЗАРИ ДРУГИ

15.072,58 15.072,58

15.072,58 15.072,58 15.072,58 други пазари Nasdaq 3.807,75

+0,89%

1,1854 DAX СТАПКА DAX

1,3563

FTSE 100ВАЛУТИ FTSE 6.402,80 -0,79% DAX 8.551,02 -0,83% FTSE 100100 6.402,80 6.402,80 -0,79% FTSE 100 6.402,80 -0,79% -0,79% ДРУГИ ПАЗАРИ TOPIX 1.147,58 -1,40% Nikkei225 13.853,32 -1,22% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225ВАЛУТИ Nikkei225 13.853,32 13.853,32 -1,22% Nikkei225 13.853,32 -1,22% -1,22% S&P 500500 1.690,50 +0,71% евро долар 500 1.690,50 +0,71% Фунта евро 1.690,50 S&P 500 S&P S&P 1.690,50 +0,71% +0,71% FTSE 100 6.402,80 -0,79% FTSE 100 6.402,80 -0,79% Nasdaq 3.807,75 +0,89% Nasdaq 3.807,75 +0,89% Nasdaq Фунта Nasdaq 3.807,75 +0,89% +0,89% Nikkei225 13.853,32 -1,22% евро долар СТАПКА СТАПКА евро 3.807,75 ВАЛУТИ DAX 8.551,02 -0,83% Nikkei225 13.853,32 -1,22% DAX 8.551,02 -0,83% DAX DAX 8.551,02 8.551,02 -0,83% -0,83% S&P 500 1.690,50 +0,71% TOPIX 1.147,58 -1,40% S&P 500 1.690,50 СТАПКА +0,71% 1,3563 1,1854 СТАПКА TOPIX 1.147,58 -1,40% Nasdaq +0,89%-1,40% TOPIX ПРОМЕНА TOPIXевро 1.147,583.807,75 1.147,58 -1,40% евро долар Фунта Nasdaq 3.807,75 ПРОМЕНА +0,89%

+0.38%

ВАЛУТИ TOPIX ПРОМЕНА

ВаЛуТи

ВАЛУТИ TOPIX 1,1854

ВАЛУТИ +0.38% ВАЛУТИ ПРОМЕНА Фунта евро

8.551,02 -0,83% СТАПКА 8.551,02 -0,83% +0.01% 1.147,58 ПРОМЕНА -1,40% 1.147,58 1,3563 -1,40%

£ 1,1854€

Фунта евро +0.38% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ СТАПКА

ВАЛУТИ Фунта евро Фунта евро СТАПКА СТАПКА

ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Фунта СТАПКАевро

$ € 1,3563

евро долар +0.01% евроСТАПКА долар евро долар

1,3563 евро долар

1,1854 ПРОМЕНА ФЈУЧЕРСИ Фунта евро

евроСТАПКА долар СТАПКА ПРОМЕНА

+0.38% ЗЛАТО ПРОМЕНА 1,1854

ПРОМЕНА

ПРОМЕНА СТАПКА 1,1854ЗЛАТО 1,1854 +0.38% СТАПКА 1.318,10

ПРОМЕНА

евро+0.01% долар

ПРОМЕНА

СТАПКА

1,1854 +0.38% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент +0.38% ЗЛАТО

ПРОМЕНА +0.38% +0.38% 1.318,10 ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА 1.318,10

ПРОМЕНА СТАПКА 1,3563 +0.01%1,3563 СТАПКА

108,68 фЈуЧерси 1.318,10 108,68

ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ

-0,71%

1.318,10 ЗЛАТО 108,68 ЗЛАТО зЛаТО

+0,63% -0,71%

ЗЛАТО ЗЛАТО Нафта Брент

Нафта Брент 108,68

1.318,10

+0,63% -0,71%

+0,63%+0,63% +0,63%

108,68 Нафта Брент Нафта Брент Нафта Брент нафТа Нафта Брент бренТ 108,68 108,68 108,68

108,68

1,3563 +0.01% +0.01%

+0,63% +0,63%

ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Нафта Брент Нафта Брент

1.318,10 1.318,10 1.318,10

+0.01% ПРОМЕНА 1,3563

+0,63%

ПРОМЕНА +0.01% +0.01% ПРОМЕНА

-0,71% +0,63%

-0,71%

-0,71%-0,71% -0,71% -0,71%

пОдаТОЦиТе се Од ден 7.10.2013 дО 15ч.

3.300 3.100 2.900 2.700 2.500 2.300 2.100 1.900 1.700 07/10 10/10 02

www.kapital.mk www.kapital.mk

Капитал број 728 10.10.2013

14 Cover story Кредити (во милиони евра)

2120

2121

2105

2119

2113

2114

2113

2128

Вложувања на банките во хартии од вредност (во милиони евра) Вложувања на банките во хартии од вредност (во милиони евра) 30.06.2013 155,70

годишна промена 182,00%

НЛБ Тутунска банка

98,10

4852,00%

Комерцијална банка

88,70

1386,00%

Охридска банка

20,90

21,00%

Уни банка

19,90

27,60%

ТТК банка

17,70

22,20%

Централна кооперативна банка

44,20 16493,00%

Стопанска банка

август 2012

Стопанска банка Битола

381

5,00

413

-50,90%

530 483

531

502

418

392

Владата наја најаВуВа офанзиВно но задолжу задолжуВ

500 milioni evr dr@avata od ban krediti ]e nem

www.kapital.mk

Капитал број 728 10.10.2013

15

2146

2127

2141

државни записи (во милиони евра)

532

530

537

530

Вање ање на домашен терен

2131 август 2013

2145

538

vra ]e bara ankite. ma!?

Задолжувањето на државата со записи кај домашните банки во следните три години рапидно ќе се зголеми. Ова е лоша вест за многумина бизнисмени кои никако не успеваат да добијат кредит од банките, бидејќи, како што открива тригодишната Фискална стратегија на Министерството за финансии, во периодот од 2014 до 2016 година, државата ќе се обиде да се задолжи со записи за дури 500 милиони евра. Од нив, 162 милиони евра догодина, 165 милиони во 2015 година и уште 170 милиони евра во 2016 година. Споредено со салдото на записи од 60 милиони евра годинава, се гледа дека задолжувањето на домашен терен на годишно ниво ќе се зголеми речиси тројно. За приватните фирми, пак, од јануари до август годинава, банките одобриле нето кредити од само 12,7 милиони евра, што е раст од 0,6% во споредба со почетокот на годината. Во случајов, бројките зборуваат погласно од каков било коментар!

Капитал број 728 10.10.2013

www.kapital.mk

16 Cover story пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

З

адолжувањето на државата со записи кај домашните банки во следните три години рапидно ќе се зголеми. Веројатно ова е лоша вест за многумина бизнисмени кои никако не успеваат да добијат кредит од банките, бидејќи, како што открива тригодишната Фискална стратегија на Министерството за финансии, во периодот од 2014 до 2016 година, државата ќе се обиде да се задолжи со записи за дури 500 милиони евра. Од нив, 162 милиони евра догодина, 165 милиони во 2015 година и уште 170 милиони евра во 2016 година. Споредено со салдото на записи од 60 милиони евра годинава, се гледа дека задолжувањето на домашен терен на годишно ниво ќе се зголеми речиси тројно. Имајќи ги предвид овие бројки, се поставува прашањето дали воопшто ќе има кредити за приватните компании?! Одговорот најверојатно е не и тоа го знаат и бизнисмените кои постојано се обидуваат да влијаат Владата да се премисли околу задолжувањето на домашниот пазар и наместо од дома, да позајмува од странство. „Ако веќе државата има потреба да се задолжува, мислам дека е подобро поголем дел од парите да ги позајмува од странство и со тоа да го намали притисокот врз домашните банки и нивниот потенцијал за кредитирање. Идејата да се врзат толку многу пари во државни записи дефинитивно негативно ќе влијае врз пристапот до евтини кредити за бизнисот и во крајна линија ќе се одрази со намалување на економската активност. Имам предвид дека и банките се дел од економијата, но мислам дека негативните ефекти врз реалниот сектор од политиката на инвестирање во државни хартии од вредност ќе бидат посилни отколку резултатите на банките“, оценува Антони Пешев, претседател на Собранието на Стопанската комора. За да се илустрира колку е поразителна играта на банкарите во време кога бизнисот има огромна потреба од кредити, што за тековно работење, што

за нови инвестиции, еве ги податоците за вложувањето во записи годинава наспроти кредитирањето. Заклучно со август, банките имаат заробени вкупно 952 милиони евра во државни хартии од вредност, од кои 538 милиони евра во записи со кои се финансира буџетскиот дефицит и упте 414 милиони евра во благајнички записи што ги издава Народната банка. Во истиот период, од јануари до август годинава, банките одобриле нето кредити за приватните фирми од само 12,7 милиони евра, што е раст од 0,6% во споредба со почетокот на годината. Дури и Советот на Народната банка на една од своите последни седници го евидентираше негативниот тренд кај кредитната активност со заклучок дека „според првичните податоци за кредитните текови, во август има месечна стагнација на кредитната активност, при пад на кредитирањето на корпоративниот сектор“. Но, сепак гувернерот на Народната банка Димитар Богов е оптимист дека следната година банките ќе даваат повеќе кредити. “Домашниот банкарски сектор располага со доволно ликвидност за кредитна поддршка и ние очекуваме кредитниот раст да забрза во 2014 година. Сепак, ризикот од надворешното окружување и ефектите врз домашните компании е клучен и за домашните банки”, смета Богов.

Задолжувања на државата

целиот сектор. Извештаите покажуваат дека сите банки во земјава во првата половина од годината оствариле добивка од работењето од 5,7 милиони евра, што е за 42% помалку споредено со истиот период лани. Банкарите признаваат дека ја жртвуваат профитабилноста со инвестирање во безризични државни хартии од вредност, но ваквата политика ја правдаат со зголемениот ризик во реалниот сектор кој во последните неколку години постојано продуцира раст на спорните кредити што не можат да се наплатат. „Банките имаат ликвидност и таа ликвидност во добар дел е стационирана во хартиите од вредност емитувани од државата или од Народната банка. Приносот од тие хартии од вредност е значително помал од каматниот приход што банките би го оствариле со одобрување на нови кредити. Оттаму, јасно е дека за банките е поисплатливо да одобруваат нови кредити, мотивот постои, но мора да се биде прудентен. Секако дека банките помеѓу вложувањето во државни хартии од вредност и приватниот сектор би дале приоритет на приватниот сектор, но за тоа да се случи мора да бидат исполнети одредени услови.Тоа е постоење на добри проекти со прифатлив ризик. Ризик кој нема да го загрози работењето на компаниите, а ќе обезбеди одредена сигурност за наплата на одобрените

милиони евра

Задолжувања на државата (во милиони евра) домашен пазар странство

2013

2014

2015

60,00

162,00

165,00

288,70

85,80

565,40

Полугодишните извештаи од банкарскиот сектор покажуваат дека банкарите годинава буквално навалиле по државните хартии од вредност. Најголема сума од својата актива од 155,7 милиони евра врзана за записи има Стопанска банка. НЛБ Тутунска банка го зголемила инвестирањето во записи за дури 48 пати и заклучно со јуни годинава, има салдо од 98,1 милиони евра. Салдото на пари стерилизирани во хартии од вредност на Комерцијална пак, за една година пораснало за 14 пати, на 88,7 милиони евра. Дури и помалите банки почнале поинтензивно да вложуваат во државни обврзници, но оваа банкарска политика се одрази врз финансискиот резултат на

кредити“, вели Маја Стевкова Штериева, главен финансиски директор на Комерцијална банка. Дел од бизнисмените иако свесни за недоволната поддршка од банките за реалниот сектор, сепак, велат дека проблемот не е само кај банкарите, туку и во влошените услови за работење во економијата. „Банките не кредитираат доволно колку што ние од бизнис секторот посакуваме, но веројатно, водени од условите во економијата, процениле дека подобро е парите да ги вложуваат во државни хартии од вредност и за сметка на помал ризик, да ги жртвуваат и профитите. Оваа определба и не ме изненадува многу бидејќи сите банки во

www.kapital.mk

Капитал број 728 10.10.2013

17

Антони Пешев

И

Условите за кредитирање заострени

Банкарите ги заоструваат условите за кредитирање на приватните компании. Ова не е само вообичаена изјава што

Шефки Идризи

С

П

екако дека банките помеѓу вложувањето во државни хартии од вредност и приватниот сектор би дале приоритет на приватниот сектор, но за тоа да се случи мора да бидат исполнети одредени услови. Тоа е постоење на добри проекти со прифатлив ризик.

дејата да се врзат толку многу пари во државни записи дефинитивно негативно ќе влијае врз пристапот до евтини кредити за бизнисот и во крајна линија ќе се одрази со намалување на економската активност.

Македонија имаат делегирано политики од нивните групации од странство кои во екот на кризата прилично го затегнаа кредитирањето на приватниот сектор. Јасно е дека во време кога на бизнис секторот му треба силна поддршка од банките, а не ја добива, неможе да се очекува ниту развој, па затоа мислам дека треба повеќе да се активира државната банка за развој МБПР, со што поголема кредитна поддршка за фирмите со поповолни услови“, вели Митко Кочовски, директор во Макстил.

Маја Стевкова Штериева главен финансиски директор на Комерцијална банка

претседател на Собранието на Стопанската комора.

најчесто ја слушате од устата не некој од бизнисмените што никако не можат да добијат кредит, туку и официјална потврда до која дојде Народната банка спроведувајќи анкета за кредитната активност помеѓу банките. „Кредитниот ризик останува основната пречка за поекспанзивна кредитна политика. Во последните неколку години евидентно е зголемувањето на нивото на кредитен ризик кај компаниите, процес кој се уште е присутен и е ограничувачки фактор во процесот на одобрување на кредитните барања“, потврдуваат банкарите. Бизнисмените, пак, се децидни дека единствен спас за домашните компании е зголемување на понудата на евтини

генерален директор на компанијата Ренова

роцедурата да добиете кредит во Македонија е исклучително тешка. Банките се крајно селективни, бараат премногу за да одобрат и еден мал кредит. А нормално, без поддршка од банките, бизнисот не може да успее.

кредити. „Процедурата да добиете кредит во Македонија е исклучително тешка. Банките се крајно селективни, бараат премногу за да одобрат и еден мал кредит. А нормално, без поддршка од банките, бизнисот не може да успее. Ние соработуваме со домашни банки, но сепак, тоа не е на ниво колку што има потреба компанијата, па затоа преговараме да добиеме кредит од странски банки“, вели Шефки Идризи, генерален директор на компанијата Ренова. Според него, нужно е банките да ги релаксираат условите за кредитирање на фирмите, особено за оние што бараат кредити за нови инвестиции.

Димитар Богов гувернер на Народна банка на Македонија

НБМ прави се за банките да даваат повеќе кредити

Н

БРМ будно ги следи состојбите и веќе подолг период во континуитет презема мерки насочени кон олабавување на монетарните услови и поттикнување на кредитната активност на банките. Така, покрај реакциите со основната каматна стапка, којашто со последното намалување од јули оваа година се сведе на историски најниско ниво од 3,25%, во последните две години беа донесени и низа измени во поставеноста на инструментот задолжителна резерва. Понатаму, се изврши олабавување во условите за исполнување на ликвидносните коефициенти, а беа направени и промени во оперативната рамка за спроведување на монетарната политика. Преку овие мерки, НБРМ значајно придонесе за создавање на доволно стимулативен амбиент за банките за поактивно кредитирање на приватниот сектор. Исто така, беа донесени и специфични целни мерки, насочени кон корпоративниот сектор, коишто значеа олеснување на условите за кредитирање на нето-извозниците и производителите на електрична енергија. Во рамки на оваа мерка, од почетокот на нејзината примена (јануари 2013 година) заклучно со јули оваа година,

банките пласираа околу 4.700 милиони денари нови кредити, што значи дека дава резултати. Сепак, и покрај бројните мерки, банките и натаму се воздржуваат од поактивно кредитирање на корпоративниот сектор. Годишната стапка на раст на вкупните кредити на претпријатијата во јули се сведе на 0,5%, што говори за вреднување на с$ уште високите ризици во реалниот сектор, во склад со неизвесниот глобален амбиент, а во еден дел е предизвикано и од влошувањето на квалитетот на кредитното портфолио во овој сегмент во претходниот период. Исто така, се чувствуваат ефекти и од процесот на раздолжување и консолидирање на билансите на банките во евро-зоната кои се присутни кај нас. Ова значи дека за поинтензивно кредитирање на претпријатијата во следниот период неопходно ќе биде подобрување на овие фактори.

Капитал број 728 10.10.2013

18 Cover story

„Проблематично на пример е тоа што речиси сите банки одборуваат кредит на двојно помал износ од вредноста на хипотеката. Каматите исто така се високи, така што на крај, кога ќе ги споредите со условите што може да ги добиете во странство, произлегува дека е многу понеисплатливо да земете кредит овде“, истакнува Идризи. Друга забелешка на банкарите што влијае на слабото кредитирање е доминатното барање на кредити за надминување на тековните финансиски проблеми, но не за нови инвестиции. Меѓутоа, споредено со претходните две години, банкарите велат дека сега, иако срамежливо, веќе има и по некоја апликација за кредит за нова

инвестиција. „Како што се чуствува благо подобрување на економската и финансиската клима на домашните и европските пазари паралелно со тоа во стопанството се зголемува капацитетот за инвестирање. Бизнисите прават планови за развој на бизнисот и унапредување во работата и процесите. Kако банка специјализирана за бизнисите ја имаме довербата за добивање на кредитни линии од реномирани фондови. Продолжуваме со поддршката за бизнисите, како од средства од ЕИБ така и од сопствени средства, по поволни услови кои се наменети за поддршка на компаниите и стопанството, а од компаниите

www.kapital.mk

очекуваме поголем оптимизам за инвестиции“, коментираат од банките Како последица од кризата која придонесе за влошување на квалитетот на кредитното портфолио на банките, се зголемија трошоците за обезбедување од потенцијалните загуби, што има влијание и на каматните стапки. Банките не планираат да ги намалуваат каматите бидејќи според нив, тие реално го одразуваат степенот на ризик во економијата.

Ниска задолженост на фирмите

Македонските компании во банките должат две милијарди евра, што значи дека задолженоста на бизнисот со кредити изнесува околу 25% од БДП на земјата. За разлика од нив, задолженоста на германските компании на пример, е речиси три пати поголема од вредноста на бруто-домашниот производ (БДП) на земјата, што значи дека германскиот бизнис им должи на банките над 7.000 милијарди евра. Но, германските компании, иако теоретски презадолжени, ја создадоа најмоќната економија во Европа и трета по ред во светот, веднаш зад САД и Јапонија. Просечната плата во Германија надминува 3.000 евра, а невработени се само 7% од луѓето. Резултатот од „дисциплинираната” кредитна политика на домашен терен е поразителен - ниско ниво на инвестиции, слаби компании со мал извоз кои генерираат армија од невработени луѓе и низок животен стандард. Евидентни се разликите меѓу остварувањата на германската и на македонската економија, исто толку колку што е очигледна и филозофијата на развој на двете економии. Суштинскиот проблем на домашните компании е тешкиот пристап до капитал и слабата поддршка од банките за побрз економски развој. Причините за тоа може да се лоцираат и кај банките и кај компаниите, меѓутоа неликвидноста на економијата е факт што ја потврдува и статистиката. Парите во оптек во последните десетина години постојано се одржуваат на исто ниво, додека салдото на пари што се извлекуваат од промет и се стерилизираат во Народната банка постојано расте. Тоа докажува дека македонските банки во изминатите години повеќе инвестирале во државни записи отколку што давале кредити за компаниите. Ваквата крајно конзервативна кредитна политика е една од главните причини за слабиот развој на домашната економија. Дел од одговорноста паѓа на грбот и на монетарната власт, како креатор на економските политики на земјата, која со сите сили и како што изјави гувернерот, диктаторски го брани денарот, а резултатот од тој режим е високи камати на кредитите.

Капитал број 728 10.10.2013

20

www.kapital.mk

АнАлизА

Кој нАјмногу врАботувА во мАКедонијА?

Dr@avata e najgol елем

вработени:

мАКедонСКи Шуми

4.228

вработени:

2.311

мАКедонСКА ПоШтА вработени:

ТОП 20 НАЈГОЛЕМИ РАБОТОДАВЦИ ВО МАКЕДОНИЈА Ранг

Ранг 200 најголеми

1 2 3 4 5 6

5 53 67 3 16 4

7

115

8

68

9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

56 7 82 14 15 33 133 17 6 134 144 96

Број на вработени 2012

Промена

Вкупни приходи 2012 (евра)

Финансиски резултат 2012 (евра)

Државна Државна Државна Приватна Приватна Приватна

4.228 2.311 2.304 2.233 1.826 1.759

163 -113 -1 -318 -315 -22

265.199.586 30.179.958 24.380.024 418.314.569 91.016.934 402.641.122

776.610 15.335 -29.832 -4.334.665 5.278.724 -952.716

Државна

1.351

-95

15.929.224

-9.410.249

Државна

1.350

-63

24.188.918

-7.441.352

Државна Приватна Државна Приватна Приватна Приватна Државна Приватна Приватна Приватна Приватна Државна

1.316 1.252 1.207 1.108 1.103 1.053 1.035 987 939 915 915 889

1 2 -11 38 31 -35 -503 -98 28 -8 4 2

28.836.881 191.902.942 21.059.685 94.146.599 93.338.813 50.250.767 14.327.462 85.556.123 223.325.689 14.188.702 13.818.475 18.275.866

-78.218 91.814.753 263.778 9.880.529 3.058.603 726.200 -955.173 69.105 3.537.876 -3.080.299 1.594.112 1.209.253

ИМЕ НА КОМПАНИЈА

Сопственост

ЕЛЕКТРАНИ НА МАКЕДОНИЈА ЈП МАКЕДОНСКИ ШУМИ МАКЕДОНСКА ПОШТА ЕВН ГРАНИТ МАКПЕТРОЛ ЈП МАКЕДОНСКИ ЖЕЛЕЗНИЦИ ИНФРАСТРУКТУРА МАКЕДОНСКИ ЖЕЛЕЗНИЦИ ТРАНСПОРТ ЈСП СКОПЈЕ МАКЕДОНСКИ ТЕЛЕКОМ ЈП ВОДОВОД И КАНАЛИЗАЦИЈА АЛКАЛОИД ТИНЕКС-МТ БЕТОН ЈП МАКЕДОНИЈА ПАТ МАКСТИЛ ФЕНИ ИНДУСТРИ ФЗЦ 11 ОКТОМВРИ ИНДО МИНЕРАЛС & МЕТАЛС ЈП КОМУНАЛНА ХИГИЕНА

2.304

На листата 100 најголеми работодавци во Македонија дури 11 компании се јавни претпријатија или компании во државна сопственост кои заедно имаат близу 17 илјади вработени. Што значи дека во овие 11 фирми се вработени околу 30% од вкупниот број вработени кај 200-те најголеми компании во Македонија.

Капитал број 728 10.10.2013

АнАлизА

21

lem rabotoDava^ евн

вработени:

2.233

пишува:

биљана здравковска-Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

В

о услови кога приватните компании под притисок на кризата отпуштаат работници и отвараат се помалку нови работни места, државните институции се наметнуваат како најпосакуван и најсигурен работодавец. Во Македонија веќе со години наназад државата е најголем работодавач кој и во криза не отпушта вработени, и кога е во загуба вработува нови луѓе и зголемува плати. Што во приватните компании не е случај. Затоа и најголемите работодавци со години наназад се државни институции, јавните претпријати и компании кои се сопственост на државата. Така на листата која ја изготви Капитал, а на која се рангирани 20 најголеми работодавачи во Македонија, дури

грАнит вработени:

1.826

девет компании се во директна или индиректна сопственост или се основани од државата. Ако сите овие 20 најголеми работодавци вработуваат 30 илјади вработени, кај државните фирми се вработени 16 илјади лица или 53% од нив. Статистиката покажува уште попоразителни податоци за вработувањето во Македонија. Така според податоците од Државниот завод за статистика во Македонија од вкупно 74 илјади фирми има само 200 компании кои имаат повеќе од 250 вработени. Само 57 од овие компании се во преработувачката индустрија, додека 72 се компании или институции кои работат во дејностите во кои е доминантна државната сопственост. Најголем дел, пак, од компаниите во Македонија, или дури 92% од вкупниот број на активни фирми имаат помалку од 10 вработени. А 7.158 фирми немаат ниту еден вработен, што значи дека секоја десетта фирма во Македонија е без ниту еден вработен.

Државните “јасли” се најбројни

Ако се анализира листата на 20

најголеми работодавци во Македонија лидер е државниот производител на електрична енергија ЕЛЕМ со 4.228 вработени. Бројот на вработени во ЕЛЕМ за само за една година е зголемен за 163, со што овој државен производител на струја е втор најголем вработувач лани, по Џонсон Мети.Во Мети во 2012 година имало најмногу отворени места, или дури 171, со што вкупниот број на вработени достигна 358. Втор најголем работадавец е јавното претпријатие Македонски шуми со 2.311 вработени. По последното масовно вработување на 1.600 лица во ова јавно претпријатие, во него ќе работат 3.900 лица. Трет најголем работавец е Македонска пошта, која исто така е во државна сопственсот, каде работат 2.304 вработени. Според податоците, пак, од Едицијата 200 најголеми и најуспешни која неодамна ја објави Капитал, во 200-те најголеми компании во Македонија се вработени вкупно 62.931 лице. На листата најголеми компании има само 15 кои вработуваат над 1.000 лица, а само четири од нив имаат над 2.000 вработени. Помалку од 100 вработени имаат 85 компании од листата 200 најголеми, а 15 од нив имаат помалку од 10 вработени. На листата 100 најголеми работодавци дури 11 компании се во државна сопственост или јавни претпријатија кои заедно имаат близу 17 илјади вработени или 26% од вкупниот број вработени кај 200-те најголеми компании. На листата најголеми се рангирани и пет компании кои немаат ниту еден вработен и четири компании кои имаат само по еден вработен.

И без ниу еден вработен се прават екстра профити

Меѓу 200-те најпрофитабилни компании во Македонија пак, дури девет немаат ниту еден вработен. Најголеми фирми без ниту еден вработен се Каменимост Комуникации, МА Труст, КХЛП, Гринфруит, Марков Тим, Искраимпулс, Енергосистем Повеќе од седум илјади фирми од вкупно 74 илјади активни фирми во Македонија немаат ниту еден вработен, покажуваат податоците од Државниот завод за статистика. Тоа значи дека секоја десетта фирма во Македонија работи без да има ниту еден вработен. Најголем дел од фирмите коишто немаат ниту еден вработен или 1.879 се од трговијата, а без ниту еден вработен се и 1.192 фирми од услужните дејности. И во преработувачката индустрија има 607 фирми коишто се регистрирани без вработени. Иако најголем дел од фирмите со ниту еден вработен се мали фирми, меѓу нив

Капитал број 728 10.10.2013

22

www.kapital.mk

АнАлизА

92% од МАКедонсКите фирМи иМААт поМАлКу од 10 врАботени

С

амо 201 компанија во Македонија од вкупно активни 74.424 фирми имаат повеќе од 250 вработени. Од нив 57 компании се во преработувачката индустрија, а во земјоделството има само 2 компании кои имаат повеќе од 250 вработени. Во градежништвото, кое важи за трудоинтензивна гранка, само 7 големи компании имаат повеќе од 250 вработени. Во Јавна управа и одбрана има 32 компании кои имаат повеќе од 250 вработени, во образованието има 5 големи работодавци, во здравствената и социјална заштите има 21, додека во админуистративните и помошни дејности има 14 големи работодавци кои вработуваат повеќе од 250 лица. Бројот на фирми во Макеоднија кои имаат помалку од 10 вработени изнесува 68.211, што е дури 91,6% од сите фирми во Македонија. Од фирмите кои имаат помалку од 10 вработени повеќе од половина работат во трговија.

КОИ КОМПАНИИ НАЈМНОГУ ВРАБОТУВАЛЕ? Ранг 200 најголеми 2 5 111 168 32 30 13 24 71 9

ИМЕ НА КОМПАНИЈА

Дејност

ЏОНСОН МЕТИ ЕЛЕМ ПРОТОТИП МЕДИА ПРИНТ МАКЕДОНИЈА СПОРТ - ЛАИФ ТРЕЈД БУЧИМ ЏОНСОН КОНТРОЛС МАКЕДОНИЈА ВЕРОПУЛОС ЖИТО ЛУКОИЛ МАКЕДОНИЈА

Автомобилска индустрија Енергетика Градежна индустрија Издавачка индустрија Игри на среќа Рудник Автомобилска индустрија Трговија Трговија Нафтена индустрија

има и големи компании кои и покрај тоа што немаат вработени, остваруваат и тоа како големи приходи и профити. На пример, меѓу 200-те најпрофитабилни компании во Македонија 32 компании имаат помалку од 10 вработени, а девет немаат ниту еден вработен. Најголемата од нив, Каменимост Комуникации, во 2012 година работела со профит од речиси 60 милиони евра. Следуваат МА Труст, КХЛП, Гринфруит, Марков Тим, Искраимпулс, Енергосистем. На листата пак, со 200-те најголеми се рангирани 20 компании со помалку од 10 вработени, а пет од нив се со ниту еден вработен. Можеби за некој е чудно како е можно фирма да работи без ниту еден вработен. Практиката покажува дека тоа не само што е можно, туку е и во согласност со македонските закони. Во

Најмногу вработувања во171 2012 163 109 109 91 73 62 59 58 56

Законот за трговски друштва и другите закони кои го регулираат работењето на фирмите во Македонија не постои никаква обврска за тоа дека фирмата којашто се основа мора да има и вработени. Законите во Македонија дозволуваат во која било област да се регистрира фирма и со 0 вработени. Единствено што е задолжително е секоја фирма да има директор, односно управител кој ќе ја претставува фирмата. Притоа, ниту сопственикот, ниту директорот на фирмата не мора да бидат истовремено и вработени во фирмата. Македонија, пак, е меѓу ретките земји каде што градежни и преработувачки компании можат без никаков проблем да се основаат и да работат без ниту еден вработен и по тој основ да не плаќаат ниту денар за даноци и придонеси во државните фондови и буџетот.

ЕДНОДНЕВНА ОБУКА НА ТЕМА:  17 октомври 2013 година, од 9.00 до 16.00 часот Капитал Академија, Скопје

ИМПЛЕМЕНТИРАЊЕ НА ЗАКОНОТ ЗА ТЕХНИЧКА ИНСПЕКЦИЈА, И ОДРЕДБИТЕ ОД ПРАВИЛНИЦИТЕ ЗА ОПРЕМА ПОД ПРИТИСОК, ЕДНОСТАВНИ САДОВИ ПОД ПРИТИСОК И КОРИСТЕЊЕ НА ОПРЕМА ПОД ПРИТИСОК СОДРЖИНА НА СЕМИНАРОТ:

1. Директиви од новиот пристап и CE означување 2. Одредби од Законот за техничка инспекција поврзани со користењето на техничката опрема 3. Одредби од Правилникот за едноставни садови под притисок и Правилникот за опрема под притисок: 4. Одредби од Правилникот за Користење на опрема под притисок : 5. Временски распоред, активности, начин и постапка на вршење на технички прегледи и периодични испитувања на опрема под притисок 6. Обврски по изведените периодични технички прегледи 7. Кој ги врши техничките прегледи 8. Постапка и обврски на независното правно лице при вршење технички преглед на техничката опрема 9. Документација која ја следи техничката опрема при ставање во употреба и користење

Сите заинтересирани за учество на оваа работилница може да се пријават најдоцна до 15 октомври 2013 година.

10. Законски рокови за постапување (преодни и завршни одредби од правилникот) 11. Казнени одредби.

ЗА КОГО Е НАМЕНЕТА ОБУКАТА:

 Правни лица кои користат, инсталираат или произведуваат      

опрема под притисок. Резервоари за компримиран воздух или азот. Резервоари за технички гасови и нивна цевна инсталација. Резервоари за пропан- бутан и нивна цевна инсталација. Магистрални и дистрибутивни гасоводи. Магистрални нафтоводи. Парни котлари со АТК.

ПРЕДАВАЧИ: Славче Петровски државен технички инспектор. Ѓорѓи Трајаноски државен технички инспектор.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

ЈАВЕН ПОВИК Почитувани, На 10 ноември, Алијансата за Позитивна Македонија, ќе го одржи своето Основачко Собрание. Подршката што ја добиваме од Вас од ден на ден е се поголема. Тоа ни дава за право да го објавиме овој повик со цел да дадеме шанса да ни се придружи секој граѓанин кој сака, може и знае да даде свој активен придонес во градењето на граѓанска Македонија. Ве охрабруваме да се јавите на овој повик без разлика дали сте од село или град, без разлика на етничката и верската припадност. Те повикуваме и Тебе да дадеш свој придонес за да ја промениме сегашноста. Биди и Ти дел од изградбата на Позитивна, Просперитетна и Европска Македонија. Затоа, испрати ни CV (биографија) и мотивациско писмо со твои размисли за тоа што треба да се направи, за Македонија да оди напред! Биди и Ти дел од Тимот на Позитивна Македонија. Твојата апликација ја очекуваме во следните 15 дена. Адреси за испраќање на CV и мотивациско писмо:  Поштенски ФАХ 503 Скопје  e-mail: kontakt@pozitivnamakedonija.mk

Граѓанска иницијатива Алијанса за Позитивна Македонија

капитал број 728 10.10.2013

26

www.kapital.mk

бизнис и политика

Можна ли е балканска унија?

Brisel Bara regionalno oBedinuvawe Balkanot stravuva od jugoslovenska reinkarnacija

капитал број 728 10.10.2013

бизнис и политика

27

Идејата на црногорскиот премиер Игор Лукшиќ, за формирање на Г6 во регионот, е последната поконкретна идеја за регионално интегрирање на земјите од Западен Балкан. Иако многумина веднаш ја криткуваа иницијативата препознавајќи во неа концепт за „нова Југолсавија“, сепак ваквиот предлог повторно ја враќа во фокусот идејата за интезивирање на соработката нa земјите во регионот. Капитал анализира, можно ли е формирање на Балканска унија и кои се точките каде овие земји можат да се обединат пишува:

Габриела Делова gabriela.delova

фотографија:

фотоархива на капитал

Б

алкански Г6, балкански Бенелукс, балканска Вишеградската група. Имиња по имиња, коцепти по концепти, идеи по идеи - ниту едно решение. Брисел инсистира на регионално обединување, Балканот стравува од југословенско реинкарнирање. Ќе успее ли европската кауза да го натера балканскиот буребарут, во кој соседите повеќе се гледаат како непријатели отколку пријатели, да се обедини во балканска унија? Последната конкретна иницијатива за поголемо интегрирање дојде пред две недели, кога црногорскиот премиер Игор Лукшиќ среде Њујорк, за време на своето обраќање пред Генералното собрание, покрена иницијатива за формирање на Г6 група во која ќе учествуваат Македонија, Србија, Црна Гора, Албанија, Косово и Босна и Хрецеговина. Ваквата идеја веднаш беше протолкувана како формирање на “нова Југославија“ и како таква наиде на доста критики од дел од експертите во регионот. Иницијативата барем засега не е прокоментирана од ниту една официјална влада, иако веќе по медиумите од регионот се шпекулира дека до крајот на овој месец, лидерите на овие шест држави ќе стават потпис, а дел од албанските медиуми одат и дотаму што тврдат дека во истиот период ќе се создаде и Парламент како прв орган на ова интеграција. Според нон-пејперот инициран од Лукшиќ, освен Парламент се предвидува и заедничка балканска полиција, пазар на труд, образование и здравствена заштита. Од македонското Министерство за надворешни работи велат дека Македонија ја подржува секоја иницијатива за поголемо интегрирање и

соработка помеѓу земјите од регионот, без да конкретизираат дали Македонија ќе стави потпис на нонпејперот на Лукшиќ. Оттаму повторуваат дека и министерот Никола Попоски во неколку наврати повика на поголема соработка и здружување на земјите со цел полесно интегрирање во Европската унија. Како области на соработка ги гледаат секторот на енергетика, патното поврзување и се што би било во корист на граѓаните како на Македонија така и во регионот. Само за потсетување, пред неполн месец, министерот Попоски изјави дека се прават напори дури и за заеднички дипломатски мисии со дел од земјите од регионот, но ваквата иницијатива, како што констатира тој, се уште е само во фаза на разгледување. Аналитичарите, пак, со кои разговараше Капитал барем засега не веруваат дека може да дојде до поголемо интегрирање на регионот, ниту по примерот на Лукшиќ, ниту пак по било која иницијатива која претходно беше спомената на овие простори. Тие се децидни- регионална соработка ќе остане на ова ниво на кое што се одвива и сега- односно Балканот ќе соработува онолку колку што Брисел ќе го бара тоа од нас, велат тие. Неразрешеното минато, конфликите кои стојат како празнина во обединувањето (Српскокосовскиот проблем), се само дел од причините поради кои аналитичарите барем засега не гледаат можност од создавање на балканска унија без разлика на тоа по кој пример би била водена. „Прво државите се плашат од реинкранација на Југославија и второ, сеуште постои сомнежот од можност за насилство врз соседот поради агресиите кои постоеа во не така далечното минато. Засега не гледам раѓање на покомплексна форма на балканско интегрирање. Регионалата соработка ќе се одвива како што се одвива и досега“, вели универзитетскиот професор Стево Пендаровски. Слична прогноза за идејата на Лукшиќ дава и поранешниот хрватски претседател Стипе Месиќ. „Што се однесува до Југославија, па дури и остатоци од Југославија, ова нема никакви шанси. Имавме два експеримента со Југославија, првиот и вториот завршија со крв. Некаква политичка асоцијација нема никаква смисла, но економска соработка,

Капитал број 728 10.10.2013

28

www.kapital.mk

бизнис и политика

усогласување на, на пример ЕУ стандардите, за побрз и полесен влез во ЕУ, меѓусебно информирање и соработка, би имало смисла и корист за сите земји кои на тој начин би соработувале“, вели Месиќ за агенцијата Анадолија.

Каде Балканот може да се интегира денес?

Потребата од поголемо регионално сврзување, никој во земјава не ја оспорува. Но ако политичка унија, е проект кој е премодерен за историски закоравениот Балкан, каде е точката во која може да се направи премостувањето? Аналитичарите за Капитал велат, ако политичката интеграција барем засега е сеуште недостижна, тогаш точка на сврзување на земјите од регионот треба да се бара во секторот енергетика, патната и железничката инфраструктура, ИТ секторот и културниот простор. „Имаше и порано такви идеи и иницијативи и сите беа отфрлени. Едноставно, нема кај никого такво расположение. Сите имаат свои надворешнополитички, внатрешни и економски проблеми и приоритети и не им е до некаков нов сојуз. (...) Значи, нов политички сојуз е надвор од видокругот. Економски? Се најдобро.

Kултурен простор, дефинитивно“, пишува професорот Димитар Мирчев во својата последна колумна анализирајќи го црногорскиот предлог за регионално обединување. Ваков е заклучокот и на универзитетскиот професор Нано Ружин, кој долго време беше амбасадор во Брисел и непосредно го следеше функционирањето на т.н. Бенелукс Унија. „Основниот лост на соработката би се фокализирал во доменот на економско-социјалниот,технолошкиот, културниот развој, а постепено тоа би се проширило и на останатите домени. Од политички аспект малцинствата би можеле да играат значајна улога во овие поврзувања но не сватени како нивно обединување со матицата против други,туку како една динамична компонента за развој на техничкотехнолошката и економската соработка меѓу државите“, вели Ружин. Енергетиката и патничката и железничката инфраструктура се секторите во кои соработка гледа и универзитетскиот професор Стево Пендаровски.

Како функционираат Нордискиот совет и Вишеградската група?

И

ако идејата на регионално интегрирање на Балканот најмогу се споредува со Бенелукс, сепак во Европа постојат и други слични форми на регионално поврзување и интегрирање, а кои во изминатиот период исто така беа споменати како модели за соработка на Балканот. Таква е соработката на нордискиот земји во рамки на Нордискиот совет како и на Вишеграската група земји. Нордискиот совет како унија е создаден во 1952 година. Станува збор за геополитички интер-парламентарен форум. Првиот чекор кон обединување нордискиоте земји го прават преку заеднички пазар на труд и слободно движење на граѓаните низ границите без пасош. Главните тела на оваа интеграција се Советот и Советот на министри. Советот се состои од 87 претставници избрани од парламентите и се состанува најмалку два пат годишно, на есен и на пролет. Во рамките на овој Совет функионираат комитети и подкомитети кои се сретнуваат почесто. Советот на министри е највисоко тело кое е одговорно за меѓувладината соработка. Членови на оваа унија се Данкса, Исланд, Норвешка, Шведска, Финска, Гренланд, Фаро островите, и Аланд островите, а Естонија, Латвија, Литванија се јавуваат како земји набљудувачи. Области во кои соработуваат се култура и медиуми, економија, образование и истражување, правда, екологија, здравство, полова еднаквост и соработка со останатиот дел од светот. Вишеградската груша или В4 е алијанса меѓу Чешка, Унгарија, Послка и Словачка. Создадена е со цел поблиска соработка за побрз влез на овие земји во ЕУ. Соработката на овие земји најмногу се сведува на соработка во областа на културата, образованието, науката и размена на информации. Оваа група нема институции и целата соработка се сведува на периодични средби на преставници од сите држави кои најмногу соработуваат преку проекти. Официјалните самити на кои учествуваат премиерите на овие земји се одржуваат еднаш годишно, а една од државите е одговорна за претседателството чија цел е да подготви едногодишен план на соработка.

Бенелукс уште една иницијатива за балканско обединување

Пред иницијативата на Лукшиќ, во регионот доста популарна беше и иницијатива за обединување на балканот по примерот на Бенелукс. Што точно претставува Бенелукс и може ли Балканот да се интегрира на таков начин? Идејата за поголемо интегрирање на Белгија, Холандија и Луксембург, денес познати како Бенелукс земји, датира

уште од 1944 година. Станува збор за меѓувладино партнерство кое во почетоците фунционира како царинска унија. Во 1958 година царинската унија кулмунираше со Договор за основање на Економска унија, а во 2008 година потпишан е нов Белнелукс договор со кој економската унија прераснува во Бенелукс Унија, која се фокусира на три клучни теми: внатрешен пазар и економска унија, одржлив развој, правда и внатрешни работи. Денес Бенелукс се состои од пет тела:

Капитал број 728 10.10.2013

30

www.kapital.mk

бизнис и политика

парламент, Совет, Секретаријат, Суд и Комитет на министри. Комитетот на министри е највисок орган, кој е еднаков на влада. Секоја година се утврдува Годишен план за активностите на овие држави во текот на година. Овогодинешниот план се состои од повеќе точки кои се однесуваат на соработка во областа на: внатрешниот пазар и економската унија, енергија, безбедноста на храната, здравјето, животните, прекугранична соработка, сообраќај и транспорт, интелекутална сопственост, потрошувачи, соработка со трети земји и меѓународни организации итн. Како и кај останатите модели првичната идеја поради која била создадена соработка била со цел слободен проток на луѓе, добра, услуги и капитал. За волја на вистината и Македонија, особено во последните две години иницираше и потпиша слободно преминување на границите со дел од соседите (Србија, Албанија и Косово), за што потребна е само лична карта. Ваков договор имаат и некои други држави во регионот, со дел од нивните соседи, меѓутоа, договор меѓу сите држави од Западен Балкан сеуште не постои. Во однос на формирање царинската унија, идејата на која се темели Бенелукс, универзитетскиот професор Ирена Кикеркова вели дека тоа во моментот може да предизвика значително трошоци за земјите, нови правила, нови договори кои само би

го искомплицирале целиот процес на интегрирање. „Интеграцијата на земјите од Балканот во царинска унија во моменот може да предизвика значителни трошоци, бидејки сите земји ќе треба да воведат заеднички царински стапки за увоз на стоки надвор од интеграцијата. Бенелукс била формирана во сосема поинакви околности во меѓународното окружување. Се поставува прашањето, доколку се знае дека најголемите партнери на нашите земји се членките на ЕУ, а сите земји од регионот се стремат кон членство во ЕУ (некои имаат кандидатски статус, други се спремаат да почнат преговори за влез во ЕУ) и ако се знае дека со потпишаните Спогодби за стабилизација и асоцијација земјите од Балканот (дел од нив) веќе формираа зона на слободна трговија со ЕУ, што би била економската придобивка од наметнување на нови трговски бариери за земјите надвор од Балканот (поточно од најголемите трговски партнери кои се во ЕУ)? Исто така ова ќе повлече потреба од нови преговори меѓу нововоспоставенат царинска унија и ЕУ за потпишување на нов договор за регулирање на меѓусебните трговски односи според нови правила “, вели Кикеркова. Таа смета дека таквата унија би значела и и сериозни измени во работењето на националните царински служби, што дополнително ќе ги искомплицира

работите и ке донесе дополнителни трошоци за спроведување на новините во царинското работење според правилата на мултилатерланиот трговски систем. „Оттука, иако интезивирање на економската соработка во регионот е потребна, но економските ефекти од формирање на царинска унија во регионот треба темелно да се проучат, за да се покаже дали постои економска оправданост на реализацијата на една вакава идеја“, вели Кикеркова. Другата причина, поради која дел од експертите не гледаат можност за формирање на Бенелукс на Балканот е поради тоа што многумина сметаат дека во таквата интеграција албанците би биле најбројни. Според информациите на Капитал, во Тирана веќе постои невладин сектор чие име е токму балкански Бенелукс и кој се залага за вакво обединување, но во овој сектор, најголем дел од членовите се албански академици и професори. Нивната првична идеја е соработка преку даночни реформи и изедначување на даночните политики во земјите од Западен Балкан. Само за потсетување, идејата за Бенелукс широко беше прифатена од претходната влада на Албанија, а според последните информации на еден албански портал „Сот њуз“ и црногорскиот предлог на премиерот Игор Лукшиќ за формирање Г6 е прифатен во Албанија но со инсистирање, Тирана или Приштина да биде главниот центар на оваа Унија.

Капитал број 728 10.10.2013

32

www.kapital.mk

Компании и пазари

КаКо До поголем извоз?

Dr@aven fonD i poevtini kreDiti za izvoznicite пишува:

Дејан азески

Dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Ф

ормирање на државен гарантен фонд како подршка на реализацијата на големи инфреструктурни проекти во странство, зголемено кредитирање со поволни кредити, здружување на компаниите во кластери, отворање агенција за стимулирање на извозот, поддршка на компаниите во делот на саемското претставување,евтини енергенси и подобра инфраструктура се главните барања кои ги истаканаа бизнисмените и преставниците на коморите за тоа како да се зголеми македонскиот извоз. Иако извозот на земјава од почетокот на годинава е зголемен за 5%, а оној кон земјите членки на ЕУ дури за 17% македонските стопански комори и директно компаниите сметаат дека со засилена соработка помеѓу компаните, владата, банките и образовните институции може да се направи многу повеќе во оваа насока. Тие на петочната

Македонија Владата треба да размисли традиционална годишна конференција за формирање на гарантен фонд преку на Министерството за економија кој ќе се поддржуваат македонските насловена „Како до поголем извоз“ компании за реализација на поголеми и настапија со конкретни барања како поскапи проекти во странство, како и за државата и компаниите да стимулираат методи за окрупнување на економијата и многу поголем извоз од досегашниов. за здружување во поголеми кластери. Министерот за економија "Некогаш Македонија беше Ваљон Сарачини кој ги повика препознатлива по стопанствениците и во изградбата на големите иднина да ги детектираат инфраструктурни навремено проблемите проекти во странство. ги посочи мерките Денеска кога за кои владата досега такви зафати се ги има превземено потребни банкарски за потикнување на по веќе извезуваме кон гаранции од неколку извозот. ЕУ во 2013 во однос на стотици милиони „Како Влада се трудиме 2012 година евра неопходно е да им дадеме поддршка овие компании да на компаниите да го бидат помогнати од зголемат извозот. Во државата. Ослабениот изминатиот период капацитет на банките беа превземени низа во подршката на активности кои придонесоа стратешки проекти е исто така голем за амортизација на негативните ефекти проблем. Поради тоа ни требаат големи од кризата како што се евтините компании со силна финансиска подршка кредити за компаниите и програмите бидејки малите компании не може да за поддршка на конкурентноста на направат значаен пробив на пазарите во компаниите“, рече Сарачини. странство“, вели Пешев. Што предлага бизнис Митко Алексов, извршен директор заедницата? на Сојузот на стопански комори на Според Антони Пешев претседател на Македонија побара зголемување на собранието на Стопанската комора на кредитирањето со поволни кредити,

17%

Капитал број 728 10.10.2013

Компании и пазари Формирање на државен гарантен фонд како подршка на реализацијата на големи инфраструктурни проекти во странство, зголемено кредитирање со поволни кредити, здружување на компаниите во кластери, отворање агенција за стимулирање на извозот, поддршка на компаниите во делот на саемското претставување,евтини енергенси и подобра инфраструктура се предлог мерките од бизнис заедницата до владата неопходни за потикнување на извозот.

5% 29,4%

е зголемен извозот од почетокот на годинава

од македонскиот извоз е кон Германија

отворање агенција за стимулирање на извозот и поддршка на компаниите во делот на саемското претставување . Според него, фокусот на македонскиот извоз треба да биде кон брзорастечките економии и пазарите во третите земји. „Мислиме пред се на пазарите од Блискиот исток, Азија, Африка и Латинска Америка. Компаниите самостојно можеби можат да постигнат успех во одреден дел од извозот, но има и одредени сегменти каде што за тоа е неопходна и поддршката од државата како во делот на зголеменото кредитирање со поволни кредити, отворање агенција за стимулирање на извозот, поддршка на компаниите во делот на саемското претставување“, вели Алексов. Мендерес Кучи, претседател на Стопанската комора на Северозападна Македонија ги преповтори старите барања за поевтини енергенски и подобра инфраструктура кои, според него, секогаш се клучни за конкурентноста на крајните дестинации за извоз. „Не бараме да имаме пониска цена на

енергенсите од регионот, но да бидеме конкурентни. Во инфраструктурниот дел бараме да се овозможи нашите производи по најкраток можен пат да излегуваат на пазарите. Посебен акцент треба да се даде на регионалниот пазар каде можеби на некој начин сме конкурентни, но сепак има можност нешто да се направи за да се подобри извозот и конкурентноста“, вели Кучи. Претставниците на Министерството за економија, Агенцијата за странски инвестиции и промоција на извозот и на Македонската банка за подршка на развојот пред компаниите ги презентираа резултатите од досега направеното во делот на промоција на извозот и според нив конкретните резултати од нивната работа. Сепак дел од компаниите кажаа конкретни примери дека во пракса многу тешко ги гледаат бенифитите од ваквите мерки отколку на хартија. Богослав Ангеловски од компанијата за производство на специјални навојни производи Ариље Метал вели дека компаниите во најголем дел се задоволни од работата на МБПР како главен стимул за развој без кој нема извоз, но дека кога оваа банка ќе ги префрли надлежностите на комерцијалните банки настануваат проблеми и застои. „Кога ќе дојдеме во ситуација домашни инвеститори да ги зголемат капацитетите доаѓаме до административните потешкотии за обезбедување на документација. Од владата и ресорните министерства имаме тотална подршка, меѓутоа крајниот ефект не е доволно брз. Тоа значи дека некој помеѓу нас и владата го успорува и го кочи процесот“, вели Ангеловски. Според него работата е многу едноставна и позната во економското искуство и

33

Ваљон Сарачини министер за економија

Зголемувањето на извозот во овој период од годината значително придонесува за намалување на трговскиот дефицит. Тоа е резултат на постепеното излегување од криза на земјите членки на Унијата, а добар показател е и растот од 0,7% на економијата на Германија, земја со која имаме најголема трговска разменa и која е локомотивата на ЕУ

Мендерес Кучи

претседател на Стопанската комора на Северозападна Македонија

Не бараме да имаме пониска цена на енергенсите од регионот, но да бидеме конкурентни. Во инфраструктурниот дел бараме да се овозможи нашите производи по најкраток можен пат да излегуваат на пазарите. Посебен акцент треба да се даде на регионалниот пазар каде можеби на некој начин сме конкурентни.

Богослав Ангеловски Ариље Метал

Сите членови од владата кога проблемот на компаниите ќе допре до нив се многу заинтересирани да помогнат. Меѓутоа, не сум јас тој што треба да каже кој затајува меѓу министрите, бидејки ние на терен постојано се соочуваме со пречки. доколку се избегнат моменталните административни и банкарски кочници многу брзо ќе се развива извозот. „Извоз мора да се прави со нови машини. За тоа треба поголемо и посигурно кредитирање од МБПР без пречки од комерцијалните банки. За да заживее сето тоа треба да се намалат инспекциите кон новите инвестиции и сл. И сето тоа е врзан процес“, вели Ангеловски.

Македонија да престане да се рекламира како дестинација со евтина работна сила Наташа Сивевска, извршен директор на Текстилниот кластер даде три конкретни насоки каде треба да се корегира досегашната практика на работење во делот на потикнување на извозот. „Во соработка со Агенцијата организиравме посета на голем број странски компании во Македонија од Полска од Финска, од Германија Хрватска Русија па дури и Америка. Но, засега немаме увид до каде

се ефектите од тие средби. Значи потребно е да се воспостави процес за следење на резултатите од тие посети и активности“. Сивевска предупреди и дека е крајно време Македонија да престане да се рекламира во странство како земја со ефтина работна сила. „Кога се рекламираме во странство, било тоа да се однесува на странски инвестиции или на промоција на извозот, сметам дека треба да

престанеме да се рекламираме со евтина работна рака. Треба да се рекламираме со повисок квалитет, а за тоа потребно е модернизација и автоматизација на производството кое што ќе даде повисок квалитет и поголема продуктивност. На тој начин ќе донесеме брендови кои што шијат, односно кои ќе даваат повисоки цени на изработката и на тој начин ќе постигнеме поголемо зголемување на извозот“.

Капитал број 728 10.10.2013

34

www.kapital.mk

политика

Ни од Груевски, ни од Кондарко - списокот страда од лоша меѓуинституционална соработка

П

ремиерот Груевски, претседателот на ДИК, Кондарко, членовите на ДИК, Срцев, Сајкоски и Стефановска, се изредија со изјави за тоа кој е виновен што недоволно ажурно се прочистува избирачкиот список. Поенти имаат и опозицијата и власта - првите во над седумдесетте гласачи запишани на иста адреса во Центар, а вторите дека со списокот кој го оспорува, Заев победува во Струмица. А вистината е дека во работната група за прочистување на списокот учествуваат (покрај другите) претставници на министерствата

> БРОЈКИ

за внатрешни и за надворешни работи, и за правда, на Државниот завод за статистика, кои имаат проблем во меѓуинституционалната соработка (се надеваме не го предизвикуваат намерно). Затоа минатиот месец во Скопје четири дена беше тим на ОБСЕ/ ОДИХР, за да види како функионира оваа меѓуинституционална соработка. Претставниците на меѓународната организација ветија извештај до крајот на годинава, со јасни препораки како да се направи списокот да ужива што поопшта доверба.

Борис Кондарко

3,4

Али Ахмети македонскиот неформа министер за надворешн

40,1%

Софија, Атина, Вашингтон, Брисел, Париз, Хаг... лидерот на ДУИ, Али Ахмети во последните месеци е впуштен во силна дипломатска активност и остварување на серија средби со челниците на европската политика со што се наметнува прашањето за тоа кој всушност ја води надворешната политика во земјава?

лица умираат повеќе во однос на новородените во источниот регион на Македонија стои во регионална годишна книга за 2013 година на Европската канцеларија за статистика (Евростат)

од граѓаните сметаат дека народот нема доволна стручност да процени дали одлуките на Владата се добри или не (Центар за истражување и креирање политики)

47,2 % од граѓаните сметаат дека пратениците во Собранието се посоодветни да учествуваат во процесот на креирање на јавните политики од граѓаните (Центар за истражување и креирање политики)

пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

facebook 1 (5+џ+ѕ) + (72•28) = (5+џ+ѕ) +

2016, го дава бројот на вета кои математички можеме да ги попиеме додека влеземе во ЕУ. Сеад Џигал

2 За промена, државата да почне

данок нас да ни плаќа место мие неа, засто усте зивимо овде?! Моме Мартиноски

3 Поради огромен интерес за

инвестирање во Македонија, странските милионери што ќе добијат дозвола да ги вложат своите пари тука ќе бидат извлекувани во томбола на националната телевизија. Сргјан Стојанцов

Фотоархива на Капитал

Д

одека официјалниот шеф на македонската дипломатија Никола Попоски организира ручеци за почесните конзули што ги имаме низ светот, лидерот на албанскиот коалиционен партнер во Владата, Али Ахмети ја презема неговата функција – тој се впушти во силна дипломатска активност низ најбитните политички центри низ Европа. Средби со еврокомесарот за проширување Штефан Филе и со европратеници во Брисел, со бугарскиот и со грчкиот премиер (Пламен Орешарски и Андонис Самарас) во Софија и во Атина, со главниот политички советник на францускиот претседател Франсоа Оланд, кој ги покрива САД, ЕУ и Западен Балкан - Фабиен Пеноне во Елисејската Палата во Париз,

со холандскиот министер за надворешни работи Франс Тимерманс, со претставници на Министерството за одбрана на Холандија и со парламентарните комисии за надворешни работи и за европски прашања во Хаг... Ахмети зема замав во неговите дипломатски амбиции. Од неговата партија официјално велат дека идејата на сите овие посети е да се презентираат силните заложби на ДУИ за што поскора деблокада на македонските евроатлантски интегративни процеси. Сите средби Ахмети ги користел за да ја афирмира позицијата дека потребно е да се најде решение на спорот за името со Р.Грција и дека Европската Унија и земјите-членки треба да се ангажираат директно и поактивно во решавањето на спорот со името за да се деблокира патот на нашата земја кон НАТО и ЕУ. Во неговата мисија му помага и вицепремиерот задолжен за европски прашања - Фатмир Бесими, кој низ Европа порачувал дека „патот на Македонија кон ЕУ и НАТО има голема поддршка кај албанската заедница во нашата земја, но дека поради нерешениот спор за името, Македонија не може да напредува. Поради тоа, тој уште еднаш порачал дека е потребно да се најде компромис за ова прашање“. Ваквото дејствување на Ахмети од една страна секако е за пофалба, оти сите контакти на нашите политички лидери со странство се добредојдени, но од друга тоа е константно следено со силен популизам дома и демонстрирање на неединство во владата. ВМРО – ДПМНЕ од една страна, а ДУИ од друга упорно креираат две тези – едните дека „Албанците ќе ни го продадат името“, другите дека „Македонците не сакаат влез во ЕУ и НАТО и дека Албанците нема зошто да трпат заради „еден прост банален спор““. Опасни тези кои водат само до раздор, оти за да му се верува на Ахмети, прво треба да му се верува на Груевски, а тие и двајцата не оставаат простор за вистинска доверба кога

www.kapital.mk

Капитал број 728 10.10.2013

бум-трЕс

20 години дипломатски односи со повеќе земји

М

акедонија неделава прославува дваесет години од воспоставувањето на дипломатски односи со повеќе земји. Меѓу земјите со кои пред две децении сме воспоставиле дипломатски односи се Германија, Кина, Холандија, Данска, Франција, Велика Британија. Годинава Македонија прослави дваесет години и од членството на земјава во Обединети нации. Исто толку години, поради спорот со името, Македонија е закочена на

евроинтегративниот пат, и е на чекор од ЕУ и НАТО. Токму ваквиот проблем, вели министерот Никола Попоски ја дефокусира земјава од она што е целта на нормалната дипломатија. Македоската надворешна политика, според него, во наредниот период ќе треба да се прилагоди на промените што следуваат, а тоа се мултиполарноста на глобален план и потребата од поглема регионална поврзаност и конзистентност на долг рок.

ален ни работи!

35

Емир Костурица

режисер

Нормално дека милион Срби ќе се соберат да протестирaат кога ќе се отцепи Косово, исто како што милион Грци се собраа кога се отцепи Македонија, Костурица пак влегол во некој лош научно-фантастички филм со евтина продукција.

ПасКо Кузман

поранешен директор на Управата за

заштита на културното наследство

Р

аботев во корист на државата, а тие ми го уништија угледот, Кузман во текот на судскиот процес против него се правда дека го сфатил вториот дел од поговорката за „тој што спие со деца...

едно прават надвор, а друго зборуваат дома. Останува само впечатокот дека и едното и другото го прават со меѓусебен договор – коалицијата ниту се распадна, ниту има такви најави. Недостасува искреност и јавна порака од премеирот Груевски дека тој и тоа како стои зад овие средби и зад пораките кои Ахмети ги праќа, за да знаеме дека тој таму не оди од Речица, туку од Илинденска бб... кога веќе со себе ги носи вицепремиерите (Муса Џафери во Атина и Софија, Бесими во Брисел, Париз и Хаг).

стојКо ПауновсКи

пратеник на СДСМ

К

Како ахмети пред странците го толкува рамковниот договор?

Освен за спорот за името, лидерот на ДУИ пред дипломатите од земјите-членки на Европската унија во Брисел во рамки на конференција организирана од невладината Центар за европски политики (ЦЕПС), го наметна и прашањето за Рамковниот договор во Македонија презентирајќи го сопствениот став дека тој целосно ќе биде исполнет кога албанскиот ќе стане втор официјален јазик во државата. И ако за спорот за името, горе – долу барем ако се суди според официјалните соопштенија Ахгмети се држел строго до усогласените државни позиции, ова последново отстапува од политиките за кои се залага неговиот коалиционен партнер ВМРО – ДПМНЕ. Токму затоа, во македонскиот владејачки политички блок има поделени мислења за ваквите активности на партнерот.

ако Али баба и 40 разбојници одите кај граѓаните да ги плашите и да го полните буџетот, пратеникот објаснува дека и приказните во Македонија добиваат застрашувачки реална димензија.

twitter атина, софија, Европска Комисија, Хаг, Елисејска Палата – ахмети на кафе-средби со европските челници ги презентира државните, но попатно и партиските позиции за клучните државни прашања

1 Чејс@chasework3h

Happy hour во Македонија е кога службеничката од пауза ќе се врати на шалтер

2 Влатко Васиљ@vlatkovasilj3h

Варам кафе и го ставам на парно малку да ми се олади.

3 Nenad Jovanovic@jovanovichn1h

Деца спонтано се јавија и му честитаа на Заев роѓендан. Има ли бре сериозни луѓе во опозиција или се е тоа кокакола-марлборо-сузуки-идеолог

капитал број 728 10.10.2013

36

www.kapital.mk

политика

Нов избореН модел за посилНа политичка поНуда

Prvo Politikata, Posle dr@avata ]e se oslobodi od „kanxite” na dvata Politi^ki tabori пишува:

к катерина синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на капитал

П

оследните избори донесоа вистинска катастрофа за германските либерали партијата којашто од 64 години постоење на СР Германија дури 52 беше на власт, подолго и од Демохристијаните (ЦДУ) на Ангела Меркел и од Социјал-демократите (СДП) на Гебриел Зигмар сега не успеа да влезе во Парламентот. Ниту една друга германска партија не била подолго на власт, како состав во различни германски Влади, со различни партнери. Овој шок за партијата којашто и тоа како дрмаше и на германската и на европската политичка сцена (од нивните редови доаѓаше шефот на германската дипломатија Гидо Вестервеле), повторно ги отвори дискусиите за изборните

модели и прашањето за начинот на којшто најреално би била претставена волјата на граѓаните во еден Парламент. Македонија од осамостојувањето до денеска гласа според пропорционалниот изборен модел при изборот на пратеници во Собранието и при избор на советниците во општините. Тоа значи дека кандидатите или политичките партии кои добиле најмногу гласови учествуваат во распределбата на мандатите. Во овој случај гласачот гласа за листа на кандидати (листа на политичка партија, коалиција или независни кандидати). Значи, кандидатите добиваат онолку мандати колку што добила гласови нивната предложена листа. Во случај некое пратеничко место да се испразни, истото се пополнува со друго лице кое се наоѓа на листата.

Фиктивна демократија во македонскиот парламент – наместо партии имаме блокови!

Овој модел не оди во прилог на малите политички партии, а според сите експерти во земји со вака слаби

и силно партизирани институции, не оди во прилог ниту на засилувањето на демократијата. Пред секои избори во Македонија се актуализираат дебатите и барањата за воведување на мнозински изборен модел, претворање на Македонија во една изборна единица и воведување на таканаречени „отворени листи“ при што граѓаните кога ќе избираат пратеник ќе гласаат за конкретно име и презиме, а не за партија и листа на таа партија. Анкетите кај нас покажуваат дека повеќе од 60 проценти од граѓаните го посакуваат ваквиот модел за следните парламентарни избори, иако според редовните термини до нив има уште цели две и пол години. Колку е постоечкиот изборен модел погубен за малите партии, а колку од друга страна, им оди во корист на ВМРО – ДПМНЕ и СДСМ како најголеми, зборуваат и резултатите од последните парламентарни избори во 2011, коишто значеа крај за парламентарното битисување на многу политички структури. „Обединетите“ на Љубе Бошкоски, „Народна“ на Љубчо Георгиевски, Либерално – демократската

www.kapital.mk

капитал број 728 10.10.2013

политика Кога двете најголеми партии (ВМРО -ДПМНЕ и СДСМ) покажуваат се повеќе недостаток на нови идеи и проекти, очигледна е потребата од идеите и проектите токму на партиите кои моментално се помали поради монополизацијата на политичката сцена заштитена со постојниот изборен модел. Дали негова промена и воведување на отворени листи ќе помогнат за засилување на демократијата и збогатување на политичкиот живот? Експертите, за разлика од политичарите се едногласни дека одговорот е „да“. партија тогаш на Јован Манасијевски, (сега на Андреј Жерновски), но и „Нова демократија“ на Имер Селмани се збогуваа од „високата“ политика. Ниеден од нив не успеа да обезбеди ни едно пратеничко место, со што де факто таканаречениот „донтов модел“ се покажа како погубен за ситните политичари. Ако се исклучат настрана Јован Манасијев-ски и Имер Селмани кои всушност ги оправдаа очекувањата за ниеден мандат, резултатот на Бошкоски и Георгиевски беше фрапантен! На нивните гласови се крстеа во опозицијата кои правеа математики за евентуални пост-изборни коалиции, а тие двајцата креираа слика за голема изборна победа и за миниум освоена пратеничка група, па дури и нешто над тоа.Од поголемата „сестринска“ партија, пак ВМРО – ДПМНЕ, веднаш се јавија со оценка дека освоените околу 50 000 гласови Бошкоски и Георгиевски (кои едно време беа дел од ВМРО – ДПМНЕ) ќе им ги вратат назад ним, со што уште еднаш се покажа амбицијата на големите партии за опстанок на оовј модел. Последните избори се спасија само оние мали партии што беа во коалиција со големите ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ. Сега, во македонското Собрание има само фиктивна разноликост од партии и од пратенички групи бидејќи НСДП, ЛП, ПЕИ, иако имаат посебни пратенички групи, во парламентот се однесуваат исклучиво по насоките на СДСМ, како нивна чадор-партија. Од друга страна, ДОМ, Социјалистичката партија, ДС и партиите на помалите етнички заедници, пак, целосно се под влијание на големиот партнер ВМРОДПМНЕ.

37

Мали (или единствени) предности на пропорционалниот модел! Пропорционалниот модел со затворени листи има и свои предности, кои во случајот на Македонија се однесуваат на рамноправната застапеност на двата пола, загарантираната локална и регионална застапеност, како и застапеноста на етничките заедници, регулирани со соодветни механизми, што се тешко применливи кај отворените листи, без да искомпромитираат дел од изборните

резултати. Така, на пример, задржувањето на женските квоти во одредени земји е регулирано со резервирани места за таканаречените, најдобри губитнички, кои добиваат пратенички мандат иако (на пример) добиле за 10% помалку гласови од некој машки колега кој не добил мандат. Несаканата последица е дамка врз вака освоениот мандати на жената пратеник.

Љубчо Љубе Јован имер Георгиевски бошковски манасијевски селмани пропорционалниот ропорционалниот модел на гласање беше погубен за овие четворица лидери на последните парламентарни избори. Нивните партии кои важеа за силни стожери на „третата политичка опција“ останаа надвор од парламентот. ом на бошкоски (кој заврши во затвор) се распадна, исто како и Нова демократија на селмани. кариерата ја заврши и манасијевски, а Георгиевски е политички активен надвор од законодавниот дом. „Големите“ лидери уживаат во пропорционалниот модел – си бираат послушници

Аналитичарите се едногласни затворените листи предизвикуваат избраниците на народот да имаат двоен однос - еден кон партијата, еден кон гласачите, при што доминантно влијание врз нивниот пратнички ангажман има односот кон партијата. „Затворените листи им овозможуваат на пратениците да го преспијат мандатот, зашто нивниот евентуален реизбор не зависи толку од гласачите, колку од позицијата на изборната листа на која ќе ги намести партискиот шеф“ - смета универзитетскиот професор Ѓорѓи Спасов. Во пропорционалниот изборен модел гласачот гласа за листа на кандидати (од политичка партија, коалиција или независни кандидати), а кандидатите добиваат онолку мандати колку што освоила гласови листата што ги предлага. Употребата на затворени листи во рамките на овој изборен модел значи дека лидерот на политичката партија ги реди кандидатите на листата по сопствен вкус и дека тој практично одлучува на кои канидати ќе им ги даде гласовите на народот. А критериумите на лидерите на нашите најголеми партии се повеќе од дискутабилни при фактот дека за одредени нивни кадровски решенија причините може да се најдат само во сивата зона. „Затворените листи овозможуваат

мост: отворените листи носат поголема демократија!

„Со моделот на отворени листи граѓаните ќе можат, освен за листата, да гласаат и за еден или неколку поединечни кандидати од неа. Значи, со унапредувањето на постојниот модел што го застапува МОСТ, партиите повторно ќе имаат можност да ги предложат кандидатите, но овој пат врската помеѓу граѓаните и нивните претставници во Собранието и во советите ќе биде посилна. Според нашите анализи и истражувања, пратениците во овој модел би имале поголем легитимитет, нивната одговорност ќе биде најмногу насочена спрема граѓаните, би биле поблиски до нив и помотивирани да ги исполнат своите ветувања. Во однос на недостатоците, куриозитет на овој модел е што донесува многу нови позитивни страни, без истовремено да произведе и некои нови негативни последици. Двете најголеми забелешки се дека создава фракции во партиите и дека води кон купување гласови“

личности без биографија да добијат (пратенички) мандат, а во одредени

Капитал број 728 10.10.2013

38

www.kapital.mk

политика Тито Петковски

У

лидер на НСДП ште во 2006-та кога се појавивме на политичката сцена ние се заложивме за тоа Македонија да биде една изборна единица и да биде застапен пропорционалниот модел на гласање. Тоа е единствен начин за секој да може да си ја докаже сопствената вистинска вредност. Вака не се знае кој колку точно вреди. Големите партии кои се носачи на коалиците секогаш мислат дека даваат многу, малите дека добиваат премалку и скеогаш некој некому должи па има политички пазар, суети, злопамтила... случаи тоа неодоливо потсетува на римскиот цар Калигула кој својот коњ го прогласил за сенатор“ коментира професорката Рената Десковска на оваа тема. Аналитичарите велат дека важно е во јавноста да пробие идејата за еден покорисен и поефтин изборен модел, што ќе биде „пропусница“ за нови информации и свежи идеи. Таа ќе ја одрази општествено-политичката способност прогресивните идеи да се претворат во државни проекти. „Ако денес нема разбирање за ваквите промени на изборниот модел, интересот во иднина ќе се зголеми. Едноставно, реалниот живот ќе покаже дека недостатокот од идеи и замисли и рестрикцијата на можностите за нивен пробив прераснува во главна пречка на развојот на земјата и одржувањето на нејзината стабилност.“

Германија и Британија пример за доминација на „големите“ Во нашето соседство отворени

Ивон Величковски

лидер на ЛП е случајно „големите“ го преферираат постоечкиот модел. Но, овде не е прашање каков е интересот на оваа или онаа партија, колку таа и да е голема, туку интересот на општеството, бидејќи неретко вистинските проекти и решенија доаѓаат како предлози од помали партии. Таа појава во животот е добро позната: воглавно малцинства меѓу луѓето ги трасирале и пробивале патиштата кон напредокот. Мнозинските партии и политичари главно ги бранат стекнатите позиции, а новите идеи и замисли им причинуваат товар и тешкотија бидејќи им се туѓи.

Н

листи применува само Косово и нивното искуство е позитивно, при што таму успешно се применува и механизам за задржување рамноправна полова застапеност меѓу кандидатите. Косово е една изборна единица и како земја во создавање, тамошните експерти велат дека ова позитивно влијае на текот на општествените процеси. Дебатата за изборните модели не е ексклузивитет само во младите демократии и недоволно развиените земји. Неодамна Велика Британија одржа референдум (прв после референдумот од од 1975. година, кога Британците се изјаснуваа дали сакаат да останат во Европската економска заедница) на кој мнозинството Британци ја отфрлија најавената реформа.

69 проценти од Британците кажаа „не“ и пратија порака дека сакаат да го задржат сегашниот модел на мнозински избор во еден круг, што им одговара на големите партии. Одлуката за референдум беше донесена откако актуелната конзервативна влада на Дејвид Камерон мораше

Илија Димовски

директор на Центар за комуникации на ВМРО - ДПМНЕ зборниот модел треба да е нешто за што ќе постои широк консензус. До сега во РМ се дадени десетици идеи за кои легитимно е да се зборува. За нас е значајно РМ да има изборен модел кој ќе гарантира реална партиципативност на сите сегменти од нашето општество, стабилен политички систем и реално вреднување на секој глас. Сегашниот изборен модел е плод на консензус. Секоја друга идеја треба да е подобра од сегашната.

И

во својата коалиција да ја вклучи и помалата Либералдемократска партија, чие предизборно ветување до гласачите, пак, беше токму промената на изборниот систем. Опозициските Лабуристи и владејачките конзервативци, како две најголеми партии во земјата, го поддржуваат стариот систем затоа што им обезбедува непречено владеење и ги фаворизира во однос на помалите партии. Актуелниот британски изборен систем е дел од вековната парламентарна традиција во земјата. Начинот на кој гласачите ги бираат своите парламентарни претставници е многу едноставен. Оној што освоил просто мнозинство од гласовите е избран. Системот се нарекува „Прв преку пречката“ и функционира уште од раниот 19-ти век. Германија, која ја земавме за пример на почетокот на текстот има слична „ситуација“. Таму, кој не е член на партија, има малку шанси да влезе во парламентот и да стане еден од 600 пратеници. За да се освои пратеничко место, а притоа се нема поддршка од некоја од партиите, потребно е да се освојат многу гласови. Во германскиот Уставот се вели: Политичките партии учествуваат во процесот на градење политички цели, носење одлуки и дејствување“, но во меѓувреме многу политиколози признаваат дека партиите не само што соучествуваат, туку самите одлучуваат кој ќе носи политички одлуки. А тоа е поврзано со германскиот изборен систем, со првиот и вториот глас“.

Капитал број 728 10.10.2013

40

www.kapital.mk

ПроКредит БанКа

10 godini odgovorno bankarstvo za makedonskite gra\ani

П

роКредит Банка, прослави 10 години од своето работење во Македонија, заедно со клиентите, соработниците и тимот на банката. За 10 годишното постоење кредитното портфолио на Банката достигна близу 200 милиони евра а депозитното 164 милиони евра. Банката опслужува 12.000 бизнис клиенти и 69.000 штедачи и е една од Банките со најдинамичен развој во банкарскиот сектор. Многубројните гости беа поздравени од Јованка Јолеска Поповска - Генерален директор на ПроКредит Банка Македонија, Хелен Александер - Претседател на Надзорен одбор и нејзината екселенција Гудрун Штајнакер Амбасадор на Р.Германија во Македонија.

“10 годишното работење на Банката измина во промовирање на одговорно банкарство, унапредување на транспарентноста и инсистирање кон повисоки стандарди во банкарската услуга за единствена цел: поддршка и развој на многу малите, малите и средни бизниси и јакнење на довербата на граѓаните во банкарскиот сектор” – истакна Јованка Јолеска Поповска, Генерален директор на ПроКредит Банка. Идните планови на Банката се уште посилна поддршка кон македонските бизниси и стремеж кон подобро општество: преку поддршка на развојот на македонските бизниси и промовирање на културата на штедење во државата.

Хелен алеКсандер

Претседател на Надзорен одбор

ЈованКа ЈолесКа ПоПовсКа Генерален директор на ПроКредит Банка

Капитал број 728 10.10.2013

www.kapital.mk

42 Балкан бизнис и политика Разоткриена вистина:

Еве зошто Линиќ турка и децата во

пишува:

ЖЕЉКО КАРДУМ Финансиски колумнист Форбс Хрватска

Problemot nastanuva koga tro{ocite na dr`avata rastat pobrzo od rastot na BDP i sopstvenite prihodi. I toga{ postoi izlez. Novi danoci i zadol`uvawe na decata koi }e otpla}aat ona {to ne potro{ile.

М

инистерот Славко Линиќ оди во Соединетите Држави по нов кредит од наводно 3,5 милијарди долари. Тоа му е второ задолжување оваа година. Единствената разлика е тоа што сега ќе биде со повисока камата. Онаа која кредиторите ја бараат за несигурни должници. А Хрватска е тоа. Кредитниот рејтинг и се сруши во последните две години од “инвестициски” на “ѓубре”. Па од неодамна и уште еден чекор пониско. Причината зошто кредитните агенции н$ гледаат така е многу едноставна. Буџетскиот дефицит од година во година расте, БДП континуирано паѓа, а надворешниот долг е се поголем. Чиста математика. Должникот се повеќе троши, а помалку заработува. Поради тоа ризикот за враќање на долгот расте. Нема тука никакви сентименталности ниту меѓународни завери. На крајот на краиштата, не бидете лицемери. Дали вие вашите пари би ги дале на таков должник на десет години со ниска камата? А знаете дека и за десет години нема да може да ви ги врати, туку само ќе плаќа камата и ќе бара ново репрограмирање? А не сте ни сигурни дека редовно ќе ја плаќа каматата. Особено ако продолжи со досегашната фискална пракса. Ако каматата биде само 6,5%, Линиќ ќе помине супер. Тоа е само малку повеќе од каматата на издадените државни обврзници на банкротираниот Кипар (6%) и многу помалку од каматата на десетгодишните обврзници на Грција (10,1%). Да ви го прикажам ова појасно. Под претпоставка дека државата навистина ќе добие 3,5 милијарди долари со 6,5% камата... Колку всушност тоа нас ќе не чини? Колку пари на крајот треба да му се вратат на заемодавателот (главнина+камата)? Многу. Само овој еден единствен американски излет на Линиќ би направил нова десетогодишна “дупка” во буџетот од 32,3 милијарди куни. Тоа е скоро 50% повеќе од најоптимистичната проценка за можни приходи од монетизацијата на сите хрватски автопатишта. Сите

автопатишта би gi дале за само еден заем? Да, и нема да бидат доволни. Повторувам... тоа е пресметката на долгот кој би требало да се врати само за ова едно ново доларско задолжување. Медиумските дискусии за тоа “треба ли Линиќ токму сега да оди по кредит” потполно се промашени. Благајнички гледано, едноставно мора. Зошто? Затоа што на друг начин не може да собере доволно пари за толкав државен трошок и доспеани обврски. Со даноците не собрал колку што му треба. На домашниот пазар не може толку да се задолжи, а нема доволно време за продажба на некој државен имот со кој би закрпил дупка во буџетот. Може да прогласи банкрот и да даде оставка или да позајми пари. Отприлика како кога ќе ви стигне енормно висока сметка за телеком услуги. Се што во тој момент може да направити е да ја платите или да ви ja исклучат линијата. Истрагата дома кој чепкал по сомнителни интернет страници, дали децата вртеле на скапи броеви од наградни игри или бабата со саати разговарала со вујкото во Каракас мора да се остави за понатаму. Тоа давателот на услугите не го интересира. Ниту фактот дека ви доцни платата. Позајми од соседот, плати, па потоа жали се и анализирај. И тука лежи главниот проблем на хрватската политичка пракса. Сметките постојано растат, а однесувањето на корисникот не се менува. Затоа Линиќ повторно оди кај соседот по пари. Тоа е многу полесно отколку воведување на ред во куќата. На крајот, не може тој сам да го воведе? Постојат разни финансиски трикови за одржување во живот на државите кои неразумно трошат. Барем до следните избори. Тоа е хоризонтот до кој политичарите размислуваат. Идеално би било државата да троши толку колку што заработува. Но, така не се добиваат избори. Секоја нова политичка опција ветува повеќе за да ги поткупи избирачите да гласаат токму за неа. Затоа што ако политичките спонзори добијат назад точно толку колку што дале, каков е тој дил? Мораат да добијат повеќе. А за да добијат

www.kapital.mk

Капитал број 728 10.10.2013

43

ги о долгови повеќе државата мора да земе од некој друг, зошто државата ништо сама не произведува и не заработува. Само троши. Првиот трик е да се земе и потроши онолку над своите сегашни приходи за колку што е очекуван растот на економијата. Па поголемиот БДП на државата ќе и донесе поголеми приходи и ќе ги скрие прекумерните трошоци. И ќе го покрие буџетскиот дефицит. Ако работата не оди како што ја замислиле, земаат кредит со кој го покриваат недостатокот... И се надеваат дека економскиот раст следната година сепак се заедно ќе испегла. Сите држави тоа го прават. Проблемот настанува кога трошоците на државата многу побрзо растат од растот на БДП и сопствените приходи. Остануваат два излези. Едниот е да се започне да се одзема имотот на граѓаните со нови поголеми даноци, а другиот е да се одзема имотот на децата. Со оглед на тоа дека децата немаат право на глас, политички опортуно е да им се одземе нив, а не на сегашните гласачи. Тоа се прави со долгорочното задолжување на државата, а за тековно трошење. Децата стануваат должници, а политичарите парите ги трошат и ги распределуваат на оние кои повеќе ги сакаат. Сега и овде. И сите среќни и задоволни. Освен децата кои цел живот мораат да отплаѓаат она што не го потрошиле. Но, и тоа има свои граници. Државите кои тоа пречесто го прават, се задолжуваат повеќе од тоа што може да го отплаќаат. А кога ќе претераат со даночните оптоварување, економијата ја прават неконкурентна. Па БДП не расте, туку паѓа. Последица? Државата не може со даноците да собере доволно пари за финансирање на сопствениот апарат, ниту да ги отплаќа доспеаните кредити. А и требаат нови. И се тоа заедно води во банкрот. Јаловите расправи околу тоа може ли следната година растот на хрватскиот БДП да биде 0,7% или 1,3% едноставно немаат смисла. Тоа не е доволно ниту за отплаќање на постоечката камата на кредитите. За држење на главата над водата со ова ниво на државна

потрошувачка, БДП мора да расте барем 5%. Ако не расте, сеедно е колку тоа помалку расте. Разликата е само во брзината со која се приближувате до финансискиот ѕид. Излез? Секако дека го има, само тој не е политички опортун. Морате да ја намалите расходната страна на буџетот, односно трошоците на државата. И тоа не е прашање на волја и слободен избор, туку на расположиви пари. Изјавата “нема да има отпуштање во јавниот сектор” само е финансиски небазирана дневнополитичка парола. Затоа што, или ќе има реформи и отпуштање или платите во тој сектор драстично ќе се намалат. Па вие бирајте што ви е подраго. Политичарите секогаш ги плашат граѓаните дека тоа значи отпуштање на вредните службеници на шалтерите. А на никој не му паднало на памет дека можеби тоа би значело укинување на силни новоосновани агенции, заводи, одбори, комисии, совети, институти и останати измислени политички форми во министерствата и државните тела? Можеби тоа би можело да значи укинување на феудалната распределба на јавните претпријатија на коалициските партнери како дел од изборниот плен? И... може ли воопшто да се управува со земјата која има 576 единици на локална самоуправа? Хрватите секогаш ја проголтуваат истата идеолошка измама дека структурните реформи и драстичното кратење на државните трошоци води до поголема сиромаштија на граѓаните! И потполно укинување на социјалните права и бенефиции! Глупости. Работата е токму спротивна. За да би можеле да имаат пристојни плати, пензии, подобро образование, здравство и јавни услуги, треба да бидат побогати отколку сега. Социјалниот стандард зависи од тоа колку државата има пари. Но, пари кои не се долг. Нема поголеми пензии, без повеќе вработени во реалниот сектор кои добро работаат и плаќаат данок. Големиот државен апарат, буџетскиот дефицит и задолжувањето на државата сигурно не води во тој правец.

Капитал број 728 10.10.2013

44

www.kapital.mk

свет

АКо АмериКА не добие нов плАфон нА з

Na svetot mu s ekoNomska kat

16.700

ми јарди долари е плафонот на задоли Владата на САД ве лжување на САД во моментов. да се платат државнлиитдека дека тоа не е доволно за средината на октомв е обврзници што доспеваат во овој плафон, САД ќери. Ако Конгресот не го подигне соочат со првиот “диф да не ги исполнат се олт“ – своите должнички об врски

Во моментов кога овој текст се испраќа во печат, 08 октомври, преговорите помеѓу демократите и републиканците не се приближија кон договор за буџетот, ниту за лимитот на задолжување. Расте стравот дека Конгресот и претседателот Обама нема да постигнат договор за зголемување на овој лимит до 17 октомври, кога по проценката на министерството за финансии, залихите на пари ќе пресушат.

www.kapital.mk

Капитал број 728 10.10.2013

свет

задоЛЖување

45

se zakaNuva tastrofa! топ 12 странсКи Кредитори на сад Јапонија

20%

Карипски банкарски центри 5%

Извозници на нафта 5% Бразил 5%

Тајван 3% Швајцарија 3%

Кина

23%

ЏејКоб Лу

министер за финансии на САД

Н

еплаќањето на обврските од страна на САД е досега невидено и има потенцијали да предизвика катастрофа. Негативните последици ќе може да се почувствуваат насекаде во светот.

Белгија 3% Останати

21%

Извор: www.treasury.gov

С

Ирска 2%

екој што го памти колапсот на Леман брадерс пред пет години знае што е глобална финансиска катастрофа. Можниот “банкрот“ на американската влада ќе биде економска катастрофа каква што досега светот не видел, предупредуваат аналитичарите. А, тоа може да се случи, доколку најдоцна до 17 октомври Конгресот не го подигне плафонот на задолжувањето на САД од сегашната граница поставена на 16.7 илјади милијарди долари. Неспособноста на најголемата светска економија да ги плаќа своите обврски – невидено досега во модерната историја – ќе ги урне берзите од Бразил до Цирих, ќе го закочи механизмот за позајмување “тежок“ пет илјади милијарди долари за инвеситорите кои што се потпираат на благајнички записи, ќе ги дигне до небо трошоците за задолжување за милиони луѓе и компании, ќе ја сотре вредноста на доларот и ќе ги фрли САД и светската економија во рецесија која веројатно ќе стане депресија. Блумберг праша

Хонг Конг 2%

В.Британија 3% Луксембург 3% Русија 2%

десетина економисти, банкари, брокери и поранешни владини функционери за оваа тема, и добар дел од нив се согласуваат дека неможноста на САД да ги плаќа обврските (или “default“ како што се нарекува според англиската терминологија) би било вистинска финансиска апокалипса.

Џејмс Горман

шеф на Морган Стенли

Г

о повикувам секој граѓанин на САД да му се јави на својот избраник во Вашингтон и да му каже дека ако Конгресот не одобри зголемување на плафонот за задолжување, тоа ќе има несогледливи последици.

Бафет: “Ова е како нуклеарна бомба во рацете“

Во моментов, долгот на САД е 30 пати поголем од 517-те милијарди долари што Леман ги должеше пред да банкротира во септември 2008 година. И додека политичарите во Вашингтон деновиве ги кршат копјата околу покачувањето на плафонот за задолжување, Варен Бафет од Беркшир Хатавеј, Лојд Бленкфајн од Голдман Сакс и дузина финансиски магнати предупредуваат на можната финасиска катастрофа. Бафет ги замоли политичарите да не го користат плафонот на американското задолжување како оружје во своите дебати.

Жу ГуанЖао

заменик министер за финансии на Кина

Ч

асовникот отчукува. Бараме од САД искрено да преземат мерки да се реши фискалниот проблем пред 17 октомври и да се осигури безбедноста на кинеските инвестиции во САД, како и глобалното економско закрепнување.

Капитал број 728 10.10.2013

46

www.kapital.mk

свет

еве што ќе се случи ако сАД не може да ги плаќа обврските

Н

икој точно не знае кога Америка ќе дојде во ситуација да не може да ги плаќа своите обврски, доколку Конгресот не го подигне плафонот за задолжување. Ова што следи е приказ на Ројтерс на тоа како овој “дифолт“ може да изгледа, направен врз основа на дневните извештаи на американското министерство за финансии од октомври и ноември 2012 година.

17 октомври Министерството за финансии (Трезорот) очекува дека ќе има уште околу 30 милијарди долари готовина за да ги покрие сметките. Помеѓу многуте приливи и одливи тој ден, ќе влезат 6,75 милијарди од даноци, но ќе треба да му се платат 10,9 милијарди на Фондот за социјално осигурување, за исплата на пензии.

18 – 29 октомври Резервите на пари на Трезорот брзо се топат. Вашингтон зема само 70 центи за секој долар што го троши, и сега е неспособен да се задолжи одново за да ја покрие разликата.

24 октомври е особено тежок ден: Трезорот исплаќа 15 милијарди долари за потребите на одбраната, здравствената и социјалната заштита, додека прибира само 9,6 милијарди од даноци и други приходи.

30 октомври Се случува “дифолт“. До крајот на денот владата на САД е покуса за седум милијарди долари во однос на она што треба да го исплати како обврска. Трезорот вели дека нема можност да избира кој ќе добие пари, а кој не. Ова значи доцнење за сите: локалните училишта кои што чекаат 680 милиони долари, примателите на социјална помош со 553 милиони, добавувачите на воена опрема со 972 милиони... Доцнењето во исплатите ќе расте се додека “дифолтот“ трае, со што ќе се “избришат“ десетици милијарди долари од економијата, со денови.

31 октомври Нештата стануваат прилично морничави на Ноќта на вештерките кога пристигаат за наплата 6 милијарди “Ова е како да имате нуклеарна бомба во рацете“, рече Ворен Бафет во интервју за Форчн минатата недела. Шефот на Морган Стенли, пак, Џејмс Горман, ги повика своите вработени да ги контактираат конгресмените од нивните изборни единици и да ги потсетат на “неприфатливите последици“ на американското неплаќање на долговите.

Леман брадерс ќе биде играчка во споредба со ова

“Доколку се случи неможноста САД да ги плаќа своите долгови, ќе се предизвика домино ефект од рушење на многу други финансиски пазари“, вели

Знакот “затворено“ пред федералното министерство за финансии на сАД во вашингтон долари камати на емитуваните државни записи. Државните записи на САД се темел на глобалниот финансиски систем, практично неризична инвестиција, во која учествуваат парите на американските пензиски фондови, па с$ до девизните резерви на кинеската централна банка. Неисплаќањето на овие камати ќе го разниша тој темел. САД во моментов плаќаат една од најниските каматни стапки во светот, заради својата беспрекорна историја на подмирување на обврските. Оваа каматна стапка за кусо време ќе порасне, а берзите ќе се разнишаат, затоа што нервозните инвеститори ќе трошат помалку, што дополнително ќе ја оштети економијата. Тука ќе дојдат најтешките одлуки за Трезорот: дали да им плати на оние што држат државни обврзници или на трупите во Авганистан?

1 Ноември Во овој момент, САД влегуваат на навистина непознат терен. Теоретски, владата може да ги плати каматите за обврзници, затоа што ќе има доволно пари од прибраните даноци, но тоа ќе значи доцнење за сите останати. Американските војници нема да ги добијат своите чекови, а пензионерите нема да може да си купат намирници. Од друга страна, ако Трезорот не плати камата за обврзниците и Вашингтон не покаже сигнали за решавање на кризата, ќе страда кредитниот рејтинг на земјата. Ова ќе ја загрози вредноста на речиси секој финансиски инструмент: американскиот долар, банакрските кредити во Азија, цената на осигурување на жетвата во Илиноис.

Тим Битсбергер, поранешен функционер во американското Министерство за финансии (Treasury), сега директор во БНП Париба-Њујорк. “Леман брадерс ќе биде играчка во споредба со ова. Леман беше изолирана компанија, а сега зборуваме за американската влада“, додава тој. Да потсетиме само дека американските берзи загубија речиси половина од својата вредност во првите пет месеци по банкротот на Леман. Земјата ја доживеа најлошата рецесија од Големата депресија наваму, повлекувајќи ја со себе и светската економија. Невработеноста во САД се качи на 10%, највисока во

последните три децении. Депресија како таа од 1929-33 беше спречена затоа што Федералните резерви на САД, впумпаа три илјади милијатди долари во финансискиот систем. Министерството за финансии обезбеди околу 300 милијарди долари капитал за банките. Последен пат САД се најде во опасност од “дифолт“ во 2011 година, кога демократите и републиканците во Конгресот во последен момент постигнаа договор плафонот на задолжување да се зголеми. Но, сепак, стравот од тоа што можеше да се случи, “збриша шест илјади милијарди долари вредност од светските берзи.

EvE za [to trEba da u^itE

Капитал број 728 10.10.2013

48

МенаџМент

o

Од оператор на погонска линија до врвен инженер, техничките професии дефинитивно се меѓу најбараните во моментов во Македонија. Професионалците инволвирани на македонскиот пазар на труд за „Капитал“ потврдуваат дека со доаѓањето на странските инвеститори изминативе неколку години драстично се промени побарувачката на професии. Очекуваат овој тренд и понатаму да продолжи!

www.kapital.mk

Кои се професиите на иднината?

www.kapital.mk www.kapital.mk

Капитал број 728 10.10.2013

МенаџМент Кариери Верица Јорданова

С

verica.jordanova@kapital.mk

амо едноставна,кратка ретроспектива на изгледот и функционалноста на мобилните телефони ќе н$ стави пред сериозна дилема и голема несигурност ако треба да предвидиме каков мобилен телефон ќе користиме за десет години отсега! Денеска с$се менува со толку голема брзина што за најголем дел од луѓето е вистинска мистерија како и колку ќе се промени светот за неколку децении отсега. Ова дефинитивно важи и за професиите! Што ќе работат идните генерации? Кои денешни професии ќе заминат „во пензија“? Кои нови професии ќе се креираат? Кои се професиите на иднината? Со овие дилеми се занимаваат бројни експерти ширум светот,кои следејќи ги демографските тенденции и технолошкиот напредок, дошле до заклучок дека неколку сфери во иднина ќе бидат клучни, каде што ќе се прават добри кариери. Грижата за стари лица е една од тие области. Со оглед на неспорниот факт дека населението во Европа старее, вклучително и земјите од регионот, професиите поврзани со менаџирање со старечки домови и грижа за стари лица с$ повеќе ќе добиваат на значење. Логична е претпоставката дека зголемената побарувачка на старечки домови во иднина ќе ја зголеми побарувачката и за лекари, медицински сестри, негувателки, готвачки и сличен кадар. Вториот столб каде што се очекуваа појава на нови професии е полето на технологијата,која речиси секојдневно го менува и го радикализира секојдневниот живот, а на листата со брзорастечки професии се наоѓаат и професиите за кои не се бара факултетска диплома, како што се возачи, куќни помошнички, ѕидари, паркетари, водоинсталатери, керамичари, армирачи и други занаети.

голема мера се странските инвеститори лоцирани во Бунарџик. Дообјаснува дека оваа состојба кај нас е резултат на актуелното зголемување на капацитетите за индустриско производство во македонската економија, но следејќи ги европските трендови, повеќе од извесно е дека техничките профили од сите нивоа и понатаму ќе бидат високо на листата со најбарани професии во Македонија. Компјутерџиите

предвидува деКа во иднина Многу ќе се бараат: училишни психолози, XX учители за музичко образование, логопеди, воспитувачи во градинка, медицински сестри, масерки, физиотерапевти, спортски и фитнес-тренери. до 2020 година во САД XX 20% повеќе луѓе ќе се вработуват како возачи, приватни детективи и финансиски планери

Кои професии ќе бидат просперитетни во Македонија?

Техничките професии, од оператор на погонска линија до врвен инженер, дефинитивно се меѓу најбараните во моментов во земјава. Професионалците инволвирани на македонскиот пазар на труд за „Капитал“ потврдуваат дека со доаѓањето на странските инвеститори изминативе неколку години драстично се промени побарувачката на професии. „Ако продолжи овој интерес за технички кадар, ќе се доведеме во ситуација да имаме недостиг. Но, и ова не е за изненадување, затоа што техничките дисциплини се брзорастечки, што е и светска тенденција“, вели Игор Чекаров од Агенцијата за посредување при вработување Декра, чии клиенти во

игор ЧеКароВ Декра

Пазарот на работна сила во Македонија дефинитивно е променет, и тоа не само побарувачката. Генерано, луѓето многу повеќе се едуцираат и применуваат проактивни мерки за наоѓање работа.

ДарКо ВелКоВ Вработување

Во моментов најголемата побарувачка за вработување доаѓа од странски ИТкомпании и од производните компании лоцирани во зоните, коишто креираат околу 40% од актуелната побарувачка за вработување во земјава.

Валентина тасеВа Семос едукација

Како во изминатите години, така и сега, најбарани се мрежните инженери, систем-администраторите, администраторите на бази на податоци, како играфичките дизајнери, а во иднина очекувам програмерите за Android, iOSи Windows Mobile кои развиваат мобилни апликации и веб девелоперите да бидат најбарани на пазарот. традиционално се високо на листата со најбарани профили, а така се очекува да остане и во иднина. За нив постајано има отворени конкурси, а причината за тоа е што многу средно големи ИТ-компании од Европа аутсорсираат проекти кај нас, а самите професионалци не сакаат да се врзуваат за една фирма, туку преферираат да работат на проекти. Оттука и постојаната потреба од кадар во

49

оваа област. Анализираќи ги моменталните состојби во Македонија, Чекаров проценува дека просперитетни професии за иднината кај нас дефинитивно се техничките струки,што не значи дека економијата и правото се неперспективни професии, затоа што и во овие области компаниите имаат потреба од внесување креативност и свежа енергија. Дарко Велков од агенцијата Вработување потврдува дека во изминатиотпериод најбарани во Македонија се ИТпрофесионалците, технички кадар од типот на градежни и електроинженери, како и квалитетни и сертифицирани сметководители. На среден рок пак, во следните пет години тој очекува напредок и голема побарувачка во две сфери: прво, занаетите и високоспецифицираните технички струки ќе бидат и побарани и поплатени;второ, ИТ-профилите од типот на девелопери, програмери,креатори на апликации и веб ќе бидат на цена ако се знае дека на светско нивонедостигаат повеќе од 10 милиони програмери! „Генерално гледано, за 2-3 децении професии на иднината ќе бидат новите професии кои ќе се креираат во областа на еколошките науки, производството на здрава храна и зелена енергија, потоа сите сервиси и услуги коишто ќе го олеснуваат животот на луѓето во градовите како што се транспортот и дистрибуцијата, како и професиите и сервисите поврзани со одржување и унапредување на авио и автоиндустријата“, предвидува Велков. Заеднички именител пак, на голем дел од професиите кои ќе ја одбележат иднината е ИТ-технологијата, која навлегува во порите на сите професии. Компаниите од сите дејности с$ повеќе се потпираат на технологија зада ја зголемат продуктивноста на глобално ниво. И Европската комисија предвидува дека од 2015 година 90% од работните места во Европа ќе имаат потреба од познавање на информатичките технологии. Во едукативниот центар Семос едукација ја потенцираат важноста од сертификацијаа на сите знаења во ИТ како доказ за компјутерските знаења. „Програмеритеза Android, iOSи Windows Mobile коишто работат развој на мобилни апликации и веб девелоперите се едни од професиите кои во иднината ќе бидат најбарани на пазарот, а во последно време значително е зголемена побарувачката на програмери за Java и PHP“, вели директорката Валентина Тасева. На листата со ИТ-професии кои допрва доаѓаат се и оние поврзани со безбедноста на податоците, односно безбедноста на податоците на нивните клиенти и вработени. „Развојот на современата технологија секојдневно поставува прашања за безбедноста на интернет-комуникациите и воопшто, на заштитата на податоците. Преголемото количество откриени податоци отвора различни можности за злоупотреби за кои е добро да бидеме свесни. Една од професиите на иднината е безбедноста во програмирањето – односно EC – Council Certified Security Programmer или ECSP“, вели Тасева.

Капитал број 728 10.10.2013

50

www.kapital.mk

Менаџмент Кариери

Некои од професиите на иднината Дигитален инсталатер ги вмрежува и ги поврзува сите високотехнолошки уреди во „паметниот“ дом

Физикален терапевт

с$ постарото население ќе има потреба од овој вид медицински работници, чија побарувачка само во САД ќе порасне за околу 40%, каде што тие ќе заработуваат од 76 до 110 илјади долари годишно

Работен терапевт

ќе им помага на лицата со намалени телесни и ментални способности да се осомостојат

Помошник во домаќинство

се грижат за постари лица во нивниот дом, а помошта се организира во соработка со центрите за социјална заштита и локалните управи

Работник во куќа

административни работи, програмирање, пишување илипродажба може да се одвиваат дома, што особено им одговара на мајките со мали деца

Специјалист за слух

и оваа професија е диктирана од с$ постарото население. Со оглед на тоа дека недостигаат вакви специјалисти во САД, се предвидува дека и нивната побарувачка ќе порасне за 37%

Медицински научник

освен кон практика, медицинските факултети с$ повеќе ја поттикнуваат научната работа на студентите како дел од нивната едукација. Овој кадар во иднина ќе биде с$ побаран

Забен хигиеничар

им помага на стоматолозите и на оралните хирурзи: чисти забен каменец, асистира на операции, ги советува пациентите. Во САД во иднина би можеле да заработуваат и до 69 илјади долари годишно

Наномедицински стручњак

изработува чипови кои го следат човековото здравје, следи инфекции, болести, квалитетот на храната и сите други промени во телото

Ветеринар

зголемениот број домашни миленичиња се очекува да ја зголеми побарувачката на ветеринари за 36%.

Европските анализи од терен, каде што населението с$ повеќе старее, се дека сите услуги поврзани со менаџирање на грижата за стари лица имаат голема перспектива. Занаетите и специфичните услуги за коишто не се бара факултетска диплома исто така се враќаат на голема врата, но овојпат многу подобро платени Оптичар

зголемената грижа за здравјето и особено за видот ќе ја зголеми потребата од овие специјалисти

Неврохирург за зголемување на меморијата

помага да се зачува и да се подобри меморијата, особено на постарите лица. На луѓето, како и на компјутерите ќе може да им додава меморија или да им ги брише непотребните податоци

Научник за податоци

решава деловни проблеми, анализира, ја проучува состојбата и дава препораки. Мора да знае компјутери, математика, статистика и анализа, а може да се специјализира за медицина, сигурност, маркетинг, финансии или откривање измами

Cloud брокер

советува, посредува и го олеснува изборот од понудата во „облак“ и преговара за цената и за условите на испорака

Дигитален архитект

проектира виртуелни згради за чие обликување користи програмирање, компјутерско моделирање, симулации и слики

Организатор на виртуелно ѓубре

стручњак за управување со податоци, сигурност и вмрежување. Одредува насоки за правилно складирање и бришење податоци

Вертикален земјоделец

одгледува земјоделски продукти на покриви на висококатници и на згради по принципот на висечки градини и овозможува одржливо производство на храна во текот на целата година во рамките на еден екосистем

Биомедицински инженер

проектира и одржува биомедицинска опрема. Новите сознанија за гените, молекулите и органите силно влијае врз развојот на новите медицински производи и ја јакне оваа индустрија

Пазарен аналитичар и маркетиншко продажен стручњак

ја проучува состојбата на пазарот за да ги испита можностите за настап, им помага на компаниите да сфатат што сакаат купувачите и по која цена

Научник за заштита на околината

за да се намали загадувањето на планетата, научниците мора да најдат нови начини за создавање енергија, па сега се обидуваат да создадат енергија и од морски бранови

www.kapital.mk

Капитал број 728 10.10.2013

Лидерство

совети за Животот од најБогатите Луѓе во историјата

Voren Bafet инвеститор, диреКтор на БерКшир Хетавеј Живот

Пари

Треба да правите само неколку работи правилно во животот с$ додека не правите премногу работи на погрешен начин.

Правило број еден: Никогаш не губи пари. Правило број два: Никогаш не заборавај го правилото број еден.

ПријатеЛи

Попаметно е да се дружите со луѓе што се подобри од вас. Изберете соработници чие однесување е подобро од вашето, па и вие ќе отидете во таа насока.

ПродаЖБа

51

Никогаш не сметајте на тоа дека ќе направите добра продажба. Продажната цена нека биде толку атрактивна што и просечна продажба ќе даде добри резултати.

Богатство

сомнеЖ

Отсекогаш знаев дека ќе бидам богат. Не се ни сомневав никогаш ниту за момент.

Диверзификацијата е заштита против незнаењето. Ова има многу малку смисла за оние што знаат што прават.

Пазар

Никогаш не ми е првобитната намера да заработам на берзата. Купувам акции со претпоставка дека веќе следниот ден би можеле да ја затворат берзата и да ја отворат по пет години.

Капитал број 728 10.10.2013

52

стратегии

7 Тие што не учат од минатото се осудени да тги повторуваа. грешките.... постојано.

gre[ki koi postoj amerikanskata avt Кога автомобилската индустрија ја опишуваат како цикличен бизнис, тоа не се однесува само на наизменичниот пад и раст на продажбата коишто го следат ритамот на економијата. Работите во индустријата постојано се повторуваат. Една од причините за тоа е предвидливата шема на редизајнирање на секои четири години. Другата причина се докажаните решенија за проблемите коишто постојано се појавуваат, како што е намалувањето на цените при пад на продажбата. Но, најголемиот виновник за тоа е повторувањето едни исти постапки во очекување на поинаков резултат – класична дефиниција за лудило.

„Надувување“ на цените на луксузните автомобили

П

окачувањето на цената на моделите на автомобили коишто се произведени во ограничен број и за кои има голема побарувачка е одамна установена практика во малопродажбата, која најверојатно се појавила во истиот момент кога почнале да се лепат ливчиња со понудената цена за производите. Некои делови од автоиндустријата повеќе се фокусирани на модниот аспект отколку на квалитетот на транспортот – на пример, масивни автомобили, спортски автомобили и кабриолети – и дилерите со автомобили сакаат да извлечат профит додека луѓето се „запалени“.„Аутомотив њуз“ (Automotive News) известува дека значителен број препродавачи на „шевролет“ планираат да ја покачат малопродажната цена на „2014 корвета“ за 20.000 долари од првичната цена наесен, кога автомобилот ќе излезе во продажба за сума од 52.000 долари. Тоа ќе предизвика нова жестока дебата за тоа дали дилерите со автомобили ја користат пазарната економија за да направат брз профит или си ги бркаат долгогодишните клиенти со преувеличената цена.

Одложување на презентацијата на новите модели

Х

www.kapital.mk

енри Форд го направи можеби историски најбавниот премин од еден производен систем кон друг кога го прекина производството на „моделот Т“ во времетраење од девет месеци за да се подготви за производство на „моделот А“ во 1928 година. Оттогаш до денес лансирањето нови модели се случува на пократки временски интервали, но сепак, е проблематично. Крајслер го одложува лансирањето на новиот модел на џипот „чироки“ (Cherokee) поради проблеми со калибрирањето со новиот деветбрзински менувач. Во меѓувреме, во 2013 година Форд го одложи лансирањето на моделот „линколн MKZ“(LincolnMKZ) во времетраење од четири месеци поради проблеми со квалитетот, а се соочи и со проблеми со пласирањето на моделите „искејп“ (Escape)и „фјужн“(Fusion) во продажните салони. Со цел да се осигура дека нема да наиде на истите пречки при лансирањето на најновиот модел „фјужн“ за 2014 година, Форд обезбеди дополнителни обуки за работниците во производните погодни, така што засега, Форд с$ уште го држи рекордот од 1927 година.

„соголување“ с соголување“ на клиентите

С

е сеќавате ли на старите времиња кога купците на нови автомобили ги бомбардираа со дополнителни давачки пред потпишувањето на купопродажните договори или пак, беа принудени последователно да купуваат производи коишто реално не им беа потребни, како препарати за фабрички дамки и слично. Се чини дека еден дилер во Дејтон, Охајо повторно ја заживеа таквата практика. Според „Аутомотив њуз“, групацијата Џеф Шмит ауто се товари со обвинение дека криеле информации за одредени дополнителни давачки при склучување купопродажен договор или им велеле на клиентите дека се обврзани да купат некои производи како препарати за заштита од рѓа, да склучат договори за сервисирање на автомобилите и слични додатоци. Сопственикот, Џеф Шмит, вели дека само мал број купци се ги вознемирила таа практика, но информациите за активностите на компанијата допреле и до канцеларијата на јавниот обвинител на Охајо.

Капитал број 728 10.10.2013

jano gi pravi toindustrija

стратегии

53

Виновен е јенот

И

звршниот директор на Форд мотор компани, Ален Мулали, неодамна ја нарече Јапонија „манипулатор со валути“ и истакна дека послабиот јен се заканува да го минира профитот на американските производители на автомобили. Тој можеби се обидува да го копира поранешниот извршен директор на Џенерал моторс, Рик Вагонер, кој во 2006 година ја обвини јапонската влада дека вештачки ја ослабнува националната валута со цел да им конкурира на американските автомобилски компании. Или пак, оди по стапките на поранешниот извршен директор на Крајслер, Ли Иакока, кој во својата автобиографија од 1985 година по милионитти пат се пожали дека јапонските автомобилски компании и банките работеле заедно за да ја држат пониска вредност на јенот за да извезуваат поевтино. Меѓутоа, ниту една од наведените поплаки не даде резултат. Доколку не сте знаеле, Тојота, Хонда с$ уште постојат и се посилни од кога било.

избегнување збегнување на високите трошоци за работна сила

Д

етроит со децении го бара магичниот начин како да ги плаќа работниците помалку за да ги намали трошоците за производство. Во 2002 година изгледаше како Џенерал моторс да го пронашол решението на тој проблем кога ги презеде производните погони на банкротираниот Даеву и почна да произведува мали автомобили во Кореја. Сега азискиот пазар учествува со повеќе од 20% во вкупното производство на Џенерал моторс, а повеќе од 80% од автомобилите, како „шевролет круз“ (Chevrolet Cruze)и „бјуик анкор“ (Buick Encore), се извезуваат.Но, се шират гласини дека Џенерал моторс сака постепено да го укине производството во Кореја, делумно затоа што трошоците за работна рака таму значително се зголемиле. Не се знае каде би тргнал во потрага по евтина работна рака – можеби Југоисточна Азија или пак, Супсахарска Африка? Изгледа дека Џенерал моторс не научил ништо од примерот на моќниот Фолксваген, кому ни на крај памет не му паѓа да се откаже производниот комплекс во Германија поради високите плати за работниците.

Промена на мислењето за „дизелашите“

П

родавачите на автомобили даваат с$ од себе за да го променат мислењето за дизел-моторите како ‘бучни загадувачи’“ е насловот од насловната страница на „Аутомотив њуз“ од 12 август 2013 година. Не треба да го помешуваме со тврдењето што се појави на Интернет на 29 јануари 2010 година: „Поради напредокот на технологијата, гласните и штетни за околината дизел-мотори се минато“. Или со тврдењето на интернетстраницата Car Review.com од октомври 2010 година, дека „со години наназад дизел-моторите ги бие лош глас поради бучноста и чадот што го испуштаат“. Се чини впечатокот дека се бучни и нееколошки тешко може да се промени.

Продажбата наголемо како адут

А

ко ги читате насловните страници, ќе помислите дека Јапонците ги надуваат бројките за нивната продажба со продажба на автомобили на големо по ниски цени, додека „тројката“ од Детроит (Форд, Џенерал моторс и Крајслер) херојски стивнува. „Сите три домашни американски производители на автомобили пријавија пад на продажбата на големо во јули, додека Нисан, Тојота и Хјундаи-Киа известија за раст на таквата продажба“, се вели на блогот „Вистината за автомобилите“ (The Truth About Cars). Но, ако малку се задлабочите во темата, ќе видите дека пред да регистрираат пад,компаниите од Детроит го достигнале врвот во продажбата на големо, додека Азијците стартуваат со многу лоши резултати по тој основ – околу 22% од продажбата на Форд во јули отпаѓа на продажба на големо, а само 5% од продажбата на Тојота. Продажбата на големо на компании коишто се занимаваат со рентакар е една многу штетна практика која ја уназадува продажбата на нови модели на автомобили и ја намалува резидуалната вредност. Новите договори за работа требаше да придонесат Детроит полека да се повлече од тој бизнис, но тешко е да се одвикнеш од старите навики.

Капитал број 728 10.10.2013

МенаџМент 54 топ 54вести...

ивиЦа тодориќ сопственик на Агрокор

агрокор нема да “штеди“ на преземањето на Меркатор

Во Агрокор ги демантираат шпекулациите дека сакаат да ја спуштат цената на акциите на Меркатор на 81 евро. “Агрокор ги почитува и ќе ги почитува сите права и обврски од договорот, кој што беше потпишан при преземањето на 53постотен удел во Меркатор. Тоа значи дека ќе ја платиме договорената цена, односно 120 евра за акција“, соопштија од Агрокор. Оттаму додаваат и дека Агрокор ги исполнил сите обврски кон Агенцијата за заштита на конкуренцијата, а постапката за преземање на словенечкиот трговски синџир оди според планот и би требало да се заврши во најкраток рок.

торстен Хајнс

главниот извршен директор на Блекбери

Кој ќе го купи Блекбери: Гугл, Циско, сап?

Канадската компанија Блекбери (BlackBerry), која што моментално е во блокада заради проблеми во одделот за производство на смартфони, почнала преговори со компаниите Циско Системи (Cisco Systems), Гугл (Google) и САП (SAP) околу продажбата на дел или целиот бизнис. Таква зделка би била алтернатива на прелиминарниот договор постигнат пред десетина дена со групацијата Fairfax Financial Holdings, која требаше да го преземе Блекбери за околу 4,7 милијарди долари.

твитер очекува милијарда долари од IPO Социјалната мрежа Твитер (Twitter), односно компанијата што ја поседува, очекува да прибере една милијарда долари со појавувањето на берза, односно иницијалната јавна понуда на акции - IPO. Компанијата постои седум години, а во првите шест месеци од 2013 има приходи од 254 милиони долари и загуба од 69 милиони. Понудата на акции ќе биде најголема на компанија од технолошкиот сектор, откако Фејсбук понуди акции во 2012 година.

www.kapital.mk

МенаџМент

најновите истражувања поКажу

Menaxerski stres e saMo Mit?! Се покажа дека кога раководителите се жалат на стрес, тие вообичаено не мислат на лачење на хормонот на стрес, туку на поголем обем на работа и на прекувремено работење. Но, тие во повеќето случаи можат да ја одбијат работата којашто им предизвикува стрес и имаат поголема контрола над својот живот, бидејќи самите донесуваат одлука за себе.

П

оследен пат читавме за менаџерскиот стрес кога истражувањата покажаа дека постресно е да бидеш домаќинка отколку да управуваш со некоја компанија. Меѓутоа, сега се појавуваат нови истражувања кои велат дека овој мит е креиран врз основа на погрешни истражувања од 50-тите години од минатиот век, кога во експериментите не учествувале менаџери, туку мајмуни. При еден таков експеримент неврологот Џосеф Брејди третирал две групи мајмуни со електрошокови секои 20 секунди во текот на шест часа дневно. Втората група настанала така што мајмуните од првата група се „унапредени“ затоа што за брзо време научиле да го притискаат лостот, односно почнале секојдневно да носат „промислени“ одлуки за тоа. Меѓутоа, тие „раководни“ мајмуни набрзо почнале да умираат од чир на желудник и тоа било доволно за научниците да „сфатат“ дека стресот ги придружува одговорноста и управувањето и носи опасност од сериозни здравствени проблеми. Всушност, така се креирал митот за менаџерскиот стрес. Потоа биле направени многу анализи за поврзаноста на стресот, здравствените проблеми и моќта. Сите тие покажале

дека оваа теорија за менаџерскиот стрес не е точна. Биологот Роберт Саполски ги проучувал африканските бабуни и дошол до заклучок дека колку мајмуните имаат понзок општествен статус, толку повеќе кај нив се лачи хормонот на стресот. За разлика од тоа, се покажало дека високорангираните алфа-мажјаци кои можат да се парат со којашто ќе посакаат женка и својата агресија можат да ја истурат на секој мажјак што се наоѓа под нив, се многу повеќе безгрижни. Хормонот на стресот во човечкото тело се лачи заедно со адреналинот и со кортизолот, коишто ја забрзуваат работата на срцето. За тоа време во организмот глукозата ја забрзува потрошувачката на енергија, насочувајќи ја за работата на мускулите во екстремитетите. Ако сте зебра, тој налет на крв во нозете ќе ви го спаси животот кога ќе ве нападне лав во саваната. Кога ќе помине опасноста, за неколку минути ќе заборавите дека имало опасност. Меѓутоа, кај луѓето тоа функционира малку поинаку.Ние имаме способност не само да го доживуваме моменталниот стрес, туку и самите да го креираме подолг временски период, размислувајќи за с$ негативно што може да ни се случи. Таквиот стрес е токсичен и забрзаната работа на срцето може да ја претвори во кардиоваскуларен проблем, ненадејното

www.kapital.mk

Капитал број 728 10.10.2013

топ вести... Менаџмент Самсунг со рекорден профит

уваат

iot

55 55

Самсунг Електроникс (Samsung Electronics), најголемиот светски производител на Квон Ох Хјун мобилни телефони шеф на Самсун и телевизори, прогЕлектроникс нозира рекордни профити за кварталот јули-септември 2013. “Се очекува чиста добивка од 9,4 милијарди евра, што е за 25% повеќе во однос на лани“, вели главниот извршен директор на компанијата, Квон Ох Хјун. Овие бројки се подобри од тоа што очекуваа многумина аналитичари. Самсунг забележа неверојатен успех со својата линија на мобилни телефони Galaxy, иако неодамна имаше предвидувања дека растот на Самсунг може да забави.

Кедбери го загуби спорот со Нестле околу виолетовата боја покачување на глукозата во дијабетес, а падот на имунитетот во подложност на инфекции. Реакцијата на стресот која некогаш ни го спасувала животот сега еволуира во опасност по животот.

Секое уназадување во кариерата носи опасност од здравствени проблеми

Но, како функционира реакцијата на стресот во синџирот на управување? Неодамнешното истражување на психологот Гери Шерман е спроведена врз вработени коишто работат полно работно време и врз војниците коишто биле на усовршување за раководни позиции. Учесниците во истражувањето најпрвин се класифицирани врз основа на лидерските и на нелидерските функции коишто ги вршат. Мерењето на нивниот излачен кортизол покажа дека лидерите многу помалку биле изложени на стрес отколку другите учесници во студијата, и тоа во двете групи луѓе - и меѓу вработените и меѓу војниците. Овие резултати се совпаѓаат со масовната студија која веќе 50 години се спроведува врз вработените во државната управа во Британија, со која научникот Мајкл Мармот докажал дека секое уназадување на работен и на општествен план со себе носи опасност од појава на здравствени проблеми, па дури и смрт.

Се покажа дека кога раководителите се жалат на стрес, тие вообичаено не мислат на лачење на хормонот на стрес, туку на поголем обем на работа и на прекувремено работење. Но, тие во повеќето случаи можат да ја одбијат работата којашто им предизвикува стрес и имаат поголема контрола над својот живот, бидејќи самите донесуваат одлука за себе. Недостигот од контрола медицината го поврзува со растот на крвниот притисок, слабеење на имунитетот и со појава на болести предизвикани од стрес. Паничната потреба да се воспостави контрола пак, има исти последици, затоа би требало да се направи баланс и да се воспостави контрола барем над сопствените одлуки коишто треба да се донесат. А ако ве интересира зошто тогаш умираа „раководните“ мајмуни од почетокот на текстот, одговорот навидум е неочекуван. Се покажа дека експериментот беше заснован на една фатална грешка – мајмуните кои брзо научиле да ги избегнуваат електрошоковите го направиле тоа бидејќи тие повеќе им пречеа отколку на другите. Со други зборови, електрошоковите многу брзо им го нарушуваа здравјето, а тие панично се обидуваа да го решат проблемот и со тоа си предизвикуваа себеси уште поголем стрес.

Кедбери (Cadbury), британскиот производител на чоколади, ја загуби судската битка со ривалот Нестле (Nestle) околу правото ексклузивно да ја користи виолетовата боја на својата амбалажа. Минатата година, Кедбери доби судски процес за да спречи останати кондиторски фирми да ја користат оваа виолетова боја, позната како Pantone 2865c. Но, швајцарската Нестле, најголемата прехранбена компанија на светот, се жалеше на оваа пресуда до повисоки инстанци и сега го доби случајот. Кедбери, која што е преземена од американскиот прехранбен гигант Крафт во 2010-та, оваа виолетова боја ја употребува на својата амбалажа за чоколади од почетокот на 20 век.

Бил Гејтс вложува во “лажно месо“

Основачот на Мајкрософт, Бил Гејтс, сака дел од своето богатство да го насочи кон иднината на исхраната, па реши да инвестира во компанија што произведува “лажно месо“. Гејтс вложил засега непознат износ во фирмата “Beyond meat“, што произведува храна од растително потекло, но која што според изгледот и вкусот потсетува на месо. Гејтс претходно ја нарече таа фирма “една од трите кои што ќе го обликуваат начинот на кој што се храниме“.

Energy delivery solutions

ENERGIZING YOU

ОБУКА НА ТЕМА:  14 октомври 2013 година (понеделник), од 10:00-16:00 часот Капитал Академија, Скопје

ДАНОК НА ЗАДРШКА ВО РМ И ДРУГИ СПЕЦИФИЧНИ АСПЕКТИ НА ДАНОКОТ НА ДОБИВКА – ПРАКТИЧНА ПРИМЕНА НА ЗАКОНСКИТЕ ОДРЕДБИ И ОБЈАСНУВАЊА ПРЕКУ КОНКРЕТНИ ПРИМЕРИ И СИМУЛИРАНИ НАСТАНИ ЕДНОДНЕВНАТА ОБУКА ЌЕ ДАДЕ ОДГОВОР

ЦЕЛИ НА ОБУКАТА:

Обуката се организира со цел обработка на специфичности од областа на фискалната политика во Република Македонија. Истата е насочена кон разрешување на одредени прашања и дилеми за правилно донесување на одлуки во врска со даночната политика кај правните субјекти даночни обврзници и оние кои се потенцијални даночни обврзници.

      

ЗА КОГО Е НАМЕНЕТА ОБУКАТА:



За широк спектар на корисници (сметководители и други заинтересирани лица, трговски друштва, јавни претпријатија, трговци поединци и други деловни субјекти)

Сите заинтересирани за учество на оваа работилница може да се пријават најдоцна до 10 октомври 2013 година.

кога сме соочени со данокот на задршка, како да го препознаеме основни насоки и инструкции како да постапиме кога сме соочени со данокот на задршка како да се заштитиме од двојно оданочување што предвидува законската рамка и како таа го регулира ова прашање кои постапки од нас ги очекува УЈП во поглед на данокот на задршка како да ги разбереме Договорите за избегнување на двојното оданочување како да го оствариме правото на даночните намалувања/ изземања согласно Договорите за избегнување на двојното оданочување практична примена на данокот на задршка низ конкретни примери и официјалниот став на УЈП во поглед на секое прашање

ПРЕДАВАЧ: м-р Катерина Бошевска

финансиски директор на ЕОЅ Матрих.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

капитал број 728 10.10.2013

58

www.kapital.mk

на руЧек со...

СалиС Таџер шеф на одделот за кардиохирургија во аџибадем систина

Da si lekar ne e samo profe toa e na^in na @

www.kapital.mk

капитал број 728 10.10.2013

на руЧек со... „Лекарот не може да ја затвори ординацијата во пет попладне, како да е продавница, и да се исклучи од светот на медицината. Вистински одговорниот лекар се грижи за своите пациенти 24/7, тоа е начин на живот, не обична професија“, вели познатиот кардиохирург Салис Таџер, а за читателите има едноставен совет за тоа што е здраво живеење: „Да се биде умерен во с$“

најважна е умерен а во с$. не сум поборник наост сите оние диктаторски реж ими на

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

Ивана кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

сушико: на ш ето м ен И во ви су од и“ ан „к та сала морски алги, сурими ко – икра обложени со тобина врвот , ба од летечка ри о. ад ок со ав сет од суши: со бела риба, лосос, туна, јапонски омлет. крцкава патка со два специјални соса и кинески палачинки. За десерт: пржен сладолед.

esija, @ivot

В

елат дека големината на луѓето е во нивната скромност и едноставност без оглед колку значајна работа извршуваат во животот или каков висок статус имаат во општеството. Проф. д-р Салис Таџер извршува значајна работа – спасува човечки животи, или како што вели тој на шега, „ги поправа срцата кои имаат дефект“. За општествениот статус што да кажеме повеќе – еден од најпознатите хирурзи, професори, интелектуалци воопшто што го дала Македонија, ценет во својата струка кај најпрестижните медицински центри во светот. А, плени со својата едноставност, непосредност и смислата за хумор. Само што пристигна во Сушико (овојпат тие беа домаќини на нашиот ручек) н$ засмеа мене и фотографката со изјавата дека „кардиохирургот е сличен на автомеханичарот“. „Автомеханичарот знае да смени клипови на автомобилот, а јас знам да сменам некои делови на срцето, ама додека работи“. „Шегата на страна“, додава, „ама, хирургијата е исто така занает. Колку и да н$ гледаат луѓето нас, хирурзите, како некој вид надлуѓе, божества во чии раце се нивните животи, ние сме ’мајстори‘ кои со вештината на своите раце и ладнокрвноста се трудиме да го направиме она за што сме учеле и за што сме платени: да им помогнеме на пациентите да оздрават.“ Инаку, Сушико е едно од омилените сврталишта на д-р Таџер во Скопје,

59

исхрана.

кога станува збор за храната. Вели дека јапонскиот специјалитет суши со задоволство го консумира, и тука во Македонија и насекаде низ светот кога патува, бидејќи e здрава храна. „Степенот на термичка обработка кај сушито, и воопшто кај останатата јапонска кујна е низок, за некого и чуден, затоа што си имате работа со месо од риба кое е сирово, но со правилна подготовка и комбинација со алги, ориз и сл. вие добивате сосема здрави оброци. Не случајно Јапонците се долговечни. А, на Балканот обожаваме скара, ајвар... нешто што е препржено, препечено.“ Го прашав како лекар, кој е неговиот совет за здрав начин на живот, што би ни препорачал тој за да го издржиме ова брзо темпо. „Мислам дека најважна е умереноста во с$. Не сум поборник на сите оние диктаторски режими на исхрана, разноразна мода што се појавува секој ден, од кои с$ уште немаме валидни податоци колку навистина се корисни за здравјето. Не треба да сме аскети и да робуваме на одредени ригорозни режими на живеење. Секако, треба по малку и да се вежба, што јас, да бидам искрен, не го правам тоа. Единствена физичка активност ми се прошетките со кучето по кеј. Иако, кога би трчал по него, како што сака тој, тоа би бил извонреден спорт, хаха.“

Можев да бидам и електроинженер

Приказната за тоа како Салис Таџер дојде во болницата Аџибадем Систина да го отвори одделот за кардиохирургија има малку подолг бекграунд. Македонската јавност можеби подзаборавила дека тој кон средината на 90-тите имаше еден обид да отвори кардиохирургија во рамки на државниот Клинички центар, којшто, за жал, заврши неуспешно. „Јас веќе имав искуство и кариера надвор од Македонија, и сакав нешто да направам за државата во која израснав. Но, поради замешаноста на политички

капитал број 728 10.10.2013

60

www.kapital.mk

на руЧек со...

и други интереси, борба на нечии суети и сл., обидот пропадна. Сепак, во случајов загуби Македонија, а не јас. Државата можеше да добие кардиохирургија многу порано, оддел што со децении од различни причини не можеше да се формира. Потоа, заборавив на таа приказна, с$ до пред неколку години кога случајно се сретнав со г. Орце Камчев и се договоривме за 10 минути, што се вели. Така, во 2010 година го формиравме кардиохируршкиот оддел во неговата болница, и досега, да чукнам во дрво, имаме одлична статистика што се однесува на бројот на успешни интервенции“, вели Таџер. А, кардиохирургијата, како една од најтешките дисциплини во хирургијата, си бара строги стандарди и правила на игра. Таџер вели дека кон своите соработници е немилосрден кога се работи за дисциплината и одговорноста. „Ние, кардиохирурзите, главно сме строги и дисциплинирани, медицината бара висока одговорност и дисциплина, а оваа гранка, пак, особено. Но, од никого не го барам тоа што не го барам ниту од самиот себеси.“ Определбата за медицина на Салис Таџер не е случајна. Роден е во семејство на лекар и универзитетски професор по медицина. Неговиот татко, академикот Исак Таџер, сега покоен, е основач на Институтот за патофизиологија и нуклеарна медицина при Медицинскиот факултет во Скопје. Тој бил роден во Софија, Бугарија, таму и во Австрија студирал медицина, а животните патишта по Втората светска војна го донеле во Скопје, откако успеал да ја преживее интернацијата во логор поради својата еврејска припадност. Во поранешна СФРЈ станал еден од најпознатите авторитети за патофизиологија, потоа и член на МАНУ, а синот Салис се родил во 1953 година во Љубљана, но пораснал во Скопје. По завршувањето на средното училиште, Салис Таџер заминува во Љубљана да студира медицина. „Како помал многу пати размислував што ќе бидам во животот. Сите мислеа дека ќе станам инженер, затоа што ме интересираше електроника, цело време склопував некои ’појачала‘, поправав нешто, а бев и радиоаматер. Но, кога дојде време да се одлучам дали инженерство или медицина, нешто се прекрши во мене и решив дека ќе бидам лекар. Мислев дека инженерството ќе биде здодевно, дека се работи со мртва материја и сл. Секако, тоа не е баш така, но на свои 17-18 години така сум размислувал. Се одлучив за Љубљана, затоа што сакав да се тргнам малку од Скопје, да не биде онаа класична приказна – еве го син на познат доктор, па и тој студира медицина. Сакав да се пробам сам. Иако и во Љубљана презимето Таџер беше познато (татко ми беше коавтор на првиот југословенски учебник по општа и патолошка физиологија), сепак на 1.000 километри од Скопје, друга е приказната“, се сеќава д-р Таџер на моментите кога се кроела

строг сум со соработниците, затоа што кардиохирургијата бара висока дисциплина и одговорност. но, од никого не го барам тоа што не го барам ниту од самиот себеси.

и кардиохирургот и автомеханичарот се занаетчии. едниот менува делови на срце, другиот на мотор.

си компонирам џез за своја душа

„Секогаш ми фалат уште неколку часа од денот, затоа што сакам да се занимавам со триста работи – да гледам телевизија, да ’копам‘ по Интернет, да свирам малку на клавијатурите. Јас имам мали дечиња и до пред некој месец, пред да заминат со сопругата назад во Израел, вечерта ја минував со нив, и додека заминат на спиење, дошло полноќ. Па, така јас пред 2-3 часот наутро, никогаш не сум легнал. И затоа хронично сум ненаспан, но кога ќе влезам во операциона сала, адреналинот скока и вие сте како нов“, вели др.Таџер. Тој е голем љубител на џез, и понекогаш компонира нешто за своја душа. „Во операционата сала постојано свири џез, така што и моите колеги веќе почнаа да ги разликуваат правците во оваа музика, хаха.“ Инаку, и неговата сопруга, Израелка, е доктор, гинеколог, и пред кусо време со децата заминала за Тел Авив, за да се посвети на сопствената кариера таму. „Некако не можеше да се навикне на животот во Македонија, Израел сепак е општество што е далеку поорганизирано, друг менталитет, други навики... Сега јас одам кај нив кога можам, така што често патувам. Иако морам да менувам авиони до Тел Авив, се навикнав, тоа е...“

www.kapital.mk

капитал број 728 10.10.2013

на руЧек со...

61

неговата животна определба.

Младите лекари ги учам дека сами треба да се борат за својата кариера

Да се запрашаме сите каква е нашата самоиницијативност, што сме направиле самите за да ја смениме сопствената положба.

Во Љубљана завршил студии со висок просек, останал и асистент на Медицинскиот факултет, но некако се чувствувал задушен во таа средина и нов предизвик нашол во Израел, неговата втора татковина, каде што денес всушност живее целото негово семејство. Таму специјализирал кардиоторакална хирургијa на Универзитетската клиника Беилинсон во Тел Авив, под директно менторство на проф. д-р Морис Леви, доајен и пионер на светската кардиохирургија. Во Израел работел дваестина години с$ до неговото враќање во Македонија, а во меѓувреме се усовршувал и работел на познати кардиохируршки центри во Израел, Европа и Канада. „Она што го знам од свое искуство и сакам да им го порачам на сите штотуку дипломирани лекари во земјава: не чекајте предизвиците вас да ве пронајдат, изборете се за нив. Не можам да сфатам како на млади лекари главна преокупација може да им биде да најдат некоја стипендија за студиски престој од 3 или 6 месеци во странство и да мислат дека со тоа завршиле работа. Што може да научат за тоа време?! Тие мора постојано да пишуваат десетици писма до болници низ светот кои би ги примиле на работа, да молат за минимална плата да работат од утро до вечер, и тоа по 2-3 години ако треба, а не по неколку месеци, само за да имаат можност да учат од поискусни од нив и да созреат како професионалци. Не велам дека во Македонија е лесно да се живее и успее во кариерата, но мора да се запрашаме – што правиме за да ја смениме својата состојба, каква е нашата самоиницијативност. Јас откако сум дојден овде постојано ’ги трубам‘ овие работи, белким ќе успеам да влијаам врз некого.“ Тој ни кажа уште една работа којашто за него има големо значење кога се работи за професијата лекар. „Јас не разбрав вистински што е тоа медицина во моментот кога дипломирав. Дури откако почнав да работам одговорни работи, операции и сл., мислејќи претходно дека како што ќе се усовршувам јас ќе станувам послободен, ќе дишам со полн капацитет, јас сепак сфатив и нешто друго. Дека расте слободата, но расте и одговорноста. На крајот всушност сфаќаш дека оваа професија е начин на живот, а не само обична работа. Лекарот не може да ја затвори ординацијата во пет попладне, како да е продавница, и да се исклучи од светот на медицината. Вистински одговорниот лекар се грижи за своите пациенти 24/7. Едноставно, нема мирување. Некој би го нарекол тоа професионална деформација, но ако е поинаку не е тоа вистинското. Дали си хирург или семеен лекар, одговорноста е голема. Мораш да живееш со своите пациенти по цел ден.“

ОБУКА НА ТЕМА:  29 октомври 2013 година (вторник), од 10:00-17:00 часот Капитал Академија, Скопје

FACEBOOK ИЗВЕШТАИ И СТАТИСТИКИ ЗАПОЗНАЈТЕ ГИ ВАШИТЕ ФАНОВИ

Придобивките од користење на Facebook за Вашата компанија ќе бидат уште поголеми доколку го анализирате однесувањето на Вашите фанови и нивните потреби. Оваа обука, организирана од Капитал Академија во соработка со IM.MK има за цел да Ве научи како да се поврзете со клиентите и да ги вклучите активно во маркетирањето на Вашиот бренд и производи, низ призмата на извештаите и статистиките кои Ви се на располагање. Анализата на однесувањето на вашите Facebook фанови може да Ве доведе до нови сознанија и заклучоци и да ја смени насоката на компаниската комуникација заради постигнување поголем успех. На обуката ќе биде презентирана алатка која ќе Ви помогне истовремено да менаџирате повеќе Facebook страни, да закажувате објави и да генерирате извештаи. Затоа, посетете ја оваа обука и дознајте како полесно да им се приближите на постоечките и потенцијалните клиенти и како да добиете повеќе од Вашите кампањи со помал буџет.

3. Анализа на Facebook апликации    

Извештаи и статистики за вашите апликации Креирање на извештај Анализа на feedback-от од корисниците Вежба: Анализа и креирање на извештај за Facebook апликација

4. Client Gear - презентација на софтвер за менаџирање на Facebook страни 5. Практичен дел: Презентација на креираната Facebook кампања  Презентација на извештајот за Facebook страна  Презентација на извештајот за Facebook реклама  Презентација на извештајот за Facebook апликација

СОДРЖИНА: 1. Запознајте ги вашите пријатели на Facebook      

Практичен дел: Креирање на интегрирана Facebook кампања Преглед на последни новости Извештаи и статистики за вашата Facebook страна Извештаи и статистики за вашите Facebook објави Извештаи и статистики за вашите Facebook пријатели Практичен дел: Анализа на Facebook страната и креирање на извештај

2. Колку се ефикасни вашите Faceb.ook реклами?     

Преглед на последни новости Извештаи и статистики за вашите Facebook реклами Како и што да мерите кај вашите реклами Како да добиете повеќе со помал буџет Практичен дел: Креирање и анализа на рекламна кампања

ПРЕДАВАЧ: Никола Бојков

Еден од основачите на IM.MK, еднинствената Facebook Preferred Marketing Developer компанија со Pages и Apps кавалификации во регионот.

IM.MK е водечка компанија за развој на Facebook апликации со преку 500.000 корисници на креираните апликации. Дел од клиентите на IM.MK се Microsoft, Skopje City Mall, Swisslion, British Council. Повеќе информации и успешни приказни ќе најдете на http://www.im.mk или пак станете ни пријатели на fb.com/im.apps.

Facebook® е регистрирана трговска марка на Facebook, Inc.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

специјален прилог

18 Паметно инвестирање

октомври 2013

акции, кции, обврзници, депозити или недвижности – во што е најсигурно, а во што најисплатливо да се инвестира?! n инвестициите по правило се поврзуваат со спремноста да се преземе ризик. Во зависност од тоа кој колку ризик сака и може да преземе – препораките колку, каде, каде и во што да се инвестира се различни! n Преку детална анализа на сите можности за инвестирање во Македонија, “капитал“ Ве советува: n Време е да играте на Берза особено ако сте играч на долги патеки! за кого е најповолна оваа форма на инвестирање и што може да се очекува во 2014 година? n Дали вишокот пари да ги штедите во банка е вистински избор за вас?! n Дали зголемената понуда на нови квадратни метри, но и намалените цени на недвижностите ја намалуваат атрактивноста на инвестирањето во недвижности, која во Македонија има традиција? Во какви недвижности е најисплатливо да се инвестира?! кои се надобрите локации за поврат на инвестицијата? Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: boban.gjorgjievski@kapital.mk или на телефонскиот број: 070 26 22 88

n Државни обврзници и записи. колкави каматни стапки нуди државата? кои се инвеститорите и колку заработуваат од ваквите инвестиции? n како да си ја обезбедите својата иднина преку купување на полиса за животно осигурување и преку вклучување во некои од доброволните пензиски фондови? n најголемите махери од светот на парите во Македонија Ве советуваат: дали и зошто би се одлучиле за високи приноси или мал ризик?! Лицe за контакт:

БоБан ЃорЃиевски

74

Капитал број 728 10.10.2013

www.kapital.mk

светот на виното

ДиЗаЈн

Umetnost na vinoto Виното и уметноста, виното и дизајнот, секогаш оделе едно до друго. Уште на прапочетокот на винската култура се обликувале и предметите кои го проследувале. За тоа добиваме уверливи докази уште од фреските на египетските пирамиди

А

мфората, еден совршен облик, е создадена за да се транспортира виното. Винските пехари од антиката се ремек дела на уметноста и дизајнот. Кожните мешини се измислени за сместување на виното. Бурињата биле создавани за чување на вино... Со почетокот на поширокото користење на стаклото, се развива една нова гранка - обликување на чаши и шишиња. Тоа во времето на ренесансата било неверојатно ценета уметност. Најпознатите фиорентински мајстори уметници ги создавале овие уникатни предмети. Марија Медичи во Франција, во 16 век, ја пренесува оваа уметност. Индустријата на чаши постојано нуди нови и подобри решенија. За неколку десетлетија, формата на чашите за вино тотално е изменета. Се создаваат карафи со фантастични форми, дела на познати современи скулптори. Како се развивал светот и винската култура така врските со дизајнот станувале се посилни и неопходни. Во денешно време дизајнот за виното се нераздвојни човечки умеења и стремеж кон убавото. Современиот адвертајзинг за вино е подигнат на високо оригинално уметничко рамниште. Обликувањето на шишињата е во постојано експериментирање и иновирање. Еикетите станаа посебен вид уметност, предизвик за многу уметници. Најголеми уметници на денешнината нашле предизвик во изработка на винските етикети. Најексклузивен пример за тоа се етикетите на “Шато Мутон Ротчилд” кои еве, близу седумдесет години, се украсуваат со слики на најголемите сликари на денешницата. Ова е своевидна верификација на вредноста за најголемите сликари на денешницата. Постои досетка која вели: “ако имате слика на етикетата на Ротчилд, тогаш значи дека сте голем сликар”. Минатата година во чест на познатиот преминат американски сликар Енди Ворхол доби своевиден омаж од шампањското “Дом Перињон”, на кои се ставени етикети во духот на неговото поп-арт сликарство. Етикетите доживуваат таква дизајнерска

трансформација и се сметаат за еден од условите за успешноста на некое вино. Дел од успехот на австралиските и јужноафриканските вина се припишува на оригиналноста и иновативноста на нивните етикети. Но етикетите се само еден сегмент на уметноста на виното. Неколку други гранки врзани со виното се развиваат на невидено брз начин. Архитектурата врзана со виното и винарниците веќе се смета за посебна гранка. Таа се изучува на архитектонските школи и факултети, на постдипломски студии. Креирањето на домашни вински подруми, енотеки и архиви, се архитектонски предизвик во кој фантазијата одигрува голема улога. Создадени се илјадници винарници кои се своевидни неповторливи уметнички креации. Френсис Форд Копола, прославениот автор на “Кум”, во својата многу позната винарница во долината Напа во Калифорнија, отворил музеј на виното и филмот, со интенција да направи спој на овие две уметности. Кога сме веќе кај филмот треба да се каже дека се почесто се снимаат уметнички филмови во која основната идеја е врзана со виното. Да не зборуваме за телевизиските спотови за вино кои се посебна уметничка креација. Винските аксесории се посебна приказна. Денес ќе сретнете најнеобични отворачи за вино, задржувачи на капки, секачи за фолии, специјални затворачи, термометри, дозери, кулери. Сите тие се направени од безброј различни материјали и во нив се гледа колку виното ја буди и поттикнува креацијата и фантазијата. Веројатно во некоја блиска иднина ќе се

појави и некој музеј на виното кој покрај виното ќе ги собере и опфати и сегментите на публицитетот за виното, за етикетите, за врската со уметноста и дизајнот. Во денешно време чести се конкурсите за дизајн врзан со виното. Пред неколку дена винарницата “Тиквеш” имаше избор на најдобрата етикета за своето “шардоне”. На конкурсот се натпреваруваа дизајнери од светот. Всушност, вредноста на дизајнот сврзан со виното ни овозможува, низ формите кои винската култура ги имала низ текот не времето, да ја согледаме и сопствената историја и еволуција, уметнички дострели и цивилизациски стремежи.