729 kapital magazin

analiza kako Dr@avnite televizii Da stanat javni glasila?...str.42

pametno investiraWe akciite nosat najgolem ]ar, parite vo banka najsigurni!.........................str.34

COVER STORY koj go “vrti” biznisot vo regionot?...str.14

број 729 цена 100 ден. | 18 октомври, 2013, петок | година 15

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

вО ОвОј БрОј

Глобален инвестициски самит – охрид 2013

inovacii i pretpriemni[tvo vo fokusot str.

26

inTERViEw

ilija anDreevski generalen menaxer na ekotip, skopje

Donesovme vrvna tehnologija za mnogu inDustrii vo makeDonija 20 str.

Капитал Капитал број број 729 672 18.10.2013 12.09.2012

4 сОдРжИНА 4 НАВИГАТОР 06 КапиталНО

БиљаНа ЗдравКОвсКа стОјчевсКа Големата држава со јадни компании

08 ПОЗИЦИЈАТА НА КАПИТАЛ 10 НАвИгАТОр 14 cover story

Кој го “врти” бизнисот во регионот? Фирмите на Тодориќ прават обрт колку целата македонска економија

www.kapital.mk www.kapital.mk

ИздВОјуВАмЕ Кој е кој на Балканот?

Колку е силна една економија најдобро се мери преку нејзините компании. Колку се тие големи, колкав обрт прават, колку се профитабилни, колку инвестираат, колку вработуваат... Ако според овие критериуми се мерат македонската економија, многу сме мали и немоќни. Помеѓу 50 најголеми компании во регионот Македонија има само една компанијарафинеријата Окта. Од 10-те најголеми македонските компании ниту една не инвестира во регионот и сите произведуваат суровини или полупроизводи без голема додадена вредност. Капитал анализира кои се главните играчи во регионот.

Влатко стефановски од друга страна

Легендарниот македонски и балкански гитарист во опуштена атмосфера за Капитал ја раскажа целата своја животна приказна. во најмала рака станува збор за четиво од кое можат да научат многу генерациите кои доаѓаат, а особено ако се сфати неговата уникатна животна филозофија и специфично гледање на работите што дефинитивно е еден од постаментите на неговиот успех. Многу скоро можеме да го чекаме издавањето на неговиот најнов албум насловен како сеир на кој влатко работи во последните десет години.

XX стр.14

20 ИНТервЈу

XX стр.68

илија андреевски, генерален менаџер на екотип, скопје Донесовме врвна технологија за многу индустрии во Македонија

26 гЛОбАЛеН ИНвесТИЦИсКИ сАМИТ – ОхрИД 2013 иновации и претприемништво во фокусот

34 сПеЦИЈАЛеН ПрИЛОг ПаметНО иНвестирање

42 ПОЛИТИКА

јавни радиодифузери на Балканот - криза што не престанува Како државните сервиси да станат јавни?

50 бАЛКАН бИЗНИс И ПОЛИТИКА 60 executive 68 НА руЧеК сО...

влатКО стефаНОвсКи, балканска музичка легенда Не барајте доходовна работа. Правете го она во што сте најдобри.

68

14 Е тоа е младост!

За само два месеци покажа што значи да се има млад кадар во владата. без никакви црни дамки од минатото и растеретен од желбата да им се додвори на гласачите со единствена цел да остане подолго во фотелјата, Крстиќ покажа како треба да се однесува еден министер за финансии кој мисли на економската иднина на земјата. И самиот признава дека некои мерки се донесени под присила на ралната состојба во буџетот и заради тоа што србија едноставно кажано се наоѓа пред банкрот и неможност да продолжи нормално да функционира.

73 сПеЦИЈАЛеН ПрИЛОг

XX стр.50

мОда

Како паметно да ги вложите парите?

Како да ги вложиш заштедите и да имаш поголеми приходи со помал ризик. е тоа е прашање кое ги двоуми и најпаметните инвеститори. Дали да се инвестира во државни хартии од вредност или да се штеди во банка? Дали да се вложува во акции на берзата или да се остават парите на инвестициските фондови. За оние кои имаат повеќе пари секогаш добра опција е да се вложи во купување на недвижности. Но, колку може да изгубите ако цените паднат. Капитал ги анализира сите можности за паметно инвестирање во Македонија.

XX стр. 34

82 свеТОТ НА вИНОТО реГиОНи - дОурО (Португалија) светскиот вински врв

50

34

Капитал број 729 18.10.2013

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

I Makedonija ima bogati biznismeni so mnogu ke{. Mo`ebi se malku. No, i tie malkumina ne sakaat svoite pari da gi investiraat vo razvojot na kompaniite koi gi poseduvaat. Pa so godini gi dr`at na pozitivna nula. Za da na krajot odlu~at da gi prodadat na stranci i celosno da se povle~at od biznisot.

A istovremeno Makedonija dobiva se podobri ocenki za biznis klimata i reformite vo ekonomijata. O~igledno ne{to ne {tima. Oti malku e ~udno da se dobivaat visoki ocenki za uslovite za vodewe biznis, a kompaniite so godini da ostanuvaat mali i slabi.

Големата држава со јадни компании

В

о едно интервју што хрватскиот бизнисмен Ивица Тодориќ деновиве го даде за угледниот весник Фајненшл Тајмс тој најавува дека во следните две години планира да емитува акции и да се котира на Лондонската берза. Овој потег би следел откако ќе се заврши спојувањето со словенечката компанија Меркатор, фирма која тој ја купи преку Агрокор пред само неколку месеци. Откако би се формирала најголемата компанија на Балканот со приходи од седум милијарди евра, според него, логичен потег би било да се појде во освојување на поширокиот регион. Па така објаснува дека парите собрани преку емисијата на акции на Лондонската берза ќе се употребат за ширење и аквизиции во Турција и Русија. “Имаме алатки, знаење и еден од најдобрите менаџмент во европската малопродажба”, вели самоуверено Тодориќ. Ниту збор за кризата, ниту збор за неликвидноста, никакви критики за банките дека не даваат кредити, критики за државата дека не обезбедува добри услови за бизнис и дека води лоши економски политики... Ништо. Како човеков да не живее и работи на Балканот. А сигурно не му е лесно. Сигурно и тој ги има истите проблеми како и сите други компании и бизнисмени во регионот. Рецесија, мал раст на економијата, криза на извозните пазари, слаба потрошувачка моќ на домашните пазари, политичари кои носат популистички мерки и потези... Но, меѓу него и повеќето бизнисмени од регионот има една многу голема разлика. Тој гледа многу подалеку од државниот буџет. И е многу поголем од било кој министер. А станува збор за семејна компанија, која е во сопственост на Тодориќ и неговото семејство. Но, која се управува многу потранспарентно од многу големи

акционерски друштва. Па затоа на меѓународните финансиски институции не им е проблем финансиски да го поддржат, да му дадат кредит или сопственички да инвестираат во неговата империја. Оти можат многу лесно да ја видат неговата визија. Која е развој на компанијата која ја поседува и управува, а не злоупотреба на компанијата за лично богатење. За многумна тој е тајкун кој ја има поддршката од секоја власт. Дека секоја година добива над 20 милиони евра субвенции од буџетот. Но, вистината е дека тој е поголем од секоја власт. И неговата империја е многу поголема од границите на Хрватска. Оти само во Хрватска вработува над 30 илјади луѓе. И затоа за овие години се развива како што се развива. По бројните аквизиции и агресивно ширење во регионот Тодориќ денес управува со империја која годишно прави приходи од околу 8,5 милиони евра. Што е отприлика колку годишниот бруто домашен производ на Македонија, или колку се што годишно произведува македонската економија. А најголемата компанија во Македонија е рафинеријата Окта. Која е во сопственост на грчка фирма и која полека почнува ништо да не произведува во земјава, туку само да продава и препродава нафтени деривати кои се произведени во Грција. Најголема, пак, компанија во домашна сопственост е Макпетрол. Акционерско друштво, кое продава нафтени деривати, но нема нагон да отвори ни бензинска пумпа во Лесковац, а не, пак, да купи некоја фирма во регионот. Не само што не инвестираат надвор од Македонија, туку со години не се случило ниту едно вистинско превземање или купување на една мала фирма од страна на некоја поголема, а без притоа тоа да има политички контекст. На една рака се бројат бизнисмените кои се растрчани

www.kapital.mk

Капитал број 729 18.10.2013

КапиталНО

7

Во Македонија е многу поприфатливо државата да вработува илјадници луѓе во државни и јавни фирми, отколку на пример да му ги олесни условите на некој македонски Тодориќ да отвори нова фирма и да вработи илјада луѓе. Чудна е некако пазарнава економија која ја градиме. Министри и функционери се далеку помотивирани да најдат инвестиции од бизнисмените и менаџерите на приватните компании. До мотивот ќе да е. по регионот и светот за да бараат нови извозни зделки и да отворат фабрики надвор. Оти и Македонија има богати бизнисмени со многу кеш. Можеби се малку. Но, и тие малкумина не сакаат парите да ги инвестираат во развојот на компаниите кои ги поседуваат. Па со години ги држат на позитивна нула. За да на крајот одлучат да ги продадат на странци и целосно да се повлечат од бизнисот. А истовремено Македонија добива се подобри оценки за бизнис климата и реформите во економијата. Очигледно нешто не штима. Оти малку е чудно да се добиваат високи оценки за условит за водење бизнис, а компаниите со години

да остануваат мали и слаби. Очигледно проблемот ќе да е и социолошки, културолошки, па и политички, а не е само економски. Македонија се чини како се уште да нема расчистено со социјализмот. Па за јавноста е многу поприфатливо и пологично државата да вработува илјадници луѓе во државни и јавни фирми, отколку на пример да му ги олесни условите на некој македонски Тодориќ да отвори нова фирма и да вработи илјада луѓе. Во истовреме, пак, странците кои инвестираат во Македонија, добиваат тешки повластици, па и субвенции за да вработат стотина луѓе. Чудна е некако пазарнава економија која ја градиме.

Министри и функционери се далеку помотивирани да најдат инвестиции од бизнисмените и менаџерите на приватните компании. До мотивот ќе да е. А мотивот кај приватните бизнисмени станува се помал. И тие стануваат се позатворени и поуплашени. И се позависни од државниот буџет кој станува се поголем. Точно е дека секоја власт се плаши од богати и моќни бизнисмени. Но, секоја власт знае дека без богати бизнисмени и големи компании, не може да има ниту силна економија, ниту држава. Оти компаниите се огледало на државата. А сликата за Македонија, која ја даваат најголемите компании, е многу грда и мачна.

Капитал број 729 18.10.2013

8

www.kapital.mk

...позицијата на капитал...

Пазарот е немилосрден! Секојдневната потрошувачка во трговските ланци е машинерија која ни во еден миг не запира. Ако вашиот производ денес го нема во истиот миг друг го зазема местото! Оваа лекција под итно треба да ја сфатат производителите! Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

М

инатата недела во Загреб се одржа интересна и жестока дебата. Седнати на заедничка маса домашните и странски трговски ланци си разменија жестоки зборови и обвинувања. Домашните трговци соочени со отворениот европски пазар и немилосрдната конкуренција, во битката за секој потрошувач, тврдат дека премногу лесно го отвориле пазарот на странците без да постават построги услови за вклучување на хрватските прозводи во нивниот асортиман, додека пак странските трговци присутни на пазарот се децидни дека потрошувачката е машинерија која нема време да застане. Ним им е небитно дали производот доаѓа од Хрватска или Франција. За нив задоволниот потрошувач е закон! Зошто оваа дебата и нејзините тези се

важни за Македонија? Кои се лекциите кои можат да ги извлечат македонските производители и извозници од немилосрдната битка за секој потрошувач која деновиве се води на хрватскиот пазар? Прво, за ако не им е јасно и на производителите и на трговците, да им стане појасно дека се посилната конкуренција која неминовно доаѓа ги вади на виделина сите дефекти на една економија, и најмногу на производителите. Покажува колку се слаби домашнитге компании кога станува збор за квалитетна дистрибуција и наметнување на пазарот како прв избор за потрошувачите. Ако нивната позиција на домашен пазар не е доволно силна и ако нивната позиционираност во домашните трговски ланци не е задоволителна, што е случај со македонските производи, тогаш само еден поголем налет на странска конкуренција сигурно ќе ги збрише! Втората лекција е дека без добар

производ и јасна визија каде се позиционира тој производ на пазарот – пропаста е неизбежна. Производителите мора да одговарат на потребите на потрошувачите. Ако тие асортиманот го градат според својот личен вкус, а не според реалните потреби, тогаш не можат да се надеваат на успех ни дома, камо ли на странски пазар. “На пазарот не можете со декрет никого да натерате со некого да соработува затоа што единственото правило кое овде важи е – заедничкиот пазарен интерес!“, е заклучокот од Загреб, колку тоа некому да му звучи нефер! Македонските компании треба итно, уште утре да ги разгледаат сите отворени можности за јакнење на позициите на домашниот пазар и за излегување на што повеќе нови пазари. Само силното и континуирано присуство на полиците во маркетите (како бренд или приватна марка) е гарант занивниот долг живот.

Реформата која ќе ја удави целата економија Одбегнувајќи ја реформата на јавната администрација се држи во заложништво развојот на целата економија. Се додека Владата може да се задолжува, проблемот нема да ескалира, но кога долгoт ќе ги надмине границите на умерена задолженост, тогаш проблемот веројатно ќе се решава по теркот како што деновиве прави Србија Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

В

о говорот кој премиерот Никола Груевски го имаше пред бизнис заедницата минатиот месец, тој објави дека Владата конечно ќе ја реформира јавната администрација со нов закон кој ќе овозможи вработените на државна сметка да обезбедуваат поквалитетни услуги за граѓаните и компаниите. Но,за многу кратко време тој закон се заборави. Напротив, без никакви професионални квалификации и како чиста социјална мерка, државата преку телевизиско шоу објави дека ангажира нови 1.600 луѓе што ќе добиваат плати од јавните претпријатија, општините или други државни институции. Слушнавме и најави за вработување на уште 300 луѓе со посебни потреби и засилување во МВР со регрутирање на уште 400

полицајци. Од друга страна, албанските министри никогаш не се задоволни од процентот на застапеност на Албанците, така што Охридскиот договор е дежурно алиби за дополнително проширување на администрацијата. Без оглед што не знаеме до колку достигна бројот на вработени во јавниот сектор (според изјавата на еден министер од оваа Влада пред три години, бројката беше околу 180.000 луѓе), изненадува тоа што ниту една меѓународна финансиска институција, ниту пак Европската Унија во своите извештаи не ја критикува експлицитно оваа определба на Владата да ја полни јавната администрација без контрола. Светска банка, на пример, само констатира дека најголем дел од новите работни места во земјава ги отвара државата, а не приватниот сектор. Само за потсетување, Државниот завод за ревизија јавно призна дека за огромен дел од вработените на државна сметка нема ниту столче каде да седнат, а сепак примаат плати!

А и самите знаат дека ваквата политика е многу опасна и самоубиствена за македонскката екномија? Опасна е бидејќи државата одвојува огромни суми (по околу 380 милиони евра годишно) за плати на администрација, а од оваа година админстративците ќе добиваат и зголемување од 5% годишно. За сметка на тоа страдаат економските развојни проекти. Буџетот никако не може да добие силна развојна страна. Одбегнувајќи ја реформата на јавната администрација која несомнено ќе значи и отпуштања на работници од државните институции, се држи во заложништво развојот на целата економија. Се додека Владата може да се задолжува, проблемот нема да ескалира. Но, кога јавниот долг ќе ги надмине границите на умерена задолженост, тогаш проблемот веројатно ќе се решава по теркот како што деновиве прави Србија - некое младо дете ќе ги кастри платите и ќе отпушта за да ја спаси економијата од банкрот.

www.kapital.mk

Капитал број 729 18.10.2013

...позицијата на капитал...

9

Ревизија на ревизорите

Додека ги чекаме извештаите на државните ревизори (кои се се поретки), да с$ потсетиме на една мисла на Ѓуричиќ (УСКОК) - од држава без контрола како & се трошат парите, не барајте развој Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

Д

ржавниот завод за цели 10 месеци од оваа 2013-та нема објавено ниту еден извештај за направена ревизија на некое министерство или државна институција! И тоа во оваа држава на никому не му е чудно! Никој не се прашува на што се должи оваа пасивност на најбитното тело во државава кое е задолжено конкретно да детектира каде и како е прекршен законот во однос на трошењето на јавните пари, односно дали има дупки во сметководствата на дадени институции. Од Извештаите на Ревизија секогаш излегувале помали или поголеми афери за работата на дадени функционери и институции, па се отворале теми во јавноста, дискусии, дебати, политички „мувинг“. Не мора да зборуваме колку е битна улогата на Заводот во едно демократско општество за детектирање кој тоа ненаменски или незаконски ги троши парите на граѓаните - тоа е јасно! Не мора ниту да зборуваме за тоа дека во

“опис и попис“ на работните задачи на државните ревизори (за што впрочем се платени – и тие од џеб на граѓаните!) е да работат во интерес на народот, ажурно, активно, постојано и да и отвораат очи на јавноста за тоа каде има проблем. Па потоа јавноста да цени, а Обвинителството да си реагира како што треба (!). На крај на денот, не мора ниту да зборуваме за тоа дека сите вакви тела во Македонија (комисии и институции задолжени да бидат контролори) катадневно паѓаат на испит и години наназад демонстрираат лакрдија со својата послушничка структура без да се изградат во кредибилни, надпартиски и моќни институции кои законот ќе го стават над се (и секого), а пред нив ќе се тресат властодршците. Но, за еден интересен момент можеми треба да се отвори дебата – тоа е изјавата која за темава ја добивме од Заводот за ревизија, а која вели дека Извештаите биле готови (што значи дека ревизија за некои министерства или институции е направена), само „не се објавени“. И ќе се објавеле во следниот период! Извинете, ама ова остава простор за сомнеж. Зошто Заводот би имал готови

Извештаи, а не ги објавува? Па уште ни дава материјал да мислиме дека ништо не работи, а тој да ти работел... Нели во интерес на сите е штом дадена ревизија ќе биде завршена истата да биде веднаш достапна на јавноста!? Во секој случај, додека ги чекаме ревизиите (за кои точно министерства станува збор и кога ќе бидат објавени не ни кажаа), добро е да се потсетиме на една мисла којашто во неврзан телефонски разговор минатата недела ни ја кажа портпаролот на хрватски УСКОК, Вук Ѓуричиќ – „ од држава без независна, ажурна и силна контрола на тоа кој како и ги троши парите, не чекајте развој“. Претседателот на босанска СИПА, (тој што го апсеше босанскиот претседател) Горан Зубац неодамна во интервју за нашиот весник прати слична порака... Во Македонија, со вака „чести“ ревизии, стануваат речиси смешни заложбите на интелектуалците и експертите по кривично право за тоа Заводот да добие посилни ингеренции и да може да поднесува кривични пријави... Во што би се претворил тогаш? Во уште едно јавно обвинителство како ова што го имаме? ... Да не се лажеме, далеку е УСКОК од Скопје...

Албафон и алба-пазарната логика Пореметената пазарна логика на Албафон игра на фрустрациите на дел од Албанците кои ги чувстуваат не од објективни причини, туку под влијание на реториката на албанските партии кои во недостаток на конкретни политики продаваат плацебо за болестите од митолошка природа Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

“Ф

ољ шќип“, односно зборувај албански, деновиве ни порачуваат бројните билборди на Албафон, новиот, четврт мобилен оператор во Македонија, каде сеуште голем предизвик е мултиетничката интеграција, и каде продолжува каменувањето автобуси на ЈСП зашто не применувале двојазичност, иако јавниот градски превозник го воведува албанскиот на своите дисплеи, а досега тоа не било направено само поради технички проблеми. За да се сфати апсурдноста на пораката „Фољ шќип“ доволно е да се замисли како би изгледало некој друг оператор да рекламира телефонски разговори по поволни цени под слоганот „Зборувај македонски“. Настрана од овој контекст, прашањето е има ли здрава пазарна

логика во потегот на Албафон исклучиво да им се обраќа на граѓаните кои зборуваат Албански, во услови кога сите три други мобилни оператори користат тројазична комуникација со корисниците - имаат вработено оператори што зборуваат албански, говорните автомати располагаат и со албанско мени, кампањите, промоциите, рекламите им одат и на албански јазик. Нормално, овозможувањето дополнителен јазик на комуникација од страна на мобилен оператор нема ништо со политиката - тоа е само средство за водење поуспешен бизнис - „Оне“ во функција на приближување до корисниците што зборуваат албански за свое заштитно лице ја избра манекенката и пејачка Аделина Тахири. Некаква пазарна логика има и во потегот на Албафон, но пореметена и инфантилна - се игра на картата на фрустрациите на дел од Албанците во Македонија кои не толку поради објективни причини, туку под влијание на реториката на

партиите од албанскиот блок кои во недостаток на конкретни политики им продаваат плацебо лекови за болестите од митолошка природа, се чувствуваат дискриминирани. Ова го прочитал и аналитичарот со албанско етничко потекло, Насер Зибери, кој во изјава за „Нова Македонија“ вели: „Таа логика не оди со пазарната и некој што сака да биде сериозен оператор не треба да се води од неа и да се насочи кон една целна група, етничка, религиозна или по која било основа“. Економскиот аспект на дебатата (кога е во прашање мобилната телефонија во Македонија која досега се водеше за технолошкиот, ценовниот, конкурентскиот аспект) сега добива и етничка димензија, зашто Албафон најави дека таргетот, покрај со дискриминирањето на сите во државата кои не зборуваат албански, ќе се обидат да го освојат и со напад на другите оператори, преземајќи ги од нив Албанците со конкурентски пакети и поевтини услуги.

Капитал број 729 18.10.2013

10 НАВИГАТОР

www.kapital.mk

ИЗЈАВА НА НеделАТА

> БРОЈКА

140

милиони субвенции ќе добијат земјоделците во 2014

ЏИм ЈОНГ КИм,

претседател на Светска банка

Може ли да има поголем мотив да ја искорениме сиромаштијата во светот од оние 400 милиони деца кои живеат во есктремна сиромаштија, со помалку од 1,25 долари на ден?! Да дадеме се од себе до 2030 да нема повеќе од 3% сиромаштија!

македонија домаќин на 4-та конференција за поддршка на жените претприемачи

М

акедонија овој викенд ќе биде земја домаќин на 4-та конференција на програмата за поддршка на жените ИНВЕСТИРАЈ ЗА ИДНИНАТА (INVEST FOR THE FUTURE – IFTF) што ќе се одржи во Струга од 17 до 19 Октомври. Со овој настан, Македонија официјално станува дел од мрежата на земји од Југоисточна Европа и Евроазија со отворена канцаларија на IFTF и координатор за земјата. На конференцијата во Струга ќе учествуваат

победник на неделата

ИВИцА ТОдОРИќ

+

Доказ дека развојот на една компанија не зависи само од “љубовта“ со банките, како што многумина го симплифицираат бизнисот, туку од визијата како и каде да го развиваш бизнисот е хрватскиот бизнисмен Ивица Тодориќ. Неговата прецизно јасна и визионерска визија за иднината вклучува иницијална јавна понуда (ИПО) на акции на Лондонската берза во следните две години, а парите кои ќе ги прибере ќе ги искористи за аквизиции во Турција и Русија!. Јасно и прецизно. И што е најважно стратешки планиран развој на Агрокор, кој по купувањето на мнозинскиот пакет од најголемиот словенечки малопродажен ланец Меркатор ова лето, има визија каде го гледа новиот трговски гигант во следните години. Основачот и мнозинскиот сопственик на компанијата, Ивица Тодориќ за Фајненшал Тајмс потврди дека најуспешен модел за одржлив развој е оној базиран на плански пристап во работењето. Така, планот на Тодориќ, по формалното одобрување на спојувањето, е ширење на компанијата надвор од Балканот, соработка со големи меѓународни финансиски играчи и позиционирање на европската мапа на големи трговци! Тодориќ уште еднаш на дело покажува дека иднината на една компанија не е игра на среќа. Напротив, успехот се одработува со голема посветеност кон работата, добра информираност и прецизна визија каде се отвараат нови бизнис можности. И уште поголема храброст да се искористат новите можности кои во случајот на Агрокор се во Турција и Русија. Лондонската берза е само чекор за таму да се стигне!

НОВА фИРмА ВО БИЗНИсОТ сО ГАс

Дали Мастер Гаспром преземе бизнисот од Ако новиот играч на пазарот успее да понуди поевтин гас на компаниите, како што на самиот почеток самоуверено најавува, тогаш многу лесно може да се случи Макпетрол да го изгуби најголемиот дел од пазарот со кој царуваше во изминатите 15 години. Имено Макпетрол уште од 1997 година увезува гас од Газпром, кој во Македонија се продаваше по многу повисоки цени во споредба со земјите од регионот.

Н

еделава македонската јавност беше информирана дека во бизнисот со гас влегува нов играч-Мастер Гаспром. Компанијата Мастер Гаспром прилично самоуверено најави дека дека ќе биде прв избор од каде што македонските компании ќе набавуваат гас бидејќи ќе имале ниска цена и континуитет во испораката. “Предноста на нашата компанија е што поради партнерските односи со украинска фирма што има големо искуство на пазарот со гас во Украина

имаме можности да понудиме подобри услови од останатите компании во Македонија. Имаме склучено директен договор со Гаспром, а и мрежата за дистрибуција ќе ни овозможи непречено и континуирано снабдување со гас на компаниите”, тврдат од компанијата. Од компанијата исто така информираа дека веќе добиле лиценца од Регулаторната комисија за енергетика и дека доставиле банкарска гаранција од 50 милиони евра. На веб страницата на Регулаторната

www.kapital.mk

Капитал број 729 18.10.2013

НАВИГАТОР

100-на жени делегати од 15 земји. Целта на конференцијата е присутните жени претприемачи, образувачи, кретори на политики, водачи на цивилното општество и раководители во јавниот сектор, да ги споделат своите перформанси што ќе резултира во обединет менторски потенцијал и мрежа, за подстрек и поддршка на жените во бизнисот. Програмата ИНВЕСТИРАЈ ЗА ИДНИНАТА е креирана и поддржана од Стејт Департментот на САД во 2010 година, под водство на тогашниот Државен Секретар Хилари Клинтон и првиот глобален Амбасадор за женски права Мелан Вервер (Мelanne Verveer).

11

мисла на неделата

> бРОЈКА

57,7% е зголемен откупот и продажба на земјоделски производ во август

лидери

Успехот се состои од одење од пораз во пораз без да се загУби ентУзијазмот.

Винстон Черчил

поранешен премиер на Велика Британија

губитник на неделата

ИВО ЈОсИпОВИќ

Јосиповиќ во интервју за Бугарското радио, праќа јасна порака дека билатералните проблеми (и со Софија и со Атина) не треба да бидат пречка за прием на Македонија во ЕУ.

м ќе го Макпетрол? комисија нема компанија по име Мастер Гаспром која добила лиценца, но затоа во 2011 година извесна компанија Мастер Украин има добиено лиценца само за трговија со природен гас. Иако засега се уште нема информации кој стои зад оваа фирма, односно дали е некако поврзана со руската компанија Газпром, веќе се шпекулира дека оваа фирма веќе има далеку поповолен договор од оној кој го има Макпетрол, досегашниот најголем дистрибутер на гас во Македонија. Ако новиот играч на пазарот успее да понуди поевтин гас на компаниите, тогаш многу лесно може да се случи Макпетрол го изгуби најголем дел од пазарот сокој царуваше повеќе од 15 години. Имено Макпетрол уште од 1997 година увезува гас од Газпром кој во Македонија се продаваше по многу повисоки цени во споредба со земјите од регионот. Инаки, македонските власти неодамна склучија договор со Руската Федерација, во кој се предвидува преку посебен крак од гасоводот Јужен Поток, рускиот гас да се транспортира и до Македонија.

(б.З.с)

ЈЈОВАНКА ЈОлесКА пОпОВсКА

Ја продолжува силната поддршка на агро бизнисот, не само со соодветна финансиска поддршка туку и со наградување и стимулирање на земјоделците кои се најактивни во овој сектор.

не им беше неделата

МИРОслАВ ШИпОВИќ

Шиповиќ кој сакаше да се врати од САД за да докаже дека не бега од МВР што го гони во акцијата „Претседавач“ доби лисици на раце уште на аеродромот во Виена.

РОсеН плеВНелИеВ

Плевнелиев мака мачи со тешка афера во која бугарскиот печат откри дека тој додека е на функција купил куќа на Халкидики од 700 илјади евра.

_

ВИКТОР ОРбАН „Лошиот дечко“ во Европската Унија, унгарскиот премиер Виктор Орбан повторно е централна тема низ печатот на стариот континет. Средбата којашто тој ја имаше во Лондон со својот британски колега Дејвид Камерун, ги актуализираше прблемите кои Унијата ги има со овој премиер чиешто поведение констатнтно оди контра европските правила и вредности. Иако средбата поминала подобро од таа што Орбан ја имал со Маргарет Тачер во 2001-та, при неговата претходна посета на Кралството (кога Тачер отворено му рекла – „Јас не сум задоволна од Вас“), медиумите повторно го проблематизираат фактот што Орбан никако не сака да попушти во неговите намери и потези за се поголема контрола на сите општествени сектори. Орбан е тргнат во акција на „регрес – приватизација“ односно на национализирање на неколку државни капацитети кои се веќе продадени на приватни компании, обвинет е за создавања на за „симбиоза помеѓу политичката и бизнис елита“, неговата држава е прогласена за „заложник на бизнис интерес групации блиски до него“, а како очаен се цени неговиот обид да ја затвори устата на Унгарците и да ги воведе во силна медиумска диктатура. Со новиот закон за медиуми тој ризикува уште поостри парични санкции (од веќе псоточеките) на ЕУ кон Унгарија, (нешто што ќе го платат сите граѓани), но се чини дека нему, заглавен во сопствениот филм на голем државник, за тоа многу не му е гајле.

Капитал број 729 18.10.2013

12

www.kapital.mk

НаВиГатОР

ГРафиК На Неделата...

Најмногу кредити за трговските фирми (милиони евра) 874

323,9

Трговија на големо и мало

Градежништво

М

246,5

212

Металска индустрија

Прехранбена индустрија

168,4

119,8

Транспорт

Хемиска индустрија

акедонските фирми во банките должат вкупно 2,66 милијарди евра за кредити. Структурата на задолженост покажува дека најголема поддршка од банките, во вредност од 874 милиони евра имаат фирмите што се занимаваат со трговија, но овој податок не е изненадувачки ако се има предвид дека најголем број од фирмите во Македонија се регистрирани во тој сектор.

светот низ медиумите...

The Newyorker

Карикатуристите на њујоршкиот магазин блокираната американска администрација ја илустрираат како гробишта полни со духови и вештерки. Буџетот на С Сад сеуште не е донесен, а државата трпи штети. lll

Time

Њујоршкиот градоначалник Мајк Блумберг е на насловната страна на амариканскиот магазин. Новирите го претставуваат Блумберг како човекот кој ја зацврсти позицијата на големото јаболко како прв град во светот. тајм се прашува што ќе биде со Њујорк после Блумберг. lll

The Economist

лондонскиот економски неделник предизвикан од последните најави за нова светска криза излегува со голема анализа за вистинската состојба во економијата. Нивните заклучоци се дека има реални основи за страв од големи турбуленции во скорешен период. lll

Der Spiegel

Германската јавност преку насловната на Шпигел директно го повикува Башар ал асад да одговори како е да се живее со милиони жртви од граѓанската војна на душата. западните медиуми дефинитивно припремаат терен за нов атак врз дамаск. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1

На скопскиот аеродром едно евро се менува за 54,7 денари

2 „Достоинство“ го напушта Сојузот на иднината

3 ЦИА: Хрватска била подготвена да го бомбардира Белград

4 За два месеци првата инвестиција на фондот СЕАФ Македонија 1

3 фаКти Кти за... К

80% 741

531

од вкупната вредност на акциите во земјава е во сопственост на домашни инвеститори - граѓани и компании денар е просечната вредност на една акција во Македонија и споредено со септември лани, бележи раст од 3,8% акционерски друштва се активни во земјава заклучно со септември и бројот за една година се намалил за 7 друштва

НОВиОт заКОН за фиНаНСиСКа диСци

Казни до 15.000 евр што нема да плаќаат пишува:

александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

С

о казни од 1.000 до 15.000 евра ќе се санкционираат компаниите, но и државните институции што нема да го почитуваат Законот за финансиска дисциплина кој наложува обврските да се плаќаат во рок од 60 дена. Дополнително, предвидени се казни и за одговорните луѓе во компаниите и субјектите од јавниот сектор од 200 до 1.500 евра. Законот за финансиска дисциплина до кој дојде Капитал, открива дека надзорот за зделките во кои што вклучена државата ќе го врши Министерството за финансии, а непочитувањето на законските рокови за плаќање помеѓу приватните компании ќе го санкционира прекршочната комисија на Управата за јавни приходи. Меѓутоа, според нацрт верзијата на овој закон кој што треба да ја подобри ликвидноста во економијата, постои можност компаниите да го избегнат законскиот рок за плаќање од 60 дена, со тоа што писмено ќе се договорат плаќањето да се изврши во подолг рок, но не за повеќе од 120 дена. Оваа можност не и е дадена на државата и нејзините институции, но во јавниот сектор рокот од 60 дена може да се пролонгира доколку станува збор за повеќе годишна јавна набавка. Доколку, пак, во договорот не е наведен рок на плаќање, според законот обврските ќе треба да се платат за 30 дена. Законот ќе почне да се применува од јануари следната година, меѓутоа, економистите се скептични дека ова решение ќе воведе ред во неплаќањата и ќе ја подобри ликвидноста, бидејќи, законот се носи под претпоставка дека фирмите и државните претпријатија всушност имаат пари, ликвидни се, но од некои непознати

МБИ10

2.900

МБИД

2.700 2.500

60 секунди брифинг

www.kapital.mk

2.300 2.100 1.900

прОЦенки...

1.700 06/10

ЃОрЃи ТренкОски

> брОЈка

директор на фабриката на Дрекслмаер во Македонија

4.500 вработени во дрекслмаер до крајот на 2014

Д

ра за оние ат за 60 дена Со казни од 1.000 до 15.000 евра ќе се санкционираат компаниите, но и државните институции што нема да го почитуваат Законот за финансиска дисциплина кој наложува обврските да се плаќаат во рок од 60 дена. Но, постои и можност да се одбегне рокот од 60 дена ако две компании писмено се договорат за тоа. Овие одредби почнуваат да важат од јануари 2014 година. причини не сакаат да плаќаат навреме, па со закон ќе се воспостават рокови за тоа. Проблемот со неликвидноста, за жал не се должи само на „некултурата“ на навремено плаќање, туку потекнува од празните сметки на фирмите. Финансиските експерти оценија дека донесувањето на ваков закон ќе влијае на подобрување на ликвидноста на здравите компании кои работат профитабилно, но дефинитивно ќе го забрза пропаѓањето на многу компании. Бизнисмените велат дека на прв поглед ваквиот закон заслужува пофалба. Директорот на кондиторската компанија Винчини, Глигор Цветанов, оценува дека е добро да постои законска рамка која ќе ги дефинира роковите на плаќање и очекува дека фирмите ќе ги почитуваат за да не се соочат со казните што се предвидени во законот. „Најавите дека ќе се стави ред во плаќањата со закон звучат охрабрувачки. Очекувам дека бизнисмените целосно ќе ги почитуваат роковите од 60 дена за плаќање на обврските и тоа значително ќе придонесе да се подобри ликвидноста во економијата. Кај нас просекот на наплата на побарувањата и сега не надминува 60 дена, меѓутоа, имаме искуство и со фирми што не плаќаат ниту за 150 дена“, вели Цветанов.

05/11

10/11

03/12

09/12

берза

мби 10

рекслмаер, германскиот производител на делови за автомобилската индустрија, ќе има најмалку 4.500 вработени до крајот на идната година во Македонија. Најновите прогнози од Мерцедес се дека новата Ц класа што ќе излезе следната година ќе се продава подобро од очекуваното, па можеби ќе требаат и повеќе вработени“

ЦипЛина предВидуВа:

12/10

7

милиони евра ќе инвестира хрватската Кумал во зоната во Штип

3.000 2.800 2.600 2.400 2.200 2.000 МБИ 10 1.800 1.600 1.40010 МБИ

1.627,21

06/10 12/10 05/11 10/11 03/12 09/12 02/13 07/13

МБИ 10 2010/2012 МБИ 10

1.627,21 2010/2012 2010/2012 2010/2012

Max. Min.

2.827,62 1.808,47

Min.

1.808,47

1.627,21 1.627,21 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК

Македонската оваа недела е 2.827,62 2010/2012 2010/2012 берза Max. 2.827,62 Max. Фершпед НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК без победници. Единствено акциите 2010/2012 2010/2012 Min. 1.808,47 Min. 1.808,47 МБИ 10 пораснаа за минимални МБИ на Фершпед Фершпед МБИ 1010 55.000,00 1,85%. МБИ Ова 10 е продолжување на

ТОп ВесТи...

55.000,00 1.627,21 1.627,21 1.627,21

континуитетот на пад на берзата НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИКДОБИТНИК +1,85% 10 повеќе од шест месеци којМБИ трае Фершпед Фершпед 2010/2012 Max. 2.827,62

1.627,21 +1,85% без никакви најави за скорешно 2010/2012 2.827,62 2010/2012 Max. Max. 2.827,62 2010/2012 на состојбата.

Min. 1.808,47 подобрување НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Min.Max. 2010/2012 Min. 1.808,47 2010/2012 1.808,47 2010/2012 2.827,62 1.627,21

55.000,00 55.000,00 2010/2012 Телеком АД Македонски

Min. 1.808,47 НАЈГОЛЕМ 2010/2012 НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ДОБИТНИК Max. 2.827,62 +1,85% НАЈГОЛЕМ 2010/2012 1.808,47+1,85% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Македонски Телеком АД Min. ФершпедДОБИТНИК НАЈГОЛЕМ Фершпед Фершпед ДОБИТНИК НАЈГОЛЕМ Фершпед ДОБИТНИК -3,00%

457,00

457,00 55.000,00 55.000,00 55.000,00 55.000,00

НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК Фершпед +1,85% Македонски Македонски Телеком АДТелеком АД -3,00%

55.000,00

+1,85% +1,85% +1,85%

DOW JONES ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ 457,00 457,00 DOW JONES Телеком АД Македонски

+1,85%

НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Македонски АД НАЈГОЛЕМТелеком ГУБИТНИК

-3,00% 457,00 Македонски Телеком АД НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК

457,00 457,00 457,00 457,00

МакедонскиТелеком Телеком Македонски АДАД

прокредит банка ги избра петте најпроактивни земјоделци

П

роКредит Банка втора година по ред ги избра “НАЈ ПРОактивните земјоделци” во пет различни категории за изминатата 2013 година. Во конкуренција од околу 100 апликации првите пет места ги однесоа Глигорчо Димитриев од с.Подлог, Кочани во категоријата житни култури, Киро Грковски од С.Банско,Струмица, во категорија раноградинарско производство, ИЗ Делева Милена од с.Фурка, Дојран, во категорија долгогодишни овошни насади, Даниел Мацов од с.Слава,Прилеп, во категорија сточарство и Јетон Зекмани од с.Доленци, Битола, во категоријата органско производство. „Горди сме што после една деценија имаме голем број на земјоделци кои активно работат и континуирано го развиваат својот бизнис. Со овој настан сакаме да им дадеме шанса за учество и награда на оние кои активно работат во агро бизнисот, а воедно на македонската јавност да и ги претставиме земјоделците кои го развиваат македонскиот аграр”, истакна Емилија Спировска, Член на Управен Одбор на ПроКредит Банка. Добитниците на признанието “НАЈ ПРОактивни земјоделци” добија наменски ваучер од ПроКредит Банка во вредност од 150.000 денари.

-3,00%

-3,00%

DOW JONES DOW JONES 16.000

-3,00%

16.000

-3,00%

15.000 DOW JONES

-3,00% -3,00%

15.000

14.000

14.000

DOW JONES

JONES DOW JONES

13.000

13.000 DOW

DOW DOWJONES JONES 12.000 12.000

16.000

16.000 11.000 11.000 16.000

15.000 14.000

15.000 10.000 10.000 15.000

07.11 07.11

14.000 14.000 16.000

11.11

03.12

07.12

11.12 11.12

03.13 03.13

07.13 07.13

13.000 16.000 13.000 15.000 16.000 16.000 12.000 15.000 14.000 12.000 12.000 15.000 15.000 11.000 14.000 13.000 11.000 11.000 14.000 14.000 10.000 13.000 12.000 07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 13.000 10.000 10.000 13.000 12.000 07.1111.000 11.11 07.11 03.12 11.11 07.12 03.12 11.12 07.12 03.13 11.12 07.13 03.13 12.000 12.000 11.000 10.000 11.000 07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 10.000 11.000 +64,15 +0,42%

13.000

15.301,26 15.301,26

07.13

07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 +64,15 +0,42% 10.000 10.000 07.11 11.11 11.11 03.12 03.12 07.12 07.12 11.12 11.12 03.13 03.13 07.13 07.13 07.11 Минимален но сигурен и континуиран раст. е состојбата на ДРУГИТаква ПАЗАРИ 15.301,26 ДРУГИ ПАЗАРИ берзи последнава американските FTSE 100како и многу6.552,95 +64,15 недела изминати+0,42%+0,70% FTSE 100 6.552,95 +0,70% претходно. Индексите веќе ги рушат Nikkei225 14.441,54 +0,26% Nikkei225 14.441,54 +0,26% или се на самиот раб на горните +0,41% S&P 500 1.710,14 15.301,26 15.301,26 +64,15 граници, +64,15 ДРУГИ а најдобро3.815,27 од се е што овој +0,42% +0,42% S&P 500 ПАЗАРИ 1.710,14 +0,41% Nasdaq +0,62% +64,15 +0,42% +64,15 +0,42% тренд трае скоро година и половина.

Nasdaq 3.815,27 +0,62% DAX 8.778,29 +0,62%

15.301,26 15.301,26

FTSE 100 6.552,95 15.301,26 15.301,26 1.197,47 8.778,29 14.441,54

TOPIX DAX Nikkei225

+64,15 +64,15 TOPIX ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ 1.197,47 S&P 500 1.710,14 ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ

+0,70%

други пазари 3.815,27

+0,03% +0,62% +0,26% +0,42% +0,42% +0,03% +0,41%

Nasdaq

+0,62%

ВАЛУТИ FTSE 100FTSE FTSE 6.552,95 +0,70% DAX 8.778,29 +0,62% +0,70% FTSE 100100 6.552,95 6.552,95 +0,70% 100 6.552,95 +0,70% ДРУГИ ПАЗАРИ TOPIX 1.197,47 +0,03% +0,26% Nikkei225 14.441,54 +0,26% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225Nikkei225 Nikkei225 14.441,54 14.441,54 +0,26% 14.441,54 +0,26% ВАЛУТИ S&P 500500 1.710,14 +0,41% +0,41% евро долар 500 1.710,14 +0,41% Фунта евро 1.710,14 S&P 500 S&P S&P 1.710,14 +0,41% FTSE 100 6.552,95 +0,70% FTSE 100 6.552,95 +0,70% Nasdaq 3.815,27 +0,62% 3.815,27 +0,62% Nasdaq Nasdaq Nasdaq 3.815,27 +0,62% +0,62% Nikkei225 14.441,54 +0,26% евро долар СТАПКА СТАПКА Фунта евро 3.815,27 ВАЛУТИ DAX 8.778,29 +0,62% Nikkei225 14.441,54 +0,26% DAX 8.778,29 +0,62% DAX DAX500 8.778,29 8.778,29 +0,62% +0,62% S&P 1.710,14 +0,41% TOPIX 1.197,47 +0,03% S&P 500 1.710,14 1,3508 1,1807 СТАПКА TOPIX 1.197,47 СТАПКА +0,03%+0,41% Nasdaq +0,62% TOPIX ПРОМЕНА TOPIXевро 1.197,473.815,27 1.197,47 +0,03% +0,03% евро долар Фунта Nasdaq 3.815,27 +0,62% ПРОМЕНА

1,1807

ВАЛУТИ

DAX СТАПКА DAX +0,19% ВАЛУТИ TOPIX ПРОМЕНА ВАЛУТИ TOPIX 1,1807

ВаЛуТи ВАЛУТИ +0,19% ПРОМЕНА Фунта евро

1,3508

8.778,29 +0,62% СТАПКА 8.778,29 +0,62% +0.01%+0,03% 1.197,47 ПРОМЕНА 1.197,47 1,3508+0,03%

£ €

Фунта евро +0,19% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ

+0.01% евро долар

ПРОМЕНА

$ € 1,3508 евро+0.01% долар

Фунта евро Фунта евро СТАПКА ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Фунта СТАПКА евро 1,1807 ПРОМЕНА ФЈУЧЕРСИевро Фунта

евро долар евро долар СТАПКА

СТАПКА

евро долар СТАПКА СТАПКА ПРОМЕНА

+0,19% ЗЛАТО ПРОМЕНА 1,1807

ПРОМЕНА

СТАПКА ВАЛУТИ

1,1807

ПРОМЕНА СТАПКА 1,1807 1,1807 +0,19% ЗЛАТО СТАПКА 1.255,50

ПРОМЕНА

1,1807 +0,19% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент +0,19% ЗЛАТО

ПРОМЕНА +0,19%1.255,50 +0,19% ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА 1.255,50

СТАПКА

1,3508 евро долар

1,3508 1,3508 +0.01% СТАПКА

ПРОМЕНА СТАПКА

+0.01% ПРОМЕНА 1,3508

-1,65%

+0.01% -1,65% -1,65%+0.01%

109,65 фЈуЧерси

ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Нафта Брент Нафта Брент

ФЈУЧЕРСИ 1.255,50 ФЈУЧЕРСИ 109,65

-0,54%

109,65 ЗЛАТО 1.255,50 ЗЛАТО зЛаТО

-1,65% -0,54%

ЗЛАТО ЗЛАТОБрент Нафта

1.255,50 1.255,50 1.255,50 Нафта Брент 109,65

1.255,50

-1,65% -0,54%

-1,65% -1,65% -1,65%

109,65 Нафта Нафта Брент НафтаБрент Брент нафТа Нафта БрентбренТ 109,65 109,65 109,65

109,65

1,3508

ПРОМЕНА +0.01% +0.01% ПРОМЕНА

-0,54% -1,65%

-0,54%

-0,54% -0,54% -0,54% -0,54%

пОдаТОЦиТе се Од ден 15.10.2013 дО 15ч.

3.300 3.100 2.900 2.700 2.500 2.300 2.100 1.900 1.700 07/10 10/10 02

Капитал број 729 18.10.2013

14 Cover story

www.kapital.mk

” i t r v “ o g j ko biznisot ? t o n o i g e r vo

Firmite na todori] pravat obrt kolku celata makedonska ekonomi

www.kapital.mk

Капитал број 729 18.10.2013

k

?

ija

15

олку е силна и ефикасна една национална економија најдобро може да се измери преку нејзините компании, односно колку се тие големи, колкав обрт прават, колку се профитабилни, колку инвестираат, колку вработуваат... Ако според овие критериуми се спореди македонската економија и македонските компнаии со економиите на земјите од регионот и нивните најсилни компании, заклучокот е поразителен. Така 10-те најголеми македонските компании се убедливо најмали и најслаби, немаат порив да го освојуваат регионот преку извоз и инвестиции, произведуваат суровини или полупроизводи без голема додадена вредност. Капитал анализира кои се главните играчи во регионот. Хрватската компанија Агрокор, во сопственост на хрватскиот бизнисмен Ивица Тодориќ е втора најголема компанија во регионот и годишно прави приходи од 3,9 милијарди евра, што е колку вкупните приходи на 20-те најголеми македонски компании. Ако на тоа се додадат и приходите од словенечки Меркатор од околу 3 милијарди евра, како и приходите од 1,6 милијарди евра на трговскиот канец Конзум, тогаш Тодориќ поседува и управува со империја која годишно прави приходи од 8,5 милијарди евра, што е колку македонскиот бруто домашен производ.

Капитал број 729 18.10.2013

www.kapital.mk

16 Cover story: Кој го “врТи” БиЗниСоТ во регио Топ 10 најголеми компании во Србија Топ 10 најголеми компании во Србија

пишува:

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.dravkovska@kapital.mk

фотографија:

К

фотоархива на Капитал

олку е силна и ефикасна една национална економија најдобро може да се измери преку нејзините компании, односно колку се тие големи, колкав обрт прават, колку се профитабилни, колку инвестираат, колку вработуваат... Ако според овие критериуми се спореди македонската економија и македонските компнаии со економиите на земјите од регионот и нивните најсилни компании, заклучокот е поразителен. Сите економски мерки и реформи на сите досегашни влади паѓаат во вода пред заклучокот дека македонските компании се убедливо најмали и најслаби, како и пред фактот дека на врвот на 10-те најдобри компании само две се во домашна сопственост Можеби тоа на прв поглед се чини логично бидејќи Македонија е мала земја, но големината на земјата и бројот на жители се речиси исти со Словенија, каде структурата и резултатите на првите 10 најголеми комапнии покажуваат дека економијата ја предводат многу силни и големи компании. Најголемите 10 компании во Македонија заедно прават обрт од 2,9 милијарди евра и профит од 155 милиони евра профит. Анализирано и споредено со регионот македонските компании се убедливо најмали и најслби. Првите 10 компании, пак, во Словенија прават приходи од 15,73 милијарди евра евра и профит од 240 милиони евра. Десетте најголеми компании во Хрватска лани имале вкупен обрт од 15,6 милијарди евра, додека 10-те најголеми компании во Србија прават приходи од 8,7 милијарди евра. За споредба десетте најголеми компании во Бугарија прават годишни приходи од 14,4 милијарди евра. Тоа се вредности кои се поголеми од бруто домашниот производ на Македонија од околу 9 милијарда евра, односно поголеми од вредноста на сите производи и услуги кои сите компании во Македонија ги произведуваат за една година. Така на пример само Агрокор најголемата компанија во Хрватска, но и во целиот регион, има годишен обрт од 3,9 милијарди евра, што е околу 43% од целиот македонски БДП.

Топ 10 најголеми Компании во СрБија Приходи Топ 10 најголеми компании во Србија вкупни приходи 8.689 милиони евра Компанија Дејност 1 1 2 2 3 1 3 4 2 4 5 3 5 6 4 6 7 5 7 8 6 8 9 7 9 10 8 10 9 10

Компанија НИС НИС ЕПС КомпанијаСРБИЈА ЕПС ТЕЛЕКОМ НИС ТЕЛЕКОМ СРБИЈА ДЕЛХАИЗЕ СРБИЈА ЕПС ДЕЛХАИЗЕ СРБИЈАГАССРБИЈА ТЕЛЕКОМ СРБИЈАГАССРБИЈА ТАРКЕТТ ДЕЛХАИЗЕ ТАРКЕТТ МЕРКАТОРСРБИЈА С СРБИЈАГАС МЕРКАТОР С ДЕЛТА ХОЛДИНГ ТАРКЕТТ ДЕЛТА ХОЛДИНГ ВИКТОРИА ГРУП МЕРКАТОР С ВИКТОРИА ГРУП ИДЕА ДЕЛТА ХОЛДИНГ ИДЕА ВИКТОРИА ГРУП Вкупно ИДЕА Вкупно

Дејност индустрија Нафтена Нафтена индустрија Енергетика Дејност Енергетика Телекомуникации Нафтена Телекомуникации Трговија индустрија Енергетика Трговија Енергетика Телекомуникации Енергетика Потрошувачки сектор Трговија Потрошувачки сектор Трговија Енергетика Трговија Потрошувачки сектор сектор Трговија Потрошувачки Трговија Потрошувачки сектор Трговија Трговија Трговија Потрошувачки сектор Трговија

Приходи (во мил.евра) (во мил.евра) 2.069 Приходи 2.069 1.569 (во мил.евра) 1.569 1.037 2.069 1.037 904 1.569 904 650 1.037 650 552 904 552 514 650 514 470 552 470 463 514 463 461 470 461 463 8.689 461 8.689

Профит Профит (во мил.евра) (во мил.евра) 400,9 Профит 400,9 -103,4 (во мил.евра) -103,4 108,2 400,9 108,2 -56,1 -103,4 -56,1 -329,0 108,2 -329,0 66,2 -56,1 66,2 -3,4 -329,0 -3,4 4,3 66,2 4,3 15,2 -3,4 15,2 -35,3 4,3 -35,3 15,2 -35,3

8.689 Топ Вкупно 10 најголеми компании во Хрватска Топ 10 најголеми Компании во ХрваТСКа Топ 10 најголеми компании во Хрватска

вкупни приходи 15.588 милиони евра

Топ 10 најголеми компании во Хрватска Компанија Дејност Компанија Дејност индустрија Нафтена 1 ИНА ИНА Нафтена индустрија 1 АГРОКОР Трговија 2 Компанија Дејност АГРОКОР Трговија 2 ХЕП Енергетика 3 ИНА Нафтена 1 Енергетика 3 ХЕП КОНЗУМ Трговија индустрија 4 АГРОКОР ТЕЛЕКОМ Трговија 2 ХРВАТСКИ КОНЗУМ Трговија 4 Телекомуникации 5 ХЕП Енергетика 3 Телекомуникации 5 Природни ТЕЛЕКОМ плин Енергетика 6 ХРВАТСКИ Трговија 4 КОНЗУМ Природни плин Енергетика 6 ОРБИКО Потрошувачки сек.

7 ХРВАТСКИ Телекомуникации 5 Потрошувачки сек.

7 АТЛАНТИК ТЕЛЕКОМ ГРУП 8 ОРБИКО Енергетика 6 АТЛАНТИК плин ГРУП Потрошувачки 8 Природни ЗАГРЕБАЧКИ ХОЛДИНГ Јавен сектор сек.

9 ОРБИКО Потрошувачки сек.

7 ПОДРАВКА ЗАГРЕБАЧКИ ХОЛДИНГ Јавен сектор сек.

9 Потрошувачки 10 АТЛАНТИК ГРУП Потрошувачки сек. сек.

8 ПОДРАВКА Потрошувачки 10 ХОЛДИНГ Јавен сектор 9 ЗАГРЕБАЧКИ Вкупно Потрошувачки сек.

10 ПОДРАВКА Вкупно Топ 10 најголеми компании во Словенија вкупни приходикомпании 15.735 милиони евра Топ Вкупно 10 најголеми во Словенија

Приходи Приходи (во мил.евра) (во мил.евра) 3.966 Приходи 3.966 3.915 (во мил.евра) 3.915 1.675 3.966 1.675 1.623 3.915 1.623 990 1.675 990 989,4 1.623 989,4 715 990 715 665 989,4 665 569 715 569 481 665 481 569 15.588 481 15.588

Профит Профит (во мил.евра) (во мил.евра) 78,3 Профит 78,3 8,6 (во мил.евра) 8,6 10,3 78,3 10,3 27,2 8,6 27,2 224,9 10,3 224,9 -137,4 27,2/ -137,4 224,9/ -137,4 -45,8/ -45,8 -0,2/ -0,2/ -45,8 -0,2

Топ 10 најголеми Компании во Словенија 15.588

Приходи Профит Топ 10 најголеми компании во Словенија Приходи (во мил.евра) Профит Компанија Дејност (во мил.евра) Компанија Дејност индустрија (во мил.евра) Нафтена 3.754 (во мил.евра) 53,9 1 ПЕТРОЛ Приходи Профит ПЕТРОЛ Нафтена индустрија 3.754 53,9 1 МЕРКАТОР Трговија 2.873 -104,6 2 Компанија Дејност (во мил.евра) МЕРКАТОР Трговија 2.873 (во мил.евра) -104,6 2 Енергетика 1.932 57,4 3 ХСЕ Нафтена индустрија 3.754 53,9 1 ХСЕ 1.932 57,4 3 ПЕТРОЛ ГЕН-И Енергетика 1.542 -4,7 4 МЕРКАТОР Трговијапотрош.

2.873 -104,6 2 ГОРЕЊЕ ГЕН-И Енергетика 1.542 -4,7 4 ГРОУП Широка 1.263 0,3 5 Енергетика 1.932 57,4 3 ГОРЕЊЕ ГРОУП Широка потрош.

1.263 0,3 5 ХСЕ КРКА Фармација 1.143 163,8 6 ГЕН-И Енергетика 1.542 -4,7 4 РЕВОЗ КРКА Фармација 1.143 163,8 6 Автомобилска инд.

911 12,8 7 ГОРЕЊЕ Широка потрош.

1.263 0,3 5 Автомобилска инд.

911 12,8 7 РЕВОЗ ТЕЛЕКОМГРОУП СЛОВЕНИЈА Телекомуникации 793 43,7 8 Фармација 1.143 163,8 6 КРКА ТЕЛЕКОМ СЛОВЕНИЈА Телекомуникации 793 43,7 8 ОМВ Нафтена индустрија 792 16,0 9 РЕВОЗ Автомобилска инд.

911 12,8 7 СИЈ ОМВ Нафтена индустрија 792 16,0 9 Енергетика 732 0,7 10 ТЕЛЕКОМ СЛОВЕНИЈА Телекомуникации 793 43,7 8 СИЈ Енергетика 732 0,7 10 Нафтена индустрија 792 16,0 9 ОМВ 15.735 Вкупно најголеми компании е нафтена Нафташите се на врвотЕнергетика 732 0,7 10 СИЈ Вкупно компанија Петрол,15.735 со годишен обрт Во речиси сите земји од регионот Топ 10 најголеми компании во Бугарија од 3,7 милијарди евра и профит од на врвот на листата на најголеми 15.735 Топ Вкупно 10 најголеми компании во Бугарија 53,9 милиони евра, која се уште е во компании вообичаено се нафтени или домашна државна сопственост. Профит Приходи енергетски компании, кои се уште се Топ 10 најголеми компании во Бугарија Во Хрватска(во намил.евра) чело е нафтената Приходи Профит во сопственост (во мил.евра) Компанија на државата. Дејност компанија ИНА, со приходи одмил.евра) 3,9 -48,1 Така најголема компанија во Компанија Дејност (во мил.евра) Нафтена индустрија 4.139 (во 1 ЛУКОИЛ НЕФТОХИМ милијарди евраПриходи и профит Профит Македонија единствената нафтена ЛУКОИЛеНЕФТОХИМ Нафтена индустрија 4.139 78 милиони -48,1 1 АУРУБИС Металургија 2.207 102,8 2 евра. рафинеријата Окта, во доминантна Компанија Дејност (во мил.евра) (во мил.евра) АУРУБИС Металургија 2.207 102,8 2 Нафтена индустрија 1.794 -35,4 3 ЛУКОИЛ БУГАРИЈА И во Србија на чело на листата грчка сопственост, која во 2012Нафтена година индустрија НЕФТОХИМ Нафтена индустрија 4.139 -48,1 1 ЛУКОИЛ БУГАРИЈА 1.794 -35,4 3 ЛУКОИЛ НЕК Енергетика 1.693 91,4 4 најголеми компании е нафтената работеше со обрт од 604 милиони евра АУРУБИС Металургија 2.207 102,8 2 НЕК 1.693 91,4 4 БУЛГАРГАЗ Енергетика 960 -58,3 индустрија НИС со приходи од околу и 53загуба од 9,8 милион евра. ЛУКОИЛ БУГАРИЈА Нафтена индустрија 1.794 -35,4 БУЛГАРГАЗ Енергетика 960 -58,3 5 ОМВ БУГАРИЈА Нафтена индустрија 889,1 -3,7 6 2 милијарди евра и профит од И во НЕК Словенија на чело на листата Енергетика 1.693 91,4 4 ОМВ БУГАРИЈА Нафтена индустрија 889,1 -3,7 6 Енергетика 872,3 20,5 7 ОВЕРГАС Енергетика 960 -58,3 5 ОВЕРГАС ПЕТРОЛ Енергетика 872,3 20,5 7 БУЛГАРГАЗ НАФТЕКС Нафтена индустрија 676 -41,8 8 ОМВЕЛЕКТРО БУГАРИЈА Нафтена индустрија индустрија 889,1 -3,7 6 ЧЕЗ НАФТЕКС ПЕТРОЛ Нафтена 676 -41,8 8 Енергетика 674 0,3 9 ОВЕРГАС Енергетика 872,3 20,5 7 ЧЕЗ ЕЛЕКТРО Енергетика 674 0,3/ 9 КАУФЛАНД Трговија 492 10 НАФТЕКС ПЕТРОЛ Нафтена индустрија 676 -41,8/ 8 КАУФЛАНД Трговија 492 10 ЕЛЕКТРО Енергетика 674 0,3 9 ЧЕЗ 14.396 Вкупно Трговија 492 / 10 КАУФЛАНД 14.396 Вкупно Топ 10 најголеми компании во Македонија 14.396 Топ Вкупно 10 најголеми компании во Македонија Приходи Профит Топ 10 најголеми компании во Македонија Приходи (во мил.евра) Профит (во мил.евра) Компанија Дејност Компанија Дејност индустрија (во мил.евра) Нафтена 604 (во мил.евра) -9,8 1 ОКТА Приходи Профит ОКТА Нафтена индустрија 604 -9,8 1 ЏОНСОН МЕТИ Автомобилска инд.

490 29,4 2 Компанија Дејност (во мил.евра) ЏОНСОН МЕТИ Автомобилска инд.

490 (во мил.евра) 29,4 2 ЕВН Енергетика 418 -4,3 3 ОКТА Нафтена индустрија индустрија 604 -9,8 1 МАКПЕТРОЛ ЕВН Енергетика 418 -4,3 3 Нафтена 402 -1,0 4

www.kapital.mk

онот?

фантастични 400 милиони евра. Ако се анализира дејноста во која работат 10-те најголеми компании во Македонија постои голема концентрација во енергетиката и нафтената индустрија. Македонија во првите 10 најголеми компании има по три компании од енергетиката и нафтената индустрија, две од телекомуникациите, и по една од автомобилската и металната индустрија. Помеѓу 10-те најголеми нема иту една компанија која произведува готов производ со поголема додадена вредност, што не е случај во другите земји. Во Хрватска дури три од најголемите 10 компании Агрокор, Подравка и Атлантик се од прехранбената индустрија, кои во својот состав имаат многу извозни брендови познати во целиот регион. Во Словенија, после нафташот Петрол и трговскиот ланец Меркатор, трета најголема компанија е производителот на апарати и бела техника Горење, додека на листата на Топ 10 најголеми во Словенија се наоѓаат и двете фармецевтски компании Крка и Лек, како и најголемиот извозник Ревоз, кој произведува автомобили од марката Рено. Ниту една компанија од листата 10 најголеми во Македонија нема инвестирано во регионот, односно нема ниту отворено ниту купено некоја фирма во некоја од земјите во регионот. Макпетрол, кој со години е најголем

Енергетика 4 ГЕН-И Широка потрош.

5 ГОРЕЊЕ ГРОУП Фармација 6 КРКА Автомобилска инд.

7 РЕВОЗ Телекомуникации 8 ТЕЛЕКОМ СЛОВЕНИЈА Нафтена индустрија 9 ОМВ Енергетика 10 СИЈ Топ 10 најголеми компании во Србија Вкупно

1.542 1.263 1.143 911 793 Капитал број 792 729 732 15.735

ттоп 10 најголеми Компании во бугарија Приходи Топ 10 најголеми компании во Бугарија вкупни приходи 14.396 милиони Компанија Дејностевра 1 2 3 1 4 2 5 3 6 4 7 5 8 6 9 7 10 8

НИС ЕПС Компанија ТЕЛЕКОМ СРБИЈА ЛУКОИЛ НЕФТОХИМ ДЕЛХАИЗЕ АУРУБИС СРБИЈА СРБИЈАГАС ЛУКОИЛ БУГАРИЈА ТАРКЕТТ НЕК МЕРКАТОР БУЛГАРГАЗ С ДЕЛТА ХОЛДИНГ ОМВ БУГАРИЈА ВИКТОРИА ОВЕРГАС ГРУП ИДЕА НАФТЕКС ПЕТРОЛ

9 ЧЕЗ ЕЛЕКТРО Вкупно 10 КАУФЛАНД

Нафтена индустрија Енергетика Дејност Телекомуникации Нафтена индустрија Трговија Металургија Енергетика Нафтена индустрија Потрошувачки сектор Енергетика Трговија Енергетика Трговија Нафтена индустрија Потрошувачки сектор Енергетика Трговија Нафтена индустрија Енергетика Трговија

(во мил.евра) 2.069 Приходи 1.569 (во мил.евра) 1.037 4.139 904 2.207 650 1.794 552 1.693 514 960 470 889,1 463 872,3 461 676 674 8.689 492

-4,7 0,3 163,8 12,8 43,7 18.10.2013 16,0 0,7

17

Профит (во мил.евра) 400,9 Профит -103,4 (во мил.евра) 108,2 -48,1 -56,1 102,8 -329,0 -35,4 66,2 91,4 -3,4 -58,3 4,3 -3,7 15,2 20,5 -35,3 -41,8 0,3 /

14.396 Вкупно ттоп 10 најголеми Компании во маКедонија Топ 10 најголеми компании во Хрватска

вкупни приходикомпании 2.940 милиони евра Топ 10 најголеми во Македонија 1 2 1 3 2 4 3 5 4 6 5 7 6 8 7 9 8 10 9

Компанија ИНА Компанија АГРОКОР ОКТА ХЕП ЏОНСОН МЕТИ КОНЗУМ ЕВН ХРВАТСКИ ТЕЛЕКОМ МАКПЕТРОЛ Природни плин ЕЛЕМ ОРБИКО ФЕНИ ИНДУСТРИ АТЛАНТИК ГРУП МАКЕДОНСКИ ТЕЛЕКОМ ЗАГРЕБАЧКИ ХОЛДИНГ Т-МОБИЛЕ МАКЕДОНИЈА ПОДРАВКА ЛУКОИЛ МАКЕДОНИЈА

10 ГЕН-И Вкупно

Дејност Нафтена Дејност индустрија Трговија Нафтена индустрија Енергетика Автомобилска инд. Трговија Енергетика Телекомуникации Нафтена индустрија Енергетика Енергетика Потрошувачки Металургија сек. Потрошувачки сек. Телекомуникации Јавен сектор Телекомуникации Потрошувачки сек. Нафтена индустрија Енергетика

Вкупно Топ 10 најголеми компании во Словенија

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Компанија ПЕТРОЛ МЕРКАТОР ХСЕ ГЕН-И ГОРЕЊЕ ГРОУП КРКА РЕВОЗ ТЕЛЕКОМ СЛОВЕНИЈА ОМВ СИЈ

Дејност Нафтена индустрија Трговија Енергетика Енергетика Широка потрош. Фармација Автомобилска инд. Телекомуникации Нафтена индустрија Енергетика

Приходи (во мил.евра) Приходи 3.966 (во мил.евра) 3.915 604 1.675 490 1.623 418 990 402 989,4 265 715 223 665 191 569 138 481 106 103 15.588

Профит (во мил.евра) Профит 78,3 (во мил.евра) 8,6 -9,8 10,3 29,4 27,2 -4,3 224,9 -1,0 -137,4 0,8 3,5/ 91,8/ -45,8 40,0 -0,2 3,9 0,9

2.940 Приходи (во мил.евра) 3.754 2.873 1.932 1.542 1.263 1.143 911 793 792 732

Профит (во мил.евра) 53,9 -104,6 57,4 -4,7 0,3 163,8 12,8 43,7 16,0 0,7

15.735

Вкупно Топ 10 најголеми компании во Бугарија

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Компанија ЛУКОИЛ НЕФТОХИМ АУРУБИС ЛУКОИЛ БУГАРИЈА НЕК БУЛГАРГАЗ ОМВ БУГАРИЈА ОВЕРГАС НАФТЕКС ПЕТРОЛ ЧЕЗ ЕЛЕКТРО КАУФЛАНД

Дејност Нафтена индустрија Металургија Нафтена индустрија Енергетика Енергетика Нафтена индустрија Енергетика Нафтена индустрија Енергетика Трговија

Приходи (во мил.евра) 4.139 2.207 1.794 1.693 960 889,1 872,3 676 674 492

Профит (во мил.евра) -48,1 102,8 -35,4 91,4 -58,3 -3,7 20,5 -41,8 0,3 /

14.396

Вкупно Топ 10 најголеми компании во Македонија

Компанија 1 ОКТА 2 ЏОНСОН МЕТИ 3 ЕВН

Дејност Нафтена индустрија Автомобилска инд. Енергетика

Приходи (во мил.евра) 604 490 418

Профит (во мил.евра) -9,8 29,4 -4,3

Капитал број 729 18.10.2013

www.kapital.mk

18 Cover story

дистрибутер на нафтени деривати досега немал ниту идеја да отвори бензински пумпи во некоја земја од регионот, додека Окта продава нафтени деривати во Косово, но тие се произведуваат во Грција и само се транспортираат преку Македонија на косовскиот пазар. За разлика од македонските, словенечките и хрватските компании својот раст и развој го базираат исклучиво на ширење и освојување на регионот преку купување на фирми или преку агресивен извоз. Петрол, Меркатор, ГЕН-И, Горење, Крка и Телеком Словенија имаат имаат инвестирано надвор од Словенија. Од хрватските најголеми компании најактивни во регионот се Агрокор, Конзум Атлантик груп, Подравка, Адрис се најактивни во регионот.

Најголемите компании во Македонија се во рацете на странци

Од врвот на 10-те најдобри компании во Македонија само

две дистрибутерот на нафта сопственост. и гас Макпетрол и државниот Од анализата на сопственоста производител на струја ЕЛЕМ на најголемите компании се во домашна сопственост, во регионот може исто додека останатите осум така да се заклучи дека се во странска најголемиот дел сопственост. од големите Во регионот енергетски рафинеријата сликата и нафтени окта со години е е малку компании, кои најголемата поинкава, обично се компанија од односно македонија со приходи најголемиот од 604 милиони евра и дел од 32 во регионот големите компании се во домашна сопственост. На пример, во Хрватска од 10-те најголеми компании само две се во странска сопственост. Во Србија пет од 10-те најголеми компании се во домашна, а пет во странска сопственост. Во Словенија само две од 10-те најголеми фирми се во странска, додека останатите осум се во домашна

и монополи во дејностите во кои работат, се во сопственост на државата. Во Македонија само во ЕЛЕМ, производителот на струја, државата се уште е единствен сопственик. Додека нафтената рафинерија Окта и ЕВН се во странска, а Макпетрол во домашна приватна сопственост.

Во 50-те најголеми Компании Во регионот само една од маКедонија

Н

а последното рангирање кое го направи консултантската куќа Делоит на 50 најголеми компании во Адриа регионот се најде само една македонска компанија-рафинеријата Окта. Според ова рангирање најголема компанија во целиот регион е хрватската нафтена компанија ИНА со приход обрт од 3,96 милијарди евра и профит од 78,3 милиони евра, која е во доминантна сопственост на унгарската нафтена компанија МОЛ, а освен во Хрватска има фирми и во Србија, Словенија, Црна Гора, Босна, Италија и Велика Британија. Втора е хрватската компанија Агрокор која е во мнозинска сопственост на хрватскиот бизнисмен Ивица Тодориќ, со обрт од 3,95 милијарди евра. Агрокор е присутен речиси во целиот регион во Македонија, Босна, Србија, а неодамна ја купи втората најголема компанија во Словенија, односно четврта најголема компанија во регионот, трговскиот ланец Меркатор, кој покрај во Словенија има супермаркети и во Србија, Хрватска, Босна, Црна Гора, Бугарија и Албанија. После оваа аквизиција, Тодориќ, кој е сопственик на на трговскиот ланец Конзум (четврта најголема компанија во регионот), ќе управува со компании кои годишно вртат околу 8,5 милијарди евра. Трета најголема компанија во регионот е словенечката нафтена компанија Петрол, која има свои бензински отворено и во Босна и Херцеговина, Хрватска, Србија, Црна Гора и Косово, а која годишно прави обрт од 3,75 милијарди евра и профит од 53,9 милиони евра. Словенечкиот Меркатор, четвртата најголема компанија во регионот, има годишен обрт од 2,87 милијарди евра и загуба од 104,6 милиони евра. Петтата по големина компанија во регионот е Нафтена Индустрија Србија (НИС) со годишен обрт од 1,9 милијарди евра и профит од 400 милиои евра, која од пред неколку години беше купена од руската Газпром, а свои бензински освен во Србија има и во Босна и Црна Гора.

ЈАВЕН ПОВИК Почитувани, На 10 ноември, Алијансата за Позитивна Македонија, ќе го одржи своето Основачко Собрание. Подршката што ја добиваме од Вас од ден на ден е се поголема. Тоа ни дава за право да го објавиме овој повик со цел да дадеме шанса да ни се придружи секој граѓанин кој сака, може и знае да даде свој активен придонес во градењето на граѓанска Македонија. Ве охрабруваме да се јавите на овој повик без разлика дали сте од село или град, без разлика на етничката и верската припадност. Те повикуваме и Тебе да дадеш свој придонес за да ја промениме сегашноста. Биди и Ти дел од изградбата на Позитивна, Просперитетна и Европска Македонија. Затоа, испрати ни CV (биографија) и мотивациско писмо со твои размисли за тоа што треба да се направи, за Македонија да оди напред! Биди и Ти дел од Тимот на Позитивна Македонија. Твојата апликација ја очекуваме во следните 15 дена. Адреси за испраќање на CV и мотивациско писмо:  Поштенски ФАХ 503 Скопје  e-mail: kontakt@pozitivnamakedonija.mk

Граѓанска иницијатива Алијанса за Позитивна Македонија

Капитал број 729 18.10.2013

20

www.kapital.mk

Интервју

ИлИја андреевсКИ генерален менаџер на еКотИп, сКопје

Donesovme vrvna tehnologija za mnog inDustrii vo makeD

www.kapital.mk

ogu Donija

Капитал број 729 18.10.2013

Интервју

21

Во најголемите компании од прехранбената, фармацевтската и останатите производни индустрии во земјава, инсталиравме врвна филтрациска технологија која што ги направи нивните капацитети да бидат рамо со рамо со најпознатите светски корпорации. Нашиот развоен пат не застанува тука и од следната година планираме проширување на продажбата во регионот,

вели основачот и генерален менаџер на Екотип пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

И

лија Андреевски е 33годишен сопственик и шеф на компанијата Екотип од Скопје, компанија која што ја основал во 1998 година како шттотуку завршен средношколец. Денес неговата компанија ја знаат голем број производители од повеќе индустрии кои што се корисници на врвната технологија за филтрирање на воздух и течности, која ја увезува и инсталира Екотип. Со младиот, но веќе прилично искусен бизнисмен разговаравме во пресрет на 15-годишниот јубилеј на компанијата околу моменталните предизвици и плановите за иден развој.

XX Што работи Екотип? Објаснете ни го бизнисот на вашата компанија. Екотип ја основав во септември 1998 година, сега ќе прославиме 15 години. На почетокот бевме фокусирани на понудата на филтери за климатизација и вентилација, потоа го проширивме делот за филтрација за сите флуиди и индустрии и во тој дел сме единствена компанија за тотал флуид менаџмент во Македонија. Како што се развиваше фирмата, ја проширивме дејноста во трансмисија и трансмисиони елементи, продажба на индустриски масла и мазива, заштита при работа и производи поврзани со тоа, и последно што е поврзано со сите овие дејности е процесен инженеринг, како и трговија со метали.

XX Вие сте ја основале фирмата на свои 18 години. Зошто одлучивте токму во областа на филтрација да отворите компанија? Како почна бизнис приказната на Екотип? На почеток беше моја ентузијастичка идеја како средношколец, а до правноформално формирање на компанијата поминаа шест месеци. Мојот татко е машински инженер, има професионален бекграунд во оваа област и сосема случајно за време на летниот распуст по моето матурирање, ми предложи да се обидам нешто да направам во делот на продажба на филтери од словенечката фирма Екотип, која во тој момент бараше дистрибутери во Македонија. Во тој момент сопствениците на Екотип беа скептични дека тоа успешно би го

направило едно 18-годишно момче, но за само шест месеци успеавме да ги пласираме нивните производи во доста добри компании во земјава. Пресудно беше што немаше голем број конкурентни фирми во таа област, како и ентузијазмот. Самите сопственици на Екотип ме поканија во Словенија и ми предложија да основаме компанија во Македонија која ќе биде нивна продолжена рака. Јас тогаш студирав новинарство и ги прекинав студиите за да можам да се посветам на проектот Екотип.

XX Дали тоа значи дека Екотип е фирма во Македонија со словенечки капитал? Правно формално оваа компанија го носи името Екотип, а соптвеничката стриуктура е на три физички лица, двајцата сопственици на словенечки Екотип и јас. Иако го носиме нивното име, ние сме различна компанија, затоа што ние имаме многу поразлични дејности. Сме нивни застапници ,но имаме уште неколку други програми во понудата.

XX Кои се тие програми? Основна програма е филтрација на воздух и течности. Најзначајниот момент во формирање на брендот Екотип во Македонија е кога станавме ексклузивен застапник на Пал корпорацијата од САД (Pall Corporation) - најголем светски производител на елементи за филтрација и сепарација, со годишен промет од 2,7 милијарди долари и 11.000 вработени. Таа е партнер на НАСА, НАТО, а во својот бекграунд имаат неколку пронајдоци важни за човештвото.

Oсновачот на компанијата, др. Дејвид Пал е одликуван од американската влада за посебни заслуги за американскиот народ и човештвото, заради своите бројни патенти и пронајдоци во областа на филтрацијата. Како нивни дистрибутери во Македонија станавме најуспешниот дистрибутер според бројот на жители на државата. Во 2010-та бев поканет во седиштето на Pall каде што добив специјална диплома за заслуги во нашата соработка.

XX Објаснете ни малку подетално за какви филтри се работи? Единствена компанија сме што нуди филтри за сите флуиди што постојат – вода, пиво, вино, крв и крвни продукти, до третмани за градски и општински водоводи, комунална вода, депонии за ѓубре, филтри за климатизација и вентилација, итн. Да речеме во производството на пиво, се прави филтрација на водата

Капитал број 729 18.10.2013

22

www.kapital.mk

Интервју

потребна за пивото, за да има одреден избаланасиран минералошки состав, понатаму филтрирање на ЦО2 како сервисен флуид, па филтрација на вода за перење на производните линии. Во фармацијата, ампулните раствори што се вбризгуваат во крвта или пак капките за очи или за нос, исто така треба да бидат стерилно филтрирани. Во Стоби имаме инсталирано третман на сите нивни флуиди, од линијата за микробиолошка контрола на виното пред полнење, па до стерилното филтрирање на водата за чистење на инсталациите. Во Макстил испорачуваме филтер вреќи за оптрашување и филтери за хидраулика, во Горска вода, Ладна, Добра вода и Кожувчанка, од извор до шише процесот е микробиолошки контролиран од наши производи. Значи, комплетно портфолио на филтри. Покрај овие што ги спомнав, во Македонија најголеми наши клиенти се и Пивара Скопје, Прилепска пиварница, Алкалоид и др. Некои од новите производи на Pall се пласирани токму во Македонија за прв пат, или меѓу првите нарачки. Првиот систем во светот за стабилизација на пиво со касети, е испорачан во Прилепска пиварница; првиот систем за микробиолошка контрола на вино, потполно автоматизиран, е испорачан во

винаријата Стоби; системот за реверсна осмоза на водата во Пивара Скопје, итн. Сите овие системи се инсталирани од наша страна, во партнерство со Pall, и сите работат беспрекорно. Исто така, значаен сегмент од нашето работење се филтерите за централна климатизација, имаме наш сервис и инсталација, кој што е дел од програмата “бесплатна монтажа и техничка поддршка за секој наш купувач“. Важно е и што сите променети филтери се уништуваат на соодветен начин, согласно стандардите на ЕУ. Нашите клиенти немаат грижа за тоа како ќе се справат со овој токсичен отпад.

XX Кои се други брендови што ги застапувате? Во делот на заштита при работа, потпишавме договоро во 2007 година со 3М од САД, исто така голема мултинацонална компанија и ги пласираме нивните производи. Во делот на процесно инженерство, од позначајните проекти би ги споменал линијата за пастеризација на сокови Капи во Пивара Скопје, како и линијата за сирупи во Реплек фарм, преку нашиот партнер Ipros од Словенија. Во делот на трговија со метали и алуминиум, со нашиот партнер MDM од Словенија почнавме соработка пред две

години и планот беше да формираме регионален дистрибутивен центар кој ќе ги покрие и Косово и Албанија. Отворањето на нашиот нов магацин и дистрибутивен центар е директно поврзано со отворањето на регионален центар во делот на производите на MDM. Тоа се поголемите компании од странство со кои соработуваме, а секако би ги споменал и Schiki, TRM Filter и Lokatrade од Словенија, и EP Minerals од САД. Да споменам само дека Екотип е дистрибутер и на програмата на Кастрол за индустриски масла.

Следната година планираме раст од 20% XX Како течеше развојот на компанијата, имавте ли турбулентни периоди? Колку светската економска криза што се почувствува во Македонија последниве 2-3 години влијаеше врз растот на Екотип? Во сите овие 15 години ние имаме раст. Се разбира, првите години растот беше повисок, затоа што почнавме од нула, а сега кога имаме заземено одредена позиција на пазарот, многу е потешко да се оствари раст. Но, ние се уште растеме. Изминатите 2-3 години кризата се одрази на нашето работење, особено во делот на

www.kapital.mk

Капитал број 729 18.10.2013

Интервју нарачките од металопреработувачката и прехранбената индустрија, каде што се уште има застој. Но, секоја криза освен своите негативни страни, носи и придобивки. Нас кризата н$ мотивираше, имавме време повеќе да се занимаваме со себе и да направиме промени што ќе ни помогнат во иднина да оствариме подобри резултати. На пример, имплементиравме софтвер за комерцијално и финансово работење, Пантеон, кој бара доста време и посветеност на сите вработени, за успешно да се примени. Ја зголемивме нашата активност на терен, како и нашите маркетинг активности. Кризата кога-тогаш ќе заврши, а ние ќе бидеме спремни кога тоа ќе се случи, да освојуваме нови пазари. И покрај застојот во две битни гранки што се наши големи клиенти, ние последниве неколку години остваривме раст на продажбата, годинава растот ќе биде поголем од изминатите 2-3, а за 2014-та планираме раст од 20%. Тоа е доста храбра проекција за овој период, но планираме проширување на нашите активности во Албанија.

XX Сте почнале бизнис многу млад. Кои биле основните правила што сте ги следеле во развојот на компанијата? Од кого сте учеле? Освен интуицијата што ме водела, односно идејата и желбата што сакам да направам од мојата компанија, се разбира дека без знаење тешко би успеале. Една од основните работи за тимот на Екотип е вложување во развој и знаење. Сите вработени добиваат тренинзи и пракса во поголемите компании-партнери во странство. Јас практично го пресликав моделот на работа на Екотип од Словенија, а како што ги остварувавме партнерствата со останатите компании, ги следевме и нивните модели на работа. Секој наш вработен во првите три месеци е во посета на партнерската фирма барем 30-тина дена, а секоја недела имаме телеконференција со технички семинари со сите наши поголеми партнери, еднаш годишно семинар со сите наши партнери, а во 2010 Охрид беше домаќин на 34 компании од светот, на семинар за филтрација и сепарација одржан од страна на Pall корпорацијата. Секогаш сум настојувал репер да ни бидат успешните компании и луѓе од светот, и да бидат инспирација за нашиот раст и развој.

XX Колку вработени има сега Екотип? Ние сме осум вработени во моментов, но би сакал да потенцирам дека идејата за нашата фирма не е да бидеме гломазна и превработена компанија, туку налик на една мала, мобилна, добро организирана држава, со сите услови за

23

пари да платат, туку навиките и начинот работа, и доволно силни да се носиме на размислување ги тераат да доцнат со со поголемите. Ако Израел или Тајван се плаќањата, а тој застој се одразува потоа токму такви држави, ние би сакале да во сите сегменти на бизнисот. бидеме токму како нив на компаниско Не е толку спорно да имаме одложени ниво. плаќања во време на криза, но тоа XX Имате ли сериозни конкуренти во нека се каже однапред, за да може Македонија? да менаџираме со финансиите. Ако Има повеќе фирми што ни се лојална, но клиентот ни каже дека ќе и нелојална конкуренција. плати за 30 дена, а ние Можеби поголема пречка парите не може да ги земеме досега беше немањето ниту за 180, како тогаш да законска регулатива работиме? Ние работиме за спречување на оваа со западни партнери, а тие втората, но се менуваат Pall Corporation не познаваат категорија во последно време “задоцнето плаќање“. од САД, еден од законите на подобро и нашите најважни XX Што мислите за конкуренцијата е во секој партнери, законот за финансиска случај, добредојдена. дисциплина што го спроведе Нашите партнери од глобална подготвува Владата? Ќе го Запад не знаат што ли тој проблемот со маркетинг акција реши е тоа “задоцнето неплаќањето? за одреден плаќање“ Ако добро профункционира производ, а XX Неликвидноста ќе даде дополнителна наградата за заради меѓусебните поддршка на компаниите. најдобриот неплаќања е Очекувам оваа регулатива продавач беше најголемата болка на да донесе и побрз развој македонските бизниси? патување во на компании што ќе се Ја чувствувате ли и занимаваат со откуп на САД со ВИП вие? побарувања, што ќе донесе и третман. Ние И покрај тоа што работиме на ниво на цел побрз развој на економијата. со некои од најмоќните свет победивме, фирми во земјава, продадовме имаме и клиенти што 22 производи, ни прават проблеми со најблиску до нас ненавременото плаќање. беше Италија Се соочуваме со компании кои што не е дека немаат со 13.

Планираме изградба на производен погон во скопско XX Со оглед на веќе завидното искуство во увоз и инсталирање на филтерска технологија, дали сте размислувале дел од таа програма да ја произведувате во Македонија? Ние почнавме да разговараме со општина Петровец за купување земјиште каде би се изградил производен погон за програмата на Екотип Словенија и подготвуваме елаборат за тоа. Кризата во светот и регионот н$ спречи производниот погон да го отвориме и порано. Бидејќи сме се покажале веќе во продажбата и водењето проекти, тоа е добар сигнал нашите партнери да сметаат дека регионален производен центар би можел да биде во Македонија. Конкретно, Екотип Словенија размислува за префрлање на нивната линија на индустриски вреќи за отпрашување во Скопје и од тука да се покриваат пазарите и на Србија, Косово, Албанија и Бугарија. Очекуваме во 2015 тој производен погон да биде завршен. С$ зависи од тоа кога ќе успееме да обезбедиме земјиште, дозовли и сл.

Капитал број 729 18.10.2013

24

www.kapital.mk

Интервју

Годинава растот ќе биде поголем од изминатите 2-3, а за 2014-та планираме раст од 20%. Тоа е доста храбра проекција за овој кризен или посткризен период, но планираме проширување на нашите активности во Албанија. Тој сегмент е силно раширен во развиените земји.

XX Како Екотип досега го финансираше својот развој? Досега немаме користено никаков кредит и финансирањето на развојот е исклучиво со наши средства.

XX Зошто немате користено кредити? Јас сум доста конзервативен во делот на финансирањето на растот, и сметам дека растот треба да биде константа. Но, ако го пресметаме ризикот наспроти потенцијалниот раст секогаш би се одлучил на помал раст, но и помал ризик. Кредити не сме користеле, затоа што сме сметале дека не се поволни за нас, односно каматните стапки биле високи.

XX Како Екотип ја практикува својата општествена одговорност? Хуманитарните донации и слични активности не сакаме многу да ги експонираме, едноставно ќе настојуваме да помогнеме секаде кај што можеме.

Но, ние општествената одговорност ја сфаќаме во нејзината најширока смисла, а не само како филантропска активност. На пример, во иднина ќе се залагаме за програма, се надеваме дека ќе биде прифатена од сите компании, што ќе значи секој производ да има сертификат за емисија на ЦО2. Да речеме, ова пенкало што го држам во раката, треба да има сертификат колкава е емисијата на ЦО2 при неговото производство, но и уништување. Тоа почнавме да го практикуваме во делот на одредени производи од групата на филтрација, а во многу скоро време ќе го правиме за сите наши продукти. Втора област кај што сакаме да дејствуваме е помошта при обука на млади кадри. Бидејќи знам колку мене ми било тешко на почетокот во соработка со одредени менаџери и компании, во иднина ќе создадеме акција за менторство со кое млади луѓе ке може да учат и да се развиваат рамки на нашата компанија.

капитал број 728 10.10.2013

26

www.kapital.mk

Глобален инвестициски самит – охрид 2013

Евтината работна сила повторно беше посочена меѓу најпривлечните фактори за доаѓањето на странските инвеститори во Македонија. Прашањето е како да се зголеми иновативноста и претприемништвото кај домашните компании

InovacII I pretprIemn vo fokusot

nI[tvo

капитал број 729 728 18.10.2013 10.10.2013

27

Домашни бизнисмени и политичари, менаџери од светските корпорации Philips, Bombardier, Nokia Solutions и др., претставници од најголемите гринфилд ивестиции во Македонија, менаџери на фондови и банки, како и успешни луѓе од дијаспората, дискутираа на вториот Глобален инвестициски самит како македонската економија да стане поконкурентна.

капитал број 728 10.10.2013

28

www.kapital.mk

Глобален инвестициски самит – охрид 2013

пишуваат:

игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

дејан азески

dejan.azeski@kapital.mk

Фотографија:

М

дејан азески

dejan.azeski@kapital.mk

акедонија има стабилна економија, стабилен банкарски систем, ниски трошоци за работна сила и сето тоа ги привлекува странските инвеститори да отворат фабрики, чувме од претставниците на неколку поголеми гринфилд

инвеститори во земјава, на вториот Глобален инвестициски самит одржан во Охрид минатата недела. Менаџери и сопственици на Дрекслмаер, Ван Хоол, Аџибадем и други компании ги кажуваа своите досегашни искуства во водењето бизнис во земјава и сите се осврнаа на најголемите компаративни предности на македонската економија: евтината работна сила и стимулациите што ги дава државата. “Најголемиот дел од подизведувачките активности во автоиндустријата се трудоинтензивни и затоа тука има големи можности за привлекување на инвестиции“, рече Филип Ван Хоол сопственикот на белгиската компанија за производство на автобуси Ван Хоол, која што изгради фабрика во слободната економска зона Бунарџик.

Тој истакна дека Ван Хоол веќе почнала да соработува со македонски подизведувачи, не само во процесот на изградбата на фабриката, која што била завршена за рекордно време, туку и во самиот процес на производство. “Во заварувањето на шасиите, на пример, учествува штипската компанија Актива, каде што создадовме работа за 40 луѓе, а токму ова попладне одиме во Струга, да потпишеме договор со компанијата Унипласт, која ќе изработува повеќе видови полиестерски делови за нашите автобуси. И кај нив ќе обезбедиме уште 30 работни места“, рече Ван Хоол. Директорот на фабриката за автомобилски делови на Дрекслмаер во Кавадарци, Ѓорѓи Тренкоски, пак, рече дека ја градат најголемата фабрика во

капитал број 728 10.10.2013

29

Зоран мартиновски IFC Во последните две децении дури 38% од младите со факултетско образование заминале од Македонија во потрага по подобар живот. Најголем предизвик е како таа неповолност да ја направиме предност, да најдеме начин како да се мобилизира неспорниот талент што го има земјата.

Македонија, и до крајот на годината ќе имаат 1.600 вработени. “До крајот пак на 2014 ќе вработуваме најмалку 4.500 луѓе. Најновите прогнози на Дајмлер се дека новата Ц класа се продава подобро од очекуваното, па можеби ќе требаат и повеќе вработени“, истакна Тренкоски. Според него е битно е дека бизнисот мора да биде профитабилен и без државна помош и субвенции.

Жарко луковски Т-Мобиле Ние сме еден од најпрофитабилните сектори, и сите мислат дека убаво е да се живее на стара слава, но не е така. Човек учи дека на пазарот има повеќе можности ако ги отвори очите. Сега сме во фаза на менување на пристапот во нашите услуги: не се веќе телекомуникации, туку она што им треба на потрошувачите.

“Зголемете ја веројатноста да ве препорачаат“

Инаку, главна поента на Самитот во организација на Македонија 2025 годинава беше дека само преку развој на иновациите и претприемништвото може да се изгради конкурентна економија. Мајк Зафировски, претседателот на Македонија 2025, истакна дека македонската економија има голем

“сеаФ македонија 1“ наскоро со прва инвестиција?

С

амо 3 милиони евра досега се собрани во Инвестицискиот фонд „СЕАФ Македонија 1“ од очекуваните 10 до 15 милиони. Овој фонд беше најавен на минатогодишниот Глобален инвестициски самит, кога беше речено дека 80% од потребните средства ќе обезбедат луѓето од дијаспората, но и домашни бизнисмени, и дека ќе се инвестира во 14 домашни компании. Сега, една година подоцна, Хубертус Јан ван дер Ваарт, изршен директор на СЕАФ, најави дека првата инвестиција во македонска компанија се очекува за околу два месеци. Според Мајкл Фентон, Извршен директор на Македонија 2025, веќе се идентификувани една или две компании во кои што фондот би можел да вложи средства, но дека се потребни уште некои правни процедури, за тој да стане ефективен.

капитал број 728 10.10.2013

30

www.kapital.mk

Глобален инвестициски самит – охрид 2013 мајк ЗаФировски Македонија 2025

Машинскиот сектор, односно автомобилската индустрија, ИТ- секторот и развивањето софтвер, како и здравствениот сектор, логистиката, но и обновливите извори на енергија, прехранбената индустрија и земјоделството се сектори каде што Македонија би можела да очекува да напредува и да привлекува странски инвестиции.

РАКоводсТвоТо НА МАКЕдоНИјА 2025, оРгАНИзАТоР НА да помогнеме земјата да стане уште повидлива на сАМИТоТ

потенцијал да ја зголеми својата конкуретност, а во тоа успешните бизнисмени од дијаспората се спремни да помогнат. “Владата ги направи потребните реформи за подобрување на бизнис климата, странските инвеститори го препознаа тоа, а ние во Македонија 2025 со нашето искуство и контакти можеме

кочо анѓушев Фероинвест

Кинезите сакаат да добијат европски квалитет за кинески цени, а тоа е предизвик да им се понуди. А, што е нашата конкурентска предност во однос на нив? Тоа е флексибилноста во испораката, затоа што ним им треба повеќе од два месеци за да испорачаат производ од Кина во било кое место во Европа.

светската инвестициска мапа“, истакна Зафировски. Премиерот Груевски потсети на сите мерки што ги донесе Владата со цел зголемување на конкурентноста – во областа на даноците, образованието, стабилноста на економијата, трошоците за водење бизнис, итн. Тој истакна дека сега Владата е особено Филип ван хоол фокусирана на Ван Хоол поддршка на Најголемиот дел од иновативноста и подизведувачките претприемништвото активности во во економијата, автомобилската за што доказ е индустрија се и формирањето трудинтензивни и затоа на специјалниот токму во оваа област фонд за иновации има големи можности ,кој што ќе биде за привлекување финансиран со на инвестиции во Македонија.

24 милиони евра од страна на Светската банка. На Самитот, имаше и посебен панел за бизниси придвижени од иновации, каде што учествуваа менаџери и сопственици на македонски и странски компании. Сами Елхаџ, главен финансиски директор на Nokia Solutions and Networks, рече дека “брзиот развој и менување на современата технологија ни покажал дека од денешна перспектива не можеме да знаеме каков ќе биде бизнисот во иднина и дека треба многу повеќе да се потпреме на идеите и иновациите“. “На почетокот од 2010 година 84% од податоците на интернет се преземаа од фиксната мрежа, а само 16% од мобилни телефони. Само три години подоцна, односот е 50:50. Користењето на интернет на мобилните телефони пораснало за 390% во тој период. Овие податоци најдобро ја илустрираат потребата од иновации и значењето на идеите“, рече Елхаџ. Според Тони Насев од канадската Telus International, компанија специјализирана за оутсорсинг услуги, главна точка за мерливост на успешноста на иновациите во една компанија е стапката на задржување на клиентите. „Имаме една основна ставка, а тоа е веројатноста да н$ препорачаат. Сакаме да знаеме дали сте вие среќни како клиенти и дали ќе н$ препорачате. Од врвот до долу во компанијата сите се посветени на зголемување на веројатноста за да бидеме препорачани. Тоа дава резултати бидејки стапката на задржување на клиентите е 82% во Канада. Значи не губиме клиентите туку добиваме и нови. Едноставно треба да се има храброст за

Капитал број 728 10.10.2013

31

Сенди Ог Blackstone

Треба да видите кои се работните места во кои лежи вредноста во вашиот бизнис. Извршувањето е стратегија, а стратегијата е извршување. Ако не можете да мобилизирате и да постигнете брзина, не можете да успеете. Морате големите луѓе да ги ставите на големите работни места за да постигнете големи работи во бизнисот

иновации, страст за тимска работа. Ние сме бизнисмени, треба нашите клиенти да бидат среќни и нашите инвеститори да бидат задоволни“, вели Насев.

И традиционалните сектори може да бидат иновативни

Кога станува збор за конкурентноста кај македонските компании, чувме излагања на неколку бизнисмени од сектори кои што се во подем, претежно

за зголемување на иновативноста и конкурентноста, намалување на трошоците и зголемување на Атмосфера профитабилноста. меѓу “За да бидеме конкурентни, купивме и панелите модернизиравме металска фабрика во од традиционалните индустрии како Панчево, за да го користиме транспортот прехрамбена, винарска или преку Дунав. За италијански партнер метална. изработуваме делови за камиони Кочо Анѓушев, сопственик на наменети за чистење улици, а наскоро групацијата Фероинвест, објасни ќе почнеме камионите да ги склопуваме дека распространетоста на неговите и во Македонија. Извезуваме на многу инвестиции во три клучни области – пазари, во зависност од тоа што на металопрепработувачка; струја од кој пазар е исплатливо да се пласира. обновливи извори; трговија со струја Во Кина и Индија може да продавате – постојано го тера да смислува начини медицински помагала – дел од нашето

Капитал број 728 10.10.2013

32

www.kapital.mk

Глобален инвестициски самит – Охрид 2013

производство, исто така – но не можете струја, секако“, објасни Анѓушев. На прашање од публиката зошто македнските компании ги запоставуваат далечноисточните пазари, Анѓушев одговори дека во Азија не е лесно да се извезува. “Кинезите сакаат да добијат европски квалитет за кинески цени, а тоа е предизвик да им се понуди. А, што е нашата конкурентска предност во однос на нив? Тоа е флексибилноста во испораката, затоа што ним им треба повеќе од два месеци за да испорачаат

производ од Кина во било кое место во Европа. Тоа е точката кадеш то може да си конкурираме со светот“, истакна Анѓушев. Феркан Бербери, сопственикот на ресторанот Венето во Скопје, објасни како во традиционален сектор, како што е угостителството, развојот може да се темели врз современите технологии и иновативноста. “Во процесот менаџирање со намирниците, односно нивниот прием и безбедноста, ние користиме најсовремен софтвер, кој што ни

овозможува квалитетна контрола. Нашиот сервис работи со компјутерски таблети и ја забрзува услугата. Со светската асоцијација World Master Chefs направивме договор за обука на нашиот персонал, со што профилиравме кадар кој што ги задоволува највисоките светски стандарди“, објасни Бербери.

Бомбардиер би можел да има и македонски добавувачи

Џон Кол, висок менаџер во канадскиот производител на комерцијални авиони Bombardier, пред присутните претставници од Владата и домашните компании, посочи и конкретни области за кои што е заинтересирана нивната компанија во било која земја од светот. “На н$ интересираат сите што имаат технологија од областите: композитни материјали, електроника, интегрирани системи, акустика, ентериери, материјали, аеродинамика и инструменти за дизајн и инструменти за навигација и спремни сме веднаш да соработуваме со нив“, вели Хол. Тој како основа за сиот досегашен напредок и брз развој на нивната компанија ја посочи и добрата соработка со многу универзитети во светот. „Развиваме технологија заедно со нив, имаме разни соработки не само со обука за инжинери туку и со целосни магистерски програми, подготвуваме наставни планови, имаме многу други можности за ангажирање на студентите директно од универзитет. Ние како компанија не веруваме во слободно стажирање и ги плаќаме стажантите 20 до 25 долари на час. Инсистираме зошто им даваме вистински плати тие да знаат дека сме сериозни дека треба да имаат сериозни резултати. Досега имаме вработено повеќе од 50% од стажантите“, вели Хол. Деканот од бизнис универзитетот на Јужна Австралија Миле Терзиовски посочи дека во светот во моментов се одвива војна за талент од која Македонија не смее да остане надвор. „Македонија мора да препознае дека добро финансиран универзитетски систем е критичен за македонските компании, дека универзитетите и владите треба да работат заедно за поголемо учество на претприемачите и да креираат работни места. Да има зголемена владина подршка за истражување и иновации“, рече Терзиовски.

| Специјален прилог | Паметно инвестирање

Берза, депозити или недвижности – во што Дури и најпроникливите инвеститори се двоумат каде е најпаметно да се инвестираат заштедите и притоа да ги избегнат ризиците а да остварат што е можно поголеми приходи. Меѓутоа, единствен одговор нема. Аналитичарите се едногласни дека најсигурно е да се инвестира во државни хартии од вредност како што се државните и благајничките записи или да се штеди во банка бидејќи ризикот е најмал, но приходот од камати што може да се добие доколку се ризикува повеќе со купување на акции на Берзата или вложување во инвестициските фондови, може да биде далеку поатрактивен. Пазарот на недвижности исто така е примамлив за многу граѓани, но цените одат надолу.

r e H i Z i l riZik i

Akciite nosA nosAt nos At A t pArite vo bAnk 34 | 18 октомври, 2013

Специјален прилог | Паметно инвестирање |

дА се вложувА?!

2,3%

изнесува просеч та камата на новоприменитна е денарски депозити во банките

3,8%

пораснала пр ечната вредност на еднаосак ја во земјава на годишноци ниво

1,3%

паднале цените на ст во третиот квартал гоановите на годишно ниводинава

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

Д

ури и најпроникливите инвеститори се двоумат во што е најпаметно да се инвестираат заштедите, да се избегнат ризиците и да се остварат што е можно поголеми приходи. Единствен одговор нема. Аналитичарите се едногласни дека најсигурно е да се инвестира во државни хартии од вредност како што се државните и благајничките записи или да се штеди во банка бидејќи ризикот е најмал, но приходот од камати што може да се добие доколку се ризикува повеќе со купување на акции на Берзата или вложување во инвестициските фондови, може да биде далеку поатрактивен. Пазарот на недвижности исто така е примамлив за многу граѓани, но цените одат надолу. Професорот што на факултет ги учи студентите како е најдобро да се менаџира со парите, Сашо Арсов, вели дека прашањето на изборот на оптималното портфолио е строго индивидуално и тоа зависи од повеќе фактори: возраста на инвеститорот, неговата имотна состојба, семејната состојба, професијата, личните перспективи, големината на расположливите средства, временскиот период во кој тие средства се на располагање за инвестирање. „Оние инвеститори кои имаат поголема аверзија кон ризикот (како и сите постари инвеститори, помалку имотни и оние на кои наскоро може да им затребаат ликвидни средства) треба да се ориентираат кон помалку ризични вложувања, со кои релативно брзо можат да повторно да дојдат до своите инвестирани средства. Тука доаѓаат предвид депозитите во банка, а особено денарските депозити кои се уште носат примамливи камати или евентуално вложување во државни обврзници или во инвестициски фондови доколку може да се инвестира на подолг рок. За оние инвеститори кои можат да ризикуваат поголеми износи и да се одделат од парите на подолг рок, добра алтернатива се акциите на македонските компании кои се на прилично ниско ценовно ниво, а особено оние кои носат примамливи дивиденди. Одлуките за исплата

на дивиденди се носат следната пролет, така што за 7-8 месеци можат да се остварат сигурни готовински приливи, а може да се оствари и евентуална капитална добивка, која моментално е ослободена од данок. Секако, вложувањето во поризичните инвестициски фондови и тука е една алтернатива“, потенцира Арсов. Првиот човек на Народната банка, гувернерот Димитар Богов, кој што го мониторира целиот банкарски сектор, вели дека секој потенцијален инвеститор пред да одлучи во што ќе инвестира треба да ги земе предвид ризикот кој е подготвен да го преземе и временскиот хоризонт за кој сака да инвестира. Тој објаснува дека вообичаено, висината на приносот е обратно пропорционална со нивото на ризик и временскиот хоризонт. “Инвеститорите кои сакаат безризично вложување треба да ги насочат своите инвестиции во банкарски депозити. Ако некој е подготвен на минимален ризик тогаш ќе вложи во државни хартии од вредност. Оние инвеститори кои имаат поголем апетит за ризик и имаат долг инвестициски хоризонт може да преферираат вложување во акции на берзата или недвижности. Но, и при инвестирање на берзата може да се намали ризикот доколку се инвестира преку инвестициони фондови кои имаат диверзифицирано портфолио од акции, кое го управуваат стручни лица кои секојдневно ги следат движењата. Ако некој сака директно да инвестира во индивидуални акции на берзата тогаш треба да има време и капацитет секојдневно да ја следи работата на компаниите чии акции ги купил, како и општите макроекономски движења, политичката ситуација и се друго што може да влијае на цената на акциите. За оние со најголем апетит за ризик и претприемачки дух најдобра инвестиција е сопствениот бизнис. Ризикот е голем но и приносот е највисок“, сугерира гувернерот Богов. На иста линија е и размислувањето на извршниот директор на Дајнерс во Македонија, Божидар Јанковски. За него, банките се на врвот на пирамидата кога тој одлучува во што да ги инвестира парите. Зошто?! „Сметам дека се друго што се нуди како алтернатива е поризично, додека банките во овие услови се покажаа како исклучително стабилни. Недвижностите исто така повеќе не се атрактивни, има огромен пад на цените. Никогаш досега не се случило деловен простор во центарот на Скопје да се

t nAjgolem n jgolem ] ]Ar, kA nAjsigurni!

18 октомври, 2013 | 35

| Специјален прилог | Паметно инвестирање нуди и по цени пониски од 1.000 евра за квадратен метар. Берзата е клинички мртва и не очекувам дека ќе има позитивни промени ниту оваа година. Нема ниту еден елемент што може да даде надеж дека нешто во економијата ќе се подобри и како резултат на тоа дека Берзата ќе заживее. За жал, македонските инвеститори не можат да вложуваат во акции на странски берзи и според мене, мора да се либерализира девизното работење за да им се овозможи на граѓаните да ги ополодуваат парите во странство. Тие сепак данокот ќе го платат во земјава. Животното осигурување е одлична опција, но сепак не станува збор за инвестиции кои може да ви донесат голем профит, туку побезбедна осигурана иднина“, оценува Јанковски.

Камати на депозити во банките 6,0% 5,0%

Денарски

4,2%

4,0%

2,0%

3% 2,3% 1,6%

1,0% 0,0%

2009

1,3%

0,9%

2010

0,7%

2011

Просечната камата на сите видови депозити во земјава од почетокот на годината се намали за 0,4 процентни поени, од 1,5% на 1,1%. Во споредба со некои други земји, Македонците помалку орочуваат пари во банките. Анализата на депозитниот потенцијал на банкарските сектори како удел во вкупната економија покажува дека нивото на штедење во земјава е три пати пониско од просекот во Европската Унија. Уделот на депозитите во македонскиот бруто домашен производ (БДП) изнесува 46,2%, додека во Словачка тој сооднос е 62,2%, во Бугарија 63,1%, во Чешка 67,3% и дури 330,5% во Кипар.

Банките во Македонија се уште важат за најсигурни места за орочување на капитал. Зихерашите, кои не сакаат да ризикуваат, вишокот на пари ги депонираат во банките за што добиваат годишни камати до 7%, доколку станува збор за денарски депозит орочен на подолг период или околу 1% - 2% за депозит во евра. Депозитите може да се орочуваат на различен период, а банкарите нудат повисоки камати за оние што ќе ги остават парите на чување подолго. Ако се анализира депозитиниот раст за минатата година, тогаш тој податок е доволен показател дека интересот на граѓаните за банкарските депозити и во криза се зголемува. Од аспект на валутната структура, денарските депозити се основниот двигател на годишниот раст на вкупните депозити, во услови на континуиран пад на девизните депозити на годишна основа. Причина за тоа се повисокоите камати за штедење во денари отколку во странска валута. Вкупно во банките се депонирани 4,1 милијарди евра, од кои 2,3 милијарди евра се чуваат во денари. Проценките за каматите за штедење се дека и понатаму ќе се намалуваат. Само во последниот месец неколку банки објавија дека ги намалија пасивните камати.

Девизни

3,9%

3,0%

Каматите за штедење во банка меѓу 2% и 5%

9000

5,2%

На Берзата не и оди

Основниот берзански индекс МБИ10 и покрај тоа што зема залет на почетокот на годината достигнувајќи врв од 1955 индексни поени и влеа надеж дека цела година ќе помине така, по повеќе од десет месеци може да се заклучи дека индексот изгуби дополнителни 5,6% од вредноста и дури и го проби дното од пред три години. Меѓутоа, анализата на податоците од Централниот депозитар за хартии од вредност покажуваат дека просечната вредност на една акција во земјава во септември изнесувала 741 денар, што е 3,8% повеќе споредено со истиот месец лани. Никогаш не може точно да се предвиди како ќе се движат

0,5%

2012

2013

цените на акциите на Берзата, но факт е дека тие во моментот се потценети што ги прави атрактивни за купување. Брокерите коментираат дека сега е време да се инвестира во акции, бидејќи на долг рок се очекуваат попозитивни движења во домашната економија, влез на странски капитал и интеграција на земјата во ЕУ и НАТО, што значи дека вредноста на акциите ќе расте. Иако амбиентот е лош, бизнисмените се песимисти, финансиските аналитичари сметаат дека може да се очекува благ пораст на цените на акциите. „Очекувам дека цените ќе растат, особено бидејќи се очекува заживување на европската и на домашната економија. Доколку се случи позитивна промена и земјата почне преговори со Европската унија, тоа ќе даде значителен позитивен импулс на Берзата“, вели Горан Марковски, извршен директор на КБ Публикум. Според брокерите, најатрактивни акции за купување чии цени во иднина сигурно ќе растат се акциите кои и од почетокот на годината покажаа растечки тренд и тоа, на Витаминка, Комерцијална банка, Гранит, Бетон, Алкалоид, Фершпед, Макстил, Макпетрол. За раздвижување на пазарот на капитал, аналитичарите сугерираат да се зголеми понудата преку поголемо учество на пензиските фондови на Берзата и понуда на акции од јавните претпријатија. За позначаен раст

Движење на МБИ 10

8000 7000 6000

-

+ 109,1%

5000

72,9%

4000 3000

+ 61,5%

-

+ 31,3%

2000

-

17,2%

-

13,4%

-

12,3%

6%

1000 0 2005

2006

36 | 18 октомври, 2013

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

| Специјален прилог | Паметно инвестирање на цените на акциите неопходен е влез на институциoналните играчи, односно враќање на странските фондови на Македонската берза. Иако годинава се зголеми понудата на пазарот на капитал со нови акции од компаниите кои задолжително мораа да котираат на Берзата, тоа сепак не придонесе да се зголеми и побарувачката од страна на инвеститорите. Лошите перформанси на домашната и на некои странски берзи им ги секнаа и приносите на дел од инвестициски фондови во земјава. Меѓутоа, некои од нив веќе прикажаа и позитивни приноси од 2% до 5%, во зависност од видот на уделот.

Државните записи со камата од 4%

Во услови на зголемени ризици во економијата, банките како конзервативни финансиски институции, но и многу приватни компании, се поголем интерес покажуваат за инвестирање во безризични хартии од вредност што ги издава Министерството за финансии и Народната банка. Каматите што ги нудат се движат од 3,5% што претставува историски најниско ниво на благајничките записи, до 4,2% на државните записи заштитени со девизна клаузула. Државните записи со кои се финансира буџетскиот дефицит најчесто се издаваат со рочност од три или шест месеци, а интересот за нив е еднаков и од банките и од компаниите. Благајничките записи пак, може да ги

купуваат само банкарите бидејќи тоа е инструмент на монетарната политика за извлекување на ликвидност од економијата. Моменталното салдо на пари стерилизирани во записи, како државни така и благајнички изнесува 952 милиони евра, од кои 414 се во трезорот на Народната банка врзани за благајничките записи и дури 538 милиони евра во Буџетот, преку издавање на државни записи од страна на Министерството за финансии. Експертите и бизнисмените постојано бараат задолжувањето со записи да се сведе на минимум за да останат повеќе пари во економијата. МН: Цените на недвижностите паѓаат Недвижностите губат од атрактивност за инвестирање а тоа го покажуваат и податоците на Народната банка на Македонија според кои, во третиот квартал од годинава цените на становите се намалиле за 1,3% на годишно ниво. Споредено со 2010 година која што НБМ ја смета базна година, цените на становите се намалиле за 5,6%. Меѓутоа, побарувачката за недвижности расте. Тоа го докажува и растот на станбените кредити за 12,4% односно 23 милиони евра од почетокот на годината. Побарувачката за станбените кредити особено пораснала во последните неколку месеци, откако повеќето банки направија своевидна акција на промовирање поповолни кредитни линии за купување станови. Професорот Арсов пак, вели дека инвестирањето во недвижности (станови)

не би го препорачал бидејќи „смета дека понудата на нашиот пазар е презаситена, а се работи и за многу неликвидна инвестиција“.

Пензиски фондови и животно осигурување за безбедна иднина

Освен од удели во инвестициските фондови, атрактивни приноси може да се добијат и со вложувања во доброволните пензиски друштва и друштвата за животно осигурување. Двете доброволни пензиски друштва минатата година оствариле просечен годишен принос од околу 5,5%. Заедно располагаат со капитал од околу 3,2 милиони евра, а имаат 16.800 осигуреници кои вложиле пари кај нив. За годинава очекуваат принос од два процентни поени повеќе од стапката на инфлација, што би било околу 7%. Дополнителна добивка од инвестирањето во пенизските фондови е тоа што државата за уплата на сума во вредност од четири бруто плати го враќа персоналниот данок на доход што треба да го плати поединечниот инвеститор. Минималната заработка од инвестиција во животно осигурување пак во Македонија изнесува 2%, колку што е и европскиот просек, но вкупниот принос може и да се зголеми во зависност од приходите што ги остварила компанија со вложување на парите на осигурениците во акции, обврзници или други фондови. Сепак, осигурителите коментираат дека вкупниот принос на годишно ниво нема да надминува 4%.

VINER LAJF INVESTIRAJTE VO SIGURNA IDNINA

С

игурна иднина. Тоа е најглавниот бенифит на животното осигурување. Нешто што го нема ниту во класичното штедење, ниту во инвестирање во фондови. Затоа што на овој начин имате сигурна заштеда. Животното осигурување е производ кој во исто време овозможува заштеда, дополнителен приход во пензионерски денови и пренесување на ризиците од секојдневното живеење. Анализите на пазарот покажуваат дека свесноста за потребата за животно осигурување е мала. Дури 93% од анкетираните лица тврдат дека го сметаат животното осигурување за потреба, но само дел од нив се решаваат на овој чекор. Причините за недоволниот интерес најчесто се мала информираност на граѓаните за придобивките од животното осигурување, но секако и економската моќ која влијае на сите видови на инвестиции. „Недоволно е развиена свесноста за овој тип на осигурување. Најголем број од населението с$ уште смета дека инвестирањето во полиса за животно осигурување е производ кој не можат да си го дозволат. Постои и проблем во дистинкција на животното осигурување од останатите видови на осигурување на материјални добра на кои граѓаните се веќе навикнати. Малкумина знаат дека животното осигурување е всушност паметно инвестирање во иднината. Во Винер лајф има пакети за секој тип на потребите на населението прилагодени на примањата на секое семејство, на барањата на секој поединец, на секоја компанија. Како керќа компанија на VIENNA INSURANCE GROUP имаме традиција од речиси 200 години постоење. Тоа значи пред с$ стабилност и стручност за да се преземаат обврски кон клиентите кои мора да се исполнат. Неспорна е потребата граѓаните и понатаму да вложуваат дел од своите слободни средства во депозити. Животното осигурување можеме да го представиме и како дополнување на штедните опции кои им се нудат на лицата со кое граѓаните во исто време штедат но и ги префрлаат на осигурителната компанија ризиците од секојдневното живеење“, изјави г-д Дарко Дедиќ, член на управниот 38Винер | 18 Октомври, 2013 одбор на Лајф.

Од компанијата потврдуваат дека последните анкети покажуваат дека токму во економски турбулетни времиња во кои живееме овој тип на осигурување всушност е еден од чекорите за паметно инвестирање. Се инвестира во сигурноста на семејството од една страна, но се остава простор за понатамошни инвестирања и во други потреби. На овој начин покриен е осигуреникот во случај на ризик, а ако нема никаков ризик се добиваат средствата назад со пресметана камата. Економската криза, тешко одржливиот задолжителен пензиски фонд, влошените услови за депозити во банка, едноставно н$ влечат кон алтернативни начини за заштеда и инвестирање. Полисата за животно осигурување е инвестиција каде ризикот е сведен на минимум за разлика од сите останати начини на инвестиција. Дали сакате за штедите за да купите нов автомобил, нов стан, да го школувате детето во странство, за сигурна пензија? Причните се многу за да инвестирате во животно осигурување каде сте сигурни дека тој план ќе се оствари и покрај сите ризици. „Со овој тип на осигурување, ризик не постои. Знаете дека ништо не е препуштено на случајност. Затоа што животот не е нешто што треба да се остави непланирано, туку треба да се преземат ризици, а притоа да остане сигурноста. Животното осигурување ја дава таа можност“, додава Дарко Дедиќ. Винер лајф изминатите години воведе нови стандарди во овој тип на осигурување. Новиот начин на пристап кон клиентите, искрениот однос и достапноста во секое време, компанијата ја прави поразлична од останатите во овој сегмент.

капитал број 729 18.10.2013

40

www.kapital.mk

политика Нимиц во стоти обид...

К

он крајот на месецов се очекува нова средба меѓу медијаторот Метју Нимиц и преговарачите, македонскиот Зоран Јолевски и грчкиот Адамантиос Василакис. Средбата беше најавена за време на последната посета на Нимиц во регионот, меѓутоа точниот датум не беше прецизиран. Само за потсетување, за време на последната посета во Скопје, Нимиц како никогаш досега отворено зборуваше за предлогот и текот на преговорите и

изрази разочароност околу разликите помеѓу двете страни. Иако не го посочи конкретниот прелог за кој разговарал со двете страни, Нимиц не демантираше дека “Горна Република Македонија“ е дел од решенијата. Дали Нимиц успеал да ја омекне грчката позиција која инсистира на ерга омнес, не може да се претпостави. Но ако се суди според пишувањата на грчките медиуми, очекувањата од оваа средба се далеку попесимистичка отколку за претходната.

> БРоЈки

40%

Од угостителите во Охрид немаа веб-страници, а тие што имаат нудат минимални информации за понудите, покажува анализата на студентите на Факултетот за туризам и угостителство

400

Нови вработувања најави министерството за внатрешни работи минатата недела. Избраните кандидати прво ќе склучат едногодишен договор за основна обука за полицаец, а потоа и договор за вработување

800

Илјади евра вреди новата медицинска опрема која викендов беше промовирана во Градската општа болница „8 Септември“ од страна на министерот за здравство Никола Тодоров и премиерот Никола Груевски

facebook 1 Vikaa ke poskupele

zivotnite namirnice.

Bas ni e gajle, mie svekako prezivuemo bez niv.

Mome Martinoski

за што со години 2 „Нешто се зборуваше, конечно се

оствари“. Вака почна прилог на МТВ утринска за тоа дека биле ставени канти за измет на домашни миленици.

Goce Trpkovski

3 Не знам што славите, јас уште

мислам дека ќе беше подобро да останевме со Германците. Филип Черноземски

Чудна пасивност на Заводот за ревиз каДе Се ИЗвешТаИ Државниот Завод за ревизија во изминатите 10 месеци од оваа година нема објавено ниту еден извештај за работата на некоја јавна институција, агенција или министерство. Улогата на Заводот е исклучително битна во едно демократско општество за детектирање на ненаменски или незаконски потрошени буџетски пари, па прашањето кое неминовно се појавува е - на што се должи ваквата пасивност од ревизорите во последниот период?

пишува:

катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на капитал

Д

ржавниот Завод за ревизија во изминатите 10 месеци од оваа година нема објавено ниту еден извештај за работата на некоја јавна институција, агенција или министерство. На нивната официјална интернет страница, во делот на ревизорските извештаи каде што треба да стојат објавени ревиизите кои ова тело ги спровело, последните податоци се од 2012-та и се однесуваат на ревизии на годината пред тоа. Оваа година, се што сработиле во Заводот е сведено на еден Извештај за регуларност, во однос на спроведена ревизија во Агенцијата за вработување, за нејзината работа во 2010-та и препораките кои Заводот ги дал. Па таму е наведено дека оваа Агенција спровела само 37 % од дадените препораки, и наведени се неколку неправилности во нејзината работа (од типот на тоа дека нема резервна надворешна копија на податоците и

www.kapital.mk

Капитал број 729 19.10.2013

Бум-трес

џафери чека попис за да ја оцени правичната застапеност на албанците

Н

а потребата од попис се повика и вицепремиерот за спроведување на Охридскиот договор, Муса Џафери, осврнувајќи се на правичната застапеност на Албанците во државните иннституции: „Таа не е на задоволително ниво, очекувањата се дека треба да постои математичка застапеност, 25 – 26 проценти во зависност од тоа колку на пописот ќе бидат Албанците. Ова е многу чувствителна битка, бидејќи ние не можеме да стопираме вработувања на другите, затоа што тогаш ќе

имаме нарушување и недостаток на кадри, на пример, кога некој се пензионира, кој работи во подрачните единици во Штип, Струмица, Кавадарци, во Битола, ние не можеме автоматски да го компензираме со Албанци. Треба да ги имаме во предвид сите овие предуслови“, изјави Џафери. Според анализите, за правична застапеноста на Албанците во администрација треба да бидат вработени уште над 10 илјади Албанци, а ниту еден Македонец.

еу: Заводот нема ниту пари, ниту вработени за да биде силно тело!

зија Ите? дека апликациите за финансиската работа од минатите години не се заклучени, па постои можност за нивна промена, дека има нецелосна база на податоци по корисници, итн...), но крајниот заклучок е дека ревизорите сметаат оти е направен значителен напредок во однос на имплементацијата на препораките. И тоа е се! Како работеле институциите во изминатата година, дали наменски ги трошеле буџетските средства, дали и какви неправилности постојат – очигледно никој не испитува. Никогаш претходно се нема случено толкав временски распон на објавување на ревизорски извештаи, факт што од Заводот за „Капитал“ го коментираат на овој начин: „Не е точно дека не сме работеле оваа година. Извештаите се готови за неколку министерства, само се уште не се објавени. Ќе ги објавиме наскоро, во следниот период“. Кои точно министерства биле предмет на ревизија годинава, дали некаде станува збор за некакви помали или поголеми нерегуларности во начинот на нивното работење и кога точно извештаите ќе и бидат презентирани на јавноста, од заводот не откриваат. Заводот за ревизија години наназад е можеби единственото

„Државниот завод за ревиизја нема доволно поерсонал и нема доволно финансиски средства за да може соодветно да ги спроведува своите задачи, во светлина на новите функции за супервизија на политичките партии и изборните кампањи.“ стои во новиот извештај за напредокот на Македонија кој Европската комисија го објави во средата. Во Извештајот ЕУ не штеди критики за телата за борба против корупцијата и криминалот, за кои Брисел смета дека не се на нивото на задачата: „Административниот капацитет на институциите е слаб. Државната комисија за спречување на корупција и Анти-корупциското тело во рамките на МВР и понатаму се со неадекватен персонал и недоволно се финансирани. Лимитирани се овластувањата на ДКСК и со тоа се попречува нејзиниот развој. Разрешувањето на поранешниот претседател без јасна правна основа покрена загриженост. Еден нов обвинител бил вработен во Основното јавно обвинителство за борба против организираниот криминал и корупцијата, но се уште треба да се зајакне со ресурси за да може да се одговори на предизвиците на новиот Закон за кривична постапка.

тело кое конткретно детектира каде и како е прекршен законот односно има дупки во сметкводствата на дадени институции, па од нивните извештаи обично излегуваат помали или поголеми афери. Многу експерти се залагаат за зголемување на неговите ингеренции и дури обезбедување на можност ревизорите да немаат сампжо улога на детектори, туку да можат и да поднесуваат веднаш кривични пријави, особено заради фактот што македонските јавни обвинители ретко кога (речиси никогаш) не преземаат никакви дејствија по однос на фрапантните податоци на Ревизија за милионски суми на државни пари кои се незаконски или ненаменски потрошени.

41

Блерим Беџети

министер за правда

Станува збор за од прилика 5 проценти во случаите на давање на мерка притвор и нема аргументација да се каже дека е пречеста мерката притвор... Беџети објаснува дека само тие што се апсени пред камери одат зад решетки до пресудата...

стојанче ангелов

лидер на Достоинстви

Посебно сме задоволни од начинот на раздружување со СДСМ и останатите партии од Сојузот за иднината. Ангелов е фасциниран од мирната, европска, зрела разделба со партнерите.... Едноставно - Холивуд!

Штефан филе

еврокомесар за проширување

Идејата со која се предвидува формирање западнобалкански парламент и полиција е квалитетна и правовремена... Филе ни порачува да научиме дека „кога нема девојка, добра е и баба“ односно кога не не сакаат во ЕУ, не е лошо да се здружиме сами.

twitter 1 Миси Ес@m1ssy_1h

Сонував поп. Изглеа ќе купам џип.

2 Aleksandar S.@juvesnake6h

иам другар, пиел кафе секое сабајле у бифето на Тетовски универзитет .. му дале диплома, трошел многу кафе ..

3 Nes@wickedchristo2h

Сите патишта ја газат Македонија

Капитал број 729 18.10.2013

42

www.kapital.mk

АнАлизА

ANALIZA NA KRIZATA VO JAVNITE RADI

KAKO DR@AVNITE TELEVIZII DA sT JAVNI gLAsILA? пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

ивана Кузмановска

И

м успеа ли на државните телевизии од екс-комунистичките држави во регионот да истранзитираат во јавни сервиси - чувари на медиумскиот интерес на граѓаните? Ретко каде на Балканот може да се чуе потврден одговор. Јавното мнение е дека многу трошат, а за возврат не нудат квалитет и објективно информирање - помалку или повеќе се во служба на власта. Клучот за успешна транзиција, пак, е во начинот на финансирање на јавните медиумски куќи, кое за оваа цел треба да биде стабилно и доволно, но во истовреме да гарантира независна уредувачка и деловна политика. Притоа маркетингот е занемарлив како извор на финансиска стабилност на јавните радиодифузери, како поради законските ограничувања што ги штитат приватните медиуми кои не добиваат државна помош, така и поради неспособноста

на менаџерите на сервисите. Остануваат три опции - финансирање од радиодифузна такса, од државниот буџет, или од комбинација на двете. „Најдобро е јавните сервиси да имаат сигурни приходи од претплата (такса)“, смета шефот на Одделот за регулаторни правни работи при Европската радиодифузна унија, Ричард Барнли, но веднаш потоа додава дека „понекогаш тоа е тешко да се обезбеди во југоисточна Европа“. Онаму кадешто тешко оди со собирањето на таксата Барнли препорачува финансирање преку фиксен износ одреден од државата да се издвојува од буџетот: „За да се намали влијанието на политичарите единствен начин е издвојување на фиксен паричен износ од буџетот што би се озаконил, за потоа политичарите да не можат преку условувања да имаат позначајно влијание врз јавните сервиси“. Една од причините што јавните радиодифузери на Балканот се толку големи уништувачи на буџети се големиот вишок на вработени проценките се дека сервисите во регионот немаат потреба барем од третина од својот пресонал. Во Македонската радиотелевизија во 2012 година работеле 856 луѓе, а финансирањето на нашиот јавен

радиодифузер е комбинација од приходи од радиодифузната такса и донации од државниот буџет. Од таксата МРТ годинава планира да собере 16 милиони евра, односно 63,57 отсто од вкупно планираните приходи. Оваа сума во извештајот на крајот на годината секако ќе претрпи измени, зашто процентот на наплата на таксата не е толку висок колку што би се очекувало кога се знае дека наплатата & е доверена на Управата за јавни приходи. Вкупниот буџет на МРТ за 2013 е планиран на 25 милиони евра, од кои значајна сума се обезбедува со донации од државата - вкупно 7,4 милиони евра, од кои 2,3 милиони за редовно работење на куќата, 1,5 милиони за посебни програми (од јавен интерес) и 3,6 милиони евра за дигитализација. Годинава, 1,3 милиони евра во својот буџет МРТ очекува и од маркетинг. На расходната страна 5,3 милиони евра изнесуваат трошоците за вработените каде се опфатени бруто платите, како и трошоците за теренски надоместок за 3 дописници и 3 сниматели кои известуваат од Вашингтон, од Брисел и од Атина. За отпремнини за одење во пензија планирани се средства за 26 лица. Од буџетот на МРТ годинава 5,6 милиони евра ќе се потрошат под ставката заеднички

Капитал број 729 18.10.2013

АнАлизА

IODIFUZERI NA BALKANOT

E TANAT трошоци, односно за струја, вода, парно, телефон, одржување. Програмските права ќе чинат 4,4 милиони евра, а производството на програма 2,8 милиони. „Капитал“ за потребите на оваа анализа побара став од директорот на МРТ, Марјан Цветковски, конкретно интересирајќи се дали во куќата се задоволни од начинот на финансирање и што треба да се менува доколу сметаат дека постои потреба. Во овој контекст Цветковски одговори и на прашањето како влијае државната помош врз работењето на МРТ, особено врз уредувачката политика: „Мојот став е во рамките на европската регулатива за ова прашање - европскиот модел за јавен радиодифузен сервис, покрај другите услови, подразбира два клучни предуслова: прво, стабилен и ефикасен систем за финансирање на работата на јавниот сервис. Притоа системот за финансирање не смее да ја доведе во прашање назависноста и автономноста на јавниот сервис во општеството; и второ, независна уредувачка политика во информирањето на јавноста и во остварувањето на општествена функција определена со закон“, изјави Цветковски за „Капитал“. Тој смета дека тргнувајќи од изнесените претпоставки финансирањето

на МРТ мора да се обезбеди преку плаќање на претплатата/радиодифузната такса, како јавна давачка пропишана со закон. Во тие рамки значајно е, вели директорот на МРТ, „да се постигне висок степен на плаќање на оваа јавна давачка „која изнесува 190 денари за семејно домаќинство, и е најниска во Европа“. На прашањето за врската меѓу донациите од државниот буџет и влијанието на Владата врз МРТ, Цветковски го даде следниов одговор: „Сакам да нагласам дека во Европската унија,како и во ЕБУ (Европска радиодифузна унија) одамна преовладува ставот дека финансирањето на јавниот радиодифузен сервис од државниот буџет само по себе не ја доведува во прашање независноста на јавниот сервис“. Аналитичарите, пак, сметаат дека е проблем тоа што и со новата медиумска регулатива (која е во процедура) не се јасно определени условите под кои државата финансиски го помага јавниот сервис. И дека без вакви правила се остава простор за условување од страна на Владата за тоа колку и кога ќе се одвојат пари од буџетот за МРТ. „Важно е да се обезбеди јавниот сервис да ги добие парите од буџетот без разлика дали Владата го сака тоа или не. Многу

43

Многу трошат, а за возврат не нудат квалитет и објективно информирање зашто & се отворено наклонети на власта гласи јавното мнение за јавните сервиси во регионот. Во услови на слаба наплата на радиодифузната такса овие гломазни сервиси стануваат зависни од државниот буџет, а поради овдешното ниво на демократскополитичка култура и да сакаат тешко можат да се извлечат од рацете на политичарите. Решението е во постигнувањето на финиот баланс во нивното финансирање, кое би требало да еквилибрира меѓу стабилно и доволно од една страна, и гаранцијата за независна уредувачка и деловна политика од друга.

е важно и дали Владата врши проектно финансирање на МРТ (преку конкурси за реализирање на програма од јавен интерес) од буџетот или, пак, дава пари за тековното работење на куќата, што секако е проблем, зашто како би можел директорот на МРТ да биде независен ако треба секој месец да чека потпис од министерот за финансии за да подели плата“, изјави за „Капитал“ комуникологот Петар Арсовски. За дополнителна заштита на независноста на МРТ во услови кога јавниот сервис се финансира и од буџетски пари, Арсовски смета дека во раководните структури на куќата треба да има претставници и на опозицијата: „Добро би било да се обезбеди во раководните структури да бидат пропорционално застапени релевантните политички сили, вклучително и од опозицијата - во БиБиСи оваа пропорционалност се обезбедува според седиштата во Парламентот“, вели Арсовски. Во контекст на дефинирање правила за влезот на буџетски пари во МРТ, Здружението на новинарите на Македонија предложи амандман (кој Владата го одби) на Предлог-законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги. Со амандманот ЗНМ предлагаше годишниот буџет на МРТ да се формира од два индикатори - процентот на наплата на радиодифузната такса во претходната година, и преостанатиот дел од средствата потребни за финансирање на сервисот да се обезбеди од буџетот на државата, пришто буџетските средства да се делат на 12 еднакви рати и да се слеваат по автоматизам на сметката на МТВ најдоцна

Капитал број 729 18.10.2013

44

www.kapital.mk

АнАлизА БиБиСи од претплата добил 4,3 милијарди евра во 2012/13

ПетАр АрСовСКи комуниколог:

Многу е важно дали Владата врши проектно финансирање на МРТ од буџетот, или дава пари за тековното работење на куќата, што секако е проблем, зашто како би можел директорот на МРТ да биде независен ако треба секој месец да чека потпис од министерот за финансии за да подели плата до 5-ти во месецот. Во образложението на амандманот ЗНМ наведува: „Оваа варијанта се предлага со цел да се поттикне системот на наплата на таксата. Недозволиво е под превезот на санациона програма Владата со години да одвојува огромни средства за сервисот, при што најголемиот дел од парите се трошат за плати наместо за програмска содржина“. Членот на Управниот одбор на ЗНМ, Ердем Ахмет, во изјава за „Капитал“ вели дека со оглед на тоа што таксата кај нас ја наплаќа УЈП би требало да нема проблеми со целосната наплата, што од своја страна би значело помала зависност на МРТ од државата. „Ако сепак остане нешто ненаплатено од претплатата, тоа да го надополни државата од буџетот, но на 12 фиксни рати, односно исплаќањето да не зависи од одлука на Владата, туку да оди по автоматизам“, вели Ахмет. Во продолжение правиме преглед на ситуацијата во регионот.

РТС им се враќа на државните јасли

Во Србија досега беше на сила моделот на финансирање на Радио-телевизијата на Србија (РТС) базиран на приходите од претплата (за РТС), кој потфрли поради слабата наплата што во 2012 година падна и под 35 отсто. Од овие причини во новиот српски нацрт-закон за јавните сервиси е предвидено РТС и Радио-телевизијата на Војводина (РТВ) во наредните две години (до 31 декември 2015) да бидат финансирани од државниот буџет. Парите на двете медиумски куќи би им биле префрлани во 12 еднакви месечни рати

специјален прилог

Од наплата на радиодифузната такса британскиот јавен сервис БиБиСи добил 4,3 милијарди евра за 2012/13. Годишната такса по домаќинство во Британија од 1 април 2010 е замрзната (до 2016) на 172 евра за колор, и 58 евра за црно-бел телевизор. Комерцијалните приходи на БиБиСи (остварени од BBC Worldwide, BBC Studios and Post Production и BBC Global News) во 2012/13 изнесуваат 183 милиони евра, а за истиот период куќата од државата добила 313 милиони евра. Но, дека во услови на криза се јавуваат проблеми и во „рајот“, докажуваат штрајковите на вработените во БиБиСи со извор во одлуката на британската Влада од октомври 2010 со која беа намалени средствата за BBC World Service и BBC Monitoring (буџетарите во рамките на БиБиСи) за 16 отсто, пришто беше најавено дека до 2014 година државата целосно ќе се повлече од финансирањето на овие програми. Овие два оддели беа принудени во одреден рок да поделат 387 откази. Без разлика на проблемите со кои БиБиСи одвреме-навреме се соочува, медиумскиот гигант останува независен од каков и да е надворешен авторитет, што секако е (пред с$) резултат на политичката култура во Обединетото кралство. „со што би се обезбедила финансиска независност, односно би се спречила можноста да се врши политички притисок и да се уценува јавниот сервис“, вели српскиот министер за култура, Иван Тасовац. Износот ќе се утврдува со договор меѓу јавните сервиси и Владата на Србија според програмата за работа и финансискиот план на двата медиуми. Нацрт-законот остава можност јавните сервиси да се финансираат и од приходи од огласување, од издавачка дејност и од други комерцијални дејности за што ќе треба да се води посебно книговоство. Министерот притоа потенцира дека ова не е трајно решение, кое, пак, би се барало во наредните две години, колку што РТС и РТВ ќе се потпираат на државниот буџет. Најдоцна во јуни 2015 РТС и РТВ, заедно со надлежното министерство, треба да предложат одржлив начин на финансирање преку наплата на надоместок од физичките и од правните лица. Владата на Србија претходно го одби предлогот наплатата да се подобри со нејзино врзување со данокот на имот (зад оваа идеја стои генералниот директор на РТС, Александар Тијаниќ). Тијаниќ се пожали дека „само пет-шест милиони евра остануваат за програма, од 66 милиони евра колку што РТС лани собра од претплатата и од маркетингот, од кои 21 милион државата зема за данок, 14 милиони се потрошени за плати, а 15 милиони за други потреби“. Годишниот буџет на РТС последниве години се движи околу 70 милиони евра, а структурата на трошење (врз база на податоци од раководството на куќата за 2011) е следнава: нето примања на вработените (3.240 вработени и 560 постојани надоврешни соработници – и

во самите раководни кругови на РТС се зборува за потребата да се отпуштат барем 1.000 од вработените како вишок) околу 23,5 милиони евра (33%), даноци и придонеси 19 милиони евра (26%), програмски и фиксни трошоци 29,5 милиони евра (41%). Во експертската јавност од медиумската сфера во Србија постои стравување дека по две години буџетско финансирање РТС тешко би се вратила на системот на претплата или на некој друг начин на обезбедување средства. Се препорачува воведувањето на надоместок за РТС кој би се плаќал преку данокот на имот и тоа во износ од 1,5 отсто од просечната нето заработувачка (како во Хрватска). За поголема ефикасност во собирањето на надоместокот наплата би ја вршела Службата за јавни приходи (како УЈП во Македонија). Говорејќи за причините на слабата наплата, искусниот главен и одговорен уредник на првата програма на Радио Белград, Ѓорѓе Влајиќ, го опфати и имиџот на РТС создаден во времето на режимот на Слободан Милошевиќ во чија служба српскиот јавен сервис беше беспошдедно ставен: „Слабата наплата на претплатата е резултат на неспособноста на државата да го спроведе законот со кој е предвидено плаќањето, и на некој начин на потребата на граѓаните да се пресметаат со РТС која ја сметаат за телевизија на власта“, изјави Влајиќ.

ХРТ се реконструира со 650 отпуштања

Државата не одвојува средства за Хрватската радиотелевизија (ХРТ), освен за финансирање на меѓународната програма „Гласот на Хрватска“. ХРТ главно се финансира од радиодифузната такса, од која во вкупните приходи на куќата

8

ноеМВРи 2013

БизниС ПотенцијАли нА Северо-зАПАднА МАКедонијА е-маил: boban.gjorgjievski@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110

ЛИцe ЗА КОНТАКТ: БоБан ѓоРѓиеВСки

специјален прилог

25

ОКТОМВРИ 2013

Октомври е светскиот месец посветен на ракот на дојка!. Оваа болест погодува околу 10% од светската популација!. Иако многу се работи на подигнување на свесноста за ризиците од оваа болест, на доближување на можностите за превентивни прегледи на што поголем дел од населението – оваа болест е во подем. Овој октомври и “Капитал дава свој придонес кон зголемување на свесноста за ризиците од ракот на дојка и самопрегледите како најважен чекор во запирање на галопирачкиот развој на оваа болест во Македонија!

ЗДРАВЈЕ

Еминентни лекари во Македонија ве информираат и советуваат: Кои се ризик факторите за појава на рак на дојка според кои може да процените дали спаѓате во некоја од ризичните категории?  Како сами да си направите самопреглед?  Кои симптоми и промени на градите не смеете да ги занемарите? Кога задолжително треба да се јавите на преглед?  Кои се клучните чекори и промени во животниот стил кои се од витално значење за намалување на ризиците за појава на оваа болест?  Каде може да на правите преглед на дојките? На која возраст какви прегледи се препорачуваат?  Кои се новините во третманот на рак на дојка? 

Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: sanja.savovska@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110

ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: САЊА САВОВСКА

Капитал број 729 18.10.2013

46

www.kapital.mk

АнАлизА

МАрјАн ЦветКовсКи директор на МРТ:

Сакам да нагласам дека во Европската унија, како и во ЕБУ (Европска радиодифузна унија) одамна преовладува ставот дека финансирањето на јавниот радиодифузен сервис од државниот буџет само по себе не ја доведува во прашање независноста на јавниот сервис планирани за 2013 година – 182,6 милиони евра, потекнуваат 156 милиони евра. Во Хрватска за разлика од Србија наплатата на таксата е висока и се движи околу 95 отсто. Остатокот од приходите ХРТ го обезбедува првенствено од маркетинг. Но, иако на вака високиот буџет (за регионални услови) и на вака добрата наплата на таксата на ХРТ & завидува и моќната РТС, работите во хрватскиот јавен радиодифузер се далеку од розови. За ХРТ 2012 година завршила со загуба од 3,8 милиони евра, куќата има премногу вработени, последните неколку

години се соочува со пад на гледаноста и поради тоа и со пад на приходите од огласување, а тука се и даночниот долг кон државата, кредитните задолжувања, потребата од обнова на застарената опрема. Директорот на ХРТ, Горан Радман, за излез од ситуацијата неодамна & предложи на Владата план за реконструирање на државната телевизија (кој во основа е прифатен – се прават допрецизирања) кој влклучува многу откази, санирање на долговите и вложување во технологија. Според планот Радман за две години (2014 и 2015) треба да отпушти 650 вработени во ХРТ (вкупно се околу 3360 редовно вработени, и дури 3700 надворешни соработници) и благодарение на тоа во наредните четири години да направи заштеда од 60 милиони евра од кои 26 милиони евра би биле потрошени за нова технологија. Инаку, на почетокот на годината хрватската Владата склучи петгодишен договор со ХРТ (од 1 јануари 2013 до 31 декември 2017) во кој се утврдени програмските обврски на јавниот сервис кон државата и износот и изворите за нивно финансирање. Според договорот ХРТ се финансира од радиодифузната такса (која не смее да изнесува повеќе од 1,5 отсто од просечната нето месечна плата во Хрватска за претходната година) и од комерцијални приходи. Од државата ХРТ ќе добива наменски 1,7 милиони евра (симболична сума во однос на вкупниот буџет на хрватскиот јавен сервис) годишно за финсирање на програмата за Хрватите во странство.

БНТ со повеќе субвенции по човек од БиБиСи

Финансирањето на Бугарската национална телевизија (БНТ) речиси во целост се потпира на државната помош (субвенции). Во вкупниот буџет на БНТ кој последниве години се движи околу 40 милиони евра, приходите на куќата се само 4,2 милиони евра (2012 година), од кои остануваат 3,5 милиони по плаќањето на ДДВ и на другите даноци на продажба. Сумата најмногу ја прават приходите од маркетинг кои изнесуваат 3,7 милиони евра. И покрај тоа што во бугарската јавност се поставува големо прашање колку БНТ навистина работи во служба на јавниот интерес, државниот буџет и во 2013 беше дарежлив кон телевизијата, правејќи ја една од малкуте институции во Бугарија кои располагаат со повеќе пари во однос на претходната година. Во 2013 БНТ доби 35 милиони евра државни субвенции – односно 1,5 милиони евра повеќе отколку во 2012 година. Во експретската јавност кај нашиот источен сосед се поставува и прашањето зошто БНТ добива државни субвенции во износи слични на оние што ги добиваат јавните сервиси во значително поголеми држави, кои зрачат кон многу поголем аудиториум. Наведуваат и дека британскиот гигант БиБиСи добива (од државата) за цели пет илјади евра помалку по човек во споредба со БНТ – субвенциите за БиБиСи се 341,4 милиони евра, а бројот на вработени таму изнесува 17.000 – БНТ добива 35 милиони евра и 1364 вработени.

Обука на ТеМа: l 21 октомври 2013 година, од 10.00 до 15.00 часот Капитал Академија, скопје

ЗакОнОТ За беЗбеднОСТ и ЗдРавје ПРи РабОТа ОбвРСкиТе на РабОТОдавачОТ вО ПОглед на баРањаТа Од ЗакОнОТ За беЗбеднОСТ и ЗдРавје ПРи РабОТа, начин на иМПлеМенТиРање и Санкции За не СПРОведување (Одбележување на евРОПСкаТа недела За беЗбеднОСТ и ЗдРавје ПРи РабОТа) Анализирајќи ги проблемите во стопанството и следејќи ги промените и дополнувањата во законот за Бзр, Македонското здружение за заштита при работа и Капитал Академија на 21 октомври 2013 година, во рамките на одбележувањето на европската недела за безбедност и здравје при работа, организираат еднодневен семинар на тема: законот за безбедност и здравје при работа. Предавањето ќе даде одговор на клучните теми важни за промовирање на и управување со системите за безбедност и здравје при работа на национално ниво и на ниво на компанија и вклучува разјаснување на клучни прашања, заедно со имплементирање и унапредување со политиката на национално ниво и ниво на претпријатие. исто така со овој семинар се опфатени оперативните аспекти на исполнување на барањата за безбедност и здравје при работа, со детални делови за законодавството и спроведувањето, надзорот на здравјето при работа, и превентивните и заштитни мерки, како и едукација и обука за здравје.

ПРедавачи: Г-дин Милан Петковски Претседател на МЗЗПР

Г-дин Љупчо Кочовски Focal Point во EU OSHA за Македонија

Г-дин Агим Шакири

Раководител на нормативно одделение во државен инспекторат за Труд при МТСП

сите заинтересирани за учество на оваа работилница може да се пријават најдоцна до 17 октомври 2013 година. l лицe за контакт: гордана Михајловска и м-р ленче Зикова l е-маил: akademija@kapital.com.mk l 02 3280 911

Обука на тема: l 25 октомври 2013 година (петок), од 10:00-17:00 часот Капитал Академија, Скопје

Facebook извештаи и статистики запОзнајте ги вашите фанОви

Придобивките од користење на Facebook за Вашата компанија ќе бидат уште поголеми доколку го анализирате однесувањето на Вашите фанови и нивните потреби. Оваа обука, организирана од Капитал Академија во соработка со IM.MK има за цел да Ве научи како да се поврзете со клиентите и да ги вклучите активно во маркетирањето на Вашиот бренд и производи, низ призмата на извештаите и статистиките кои Ви се на располагање. Анализата на однесувањето на вашите Facebook фанови може да Ве доведе до нови сознанија и заклучоци и да ја смени насоката на компаниската комуникација заради постигнување поголем успех. На обуката ќе биде презентирана алатка која ќе Ви помогне истовремено да менаџирате повеќе Facebook страни, да закажувате објави и да генерирате извештаи. Затоа, посетете ја оваа обука и дознајте како полесно да им се приближите на постоечките и потенцијалните клиенти и како да добиете повеќе од Вашите кампањи со помал буџет.

3. Анализа на Facebook апликации l l l l

Извештаи и статистики за вашите апликации Креирање на извештај Анализа на feedback-от од корисниците Вежба: Анализа и креирање на извештај за Facebook апликација

4. Client Gear - презентација на софтвер за менаџирање на Facebook страни 5. Практичен дел: Презентација на креираната Facebook кампања l Презентација на извештајот за Facebook страна l Презентација на извештајот за Facebook реклама l Презентација на извештајот за Facebook апликација

сОдржина: 1. Запознајте ги вашите пријатели на Facebook l l l l l l

предавач: Никола Бојков

Практичен дел: Креирање на интегрирана Facebook кампања Преглед на последни новости Извештаи и статистики за вашата Facebook страна Извештаи и статистики за вашите Facebook објави Извештаи и статистики за вашите Facebook пријатели Практичен дел: Анализа на Facebook страната и креирање на извештај

еден од основачите на IM.Mk, еднинствената Facebook Preferred Marketing Developer компанија со Pages и apps кавалификации во регионот.

IM.Mk е водечка компанија за развој на Facebook апликации со преку 500.000 корисници на креираните апликации. дел од клиентите на IM.Mk се Microsoft, Skopje city Mall, Swisslion, british council. повеќе информации и успешни приказни ќе најдете на http://www.im.mk или пак станете ни пријатели на fb.com/im.apps.

2. Колку се ефикасни вашите Faceb.ook реклами? l l l l l

Преглед на последни новости Извештаи и статистики за вашите Facebook реклами Како и што да мерите кај вашите реклами Како да добиете повеќе со помал буџет Практичен дел: Креирање и анализа на рекламна кампања

Facebook® е регистрирана трговска марка на Facebook, Inc.

l лицe за контакт: гордана михајловска и Ленче зикова l е-маил: akademija@kapital.com.mk l 02 3280 911

специјален прилог

25 ТОПЛИ ПИЈАЛОЦИ

ОКТОМВРИ 2013

Незаменлив утрински ритуал? Секојдневна навика или реална потреба? Чај, кафе, какао, топло чоколадо се само дел од топлите пијалоци кои најчесто ги консумираат Македонците.

Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: sanja.savovska@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110

“ТОПЛИ ПИЈАЛОЦИ“ е специјален прилог кој Ви открива: Кој е најомилениот топол пијалок на Македонците? Дали сме “кафе“ или “чај“ нација?  Каде најчесто пијат кафе и какво кафе консумираат Македонците? Кои се омилените “кафе“ брендови, а кои се пазарните лидери?  Чајот е високо на листата на најконсумирани пијалоци! Македонија освен во консумирање може да се пофали и во производство на квалитетни чаеви?! Колку чаеви произведува, а колку извезуваат македонските производители?  Какви се потрошувачките навики во различни држави, кога се во прашање кафето, чајот, какаото и топлото чоколадо?  Овие пијалоци имаат и своја нутритивна и здравствена вредност. Кој е вистинскиот избор за Вас? 

ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: САЊА САВОВСКА

Капитал број 729 18.10.2013

48

www.kapital.mk

ПроКредит БанКа

ГермансКите институции: ПроКредит БанКа и ГермансКа амБасада

Uspe[en Germanski filmski festival po 9ti pat

“П

ретежно ведро” го отвори фестивалот во Милениум, каде имаше врвулица од Скопјани, вљубеници во филмот, но и во германската култура воопшто. Она што ги влече секоја година филмофилите кон германскиот филм е начинот на распостелување на цел дијапазон на емоции и проникунување до сржта на личностите. Редовно, после проекциите се гледа малку растечена шминка кај понежниот пол, се слуша разговор за темата од филмот, се насетува восхитеност од публиката заради умешноста да се долови животот во рок од 2 часа. Сите останати проекции во Скопје поминаа успешно, гледачите го добија очекуваното, но и останатите градови во Македонија: Велес, Штип, Битола, Струмица, Куманово, Тетово Кавадарци, и Прилеп. го проследуваат истиот фестивал во своите градски кина. За поздрав е гестот на Амбасадата на СР Германија и ПРО Кредит Банка, да го основаат фестивалот и да го израснат до 9 годишно милениче, кое од година во година с$ повеќе си добива на карактер и станува еден од поважните филмски фестивали во земјата.

10 годишнината на фестивалот веќе се заговара, се очекува ревијално да се обележи децениската работа наназад, но паралелно да се прикажат и актуелни филмски изданија од германското јазично подрачје.

Ich liebe Film е едноставен слоган за овој фестивал, а истиот говори дека кога добрите нешта еднаш ќе се препознаат дека вредат, можат лесно да се засакаат.

многу бројна верна публика на германскиот филм

организатори- од лево кон десно Хелга таипел, аташе за култура; Гудрун Штајнакер, амбасадор на ср Германија во македонија; Билјана северинова, директор на маркетинг сектор; ана Корженска од Германска амбасада и сања митровска од ПроКредит Банка

свечено отворање во Кино милениум

одлични впечатоците на публиката на свеченото отворање: ’’ Претежно Ведро”

balkan biznis i politika

50

LAZAR KRSTI]

Капитал број 729 18.10.2013

NAjhRAbAR mINISTeR ZA fINANSII NA bALKANoT! Биљана Здравковска Стојчевска

З

biljana.zdravkovska@kapital.mk

а жал економската и фискалната политика во последnите 10 години, а посебно од 2008 година наваму, во најмала рака беа неодговорни и нетранспарентни. Биле носени некои мерки, кои не требало да бидат донесени и заради кои сега треба да се плаќа од буџетот, и народот тоа треба да го знае. Повлекуваме линија и тргнуваме чисти во 2013 година”. Вака министерот за финансии Лазар Крстиќ и се обрати на српската јавност објаснувајќи ги непопуларните мерки кои владата мораше да ги донесе за да ја спаси економијата од банкрот. Намалување на платите во јавната администрација, зголемување на најниската стапка на ДДВ, намалување на субвениците за државните фирми беа само дел од мерките кои Крстиќ ги предложи, а со кои како што рече треба да се реформира српската економија. Мерки кои требало да бидат донесени и многу порано, но кои сите досегашни министри, политички многу поискусни од Крстиќ, избегнувале да ги донесат, во страв дека може да им го намалат рејтингот и попларноста кај гласачите на следните избори. Но, Крстиќ, кој инаку има 29 години, имаше доволно храброст, но и политичка поддршка, по само два месеци на функцијата да се фати во костец со најболните реформи. Костиќ кој нема претходно искуство во политиката, ја прифатил оваа функција по личниот повик од страна на српскиот вицепремиер Александар Вучиќ, кој неформално

го сметаат за премиер во сенка. Сите беа изненадени кога Вучичќ во рамки на реконструкцијата на владата, го смени за многумина незаменливиот Млаѓан Динкиќ, а го постави младиот и политички неискусниот Крстиќ, кој во 2007 година дипломирал на престижниот американски универзитет Јеил, на одделот математика, економија, политички науки и етика. Крстиќ за многумина е многу внимателно одбран лик кој треба да биде олицотворение на новите реформи на Србија. И тој за само два месеци покажа што значи да се има млад кадар во владата. Без никакви црни дамки од минатото и растеретен од желбата да им се додвори на гласачите со единствена цел да остане подолго во фотелјата, Крстиќ покажа како треба да се однесува еден министер за финансии кој мисли на економската иднина на земјата. И самиот признава дека некои мерки се донесени под присила на ралната состојба во буџетот и заради тоа што Србија едноставно кажано се наоѓа пред банкрот и неможност да продолжи нормално да функционира.

Сам стигнал од Ниш до Њујорк

Крстиќ е инаку роден во Ниш и негоавата биографија е брилијантна, почнувајќи од основното образование кога освојувал бројни медали за математика, па се до матурирањето, кога со титула ученик на генерацијата добива стипендија на универзитетот Јеил во износ од 42.500 долари. Веќе од првата година на студиите се издвојува како еден од најдобрите академци, во трета година е прогласен за најперспективен студент,

а дипломира во 2007 година. Крстиќ ведаш по дипломирањето се вработува во њујоршката канцеларија на познатата компанија Меккинси (*McKinsey), каде ја почнува кариерата како финансиски експерт. На Јеил е еден од основачите на Друштвото на европски студенти, а примен е и во братството Делта капа епсилон, чии членови биле американските претседатели како таткото и синот Џорџ Буш, Бил Клинтон, Џералд Форд, многу сенатори и водечки имиња од американската политичка сцена. Крстиќ уште пред седум години бил подготвен да волонтира во српската влада, но воопшто не добил одговор на неговата апликација за волонтирање. „Не сакав да се отуѓам од своите, од Ниш и од Србија, но не сакав ни да ја пропуштам шансата за квалитетно образование. Политиката во САД е ексклузивитет. За мене не е бидејќи ме интересира Европа, нашето место во ЕУ, иднината на ЕУ и Србија. Промените кај нас и кај поединците и кај општеството, треба да се одвиваат напоредно“, вели Крстиќ. Тој објаснува дека се вратил поради личниот повик на првиот подпретседател на владата, Александар Вучиќ и на премиерот Ивица Дачиќ, а смета дека моментално постои политичка волја за да се направи пресврт во финансиите во земјата. Пред прифаќањето на министерската фотелја му било важно да согледа дали е воопшто возможно да се изведат финансиите на прав пат и дека по анализата заклучил дека тоа е возможно.

51

За само два месеци покажа што значи да се има млад кадар во владата. Без никакви црни дамки од минатото и растеретен од желбата да им се додвори на гласачите со единствена цел да остане подолго во фотелјата, Крстиќ покажа како треба да се однесува еден министер за финансии кој мисли на економската иднина на државата и кој гледа малку подалеку од својата фотеља

balkan biznis i politika

52

Капитал број 729 18.10.2013

ШЕСТ МЕрКИ На ВлаДаТа На СрбИј

Е

ве ги шесте мерки кои ги објави Владата на Србија, а со кои треба да стави ред во јавните финансии и да заштеди пари во буџетот и како тие ќе влијаат врз српската економија.

МеРКа Намалување на

1

платите поголеми од 60.000

Намалувањето на платите во јавниот сектор за 20% на примањата поголеми од 60.000 динари. Платите поголеми од 100.000 динари ќе бидат намалени за 25%. Така на пример платата од 70.000 динари ќе биде намалена на 68.000 динари, додека платата од 90.000 ќе биде намалена на 84.000 динари. Платата од 80.000 динари ќе биде 76.000 динари, додека платата од 100.000 ќе биде 92.000 динари. Крстиќ: Платите во јавниот сектор се поголеми за 30% од оние во приватниот сектор. Уште нема точни податоци за бројот на вработени во јавниот сектор, но се проценува дека тој се движи од 660.000 до 700.000 вработени. Фасцинантно е што ни ние како работодавачи, ниту граѓаните не го знаеме точниот број на вработени.

Фасцинантно е дека ниту ние како работодавачи, ниту граѓаните не знаат колку има вработено во јавниот сектор-

рече Крстиќ. Според неговите зборови, платата во јавниот сектор се пет до десет отсто поголеми споредено со слични земји во регионот. ОчеКуваН ефеКт: Со оваа мерка државата би требало да заштеди од 100 до 150 милиони евра. Со реорганизација на јавниот сектор, која ќе започне веднаш, ќе се постигне усогласување на платните нивоа и коефициенти на државната плата и ќе се создаде систем на вреднување за успешните .

МеРКа Користење на

Тој најави дека ќе се работи на сузбивање на сивата економија и дека ќе се оди на систематска борба. Исто така додаде дека очекува дека освен зголемувањето на ДДВ-то, и спроведувањето на уште четири конкретни проекти од страна на Даночната управа во 2014 година кои ќе и помогнат на приходната страна на буџетот.

4

„Ќе воведеме единствен електронски образец за МеРКа данок, онлајн контрола на фискалните сметки, ќе биде зголемена теренската контрола и спроведување на темелна Намалување на субвенциите реорганизација на Даночната управа“, во јавниот сектор. Завршување на рече Крстиќ.

5

НегативНа поСледица: Со зголемувањето на ддв од 8 на 10%, објасни министерот, просечната потрошувачка кошничка, која сега вреди 65.000 динари, ќе биде поскапа за 450 динари, што е зголемување за 0,7%. тој рече дека „тоа е на основните прозиводи и дека не е мала цена, но е цена која мора да да се плати“. ОчеКуваН ефеКт: Крстиќ наведе дека со воведувањето на овие мерки треба на годишно ниво да бидат обезбедени околу 200 милиони евра, додека уште 150 милиони евра ќе се добијат со сузбивање на сивата економија, шверцот и нелегалнита продажба на тутунот.

МеРКа Заштеда во

3

МеРКа Зголемување на

2

ниската стапка на ДДв-то

Ниската стпака на Данокот на додадена вредност се зголемува од 8 на 10%. Ова се однесува на стратешки важните производи како леб, млеко, масло но и на штампата, книгите и компјутерите... Проценката е со зголемување на ДДВ-то да се зголеми и цената на потрошувачката кошничка за 0,6%. Крстиќ: Тоа е голема мерка која, особено во оваа ситуација, сакате последна да ја направите за да бидете сигурни дека домашната потрошувачка ќе расте и ќе остане стабилна. Но, овде немаме избор, рече Крстиќ.

поефтини кредити

Користење на поефтини кредити, како од големиот капитал на пазарот, така и на билатерлни основи со добри дипломатски контакти. ОчеКуваН ефеКт: Секоја милијарда кредит е заштеда од 150 милиони евра и е значаен ефект, рече Крстиќ.

јавниот сектор

Од министерствата ќе се бара да ги намалат трошоците за 10%. Тоа значи заштеда на стоките, услугите и дискреционите права. Очекувањата се дека ќе се заштедат од 30 и 40 милиони евра. Крстиќ: Една од економските мерки во јавниот сектор ќе биде заштеда на стоките, услугите и дискреционите права.

Ќе бидеме многу методични... Потребна е дисциплина за која треба да сме свесни прво ние во Владата, а после сите останати во јавниот сектор- рече Крстиќ. Тој рече и дека во предлог буџетот за 2014 година од министерствата е побарано сами за 10% да ги намалат своите трошоци. Министерот додаде дека ќе има заштеда на патувањата, превозот и сличните работи што може не се чини како нешто крупно, но ќе има свои ефекти. ОчеКуваН ефеКт: Според зборовите на Крстиќ, може да се заштеди од 20 до 40 милиони евра.

Намалување на субвенциите и реструктурирање

приватизацијата на 179 компании до 2014 година.

Крстиќ: Како една од мерките за консолидирање на српското стопанство го наведе намалувањето на субвенциите на јавните компании со најавата за завршување на приватизацијата на 179 компании и нивно реструктурирање. Наведувајќи дека субвенциите во Србија се двапати, а можеби и трипати поголеми отколку во европските земји, Крстиќ потсети дека Србија оди кон ЕУ каде “немате право да давате државна помош освен, да речеме, за заемјоделството и железниците“. Министерот за финансии наведе дека е потребно да се заврши приватизацијата на 179 компании, но и дека на стопанството и понатаму ќе им бидат достапни субвенционирани креди, но во нешто помалу количини кога станува збор за инвестирање и вработување. Како што рече, во Србија околу 40% од активностите на стопанството прават големи штети на системот а некои се и носители на српското стопанство, поради што јасна е обврската дека ќе се помине преку процес на реструктурирање, но како што истакна, со голема одговорност дека тоа ќе се спроведе на начин што повеќе од тие системи да останат на нози и дека во процесот на реструктурирање со помош на странски кредити или финансиската помош од државата да има што помало отпуштање на вработени. ОчеКуваН ефеКт: Министерот не можеше да ги предвиди резултатите ниту динамиката на реструктурирањето, но рече дека е увередн дека до 2017 година ќе биде остварен ефект од најмалку 300 милони евра, што е еден отсто од Бдп и преставува најголема заштеда од сите.

МеРКа Подобрување на

6

бизнис амбиентот

Промена на законот за работа со цел зголемување на

53

ија за реформа на економијата

флексибилноста на работа на пазарот. Поедноставување на издавање на градежни дозволи и други клучни процеси за работење.

Крстиќ: Ќе работиме на значајно подобрување на бизнис амбиентот, за што е потребно да се променат законските регулативи, пред се Законот за работа, но и поедноставување на процедурата за добивање на градежна дозвола, додека државата ќе мора да го промени и моделот на инфраструктурните инвестиции.

Преставувајќи ги мерките за економската и фискалната политика на седницата на Владата на Србија тој рече дека Србија ќе мора значајно да го подобри угледот и перцепцијата за амбиентот бидејќи тоа е прва и основна препрека за сите кои размислуваат да инвестираат во нашата земја. За да се постигне тоа тој наведе дека ќе биде нужна промената на одредени закони, особено Законот за работа, со што би било овозможено пофлексибилно вработување и отпуштање. Потребно е процедурата да добивање на градежни дозволи да биде поедноставна, рече министерот и додаде дека Министерството за финансии мора да ги промени прописите кои се однесуваат на висина на надоместок, но и да ги направи потранспарентни.

„Мораме да го промениме моделот на инфраструктурните инвестиции, државата нема да може да биде финансиер, а еден од моделите ќе биде јавно-приватното партнерство, со што ќе се трудиме што поголем дел од работите да ги изведуваат домашните фирми“, рече

министерот за финансии. Очекуван ефект: Од половината на 2014 година Крстиќ очекува повеќе странски фирми во Србија кои ќе придонесат за зголемување на вработувањето во приватниот сектор.

Системски реформи:

Пензии, даночен систем...

Реформа на државната управа, воведување на нивоа на плати и коефициенти меѓу различните органи на власт. Ќе се разгледа и реформа на даночниот систем, укинување на даночните олеснување на добивката на компаниите, а специјален третман ќе има здравството, образованието и науката. Од следната година ќе се зголеми издавањето на социланата заштита на најзагрозените и тоа за 50% за што ќе бидат потребни 60 милони евра. Министерот Крстиќ наведе дека за структурните реформи ќе се разговара подетално во 2014 година, а дека ефектите од мерките кои Владата на Србија ги предлага се очекуваат во 2015 година. Најавувајќи дека е нужно зголемувањето на издатоците за социјална заштита на најзагрозените и тоа за 50%, а за што се потребно 60 милиони евра, Крстиќ наведе дека следат и реформи на државата управа, воведување на единствено ниво за плата и коефициент меѓу различните органи на власт.

Ќе биде променет и законот за државни службеници, да би можеле

да ги наградуваме оние кои вредно работат - рече Крстиќ и посочи

дека ќе продолжат реформите и во пензискиот систем преку понатамошна индексација на пензиите во 2015 и 2016 од по 0,5% два пати годишно. Планот е до 2020 година да се приближи границата за пензионирање за мажи и жени и дека до тој рок таа да биде за жени 63 години, а за мажи 65 години. Предвиден е и раст на пензиите од 0,5% два пати годишно а ќе се разговара и за вклучување на пенали за порано заминување во пензија.

Ќе мора да разговараме во 2014 година и за вклучување пенали за порано заминување во пензија- рече министерот. Наведувајќи дека се разгледува и реформа за даночниот систем, како и укинување на даночните олеснување на добивката на компаниите, Крстиќ нагласи дека здравството, образованието и науката како столбови на оддржлив развој во Србија, треба да имаат специјален третман, со цел да функционираат поефикасно.

Не можеме да штедиме, но не треба да дозволиме нерационално однсување и неефикасно во овие сектори- рече Крстиќ.

Негативна последица: Според овој предлог, жените би морале да работа три години повеќе отколку што работат сега. Очекуван ефект: Како што наведе Крстиќ, оваа мерка ќе создаде повеќе простор за вработување на младите.

balkan biznis i politika

54

Капитал број 729 18.10.2013

www.kapital.mk

Словенија може да излезе од кризата до 2015

С АленКА БрАтушеК

премиер на Словенија

ловенечката премиерка Аленка Братушек е уверена дека Словенија може да излезе од кризата веќе до крајот на идната година. „Уверена сум дека Словенија нема да бара помош. Работиме на акциите кои се потребни. Засега тие гласини се само шпекулации“, рече Братушек. Премиерката верува дека Словенија до крајот на годината може да биде целосно мирна, бидејќи државата може да ги врати сите свои обврски. Братушек воедно признава дека е тешко да се најдат инвеститори во домашните банки додека не се дознаат резултатите од стрес тестовите.

нема веќе шетање во странство на државна сметка

С

рпскиот вицепремиер Александар Вучиќ реши мерките за штедење да ги демонстрира и врз министрите во владата. На последната владина седница од 20 членови во Владата кои биле на листа за патување во странство, дозвола да патува на државна сметка добил само министерот за финансии Лазар Крстиќ за да оди на годишното собрание на ММФ и Светската банка во Вашингтон.

10 itni merki za isf na mafijata od dr`av

А

преземено од „Капитал“ Бугарија

ко не се преземат успешни мерки во економијата дефруари 2014 ке биде како февруари 1996 и Жанвиденовата зима“. Ова е проценката на аналитичарот Љубомир Христов од „Граѓанскиот свет на Рерформаторскиот блок“. Сојузот на десните вонпарламентарни партии ги претстави основните начела на економската програма, обединети во 10 мерки чијашто цел е да се сопре истекувањето на јавните пари од олигарсите, ослободувањето на бизнисот од политички и административен рекет, стоп за злоупотребите од монополите, заштита на корисниците и осигурување на независност на енергетскиот систем. Како причина за објавувањето на основните постулати на програмата на Реформаторскиот блок сега, Христов ги посочи драстичниот пад на довербата во Парламентот и Владата, како и загриженоста на Бугарија да не стане првата државачленка на Европската Унија која не успеала. „Дали Парламентот ќе заседава зависи од една крчмарска партија која не си ги плаќа сметките. Единствениот начин е и оваа Влада да си даде оставка“ изјави тој.

Против корупција

Димитар Бчваров од ДСБ вели дека прв и најважен чекор е да се затворат сите законски дупки во царинското и даночното законодавство, низ кои организираниот криминал продрел

Група на партии од Бугарија се обединија во Реформаторски блок - политичка иницијатива за спас на земјата од тешката економска ситуација, за која според нив, виновни се двете главни големи партии кои со години се менуваат на власт (ГЕРБ и СДП). во државните структури. „Имаме високоорганизиран криминал и незаинтересирани државни органи вели тој. За справувањето со овој проблем во Реформаторскиот блок предлагаат

да биде уреден со закон зандзорот кој граѓаните би го имале врз регулаторните органи. Составот на овие граѓански органи треба да се избира од Народното собрание и тие треба во Парламентот да претставуваат годишни

Капитал број 729 18.10.2013

business brief Ова нема да ви помине. Па таман веќе никој да не патува. А вие видете како ќе им објасните на домаќините Александар Вучиќ

Вицепремиер на Србија

frlawe avata!

извештаи за својата работа. Во даночно – осигурителниот процесуален кодекс треба да биде вклучена нова глава, која подробно ќе го уредува создавањето и чувањетото на даночните декларации на физичките лица и едноличните трговци и рокот на чувањето на овие деклараци да е до 50 години. „Бугарија е единствена држава, во која даночниот архив не се почитува и оваа го обезмислува Законот за конфискација на незаконски придобиен имот“ вели тој.

Против монополите

Според Реформаторскиот блок треба да се примени ново законодавство за Комисијата за заштита на конкуренцијата (КЗК). Таа треба да престане да дејствува како досега, кога само ги установува веќе извршените злоупотреби, туку треба да почне да ги разоткрива и спречува. КЗК треба задолжително да реагира на секое значително зголемување на цените и да установи дали тоа не се должи на некакви картелни договори. Новото законодавство треба да има силна улога во заштита на корисниците. Од Блокот предлагаат граѓаноите да бидат во можност да добијат разбирлива и доволна информација пред, за време и после купо-продажбата. Членмовите на енергетскиот регулаторен орган – ДКЕВР исто така треба да се избираат од Парламентот, а контролата врз дејноста на Комисијата да се прави од Даночната управа секоја година.

Ново законодавство

Реформаторскиот блок предлага да се донесе Закон за побарување кон стопанските дејности, низ кој ќе се промени моделот за почнување на мал или среден бизнис. Според економистите на десните партии тој треба да ги упрости условите и да се

> БРОЈКА

3,9

милијарди евра приходи има хрватската ИНА, најголемата компанија на Балканот

лидери Овој блок на „третата опција“ ги претстави основните начела на нивната економска програма, чијашто главна цел ќе биде да се исфрли „мафијата од институциите“ и да се сопре криминалот и корупцијата забрза процедурата за започнување на бизнис. Ефектите од тоа ќе бидат ставање на крај на самоволието на чиновниците кон бизнисот. Треба да се донесе и нов Кодекс на трудот. Од Реформаторскиот блок предлагаат осигурителните прагови да бидат надминати во два чекори и минималните осигурителни приходи да бидат диференцирани во зависност од струката и местото на дејност. Десниот блок смета дека треба да се донесе и нов Закон за јавните набавки и како еден од предлозите е министерствата да ги објавуваат своите набавки во централнизиран регистар кон Агенцијата за јавни набавки. Во енго треба да бидат впишани сите форми, коишто можат да бидат искористени, како и фирмите подизведувачи. Во даночната сфера од Реформаторскиот блок предлагаат при определувањето на размерот на државните и општински такси секоја такса да се определи врз основа на независна експертиза за реална самоодржливост на услугата. Десните партии предлагаат и да се избрише данокот од 15 % за трговците – поединци и тие да бидат оданочувани како самостојни лица. Љубомир Христов вели дека овие мерки во економската сфера не е целосната економска програма на Блокот. Во следниот период овие десни партии ќе ги објават и мерките за спас во областа на правосдуството и медиумската сцена.

55

За 22 работни места се пријавиле 900 Хрвати во Икеа

Н

а првиот оглас за вработување кој Икеа го објави минатата недела пристигнале неверојатни 900 пријави за вработување на 22 работници. Најмногу пријави дошле за позицијата водителил во рамки на продавницата. Во ноември се очекува Икеа да ојави уште еден оглас за 15 вработувања на лица за дизајн на ентериери и однос со купувачи, а најголемиот оглас за вработување на 200 работници се очекува да биде објавен на почетокот на 2014 година. Стоковната куќа Икеа, која ќе биде лоцирана во близина на Загреб, според првичните планови треба да почне со работа следното лето 2014 година.

Американскиот ланец на хотели Мериот во Сараево

Х

отелот Мериот, во сопственост на американскиот ланец хотели, би требало идната година да биде изграден во Сараево. Суад Зељковиќ, премиер на Кантонот Сараево, и министерот за просторно уредување и заштита на околината Златко Петровиќ, разговараа со делегацијата на ОПИК (OPIC), инвестициската корпорација во сопственост на американската влада, а предводена од директорот Кенет Ангел. Оваа институција во партнерство со домашната копанија Лаке, го започна финансирањето на првиот хотел од ваков вид во БиХ. "Во повеќе од 130 земји во светот поддржуваме и кредитираме развојни пректи. За нас овој проект е интересен зошто ќе биде прв хотел овде кој ќе ги исполнува сите стандарди за заштита на околината и прв проект во кој ОПИК е директен инвеститор“, изјави директорот Ангел. Хотелот ќе има 133 соби и треба да биде завршен следната година.

balkan biznis i politika

56

Капитал број 729 18.10.2013

KiRil KRav^enKo

диреКтор на нафтената индустрија на срБија (нис)

Regionot mo`e da privle~e 15 milijardi evra investicii vo energetikata Ако некоја држава сака да го поправи амбиентот за инвестиции мора да ја зајакне контролата на примена на законите во пракса. За сега, за жал, многу добри закони остануваат само на хартија.. Клучни работи за привлекување на инвеститори, според мене се, контрола на почитувањето на пазарните правила на игра и намалување на сивиот пазар на нафтени деривати, како и зачувување на економската и политичката стабилноста.

Автор:

Миша Бркиќ

И

нвеститор кој сега вложува во нови електрани, објекти за складирање гас, рафинерии,бензински пумпи и обновливи извори на енергија во регионот на Балканот во иднина сигурно ќе има повисоки приходи од компаниите кои веќе се присутни на развиените пазари. Оваа своја прогноза Кирил Кравченко, извршниот директор на НИС ја заснова на фактот дека Балканот има некои специфични предности за инвестирање во енергетскиот сектор. "Една од најважните придобивки е првенствено неразвиениот енергетски сектор. Ако ги погледнеме Централна или Западна Европа, таму с$ е поврзано, постојат интерконекции за гас и електрична енергија, нафтоводи, капацитети за складирање на енергија и гас, голем број на рафинерии, пазарот е

либерализиран ... Кога ќе погледнеме во нашиот регион, можеме да видиме многу опции - пазар на повеќе од 20 милиони луѓе и раст во потрошувачката на електрична енергија, постојните капацитети и инфраструктура за енергија се многу полоши од потребата за економски развој во регионот ... Се ова се поволни услови за инвеститорите да бидат дел од развојот на енергетската инфраструктура која пред 20-30 години заврши во другите делови на Европа. Друга предност е квалификуваната, а релативно евтина работна сила, а третиот приоритет е стимулирање на даночната политика која државите во регионот ја имаат за инвеститорите и закони кои се високо усогласени со Европската унија“, вели тој.

XX Кои се некои интересни и перспективни енергетски проекти во регионот? Прво, капацитетите за производство на струја. Од една страна постои огромен потенцијал, а од друга објектите се многу стари. Ова значи дека во блиска

57 57

интервју иднина голем дел од капацитетите треба да се модернизираат и да се изградат нови. Второ, енергетската ефикасност. Регионот троши многу енергија, многу стари се индустриските постројки, а брзо во земјите каде што ова не е случено сеуште пазарот на електрична енергија ќе биде либерализиран и цените ќе бидат слободни да се формираат и затоа е неопходно да се инвестираат многу средства за зголемување на енергетската ефикасност. Трето, обновување на капацитетот во нафетниот бизнис.NIS модернизира и изгради нови објекти во Рафинерија Панчево и сега произведува гориво со европски квалитет. Но, тоа не е крајот. Имаме и рафинерија во Нови Сад , ние сакаме да се инвестираме во неа и веќе е донесена одлука за производство на основни масла. Се работи за единствен проект кој ги задоволува потребите на денешниот пазар во согласност со проширување на бизнисот во НИС. Покрај тоа, многу напори и капитални инвестиции вложивме во транспортот и логистиката на компанијата. Денес работиме на пазарот со две брендови во различни области , имаме широка мрежа на магацини и добро развиена логистика инфраструктура . Четврто, изнаоѓање на нови извори на енергија во регионот. Почнавме со работа на проектот за употреба на неконвенционални ресурси, но се анализира и технолошки проект за истражување на нафтени шкрилци.

XX Дали е НИС подготвен да истражува маслени шкрилци и на други локации во регионот? Потрошивме 1,5 години на наодите од истражувањата на Алексинац , зедовме примероци, ги обработивме нив во нашата рафинерија во Русија и добивме некои резултати. Прелиминарни, ние одлучивме дека, со оглед дека Србија има рафинерија, нафтени шкрилци може да биде рентабилна. Ние сме сега во процесот на хармонизација на проектот со акционерите на НИС, мислам дека имаме еден проект кој може да биде ефективен , со оглед на фактот дека имаме една модерна рафинеријата. Кога не би имале рафинерија во Србија , проектот тешко дека ќе биде профитабилен. Ако овој проект се докаже, потоа ќе се разгледа можноста за проширување на истрагата на НИС на нафтени шкрилци во регионот, затоа што местото на Алексинац е најголемо, но не и единствено наоѓалиште.

XX А што е со малопродажната мрежа за нафтени деривати? Сакаме да направиме малопродажна цена во околните земји, но само таму каде што можеме директно да ја испорачаме нашата стока од Рафинеријата Панчево. Не сакаме да одиме на пазари каде немаме директни испораки од Панчево.

XX Кои се тие земји? Босна и Херцеговина, Романија и Бугарија. Анализираме и други држави

Според нашите прелиминарни проценки во следните седум до десет години потребно е скоро 15 милијарди евра вложувања во енергетскиот сектор на балканскиот регион. во таа сума не го сметам гасоводот јужен тек, кој самиот чини скоро 17 милијарди евра. на кои можеме да се шириме, но одлуката ќе ја донесат акционерите до крајот на годината.

XX Што е потребно за подобар амбиент во регионот за инвестирање во енергетика? Прво, олеснување на законите, има премногу дозволи, предолго е чекањето за нивно издавање...Македонија е пример на држава која брзо издава дозволи за изградба. Второ, потребно е повеќе контрола. На пример, пазарот на нафтени деривати во Србија се карактеризира со изразено црн пазар, односно шверц. Од една страна постои добра волја кај политичкото раководство на државата, но истовремено нема контрола и опрема кога таа волја треба да се спроведе. Значи, ако некоја држава сака да го поправи амбиентот за инвестиции мора да ја зајакне контролата на примена на законите во пракса. За сега, за жал, многу добри закони остануваат само на хартија. Даночната политика е горедоле нормална. Ако се олесни законодавството и ако се контролира неговата примена во пракса – тоа е веќе значајно доволно за поправање на амбиентото за инвестирање. Клучни работи за привлекување на инвеститори се, според мое мислење, контрола на почитувањето на пазарните правила на игра и намалување на сивиот пазар на нафтени деривати како и зачуввување на стабилноста во политичка и економска сфера.

XX Енергетиката ја означивте како значајна област за привлекување на инвестиции во регионот. Кои се Вашите проценки за висината на капитал кој би можел да биде вложен во тие енергетски проекти? Ако ги пресметаме сите капацитети за производство на струја кои треба да се заменат само во Србија во следните седум до десет години потребно е да се инвестираат повеќе од пет милијарди евра. Кога се гледа нафтено – гасниот бизнис, за истражување и производство и модернизација на рафинериите и бензиските станици во регионот потребно е пет милијарди евра.

Според нашите прелиминарни проценки во следните седум до десет години потребно е скоро 15 милијарди евра вложувања во енергетскиот сектор на балканскиот регион. Во таа сума не го сметам гасоводот Јужен тек, кој самиот чини скоро 17 милијарди евра. Тоа вложување е неспоредливо поголемо од било кои други стопански гранки.

XX Дали сметате дека го има тој капитал за вложување? Во принцип да. Има интерес кај големите инвеститори од Европа, Русија, Кина... А тоа да се оствари потребно е брзо реагирање на државите за отстранување на проблемите за кои говорев во законодавството и контрола на примената на законите.

XX Дали би инвестирале би било забрзано кога државите од регионот би имале заедничка стратегија и енергетски договор? Да, сигурно. Посебно, ако би се искористил ефектот на синергија во поврзувањето на државите како што е направено во Централна Европа. Тоа би било поисплатливо отколку секоја држава да прави сама за себе.

XX Колку ЕУ може да влијае на таквите процеси за посилно поврзување во регионот? Дали и НИС би можел за тоа да придонесе? Важна е примената на европските закони за либерализација на пазарот за струја, нафта и гас. НИС ангажира странски консултанти, ги истражуваме искуствата на другите европски држави и ги доставуваме на претставниците на владите на државите во регионот. НИС може да привлече инвестиции за заеднички инфраструктурни проекти за повеќе држави во регионот затоа што во енергетиката на секој проект имаме партнер. Финансиската состојба на НИС е доста добра во споредба со дефицитот на буџетите на државите. Постои големо интересирање на најголемите компании во регионот заедно со НИС да влезат во заеднички проекти кои се вклопени во енергетската политика на ЕУ. (Интервјуто е обезбедено преку регионалниот портал Biznis plus)

Energy delivery solutions

ENERGIZING YOU

Обука на тема: l 22 октомври 2013 година (вторник), од 10:00-16:00 часот Капитал Академија, Скопје

Практична Примена на ЗакОнОт За рабОтните ОднОСи Цели на Обуката:

СОдржина:

l Договор за вработување – основни елементи, форма,

Обуката се организира со цел обработка на специфичностите од последните измени и дополнувања на Законот за работните односи на Република Македонија. Покрај измените, ќе се расправа и за конечноста и извршноста на одлуката со која се одлучува за правата и обврските како и одговорностите на работникот и остварување на правата на работникот во делот на отказот на вработување. Посебен осврт ќе има и на договорите за вработување и заштита на правата на работниците по објавен оглас или конкурс.

l l l l l l l l

Предавачи: д-р Зоран Михајлоски

судија во апелациониот суд во Скопје

l

судија во пензија

l

Сите заинтересирани за учество на оваа работилница може да се пријават најдоцна до 18 октомври 2013 година.

l

Теофил Томановиќ

содржина, склучување, измени и престанување на важноста на договорот Заштита на правата на учесниците по објавен оглас или конкурс (видови на тужбени барања, судски одлуки и обврски на работодавачот) Последните измени и дополнувања на Законот за работните односи Раскинување на договорот за вработување со спогодба; Постапка пред отказот поради вина на страната на работникот Понуда на нов променет договор пред отказ Услови за откажување на договорот за вработување од лични причини на страна на работникот Забрана на отказ поради бременост, раѓање и родителство; Престанување на важноста на договорот за вработување врз основа на судска пресуда Остварување на правата кај работодавачот и судска заштита. Конечноста и извршноста на одлуката со која се одлучува за правата, обврските и одговорностите на работникот Остварување на заштита на правата на работникот посебно во делот на отказот за вработување

l лицe за контакт: Гордана михајловска и ленче Зикова l е-маил: akademija@kapital.com.mk l 02 3280 911

I

Капитал број 728 10.10.2013

60

www.kapital.mk

МенаџМент

Контролинг алатка која ви помага да одговорите многу прашања

Rastot na pRIhodIte e najva@en

D

!

o n [ e pogR

СлабоСти што Контролингот најчеСто ги отКрива во КоМпаниите XX нејасно формулирани цели, визија и мисија XX авторитарен стил на одлучување XX нејасна поделба на одговорности и надлежности XX недостатоци во управување со човечки ресурси XX недоволно развиен систем на пресметување трошоци XX финансиско сметководство насочено само кон екстерни корисници XX планирање само од формален карактер XX недостаток на анализи XX текот на информирање е еднонасочен XX недоволно управување со бизнис информациите

игор петровски

С

igor.petrovski@kapital.mk

екој менаџер, како што оди повисоко во компаниската хиерархија, секојдневно се соочува со планина податоци со кои што неретко и не знае што да направи. Таблици, графикони, стотици верзии на Ексел извештаи, сите тие се неупотребливи податроци доколку не може врз основа на нив да се донесе управувачка одлука. Контролингот е алатка во компаниското работење која што помага да се дојде токму до управувачка информација, онаа што им овозможува на менаџерите да донесат одлука. Најчесто може да ги слушнеме менаџерите со следниве прашања до своите вработени: Ми го направивте ли оној извештај за купувачите? Имаме добар коефициетн на ликвидност, ама немаме пари, како е тоа можно? Приходите растат, ама не и добивката. Зошто? На овие, а и на сите прашања на кои што менаџерите бараат одговор најчесто на

www.kapital.mk

Капитал број 729 18.10.2013

Имаме добар коефициент на ликвидност, ама немаме пари, како е тоа можно? Приходите растат, ама не и добивката. Зошто? Ова се само дел од прашањата што менаџерите ги поставуваат до своите тимови, а најчесто не добиваат квалитетен одговор. Контролингот е алатка што помага да ги дознаете вистинските причини за проблемите во бизнисот пред да биде доцна погрешно место, контролинг процесот помага да се дојде до вистинската информација. “Менаџерите треба да имаат извештај за сите клучни параметри во работењето на фирмата, што го собира на една страничка, за да може веднаш да ги добијат употребливите информации и да донесат одлука. Контролингот овозможува да се откријат точки кои се своевидни кризни

Како попустот може да биде погубен

Што с$ влијае врз намалување на нашата добивка, а можеби не сме свесни за тоа? Тоа е прашањето кое менаџерите многу често го запоставуваат. Или мислат дека работите ги држат под контрола, но резултатите ги нема. Дали трошиме свои пари за да задржиме постојан купувач, кого што практично го кредитираме чекајќи го неговото

МенаџМент

61

андреја Швигир

консултантка за контролинг од Хрватска

К

ога доаѓа до проблем со ликвидноста, тогаш најчесто е предоцна. Најчесто зборуваме за санирање на неликвидноста, па се фокусираме на нешто што е последица на одредени слабости. Контролингот се фокусира на причините, а тие секогаш лежат во рентабилноста

Контролингот ви отКрива зголеМите добивКата КаКо Ко да ја зголе К Мите добив

К жаришта во бизнисот, пред тие да се претворат во големи проблеми“, вели Андреја Швигир, консултантка за контролинг од Загреб. На деловниот појадок организиран од страна на Triple S Group, таа објаснуваше пред македонските бизнисмени таа објасни дека контролингот е патека низ која се следи работењето низ три клучни сегменти: раст, развој и резултат. “Кога зборуваме за раст, мислиме пред с$ на растот на приходите и секоја компанија настојува да ги зголеми. Но, дали приходите се с$? Тие не треба да се цел сама за себе. Нас треба да н$ интересира резултатот, а тоа е добивката. Што ќе ни се купувачи што не ни носат добивка?“, вели Швигир. Во таа насока, таа објаснува дека не попусто се развил контролингот на големи клиенти. Затоа што праксата на многу компании покажала дека нивните најголеми клиенти се оние на кои што практично ништо не се заработува. Значи, со тие купувачи не вреди да се работи. “Знам дека некој веднаш ќе рече оти така ќе го изгуби пазарниот удел, но не е вистина. Вистинската продажба не значи да се држиш до пазар кој не ти носи резултат, туку да најдеш пазар и да ја унапредуваш продажбата таму каде што остваруваш добивка“

ако контролингот може да детектира состојба за која може и воопшто да не сме свесни како менаџери, видете од следниов пример: Компанија што прави продажба од еден милион евра, има администртативни трошоци од 40% и трошоци на набавка од 50%, што значи на крајот ќе заработи 100 илјади евра. Но, само ако ги намали трошоците на набавка за 10%, тие ќе станат 450 илјади евра и ќе остане добивка од 150 илјади евра на крајот, што значи пораст за 50%. Пораст од 50% на добивката може да се направи и со зголемување на продажбата за 50%, но дали мислите дека туку така може да се зголеми продажбата за 50%? Затоа компаниите треба да се фокусираат на она што реално може да го направат, велат експертите.

задоцнето плаќање. Дали со тие пари сме можеле да освоиме нов купувач? Швигир кажа интересен пример со жена претприемач од САД, која во моментов се уште не опоравува од една своја погрешна одлука, донесена без да биде контролингот вклучен во процесот. Таа има мала пекарница за колачи, и гледајќи дека продажбата не и оди добро, решила преку популарните вебсајтови за групни попусти, да објави попуст на своите колачи од 75%. Но, што се случило? Таа очекувала побарувачка за најмногу 7-8.000 колачи, но добила навалица од неверојатни 102 илјади нарачки?! И секако дека тоа не можела да го опслужи. Таа и нејзините вработени се исцрпиле до бескрај печејќи колачи, направиле огромен трошок, и заради огромниот попуст, на крајот, се разбира дека отишле во голема загуба. А, за неисполнување на нарачките не можело да стане ниту збор, затоа што купувачите веднаш би го отпишале таквиот несериозен продавач. “Кога ја гледаме конкуренцијата, и нејзините обиди со попусти да ја зголемат добивката, најчесто си мислиме дека знаат што прават. Но,

дали е баш така? Најверојатно е дека не знаат што прават, туку влегуваат во донесување одлуки без претходно да ја анализираат својата структура на трошоците и што е тоа што влијае врз намалување на нивната добивка“, објаснува Швигир.

Контролингот не бара кратење на трошоците по секоја цена

Кога ја спомнуваме структурата на трошоците да се осврнеме на грешката која што вообичаено ја прават голем број менаџери. “Донесете ми извештај за структурата на трошоците, па да видиме што може да скратиме?“, велат најчесто менаџерите кога е криза и продажбата не оди. Меѓутоа, неселективното кратење на трошоците може да донесе катастрофа. Тоа е она: “Аха, ќе ги кратиме сите плати за 15%, нема тренинзи, нема тим билдинг, нема трошоци за репрезентација“. Кога сето тоа ќе го скратиме, се поставува прашањето: што понатаму? А, работењето и понатаму останува лошо, ние не може да постигнеме добивка. “Добивката мора да расте побрзо од приходите, тоа е првата врска помеѓу овие две величини што контролингот мора да ја следи. А, тука е најважна контролата врз вашите трошоци, односно расходи. Ако расходите ви растат со 20%, а приходите со 18%, вие може да имате проблем со трошоците и на високо ниво на добивка и рентабилност, а тоа е моментот кога треба да алармираме“, објаснува консултантката Швигир.

executive 62

Капитал број 729 18.10.2013 о за топШто е заеднитчк реалниот во то менаџмен нтралниот свет и за цетивното лик на фик семејство од мафијашко илогија „Кум“? култната тр, основач на Џастин Мур Аксиент компанијатарди дека (Axciеnt), тв гу работи постојат мно би можеле меѓу коишто е паралела да повлечем

m Уредил:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

Мур е претприемач којшто се занимава со советување и работи како бизнисангел (на младите претприемачи им овозможува услови за раст и развој). Моментално се наоѓа на чело на компанијата Аксиент, компанија којашто нуди backup на изгубените податоци и давање помош за малите и за средните компании коишто се соочуваат со деловни проблеми. Денеска Аксиент штити повеќе од две милијарди датотеки и апликации за компании ширум Северна Америка. Но, гореспоменатиот претприемач н$ заинтригира поради нешто друго. Имено, Мур неодамна изјави дека поука за успешно лидерство можеме да извлечеме од неговиот омилен филм. Се прашувате кој е тој филм кој може да ве научи како да станете успешни? Ни помалку, ни повеќе, станува збор за култниот „Кум“ (The Godfather) во режија на Френсис Форд Копола. Мур смета дека „Кум“ е еден од најдобрите филмови воопшто, а неодамна можел повторно да го гледа поповод одбележувањето на 40-годишнината од неговата прва премиера. Тој рече дека сега, кога по пауза од 10 години повторно го гледал филмот, сфатил некои важни лекции кои денешните бизнисмени може да ги извлечат од тој легендарен филм. Мур истакна дека не ја поддржува мафијата или организираниот криминал, но постојат некои клучни теми во филмот на коишто би можел да обрне внимание секој топ-менаџер. Смета дека „Кум“ нуди вредни совети за функционирањето на заедницата и за изградбата на тимови, донесувањето тешки одлуки и остварувањето цели, притоа не занемарувајќи го семејството и пријателите. Во продолжение ви ги претставуваме петте најважни лекции коишто ги забележал Мур и кои би морале да ги научите доколку сакате да бидете успешен лидер.

Lekcii za od Legend Занемарување на чувствата

П

овеќето од луѓето не сакаат да ја прифатат суровата реалност дека во бизнисот постојат добитници и губитници. Кога Сони реагираше емотивно и импулсивно, беше исфрлен од тимот. Истото важи и за светот на бизнисот. Доколку не ја искористите можноста да ги исфрлите конкурентите, тие ќе ве исфрлат вас. Тука нема голема филозофија, затоа што сите се стремат кон истото, а победник најчесто е само еден. Сурово, но вистинито. Мур истакнува дека притоа не смеете да ги Мајкл Корлеоне занемарите правилата за одговорно и морално однесување, но одлуките не би требало да се носат на емоционална основа, затоа што таквите одлуки најчесто резултираат со неуспех. За да бидете успешни, занемарете ги чувствата и егото, советува Мур. Освен тоа, важно е да се игра за победа и секогаш да биде чекор пред конкуренцијата. „Работете со интегритет и почитувајте ја конкуренцијата, но немојте да ги пропуштите шансите коишто ви овозможуваат елиминирање на конкуренцијата.“

Ова не е ништо лично, Сони. Ова е строго бизнис

Одлучност

П

оголем дел од луѓето гледаат на филмот со измешани емоции на шок и почит. Шокот се јавува поради ладнокрвноста со којашто Корлеоне ги елиминира членовите на своето семејство, додека почитта поради одлучноста и храброста којашто ја поседува при носењето одлуки. Корлеоне знае точно што сака,одлучен е во сите свои намери, а сите цели ги има остварено со непоколебливо водство. Оттука, не е поентата дека целта ги оправдува средствата и дека е дозволено да се гази преку трупови само за да се оствари целта. Важно е да се биде одлучен и доследен во остварувањето на целите, а при носењето одлуки немојте да си дозволите да бидете нерешителни, затоа што тоа најчесто води до пропуштени шанси.

Поттикнување на одговорното однесување

О

вој цитат н$ поучува дека е важно да бидеме силни кога е потребно, односно да останеме ладнокрвни во одредени ситуации. Мур забележал дека непријателите се обидоа да го убијат Корлеоне кога видоа некоја негова слабост или беспомошност. Во поголем број од случаите тоа се случи поради неспособноста на неговиот тим, тврди Мур. Во бизнисот не можете и не смеете да постигнете одговорност со нарачување убиства и праќање закани. Но, поуката е следната: за да успеете, мора да бидете цврсти и доследно да се стремите кон целите што сте си ги поставиле. Тоа не значи дека можете да се откажете од трпението и разбирањето, туку да се ослободите од луѓето и од производите кои се нископродуктивни и ја влечат компанијата кон дното. Вие сте одговорни за однесувањето на вработените и тоа повлекува донесување цврсти Вито Корлеоне и разумни одлуки, истакнува Мур.

Што ти е тебе? Твојот мозок е премногу мек

лИдерство

63

za Liderstvo darniot ”kum” Изградба на силна и влијателна заедница

К

ултниот Корлеоне го овековечи славниот Марлон Брандо, а горенаведениот цитат илустрира како да се креира лојална заедница којашто се состои од луѓе на кои сте им помогнале. Мур смета дека претприемачите треба да ги фаворизираат клучните луѓе за нив и да им помагаат во решавањето на проблемите за да креираат широка мрежа од познаници, а со тоа и да станат повлијателни. Вито Корлеоне околу себе изгради круг од лојални луѓе кои поради услугите што им ги направил, Вито Корлеоне секогаш му стоеја на располагање. Креирањето стратешки партнерства им овозможува на компаниите да бидат успешни и храбро да се соочат со пазарните предизвици. „Како извршен директор на компанија, сметам дека дел од мојата работа е креирањето силни врски, вмрежувањето... а изградбата на партнерства по извесно време резултира со доверба и заемна корист“, напоменува Мур и како пример ја наведува својата компанија, којашто склучи такви партнерства со HP и со други компании од таков калибар, што им донесе голем бенефит.

Еден ден, а тој ден можеби никогаш нема да дојде, ќе ми требаш за да ми направиш услуга

Му посветуваш ли време на семејството? Затоа што мажот којшто го запоставува семејството не е вистински маж Вито Корлеоне

Поминувајте време со семејството

Н

е можете да бидете успешен лидер, да решавате креативни проблеми и да носите квалитетни одлуки доколку немате контакт со луѓето,и тоа со тие коишто не се поврзани со работата, што значи со вашите најмили. Мур смета дека токму дружењето со пријателите и со семејството и нивната поддршка ви даваат сила за храбро да се соочите со проблемите на коишто наидувате во секојдневната работа. Тие вепоттикнуваат да одите напред и никогаш да не се откажувате. Тој вели дека без нивната поддршка, неговиот успех би бил невозможен.

executive 64

Капитал број 729 18.10.2013

тоП вестИ...

МајКл о’лИРИ шеф на Рајанер

Рајанер со најлоша услуга

Н

искотарифната ирска авиокомпанија Рајанер (Ryanair) дава најлоша услуга меѓу топ брендовите присутни на британскиот пазар, е резултатот на анкетата што тамошната Асоцијација на потрошувачи ја направила неодамна. Сите оние што ги знаат “ставовите“ на директорот на Рајанер, Мајкл О’ Лири околу грижата за клиентите, и не се чудат многу на ова “признание“. Тој стана легендарен со изјавите од типот “Луѓето велат дека потрошувачот е секогаш во право, но знаете што – не е. И тоа треба да му се каже“. Или оваа: “Кој дел од ‘нема враќање на парите’ не го разбирате?“.

тИМ КуК

главниот извршен на Епл

ајфон има поголема продажбаодМајкрософт, Кока-Кола, Боинг...

П

риходите од продажба на мобилниот телефон Ајфон (iPhone), производ на Епл (Apple), ги надминуваат вкупните приходи на компании како Мајкрософт, Голдман Сакс, Амазон, Кока-Кола, Пепси, Гугл... Кога Ајфон би бил посебна компанија, со 88,4 милијарди долари приходи во последната фискална година, би бил поуспешен од 474 компании што го сочинуваат Standard & Poor’s берзанскиот индекс на Вол Стрит. Уште еден факт: продажбата на Ајфон е поголема од продажбите на сите останати продукти на Епл, како Ајпад, Мек лаптопите и десктопите и Ајтјунес – сите заедно имаат 81 милијарда долари приход.

Vo Evropa najpla [vajcarskite me Интересно е што Турција е на високото четврто место според просечната годишна награда на главен извршен директор, со 200 илјади евра, после Швајцарија, Британија и Германија, покажува истражувањето на Педерсен и Партнерс. Наскоро и бројки за Македонија! Уредил:

Игор Петровски

В

igor.petrovski@kapital.mk

купната бруто парична награда на главен извршен директор во швајцарска корпорација изнесува 239 500 евра, вклучувајќи го и бонусот, покажува истражувањето на Педерсен и Партнерс, глобална фирма за регрутирање на менаџери. Тоа е највисоката награда за шеф на компанија во Европа, додека на второ место е В.Британија со 220 200 евра, а германските главни директори се платени со 215 000 евра годишно. Интересен е податокот што Турција го зазема високото четврто место во Европа, според платите и бонусите на главните извршни директори, со 200 000 евра. Од земјите од нашето поблиско окружување, Словенија е на 10-то место со 157 800 евра, Хрватска е 14-та со 118.300 евра, додека Србија и Бугарија се на дното, со 72 800 и 72 100 евра, пред

Белорусија со 58 700 евра награда за компаниските шефови. На светско ниво, средната парична награда за високо поставен менаџер во корпорација со над 100 000 вработени изнесува бруто 1.35 милиони евра годишно. Оваа сума е скоро еднакво поделена на 660 000 евра основна плата и 690 000 евра краткорочен бонус. Основната плата се покачи за 5.5.% во споредба со минатата година, а вкупната парична награда се зголеми за 3.4%. Ова се клучните показатели од глобалното истражување на Педерсен и Партнерс меѓу 1700 менаџери во 330 компании и 17 држави. Високо поставените менаџери во ова истражување се главни извршни директори и членови на управните одбори на меѓународни корпорации со просечно 129 000 вработени, промет од 40 милијарди евра и профит од 3.9 милијарди евра. Овие корпорации ја создаваат глобалната елита на големите претпријатија. Бизнис резултатите на многу од овие компании беа успешни

Просечнанаграда наградана нависоко високопоставен поставен менаџер Просечна менаџер вокомпании компаниисо со20.000-50.000 20.000-50.000вработени вработени евра) во (во(во евра) Држава САД В.Британија

Основна плата

Вкупна парична награда

Зголемување на плата

408.500

Бонус 371.900

780.400

4,0%

515.700

258.100

773.800

4,4%

49.500

31.900

81.400

4,0%

Германија Останати западно -европски Јапонија држави

549.800

21.000

759.800

4,1%

555.600

215.600

771.200

2,2%

Кина

199.800

58.900

258.700

6,8%

85.400

31.400

116.800

9,7%

254.500

144.900

399.400

8,8%

Индија Јужна Африка

МенАџМент Вкупна бруто парична

вкупна бруто парична награда, награда, годишно, годишно, вклучувајќи го вклучувајќи го бонусот бонусот (во евра) Држава Швајцарија

минатата година. Тие го зголемија нивните промет и печалба со по 6% просечно и создадоа повеќе од 1.5 милиони нови работни места во последните 12 месеци, зголемувајќи го просечно бројот на нивните вработени со 3.5%. „Големината на одговорностите е клучниот фактор при наградувањето на менаџерите“, вели Конрад Прамбок, менаџер на консалтинг за награди во Педерсен и Партнерс и проект менаџер на истражувањето. „Менаџерските пакети во топ 100 претпријатија во Европа и САД се во просек седум пати поголеми од платите на генералните директори во мали и средни претпријатија и 40 пати поголеми од средната плата на еден канцелариски службеник.

Најплатени во светот се шефовите на американските компании

Вкупните парични награди за топ менаџери во големите корпорации се многу слични во повеќето западни држави. Нивниот пакет вклучувајќи го и краткорочниот бонус е обично меѓу 1.3 и 1.4 милиони евра бруто годишно. Дополнително на паричните награди, високо поставените менаџери во САД добиваат и долгорочни стимулации - претежно опции за акции, со просечна вредност од 393 100 евра. Топ менаџерите во Европа добиваат опции за акции со просечна вредност од 76 500 евра.Бидејќи менаџерската награда е тесно поврзана со големината на компанијата, истражувањето на Педерсен и Партнерс исто така направи споредба на платите на високо поставените менаџери во големите компании од исти ранг – 20 000 до 50 000

239.500 220.200

Германија

21.500

Турција

20.000

Австрија

183.700

Франција

181.400

Данска

178.300

Русија

168.400

Шпанија

158.300

Словенија

157.800

Полска

13.600

Чешка

128.800

Унгарија

120.500

Хрватска

118.300

Романија

116.300

Литванија

76.700

Естонија

76.100

Латвија

7.500

Србија

72.800

Бугарија

72.100

Белорусија

58.700

вработени – во различни региони во светот. На глобално ниво, менаџерските награди се повторно највисоки во САД и Западна Европа. „Најдобро платените во големите компании од растечките пазари како Кина, Индија или Јужна Африка добиваат пакети на нивото на западните земји. Но сепак, менаџерските пакети во просек се сеуште под истите на своите пандани во Западна Европа и САД“, вели Прамбок. Пакетите на високо поставените менаџери во моментов се зголемуваат за просечно меѓу 4 и 5% во западните земји, и меѓу 7 и 10% во развивачките пазари. „Споредувањата на менаџерските пакети на меѓународно ниво секогаш мора да се разгледува со определено ниво на внимателност“, објаснува Конрад Прамбок. „Кина, на пример, е огромна земја со многу различни нива на награди. Платите во Шангај, Хонг Конг или Гуангжу имаат достигнато слични нивоа на тие од Западна Европа, додека многу други региони имаат значително пониски нивоа на парични награди.“

Среднипакети пакетиза затоп топменаџери менаџеривово компании средни компании Држава САД

Основна плата

топ вести...

Просечна награда на главен извршен директор

В.Британија

ateni se enaxeri

65

Вкупна парична награда

Опции за акции

1.316.900

393.100

1.291.300

31.200

558.500

Бонус 758.400

Б.Британија

747.200

544.100

Германија Останати западно европски држави

701.100

740.000

1.441.100

95.000

650.000

644.000

1.294.000

82.200

воРен БАфет

американски инвеститор

ворен Бафет зработил 10 милијарди долари во кризата

А

мериканскиот инвеститор и милијардер Ворен Бафет заработил околу 10 милијарди долари со вложување во големи компании од почетокот на светската финансиска криза, проценува Вол Стрит Џурнал. Се прогнозира дека тој износ ќе расте и понатаму. Од почетокот на кризата наваму, Бафет преку својата инвестициска фирма Беркшир Хатавеј (Berkshire Hathaway), вложи речиси 25 милијарди долари во неколку големи компании: Вригли, Голдман Сакс, Бенк оф Америка, Џенерал Електрик, Дау Кемикал и Свис Ре. Вкупната добивка од порастот на акциите на овие фирми досега е 9,95 милијарди долари. Оваа стратегија во потполност одговара на начелото кое го води Бафет во инвестирањето: “Биди плашлив кога другите се алчни, биди алчен кога другите се плашливи“.

КАРлос Гон

директор на Рено

Рено отвори фабрика од 400 милиони евра во Африка

Ф

ранцускиот производител на автомобили Рено ја отвори втората фаза од својата гигантска фабрика во Мароко, во која ќе се произведуваат евтини модели. Фабриката отворена во Тангер минатата недела чинеше 400 милиони долари, а вкупната вредност на проектот е една милијарда евра. Вкупниот капацитет на фабриката во 2014 година ќе достигне 340 илјади возила годишно. Се очекува во третата фаза на Рено да му се придружи јапонскиот партнер Нисан. Фабриката во Мароко засега вработува 5.000 луѓе, и воглавно ќе работи за извоз во повеќе од 25 земји, најмногу во Европа.

executive 66

Капитал број 729 18.10.2013 аро Прашање стда ли со векови: чи те се претприемарта, родени посебна сопотреба со нагон и то не е да успеат (шјголем дел случај со на а раса) од човечкатаваат со или се создискуство едукација, во? Двајца и менторст од САД имаат академици вени ставови спротивста прашањето. во однос на

В

PretPriema^ ili se sozdav Уредил:

игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

о последните пет години повеќе студии покажаа дека можеби навистина постои нешто како „претприемачки ген“ или барем дека луѓето се раѓаат со одредени генетски особини и карактерни црти кои го предодредуваат успехот како претприемач. Магазинот Еntrepreneur (Претприемач) разговараше со двајца еминентни и почитувани истражувачи за нивното мислење по оваа тематика. Џејмс В. Кох е професор по економија и

почесен претседател на Универзитетот Олд доминион (Old Dominion University) во Норфолк, Вирџинија. Тој е и коавтор на Џејмс Л. Фишер во книгата „Родени, не создадени: личноста на претприемачот“ (Born, Not Made: The Entrepreneurial Personality), каде што се расправа дека многу претприемачи едноставно, такви се дадени од Бога, поради што имаат природна предност во бизнис-светот. Џулиан Ленџ е професор по претприемништво на Колеџот Бабсон (Babson College) во Велсли, Масачусетс. Неговото истражување во последните пет години покажува дека слушањето идеи и предавања за претприемништво може да има трајни ефекти кај студентите, дури и ако не се „природни“ претприемачи.

ПретПриемачите се раѓаат XX Каков е вашиот став за претприемничкото учење наспрема природната дарба? Некои луѓе имаат поголеми предиспозиции за претприемништво. Тоа е многу битно и навистина влијае на постигнатите резултати. Како последица на тоа, ако сакате да дознаете кој е најпогоден за да биде претприемач, не одете во бизнис-школите или на курсовите по претприемништво. Побитно е да се анализира личноста и способноста да презема ризици. Би сакал да потенцирам дека не тврдам дека генетиката е прелиминарна, но сметам дека искуството, образованието, учењето од примери и опкружувањето исто така се битни. Сепак, не сум сигурен дека можеш на некого да му ја всадиш желбата за преземање ризици. Тоа е вродено.

XX Колкав процент зазема генетиката во потенцијалот за претприемништво? Ќе ви го објаснам тоа со една метафора. Ниските луѓе ретко успеваат во НБА, исто како што некои типови луѓе не успеваат како претприемачи. При анализата на литература за генетика, дојдовме до заклучокот дека до 60% од суштинските карактеристики на една личност се наследни. Некои особини кои се од суштинско значење за претприемачите, како желбата за преземање ризици и способноста да прифаќаатнесигурност или двосмислени ситуации, се вродени. Особено ме импресионираа студиите извршени кај близнаци – што се случува кога се набљудува нивното однесување кога се израснати заедно наспрема кога се одгледуваат оддлено. Делува многу убедливо. Голем дел од однесувањето на претприемачите е генетски определено.

XX По што се карактеризираат претприемачите? Првата реченица од мојата книга гласи: „Претприемачите се различни“. Тие се способни да се справуваат со

несигурност, да преземаат ризици и да толерираат нејаснотии. Тие се непредвилдиви, навистина блеснуваат во одредени моменти, а друг пат се навистина за никаде. Постојат цврсти докази дека тие имаат голема самодоверба, но честопати знаат да бидат и преоптимистични. Тие се потпираат исклучиво на сопствената интуиција. Сите тие не се позитивни карактеристики. Голем дел од претприемачите потфрлуваат. Не се толку посветени на консензуално носење одлуки. Многу често го прекршуваат статус кво. Тие се енегрични, поголем дел од нив се самотници и работат со саати. Сиве овие карактеристики се среќаваат и кај другите делови од популацијата, но најмногу се застапени кај претприемачите.

XX Дали претприемачите имаат потреба од бизнис-едукација? Бидејќи јас им предавам на идни бизнисмени, сметам дека на еден претприемач секогаш може да му се најдат познавањата од економија и сметководство, но не знам дали би можеле да седнеме некого во училница и да го промениме нивното сфаќање

Џејмс В. Кох

Универзитет Олд доминион, САД

за ризикот. Можеби би можеле да то направиме тоа во некоја мера, но всушност, менувањето нечиј идентитет е како да туркаш камен по угорнина.

XX Постои ли место за луѓето коишто се интересираат за претприемништво, но ги немаат потребните предиспозиции? Да, се разбира. Еве, да почнеме од мене. Јас сум консултант,советник и инвеститор, но не индивидуалец кој става с$ на коцка. Имаме потреба од сметководители, економисти и маркетери. Тоа се улоги коишто треба да ги вршат луѓе во претприемничките компании, но некој мора да биде знаменосец, да стане и да рече: „Јас ќе ја искористам оваа шанса“. Вообичаено, луѓето се вгнездуваат себеси во општествена средина со професии коишто самите ги избираат базирано на нивните карактерни особини. Имаат тенденција да ги избираат најсигурните патишта. Каде ли ќе ми биде крајот ако јас мислам дека можам некому да му додадам 15 сантиметри висина и тој веднаш ќе игра во НБА. Зошто тогаш веруваме дека можеме да запишеме некого на економски факултет и тој веднаш ќе презема ризици.

ПретПриемништво

^ite se ra\aat vaat?

67

ПретПриемачите се создаваат XX Зошто мислите дека претприемништвото може да се научи? Мислам дека поголем дел од неодамнешните истражувања покажуваат дека претприемништвото може да се научи. Некои од луѓето што се занимаваат со генетика дошле до заклучок дека секој има различна наклонетост кон претприемништвото и и различни интелектуални вештини. Просто кажано, можеби не можеш да научиш некого да биде страстен љубител на претприемништвото. Од друга страна пак, предавам веќе 20 години и искуството покажало дека луѓето дефинитивно можат да станат страсни претприемачи со учење.

XX Постојат ли докази дека образованието може да ја зголеми веројатноста за станување менаџер? Заедно со професорите Вилијам Бајгрејв и Едвард Марам од Бабсон колеџ и двајца дипломци направивме студија за да најдеме одговор на прашањето дали учењето претприемништво може да има долгосежни последици. Таа студија е еден од неколкуте документи коишто го обработуваат тоа прашање во изминатите неколку години. Дојдовме до откритието дека образованието има влијание врз длуката да станеме претприемачи. Имавме датабаза којашто ги содржеше податоците од 4.000 студенти на Бабсон колеџ од 1985 до 2009 година, од кои две третини посетувале барем еден од нашите курсеви по претприемништво. Откривме дека доколку посетуваме два или повеќе курсеви по претприемништво, тоа ќе има позитивно влијание врз намерата да станеме претприемачи. Ефектот од предавањата се забележува во периодот до дипломирањето и долго потоа.

XX А што е со ризикувањето? Нели е тоа суштинска претприемничка особина којашто не може да се научи? Постои една паралела меѓу луѓето коишто не сакаат да преземаат ризици и хазардерите. Сум анализирал многу претприемачи низ годините и тоа е реална опција. И јас сум претприемач. Работев како главен извршен директор во Software Arts, „старт ап“ компанија

Џулиан ленЏ

Бабсон колеџ, САД

којашто го креираше VisiCalc, првата електронска табела, а не сум хазардер. Се разбира дека подобрите претприемачи преземаат ризици, но сепак, мора и да се почитуваат ризиците.

XX Доколку не е с$ во преземањето ризици, кои вештини се важни за претприемачите? Една од работите коишто ги предаваме и за коишто се залагаме е препознавањето на можностите. Некои луѓе може да го поминат целиот живот без да ги забележат можностите на коишто наидуваат. Кога ќе почнат да го гледаат светот со други очи, почнуваат да сфаќаат каде лежи потенцијалот. Главно, шансите не се покажуваат самите. Мора да се создадат и кога луѓето ќе почнат да го сфаќаат тоа, никогаш повторно нема да гледаат на светот низ иста призма. Тоа не значи дека веднаш ќе &пристапат на можноста, тоа е друг дел од процесот. Но, ако луѓето имаат поизострено сетило за забележување на шансите, поголема е веројатноста дека ќе преземаат ризици.

XX Има ли некој тип луѓе или личности коишто би требало да го избегнуваат претприемништвото? Ќе ви го објаснам тоа на попозитивен начин. Видов разни типови луѓе со разни вештини и на различни точки во нивната кариера кои стануваа претприемачи. Не можеш да се обложиш дали некој ќе стане претприемач или не врз основа на вештините или на афинитетите во одреден период од животот. Исклучоците повторно и повторно се доказ за таквото правило. Ако ги

исклучиме екстремните примери, ќе забележиме континуум на луѓе коишто се успешни. Никој ги нема сите потребни вештини за да се снаоѓа сам. Мора да најдеш тим на којшто ќе му ги делегираш активностите. Дури и ако поединецот успешно работи, неделата е прекратка за сам да успее да заврши с$.

XX Доколку се докаже дека претприемништвото е главно генетски процес, дали ќе ја промените методата на предавање? Кога работите како професор, сакате студентите да ги опремите со најдобрите можни алатки за претприемништво. Ме интересира с$ што може да ми помогне за да го остварам тоа. Мислам дека тие студии се интересни, дека имаат особености коишто може да се анализираат и да се асоцираат со успешни претприемачи. Но, една од работите коишто ме бунат има врска со асоцирањето, корелацијата и каузалната поставеност. Можеби некои особини се среќаваат најчесто кај претприемачите, но тука ми се вклопува мислата на Томас Едисон за „1% инспирација и 99% работа“. Мора да се работи и да се надградуваат вештините. Луѓето поседуваат различни вештини и таленти. Може да направиме и други споредби. Луѓето во спортот и во музиката имаат голем талент и физичка снага, но најдобрите во тие дисциплини можеби не се тие што имале најдобри предиспозиции. Честопати тоа се луѓето коишто напорно работеле за да стигнат таму кај што се.

капитал број 729 18.10.2013

68

www.kapital.mk

на руЧек со...

Влатко СтефаноВСки балканска музиЧка легенда

Ne barajte dohodovNa rabota Pravete go oNa vo [to ste Najdob

www.kapital.mk

Легендарниот македонски и балкански гитарист за Капитал ја раскажа целата своја животна приказна. Во најмала рака станува збор за четиво од кое можат да научат многу генерациите кои доаѓаат, а особено ако се сфати неговата уникатна животна филозофија и специфично гледање на работите што дефинитивно е еден од постаментите на неговиот успех.

НА ш ето м еН И од богатото мени на Арабеска избравме салата со пармезан и рукола и њоки со четири видови сирења.

a

bri

Капитал број 729 18.10.2013

69

Секој човек е роден и по

стои со некоја причина

пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

П

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

окрај охридското езеро, струмичката мастика, тетовскиот грав и ајварот Македонија има уште едно брендирано име познато насекаде низ југословенските простори, а и многу пошироко. Станува збор за еден од најдобрите гитаристи во историјата на Балканот човекот кој преку три децении господари со концерните подиуми од Вардар па до Триглав за конечно да стигне и да настапува заедно со лондонскиот симфониски оркестар. Ако уште не сте сватиле, станува збор за Влатко Стефановски за кого скопјани со гордост може да кажат дека го имаат за свој сограѓанин кој не ги напуштил ниту во најголемите подеми на слава. Влатко во пријатниот разговор кој го водевме опуштена атмосвера уште веднаш ни најави две работи кои ќе ги израдуваат неговите бројни фанови. Прво дека на 19 ти октомври на Скопје Џез Фестивал ќе настапи со Мирослав Тадиќ,Теодосиј Спасов и македонската филхармонија под диригенство на Кристјан Јарви еден од најголемите диригенти на денешницата. А како второ дека многу скоро можеме да го чекаме издавањето на неговиот најнов албум насловен како Сеир на кој Влатко работи во последните десет години. Според Стефановски албумот кој ќе има 11 нумери се очекува да направи сериозен пробив на пазарот кој би требало да го препознае сиот труд вложен во него во една цела деценија.

Детството е магичен период од животот на секој човек Иако многумина го препознаваат како стар скопјанец за што и тој самиот се декларира со оглед на потеклото на неговите родители Влатко е всушност роден во Прилеп во 1957 ма та година. Неговите родители Нада и Мирко таму работеле во народниот театар каде што

дошле од Битола каде ја извршувале истата функција и го добиле првото дете Горан кој е 5 години постар од Влатко и е познат драмски писател и професор на високообразовните институции во Велика Британија. Влатко за своите родители и детство има најубави спомени и не крие дека им е крајно благодарен бидејки претставувале една од главните алки која ги направила него и неговиот брат она што се денес. „Ние сме деца на уметници. Моите родители беа прекрасни луѓе и тоа што ни го дадоа се мери во љубов, култура, уметност, театар и многу шарени пријатели. Многу интересен и различен свет поминуваше низ нашата куќа. Ние сме воспитани во тој еден космополитски дух, да не правиме разлика помеѓу нации, религии, боја на кожа и пол, туку да ги гледаме луѓето како богатство на оваа планета. Секој човек е роден со добра причина, роден е поради нешто. “ Стефановски ни раскажува како тоа неговиот дедо е еден од првите дебармалци, а тој е роден токму во Прилеп. „ Татко ми е стар скопјанец од Дебар Мало. После ангажманите во Битола и Прилеп тој се враќа со семејството во Скопје во 60 та година и јас го паметам Скопје и Рузвелтова како место од детството. Живеевме блиску до куќата на баба ми и дедо ми која беше на улица Орце Николов. Дедо ми е еден од првите луѓе кои дошле од Дебарскиот крај во Скопје што значи еден од првите дебармаалци. Од таму и името Дебар Маало, бидејки дебарчани го населиле на почеток на 20 от век.“ Сепак таквото динамично детство Стефановски го опишува како магичен период од неговиот живот од кој и ден денес црпи енергија. „На секој човек детството му е магичниот период од животот. Детсвото е чудесниот период, подоцна само можеш да се враќаш назад и да црпиш од него. Првите слики кои ги паметам од детството се од саат кулата во Прилеп. Натаму гледаше нашиот балкон и таа слика ми е врежана во главата. Растев како прилично питомо и срамежливо дете. Бев некако интровертен и срамежлив се до гимназиските денови кога малку се отворив“.

капитал број 729 18.10.2013

70

www.kapital.mk

на руЧек со...

Од машинска техника до електрична гитара

Кога Стефановски ни ја претстави широката лепеза на работи со кои се занимавал во неговото детство ни стана јасно дека неговиот успех најмалку се должи на случајност. „ Се бавав буквално со се и сешто. Со машинска техника, кога бев мал сакав да направам автомобил. Чичко ми Круме имаше автомеханичарска работилница на Бит Пазар, прво ми подари еден стар огромен волан од камион и сакав од него да почнам да ја правам колата. Бев голем занесењак. После тоа се бавев со фотографија. Во осмолетка и во првите гимназиски години фотографирав и изработував црнобели фотографии. Целата када дома ми беше преокупирана со фотографии. И ден денес не одам никаде без апарат. “. Маестрото со гитарата почнал да се дружи на околу 13 или 14 години и како што раскажува брзо напредувал за во средно школо веќе да може да се фали дека е „прв гитарист во Скопје“ „Не знам како навистина почнав. Туку се најде една акустична гитара кај мене дома и на нејзе почнав да чепкам и брзо го освојував инструментот. Моите мотиви не беа ни девојките ни популарноста туку едноставно бев фасциниран од рок музиката во 60 те и 70 те. Во Скопје тоа време во секоја зграда имаше по три бенда а и јас бев во тој филм. “ Стефановски веќе во трета година во гимназијата Ѓорѓи Димитров започнува професиоанално да се бави со гитара. „Свирев со постари музичари од мене. Со Мики Петковски со Гаро Тавитјан и бев некако најмлад член на тогашната група Брег, и имав од кого да учам, брзо напредував и почнав да заработувам од 16-17 години. Свиревме модни ревии, разноразни матурски вечери. Свиревме кавери. Рок анд рол, џез и тогашна поп музика, популарна филмска музика, свиревме се и сешто. Имавме и свои композиции“ се сеќава Стефановски.

Со Леб и Сол Секој ден беше случка за себе

Сепак вистинските успеси на Стефановски започнуваат во неговите факултетски денови. Тој со започнувањето на факултетот веќе го има формирано Леб и Сол на нецели 19 години. „Ние бевме школски другари, сите од гимназијата Ѓорги Димитров и Кокан и Бодан и јас, така да тоа беше гимназиски бенд на почетокот“ За неверојатниот почетен успех на Леб и Сол, Влатко ни даде свое гледање. „Малку талент, малку упорност, малку интелегенција а и прашање на избор, да се знае што да се направи во одреден момент, каква музика треба да свири и какви влијанија да се црпат. Некако интуитивно не возеше една енергија, некоја сила, некој ентузијазам. Се надевам бевме и останавме уникатни. “. За почетоците на легендарната група тој вели дека биле тешки но и многу возбудливи.

Популарен сум од 19 години и сум ги надминал сите детски болести, славата веќе не влијае на мене

од секоја работа може да се живее ако ја правиш најдобро можно „Не можам да ви кажам некоја случка од тие денови бидејки верувајте секој ден беше случка сама по себе. Секој ден излегуваше некоја возбуда од разни страни. Бидејки кога ќе тргне да акселерира успехот тоа е неверојатно чувство. Почнуваат да те бараат од сите весници од сите радио и ТВ станици и од целата јавност. Почнавме да настапуваме насекаде. Првиот голем успех беше на Опатиски фестивал во Март 1978 ма во Кристалната дворана на хотелот Кварнер кога ја изведовме таа легендарна Абер дојде Донке и останатото е историја“ Стефановски од почетоците како ден се сеќава и на 28 ми август 1977 ма година кога на местото викано Хајдучка Чешма во близина на Белград настапува Леб и Сол како предгрупа на Бело Дугме. „Значи нашето прво огнено крштевање во Белград беше пред 100.000 луѓе. Тоа е тој легендарен запаметен концерт на

Бело Дугме. Тоа беше чудо. Голем евент за нас како млади музичари и делкање на моливот. Секој таков настан те прави побогат и ти јакне самодовербата “. Сепак според него најинтересно за Леб и Сол е тоа што Македонија како мала и потценета земја успева да направи толкав успех на југословенската музичка сцената. „Таа група изгледаше како Спејс шатл да слетал во Скопје.. никој не очекуваше таков бенд да дојде од овде...Кај год да се појавевме правевме лом. За среќа имавме и подршка од тогашните богати македонски компании како Македонија Табак, кои ни ја дадоа целата можна подршка.. Подоцна и Пивара Скопје и Алкалоид беа брендовите за кои се врзувавме, а се разбира помагаа и други помали компании. Наша специјалност беа тие наши преработки на фолкорот .Тие песни и без нас се феноменални, а ние ги свиревме и на еден нов начин им

www.kapital.mk

Капитал број 729 18.10.2013

На рУЧеК СО...

Од магијата која ја апсорбираме во детсвото црпиме цел живот

Успехот не е гаранција за среќа. На децата им посакувам пред се да се среќни, а дури потоа успешни

Синот сам се избори за својата популарност

Она што е познато за Влатко Стефановски и доста приметливо е тоа дека семејството е убедливо негов фокус број еден. Ќерката Ана која што во моментов е на мастер студии во Стразбур по европска книжевност и во моментов го учи нејзиниот четврти странски јазик е гордост на семејството Стефановски. Сепак за читателите многу поинтересен е развојниот пат не неговиот син Јан кој на само 12 години веќе е познат како кошаркарски гуру. Секој кој ги гледал неговите бројни снимки на Јутуб каде погодува кош без коски од преку 50 метра со помош на безбол палка која е поголема од него не може да не се запраша дали е тоа воопшто возможно. За ова одговор побаравме од Стефановски. Спoред него тој не сака да е од тие родители кои што инсиситираат да ги форсираат своите деца по медиуми, во таа адолесценска доба и не е многу паметно да се експонираат децата јавно и на телевизија и на интернет. „Затоа сум бил скептик околу тоа моите децата да земаат учество на разни фестивали да се сликаат, снимаат и слично. Меѓутоа Јан кој има веќе 13 години се избори за сопствено место. И јас имам играно баскет и одбојка, но ова неговото можам само да го посматрам и да му помагам во носењето на топки. Тој си се избори за своја територија. Тој веќе на големо ги испробува своите физички способности и ментални квалитети. а јас сум тука само за да го пратам и да му помагам.“.

71

дававме некое ново Рок анд Рол гориво и тоа се покажа како многу успешна формула. Голем е кејфот, кога си потценет и кога ќе постигнеш успех“ МН:Сеуште ме препознаваат на секоја можна точка во Југославија Сонот на Леб и Сол трае од 1976 до 1995 та година. Влатко Стефановски се сеќава дека после две децении секојдневната работа со едни исти луѓе го презаситила. „Од една форма, од една соработка со едни исти луѓе се презаситуваш и ги трошиш ресурсите како и погонското гориво. И Јас, а верувам и останатите членови имавме потреба да направиме нешто ново, свое, што нема врска со Леб и Сол. Така настанаа албумите Каубојс анд Индијанс, Крушево, Сараево, Влатко Стефановски Трио, Џипси Меџик,Трета мајка, Кингс оф Стрингс, така настана Балкан Хорисис. соработката со холандскиот гитарист Јан Акерман “. Сепак Стефановски вели дека Леб и Сол на некој свој начин е сеуште жив. „Тие записи, таа оставштина, легаси како што го викаат англичаните тоа сеуште трае. Тоа е еден вид современо културно наследство. Мене луѓе денеска ме среќаваат и ми споменуваат за Леб и Сол. Јас не можам да поминам на бензиска пумпа по цел Балкан, без некој да ме поздрави и да спомне некоја песна или концерт. Бистра Вода, Абер Дојде, Учи ме Мајко Карај ме, Таласна дужина, Не сум твој, Џипси Сонг и многу други. Некои музики, некои песни на некои луѓе многу им значат. Среќавам стујардеси и пилоти по авионите кои имаат ринг тонови во мобилните со моја музика. Имам прилично голем број фанови насекаде“ Стефановски оваа година вели дека успеал да доживее нешто што ретко кој музичар го доживува, имал прилика да настапува со лондонскиот симфониски оркестар како солист заедно со неговите соработници Теодосиј Спасов и Мирослав Тадиќ. Иако Стефановски вели дека дискографската продукција веќе не постои и дека луѓето имаат се помалку време да седнат покрај систем и да слушаат музика според него професионалната музичари ќе опстанат само заради концертите. „За мене добар рок концерт е најдобро нешто што човечкиот род некогаш го измислил. Тоа чувство што го имаш на заедништво и на љубов во сала или некој отворен простор е единствено. Сепак малку поразлично од стадионите каде што на некој натправар ќе се степаат две спротивставени страни навивачи. На добар рок концерт се разива еден добар дух на заедништво и љубов , Доколку музичарите успеат полека да ја хипнотизираат публиката и таа да дише и да пее како еден. Подобро нешто нема. Стефановски за крај испрати и порака до бизнисмените да отворат очи дека уметниците и оние помалку доходовни активности понекогаш имаат потреба од подршка од некои поголеми компании кои според него не треба да штедат да дадат некое спонзорство за култура уметност за некои хумани и благородни професии.

ИЗВРШИТЕЛ Весна Деловска именуван за подрачјето на Основните судови Скопје 1 и Скопје 2 ул. Ленинова бр. 11 А - 2 тел. 02 3111-533

Образец бр.51 И.бр.3459/2012

Извршителот Весна Деловска од Скопје врз основа на барањето за спроведување на извршување од доверителот АЛФА БАНКА АД СКОПЈЕ од Скопје со ЕДБ 4030993229939 и седиште на ул. Димитрие Чуповски бр. 2, засновано на извршната исправа ОДУ бр. 071/2011 од 23.02.2011 на Нотар Ванчо Андоновски, против должникот ЕУРОМИЛК Јорданчо и Горан ДОО увоз-извоз Скопје Друштво за трговија на големо и мало од Скопје со ЕДБ 4030996242413 и седиште на ул. Лисец бб, за спроведување на извршување во вредност 267.707.761,50 ден., на ден 15.10.2013 година го донесува следниот: ЗАКЛУЧОК ЗА ВТОРА УСНА ЈАВНА ПРОДАЖБА (врз основа на член 167 став 1, член 169 став 1 и член 170 став 1 од Законот за извршување) СЕ ОПРЕДЕЛУВА ВТОРА продажба со усно јавно наддавање на недвижноста означена во ИМОТЕН ЛИСТ 40601 за КО Кисела Вода 2 при Агенција за катастар на недвижности како: деловни објекти со следните ознаки: Зграда 1 КП 5340 дел 2 ул: Хемтекс бр. 1,намена 550, вл. 001, кат ПР, површина 43 м2 КП 5340 дел 2 ул: Хемтекс бр. 1,намена 550, вл. 0001, кат ПР, површина 56 м2 со почетна цена од 33.600,00 евра во денарска противвредност по среден курс на НБРМ на денот на продажбата. Зграда 2 КП 5340 дел 2 ул: Хемтекс бр. 2,намена 550, вл. 001, кат ПР, површина 137 м2 КП 5340 дел 2 ул: Хемтекс бр. 2,намена 550, вл. 001, кат 01, површина 292 м2 КП 5340 дел 2 ул: Хемтекс бр. 2,намена 550, вл. 001, кат ПР, површина 304 м2 со почетна цена од 422.960,00 евра во денарска противвредност по среден курс на НБРМ на денот на продажбата. Зграда 3 КП 5340 дел 2 ул: Хемтекс бр. 3,намена 511, вл. 001, кат 5ХС,површина 40 м2 КП 5340 дел 2 ул: Хемтекс бр. 3,намена 550, вл. 001, кат ПР, површина 409 м2 КП 5340 дел 2 ул: Хемтекс бр. 3,намена 550, вл. 001, кат 03, површина 2015 м2 КП 5340 дел 2 ул: Хемтекс бр. 3,намена 550, вл. 001, кат 01, површина 215 м2 КП 5340 дел 2 ул: Хемтекс бр. 3,намена 550, вл. 001, кат 02, површина 3342 м2 КП 5340 дел 2 ул: Хемтекс бр. 3,намена 550, вл. 001, кат 04, површина 868 м2 КП 5340 дел 2 ул: Хемтекс бр. 3,намена 550, вл. 001, кат ПР, површина 16753 м2 Зградата е со прирасток кој претставува неделива целина и функционално обезбедува пристап на дел од просториите на зградата со почетна цена од 4.738.223,00 евра во денарска противвредност по среден курс на НБРМ на денот на продажбата. Зграда 4 КП 5340 дел 2 ул: Хемтекс бр. 4,намена 550, вл. 001, кат ПР, површина 353 м2 КП 5340 дел 2 ул: Хемтекс бр. 4,намена 550, вл. 001, кат П0, површина 85 м2 со почетна цена од 55.845,00 евра во денарска противвредност по среден курс на НБРМ на денот на продажбата. Зграда 5 КП 5340 дел 2 ул: Хемтекс бр. 5,намена 550, вл. 001, кат ПР, површина 283 м2 со почетна цена од 96.220,00 евра во денарска противвредност по среден курс на НБРМ на денот на продажбата. Зграда 6 КП 5340 дел 2 ул: Хемтекс бр. 6,намена 550, вл. 001, кат ПР, површина 15 м2 КП 5340 дел 2 ул: Хемтекс бр. 6,намена 550, вл. 001, кат ПР, површина 564 м2 со почетна цена од 147.645,00 евра во денарска противвредност по среден курс на НБРМ на денот на продажбата. Зграда 7 КП 5340 дел 2 ул: Хемтекс бр. 7,намена 550, вл. 001, кат 01, површина 28 м2 КП 5340 дел 2 ул: Хемтекс бр. 7,намена 550, вл. 001, кат ПР, површина 827 м2 со почетна цена од 181.687,50 евра во денарска противвредност по среден курс на НБРМ на денот на продажбата. Зграда 9 КП 5340 дел 2 ул: Хемтекс бр. 9,намена 550, вл. 001, кат ПР, површина 27 м2 Зградата е со прирастоци 1 и 2 кат ( прирастоците се само скелети – конструкција ) кои се неделива целина со почетна цена од 2.295,00 евра во денарска противвредност по среден курс на НБРМ на денот на продажбата. Зграда 11 КП 5340 дел 2 ул: Хемтекс бр.11,намена 550, вл. 001, кат ПР, површина 217 м2 Зградата е со прирастоци на вкупно 4 нивоа – 1,2,3 и 4 кат ( прирастоците се само скелети – конструкција ) кои се неделива целина со почетна цена од 22.134,00 евра во денарска противвредност по среден курс на НБРМ на денот на продажбата. Зграда 12 КП 5340 дел 2 ул: Хемтекс бр.12,намена 550, вл. 001, кат ПР, површина 32 м2, КП 5340 дел 2 ул: Хемтекс бр.12,намена 550, вл. 001, кат ПР, површина 81 м2, со почетна цена од 26.894,00 евра во денарска противвредност по среден курс на НБРМ на денот на продажбата. Зграда 13 КП 5340 дел 2 ул: Хемтекс бр.13,намена 550, вл. 001, кат ПР, површина 429 м2 со почетна цена од 91.162,50 евра во денарска противвредност по среден курс на НБРМ на денот на продажбата. Недвижноста е сопственост на должникот ЕУРОМИЛК Јорданчо и Горан ДОО увоз-извоз Скопје Друштво за трговија на големо и мало . Продажбата ќе се одржи на ден 06.11.2013 година во 10.00 часот во просториите на Извршител Весна Деловска на ул. Ленинова бр. 11 А-2 Скопје. Почетната вредност на недвижностите е утврдена со заклучок на Извршителот Весна Деловска од 15.10.2013 година, под која недвижностите не може да се продадат на второто јавно наддавање. Недвижноста е оптоварена со следните товари и службености: Хипотека во корист на Алфа Банка АД Скопје врз основа на Нотарски акт ОДУ бр. 115/04 на Нотар Билјана Пецовска, Хипотека во корист на Алфа Банка АД врз основа на Нотарски акт ОДУ бр. 1335/2005 на Нотар Боривој Стојкоски, Хипотека во корист на Алфа Банка АД врз основа на Нотарски акт ОДУ бр. 356/07 на Нотар Роза Николова, Хипотека во корист на Алфа Банка АД врз основа на Нотарски акт ОДУ бр. 74/09, ОДУ бр. 318/2010 и ОДУ бр. 071/2011 на Нотар Ванчо Андоновски, Хипотека во корист на НЛБ Тутунска банка АД врз основа на Нотарски акт ОДУ бр.447/2011 на Нотар Слободан Поповски, Решение бр. 23-71122 од 26.01.2012 на РМ-Министерство за финансии – Управа за јавни приходи, Налог за извршување од 11.01.2013 год. На Извршител Павел Томашевски, Налог за извршување од 22.02.2013 год. на Извршител Фанија Каламатиева, Налог за извршување од 15.05.2013 год. на Извршител Фанија Каламатиева, Налог за извршување од 21.05.2013 год. на Извршител Билјана Мартиновска. Должникот кој како сопственик домува во продадената семејна станбена зграда или стан не го задржува правото да домува тука и е должен зградата односно станот да ги испразни во рок од 60 дена од денот на донесувањето на Заклучокот за продажба, а ако тоа не го стори, извршителот на предлог од купувачот присилно ќе го изврши испразнувањето на зградата односно станот. На јавното наддавање можат да учествуваат само лица кои претходно положиле гаранција која изнесува 1/10(една десеттина) од утврдената вредност на недвижноста. Уплатата на паричните средства на име гаранција се врши на жиро сметката од Извршителот Весна Деловска со бр. 250001002663794 која се води кај Шпаркасе банка Македонија АД и даночен број МК5080010500763. На понудувачите чија понуда не е прифатена, гаранцијата им се враќа веднаш по заклучувањето на јавното наддавање. Најповолниот понудувач-купувач на недвижноста е должен да ја положи вкупната цена на недвижноста, во рок од 15 дена од денот на продажбата, во спротивно ќе се определи нова продажба, а од положената гаранција ќе се намират трошоците на новата продажба и ќе се надомести разликата меѓу цената постигната на поранешната и на новата продажба. Овој заклучок ќе се објави во следните средства за јавно информирање дневните весници: НОВА МАКЕДОНИЈА, ДНЕВНИК, УТРИНСКИ ВЕСНИК, ВЕЧЕР и КАПИТАЛ. Заклучокот ќе се достави до странките, заложните доверители, до учесниците во постапката, до лицата кои имаат запишано или законско право на првенство на купување и до надлежниот орган на управата. ИЗВРШИТЕЛ (потпис и печат) Д.-на:Доверителот Алфа Банка АД Должникот ЕУРОМИЛК Јорданчо и Горан ДОО РМ-Министерство за финансии – УЈП Државно правобранителство на РМ РМ-Министерство за финансии – Одделение за данок Tутунска Банка Извршител Павел Томашевски Извршител Фанија Каламатиева Извршител Билјана Мартиновска Архива на извршителот

82

Капитал број 729 18.10.2013

www.kapital.mk

светот на виното

РеГиони - ДоУРо (ПоРтУГаЛиЈа)

Svetskiot vinski vrv кога ќе се спомене вино и португалија, по правило се мисли на слаткото силно вино “порто”. Тоа е само делумна слика за винското производство на оваа земја, зашто таму покрај “порто” се прават и многу други вина

П

ортугалија отсекогаш била винска сила. И денес е тоа со своите близу 250.000 хектари насади, 9 вински региона и 32 виногорја. Освен тоа Португалија има потрошувачка по жител од преку 45 литри, а произведува 6,7 милиони хектолитри вино или шест пати повеќе од, да речеме, максималното македонско производство. Освен “порто” виното Португалија има извонредни бели и црвени вина. Овие вина се добиваат од своевидната ризница на сорти. Во Португалија се одгледуваат стотина видови автохтони лози. Меѓу нив најраширени и најпопуларни се “тоурига насионал”, “соусао”, “тинта амарела”, “турига франка”, “тинта рориз”... Ова е една од ретките земји каде не се форсираат фамозните сорти како “каберне”, “мерло” или “шираз”. Најпозната област е Доуро, на север на земјата покрај истоимената река. Лозјата се на брдата околу нив, некои и на висина од 500 метри и повеќе. Насадите се на тераси, почвата е каменита, најповеќе гранитна. Плочите од камен сепак овозможуваат коренот на лозата да продре длабоко и затоа тука се на цена многу старите насади. Добар дел имаат преку 70 години и добро ги поднесуваат жештините кои тука достигаат и до 50 степени целзијусови лете, но и околу нулата зимно време. Виногорјето на Доуро се простира на преку 40.000 хектари, а добар дел од нив на терени кои се на стрминини од преку 30 степени.

Овде виноградарството е стара професија. Римјаните го донеле обичајот за садење лоза, а се продолжило и во Средниот век кога виното се правело главно за потребите на црквата и религијата. Заради преголемата продукција уште во средината на 18 век е донесен закон за класификација на лозјата, односно за ограничување на насадите. Во тоа време се раѓа и виното “порто”. Виното се превезувало по реката Доуро до пристаништето во Порто и таму се вршела трговијата со ова вино. Полека, ова станал бизнис на богатите велепоседници, а виното главно се извезувало во Англија. “Порто” виното заради силниот процент алкохол и заради шеќерноста добро го поднесувало транспортот и не се расипувало. Во моментов, според законот, во Доуро постојат 80 сорти кои се мешаат зависно од надморската височина на лозјата. Производителите на “порто” се мошне солидарни и се штитат меѓу себе. Се рекламираат и промовираат пред се како виногорје и се посветени на сортите кои низ историјата се покажале како најповолни и не се подлегнува на модата на новите сорти. Освен тоа младите од оваа регија се школуваат на најдобрите вински школи во Франција и во светот. Патуваат во други светски региони за

да соберат искуства. Се тоа довело до наметнување на “порто” виното како единствен производ на светскиот пазар. За населението и производителите од оваа област важи правилото на деловна слога. Тие се страстно приврзани кон крајот во кој создаваат и особено се горди на почвените особености на регионот. Одлично се снаоѓаат и со маркетингот. Нивната приврзаност и посветеност ја подига регијата во светскиот врв. Американските вински водичи се особено наклонети кон оваа област, но истото тоа се доживува во скоро сите земји од ЕУ.

вински реЧник X полно - ги опишува вината кои оставаат впечаток на полнотија во устата. Полнотијата на виното може да биде од високиот процент на алкохол или од другите состојки на виното.

X раскошно - термин кој ја опишува текстурата на виното која остава богати вкусови во дегустацијата.

X разблажено - опишува вина чии ароми и вкусови се слаби, тенки и воднести, а не концентрирани.

X регион - географски поим со помала специфика од “област”, но поспецифичен од “земја”.

X резерва (reserva) - ознака на шпанските вина која означува дека виното одлежало во винаријата и тоа во

дабово буре и во шише, подолго од оние шишиња кои не ја носат таа ознака. По правило тоа одлежување не смее да биде помало од три години пред пуштањето во продажба. Кај португалските вина овој термин означува вино со висок квалитет и направено од грозје од една берба.

X резидуален шеќер - шеќер кој останува во виното после ферментацијата, а не се претворил во алкохол.

X рисерва (riserva) - италијанска ознака за вино кое одлежало извесно време пред пуштањето во продажба и е од подобар квалитет. Времето на одлежување е утврдено со прописи на одредени апелации. (продолжува)