752 kapital magazin

interview Nikola PoPoski

министер за надворешни работи

Grcija Ni NametNa zakoN Na xuNGlata!...str.76

Politika od kade Partiite ]e Najdat Pari za ovie PredvremeNi izbori?...str.70

aNaliza [est GodiNi od NazNa^uvawe Na Prvite Promotori-[to NaPravija i kolku Ne ^iNat...str.26

број 752 цена 100 ден. | 28 март, 2014, петок | година 15

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

вО ОвОј БрОј

ЕФЕКТИТЕ ОД СТРАНСКИТЕ ДИРЕКТНИ ИНВЕСТИЦИИ

STRANSKITE INVESTITORI SOZDAVAAT NOVA PARALELNA EKONOMIJA март, 2013

zo[to makedoNija olemi Nema Golemi komPaNii?

Најгол ем болка ата макед На оНскат екоНом а ија од друг аг ол

Капитал Капитал број број 752 672 28.03.2014 12.09.2012

4 сОдРжИНА 4 НАВИГАТОР 06 КапиталНО

БиљаНа ЗдравКОвсКа стОјчевсКа Капитализам на македонски начин

14 cover story

Најголемата болка на македонската економија од друг агол Зошто Македонија нема големи компании?

22 интервју

Маре БОгева МицОвсКа, директор на Биро за јавни набавки транспарентноста е најсилен механизам против корупцијата во јавните набавки

www.kapital.mk www.kapital.mk

ИздВОјуВАме Немаме големи компании

не знаат како се прави бизнис или се плашат парите да ги инвестираат во бизнисот заради неизвесноста во која работи приватниот бизнис? ова се само некои од субјективните пречки заради кои компаниите во Македонија не растат. но, покрај нив, на патот на малите фирми да станат големи им стојат уште еден куп други бариери. крајниот резултат е што во Македонија има многу малку големи компании, кои иако важат за големи, во суштина се мали и создаваат многу мал обрт и профит. она што е можеби пострашно е што малите компании не растат, а немаат ниту цел да пораснат и да станат големи.

XX Стр. 14

со поголема транспарентност против корупција

Директорката на Бирото за јавни набавки, Маре Богева Мицовска во интервју за капитал вели дека континуирано се преземаат мерки за намалување на просторот за корупција. „Меѓутоа корупцијата е сложен феномен и зависи од многу фактори како од превентивен така и од репресивен карактер. Денес може слободно да кажеме дека никогаш немало поголема достапност на податоци кои им стојат на располагање на невладините организации, медиумите и пошироката јавност да вршат притисок врз оние кои ги трошат јавните средства, јасно да им стават до знаење дека не можат да скријат како ги трошат јавните пари“ XX Стр. 22

26 аналиЗа

Шест години од назначување на првите промотори-што направија и колку не чинат Пет милиони евра потрошени само за плати, резултатите допрва се чекаат

30 интервју

НиКОла дереБаНОв, генерален директор на групацијата Перминдекс Секогаш има пазар за квалитен производ

33 СПецијален Прилог

сите страНсКи иНвестиции

60 СПецијален Прилог

МаШиНи, ОПреМа и аМБалаЖа За иНдустрија

66 интервју

едНи ПеНелуНа,директор на центарот за креативно претприемништво во велика Британија Страста и иновативноста водат до финансиски развој!

70 Политика

реактуализација на старата тема од каде партиите ќе најдат пари за овие предвремени избори?

14 Од каде им пари на партиите за предвремените избори?

Десетици илјади луѓе на митинзите, кои бараат да бидат почестени со сендвич и сокче, фотографии по весници, минутажа на телевизија, висење на билборди, печатење на предизборните програми во стотици илјади примероци... сето ова чини пари, а во време на „оскудација“ кога парите се скапи, се наметнува прашањето – од каде и како се финансираат македонските политички партии, штом можат да си дозволат предвремени парламентарни избори на секои две - три години!? освен буџетот со кој тие располагаат, останува нејасно како и од што најмногу ќе ги финансираат изборните кампањи.

XX Стр. 70

22 На ручек со... милош Коџома

Познатиот македонски ликовен уметник Милош коџоман во опширно интервју за капитал ја отвори својата душа и ги прикажа неговите широки погледи на светот и работи во него. имавме привилегија преку коментарот на еден вистински уметник и по вокација и по професија и по ген да ги гледаме работите околу нас на еден поинаков начин. во ова интервју прочитајте за улогата на уметникот, за индиректното влијание на уметничките дела во домот, за меценаштвото и мецените низ историјата и секако за животот и делото на уште двајца големи уметници од семејството коџоман кои гордо го носат истото славно име и презиме вангел коџоман.

XX Стр. 86

76 интервју

НиКОла ПОПОсКи, министер за надворешни работи грција ни наметна закон на џунглата!

80 Свет

Што следува после Крим? Западот чека Путин да ги отвори картите

86 на ручек Со...

МилОШ КОџОМа, ликовен уметник уметникот треба да работи за уметноста, а не за слава

70

86

Капитал број 752 28.03.2014

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk Vo Makedonija so godini nanazad se mnogu silni spregite pome|u biznisot i politikata, zaradi {to i ekonomijata raste bavno i ne se razviva. No, u{te pogolem problem e faktot {to nema nikakvi znaci na budewe na onaa urbana i educirana sredna klasa, koja saka politi~ari na koi nema da im bide najva`no da gi napolnat xebovite i biznismeni koi imaat kapaciteti da se natprevaruvaat bez favorizirawe. Taa sredna klasa vo Makedonija ve}e so godini e premnogu slaba, tivka i nemo}na, a celiot prostor e okupiran od onie koi mnogu glasno go napa|aat postoeweto na spregite pome|u biznisot i politikata, ne so cel toa da se smeni ili prekine, tuku so cel da dojdat na mestoto na onie koi denes se vo igra.

Zatoa ovoj kapitalizam na makedonski na~in } e prodol`i da si funkcionira i ponatamu.

Капитализам на македонски начин

У

гледниот магазин Економист во еден од последните броеви објави тема за еден многу интересен и важен феномен со кој посебно со соочуваат земјите во развој, но го засега целиот свет. Тоа се врските помеѓу политичките и бизнис елитите кои стануваат се посилни и помоќни. А кои секогаш резултираат со корупција, која ги осиромашува граѓаните и фирмите, но ги збогатува политичарите на власт и нивните пријатели во бизнисот. Феноменот има и свое име-crony capitalism или во превод би било нешто како пријателски или врскаџиски капитализам. Терминот крони-капитализам обично се употребува за да се опише економија во која успехот во бизнисот зависи од блискоста на врските помеѓу бизнисмените и политичарите на власт. Или колку си поблизок до власта толку подобро ќе ти оди во бизнисот. Бидејќи има и премногу сличности со она што се случува, а што ние сакаме да го нарекуваме капитализам, слободно може да се нарече и капитализам на македонски начин. Но, за жал, од оваа болка не страда само Македонија, туку и многу земји или пазарни економии во обид. Имено, проблемите со кои сега се соочува Украина на виделина го извадија фактот дека земјата со години наназад ја управувале неколку олигарси. И на “демократските“ избори секогаш победувала онаа политичка партија зад која ќе застанеле овие богати тајкуни. Кои за возврат ја имале милоста на политичарите кои се на власт. Турската влада, која е на власт неколку години, ја тресат корупциски скандали поради тоа што постои сомневање дека градежни фирми блиски до премиерот и неговото

семејство, секогаш заобиколувајќи ги законите ги добивале тендерите и ги граделе сите големи проекти. Во Кина бесот на јавноста станува се поголем на се поголемата корупција во власта, каде две третини од богатите бизнисмени се и членови во партијата на власт. Па така Економист предупредува дека глобалната економија и слободниот пазар во последниве години не ја загрозуваат синдикатите, ниту левичарските партии и активисти, туку токму богатите капиталисти кои станале богати благодарение на своите блиски врски со политичарите. Но, наспроти овој растечки тренд се јавува и еден друг своевиден контратренд. Се посилна станува средната класа која сака политичари на кои нема да им биде најважно да ги наполнат џебовите и бизнисмени кои ќе се натпреваруваат без фаворизирање. Во земјите во развој се случува и една своевидна револуција за да се сочува капитализмот од капиталистите. Економист преку посебен индекс се обидува да измери колку се расипани светските економии, односно нивните политички елити, па заклучува дека ваквиот вид на капитализам најмногу се практикува во секторите кои во голема мера зависат од државата, како на пример енергетиката, рударството, инфраструктурата, банкарскиот сектор, казина и игри на среќа...и многу други индустрии каде има преголема присутност на државата или преголема регулација со издавање на посебни лиценци и дозволи за бизнис. Одредени луѓе успеваат да направат огромни богатства само заради тоа што одредени политичари им обезбедуваат монополски услови на пазарот со закони со кои се спречуваат конкуренцијата. Бидејќи политичарите од позиција на

www.kapital.mk

Капитал број 752 28.03.2014

КапиталНО

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

7

...СПЕЦИЈАЛНИ ПРИЛОЗИ НА МАГАЗИНОТ

www.kapital.mk петок 28/03/2014

календар  4 април ОФТАЛМОЛОГИЈА

 11 април КОНЦЕСИОНЕРИ Во Македонија со години наназад се многу силни спрегите помеѓу бизнисот и политиката, заради што и економијата расте бавно и не се развива. Но, уште поголем проблем е фактот што нема никакви знаци на будење на онаа урбана и едуцирана средна класа, која сака политичари на кои нема да им биде најважно да ги наполнат џебовите и бизнисмени кои имаат капацитети да се натпреваруваат без фаворизирање. Таа средна класа во Македонија веќе со години е премногу слаба, тивка и немоќна, а целиот простор е окупиран од оние кои многу гласно го напаѓаат постоењето на спрегите помеѓу бизнисот и политиката, не со цел тоа да се смени или прекине, туку со цел да дојдат на местото на оние кои денес се во игра. Затоа овој капитализам на македонски начин ќе продолжи да си функционира и понатаму. власт имаат доволно моќ да им издадат профитабилни лиценци, дозволи и договори на своите заштитници од бизнисот. Ваквата деловна култура многу потсетува и на она што Македонија со неподнослива леснотија го гради како систем веќе неколку децении. Македонија, иако се одлучи за пазарна економија, и ден денес во многу клучни сектори владејат монополи, кои со закон или посебни одредби се заштитени од влез на конкуренција. Па така сите нови играчи уште при самиот влез во овие монополски индустрии се соочуваат со еден куп пишани и непишани пречки, со проблеми да добијат кредит од банка... Историјата и праксата покажува дека постоењето на вакви силни врски помеѓу политиката и бизнисот не само што не е фер, туку е и многу лошо за долгорочниот економски развој на државата. Македонија е добар доказ за тоа. Додека со години наназад големите зделки ги добиваат компании кои имаат директни или индиректни врски со власта, граѓаните и фирмите плаќаат

скапо за неквалитетни производи и услуги, бидејќи конкуренцијата се држи на безбедна далечина. Но, можеби уште поголем проблем за Македонија е фактот што нема никакви знаци на будење на онаа урбана и едуцирана средна класа, која ќе биде посвесна дека со даноците кои таа ги плаќа се финансираат овие скапи врски помеѓу бизнисот и политиката. Таа средна класа во Македонија веќе со години е премногу слаба, тивка и немоќна. Целиот простор е окупиран и стеснет од оние кои имаат интерес од постоењето на овој крони-капитализам. Каде навидум се е по закон и според принципите на пазарната економија, но во суштина се е управувано од силните политички –бизнис спреги. Па така имаме ситуација во која најгласни се не оние кои сакаат таа практика да заврши или да се смени, туку оние кои сега се исфрлени од играта, а чија главна цел е да дојдат на местото на оние кои денес се во игра. Заради тоа овој македонски капитализам ќе продолжи да си функционира и понатаму.

 17 април КОЈ Е КОЈ: ПРОИЗВОДСТВО НА ХРАНА И ПИЈАЛОЦИ

 25 април ЗДРАВЈЕ ЗЕМЈА ПАРТНЕР НА МАКЕДОНИЈА: СЛОВЕНИЈА

Повеќе информации во врска со прилозите и комерцијално претставување во истите можете да добиете на телефонскиот број: 02 3298 110 ЛИЦА ЗА КОНТАКТ:

АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА aleksandra.stojmenova@kapital.mk САЊА САВОВСКА sanja.savovska@kapital.mk БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ boban.gjorgjievski@kapital.mk

Капитал број 752 28.03.2014

8

www.kapital.mk

...позицијата на капитал...

Македонските компании без хормон за раст Инертноста на бизнисмените во комбинација со лежерноста на владите ја оставија Македонија долги години со само неколку големи компании. Токму ова е една од причините за стагнацијата на целото стопанство кое без големи компании е оставено без природните локомотиви кои треба да го влечат растот Дејан Азески dejan.azeski@kapital.mk

Н

анизам, микросомија и наносомија се болести поврзани со хормоните на растење кои многу тешко се третираат и многу често знаат да бидат трајни. Се манифестираат со џуџест раст и проблеми со извршување на основните функции на човечката единка засегната од нив. Многумина не знаат дека вакви појави и болести покрај во медицината се возможни и забележливи и во стопанството. Единствената разлика е тоа што кај луѓето тие се предизвикани од недостаток на хормон за растење, а во стопанството се резултат на комбинација од фактори како несоодветно законодавство, лоша бизнис клима, тешка достапност до финансиски средства и можеби поважно од се голем недостаток на инвентивност и смелост кај

бизнисмените. Кога сме веќе кај недостатокот на хормонот за растење оваа појава знае да има уште пострашни ефекти ако не се третира и лекува подолго време, а особено со децении како што е во случајот со македонската економија. Резултатот од тоа е следен: дури 83% од македонското стопанство го сочинуваат компании со помалку од 10 вработени додека само 200 фирми во Македонија имаат повеќе од 250 вработени. Понатаму на листата најголеми компании има само 15 кои вработуваа повеќе од 1.000 лица, а само четири од нив имаат повеќе од 2.000 вработени. Aко се гледа и според годишниот обрт повеќе од сто милиони евра прават десет компании од кои само Макпетрол како поранешно државно претпријатие е компанија со доминантен приватен македонски капитал. Сето ова заедно наведува на следниот заклучок. Дека сите македонски влади направија неоспорната грешка со форсирање на тезата дека на

Македонија како на мала економија не и се потребни големи и комплицирани компании и дека сите напори треба да се вложат кон поттикнувањето на малото претприемништво. Но, притоа заборавија дека тие мали претприемници никаде во светот или многу ретко прават финален производ и дека можат да функционираат единствено во содејство со големите компании кои кај нас за жал ги снема. Уште пострашен од ставот на владата е ставот на самите стопанственици кои и не кријат дека за нив растот апсолутно не е приоритет. Кои признаваат дека многу полесно им е да си седат на домашниот пазар отколку да се борат со светската конкуренција таму некаде далеку на запад или исток. Кои признаваат дека парите попрво би ги чувале во банка за минимална камата отколку да ги вложуваат во погони каде треба да работат „недисциплинирани работници со кои не можат да се справат“. Изгледа навистина на дијагнозата е недостаток на хормон за растење.

Ако сакате во Бунарџик, скарајте се со балканскиот менталитет! Домашните компании мора да заборават на балканскиот менталитет “ако не биде овој понеделник, следната среда сигурно ќе завршиме работа“ за навреме да влезат во системот на странските инвеститори во земјава Верица Јорданова verica.jordanova@kapital.mk

Т

емата странски инвестиции во Македонија најчесто се води во погрешен правец. Има или нема странски инвеститори? Можат ли да бидат повеќе? Оправдани ли се средствата кои државата ги троши за големата светска кампања за привлекување на странски капитал?... Безброј прашања, меѓу кои кои се губи најважното – колкав е ефектот од странските инвеститори кои де факто во последниве години се лоцираат во Македонија и – како да извлечеме максимум позитивно влијание од нивното присуство врз домашната економија?! Повеќе анализи кои Капитал ги направи токму на оваа тема пoтврдуваат дека странските инвеститори се почесто и се повеќе соработуваат со домашни компании. Џонсон Мети тврди дека станува збор за 40-тина компании, од кои некои веќе станале доставувачи и на други сестрински фирми на Мети во други земји, додека Кемет

тврди дека на листата на македонски компании- соработници веќе има 100тина компании. Иако според одредени проценки вредноста на бизнисот кои минатата година го свртеле македонските компании со странските инвеститори во земјава е околу 50 милиони евра, потенцијалот е многу поголем. Клучното е како да се зголеми тој обем. Е сега, странците тврдат дека се отворени за соработка со домашни компании, тие пак велат дека им е многу тешко дури и да воспостават контакт, камо ли да склучат зделка... Во јакнење на оваа конекција неспорно мора поинтензивно да се вклучи државата, која впрочем е и најголемиот промотор на странските инвеститори во земјава. Најмалку што може и треба да направи државата е да ја зајакне конекцијата на инвеститорите и домашниот бизнис. За оние домашни компании кои имаат потенцијал да ја прошират соработката со странските фабрики, да се отвори “зелена линија“ за пристап до поволно финансирање преку МБПР за брзо и ефикасно да се исфинансираат инвестиции кои на некоја домашна компанија ќе и отворат

многу поголем простор за работа за странците. Потребна е акција. Од сите и веднаш. Менаџерите на фабриките во Бунарџик отворено и јавно кажуваат што им треба. Притоа е нормално да бараат стандардизирани и сертифицирани производи, испорачани навреме и спореден договореното. Изгледа,оваа основна лекција допрва треба да ја совладаат македонските компании, кои навреме во странците ќе препознаат нов и сигурен пазар. Домашните компании мора да се разбудат да го заборават балканскиот менталитет “ако не биде овој понеделник, следната среда сигурно ќе завршиме работа“ за навреме да влезат во системот на инвеститорите, кои се доволно големи да ја размрдаат заспаната бизнис сцена. Колку и да изгледа клише, овој приспап е единствениот начин домашните компании да го почувствуваат мултипликативниот ефект од странските инвеститори во земјава. Само директната и континуирана соработка со нив може да биде гарант дека дел од знаењето, технологијата и експертизата ќе се префрлат на домашен терен.

www.kapital.mk

Капитал број 752 28.03.2014

...позицијата на капитал...

9

Во љубов, во војна... и во избори, се е дозволено!

...Колку месеци стагнација на економските текови значат едни избори? Колку политички средби по странство нема да се случат поради ова занимавање сами со себе!? Колку реформи ќе доцнат, а колку институции ќе бидат вклучени во оваа кампања!?

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

18

часот, само што завршил ручекот и почнува попладневниот одмор, а некој Ви ѕвони на врата и Ве буди за да Ви истури во рацете куп летоци за кандидатот на нивната партија! И додека за еден просечен Швеѓанец на пример, овој кампањски ритуал би бил еднаков на упад во приватноста и нарушување на личниот мир, кај нас на ваквите здодевни политички директни контакти со граѓаните јавноста не само што веќе е навикната туку истите и ги очекува и бара. Она што е страшно е што народот веќе сосема нормално ги доживува, не само овие, туку и сите гадости на политичката кампања во форма карактеристична за овие простори. На мнозинството граѓани на пример, не се спорни разните спинови, преочигледната пропаганда, интензивното рекламирање, преголемиот број на билборди, плакати, обвинувањата за огромен криминал кои само одекнуваат како бомба во

јавноста, а нема никаков епилог, говорите полни со национализам и повикување на етнички поделби наместо на единство... Сето ова тука се толкува како нормално, оти нели, избори се, а во избори се е дозволено!? Оваа држава стана заложник во една тешка политичка драма, киднапирана и како часовник навиена да ѕвони на секои две - три години кога власта ќе одлучи (или како што беше случај минатиот пат, опозицијата ќе побара од власта) да распише избори во за неа најпогодниот момент. Колку многу пари непотребно се трошат со овие предвремени гласања е една тема. Но, колку губи целата држава е можеби уште поважна. Македонија за разлика од земјите од соседството е заглавена на својот евро - атлантски пат. Истите забелешки ги гледаме со години во Извештаите на сите релевантни меѓународни организации. Оној на Стејт Дипартментот пак секоја година станува се попрецизен во дијагностицирањето на неопходните реформи за македонската политика и економија. Навистина е нејасно како сериозни политички актери, наместо да го

врпегнат и обединат целото општество во насока на постигнување на овие цели, тие се постојано преокупирани со себе! Целата енергија на оваа држава се користи за нив. Се се врти околу нивната егзистенција и позиционирање на политичката сцена! Колку месеци стагнација на економските текови значат едни избори, се прашувате ли? Колку фирми сторнираат исплати „чекајќи го исходот“? Колку средби, контакти, лобирања по странство (годинава на пример во очи на Самитот на НАТО наесен) се одложени или нема да се случат поради македонското политичко занимавање со себе!? Колку реформи ќе доцнат, а колку институции и поединци - државни функционери ќе бидат вклучени директно или не, во оваа кампања!? Кампањите пречесто ги има и премногу траат... Токму затоа, пораката особено пред почетокот на кампањата за парламентарните избори (кога веќе ги има) мора да биде во насока на промоција на една фер политичка борба со почитување на европските стандарди... Секако, ако веќе не е доцна и наивно да се очекува тоа.

Што всушност сака да каже Ахмети?

Идејата на Ахмети за консензуален претседател е само зачеток на коцепт кој веројатно многу посериозно ќе се дебатира за следните претседателски. Ќе бидат ли ова последните избори преку кои граѓаните непосредно ќе го избираат претседателот? Габриела Делова gabriela.delova@kapital.mk

В

о понеделникот започна кампањата за претседателските избори. Како и вообичаено, битката за претседателскиот кандидат многумина ја сведуваат на битката меѓу актуелниот Ѓорѓе Иванов и кандидатот на СДСМ, Стево Пендаровски, сосема игнорирајќи го ставот на владиниот партнер ДУИ за истите. Но, позиција на ДУИ, никако не смее да биде занемарена ниту пак игнорирана, особено ако се земе предвид фактот, дека и без претседателски кандидат, со големото „НЕ“ за претседателски избори ДУИ и тоа како е во кампања. Секако, особено е ризично да се анализира што точно стои позади одлучноста на лидерот на ДУИ, да каже „не“ за претседателските избори, ако се земе предвид сценариото на играта на “вештачки создадена криза“ која во

неколку наврати ни беше сервирана од Илинденска бр 1, а позади која секогаш стоеше заеднички договор меѓу само јавно закараните партнери-ВМРО ДПМНЕ и ДУИ. Но, без разлика дали станува за договор или не, предлогот на Ахмети за консензуален претседател и тоа како покренува прашања. Ако изборот на Ахмети е неговото гласачко тело да не гласа на претстојните претседателски избори, тогаш зошто ДУИ тера кампања со полна пареа и троши народни пари, кога на негласење можеше да повика преку јавно соопштение? Се се чини, дека ДУИ, место за претстојните, со ваква реторика преку оваа кампања всушност го подготвува теренот за следните претседателски. Како што и самиот вели, место претседател, тие предлагаат идеја - консензуален кандидат, која ако се земат предвид околностите во земјава, и тоа како е реална. Но поверојатна за следните претседателски. Да не заборавиме, Македонија е

потписник на Охридскиот рамковен договор, кој иако де јуре не ги распределува државните позиции во земјава по етничка основа, де факто не исклучува во претседателската фотелја, па и било која друга, да седне Албанец. Всушност самиот повик на консензуален кандидат, кој за почеток, барем според зборовите на Ахмети, не мора да биде Албанец, се само најава за она што многу веројатно ќе го гледаме веќе од следните претседателски избори. Како и преку кои форми ќе се води дебата околу ова прашање, тешко е да се претпостави. Но идејата на Ахмети не само што е вовед на нова политичка дебата во земјата, туку и вовед кој навестува нови уставни промени, ако се земат предвид заговорите, претседателот да се бира во Собрание. Ќе бидат ли ова последните избори преку кои граѓаните непосредно ќе го избираат претседателот? Прашањето е веќе отворено, одговорот ќе го знаеме за пет години.

Капитал број 752 28.03.2014

10 НАВИГАТОР

www.kapital.mk

ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

50%

е поголем бројот на доктори на наука во 2013 година во споредба со претходната година

Флориан Бибер

директор на Центарот за југоисточни европски студии

Не делува реално дека Србија ќе стане авторитативна или ќе тргне по стапките на Милошевиќ, но Србија би можела да од демократија да се сврти кон хибриден систем кој може да се види во некои земји во регионот.

Комерцијална банка нема д

победник на неделата

Ангела Меркел

+

Деновиве се навршуваат 100 дена од третиот мандат на германсакта канцеларка Ангела Меркел. Според последните анкети направени во оваа држава, партијата на Меркел и понатаму ужива значајно поголема доверба од опозициската партија во Германија. Популарноста на канцеларката останува на високо ниво и покрај проблемите и предизвиците со кои се соочува Германија на меѓународно ниво, особено поради состојбите во Украина. Ако првите два мандата без во духот на кризата во еврозоната, овој мандат е обележан со најсилниот политички застој во надворешната политика од крајот на студената војна, но и во тензична атмосфера дома поради социјалните реформи кои ги прави Владата а кои се доста оспорувани од страна на бизнис секторот во Германија. Но се чини дека и покрај ваквите проблеми, за разлика од нејзините останати европски колеги, Меркел успева да ја задржи популарноста барем ако се верува на последните анкети кои покажуваат дека за партијата на Меркел би гласале 41,5% наспроти 26% кои би гласале за опозицијата. Во наредниот период Меркел се наоѓа пред големи предизвици, не само поради ветените реформи кои допрва треба да ги спроведе дома, туку и во позиционирањето на Германија во однос на меѓународните прашања . Дали Меркел ќе успее да ја задржи популарноста и понатаму останува да се види.

Колку не чини украинската криза? пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

З

астој во извозот кон Украина, девалвација на руската рубља што директно влијае на македонскиот извоз, закани за можно запирање на испораката на гас од двете страни, најави за повисока цена на пченицата се само дел од досега видливите ефекти од украинската криза од кои веќе е, а и ќе биде загрозена македонската економија. Во последното соопштение на Народната банка на република Македонија стои дека дека состојбите

во Украина главно ќе се одразат на нестабилност на светските цени на енергенсите и на житните производи, но може да имаат и влијание и врз очекуваното економско закрепнување. „Во почетокот на март, геополитичките тензии во однос на состојбите во Украина создаваат неизвесност на финансиските пазари, што придонесува за пораст на цените на финансиските инструменти со висок степен на сигурност“, стои во соопштението од НБРМ. Сепак статистиките кажуваат дека иако Русија и Украина не спаѓаат ни во десетте главни трговски партнери на Македонија тие во македонската надворешна тргвоска размена заземаат процент и цифри кои не се за потценување. Во 2013 година, во размената на Македонија со Украина, најголемиот дел на извозната страна, 78,7% е

www.kapital.mk

дА делИ дИВИдеНдА

К

омерцијална банка годинава нема да дели дивиденда, а профитот од 1,3 милиони евра (78,9 милиони денари) ќе го искористи за зголемување на капиталот и за книговодствената вредност на акциите“. Ова е соопштено од банката по одржаното редовно годишно собрание на кое акционерите ги потврдиле финансиските резултати за 2013 и клучните одлуки на менаџментот за банката. На собранието биле усвоени и финансиските извештаи, годишната сметка, програмата за деловната политика и финансискиот план за 2014 година како и извештајот за усогласеноста на работењето на Банката со Кодексот за корпоративно управување на акционерските друштва котирани на Македонската берза.

Иако ниту Русија ниту Украина не се во првите десет надворешно трговски партнери на Македонија одолговлечената криза веќе влијае на македонската економија, а многу е веројатно дека посилните последици допрва ќе се почувствуваат. регистриран кај извозот на феросилициум. (од 21,8 милиони САД долари вкупен извоз над 17 милиони отпаѓаат на извозот на феросилициум). Од месец февруари запрена е испораката на феросилициум од Македонија за Украина, според информациите од компаниите договорите не се прекинати туку само ставени во мирување, а за нивно одмрзнување се чека исходот од кризата во Украина. На увозната страна во размената со Украина преовладуваат суровини за металургијата. Како што велат од Стопанската комора на Македонија да страна на компаниите досега нема укажувања за сериозни пореметувања во снабдувањето со суровините од Украина но додаваат дека „се уште неизвесен е исходот од кризата и евентуални мерки од меѓународната заедница во смисла на санкции и сл“. Од друга страна во Русија( каде што евидентен е падот на руската рубља што најдиректно се одразува на увозот и увозниците) Македонските компании во 2013 година извезле стока во вредност од 31.581.000 американски долари, што е 0,7% од вкупниот извоз на Македонија. Исто така ниската рубља се предвидува да се одрази и на увозот од Русија кој изнесува дури 79% од вкупната трговска размена или изразено во американски долари 163.624.000. Со оглед дека најголем дел од овие средства оди за 306 те милиони метри кубни гас (100% од вкупниот гас кој се користи во земјава) кои Македонија ги увезува од оваа земја, природно е да се очекува курсот на рубљата да се одрази и на цената на гасот. Ова ни го потврдија и од Стопанската Комора на Македонија. „Доколку дојде до ескалирање на состојбите реално е да се очекува пореметување на глобален план во делот на енергијата, што ќе ја почувствува и македонската економија“ велат од СКМ.

Капитал број 752 28.03.2014

НАВИГАТОР

11

мисла на неделата

> бРОЈКА

135

милиони евра загуба остварила Народната банка во 2013 година

лидери

ОбразОваниетО е најмОќнОтО Оружје кОе мОже да се искОристи за менување на светОт

Нелсон Мандела борец за човекови права

губитник на неделата

ТАлАТ ЏАфеРИ

Сто и педесет војници на АРМ ќе бидат дел од борбена група на ЕУ на воена вежба во Белгија и во Луксембур, како дел од европските сили за брзо распоредување.

ИлчО ЗАхАРИеВ

Штип ќе добие градски превоз како најнова во низата мерки на градоначалникот за подобрување на инфраструктурата во општината.

не им беше неделата

ЗОРАН ЗАеВ

Лидерот на опозицијата се повлече од дуел со премиерот –страв од пораз или ситна калкулација?

ЈулИЈА ТИМОшеНКО

Со повиците за убивање на руско население во Украина покажува дека е сосема иста со оние против кои се дигна на бунт украинскиот народ.

_

МеНдух ТАчИ Претседателот на ДПА, Мендух Тачи, ја зграпчи шансата (фрлената јадица) што ненадејно се појави пред него, како можност конечно да се наметне како фактор (кога веќе не може поинаку) во просторот што го отвори конфликтот помеѓу довчерашните партнери, ВМРО-ДПМНЕ и ДУИ. Во желбата што побрзо и поефектно да ја искористи шансата, тој недвосмислено се наметна како лидер во категоријата - дупчење кон дното на политичката реалност во Македонија (значајно достигнување, постигнато во навистина жестока конкуренција). Веројатно само најнаивните по објавувањето на СМС пораките што Тачи ги добивал од претседателот на СДСМ, Зоран Заев, не си го поставија прашањето (чиј одговор доаѓа по автоматизам, ако барем малку се следи што се случува на политичката сцена) - зошто лидерот на ДПА кој уверува (дури и премногу уверливо) дека ќе биде дел од следната влада (на ВМРО-ДПМНЕ), дури сега кажува за пораките кои му биле испратени во пресрет на ланските локални избори? Настрана од ова, клучниот момент во ситуацијата е што Тачи со овој потег буквално ништо не одработи во однос на неговиот електорат Албанците, туку испорача на адресата која до вчера жестоко ја плукаше како антиалбанска.

Капитал број 752 28.03.2014

12

www.kapital.mk

НаВиГатОР

ГРафиК На Неделата...

ИнфлацИја (%)

8,3 -0,8 2008

1,6

2009

2010

3,9

3,3

2011

2012

2,8 2013

Цените растат, инфлацијата останува ниска

и покрај тоа што цените на основните производи, како храна, облека, комуналии и други основни работи секоја година бележат поскапување инфлацијата, барем статистички, останува ниска. Минатата година стапката на инфлација од 2,8% беше пониска од претходните две години.

светот низ медиумите...

Time

Мистеријата на летот 370 е се уште топ тема по сите светски медиуми. иако делови од авионот беа пронајдени на средина на индискиот океан, што е скоро сигурен доказ дека сите патници се мртви, се уште остануваат непознати причините за ваквата трагедија. lll

3 фаКти Кти за... К

51,2% 11,3% 33%

е зголемен увозот на струја во јануари годинава во споредба со лани

е намалено производството на струја во јануари во споредба со истиот месец лани е зголемено производството на струја од соларни централи

ПРетСтаВеНи дВа СтРУчНи тРУда ВО КлУБ На иСтРажУВа

Кои се ефектите од јавни и режимот на курсот врз

The Economist

Путин и новиот светски поредок се на насловната страна на лондонски економист. Според британските аналитичари, кримската криза е почеток на новата голема блокова поделеност на светот во која источната земји повторно ќе ја преземат иницијативата. lll

Gulf News

дали соборувањето на сирискиот авион од турските власти е провокацијата која треба повторно да ја разгори сириската криза. Некои од порадикалните аналитичари ја пропагираат тезата дека Сирија ќе е алатка за да се дефокусира светското внимание од Украина. lll

пишува:

александар Јанев

К

aleksandar.janev@kapital.mk

Der Spiegel

Можната дестабилизација на источна Украина, а со тоа и на руското население во Балтичките земји инаку членки на еУ е главна тема на западните медиуми. Со оглед на фактот дека станува збор за огромни милионски контингенти од етнички чисто население не е исклучена можноста да се повтори кримското сценарио. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1

Цената на изборите

2 Очекувам приватните пензиски друштва да остварат повисоки приноси за осигурениците

доби национален 3 Македонија кириличен домеин .мкд

4 АПМ и ПОПГРМ договорија

соработка на парламентарните избори

аква е врската на режимот на девизниот курс со растот во економиите во транзиција покажува истражувањето на професорот Марјан Петрески што го претстави во Клубот на истражувачи во Народната банка, додека Бранимир Јовановиќ во своето истражување анализира како да се намали јавниот долг преку штедење и трошење во исто време. Петрески анализирал 28 земји во транзиција од Централна и Источна Европа и Заедницата на независни држави во периодот 1991-2007 . „Нашето тврдење е дека класификациите може да се одраз на различните карактеристики на процесот на транзиција, вклучувајќи, но не ограничувајќи се на: високата инфлација, нестабилноста на девизниот пазар, процесите на банкарските реформи, реформата на девизниот пазар, либерализацијата на каматните стапки, отвореноста кон меѓународната трговија и така натаму. Оттука, во вториот чекор, ги

расветлуваме точките на несогласување меѓу трите пара класификации на режими на девизниот курс и, соодветно, креираме три бинарни променливи, со цел да провериме дали карактеристиките на транзицијата имаат објаснувачка моќ врз овие несогласувања. Резултатите покажуваат дека трите класификации обично не се согласуваат во периодите со растечка трговска отвореност на земјите, при епизодите на висока инфлација и во периодите на спроведување на реформите на банкарскиот систем и либерализацијата на каматните стапки. Епизодите на висока инфлација детерминирале несогласување во почетокот на транзицијата , додека трговската отвореност и либерализацијата на каматните стапки во подоцнежниот период на транзицијата. Конечните резултати укажуваат на тоа дека и фиксните и средните режими на девизниот курс при сите три класификации се сврзани со значајно подобри резултати за економскиот раст, при што просечниот ефект е нешто понизок за фиксниот режим“, објаснува Петрески. Јовановиќ анализира како да се намали јавниот долг преку штедење на работи кои имаат мал ефект врз економската

МБИ10

2.900

МБИД

2.700 2.500

www.kapital.mk

проценки... димиТар богоВ

Гувернер на Народната банка на Македонија

О

чекуваме продолжување на позитивниот тренд на пораст на нашата економија што за 2013 година изнесуваше 3,1 отсто. Нашите проценки за оваа година засега се дека растот ќе биде зголемен и ќе изнесува околу 3,7 отсто.

ВаЧи на нбм

ните инвестиции з економијата? активност (низок мултипликатор), и трошење на работи кои имаат висок ефект врз економската активност (висок мултипликатор). „Во трудот “Growth Forecast Errors and Government Investment and Consumption Мultipliers”, оценувам дали овој пристап е валиден во тековната ситуација. Поточно, го оценувам мултипликаторот од јавни инвестиции и мултипликаторот од јавна потрошувачка, во 37 развиени економии, во 2011 и 2012. Главните наоди до кои доаѓам се: 1) мултипликаторот од инвестициите е многу повисок од мултипликаторот од потрошувачката, кај земјите со висок јавен долг; 2) мултипликаторот од инвестициите е повисок кај земјите со висок јавен долг отколку кај земјите со низок јавен долг“, вели Јовановиќ. Тој додава дека првиот наод само го потврдува старото Кејнзијанско правило, според кое најефективниот начин на кој владата може да ја стимулира економијата е преку јавни инвестиции. Според него, постојат неколку објаснувања за ова. Како прво, јавните инвестиции, за разлика од јавната потрошувачка, имаат и ефекти на страната на агрегатната понуда, не само на побарувачката (се зголемува производниот потенцијал на државата). Како второ, јавните инвестиции помалку „истекуваат“ од економијата, т.е. имаат помала увозна компонента, се потрудо-интензивни и помалку завршуваат како заштеда. „Вториот наод, дека мултипликаторот од инвестициите е повисок кај земјите со висок јавен долг, е во спротивност со конвенционалното мислење. Економистите обично сметаат дека колку е долгот повисок, толку е мултипликаторот понизок. Логиката е – при висок долг, трошењето ја зголемува веројатноста за банкрот. Сепак, ако финансиските пазари очекуваат трошењето да ја намали веројатноста од банкрот, наместо да ја зголеми, тогаш тие ќе бараат помала премија за ризик при зголемено трошење, што ќе резултира во пониска камата, и навистина ќе доведе до тоа трошењето да ја намали веројатноста за банкрот. Ваквите самоостварувачки рамнотежи кај финансиските пазари, кога очекувањата за еден исход навистина резултираат во тој исход, во последно време се почесто се спомнуваат од економистите, вклучувајќи и луѓе од ММФ“, вели Јовановиќ. Тој заклучува дека силната интерпретација е дека решението за намалување на јавниот долг кај развиените земји е во јавните инвестиции. Послабата интерпретација е дека јавните инвестиции треба да бидат последни на листата за кратење при фискалната консолидација, што не беше случај досега.

60 секунди брифинг

2.300 2.100

Топ ВесТи...

со поголема промоција до поголем извоз во франција

П

1.900

1.700 06/10

12/10

05/11

10/11

03/12

09/12

берза

мби 10

3.000 2.800 2.600 2.400 2.200 2.000 МБИ 10 1.800 1.600 1.40010 МБИ

отребна е поголема промоција на македонските производи во Франција за да се зголеми 1.734,00 извозот во оваа земја. Ова Max. 2.827,62 МБИ 10 2010/2012 МБИ 10 е предлог за подобрување 1.734,00 2010/2012 Min. 1.808,47 на економската соработка и 2010/2012 1.734,00 1.734,00 2010/2012 Min. 1.808,47 зголемување на размената НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 2010/2012 2.827,62 Max. 2.827,62 што произлезе од средбата Струмица Табак АДMax. Струмица МБИ 10 индексот наMin. македонската НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 2010/2012 1.808,47 Min.берза 1.808,47 на домашни бизнисмени со МБИ 10 повторно опаѓа. По неколку неделниот МБИ 10 Струмица МБИ 10 Табак АД Струмица 810,00 позитивен амбасадорката на Франција во МБИ 10 тренд во кој акциите на компаниите остварија минимален НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК ДОБИТНИК 810,00 +62%раст, 1.734,00 Македонија, Лоренс Оер.

1.734,00 1.734,00 повторно МБИ 10 се враќа црвената боја на Струмица Табак Струмица АД Струмица Табак АД Max. Струмица 2010/2012 2.827,62 графиконите на берзата. Очигледно се 1.734,00 +62% Конкретни предлози 2010/2012 2.827,62 2010/2012 Max. Max. 2.827,62 2010/2012 Min.за позитивен 1.808,47 уште не е дојден моментот НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 2010/2012 Min. 1.808,47 2010/2012 1.808,47 2010/2012 2.827,62 1.734,00 претставија компанијата 810,00 810,00 пресврт на работите. Min.Max. 2010/2012ГУБИТНИК Min. 1.808,47 Топлификација НАЈГОЛЕМ 2010/2012 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Max. 2.827,62 „Микросам“, заинтересирана +62% НАЈГОЛЕМ 2010/2012 Min. 1.808,47+62% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Топлификација СтрумицаДОБИТНИК Табак АД Струмица за соработка со француски 874,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Струмица Табак АД Струмица Струмица Табак АД Струмица компании и пласман на 874,00 810,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Струмица Табак АД Струмица-3,00% НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК 810,00 Струмица Табак АД Струмица +62% 810,00 производи во авионската и -3,00% Топлификација Топлификација 810,00 +62%+62% вселенската индустрија, а 810,00 +62% DOW JONES ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ фабриката за кондиторски 874,00 874,00 +62% DOW JONES Топлификација НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК производи „Европа“ за НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК -3,00% -3,00% Топлификација НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 874,00 производство под приватна Топлификација НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Топлификација Топлификација -3,00% 874,00 марка со што би се поврзале 874,00 DOW JONES 874,00 со големите ланци маркети во DOW JONES 17.000 874,00 -3,00% 17.000 -3,00% 16.000 Франција. Интерес за извоз DOW JONES 16.000 -3,00% -3,00% 15.000 15.000 има и од крзнарата „Димко 14.000 DOW 14.000 JONES Митрев“, а од „Стилкон“ пак 13.000 DOW JONES DOW JONES 13.000 DOW DOWJONES JONES побараа партнери за изработка 17.000 12.000 12.000 17.000 11.000 17.000 11.000 на челични конструкции.

16.000 16.000 16.000 10.000 10.000 07.11 03.13 07.13 07.13 11.13 11.13 03.14 03.14 07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 Француската амбасадорка 15.000 15.000 15.000 17.000 14.000 14.000 14.000 Лоренс Оер најави дека 16.000 17.000 17.000 13.000 13.000 13.000 17.000 16.000 15.000 Амбасадата ќе помогне во 12.000 16.000 16.000 12.000 12.000 15.000 14.000 11.000 15.000 поврзување на компаниите 15.000 14.000 11.000 11.000 13.000 10.000 14.000 13.000 14.000 12.000 и организирање средби.

10.000 10.000 13.00003.12 12.000 07.1111.000 11.11 07.1107.12 11.1111.12 03.1203.13 07.1207.13 11.1211.13 03.1303.14 07.13 11.13 03.14 13.000 Смета дека има простор за 12.000 16.279,00 11.000 12.000 10.000 16.279,00 07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 11.13 03.14 10.000 11.000 соработка во повеќе области, 11.000 -0.16% -0.16% 10.000 10.000 првенствено креативни 07.11 11.11 11.11 03.12 03.12 07.12 07.12 11.12 11.1203.13 03.1307.13 07.1311.13 11.1303.14 03.14 07.11 Стабилно високо ниво без поголеми индустрии, но и земјоделство и ДРУГИ ПАЗАРИ потреси. Ваква е состојбата со движе16.279,00 ДРУГИна ПАЗАРИ сточарство. њето акциите на берзите во САД.

FTSE 100 залетот кој 6.588,00 +1.04% Веројатно го доби-0.16% економи„Постои можност за соработка FTSE 100 6.588,00 +1.04% Nikkei225 14.423,00 -0.36% јата уште по претседателските избори во 16.279,00 16.279,00 Nikkei225 14.423,00 -0.36% S&P 500 1.857,00 -0.49% со текстилниот сектор, САД од пред година и половина мно16.279,00 16.279,00 ДРУГИ -0.16% -0.16% S&P 500 ПАЗАРИ 1.857,00 -0.49% Nasdaq 4.226,00 -1.18% гу тешко се запира и сите проценки по којшто е препознатлива -0.16% -0.16% зборуваат дека ќе продолжи и понатаму.

Nasdaq 4.226,00 -1.18% DAX 9.298,00 +1.20% FTSE 100 6.588,00 +1.04% 16.279,00 16.279,00 Македонија. Само во Штип има TOPIX 1.163,00 +0.06% DAX 9.298,00 +1.20% Nikkei225 14.423,00 -0.36% -0.16% -0.16% TOPIX 1.163,00 +0.06% ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ 80 текстилни претпријатија S&P 500 1.857,00 -0.49% други ДРУГИ ПАЗАРИ пазари ДРУГИ ПАЗАРИ Nasdaq 4.226,00 -1.18% и увоз на полупроизводи ВАЛУТИ FTSE 100FTSE FTSE 100 6.588,00 6.588,00 +1.04% +1.04% DAX 9.298,00 +1.20% FTSE 100 6.588,00 +1.04% 100 6.588,00 +1.04% ДРУГИ ПАЗАРИ и реекспортирање на TOPIX 1.163,00 +0.06% Nikkei225 14.423,00 -0.36% -0.36% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225Nikkei225 Nikkei225 14.423,00 14.423,00 -0.36% 14.423,00 -0.36% ВАЛУТИ S&P 500500 1.857,00 -0.49% -0.49% евро-0.49% долар 500 1.857,00 -0.49% Фунта евро 1.857,00 дефинитивните текстилни S&P 500 S&P S&P 1.857,00 FTSE 6.588,00 +1.04% FTSE 100 100 6.588,00 -1.18% +1.04% Nasdaq 4.226,00 -1.18% 4.226,00 Nasdaq Nasdaq Nasdaq 4.226,00 -1.18% -1.18% Nikkei225 14.423,00 -0.36% евро долар СТАПКА СТАПКА Фунта евро 4.226,00 производи. Тоа е сектор ВАЛУТИ DAX 9.298,00 +1.20% Nikkei225 14.423,00 -0.36% DAX 9.298,00 +1.20% DAX DAX 9.298,00 9.298,00 +1.20% +1.20% S&P 500 1.857,00 -0.49% TOPIX 1.163,00 +0.06% S&P 500 1.857,00 што постојано се развива во 1.3816 1.1941 СТАПКА TOPIX 1.163,00 СТАПКА +0.06% -0.49% Nasdaq -1.18% TOPIX TOPIXевро 1.163,004.226,00 1.163,00 +0.06% +0.06% евро долар Фунта Nasdaq 4.226,00 -1.18% ПРОМЕНА Македонија и за којшто би биле 1.1941 DAX 9.298,00 1.3816 +1.20% СТАПКА СТАПКА DAX 9.298,00 +1.20% -0.17%+0.06% +0.17% ВАЛУТИ TOPIX 1.163,00 ПРОМЕНА навистина заинтересирани за ВАЛУТИ TOPIX 1.163,00 1.3816+0.06% 1.1941 ВаЛуТи ВАЛУТИ соработка, но и да ја донесеме ВАЛУТИ +0.17% -0.17% ПРОМЕНА евро долар Фунта евро евро-0.17% долар Фунта евро француската умешност затоа +0.17% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ СТАПКА СТАПКА ВАЛУТИ евро долар евро долар Фунта евро Фунта евро СТАПКА СТАПКА тука“, рече Оер.

1.3816 1.1941 ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО евро долар Фунта СТАПКА 1.1941 СТАПКА евро СТАПКА СТАПКА 1.3816 Според претседателот на ПРОМЕНА евро долар ФЈУЧЕРСИевро Фунта ПРОМЕНА СТАПКА СТАПКА Стопанската комора на 1.3816 1.3816 1.1941ЗЛАТО 1.1941 -0.17% +0.17% СТАПКА СТАПКА 1.315,00 -0.17% +0.17% ЗЛАТО ПРОМЕНА ПРОМЕНА 1.3816 1.1941 Македонија Бранко Азески, +0.37% 1.3816 1.1941 ПРОМЕНА македонското стопанство не -0.17% -0.17% +0.17%1.315,00 +0.17% ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА 1.315,00 -0.17% +0.17% е промовирано во Франција +0.37% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент +0.37% -0.17% +0.17% ЗЛАТО на начин за да биде 107,07 ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Нафта Брент фЈуЧерси Нафта Брент препознаено како таргетиран ФЈУЧЕРСИ 1.315,00 +0.24% ФЈУЧЕРСИ пазар што би се поддржал 107,07 +0.37% 107,07 ЗЛАТО 1.315,00 ЗЛАТО зЛаТо ЗЛАТО од француска страна со +0.24% +0.37% +0.24% ЗЛАТО Нафта Брент конкретни активности. За таа 1.315,00 1.315,00 1.315,00 цел неопходна е и поголема Нафта Брент 107,07 1.315,00 +0.37% +0.37% +0.37% маркетиншка и промотивна +0.24% +0.37% 107,07 активност, рече Азески, Нафта Нафта Брент НафтаБрент Брент +0.24% истакнувајќи дека економската нафТа Нафта БрентбренТ 107,07 107,07 соработка и трговската размена 107,07 107,07 помеѓу Македонија +0.24% +0.24% +0.24% +0.24% и Франција не е на нивото на можностите. подаТоциТе се од ден 25.03.2014 до 15ч.

06/1012/1005/1110/1103/1209/1202/1307/1312/1306/1411/14

07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 11.13 03.14

07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 11.13 03.14

£ €

€ $

3.300 3.100 2.900 2.700 2.500 2.300 2.100 1.900 1.700 07/10 10/10 02

Капитал број 752 28.03.2014

14 Cover story

www.kapital.mk

Zo[to Maked neMa goleMi

www.kapital.mk

n

Капитал број 752 28.03.2014

15

Не знаат како се прави бизнис или се плашат парите да ги инвестираат во бизнисот заради неивесноста во која работи приватниот бизнис? Ова се само некои од субјективните пречки заради кои компаниите во Македонија не растат. Но, покрај нив, на патот на малите фирми да станат големи им стојат уште еден куп други бариери. Крајниот резултат е што во Македонија има многу малку големи компании, кои иако важат за големи, во суштина се мали и создаваат многу мал обрт и профит. Она што е можеби пострашно е што малите компании не растат, а немаат ниту цел да пораснат и да станат големи. Аналитичарите и познавачите на состојбите се согласни дека причините зошто е тоа така треба да се бараат во фактот што постоечки или не знаат како или воопшто не сакаат да пораснат. Според нив, помеѓу бизнисмените во Македонија владее видлив страв од инвестирање и проширување со цел освојување на нови пазари. Наместо тоа, вишокот на средства се чуваат во банките за ниски камати, а профитот се вади надвор од компанијата на лични сметки на сопствениците, наместо да се инвестираат во развојот на компанијата

Најголемата болКа На маКедоНсКата еКоНомија од друг агол

donija i koMpanii?

Капитал број 752 28.03.2014

www.kapital.mk

16 Cover story: Најголемата болка на македонска Стојан Дебарлиев

Богослав Ангелоски

олемите претпријатија се поефикасни системи, го користат ефектот на економии од обем, имаат предности во истражување и развој, ангажираат специјализирана и стручна работна сила со понапредни способности и компетенции, помоќни се да инвестираат во понапредни технологии и технолошки процеси и др. На крајот, доколку нема здрави големи стопански системи, нема можности за развој на мали и средни бизниси во таа економија.

олема компанија може да произведува и многу пософистицирани производи како МЗТ што произведуваше Алатни машини, кочници за возови, делови за тенк. Контролата за квалитет во мала и голема фабрика не е иста. Македонското стопанство вака раситнето може да опстои само ако се врзе со големи компании и ланци во странство. Што значи повторно ни требаат големите компании.

Универзитетски професор

Г

пишува:

Дејан Азески

Dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Д

ури 83% од македонското стопанство го сочинуваат компании со помалку од 10 вработени додека само 200 фирми во Македонија имаат повеќе од 250 вработени, Десет од нив остваруваат дури 43% од целокупниот извоз. На листата најголеми компании има само 15 кои вработуваат повеќе од 1.000 лица, а само четири од нив имаат повеќе од 2.000 вработени. Aко се гледа и според годишниот обрт повеќе од сто милиони евра во 2012 година имале само десет компании од кои само Макпетрол со 402 милиони евра обрт е компанија со доминантен приватен домашен капитал. Со вквата состојба на недостатокот на повеќе големи компании македонското стопанство е лишено од природните локомотиви кои можат да го движат напред.Големите компании се поефикасни, поконкурентни, креираат поголема додадена вредност, имаат поголем ефект врз буџетот на државата и најважно од се од нив зависат и имаат корист стотици и илјадници помали компании.. Но и покрај овие факти македонското стопанство е се пораситнето, а големите компании со доминантен домашен приватен капитал се бројат на прсти. Аналитичарите и познавачите на состојбите се согласни дека во Македонија нема големи компании бидејќи постоечките или не знаат како, или воопшто не сакаат да пораснат. Според нив, покрај тоа што државата нема слух за оваа проблематика, помеѓу бизнисмените во Македонија има страв од инвестирање и освојување на нови пазари. Наместо тоа, вишокот на средства се чуваат во банките за ниски камати или пак се трошат на личен луксуз на бизнисмените.

Зошто не растат македонските компании?

Една од причините, и можеби најглавна од сите, зошто во Македонија нема многу големи компании е тоа што компаниите не растат. И статистички и искуствено сведоци сме на успешни компании кои со децении стагнираат на истите пазари, со истиот обрт и со истиот број на вработени. Причините за ваквата појава за економија

сопственик и директор на Ариљеметал

Г

Каква е состојбата во Европската

Г

олемите претпријатија идентично се застапени во многу мал број во вкупниот број претпријатија како во Македонија, така и во ЕУ каде нивниот процент изнесува 0,2% од вкупниот број на претпријатија. Големите претпријатија во Македонија се поголем работодавач од малите и средни претпријатија така што вработуваат околу 56% од вкупниот број вработени, за разлика од оние во ЕУ кои вработуваат 33,%. Но сепак големите претпријатија во ЕУ се поголеми контрибутори во додадената вредност во бруто- домашниот производ, при што создаваат 42,4% од вкупната додадена вредност за разлика од оние во Република Македонија кои создаваат 26%. Според професорот Стојан Дебарлиев не претставува проблем бројот на големите претпријатија туку што и колку тие создаваат, односно не е важно колку се туку колку ,,прават”. „Колку прават покажуваат бројките, 26% во однос на 42,4% учество во додадената вредност на бруто- општествениот

производ во Република Македонија и ЕУ, респективно. Во Република Македонија не е проблемот во бројот на големите претпријатија или нивното процентуално учество во вкупниот број

која се стреми кон капиталистички начин на функционирање и развој се бараат во многу фактори. Инертноста и конзервативноста на банките како основа за тешка достапност до евтини кредити за развој, лошите пазарни услови, немање на заштита на приватната сопственост, несоодветните закони за работни услови, немањето доволно квалитетен кадар се само дел од причините, кои мора да се признае не зависат од самите бизнисмени. Но, факт е дека и начинот на размислување на самите стопанственици, кој е премногу конзервативен и секогаш одбира да оди по линијата на помал отпор, игра огромна улога во тоа зошто македонските компании не растат. Мислење побаравме и од неколку сопствении и директори на македонски компании кои со години наназад се присутни во бизнисот. Јован Дабевски од млекарницата Здравје Радово, една од најбрзорастечките компании во земјава во

изминатите неколку години смета дека во Македонија постои страв од инвестирање, заради што средствата кои ги генерира стопанството наместо во развој и инвестиции, се трошат на луксуз. „Покрај стравот од инвестирање, втора најсилна причина која го спречува растот на компаниите е постоењето анимозитет кон освојувањето на странските пазари. Најголем дел од македонските бизнисмени се најсреќни кога ќе успеат целото производство да го пласираат на домашниот пазар или да најдат тендери и работи дома. Многу бизнисмени дури и пропагираат затворен пазар што дефинитивно значи дека не се надеваат на раст. Без освојување на нови пазари дефинитивно нема да има раст, а без раст многу тешко дека ќе создадаме повеќе големи компании“, вели Дабевски, кој својата компанија ја посочува како пример на компанија во која развојот и напредокот се врвни приоритети.

www.kapital.mk

ката економија од друг агол

Капитал број 752 28.03.2014

17

Јован Дабевски

директор и сопственик Здравје Радово

В

о Македонија постои страв од инвестирање и наместо тоа средствата кои ги генерира стопанството се трошат на луксуз. Втор фактор е што постои анимозитет кон освојувањето на странските пазари. Македонските бизнисмени се некако најсреќни кога ќе успеат целото производство да го пласират на домашниот пазар или да најдат тендери и работи дома. Многу бизнисмени дури и пропагираат затворен пазар што дефинитивно значи дека не се надеваат на раст. Без освојување на нови пазари дефинитивно нема да има раст, а без раст многу тешко дека ќе создадаме повеќе големи компании.

а унија?

на претпријатија, не е проблемот ниту во нивната димензионираност, односно големина на нивните капацитети, со оглед на тоа што вработуваат поголем број на работна сила од оние во ЕУ, туку проблемот е во нивниот обем на работа, имајќи предвид дека мало е нивното учество во додадената вредност во бруто-домашниот производ“, заклучува Дебарлиев. „Здравје Радово во 2002 година почна да работи со осум вработени, а сега имаме 360. Тоа го постигнавме со остварувањето на нашата главна цел која налага секоја година да правиме раст помеѓу 10% и 15%, што и за светски стандарди е солидно. И ние тоа успеваме да го оствариме. Ретко или никогаш не делиме дивиденда, а профитот и сите расположиви средства ги реинвестираме се со цел компанијата да расте“, вели Дабевски. Заради тоа Здравје Радово денес после 14 години работа, има 2.000 коперанти и 500 добавувачи, а од компанијата директно егзистираат преку 5.000 луѓе, што е најголем доказ за сеопфатните бенефити од големите и растечки компании. И професорката Никица Мојсовска Блажевска од Американ Колеџот од Скопје потврдува дека поголем проблем од она што немаме големи компании како фактичка состојба е тоа што малите и средните не напредуваат и не

преферираат да станат големи. „Еден од најголемите проблеми на македонските фирми е тоа што тие не растат. Односно, остануваат заплетени во или ограничени од одредени фактори (не доволно истражени) и едноставно не се развиваат континуирано. Можеби една од причините за тоа се токму секторите во кои делуваат и се развиваат. На пример, дополнително, најголем дел овие микро претпријатија или 40% се токму во секторот трговија на мало и големо“, додава Блажевска. Глигор Цветанов е на чело на Макепрогрес, компанија која од страна на неговиот татко е основана во 1990 година и која од трговска компанија денес прерасна во една од најголемите извозни компании во кондиторската индустрија. На прашањето зошто Македонија има малку големи компании и малку компании кои растат вели: “Генерално условите за раст и развој од страна на државата се создадени а банките поседуваат доста финансии кои можат да ги пласираат во компаниите. Останува менаџментот на компанијата да зацрта цели кои сака да ги постигне и да вложи максимални напори тие цели да ги оствари”, вели Глигоров. Според него, растот и развојот треба да биде континуиран и одржлив, а треба да се базира на квалитетот во работата и континуираните инвестиции во подобрување на квалитетот на производите или услугите, зголемување на асортиманот на производи, како и ширење на нови пазари. Глигоров вели дека придобивките од функционрањето на една голема производна компанија, а посебно доколку е таа и извозно ориентирана се многукратни. “Макпрогрес Виница има преку 400 вработени, кои со својот професионален ангажман и редовни примања секако дека многу допринесуваат во вкупната потрошувачка и обврски спрема општеството. Но, не се само тие, стотина други компании наши добавувачи на суровини, амбалажи, репроматеријали или услуги наоѓаат свој пласман и финансии за својот бизнис и нивните вработени”, вели Глигоров. Тој ја потенцира важноста на развојот на домашните компании бидејќи тие носат многу големи ефекти врз економијата. “Освен редовното сервисирање на обврските спрема вработените, спрема државата и добавувачите, голема придобивка од домашните производители е и супституцијата на увозните производи на домашниот пазар, како и девизниот

прилив од извозот во странство”, објаснува Цветанов. И Драгана Чифлиганец е втора генерација на чело на компанијата Адора Инженеринг, компанија која во 90-те години ја основаше нејзиниот татко, а која денес е една од најбрзорастелки компании која успеа за овој период да влезе меѓу 20-те најуспешни компании во Македонија, на 18 место по успех во 2013 година. “Адора Инженеринг е потврда дека во Македонија има брзорастечки и успешни компании со голем развој. Иницијалната движечка сила на успехот е во менаџментот на самата компанија, кој со постојано вложување во стручниот тим, со посета на меѓународните саеми и нивна едукација, „раѓа“ нови идеи, ги следи и применува современите светски стандарди во сите сегменти на работата, успешно ги комбинира искуството и традицијата, во чекор е со најновите трендови и користејќи ги сопствените ресурси создава „100 % македонска квалитетна градба“, како во случајот на Адора Инженеринг”, вели Чифлиганец. Економските мерки на државата, особено во градежниот сектор и финансиската поддршка на банките, секако дека креираат поволен амбиент за развивање на успешен бизнис, вели Чифлиганец. Околу тоа какви се ефектите кои големите и растечки домашни компании ги имаат врз стопанството, Чифлиганец вели дека доволно зборува податокот за 30-тина придружни дејности со кои директно соработува компнаијата и многу повеќе семејни бизниси и други субјекти кои индиректно се поврзани и просперираат од работата на Адора Инженеринг, од која директно живеат и семејствата на повеќе од 250 вработени во компанијата. Сепак веројатно најискрено одговор на оваа тематика ни даде Андријана Постолова менаџер на Агро Фила од Штип која вели дека малите не можат да размислуваат за раст бидејќи континуирано 20 години се во фаза на преживување. Таа само ја потврдува тезата дека малите фирми се зависни од соработката со големите компании. „Кога крпиш крај со крај и цело време покриваш трошоци, не можеш многу да мислиш на развој. Инаку јасно е дека подобро се функционира во корпорации и тоа го знае секој економист и бизнисмен. За нас малите компании е многу полесно да соработуваме со поголеми бидејќи тие имаат апсорпциона моќ која лесно може да го акумулира нашето производство

Капитал број 752 28.03.2014

www.kapital.mk

18 Cover story: Најголемата болка на македонс Аце Антевски

Адријана Постолова

е создаде фама дека попаметно е парите да се чуваат во банка макар и за минимална камата само со нив да не се ризикува, бидејќи има многу негативни примери кои ги изгубиле парите токму поради таа нивна смелост. Значи сето ова не прави инертни и многу тешки за забрзан раст и веројатно затоа и немаме многу големи компании.

ога крпиш крај со крај и покриваш трошоци не мислиш многу на развој. Инаку јасно е дека подобро се функционира во корпорации, тоа секој економист и бизнисмен го знае. За нас малите компании е многу полесно да соработуваме со поголеми, бидејќи тие имаат апсорпциона моќ која лесно може да го акумулира нашето производство на едно место и не мора да бараме алтернативен

Раде Кончар

С

Агрофила

К

на едно место и не мора да бараме алтернативен пазар “, вели Постолова.

За кого бијат камбаните?

Експертите кои ги консултиравме велат дека државата и посредно и непосредно може да влијае на потикнување на процесот на раст и создавање на големи компании. Според професорот Стојан Дебарлиев посредната улога на државата значи да создава општа, здрава и поволна економска клима за инвестиции со рамноправен третман на домашните и странските инвеститори. „Не се сложувам дека според законските услови домашните инвеститори се во рамноправна положба со странските инвеститори и дека погодностите и олеснувањата кои ги добиваат странските инвеститори се исклучиво поради тоа што Владата има политика на поттикнување на високо иновативни и напредни технологии. Зошто баш само овие дејности? Зошто не се поттикнуваат дејности во кои домашните претпријатија ја вршат својата дејност?“, прашува Дебарлиев. Тој потсетува и дека државата може да игра и непосредната улога во поттикнувањето на домашните инвестиции преку нејзина поголемо чувство за претприемништво. „Тоа би значело непосредно да се преговараат и договараат условите за конкретни инвестициони програми, не со оддени претпријатија директно, но со трговски и професионални асоцијации и комори и особено преку поттикнување во создавањето на кластери, што би значело географска концентрација на меѓусебно поврзани претпријатија, снабдувачи и соодветни институции во одредени стопански гранки. Владите на растечките економии во светот тука многу подиректно, порешително и поконкретно ја превземаат улогата на поттикнување на домашните инвестиции и тоа токму со споменатите мерки за зголемување на домашните инвестиции“, објаснува Дебарлиев. Аце Антевски од Раде Кончар вели дека покрај самата инертност на бизнисмени многу голема улога во слабиот раст на претпријатијата играат и банките и законските прописи. „Банките во Македонија држат големи средства и ги користат за купување записи, наместо за стимулирање на стопанството. Понатаму законите за вработување се уште се на штета на работодавачите и покрај сите измени

Профитот се троши за луксуз, наместо во развој

И

ако македонското стопанство несомнено се соочува со повеќедецениска криза и стагнација, факт е дека барем според макроекономските бројки тоа генерира каков таков профит. Според бизнисмените проблемот е што ретко кој се одлучува да го реинвестира тој профит во ширење на бизнисот или производството. Вишокот пари или се чуваат во банка за ниски каматни стапки или се трошат на личен луксуз на бизнисмените, Според Аце Антевски сопственик на Раде Кончар кризата дефинитивно придонесла и за влошување на финансиската состојба кај македонските бизнисмени, но според него и оние кои имаат пари многу размислуваат пред да одлучат да ги инвестираат. „Се создаде фама дека попаметно е парите да се чуваат во банка макар и за минимална камата само со нив да не се ризикува, бидејќи има многу негативни примери кои ги изгубиле парите токму поради таа нивна смелост. Значи сето ова не прави инертни и многу тешки за забрзан раст и веројатно затоа и немаме многу големи компании“, вели Антевски. Неговите ставови ги потврдуваат и бројките и статистиките. Приватните компании во Македонија чуваат дури 902,6 милиони евра во депозити. Овие пари стојат заработени во девизна противредност за просечна каматна стапка од 4% до 5% и наместо да се реинвестираат и да ја придвижуваат економијата тие ја кочат на тој начин што создаваат недостаток на средства на пазарот.

www.kapital.mk

Капитал број 752 28.03.2014

19

ската економија од друг агол Глигор Цветанов

Драгана Чифлиганец

енерално условите за раст и развој од страна на државата се создадени а банките поседуваат доста финансии кои можат да ги пласираат во компаниите. Останува менаџментот на компанијата да зацрта цели кои сака да ги постигне и да вложи максимални напори тие цели да ги оствари.

дора Инженеринг е потврда дека во Македонија има брзорастечки и успешни компании со голем развој. Иницијалната движечка сила на успехот е во менаџментот на самата компанија, кој со постојано вложување во стручниот тим, со посета на меѓународните саеми и нивна едукација, „раѓа“ нови идеи, ги следи и применува современите светски стандарди во сите сегменти на работата, успешно ги комбинира искуството и традицијата.

директор на Макпрогрес

Г

што се направија. Секој работодавач пет пати размислува пред да прими еден единствен работник, а камоли ако станува збор за бројка од стотици и илјадници нови луѓе“, заклучува Антевски. Поранешниот генерален директор на МЗТ Скопје Тодор Барзов за голема стратешка грешка ја смета целокупната македонска политика за замена на големите компании со мали бизниси, бидејќи според него големите компании се природна локомотива на малите. „ Ни требаат големи корпорации за кои малите фирми ќе бидат закачени како кооперанти. Само на тој начин ќе има место и работа за сите и сите ќе просперираат. Ние во овие 20 години требаше главната енергија да ја посветиме на зачувување на големи системи и компании, а малите сами по себе ќе си дојдеа. Вака добивме состојба на многу мали и малку големи што не е соодветно во ниедна светска економија“, вели Барзов.

И малкуте големи се создадени во поранешниот систем

Електрани на Македонија, ЈП Македонски Шуми, Македонска Пошта, ЕВН, Гранит, Макпетрол, ЈП Македонски Железници Инфраструктура, ЈП Македонски Железници Транспорт, ЈСП Скопје и Македонски Телеком според минатогодишната класификација на Капитал се десетте најголеми работодавачи во Македонија. Ако малку се проанализира оваа дружина веднаш ќе се запримети дека дури шест се во државна сопственост, две се со доминантен странски капитал. Остануваат само Макпетрол со 1.759 и Гранит со 1.826 вработени како компании кои се во доминантна сопственост на домашен капитал, но и тие се формирани во поранешниот систем. Според Мојсовска Блажевска најверојатна причина за ваквата појава е тоа што Македонија има релативно куса историја на приватен бизнис, но секако таа не смее да се смета за единствена пречка.

извршен директор на Адора Инженеринг

А

„Нашите капацитети да создадеме успешна голема компанија се навистина ограничени. Една од објективните причини е тоа што сепак нашата историја на постоење на приватен бизнис е релативно куса, меѓутоа има и многу други причини како што се недоволни развиени менаџерски способности, способности да се води и проширува бизнисот, да се освојуваат нови пазари (што е важно поради големината на домашниот пазар), да се препознаваат и користат бизнис можностите, но и подготвеноста на банкарскиот и пошироко финансискиот систем да ги поддржат компаниите кои имаат потенцијал за раст“, вели Блажевска. Ако се анализираат податоците од топ 100 најголеми компании во Македонија само 25 од нив се компании во домашен капитал формирани после 1990 година. Ниту една од нив не е меѓу првите 10 најголеми компании, а во првите дваесет такви новоформрани компании кои имале органски раст се само Тинекс, Еуро Табак и ИГМ Трејд.

Кои се предностите и придобивките од големите компании?

„Корпорацијата Сони има 200.000 коперанти, а дури 95% од структурата на производството на Тојота е базирано на помалите добавувачи“. Ова се две кратки приказни кои ќе ви ги раскаже секој експерт или познавач на бизнисот кој барем малку ги следи компаниските трендови. Факт кој го потврдуваат и теоријата и праксата е дека малите компании се зависни од поголемите и дека без тој взаемен однос невозможен е посериозен раст на економијата на една земја. Според Богослав Ангелоски, поранешен раководител во некогашниот гигант МЗТ, а сега сопственик на Ариљеметал, како прво и најосновно предноста на големите компании е и заокружениот процес на производство или вадење на краен готов производ со многу поголема додадена

вредност од поедничените делови кои ги изработуваат малите компании. „Голема компанија може да произведува и многу пософистицирани производи како МЗТ што произведуваше алатни машини, кочници за возови, делови за тенк. Понатаму контролата за квалитет во мала и голема фабрика не е иста. Македонското стопанство вака раситнето може да опстои само ако се врзе со големи компании и ланци во странство. Што значи повторно ни требаат големите компании“. И неговиот колега Аце Антевски сопственик на Раде Кончар кој има сличен развоен пат како Ангеловски ги потврдува овие тези. „Големите компании можат да освојат поголеми пазар, да створат и подолго да одржат поголем имиџ во банките. На менаџерот или претставникот на големите компании сите врати му се отворени и тој полесно може да склучува бизнис зделки. Голема компанија може да има и поширока лепеза на производи. Конкретно ние во Раде Кончар како групација од 26.000 вработени произведувавме од игла до вистинска локомотива. Поради тоа бевме насекаде прифатени како рамноправни партнери. Го победувавме Сименс на меѓународни тендери. Сега објективно како помали компании многу потешко се пробиваме, многу потешко не забележуваат и имаме многу помал кредибилитет во очите на нашите партнери“, констатира Антевски. Професорот Дебарлиев и стручно ги потврдува тезите на Ангелоски и на Антевски. „Големите компании се поефикасни системи кои користејќи го ефектот на економии од обем, имаат предности во истражување и развој, ангажираат специјализирана и стручна работна сила со понапредни способности и компетенции помоќни се да инвестираат во понапредни технологии и технолошки процеси и др. На крајот, доколку нема здрави големи стопански системи, нема можности за развој на мали и средни бизниси во таа економија“

Академија за контролинг

“Ниво 1 – Контролинг систем”

23-25 април 2014, Капитал Академија, Скопје

Капитал Академија во соработка со МЦБ едукација од Белград, организира Академија за контролинг која е направена по лиценца на германската Controlling Akademie Munich. Таа e соодветна на нивната “Диплома програма”, која е стандардна за германскиот контролинг. Академијата за контролинг се состои од 5 сесии (тренинзи) по 3 дена:

Техника во контролингот

+ Ниво 1 – Контролинг систем + Ниво 2 - Контролинг алатки + Ниво 3 - Контролинг планирање

Луѓето во контролингот

+ Ниво 4 - Психологија во контролингот и известување + Ниво 5 - Тимска работа, анализа на проблемот и презентација Првото ниво (Контролинг систем) ќе се реализира во периодот од 23-25 април 2014, во просториите нa Капитал академија во Скопје. Следните нивоа (2,3,4, и 5) ќе се реализираат во периодот од мај до октомври 2014 година. НАЧИН НА РАБОТА НА AКАДЕМИЈАТА ЗА КОНТРОЛИНГ + Академијата за Контролинг е соодветна на Controlling Akademie Munich. Сите материјали се преведени на српски јазик и адаптирани на домашната терминологија и окружување. Начинот на работа и методологијата е 100% идентична како и во Минхен. + Ниво 1, 2 и 3 се занимаваат со техничките алатки на контролингот (управувачко сметководство), додека нивоата од 4 и 5 се занимаваат со луѓето во контролингот. + Можно е одделно да се посетува техничкиот дел (Ниво 1, 2, 3) и делот околу луѓето во контролингот (Ниво 4, 5). + Работа во мали групи, што гарантира висока интерактивност. + Специфика на Академијата е тоа што не постојат PowerPoint слајдови, туку тренерот активно црта и визуелизира. Овој метод се покажа како најдобар начин за пренесување на знаењето. + Академијата за контролинг е исклучително практична со што, покрај цртањето, на тренингот ќе имате прилика да видите и многу ефектни контролинг извештаи изработени во Excel (Ниво 4 -Психологија во контролингот и известувањето).

Controller Akademie Munich (CA) Controller Akademie Munich (CA) е основана 1971 година и е најголемата светска компанија специјализирана за обуки за контролинг. CA има повеќе од 50 различни тренинзи за контролинг, а најпозната е по “Диплома програмата“ од 5 нивоа. На CA обуките поминаа повеќе од 50.000 контролери и CA е синоним за “Контролинг на германски начин”. “Диплома програмата” е општ прифатен стандард за контролери во германските компании. http://www.controllerakademie.de

За кого е наменета академијата? Академијата е наменета за сите професионалци во контролингот и финансиите: контролерите, шефовите за контролинг, план и анализа, репортинг, економика, перформанс менаџмент, известување, аналитика, буџетирање, sales controlling, CAPEX controlling, фабрички контролери, IT controlling, business inteligence аналитичари, претпријатија кои го имаат имплементирано SAP стандардот и сл.

Академија за контролинг

made in germany

Ниво 1 - контролинг систем + Контролинг системот • Поставување на цели, планирање и навигација • Принципи на контролингот • Холистички пристап на контролингот • Утврдување на ROI таргетот • Однос помеѓу менаџерите и контролерите + Управувачко сметководство • Контролерска коцка на трошоци • Full costing (DM, DL, MOH) или marginal costing (VT, FT).

• Планирање на трошоците за кост центрите • Цена на чинење (product costing) • Contribution 1 i contribucioni P&L + Донесување на одлуки во контролингот • Микс на производите • Рабат- колку дополнителни количини се потребни?

• Одредување на BEP Break Even Point • Анализа на варијансата + Корпоративно планирање • Стратешко, оперативно и реактивно планирање • BCG матрица • Quo vadis матрица • PLC Product Life Cycle • SWOT анализа • Конкурентен профил • Стратешки план за 1 А4 страница + Улогата на контролерите • Контролерот како бизнис партнер на менаџерот • Организација на секторот за контролинг Ниво 2 - Алатки на контролингот +Цена на чиниње • Формирање на цената на чинење • Да се купи или произведе • Target costing • Target contribution • KANO model • Value и Cost drivers • 4K за одредување на продажните цени + CAPEX controlling • NPV, IRR, Payback, DPP, PI • Анализа на чувствителноста и примена во Excel • 10 заповеди за Business case + Контролинг на фиксните трошоци • ABC Activity Based Costing • ZBB Zero Based Budgeting • Совети за контрола на фиксните трошоци + Продажни контролинг алатки • Портфолио на купувачите • ABC/1-2-3 матрица

• Продажна платформа • Коефициенти на трансформација • Customer P&L • Холистички пристап на продажните менаџери + Финансиски контролинг • 3 финансиски извештаи (BU, BS, CF) • 3 видови на Биланси на успех (cost summary, cost of sales, contribucioni P&L) • Меѓусебна поврзаност на извештаите • Финансиски триаголник (ликвидност, профитабилност, задолженост) + Value based controlling • EVA Economic Value Added • EV Enterprise Value Ниво 3 - Контролинг планирање + SOF анализа на компанијата • Стратегија • Оператива (controlling) • Финансии + Припрема за буџет • Дизајн оквир за буџет • Клучни елементи на бизнис планот • Риск менаџмент • Формирање на цени на чинење • Анализа на претходните резултати + Подготовка на буџет (буџетирање) • Планиран MRA Management Result Account • Планиран Биланс на успех по две методи (cost summary i cost of sales) • Плански биланс на состојба, cash flow и рацио анализа • Организирање на состаноци за буџет • Финансиска анализа + Трендови во контролингот • Beyond budgeting • Контролинг како агент на промени + Контролинг на контролерите • SWOT за контролерите • Конкурентен профил • BSC Ниво 4 – Психологија во контролингот и известување + Холистичко размислување и делување во контролингот • MOVE модел + Психологија во контролингот • Комуникација, тимска работа и лидерство • Меѓучовечки односи • Лични фактори кои влијаат на односите • Упатство за ефектен feedback менаџер • Планирање на промените на однесување • Водење на записник од состаноците + Известување во контролингот • Визуелизација во известувањето

• SUCCESS® правила • Контролерско известување и тимска работа • 10 правила за контролерски извештаи Ниво 5 –Тимска работа, анализа на проблемите и презентација + Тимска работа и решавање на комплексни проблеми во тимот • Карактеристики на високо квалитетните тимови • Фази на развој на тимови • Насока за успешна тимска работа • KPI за натпреварување или соработка во тимовите + Анализа на проблемите • Препознавање на структурата на проблемите • Видови на проблеми во компанијата • Гледање на проблемите и влијание на резултатот +Презентација и модерација • Улогата на презентерите и улогата на модераторите • Подготовка на презентации • Техники на визуелизација • Техники на уверување и анализа на публиката • Техники на поставување на прашања и коориентација • Препознавање, идентификација и управување со групни процеси • Претставување пред публика во мали групи и на пленарни собири Предавач: Бојан Шчепановиќ е еден од најискусните професионални тренери во Србија од областа на менаџмент, финансии и контролинг, со повеќе од 12 годишно искуство како тренер и над 950 одржани тренинзи. Тој има повеќе од 22 години искуство во областа на финансиите, контролингот и менаџментот, работејќи како сметководител, раководител на сметководствено одделение, контролор, менаџер на контролинг, финансиски менаџер и извршен директор. Има развиено 15-20 различни тренинзи од областа на контролингот, финансиите и менаџментот. Претседател е на Клубот на контролинг професионалци во Србија. Од февруари 2002 е Генерален менаџер на MCB – Menadzment Centar Beograd, специјализирана компанија за едукација на менаџери и личен развој. Сите заинтересирани за учество можат да се пријават најдоцна до 15 април 2014 година. Работен јазик е српски.

За сите дополнителни информации во врска со академијата слободно контактирајте со:

l лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова l е-маил: akademija@kapital.com.mk l 02 3280 911

Капитал број 752 28.03.2014

22

www.kapital.mk

интервју

mare bOgeva micOvska диреКтор на Биро за јавни наБавКи

TransparenTnOsTa e najsilen mehaniza prOTiv kOrupcijaTa vO javniTe nabavki

www.kapital.mk

am

Капитал број 752 28.03.2014

интервју разговарал:

Александар јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

XX Г-ѓа Мицовска, што покажуваат првичните податоци за трошењето на народните пари преку јавни набавки лани, колку пари се потрошени во 2013 година, за што најмногу трошеле државните институции? Се уште ги немаме конечните бројки за 2013 година, но првично можам да кажам дека вкупната вредност на договорите за јавни набавки е околу 52 милијарди денари. Во споредба со претходната 2012 година имаме намалување за околу 4 милијарди денари. Повеќе детали и порецизни податоци ќе има во нашиот годишен извештај кој го подготвуваме и кој обично излегува во месец мај во тековната година. Во нашите годишни извештаи достапни се и споредливи податоци за обемот на склучени договори споредeно со претходните години, како и многу други вредности што за Бирото за јавни набавки се показател за функционирањето на системот за јавни набавки. Вообичаено е најголем дел од вредноста на договорите за јавни набавки да се за градежни работи кои по својата природа се договори со повисока вредност, потоа се договорите за набавка на стоки и најмала вредност отпаѓа на договорите за набавка на услуги.

XX Колку пари потрошиле државните органи лани преку најмалку транспарентната постапка за набавка без објавување оглас, односно преку преговарање во четири очи? Има ли подобрување во однос на претходната година? Како што напоменав, податоците се уште се обработуваат и немаме конкретна бројка по видови постапки во овој момент. Во 2012 година имавме околу 4,4 милијарди денари во постапки со преговарање без објавување на оглас, од кои близу 1 милијарда денари беа според тогаш новиот основ за користење на постапката заради неможност од спроведување на е-аукција. Очекуваме дека и во 2013 година по овој основ ќе имаме значителен износ на средства. Иако ги немаме конкретните бројки, следејќи го трендот тоа може да се очекува. Токму поради тоа, Бирото за јавни набавки и предложи на Владата да се избрише овој основ, нудејќи алтернативно решение за успешно завршување на редовните постапки без да се оди со непосредна спогодба. Така, договорните органи повеќе не можат да користат непосредни спогодби кога нема доволно понудувачи за да се закаже електронската аукција од 1 јануари 2014 година. Меѓутоа ефектите ќе ги видиме дури наредната година кога ќе се обработуваат податоците за 2014 година.

XX Каков е трендот на поништување на тендерите лани, од кои причини најчесто набавките биле неуспешни?

23

Сведоци сме дека во изминатиов период имаше изјави за наводни незаконски јавни набавки и скандали од страна на повеќе политички партии. Не е добро што преку ваквите наводи се фрла сомнеж на цела една професија, неправeдно се генерализираат работите и се сатанизираат сите кои работат на јавните набавки. Минатата година се објавени над 18.000 тендери, не само од владините институции, туку и од општините, јавните установи, јавните претпријатија, училиштата, градинките, болниците и многу други јавни институции. Државата е најголемиот купувач на добра, услуги и работи и многу фирми добиваат тендери. Не е добро на секој тендер да гледаме со ваков сомнеж бидејќи тоа остава негативен ефект и врз самите фирми. За поединечните случаи каде постои основано сомнение дека е направена штета поради незаконитости главната улога треба да ја имаат истражните органи за да се испитаат сите наводи. Каде вие ја лоцирате вината за оваа појава и како може да се надмине? Според првичните показатели, околу 3.500 постапки биле во целост поништени или околу 19% од објавените огласи. Тука не се вклучени постапките каде имаме делумно поништување на определени делови, бидејќи за да стигнеме до овие податоци потребни се подетални анализи кои ќе бидат содржани во нашиот годишен извештај. Во законот предвидени се девет основи за поништување на постапките. Најчесто постапките се поништуваат поради немање соодветни или прифатливи понуди. Всушност, тоа претходи на постапката со преговарање без објавување на оглас поради неможност за закажување на е-аукција. Овие две вредности се поврзани. На пример, кога во некоја редовна постапка има само една понуда, аукцијата не може да се спроведе и понудувачот не може да ја намали цената. Во овој случај редовната постапка обично се поништува бидејќи првична цена на единствениот понудувач често е над износот кој го има обезбедено договорниот орган, и се преминува кон постапка со преговарање за да се намали цената. Затоа велам дека очекуваме овој основ

Капитал број 752 28.03.2014

24

www.kapital.mk

интервју

Бирото континуирано презема мерки за намалување на просторот за корупција. Меѓутоа корупцијата е сложен феномен и зависи од многу фактори како од превентивен така и од репресивен карактер. Бирото има повеќе превентивен карактер во спречување на појавата со корупција и тоа е својствено за сите вакви институции во регионот и пошироко. кај постапката со преговарање повторно да зафати значаен обем од вредноста на непосредните спогодби иако се уште ги немаме конкретните бројки, но мислам дека овој проблем ќе се надмине оваа година. Бирото за јавни набавки во континуитет работи на зголемена свесност и знаење за прописите за јавните набавки кај набавувачите и понудувачите.

XX Во однос на конкуренцијата, може ли да се каже дека има подобрување минатата година, односно дали се зголемува бројот на доставени понуди на огласите и колку од набавките лани се склучени со фирма која била единствен понудувач? Каква е опасноста во такви случаи да не се добие најдобрата вредност за потрошените пари? Бирото за јавни набавки посветува големо внимание на ова прашање и мислам дека тоа ќе биде се поактуелно. Веќе ги надминавме основните проблеми во однос на спроведувањето на постапките и се повеќе се фокусираме на обезбедување на поголема конкуренција, поголема транспарентност и еднаков третман на понудувачите како превентивни мерки против евентуални злоупотреби. Од тој аспект мило ми е што успеавме да го направиме Електронскиот Систем за Јавни Набавки (ЕСЈН) најсилниот

инструмент за обезбедување на потребната транспарентност. И самите сте сведоци дека ЕСЈН преставува најчест извор на податоци за сите заинтересирани страни. Истото можам да го кажам и за конкурентноста. Ако во 2012 година сме имале во просек 4 понуди во хартиените постапки, а дури двојно повеќе кај постапките кои се во електронска форма, тоа самото по себе кажува дека довербата на понудувачите во електронскиот систем за јавни набавки е голема. Мислам дека иднината на јавните набавки е токму во правец на почесто користење на електронски средства за што имаме најмногу искуство на Балканот. Конкретни податоци за бројот на понудите ќе има во нашиот годишен извештај.

XX Има ли капацитет новоформираниот Совет за јавни набавки, чија цел ќе биде токму зголемување на конкуренцијата на тендерите, да дава соодветни одобренија на критериумите и техничките спецификации за околу 1.300 набавувачи со што ќе гарантира дека државните органи ја добиле најдобрата вредност за потрошените пари? Неблагодарно би било да зборувам во име на Советот за јавни набавки или за неговиот капацитет. Како што знаете, тој веќе е конституиран во рамки на Бирото за јавни набавки и од страна на Бирото

се презедоа сите активности Советот подготвено да отпочне со примената на законот од 1 мај оваа година. Многу ќе биде важно каква пракса ќе воспостави Советот на почетокот од примена на законот при носењето на одлуките. Нивната функција е контролна и мислам дека ќе биде во насока на обезбедување на основните начела на законот.

XX Од мај годинава се укинува критериумот „економски најповолна понуда“ во тендерите и се воведува „задолжително најниска цена“ за сите набавки, освен за консултантски и други услуги од интелектуален карактер. Не ли стравувате дека со тоа се ризикува квалитетот во набавките на храна или лекови на пример? Критериумот економски најповолна понуда (ЕНП) останува како можност, но ќе се користи по исклучок, во случаите утврдени со законот. Целта на ова решение не е да се купуваат неквалитетни производи туку да се отстрани субјективното однесување при евалуација на понудите. Тоа не значи дека нема да се бара квалитет туку квалитетот нема да може паушално да се бодува. Набавувачот и понатаму ќе може да го користи квалитетот со јасно утврдување на нивоата на квалитет во техничките спецификации и мислам дека тоа е добра пракса. Доколку се нудат неквалитетни производи кои не

www.kapital.mk

Капитал број 752 28.03.2014

интервју ги исполнуваат потребните нивоа на квалитет таквата понуда ќе се отфрли без оглед на цената. Во таков случај тоа што некој производ е поефтин нема да има никакво влијание. Ќе треба да се внимава повеќе на утврдувањето на техничките спецификации бидејќи преку нив ќе се изразува квалитетот што се бара.

XX Според една од последните законски измени, се предвидува за сите набавки над 50.000 евра за стоки и услуги односно 200.000 евра за градежни работи да се објави оглас во Службен гласник на ЕУ или соодветна деловна публикација или професионален весник. Колку тоа ќе ги зголеми трошоците на државните органи за овластени преведувачи и за објавување на огласите во медиуми во странство, каква ќе бидат буџетските импликации од оваа измена? Објавувањето во Службеното гласило на ЕУ е бесплатно и е на електронски систем сличен на нашиот. Затоа за самата објава нема да има трошоци. Во однос на преводот, огласот не содржи голем број на податоци кои бараат екстензивно користење на услугите за преведување но сигурно ќе има одредени трошоци за превод кај оние договорни органи кои немаат сопствен преведувач. Ќе видиме дали поголемата достапност на податоците ќе резултира со уште поголема конкуренција и подобри цени кои треба да компензираат за трошоците кои ќе се јават од ова решение.

XX Европската Унија усвои измени на директивите за јавните набавки. Какви се очекувањата околу усогласувањата, во кои делови најлесно ќе се приспособиме на европските барања, а каде ќе биде проблематично? Новите директиви за јавни набавки беа усвоени на почетокот на годинава така што рано е да се збори за усогласување на нашиот систем, бидејќи самите земји членки имаат две години за да ги имплементираат во своите законодавства. Од содржински аспект мислам нема да имаме посериозни проблеми за да се усогласиме бидејќи во најголем дел решенијата се пофлексибилни од постојните. Некои од решенијата кај нас веќе се користат долго време, како на пример електронското понудување. Има и неколку други директиви кои се поврзани со јавните набавки кои во меѓувреме беа променети и кои треба да се имплементираат во наредниот период. Во секој случај, обврските кои произлегуваат за Република Македонија од статусот на земја кандидат во делот на европското законодавство ги почитуваме и остануваат меѓу нашите врвни приоритети. Уште во 2007 година кога се носеше постојниот закон тој беше донесен со европско знаменце во Собранието и беше позитивно оценет од Европската Комисија и други меѓународни организации.

XX Во последниот Извештај на ЕУ за напредокот на Македонија се

забележува дека „корупцијата во јавните набавки продолжува да биде сериозен проблем“ и дека „повеќе мерки треба да се преземат за ефикасно решавање на овој проблем“. Што прави Бирото за јавни набавки за да ја елиминира корупцијата? Бирото континуирано презема мерки за намалување на просторот за корупција. Меѓутоа корупцијата е сложен феномен и зависи од многу фактори како од превентивен така и од репресивен карактер. Бирото има повеќе превентивен карактер во спречување на појавата со корупција и тоа е својствено за сите вакви институции во регионот и пошироко. Многу луѓе кои се занимаваат со спречување на корупцијата ги потценуваат превентивните мерки. Но тие се исклучително важни, бидејќи без ефективни превентивни мерки, репресивните е невозможно да се спроведат. Да ја земеме за пример транспарентноста. Секој што има барем малку познавање од областа за борба против корупцијата ќе се согласи дека транспарентноста е основниот предуслов за борба против корупцијата. Без достапност на податоците на пошироката јавност и на учесниците во системот не може да се збори за казнување на оние кои вршат злоупотреби. Уште во 2007 година кога ги дефиниравме политиките во овој дел, Владата и Бирото беа решени системски да се подобри пристапот до податоците за јавните набавки. Денес може слободно да кажеме дека никогаш немало поголема достапност на податоци кои им стојат на располагање на невладините организации, медиумите и пошироката јавност да вршат притисок врз оние кои ги трошат јавните средства, јасно да им стават до знаење дека не можат да скријат како ги трошат јавните пари. Уште една превентивна мерка е едукацијата. Јавните набавки се сложена материја во која се вклучени голем број на чинители и преземаме континуирани напори за нивна едукација. Колку што се луѓето поедуцирани толку е помала веројатноста за нивна манипулација. Се разбира има и бројни други мерки кои ги имплементираме како добри меѓународни практики, но можеби е потребна подобра координација меѓу различните институции. Со последните неколку измени значително се заостри казнената политика така што јасна е намерата на Владата да се санкционираат оние кои сакаат да ги изиграат правилата за јавни набавки.

XX Бизнис секторот забележува на премногу чести измени на Законот за јавни набавки со објаснување дека тоа создава несигурност во климата за водење бизнис. На што се должат постојаните измени на законската регулатива? Ги разбирам забелешките на деловната заедница и секогаш сум внимателна кога се предлагаат нови измени на прописите. Опасноста е уште поголема ако дојде до испреплетување на повеќе различни концепти и решенија кои не се секогаш компатибилни меѓу себе. Сепак морам да напоменам дека многу

25

од новите решенија се во корист на деловната заедница (бесплатна тендерска документација, добивање на инфо за секој објавен оглас, технички дијалог итн). Сите овие измени и дополнувања се во насока на воведувања на нови идеи, нови решенија, а и самата проблематика не е статична ниту на меѓународно поле.

XX Политичките партии во последно време се почесто ги користат тендерите во меѓусебни препукувања, создавајќи притоа негативна слика во јавноста дека секој што работи со државата е вмешан во корупција или криминал. Постојано слушаме како некои функционери овозможиле тендери за некои фирми поврзани со нив. Што е тука проблематично и кој е вашиот став? Сведоци сме дека во изминатиов период имаше изјави за наводни незаконски јавни набавки и скандали од страна на повеќе политички партии. При тоа, најчесто се користат податоците од нашиот систем. Тоа се јавни податоци и не можеме, ниту пак сакаме да го ограничиме нивното користење во политички цели, без оглед дали станува збор за опозицијата или партиите на власт. За нас особено важно е дека очигледно постои доверба во податоците бидејќи не слушнав некој да ја негира нивната веродојстојност. На крајот на краиштата, тоа е дел од политичкиот натпревар во една демократска земја. Она што можеби не е добро е фактот што преку ваквите наводи се фрла сомнеж на цела една професија, неправeдно се генерализираат работите и се сатанизираат сите кои работат на јавните набавки. Минатата година се објавени над 18.000 тендери, не само од владините институции, туку и од општините, јавните установи, јавните претпријатија, училиштата, градинките, болниците и многу други јавни институции. Државата е најголемиот купувач на добра, услуги и работи и многу фирми добиваат тендери. Не е добро на секој тендер да гледаме со ваков сомнеж бидејќи тоа остава негативен ефект и врз самите фирми. Во некои сектори од пазарот има и ограничена конкуренција и истите фирми се јавуваат како победници во повеќе постапки, тоа само по себе не значи дека постапките се незаконски. Како и да е, не велам дека се е совршено, а за поединечните случаи каде постои основано сомнение дека е направена штета поради незаконитости главната улога треба да ја имаат истражните органи за да се испитаат сите наводи.

Капитал број 752 28.03.2014

26

www.kapital.mk

анализа

Шест години од назначување на првите промотор

Pet milioni evra Po Plati, rezultatite пишува:

габриела делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

И

ако неспорен е фактот дека во земјава во последните години дојдоа повеќе странски инвестиции, сепак за многумина останува дилемата, што точно е работата на

9,1 милион евра е буџетот на Агенцијата за оваа година

4,5

милиони евра чинат само платите на економските промотори во овие шест години

економските промотори. Општиот впечаток во јавноста е дека сите инвеститори се дојдени како резултат на владините роуд шоуа низ светот. Tаков е ставот барем на владините официјални лица кој во изминатите години посетија многу светски дестинации и постојано се фалат за инвестициите кои ги донеле и за оние што допрва треба да дојдат. Во такви услови се наметнува дилемата, од април 2008 година, кога Агенцијата за странски инвестиции и промоција на извозот, по прв пат испрати економски промотори што точно е нивната работна обврска и колку се

Во последните шест години само за платите на економските промотори државата потрошила 4,5 милиони евра. Иако неспорен е фактот дека во земјава се зголемува бројот на странски инвеститори, останува дилемата што точно работат и колкава е заслугата на промоторите не само во носењето инвестиции во земјава, туку и во промоцијата на извозот

2.100 евра е минималната плата што ја земаат економските промотори

додека компаниите кои ги контактираше Капитал велат дека и по шест години од испраќањето на првиот промотор, отсуствува конкретна помош за “бизнис зделка“,од агенцијата за странски инвестиции велат дека резултатите од економските промотори допрва ќе бидат видливи

www.kapital.mk

Капитал број 752 28.03.2014

ри-Што направија и КолКу не чинат

анализа

27

otro[eni samo za doPrva se ^ekaat мерливи нивните достигнувања шест години подоцна. Дополнително, задачите на самите економски промотори честопати се доведени во корелација со економската дипломатија, односно новите задачи кои пред неколку години ги добија амбасадорите во однос на подобрување на економските перформанси на земјава, па заклучокот според многумина е дека станува збор само за дуплирање на обврските. Токму затоа многумина и ја наметнуваат дилемата дали се исплати да се трошат буџетски пари за резултати кои се речиси невидливи. Во моментот во агенцијата работат 27 промотори, што е повеќе за шест промотори споредено со 2013 кога имало 21 промотор, поради што забележливо е и зголемување на предвидениот буџет за Агенцијата. Оваа година тој е речиси за една третина поголем во споредба со ланскиот. Имено, во 2013 година буџетот на Агенцијата изнесувал 6,4 милиони евра, додека оваа година тој е 9,1 милиони евра Уште на ова ако се додаде дека компаниите досега не успеале да дојдат ни близу до “бизнис зделка“, благодарение на економските промотори кои како една од обврските им е и промоција на извозот, тогаш логично се наменува прашањето- што работат, односно што сработија промоторите во изминатите шест години? Во потрага по одговор Капитал разговараше со претставник од Агенцијата за странски инвестиции, но и со дел од компаниите, за работата на промоторите, како и за искуството и соработка на извозно ориентираните компаниите со економските промотори.

Резултатите од промоторите допрва ќе бидат видливи

Од Агенцијата за странски инвестиции велат дека економските промотори имаат три основни задачи: привлекување на странските инвестиции, промоција на извозот и промоција на туризмот. „Иако можеби звучи едноставно, тоа е доста обемна работа која многу земји ја

распределуваат на повеќе институции. Во Македонија, од повеќегодишната работа на промоторите имаме забележано позитивни ефекти. На пример, досега има неколку проекти што се резултат на работата на економските промотори, а зголемениот број на туристи исто така е резултат на промоција на Македонија. Несомнено е дека со зголемено искуство и ресурси резултатите ќе продолжат да растат“, велат од Агенцијата. Од компаниите, пак, со кои разговараше Капитал велат дека досега биле контактирани од претставници од Агенцијата, но засега, велат тие отсуствува конкретен договор за зделка по тие контакти. „Досега ме контактираа тројца промотори. По мое мислење станува збор за компетенти лица. Она за што најмногу разговараме е за можноста од евентуална средба со компанија во земјата во која тие се промотори. Но, досега договор за конкретен бизнис нема“, вели Тодор Кулаков од „Јадран Готино“. Контакт со економските промотори остварил и Сашо Наумовски, директорот на “Витаминка“. „Утре имам средба со еден од промоторите. Станува збор за прва средба. Повеќе од тоа не можам да коментирам“, рече накратко Наумовски. Меѓу компаниите кои ги консултираше Капитал имаше и такви што кои воопшто досега не биле контактирани од некој економски промотор. Тие се надеваат дека набрзо ќе бидат контактирани и ќе им помогнат во поттикнување на извозот на пазарите надвор од Македонија. „Досега никој не ме контактирал. А ние сме 95% извозно ориентирана компанија. Би било добро и сметаме дека ќе можат да ни помогнат доколку не контактираат и ни помогнат околу контактите со некои странски компании“, вели Абдулахим Ремзи од „Вардар Доломит“ од Гостивар. Сличен одговор

тодор КулаКов

директор на Јадран Готино

Д

осега ме контактираа тројца промотори. По мое мислење станува збор за компетенти лица. Она за што најмногу разговараме е за можноста од евентуална средба со компанија во земјата во која тие се промотори. Но, досега договор за конкретен бизнис нема

Што работат промоторите?

Г

лавна задача на Агенцијата и на економските промотори е економска промоција на Република Македонија како добра бизнис дестинација, како и идентификување и упатување на потенцијални инвеститори во Македонија. Подетално, задолженија на економските промотори се: идентификување на целни компании, воспоставување на контакт со истите, вршење презентација на инвестициските предности на Македонија и логистичка поддршка на заинтересираните компании при нивна посета на Македонија. Друга главна задача која ја извршуваат промоторите е активна промоција на извозот на домашните производи и услуги на странските пазари. Активностите вклучуваат организирање Б2Б и други промотивни настани, идентификување на пазарните можности за определени пазари, идентификување на потенцијални партнери на странските пазари, креирање на специјализирани контакт листи и подготвување на деловни посети. Дополнителни работни задачи на промоторите се поврзување со локалните стопански комори и други бизнис асоцијации, помош во подготовката и учество на саемски манифестации, посета на бизнис форуми и конференции, поддршка на Агенцијата за поддршка и промоција на туризмот, испраќање на јавни огласи (тендери). Ваквиот поширок спектар на работни задачи во себе вклучува повеќе маркетинг компоненти, како промоција, презентација, продажба и ПР, заради што и следењето на перформансите на економските промотори е повеќеслојно.

Капитал број 752 28.03.2014

28

www.kapital.mk

анализа Колку не чинат промоторите?

В

рз основа на јавно достапните податоци за промоторите, дел од нив прикажани и во извештаите на Државниот завод за ревизија, Капитал направи пресметка за тоа колку од првото поставување во 2008 година досега не чинат економските промотори. Според нашите пресметки, во овие шест години, државата потрошила 4,5 милиони евра само за плати на економските промотори. Капитал до оваа бројка дојде земајќи ја средната плата која се исплатува на промоторите, односно во распонот од 2.100 до 3.100, Капитал како средна вредност ја зема платата од 2.600 евра. По истата логика, со оглед на тоа дека во Агенцијата годинава работат 27 промотори, државата ќе потроши дополнителни 842.400 евра само за плати на промоторите. Освен платите, промоторите добиваат и други повластици, како дипломатски статус и платено сместување во државата во која ја промовираат земјата. Така, неофицијалните проценки се дека сместувањето на 24 економски промотори ја чинат државата околу 1,6 милиони евра .

добивме и од Митко Шапковски од „Металопромет“ Струмица, кој не само што не бил контактиран, туку изразува и недоверба во можноста токму економските промотори да му помогне во извозот на неговите производи надвор од земјава. Пред еден месец, Капитал контактираше и повеќе други извозни компании околу тоа какви контакти имале со промоторите и колку тие помагаат во промоција на македонскиот извоз. И тогаш, како и сега, компаниите рекоа дека биле контактирани од промоторите, но се само останало на разговорот со нив. За ваквото искуство на компаниите од Агенцијата велат дека за негативно оценетата работа на промоторите тие се повлекуваат и на нивно место се испраќаат нови. Досега меѓу земјите од каде биле повлечени промоторите се Шведска, Австрија, Швајцарија, Германија, а претходно и од Австралија и Израел. „Контакт со домашните производители има Агенцијата и потоа екононмските промотори бараат соодветни деловни партнери и обратно. Промоторите чија работа е оценета негативно, односно оние промотори кои биле неуспешни во извршување на своите задачи се заменуваат со нови. Оваа година, на пример, беа сменети промоторите во Шведска, Австрија, Швајцарија, Германија и други земји врз основа на нивната целокупна оцена“, велат оттаму и додаваат дека преку новиот веб портал на Агенцијата постои можност своите потреби јасно да ги искажат и комапниите, како и слободно го промовираат својот асортиман на производи, побарувања и извозноувозни потенцијали.

Јазикот и работното искуство пресудни за избор на промотори Од 27-те промотори кои во моментот се испратени од Агенцијата, најголем дел се лица кои имаат повеќе годишно работно искуство во маркетинг или ПР секторот. Она што е карактеристично од он-лајн достапните биографии, кои Капитал за актуелните економски

промотори ги најде преку официјалните профили на промоторите на професионалната мрежа LinkedIn, е дека промоторите се назначени во земја во која претходно или работеле или го завршиле своето високо образование. Меѓу нив има и такви, чии биографии не се целосни, па се добива впечаток дека се испратени без претходно работно искуство. Од Агенцијата велат дека при изборот на промоторите пресудни се повеќе критериуми меѓу кои јазикот на земјата во која ќе биде испратен и претходно работно искуство се пресудни. „ Агенцијата бара да ангажира високо квалификувани, динамични професионалци со богато работно искуство. Кандидатите, пред се, треба да веруваат во претставувањето на Република Македонија на највисоко ниво, со можност за самоиницијативност во работата и личен придонес во економскиот развој на земјата. Покрај општите услови, кандидатите треба да исполнуваат и посебни услови. Висока стручна спрема, релевантно работно искуство од најмалку две години, меѓународно признат сертификат за познавање англиски јазик, да познава втор странски јазик, да го познава службениот јазик на земјата на приемот, се дел од условите“, велат од Агенцијата. Оценувањето на промоторите, пак, се прави квартално и на годишно ниво, преку извештаи за сработеното кои самите промотори имаат обврска да ги достават до Агенцијата. Врз основа на таквите извештаи Агенцијата одлучува дали промоторот успешно или неуспешно ја претставувал земјата. Инаку од минатата година, Агенцијата почна преку јавен оглас да ги бира идните економски промотори. На досегашните огласи се пријавуваа стотици кандидати, а најниската плата според наведениот оглас, а која најмногу зависи од државата во која ќе биде испратен економскиот промотор, е во висина од 2.100 евра. Највисоката плата, пак, барем од јавно достапните податоци е 3.100 евра за местото во Јапонија.

Капитал број 752 28.03.2014

30

www.kapital.mk

интервју

NikOla DerebaNOv

генерален диреКтор на групацијата перминдеКс

SekOga[ ima pazar za kvaliteN prOizvOD разговарал:

дејан азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

XX Неодамна во јавноста беа промовирани новите млечни производи на млекарата Галичник која е во сопственост на групацијата Перминдекс. Вие сте веќе некое време на чело на оваа Групација. Можете ли да објасните што претставува холдингот „Перминдекс“ и во кои области од земјоделието е тој насочен? Перминдекс е холдинг кој што ги раководи сите бизниси кои нашата групацијата ги има во земјоделието. Тука спаѓаа двата комбинати Вардар Градско и Црвени Брегови, Винаријата Стоби и млекарата и мандра Галичник. Во план е во рамките на истиот холдинг и на истиот простор каде што се наоѓаат Винаријата Стоби и млекарата Галичник и изградба на откупно дистрибутивен центар за овошје и зеленчук со паковен центар. Со оваа последна голема инвестиција би се заокружиле

најголемите инвестиции кои што ги планираме во земјоделието. Веројатно почетоците на Перминдекс може да се бараат во првичната инвестиции на групацијата на господинот Минчо Јорданов во земјоделието. Прв чекор секако беше купувањето на двата земјоделски комбината Вардар Градско и Црвени Брегови. Првичниот проблем беше тоа што стануваше збор за два земјоделски комбинати кои немаат никакво процесирање на нивното примарно производство. Значи не даваа никаква додадена вредност, а произведуваа најразлични продукти како винско грозје, разни сточарски производи, овошје и зеленчук. Сета додадена вредност која двата комбинати ја имале во тој период се сведувала на некакво примитивно производство на сирење и никаква поинаква финализација на тоа примарно производство. Исто така, двата комбинати биле во очајна финансиска состојба. Јорданов покрај тоа што ги подмирува сите нивни долгови прав и позамашен план за инвестиции во одредени сектори кои што би дале додадена вредност на ова примарно производство. Значи од самиот почеток во неговата идеја и визија влегуваат винаријата,

млекарата и паковниот центар. Затоа е формирана и Перминдекс групацијата која го обединува целото комерцијално работење и планирање на засебните земјоделски комбинати. Имаме точна и јасна слика и визија каде треба да се движиме понатаму во земјоделскиот сектор.

XX Кажете ни нешто повеќе околу самата млекара. Кога е формирана? Како дојде идејата за ваков голем капацитет? Какви се производи произведувате? Млекарата е карактеристична поради тоа што имаме направено адаптација на традиционалното производство кое што го запазуваме комплетно во целосно нови модерни услови кои што ги обезбедуваат сите современи стандарди. Значи млекарата не се карактеризира со некоја научно фантастична опрема измислена за специјално производство на сирење, напротив направен е целосно нов објект со сите стандарди кои што треба да ги има, а да се запази традиционалното производство и квалитетот на македонското сирење. Од опремата само дел е увезена од Германија, но најголемиот дел е произведен овде во Македонија од Завар компани. Во принцип ја имаме најосновната

www.kapital.mk

Капитал број 752 28.03.2014

интервју

31

Со генералниот директор на една од најголемите земјоделски групации во Македонија, групацијата Перминдекст, Никола Деребанов разговаравме за развојните планови на млекарницата „Галичник“, која неодамна на пазарот ги промовираше двата нови производа- овчи сирење и кашкавал и дали таа ќе успее да го повтори екстрабрзиот и успешен развој на Стоби, како и за новите инвестиции и бизнис планови Групацијата во земјоделието.

технологија со која успеваме да постигнеме квалитет на традиционален начин. Значи обезбедуваме добра суровина за да добиеме квалитетен производ во најдобрите услови. Веќе четири месеци сме на пазарот и задоволни сме од првичните резултати. Засега имаме само два производи овчи кашкавал и овчо сирење кои се продаваат под брендот Галичник, а планираме и проширување на производство и воведување на други производи, како кисело млеко и мешано и кравјо сирење. Првично имаме инвестирано околу 600.000 евра, но многу брзо е планирано проширување на капацитетот на млекарницата со уште две нови простории со комори за чување и за зреење. Ако се спореди со примитивното производство на кашкавал и сирење кое го имаше комбинатот Вардар Градско пред формирањето на Перминдекс, направен е навистина голем исчекор. Кога почнав да работам, првиот проблем со кој што се соочивме беа условите за хигиена горе во мандрата каде што се одвиваше целото производство на сирење и кашкавал. Кога прв пат отидов да ја посетам мандрата тоа беше шок за мене, бидејќи таа беше во очајна состојба. Веднаш одлучивме дека нема компромис и дека

мора да се инвестира. После неколку месеци работа и вложени 100.000 евра, како и примена на Хасап стандардите, инспекторите кои дојдоа да ја посетат мандрата рекоа дека едноставно не можат да ја препознаат.

XX Стабилното снабдување со доволни количини на суровина е основен проблем со сите македонски млекари. Колкава предност е кога имате сопствен сточен фонд и дали е тоа финансиски издржливо и исплатливо? Ние моментално имаме околу 8.000 овци и веројатно имаме најголемо стадо во Македонија. Тоа е предност од практичен аспект, но не мора да значи дека е исплатливо. Овој застарен номадски начин на одгледување овци е комплициран, бидејќи обезбедува млеко само во одреден период од годината за разлика од фармерско производство кое нуди млеко низ целата година. Исто така е многу трудоинтензивен, а малку продуктивен. Во моментов сме сконцентрирани на зголемување на продуктивноста на примарното производство. Засега, цената која ја плаќаме за да произведеме литар овчо млеко е превисока и тешко исплатлива,а тоа најмногу се должи на продуктивноста во стадото. Искористуваме само 40 литри млеко од овца годишно. Кога зборуваме за модерен систем на фармерско одгледување може да зборуваме и за 400 литри годишно или 10 пати попродуктивно од ова што ние го имаме денеска.

XX Дали покрај сопственото производство користите и добавувачи? Моментално немаме добавувачи и сета суровина е обезбедена од нашето сопствено примарно производство. Сепак планираме со изградбата на откупниот центар да створиме голема сопствена мрежа на добавувачи. Проценките се дека околу 70% од суровините за откупниот центар би требало да бидат обезбедувани од добавувачи. Сепак, од искуството на другите поголеми компании кои работат со добавувачи планираме да спроведеме поинаков пристап. Планот е да се работи заедно со малите производители. Ние како компанија директно да ги едуцираме, да ги помагаме и заеднички да направиме производ кој што ќе биде репрезентативен за нас и за Македонија.

XX Вашите производи се едни од најскапите на македонскиот пазар, но сепак за краток период станаа доста популарни и барани. На што се должи тоа? Дали вашето искуство

докажува дека вреди да се вложува во квалитет? Едно е сигурно- нашите производи се природни и еколошки. Не можам да кажам дека е 100% органски бидејќи во еден мал дел ние ги прихрануваме овците. Но, во периодот додека ги молзиме тие се на паша и немаат никаква прихрана и затоа можам да кажам дека нудиме природни производи без никакви адитиви. Се се произведува традиционално и рачно. Ние произведуваме сирење во кое што има овчо млеко и сол. Нема адаптации и сомнителни состојки како палмини масти или суви протеини. Точно е дека нашиот производ е поскап, но господинот Јорданов уште на самиот почеток јасно ни кажа дека треба да направиме квалитетен кашкавал и сирење кое понатаму ќе може без двоимење да го даваме на нашите деца и внуци. И ние се придржуваме на тоа. Ако ја погледнете конкуренцијата во Македонија и во околните земји во регионот и ако видите што се се додава во сирењата, од заситени масти до секакви други неприродни состојки, мислам дека имаме право да ја држиме цената на нашите производи висока, иако сметам дека таа не е превисока во однос на другите производители на овчо сирење и кашкавал. Значи нашата одлука е веќе донесена и ние нема да правиме компромис со квалитетот. Иако притисоците на пазарот во однос на цената се големи, ние сметаме дека ќе ја издржиме битката со нелојална конкуренција и дека со тек на време ќе покажеме дека има купувачи на македонскиот пазар кои што се спремни за квалитет да платат и повисока цена.

XX Кој пазар го таргетирате за млечните производи кои ги произведува млекарата Галичник? Пласманот е можеби и најважен момент кој треба да го реши секоја компанија. Ние како производители можеме се да произведеме, но како тоа ќе се продава и наплати е главното прашање. Мислам дека за една година официјално постоење одлично котираме на пазарот. За се треба време, но квалитетот на крај ќе си го покаже своето. Ние имавме и претходно продажба на македонскиот пазар, но сега последните четири месеци почнавме и официјално производоството да го пласираме и до пошироката јавност и купувачите. Пазар дефинитивно има, а првично се надеваме и го таргетираме регионот каде што македонските производи се полесно препознатливи. Ние продаваме и во Америка, но претежно во маркети каде што пазарат луѓе кои потекнуваат

Капитал број 752 28.03.2014

32

www.kapital.mk

интервју

повторно од овој регион. Значи за почеток, нашиот план е да го освоиме македонскиот и регионалните пазари, а за тоа да го направиме мора да ги надминеме лимитираните количини.

XX Со кои се проблеми се соочува една млекара во Македонија? Во последно време е значително зголемен на бројот на мали млекари кои произведуваат млечни производи. Како го коментирате овој тренд и колку има профит во овој бизнис? Проблемите во овој сектор се бројни или ги има многу од секој вид. Прво е тешко е да се најде суровина за тие што немаат сопствени фарми. Населението и компаниите немаат воопшто искуство во фармерско одгледување на овци. Мислам дека дури сега се отвара првата таква фарма во Македонија, а само на 50 километри од границата во Грција имаме безброј такви најмодерни фарми. Веројатно овој факт е најдобар приказ за тоа колку е развиено нашето земјоделие и на кое ниво ние се наоѓаме. Во секој случај е доста тешко. Едноставно сегашната излезна цена на примарното производство по литар млеко е превисока за да може секторот да биде рентабилен. Значи генерално ни е потребен целосен премин од номадско кон фармерско одгледување на овци без кое нема рентабилност, нитѕ за примарните производители, ниту за млекарниците. Тој застарен номадски начин на примарно производство на овчо млеко е и главна причина зошто не можеме да дојдеме до работна рака. Едноставно она што било атрактивно пред три века не може да е атрактивно денеска. Никој млад човек не сака да живее на планина по 20 дена одвоен од семејство, без струја и вода. Значи не е точно дека младите не сакаат сточарство. Во Франција сета работна сила на фармите за овци е составена од млади луѓе. Но, тие работат во нормални услови и во нормална средина. Нивното работно место е на достапна, чиста и уредена локација. Кај нас примарното производство на млеко е на ниво од пред 200 или 300 години и ако продолжиме вака се потешко ќе наоѓаме работна рака и се помалку ќе бидеме рентабилни и во млекопроизводството и во преработката.

XX Кои се вашите планови за иден развој и ширење на бизнисот? Плановите ни вклучуваат паралелен развој во сите сектори во кои сме застапени. Во винаријата Стоби конкретно планирано е ако не оваа наредната година проширување на капацитетот. Иако во моментов имаме 4 милиони и 300.000 литри во Инокс Танкови, самиот

проект е дизајниран за уште 2 милиони литри во рамки на постоечките хали. Исто така годинава веќе планираме целото производство на вино да биде исфлаширано, значи од Стоби повеќе нема да се продава наливно вино. Според плановите откупниот центар кој веќе го најавивме би требало до крајот на годинава да започнеме и да го реализираме. Планот е во прва фаза тоа да биде откупен центар за овошје и зеленчук, но примарно би работеле со грозје и со праски. После тоа планираме уште една фаза за откупување, пакување и пласирање на смрзнато овошје и зеленчук. Кога ќе ги комплетираме овие инвестиции планираме да инвестираме повторно во примарното производство затоа што новите капацитети ќе условат и поголемо примарно производство.

XX Какви се вашите искуства од досегашното работење во земјоделието? Што се најголемите проблеми и пречки на македонското земјоделство? Јас сум економист, што значи дека кога почнав со работата не знаев скоро ништо од земјоделие. Но, за разлика од други таа моја слабост ја искористив до максимум бидејки морав да научам многу брзо и тоа го правев без да имам никакви комплекси и предрасуди. За жал во Македонија одредени професионалци кога ќе завршат одредено образование

тие веќе не се надоградуваат и тие ги изгубиле контактите со науката и со технолошките иноваци. Сметам дека основно за долгорочен развој на македонското земјоделие се инвестиции во образованието и кадарот. Според мене, тука лежи најголемиот проблем или изворот на сите проблеми во овој сектор. Второ како проблем ги имаме финансиите во целиот сектор. Овие субвенции кои се даваат се одлична поддршка ,но сметаме дека одреден процент од финансиите треба да бидат оставени за капитални инвестиции. Поголем дел од нив треба да завршуваат и кај поголеми компании кои ги имаат ресурсите и знаењето за да ги искористат средствата наменски и да спроведат најголемите технолошки иновации во земјоделието. Друг тековен проблем е рационалното искориствување на водата. Едноставно начинот на кој се моментално организирани водните заедници во Македонија е кочничар на целиот развој на секторот. И секако едукацијата на постоечките производители. Таа едукација на овие производители или добавучи мислам дека најдобро би се извршила од стана на големите компании кои што ќе даваат насока на малите производители за заедно како кооператива да успеат да го придвижат земјоделието напред.

Специјален прилог | Машини, опреМа и аМбалажа за индустрија |

uvoz na ambal@a vo 2013-ta

sandaci, kutii i gajbi

418.335 ЕВра За уВоЗ Во 2013

[i[iwa od oboeno staklo

2,31 мИлИонИ ЕВра

Raste pobaRuva^ka za ambala@a, no i

35 milioni evRa potR kompanii za uvoz na a За картонски кутии, дрвени сандаци и стаклени тегли и шишиња во текот на минатата година македонските компании потрошиле 34,7 милиони евра. Една година порано за истата намена се потрошиле 33 милиони евра, а во 2011 година 30,6 милиони евра. Побарувачката на различни типови на амбалажа од година во година расте, но нејзе не ја следи соодветен одговор од домашните компании за производство на амбалажа. И тие што нешто произведуваат се увозно зависни за репроматеријали, што значи дека пакувањето на македонските производи секако креира голем девизен одлив. Во овој специјал анализираме што се случува во оваа индустрија?

60 | 28 март, 2014

Верица Јорданова

У

verica.jordanova@kapital.mk

возот на амабалажа во земјава од година во година расте. Кутии, тегли, стаклени шишиња, сандаци, кутии и гајби се само мал дел од се она што македонските, претежно производни компании го увезуваат за пакување и транспорт на своите производи. Она што е исто така факт е дека има извесно раздвижување и на домашната “индустрија“ за амбалажа, што во најголема мерка се должи на се поголемата побарувачка од домашните компании, кои особено во последниве години бараат се поквалитетна и покреативна амбалажа. Како што компаниитепроизводители на ајвар, вино, џем, корнишони... чиј што извоз од година во година достигнува нови рекорди, така расте и нивната

потреба своите пазарни и извозни адути да ги спакуваат во што поубава и покреативна амбалажа, така и домашните компании од оваа дејност се обидуваат да одговорат на нивните потреби. Релно, на домашниот пазар има многу повеќе увозници на амбалажа отколку домашни производители. Домашно производство има во делот на пластична и ккартонска амбалажа, но и тие се увозно зависни за репроматеријали, додека стакло воопшто не се произведува. Менаџерот на компанијата БЛИК ПАК, Данило Пандуревиќ, која е доставувач на материјали и машини за пакување, ја потврдува тенденцијата дека расте побарувачката за амбалажа затоа што во изминатите осум години компанијата има константен раст на продажбата на производи од областа на вакуум пакување. Нивни најголеми потрошувачи, за овој вид пакување, се месните и млечните индустрии во државата. Тој се сомнева дека

Специјален прилог | Машини, опреМа и аМбалажа за индустрија |

kutii od haRtija i kaRton

11,94 милиони евра

tegli za konzeRviRawe

4,44 милиони евра

i devizniot odliv za negova nabavka

Ro[ija makedonskite ambala@a lani!

11,7% во блиска иднина некоја компанија на домашниот пазар ќе реши да започне со производство на истата, поради објективниот ограничувачки фактор малиот пазар. Компаниите инволвирани во индустријата за амбалажа, потврдувата дека има извесно раздвижување во домашното производство на амбалажа, но единствено во областа на картонажа и фолии за флексибилно пакување. Притоа станува збор за увезена фолија која само се печати и кашира во земјава, што значи дека не е целосно домашен производ. Причините зошто расте побарувачката и увозот на картонска амбалажа може да се објаснат делумно во променетите стандарди на самите производители во

транспортот на производите, домашен производител на но најмногу се резултат картонска амбалажа. на зголемената Оттаму велат дека во побарувачка и последниот период увоз на амбалажа имаат зголемен обем за земјоделски на производство порасна вредноста на производи. и продажба на средствата потрошен Станува збор за картонски гајби, и за ув оз на картонска и хартиена картонски гајби, при што се особено ам во 2013 во однос на 20 балажа во кои се почесто задоволни од 11 година производителите позитивните реакции на свежо овошје на купувачите. и зеленчук ги “Нашиот пазар е пакуваат своите ценовно ориентиран производи. Токму во овој што значи дека цената производен сегмент најголем раст има одлучувачка улога при изборот бележи и компанијата Дуропак, односно на компанијата од која ќе се набави поранешна Комуна, која е најголем амбалажата. Но, се соочуваме и со

СÈ ШТО Е НЕОПХОДНО ЗА КВАЛИТЕТНО ВАКУМ ПАКУВАЊЕ  Вакуум кеси  Петослојна вакум фолија  Седмослојна вакуум фолија со штампа и peel ефект-лесно отварање  3Д Термособирачки кеси за зреење на кашкавал  Bag in Box  Калапи за кашкавал  Машини за вакум пакување HENKOVAC

Бликпродукт-М

ул"Моша Пијаде" 5А Куманово телефон: 070834325 fax: 031550775 28 март, 2014 | e-mail: blikproduktm@gmail.com

61

Специјален прилог | Машини, опреМа и аМбалажа за индустрија | УВОЗ НА НЕКОЛКУ ВИДОВИ АМБАЛАЖА (во ЕУР) Сандаци за пакување, кутии, гајби, барабани и слична амбалажа за пакување, од дрво; барабани (калеми) за кабли од дрво; палети, сандачести палети и други натоварни табли, од дрво; палетни држачи од дрво: Кутии, вреќи и други контејнери за па¬кување од хартија, картони, целулозна вата или листови или ленти од целулозни влакна; картонажни производи од хартија или картон, регистратори и др. Што се употребуваат во канцеларии, дуќани или слично: Балони, шишиња, тегли, лонци, фиоли, ампули и други контејнери, од стакло, за транспорт или пакување на стоки; тегли од стакло за конзервирање; затки, поклопки и други затворачи од стакло: Извор: Државен завод за статистика

4,4

агресивен наплив на и 5 милиони евра. Самата структура на увозот, ваква амбалажа од графички прикажана Турција и Грција, во илустрацијата, каде има многу практично и укажува производители, Милиони евра Трошат македонските кои се најголемите што го руши целиот конзервни компании потрошувачи на пазар на останатите за амбалажа во земјата. производители“, на стаклени тегли увоз Тоа дефинитивно вели директорката се компаниите од на Дуропак, Олгица конзервната индустрија и Кржева. Во Македонија, освен винарниците кои се повеќе Дуропак има уште еден извезуваат вино во стаклени поголем прозводител на шишиња. картонска амбалажа во Со оглед на тоа дека Струга, повеќе ситни сериозна ставка во картонажи кои имаат увозот се јавува и производство само пелетни држачи, нивната побарувачка за кутии и повеќе други помали. Она најверојатно е порасна вредноста на иницирана од страна што дополнително средствата потрошен на производителите на ја зголемува и за увоз за ка рт он ск а, стаклена и дрвена градежни материјали вредноста на ам ба лажа за само две годи во земјава. увозот е што ни Во потрага по суровината за причините зошто расте картонската увозот на амбалажа од амбалажа се секаков тип во земјава, не увезува. Домашно производство или рециклирање треба да се анализира само на хартија подолго време нема. желбата на производителите за поубав изглед, туку и законските регулативи Увозот на секаков тип и барањата од пазарот кои се помалку амбалажа расте толерираат неспакувани производи, Во текот на минатата година, особено не храна. македонските компании увезле дрвена, Оттука произлегува и зголемениот картонска и стаклена амбалажа во интерес и потрошувачка на различни вредност од 34,7 милиони евра, што видови материјали за пакување , со е за 5,2% повеќе од претходната 2012 оглед на фактот дека веќе ретко кој година, а за 13,2% од 2011 година. прехрамбен производ се пушта во Притоа, најмногу средства се одлеваат за продажба неспакуван. набавка на картонска амбалажа, односно Увозните на материјали за пакување кутии од картон - околу 12 милиони велат дека во последно време има евра, додека втората најголема увозна интерес и за пакување т.н. bag in box, амбалажа отпаѓа на амбалажа од стакло, која во светски рамки е најбрзо растечка во чии рамки најголемиот увоз отпаѓа област за пакување на течни производи, на тегли за конзервирање, за кои во како прехрамбени така и хемиски, но кај изминатите три години трошиме меѓу 4,5 нас генерално се користи многу малку, и тоа пред се за пакување на вино и сок. Глигор Цветанов, извршниот директор на Макпрогрес од Виница вели дека немаат никаков проблем со набавка на квалитетни амбалажи затоа што понудата на македонскиот пазар е висококонкурентна. “Има доста домашни производители, но доста се силни и компаниите

13,2%

62 | 28 март, 2014

2011

2012

2013

854.403

939.421

1.141.933

19.104.918

20.157.137

21.356.608

10.714.139

11.906.448

12.224.704

од странство кои гледаат на овој пазар како на пазар со голем потенцијал. Сето ова оди во прилог на македонските производители да одберат квалитетен и конкурентен добавувач“, објаснува Цветанов, за кого квалитетната амбалажа е еден од најважните елементи на производот. “Кога се работи за нов производ на нов пазар, потрошувачот најпрвин го привлекува амбалажата, а подоцна доколку му се допадне производот по своите квалитатитвни карактеристики, има веројатност да стане лојален на тој производ и пак да го купи кога ќе има потреба. Пред се е важен дизајнот на пакувањето како композиција и бои, но битна е и практичноста на пакувањето, достапноста на информациите и најмногу квалитетот на материјалот и на печатот“, објаснува директорот на Макпрогрес. Искуството на ова компанија, која извезува на повеќе од 30 пазари потврдило дека во морето производи кои се наоѓаат на полиците, неопходно е да пакувањето воопшто да не заостанува зад врвните светски брендови од истата или слична категорија. За разлика од кондиторската индустрија, каде дизајнот дефинитивно треба да биде еден од приоритети, во конзервната индустрија работите се релативно поедноставни. Во Випро објаснуват дека за потребите на нивното производство, неопходни им се повеќе елемнети: стаклени тегли, капачиња, кесе амбалажа, транспортна амбалажа за единици, транспортна амбалажа за пелетна единица, како и етикети. “Македонија не е голема држава каде “играат големи броеви“, така да првите три елементи, односно теглите, чашките и капачињата се обично од увоз, додека другите се произведуваат во земјава, но со доста репроматеријали од увоз“, вели сопственикот на Випро, Виктор Петков. Генерално, индустријата за преработка на овошје и зеленчук не користи повеќе од 15-20% основна амбалажа и околу 5% транспортна амбалажа, така што целокупната амбалажа не учествува повеќе од 20% од цената на производот. Другиот дел од производот, главно е домашен. “Амбалажата ни е многу важна бидејќи во надворешниот изглед секој елемент треба да си го најде своето место во мноштвото параметри кои се бараат за конкретната амбалажа за конкретниот производ... Амбалажата е од суштинска важност за успешното пазарно позиционирање, и од законски и од

Специјален прилог | Машини, опрема и амбалажа за индустрија |

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ март 2014 Издава: КАПИТАЛ МЕДИА ГРОУП доо бул. Маркс и Енгелс бр.7 зграда 1, влез 1 стан 31 1000 Скопје п.фах: 503 Република Македонија телефон: +389 2 3298 110 +389 2 3298 111 факс: e-mail: kapital@kapital.com.mk

Виктор Петков

Глигор Цветанов

Уредник на специјални прилози: Верица Јорданова

Во конзервната индустрија првите три елементи, односно теглите, чашките и капачињата обично се од увоз, додека етикетите и траснпортната амбалажа се произведуваат во земјава, но со доста репроматеријали од увоз

Кога се работи за нов производ на нов пазар, потрошувачот најпрвин го привлекува амбалажата, а подоцна доколку му се допадне производот по своите квалитатитвни карактеристики, има веројатност да стане лојален на тој производ и пак да го купи кога ќе има потреба.

Автор на прилогот: Верица Јорданова

Випро

Макпрогрес

Народна банка на Република Македонија функционален аспект“, објаснува Петков. токму во оваа област (Шише Џам), увозната Дирекција за статистика Ако се суди според досегашното искуството, зависност и на релативно малкуте домашни побарувачката за амбалажа и понатаму ќе производители на амбалажа, главно хартиена раст. Тоа го бараат и се построгите правила и картонска, повеќе од извесно е дека за пакување на храна, пософистицираните девизниот одлив за набавка на амбалажа за барања и критериуми на купувачите, без македонските производи и во иднина ќе расте. разлика дали се дома или во странство. Можеби ова е областа во која некој иден Поради отсуството на стаклара во земјава, инвестициски план би можел да даде добри и нереализираната турска инвестиција резултати?!

Графички дизајн: Николај Томашевски Игор Томашевски Фотографија: Ивана Кузмановска Фотоархива на Капитал Маркетинг: Александра Стојменова Сања Савовска Бобан Ѓорѓиевски www.kapital.mk

Извоз на Р.Македонија по сектори и отсеци според системот на меѓународната трговска класификација (во мил. УСД) Машини транспортни уреди погонски машини и уреди специјални машини за индустрија машини за обработка на метали индустриски машини за општа употреба канцелариски машини за АОП телекомуникациони апарати електрични машини, делови-неспоменато

2005 109,93 1,71 4,69 1,11 8,08 1,78 1,90 51,15

2006 118,65 1,58 5,11 1,28 11,29 2,13 1,14 59,56

2007 151,57 2,54 10,70 1,66 16,55 2,94 2,69 69,04

2008 186,39 3,23 15,27 1,72 16,91 3,85 7,93 89,75

2009 153,29 5,07 12,73 0,75 20,77 4,53 4,21 76,29

2010 198,80 1,59 10,83 2,09 44,12 3,61 4,95 94,32

2011 352,61 1,31 16,28 1,17 122,84 5,75 6,14 158,19

2012 397,13 1,01 15,15 2,19 189,20 5,02 4,83 133,47

2013 571,05 0,98 14,12 1,34 285,19 4,22 6,19 199,18

Извор: Државен Завод за статистика на РМ

Увоз на Р.Македонија по сектори и отсеци според системот на меѓународната трговска класификација (во мил. УСД) Машини транспортни уреди погонски машини и уреди специјални машини за индустрија машини за обработка на метали индустриски машини за општа употреба канцелариски машини за АОП телекомуникациони апарати електрични машини, делови-неспоменато

2005 563,07 11,40 62,08 10,54 87,35 51,76 79,46 89,32

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 688,84 1.046,28 1.442,41 1.215,20 1.097,22 1.173,17 1.025,56 1.157,45 12,68 25,75 89,86 78,55 36,89 37,54 42,24 80,95 87,09 132,35 149,12 121,62 109,31 107,77 107,82 118,08 13,10 21,96 25,35 20,04 13,04 13,57 12,09 19,98 95,72 138,83 206,93 170,95 128,61 191,68 167,91 198,90 63,16 80,42 105,30 98,86 79,57 70,67 67,02 69,48 82,02 158,08 206,64 178,53 149,46 139,51 146,85 149,44 104,00 162,66 197,34 185,23 188,75 253,59 203,73 262,03

Извор: Државен Завод за статистика на РМ

28 март, 2014 |63

Специјален прилог | Машини, опрема и амбалажа за индустрија |

Elmed К ога пред дваесетина година стручните лица од компанијата Елмед, која е застапник на неколку врвни производители на индустриска опрема за обележување и етикетирање во производството, ги презентирале производите, односно опремата од производните куќи во нашите македонски производни компании, размислувањата на менаџерите за автоматизирање, обележување и етикетирање било сеуште табу тема. Тие времиња, за среќа, одамна се минато во Македонија, па денеска најголем дел од производствените компании сите активности во поглед на одбележување на производите, во смисла на датум на производство и рок на употреба, ЛОТ информации, печатење и лепење на декларации и други процеси ги препуштаа во рацете на реномирани компании, на кои оваа работа им е еспертиза. Една од тие компании, со повеќедецениско искуство во работата, е ЕЛМЕД, која е генерален застапник на неколку врвни произведители на индустриска опрема за обележување. Од самиот почеток на своето постоење, од 1991година, ја има стекнато довербата на повеќе светски реномирани фирми и има статус на овластен застапник и сервисен центар на територијата на Република Македонија. Основен приоритет на професионалниот тим на Елмед е да одговори на потребите на клиентите со гарантиран квалитет, осигуран сервис и следење на светските тенденции на индустриско обележување. Нивната единствена цел отсекогаш била да остваруваат успешни и долгорочни партнерски односи со клиентите, со тоа придонесувајќи за ефикасноста на производството, следливоста на производите како и заштита на брендот. “Ние секогаш даваме приоритет на решенијата, не на продажбата. Обезбедуваме комплетни решенија за секој клиент посебно, за потребите на

kompanija koja gi re za industrisko ozna

“Домино“ има печатарски решенија за целосна производна линија, надополнета со конективност и интегриран систем означување на производите, без разлика дали станува збор за ЛОТ, бар-кодови, етикетирање или метал детектори кои најчесто се користат во прехранбената и фармацевтската индустрија. Со тоа се добива квалитетно и сеопфатно решение за потребите на еден производен погон“, вели Тибор Хеѓкези, менаџер за продажба. Инаку, Елмед Скопје, која е дел од групацијата Елмед присутна на пазарите во Македонија, Србија, БиХ, Црна Гора, Албанија и Косово, е 20 години генерален застапник и овластен сервисер на реномираниот светски производител на индустриска опрема за бесконтактно обележување на производите, кодирање и комерцијално печатење, ласерско обележување и print and apply системи за обележување на Домино. Оваа компанија од Велика Британија е светски производител и лидер во светот за ink-jet маркирање. Познати светски компании како што се Кока Кола, Нестле, Пепси и многу други веќе долго време ги обележуваат своите

Елмед е компанија која е насочена и кон научно истражувачки дејности (проекти), кои се во функција на поттикнување и помагање на технолошкиот развој. Потпомогнат од Министерството за образование и наука (МОН) и во соработка со Факултетот за електротехника и информациски технологиии (ФЕИТ), Елмед има неколку успешно сработени истражувачки проекти.

64| 28 март, 2014

производи со Домино маркирачите, што е повеќе од доказ за нивниот квалитет и традиционалната англиска доверливост. Како што е лидер во прехранбената, фармацевтската и кондиторската индустрија, Домино во последните години акцентот го става на М серијата, односно print and apply системи за роботски линии за палетизирање. Print and apply системите се модуларни решенија кои се прилагодуваат за најразлични потреби за производството. Со овој систем може да се контролира и регистрира секој производ и палета во производна линија со што се зголемува продуктивноста и флексибилноста, а се добива исправно обележан производ во склад со GS1 логистичкиот стандард. “Како овластен сервисер за брендовите кои ги застапуваме, имаме врвно обучен тим за одржување на опремата кој постојано се едуцира за сите новитети во оваа опрема“, објаснува Хеѓкези како потврда дека Елмед е вистински партнер

Специјален прилог | Машини, опрема и амбалажа за индустрија |

e[ava problemite a^uvawe

Кои се брендовите кои ги застапува Елмед?

DOMINO – е водечки светски производител на системи за бесконтактно обележување. Domino апаратите се лидер во светот за ink jet маркирање.

TOSHIBA – Нуди термотрансфер/ термодирект штампачи, со врвен квалитет и перформанси, за баркодирање, етикетирање и програмирање RFID чипови, како и нивна апликација. Рангирана меѓу првите 10 компании во светот, Toshiba има вистинско решение за сите AUTO-ID потреби.

на своите клиенти, а не продавач на опрема. Корисници на оваа опрема, односно на решенијата за обележување на производите на Елмед се компании од областа на фармацевтската индустрија, индустријата на пијалоци, конзервната индустрија, млечната индустрија, живинарските фарми, индустријата за градежни материјали и многу други. Менаџерскиот тим на оваа компанија, која посветено работи на задоволување на сите специфични потреби на своите клиенти, очекува во следните пет години пазарот во земјава дополнително да се искристализира, односно на него да останат да работат само оние компании кои сериозно ќе инвестираат во квалитетот на своето производство и ќе обезбедат соодветен извозен пазар. Без тоа нема опстанок во денешниот висококонкурентен пазар, на кој што нема простор за какви било импровизации. Особено не во производството. Притоа, Елмед ќе остане на зацртаната траса- да нуди и обезбедува професионални и одржливи решенија за постојните клиенти, но и за сите оние компании кои се уште немат најдено решение за обележување на своите производи и нивната следливост!

М-р Тибор Хеѓкези

менаџер за продажба

Нашата мисија е да бидеме константно ефективни и секогаш да нудиме солуции кои одговараат на потребите на компаниите

Вредности на Елмед: Слушање Слушај и разбери Чесност Биди чесен сам со себе и со останатите Прецизност и фокус Прецизни цели и фокусирање на потребите за постигнување на истите Енергија и итност Креираме позитивна енергија преку ентузијазам и брза услуга Тимско работење Тимската работа ни овозможува задоволство Посветеност Зборовите ги претвараме во дела Позитивен став Наши амбиции се да бидеме најдобри во тоа што го работиме

COLLAMAT произведува системи за етикетирање од 1958 година, со посебен акцент на едноставност, лесно управување и докажана доверба. Палетата на производи вклучува независни и модуларни системи, кои лесно се интегрираат во постоечките производни процеси.

LOCK INSPECTION SYSTEM Со повеќе од пола век искуство за изработка на системи за автоматска проверка на квалитетот според потребите на клиентот, Lock Inspection System поставува нови стандарди во технологијата на детекција на метали и мерења на тежината.

TELESIS – е водечки производител на опрема за трајно обележување на метал. Палета на матрични и ласерски решенија се идеален избор за стандардни, но и за специјални наменски примени ширум светот.

FT SYSTEM - Од 1998 година, FT System се избори за водечка озиција во развојот и изработи комполетен спектар на системи за сите аспекти на контрола на спори и брзи линии за флаширање, било да се работи за станардни или уреди дизајнирани според потребите на производниот процес.

WIEDENBACH Wiedenbach Apparatebau Gmbh е водечки производител на ink jet штампачи за специјални намени. Наменски решенија за обележување на екструдирани производи, кабловска, челична, автомобилска и електронска индустрија.

SISMA REINER – фермански производител на иновативни решенија за рачно обележување на производи.

ARMOR Најголемиот производител на термал – трансфер рибони непрекинато ги унапредува своите производи и нуди потрошни материјали со врвен квалитет ISKRA MEDICAL Словенија производител на апарати за физикална терапија и медицинска козметологија, ЈUGORENDGEN - Србија спезијализиран за сите типови на рентген апарати.

28 март, 2014 |65

Капитал број 752 28.03.2014

66

www.kapital.mk

интервју

Edni Peneluna

директор на Центарот за креативно претприемништво во Велика Британија

Strasta i inovativnosta vodat do finansiski razvoj! разговарал:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

П

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

За врската меѓу образованието и компаниите, за развојот на претприемништвото но и за мерките за тоа како да се зајакне претприемачкиот дух меѓу младите, Капитал разговараше со британскиот професор Енди Пенелуна, еден од учесниците на советувањето на тема „Како до поголема вработеност на студентите и дипломците“, кое неодамна се одржа во Македонската академија за науките и уметностите

рофесорот Едни Пенелуна е директор на Центарот за креативно претприемништво во Велика Британија. Тој исто така е почесен визитинг професор на Американскиот Универзитет во Каиро како и на Кралскиот колеџ за уметност во Велика Британија. Високо на неговата агенда се наоѓа едукацијата на професорите и развој на конструктивен сет од стратегии меѓу компаниите и претприемачкото образование. Пенелуна во Македонија беше почесен гостин на советувањето на тема „Како до поголема вработеност на студентите и дипломците“, во организација на МАНУ и Центарот за стратегиско истражување. Со Пенелуна разговаравме за потребите од промена на образовниот систем и како да се подобри врската меѓу универзитетите и бизнис секторот, особено откако компаниите се почесто се жалат на несоодветниот кадар кој излегува од универзитетските клупи.

XX Во Македонија сте како дел од советувањето кое по прв пат се случува на тема „Како до поголема вработеност на студентите и дипломците“. Кои се вашите согледувања? Мислам дека главната порака која сакам да ја испратам овде има врска со фактот дека образовниот систем во моментот е доста старомоден. И начинот на кој ние гледаме на обуката на професорите не е нужно поврзано со тоа да им кажеме на професорите што треба да прават, туку да слушаме, да ги слушнеме нивните размислувања. И луѓето што се во средиштето на таа аргументацијата

знаат дека слушањето е пола од проблемот. Ако ги слушаме младите и разбереме дека образованиот систем им е од помош, и дека образованието во најголем дел е употребливо и значајно, додека други делови можеби не се така важни, тогаш можеби и ние како учители ќе може да научиме нешто и да помогнеме да го подобриме нашиот едукативен систем. Другата порака е дека треба да се слушаат не само луѓето од образовните институции или академиците, туку исто така да се слушне мислењето и на бизнис секторот. Особено на бизнис секторот составен од малите и средни претпријатија. Како што слушнавме денес, ако имаме состојба во која 90% од новите фирми кои се отвораат се мали, тоа не секогаш е во корелација со барањата на универзитетите да бидат поврзани само со големи компании и корпорации, и звучните имиња. Мораме да најдеме начин да ја истакнеме важноста на малите и средните бизниси.

XX Како може да се подобри конекцијата меѓу универзитетите и потребите на компаниите? Мислам дека постои една голема претпоставка за тоа зошто бизнис секторот не е среќен. А тоа е дека студентите не можат да направат бизнис план, или сами да ја изготват финансиската рамка во бизнисот. Но она што го гледаме во пракса е нешто сосема поразлично. Тоа е начинот на кој гледате на луѓето. Тие можат да бидат иновативни, креативни, да бараат можности. И треба да им дозволите да го дадат нивното мислење за вашиот бизнис и нивните идеи за тоа како тој може да се развива понатаму. Ова честопати се развива поинаку. Учењето во универзитетите, на пример честопати е проверувано преку испити. Така студентот мора да се сети на факти, податоци, бројки, детали. Но денес фактите, податоците, бројките што сте ги учеле можат да бидат различни особено поради тоа што новите информации

www.kapital.mk

Капитал број 752 28.03.2014

интервју се менуваат многу брзо и значајно. Затоа проблемот е помалку памтење на работите, а повеќе да се биде способен да се најдат работите кои ви требаат, а кои ќе го решат или ќе понудат решение на проблемот кои вие сакате да го решите. Како да го тестирате тоа, кога класичните испити не одговараат на ова. Студентите се многу добри во пишување есеи за претприемништво, за бизнис, за развој, но со тоа тие не можат да направат значен придонес, промена за компаниите. И затоа ние сметаме дека треба да се учи за претприемништво, за потребите на претприемништвото и бизнисот. Станува збор за различен сет на вештини кои бараат да се научи како работи бизнисот и претприемачите. Ова влијае на начинот на кој бизнис секторот и универзитетите треба да работат заедно, да го анализираат и тестираат она што студентите го учат за да има ефект за сите.

XX Колку е потребна поддршката од државните институции во однос на промена на образовниот систем кој ќе се сврти повеќе кон потребите на бизнис секторот? Мислам дека владата има една од клучните улоги во ова. Ние правевме едно истражување во кое анкетиравме професори кои предаваат на три годишни деца па се до професори кои им предаваат на триесет годишни луѓе. Сакавме да ја видиме големата слика за размислувањата за образовниот систем. Големата слика покажа дека многу од професорите и учителите знаат дека направиле нешто лошо поради начинот на кој се евалуирани и оценувани. Тие се оценувани на погрешен начин. Ги прашуваат колку студенти имавте денес на часот, наместо да ги прашаат што ги научивте децата во вашиот клас? Но ако владата може да ги разбере овие работи, и го зајакне менаџментот во образовните институции, така што тие ќе ги земат овие работи предвид, тогаш оценките на професорите ќе се променат. А со тоа и начинот на образование.

XX Колку претприемништвото и развојот на мали и средни компании е важно и колку тоа може да помогне во справувањето со економската криза? Еден од проблемите е дека секогаш се концентрираме само на парите. Сите само ја гледаат краткорочната цел. Пред некое време работевме со PWC (PricewaterhouseCoopers) на истражување на уметнички училишта

кои имаат создадено иновативни центри. Експериментот траеше година и PWC дојде до заклучок дека може многу да се научи од креативните умови. Затоа што страста и иновативноста води до финансиски развој, а не алокацијата на пари. Идеите, страста и иновативноста се она што е критичната точка. Значи според нив, а со тоа се согласувам и јас, треба да ги охрабруваме младите луѓе да имаат доверба да направат дел од овие работи и преку учење и преку искуство, а потоа ќе можат магично да ги спроведат нивните идеи и проекти во општеството. А веќе слушнавме дека иновативните компании се тие што носат напредок и промени во општеството. А со тоа и финансиските добивки кои ние сакаме да ги оствариме.

XX Македонија е мала држава а финансискиот сектор е доста слаб. Што е она што треба да се направи за да се стане претприемач во вакви услови? Имаме интересна ситуација овде. Иако јас сум претставник на Велика Британија денес, исто така го претставувам регионот Велс, што по многу нешта сличен со Македонија. Некои од лекциите кои ние ги научивме, е дека малите земји се пофлексибилни, поприлагодливи и побрзо се справуваат со промените во образовниот систем. Кај нас пред 12 години беше донесена Стратегија за млади претприемачи, која неколку пати до сега беше менувана и надградувана. Сега владата ги помага и финансира претприемачите и бизнис луѓето да дојдат и да помогнат во промените на едукативниот систем. Резултатите од таквата соработка сега беа објавени. И сега гледаме дека, ако добро ме држи меморијата, дека постои 5% раст на претприемништвото во Велика Британија, а 9% тоа е зголемено во Велс. Што значи дека веќе го гледаме влијанието од таквата стратегија. Би препорачал и Македонија да направи нешто слично.

XX Што е она што треба да се направи за младите луѓе да бидат поохрабрени да влезат во водите на претприемништвото? Тоа е предизвик кој бара пред се самодоверба. Ако вие како млада личност по завршувањето на образованието, универзитетот или колеџот, сметате дека не сте научиле да бидете креативни, тогаш тоа е проблем. Јас би советувал да зборувате со универзитети доколку тоа

67

е можно или владините претставници во училиштата, тие да имаат фидбек на вашите размислување за тоа кое е вашето мислење за студиите кои штотуку сте ги завршиле. Бидејќи чувството дека не сте креативни веројатно е поврзано со начинот на кој вие сте учеле во текот на вашето образование. Затоа би ве советувал, зборувајте со мало дете, видете колку креативно и заинтересирано, иновативно размислува малото дете. Зошто тоа дете размислува покреативно? Веројатно поради тоа што вас ситемот ве учи само на еден начин, кој притоа не ја поттикнува креативноста. Помогнете им на вашите универзитети за тие да им помогнат на следните генерации, за да ги направат потребните промени, за ние да размислуваме како и малите деца. Да се сетиме што значи да се биде возбуден, ентузијаст.

XX Младите секогаш се привлечени да работат во големите компании и звучни фирми. Како да се охрабрат младите да бараат работа и во малите претпријатија? Ако образовниот систем ве учи дека треба да работите во големи компании секако дека ќе немате доверба за вашата иднина доколку работите во мала компанија. Големите компании нудат сигурност- полесно стигнувате до кредити, посигурни плати. Но, малку студенти разбираат дека ако работите за голема компанија вие сте само една мала личност која нема влијание или глас во важните одлуки на компанијата. Вие сте многу мал дел од една голема машина. Но кога работите во мала или средна компанија, особено во микро компанија, вие сте личност која и тоа како има влијание на начинот на кој таа компанија се развива. Вие полесно напредувате во таква компанија, помагате во сите одлуки, па дури и во одлуките доколку треба да се вработи некој нов работник. Ако на почетокот вие сте биле интервјуирани за работа, за кратко време може вие да го водите интервјуто и да ги избирате луѓето кои ќе работат за вас, или со вас, во таа мала компанија. Ако се глед низ призмата на паричните средства, секако дека во малите компании треба подолго време за да се стигне до посакуваните средства. Но ако гледате низ параметрите изразени преку задоволство на работно место, и можноста да се влијае во работата на компанијата, малите компании многу повеќе го нудат тоа, отколку големите.

Капитал број 752 28.03.2014

68

www.kapital.mk

политика

Амбасадорот Ивон го завршува мандатот во Македонија

Б

ританскиот амбасадор Кристофер Ивон деновиве одржа проштални средби со државните врв во земјава со што го заокружува својот мандат во Македонија. Ивон важи за еден од поприсустните и поизвиканите амбасадори, кои даваше постојана поддршка за евро-атлантските интеграции на земјата. На средбата со министерот за надворешни работи, Никола Попоски, двајцата соговорници се согласиле дека политичките односи меѓу двете земји бележат постојан нагорен тренд, кој ќе служи како основа за уште подинамичен развој на билатералните односи меѓу двете држави. Кој ќе го наследи Ивон на оваа функција, засега не е познато.

> БРОЈКИ

2,5

Милиони евра и додели Кина на Македонија со цел продолжување и продлабочување на соработката меѓу двете земји

215

Работодавачи покажале интерес за мерката за субвенционирано вработување на лица до 29 години, соопшти Агенцијата за вработување

219

Лица изминатата година се здобиле со звање доктор на науки што е рекорден број досега забележан во Македонија

Od Wujork ni[ пишува:

facebook 1

Затоа што поважна ви е судбината на Фатмаѓул од сопствената, ете затоа Македонија е ваква. Филип Черноземски

2

Поарно би било у Свети Николе да најдат вода, него гробот од Ацета.

Srgjan Stojancov

3

CIA izleze so anketa. Sekoj moment so svoi anketi se ocekuva da izlezat FBI, KGB, MI6, i UDBA! Edmond Ademi

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

С

амо што стивнаа импресиите од дипломатската лекција која министерот за надворешни работи, Евангелос Венизелос ја одржа среде Скопје, од Њујорк пристигна ново изненадување во насока на затоплување на односите меѓу двете закарани земји- Македонија и Грција. На три недели пред првиот круг од претседателските избори во земјава, а недела по средбата на министерот за надворешни работи Никола Попоски и вицепремиерот Фатмир Бесими со еврокомесарот за проширување Штефан Филе, медијаторот Метју Нимиц, по пет месеци молк, одеднаш ги викна на разговор преговарачите, македонскиот Зоран Јолевски и грчкиот Адамантиос

Василакис. Наивно беше да се верува дека средбата ќе резултираат со некаков исчекор, особено поради тоа што дипломатска пракса е во време на избори, да не се преговара околу прашањето за името (Македонија пред претседателски и парламентарни избори, Грција пред локални и европски). Уште повеќе, бидејќи ниту едни случувања во изминатиот период, од последната средба на Нимиц, не наведува дека нешто особено се случувало зад кулиси и дека можеби токму сега, по дваесет години преговори, не очекува некакво изненадување. Во такви услови, оваа средба може да се цени само како уште еден дипломатски поен на контото на официјална Атина во насока, барем пред меѓународниот фактор да се покаже како проактивен играч во преговорите околу името. Да не заборавиме, Грција овие шест месеци е на челото на Европската унија, како земја претседавач, претседателство кои барем земјите во регионот, како и Македонија

www.kapital.mk

Капитал број 752 28.03.2014

буМ-Трес сеММ стана дел од асоцијацијата на саморегулативни тела во медиумите на југоисточна европа

С

оветот за етика на медиумите во Македонија (СЕММ) на Регионална конференција за медумска саморегулација, којашто се одржа од 23 до 25 март во Приштина потпиша Меморандум за разбирање со телата за саморегулација на останатите држави во регионот. Во Меморандумот се вклучени советите за етика од државите од југоисточна Европа, коишто формираат своја Мрежа наречена Нетикс, а СЕММ со потпишувањето на Меморандумот и официјално стана членка

на оваа Асоцијација, заедно со колегите од словенија, БиХ, Србија, Косово, Албанија и Црна Гора. Меморандумот е составен од осум члена кои предвидуваат дека овие тела взаемно ќе си помагаат и ќе се поддржуваат во промоцијата и унапредувањето на идејата за саморегулација на медиумите, во насока на зголемување на одговорното, професионално и независно новинарство, базирано исклучиво врз професионалните стандарди.

[tO nOvO!

го гледаат низ призмата на Агендата 2014 преку која официјална Атина вети дека особено ќе се залага за интересите и напредокот на земјите од регионот на патот кон Европската унија. Всушност, за нешто повеќе од месец, на осми мај во Солун, Венизелос ја закажа средбата ЕУЗападен Балкан на која главна тема ќе биде токму агендата 2014, како и енергетското и транспортното поврзување на земјите од регионот. За време на посетата во Скопје, тој индиректно го покани и министерот Попоски на билатерална средба на маргините од самитот, но засега, отсуствува официјален став за евентуален таков исход. Само за потсетување, последната средба на Нимиц со преговарачите, но и со државниот врв на двете земји беше за време на неговата посета во регионот. Тогаш, Нимиц најотворено зборуваше за преговорите меѓу двете страни, и јасно посочи дека Грција е таа што не отстапува од црвените линии. Во меѓувреме, како и вообичаено за македонската политика сцена, ДУИ, овој пат преку вицепремиерот Фатмир Бесими, обелодени дека постои предлог од медијатор, кој од македонска страна не е целосно отфрлен.

Наивно беше да се очекува дека средбата на Нимиц со преговарачите, ќе резултира со некаков исчекор, особено поради тоа што дипломатска пракса е во време на избори, да не се преговара околу прашањето за името. Во вакви услови, разговорите останува да се толкуваат низ призмата на проактивната дипломатија на Грција, која како претседавач со ЕУ, на месец пред Самитот ЕУЗападен Балкан во Солун, каде главна теме ќе биде Агендата 2014, сака да покаже дека останува на заложбата да биде локомотива за земјите од регионот на патот кон ЕУ

69

Мендух Тачи

лидер на ДПА

Ако бил толку тежок Груевски, ако толку тешка била ВМРО, зашто гласаа да се стави орелот во листата на Илјаз Халими? Тачи најавува колку „јако“ ќе го притиска Груевски ако заедно прават влада.

ЃорЃе иванов

претседател на Македонија

Длабоко е Охридското Езеро, но длабоки се и нашите корени во оваа земја поетски се занесе Иванов, ама во градот на Прличев очекувавме помалку банална компарација.

илјаз халиМи

кандидат за претседател

Ќе бидам претседател на сите граѓани и ќе се заложам да се спречат политиките на етнички поделби изјави кандидатот кој води кампања под слоганот „За претседател Албанец".

twitter 1 БиЧ Плизз@kirilmkd53m

Значи да резимираме ... личност со ваши пари ќе се рекламира месец дена за да биде избран за потоа 5 години ништо да не прави платен од вас.

2 Gina@ginalynx3h Што вели современата

психијатрија за синдромот "трпение во бирократски процес"?

3 i999y@i999y1h

Субрата Рој ќе излезе со кауција Само ние да не сме гаранцијата!!

Капитал број 752 28.03.2014

70

www.kapital.mk

политиКа

reaktualizacija na starata tema

Od kade partiite ]e najdat pari za Ovie predvremeni izbOri?

пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

Д

есетици илјади луѓе на митинзите, кои бараат да бидат почестени со сендвич и сокче, фотографии по весници, минутажа на телевизија, висење на билборди, печатење на предизборните програми во стотици илјади примероци... сето ова чини пари, а во време на „оскудација“ кога парите се скапи, се наметнува прашањето – од каде и како се финансираат македонските политички

партии, штом можат да си дозволат предвремени парламентарни избори на секои две - три години!? Партиите и овој пат ќе отворат сметки за изборната кампања. Освен буџетот со кој тие располагаат, останува нејасно како и од што најмногу ќе се финансираат изборните кампањи на партиите во пресрет на предвремените парламентарни и претседателски избори. Законски, партиите може да се финансираат од донации, членарина, прилози, спонзорства... Меѓутоа, ниту една партија досега не откри кој ќе им биде главниот извор на финансирање на нивните кампањи овој пат. Од партиите само тврдат, дека на овие избори, финансирањето ќе им било легално. Но, искуството со изборите досега,

налага да се отворат повеќе дилеми и сомнежи токму кога е во прашање начинот на којшто партиите си го полнат џебот... Досегашните избори, било да се парламентарни, локални или претседателски покажаа дека македонските политички партии по неколку основи отвораат сомнежи за начинот на финансирање на нивните кампањи, за што впрочем говорат и извештаите на сите релевантни меѓународни организации за борба против корупцијата, но и извештите од Брисел и од Вашингтон.

Сите небулози на минатите избори

Ако се анализираат на пример претходните парламентарни избори во 2011-та секој којшто барем малку

www.kapital.mk

капитал број 752 28.03.2014

политика Десетици илјади луѓе на митинзите, кои бараат да бидат почестени со сендвич и сокче, фотографии по весници, минутажа на телевизија, висење на билборди, печатење на предизборните програми во стотици илјади примероци... сето ова чини пари, а во време на „оскудација“ кога парите се скапи, се наметнува прашањето – од каде и како се финансираат македонските политички партии, штом можат да си дозволат предвремени парламентарни избори на секои две три години!? се разбира во бројки, знае дека пријавените пари, тие што париите јавно објавија дека ги потрошија во таа предизборна кампања во најголем дел се смешни и нереални. Тоа што партиите ја задоволија формата, со тоа што доставија финансиски извештаи за предизборното трошење до надлежните институции, не ја обезбеди суштината. Најскандалозно е што најнетранспарентна тогаш беше владејачката ВМРО-ДПМНЕ. Партијата тогаш пријави дека потрошила повеќе отколку што собрала како донација, односно разликата помеѓу приходите и расходите на партијата беше цели 3,3 милиони евра на сметка на расходите. Како е тоа можно, дали партијата прво троши, па потоа плаќа, односно практикува одложено плаќање (ако

е така, тогаш работи на штета на домашните фирми затоа што им ја уништува ликвидноста)? Или можеби ВМРО-ДПМНЕ добива бесплатни услуги од фирмите? Ако е така, тогаш во прашање се доведува “мотивираноста“ на бизнисмените да ја финансираат партијата на Груевски!? Но, што и да е причината, тоа мора да биде наведено во финансискиот извештај. Исто како што мора да пишува на крај дали ВМРО-ДПМНЕ ќе плати за сe што потроши. Притоа сите донатори (физички лица) на партијата решија да донираат во три дена по иста сума, по 60.000 денари. Како успеале повеќе од 100 луѓе да се договорат толку прецизно? И каде се донациите од првите луѓе и истакнатите членови на оваа партија, кои би требало да бидат пример за другите? СДСМ пак, тогаш најмногу ја изненади јавност. За финансирање на изборите зеде кредит од 240.000 евра од Комерцијална банка, па го запиша како “донација-кредит“. Дали беше кредит, дали донација, остана нејасно, освен за тој што дал и тој што зел?! СДСМ не се пофали со донации од граѓани и фирми, што може да се протолкува и како проблематичен факт во однос на позицијата на партијата пред членството и симпатизерите. За разлика од македонскиот политички корпус, само првите луѓе на албанските политички партии се одважија да дадат пари за партијата со која раководат. Но, се соочија со друг проблем, партијата требаше да им врати пари затоа што дале повеќе од 60.000 денари, колку што е законскиот максимум од физичко лице. Токму заради ваквите небулози, аналитичарите се согласни дека во овој сензитивен период сите надлежни институции треба да преземат сет мерки преку кои ќе го следат финансирање на политичките партии за време на изборната кампања. “Факт е дека зародишот на корупцијата е кај политичките партии. Во изборните кампањи најчесто се поставува обврската меѓу финансиерите и политичките партии, финансиерите за време на кампања даваат пари во замена партијата кога ќе дојде на власт да им нуди поволности“, вели поранешниот член на Антикорупциската комисија Драган Малиновски. Според него, тоа што финансирањето на политичките партии сe уште се прави тајно е резултат на недоволната превенција на надлежните институции. “Кај партиите се чини дека има премолчен консензус, премолчен договор по однос на ова прашање. Тоа е поради начинот на кој функционира системот кај нас. Државата останува најголем вработувач, па така приватниот сектор е принуден со тајни договори да ги финансира политичките партии во избори, за по избори да добијат нешто за возврат“, вели тој.

Колку донираат македонските компании? Интересна тема во оваа насока, што ја отвори токму Капитал неодамна

кои СЕ иЗМЕНитЕ На ЗакоНот За ФиНаНСиРаЊЕ На паРтиитЕ?

71

Што се однесува до другите измени, се интервенира и во делот за регулирање на начинот на којшто партиите ги добиваат донациите. Со измените донаторите ќе добијат и обврска да им доставуваат фактури на партиите со реалната вредност на непаричните донации (материјални средства и услуги). За донација отсега ќе се смета и разликата меѓу пазарната вредност и фактурираната цена (со попустот), секако, и во случај кога партијата бесплатно ќе добие одредена услуга. Досега во Законот стоеше само формалната одредба дека “давателот на услугата е должен да ја извести политичката партија за вредноста на дадената услуга“ без да се прецизира како – писмено или усно - што значеше дека при евентуална контрола можеше да нема никаква евиденција. Кај казнените одредби се додаваат нови, кои предвидуваат (во однос на повеќе прекршоци) запирање на исплатата на средства за редовно годишно финансирање на политичката партија од Буџетот на државата. Мерката се применува додека партијата уредно не си ја исполни обврската. Најстрогата казна што се заканува од последните измени е губењето на правото на редовно финансирање од Буџетот во траење од три месеци, со која ќе се санкционира необјавувањето во пропишаниот рок на годишниот финансиски извештај на партијата. Највисоката фиксна казна останува предвидената во досегашното законско решение – 10 илјади евра, што најверојатно, звучи безопасно за партиите од форматот на ВМРО-ДПМНЕ, СДСМ, ДУИ или ДПА, кога се знае дека тие и дневно знаат да потрошат поголеми суми само за реклама.Со 10 илјади евра се казнува надминување на лимитот за примање поединечна донација и недоставувањето извештаи за донациите и за финансиското работење. Рокови се воведуваат и во однос на објавувањето на годишните финансиски извештаи на партиите. Дополнет е и делот од Законот со кој се уредува содржината на регистарот на донации што партиите имаат обврска да го водат. Покрај веќе дефинираните податоци за донаторите, партиите отсега ќе мора да наведат кои донации им стигнале од субјекти кои директно или индиректно се поврзани со нив или се под нивна контрола. Се воведува и должност за политичките партии овој регистар да го објавуваат на својата интернет-страница на секои шест месеци.

Капитал број 752 28.03.2014

72

www.kapital.mk

политика

е анализата на присутноста на македонските компании во финансирањето на партиите... Изборниот законик дозволува правните лица да може да донираат до 5% од приходот што го оствариле во претходната година. И меѓународната заедница и домашната граѓанска асоцијација „Мост“ ја оспоруваат оваа одредба сметајќи дека ги става во нееднаква позиција и донаторите и политичките партии, зашто хипотетички е можно еден донатор (компанија со голем обрт) да ја финансира целата кампања на одредена политичка партија или на повеќе партии, па дури и на сите учесници во изборниот процес. Бидејќи 5% од вкупниот обрт на некоја од големите македонски компании се доволни за да се покрие сумата што заедно ја трошат сите учесници во една изборна кампања. Но, во услови кога освен медиумите, меѓу донаторите во изборните кампањи нема други компании, проблематизирањето на оваа одредба се сведува на обично теоретизирање во стилот што би било кога би било. Вистинско прашање за дебата би било зошто компаниите не донираат во изборните кампањи на политичките партии? И, дали навистина не донираат, или тоа го прават на начин што им овозможува да избегнат да се појават во официјалните листи на донатори? Ако се погледнат финансиските извештаи на партиите од последните неколку кампањи меѓу донаторите уверливо доминираат физички лица. Во финансискиот извештај на коалицијата на ВМРО-ДПМНЕ за изборите 2013 за градоначалник на Скопје и на другите општини како донатори се запишани околу 1.700 приватни лица, од кои најголем дел дале по 1.000 евра. Во истиот извештај единствените правни лица што се јавуваат, кои се и најголеми донатори (во вкупната сума од 1,54 милиони евра што ВМРО-ДПМНЕ ја собрало од донации) се неколку медиумски компании - МПМ со околу 256 илјади евра, Сител со 163 илјади евра, Канал 5 со 157 илјади евра, ТВ Алфа со 78 илјади евра. И кај коалицијата предводена од СДСМ во финансискиот извештај за овогодинешните локални избори меѓу донаторите нема компании - се појавуваат само приватни лица, со исклучок на Трендоленд, која е наведена поради попустот од (симболичните) околу 700 евра што & го дала на коалицијата за рекламирање на

Црни пари во кампањата на ХДЗ судот во Загреб пред три недели пресече – Санадер и неговата криминална банда се виновни што краделе од парите на граѓаните и потоа тие пари завршувале во партиската каса Офф.нет. Од „Сојузот за иднината“ во извештајот навеле дека од донации собрале 9.250 евра. ДУИ за истата кампања добиле 224 илјади евра донации, повторно главно од граѓани, а меѓу компаниите донатори (вкупно пет) најмногу дала Ева-Аг Дооел 16.260 евра. И во извештајот на ДПА меѓу донаторите е наведена само една компанија, Нота-Ми Дооел, со сума од 1.000 евра, додека вкупните донации што ги добила албанската опозициска партија изнесуваат 16.560 евра. Институциите надлежни за контрола на парите во политиката, бизнисзаедницата, аналитичарите и претставниците на политичките партии, даваат различни толкувања за тоа зошто ги нема компаниите од листите на донатори во партиските изборни кампањиЧленот на Државната комисија за спречување на корупцијата, Мирјана Димовска, која е можеби најупатена во проблематиката, бидејќи членуваше во работната група што во Министерството за правда работеше на измени на Изборниот законик, најнапред потенцира дека ставот на Антикорупциската комисија е оти во Законикот треба да се врати старата одредба - фиксна сума како лимит за донирањето на правните лица во изборната кампања, наместо актуелната според која компаниите може да донираат 5% од вкупниот приход остварен во претходната година. Предлогот (кој чека зелено светло од партиите) е правните лица да може да донираат најмногу 30.000 евра. Според Димовска, тоа што компаниите, особено поголемите - кои можат да дадат, ги нема меѓу официјалните донатори, се

Поранешниот претседател на Сојузот на студенти, ја шокираше јавноста кога минатите избори објасни дека партијата ВМРО – ДПМНЕ го пријавила него и неговото најблиско семејство како донатори за нивната изборна кампања, а тој не дал ниту денар: „ВМРО – ДПМНЕ ме пријавиле мене и моите дека сме дале 550 илјади денари. Ние не сме донирале ништо. Како и зошто се нашите имиња напишани во нивниот извештај?“ прашуваше тогаш Малчевски

должи на тоа што партиите чиј најголем трошок во кампањата е рекламниот, кога ги имаат за донатори медиумите, немаат потреба од други моќни финансиери.

Санадер во затвор токму заради нелегално финансирање на ХДЗ!

Санадер предводел криминална банда – овие зборови на судијата во Загреб којшто пресуди дека сите обвинети, (вклучувајќи го поранешниот хрватски премиер и самата партија ХДЗ) се виновни во мега аферата „Фими-медија“ го потресоа Балканот. Санадер се најде како средишна фигура во можеби најголемата корупциска афера на овие простори, во којашто се докажа дека тој како премиер заедно со неговите најблиски соработници, извлекувале пари од јавните претпријатија и преку маркетинг агенцијата „Фими Медија“ буквално краделе од парите на граѓаните. Потоа тие пари завршувале на партиската сметка, за што сведочи „црниот тефтер“, во којшто биле запишувани сите трансфери. Судиите докажаа дека Иво Санадер бил лидерот на оваа криминална операција и користејќи ја својата функција и огромен авторитет кој го имал како претседател на Владата и претседател на партијата ХДЗ, издавал наредби кои другите учесници во криминалната група само ги извршувале. А кој не сакал да постапува според сугестиите бил викан на “рибање” кај премиерот, по што ако не прифател да се однесува согласно упатствата на лидерот, бивал сменет од директорската фотелја во јавното претпријатие или државна фирма. За оваа неформална групација која функционирала во рамки на власта во најголемото судење за корупција и криминал во поновата историја на Хрватска, пропеаја многу учесници во криминалните операции кои со судските органи се спогодија и добија поблаги казни. Како што секогаш бива први пропејуваат најблиските соработници на големиот шеф. Откако јавноста имаше можност во судот да слушне многу застрашувачки факти и докази како функционирало извлекувањето на пари од државната

Капитал број 752 28.03.2014

74

www.kapital.mk

политика

Словенија им забрани на фирмите да донираат за партиите

В

ладата на словенечката премиерка Аленка Братушек им забрани на словенечките претпријатија да им донираат пари на политичките партиите. Според новиот закон партиите ќе мора јавно и прецизно да го објават начинот на финансирање на своите изборни кампањи. Измените во законот се однесуваат финансирање на партиите според одреден клуч на распределба на средствата од државната каса,

каса, поранешниот премиер Санадер беше осуден на 9 години затвор и конфискација на имот вреден над 2 милиони евра. Претходно Санадер за продажбата на Ина на унгарски Мол и за провизијата од Хипо Банка беше осуден на единствена казна од десет години. А го чека судењето за уште две корупциски афери. Ако Врховниот суд ја потврди пресудата на Санадер тој вкупно би можел да добие казна затвор од максимални 15 години. Но, во светло на казната на Санадер многу поголемо значење има казната за партијата ХДЗ, која сега по пресудата дека е виновна за криминал прераснува во своевидна криминална организација. Покрај фактот што висината на казната може да ја однесе партијата во банкрот,

односно една четвртина наместо десетина како досега ќе им биде распределена оние партии кои на изборите ќе освојат над еден процент од гласовите. Остатокот ќе се дели според критериум на освоени места на изборите. За прв пат овие законски измени ќе се спроведат во мај за време на изборите за Европскиот парламент.

пресудата за криминал го доведува во прашање понатамошното нејзино постоење. А ХДЗ низ сиве овие години, кога Хрватска ја градеше независноста, претставуваше своевиден бренд во политиката, симбол на татковинската борба и најголем бранител на националните интереси. Судот докажа дека ХДЗ имала црни фондови во кои покрај парите извлечени преку Фими Медиа се слевале и многу донации кои никаде не биле евидентирани, а кои биле користени за финансирање на партијата, но и за финансирање на луксузниот живот на лидерот и на блиските луѓе околу него. Станува збор за партија која во 22 годишната независност на Хрватска, на власт беше цели 16 години, а на избори добиваше

Каде се ревизорите?

И

додека најважната измена на законот за финансирање на политичките партии налага Државниот завод за ревизија да мора да врши редовна контрола на партиските пари, македонските ревизори минатите парламентарни избори побараа независна ревизорска куќа да ја врши оваа работа. Тогаш тие од 55 регистрирани политички партии ги прочешлаа сметките само на 10, а во годинашната програма за работа, воопшто не беше предвидена ревизија на циркулирањето на парите на некоја партија. Организацијата на групата држави за борба против корупција, ГРЕКО во предлозите за измените вели порача дека државниот завод веќе нема да може да изврши ревизија на само на 10 од 55 регистрирани политички партии, како на пример лани или пак, во годишната работна програма воопшто да не предвидува никакви ревизии на политички партии, како што е случај со оваа година. Но, на македонските државни ревизори овие предлози не им одговараат. За „Капитал“ тие тогаш изјавија дека со условите за работа што ги имале и со кадровскиот капацитет не можеле да постигнат да направат ревизија на сите партии, па затоа лани влегле само во 11.: „Во современите демократски држави, политичките партии воопшто не се предмет на ревизија. Кај нас и во соседните балкански земји, ГРЕКО инсистира да се врши ревизија оти сметаат дека во работата на партиите има спорни моменти, но ние навистина немаме капацитет за толку обемна работа“, велеа извори од ДЗР за „Капитал“. со големо мнозинство на гласови и со години уживаше голема поддршка кај народот. Што според судот е само дополнителна отежнувачка околност, бидејќи ХДЗ и нејзиниот лидер свесно го доведувале народот во заблуда од позиција на власт.

Капитал број 752 28.03.2014

www.kapital.mk

интервју 76 INTERvIEw

NikOla POPOski министер за надворешни работи

Grcija Ni Namet zakON Na xuNGla разговарал:

Катерина синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

XX Посетата на грчкиот министер за надворешни работи Евангелос Венизелос во Скопје, кој отворено кажа дека не доаѓа само во функција на претставник на земјата претседавач со ЕУ, туку и како министер на соседна земја, отвори интересни прашања за евентуалното интензивирање на контактите со Грција. Како Вие гледате сега, после оваа временска дистанца, на таа средба и како ги толкувате разговорите со него? Како прво, посетата на Венизелос ја

толкувам како неопходна за земја претседавач со ЕУ која најмногу добила од европската солидарност и градела имиџ на регионален фактор. Како второ, корисна, и за нас да чуеме како ќе се аргументира нелегалното блокирање и како да излезе од самопоставена стапица во која е политички најден јужниот сосед.

XX Интересно е што тој кажа дека после посетата му се зголемил оптимизмот за решавање на спорот за името.. Што е со Вашиот оптимизам? Го делите ли неговото чувство, особено што интервјуто го правиме додека во Њујорк тече новата рунда разговори со медијаторот Нимиц? Мислам дека е дел од напорите да се претстави надвор дека процесот напредува и нема потреба од поголем ангажман однадвор. Целта е продолжено одлагање. Искрено и јас

сум оптимист, но во друг опсег. Јас сум убеден дека без разлика колку Грција нелегално не попречува кон НАТО и кон ЕУ, не може да не спречи никој да се менуваме на подобро и да применуваме се повеќе европски стандарди. Тоа го правиме и затоа не мораме да бараме изговори, туку отворено си соработуваме со сите соседи.

XX Ќе присуствувате ли на Самитот во Солун следниот месец за којшто добивте покана лично од Венизелос? Да.

XX Што е со поканата, односно фрлената ракавица за билатерална средба? Има ли оттогаш такви најави или воопшто можеби некакви контакти со грчкиот државен врв? Не канат, а од другата страна сите тие напори се саботираат. Целта им е да се држи комуникација што подалеку од другите чинители. Беше предложено од Брисел да се внесе динамика во

www.kapital.mk

Капитал број 752 28.03.2014

интервју

77

Шефот на македонската дипломатија Никола Попоски во екзклузивно интеврју за Капитал додека траат разговорите во Њујорк помеѓу медијаторот Метју Нимиц и преговарачите на македонската и грчката држава, Зоран Јолевски и Адамантиос Василакис, испраќа порака дека „во разговорите во Њујорк низ дводецениска практика докажано е дека Грција или ништо не прави конкретно, или вади целосно откачени идеи без контакт со правото чисто заради обезбедување алиби дека има активност додека со одбива иницијативите за отворен дијалог на премиерско и претседателско ниво

tna ata! односите со динамика и интензивирање на средбите. Тоа наиде на одбивање од југ и упатување на разговор во Њујорк, тоа што сега се случува со разговорите со Нимиц, каде е низ дводецениска практика докажано дека другата страна или ништо не прави конкретно, или вади целосно откачени идеи без контакт со правото чисто заради обезбедување алиби дека има активност. Со одбивање се пресретнати впрочем и иницијативите за отворен дијалог на премиерско и претседателско ниво

Ние сме добар сосед – зло не мислиме и зло не правиме!

XX Како ја цените моменталната меѓународна позиција на Македонија? Меѓународната позиција на секоја земја е одраз на внатрешниот тренд, активности и предизвици. За првото, ако одите напред со реформи, инфраструктура, предвидливост и

надвор позицијата ви е подобра. Тоа нам ни се случува и во услови на криза на пазарот од кој зависиме, ЕУ. За второто, Македонија е проактивна кон надвор и во пракса добар сосед, каква и да е перцепцијата што сака од некого да се наметне. Сакаме добро за нас и за соседите, зошто сме тесно поврзани. Зло нити мислиме, нити правиме некому. Затоа и сме во можност да бидеме во Советот за Човекови Права на Обединетите Нации, или да носиме регионални насоки за развој на соработката на министерски состанок за Југо-Источна Европа, или пак да убедиме светски компании да почнат инвестиции кај нас, или да потпишеме бројни билатерални договори. Трето, предизвици имаме секако. Но и за нив, правните аргументи се на наша страна. Колку и да се премижува фактот, тоа е здрав темел. Имаме работа да се справиме со наметната политика на силување за принципиелно прашање. Ова е најкрупниот предизвик. Другите се надминуваат преку него. Според законот на џунглата кој реално ни е наметнат: кога веќе си многу помал, мора да бидеш многу побрз за да добиеш резултат. Јасна визија и многу, многу труд дома на тие работи кои зависат од нас е клучот за тоа каква ќе ни биде меѓународната позиција во иднина.

XX Да, но Македонија очигледно не е ниту брза, а камоли побрза, барем во однос на регионот. Ве разочарува ли фактот што во тој свет на џунглата, како што го дефинирате, останатите земји (со исклучок на БиХ можеби) многу поуспешно се справуваат со своите проблеми и пречки на патот на евроатлантските интеграции? Не, воопшто. Кој колку е успешен има и добра доза на субјективност. Секој мисли дека неговата планина е најтешка и тоа тешко се пресудува. Имаме пречки кои доаѓаат од еден извор. Во меѓувреме не стоиме, туку си ги бркаме нашите работи. Конечно и за нас е добро цел регион да напредува, зошто не сме изолирани од соседите. Климата се шири преку граници; и кога е неповолна и кога е добра XX Ако успехот се мери преку постигнување на целите, тогаш колку статус – квото ситуацијата говори за капацитетот на нашите институции и власта воопшто, ако ги тргнеме реалните и фактички препреки сосила наметнати врз

Фабриката на балетска опрема во Демир Хисар, туристичките аранжмани од Северна европа, промоцијата на вино – успеси на економската дипломатија XX Колку сте задоволен од економската дипломатија и можете ли да наведете некои конкретни успеси на истата? Бидејќи е веројатно најважната компонента, би рекол дека уште многу може да сториме. Има видни резултати од ангажман на нашите дипломати во форма на инвестиции, прилив на туристи или извоз на нови пазари. На пример од најсвежите случаи каде амбасадите иницирале економски проекти: производител на балетска опрема од Русија кој отвори фабрика во Демир Хисар, или туристичките аранжмани од Северна Европа, или пробив на македонско вино на азискиот пазар и слично. Македонија кои цело време го зборувате? Би било површно така да заклучиме. На теренот на институциите и правото вагата натежнува без дилеми на македонска страна. Тоа не го велам јас, туку го велат Европската Комисија, Меѓународниот Суд на Правдата при Обединетите Нации, рангирањата на Светска Банка и ред други извештаи кои користат критериуми за оценка. Уште доста подобрувања ни се неопходни. Тоа е факт. Но суштинскиот дел од проблемот е на вонинституционално поле. Односно џунглата која југот сака да ни ја наметне.

Праќаме амбасадори кои не се дипломати, зошто сега ни е најбитно да се промовира Македонија како бизнис дестинација XX Многу силни се критиките за партизацијата на македонската дипломатија и особено за последните решенија за кадар испратен во дипломатски мисии, но дури и амбасадори испратени без никакви познавања од

Капитал број 752 28.03.2014

78

www.kapital.mk

интервју

на една од главните забелешки за партизација на Мнр и испраќање на амбасадори и дипломати во странство без искуство во дипломатијата и без соодветно образование, Попоски вели дека тоа било заради фактот што сега главен приоритет за надворешната политика била промоцијата на Македонија како бизнис дестинација. Попоски открива дека во неговото министерство се вработени дури 504 службеници, но и покрај тоа што на располагање има кадар поброен од повеќето македонски приватни фирми, тој распишувал огласи за избор на кадар вон Мнр оти: “Со отворените конкурси идентификувавале кандидати надвор од службата кои се со врвни способности за специфични дестинации“ дипломатија... и секако без никакво искуство во таа област... Зошто при толку вработени кај вас, за најбитните дипломатски функции распишувате надворешни огласи? Не би можел да се согласам дека е упатен некој без познавања. Праксата покажува дека нема закономерност помеѓу тоа дали некој претходно работел во МНР и колку е успешен како амбасадор на дестинацијата на која бил упатен. Со отворените конкурси на пример идентификувавме и кандидати надвор од службата кои се со врвни способности за специфични дестинации.

XX Што е со кадарот во вашата институција? Особено од тој којшто веќе го имате во МНР, којшто го обучувате, го подготвувате? Зошто не го намалите тој број ако веќе избирате луѓе кои не се дипломати за надвор? Исто толку имаме и одлични дипломати од куќата кои се меѓу најуспешните. За секоја дестинација гледаме да го избереме најсоодветното решение. Во принцип на се поголем број дестинации, клучен е капацитетот за економската дипломатија. Сега и во иднина таков кадар профилираме најмногу. За Македонија надвор од НАТО и ЕУ како главни политичко-економски цели и пред и по членството најсуштински ќе биде економскиот развој. Затоа ќе треба да ги ставаме сите ресурси во промоција на нашата бизнис дестинација. Во тој дел сме во глобално конкурентно окружување. Нашите дипломати ќе мора да имаат способности за таков тип на промоција. Мора да се специјализирате во денешниот свет. Не можете на се

да имате влијание. Мора да се има фокус. Што ви е најбитно, на тоа. За мала земја ова е уште поважно. Нашата специјализација во однос на дипломатијата мислам дека треба да оди во таа насока. Што не значи дека ништо друго не се прави. Треба да се гради култура дека речиси секој наш дипломат ќе мора да врши повеќе од една функција, а на најголем број дестинации, бизнис компонентата е најзначајната. Во тој дел и најдиректно ги оправдувате очекувањата на даночните обврзници.

XX Колку точно вработени има во МНР?

504 денес е вкупен персонал со дипломатски и недипломатски состав

Нема да затвораме амбасади XX Кои се клучните проблеми на македонската дипломатија во моментов? Веројатно тие се во делот на факторите кои се најмалку во доменот на наша контрола: фрустрациите кои сите ги чувствуваме од нелогичното и бесправно попречување од сосед во евроатлантските интеграции.

XX Од амбасадите слушаме дека нема доволно кадар, нема средства, нема услови... Размислувате ли можеби за затворање на некои амбасади по примерот на некои држави во време на финансиска криза? Не, тоа е најрадикалниот пристап. Воедно затворањето на краток рок не ви прави заштеди, туку и ви ги зголемува трошоците заради селидби, пенали, транспорт, фиксни издатоци за кои сте претплатени и слично. Дури од следната година може да се надевате на некоја заштеда. Ние обезбедуваме присуство

За оставката на Димитров: нормално е одење на едни и доаѓање на други кадри!

XX Како ја толкувате оставката на Никола Димитров? Преовладува мислењето дека и министерството и државата изгуби квалитетен дипломат... Многу шпекулации има низ јавноста за причините за неговиот потег... Да, одлично сме соработувале. Во принцип на запад е сосем нормално одење на едни и доаѓање на нови кадри во секоја организација... стратешки и не би требало со секој економски циклус веднаш да затвораме претставништва.

XX Од каде ви се идеите за воведување на „верска“ или „здравствена“ дипломатија? Што точно тоа значи? Искрено не знам да сум користел такви термини. Се чини дека се појави тренд на наметнување разновидни епитети пред терминот дипломатија. Позначајно што можам да поврзам е дека амбасадите ги запознавме со потребите да изнајдеме видни институции за соработка во здравството. Корисно е да се запознати и ангажирани во нови полиња на соработка. За нас целта е да обезбедиме места за квалитетни обуки за наш медицински персонал. Во тој сегмент навлегуваме и во промовирање на туризам со здравствена компонента во Македонија.

Капитал број 752 28.03.2014

80

СВЕТ

а В у д Е л С ШТо ? м и р К Е л поС

Zapadot ^eka put da gi otvori kar

www.kapital.mk

tin rtite

Капитал број 752 28.03.2014

СВЕТ Западот смета дека Русија, односно Владимир Путин, ги остава широко отворени постКрим ризиците. Американскиот претседател Барак Обама бара Русија да ја плати полната цена за досега стореното во Украина, но санкциите засега се со симболично значење, а на нив неговиот руски колега одговара реципрочно. Затоа како дополнителен притисок за деескалација прозвучија и воинственозаканувачки изјави од високи западни инстанци. Во меѓувреме САД плаќаат стотици илјади долари за да ги предвидат следните потези на Путин (макар) според говорот на телото, а, се чини, особено ги загрижува тоа што неговата популарност достигна рекордно ниво (75,5%) токму по реобединувањето на Крим со Русија. Стравувањата се дека Путин може да се охрабри за примена на варијанти на кримското сценарио и во други региони на Укрина, но и во земјите кои граничат со Русија, а кадешто постојат значајни фактори за одржување на влијанието на Москва.

81

пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

К

рим сега е дел од Русија. Тоа можете да го признавате или не, но тоа ништо нема да промени - вели претседателот на Белорусија, Александар Лукашенко. Но, дури и тој, иако е еден од најблиските сојузници на официјален Кремљ, предупреди дека последиците од припојувањето на Крим кон Русија може да се развиваат во многу опасен правец: „Ситуацијата околу Крим не е опасна поради тоа што полуостровот стана дел од Русија, туку поради преседанот што со тоа е створен“, изјави Лукашенко. Под преседан овде секако се подразбира закана од повторување на руското сценарио за Крим во источниот и во јужниот дел на Украина - во Доњецк и во Одеса со проруски протести се бара референдум (како кримскиот), но и во другите држави на границите на Русија кои беа дел од некогашниот Советски Сојуз. Во вакви околности, иако „не треба да се ѕвечка со сабјите“, како што порача поранешниот државен секретар на САД, Хилари Клинтон, за да не се доразбудат духовите на војната, прозвучеа повеќе воинствени изјави од највисоки западни инстанци. Надежта е дека имаат само превентивен карактер што Москва треба да ја натера посериозно да размислува за постКрим „деескалација“ - термин што го употребува Брисел. Токму Хилари Клинтон, која е веројатен кандидат на следните избори за претседател на САД, рече дека во Европа постојат уште многу региони, особено во Латвија, во Литванија и во Естонија, во кои има Руси или русофонско население, што би значело оти и други земји после Украина би можеле да се соочат со руски напад. „Доколку му се дозволи (на Путин, н.з.) да се извлече без казна, мислам дека некои земји би можеле или директно да се соочат со агресија од Русија или да бидат претворени во вазали, наместо во современи демократии“, изјави Клинтон. Американскиот државен секретар, Џон Кери, кримската криза дури ја спореди со ситуацијата пред избувнувањето на Втората светска војна: „Сѐ што треба да направите е да се вратите читајќи ја историјата, периодот на подготовки за Втората светска војна, и ќе прочитате за страстите кои се развиле од таквиот вид националистички занес“, изјави Кери, заканувајќи се дека на евентуалниот руски упад во источните делови на Украина, меѓународната заедница ќе мора да одговори пропорционално. Потпретседателот на САД, Џозеф Бајден, со својата изјава исцрта малку поинаква „црвена линија“ по чие преминување Западот воено би реагирал - можеби не во одбрана на истокот на Украина, но секако ако

Капитал број 752 28.03.2014

82

www.kapital.mk

СВЕТ

бидат загрозени балтичките, НАТО-земји: „Одлучно сме со нашите балтички сојузници во поддршката на украинскиот народ и против руската агресија“, изјави Бајден, дополнувајќи дека „токму поради таа причина го засиливме уделот на САД во патролирањето низ воздушниот простор на Литванија, на Латвија и на Естонија“, а мислејќи на неодамнешната одлука на НАТО во балтичкиот регион да испрати шест американски ловци Ф-15Ц и два авиони танкери КЦ-135. Кога сме веќе кај военото воздухопловство, и Русија не седи со скрстени раце - деновиве и Сухој 34 стана составен дел од руската воена авијација (ќе го замени постариот Сухој 24), а за јули е планирано и тестирање на петтата генерација Т-50 руски ловци. Генералниот секретар на НАТО, Андрес Фог Расмусен, употребата на сила од страна на Алијансата ја спомена како последен избор, откако оцени дека кримската криза е најголема закана за безбедноста и за стабилноста на Европа по Студената војна,

поголема и од балканските војни од деведесеттите години: „Нема брзи и едноставни начини за спротиставување на светските тирани (на Русија, н.з.), бидејќи нашите демократии расправаат и мерат пред да донесат одлука, зашто ни е подрага транспарентноста и легитимниот избор. А силата не ја користиме како приоритет туку како последен избор“, изјави Расмусен. Овој последен избор може брзо да дојде, ако, пак, се покажат оправдани стравувањата на врховниот командант на НАТО-силите за Европа, Филип Бридлав, кој изјави дека Русија има доволно трупи на источната граница со Украина за, доколку Москва одлучи, да се пробие до Приднестровие - проруски регион отцепен од Молдавија со над 30% руско население. И ако Џон Кери ризичните потенцијали на кримската криза го потсетиле на Втората светска војна, претседателот на Европскиот парламент, Мартин Шулц, ги виде во контекст на стогодишнината

од избувнувањето на Првата (светска војна): „Кој можеше да замисли дека цел век по Првата светска војна ќе постои реална опасност од војна во земја која се граничи со ЕУ?“, праша тој. Шефот на британската дипломатија, Вилијам Хејг, засега се задржува на опасноста која е веќе реална, а ги загрози „клучните принципи, вклучувајќи го и територијалниот интегритет на европските земји и правото на демократските држави сами да одлучуваат за својата иднина“. Русите, пак, од друга страна, му порачуваат на Западот „да не дига тензии“. Токму тоа му го рекол во телефонски разговор рускиот министер за одбрана, Сергеј Шојгу, на својот американски колега, Чак Хејгел, барајќи од него да направи објективна проценка на воената активност на руската војска по должината на украинската граница: „Таму распоредените сили се испратени само да спроведуваат вежби, и немаат намера да ја преминат границата и да вршат агресија“, уверувал Шојгу. Уверен дека присуствувал на многу продуктивен и конструктивен состанок, од Москва, по средбата со рускиот претседател Владимир Путин, си замина и генералниот секретар на Обединетите нации, Бан Ки-Мун: „Русија е клучна за одржувањето на меѓународниот мир и безбедност - никаде повеќе отколку во овој регион“, изјави Ки-Мун по состанокот, дополнувајќи дека ситуацијата е таква што „мал инцидент може брзо да доведе ситуацијата да излезе од чија и да е контрола“, и оти за да не дојде до тоа „клучен е дијалогот меѓу Киев и Москва“. Основа за ваков дијалог можеби претставува четиристепениот план за долгорочна стабилизација на Украина и за спречување на понатамошното делење во Европа, на шефот на австриската дипломатија, Себастијан Курц. Овој план очигледно ги зема предвид и интересите

и позицијата на Москва, па со мали корекции би можел да помине и кај Путин. Конкретно, како прв чекор предвидува воена неутралност на Украина, за што Курц има поддршка од неговиот украински колега кој е против членство во НАТО. Понатаму Австриецот смета дека итно треба да се обезбеди владеење на правото во земјата, и да се расветлат злосторствата и убиствата на плоштадот Мајдан, како и да се води одлучна борба со корупцијата. Третиот чекор од планот на Курц е Украина да усвои модерен, врз основа на стандардите на ЕУ, план за заштита на малцинствата. Четврто би било обезбедувањето на економското преживување на земјата, за што, смета тој, се потребни средорочни трговски односи со земјите членки на ЕУ, но секако и со регионалните партнерски земји, односно создавање слободна трговска зона меѓу ЕУ, Украина, Русија и Молдавија. Кога станува збор за расположението на големите сили, Москва засега на своја страна ја има Кина, која кон украинската криза е поставена „непристрасно и објективно“. Најнаселената држава на светот гласаше воздражано, додека сите други тринаесет членки на Советот за безбедност на ОН беа „за“ Резолуцијата за Крим, на која стави вето Русија. Резолуцијата му претходеше на референдумот на Крим, а во неа се предвидуваше дека ОН нема да ги признае резултатите од истиот.

Од каде Путин може да го побара „своето“?

Освен истокот на Украина, светските аналитичари како евентуални можни цели на Путин ги разгледуваат земјите кои ја опкружуваат Русија, а во нив живее бројно руско население. Во овој контекст се мисли дури и на балтичките земји (Литванија, Латвија и Естонија) кои се членки на НАТО, и се првите три кои во 1991 година се одвоија од СССР со јасна намера да се

Капитал број 752 28.03.2014

84

www.kapital.mk

СВЕТ

свртат кон Западот. Во Латвија живеат најмногу Руси - околу 560 илјади, што е четвртина од населението, а таква е нивната застапеност и во Естонија, каде од 1,3 милионското население, Руси се околу 325 илјади, главно распоредени во главниот град Талин и во североисточниот дел од земјата. Во Литванија живее 5,5% руско население, или 175 илјади од три милиониската популација на државата. Појужно, тампон зоната меѓу Русија и ЕУ ја формираат Белорусија, Украина и Молдавија. Во првата од овие држави од 1994 година неприкосновено владее Лукашенко, кој дури и приватизираните компании ги врати под закрилата на државата која негува многу блиски релации со Русија. Во Белорусија на Путин би требало да му биде доволно да ја контролира ситуацијата на начин што нема да дозволи и таму да му се случи Украина, односно, гневна детронизација на Лукашенко со прозападен бекграунд. Молдавија, пак, сама по себе содржи потенцијал за внатрешни поделби, особено во регионите Приднестровие (погоре споменат) и Гагаузија. Во првиот регион на референдум одржан во 2006 година населението масовно (со 97%) се изјаснило за приклучување кон Руската Федерација, а во вториот, кадешто мнозинството го прават Гагаузите, етничка група со турско потекло и православна вера, исто така владее проруско расположение, поради што на референдум од почетоков на годинава населението со 99% било против

потпишување спогодба за стабилизација и асоцијација со ЕУ. Претседателот на Молдавија, Николае Томофти, отворено изрази загриженост поради опасноста да се повтори кримското сценарио во неговата земја, и тврдеше дека портпаролот на Парламентот

(што Молдавија не го признава) на Приднестровие деновиве бил во Москва да побара приклучување кон Русија. А Русија, одамна ја кани Молдавија (која ЕУ сака да ја приближи кон себе) да влезе во Царинската унија во која членуваат и Белорусија и Казахстан.

ПОКАНА На 12 јуни 2014 година (четврток) во просториите на НБРМ, на 8. кат, со почеток во 14 часот, ќе се одржи 13. сесија на Клубот на истражувачите. Ве молиме доколку сакате да презентирате Ваш работен материјал на оваа сесија на Клубот на истражувачите, да н$ известите најдоцна до 22 мај 2014 година (четврток). Се надеваме дека ќе побудиме интерес кај Вас и кај Вашите колеги за учество на Клубот на истражувачите. Ве молиме Вашето присуство на оваа сесија на Клубот на истражувачите да го потврдите најдоцна до 5 јуни 2014 година на тел. +389 2 3298110; електронска пошта: kontakt@kapital.com.mk Клубот на истражувачите е формиран во јули 2011 година, во рамки на активностите за поддршка на развојот на истражувачката и аналитичката работа. Овој клуб е отворена платформа за презентација и дискусија на научно-истражувачки трудови, особено во доменот на монетарната политика и макроекономијата. Согласно со досегашната практика, сесиите на Клубот се одржуваат на тримесечна основа, во март, јуни, септември и во декември. Народната банка има отворен повик до истражувачите за поднесување сопствен труд до Клубот, вклучително и на оние што се во работна верзија. Заради понатамошно промовирање на Клубот на истражувачите и проширување на составот на учесниците, објавуваме покана до сите аналитичари и истражувачи од научно-образовните институции, финансискиот и нефинансискиот сектор, за редовно учество на неговите следни сесии, како дискутанти или како слушатели. На овој начин се овозможува квалитетна и отворена дискусија меѓу истражувачите, носителите на политиките, аналитичарите од финансиските институции и другите учесници. Исто така, преку размената на мислења се обезбедува унапредување на научно-истражувачката работа во земјата. Зачленувањето во клубот е од отворен карактер, за што подетални информации можете да видите на следнава врска: www.nbrm.mk/Клуб на истражувачи.

специјален прилог

4

АПРИЛ 2014

ОФТАЛМОЛОГИЈА

ЛЕКАРСКАТА ГРИЖА ЗА ЗДРАВЈЕТО НА ОЧИТЕ ВО МАКЕДОНИЈА, СЛОБОДНО МОЖЕ ДА СЕ КАЖЕ ДЕКА Е НА НАВИСТИНА ВИСОКО НИВО. ВО ИЗМИНАТИТЕ НЕКОЛКУ ГОДИНИ СЕ ОТВОРИЈА МНОГУ НОВИ ОЧНИ КЛИНИКИ, СЕ НАБАВИ НАЈСОВРЕМЕНА АПАРАТУРА, ДОСТАПНИ СЕ НАЈСОВРЕМЕНИТЕ ОЧНИ ПОМАГАЛА... ПАЗАРОТ ДЕФИНИТИВНО Е РАЗДВИЖЕН ВО ОВОЈ СЕГМЕНТ “КАПИТАЛ“ ВО ОВОЈ СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ ДЕТАЛНО ВЕ ИНФОРМИРА: Кои најсовремени офталмолошки услуги можат да се добијат во Македонија?  Кои се клиниките-лидери во лекување и третман на очните болести?  Наочарите се неопходност за многумина, но и неизбежен моден детаљ. 

Кои се брендови можете да ги најдете на македонскиот пазар?  Кои се актуелните трендови?  Како да го одберете вистинскиот модел за Вас? 

Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: aleksandra.stojmenova@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110

ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА

капитал број 752 28.03.2014

86

www.kapital.mk

на руЧек со...

Милош КоџоМан ликовен уметник

Umetnikot treba da raboti za Umetnosta, a ne za slava

www.kapital.mk

Капитал број 752 28.03.2014

на руЧеК К со... Познатиот македонски ликовен уметник Милош Коџоман во опширно интервју за Капитал ја отвори својата душа и ги прикажа неговите широки погледи на светот и работи во него. Имавме привилегија преку коментарот на еден вистински уметник и по вокација и по професија и по ген да ги гледаме работите околу нас на еден поинаков начин. Во ова интервју прочитајте за улогата на уметникот, за индиректното влијание на уметничките дела во домот, за меценаштвото и мецените низ историјата и секако за животот и делото на уште двајца големи уметници од семејството Коџоман кои гордо го носат истото славно име и презиме Вангел Коџоман.

на ш ето м ен и од богатото мени на арабеска одбравме: свински медаљони и салата од рукола пишува:

Дејан азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

ивана Кузмановска

П

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

рво што забележавме на средбата со познатиот македонски ликовен уметник Милош Коџоман е начинот на неговото изразување. Буквално

никогаш не сум дозволил да влезам во машината на продукцијата на дела само поради зар аботка нема збор кој не е на свое место, ниту реченица која треба да се преработува за да се направи ова интервју. Иако самиот тврди дека е многу „мрзлив“ за пишување, вели дека одамна планира да издаде една неоптеретена биографија за неговата исклучително долга и богата 45 годишна кариера. Додека тоа да се случи овој многу интересен разговор ќе биде само краток опис за тоа што се Милош Коџоман има да каже за себе.

Улогата на уметникот е да го хармонизира и естетизира животот на луѓето

„Уметникот не гледа во нештото, туку гледа низ нештото“. Така ја започна својата приказна Милош Коџоман. После сите тие поминати години со четката и штафелајот тој може точно да ја дефинира улогата на уметникот во современото општество. „По вокација сметам дека авторите и креаторите по природа се проникливи луѓе и големи аналитичари на состојбите. Така, гледајќи аналитички, уметникот си дава за право да ја преобрази реалноста, да ја исфрли на платно, онака како што тој смета да преку неговото дело ќе направи еден подобар свет. Уметноста е божја работа која што му служи на човекот, пред се да му го направи животот поубав, во просторна и предметна смисла“. Коџоман има многу интересно сваќање околу самата работа на уметникот и ефектот кој треба да го предизвика неговото дело. „Основно е да се знае дека Милош не постои и не твори за да си докаже себеси дека е голем или мал автор, голем или мал уметник. Милош постои за луѓето и Милош сака со неговото дело да им служи на луѓето. Без разлика дали се малку или многу поклоненици на неговото творештво. Со самото симнување од штафелај уметничкото дело тргнува на патот низ вечноста. Замислете после нашето биолошко исчезнување да може да гледаме во сликите каде се и низ колку генерации семејства кружат развивајќи ја љубовта за убавото. Тоа е еден вид мисионерска работа“. Милош во последно време е со особено задоволство и поради успесите на неговиот син. Младиот 28 годишен

Вангел Коџоман тргнува по стапките на неговите татко и дедо, што го прави Милош особено горд. Но, сепак искусниот уметник е свесен дека на помладиот треба да му пренесе една многу поважна работа од обичната ликовна техника на творење. „Ние како родители вложивме во нашиот син време и средства кои не очекуваме да ни се вратат., Тоа ќе се врати на поинаков и многу повреден начин. Вложувањето во уметноста е континуирано. Веројатно тоа го знаеле и моите родители кога вложувале во мене. Генерално, синот не треба да е оптеретен каде и што ќе работи, туку да знае дека треба да вложи голем напор тука, таму или ваму. Тој треба постојано да се движи и да работи, постојано да работи и да е во творечка кондиција. А тие дела дали ќе ги изложи во некое село, некоја паланка или во голем град не се оптеретувам и тој не треба да се оптеретува. Уметникот треба да твори, а не да биде опседна со слава и престиж и други слични глупости“. Таа е и животната филозофија на Коџоман-за славата како многу релативна категорија, која ако ве обземе многу лесно ќе ве фрли во самозадоволство и ќе ви се врати како бумеранг. „Треба реално да цените. Не постои поголема и помала слава или не постои њујоршка и скопска слава. Ти имаш право на ист аплауз, без разлика дали тој дошол од Куманово или од Париз. Аплаузот, ако е дојден од срце, сосема е исто од било која планетарна точка се слуша. Реално треба така да се цени, а не според некои лажливи вредности и да се паѓа во несвест од хлавоспеви, лицемерие и фалби како по филмовите што е контрапродуктивно. Ако почнеш да се оптеретуваш со „слава“, тоа е страшно, никогаш нема да ви е доста, несвесно во тој момент почнуваш да паѓаш надолу. Макар да имаш публика и од двајца, ако тие искрено го ценат твоето дело ти си голем“.

Благодет е да пораснеш помеѓу уметнички дела

Иако Милош Коџоман несомнено е големо име во ликовната уметност многумина се уште го препознаваат и како син на едно исто така многу

капитал број 752 28.03.2014

88

www.kapital.mk

на руЧек со...

Вангел коџоман во душата секогаш остана стружанец

Н

еизбежна тема за која не можевме а да на ја начнеме со Милош Коџоман е таа околу ликот и делото на неговиот татко-Вангел Коџоман. Она што е интересно за еден од основоположниците на македонската уметност е тоа што уште пред војната успева да смогне храброст, сили и

Париз и Њујорк се уметнички Мека и Медина, но многу лесно може да те проголтаат големо име Вангел Коџоман. Иако вели дека долго време му требало како уметник да се оттргне од сенката на неговиот татко, тој не крие дека е многу благодарен на сето она што го наследил од неговото семејство со нагласок на нематеријалниот духовен дел. „Можам да бидам апсолутно благодарен бидејќи се родив во една стабилна и воспитана граѓанска фамилија со високи човекови вредности. Моите родители беа долгодецениски универзитетски професори, татко ми по уметност, мајка ми биолог- ботаничар, која беше исто така на свој начин многу блиска до природата. Покрај родителите имав прилика многу да учам од домашната библиотека која беше многу богата и разновидна по теми. Растев со книги и бев благодарен во однос на оние што ја немале таа прилика. Бев благодарен во таа смисла на животот што се родив во такво семејство кое ми даваше несебична поддршка се до моето оформување на професионалната ориентација“. Милош Коџоман е реален и вели дека ликовната уметност заради сликарските материјали е една од поскапите професии и за жал многу често таа е привилегија само на децата од имотните семејства. Но, исплатливоста од вложувањето во уметноста ја објаснува и од друг аспект. „Ако човек уште од мал е опкружен со уметнички дела, ликовното се впива во него и индиректно дејствува на сетилата. Тоа ве обзема и позитивно ве насочува, а вие не сте ни свесни за тоа. Ова го зборувам врз искуствена основа на експерименти кои се правени од многу еминентни експерти во светот.

средства и да се посвети целосно и професионално на уметноста. Тоа е потег кои малкумина и во дваесет и првиот век се одлучуваат, а Вангел тоа го направил пред скоро цел еден век. „Основниот проблем на татко ми бил не само тоа што во Струга и Охрид немало никакво уметничко училиште, туку немало ниту во Скопје и во цела Македонија. Затоа тој бил приморан да оди во Белград, многу слично на сите основоположници на македонската ликовна уметност од тој период. Татко ми многу млад се одселува и ја има таа привилегија да јапосетува „Кралската школа на убави уметности“ во Белград во 1925 година од минатиот век, каде што имал прилика да учи од најголемите магови на балканската уметност, како што се Љуба Ивановиќ, Милан Миловановиќ, Илија Шабајиќ, Бета Вукановиќ и многу други. Според тоа што тој го раскажуваше нивниот однос на професор кон студент бил извонредно етички, неоптеретен и многу другарски поставен, просто неверојатно колку биле блиски со своите студенти и ги третирале како свои деца буквално.Тоа студентите го почитувале и им вратиле преку

Улога на уметноста е многу сугестивна и таа делува позитивистички на сетилата на конзументот со децении. Најголемо страдање за човек растен помеѓу уметнички дела е да му ги одземете тие дела. Ако му ја одземете или украдете колата тој ќе најде начин да купи нова. Истото може да го направи и со мебелот и со облеката. Но, загубата на уметничките дела со кои сте поминале подолго време ништо не може да ја надомести“.

Немирниот карактер никогаш не ме остави на мира

Иако Милош Коџоман има 61 година, тој дури 45 години активно се занимава со уметност. Уште од неговите први дела кои започнува да ги издава уште на неговите 16 години, преку првата самостојна изложба на 20 години него го прати една премиса- да биде уникатен во она што го прави и никако да не влегува во калапи и да прави компромиси. По овој принцип и многу бурно започнува кариерата на Коџоман. Неговата изложба на тема „Дрога“ во 1973 година е забранета, а тој е земен "на заб" на органите на прогонот. Сепак, за разлика од други, тој не го користи овој факт за да се прикажува како жртва на претходниот систем. „Без забранета изложба нема интригантна биографија. Буквално се работеше за човекот и афионот и како завршуваат аспектите на тоа дружење. Стануваше збор за една етичка порака која не беше сфатена. Веројатно тоа беше мана на социјализмот, да се прикриваат општествените девијантни појави, како би се прикажал системот во идеално светло . Тоа беше едно непријатно искуство каде бев повикан

својата вредна и исполнителна студенска едукација“. Иако после војната Вангел Коџоман се враќа во Скопје за своето белградско знаење да го пренесе на младите уметници, во Македонија според кажувањата на Милош, тој никогаш не се откажал од родната Струга. „Тој ја носеше Струга во своето срце до последните дни. Во сите негови интервјуа како еден врвен патриотски чин со најубави спомени и пиетет се сеќаваше на неговата детска и младалашка егзистенција таму, за својот роден град Струга. Без разлика што сум роден со Скопје, и јас сум секако врзан за постојбинита и мојата пралоза од Струга“. За крај, го прашавме Милош Коџоман што е она најважното што го научил неговиот татко за уметноста. „Ме научи да го почитувам туѓото уметничлко искуство, од секој автор има по нешто да се научи. Велеше за секој дом заслужува да поседува понекое уметничко дело, кое понатака низ генерации ќе ги оплеменува душите на луѓето, создавајки верни љубители и поклоненици на добрата уметност, на патот во вечноста“.

да ми се испере мозокот, за среќа неуспешно, и тоа беше една бура која што се памети до денеска. На крај целиот настан излегува интригантно во таа моја уметничка бипографија. Сепак,од оваа дистанца на никого не се лутам бидејќи ваквто искуство го ценам, условно јас бев ретко изолиран случај на цензура во систем во кој генерално се ценеше и помагаше уметноста. Единствено се уште жалам за тоа како се чувствувале моите родители во тие моменти“. После две контроверзни изложби на Милош Коџоман во југословенските медиуми се појавува натпис „Два лоша убише Милоша“. Сепак Милош преживува и како личност и како уметник и тргнува по светот да ја доизгради својата кариера. „Додека бев, секако биолошки, помлад, секогаш кога ќе се најдев во празен од или состојба на лер, секогаш одев напред и назад движејќи се низ светот провоцирајќи ја судбината на разни места. Сум работел во Франција, Грција, Германија, Холандија. Меѓутоа мојата природа на вечен пустолов не ми даваше да се врзам за еден простор. После толку патувања констатирав дека ако не отидете надвор не можете да осознаете каде повеќе припаѓате. Основно беше тоа што никогаш не сум ни очекувал посебни материјални погодности од сликарстово. Ја имав смелоста да ја напуштам секоја галерија и секое работно место во оној момент кога ќе почувствував дека сакаат да ме стават во калап “. Милош Коџоман има и една премиса во животот дека никогаш не треба да се кука, туку треба постојано да се работи

www.kapital.mk

Капитал број 752 28.03.2014 Од рокерските денови на Милош Коџоман

Големата перачка од збирката Македонија во мислите на која Коџоман работи повеќе од две децении

Семејството Коџоман: Лила, Милош, Андон и Вангел

Сликата Сонџогледи од истата збирка на изнаоѓање на нови содржини и предизвици. „Кога и да сум почувствувал одредена клима неповолна за уметноста која не сум чекал, да седам по кафанчиња и да ја оговорам власта, туку ќе си го земев сликарското куферче и како Гоген, ќе тргнев по светот“. Сепак, од сите тие шетања и пустолови Коџоман го издвојува Париз. За него француската престолнина е всушност светска престолнина на уметноста за која вели дека ја плени душата на уметникот на секој начин, но предупредува и дека многу лесно може да ве заслепи. „Париз важи за ветен град на уметниците како едно светилиште само за нив. Не случајно го викаме градот на светлината. Париз не дава пари, но дава афирмација, бидејќи се смета дека секој сликар што имал изложба со париски каталог во париска галерија, тој во својата биографија се искачил на голема планина. Инаку, искрено, градот знае да биде напорен. Како и секоја белосветска метропола. Имате чувство дека нешто добивате, но и дека губите дел од себе. За жал понекогаш можете и целосно да се изгубите. Париз и Њујорк имаат пракса да ги препознаат и апсорбираат уметничките вредности ставајќи ги во една профитна машина во служба на материјалниот интерес, кој на подолг период може да ве обезличи како

Факсимил од флаерите за забранетата изложба на Коџоман на тема „Дрога“ творец, затоа е важно да знаете кога да го прекинете тангото “. Во текот на кариерата Коџоман имал уште една голема дилема за разрешување, дали да го продолжи патот на неговите родители и да остане во образованието и да едуцира млади кадри и уметници. „Едноставно, направив една ретроспекција и сфатив ако пријдам кон образовниот процес тоа треба да го правам со највисока совест и да посветам многу време. Потоа се преслушав и заклучив дека во мојот склоп на личност не можам да дејствувам и во однос на ликовното, а да двојам совесно време за педагогија“.

Уметноста и меценаштвото се недвојбено поврзани

Коџоман го искористи интервјуто во Капитал за да ги повика читателите од бизнис секторот што повеќе да инвестираат и да помагаат во уметноста. Според него многу погрешен е терминот спонзорирање на уметноста и дека финансиската помош кон уметниците и уметноста воопшто не треба да се сваќа на таков начин. „Проблемот кај нас е тоа што меценаштвото е стихијно, бидејќи уметничките дела иако се несомнено вредни немаат сертификат за некоја загарантирана вредност, како што тое е случај на запад. Точно е дека според

Од последната заедничка изложба на делата на трите генерации Коџоман

средствата кои ги издвојуваат западњаците за уметност се издашни, но точно е и дека тие делото го купуваат како вредносен ваучер. При последниот голем пад на берзите во САД ниту едно уметничко дело и ниту една голема галерија или аукциска куќа не изгуби од својата вредност, што значи дека уметничките дела се многу силна и стабилна валута“. Според Коџоман, со тек на време ваквиот принцип ќе дојде и во Македонија несомнено, но дотогаш треба да се преживее. „Големите компании треба да прават добротворни аукции. Јас не познавам уметник кој не би се согласил на минимален профит да го даде своето дело на некоја аукција за добротворни цели. Луѓето кои работат во делот за односи со јавноста треба да се потсетат малку дека и овој тип на промоција на компанијата во јавноста знае да има и тоа како одзив“. Коџоман ги поздравува и последните најави на Министерството за култура за државни откупи на уметничките дела на живите уметници што е прв ваков чекор после долги години. „. На тој начин, не само што се помага уметникот, туку и се оплеменуваат државните институции со значителни и многу вредни збирки на уметнички дел. Тој принцип да го практикуваат и помоќните компании“.

90

Капитал број 752 28.03.2014

светот на виното

КоЊаК

Pijalok na angelite Лозата е благородно растение. Од неа освен вино се прават и други пијалаци. Ракијата е еден од нив, а коњакот е врвот на врвовите во француската област Коњак

К

оњакот е ракија направена во областа околу градот Коњак, во соседството на најпознатата винска област на светот, Бордо. Еден од најфамозните (и најскапите) пијалаци на светот. На земјината топка се прават многу пијалаци од истиот тип, но само коњакот е коњак, односно само ракијата произведена во оваа област, со најстроги правила во традиционалното производство, може да го носи ова име. Коњак пијалакот е заштитен уште пред еден век (1909 година) и се ограничува на област околу градот Коњак на западот на Франција веднаш над винската регија Бордо. Таму каде што имало добро вино зошто не би имало и добра ракија? Грозјето за коњакот се одгледува на близу 80.000 хектари. Од овој простор се произведуваат 611 илјади хектолитри или 61 милион литри коњак. Но, се работи само за чист алкохол. Разблажено, бројката е поголема од 160 милиони литри. Ако се знае дека цената на коњакот која секако не е под 30-40 евра по шише, тогаш ќе знаете за

каква стопанска активност станува збор. Само САД, најголемиот увозник на коњак, консумира околу 50 милиони шишиња годишно, а Сингапур(!?) 20 милиони! Интересот за коњакот опадна драстично во деведесеттите години на минатиот век, а производството се преполови. Но, модата, нели, се враќа, па така и модата за коњак. Денес за коњакот има ист интерес како и пред два-триесет години. Особен интерес покажуваат земјите на растечките економии како Кина, на пример. Французите од Коњак, прават пијалок кој се смета за перфектен, совршен и природен. Едноставно уште од пред еден век се воспоставени такви норми на производство, со акцент на традиционалното и природното, а тоа подразбира таква контрола што место за лажирање скоро да нема. Постои строга класификација кај коњаците. Контролираното географско потекло се почитува “до милиметар”. Постојат шест области на берба со различни именувања. Според областа ќе добиете што следува. Коњакот се прави исклучиво од бели вина и бели сорти на грозје. Во коњакот нема никакви додатоци. Тоа е забрането со закон од 1921, освен деминерализирана вода. Главниот “додаток” е, се разбира, дабовото буре. А бурињата од даб наменети за коњакот се работени со посебна перфекција и се сметаат за главниот фактор во богатството на вкусови и ароми на овој пијалок. Во нив

ВИНСКИ ИЗДАНИЈА

“Божји голтки”

В

иното е мошне популарно во Јапонија. Тие не го произведуваат, но од 2004 година издаваат и популарен стрип со тематика за виното со наслов “Божји голтки”. Се работи за стрип приказни со крими авантуристичка содржина во кои главните личности се во постојана потрага по најдобрите скриени светски вина. Досега се излезени 39 книги на овој стрип роман. Тиражите се милионски.

коњакот старее најмалку две години. Тука се развиваат посебните ароми, тука се создава бојата. Откако ќе се стави во шише, коњакот престанува да старее. Додека старее дел од алкохолот исчезнува. Велат дека е тоа “делот за ангелите” и се толкува како за посебен феномен. Главно, коњакот е мешавина од ракии со различна старост кои доаѓаат од различни делови на областа Коњак. Староста на коњакот се мери според “најмладата” ракија во мешавината, без разлика ако во него има и други ракии кои биле во буре 20 или 30 години. На крајот мајсторот кој ја прави ракијата одредува која е староста на коњакот. Мешавината се прави во големи бочви, а потоа следи ставањето во шише. Се е под контрола на националното биро за коњакот. Најпознати производители на коњак се Хенеси, Реми Мартен, Мартел, Курвоазије, Ками и Отар. Тие обединуваат повеќе од пет илјади производители на ракија од областа Коњак. И Македонија има традиција во подготовката на ракија. На пазарот излегуваат интересни производи кои имаат амбиција да бидат нешто повеќе од обична ракија. Особено внимание заслужува жолтата ракија на винарската визба Тиквеш која е произведена според методот на создавање на коњакот со ознака ВС (very special).

Гратис 1 година!

Контакт информации:

телефон: +389 2 60 91 362 мобилен: +389 76 230 064

www.capitolresidence.mk

Без рата и камата!

ivana@cityplaza.com.mk contact@capitolresidence.mk

www.halkbank.mk