753 kapital magazin

cover story

Koj gi “butKa” Kompaniite vo dolgovi?...str.14

analiza bogatite stanuvaat pobogati, siroma[nite posiroma[ni...str.22

politiKa listi za pratenici za partisKi potrebi!...str.40

број 753 цена 100 ден. | 4 април, 2014, петок | година 15

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

вО в ОО ОвОј вОј БрОј БрОј СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

петок 04/04/2014 www.kapital.mk

...ОФТАЛМОЛОГИЈА

SILNATA KONKURENCIJA JA ZGOLEMI PONUDATA I KVALITETOT NA OFTALMOLO[KI USLUGI! PZU EVROPSKA O^NA BOLNICA, SKOPJE

]E BIDEME “ZENICATA NA BALKANOT”!

E SKITI SE SVET DARD T STANNOVNIONA OS CIP KA DI PRIN EA ME KORN

POVREDI NA OKOTO OPERACIJA NA KATARAKT SO MULTIFOKALNI LE]I

@IVOT BEZ O^ILA

exclusive

qup^o ziKov претседател на алијанса за позитивна македонија и на коалицијата за позитивна македонија

ovaa generacija mora da go oslobodi maKedonsKiot ^oveK od materijalno i duhovno ropstvo i da mu vsadi pobedni^Ka energija! inaKu namesto ubava idnina, ]e proKni@ime ta@na sudbina!

!

Капитал Капитал број број 753 672 04.04.2014 12.09.2012

4 сОдРжИНА 4 НАВИГАТОР 06 КапиталНО

БиљаНа ЗдравКОвсКа стОјчевсКа Опасна игра

14 cover story

Компаниите се потешко ги плаќаат обврските Кој ги “бутка” Компаниите Во долгови?

22 анализа

стандардот на граѓаните статистички расте, но кој живее подобро?! Богатите стануваат побогати, сиромашните посиромашни

www.kapital.mk www.kapital.mk

ИздВОјуВАме Компаниите се потешко ги плаќаат обврските

иако за неполн месец стартува законот за финансиска дисциплина кој треба да ги дисциплинира бизнисмените, но и државата да ги плаќаат обврските во рок од 60 дена, се чини никој не верува дека тој ќе го реши проблемот со преголемата задолженост и неликвидноста во економијата. Бидејќи проблемот со неликвидноста, за жал, не се должи само на „некултурата“ на навремено плаќање, туку потекнува од празните сметки на компаниите, како резултат на неможноста навреме да си ги наплатата побарувањата и неможноста навреме да ги плаќаат растечките долгови. Капитал анализира колку се задолжени и кому најмногу му должат македонските компании и кои се последиците од тоа врз економијата.

36 Компании и пазари

Богатите стануваат побогати, сиромашните посиромашни

податоците на светската банка покажуваат дека за десет години, БДп по жител прилагоден за куповната моќ на меѓународно ниво, пораснал за 36%. меѓутоа, дали граѓаните навистина чувствуваат подобрен животен стандард како што покажуваат бројките?! Во истиот период, богатите станале уште побогати, додека пак најсиромашните граѓани се помалку учествуваат во вкупниот доход во македонската економија. згора на тоа, реалната плата веќе неколку години се намалува што значи дека цените растат побрзо отколку месечните примања, а Државниот завод за статистика пресмета дека 545 илјади граѓани се сиромашни.

XX стр. 22 XX стр. 14

Оптимизам во индустријата за мебел зголемената побарувачка на куќен мебел го буди секторот од рецесија!

40 политиКа

Партиите излегоа со различни концепти листи за пратеници за партиски потреби!

46 политиКа

додека македонската дипломатија се специјализира во економска за 6 години нови 140 вработувања во мнр каде се резултатите ?!

48 БалКан Бизнис и политиКа Предизвиците на големата изборна победа на вучиќ србија ја чекаат Болни реформи

52 БалКан Бизнис и политиКа

апсењата во агенцијата за странски инвестиции откри скандалозни детали: сиепа служела за финансирање на партија, а не за поддршка на инвеститорите!

14 Кандидати по партиски вкус

Додека лидерот на Вмро – Дпмне, никола груевски одлучи тој да ги предводи кандидатските листи за пратеници на својата партија номинирајќи се за носител во првата изборна единица, неговиот главен политички опонент, лидерот на сДсм, зоран заев и неговата заменичка, радмила Шеќеринска одлучија нивните имиња воопшто да не се најдат на ниту една листа.Во меѓувреме познати се и листите на останатите политички партии, па Капитал анализира - колку изборот на личностите ќе влијае врз конечниот изборен резултат, имајќи предвид дека сепак, во македонија се гласа за партија, а не за отворени листи, но и кои се причините што партиите презентираа секоја свој концепт, односно како тие мислат дека токму нивниот ќе биде добитен.

XX стр. 40

22 На ручек со... Ѓорѓи јованов

Виното не е алкохол- тоа е лек, храна и култура на живеење, вели главниот енолог на винаријата стоби, Ѓорѓи јованов. ако се распрашате за Ѓорѓи јованов -Хермес низ тиквешијата, повардарието, а можеби и цела македонија ќе најдете безбројно многу луѓе кои ќе ви кажат исто толку безбројни и различни интересни случувања со овој македонски волшебник на виното. но, сите ќе се согласат со една констатација: дека Ѓорѓи јованов е еден од последните вистински македонски боеми, кој во своите бескрајни приказни ја негува и несебично споделува винската култура како основен крвоток на социјалниот живот на овие простори од антиката до денес.

XX стр. 70

55 специјален прилог ОфталмОлОгија

67 фељтон

60 години Билдербершки заговор 01 светската влада која не одговара пред никого

70 на ручеК со...

ЃОрЃи јОваНОв - хермес главен енолог на винаријата стоби Виното не е алкохол тоа е лек, храна и култура на живеење

40

70

Капитал број 753 04.04.2014

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Biznismenite vo sekoja predizborna godina,a takva za volja na vistinata vo Makedonija e sekoja vtora, imaat no}na mora kako da pre`iveat dodeka ~ekaat da si gi naplatat pobaruvawata od dr`avata i od drugite kompanii. Od kade da najdat pari za surovini za proizvodstvoto da te~e bez prekin, pari za plati za vrabotenite, za danoci, za dividenda, za da se platat navreme dobavuva~ite, ratite za kredit...I o~ekuvano e ona {to go pravat. Vo uslovi koga dr`avata im dol`i pari, oti neli predizborno prioritetite se menuvaat, tie se prinudeni da ja primenat istata igra –i tie da dol`at na nekoj drug.

Ova e opasna igra, koja kako {to prodol`uva taka kompaniite stanuvaa se pozadol`eni i porizi~ni.

Опасна игра

П

редизборието го менува однесувањето на секоја власт. Дури и во најбогатите и економски најразвиените држави изборите чинат многу пари. Заради тоа и се организираат кампањи и циркуси во кои партиите собираат донации од кои ќе ги финансираат изборите. Во сиромашни земји како Македонија изборите чинат уште поскапо. Донациите се многу малку. Барем оние кои се јавно објавени во извештаите. А потврдено правило е дека изборите ги добива оној кој има повеќе пари. Затоа власта е принудена драстично да ги смени приоритетите за финансирање за да може да го поднесе товарот на финансирањето на изборите. Во спротивно ризикува Уште од почетокот на годинава најголеми приоритети беа исплатата на субвенциите за земјоделците, стипендии за студентите, зголемување на пензиите...Сите други проекти, инвестиции и обврски кои чекаат за наплата можат да почекаат до после избори. Но, тоа запирање на крвотокот на економијата чини многу повеќе. Цената што ја плаќаат компаниите веќе се покажува во резултатите од нивното работење. Извештаите на повеќето компании котирани на Македонската берза за минатата година покажуваат дека долговите на компаниите растат. Растат обврските кон банките, но многу помалку во споредба со тоа колку растат обврските кои компаниите ги имаат кон добавувачите. Растат и нивните побарувања. Оти се потешко е и подолго трае наплаќањето на она што го сработиле. А за што морале да платат данок на државата, иако побарувањето од оној кој им должи ќе ги наплата дури после шест месеци, а

можеби нема ни тогаш. И тука доаѓаме до дилемата која станува ноќна мора за секој бизнисмен. Како да се преживее во меѓувреме? Додека чекаат да ги наплатат побарувањата од државата, од компаниите... Од каде да се најдат пари за суровини за производството да тече без прекин, пари за плати за вработените, за даноци, за дивиденда, за да се платат навреме добавувачите, ратите за кредит...И очекувано е она што го прават. Во услови кога државата им должи пари, оти нели предизборно приоритетите се менуваат, тие се принудени да ја применат истата игра –и тие да должат на некој друг. Еве на пример Гранит, најголемата домашна градежна компанија, на која 98% од работењето и е на домашниот пазар, лани имала побарувања од купувачи од 82,2 милиони евра, а на добавувачите им должела 81,5 милиони евра. А тие побарувања кои ги чека да си ги наплати изнесуваат ни повеќе ни помалку 51% од вкупните средства на компанијата. Тоа не може да си го дозволи ниту една компанија. Па макар да работела и во Америка. И ако на тоа се додаде однесувањето на банкарскиот систем, кој не сака ниту да слуша, а камоли да си има работа со вакви компании кои имаат пари за земање после шест месеци, а немаат сега, тогаш станува многу јасно во колку неизвесни услови работат македонските компании. Ова е само еден многу пластичен пример. А од оваа болест се инфицирани сите компании -и големи и мали, со оглед на фактот дека долговите помеѓу компаниите, според некои неофицијални податоци, надминуваат 4,5 милијарди евра, што е над половина од целиот Бруто домашен производ на Македонија. Што ризикот

www.kapital.mk

Капитал број 753 04.04.2014

КапиталНО

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

7

...СПЕЦИЈАЛНИ ПРИЛОЗИ НА МАГАЗИНОТ

www.kapital.mk петок 04/04/2014

календар  11 април КОНЦЕСИОНЕРИ

“КОЈ ГО КОРИСТИ МАКЕДОНСКОТО МИНЕРАЛНО БОГАТСТВО?“

 17 април Mалку се оние бизнисмени кои веруваат дека овој закон ќе го реши проблемот со преголемата задолженост и неликвидноста во економијата. Бидејќи проблемот со неликвидноста, за жал, не се должи само на „некултурата“ на навремено плаќање, туку потекнува од празните сметки на компаниите. Многу поголем е стравот кај бизнисмените дека ако добро не управуваат со ликвидноста можат славно да пропаднат. А за утеха да им остане оправдувањето дека не пропаднале заради нивната неспособност. Кога ќе раскажуваат колку побарувања имале за земање... за водење на бизнис во Македонија го сведува на играње руски рулет. Податоци за работењето на македонските компании во изминативе години го потврдуваат она што го кажуваат и самите бизнисмени. Дека се потешко ги плаќаат обврските, кои растат многу побрзо отколку што растат нивниот капитал и активата. Што теоретски значи дека македонските компании се финансиски се понестабилни и позадолжени. Но, задолженоста и недостатокот на обртни средства стана секојдневие на компаниите во Македонија во изминативе неколку кризни години. Како резултат на тоа бројот на фирми со блокирани сметки постојано расте и во февруари годинава достигна 41.207 фирми што е рекордно највисок број во изминатите пет години и двојно повеќе во споредба со 2009 година кога во Македонија имаше 22.518 фирми со блокирани сметки. Се поголем е бројот на компании кои имаат се поголеми проблеми навреме да ги враќаат кредитите. Така нивото на лоши кредити кај компаниите на крајот на 2013 година достигнаа 433 милиони евра, што е мало намалување во споредба со рекордниот износ од 445 милиони

евра лани во ноември, но податоците покажуваат дека тие во изминатите три месеци бележат повторно раст. И во една ваква атмосфера за еден месец треба да стартува новиот Закон за финансиска дисциплина. Според кој обврските треба да се плаќаат во рок од 60 дена. Но, законот дава опција доколку двете страни се договорат рокот на плаќање да се продолжи и до 120 дена. Што практично ќе го озакони рокот што компаниите во просек го чекаат за да си наплатат едно побарување и сега. Што му доаѓа нешто како бескаматно кредитирање на должниците. Но, малку се оние бизнисмени кои веруваат дека овој закон ќе го реши проблемот со преголемата задолженост и неликвидноста во економијата. Бидејќи проблемот со неликвидноста, за жал, не се должи само на „некултурата“ на навремено плаќање, туку потекнува од празните сметки на компаниите. Многу поголем е стравот кај бизнисмените дека ако добро не управуваат со ликвидноста можат славно да пропаднат. А за утеха да им остане оправдувањето дека не пропаднале заради нивната неспособност. Кога ќе раскажуваат колку побарувања имале за земање...

КОЈ Е КОЈ: ПРОИЗВОДСТВО НА ХРАНА И ПИЈАЛОЦИ  25 април ЗДРАВЈЕ ЗЕМЈА ПАРТНЕР НА МАКЕДОНИЈА: СЛОВЕНИЈА  2 мај ТРАНСПОРТ

Повеќе информации во врска со прилозите и комерцијално претставување во истите можете да добиете на телефонскиот број: 02 3298 110 ЛИЦА ЗА КОНТАКТ:

АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА aleksandra.stojmenova@kapital.mk САЊА САВОВСКА sanja.savovska@kapital.mk БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ boban.gjorgjievski@kapital.mk

Капитал број 753 04.04.2014

8

www.kapital.mk

...позицијата на капитал...

Уште колку ли има неоткриени манипулации со субвенциите?

Податоците од терен и анализите на експертите навестуваат дека допрва ќе се откриваат манипулации со субвенциите. Но, додека не се смени сегашниот модел на субвенционирање нема да постои ефикасен начин на контролирање на самиот процес и на ефектите од него. Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

О

бзнанувањето на неколку изолирани случаи на драстични манипулации со земјоделските субвенции ја алармира јавноста и го отвори горчливото прашање што всушност се прави со стотици милиони евра народни пари. Ако е можно некој кој нема ниту едно јагне да зема субвенции за стотици овци и крави тогаш какви се манипулации се можни кај десетици илјади останати корисници на земјоделски субвенции во земјава. Експертите и познавачите на состојбите се децидни дека државата и да сака да воведе контрола тоа е просто невозможно со ваков модел на субвенционирање. Но, покрај тоа го поставуваат и веројатно најлогичното прашање, не кој и зошто направил манипулации со субвенциите, туку кој им го дал комодитетот на индивидуалните земјоделци тоа да го прават на таков

бескруполозен начин. На теренот се погласни се шпекулациите дека ако започне да се отплеткува клопчето околу субвенициите ќе се отвори многу поголема афера не само на индивидуални злоупотреби, туку и на злосторнички здружувања кај покрупните земјосопственици кои се во директна спрега со одговорните институции. Втор и не помалку важен аспект во целата приказна со субвенциите е самата оправданост на субвениците кои се делат во години кога во повеќе полјоделски и сточарски гранки рапидно опаѓа производството, а се намалува и сточниот фонд. И како трето мора да се земе предвид предупредувањето на експертите дека политиката на субвенционирање на мали земјоделски стопанства е обратно пропорционална и погубна за заложбите за окрупнување на земјоделските парцели кои ги форсира истото Министерство за земјоделство или истата Влада на Република Македонија. Од сето ова

нејасно останува прашењето зошто кога веќе Владата се потрудила и рака на срце успеала да обезбеди обемни и значителни средства за помош на земјоделците тие да не се користат на начин кој што ќе даде најголеми резултати? Зошто да не се прифати наместо засадена парцела да се субвенционира родот од таа парцела или готовиот производ од домашните животни како што тоа е принцип во целиот регион? Зошто квалитетот да не влезе како посебна ставка во формулата на алгоритамот за пресметување на субвенциите? Зошто ако веќе нештото се прави и за него се вложува труд да не се направи најдобро што може? Дали навистина на владата која во најтешки можни економски услови успеала да обезбеди скоро една милијарда евра за земјоделците и одговара наместо по позитивните ефекти од сиот овој грандиозен проект да биде запаметена по гнасните манипулации на поединци или криминогени изместени центри на моќ и лоби групи?

Предизборно трошење без граници Веќе станува вообичаена пракса Владата пред избори да ги потроши и парите што ги нема. А парите што ги нема, се позајмуваат. Но, треба да биде јасно дека и годинава откако ќе заврши изборниот циклус, ќе мора да се крене рачна за трошењата од државната каса. Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

В

еќе станува вообичаена пракса Владата пред избори да ги потроши и парите што ги нема. А парите што ги нема, се позајмуваат. Се исплаќаат субвенциите за земјоделците, се зголемуваат пензиите, се даваат стипендии на студентите. Така деновиве Министерството за финансии во својот предизборен финансиски отчет прикажа дека Владата во предизборието потрошила дури 207 милиони евра повеќе отколку што собрала во државната каса од даноци и придонеси. А тоа е повеќе од две третини од дефицитот дозволен за целата година. Ова темпо на трошење на власта освен што претставува

ризик за одржување на фискалните таргети, создава и нелојална конкуренција во изборниот натпревар со останатите партии кои што не располагаат со народни пари. Зошто ова станува правило? Идентично финансиско поведение на државата се забележува и лани, кога пред локалните избори во март, беа потрошени 185 милиони евра повеќе отколку што имало во буџетот. Извештаите покажаа дека во месеците после изборите, Владата значително го затегна трошењето, а во некои периоди дури успеа и да заштеди нешто во буџетот. Оттука, треба да биде јасно дека и годинава откако ќе заврши изборниот циклус, ќе мора да се крене рачната. Ќе мора да секнат сите екстра плаќања од државната каса. Ќе мора да се штеди за да не се продлабочи

буџетскиот дефицит повеќе од предвиденото. Секако, теоретски постои можност да се продолжи со поинтензивно трошење и понатаму, меѓутоа, тоа во превод значи дека власта ќе мора уште повеќе да се задолжува. Друга опција е да се зголемат даноците што ги плаќаат граѓаните така што би имало зголемени приходи во државната каса. Меѓутоа, ова е и најневеројатна алтернатива доколку остане истата партија на власт која постојано во јавноста прокламира политика на ниски даноци од една страна и големи задолжувања од друга страна, за да се зголемуваат и платите и пензиите, да се исплаќаат рекордни субвенции. На тој начин, цената на ова однесување на власта во поглед на трошењето ќе ја плаќаат некои идни генерации, кога кредитите ќе доспеат за враќање.

www.kapital.mk

Капитал број 753 04.04.2014

...позицијата на капитал...

9

Кандидати „ерга омнес“

Токму така... За севкупна или сечија употреба се нашиве кандидати за претседател економски промотори, гуру и духовни водачи, пи –ар експерти на партискиот лидер, стенд –ап комичари - од с$ има по нешто!

Катерина Синадиновска

К

katerina.sinadinovska@kapital.mk

ога ненормалното ќе го премолчите, тоа станува единица мерка. Потоа, премолчувате се... Актуелната изборна трка нуди прилично ненормални политички ветувања кои се граничат со логиката. Десет илјади нови работни места на пример, најавува кандидатот на ВМРО – ДПМНЕ, Ѓорге Иванов потенцирајќи дека фокусот на неговата програма ќе била економијата. Како да не беше доволно што министерот Никола Попоски објасни дека дипломатијата во негово време се повеќе е сочинета од луѓе кои ниту се образовани во таа област, ниту имаат такво искуство заради тоа што надворешната политика веќе станувала сведена на економска промоција, па сега, после амбасадорите и претседателот ли ќе го сведеме на економски промотор? Оти, токму во сферата на надворешната политика се најголемите овластувања што функцијата претседател ги нуди. Секако и во легислативната сфера и во сферата што задира еден суптилитет, а тоа е умешноста на наметнување на

претседателот како татко на нацијата. И сега, наместо да слушнеме што Иванов планира да стори на оваа тема во услови во коишто македонското општество е се повеќе поделено, ние слушаме вакви говори:„Посетивме многу места со Тимот за Македонија. И секаде гледаме дека Македонија се гради, автопатиша, фабрики. Економскиот раст овозможува Македонија да расте во височина. Постигнавме успеси во економијата. Привлековме речиси 2 милијарди странски инвестиции и тоа во период кога беше голема економска криза, затоа што неуморниот тим предводен од Груевски направи реформи.“ Ова ли е говор на претседателски кандидат... или на коалициски партнер во Владата на Груевски? Неговиот противник пак, од тимот на СДСМ, кандидатот Стево Пендаровски настапува со сосема спротивна стратегија. Тој не само што не го велича лидерот на партијата, Зоран Заев, туку и максимално силно се обидува да се дистанцира од него, па на настапите, па дури и на неговата конвенција не зборуваше ниту еден од партиските челници. Но, Пендаровски толку силно е занесен во дистанцирањето што на моменти тоа изгледа дури и смешно. Па,

така, во Струмица имаше ваков говор: „И на Заев ќе му кажам стоп, ако работи против интересите на Македонија“. Во ред... Убава, звучна и демократска порака од кандидат што сака да биде натпартиски претседател. Но, Пендаровски веројатно знае дека за воопшто да биде во позиција да каже „стоп“ некому треба прво да влезе во Вилата Водно. А за да влезе таму, му требаат гласови. Дали тој пресметал дека со реториката во која Заев не само што не е безгрешен, туку остава простор, барем хипотетички тој некогаш да почне да работи против интересите на Македонија (така тоа се толкува кај обичните гласачи) ќе добие повеќе гласови, не е јасно. Но, јасно е дека со овие тези тој и штети на партијата која го номинирала (а која за нецели две недели ја чекаат парламентарни избори). П:С: ... Рака на срце, можеби сепак најнеодржлива е тезата на кандидатот на ДПА, Иљаз Халими: „Ќе бидам претседател на сите граѓани и ќе се залагам да се спречат политиките на етнички поделби“ изјави кандидатот, којшто внимавајте – кампањата ја води под слоганот: „За претседател Албанец“ .... Што повеќе да се каже!?

Се продава соживот, да се купат гласови

Со зборувањето албански во спот од кампањата за да се олесни давањето премолчна пооддршка од ДУИ за Пендаровски во вториот круг од претседателските избори, се направи опасен преседан Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

З

а можноста ДУИ да му даде премолчна поддршка во вториот круг на претседателските избори на опозицискиот кандидат, Стево Пендаровски, веќе и јавно се зборува, со што јавно и се (до)објаснува природата на обраќањето на албански јазик на споменатиот, во еден од рекламните спотови од кампањата. Но, дури и без тоа, ако се гледа на потегот на Пендаровски најнаивно, како на обид да се испрати порака од кандидат за претседател на државата во прилог на меѓуетничкиот соживот, зборувањето на албански во спотот претставува опасно чепкање по површината на она што треба да се направи за да се спаси што може од условите за функционирање на Македонија како унитарна држава. Опозицискиот претседателски кандидат испаѓа дека одговара на реториката што ја наметнаа ДУИ и ДПА, кои во немоќта да им понудат на Албанците вистински граѓански, социјално-

економски права, не дозволуваат да се олади депласираната тема за етничките, јазичките права. Баналноста на оваа борба најилустративно ја опишува изживувањето на ДПА, која ја прекинуваше секоја седница на Собранието зашто говорите на пратениците Албанци на Собранискиот канал оделе со превод на македонски, иако проблемот има само техничка природа - дел од кабелските оператори немаат можност за двоканално аудио. Пендаровски зборувајќи на албански во спотот, прави еден опасен преседан, со кој како критериум за покажување меѓуетничка толеранција се наметнува зборувањето на јазикот на другиот. Зарем за да им покажеме на Турците, на Ромите, на Власите (...) во Македонија, дека сме за соживот, треба да им се обраќаме на нивните јазици? Македонскиот јазик е официјален јазик во државата и според она што го кажуваат постарите генерации кои се сеќаваат на добрите времиња за соживотот во етнички мешаните средини во Македонија, непознавањето на јазикот на одредена заедница не било никогаш

причина нејзините претставници да се чувствуваат дискриминирани. Не се сеќавам и дека претседателот на САД, колевката на модерната демократија, Барак Обама, во чија земја шпанскиот јазик е втор по застапеност (и официјален во Порторико - територија на САД со комонвелтски статус, а во неколку сојузни држави се издаваат билингвални документи), некогаш во спот од кампања се обратил на шпански. Комуникацијата на албански, да се вратиме на случајот со Пендаровски, би имала смисла ако тој навистина го владее овој јазик, па на некое претставување на неговата програма, да речеме во Гостивар, го искористи во разговор со заинтересираните Албанци. Како што вистинска инвестиција во меѓуетничкиот соживот (а не чепкање по површината) би било, на пример, премиерот Никола Груевски да сече лента на отворање нова градинка во Дебар, а неговиот, с$ уште партнер во Владата, Али Ахмети, истото да го направи во Штип. Да видат и истокот и западот од земјата дека имаме една Влада.

Капитал број 753 04.04.2014

10 НАВИГАТОР

www.kapital.mk

ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

30

фирми дневно се отвораат по електронски пат, соопшти директорот на Централниот регистар Ванчо Костадиновски

Ангела Меркел

канцелар на Германија

победник на неделата

Андреј Киска

Сојузната Влада не гледа во овој момент неопходност за понатамошно проширување на НАТО кон исток. Тоа за нас не е на листата со неопходни работи, иако Црна Гора, Босна и Херцеговина, Грузија, Македонија настојуваат да станат членки

Европа го заобиколува Кори

К

оридорот 10 кој што претставува најважен инфраструктурен проект не е повеќе европски коридор. Додека Македонија со години го одолговлекуваше градењето на овој коридор, Европската комисија одлучи Коридорот 10 да го избрише од своите стратешки планови со што демонстрира дека географската положба на земјата не е никаков „незаобиколувачки фактор“ во европскиот сообраќај. Инаку, преку Коридорот 10,

Брендот Сеат се приклучи кон семејството на „Порш

Порше владее со над од пазарот на нови а

+

Бизнисменот Андреј Киска, од речиси целосно анонимна личност, стана топ вест во светот само ден по неговиот избор за претседател на Словачка. Киска, инаку познат словачки бизнисмен и докажан филантроп, не само што сам ја финансираше цела своја кампања за изборите, туку и се откажа од платата која требаше да ја добива како шеф на државата. Платата која му следува од целиот петгодишен мандат тој ќе ја донира за децата кои се лекуваат од онколошки заболувања. Пресметките кои ги правата словенечките медиуми, всушност покажуваат дека платата што тој би ја добивал како претседател 6000 евра месечно, е речиси незначајна во однос на неговиот годишен приход што тој го прави преку своите бизнис, а кои му носат 700.000 евра на крајот од секоја година. Меѓутоа, она што го прави популарен е неговата хумана страна. Киска од 2006 година има формирано хуманитарен фонд „Добриот ангел“ преку кој му има помогнато на преку 5.000 деца кои се лекуваат од онколошки заболувања. Дали ваквата позитивна страна ќе го обележи неговото шефување со државата во наредните пет години останува да се види, но дефинитивно Киска е редок пример за политичар кој влева надеж дека политичката функција не е само место преку кое вообичаено се сака да се стигне до престиж, моќ и пари, туку може да биде функција како што и самите устави ја одредуваат- место од каде се работи за доброто на граѓаните.

пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

П

орше Македонија“ и официјално е нов, ексклузивен дистрибутер на шпанскиот автомобилски бренд Сеат. Со ова компанијата која ги обединуваше брендовите Фолксваген, Ауди, Шкода и Порше и досега контролираше 35% од пазарот на нови автомобили во Македонија во своето портфолио додава уште еден познат светски бренд. Брендот Сеат досега во

Македонија беше застапуван од компанијата Кадис која го имаше ова ексклузивно право уште од 1999 година. Во изминатата година во Македонија биле продадени вкупно 111 Сеат возила или 2,51% од вкупниот пазар на нови возила во земјава. Давид Албос претставник на брендот Сеат најави дека имаат големи планови и дека затоа го избрале токму „Порше Македонија“ за нивни нов и стабилен партнер. „Очекуваме во 2014 година да постигнеме пазарен удел од 5%. Со својата шпанска страст, „Сеат“ е во исто време добро позната шпанска и германска приказна. Тоа е силен израз на истовремено страсни перфекционисти и емотивни врвни техничари“, изјави Давид Албос. Порше Македонија веројатно е

www.kapital.mk

ОРИдОРОТ 10 Македонија се поврзува со Србија и Грција, а во земјава се уште не изградена делницата од Демир Капија до Смоквица. Во време кога судбината на овој проект е неизвесна бидејќи фирмата што го гради, грчки Актор, е под истрага за вмешаност во измама и корупција, Брисел објави дека Европа ќе има девет коридори меѓу кои не е Коридорот 10 што минува низ Македонија.

шЕ МАКЕдОНИјА“

ад 35% автомобили Од Порше Македонија очекуваат со брендот Сеат да постигнат 5% пазарен удел кој во комбинација со 35% од македонскиот пазар кои веќе ги контролира компанијата да ја зацврстат и онака доминантната позиција на пазарот на нови автомобили во Македонија. единствената компанија од импортерите на возила која покажува позитивни бројки и раст на продажбата на нови возила која од нејзиното основање од декември 2005 година на македонскиот пазар веќе има продадено повеќе од 15.000 возила. Инаку во целата измината 2013 година во Македонија се продадени 4.472 нови патнички и товарни моторни возила што е за 8% помалку во однос на 4.816 во 2012 или околу 75% помалку во однос на рекордната 2008 година кога на македонскиот пазар биле продадени 18.000 нови возила. Генералниот директор на Порше Македонија Златко Муцунски најави дека со приклучувањето на брендот Сеат очекуваат да постигнат удел поголем од 35% Македонскиот пазар на нови автомобили. „Во услови на постојан предизвик на пазарот, нашиот посветен тим успеа да постигне забележителни успеси , за што сведочи вкупниот удел на пазарот на нови возила, кој се зголемуваше секоја година за во 2013 да постигне удел од над 35%. Денеска сум горд што можам да му посакам добредојде во нашето семејство на уште еден добро познат бренд, Сеат“ изјави Муцунски. На светско ниво групацијата Порше деловната 2013 година ја заврши со раст на продажбата на нови возила од 4,5%, а вкупните приходи достигнале повеќе од 16,3 милијарди евра.

Капитал број 753 04.04.2014

НАВИГАТОР

11

> БРОјКА

мисла на неделата

6,8%

Капитализмот е неКонвенционално верување деКа неКонвенционални луѓе ќе направат неКонвенционални работи и деКа сето тоа ќе биде за заедничКо добро на општеството

е зголемен бројот на работници во индустријата во февруари 2014 во однос на истиот месец минатата година

лидери

Џон Мајнард Кејнз американски економист

губитник на неделата

АНИ ИдАлГО

стана прва жена градоначалник на Париз во историјата. Ќерка е на шпански доселеник, феминистка и членка на Социјалистичката партија

РЕНАТО ВуГРИНЕц

Маестралниот Вуги со 10-те гола против дански Колдинг останива на врвот на стрелците во европската Лига на Шампиони

не им беше неделата

МусА ЏАФЕРИ

Тешко ќе му оди да го исполни ветувањето дека ќе се залага за поголемо вработување на албанци во приватниот сектор. Профитот не признава ниту рамковен, ниту националност

ЖАН МАРК ЕРО

дури 80% од Французите бараат смена на премиерот, по поразот на владејачката левица на локалните избори

_

ФРАНсОА ОлАНд По тешкиот пораз на социјалистичката партија на францускиот претседател Франсоа Оланд на локалните избори, францускиот премиер Жан Марк Еро поднесе оставка. Оланд за нов премиер го постави министерот за внатрешни работи Мануел Валс. Разбирајќи ја пораката која со овој пораз му ја пратија граѓаните, Оланд призна дека даноците во Франција ги направил превисоки, дека не успеал да го реши проблемот со невработеноста и дека реформите кои ги спроведува одат бавно. Анкетите покажуваат огромен пад на рејтингот на Оланд. Валс пак е еден од ретките министри кои успеаја да задржат солиден рејтинг и покрај непопуларните политики на Оланд. Па така неговото поставување на премиерската позиција се толкува како обид да се спаси рејтингот на владата и Социјалистичката партија. Новиот премиер Валс редовно е помеѓу првите на листите на омилени француски политичари, но неговита поддршка малку падна поради неговите ставови за забрана на професијата комичар. Назначувањето на Валс на премиерската позиција може уште повеќе да го искомплицира мандатот на Оланд, затоа што двајца министри од коалиционите Зелени веќе најавија оставки доколку Валс стане премиер. Освен во коалиција, Оланд со поставувањето на Велс има проблеми и во својата партија. Левото крило на француските социјалисти исто така на лоша нога го прими поставувањето на Велс за премиер. Тие потсетуваат дека Велс освои само 6% на внатрепартиските избори во 2006.

Капитал број 753 04.04.2014

12

4.300

www.kapital.mk

НаВиГатОР

ГРафиК На Неделата...

Депозити (милиони евра)

4.200 4.100 4.000

4.026

4.015

3.922

3.900

4.279

4.213

4.118

3 фаКти Кти за... К

депозитите достигнаа 4,28 милијарди евра

депозитите во банките заклучно со февруари годинава достигнаа 4,28 милијарди евра, покажуваат последните податоци од Народната банка. Штедните влогови на граѓаните изнесуваат 3,11 милијарди евра, додека депозитите од приватните фирми изнесуваат 902,6 милиони евра.

светот низ медиумите...

The Economist Британскиот магазин економист прави анализа за идниот развој на технологијата и улогата која роботите ќе ја имаат во секојдневниот живот на луѓето lll

фев.14

јан.14

дек.13

ное.13

окт.13

сеп.13

авг.13

јул.13

јун.13

мај.13

апр.13

мар.13

3.800

4,1% 10% 9,4%

е зголемен индексот на индустриско производство во февруари е годишниот раст на индексот на индустриско производство во прерабтувачката индустрија во февруари годинава е годишниот пад на индустриското производство во производството на метали

Либерализацијата донес струја за 222 компании

The Wall Street Journal

Овој американскиот весник се занимава со кризата во Украина и неуспешните обидите меѓу С Сад и Русија да ги олеснат преговорите и да стигнат до решение lll

Haaretz

израелскиот весник пишува за последниот предлог на израел кон Палестина за продолжување на мировните преговори, откако израел го прекрши ветувањето да ослободи 26 затвореници од Палестина на 29 Март lll

Der Spiegel

Германскиот магазин прави анализа за исчезнатиот малезиски авион МХ370 и што би можело да се случил во авионот што го предизвика исчезнувањето lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1

35 милиони евра потрошија македонските компании за увоз на амбалажа лани!

на Комерцијална 2 Акционерите банка годинава без дивиденда

3 Вип доби нов маркетинг директор постигна уште едно 4 Алкалоид значајно научно достигнување

пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

С

тартувајќи од оваа недела, 222 македонски компании со повеќе од 50 вработени и годишен приход поголем од 10 милиони евра, потребната електрична енергија почнаа да ја набавуваат на слободниот пазар, односно од компании лиценцирани за увоз на електрична енергија. Оваа новина конкретно се однесува на 24 јавни претпријатија и околу 200 приватни субјекти, кои од 1 април се приклучија на досегашното друштво од само осум квалификувани потрошувачи, односно најголемите индустриски капацитети во земјава. Со оглед на тоа дека пред крајниот рок 1 април, квалификуваните потрошувачи требаше да изберат свој снабдувач на струја, да потпишат договор и да влезат во некоја од балансните групи,

според последните информации од компаниите кои ќе ги снабдуваат овие компании со електрична енергија, над 115 од квалификуваните потрошувачи склучиле договор со ЕВН Снабдување, а останатите ја избрале ЕДС (Energy Delivery Solutions) или некоја друга лиценцирана компанија за увоз на струја на македонскиот пазар. Директорот на Energy Delivery Solutions, Кочо Анѓушев смета дека досегашната просечна цена од 95 евра за мегаватчасови ќе се намали од 10% до 20%, во зависност од тоа на кое напонско ниво е приклучена компанијата. “Поголемите фабрики кои имаат сопствени 10 или 35 киловолтни трафостаници отсега ќе плаќаат помала дистрибутивна такса, а со самото тоа и вкупната цена на електричната енергија ќе им биде помала отколку на компаниите кои се на 0,4 напонско ниво, како што се банките, осигурителните компании, трговски компании и други“, вели Анѓушев објаснувајќи дека сега е поволен моментот за либерализација

МБИ10

2.900

МБИД

2.700 2.500

60 секунди брифинг

www.kapital.mk

2.300 2.100 1.900

Топ ВесТи...

проценки...

1.700 06/10

ВикТор консТансио

потпретседател на Европска централна банка

есе поевтина и институции На регулираниот пазар сега остануваат домаќинствата и малите компании. Регулаторната комисија за енергетика уверува дека нема да дозволи очекуваниот притисок врз цените на тарифните потрошувачи, да доведе до ценовни шокови! зашто цената на електричната енергија е пониска за разлика од порано. Компаниите инволвирани во овој процес објаснуваат дека очекуваната пониска цена на електричната енергија не е единствениот бенефит за потрошувачите, туку и оптимизацијата во потрошувачката. Фактот дека компаните отсега мора да ја однапред да ја планираат и пријавуваат потрошувачката на струја, ќе ги натера истите многу порационално и плански да го користат овој значаен ресурс. Директорот на Регулаторната комисија за енергија, Димитар Петров вели дека по излегување на овие 222 компании, на регулираниот пазар ќе останат тарифните потрошувачи кои се и најмногубројни домаќинствата и малите фирми. “За очекување е да има притисок врз цените на тарифните потрошувачи со самиот факт дека дел од потрошувачите заминуваат на слободен пазар, а операторот со дистрибутивниот систем треба да го оствари регулираниот максимален приход кој е предвиден во одлуката за цена. Сето тоа го следиме и нема да дозволиме да има ценовни шокови, првенствено заради нашата обврска и надлежност да водиме грижа и да ги штитиме и унапредуваме правата на потрошувачите. Тоа да го направиме во чекори во следните години“, уверува Петров.

05/11

10/11

03/12

09/12

берза

Н

е постои опасност од дефлација во еврозоната откако најновите податоци укажаа дека инфлацијата во државите од монетарната унија е на најниско ниво во изминатите четири години. Инфлацијата во март „успори“ на 0,5 отсто што е најниско ниво од октомври 2009 година кога беше „пикот“ на финансиската криза.

12/10

мби 10

3.000 2.800 2.600 2.400 2.200 2.000 МБИ 10 1.800 1.600 1.40010 МБИ

1.720,00

06/1012/1005/1110/1103/1209/1202/1307/1312/1306/1411/14

„алкалоид“ со уште едно значајно откритие пред светската научна јавност

И

стражувачкиот тим на „Алкалоид“ во директна соработка со престижниот Макс Планк Институт од Штутгарт и Институтот за хемија при ПМФ Скопје, за прв пат во светски рамки ја реши кристалната структура на соединението кодеин фосфат сесквихидрат, супстанца која зазема значајно место во фармацевтската индустрија и се употребува повеќе од половина век. Познавањето на кристалната структура на секое фармацевтскиактивно соединение е од исклучителна важност за детално дефинирање на неговите физичко-хемиски својства. Добиените резултати од ова значајно откритие се објавени во едно од трите најреномирани научни списанија во областа на хемијата на светско ниво “Chemical Communications“. Резултатите се публикувани во вид на оригинален научен труд под наслов “On the hydrates of codeine phosphate: The remarkable influence of hydrogen bonding on the crystal size“. Главниот експеримент беше изведен во Институтот Макс Планк во Штутгарт, од страна на м-р Томче Рунчевски, научен соработник на „Алкалоид“.

Oвој исклучително значаен научен предизвик, чии резултати се плод на тригодишна континуирана систематска студија, претставува огромен успех за „Алкалоид“ како македонска компанија, но и за целокупната домашна и светска научна јавност. Компанијата и во иднина ќе продолжи да ги поддржува проектите од овој тип, кои придонесуваат за дополнителна афирмација на Македонија во светот.

МБИ 10 2010/2012 МБИ 10

1.720,00 2010/2012 2010/2012 2010/2012

Max. Min.

2.827,62 1.808,47

Min.

1.808,47

1.720,00 1.720,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК

2010/2012 2010/2012 Max. Тетекс АД Тетово Max. 2.827,62 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Продолжува двонеделниот тренд 2010/2012 2010/2012 Min. 1.808,47 Min.

2.827,62 1.808,47

560,00 560,00 1.720,00 1.720,00 1.720,00 1.720,00 +9.8% Тоа е доволно за да гиMax. демотивира 2010/2012 Max. 2.827,62 2010/2012 2.827,62 2010/2012 Min. 1.808,47 МБИ 10 Тетово МБИ на опаѓање на вредноста на МБИ 10 Тетекс АД МБИ 1010 индексот МБИ 10 на Mакедонската берза што

НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК ДОБИТНИК е јасен индикатор дека работите не +9.8% 10 во вистинската насока. сеМБИ движат Тетекс АД Тетово Тетекс АД Тетово Max. 2.827,62 2010/2012

потенцијалните инвеститори. НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 2010/2012 Min. 1.808,47 2010/2012 Min.Max. 1.808,47 2010/2012 2.827,62 1.720,00 560,00 560,00 2010/2012АД Скопје Min. 1.808,47 Макпетрол

НАЈГОЛЕМ 2010/2012 НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ДОБИТНИК Max. 2.827,62 +9.8% НАЈГОЛЕМ 2010/2012 Min. 1.808,47+9.8% НАЈГОЛЕМ Макпетрол АДДОБИТНИК Скопје Тетекс АДДОБИТНИК Тетово НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Тетекс АДАД Тетово Тетекс Тетово НАЈГОЛЕМ Тетекс АДДОБИТНИК Тетово -1,73%

25.015,00

25.015,00 560,00 560,00 560,00 560,00

НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК Тетекс АД Тетово МакпетролМакпетрол АД Скопје АД Скопје

+9.8% -1,73%

560,00

DOW JONES ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ 25.015,00 25.015,00 DOW JONES АД Скопје Макпетрол

НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Макпетрол АДГУБИТНИК Скопје НАЈГОЛЕМ

25.015,00 Макпетрол АД Скопје НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК

+9.8%+9.8% +9.8% +9.8%

-1,73%

25.015,00 25.015,00 25.015,00 25.015,00

МакпетролАД АД Скопје Макпетрол Скопје

-1,73%

-1,73%

DOW JONES DOW JONES 17.000

-1,73%

17.000

-1,73%

16.000

-1,73% -1,73%

DOW JONES 16.000

15.000

15.000

14.000 DOW JONES

DOW JONES

14.000

13.000 DOW JONES 13.000

DOW DOWJONES JONES

12.000 12.000

17.000

17.000

11.000 17.000 11.000

16.000 15.000 14.000 13.000 12.000 11.000

16.000 16.000 10.000 10.000

07.11 03.13 07.13 07.13 11.13 11.13 03.14 03.14 07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 15.000 15.000

17.000

14.000 14.000

16.000 17.000 17.000 13.000 13.000 17.000 16.000 15.000 12.000 16.000

16.000 12.000 15.000 14.000 11.000 15.000 15.000 14.000 11.000 13.000

10.000 14.00007.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 11.13 03.14 13.000 14.000 12.000 10.000 13.00003.12 12.000 07.1111.000 11.11 07.1107.12 11.1111.12 03.1203.13 07.1207.13 11.1211.13 03.1303.14 07.13 11.13 03.14 13.000 12.000 11.000 12.000 10.000

10.000

16.532,00 16.532,00

07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 11.13 03.14 10.000 11.000 11.000

+0.46% 07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 11.13 03.14

+0.46%

10.000 10.000

07.11 11.11 11.11 03.12 03.12 07.12 07.12 11.12 11.1203.13 03.1307.13 07.1311.13 11.1303.14 03.14 07.11

Повторно раст на вредностите на ДРУГИ ПАЗАРИ 16.532,00 ДРУГИ ПАЗАРИ акциите во САД. И покрај затегнатата меѓународна состојба и покрај FTSE 100 6.652,00 +0.46%+0.82% FTSE 100 од повторно 6.652,00 +0.82% заканите забавување +1.01% Nikkei225 14.940,00 на економијата,клучните берзански Nikkei225 14.940,00 +1.01% S&P 500 1.885,00 +0.70% 16.532,00 16.532,00 индекси во САД продолжуваат ДРУГИ +0.46% да +1.64% +0.46% S&P 500 ПАЗАРИ 1.885,00 +0.70% Nasdaq 4.268,00 растат со несмален 9.603,00 интензитет. +0.46% +0.46%+0.50% Nasdaq 4.268,00 +1.64% DAX

16.532,00 16.532,00

FTSE 100 6.652,00 16.532,00 16.532,00 1.212,00 9.603,00 14.940,00

TOPIX DAX Nikkei225

+0.82%

други пазари 4.268,00

TOPIX ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ 1.212,00 S&P 500 1.885,00 ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ

+0.70% +0.50% +1.01% +0.46% +0.46% +0.70% +0.70%

Nasdaq

+1.64%

ВАЛУТИ FTSE 100FTSE FTSE 6.652,00 +0.82% DAX 9.603,00 +0.50% FTSE 100100 6.652,00 6.652,00 +0.82% +0.82% 100 6.652,00 +0.82% ДРУГИ ПАЗАРИ TOPIX 1.212,00 +0.70% Nikkei225 14.940,00 +1.01% +1.01% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225Nikkei225 Nikkei225 14.940,00 14.940,00 +1.01% 14.940,00 +1.01% ВАЛУТИ S&P 500500 1.885,00 +0.70% +0.70% евро долар 500 1.885,00 +0.70% Фунта евро 1.885,00 S&P 500 S&P S&P 1.885,00 +0.70% FTSE 6.652,00 +0.82% FTSE 100 100 6.652,00 +1.64% +0.82% Nasdaq 4.268,00 +1.64% 4.268,00 Nasdaq Nasdaq Nasdaq 4.268,00 +1.64% +1.64% Nikkei225 14.940,00 +1.01% евро долар СТАПКА СТАПКА Фунта евро 4.268,00 ВАЛУТИ DAX 9.603,00 +0.50% Nikkei225 14.940,00 +1.01% DAX 9.603,00 +0.50% DAX DAX 9.603,00 9.603,00 +0.50% +0.50% S&P 500 1.885,00 +0.70% TOPIX 1.212,00 +0.70% S&P 500 1.885,00 1.3808 1.2043 СТАПКА TOPIX 1.212,00 СТАПКА +0.70%+0.70% Nasdaq +1.64% TOPIX TOPIXевро 1.212,004.268,00 1.212,00 +0.70% +0.70% евро долар Фунта Nasdaq 4.268,00 +1.64% ПРОМЕНА

1.2043

ВАЛУТИ

DAX СТАПКА DAX -0.12% ВАЛУТИ TOPIX ВАЛУТИ TOPIX 1.2043

ВаЛуТи ВАЛУТИ -0.12% Фунта евро

£ €

Фунта евро -0.12% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ

Фунта евро Фунта евро СТАПКА СТАПКА ВАЛУТИ

СТАПКА

1.3808

9.603,00 +0.50% СТАПКА 9.603,00 +0.50% +0.11%+0.70% 1.212,00 ПРОМЕНА 1.212,00 1.3808+0.70%

1.2043

+0.11% евро долар

ПРОМЕНА

$ € 1.3808 евро+0.11% долар

евро долар евро долар СТАПКА СТАПКА

ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Фунта СТАПКА евро 1.2043 ФЈУЧЕРСИевро Фунта

евро долар СТАПКА СТАПКА ПРОМЕНА

-0.12% ЗЛАТО 1.2043

ПРОМЕНА

СТАПКА 1.2043ЗЛАТО 1.2043 -0.12% СТАПКА 1.283,00

1.2043 -0.12% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент -0.12% ЗЛАТО

-0.12%1.283,00 -0.12% ФЈУЧЕРСИ 1.283,00

1.3808 евро долар

1.3808 1.3808 +0.11% СТАПКА

ПРОМЕНА СТАПКА

+0.11% ПРОМЕНА 1.3808

+0.30%

+0.11% +0.30% +0.30%+0.11%

105,51 фЈуЧерси

ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Нафта Брент Нафта Брент

ФЈУЧЕРСИ 1.283,00 ФЈУЧЕРСИ 105,51

+0.18%

105,51 ЗЛАТО 1.283,00 ЗЛАТО зЛаТо

+0.30% +0.18%

ЗЛАТО ЗЛАТОБрент Нафта

1.283,00 1.283,00 1.283,00 Нафта Брент 105,51

1.283,00

+0.30% +0.18%

+0.30% +0.30% +0.30%

105,51 Нафта Нафта Брент НафтаБрент Брент нафТа Нафта БрентбренТ 105,51 105,51 105,51

105,51

1.3808

ПРОМЕНА +0.11% +0.11% ПРОМЕНА

+0.18% +0.30%

+0.18%

+0.18% +0.18% +0.18% +0.18%

подаТоциТе се од ден 25.03.2014 до 15ч.

3.300 3.100 2.900 2.700 2.500 2.300 2.100 1.900 1.700 07/10 10/10 02

Капитал број 753 04.04.2014

14 Cover story

www.kapital.mk

ите и н а п Ком тешКо се по аќаат ги пл Ките обврс

Koj gI “butK KompanIIt vo dolgovI

www.kapital.mk

Ka” te i?

Капитал број 753 04.04.2014

15

Иако за неполн месец стартува Законот за финансиска дисциплина кој треба да ги дисциплинира бизнисмените, но и државата да ги плаќаат обврските во рок од 60 дена, се чини никој не верува дека тој ќе го реши проблемот со преголемата задолженост и неликвидноста во економијата. Бидејќи проблемот со неликвидноста, за жал, не се должи само на „некултурата“ на навремено плаќање, туку потекнува од празните сметки на компаниите, како резултат на неможноста навреме да си ги наплатата побарувањата и неможноста навреме да ги плаќаат растечките долгови. Капитал анализира колку се задолжени и кому најмногу му должат македонските компании и кои се последиците од тоа врз економијата. пишува:

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

И

ако за неполн месец стартува Законот за финансиска дисциплина кој треба да ги дисциплинира бизнисмените, но и државата да ги плаќаат обврските во рок од 60 дена, се чини никој не верува дека тој ќе го реши проблемот со преголемата задолженост и неликвидноста во економијата. Бидејќи проблемот со неликвидноста, за жал, не се должи само на „некултурата“ на навремено плаќање, туку потекнува од празните сметки на компаниите и неможноста навреме да ги плаќаат растечките долгови. Информациите од теренот велат дека многу компании се почесто го продолжуваат рокот на плаќање на своите обврски кон добавувачите, па така во просек побарувањата се наплаќаат во рок од 120 дена. Но, има и случаи кога наплатата на побарувањата се оддолжува и над 150 дена. Законот за финансиска дисциплина, кој стартува од почетокот на мај годинава, треба да ги скрати роковите за плаќање на меѓусебните обврски помеѓу компаниите и државата на 60 дена. Но, законот дава опција доколку двете страни се договорат рокот на плаќање да се продолжи и до 120 дена. Откако кризата ги намали нарачките од странство многу компании се соочија со намалување на производство и продажбите, што им ги намали приходите од работењето. Некои компании се соочуваат со сериозни проблеми како да обезбедат пари и да ги усогласат паричните текови за навреме да ги покријат тековните трошоци, да ги платат ратите за кредити и давачките кон државата. Од друга страна е државата, која своите побарувања ги наплатува промптно, а своите обврски ги плаќа со задоцнување, што придонесува да се создаде ликвидносна дупка, која потоа се пренесува низ економијата од компанија во компанија. Во такви услови, банките избегнуваат да даваат кредити за компаниите кои имаат проблеми со задолженоста, и кредитирањето на корпоративниот сектор во изминатава

години беше речиси замрзнато, што дополнително ги усложнува финансиските проблеми на компаниите. Само за потсетување, проблемот со неликвидноста во економијата изразен во бројки достигна задолженост на фирмите од 4,7 милијарди евра, што е 63,8% од БДП, рекорден број на блокирани компании и постојан пораст на фирми што одат во стечај. Според информациите од теренот, што се потврдува и од податоците на НБРМ едно побарување се наплатувало во просек за 125 дена. Финансиските експерти оценуваат дека донесувањето на еден ваков закон ќе влијае на подобрување на ликвидноста на здравите компании коишто работат профитабилно, а ќе го забрза пропаѓањето на некои компании кои имаат проблеми со ликвидноста. Токму тоа најмногу ги плашат бизнисмените- дека со стартувањето на Законот за финансиска дисциплина многу компании ќе се соочат со стечај или банкрот, бидејќи голем е бројот на фирми кои нередовно ги плаќаат своите обврски, не заради тоа што сакаат да бидат недисциплинирани, туку заради тоа што немаат пари. Од Сојузот на стопански комори неодамна упатија апел до секоја фирма да направи пресметка на трошоците и да одлучи како ќе се организира од аспект на економичност и ефикасност, да ја изанализира постојната интерна организација и да ја прилагоди, пред се, заради обезбедување побрза наплата и избегнување на доцнењето при плаќањето на обврските.

Колку се задолжени македонските компании?

На само еден месец пред стартувањето на новиот Закон за финансиска дисциплина Капитал се обиде да направи кратка анализа со каква финансиската стабилност македонските компании ги дочекуваат овие измени. Финансиската стабилност на друштвата се оценува главно преку нивната задолженост, односно преку фактот колкав дел од своето работење го финансираат со туѓи средства. За потребите на анализата одбравме 25 компании котирани на Македонската берза, кои на специфичен начин ја отсликуваат состојбата во која работат македонските компании. Анализиравме колкави се и како се движат коефициентот на задолженост, краткорочните и долгорочните кредити кон банките, обврските кон добавувачи. Коефициентот на задолженост се добива кога вкупните обврски на компанијата,

Капитал број 753 04.04.2014

www.kapital.mk

16 Cover story: Компаниите Се потешКо ги плаќ

долгорочните и краткорочните обврски на компанијата, ќе се стават во однос на вкупната актива и покажува до која мера претпријатието го користи задолжувањето како облик на финансирање, односно колку долг генерира компанијата за секој денар актива. Некоја умерена задолженост покажува коефициентот од 50%, што значи дека секој денар од активата е финансиран со 0,5 денари задолженост. Колку е поголем коефициентот долг /имот толку е поголем финансискиот ризик и нестабилност на компанијата. Во овие 25 компании неколку компании 11 компании имаат коефициент на задолженост над 50%, а кај шест од нив овој коефициент има вредност поголема од 70%, меѓу кои Арчелор Митал, Сковин, Макстил, Охис, Скопски пазар. Некои од нив имаат големи обврски за краткорочни кредити кон банките, а некои минатата година се задолжиле со краткорочни кредити. Најмногу задолжени во банките се двете фабрики на Арчелор Митал со близу 97 милиони евра кредити, Макстил со 50 милиони евра кредити, Макпетрол со 42 милиони евра кредити, Топлификација со 20 милиони евра, Тиквеш со 14,4 милиони евра, Скопски Пазар кој должи близу 12 милиони евра во банките.. “Да се функционира без кредит е тешко и не може да се постигне брз раст, бидејќи инвестирањето само со интерни средства може да бара многу време за да се заработат потребните средства за инвестиции. Но, ако се претера со задолженоста, трошоците на фирмата се зголемуваат, пред с$ за камати, а и ризикот на фирмата се зголемува до ниво што таа ќе стане неинтересна за сите нејзини соработници и за евентуалните нови финансиери”, вели Верица Хаџи ВасилеваМарковска од консултантската куќа ААГ. Според неа, некое вообичаено ниво на прифатлива задолженост, изразено преку коефициентот на задолженост се смета дека е до 50%, а во потешки состојби до 60%-70%. Таа потенцира дека овие проценти можат да варираат, првенствено зависно од дејноста. “Нивоата над тоа би биле ризични”, вели Марковска. И податоците на Народната банка покажуваат дека задолженоста на македонската економија раст. Така коефициентот на задолженост на ниво на цела економија во 2012 година достигна 50,2%, што е раст од 2011 година кога овој коефициент изнесувал 49,7%. Сашо Арсов, професор на Економски факултет по финансиски менаџмент вели дека македонските компании во изминативе години во просек немаа висока задолженост. Тоа, според него, се должеше на

Арчелор Митал (ХРМ) Арчелор МИтал (ЦРМ) Сковин Макстил ОХИС Скопски Пазар Силекс Макпетрол Пелистерка Гранит Жито Лукс ВВ Тиквеш Топлификација Бетон Витаминка ОКТА Благој Ѓорев Агроплод Жито Полог Реплек ЗК Пелагонија Фершед Алкалоид Прилепска Пиварница Цементарница Усје

Д

Краткорочни кредити (евра)

Промена (%)

Долгорочни кредити (евра)

1.115.869 72.845.967 19.382.650 84.815.934 121.348.121 34.399.349 16.162.016 145.678.146 15.676.113 161.644.065 25.349.317 47.165.398 51.956.422 55.648.081 19.796.162 113.457.951 15.843.739 7.621.154 8.937.593 31.702.292 45.753.235 80.999.073 154.176.715 27.445.837 96.744.780

3.042.959 62.768.471 1.240.048 42.213.837 9.010.455 688.162 0 42.713.138 1.875.934 3.060.715 7.513.707 2.616.520 6.170.487 3.219.447 797.512 10.156.959 1.782.666 365.853 485.008 1.250.227 998.276 4.702.617 9.174.601 0 0

-4,00% 0,00% -27,00% 2,00% / 126,00% / 36,00% -29,00% 239,00% 15,00% 30,00% -55,00% 0,00% / -5,00% -4,00% 631,00% / / -18,70% 10,00% 1,00% /

31.518.699 0 3.443.902 7.786.406 0 11.225.457 0 0 4.395.495 1.743.447 501.398 11.827.837 13.909.447 0 / 0 1.392.178 0 1.148.325 0 5.921.089 4.572.325 897.626 0 0

број на правни субјекти со блокирани сметки 2008

14.213 22.518

2009

31.047

2010

36.695

2011

40.294

2012

2013

41.069

2014 февруари

41.207

верица Хаџи ваСилева- марКовСКа консултантска куќа ААГ

Актива (евра)

Компанија

а се функционира без кредит е тешко и не може да се постигне брз раст, бидејќи инвестирањето само со интерни средства може да бара многу време за да се заработат потребните средства за инвестиции. Но, ако се претера со задолженоста, трошоците на фирмата се зголемуваат, пред сé за камати, а и ризикот на фирмата се зголемува до ниво што таа ќе стане неинтересна за сите нејзини соработници и за евентуалните нови финансиери.

Сашо арСов

професор на Економски факултет Скопје

В

о последно време евидентно е дека кај одредени компании, посебно од градежната дејност, растат побарувањата, што зборува за слаба наплата, а што потоа влијае врз ликвидноста на компанијата. Доколку задолженоста расте, како и доколку таа го надмине износот на акционерскиот капитал, тоа е веќе сигнал за проблем. Доколку задолженоста е резултат на инвестиции, таа би требало сама од себе да се надмине, со резултатите на овие инвестиции.

www.kapital.mk

Капитал број 753 04.04.2014

17

ќаат обврсКите Промена (%)

Вкупно кредити во банки

Обврски кон добавувачи

0,00% / 13,00% -29,00% / -11% / / -4,00% -82,00% -75,00% -17,00% 19,00% 0,00% / / 10,00% / / / 146,70% -27,00% -65,00% /

34.561.658 62.768.471 4.683.950 50.000.243 9.010.455 11.913.619 0 42.713.138 6.271.429 4.804.162 8.015.105 14.444.357 20.079.934 3.219.447 797.512 10.156.959 3.174.844 365.853 1.633.333 1.250.227 6.919.365 9.274.942 10.072.227 0 0

4.948.650 62.775.983 10.483.138 15.168.357 2.260.569 12.164.520 4.731.235 38.974.959 2.369.756 81.858.585 5.071.284 8.907.560 4.046.195 18.052.585 2.965.837 26.094.975 2.185.723 2.122.780 670.457 6.467.934 4.671.788 11.022.357 20.873.626 2.781.983 5.939.951

отсуството на позначајни инвестиции, така што потребните средства за инвестирање компаниите ги обезбедуваа од сопствени извори. “Во последно време евидентно е дека кај одредени компании, посебно од градежната дејност, растат побарувањата, што зборува за слаба наплата, а што потоа влијае врз ликвидноста на компанијата”, вели Арсов. Токму овој проблем се отсликува и преку анализата на работењето и финансиската стабилност на градежните компании кои се меѓу анализираните 25 компании. За пример ќе ја земеме градежната компанија Гранит која минатата година го зголемила краткорочното задолжување кон банките за цели 239%, а ги намалила долгорочните кредити за 81%, па на крајот на 2013 година Гранит должел кон банките 4,9 милиони евра, што е мала задолженост. Но, истовремено се зголемиле обврските на оваа градежна фирма кон добавувачите кои на крајот на 2013 година достигнаа 81,5 милиони евра. Ако се анализира, пак, финансискиот извештај на компанијата за минатата година може де се види дека на крајот на 2013 година Гранит имал побарувања од 82,2 милиони евра.

Промена Вкупни обврски (%) (евра) 2,00% 7,00% 1,00% -24,00% 13,47% -1,00% 4,00% -20,00% 18,00% 33,00% 1,00% 22,00% -46,00% 23,00% 22,60% -71,00% 5,00% 57,00% 8,00% 7,00% 49,30% -9,00% 4,00% 13,00% -17,00%

Промена (%)

Коефициент на задолженост (%)

0,00% 4,00% 1,00% -10,00% 329,00% -4,00% -19,00% 2,00% -2,00% 22,00% -3,00% 2,00% -27,00% 13,00% -8,00% -63,00% 3,00% 73,00% 219,00% -28,00% 71,58% -10,00% -5,00% 17,00% -15,00%

3540,76% 172,15% 78,37% 77,42% 70,92% 70,68% 65,06% 60,67% 59,54% 55,74% 52,22% 49,96% 46,51% 41,55% 37,91% 34,01% 33,96% 33,21% 26,19% 25,79% 25,64% 25,06% 20,40% 12,42% 7,47%

39.510.292 125.407.186 15.190.796 65.668.471 86.061.928 24.314.357 10.514.471 88.385.284 9.333.479 90.093.804 13.238.601 23.561.967 24.163.333 23.123.008 7.504.260 38.582.211 5.380.016 2.530.715 2.340.991 8.176.146 11.730.731 20.297.300 31.447.560 3.407.512 7.223.024

еве како се зголемува задолженоста на една компанија?

Г

% учество на обв. кон добавувачи во вк.обврски

12,52% 50,06% 69,01% 23,10% 2,63% 50,03% 45,00% 44,10% 25,39% 90,86% 38,31% 37,80% 16,75% 78,07% 39,52% 67,63% 40,63% 83,88% 28,64% 79,11% 39,83% 54,30% 66,38% 81,64% 82,24%

радежната компанија Гранит минатата година го зголемила краткорочното Коефициентот задолжување кон банките за на задолженост на цели 239%, а ги намалила долгорочните кредити за македонските компании на 81%, па на крајот на 2013 година Гранит должел кон ниво на цела економија во банките 4,9 милиони евра, што е мала задолженост.

2012 година достигна 50,2%, Но, истовремено се зголемиле обврските на оваа што е раст од 2011 година кога градежна фирма кон добавувачите кои на крајот овој коефициент изнесувал на 2013 година достигнаа 81,5 милиони евра. Ако 49,7%. во 2013 година некои се анализира, пак, финансискиот извештај на компании имаат коефициент компанијата за минатата година може де се види дека на задолженост над 70% на крајот на 2013 година Гранит имал побарувања што укажува на ризик во од 82,2 милиони евра. Ако се знае дека Гранит во финансиското најголем дел во изминативе неколку години работеше работење. на домашниот пазар и со државата, тогаш лесно може да се лоцираат причините зошто компанијата токму многу им должи на добавувачите, но и причините за финансиските проблеми на компаниите и изворите на неликвидноста во економијата.

Капитал број 753 04.04.2014

www.kapital.mk

18 Cover story: Лоши кредити кај компании (во милиони евра) 450

430 410 390 фев.14

јан.14

дек.13

ное.13

окт.13

сеп.13

авг.13

јул.13

јун.13

мај.13

апр.13

мар.13

фев.13

370 јан.13

Ако се знае дека Гранит во најголем дел во изминативе неколку години работеше на домашниот пазар и со државата, тогаш лесно може да се лоцираат причините зошто компанијата токму многу им должи на добавувачите, но и причините за финансиските проблеми на компаниите и изворите на неликвидноста во економијата. “Не постои единствен стандард околу дозволеното ниво на задолженост на компанијата. Сепак, доколку задолженоста расте, како и доколку таа го надмине износот на акционерскиот капитал, тоа е веќе сигнал за проблем. Доколку задолженоста е резултат на инвестиции, таа би требало сама од себе да се надмине, со резултатите на овие инвестиции. Сепак, поголемата задолженост влијае и на способноста за натамошно задолжување, се зголемуваат каматните стапки за новите кредити, а се зголемуваат и ризиците за компанијата од целосна блокада, стечај и банкротство”, вели професорот Арсов. Но, сепак дел аналитичарите предупредуваат дека свесно или несвесно фирмите ја користат задолженоста и како начин да ја зголемуваат профитабилноста. “Имено, ако растот на фирмата го финансираат со туѓи пари, фирмата остварува значителна добивка од зголемениот бизнис, а за пресметување на профитабилноста таа добивка ја става во сооднос со капиталот кој останува релативно скромен, така што стапките на

Извор:Народна банка на Македонија

профитабилност (профит спрема капитал) се поголеми. Од друга страна, цената на капиталот, односно очекуваната стапка на добивка на капиталот може да биде поголема од цената на долгот, односно каматата”, објаснува Марковска. Во секој случај се смета дека оптималното ниво на задолжување е она што го минимизира вкупниот трошок на друштвото за капитал, а ја максимизира вредноста на компанијата. И се разбира дека зголемувањето на задолженоста има сериозни граници за тоа до каде може да се оди. А границите се до таму да не се загрози стабилноста на бизнисот. Задолженоста и недостатокот на обртни средства стана секојдневие на компаниите во Македонија во изминативе

неколку кризни години. Како резултат на тоа бројот на фирми со блокирани сметки постојано расте и во февруари годинава достигна 41.207 фирми што е рекордно највисок број во изминатите пет години и двојно повеќе во споредба со 2009 година. Се поголем е бројот на компании кои се презадолжени кај банките и имаат се поголеми проблеми навреме да ги враќаат кредитите. Така нивото на лоши кредити кај компаниите на крајот на 2013 година достигнаа 433 милиони евра, што е мало намалување во споредба со рекордниот износ од 445 милиони евра лани во ноември, но податоците од Народната банка покажуваат дека тие во изминатите три месеци бележат повторно раст.

Академија за контролинг

“Ниво 1 – Контролинг систем”

23-25 април 2014, Капитал Академија, Скопје

Капитал Академија во соработка со МЦБ едукација од Белград, организира Академија за контролинг која е направена по лиценца на германската Controlling Akademie Munich. Таа e соодветна на нивната “Диплома програма”, која е стандардна за германскиот контролинг. Академијата за контролинг се состои од 5 сесии (тренинзи) по 3 дена:

Техника во контролингот

+ Ниво 1 – Контролинг систем + Ниво 2 - Контролинг алатки + Ниво 3 - Контролинг планирање

Луѓето во контролингот

+ Ниво 4 - Психологија во контролингот и известување + Ниво 5 - Тимска работа, анализа на проблемот и презентација Првото ниво (Контролинг систем) ќе се реализира во периодот од 23-25 април 2014, во просториите нa Капитал академија во Скопје. Следните нивоа (2,3,4, и 5) ќе се реализираат во периодот од мај до октомври 2014 година. НАЧИН НА РАБОТА НА AКАДЕМИЈАТА ЗА КОНТРОЛИНГ + Академијата за Контролинг е соодветна на Controlling Akademie Munich. Сите материјали се преведени на српски јазик и адаптирани на домашната терминологија и окружување. Начинот на работа и методологијата е 100% идентична како и во Минхен. + Ниво 1, 2 и 3 се занимаваат со техничките алатки на контролингот (управувачко сметководство), додека нивоата од 4 и 5 се занимаваат со луѓето во контролингот. + Можно е одделно да се посетува техничкиот дел (Ниво 1, 2, 3) и делот околу луѓето во контролингот (Ниво 4, 5). + Работа во мали групи, што гарантира висока интерактивност. + Специфика на Академијата е тоа што не постојат PowerPoint слајдови, туку тренерот активно црта и визуелизира. Овој метод се покажа како најдобар начин за пренесување на знаењето. + Академијата за контролинг е исклучително практична со што, покрај цртањето, на тренингот ќе имате прилика да видите и многу ефектни контролинг извештаи изработени во Excel (Ниво 4 -Психологија во контролингот и известувањето).

Controller Akademie Munich (CA) Controller Akademie Munich (CA) е основана 1971 година и е најголемата светска компанија специјализирана за обуки за контролинг. CA има повеќе од 50 различни тренинзи за контролинг, а најпозната е по “Диплома програмата“ од 5 нивоа. На CA обуките поминаа повеќе од 50.000 контролери и CA е синоним за “Контролинг на германски начин”. “Диплома програмата” е општ прифатен стандард за контролери во германските компании. http://www.controllerakademie.de

За кого е наменета академијата? Академијата е наменета за сите професионалци во контролингот и финансиите: контролерите, шефовите за контролинг, план и анализа, репортинг, економика, перформанс менаџмент, известување, аналитика, буџетирање, sales controlling, CAPEX controlling, фабрички контролери, IT controlling, business inteligence аналитичари, претпријатија кои го имаат имплементирано SAP стандардот и сл.

Академија за контролинг

made in germany

Ниво 1 - контролинг систем + Контролинг системот • Поставување на цели, планирање и навигација • Принципи на контролингот • Холистички пристап на контролингот • Утврдување на ROI таргетот • Однос помеѓу менаџерите и контролерите + Управувачко сметководство • Контролерска коцка на трошоци • Full costing (DM, DL, MOH) или marginal costing (VT, FT).

• Планирање на трошоците за кост центрите • Цена на чинење (product costing) • Contribution 1 i contribucioni P&L + Донесување на одлуки во контролингот • Микс на производите • Рабат- колку дополнителни количини се потребни?

• Одредување на BEP Break Even Point • Анализа на варијансата + Корпоративно планирање • Стратешко, оперативно и реактивно планирање • BCG матрица • Quo vadis матрица • PLC Product Life Cycle • SWOT анализа • Конкурентен профил • Стратешки план за 1 А4 страница + Улогата на контролерите • Контролерот како бизнис партнер на менаџерот • Организација на секторот за контролинг Ниво 2 - Алатки на контролингот +Цена на чиниње • Формирање на цената на чинење • Да се купи или произведе • Target costing • Target contribution • KANO model • Value и Cost drivers • 4K за одредување на продажните цени + CAPEX controlling • NPV, IRR, Payback, DPP, PI • Анализа на чувствителноста и примена во Excel • 10 заповеди за Business case + Контролинг на фиксните трошоци • ABC Activity Based Costing • ZBB Zero Based Budgeting • Совети за контрола на фиксните трошоци + Продажни контролинг алатки • Портфолио на купувачите • ABC/1-2-3 матрица

• Продажна платформа • Коефициенти на трансформација • Customer P&L • Холистички пристап на продажните менаџери + Финансиски контролинг • 3 финансиски извештаи (BU, BS, CF) • 3 видови на Биланси на успех (cost summary, cost of sales, contribucioni P&L) • Меѓусебна поврзаност на извештаите • Финансиски триаголник (ликвидност, профитабилност, задолженост) + Value based controlling • EVA Economic Value Added • EV Enterprise Value Ниво 3 - Контролинг планирање + SOF анализа на компанијата • Стратегија • Оператива (controlling) • Финансии + Припрема за буџет • Дизајн оквир за буџет • Клучни елементи на бизнис планот • Риск менаџмент • Формирање на цени на чинење • Анализа на претходните резултати + Подготовка на буџет (буџетирање) • Планиран MRA Management Result Account • Планиран Биланс на успех по две методи (cost summary i cost of sales) • Плански биланс на состојба, cash flow и рацио анализа • Организирање на состаноци за буџет • Финансиска анализа + Трендови во контролингот • Beyond budgeting • Контролинг како агент на промени + Контролинг на контролерите • SWOT за контролерите • Конкурентен профил • BSC Ниво 4 – Психологија во контролингот и известување + Холистичко размислување и делување во контролингот • MOVE модел + Психологија во контролингот • Комуникација, тимска работа и лидерство • Меѓучовечки односи • Лични фактори кои влијаат на односите • Упатство за ефектен feedback менаџер • Планирање на промените на однесување • Водење на записник од состаноците + Известување во контролингот • Визуелизација во известувањето

• SUCCESS® правила • Контролерско известување и тимска работа • 10 правила за контролерски извештаи Ниво 5 –Тимска работа, анализа на проблемите и презентација + Тимска работа и решавање на комплексни проблеми во тимот • Карактеристики на високо квалитетните тимови • Фази на развој на тимови • Насока за успешна тимска работа • KPI за натпреварување или соработка во тимовите + Анализа на проблемите • Препознавање на структурата на проблемите • Видови на проблеми во компанијата • Гледање на проблемите и влијание на резултатот +Презентација и модерација • Улогата на презентерите и улогата на модераторите • Подготовка на презентации • Техники на визуелизација • Техники на уверување и анализа на публиката • Техники на поставување на прашања и коориентација • Препознавање, идентификација и управување со групни процеси • Претставување пред публика во мали групи и на пленарни собири Предавач: Бојан Шчепановиќ е еден од најискусните професионални тренери во Србија од областа на менаџмент, финансии и контролинг, со повеќе од 12 годишно искуство како тренер и над 950 одржани тренинзи. Тој има повеќе од 22 години искуство во областа на финансиите, контролингот и менаџментот, работејќи како сметководител, раководител на сметководствено одделение, контролор, менаџер на контролинг, финансиски менаџер и извршен директор. Има развиено 15-20 различни тренинзи од областа на контролингот, финансиите и менаџментот. Претседател е на Клубот на контролинг професионалци во Србија. Од февруари 2002 е Генерален менаџер на MCB – Menadzment Centar Beograd, специјализирана компанија за едукација на менаџери и личен развој. Сите заинтересирани за учество можат да се пријават најдоцна до 15 април 2014 година. Работен јазик е српски.

За сите дополнителни информации во врска со академијата слободно контактирајте со:

l лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова l е-маил: akademija@kapital.com.mk l 02 3280 911

Капитал број 753 04.04.2014

22

www.kapital.mk

анализа

Стандардот на граѓаните СтатиСтичКи раСте, но Кој

Bogatite stanuvaa siroma[nite posi 32%

1,9%

од доходот е во рацете на најбогатите луѓе во земјава, што е за 6,3 п.п повеќе од пред десет години

од доходот им припаѓа на најсиромашните граѓани, што е за 0,5 п.п помалку од пред десет години

10.000

9.645

9.500 9.000

бдп по жител (ппп) ( ) (во $)

8.500 8.000 7.500

7.372

7.062

7.000 2003

2004

пишува:

александар јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Ж

ивотниот стандард на Македонците се подобрува ако се анализираат податоците за бруто домашниот производ по

7.677 2005

8.855

8.532

9.104

8.049

2006

2007

жител и тоа е очекувано бидејќи во последните неколку години, земјата остварува економски раст. Евиденцијата на Светската банка покажува дека за десет години, БДП по жител прилагоден за куповната моќ на меѓународно ниво, пораснал за 36%. Меѓутоа, дали граѓаните навистина чувствуваат подобрен животен стандард како што покажуваат бројките?! Оваа евиденција на Светската банка покажува дека во истиот период, богатите станале уште побогати, додека пак најсиромашните граѓани се помалку

2008

2009

2010

учествуваат во вкупниот доход во македонската економија. Ако во 2000 година најбогатите луѓе во земјава поседувале 25,7% од вкупниот доход, десет години подоцна нивното учество се зголемило на 32%. Во исто време, учеството на најсиромашните граѓани во националниот доход се намалило од 2,4% на 1,9%. Економистите коментираат дека овие податоци недвосмислено докажуваат дека нееднаквоста меѓу граѓаните се продлабочува и ако нешто може со сигурност да се тврди, тоа е дека

www.kapital.mk

Капитал број 753 04.04.2014

анализа

ј живее подобро?!

at poBogati, iroma[ni

9.356

9.323

9.621

Извор: Светска банка

2011

2012

2013

сиромашните граѓани сигурно не чувствуваат подобар животен стандард. Фрапантни се последните податоци од Државниот завод за статистика според кои 72,2% од граѓаните воопшто не можат да си дозволат да одвојат пари за еднонеделен одмор во текот на годината, 56,9% од нив не можат да си дозволат јадење со месо или риба секој втор ден, 26,9% не можат адекватно да си го затоплат домот и 22,8% од нив не можат да си дозволат да имаат автомобил. За сиромашни според Заводот за статистика се водат 545 илјади луѓе во земјава, односно 27,1% од популацијата. Меѓутоа, дури и овие бројки што во 21 век изгледаат запрепастувачки, кај нас се уште се гаранција за социјален мир бидејќи во менталитетот на Македонците е дека „може да биде и полошо“. Професорот Трајко Славески, вели дека не може прецизно да се каже колку и за кого се подобрило животниот стандард на граѓаните, но тој сугерира да се водат развојни економски политики во насока на поттикнување на повисок економски раст. „Најбитно за подобрување на животниот стандард на граѓаните е позитивниот тренд во растот на економијата. Особено е важно да се зголемува потенцијалниот БДП, односно капацитетот на македонската економија. Тоа може да се постигне само со интензивно инвестирање во инфраструктура и опрема и подобрување на условите за водење бизнис“, вели Славески и додава дека државата во вакви услови, мора да продолжи да води грижа за најсиромашните граѓани. Професорот Мирољуб Шукаров коментира дека животниот стандард на Македонците се влошува и тоа се гледа во споредба со другите земји од регионот. „Наспроти статистичкиот пораст на БДП по жител во земјава, стандардот на граѓаните им се влошува, особено ако се споредиме со останатите земји во регионот“, вели Шукаров. Каков е животниот стандард на

23

Податоците на Светската банка покажуваат дека за десет години, БДП по жител прилагоден за куповната моќ на меѓународно ниво, пораснал за 36%. Меѓутоа, дали граѓаните навистина чувствуваат подобрен животен стандард како што покажуваат бројките?! Оваа евиденција на Светската банка покажува дека во истиот период, богатите станале уште побогати, додека пак најсиромашните граѓани се помалку учествуваат во вкупниот доход во македонската економија. Згора на тоа, реалната плата веќе неколку години се намалува што значи дека цените растат побрзо отколку месечните примања, а Државниот завод за статистика пресмета дека 545 илјади граѓани се сиромашни. Меѓутоа, дури и овие бројки што во 21 век изгледаат запрепастувачки, кај нас се уште се гаранција за социјален мир бидејќи во менталитетот на Македонците е дека „може да биде и полошо“.

Капитал број 753 04.04.2014

24

анализа

Македонците во споредба со другите земји во Европа покажуваат податоците на Евростат, според кои само Албанија и Косово имаат помал БДП по жител во однос на европскиот просек. Македонскиот БДП по жител од околу 9.600 долари е еднаков на 35% од европскиот просек. Она што загрижува, е што ниту во период од неколку години, стандардот на Македонците воопшто не се приближува до просекот во Европа. Според овој показател, најдобар стандард во Европа имаат граѓаните на Луксембург.

Парите ја губат моќта

Реалната плата во Македонија континуирано се намалува, а тоа во превод значи дека парите ја губат моќта што ја имале. Само минатата година, платите реално се намалиле за 1,6% во споредба со претходната година, што значи дека за толку, нивната вредност изразена во купување на производи била помала. Во 2012 година, реалната плата се намалила за 2,9%, а една година пред тоа за 2,4%. Штом цените растат побрзо отколку платите што ги добиваат граѓаните, тоа упатува на загрозување на животниот стандард. Уште еден доказ за тоа е и потрошувачката кошница што ја пресметува Сојузот на синдикати на Македонија. Според нивните пресметки, на едно четиричлено семејство му се потребни 32 илјади денари месечно за да ги задоволи основните потреби за живот. Но една просечна плата од 21.300 денари е доволна само за две третини од производите и услугите што ги превидува оваа потрошувачка кошница за основна егзистенција. И кај овие податоци не се забележува никакво подобрување со текот на години, туку напротив. Пред три години, со една просечна плата можело да се купат повеќе производи отколку со просечна плата денес.

Ниските цени како утеха

Додека Македонците имаат животен стандард еквивалентен на нешто повеќе од една третина од европскиот просек според БДП по жител, според податоците на Евростат, Македонија е убедливо најевтина земја меѓу државите - членки на ЕУ, меѓу државите - кандидати и меѓу потенцијалните кандидати за членство во Унијата. Според овие податоци,

Трајко Славески

универзитетски професор

Н

ајбитно за подобрување на животниот стандард на граѓаните е позитивниот тренд во растот на економијата. Особено е важно да се зголемува потенцијалниот БДП, односно капацитетот на македонската економија. Тоа може да се постигне само со интензивно инвестирање во инфраструктура и опрема и подобрување на условите за водење бизнис

цените на храната, стоката за широка потрошувачка и услугите во Македонија изнесувале само 45% од европскиот просек. Следното место на листата го делат Бугарија и Албанија, земји во кои цените се на ниво од 51% од европскиот просек. Во податоците на Евростат се вклучени вкупните трошоци на домаќинствата за производи и услуги, вклучувајќи го и наемот на станбен простор. Од другите земји во регионот, Србија и Босна и Херцеговина имаат цени што се 57% од просекот во ЕУ, по што следуваат Црногорците со 59% и Турција со 62%. Според европските стандарди, релативно евтино е да се живее уште во Романија и во Полска, каде што цените се во висина од 60% од просекот во ЕУ, потоа Унгарија со 64% и Литванија со 66%. Најскапа држава во Унијата е Данска, каде што цените на стоката за широка потрошувачка и услуги изнесуваат 142% од европскиот просек. Потоа доаѓа Шведска со 128%, Финска со 125% и Луксембург со 122%. Македонија е убедливо најевтина пред другите земји дури и ако се издвои само цената на храната и на безалкохолните пијалаци и кога се во прашање алкохолот и цигарите. Кај цените на електронските производи не стоиме добро, бидејќи тие се движат до 97% од просечните цени во Европа. Цените на превозните средства, автомобилите, моторите и велосипедите во Македонија се 90% од просекот во Европа, а овие производи се најевтини во Бугарија со 83%, а најскапи во Португалија со 122% над просекот. Цените во рестораните, хотелите и во другите слични услужни објекти кај нас се најниски и се 41% од просечните во Европа. Сепак ниските цени во Македонија и регионот не се неочекувани, бидејќи

Македонците преживуваат на кредит

Г

раѓаните се повеќе се задолжуваат по банките но не за да купат нов стан или автомобил, туку за да преживеат. Потрошувачки кредити, кредитни картички, минуси на тековни сметки... вкупно една милијарда евра за основна егзистенција! Овој податок е уште еден доказ каков е животниот стандард на Македонците. Но задолжувањето со кредити за да се преживее не е изненадување ако се знае дека просечната плата во земјава изнесува 21.300 денари, а на едно домаќинство просечно му требаат околу 32.000 денари за да ги покрие основните месечни потреби. Загрижувачки е што куповната моќ на граѓаните уште повеќе се намалува, бидејќи цените растат повеќе отколку платите, па така со иста сума пари, од месец во месец може да се купат се помалку производи. За среќа на граѓаните, банките се полесно одобруваат потрошувачки кредити, а без проблем дозволуваат да се потрошат и до три плати во минус. постои врска помеѓу цените и животниот стандард, велат економистите. „Ниските цени во Македонија се рефлексија на нискиот животен стандард. Но, во процесот на конвергенција на Македонија кон ЕУ, односно како нашиот животен стандард ќе се приближува кон оној на ЕУ, ќе се случи и пораст на нивото на цените. Меѓутоа, кај цените на цигарите и алкохолот, кои како акцизни стоки подложат на различни давачки во секоја земја, постојат големи разлики помеѓу

Капитал број 753 04.04.2014

26

www.kapital.mk

анализа Марјан Петрески

универзитетски професор

П

олитичарите зборуваат само за економски раст. Но, не нагласуваат дека тој раст во последниве години се акумулира главно кај повисоките доходовни слоеви. Животниот стандард не е висок дури и кога станува збор за финансиски богати домаќинства, ако живеат во загаден град, ако нивните деца не може да добијат квалитетно образование, ако се судираат со каков било вид корупција во општеството“

Македонија меѓу најмалку среќните нации

О

рганизацијата на Обединетите Нации, за првпат, направи анализа и објави извештај во кој се мери среќниот, слободниот и безгрижниот живот на луѓето. Во анализата се опфатени 156 држави од целиот свет, а Македонија на скалата на среќата се најде на 118 позиција. Според извештајот, жителите на Данска ги уживаат најголемите бенефити и живеат најсреќен живот, на второ место се граѓаните на Норвешка, а трети се Швајцарците. Од нашето опкружување, само Бугарија е под нас на листата, односно жителите на Бугарија според извештајот за среќен живот се на 144 место. Колку е среќна една нација се мери според неколку критериуми, меѓу кои реалниот бруто домашен производ по глава на жител, здрав животен век, личност на која може да се потпрете во животот, носење на слободни животни одлуки, слобода од корупција и великодушност. Според расположливите информации, дури во 60 земји од кои се опфатени во ова неколкугодишно истражување значително е подобрен животот на цела нација.

Исправка

земјите и простор да се амортизира евентуален ценовен удар. Секако, можно е и релативно високото домашно производство на одредени земјоделски производи да врши надолен притисок на цените на одредени производи“, велат економистите.

Стандардот не е само во богатството

Многу познати економисти анализираат дека животниот стандард не може да биде одраз само на богатството што го генерираат луѓето, туку и на другите можности што им ги нуди едно општество на граѓаните. Професорот Марјан Петрески нагласува дека често пати политичарите со фокусираат само на една мерка на животниот стандард како што е растот на БДП или БДП по глава на жител. „Животен стандард значи многу повеќе од раст на БДП: колку лесно и брзо може да се дојде до одредени услуги, образовни, здравствени; дали живееме во незагадена околина; колкави се класните разлики; со каква инфраструктура располагаме; слободата на говорот и изразувањето; па дури и генералните можности што ги нуди едно општество. Животниот стандард не е висок дури и кога станува збор за финансиски богати домаќинства, ако живеат во загаден град, ако нивните деца не може да добијат квалитетно образование, ако се судираат со каков било вид корупција во општеството, или ако на итна медицинска помош и се потребни часови за да пристигне до своето одредиште. Иако за некои од овие индикатори се забележува напредок во Македонија, сепак ние тоа најчесто не го правиме на систематска основа. Политичарите зборуваат само

Почитувани читатели, во магазинот Капитал кој излезе на 21 март 2014 година е направена ненамерна грешка со објавување на информацијата дека лицето Драган Тодоровски кој е претседател на надзорниот одбор на јавното претпријатие Водовод е истовремено вработен во Управата за јавни приходи. Сакаме да појасниме дека станува збор за две различни личности со исто име и презиме. Се извинуваме за предизвиканите непријатности и ненамерната грешка и во целост ја пренесуваме реакцијата од Драган Тодоровски, вработен во Управата за јавни приходи која стигна до нашата редакција. “Во врска со текстот „Јавните претпријатија запоседнати од партиски кадри“ (автор: Габриела Делова) објавен во неделникот „Капитал“ на 21 Март 2014 година, ја демантираме наведената информација, според која, лицето Драган Тодоровски вработено во Управата за јавни приходи е истовремено и Претседател на надзорниот одбор на Јавното претпријатие Водовод. Лицето Драган Тодоровски вработено во Управата за јавни приходи не е ниту претседател, ниту член на било каков друг управен, надзорен, училишен одбор, одбор за доделување на награди… и не е во никаква врска со наведеното лице коe се посочува како претседател на надзорен одбор. Управата за јавни приходи е секогаш отворена за комуникација и проверка на информациите до кои дошле новинарите, а објавувањето на информација која е резултат на случајно поклопување на име и презиме и е добиена со пребарување преку интернет сервиси, е неетички и непрофесионално”.

за економски раст. Но, не нагласуваат дека тој раст во последниве години се акумулира главно кај повисоките доходовни слоеви, ниту пак зборуваат за повеќето лица на животниот стандард. Промена на политиките е потребна во таа насока“, вели Петрески. Во економската теорија најчесто се спомнуваат квалитетот на образованието, здравствените услуги, транспортната инфраструктура како клучни показатели за стандардот на живот на граѓаните. Ако се анализира според парите што ги одвојува државата за образованието, податоците покажуваат дека од година в година буџетот за оваа намена се зголемува. Меѓутоа, според економистите, тоа не значи дека пропорционално се подобрува и квалитетот на образованието. Според едно истражување што го спроведе Министерството за образование во 2010 година, граѓаните го оценија образованието во земјава со средна оценка 3. Најчести забелешки на граѓаните биле дека нема пракса во образовниот процес, а дури 60% од нив потврдиле дека лично се соочиле со корупција во образованието. Што се однесува до високото образование, на најновата Шангајска листа државните универзитети ги заземаа првите пет места. Државата исто така, постојано го зголемува буџетот и за здравството, така што во последните неколку години се реконструираа болници, се набавуваше нова медицинска опрема. Меѓутоа, дијагнозата на здравјето на Македонците и покрај тоа, се влошува. Според последното истражување на Светската здравствена организација, дури 78% од Македонците умираат од срце, рак и дијабетес. Притоа, третина од починатите се помлади од 60 години. Анализирајќи ги овие податоци, СЗО пресметала дека губејќи младо и работоспособно население Македонија секоја година доживува и удар врз својата економија. Ова е застрашувачка информација која ја отвора дилемата кои се ефектите од досегашните речиси секојдневни реформи во здравството?! Кога станува збор за инвестиции на државата во инфраструктура, исто така не можеме да зборуваме за инвестициска активност која може да го подигне квалитетот на живот на граѓаните. Меѓународните финансиски институции забележуваат дека државата одвојува премалку пари од државната каса за изградба на патишта, железници, енергетски капацитети. Според некои проценки на Светската банка, за да се забрза економската активност, земјите во развој треба да инвестираат околу една четвртина од БДП во капитални проекти, што во нашиот случај е еднакво на околу 2 милијарди евра. Кај нас, ниту една Влада досега, не одвоила повеќе од 5% од БДП за јавни инвестиции. Од целиот државен буџет, најмногу до 15% се предвидуваат за инвестиции во капитални објекти, но ретко кога целосно се реализираат.

Капитал број 753 04.04.2014

28 интервју exclusive

www.kapital.mk

qup^O zikOv претседател на алијанса за позитивна маКедонија и на Коалицијата за позитивна маКедонија

Ovaa generacija mOra da gO OslObOdi makedOnskiOt ^Ovek Od materijalnO i duhOvnO rOpstvO i da mu vsadi pObedni^ka energija! inaku namestO ubava idnina, ]e prOkni@ime ta@na sudbina!

www.kapital.mk

Капитал број 753 04.04.2014

интервју

29

Капитал број 753 04.04.2014

30

www.kapital.mk

интервју

П

ретседателот на Алијансата за Позитивна Македонија, Љупчо Зиков, во посебна панел дискусија, одговори на повеќе прашања поставени од фокус група составена од новинари од Редакцијата на Капитал магазин, неколку независни новинари, неколку експерти од македонските стопански комори, претприемачи и неколку извршни директори на македонски претпријатија, како и неколкумина директори на странски компании во Македонија…

ПОРАКА Војската му рекла на Давид во борбата против Голијат – толку е голем што не можеме да го заобиколиме и победиме. Давид се исправил пред својата војска и извикал – толку е голем што не можам да го промашам! Со оваа порака го заврши својот говор во Визбегово, Љупчо Зиков, еден од тројцата иницијатори на Алијансата за позитивна Македонија, која на претстојните парламентарни избори ќе настапи како политичка партија. Зиков, заедно со Владо Бучковски и Минчо Јорданов се иницијатори на партијата. Се почна како граѓанско движење, кое силно се разви и рашири низ македонското општество во последните осум месеци, а неговите идеи за решавање на големите македонски проблеми ја размрдаа и и дадода нови димензии на политичката сцена. Денеска движењето прерасна во политичка партија која ќе учествува на парламентарните избори што ќе се одржат на 27 април годинава. Пред официјалниот почеток на кампањата како и пред утрешната конвенција во Универзалната сала (сабота во 19 часот) на која ќе бидат промовирани кандидатите за пратеници во сите 6 изборни единици, за визијата на Коалицијата за Позитивна Македонија, разговараме со нејзиниот лидер Љупчо Зиков.

XX Дали сте с$ уште на идејата и принципите како и визијата за Македонија што ги прокламиравте во Визбегово пред осум месеци? Која е Вашата порака денес за македонските граѓани? Која е главната порака што ќе им ја испратите на граѓаните во изборната кампања која официјално почнува утре? Зиков: Не треба да се биде многу паметен за да се заклучи дека проблемите во Македонија се големи. Сиромаштијата, невработеноста, ниските приходи, должничкото ропство на македонските граѓани кои имаат се помалку излезни решенија за избор, иселувањето на младите луѓе од земјата во последните петнаесет години, губењето мотив и отсуството на нагон да се отпочне своја работа, свој бизнис со своја професија … Младите работоспособни македонски луѓе, поради тоа што немаат никаков избор, едноставно сакаат да работат во јавната администрација, многу од нив колку да го пополнат своето слободно време, да заработуваат нешто малку преку буџетот … Буџетот, пак, пустиот, никако да се наполни како треба, оти во економијата има се помалку претпријатија. Многу фирми се затворија, а можеа добро да работат, нови не се отвораат поради многу рестриктивни политики, но и отсуство на политичка волја во годините од независноста до денес, да се решаваат клучните македонски проблеми. Јас на сето ова велам, а така го завршив моето обраќање во Визбегово пред осум месеци: ,,Лесно е да се критикува и да се предизвикува говор на немир, говор на омраза …Најтешко е

да се најдат решенијата и да се гради креативна атмосфера на развој и посветеност на работа. Се обратив на поединецот на слободниот граѓанин. Му се обраќам и сега … Извини! Прашањето е како ти стоиш во однос на тие проблеми? Како Давид или можеби како неговите војници!? Дали си обесхрабен, се предаваш и само кажуваш дека овие проблем се нерешливи!? Или можеби ќе кажеш - имаме толку многу проблеми, што, што и да направам нема да погрешам - ќе решам еден дел од тие проблеми – политички, економски, социјални, образовни научни... Оти ако ние два милиони македонски граѓани секој поединечно си решиме еден дел од проблемите, тогаш ние сме Давид. А Голијат ќе биде сигурно победен! Знаеме дека е тешко!

XX Како ја гледате граѓанската слобода? Кај нас таа секогаш се сведува единствено на слободата на говорот?! Зиков: Да, кај нас граѓанските слободи се сведуваат единствено на слободата на говорот. А забораваме дека (не)слободата на говорот е последица на општите состојби во општеството. Еве да образложам. Слободен е оној граѓанин кој во суштина е материјално и финансиски ослободен од притисок. Ова ја отвора темата за едно од основните човечки права, а тоа е правото на работа и остварување на приходи според својата способност и професија. Го имаме ли тоа денес во Македонија? Го немаме … Нели? Оттука, не можеме да зборуваме за целосни граѓански слободи, затоа што голем дел од македонското население е зависно од нечии намери, нечии политики, нечии други проекции и способности …Оваа тема неминовно води кон тоа дали општеството е просперитетно, дали е развојно и дали луѓето овде се среќни со својот живот … Дали се среќни? Најголемиот дел не се, затоа што се зависни … Редовно се зависни од политичките партии. Ова е партократско општество кое полна сатисфакција му овозмужува само на оној граѓанин кој е партиски зависен. Друг голем проблем е “должничкото ропство”! Погледнете и анализирајте колку македонски граѓани се должни,. Колку се должни преку потрошувачки кредити, преку долговите на кредитните картички, други кредити како стамбените … Анализирајте колку фирмите во Македонија се должни, често пати и не по своја вина. Должат кај банки, кај државните инспекциски служби, должат меѓу себе. Но, не секогаш поради слабо работење. Многу почесто фирмите драматично се задолжуваат поради монополизираниот, а мал домашен пазар, поради неликвидност, бидејќи банките немаат слух за проблемите, но и поради неспособност на менаџерски тимови кои понекогаш едноставно си играат бизнис. Банките се крути и не одобруваат кредити за санации и нови проекти кои носат профит. Тие самите најмногу сакаат да работат со државата, која, пак, погледнете стана главен бизнсмен во државата. А која е државата? Па, државата е партијата на власт, оти такви се состојбите во македонската партократија во последните дваесет години, од независноста до денес. А во тие фирми, кои како “сирачиња чепкаат” по македонскиот мал и неразвиен пазар, работат луѓе. Македонски луѓе. Фирмите им се слаби. Плати не земаат редовно или земаат минорни плати. Се задолжуваат во банки за да преживеат. Кога стигнува наплатата на кредитот, сваќаат дека немаат доволно заработка. Банките се немилосрдни, бидејќи сакаат да си го наплатат своето. И тука завршува темата за слободата. Нема слободен граѓанин ако тој живее во

должничко ропство без перспективи нешто да се промени.

XX Но, дали е секогаш проблемот во државата? Зиков: Секако дека не е секогаш проблемот во државата или во Владата. Проблемот е во отсуството на нагони кај луѓето нешто да се смени, а македонските влади во последните дваесет години тоа вешто го злоупотребуваат. Оној граѓанин што тоа ми го кажува во последните месеци кога се движам низ Македонија, го прашувам – дали тие ограничувања се само во проблемот, во партијата, во Владата и државата,или тие ограничувања се и во ТЕБЕ? Дали ти имаш ограничувања во своето срце? Дали имаш ограничувања во својата волја? Дали чиниш се што е до тебе и во твоја можност за да го решиш проблемот? Дали секој ден, со секој атом на својата снага се бориш за себе и за своето семејство, за своите пријатели и околината во која живееш?! Дали секој ден го гледаш како нова голема прилика да го подобриш својот живот?! Ако тоа не го правиш, ти не си Давид! Ако тоа не го правиш, тогаш немаш право да се жалиш! Најнапред, во својот живот направи го она што можеш да го промениш, тогаш биди сигурен дека се ќе се смени. На моите сограѓани им велам: ако сакаме промени, треба вистински да ги посакуваме. Едно владеење може да се промени или подобри ако вистински се посакува. На пример, еден многу бистар човек, Исмет од велешкото село Оризари, пред мене на своите соселани енергично им порача: ако еднаш ве прелажаа, срам да им е, ако двапати ве прелажаа срам да им е, ајде и ако трипати ве прелажаа срам да им е, но ако и четврти пат ве прелажат срам да ви е … Во таков случај вие не сакате промени. Вие сакате да чмаете …Убаво ви е така? Терајте!!!!

XX Не мислите ли дека е ова однапред изгубена битка во Македонија? Зиков: Ова прашање е губитничка позиција! Ова е пораз. Ако сакаме подобра Македонија, сите ние во неа секојдневно треба да бидеме подобри и подобри ... Ако сакаме промени, мораме ние да се менуваме. Треба да престанеме да зборуваме дека некој друг место нас ќе ја заврши работата, или дека некој треба да се менува, а ние ништо да не правиме. Па нели гледате дека ова општество и македонските граѓани се во вистинска заложничка драма од две македонски и две албански партии, цели дваесет години од независноста до денес. Отпорот што го даваме е што секојдневно се иселуваме од Македонија за да скапуваме по европската периферија каде сме граѓани од втор ред, кои живеат со еден оброк дневно, без квалитетна работа 14 часа на ден. До кога така прашувам? Ајде да пораснеме еднаш и како држава, и како граѓани и да ја прифатиме цената на целите што сме ги поставиле пред нас. Таа цена не е страшна. Таа цена е за сите народи на светот. Од нас не се бара ниту во реформите ниту во соработката со светот во меѓународните односи, ништо што не се бара од другите! ... Но ... да се разбереме нешто ... Аако е мудроста во тоа што натпреварот ќе го прогласите за изгубен уште пред да влезете да играте во него, и со тоа сте многу важни дека сте го погодиле резултатот, тогаш немојте да учествувате во напреварот ...!? Но, и немојте да се жалите!!! Јас сум човек што пред секој натпревар велам дека ние ќе победиме! Јас ќе победам! Но,... тоа сигурно не значи дека секогаш ќе победуваме.

www.kapital.mk

Капитал број 753 04.04.2014

интервју

Слободен е оној граѓанин кој во суштина е материјално и финансиски ослободен од притисок. Ова ја отвора темата за едно од основните човечки права, а тоа е правото на работа и остварување на приходи според својата способност и професија. Го имаме ли тоа денес во Македонија? Го немаме … Нели? Оттука, не можеме да зборуваме за целосни граѓански слободи, затоа што голем дел од македонското население е зависно од нечии намери, нечии политики, нечии други проекции, способности …Оваа тема неминовно води кон тоа дали општеството е просперитетно, дали е развојно и дали луѓето овде се среќни со својот живот … Дали се среќни? Најголемиот дел не се, затоа што се зависни … Редовно се зависни од политичките партии. Ова е партократско општество кое полна сатисфакција му овозмужува на оној граѓанин кој е партиски зависен.

Друг голем проблем е “должничкото ропство”! Погледнете и анализирајте колку македонски граѓани се должни - преку потрошувачки кредити, преку долговите на кредитните картички, други кредити како стамбените. Како и кога ќе ги вратат без работа? Анализирајте колку фирмите во Македонија се должни, често пати и не по своја вина. Должат кај банки, кај државните инспекциски служби, должат меѓу себе. Но, не секогаш поради слабо работење. Многу почесто фирмите драматично се задолжуваат поради монополизираниот, а мал домашен пазар, поради неликвидност, бидејќи банките немаат слух за проблемите, но и поради неспособност на менаџерски тимови кои понекогаш едноставно си играат бизнис. Банките се крути и не одобруваат кредити за санации и нови проекти кои носат профит. Тие самите најмногу сакаат да работат со државата, која, пак, погледнете стана главен бизнисмен во државата. А која е државата? Па, државата е партијата на власт, оти такви се состојбите во македонската партократија во последните дваесет години, од независноста до денес.

И ако јас не верувам дека оваа наша земја, наша татковина не може да успее, тогаш нема потреба да учествувам во оваа приказна. Ќе си одам...

XX Но, изгледа нашиот човек тешко ги менува навиките!? Зиков: Ќе мора да се менуваме …Оти, пак, се тргнува од поединецот!!! Не може Македонија да се менува, а сите ние во неа да останеме непроменети. Или да избегаме некаде на друго место, со мислите дека таму некаде ќе можеме да останеме исти. Треба да се менуваме во пристапот кон проблемите, кон работните навики, кон погледот кон нештата важни за Македонија, односот кон животот, односот кон одговорноста, односот кон семејството, кон себе и својата амбиција! Затоа што Македонија - тоа е збир од сите нас! И затоа ние мора да почнеме да менуваме клучни нешта во својот менталитет ... Прво да бидеме позитивни луѓе! И да градиме Позитивна Македонија. Не кога ќе се разбудиме наутро да кажеме: ...Aууу уште ден ден ... Како ќе го преживеам овој ден? Или кога и да се соочиме со нешто непознато, да реагираме дека тоа мора некој непријател да го смислил против нас. Или она што не го разбираме, тоа сигурно е против нас автоматски! Без да се потрудиме да го разбереме, да проникнеме, да погледнеме подлабоко ... И сега ... јас можам и цела демагогија да развијам од ова. Можам да зборувам што сакам. Но, 1990 година нема да ја вратам. Денес е 23 години потоа! Постари и повозрасни сме

оттогаш! Изгубивме многу време. Веројатно сме денес помудри! Освен, ако не сме. Но, посиромашни сме секако за разлика од пред 23 години. И материјално и духовно! Тоа е барем факт што го гледаме секаде околу нас. Тоа е салдото на оваа мачна транзиција од над дваесет години, која никако да заврши.

XX Зошто? Зиков: Па ја плаќаме цената на неодговорноста на сите политички елити во овие 23 години. Да не може да се види шумата од дрвото! И затоа време е да ја промениме спиралата која не влече надолу! Време е да почнеме да креираме една нова стварност! Но, за тоа да се случи време е сите граѓани да го почувствуваат моментот. Сега е моментот. Ако сега не го видат позитивниот момент, отиде возот … Оти пораката во суштина е следна: Вие можете да земете еден аквариум, и од него да правите рибина чорба! Но, не можете од рибина чорба да направите аквариум! Ги сваривте ли рибите – готово е! Ќе нема ниту за чорба, ниту за аквариум!?

XX Кој е најголемиот проблем денеска за македонскиот граѓанин? Зиков: Најголемото зло со кое се соочува македонското општество во моментов е физичкото намалување на популацијата. Белата чума. Македонија забрзано низ годините останува без луѓе. Особено без младите работоспособни граѓани од сите вери и националности. За само 15 години од Македонија се заминати повеќе од 350.000

31

Ајде да пораснеме еднаш и како држава и како граѓани, и да ја прифатиме цената на целите што сме ги поставиле пред нас. Таа цена не е страшна. Таа цена е за сите народи на светот. Од нас не се бара ниту во реформите, ниту во соработката со светот во меѓународните односи, ништо што не се бара од другите земји! ... Но ... да се разбереме нешто ... ако е мудроста во тоа што натпреварот ќе го прогласите за изгубен уште пред да влезете да играте во него, и со тоа сте многу важни дека сте го погодиле резултатот, тогаш немојте да учествувате во напреварот ...!? Но, и немојте да се жалите за резултатот!!!

граѓани. Веќе не треба да зборуваме за „два милиона граѓани” кои живеат во нашата земја, туку за 1,7 милиони. Толку останавме. Решението сигурно не е само во кампањите за зголемување на наталитетот. Сметаме дека решението е во сериозна, конзистентна и проактивна економска политика за спречување на исселувањето на македонските граѓани, во многу земји низ Европа и Америка, каде го подигаат нивниот бруто национален производ со знаења стекнати во Македонија. За што оваа држава, и што е поважно, ова наше стопанство платило, преку даноците што ги плаќа. А денеска ја плаќа и цената на немање соодветни кадри за вработување! Оттука, треба да се знае дека за да можат младите македонски граѓани да си дозволат основање семејство и негово проширување, неопходно е прво да имаат услови за егзистенција. Тоа значи барем вработување и пристојна заработувачка. Доколку го постигнеме тоа, луѓето ќе размислуваат да останат во Македонија, ќе имаат повеќе деца, кои подоцна ќе прават деца. Можноста за силни домашни инвестиции и отворање на силни бизнис перспективи за домашните граѓани во Македонија во голема мерка ќе ги неутрализира овие очајни трендови. Македонската економија и државата воопшто се соочува со опасноста да изгуби професионалци од сите сфери и од сите категории. Се повеќе има проблем да се најдат вистинските луѓе за нашите фирми. Оттука, многу е важен и процесот за враќање на тие што се исселиле. Да го прекинеме овој најнов егзодус во нашата

Капитал број 753 04.04.2014

32

www.kapital.mk

интервју

понова историја. Скапо ќе не чини ако овој тренд не го сопреме. И економски и политички! Води ли некој сметка за ова?

XX Да, ова е многу тежок проблем. Но, кое е решението? Зиков: Решението е во отворање на можности. Економски и бизнис можности. Да се даде добра либерална и позитивна можност за секој македонски човек да ја раскаже својата приказна. Нам ни треба еден “нов договор” како оној што Теодор Рузвелт го направи со Американците пред неполни сто години кој договор стана темел за американското економско, бизнис и технолошко чудо на дваесетиот и дваесет и првиот век. Таков договор им нудиме на македонските граѓани. Оти на Македонија и се потребни нови претпријатија. Нови фабрики. Нови капацитети. Ние имаме готов проект за нови 100.000 работни места во реалниот сектор на економијата. Со создавање амбиент на брзо, ефективно отворање на нови капацитети во преработувачите индустрии за производство на храна, а не само стимулација на примарно производство, кое е само суровина на големите производители на храна од Србија, Хрватска и Словенија! Оваа мачна релација мора да се прекине. Македонија има свои умствени капацитети да стимулира македонски фирми да произведуваат храна И да извезуваат на балканските и европските, како и источноевропските и азиските пазари. Ни требаат нови фабрики! И се разбира свесност дека огромниот увоз на храна од близу една милијарда евра годишно е катастрофа со која ќе мораме да се соочиме.

Огромни земјоделски субвенции, а толку многу увоз на храна! Апсурд! Кого ние всушност субвенционираме? Оттука, токму овде ги гледаме најголемиот дел од овие 100.000 нови работни места.

XX Но, за да имаме нови фабрики, некој треба да инвестира. Како македонските граѓани да инвестираат кога сиромаштијата е на највисоко ниво? Нема пари за преживување, а камоли за почеток на бизнис? Нема ниту кредити да се почне бизнис. Банките не сакаат да слушнат за вакви ризици. Магичен круг е во прашање … Зиков: Се согласувам дека е магичен круг на безперспективност во прашање … Затоа на Македонија и е потребна ,,блиц криг,, стратегија. Одеднаш и во кратко време нешто убаво да се случи и да тргне тркалото на напред … Првиот чекор е во оваа наша држава да донесеме силна политичка одлука дека сакаме да се развиваме со стапки на раст над 6% годишно. Потоа се знаат мерките. Нашата политичка филозофија е “Повеќе државност, а помалку држава во економијата и општеството”. Сега кога ги објавуваме мерките на нашата идна Влада, или Владата во која Позитивна Македонија ќе учествува, ова е многу важно да го порачаме.

XX Конкретно што? Зиков: Ќе кажам, два клучни столба од нашата програма која ќе ја промовираме на 5 април, во сабота во Универзалната сала ... Големиот наш проект за 100.000 нови работни места, во сосема нови фирми, во период од

4 години и 30.000 работни места за првите 365 дена од Владата во која ќе учествуваме. Вработувања, не во јавната администрација, туку во фирми, претпријатија, погони и цели фабрики кои ќе никнуваат низ цела Македонија со помош на добри политички мерки на Владата. Ние економските политики на Владата ќе ги симнеме на земја и меѓу граѓаните. Ќе дадеме повеќе можности за претприемачите, семејните бизнис, малите бизниси, занаетчиите и големите индустријалци кои ќе отвораат нови фабрики, а не само оние кои успеале да ги добијат низ приватизацијата. Тие имаат морална обврска да отворат барем уште по една фабрика, освен онаа која ја приватизирале. За таа цел ќе добијат добри кредитни можности. Предлагаме Законот за претприемништво, кој содржи конкретни ДОГОВОРИ со преприемачите (сите македонски граѓани кои сакаат да инвестираат), инвеститорите, менаџерите и занаетчиите за отворање на нови 10.000 фирми мали, средни и големи во брз временски период... За таа цел Македонската банка за подршка на развојот треба да стане вистинска конкуренција и коректор на деловните и банкарските политики на комерцијалните банки во Македонија. Да остане да биде државна банка, да го олесни пристапот до инвестициски кредити ... Ќе ја докапитализираме Македонската банка за подршка на развојот (МБПР). Во првата година ќе го зголемиме кредитниот потенцијал на Македонската банка за поддршка на развојот, која и понатаму ќе остане државна банка, од сегашните 300 милиони евра, на 900 милиони евра во првата година, на 1,5

www.kapital.mk

Капитал број 753 04.04.2014

интервју XX Најавивте ЗАКОН ЗА ПРЕТПРИЕМНИШТВО и МИКРО БИЗНИСИ . Што конкретно ќе опфаќа и регулира овој закон? Зиков: Вакви закони имаат источноевропските и балтичките држави. Владата на Позитивна Македонија, или Владата во која Позитивна Македонија ќе учествува, во првите 30 дена ќе донесе Закон за претприемништво, микробизнис и занаети. Во духот на слободното претприемништво, со овој Закон ќе ги донесеме следните мерки: Прво, ќе понудиме договор со претприемачите и занаетчиите за подршка со 2.000 до 5.000 евра за секое новоотворено работно место за инвестиции во фирми со 5 до 50 вработени во рангот на мали претпријатија. Второ, безповратни средства до 35% од вредноста на инвестицијата за почетници во бизнисот и за занаетчиите. Трето, ќе се обезбедат кредити преку МБПР со камати до 3% годишно. Четврто, ќе направиме и даночна реформа во првите 6 месеци, особено со проекциите за Буџетот за 2015 година ќе предвидиме малите и средните претпријатија да плаќаат ДДВ откако ќе ја наплатат стоката што ја продале, а не во моментот кога ја фактурираат. Оваа даночна реформа предвидува и укинување на фискалните каси за занаетчиите. Петто, ќе понудиме договор за скратување на рокот за повраток на ДДВ кај претежно извозните компании на само 7 дена, а за сите останати на 30 дена. Ветуваме сериозен договор и ако државата не се придржува кон оваа законска обврска да плаќа пенали поради нарушување на пазарната конкуренција и ликвидноста на приватните стопански субјекти. Шесто, со наредната фискална година микро претпријатие до 5 вработени и мали претпријатија до 50 вработени ќе немаат обврска за подготовка на детална годишна сметка. милијарди евра во втората година, и на 3 милијарди евра кредитен потенцијал во третата година од мандатот. Со МБПР ќе управува менаџер со најсилни банкарски перформанси, кој ќе биде избран на меѓународен конкурс објавен во светските дневни весници и часописи. Тој ќе склучи менаџерски договор со најголемиот акционер во банката (државата). Сите бенефиции во менаџерскиот договор ќе бидат договорени според меѓународното бизнис право и пазарните услови, кои во моментот на потпишување на договорот се актуелни во банкарскиот бизнис. Со ваков пристап сакаме да се избегне можноста за корупција.

XX Кои ќе бидат задачите на Македонската банка за подршка на развојот? Зиков: Силна финансиска подршка на извозот и на извозните македонски домашни фирми преку одобрување на кредити со повластени каматни стапки за извозни компании. Каматата не смее да премине повеќе од 3,9%. МБПР ќе два гаранции за учество на мегународни тендери на македонските компании, особено домашните градежни компании. Во моментот има малку гаранции поради ограничувањата кои ги имаат домашните комерцијални банки, но и слабата финансиска кондиција и немањето можност таа да се подобри кај домашните градежни фирми. Македонските фирми практично и ги нема на меѓународните пазари, поради својата слаба финансиска моќ, неликвидноста и немањето пристап до ефтини пари. Ова ќе значи

33

Седмо, известувањето на фирмите кон државната администрација ќе биде по принципот “еднаш и за секого”. Осмо, фирмите да даваат статистички податоци само еднаш во три години. Деветто, силна финансиска подршка на почетниците во бизнисот, повластени кредити за бизни на сам почеток, како и ослободување од данок на добивка, но и од други обврски кон државата во период од 3 години од почетокот на бизнисот. Десето, во рок од три години по стапувањето на сила на Законот за претприемништво, микро бизниси и занаетчиство, сите фирми регистрирани и почнати со работа по стапувањето на сила на овој Закон, ќе бидат поштедени од инспекциски проверки, освен од даночната инспекција, како и инспекторите од управата за перење пари. Другите инспекции во овој период ќе имаат единствено надзорна функција. Нема да казнуваат, туку само ќе укажуваат, консултираат и ќе подучуваат на европските стандарди на работење. Десето, во првите 30 дена од новата влада ќе биде укината фирмарината што ја плаќаат фирмите. Ќе бидат укинати давачките на фирмите уште по три основи. Единаесетто, кумулативните давачки за регистрација на автомобилите ќе бидат намалени за 25%. Дванаесетто, Законот ќе овозможи еднакви услови за работење на сите. ...Ригорозна контрола на шверц, перење пари и други облици на сива економија. ...Ќе донесеме Закон за одговорност на директорот, кој ке предвидува строги затворски казни за сите за кои ќе се докаже дека преку фиктивни стечаи, намерно ги избегнуваат давачките и ја уриваат конкуренцијата меќу приватните субјекти на пазарот. Идејата на Позитивна Македонија е да го слави и прославува секој успех на македонските претприемачи и инвеститори кои отвораат нови работни места. Тие да бидат нашите херои. Од друга страна, со овој Закон за претприемништво сакаме исто така да го намалиме стравот од неуспехот на нашите херои претприемачи. Неуспехот да има само една единствена последица, а тоа е НОВ ПОЧЕТОК!!!!

охрабрување на домашните инвеститори да заиграат на балканскиот и источно-европскиот пазар, поголема нивна конкурентност, повеќе инвестиции во сопствените фирми и отворање поголем број работни места.

XX Не ги споменавте договорите со сегашните и идните претприемачи!? Зиков: Секако дека ќе ги кажам ...Нашата Влада и МБПР ќе понудат договор со сегашните и идните претприемачи кои се охрабриле да инвестираат сопствени средства во приватните бизниси земајќи кредити често и под крајно неповолни услови, ризикувајки го личниот имот за да отпочнат бизнис во неатрактивна домашна бизнис клима, ставајки го под хипотека во однос 1:3. Ова е недозволиво и контра секаква бизнис логика ... ПРЕДЛАГАМЕ ДОГОВОР со кој во првите 100 дена ќе отпочнеме со формирање Фонд во рамките на МБПР, или посебно управуван фонд за нови проекти, бизниси и нови фирми, со гаранција и до 100% од инвестицијата, најмногу до 300.000 евра (дел ќе бидат инвестициски средства, а дел обртни средства). Инвестициските средства ќе бидат со повластена каматна стапка, а кредитите ќе бидат среднорочни и долгорочни. Основа на хипотекарното обезбедување ќе биде самиот нов проект. Овие кредити ќе бидат наменети исклучиво за производство, за иновативни производствени фирми извозно ориентирани и нема да се однесуваат за трговија.

XX Ќе се произведе, но продажбите на македонски производи и сега е многу слаба. Немаме добри

производи за продажба на балканскиот и светскиот пазар. Особено земјоделството е на удар. Слаб извоз, неквалитетни пакувања, немање идеја кај земјоделците.... Зиков: Овде го предлагаме проектот кој го нарековме (МАКЕДОНСКИ ГЕНЕКС)... ДРЖАВНА КОМПАНИЈА ЗА ИЗВОЗ ... Владата на Позитивна Македонија или Владата во која Позитивна Македонија ќе ФОРМИРА НА ДРЖАВНА КОМПАНИЈА ЗА ИЗВОЗ, која структурално ќе биде составена од оддели за откуп, посредување, конфекционирање, пакување и извоз на производи од стратешки дефинираните сектори и индустрии, како и аграрните стратешки сектори дефинирани во Стратегијата за развој на претприемаштвото и бизнисот. Оваа Стратегија ние веќе ја подготвуваме .... Производите треба да бидат произведени во Македонија, а компанијата ќе има директни комуникации со производителите. Компанијата исклучиво ќе работи на извоз и продавање на балканските, источно-европските, европските и светските пазари.

XX Кои ќе бидат основаните функции на компанијата? Зиков: Да откупува и пакува производи произведени во Македонија и да ги продава на светските пазари според светски утврдените стандарди ... Да дава консултативни услуги на претприемачите и менаџерите на македонските фирми. Да пронаоѓа нови пазари за македонските производи, да организира организиран настап на светските бизнис форуми

Капитал број 753 04.04.2014

34

www.kapital.mk

интервју

ДЕПАРТИЗАЦИЈА

П

артократијата во Македонија од независноста до денес создаде општество на нееднакви шанси. Со право мнозинството граѓани веруваат дека знаењето и личниот квалитет не се пресудни за добивање работа и напредување во кариерата. Дали ќе се добие работата, премноги често зависи од припадноста во некоја политичка партија. Поради партиската монополизација, јавните претпријатија се најголемите загубари во македонското стопанство, а за тоа цело време никој не одговара. Затоа предлагаме да се измени Законот за јавни претпријатија и со нов Закон за јавни претпријатија да се создадат услови за професионализација во управувањето и нивно домаќинско работење. Јавните претпријатија во Македонија од секогаш се под директна контрола на политиката. Наместо јавни тие со години наназад вршат, пред се, партиска функција. Тој систем е наследен од времето на социјализмот, па разработен и усовршен во транзицијата до денес. Оттука, наместо демократија денес во пракса имаме силна партократија, која на моменти го блокира општеството. Дури и доктори, медицински сестри и комунални инспектори се делат по партиски квоти. Партократијата доведе до уривање на моралните вредности и создаде општество

на нееднакви шанси. Овој систем во голема мерка го нарушува угледот и на самите партии кои, наместо да бидат борци и место за прогресивни идеи за развој на општеството, станаа своевидно парадржавно биро за вработување на послушните кадри и партиски членови. Поради партискиот монопол јавните претпријатија во Македонија се најголемите загубари. Никој не одговара за тоа. Раководствата кои се бираат преку партиска мегукоалициска поделба никој суштински не ги контролира во работењето. Постои расипништво и недомаќинско работење, како и бројни злоупотреби детектирани и од Државната ревизија кои се мерат и со милијарди денари, и кои злоупотреби и загуби постојано се зголемуваат. Никој од таквите директори во две децении независна држава не поднел детален и суштински финансиски извештај за работењето, нити пред било која државна инстанца не понел одговорност за работењето и за направените штети. Не постои јасен систем на индивидуална одговорност затоа што сите се кријат зад Владата. Високата цена за тој погрешен систем денес ја плаќаат македонските граѓани: корупција, неквалитетни и скапи јавни услуги, нееднакви можности за вработување и напредок во кариерата во јавниот сектор,

нерационални расходи преку Буџетот и зголемување на буџетскиот дефицит по овој основ, трупање на непродуктивна бирократија и безперспективност ... Свесни сме дека Коалицијата за Позитивна Македонија не може сама да ја искорени партократијата и дека не може преку ноќ да се воспостават професионални раководства во јавните претпријатија. Затоа, Коалицијата за Позитивна Македонија (КПМ) бара подршка од пошироката јавност, струковите здруженија, невладините организации и сите политички партии, во идејата партократијата да се укине системски.

ПРЕДЛАГАМЕ: Прво, преку измена на повеќе закони кои ќе ги предложиме системски да се разбие партискиот монополизам над јавните претпријатија. Со измените да се пристапи кон професионализација на нивното работење. Партиите треба да се повлечат од управување со јавните претпријатија, а наместо партиски кадри нив треба да ги управуваат професионални стручни менаџери избрани на слободен јавен оглас, кои не мора да бидат членови на партиите. Владата треба исклучиво да има контролна функција. Управните одбори да се укинат, а во

www.kapital.mk

Капитал број 753 04.04.2014

интервју и саеми и да договара извозни зделки обезбедувајќи неограничен капацитет на производство кое би го побарал странскиот партнер ... Исто така ДРЖАВНАТА КОМПАНИЈА ЗА ИЗВОЗ ќе има задача во рок од една година од нејзиното формирање да отвори складишта во македонска сопственост за македонски производи на странските пазари, пред се на балканските, источно-европските пазари, како и на пазарите од поранешниот Советски Сојуз. Целта е непречено, организирано и конкурентно продавање на македонските домашни производи на странските пазари. И креирање имиџ на земја која знае што сака на меѓународните пазари. Да договара ваква соработка со големи компании на странските пазари. ДРЖАВНАТА КОМПАНИЈА ЗА ИЗВОЗ И МАКЕДОНСКАТА БАНКА ЗА ПОДРШКА НА РАЗВОЈОТ (МБПР) ЗАЕДНО ќе даваат погодности, па и директни кредити на странски банки и финансиски организации кои директно ќе кредитираат нивни домашни фирми кои купуваат стоки од фирми од Македонија. Ќе дава погодности, стимулации и ќе прави заеднички истражувања и настап за превземање на странски компании од страна на наши фирми, но единствено ако таквите превземања го зголемуваат пазарот за производите произведени од Македонија. Што ќе придонесе за нови домашни инвестиции во зголемување на капацитетите кај домашните фирми и со тоа отворање нови работни места.

надзорните одбори на големите јавни претпријатија треба да седат и претставници на стручната јавност, како и по еден финансиски ревизор. Јавните претпријатија треба да бидат обврзани на Владата да и праќаат на одобрување годишни планови за работење, како и квартални извештаи за реализација на тие планови. И сето ова треба на крајот да биде објавено и да биде ставено на увид на широката јавност. Второ, директорите на јавните претпријатија треба да бидат бирани на слободни јавни огласи. Конкурсите треба да ги спроведува независна стручна комисија по јасни процедури, контролирана од страна на јавноста. Постојната владина кадровска служба треба да се реформира. Реформата треба да и овозможи транспарентни конкурси за менаџери на јавните претпријатија. За да се овозможи независност во работењето на оваа служба членовите на оваа Комисија треба да бидаат избрани во Собранието на Македонија, преку строги професионални критериуми. Трето, министерот мора да превземе лична одговорност за избор на директорот на јавното претпријатие во својот ресор, а не, како сега, да се крие зад власта. Конечната одлука за избор на директор на јавното претпријатие треба да ја донесе ресорниот министер, по претходен предлог

По пет години, ДРЖАВНАТА КОМПАНИЈА ЗА ИЗВОЗ ќе има можност да биде приватизирана со тоа што ќе објави иницијална јавна понуда на акции на призната светска берза. Со ДРЖАВНАТА КОМПАНИЈА ЗА ИЗВОЗ во првите три години ќе управуваат генерален директор, финансиски директор и менаџерски тим, кои ќе бидат избрани на претходно објавен меѓународен конкурс во највлијателните светски деловни дневни весници и часописи. И 70% од вработените во оваа компанија мора да бидат граѓани родени или со потекло од Република Македонија.

XX Од каде пари за финансирање на овие проекти? Зиков: Парите се од македонските граѓани. Ќе пристапиме кон мала реформа на македонскиот буџет. Тврдам дека со само неколку интервенции во Буџетот може да се ослободат 700 до 900 милиони евра годишно за овој проект кој ќе го прогласиме за стратешки државен проект број еден. На овие средства ќе додадеме и кредити од меѓународни финансиски институции за развојни намени (се согласуваме дека Македонија е ниско задолжена земја), како и можностите кои ги нудат разните фондови на Европската Унија, УСАИД, холандската влада, норвешката влада и други земји кои веруваат во оваа наша политичка филозофија и конкретен економски проект. Има слободни пари и во Буџетот и во светот, само треба да се користат на вистински начин.

на Комисијата за управување со кадри, која ќе му предложи повеќе кандидати најдобро рангирани на јавниот конкурс. Четврто, за да системот на одговорност потполно се заокружи, мора да се воведе и можноста за смена на директорот пред истекот на мандатот, доколку не го исполни предвидениот план на работење, како и наградување ако значајно го надмине планираното во работењето и го унапреди самото работење. Се предвидува и кривична одговорност и казна затвор до десет години за секој од раководството на јавното претпријатие кој ќе ја злоупотреби службената положба. Коалицијата за Позитивна Македонија (КПМ) како коалиција на две партии, отворено ја прифаќа одговорноста за сегашната состојба во работењето на јавните претприја, и ги повикуваме и сите останати партии да ни се придружат во напорите да овие лоши практики и политики конечно се прекинат. Ние сме свесни дека системот на силна партократија можат да го разбијат единствено самите партии, затоа што тие и го создале. Ние имаме доволно храброст први да го отвориме ова прашање. Овие големи проблеми во функционирањето на стопанството и демократијата воопшто. КПМ нуди конкретни решенија, но сме отворени за дијалог и за сите други конструктивни предлози.

35

Капитал број 753 04.04.2014

36

www.kapital.mk

компании и пазари

Оптимизам во индустријата за мебел

Zgolemenata pobaru mebel go budi sekto

пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

И

ндустријата за мебел полека излегува од рецесијата. Ова е генералниот заклучок на претставниците на индустријата со мебел кои ги контактираше Капитал. Зголеменото раздвижување и интерес на минатонеделниот Саем за мебел, кој за многумина во овој бизнис резултираше и со конкретни договори, им дава надеж на производителите и бизнисмените во оваа индустрија, дека годинава работите ќе тргнат на подобро. Но, позначајни промени барем засега не се очекуваат. Мебелот за индивидуални потреби останува најбараниот производ на пазарот, а цената и функционалноста на производот се клучни при одлуката на купувачот. Гарнитурите, детските

соби, собите за млади и спалните соби се меѓу најбараните парчиња мебел. Но веќе со години отсуствува било каква побарувачка за хотелиерски мебел, забележуваат производителите. Што се однесува до извозот, пак, фирмите се уште се соочуваат со проблем поради тоа што дрвото не е сертифицирано, па мора да се увезуваат репроматеријалите. „ Генерално гледано ситуацијата се подобрува со споредба со лани. Јануари и февруари се секогаш најтешките месеци за овој бизнис, но после саемот во март работите се подобруваат. Оваа година се примија многу нарачки, а најбарани производи на домашниот пазар се гарнитурите. Ние работиме и со проекти, но нивната продажба на пазар оди потешко, оти луѓето вообичаено сакаат да го купат она што можат да го видат. Но со проектите ќе се работи од наредниот период и очекуваме и таму напредок. Генералната оценка е дека годинава ќе биде подобра. Што се однесува до извозот, во моментот малку работиме извоз, но контактите полека се враќаат. Најмногу работиме

со регионалните пазари, но сега се насочуваме и кон европските држави пред се Германија и Холандија“, вели Тони Божиновски од Технокооп. Слични согледувања има и Деан Бадаревски од Софа Студио: „Годинава релативно добро поминавме. Постои зголемен интерес и зголемена продажба во однос на лани. Деталната слика ќе ја имаме за еден месец. Меѓутоа раздвижувањето е видливо. На домашниот пазар речиси се бара се, од гарнитури, до кујни, плакари итн. Односно се бара она што има добра цена и е функционално. Тоа беше пример и сега на саемот- и тука најдобро помина тоа што е со поприфатлива цена и пофункционално. Што се однесува до извозот, ние имаме релативно мал извоз. Извезуваме во Германија и Холандија. Досега, во овие четири месеци имаме веќе два договори за извоз во Германија. Се размислува и за освојување на нови пазари, но затоа се потребни и поголеми капацитети“. Што се однесува пак до извозот, освен компаниите кои веќе со години успеале да склучат стратешки партнерства со

www.kapital.mk

Капитал број 753 04.04.2014

компании и пазари

37

uva^ka na ku]en orot od recesija! И покрај оптимистичките сценарија за годинава, претставниците на индустријата со мебел не очекуваат значајни промени во споредба со лани. Освен раздвижување во однос на продажба на мебел за индивидуални потреби, стагнацијата во градежниот сектор не им дава надеж за поголеми зделки кои значително ќе влијаат на растот на продажбата на мебел. Дополнително, увозот на репроматеријалите поради несертифицираното дрво и ниските цени остануваат главните проблеми со кои се соочува оваа индустрија компании од други земји, останатите многу малку извезуваат. Според информациите од Стопанска комора, извозот на мебел не само што е мал, туку и бележи значаен пад во последните неколку години поради економската криза. „Генерално гледано овој сектор се соочува со намелен извоз од 40-50% има намалување и на продажбата на домашниот пазар. Голем проблем е што се уште не се почнува со сертификација на државата, па репроматеријалите мора да се увезуваат“, вели Сашо Деспотовски од Стопанската комора. Исклучок од ваквото правило е македонска компанија Молика М. Сопственикот Абедин Мурати вели дека поради стратешкото партнерство со компанијата Луц од Австрија, неговата компанија воопшто не ги почувствувала ефектите од економската криза. „Нашата компанија е извозно ориентирана. 80% од нашиот извоз го правиме во Словенија, Хрватска, Австрија и БиХ, додека 20% оди во Србија, Косово и Бугарија. Последните три -четири години сите зборуваат за економската криза, но ние не ја почувствувавме. Веројатно тоа е поради фактот што работиме со Луц од Австрија, компанија за која немаше криза. Во периодот 2012-2013 година забележавме раст од 30%. Што се однесува до саемот за мебел за нас тој беше доста успешен. Имаше доста нови луѓе кои веќе слушнале и веќе го препознаваат нашиот мебел и нашиот бренд. Во моментот разговараме за зголемување на извозот во Хрватска и БиХ, како и за извоз во Грција и Црна Гора. Со Црна Гора веќе сме го фаза на договарање “, вели Мурати. Инаку, пазарите на кои најчесто извезуваат македонските компании се најчесто земјите од регионот, Хрватска, Словенија, Босна и Херцеговина и Србија, додека од европските држави, засега извоз има само во Германија и

Холандија.

И дома и во странство цената останува пресудна

Цената на мебелот и понатаму останува клучна за купувачите. Овој критериум е најважен како на домашниот пазар, така и на странските пазари. „ Нашето искуство покажува дека како на домашниот пазар, така и на странските пазари она што најмногу се бара е производ кој задоволува одредена ценовна рамка. Значи цената и функционалноста и на домашниот и на странскиот пазар се пресудни“, вели Бадаревски од Софа Студио. Истото го потврдува и Данчо Велков од Фантази М кој вели дека на квалитетот се уште малку се посветува внимание, поради фактот што единствениот критериум при побарувачката останува ниската цена. „Во 95% од случаите единствениот критериум е најниска цена и поради тоа се носат крајно проблематични репроматеријали“, вели Данчо Велков, од Фантази М. Според Велков, годинава иако има навестување за придвижување на работите, сепак не очекува позначаен раст на продажбата споредено со лани. Според него растот на индустријата на мебел е поврзан и со инвестициите во градежништвото, каде според Велков исто така постои застој. „Освен мебел за индивидуални потреби, се помалку постои потреба за хотелско опремување. Такви побарување нема веќе шест-седум години“, вели Велков.

Тони Божиновски Технокооп

Г

енерално, ситуацијата е подобра во споредба со лани. Јануари и февруари се секогаш најтешките месеци за овој бизнис, но после саемот работите се подобруваат. Оваа година се примија многу нарачки, а најбарани производи на домашниот пазар се гарнитурите. Ние работиме и на проекти, но нивната продажба на пазар оди потешко, зашто луѓето вообичаено сакаат да го купат она што можат да го видат

Деан Бадаревски Софа Студио

П

остои зголемен интерес и зголемена продажба во однос на лани. Деталната слика ќе ја имаме за еден месец. Меѓутоа раздвижувањето е видливо. На домашниот пазар речиси се бара се, од гарнитури, до кујни, плакари итн. Односно се бара она што има добра цена и е функционално. Така беше и на саемот- најдобро помина тоа што е со поприфатлива цена и пофункционално

Капитал број 753 04.04.2014

38

www.kapital.mk

политика

Хелсиншки комитет и американскиот Национален фонд за демократија во борба против говорот на омраза

Х

елсиншкиот комитет за човекови права во рамките на проектот „Интернет платформа за мапирање и следење на говорот на омраза во јавниот простор и медиумите“ поддржан од Национален фонд за демократија (National Endowment for Democracy - NED) од Соединетите Американски Држави изготви интернет платформата за мапирање на говор на омраза во македонските медиуми. Координаторот на проектот, Јасмина Голубовска посочи дека целта е да се поттикнат граѓаните да пријавуваат

говор на омраза во медиумите, особено карактеристичен во изборна кампања. На конференција во средата овој проект беше презентиран, а имаше и дискусија на која учествуваа новинарите и уредници Борјан Јовановски и Ацо Кабранов, претседателката на Хелсиншкиот комитет, Уранија Пировска, претседателката на Советот за етика, Катерина Синадиновска, а збор земаа и претседателката на Сојузот на жени на Македонија, Савка Тодоровска и претставници на повеќе медиуми.

> БРОЈКИ

14

Партии поднесоа листи со кандидати за пратеници за претстојните предвремени парламентарни избори

35.195 Слободни места има во јавните средни училишта за 2014/2015 година, соопшти Министерството за образование и наука

30.000 Граѓани во просек годишно губат лични документи, покажува досегашната статистика на Министерството за внатрешни работи

facebook 1

Внимавајте колку во својта суштина е глупава онаа парола ,,Државата пред Се,,!!!Не браќа,човекот,поединецот пред Се,па и пред државата.

Origjanski Zlatko

2

Ако одиме според онаа народната, дека "за будалата секад има работа...", тогаш ние, според стапката на невработеност сме една од најпаметните нации на светот Sasho Aleksov

3

У Аеродром ќе направат нов споменик - Тренерка на коњ Srgjan Stojancov

]e bide li Struga epicentar na pogol

Sela natrapnik vo rozovite soni[ta пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

П

овеќе од јасно е дека на лидерот на ДПА, Мендух Тачи, му здодеа да биде опозиција, непрекинато откако постои ДУИ, ако не го сметаме неосвоениот (на избори) влез во владата од 2006 година. Еуфоријата со која Тачи ја води кампањата на кандидатот на ДПА за претседател,

Илјаз Халими, може да се објасни само со чувство кај него дека во едрата му дува некој силен ветар (кој и покрај силината не го фаќа розата на ветровите која с$ уште покажува доминација на ДУИ) што по втор пат ќе го однесе во влада предводена од премиерот Никола Груевски, овојпат со изборна победа во албанскиот блок или барем со приближен резултат на оној што ќе го освои конкурентот, Али Ахмети. Симптомите на новата политика на Тачи се повеќе од очигледни - откако целата енергија на ДПА се трошеше на оцрнување на ДУИ, како на „колаборационистички партнер во Владата на антиалбанската ВМРО-ДПМНЕ“, сега токму тој, Тачи, два пати (зборуваме само за она што

www.kapital.mk

Капитал број 753 04.04.2014

бум-треС „не за едностран претседател“ не оди со „не“ и за државното знаме

Д

одека ДУИ троши пари за кампања во која нема сопствен кандидат, зашто во партијата им се полни устите со нивната идеја за консензуален кандидат која била посилна од сите програми на кандидатите за претседател на Македонија, на терен, на митинзите, целосно се покажува нивното лицемерие. Заедно со убавите зборови за тоа дека претседателот треба да биде консензуален, поддржан и прифатлив и за Македонците и за Албанците, се веат знамињата на ЕУ, на НАТО, на САД, на Албанија, но никаде го нема државното знаме на Македонија - земјата во која треба да биде остварен бараниот консензус. Само ДУИ промовирањето на идеја за консензуален претседател само во средини кадешто мнозинството се Албанци, и тоа без државното знаме на Македонија, може да го води под слоганот „Не за едностран претседател“.

Еуфоријата со која Тачи ја води кампањата на кандидатот на ДПА за претседател, Илјаз Халими, може да се објасни само со чувство кај него дека во едрата му дува некој силен ветар (кој и покрај силината не го фаќа розата на ветровите која с$ уште покажува доминација на ДУИ) што по втор пат ќе го однесе во влада предводена од премиерот Никола Груевски, овојпат со изборна победа во албанскиот блок или барем со приближен резултат на оној што ќе го освои конкурентот, Али Ахмети

lem potreS vo dpa?

o a na ta^i

го пренесоа медиумите) се среќава со членот на Извршниот комитет на ВМРОДПМНЕ, Сашо Мијалков, за потоа да тврди дека ќе прави влада со истата партија. За да докаже дека за разлика од Ахмети тој ќе знае на Груевски да му покаже цврста рака, Тачи даде две-три изјави, сами по себе доволни за да се оцени колку лидерот на ВМРО-ДПМНЕ би имал причини да се спрема за тешки отстапки, доколку прави влада со ДПА: „Ако бил толку тежок Груевски, ако толку тешка била ВМРО, зошто гласаа (во ДИК, н.з.) да се стави орелот во листата на Халими?“, или „На Груевски му ги соблеков кондурите и го однесов во џамија“, се фали Тачи деновиве. Во меѓувреме самоуверено

мазно го одби трансферот на градоначалникот на Брвеница од ДУИ во ДПА, а албанската владејачка партија не престанува да ја тормози со откривање на корупција и слични афери кај нејзините функционери - нешто што донеодамна не беше својствено за ДПА. Проблемите за Тачи настанаа кога дел од членството на партијата, особено најекспонираниот донеодамнешен член на Централното претседателство на ДПА, Зијадин Села, како градоначалник на Струга, не сакаше да се прилагоди на радикалната промена на курсот. За конфликтот Тачи-Села официјално се виновни несогласувањата околу кандидатските листи за пратеници во „петката“. Но, тука секако игра улога приближувањето со ВМРО-ДПМНЕ, кое како проблем за Тачи може да се покаже дека во случајот со Села било само врвот на сантата мраз. Останува отворено како Села и нему лојалните ќе се однесуваат понатму - неофицијално опциите се да формираат нова партија, да влезат во НДП, евентуално дури и во ДУИ; да не му дадат поддршка на Халими во Струга (епицентарот на бунтот). Како и да е, ниту едно од сценаријата не оди во прилог на амбициите на Тачи.

39

Стево ПендаровСКи

кандидат за претседател на СДСМ

И на Заев ќе му кажам „стоп“ ако не работи во интерес на Македонија! Пендаровски во занесот на кампањата решен е да збрише се што е контра интересите на Македонија... додека влезе во Вилата на Водно... ако воопшто влезе!

Ѓорге иванов

кандидат за претседател на ВМРО–ДПМНЕ

Тие што не ме знаат, знаат дека имам три принципи.. колку ли принципи тогаш знаат тие што го знаат Иванов останува мистерија!?

реџеП таиП ердоган

премиер на Турција

Ќе се справи со непријателите кои ме обвинија за корупција и кои одадоа државни тајни. Ќе платат за тоа. Ердоган продолжува со своите демократски, европски и лидерски пораки – сите што не се за него, треба да му ја мислат

twitter 1 Вил(д)ан@vladimirleninpr6h

тенка е линијата помеѓу патриот и националистичка сељачина

2 Волшебникот од (В)Оз@vlatko9925h Се бараат неработници за неработење во државната администрација

3 i999y@i999y3h

Да се уведат додавките преподобен и подобен ПРЕПОДОБЕН член на партија од 1991ва ПОДОБЕН член на партија од 2006та НЕПОДОБЕН нечлен

Капитал број 753 04.04.2014

40

www.kapital.mk

политиКа

e t i i so t r pa egoa i n izLzLi^ ti ra cep kon Откако се познати кандидатските листи за пратеници на сите политички партии, Капитал анализира - колку изборот на личностите ќе влијае врз конечниот изборен резултат, имајќи предвид дека сепак, во Македонија се гласа за партија, а не за отворени листи, но и кои се причините што партиите презентираа секоја свој концепт, односно како тие мислат дека токму нивниот ќе биде добитен.

Listi za pr za partiski пишуваaт:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

Љупчо Златев

ljupco.zlatev@kapital.mk

фотографија:

Д

фотоархива на Капитал

одека лидерот на ВМРО – ДПМНЕ, премиерот Никола Груевски одлучи тој да ги предводи кандидатските листи за пратеници на својата партија номинирајќи се за носител во првата изборна единица, неговиот главен политички опонент, лидерот на СДСМ, Зоран Заев и неговата заменичка, Радмила Шеќеринска одлучија нивните имиња воопшто да не се најдат на ниту една листа. ВМРО – ДПМНЕ за носители и овој пат кандидираше апсолутно

познати имиња, високи партиски и државни функционери, додека СДСМ излезе со еден нов концепт според кој за партиското раководство нема место на листите, а со тоа ниту во идниот пратенички состав. Во меѓувреме познати се и листите на останатите политички партии, па Капитал анализира - колку изборот на личностите ќе влијае врз конечниот изборен резултат, имајќи предвид дека сепак, во Македонија се гласа за партија, а не за отворени листи, но и кои се причините што партиите презентираа секоја свој концепт, односно како тие мислат дека токму нивниот ќе биде добитен.

ВМРО – ДПМНЕ: Проверени кадри се добитна комбинација Директорот на Центарот за комуникации на ВМРО – ДПМНЕ, за Капитал вели дека главната идеја во формирањето на нивните листи била да бидат опфатени различни слоеви на граѓани, од

www.kapital.mk

Капитал број 753 04.04.2014

политика

ratenici ki potrebi! различни професии и националности, но сите солидно етаблирани: „Ги имаме Аспасија Софијанова, Јелена Жугиќ во „кецот“, Зоран Ѓеоргиевски кој практички го победи Циц во Куманово и кој и тоа како е респектиран во неговото место, потоа доктор Сашо Василевски во Охрид, Момчило Аврамовски, угледен уролог, Зоран Илиевски, претседател на општински комитет. Овие избори ние имаме и една новина, а тоа е позиционирањето на добитни места на двајца македонски муслимани, Фатмир Имеровски во кецот и Нова Исмаиловска во петката. Сакаме да порачаме дека апсолутно ги поддржуваме нашите сограѓани, Македонци муслимани. Оваа шареноликост во нашите листи, апсолутно нуди добитна комбинација“ вели тој. Инаку, освен лидерот на ВМРО-ДПМНЕ, којшто онака како што беше и очекувано, традиционално ја предводи листата во изборната единица еден, во останатите изборни единици, владејачката партија

исто така оди со проверен кадар. Во двојката и овој пат на чело на листата од ВМРО-ДПМНЕ ќе биде Гордана Јакуловска. Таа по трет пат ќе ја бара граѓанската поддршка во истата изборна единица. Никола Тодоров прв на листа во тројката. Во четворката како и на претходните, така и на овие избори носител на листата ќе биде Зоран Ставрески. И Антонио Милошоски повторно носител на листа во петтата изборна единица. Во шесттата изборна единица листата, за прв пат како носител на листа се јавува министерот за надворешни работи, Никола Попоски.

СДСМ: Нови лица за вистински промени

Според овие листи, во Првата изборна единица носител е Рената Десковска, во Втората е Петре Шилегов, во Третата Марјанчо Николов, во Четвртата - Хари Локвенец, во Петтата - Васко Ковачевски и во Шестата изборна единица

41

Листата за кандидати за пратеници на коалицијата предводена од СДСМ на чело е Стојко Пауновски. Заев рече и дека досегашната понуда за претседателски кандидат поддржан од страна на СДСМ и опозицијата, Стево Пендаровски, од денеска е заокружена со листи за кандидати за пратениците и, како што рече, според него најважната работа, изборната програма, „којашто сметаме дека ќе биде идна владина програма". Истакна дека СДСМ наметнува нови принципи, за кои тој се надева оти ќе предизвика посебно внимание кај јавноста. „За да бидеме на чисто, овој нов концепт каде што раководството на

Капитал број 753 04.04.2014

www.kapital.mk

42

Петре Шилегов

Илија Димовски

Воопшто не се плашиме како нашиот нов концепт ќе биде дочекан во јавноста, оти веќе ги гледаме позитивните реакции. СДСМ нуди една силна визија за реформирана Македонија, а нашите листи се сочинети од луѓе кои се со силен кредибилитет и ќе умеат тоа да го сторат.

Овие избори ние имаме и една новина, а тоа е позиционирањето на добитни места на двајца македонски муслимани, Фатмир Имеровски во кецот и Нова Исмаиловска во петката. Сакаме да порачаме дека апсолутно ги поддржуваме нашите сограѓани, Македонци муслимани. Оваа шареноликост во нашите листи, апсолутно нуди добитна комбинација.

портпарол на СДСМ

партијата не е на самите листи, ја испраќа недвосмислено јасната порака. Нашата убеденост дека Зоран Заев и највисокиот дел на раководството на Социјалдемократскиот сојуз се основата на тимот, којшто ќе ја создаде идната Влада на Република Македонија", порача челникот на социјалдемократите. „Во еден ваков чесен пристап, во којшто што се знае кој ќе е идниот претседател на државата, кои ќе бидат пратениците во државата и кој е костурот на идната влада, граѓаните ќе знаат да препознаат и согласно тоа секако ќе ја дадат поддршката, за конечно да заврши оваа мизерија во којашто живееме сите во Република Македонија и Македонија да тргне кон исправниот пат, со извесна иднина, добра за сите денешни и идни генерации", рече уште Заев.

ДУИ: Нудиме 1081 проект

Под изборното мото „Со нас победници“ ДУИ минатата сабота официјално ги претстави кандидатите и програмата за изборите. Лидерот, Али Ахмети, кој на конвенцијата во „Метрополис арена“ на „Скопски саем“ за прв пат во една кампања се појави со својата сопруга, ги вети практички истите заложби за кои зборува секои избори. Па така, на врвот на приоритети со кои ќе се обиде да добие гласови Ахмети го сместува следното: албанскиот да добие статус на втор службен јазик во државата, да се прошири политичкиот консензус за сите битни прашања, да се воведе правична застапеност (рамковни вработувања) и на раководните позиции на државните органи – премиер, претседател, спикер, Јавно обвинителство и цел судски систем, правична распределба на Буџетот и решавање на статусот на

директор на Центар за комуникации на ВМРО – ДПМНЕ

борците од ОНА. „Програмата е конципирана во три дела – меѓуетнички односи, евро атлантски интеграции и економија. Таа ги содржи определбите на ДУИ за идниот мандат, а барањата со кои ќе настапиме за нов договор за состав на Влада ќе ги прецизира лидерот Ахмети. Тоа се практички истите заложби, но сега се апдејтирани. На пример кога зборуваме дека наша заложба е влез во ЕУ и во НАТО, сега додаваме „забрзан влез“, оти сакаме да порачаме дека некои реформи и прашања се одлагаат веќе доста време“ вели одговорниот за изборната платформа на ДУИ, Фатмир Бесими за Капитал. Во економскиот дел од програмата ДУИ ветува нови 100. 000 работни места, странски инвестиции во вредност од две милијарди долари, економски пораст од 6 до 8 насто. „Ако Груевски бара мнозинство од 61 пратеник, ние не бараме мнозинство за да може да ве претставуваме во власта и да го исполниме тоа што го имаме зацртано во програмата. ДУИ не е партија кога само зборува, туку дејствува“, рече Ахмети на конвенцијата.

АПМ: Сега ќе освоиме пратеничка група, за две години ќе дадеме премиер!

Позитивците кои во текот на кампањата симболично ќе носат засукани ракави за да потенцираат колку напорно ќе работат за Македонија да се врати на вистински пат, велат дека нудат тим кој ќе понуди нова реторика, без говор на омраза и со позитивна кампања Од АПМ очекуваат доволно пратеници за да формираат пратеничка група, а за две години кога според нив пак ќе

има избори тие очекуваат премиерот да биде од нивните редови. Позитивците симболично ќе носат засукани ракави за да потенцираат колку напорно ќе работат за Македонија да се врати на вистински пат. “Во овој момент ги засукавме ракавите за да направиме попросперитетна и позитивна Македонија“, изјави претседателот на Алијансата за Позитивна Македонија Љупчо Зиков на промоцијата на носителите на кандидатските листи за претстојните парламентарни избори. Во првата изборна единица изборната листа на АПМ ќе ја предводи Зиков, веднаш позади него се доцент др. Александа Србиновска – Дончевски и педијатарот Ангелчо Андоновски. Во втората изборна единица носител на листата на Алијансата ќе биде претседателот на главниот одбор на партијата Владо Бучковски, а второ и трето место на листата се економистот Ирена Тричковиќ и професорот на медицинскиот факултет Филип Дума. Листата во тројка ја предводи пензионираниот генерал Илија Николовски, претседател на Партијата на пензионерите, коалиционен партнер на АПМ. Адвокатот Асмир Алиспахиќ и стопанственичката Маријана Перковска се наоѓаат на второто и третото место. Во четворка носител е директорот на на Стоби Дане Јованов, позади него се адвокатката Кети Петкова и менаџерот на винаријата Аневски Ѓорѓи Бебеџаков. Во петтата изборна единица носител на листата е професорот на Правниот факултет на ФОН Игор Камбовски. Пензионираниот генерал Филип Котели и архитектката Павлинка Бендевска се на третото и четвртото место од изборната листа. Прв во шестка е стопанственикот

Капитал број 753 04.04.2014

www.kapital.mk

44

Љупчо ЗиКов

Фатмир Бесими

Нудиме тим кој ќе понуди нова реторика, без говор на омраза и со позитивна кампања. Сега очекуваме доволно пратеници за да формираме пратеничка група, а за две години кога веруваме дека пак ќе има избори, верувајте дека премиерот ќе биде од нашите редови.

Имаме програма со 1081 проект. Главните приоритети остануваат како од минатите избори, со тоа што сега тие се апдејтирани. Освен во делот на побрза евроатлантска интеграција, нашата програма силно ќе се базира и на прашањето за меѓуетнички односи, каде што ДУИ има свои визии.

лидер на АПМ

Џевџет Хаљими, а позади него се правникот Енвер Исени и филологот Лидија Каранфиловска. Од Коалицијата за Позитивна Македонија велат дека на претстојните избори нема да учествуваат во изборните единици од дијаспората. “Срамота за нашата дијаспора е тоа што го прави власта, и ВМРО-ДПМНЕ и ДУИ, и несакајќи да дадеме легитимитет на злоупотребата на дијаспората ние нема да учествуваме на изборите во седмата, осмата и деветата изборна единица“, изјави претседателот на главниот одбор на АПМ Владо Бучковски

Аналитичари: Прилагодени кадри на приказната што се продава

Според аналитичарот Алберт Муслиу и ВМРО – ДПМНЕ и СДСМ пресметано

специјален прилог

ДУИ

ги формирале своите листи без многу калкулации. Според него и двете партии кадрите ги прилагодиле на приказната која сакаат да ја продадат. “Ако ги анализираме кампањите на ВМРО-ДПМНЕ и на СДСМ ќе видиме дека листите им се прилагодени на реториката. ВМРО – ДПМНЕ во кампањата бара уште еден мандат поради реализираните проекти и ветувања и токму поради тоа и одат со старите проверени кадри. СДСМ сака да понуди нешто ново и со новото раководство да понуди нови кадри.“, изјави Муслиу. Муслиу коментира дека ДУИ и ДПА се стари партии кои своите листи ги рефлектирале на гласачкото тело кое го имаат. “Намалениот број на поднесени листи од страна на партиите значи дека е зголемен бројот на коалициите. Конечно

партиите сфатија дека нашиот изборен систем ги фаворизира поголемите партии.“, коментира аналитичарот Сашо Клековски за намалениот број на изборни листи. Според Клековски, СДСМ многу ризикува со тоа што нуди сосем нови кадри. Овој храбар потег на раководството на СДСМ, Клековски го коментира како меч со две острици. Немањето на континуитет тој го гледа како голем проблем на листите на СДСМ. Според него, ВМРО – ДПМНЕ оди на сигурно со тоа што прави баланс помеѓу нови имиња и луѓе кои имаат поголемо искуство во партијата. “Друг интересен феномен е тоа што ДУИ веројатно сериозно ќе настапи во изборната единица 3 и за прв пат во изборната единица 4.“, изјави Клековски.

11 KONCESIONERI АПРИЛ 2014

Македонија е земја богата со минерални суровини. Тоа е факт, исто како што е факт дека најголем дел од тоа богатство го експлоатираат странски концесионери. Во делот на експлоатацијата на минералните суровини во изминатиот период се подготвуваат и нови законски измени, со кои според министерот за економија Ваљон Сараќини, ќе им се олесни пристапот на идните концесионери, со особен акцент на странските!

КОЈ ГО КОРИСТИ МАКЕДОНСКОТО МИНЕРАЛНО БОГАТСТВО?

“КАПИТАЛ“ ВО ОВОЈ СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ ДЕМИСТИФИЦИРА:  Кој ги користи македонските минерални богатства и по која цена?  Кој е ефектот за државата од концесионерите и како тој би можел да биде уште поповолен за економскиот развој на земјата?  Какво е влијанието на концесионерите врз економската кондиција општините со оглед на фактот дека 78% од приходите од концесија одат во општинската каса?

Повеќе информации во врска со прилогот и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-маил: boban.gjorgjievski@kapital.mk или на телефонскиот број 02 3298 110 или 070 262 288

 Дали државата предвидува законски измени во насока на предупредувањата од експертската јавност – дека државата треба да ги обврзе концесионерите со многу повеќе услови, а не само со плаќање на концесискиот надомест со крајна цел економскиот бенефит во земјава да биде многу поголем. ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ

Капитал број 753 04.04.2014

www.kapital.mk

46

политиКа DoDeka makeDonskata Diplomatija se specij

za 6 goDini novi 140 v vo mnr - kaDe se rezul Капитал ги анализира измените според кои, амбасадорите засега остануваат со четиригодишен мандат, но сите останати дипломати, наместо пет години, ќе имаат мандат од три години, со цел, како што велат од Министерството „да го зголемат искуството и да си ја збогатат биографијата“. Дел од дипломатите негодуваат. За нив, три години е недоволен период да се постигнат резултати... Во меѓувреме не стивнуваат реакциите за се поголемиот број на вработувања во МНР и за ставот на министерот Попоски дека во мисии ќе се испраќаат луѓе кои не се дипломати, оти главната цел на надворешната политика сега ќе била - економијата!

пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

З

а шест години речиси 140 нови луѓе се вработени во Министерството за надворешни работи. Но и со засилен кадар поголеми резултати во дипломатијата отсуствуваат. Македонија со години е заглавена во статус кво состојбата на патот кон евроатлантските интеграции, а нејзината меѓународна позиција се чини послаба од кога и да е. Меѓутоа, место засилување на професионалната дипломатија и распоредување на искусните дипломати за зголемување на меѓународното присуство и видливост на земјава, се наметнува нов тренд во дипломатска служба, па така барем според зборовите на министерот за надворешни работи Никола Попоски, македонската дипломатија полека но сигурно се специјализира во економската дипломатија.

Број на вработени во МНР 369

2008

394

413

426

2009

2010

2011

523

519

507

2012

2013

2014

Токму ваквата нова задача на Со скратен мандат до дипломатија, според Попоски, е и збогатена биографија причината за недамна јавно објавените Освен новиот начин на избор на кадри во огласи преку кои се избираат новите дипломатијата, преку јавен оглас, една дипломатски кадри (многу од нив од мерките на која се почесто негодуваат оценети како политички поставувања дипломатите и е и скратувањето на или кадри без ден дипломатско нивниот мандат од пет, на три години. искуство), но и другите На ваков начин ќе се збогатувале реформите кои ги најавуваат се посиромашните биографии оттаму. на дипломатските кадри. „Праксата покажува дека Дипломатите сметаат нема закономерност дека вака скратениот помеѓу тоа дали некој мандат ќе биде претходно работел во контрапродуктивен, МНР и колку е успешен оти, како што велат ли ца во моментот како амбасадор на тие, три години е работат во МНР дестинацијата на краток период за да се која бил упатен. Со постигнат било какви отворените конкурси резултати. Потребата од идентификуваме нивна постојана ротација и кандидати надвор и менување на позицијата од службата кои се со на која веќе се назначени, врвни способности за според нив е губење на специфични дестинации“, континуитет во работат, вели министерот со што се намалуваат и Попоски и додава резултатите кои треба дека сега и во да ги постигне нашата иднина најмногу ќе нови вработувања им дипломатија. ал о во се профилира кадар последните шест годи Од Министерството за ни кој ќе биде клучен за надворешни работи, пак, градење на капацитетот објаснуваат дека станува на економската збор за мерка со која сака дипломатија. да се постигне поголема

507

140

www.kapital.mk

Капитал број 753 04.04.2014

политика

jalizira vo ekonomska

vrabotuvawa ltatite ?! ротација на кадрите со што ќе се збогати нивната биографија, а и самите дипломати ќе имаат повеќе искуства за различни дестинации. Притоа, амбасадорите остануваат со непроменет мандат- односно мандат од четири години. Оваа мерка се однесува само на дипломатите во рамките на Министерството и оние што работат во дипломатските мисии во странство. Поранешниот амбасадор во НАТО, Нано Ружин вели дека со оглед на младите и неискусни кадри кои се почесто се поставуваат во нашата дипломатија, ваквата мерка е позитивна, бидејќи како што вели тој, тие се испратени на мисија без претходна стручна и професионална подготовка. „Се работи за екипа на млади луѓе кои треба да стекнат искуство. Се назначуваат млади кадри кои однапред не ги поминале сите припреми. Станува збор за нова пракса, намалување на мандатот на дипломатите се прави и на Запад. Меѓутоа испраќањето на најдобри кадри е сепак најдобра опција“, вели Ружин.

За една година 100 лица се вработени во МНР

Според статистичките податоци бројот на вработени во Министерството за надворешни работи е во постојан раст. Само за шест години таму се вработени речиси 140 лица, а најголемиот раст е направен во 2011-2012 година, по предвремените парламентарни избори во 2011 година, кога само за една година биле вработени 100 лица. Во моментот таму работат 507 лица, а во 2008 работеле 369. Зголемувањето на бројот на вработени во Министерството, познавачите го гледаат само низ призмата на партиски вработувања и предизборно ветени работни места. „Јавна тајна е дека во Министерството се почесто се вработуваат партиски кадри“, вели универзитетскиот професор Билаљи. Гледано регионално, и нашите соседи имаат слична, а некои дури и поголема вработеност во Министерствата за надворешни работи. Лидер по вработеност во МНР е Црна Гора која има 4,1 вработен на 10.000 граѓани. Најмалку вработени има пак, Србија, која во министерството има двајца вработени на 10.000 граѓани. Но она што не прави поразлични од другите се кадрите кои работат во министерствата и испратените амбасадори. Секако, политички решенија има во секоја држава, но кариерните дипломати се доста побројни од некариерните, барем ако се суди по јавно достапните биографии на испратените дипломати од регионот. Во Македонија, особено во последните неколку години познавачите и поранешните дипломати се почесто реагираат на начинот на регрутирање

Што се очекува од дипломатите согласно новата Стратегија?

Според Стратегијата на Министерството за надворешни работи 2014-2016 година од дипломатите се бара привлекување на странски директни инвестиции и промоција на инвестиционите можности во Македонија; обезбедување на веродостојните и актуелни информации за економската ситуација во земјата на присуство; обезбедување информации за странски и македонски компании за воспоставување на деловен контакт; јакнење на позицијата на Македонија во меѓународните економски организации; проширување на почесните конзули во странство и унапредување на културната соработка и соработката во делот на туризмот и спортот. Во однос на НАТО Алијансата, се очекуваат позитивни оценки за Извештајот на НАТО за постигнатиот прогрес на Македонија и унапредување на улогата на Македонија како промотор на регионална безбедност и стабилност. Во однос на ЕУ, пак, очекувањата се насочени пред се кон почеток на преговорите. Секако, негувањето и развивањето на билатералните и мултилатералните односи е исто така дел од агендата на амбасадорите. и поставување на амбасадори но и на начинот на вработување на кадри во рамките на Министерството. Универзитетскиот Билаљи вели дека кадарот кој во моментот работи во Министерството за надворешни работи е рефлексија на целокупната слика за тоа како функционира нашата дипломатија. „Ние немаме никаква стратегија во однос на тоа што сакаме да постигне во надворешната политика. Кога нема стратегија, нормално немате односно не можете да регрутирате добри кадровски решенија. Какви кадри да регрутирате кога не знаете што сакате да постигнете. Во моментот таму постои целосна хаварија. Нашата дипломатија е само рефлексија на целокупната слика на тоа како функционира нашата надворешна политика“, вели Билаљи. Како многу кадровски слаба, актуелната

47

Никола Попоски министер за надворешни

Во принцип на се поголем број дестинации клучен е капацитетот за економската дипломатија. Сега и во иднина таков кадар профилираме најмногу. Ќе треба да ги ставиме сите ресурси во промоција на нашата земја како бизнис дестинација.

Мерсел Билаљи

универзитетски професор

Ние немаме никаква стратегија во однос на тоа што сакаме да постигне во надворешната политика. Кога нема стратегија, нормално немате односно не можете да регрутирате добри кадровски решенија. Какви кадри да регрутирате кога не знаете што сакате да постигнете. Во моментот таму постои целосна хаварија. Нашата дипломатија е само рефлексија на целокупната слика на тоа како функционира нашата надворешна политика.

Нано Ружин

универзитетски професор и поранешен дипломат

Нашата дипломатија мирува. Мрежата е многу слаба. Не се сеќавам кога последен пат наш дипломат објавил интервју за странски весник. Отсуствуваат посети на високо ниво. Тоа значи дека имаме неспособен дипломатски кадар кој слабо убедува.

дипломатска мрежа ја оценува и поранешниот дипломат Ружин. „Нашата дипломатија мирува. Мрежата е многу слаба. Не се сеќавам кога последен пат наш дипломат објавил интервју за странски весник. Отсуствуваат посети на високо ниво. Тоа значи дека имаме неспособен дипломатски кадар кој слабо убедува“, вели Ружин. Тој негодува и на тоа што недоволно се користи искуството и знаењето на дипломатите со докажана кариера. „Нашите добри дипломати повеќе се одликуваат во странство отколку кај нас дома“, вели Ружин кој додава дека со оставката на амбасадорот Никола Димитров, Македонија губи одличен и искусен дипломат кој можеше уште многу да придонесе за македонската дипломатија.

bizniS i Politika

www.kapital.mk

Predizvicite na golemata izborna Pobeda na vu^i]

Srbija ja ^ekaat bolni reformi пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

У

верливиот победник на неодамнешните избори во Србија, Александар Вучиќ, пред себе има бришан простор со опозиција во трагови. Доби поддршка за непречено да ги напаѓа посакуваните резултати во мандатот, но и за да не може да се

одбрани во случај на неуспех - сам е на мегданот кадешто се одлучува за судбината на земјата. Покажа дека знае да ја освои власта, оти знае и да ја задржи, сега ќе видиме дали знае и да ја извршува, му порачува критички, но конструктивно настроениот дел од српската јавност. Изборниот резултат му дава можност да не ја дели власта, но Вучиќ сепак ќе направи коалиција, сметаат политичките аналитичари, со што ќе се обиде колку-толку да ги избегне опасностите што се закануваат од самостојното владеење. Во моментов идниот српски премиер ја пишува програмата на новата влада со која ќе настапи пред евентуалните

коалициски партнери. Документот, според сознанијата на одредени српски медиуми ќе содржи мерки за реформи во сите сегменти на општеството, со оперативен план и задолжителни први чекори. Од победничката Српска напредна странка уште претходно најавија дека со реформите ќе се навлезе во сите клучни области, како образованието, здравството, и секако, економијата, кадешто основни цели се намалувањето на невработеноста, носењето инвеститори и подобрувањето на стандардот на граѓаните. Но, преводот на овие заложби во делот на економијата што го даваат експертите звучи многу позастрашувачки за еден политичар

www.kapital.mk

Капитал број 753 04.04.2014

49

Како и да ја врти формулата за неопходните и долго најавувани реформи, идниот премиер на српската влада, Александар Вучиќ, никако не може да избега од кратењето на пензиите и на платите, и од отпуштањата во јавниот сектор - најнепопу-ларните мерки, што најтешко им паѓаат на политичарите кои повеќе го сакаат занесот на кампањата, отколку практичното спроведување на она поради што го добиле мандатот. Но, аналитичарите не гледаат друг начин Вучиќ на Србија и на народот што му даде недвосмислена поддршка поради помалку или повеќе конкретизирано незадоволство (искажано и преку слабиот одзив на штета на другите, поранешни политички опции) да им испорача резултати што вистински ќе се почувствуваат на кој „му одговара атмосфера на постојана кампања и вонредна состојба“ (како што се изрази српскиот новинар и политички аналитичар, Ѓорѓе Вукадиновиќ). Курсот на вистинските реформи со кои ќе им се даде можност на Вучиќ и на неговата СНС да го претворат во дела предизборниот слоган „Со сета сила во реформи“ е јасен намалување на платите и на пензиите, и отпуштања во јавниот сектор, како и носење на реформски закони - што се најнепопуларните мерки, кои најтешко им паѓаат на политичарите кои повеќе го сакаат занесот на кампањата во борбата за што повеќе власт, отколку практичното спроведување на истата.

Место за дилеми не остава ниту Меѓународниот монетарен фонд кој по мисијата од последната посета на Белград постави јасни услови за нов аранжман со Србија - до 2017 година да се заштедат вкупно 1,5 милијарди евра и да се намали дефицитот за 5% од БДП, преку три пакети на мерки. Првиот е заштеда во однос на платите и на пензиите, вториот на сметка на државните загубари и на пропаднатите банки, а третиот пакет мерки подразбира сет реформски закони што мора да бидат усвоени набрзо по формирањето на владата, пред почетокот на летото. Пресметките на ММФ се дека Србија во 2014 треба да заштеди 400 милиони

евра, следната година 600 милиони, а во 2016 половина милијарда. Начинот, во услови кога состојбата на српските јавни финансии е алармантна - дефицитот е 8% од БДП (над две милијарди евра), економистите не го гледаат на друго место, освен во кратење на платите и на пензиите, и во намалување на бројот на вработени во јавниот сектор. ММФ, според неофицијалните сознанија на српски НИН, препорачува годинава да се заштедат 300 милиони евра на платите и на пензиите, а останатите 100 милиони да се обезбедат за сметка на субвенциите, и преку отпуштања во администрацијата и во јавните претпријатија. Меѓународната организација својот нов аранжман со Србија го условува со итен ребаланс на буџетот, со кој наведените сугестии би се оствариле - при што во игра се неколку опции - кратење на платите за 20 до 25% без чепкање во пензиите (со што Вучиќ би си останал на зборот, односно на предизборното ветување дека ќе нема намалување на пензиите); намалување и на платите и на пензиите од 10 до 20%; или уште помали кратења на истите, но следени со помасовни отпуштања (ММФ наводно бара јавниот сектор да се растовари од дури 100.000 вработени, од вкупно над 700.000, во рок од три години). Решавањето на прашањата со загубарите - Србијагас (државниот снабдувач со природен гас, со седиште во Нови Сад), Железарата Смедерево, како и со пропаднатите банки, го чини вториот пакет мерки. Се бара Србијагас самостојно да почне да си ги отплаќа кредитите, да се дадат владини гаранции дека државата повеќе нема на свој товар да ги санира пропаднатите банки и осугурителни компании, како и владата да се обврзе до крајот на 2014 или да најде купувач за Железарата или да ја затвори. Третиот пакет се реформските закони за труд, за стечај, за приватизација, за планирање и за градење ... , што мора да бидат усвоени пред почетокот на летото. Тука влегува и пензиската реформа со подигање на старосната граница и со воведување казни за предвремено пезнионирање. Наспроти презиборното ветување на СНС, економистите сметаат дека токму кај пензиите е клучот за влез во нов аранжман со ММФ, и дека ако не директно, тогаш индиректно истите ќе мора да се намалат. Уредникот на Квартален монитор (на српската Фондација за развој за економската наука), Милојко Арсиќ, сметка дека ова индиректно кратење на пензиите би можело да подразбира воведување данок на истите со стапка од 10%, при што делот во висина од минималната пензија не би се оданочувал. На ваков начин, според него, би можело да се заштедат 150 милиони евра. Арсиќ смета дека ако сепак нема интервенции кај пензиите, тоа би повлекло кратење на

www.kapital.mk

BIZNIS I POLITIKA платите во јавниот сектор за четвртина, што е социјално и економски неприфатливо, и долгорочно би влијаело на пад на квалитетот на услугите во јавниот сектор, од кој во вакви услови секако би се простиле многу квалитетни лекари, професори и останати професионалци конкурентни на пазарот на труд, а масовните штрајкови би биле неизбежни. Македонско-српскиот економист, Владимир Глигоров, пак, смета дека постои можност да се остварат заштеди без кратење на пензиите на кои се троши голем дел од српскиот буџет. „Тоа би значело елиминирање на сите субвенции, вклучувајќи ги и оние за железницата и за земјоделието“, вели тој, но веднаш потоа подвлекува дека „тоа, едноставно, не е реално“, зашто би повлекло бунт на синдикатите поради прашањето зошто се на удар само платите, а не и пензиите. Глигоров како поедноставна варијанта препорачува намалување на бројот на

вработени во јавниот сектор, кое, бидејќи скапо (од аспект на отпремнините), наметнува да се размислува за некоја комбинација од ваквата мерка и од некое прифатливо намалување на платите и на пензиите. Ребалансот на буџетот кој се очекува веќе во мај, ќе покаже какви се шансите за склучување нов аранжман со ММФ, од кој зависат и две транши од кредитот од Светската банка од вкупно 500 милиони долари, како и рускиот кредит за буџетот, на истата сума. Истовремено, карактерот на ребалансот ќе покаже кој пат ќе го фати Србија болниот, но неопходен за опоравување (за ова е свесен и Вучиќ, кој во изборната ноќ, прогласувајќи ја победата, рече дека „следи период на болни економски реформи“), или популистичкиот, кој без аранжманот со ММФ (покрај останатото) води во банкрот. Министерот за финансии на Србија, кој најверојатно ќе остане на функцијата и во

новата влада, Лазар Крстиќ, во интервју за НИН уверува дека ситуацијата не е толку алармантна, и оти со новата преговарачка мисија на ММФ која во земјата ќе дојде набрзо по формирањето на владата (најдоцна до 1 мај), ќе се преговара за тригодишен аранжман од претпазливост, што не предвидува повлекување средства. „Имајќи го предвид високото ниво на прогресија на јавниот долг во последните пет години, една од целите на новата влада ќе биде стабилизацијата и свртувањето на патеката на јавниот долг во текот на нејзиниот четиригодишен аранжман. За да се оствари тоа неопходни се значајни

заштеди во буџетот на краток и на среден рок, за дефицитот да се намали на прифатливи 2-3% од БДП, но во преговорите со ММФ многу повеќе внимание е посветено на структурните реформи и на планот за борба против сивата економија“, вели Крстиќ, кој признава дека основна причина за диспропорционалното фискално оптоварување се платите за гломазниот јавен сектор и трошоците на буџетските трансфери кон пензискиот фонд, во услови на висока невработеност, и исто таквите камати што државата ги плаќа на досега повлечените кредити за финансирање на дефицитот во претходните години.

Опасности на реформскиот пат авторитаризам и кадровска слабост

Г

лавните опасности со кои би се соочила Србија, односно идната влада на Вучиќ, потекнуваат токму од апсолутната власт (апсолутното мнозинство во Парламентот) - едната е владеењето да се претвори во авторитаризам, а другата е недостатокот на кадровски потенцијал во СНС за соодветно да се покрие големиот простор на освоената власт. Првата опасност ја анализира професорот на Универзитетот во Грац, Флоријан Бибер, според кој големата несразмерност меѓу власта и опозицијата најчесто завршува со неконструктивно владеење: „Ако го анализираме искуството на целиот регион ќе заклучиме дека е многу тешко една партија да владее сама конструктивно - секогаш кога една партија имала апсолутно мнозинство тоа воглавно водело кон авторитарни тенденции. Пример е владеењето на Виктор Орбан во Унгарија“. Од друга страна Бибер потенцира дека авторитарноста не значи по автоматизам отсуство на реформи. За илустрација го наведува примерот со Македонија: „Во Македонија на власт веќе осум години е ВМРО-ДПМНЕ која користи ист начин на доминација вклучувајќи ги и предвремените парламентарни избори што наскоро ќе бидат одржани - а тоа не е првпат - како и контрола над медиумите. Меѓутоа, спроведени се многу економски реформи“, вели Бибер. Што се однесува до слабиот кадровски потенцијал со кој располага Вучиќ, тој ќе се обиде да го надоместува како и досега - со постојана потрага по способни луѓе, било во другите партии, било независни, што во Србија, што во странство. Под квалитетен кадар секако се подразбираат луѓе кои ќе бидат способни да го вратат владеењето на институциите и на законите, а ќе го оттргнат вниманието од себе, за да не бидат доживувани како предвидлив, субјективен фактор на арбитрарно одлучување, се знае во чија корист. Професорката Србијанка Турајлиќ, која во деведесеттите беше активен член на „Отпор“, вели дека најважна задача, поважна и од економските реформи, е да се утврдат институциите. „Нема економска политика која би можела да & донесе нешто на оваа земја, ако нема цврсти институции на кои таа или која и да е друга политика ќе се заснова. Мораме да направиме сериозно правосудство, безбедносни служби, да престане преку печатот да се најавува кој ќе биде уапсен ... Народот верува дека ако Вучиќ ги уапси сите тајкуни одеднаш сите ќе имаат што да јадат, што не е точно“, вели Турајлиќ.

Интегрален кекс

капитал број 753 04.04.2014

BIZNIS I POLITIKA 52 балкан

www.kapital.mk

апсењата во агенцијата за странски инвестиции от

SIePA SLu@eLA ZA fIN A Ne ZA POddr[KA NA IN она што е извесно е дека сиепа се укинува. нејзиниот идеен творец, Млаѓан динкиќ по последните избори дефинитивно испадна од политичката сцена на србија, а сегашниот политички естаблишмент јавно ги обелоденува сомневањата дека сиепа повеќе од една деценија се користела за извлекување големи парични средства кои завршувале во партиската каса на динкиќ! подебелиот крај ќе го извлечат странските инвеститори за кои годинава не се предвидени повеќе средства за поддршка од претходно ветените! пишува:

верица јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на капитал

С

рпската Агенција за странски инвестиции и промоција на извозот СИЕПА, која долго време го одржуваше имиџот на најуспешна и најтранспарентна државна агенција во Србија, денеска е во центарот на голем корупциски скандал. Зад решетки веќе се четири поранешни директори на оваа институција, кадри на Млаѓан Динкиќ, донеодамнешниот лидер на партијата Обединети региони на Србија, која катастрофално изгуби на последните парламентарни избори во Србија. Овој настан, кој деновиве ја тресе српската јавност, ги извади на виделина

сите проневери кои ги правеле досегашните менаџери на Агенција, сите до еден блиски партиски соработници на Динкиќ, а кои Министерството за внатрешни работи и српското Обвинителство го товарат за големи финансиски проневери! Јавното расплеткување на целата приказна околу аферата СИЕПА започна кон крајот на минатата година кога тогашниот директор на Агенцијата, Божидар Лаганин си поднесе оставка наводно под притисок на тогашниот министер за економија, Саша Радуловиќ, кој во тоа време почна отворено да зборува за проблемите во функционирањето на институцијата, чија што основна задача е да биде поддршка за странските инвеститори во Србија. Министерството за економија против Лаганин поднесе кривична пријава заради несовесно работење, а тогашниот министер за економија Радуловиќ изјави дека СИЕПА ќе биде затворена и дека во буџетот за 2014

Преку СИЕПА од 2006 година досегфа поминале повеќе од 300 милиони евра државни пари, со оглед на тоа што нејзина главна задача беше субвенционирање на инвеститорите, а годишниот буџет на самата Агенција беше околу 5 милиони евра. Просечната плата на вработените беше во просек двојно поголема од просечната плата во Србија. Извлекувањето на финансиски средства се правени преку потпишување на фиктивни договори за авторски дела!

www.kapital.mk

Капитал број 753 04.04.2014

ткри скандалозни детали:

53

nansirawe na partija, investitorite! година ќе има пари за нејзина работа само во првите три месеци од годината. Ако се земе предвид дека веќе во март четири поранешни директори на Агенцијата се зад решетки, ова сценарио најверојатно и се остварува. Освен Лаганин, минатата недела беше уапсена и поранешната директорка на СИЕПА и министерка за телекомуникации Јасна Матиќ, блиска соработничка на Динкиќ. Уапсените се сомничат дека си обезбедиле противправна корист од околу 8милиони евра врз основа на 1.339 фиктивни авторски договори склучени со вработените во Агенцијата и со трети лица. Неименувани извори за белградски “Курир“ откриваат дека СИЕПА уште од самиот старт била замислена како политички проект на партијата Обединети региони на Србија, како начин истата да дојде со пари. “Вработените во СИЕПА од своите енормно високи примања од околу 1.740 евра освојувале 20-30% за таканаречените црни фондови на Агенцијата. Токму од тие фондови се финансираше партијата на Динкиќ и на тој начин тој преку СИЕПА со години собираше политички поени за наводно донесување на странски инвеститори, на кои им се даваа субвенции по работно место и по 10 илјади евра. Во пракса, СИЕПА немаше никакви ефекти и беше агенција за продавање магла и ПР служба на Млаѓан Динкиќ“, откриваат изворите на “Курир“. Според пишувањето на интернет порталот “Балканист“, вработените во СИЕПА наместо на промоција на извозот, работеле на промоција на економските платформи на партијата УРС и тоа во време кога тој не бил ни министер, туку политичар во предизборна кампања. “Од бројната коресподенција преку мејлови на СИЕПА кои завршија во јавноста се гледа дека Агенцијата давала логистичка поддршка на партијата да најде соодветна фабричка хала за промоција на својата економскаа платформа и да собере бизнисмени, чија што задача била да глумат дека собирот се случува на нивна иницијатива“, наведува порталот. Аналитичарот Драгомир Анѓелковиќ се согласува дека актуелните притворувања на бивши функционери на Агенцијата само ја потврдуваат јавната тајна – дека СИЕПА никогаш не била државна, туку партиска агенција. “Секако дека треба да постои агенција која ќе го промовира извозот, но на целосно поинакви основи. Ова беше личен и уште еден пропаднат проект на

Јасна Матиќ и Божидар Лаганин, се двајца од вкупно четворица поранешни директори на СИЕПА кои се уапсени поради сомневање за злоупотреба на службената должност Динкиќ кој му служеше само за негова лична и партиска промоција“, вели Анѓелковиќ. Четирите поранешни директори на Агенцијата, Јасна Матиќ, Весна Периќ, Бојан Јанковиќ и Божидар Лаганин се осомничени дека ја злоупотребиле својата службена положба со тоа што во периодот од 2006 до 2013 година склучиле дури 1.339 фиктивни договори помеѓу вработени од СИЕПА како физички лица и самата Агенција со што овозможиле, спротивно на Законот за авторски и сродни права, Законот за јавни набавки, Законот за буџетски систем, пари од Буџетот на Србија да се искористат за исплата на наводно реализираните договори за авторски дела. Ова е главниот начин како осомничените ја оштетиле државната каса од 119,6 милиони динари при што за себе и други физички лица обезбедиле имотна корист од 7,9 милиони евра, а разликата од 240 илјади евра е вкупниот износ на платени даноци и придонеси по тој основ. Исто така, за еден ист штанд кој е носен од една саемска изложба на друг, СИЕПА и по пет пати наплатувала за негова изработка, случај за кој што “Новости“ врз основа на информации од Министерството за економија, веќе пишуваше кон крајот на минатата година. За повеќето саеми се земани пари за услуги кои никогаш не ги пружиле, а фиктивната работа ја исплаќале на фирма во Панама, на сметка во банка од Кипар?! Овие детали се излезени од Министерството за економија, кое во тоа време го раководи Радуловиќ, кој подолго време го следел работењето на СИЕПА и уште кон крајот на минатата година знаел кои

две компании во јануари ќе ја добијат јавната набавка за реализација на саемите. Постоело и сомневања дека Планот за набавки е фиктивен и дека тендерската комисија потпишувала извештаи за набавки кои никогаш не се спроведени. “Како и за повеќето саеми договарани се ист тип на услуги за кои не постои покритие дека навистина се реализирани пред да бидат платени. Монтажата и демонтажата на штандови се плаќани во илјадници евра“, велат изворите за “Новости“. Во текот на 2013 година СИЕПА организирала учество на 17 саеми, при што вкупните трошоци кои опфаќаат закуп на простор, изградба на штандови, маркетиншки активности, трошоци за струја, вода, интернет на штандовите, изнесувале 1,6 милиони евра. Се уште е неизвесно дали и во каква форма ќе опстане СИЕПА или ќе се оствари најавата од екс-министерот Радуловиќ дека таа ќе згасне Она што е извесно е дека во Буџетот за 2014 година не се одвоени средства за плати за вработените во Агенцијата за странски инвестиции и промоција на извозот после март! Исто така не се превидени ни нови субвенции за странските инвеститори кои се доделуваат преку оваа институција, туку само 8,3 милијарди динари, на име на веќе преземените обврски. Динкиќ, кој по катастрофалните резултати на парламентарните избори во Србија пред три недели, си поднесе оставка на чело на партијата Обединети региони на Србија, не сакаше да ги коментира апсењата во СИЕПА и сите контроверзии кои се отворија во јавноста околу нејзиното функционирање.

специјален прилог

17 KOJ E KOJ: ХРАНА И ПИЈАЛОЦИ АПРИЛ 2014

КОНДИТОРИЈА, КОНЗЕРВИРАН ЗЕЛЕНЧУК, МАКЕДОНСКО ВИНО, ПРИРОДНИ СОКОВИ, ИЗВОРСКА ВОДА.... ПРОИЗВОДСТВОТО НА СИТЕ ОВИЕ ПРОДУКТИ ВО МАКЕДОНИЈА Е ВО НАГОРНА ЛИНИЈА! МАКЕДОНСКИТЕ КОМПАНИИ КОИ ПРОИЗВЕДУВААТ ХРАНА И ПИЈАЛОЦИ ИМААТ МНОГУ РАБОТА. ПОБАРУВАЧКАТА ЗА МАКЕДОНСКА ХРАНА, КАКО НА ДОМАШЕН ТАКА И НА СТРАНСКИТЕ ПАЗАРИ, РАСТЕ. ЌЕ УСПЕАТ ЛИ ДОМАШНИТЕ ПРОИЗВОДИТЕЛИ ДА ГО ЗГРАПЧАТ МОМЕНТОТ И ДА ЗАГРИЗААТ ПОГОЛЕМ ДЕЛ ОД ПАЗАРОТ?!

“КАПИТАЛ“ ВО ОВА ИЗДАНИЕ НА “КОЈ Е КОЈ: ХРАНА И ПИЈАЛОЦИ“ ГИ РАНГИРА ИГРАЧИТЕ ВО ОВАА ИНДУСТРИЈА И АНАЛИЗИРА:  Зошто компаниите од месната и од

кондиторската индустрија сочинуваат 40% од најголемите и најуспешни компании во целокупната прехранбена индустрија во земјава? Кои се клучните фактори за нивниот успех продажбата на домашен пазар, извозот или инвестициите во подобрување на квалитетот на производите?  Нови производи, ребрендирање на дел од производите, нови технолошки линии...ова се дел од клучните проекти на домашните производители на храна и пијалоци. Какви им се плановите за 2014 година?

Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: aleksandra.stojmenova@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110

 Нови пазари! Ова е најголемиот предизвик

на сите производители, а особено на оние од прехранбената индустрија каде што конкуренцијата е најизразена. Кои се најголемите проблеми со кои се соочуваат кога сакаат да стигнат до нов извозен пазар?  Без инвестиции шансите за развој и раст се сведуваат на минимум! Ова многу добро го знаат домашните производители на храна и пијалоци, но клучното прашање е како да се финансираат инвестициите и истите да се стават во функција на подобар продажен резултат?  Кои македонски компании и за какви проекти ја користат ИПАРД програмата? ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА

...Фељтон...

60 гОдиНи БилдерБершКи зАгОвОр

br.

1

SvetSkata vlada koja ne odgovara pred nikogo „Капитал“ од овој број почнува нов фељтон посветен на групата Билдерберг, на чии конференции доаѓаат најмоќните луѓе на светот, а оттаму не излегува ниту една официјална информација иако се расправа за прашања кои и тоа како го тангираат човештвото, што во најмала рака остава многу простор за конспиративни теории

k

Хотелот Билдерберг кадешто се одржала првата конференција на истоимената група

Кога станува збор за групата Билдерберг, „здраворазумните“ обично темата веднаш ја сместуваат во категоријата теорија на заговор, со омаловажувачки акцент на „теорија“. Но, многу здраворазумски звучи и прашањето од каде потребата вака тајно да се состануваат ретки избраници на западната политичка, бизнис, медиумска елита, за, како што самите велат, да разговараат за најкритичните светски проблеми, кога веќе постојат меѓународни организации како Обединетите нации, НАТО, Светската трговска организација ... , кои се формирани со благослов на државите и се состануваат со истата цел, и (барем) имаат обврска јавно да известуваат за своите намери, за колкутолку да знаеме на што сме?

Капитал број 733 15.11.2013

Протести на конференцијата одржана во 2011, во Санкт Мориц, Швајцарија

68

Дејвид Роквелер, постојан член на Советодавната група на Билдерберг

пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

З

амислете приватен клуб во кој членуваат претседатели на држави, премиери, крунисани глави, меѓународни банкари, генерали, корпоративни магнати ... кои командуваат со војните, со светските пазари ... а така и со судбината на човештвото, состанувајќи се во гарантирано дискретни услови за да можат слободно да го кажат она што никогаш не би го изговориле јавно, вели канадскиот новинар Даниел Естулин, благодарение на чија долгогодишна упорна посветеност на докажувањето дека Билдерберг групата не е дел од теорија на заговор, туку самата реалност на светскиот заговор, с$ повеќе луѓе придаваат значење на она што порано се сметаше за параноично толкување на следот на настани кои светот го водат кон состојба суштински спротивна на очекувањата за цивилизациски прогрес. Неговиот најопшт опис за Билдерберг групата е дека станува збор за неколку стотини светски моќници кои се во состојба со здружена акција да ја наметнат својата политика

водена од приватните финансискоолигархиски интереси, во областите што номинално им припаѓаат на суверените влади на земјите од светот. Идејата која стои зад секој состанок на групата Билдерберг е креирање агенда за остварување на, како што ја нарекуваат - аристократијата на целите, вели Естулин во едно интервју, односно на најефикасниот начин за управување со планетата. Европската и северноамериканската елита преку Билдерберг, смета новинарот, создава глобална мрежа на гигантски картели, многу помоќни од која било нација или држава, предодредени да го контролираат животот на човештвото. На состаноците на групата досега учествувале претседателите на САД, Бил Клинтон, на Франција, Франсоа Митеран, премиерите на Обединетото Кралство, Маргарет Тачер, Тони Блер, Гордон Браун, Дејвид Камерун, на Италија, Романо Проди, Марио Монти, потоа претседателот на Европската комисија, Жозе Мануел Баросо, шефот на шведската дипломатија, Карл Билт, шефицата на ММФ, Кристин Лагард, поранешниот претседател на Светската банка, Пол Вулфовиц, донеодамнешниот претседател на Управата за федерални резерви на САД, Бен Бернанке, поранешниот директор на ЦИА, Дејвид Петреус, па, принцот Чарлс, холандската кралица Беатрикс,

извршниот директор на Гугл, Ерик Шмит, претседателот на Управата на Голдман Сакс Интернешнал, Питер Садрленд, поранешниот претседател на Фијат, Џани Ањели, државниот секретар на САД во администрациите на претседателите Никсон и Форд, Хенри Кисинџер ... и секако неизбежните членови на семејствата Ротшилд и Роквелер Дејвид Роквелер е постојан член на Советодавната група на Билдерберг. Околу две третини од партиципантите доаѓаат од Европа, а остатокот од Северна Америка - една третина се од политиката и од претставниците на властите, а останатите се од другите области, пишува на официјалната вебстраница на Билдерберг. Прашањето што овде нужно се поставува е како е можно вакви извонредни собири на ВИП-личности да поминуваат (скоро) незабележано во светските медиуми? Одговорот повторно го дава Естулин (потсетувајќи на Билдерберг состанокот од 2008 година, одржан во Шантили, Вирџинија, САД, од 5 до 8 јуни): „Присуствуваа и Барак Обама и неговата конкурентка во битката за кандидат на претседателските избори во САД од Демократската партија, Хилари Клинтон. Таму беа и извршните директори на Вашингтон Пост, Њујорк Тајмс, Вол Стрит Журнал, Тајм Магазин, Фајненшал Тајмс, Ле Монде, Ле Фигаро, Ди Цајт ... Па, сепак, никој од нив очигледно

Кој е Даниел Естулин?

Н Обезбедување на нивото на ризикот да излезе во јавноста макар и делче од разговорите што најмоќните светски луѓе инсистираат да останат тајни

Обид да се фотографира пристигнувањето на учесниците на конференцијата од 2006, одржана во Канада

Естулин со неговиот голем „фан“ Фидел Кастро не сметаше дека треба да се извести јавноста за тоа дека идниот претседател на САД, заедно со својот главен ривал, тајно се состанува со најмоќните луѓе во светот. А Роквелер на Обама му рекол дека од него зависи дали ќе се одржи на претседателската фукција (потсетуваме дека Хилари Клинтон претпоследниот ден од овој состанок, на 7 јуни 2008, се повлече од трката и го поддржа Обама, н.з.).“

Првиот состанок

Првата конференција на групата е одржана од 29 до 31 мај 1954 година во хотелот Билдерберг сместен покрај градот Арнем во Холандија. Своето име таа го позајмила од овој хотел и оттогаш традиционално се среќава еднаш годишно. Членовите на кралските семејства, политичарите, влијателните деловни луѓе, кои ја одржале иницијалната конференција - педесет претставници на единаесет земји од западна Европа, и единаесет од Соединетите американски држави, во 1954 го дефинирале (како што стои на официјалната страница за Билдерберг средбите) односот кон комунизмот и Советскиот сојуз, кон зависните подрачја, кон економските политики и проблеми, кон европските интеграции и европската одбранбена заедница. За сите овие прашања веќе постоеле организации (Северноатланскиот договор со кој е основан НАТО е

потпишан во 1949 година, а Договорот од Париз, формално за создавање на Европска заедница за јаглен и челик, но всушност претходник на Европската унија, во 1952) со официјален благослов од државите-членки да ги решаваат. Во овој контекст Естулин предупредува дека состаноците од видот на Билдерберг се целосно илегални од американска правна перспектива - Логановиот закон донесен уште во 1799 година им забранува на граѓаните на САД без државна дозвола, односно приватно, да се впуштаат во вакви, да ги наречеме дипломатски активности, со претставници на власти од други држави. Естулин, кој е автор на бестселер книгата (кај нас преведена како) „Вистинската приказна за клубот Билдерберг“, вели дека во светот на меѓународната економија (и с$ што од неа зависи, н.з.) постојат оние кои управуваат со случувањата, и оние кои на овие случувања реагираат. Тој во втората категорија ја сместува масата политичари, кои се многу побројни од првите, кои, пак, ја имаат вистинската моќ да управуваат, да го испланираат и спроведат она што ќе се случува и развива како костур на кој ќе се гради агендата на светските држави и на од нив основаните меѓународни организации.

Продолжува ...

овинарот кој долги години својата кариера во целост ја има посветено на разоткривање на тајните на групата Билдерберг, е роден во Русија, во 1966 година, во семејство на (татко) дисидент, кој на своја кожа ја почувствувал суровоста на КГБ поради борба за слобода на говорот. Во вакви околности семејството на Даниел Естулин пребегало од Советскиот Сојуз во Канада, во 1980 година. Авторот на меѓународниот бестселер „Вистинската приказна за клубот Билдерберг“ денеска живее во Шпанија, каде споменатата книга објавена во над педесет земји и продадена во милиониски примероци доживеала дури тринаесет изданија. Дедото на Естулин бил полковник во контраразузнавачкиот оддел на КГБ, што му помогнало на новинарот да дојде до информации за целта на неговото истражување кои ги имаат само тајните служби. Естулин е редовен неканет гостин на Билдерберг конференциите - се разбира, најчесто блиску до учесниците стигнува само со објективот на неговиот фотоапарат фаќајќи ги истите преку кренатите раце на строгото обезбедување додека влегуваат во објектите кадешто се одржуваат состаноците. Иако, како што самиот тврди, преку свои „инсајдери“ доаѓа до тајните од конференциите на Билдерберг, кои ги објаува во извештаи што содржат „пророштва“, односно, условно кажано, докази дека материјалот до кој доаѓа навистина претставува план, на пример, по конференциите од 2006 и 2007 година, за светската економска криза. Како и да е, тој тврди дека „без разлика каде ќе одлучи групата Билдерберг да се состане, секогаш ќе знам за што ќе се разговара. Можете да се обложите на тоа.“

капитал број 753 04.04.2014

70

www.kapital.mk

на руЧек со...

ЃорЃи Јованов- Хермес главен енолог на винаријата стоби

Vinoto ne e alkohol - toa e lek, hrana i kultura na @iVeewe

www.kapital.mk

Капитал број 753 04.04.2014

на руЧеК К со... Ако се распрашате за Ѓорѓи ЈовановХермес низ Тиквешијата, Повардарието, а можеби и цела Македонија ќе најдете безбројно многу луѓе кои ќе ви кажат исто толку безбројни и различни интересни случувања со овој македонски волшебник на виното. Но, сите ќе се согласат со една констатација: Дека Ѓорѓи Јованов е еден од последните вистински македонски боеми, кој во своите бескрајни приказни ја негува и несебично споделува винската култура како основен крвоток на социјалниот живот на овие простори од антиката до денес.

на ш ето м ен и од богатото мени на ресторанот на винаријата стоби избравме: ордевер, салата со рукола и пармезан, бифтек и слатко од смокви пишува:

Дејан азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

П

окрај Аминта, Розе Алегро, Роксана, Аминта, Вранец Веритас и многу други квалитетни вина, винаријата Стоби има еден многу

поголем бренд кој самоуверено се издигнува над сите завршни производи кои излегуваат од оваа гордост на македонското винопроизводство. Станува збор за човекот кој стои зад секое произведено шише од оваа наша врвна винарија. Овој пат сме на ручек со најпознатиот и најдобриот македонски енолог Ѓорѓи Јованов-Хермес кој веќе четврта деценија во три различни винарии ги произведува најквалитетните македонски вина и човекот кој не се срами да признае дека секоја лоза ја сака како сопствена жена, а нејзините зрна како сопствени деца. Ако малку се распрашате за Ѓорѓи Јованов-Хермес низ Тиквешијата, Повардарието, и низ цела Македонија ќе најдете безбројно многу луѓе кои ќе ви кажат исто толку безбројни и различни интересни „догодовштини“ со овој македонски волшебник на виното. Но, сите ќе се согласат со една констација- дека Ѓорѓи Јованов е еден од последните вистински македонски боеме, кој во своите бескрајни приказни ја негува и несебично споделува винската култура како основен крвоток на социјалниот живот на овие простори од антиката до денес.

Лозарството и винарството ми се во крвта уште од најмлади години

Прво што ни раскажа Ѓорѓи Јованов е тезата дека е многу веројатно самата лоза како божествено растение да води потекло токму од Македонија. Тој за ова тврдење се повикува на врвни светски авторитети и истражувачи кои ја застапуваат оваа теза. Најголема чест и гордост за него е што потекнува од традиционално лозарски крај и дека со оглед на тоа што е роден во Неготино со лозарството се дружи од најмлади денови. „Не знам за прадедо ми, но знам дека дедо ми одгледувал лозје уште пред сто години. Тоа е традиција која ја продолжи татко ми, а јас како најмлад се заљубив во нејзе. Поради сите тие напорни, но убави денови поминати помеѓу лозовите насади, кога ми дојде времето да се насочам во образованието немав

71

од богата винска листа на ресторанот на винаријата стоби избравме: шардоне Барик, мерло и мускат

никаква дилема. Како што лозарството и ми беше главна преокупација во младоста, така тоа продолжи и низ процесот на образование, а остана и низ целата професионална кариера до ден денешен“. Ова желба, страст и несомнено огромно познавање на енологијата на Јованов е забележана и на југословенско ниво, а тој е избран како стипендист на француската влада да ја посети земјата на вината Франција. Тој не ги крие позитивните впечатоци од таму, но ги кажува и негативните страни на современиот начин на производство на вино. „Франција дефинитивно е земја на виното, а конзумирањето на овој божествен напиток таму е издигнато на ниво на култура на живеење. Исто така, Франција е и многу понапред во технологијата на одгледување на лозје и производство на вино од сите останати земји во светот. Но, не можам да не кажам дека јас лично сум гледал лозје во најпозната винска област Бордо кое се прска преку дваесет пати. Тоа е основа за многу болести кои се развиваат на лозите. Значи од тој аспект она што ние сме го постигнале со четири до пет пати прскање на лозите годишно, иако не е попрофитабилно, е многу пооправдано од она што се прави во Франција“.

Задоволен сум што кариерата ја поминав во многу работа и уште повеќе дружење

Под притисокот на сета оваа негова љубов и знаење за лозите и виното, Јованов брзо напредува и низ професионалната кариера. Тој долги години е во врвот на винопроизводството на винарската визба Повардарие, своевремено најголема во Македонија, а исто така се смета за еден од клучните луѓе кој го направи подемот на винарската визба Бовин во деведесеттите години. „Тајната на успехот на повеќе места е тоа што секаде го применував истиот принцип. Бев свесен дека куќата зависи

капитал број 753 04.04.2014

72

www.kapital.mk

на руЧек со...

единствен начин да направиш квалитетно вино е да ја сакаш секоја лоза колку сопствената жена

никогаш не сум се штедел себеси во промоцијата на виното. Тоа ми се исплати на секој можен убав начин.

од квалитетниот темел, а виното од добро одгледаната лоза. Значи се посветував на целиот производен процес од лоза и зрно до чаша и мислам дека секаде успеав да извадам добро вино. Покрај тоа што сиот овој труд ми се исплати материјално, многу повеќе ме исполнуваше и исполнува духовно. Се уште сум роб на чувството да го видам задоволното лице на конзуматорот кога ќе го вкуси виното кое јас сум го произвел. Не сакам многу да се фалам, но покрај мене многу луѓе кои никогаш не вкусиле вино станале страствени пијачи на овој пијалок“. За да го постигне овој успех факт е дека Јованов морал да издвои многу време и целосно да е посветен на работата. Него секогаш можете да го најдете во производствениот капацитет на винаријата Стоби или на некои од нејзините лозови насади. Надвор од работното време можете да го најдете и во ресторанот на винаријата каде ги забавува гостите со неговите приказни и со неговата гитара, а сам признава дека од почетокот на кариерата до ден денес најтешко му било да седи во канцеларија. „Моето место е на терен помеѓу лозите, моето место е и помеѓу бурињата, а исто така и со гостите и посетителите на винаријата. Никогаш не ми било тешко да губам и по цели слободни попладниња и цели ноќи во дружење со луѓето и гостите, бидејќи не постои подобар начин за промоција на виното од оној со добро друштво и интересна приказна. За промоција на виното исто така сум имал преку сто телевизиски настапи, а во претходните неколку децении бев најчест посетител на скопските ресторани и хотели каде несебично го обучува персоналот за односот кон виното и ги анимирав и запознавав гостите со винската култура. Сега после толку време можам да кажам дека не само што не ми е криво, туку сум исполнет и среќен од времето и трудот кои ги имам посветено за промоција на

виното“.

Винаријата Стоби е шлагот на мојот успех и гордоста на македонското производство на вино

Во 2008 година Горѓи Јованов- Хермес се исправува пред својот најголем предизвик. Повикан е од бизнисменот Минчо Јорданов како човек кој треба да му помогне во изградбата на најскапата и најсовремената винарија во земјава. „Јас ги познавав лозовите насади со кои располага Јорданов и кога ги слушнав гласините дека сака да гради винарија знаев дека има добра суровинска база. Многу долго преговаравме бидејќи јас многу тешко се одлучив да ја напуштам предходната работа. Тоа беше голема животна одлука и за мене и за цело семејство. Сепак надвладеаја два фактори предизвикот од непознатото и она што го имав веќе чуено за Јорданов неговите принципи на работа и неговиот однос кон вработените. На 1-ви јануари 2008 година почнав во Стоби. Тргнавме да работиме со еден италијански и европски познат проектант за техника заедно се до усогласивме. Сите ситни детали до крај ги завршивме и на крај на 2008 се удрија темелите на винаријата“. Јованов јасно се сеќава на состојбата во која ги затекнал лозовите насади и сите реформи кои требало да се направат. „Прва берба беше 2009 година. Лозовите насади беа во катастрофална состојба. Направив нешто што се нема случено досега купив четири електрични пили за дрва и направив целосен рез на лозата. Отстранив голем дел од дрвната маса, тоа лозје за една година година од 800 тона го кренавме на 1200 тона. Со еден потег и со еден неопходен хирушки рез. Дури и за мене беше тоа болно бидејќи цел живот сум кроел со ножици или со мала пилица, но овдека тоа не беше возможно. Тоа беше тешка работа, но му го продолживме животниот век на

Виното е најдобар природен лек

Б

Просторот помеѓу Дреновската, Демиркаписката клисура и Велес има идеални услови за одгледување квалитени лозови насади

лажените зборови на Апостолот Павле изговорени пред скоро две илјади години за лековите својства на виното ни ги потврди и Ѓорѓи Јованов од научна перспектива. Тој ги советува нашите читатели дека виното е единствен природен лек кој ги неутрализира маснотиите од јаката храна и го штити организмот од нејзините нус појави. „Во Франција се конзумира многу јака храна со многу маснотии, но сепак Французите генерално немаат проблеми со кардиоваскуларни заболувања. Тоа е поради редовната и правилна конзумација на вино. Најбитно за тоа да се постигне е сфаќањето на самото вино кое не претставува алкохол како ракијата и коњакот, туку претставува лек и храна“. Јованов ги советува и конзуматорите на овој пијалок како и во колкави количини треба да го конзумираат. „Виното сепак има одреден процент алкохол во него и ако се претера со количините знае да направи и посериозни проблеми. Количината вино која се конзумира во денот зависи од полот, килажата и физичката состојба на конзументот. Значи човек од сто килограми кој се храни со јака храна на ден би требало да пие по 750 милилитри вино. Тоа е оптимална количина која треба да се внесува повеќекратно, а не наеднаш. Ако се знае оваа единечна мерка лесно ќе може секој да си пресмета колку вино му е доволно и потребно во текот на денот“.

www.kapital.mk

Капитал број 753 04.04.2014 Седумгодишна успешна соработка со сопственикот на винаријата Соби Минчо Јорданов

73

Со тимот на винаријата Стоби и сопственикот Јорданов

грозјето“. После лозјето доаѓа редот и на објектот. Денеска е познато дека архитектонското решение за винаријата Стоби е добитник на највисоките државни награди, но сепак имало различни планови. „Јас на Јорданов му понудив две можности да направиме една винарија од еден милион литри и поголема винарија која ќе може да го преработи сето лозарско производство на Јорданов. Мене искрено ќе ми беше многу полесно ако направевме помала винарија, но јас потајно сакав тој да се согласи на овој проект од пет милиони литри. Јас мислев дека ќе го изненадам Јорданов со високата сума на чинење на една винарија, но тој ме изненади со ентузијазмот и со она што беше спремен да го вложи. Тој никогаш не прави компромиси. Неговото мото е совршенство или смрт. Тоа ми го кажа и прв пат кога се сретнавме кај него во канцеларија. Ми го спомна Глигор Прличев и неговата позната теза за совршенството или смртта“. На крај кога побаравме од Јованов да ни ги сублимира резултатите од целиот негов труд тој на шала ни кажа дека денеска во Македонија постојат две принципиелни групи на вина македонски вина и Стоби вина. Сепак шегата на Јованов може да се покаже и како вистинска ако се сумира листата на освоени награди и признанија на Стоби како што се сребрениот медал за Шардонето на Стоби од „Mundus Vini“од Германија во 2011 година, сребрениот медал за Вранецот и Мерлото од „Le Mondial du Rose“ Во Франција 2009,

сребрениот медал на Розе Алегро од „Royal Wine Chalange“ од Прага 2011 и десетици други од барем пет различни светски престижни вински манифестации. „Моќта на нашата винарија е тоа што посветува и повеќе од потребно време на суровината како основа за добро вино. Бербата е исклучиво во гајбички кои се истураат во камиони од максимално пет тона што е многу скап транспорт, но исто така значи дека никој не влегува во тие мали камиони и не го гази и оштетува грозјето. Затоа немаме ниту едно оштетено зрнце. Исто така инсталациите кои што ги имаме ни овозможуваат во ниеден момент да не се плашиме од било каква оксидација на ширата. Најважно од се е тоа што во секој момент имаме еден огромен извор на ладна енергија, т.н. чилери и компресори со голема моќност кои и во лето ја држат истата константна температура за време на ферментација. Ова е можност која во Македонија и регионот ретко кој ја има. И на крај за да ја докажеме сета оваа приказна треба само да ја завртиме чашата да го помирисаме и вкусиме виното и се во истиот момент ќе ни стане јасно“. Со оглед на тоа дека од 2008 година во рамките на винаријата Стоби подигнати се нови 72 хектари лозови насади, дека се флаширани и извадени на пазар преку 25 различни вина и дека интересот за нив е се поголем како во регионот и Европа, така во Азија и Америка слободно може да кажеме дека најголемите успеси на Јованов и на Стоби допрва доаѓаат.

Горд сум на фактот што семејството ме следи во професијата

Семејството еден од најголемите успеси на Ѓорѓи Јованов

Иако Ѓорги Јованов е неоспорен бренд сам по себе, многумина веќе го препознаваат и како татко на Дане Јованов, актуелниот генерален директор на винаријата Стоби и еден од најголемите експерти во македонската енологија, за кога самиот Ѓорѓи со задоволство вели дека го надминал татко му во знаењето. Исто така, дел од тимот на винаријата Стоби е и Цветанка Јованова, ќерка на Ѓорѓи Јованов која како академски сликар е вклучена во маркетинг секторот на винаријата Стоби, односно во промоцијата на производите кои ги прават нејзиниот брат и нејзиниот татко. „Секој родител е горд децата да му се успешни во која било професија и насока, но кога децата ве помагаат во вашата професија и уште поуспешно ја продолжуваат, тогаш гордоста и задоволството се неизмерни. Во овој дел не може да не ја споменам и мојата сопруга која покрај тоа што е доволно строга таму каде што јас не сум, ја имаше храброста и трпението во сите овие години да ги истолерира сите мои отсуства од дома и ми даде несебична поддршка во целата моја посветеност на виното. Без таа поддршка, сигурно мојот успех ќе беше многу помал“.

74

Капитал број 753 04.04.2014

светот на виното

винсКи ЗеМЈи-нов ЗеЛанД

KratKa istorija golem uspeh Ако на Европа и требало векови да открие каде што треба да се сади, новозеланѓаните тоа го направиле за две три децении. И покрај тоа што Нов Зеланд е најјужното место на јужната хемисфера каде што се произведува вино, се постигнуваат резултати еднакви на бургундските, алзашките и на други славни региони

Н

екои земји винската слава ја добиваат многу бргу. Таков е случајот со Нов Зеланд каде што винската историја е кратка, но затоа славата на нивните вина е голема. Првите лози на Нов Зеланд почнале да се садат со населувањето на островите, во почетокот на 19-иот век, но вистинското лозарство се развива дури кон крајот на 20-иот, поточно во седумдесеттите години. Но, за само десет-петнаесет години од сериозните зафати во лозарството, славата на новозеландските вина веќе била раширена. Злобните велат незаслужено во однос на пропорциите, но секако заслужено во однос на квалитетот.

Зашто новозеландските вина за кратко време успеале да се наметнат со својот карактер и за уште покусо време да станат препознатливи, односно запаметени, а со тоа и мошне популарни. Се работи за вина кои се овошни, со добри киселини и ароматски посебности. Перфекционистите ќе речат дека се малку тешки што им одзема од елеганцијата и балансот. Но, дегустаторите од Европа биле импресионирани од белите вина каде што “шардонето” е главниот носител, но и од “белиот совињон” кој на почвата на Нов Зеланд добил дополнително ароматско богатство. Историјата на новозеландското винарство е кратка, но развојот не бил интензивен. Меѓу другото и заради општественото влијание, односно силното религиозно лоби да се пие умерено или воопшто да не се пие. Се до 1989 година алкохол на Нов Зеланд можел да се купува само во специјализирани продавници и владеелa еден вид тивка, премолчена прохибиција. Состојбата во лозарството и винарството почнува да се менува во седумдесеттите години на минатиот век. Почнуваат да се садат добро избрани сорти наместо дотогашните хибриди од различни сорти, претежно американски и европски. Новите сорти се покажале успешни иако дотогаш владеело мислењето дека според стандардите на јужната хемисфера, климата била непогодна за сериозно лозарство и винарство. Тогаш, на изненадување на самите новозеландски винари доаѓа едно големо меѓународно признание за “белиот совињон” од областа Марлборо (а таа сорта

Просеко го надмина шампањското

Во 2013 година италијанското вино просеко ја надмина продажбата на француското шампањско. Разликата е тесна и изнесува само три милиони шишиња (307 милиони просеко, 304 милиони шампањско). Италијанските производители имаат голем пораст на извозот од 11,5%, но во самата земја, заради кризата, потрошувачката е намалена. Но финансиските ефекти за Французите се многу позначајни зашто шампањското има неколкупати поголема цена од просекото. Се работи за пенливи вина кои се мошне различни по начинот на подготовка, но по ефектот (пенливоста) се многу слични. Ова се вина кои се главно наменети за прослави и свечености. Пред некоја година се поведе спор околу името на хрватското вино прошек кое е сосема различно, но имаат слично име со италијанскиот просеко.

била за првпат засадена во 1973 година!). Се мислело дека Нов Зеланд ќе остане запаметен по едно квалитетно вино, на ред дошле и други, “шардонето”, пенливите вина. Потоа проценките оделе на тоа дека приказната е завршена, зашто освен овие бели вина Нов Зеланд никогаш нема да успее да направи добро црвено вино. Самодовербата очигледно била силна кај винарите од Нов Зеланд и се така, до 1998 година кога на Нов Зеланд има извонредна берба на “каберне совињон “, но и на “мерлото” и “црниот пино”. Винарите од Нов Зеланд се прагматични и знаат дека е важен вкусот, а не легислативата. Па затоа не се оптоварувале премногу околу тоа дали и како ќе биде составена етикетата. Тие долго време користат германски и француски термини за да го опишат стилот на виното. Построги законски норми поставуваат дури во осумдесеттите години. Постојат повеќе региони на двата големи острови кои го сочинуваат Нов Зеланд. На север тоа е областа околу Окланд, потоа Гисборн, Хокис Беј, Ваирарапа. На јужниот се најпознати областите Марлборо, Нелсон, Кентербери Кристчрч и Централ Отаго, која е најјужно. Нов Зеланд произведува нешто повеќе вино од Македонија и затоа е посебно погодна земја за споредување. И ако тие можеле да направат таков бум во светот, тогаш споредбите и предизвиците неминовно се наметнуваат.