754 kapital magazin

cover story

Dr@avata im vrti grb na Doma[nite investitori...str.14

anaLiza LegaLizacija na rokot za pLa]awe Do 120 Dena nema Da stavi reD vo pLa]awata!

poLitika anaLiza na kLu^nite vetuvawa na partiite ovie izbori...str.38

број 754 цена 100 ден. | 11 април, 2014, петок | година 15

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

interview

jaak mikeL генерален директор, Пивара СкоПје

proizvoDstvoto na amsteL vo makeDonija e uspeh za site

Капитал Капитал број број 754 672 11.04.2014 12.09.2012

4 сОдРжИНА 4 НАВИГАТОР 06 КапиталНО

БиљаНа ЗдравКОвсКа стОјчевсКа во Македонија е најдобро да си должник!

14 cover story

државата им врти грб на домашните инвеститори. Извезуваат и го полнат буџетот, a работат во африкански услови!

22 Интервју

јааК МиКел, генерален директор, Пивара скопје Производството на Amstel во Македонија е круна на постигнувањата на генерации луѓе во Пивара

www.kapital.mk www.kapital.mk

ИздВОјуВАме државата им врти грб на домашните инвеститори

звучи неверојатно кога некој ќе ви кажува дека во скопските индустриски зони визбегово и Пинтија се уште нема водовод, канализација и детален урбaнистички план, а дека најголем дел од фирмите поставувањето на струјата го финансирале од сопствен џеб. Изминатава недела екипата на капитал посети десетици бизнисмени во неколку скопски индустриски зони кои во очај и со гнев и после скоро две децении работа се уште ги бараат основните услови за да можат нормално да стопанисуваат. Многу домашни бизнисмени веќе и јавно коментираат дека се чувствуваат запоставени, маргинализирани и дискриминирани од сопствените институции во сопствената држава.

Легализација на долгите рокови за плаќање до 120 дена

Менаџерите на компаниите одбројуваат до почетокот на месец мај кога стапува на сила новиот закон за финансиска дисциплина со кој владата се обидува да го реши проблемот со неликвидноста во економијатa. но, колку новите законски одредби ќе успеат да го сменат финансиското поведение на фирмите ако токму овие одредби дозволуваат рокот на плаќање договорно да се продолжи од 60 на 120 дена?! со тоа, законот во суштина ќе ги легализира старите навики на фирмите на одложено плаќање, бидејќи според официјалните податоци на народната банка една фактура во Македонија се наплатува во рок од 125 дена.

XX стр. 14

XX стр. 28

28 каПИтал аналИзИра

Зошто Законот за финансиска дисциплина нема да успее да ги дисциплинира должниците? легализација на рокот за плаќање до 120 дена нема да стави ред во плаќањата!

32 сПецИјален ПрИлог

Кој и како го експлоатира минералното богатство на Македонија? само 7 милиони евра годишно инкасира државата од 295 концесионери на минерални суровини!

38 ПолИтИка

анализа на клучните ветувања на партиите овие избори Премногу добро да би било вистина!

44 Интервју

алеКсаНдра срБиНОвсКа дОНчевсКи, алијанса за Позитивна Македонија Интелектуалците треба да ги засукаат ракавите и да дадат придонес во општеството

50 ексклузИвно

саша радулОвиќ, поранешен министер за економија на србија Партиските паразити не сфаќаат дека на крај ќе умрат заедно со општеството што го јадат!

14

28 државата ја јадат паразити

Премногу добро за да биде вистинито

американците велат – ако нешто е премногу добро за да биде вистина, веројатно не е. така изгледаат и ветувањата на нашите политички партии, кои во ова предизборие се движат од апсурди до, рака на срце, сериозни и потребни реформи. вториве, сепак се губат во морето од проекти и идеи кои или изгледаат нереално или се небулозни... капитал анализира – што се нудат македонските партии, а оние кои веќе имаа шанса да бидат на власт ги прашува – зошто, ако е едноставно како во пишаните програми, досега не се изградени автопатишта, хидроцентрали, железнички пруги, не се направени реформи во администрацијата, судството, земјоделието... !?

„Паразитскиот систем има три главни компоненти: партиско вработување, „буразерска“ економија и таблоидна кал. тој систем во јавниот сектор вработи десетици илјади партиски кадри со купени дипломи кои работат за партијата, а на трошок на даночните обврзници. се работи за повеќе од 1.5 милијарди евра. „Буразерската“ економија ја сочинуваат мал број на приватни фирми кои се во тесна врска со врвот на партиите на власт и добиваат повластени договори со јавните претпријатија, субвенции и кредити од државните фондови или едноставно бидуваат поддржани од банките“, вели во интервју за капитал поранешниот министер за економија на србија, саша радуловиќ.

XX стр. 38

XX стр. 50

56 свет

ќе има ли потреба од сериозни западни мерки за русија? санкции со предвиден бумеранг ефект против непредвидливиот Путин

59 Фељтон

Фељтон - 60 години Билдербершки заговор втор дел

62 на ручек со...

ерОл риЗаОв, новинар и политички аналитичар

38

50

Капитал број 754 11.04.2014

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk Vlasta razmisluvala kako da im pomogne na socijalno zagrozenite lica i najranlivite kategorii, oti tie bile na udar na golemata ekonomska kriza, pa do{le do ideja da im gi otpi{at dolgovite za struja, parno, telefonija, radiodifuzna taksa, kako i dolgovite na gra|anite kon bankite po osnov na minusni salda na tekovni smetki, kreditni karti~ki i potro{uva~ki krediti, koi bile oceneti kako rizi~ni... Aj {to ovaa merka e neustavna, aj {to nema nikakva ekonomska logika, najgolemata {teta {to se pravi so vakvoto koketirawe so glasa~ite e porakata koja se pra}a. Deka sekoga{ e podobro da dol`i{, namesto da pla}a{. I deka ako edna{ se slu~i vakov otpis na dolgovi, nadvor od site zakoni, sigurno za nekoja godina povtorno }e se slu~i istoto. Toga{ zo{to voop{to da se pla}aat smetki i krediti?

Ova e klasi~en moralen hazard.

Во Македонија е најдобро да си должник!

М

акедонија може слободно да се самопрогласи за земја на должниците. Земја во која е најдобро да се биде должник. Оти секој може да должи кому сака и колку сака, а за тоа да не му фали ни влакно на главата. Земја во која должникот ги ужива сите права и заштитен е од законите како ретко животно. И нормално е во земја во кој никој никому не плаќа и во која должниците се мнозинство, политичарите да го кажуваат она што мнозинството сака да го слушне. Оти нели политичарите на власт, посебно кај нас, секогаш го слушаат гласот на народот. И еве на самиот почеток на предизборната кампања министерот за финансии вети дека власта ќе спаси десетици илјади граѓани од нивните долгови. Власта размислувала како да им помогне на социјално загрозените лица и најранливите категории, оти тие биле на удар на големата економска криза, па дошле до идеја да им ги отпишат долговите за струја, парно, телефонија, радиодифузна такса, како и долговите на граѓаните кон банките по основ на минусни салда на тековни сметки, кредитни картички и потрошувачки кредити, кои биле оценети како ризични... Отписот на долговите ќе им помогнело на десетици илјади најсиромашни граѓани во земјава, кои заради кризата, последиците од кризата останале без работа или едноставно се во рамките на групата на социјалните категории. Оти “граѓаните токму од ова имале тежина” и власта по барање и идеја на граѓаните ја ставила оваа мерка во новата програма. Тоа се вика власт блиска со

народот. А тие, должниците, кои во Македонија се во мнозинство, треба само едно да направат. Да гласаат за оној кој ветува дека ќе ги спаси од долговите. Та не може само да седат и да чекаат господ да им помогне и да ги спаси од долговите. Мора малку да му помогнат и тие на господ, оти и тој јадниот не може се сам да направи. Ај што оваа мерка е неуставна, ај што нема никаква економска логика, најголемата штета што се прави со ваквото кокетирање со гласачите е пораката која се праќа. Дека секогаш е подобро да должиш, наместо да плаќаш. И дека ако еднаш се случи ваков отпис на долгови, надвор од сите закони, сигурно за некоја година повторно ќе се случи. Тогаш зошто воопшто да се плаќа? Тоа се вика морален хазард. Луѓето едноставно го менуваат однесувањето кога знаат дека се осигурани и кога знаат дека некое однесување нема да им донесе никакви последици и казна. Ако знаете дека поправањето на заби чини многу скапо ќе внимавате повеќе на хигиената на забите. Ако сте јавно претпријатие не мора да водите грижа дали работите со загуба бидејќи не може да одите во стечај. Ако државата ќе ги плати долговите наместо вас, зошто вие да ги плаќате? Што е со оние кои редовно плаќале и плаќаат сметки на државата и кредити кон банки? Со оние совесни граѓани кои откако ќе земат плата прво ги плаќаат сметките и обврските, а потоа трошат тоа што им останува? Не може главно објаснување за вакво ветување да биде дека мерката ќе се носи само за социјално загрозените лица оти тие биле најпогодени од големата економска криза. Сите се погодени од економската криза. Компаниите на кои заради кризата им се намали

www.kapital.mk

Капитал број 753 04.04.2014

КапиталНО

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

7

...СПЕЦИЈАЛНИ ПРИЛОЗИ НА МАГАЗИНОТ

www.kapital.mk петок 11/04/2014

календар

 17 април КОЈ Е КОЈ: ПРОИЗВОДСТВО НА ХРАНА И ПИЈАЛОЦИ  25 април ЗДРАВЈЕ Сите се погодени од економската криза. Компаниите на кои заради кризата им се намали извозот во странство, ги намалуваат платите или едвај со задоцнување исплаќаат плати на вработените. Тие граѓани исто така се погодени од кризата и сигурно имаат долгови за неплатени сметки и кредити кон банки. Кој нив да им помогне? Зошто и како некои социјални случаи, кои немаат вработување или доволни приходи, земале кредити и се задолжувале во банка за да трошат над своите можности? извозот во странство, ги намалуваат платите или едвај со задоцнување исплаќаат плати на вработените. Тие граѓани исто така се погодени од кризата и сигурно имаат долгови за неплатени сметки и кредити кон банки. Кој нив да им помогне? Зошто и како некои социјални случаи, кои немаат вработување или доволни приходи, земале кредити и се задолжувале во банка за да трошат над своите можности? Дали тоа значи дека некои банки, ако и во иднина одобруваат кредити секому и без критериуми за оценка на нивните можности за отплата, можат да се надеваат дека ќе бидат спасени од лошите кредити од страна на државата? Предизборните ветувања веќе ги надминуваат сите граници. Од сите политички партии стигаат такви небулозни ветувања, кои ако навистина би се спровеле ќе ја доведат државата и компаниите во банкрот. Останува да се надеваме дека оваа мерка со отписот на долговите е само предизборно ветување кое ќе остане неисполнето

заради било каква причина. Еве веќе некои експерти изјавија дека за отпис на долговите ќе било потребно двотретинско мнозинство во Собранието. Е тука може да запне и господовата работа. Па ветувањето да не се исполни, оти ете проклетата опозиција нема да сака да гласа за оваа суштинска реформска мерка за спас на задолженото граѓанство. Или, пак, ќе гласа? Се е можно во нашата чудесна земја Дембелија. Македонија со години е заложник на должниците, односно на граѓаните и на фирмите кои се задолжени. И многу клучни економски мерки, кои треба и мора да се донесат за побрз раст на македонската економија, со години не се носат токму за да не се навлече бесот на задолженото граѓанство. Кое со години политичарите го уверуваат дека е можно да се живее убаво и без да се работи, да се добиваат и користат работи и услуги без за нив да се плати, да се должи без да те казнат...Државата е тука да се грижи за сите. Само треба државата да се стави пред се и над се.

ЗЕМЈА ПАРТНЕР НА МАКЕДОНИЈА: СЛОВЕНИЈА  2 мај ТРАНСПОРТ  9 мај B2B - ДЕЛОВНА СИГУРНОСТ

Повеќе информации во врска со прилозите и комерцијално претставување во истите можете да добиете на телефонскиот број: 02 3298 110 ЛИЦА ЗА КОНТАКТ:

АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА aleksandra.stojmenova@kapital.mk САЊА САВОВСКА sanja.savovska@kapital.mk БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ boban.gjorgjievski@kapital.mk

Капитал број 754 11.04.2014

8

www.kapital.mk

...позицијата на капитал...

300.000 нови лаптопи! Можно ли е?!

Додека јавноста се уште нема одговор кои се ефектите од 60 милионската набавка на компјутер за секој ученик, се најавува нова мега-компјутерска набавка на 300.000 лаптопи?! Верица Јорданова verica.jordanova@kapital.mk

К

ратко паметење. Тоа е главна одлика на Македонците. Политичарите во Македонија дефинитивно можат колку пати сакаат да “продадат“ една иста приказна се додека тоа глатко поминува во јавноста. Една таква долгометражна сапунска серија е проектот “Компјутер за секое дете“ кој деновиве мутира во “Лаптоп за секое дете“?! Замислете повторно се враќа во игра еден тотално неуспешен проект, за чии што досегашни ефекти ниту Министерството за образование ниту Министерството за информатичко општество дадоа отчет за успешноста, со бомбастична најава за набавка на 300.000 таблет компјутери?! Јавноста до ден денес не слушна кои се ефектите од овој амбициозен и

обемен проект започнат уште во 2007 година за набавка на компјутери за секој ученик во основните и средни училишта. И покрај потрошените 60 милиони евра за оваа намена, до ден денес не знаеме за што служат компјутерите. За да фаќаат прашина или да служат за подобрување на наставата? Да бидат мета на крадците или “лево сметало“ во училиштата? За што се користат компјутерите- за играње игрички или за поддршка на наставата? Има ли адаптирани на компјутер наставни материјали? Дали и колку компјутеризираните училишта го подобрија квалитетот на образованието и го зголемија знаењето и вештините на учениците? Досега јавноста не беше почестена со ниту еден одговор на овие клучни прашања, најверојатно од единствена причина што таква анализа не е ни направена! Овој, како и многу други проекти, се типичен пример како кај нас реформите се прават само за да се задоволи

формата. Имено, на сите им е јасно дека компјутер без програма, корисна едукативна содржина, е чиста форма, која ставена во образовниот систем не значи ништо. Замената на комјутерите со лаптопи исто така ќе биде обична шминка, која за жал, нема да го подобри знаењето на нашите деца. Поради таквиот однос за трошење грдни пари без да се следи нивниот ефект, сомнежот за мотивите од новонајавената набавка, на ни помалку ни повеќе 300 илјади нови компјутери, е сосема легитимна. Вистинско потценување на јавноста е без ниту грам одговорност кон трошењето на буџетските пари, пред избори да се сервира старо-нов проект, кој досега се оценува како тотално фијаско. Без сомнение новиот мегакомпјутерски проект има призвук на предизборен трик и постизборна милионска зделка.

Патриотизмот треба да се покаже за домашното стопанство

Приказната за мајката и маќеата во односот на државата кон домашните и странските компании функционира обратно. Условно речено „дојдените“ или „посвоените“ компании во Македонија добиваат многу поголема мајчинска љубов. Оние другите се оставени сами да се снаоѓаат како сирачиња. Дејан Азески dejan.azeski@kapital.mk

П

о долгогодишните напори за привлекување на странски инвестиции, сттранските компании во последниве години ја открија Македонија како дестинација која нуди одлични услови за инвестирање. Со низа мерки и стимулации власта успеа да убеди повеќе десетици фирми, меѓу нив и големи светски брендови, да отворат фабрика во Македонија. Денес овие странски компании вработуваат преку 6.000 луѓе и креираат над една четвртина од вкупниот извоз на земјата. Но, оваа пракса покажа уште една работа. Покажа дека македонските влади и институции сепак знаеле што точно и е потребно на една компанија за да инвестира во нов погон и да потвори нови работни места. Се е тоа добро. Но, она што фрустрира е зошто македонските компании со домашен капитал се запоставуваат? Зошто

наместо да се наградат и пофалат оние бизнисмени кои повеќе од две децении успеваат да се одржат на македонскиот несреден пазар и економија, се казнети со целосно игнорантски однос кон нив од оние исти институции кои трчаат за да ги решаваа проблемте на нивните странски колеги? Навистина не постои ниту еден домашен бизнисмен кој не сака странски инвестиции и кој не ги подржува политиките на владата за нивно привлекување и стимулирање. Но, бизнисмените во Пинтија, Визбегово, Илинден и многу други вакви самосоздадени зони, за кои Капитал пишува во овој број, со право се иритирани од фактот што се принудени да трошат по десетици и стотици илјади евра тешко заработени пари за сами да си ги обезбедат најосновните комунални услови како вода, струја, канализација и слично. Македонските бизнисмени со право се иритирани од фактот што се постојана и омилена мета на инспекциите, кои од нив го исцедуваат и последниот тешко заработен денар за истиот

да го инвестираат во изградба на идеална инфраструктура за странските инвеститори во Бунарџик, Кавадарци и Штип. Наместо барем дел од она што се зема од зоните во Пинтија, Визбегово и Илинден да се враќа на истото место за обезбедување на основната инфраструктура. Ако некој само за да ги придобие симпатиите на широките народни маси сака да ја преслика приказната за лошите дебели мачки од Вол Стрит и во неа неприродно да ги сврсти домашните компании тоа дефинитивно го прави погрешно. Македонските бизнисмени одамна не се дебели аристократски мачки. Тие се веќе слаби и истоштени налик на оние мачки од нашата улица, кои последната енергија ја трошат за да преживеат во опкружувањето кое е крајно непријателски настроено кон нив. Кој е поголем патриот тука? Бизнисмените, кои, и покрај се, одлучуваат да инвестираат и работат во таква средина или политичарите кои им е полна устата со патриотизам, а на дело немо го гледаат нивното мачење за живот?!

www.kapital.mk

Капитал број 754 11.04.2014

...позицијата на капитал...

9

Тешко до промени и нов почеток. Проверено! „Да знаат какви се навистина состојбите во државата, резултатите од изборите би биле поинакви“ Kако да очекуваме тогаш дека некoј лидер ќе се осмели да излезе со вистината пред народот и да ги соопшти сите неопходни, но непопуларни мерки!?

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

Д

ека ќе донесе промени во српското општество мислел Саша Радуловиќ којшто беше министер за економија во Србија во претходната Влада. Но, само пет месеци му биле доволни за да сфати дека во една балканска влада, идеите за реформи и луѓето што нив ги предлагаат не поминуваат добро. Не поминуваат воопшто... па Радуловиќ поднесе оставка и соопшти со што си имал работа – седници на Влада коишто поминуваат без никаква дискусија и со општо согласување со ставовите на „вождот“, материјали кои им се носат на министрите 5 минути пред почетокот на седниците, игнорантски однос кон сите реформи кои предвидуваат теснење на можностите за злоупотреба на власта, блокада на сите идеи кои не се популистички... со еден збор, како што вели Радуловиќ во интервјуто за Капитал – реалити шоу политика. Разочаран тој поднесува оставка и формира политичко движење „Доста е – Рестарт“ кое не успева да го освои потребниот цензус и

не влегува во Парламентот. Сега Радуловиќ и неговиот пакет реформи досега невидени во Србија (објаснети во интервјуто во овој број) ќе дејствува вонпарламентарно.Но, зошто тоа ќе биде тешко? Прво, ако се погледнат резултатите од изборите „Доста е“ има освоено 2,09 % од вкупниот број на гласови на ниво на цела Србија, што е исклучително малку. Но, во наголемите српски градови, Белград (сосе сите општини), Нови Сад, Ниш – просекот на освоени гласови е 6%. Што е поентата? Идеите кои се максимално либерални, растоварени од догмите и популизмот толку карактеристични за овие простори, реформите за кои најотворено се залага Радуловиќ (на пример тој не крие дека ако дојде на власт ќе отпушти дури 150 илјади вработени во јавната администрација), не поминуваат кај обичното население, но сосема добро се сфатени од градските средини и од луѓето кои гледаат подалеку од следната субвенција, вработување или каква било социјална бенефиција, оти знаат дека таа е обезбедена со пари што ги нема... Главната цел на еден просечен

балкански граѓанин е државата да му обезбеди комодитет... Вработување, некоја бесплатна услуга, покрив над глава, краткорочна или долгорочна финансиска помош, па дури и невеста... Како во вакви услови, кога и кај нас дрма предизборна треска, да се очекува дека новата Влада, каква и да биде, ќе одолее на искушението да му го даде ова „малку“ на граѓанинот, па за возврат да добие поддршка рамна на обожавање... Како да се поверува дека кој и да е лидер ќе се осмели да излезе со вистината и да каже дека државни службеници мора да се отпуштат, платите и пензиите не може да растат кога нема реална економска основа за тоа, странските инвеститори во никој случај нема да ја кренат економијата, а државата е тука само за да го регулира и надгледува пазарот, но во никој случај не смее да биде играч, а камоли главен!? Секој, којшто ќе настапи со ваква политика, ќе помине во најдобра мерка како Радуловиќ. Видете им ги програмите - кој од кој поголем социјалист!...Јасно е дека вистинскиот развој и болните реформи ќе се одлагаат за понатаму... Се додека тоа е возможно!

Програми за лицитација со пензионерите! Пензионерите повторно се на пиeдесталот во програмите на политичките партии. Нашите партии најмалку им обрнуваат внимание на оние кои ја движат економијата – младите и средовечни работоспособни граѓани. Љупчо Златев ljupco.zlatev@kapital.mk

И

на овие избори најголемите партии решија фокусот да го стават на најдисциплинираното гласачко тело во државава, пензионерите. Лицитацијата е отворена, ВМРО – ДПМНЕ нуди викенд екскурзии и поголеми пензии за 21.4% во следите 4 години (а ќе продолжи и бесплатното носење на бања). Државата ќе организира и парковски шаховски првенства... Од СДСМ, пак, на овие избори решија да не бидат автентични, па и тие агресивно се наметнуваат на пензионерите со понуда за уште повисоки пензии, секојдневен бесплатен превоз во ЈСП, бесплатна дистрибуција на лекови до дома и тн. Нашите пензионери сигурно ќе имаат повисоки пензии, ќе продолжат да скијаат, бесплатно да одат на бања, да играат шах, да користат многу поволности на државна сметка... Понуди и понуди на кои не може да им се најде крајот. Ако сите овие мерки, недај боже се реализираат, просечната пензија можеби ќе стане поголема и

од просечната плата. Капитал веќе ја анализираше дупката во пензискиот фонд, која станува се поголема, а дополнителни покачувања на пензиите ќе создадат уште подраматична ситуација. Популизмот е доктрина кај која политичката понуда се креира врз база на политичката побарувачка, односно кога битката за електоратот се одвива преку “пазарен механизам“ во кој гласот е платежно средство. Па така, наместо политичките партии на електоратот да му ги понудат своите програми, платформи, вредности, тие нив ги креираат врз база на личните потреби на електоратот. Краткорочно, ваквата филозофија нуди огромен успех за партијата која ја промовира, но долгорочно државата завршува во економска бездна. По оваа дефиниција, најголемите политички партии во Македонија (ВМРО – ДПМНЕ и СДСМ) се ултра - популистички, затоа што традиционално својата понуда пропорционално ја сегментираат за целните групи, и одредуваат приоритети преку параметрите големина и дисциплинираност при гласањето на целната група. Па дури ни од партијата на пензионерите, кои ги претставуваат

интересите на таа целна група, не нудат вакви брда и долини за пензионерите. Во Македонија има 285.637 приматели на пензија. Можеби не се работи за најголемата целна група, но се работи за целна група кој која излезноста на изборите традиционално е најголема. Впрочем, токму затоа не се далеку од вистината тврдењата дека кој ги има пензионерите ги добива изборите. Во нормална средина, овие услови не би значеле дека партиите ќе влезат во мртва трка и ќе се фокусираат најмногу на пензионерите. И покрај сличната демографска слика во западна Европа, пензионерите не се на пиедесталот како кај нас. По се изгледа во Македонија е најтешко да си млад и работоспособен, оти овој дел од населението не ужива никакви бенефиции, иако е двигател на економијата. Секоја почит за пензионерите и се што тие сториле за оваа држава (впрочем тие најмалку се виновни за ова што сега се случува), но ваквите програми нема да донесат никаков економски развој. Со подобности за пензионерите можеби се добиваат избори, но губат економијата и демографијата.

Капитал број 754 11.04.2014

10 НАВИГАТОР

www.kapital.mk

ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

4,7%

пораснаа цените на мало на земјоделските производи во првите три месеци од оваа година во споредба со истиот период лани

победник на неделата

Папа Францис

+

Папата Францис не престанува да расчистува со баластот што историјата го насобрала на грбот на католичката црква која ја предводи. Најновиот изблик од неговиот здрав, духовен разум, е разобличувањето на крстоносните војни, кои, иако во католичкиот свет се величаат, историјата на Истокот (православната територија на некогашна Византија) ги памети како грабежи маскирани под наводната борба светиот град Ерусалим да се врати под контрола на христијаните. „Ако мене ме прашувате, крстоносните војни биле грев“, изјави папата, и образложи дека е лицемерно да се оди со верата како со некое знаме под кое е дозволено да се шири прозелитизам, односно наметливо, па дури и насилно врбување во името на една верска заедница (католиците крстоносци во овој контекст се обидувале да ја злоупотребат незавидната положба на православното население на, во тоа време, веќе длабоко потклекнатата Визанитија). Папата Францис не само што го искритикува прозелитизмот, туку кажа и како треба да се проповеда - со сведочење на верата на дело, во понизност и скромност, без тријумфализам.

Џефри Сакс

професор и специјален советник на генералниот секретар на ОН

Мирот во светот и меѓународното право не можат да почиваат на намирување на интересите на големите сили. САД, Европската унија и НАТО се повикуваат на меѓународното право само кога тоа им одговара, а се оглушуваат од него кога тоа им смета.

Изградбата на автопатит

П

овеќе градежни компании бараат инженери, раководители со градежна механизација, техничари и општи работници за изведување на градежните работи на патните правци Миладиновци – Штип и Кичево - Охрид. Градежните компании „Бетон“ и „Трансмет“ објавија огласи за ангажирање на 280 и 235 работници, соодветно. Пред два дена и градежната компанија „Гранит“ објави оглас за вработување

Рускиот гасовод од економски станува полити

Брисел ја спушта за Јужен Тек?

Ставот на Брисел е скоро дециден дека на секој можен начин ќе ја блокира изградбата на Јужен тек. Од друга страна, противењето на Бугарија е најава за судир помеѓу балканските држави од една, и Брисел од друга страна, околу различните интереси и очекувања од најголемиот енергетски проект на Балканот пишува:

Максим Ристески

С

maksim.risteski@kapital.mk

остојбата во Украина драстично ги менува плановите и проекциите околу изградбата, значењето и исплатливоста на Јужен тек. Проектот кој од Москва беше форсиран како алтернатива на северните гасоводи кои поминуваат низ Украина веројатно нема докрај да си ја заврши својата функција. Колку е еволуиран ставот на Брисел кон Јужен тек, покажува последната најава дека постои реална опасност Европската комисија да почне казнена процедура против Бугарија, поради измените на

бугарскиот Закон за енергетика (што поминаа на прво читање во бугарскиот Парламент), кои овозможуваат проектот Јужен тек да ги заобиколи европските правила. Иако бугарските пратениците тврдеа дека измените не се во колизија со европските закони, Европската комисија испрати специјално писмо со протест до Владата на Пламен Орешарски каде јасно стои дека спорните измени се во интерес на руски Гаспром. Од друга страна, западните медиуми и дипломати сE повеќе го форсираат и очекуваат алтернативниот Tрансатлански гасовод ТАП, кој се гради со единствена цел големите количини на азербејџански гас да ги доведе во јужна и западна Европа, со што ќе се направи сериозна

www.kapital.mk

Капитал број 754 11.04.2014

НАВИГАТОР

ИТе бАРА 1.500 ГРАдежНИцИ на 670 работници кои се потребни за градежни работи на истите патни правци. Миладиновци Свети Николе - Штип и Кичево – Охрид. Освен македонските градежни компании кои што се ангажирани како подизведувачи на овие два проекти, работници бара и кинеската компанија “Синохидро“, која ќе ангажира вкупно 375 работници. Се на се, за изградбата на овие два автопати што се финансираат со заем од кинеската Ексим банка во вредност од 580 милиони евра, треба да се вработат околу 1.500 луѓе во градежниот сектор.

а рампата конкуренција на Гаспром. Ако се види листата на компании кои партиципираат во овој проект ќе стане јасно дека западниот капитал и западните држави цврсто застануваат зад ТАП. Покрај државната азербејџанска компанија Socar, во ТАП се директно вклучени и норвешката Statoil, потоа една од водечките светски компании за гас и нафта BP, белгискиот енергетски гигант Fluxys, швајцарската Axpo, и секако, можеби двете светски најмоќни компании од овој сектор, Total и Е.On. Проблемот со ТАП според познавачите на состојбите, а и според официјалните најави е тоа што тој проект ќе почне да функционира многу подоцна од проекциите за Јужен тек. Или конкретно, дури после 2018 или 2020 година. Следствено на тоа Германија и Франција комотно можат да го блокираат Јужен тек бидејќи не се директно зависни од него и од рускиот гас, додека балканските земји кои се 100% зависни од Гаспром имаат насушна потреба од Јужен тек би останале со празни раце. Од тука не се за изненадување изјавите на бугарскиот министер за економија, Драгомир Стојнев, кој ги повика опозицијата и Владата да соработуваат и да дозволат да се реализира проектот Јужен тек. „Бугарија мора да ги насочи сите сили во реализацијата на овој проект и да стане енергетски независна во случај на некои идни конфликти. Богатите држави од север си имаат свој северен тек, ајде и ние посиромашните земји да си направиме, наш, јужен тек“, вели Стојнев. Целиот проблем е што изјавите на Стојнев не кореспондираат со ставовите на Западот. „ЕУ најави дека го суспендирала тој процес и нема да дозволи нови чекори во таа насока. Нема банка која ќе одобри средства за изградба на гасоводот доколку нема дозвола од Европската унија, така што проектот сега е запрен и нема перспектива да оди напред“, изјави поранешениот пратеник за меѓународни енергетски прашања, задолжен за енергетската политика на САД кон светот, амбасадорот Карлос Паскал.

мисла на неделата

> бРОјКА

13,5% порасна македонскиот извоз во првите два месеци од годината во споредба со истиот период лани

лидери

ТИчКИ пРОеКТ

11

Добро направено е многу поДобро оД Добро речено

Бенџамин Френклин американски државник, философ и писател

губитник на неделата

Веле СмИлеВСКИ

е новиот претседател на Друштвото на писатели, кој оваа асоцијација ја презема со очекување за поголема поддршка за издаваштвото и подобар статус на писателите

ВИКТОР пОНТА

Романија донесе одлука да ги намали даноците со цел да се создадат нови работни места во државата и да се намали невработеноста

не им беше неделата

едИ РАмА

Албанскиот премиер ветува економски раст од 2%, додека државната статистика објави дека ланскиот е најнизок економски раст во изминатите 16 години

мАРИјА мИлеР

британската министерка за култура поднесе оставка по критиките во парламентарен извештај дека трошела буџетски пари за лични потреби

_

АНдРеј КОВАчеВ На примерот на бугарскиот европратеник, Андреј Ковачев, се покажува лицемерието на добрососедските заложби (и условувања кон Македонија) на Бугарија, но и на Европскиот парламент. Ковачев е познат по тоа што не пропушта можност во споменатата европска институција да провоцира говорејќи за „измислен македонски народ, јазик и култура“, зашто „Македонците имаат бугарско потекло“. Е, овој лик во Европарламентот организираше дебата со бизарно долго дескриптивно име - „Документирање на состојбата на македонските Бугари преку претставување на уникатен сет на документи на Лигата на народите за нивната документирана состојба од крајот на 19-ти и почеток на 20-ти век”. И во неа, нормално, уште еднаш повтори дека Македонците биле Бугари, за во контекстот да дополни оти Бугарија отсекогаш се протегала од Охрид до Црното Море. Јасно ни е дека парламентарно тело на Европската Унија во име на демократијата секому остава простор да се искаже, но освен демократијата, и напредокот во областа на правото (во случајов се прекршува основното право на еден народ да се самоопредели) сме мислеле дека е европска вредност.

Капитал број 754 11.04.2014

12

2.200

НаВиГатОР

ГРафиК На Неделата...

3 фаКти Кти за... К

Официјални девизни резерви (во милиони евра)

2.244

2.146

2.100

2.084

2.039

2.000

2.020

1.987 јан.14

дек.13

ное.13

окт.13

сеп.13

авг.13

јул.13

јун.13

мај.13

апр.13

мар.13

фев.13

1.900

девизните резерви на две годишен минимум

фев.14

2.300

www.kapital.mk

девизните резерви на Македонија на крајот на февруари достигнаа 1,98 милијарди евра, што е најниско ниво во последните две години. девизните резерви паѓаат последователно веќе седми месец по ред. Падот на девизните резерви во најголем дел се должи на падот на вредноста на хартиите од вредност и златото во кои се чуваат дел од девизните резерви.

0,6% 18,3% 13,8%

пораснаа трошоците на живот во првите три месеци од годината во споредба со истиот период претходната година пораснаа трошоците за фармацевтски производи

пораст бележат цените на зеленчукот во првите три месеци од 2014

светот низ медиумите...

The Wall Street Journal

американскиот весник Wall Street Journal го анализира исходот од претседателските избори во авганистан, по кои, според весникот, постои надеж дека ќе се олеснат односите на оваа земја со С Сад lll

The Times

Весникот пишува за судирот на британскиот премиер дејвид Камерон со претставниците на неговата партија, откако застана на страната на секретарот за култура Мариа Милер од која пратениците побараа оставка по извештајот дека затаила данок lll

Der Spiegel

Германскиот магазин прави анализа за преголемата конзумација на храна од која најголем дел завршува во корпа за отпадоци. Магазинот праќа порака дека луѓето и со помалку, можат среќно да живеат. lll

Haaretz

израелскиот весник се уште ги анализира сериозно затегнатите односи меѓу Палестина и израел кои ескалираа откако израел до поставениот рок не ги ослободи палестинските затвореници lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

ги “буткa” компаниите 1 Kој во долгови? генерација мора да го 2 Оваа ослободи македонскиот човек од

материјално и духовно ропство и да му всади победничка енергија! Инаку наместо убава иднина, ќе прокнижиме тажна судбина!

3 Кандидати „ерга омнес“

Македонија “растур со извоз на седишта Производителите на столчиња и седишта, иако мали и расцепкани низ повеќе извозни пазари, минатата година успеале да реализираат извоз “тежок“ 23,7 милиони евра! пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

И

звозот на седишта и столови од Македонија од година во година расте, а вредноста на извозот се мери во милиони евра. Само минатата година вредноста на извезените “тапацирани седишта со дрвени скелети“ и “оние кои можат да се претворат во легла“ достигна фантастични 23,7 милиони

евра! Иако е нејасно дали станува збор само за седишта, кои се вградуваат во моторни возила, театри или кино сали, сепак импресивен е скорот, кој што го постигнуваат македонските компании во изминатите неколку години. Свој удел во извозот на македонски седишта дефинитивно има и скопската компанија “Биро стил“, која е единствена во земјава која произведува и извезува седишта за театри, кино сали, факултетски амфитеатри и слично. Компанијата најмногу извезува во земјите од регионот, како Словенија, Хрватска, Србија и Косово, а во последните неколку години има сработено и осум поголеми проекти во соседна Бугарија. Со столчиња

МБИ10

2.900

МБИД

2.700

2.500 2.300

60 секунди брифинг

www.kapital.mk

2.100 1.900

1.700 06/10

Топ ВесТи...

проценки... оЛиВие бЛаншард главен економист на ММФ

23,7 милиони евра “тежел“ извозот во следниве две ставки: “други седишта со дрвени скелети, тапацирани“ и “седишта кои можат да се претворат во легла, вклучувајќи ги и нивните делови“ во 2013 година

ра“ та и столови

и седишта од “Биро стил“ минатата година беа опремени повеќе амфитеатри во Косово и едена универзитет во Црна Гора. Оттаму ни изјавија дека станува збор за производство кое е увозно зависно од репроматеријали кои не се произведуваат во Македонија, како што е лиен сунѓер на пример, но дека седиштата кои ќе ги произведат за реновираниот театар во Велес ќе бидат целосно македонски производ. “Побарувачката е добра и во регионални рамки сме конкурентни заради евтината работна сила, која ги прави македонските седишта конкурентни на пазарот“, велат во Биро Стил. И неколку други производители ни потврдија дека извезуваат столчиња, при што главно работат за српскиот или за косовскиот пазар, со познати и долгогодишни партнери. Најголем дел од нив, се помали компании, освен неколку поголеми производители, кои освен столчиња произведуваат и друга столарија. Во секој случај, сумата од над 23 милиони евра реализиран увоз во текот на минатата година е доволен факт дека станува збор за голем извозен потенцијал, кој со соодветни мерки треба уште посилно да се поддржи.

05/11

10/11

03/12

09/12

берза

Г

лобалното закрепнување се очекува да зајакне, предводено од развиените економии. Растот на новите пазари и економии во развој ќе има поскромен придонес. За напредните економии се предвидува подобра перспектива, но сепак важно е да се напомене дека ризиците остануваат. Дел од ризиците се лоцираат и во нецелосните реформи како и во зголемувањето на геополитичките тензии.

12/10

мби 10

3.000 2.800 2.600 2.400 2.200 2.000 1.800 1.60010 МБИ 1.400

06/1012/1005/1110/1103/1209/1202/1307/1312/1306/1411/14

Триглав осигурување ја заврши минатата година со нето добивка од 69,9 милиони евра

Г

рупацијата Триглав минатата година ја заврши со чист деловен резултат во висина од 69,9 милиони евра, што е над планираната вредност дури за 27%, а притоа постигна висока добивка на капиталот во висина од 12%. Триглав Осигурување АД, Скопје и во 2013 година ја задржа водечката позиција на македонскиот пазар на осигурување. Компанијата, која стана дел од Групацијата Триглав во 2007а година, минатата година ја подобри својата работа во основната дејност, осигурувањето. Уделот во бруто полисирана осигурителна и соосигурителна премија, којшто Триглав Осигурување АД, Скопје го има во заедничкиот портфељ на Групацијата Триглав, минатата година изнесуваше 2,0%. „Минатата година беше една од најуспешните за Триглав Осигурување АД, Скопје, бидејќи своите сили, меѓу останатото, ги насочивме кон изградба на сопствената продажна мрежа и ја унапредивме организацијата на деловните процеси. Во Македонија сакаме да создадеме деловна средина со здрава конкуренција и да ја задржиме водечката позиција на пазарот. Токму поради тоа, оваа година ќе ги зајакнеме уште повеќе започнатите активности, ќе работиме на воведување на нови осигурителни продукти и услуги и на подобрување на ефикасноста во работењето” изјави Ѓорѓе Војновиќ, главен извршен директор на друштвото Триглав Осигурување АД, Скопје. ”Нашиот пазар долгорочно има голем потенцијал за раст и развoj. Но, тоа зависи и од економскиот развој на државата и од порастот на БДП по жител”, вели Војновиќ.

МБИ 10 1.739,00

МБИ 10 2010/2012 МБИ 10

1.739,00

2010/2012

2010/2012 2010/2012

1.739,00 1.739,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК

Max. Min.

2.827,62 1.808,47

Max. Min.

2.827,62 1.808,47

2010/2012 2010/2012 Max. 2.827,62 Max. 2.827,62 Гранит НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК По минатонеделниот пад индексите 2010/2012 2010/2012 Min. 1.808,47 Min. на1.808,47

425,00 425,00 1.739,00 1.739,00 1.739,00 1.739,00 +7.61% од2010/2012 5% или 6% што е јасен показател на Max. 2.827,62 2010/2012 Max. 2.827,62 2010/2012 Min. 1.808,47 МБИ 10 берза останаа на истото МБИ македонска Гранит МБИ 1010 ниско МБИ ниво 10 без поголеми поместувања.

НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК ДОБИТНИК И кај конкретните компаниски+7.61% акции МБИ 10 да се забележи поголем раст може Гранит не2010/2012 Гранит Max. 2.827,62

состојбите на целата берза. НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 2010/2012 Min. 1.808,47 2010/2012 Min.Max. 1.808,47 2010/2012 2.827,62 1.739,00 425,00 425,00 2010/2012 Min. 1.808,47 Триглав Осигурување

НАЈГОЛЕМ 2010/2012 НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ДОБИТНИК Max. 2.827,62 +7.61% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 1.808,47+7.61% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИКMin. Триглав Гранит Осигурување НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Гранит Гранит НАЈГОЛЕМ Гранит ДОБИТНИК -23,60%

3.820,00

3.820,00 425,00 425,00 425,00 425,00

НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК Гранит Триглав Осигурување Триглав Осигурување

+7.61% -23,60%

425,00

DOW JONES ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ 3.820,00 3.820,00 DOW JONES Триглав Осигурување

НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Триглав Осигурување НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК

3.820,00 Триглав Осигурување НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК

+7.61% +7.61% +7.61% +7.61%

-23,60% -23,60%

ТриглавОсигурување Осигурување Триглав 3.820,00 3.820,00 3.820,00 3.820,00

-23,60%

DOW JONES DOW JONES 17.000

-23,60%

17.000

-23,60%

16.000

-23,60% -23,60%

DOW JONES 16.000

15.000

15.000

14.000 DOW JONES

DOW JONES

14.000

13.000 DOW JONES 13.000

DOW DOWJONES JONES

12.000 12.000

17.000

17.000

11.000 17.000 11.000

16.000 15.000 14.000 13.000 12.000 11.000

16.000 16.000 10.000 10.000

07.11 03.13 07.13 07.13 11.13 11.13 03.14 03.14 07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 15.000 15.000

17.000

14.000 14.000

16.000 17.000 17.000 13.000 13.000 17.000 16.000 15.000 12.000 16.000

16.000 12.000 15.000 14.000 11.000 15.000 15.000 14.000 11.000 13.000

10.000 14.00007.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 11.13 03.14 13.000 14.000 12.000 10.000 13.00003.12 12.000 07.1111.000 11.11 07.1107.12 11.1111.12 03.1203.13 07.1207.13 11.1211.13 03.1303.14 07.13 11.13 03.14 13.000 12.000 11.000 12.000 10.000

10.000

16.256,00 16.256,00

07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 11.13 03.14 10.000 11.000 11.000

+0.06% 07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 11.13 03.14

10.000 10.000

07.11 11.11 11.11 03.12 03.12 07.12 07.12 11.12 11.1203.13 03.1307.13 07.1311.13 11.1303.14 03.14 07.11

Последната ДРУГИ ПАЗАРИнедела на берзанско 16.256,00 ДРУГИ ПАЗАРИ тргување во САД е одбележена со помал пад њујоршката берза FTSEна 100индексите на6.652,00 +0.82% +0.06% FTSE 100најдобар показател 6.652,00 на состојбите +0.82% што се Nikkei225 14.299,00 +1.01% во целата економија. Ако им се верува Nikkei225 14.299,00 +1.01% S&P 500 1.851,00 +0.38% 16.256,00 16.256,00 на најавите ваквата4.112,00 состојба набрзо ќе ДРУГИ +0.06% +0.06% S&P 500 ПАЗАРИ 1.851,00 +0.38% Nasdaq +0.81% се корегира во позитивна +0.06% +0.06%+0.28% Nasdaq 4.112,00насока. +0.81% DAX 9.517,00

16.256,00 16.256,00

FTSE 100 6.652,00 16.256,00 16.256,00 1.150,00 9.517,00 14.299,00

TOPIX DAX Nikkei225

+0.82%

други пазари 4.112,00

TOPIX ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ 1.150,00 S&P 500 1.851,00 ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ

+2.05% +0.28% +1.01% +0.06% +0.06% +2.05% +0.38%

Nasdaq

+0.81%

ВАЛУТИ FTSE 100FTSE FTSE 6.652,00 +0.82% DAX 9.517,00 +0.28% FTSE 100100 6.652,00 6.652,00 +0.82% +0.82% 100 6.652,00 +0.82% ДРУГИ ПАЗАРИ TOPIX 1.150,00 +2.05% Nikkei225 14.299,00 +1.01% +1.01% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225Nikkei225 Nikkei225 14.299,00 14.299,00 +1.01% 14.299,00 +1.01% ВАЛУТИ S&P 500500 1.851,00 +0.38% +0.38% евро долар 500 1.851,00 +0.38% Фунта евро 1.851,00 S&P 500 S&P S&P 1.851,00 +0.38% FTSE 6.652,00 +0.82% FTSE 100 100 6.652,00 +0.81% +0.82% Nasdaq 4.112,00 +0.81% 4.112,00 Nasdaq Nasdaq Nasdaq 4.112,00 +0.81% +0.81% Nikkei225 14.299,00 +1.01% евро долар СТАПКА СТАПКА Фунта евро 4.112,00 ВАЛУТИ DAX 9.517,00 +0.28% Nikkei225 14.299,00 +1.01% DAX 9.517,00 +0.28% DAX DAX 9.517,00 9.517,00 +0.28% +0.28% S&P 500 1.851,00 +0.38% TOPIX 1.150,00 +2.05% S&P 500 1.851,00 1.3801 1.2126 СТАПКА TOPIX 1.150,00 СТАПКА +2.05%+0.38% Nasdaq +0.81% TOPIX TOPIXевро 1.150,004.112,00 1.150,00 +2.05% +2.05% евро долар Фунта Nasdaq 4.112,00 +0.81% ПРОМЕНА

1.2126

ВАЛУТИ

DAX СТАПКА DAX -0.08% ВАЛУТИ TOPIX ВАЛУТИ TOPIX 1.2126

ВаЛуТи ВАЛУТИ -0.08% Фунта евро

£ €

Фунта евро -0.08% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ

Фунта евро Фунта евро СТАПКА СТАПКА ВАЛУТИ

СТАПКА

1.3801

9.517,00 +0.28% СТАПКА 9.517,00 +0.28% +0.03%+2.05% 1.150,00 ПРОМЕНА 1.150,00 1.3801+2.05%

1.2126

+0.03% евро долар

ПРОМЕНА

$ € 1.3801 евро+0.03% долар

евро долар евро долар СТАПКА СТАПКА

ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Фунта СТАПКА евро 1.2126 ФЈУЧЕРСИевро Фунта

евро долар СТАПКА СТАПКА ПРОМЕНА

-0.08% ЗЛАТО 1.2126

ПРОМЕНА

СТАПКА 1.2126ЗЛАТО 1.2126 -0.08% СТАПКА 1.309,00

1.2126 -0.08% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент -0.08% ЗЛАТО

-0.08%1.309,00 -0.08% ФЈУЧЕРСИ 1.309,00

1.3801 евро долар

1.3801 1.3801 +0.03% СТАПКА

ПРОМЕНА СТАПКА

+0.03% ПРОМЕНА 1.3801

+0.02%

+0.03% +0.02% +0.02%+0.03%

107,75 фЈуЧерси

ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Нафта Брент Нафта Брент

ФЈУЧЕРСИ 1.309,00 ФЈУЧЕРСИ 107,75

+0.07%

107,75 ЗЛАТО 1.309,00 ЗЛАТО зЛаТо

+0.02% +0.07%

ЗЛАТО ЗЛАТОБрент Нафта

1.309,00 1.309,00 1.309,00 Нафта Брент 107,75

1.309,00

+0.02% +0.07%

+0.02% +0.02% +0.02%

107,75 Нафта Нафта Брент НафтаБрент Брент нафТа Нафта БрентбренТ 107,75 107,75 107,75

107,75

1.3801

ПРОМЕНА +0.03% +0.03% ПРОМЕНА

+0.07% +0.02%

+0.07%

+0.07% +0.07% +0.07% +0.07%

подаТоциТе се од ден 25.03.2014 до 15ч.

3.300 3.100 2.900 2.700 2.500 2.300 2.100 1.900 1.700 07/10 10/10 02/11

Капитал број 754 11.04.2014

www.kapital.mk

14 Cover story: Во КаКВи услоВи работат домаш

Dr@avata Im vrtI grb na

Izvezuvaat I go p a rabotat vo afr Просто неверојатно звучи кога некој ќе ви кажува дека во скопските индустриски зони Визбегово и Пинтија се уште нема водовод, канализација и детален урбaнистички план а дека најголем дел од фирмите носењето на струјата го исфинансирале од својот џеб. Десетиците бизнисмени кои минава недела ги посети Капитал во очај и со гнев бараат после скоро две децении работа конечно да ги добијат основните услови за да можат нормално да стопанисуваат. Најголемиот дел од нив буквално се каат што тешко стекнатиот капитал го затвориле на локации без основни инфраструктурни услови. Според нив недопустливо е индустриските зони околу Скопје кои секоја година за македонската економија создаваат стотици милиони евра, да немаат никаков поврат од тоа и да се гушат во сопствената несреденост.

поради непостоење на дуп, објектите се градат на самиот пат

Ѓубришта и плевел во Визбегово

www.kapital.mk

шните Компании?

Капитал број 754 11.04.2014

15

Doma[nIte InvestItorI.

polnat buxetot, rIkanskI uslovI!

додека охис, стои празен со сите инфраструктурни погодности бизнисмените надвор од него се мачат со основни потребштини

Капитал број 754 11.04.2014

www.kapital.mk

16 Cover story: Во какви услови работат домашни

Неџат Шаини

пишува:

ржавата до овој момент нема инвестирано буквално ништо во Визбегово. Прво наше барање е да се направи Деталниот Урбанистички План (ДУП). Второто беше водовод и канализација и третото беше автобуска линија. Од сето тоа засега ни е остварено само воведувањето на автобуската линија. ДУП е во процедура, а Водоводот и Канализацијата се зависни од процедурата за ДУП.

dejan.azeski@kapital.mk

Баукоп

Д

Ѓорче Тодоровски Те Те Пласт

З

емјоделецот прави примарно најпросто производство, многу ретко прави извоз, а добива субвенции. Во нашето производство има додадена вредност има извоз а нема никакви стимулации. Кај производствените и извозните компании има знаење, има скапа опрема има скапи машини. Мој апел до Владата е да размисли да ги субвенционира не само земјоделците и некои слични категории на производители туку и оние други производители кои што работат за извоз.

Едит Качар Ен Фа Пен

П

апирологијата за една зграда ја бркаме по две години. Буквално постојат милион документи кои треба да се набават за да се доведе еден плац во место за работење и живеење. Јас не можам да нагаѓам можеби со време ќе се стави во ред во сето ова и некако ќе им се олесни на луѓето кои креираат бизнис. Ако администрацијата не не помага тогаш барем нека не не кочи во работата до која тешко доаѓаме.

Дејан Азески фотографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

В

о јавноста се погласни се коментарите дека македонската држава не прави ни една стотинка за домашните компании во однос на сите поволности кои ги дава за странските инвеститори. Мнозина домашни бизнисмени јавно или тајно коментираат дека се чувствуваат запоставени, маргинализирани и дискриминирани од сопствените институции во сопствената држава. Велат и дека „во Македонија ексклузивно се раѓа фразата и се појавува категоријата „бизнисмени од втор ред““. Поради сето ова решивме да излеземе на терен и одблиску да ги видиме проблемите со кои се соочуваат Македонските компании. Во текот на изминатава недела поминавме добар дел од времето помеѓу бизнисмените во скопските индустриски зони: Пинтија, Стаклара, Визбегово и Илинден. Како единствена најава може да кажеме само дека благо речено бевме запрепастени од условите во кои се основата, се развиваат и просперираат Македонски компании.

Државата зема преку 500 милиони евра од Визбегово и Пинтија, а не дава ниту едно евро

Делот од магистралниот патен правец помеѓу железничкиот надвозник кај Булеварот Словенија и клучката на новата Скопска обиколница која води кон Пинтија во последниве десетина или петнаесет години се нарекува индустриска зона Визбегово. Станува збор за простор во кој досега се изградени преку 200 производствени и складишни објекти кои прават обрт поголем од 250 милиони евра. Некои проценки велат и дека таму работат повеќе од 3.000 луѓе. Ова се статистики за индустриска зона со која секој град и секоја држава може да се пофали. Но од друга страна бизнисмените од зоната не можат да се пофалат со односот на државата кон нив. Тие со револт не инфомираа, а ние со неверување слушавме дека за Визбегово се уште не постои детален урбанистички, дека компаниите сами инвестираат за носењето на вода и струја и дека огромните производствени капацитети всушност лежат на септички јами бидејќи никој не нашол за згодно да направи канализација. Неџат Шаини сопственик на компанијата

за алуминуимски цефки Баукоп и стопанственик кој во Визбегово поседува преку 10.000 м2 квадратни покриен простор во име на здружението во кое се обединети стопанствениците од овој крај ни потврди дека државата до овој момент нема инвестирано буквално ништо во Визбегово. „Јас сум од почеток овдека и ги знам работите, а сум доста активен и во здружението. Имаме во последно време доста контакти со надлежните институции, имаме и доста побарувања и ветувања од нивна страна, а колку тоа ќе се реализира навистина не знам. Прво наше барање е да се направи Деталниот Урбанистички План (ДУП). Второто беше водовод и канализација и третото беше автобуска линија. Од сето тоа засега ни е остварено само воведувањето на автобуската линија. ДУП е во процедура, а Водоводот и Канализацијата се зависни од процедурата за ДУП“ вели Шаини Слична, а можеби и полоша е состојбата во индустриската зона Пинтија. Таму буквално се смешани јавните со приватните и приватните со приватните земјишта. Поради непланското градење, отсечени од главниот пат остануваат стотици илјади квадратни метри градежно земјиште. Познавачите на состојбите велат дека доколку се градело малку поплански денеска во Пинтија наместо сто ќе имало двеста објекти. Стефан Арсовски од компанијата за индустриска гума Хемпромак вели дека тотално е незадоволен од условите во индустриската зона Пинтија и од сета голгота што ја поминал тука и дека никогаш повеќе не би инвестирал ниту во Пинтија ниту во Македонија. „Не сум задоволен од зоната дефинитивно, од едноставна причина, што јас како сопственик и инвеститор морав да ја платам земјата по полна цена, трафостаница во полн износ и после тоа да им ја дадам гратис на ЕВН. Да си платам водовод, комуналии во Кисела Вода, додека странски инвестиции сето ова да го добиваат гратис. Нас некој свесно не прави штрафови, не тераат да плаќаме даноци, а некој да си доаѓа од странство и бенефициите од тие даноци ги трошат на готово. Кога ќе потрошиш сто илјади евра на нешто што некој го добивал гратис поинаку гледаш на работите. И јас можам да купам машини и да вработам луѓе но под услов да ми речат се ти е гратис. Уште еднаш никогаш не би инвестирал повторно ни тука во Пинтија ни никаде во Македонија“ вели Арсовски. Неговиот комшија од Пинтија Дишо Туркер од компанијата за алва и слатки Супергруп како клучно го отвори прашањето за воведување на гас во зоната што според него би претставувало ренесанса во

www.kapital.mk

шните компании? намалување на трошоците на стотината компании од овој регион. „Голем проблем и голем минус за нас е гасоводот. Во индустриска зона да нема гасовод е нелогично. Сите викаат да штедиме струја и да не ја трошиме, а со тоа што не добиваме гас приморани сме да ја трошиме. Најстрашно од се е тоа што гасот е донесен до Пинтија, тој со цевки се транспортира до комплексот на Охис, а за компаниите кои се на самата ограда на фабриката гас нема. Тоа е голема препрека за да правам евтин производ. Исто така за греење ми е проблем и имам потреба од гас. Додека дојде гасот сите ние ги средивме и поплочивме дворовите и сега ќе треба да ги кршиме и копаме бехатон плочките. Сега градам нова хала со нови машини кои нормално се на нафта бидејќи друго немам, што значи дека за некое време ако се воведе гас ќе треба да ја

Капитал број 754 11.04.2014

менувам целата производствена техника и сите машини“ констатира Туркер.

„Ако веќе не не помагате, барем немојте да ни одмагате“

Покрај стимулирањето на странските инвеститори кои ќе изградат производствените капацитети во Македонија македонските влади во последните години на големо одвојуваат финансиски средства за поддршка на земјоделците. Само во последната година за оваа намена се исплатени 135 милиони евра, а вкупната сума од 2007 ма година наваму на буџетски средства потрошени за оваа намена надминува 500 милиони евра. Ѓорче Тодоровски сопственик на компанијата Те Те Пласт вели дека секој оној кој низ сите овие кризи не се откажал од водење бизнис во Македонија е ентузијаст кој треба да се помогне. „Земјоделецот прави примарно најпросто

Кадарот е се погорчлив проблем на македонското стопанство

Д

олги години една од најголемите болки на кои реагираат македонските приватни стопанственици е обезбедувањето на соодветен кадар. Звучи просто неверојатно како е можно во земја која се бори со 30% невработеност да не можат да се најдат доволен број на работници. Во нашето повеќе годишно искуство поврзано со оваа тема проблемот најдобро досега ни го објасна Неџат Шаини од компанијата Баукоп. Според Шаини Македонија во моментов е земја со европски закони, а балкански стандарди што е повеќе од лоша комбинација за стопанственици и за работниците. „Со законски предвидената минимална плата јас тврдам дека никој не може да преживее. Значи за јас да ги стимулирам работниците и буквално тие да не гладуваат морам да им давам повеќе пари. Но тоа ми е финансиски неиздржливо бидејќи Македонија е земја со 22 неработни денови плус платен одмор од исто толку дена. Значи јас буквално два месеци треба да плаќам работници кои не доаѓаат на работа. Свесен сум дека дека осум часовното работно време и слободните денови се придобивка прифатена од сите развиени земји, но не смее тоа да се пресликува и во земјите во развој. Ако малку истражите во Германија по војната се работело и по 15 часа, а дури кога ја издигнале економијата размислувале на работнички права. Кај нас е обратно, мене буквално законот ме ограничува да ги стимулирам работници и на губиток сум и јас и тие“ Неговиот колега од индустриската зона во Визбегово, Негиб Кадриќ од компанијата Биро Стил вели дека дополнително бреме на компаниите е тоа што сами треба да си ги едуцираат своите кадри. „Ние сме една од ретките компании во зоната која нема проблем со луѓе бидејќи го користиме стариот персонал врз база на кој ги обучуваме малкуте нови луѓе. Но ако дојдеме во ситуација на смеана на генерации ќе имаме сериозен проблем. За жал во Македонија се отворија десетици факултети за Економија, Бизнис и Менаџмент, а ниедна школа за столари или било кои други занатски кадри кои стануваат многу дефицитарни“ Ваквите тенденции ги потврдува и Ѓорче Тодоровски од Те-Те Пласт кој вели дека сите компании во индустриската зона Пинтија се соочуваат со дефицит на кадар и работници, а дека на сите огласи за физички работници им се јавуваат 80% луѓе со завршен факултет. „Од долгогодишното работно искуство знаеме дека кога човек со факултет се јавува на оглас кој бара пониска квалификации од неговите тој тоа го прави за да премости одреден период помеѓу две работи или да му помине времето. Иако лошо звучи но ретко кој сака да прима факултетски образован човек на пониска позиција бидејќи тој во секој момент бара работа и може да си оди. Поради сето ова и поради инфраструктурните проблеми кои ги споменав ние веќе купивме нов плац на потегот помеѓу Петровец и Идризово и планираме таму да ја преселиме целата фабрика. Таму има и подобри инфраструктурни услови и повеќе достапни работници“ вели Тодоровски.

17

Дишо Туркер Супергруп

К

ај мене инспекции доаѓале неколку пати во годината. Сега доаѓаат петнаесет пати и тоа се интензивира секоја наредна година. Немам против инспекциите бидејќи си ја вршат работата но никој не е дојден да ме праша дали барем нешто ми треба. Зборувам за работи како асфалт улично осветлување, тротоар и други најосновни потребштини кои секако треба да ми следуваат.

Александар Јанјиќ Свислион

Р

аботиме исклучиво со ликвидни партнери и работиме на принцип на банкарска гаранција. Кај нас има две изреки или ќе ја продадеш робата или ќе ја дадеш. Ние нашата роба да не даваме туку ја продаваме. А за да ја продадеш треба да си ги земеш парите. Покрај тоа како дополнителна заштита имаме мрежа на дистрибутери низ цела Македонија. Тие се корисни од аспект дека ние од Скопје не можеме да знаеме дали во Валандово некое дуќанче ќе затвори или ќе преживее.

Негиб Кадриќ Биро Стил

Н

ие сме една од ретките компании во зоната која нема проблем со луѓе бидејќи го користиме стариот персонал врз база на кој ги обучуваме малкуте нови луѓе. Но ако дојдеме во ситуација на смеана на генерации ќе имаме сериозен проблем. За жал во Македонија се отворија десетици факултети за Економија, Бизнис и Менаџмент, а ниедна школа за столари или било кои други занатски кадри кои стануваат многу дефицитарни.

Капитал број 754 11.04.2014

www.kapital.mk

18 Cover story: Во КаКВи услоВи работат домаш намерно или не државата се повеќе го руши ентузијазмот кај домашните бизнисмени

К

само бескрајниот ентузијазам на приватните бизнисмени може бесплодните ниви да ги претвори во доходовни индустриски зони производство, многу ретко прави

извоз, а добива субвенции. Во нашето производство има додадена вредност има извоз а нема никакви стимулации. Кај производствените и извозните компании има знаење, има скапа опрема има скапи машини. Мој апел до Владата е да размисли да ги субвенционира не само земјоделците и некои слични категории на производители туку и оние други производители кои што работат за извоз. Не мислам само на класични субвенции постојат мал милион начини преку кои владата може да помогне како бенефицирина електрична енергија, ослободување од даноци и слично“ вели Тодоровски. Бизнисмените кои во изминатиов период од десетина години изградиле свои објекти во зоните ни кажаа дека за комплетирање на целата потребна документација чекале по цела година, а некои и повеќе. Многумина од нив се согласуваат дека реформите кои се спроведуваат во оваа насока видно ги упростиле бирократски пречки но дека тие се далеку од искоренети. Едит Качар раководител на една од

најстарите македонски фабрики за ПВЦ прозори Ен Фа Пен вели во зависност од објектот и локацијата се уште може да се чека и по цела година за да се почне со градба. „За изградбата на постоечкиве објекти во зонава сите знаат дека многу се измачивме. Но тоа не е случај само од минатото и од оваа зона. Нашава фирма се бави и со градежништво. Папирологијата за една зграда ја бркаме по две години. Буквално постојат милион документи кои треба да се набават за да се доведе еден плац во место за работење и живеење. Јас не можам да нагаѓам можеби со време ќе се стави во ред во сето ова и некако ќе им се олесни на луѓето кои креираат бизнис. Ако администрацијата не не помага тогаш барем нека не не кочи во работата до која тешко доаѓаме“ вели Качар.

Фирмите „ мутираа“ во обидот да се справат со финансиските потешкотии

„Банките се непринципиелни, а финансиската недисциплина е очајна, иако на големо се „бруи“ по телевизиите дека

ога Дишо Туркер инаку син на познат македонски писател сликовито ни ја раскажа прикаската за еволуцијата на индустриската зона Пинтија од најнеплодно место и најнепосакувано место во Скопје во една од најголемите индустриски зони конечно ни се докомплетира сликата и сфативме што се овие од институциите заборавени луѓе навистина постигнале и створиле. „Пинтија беше нај неплодната зона во Скопје и најтемното и најстрашно место. Луѓето од Кисела Вода буквално се плашеа да дојдат во Драчево бидејќи ако ги затемнеше таму се плашеа да се вратат назад. Јас бев помеѓу првите што се одлучи да инвестира тука. Местата се продаваа за неколку марки по квадрат. Немаше ниту план ниту основни услови за градба и работа, за струја, вода, канализација не се ни размислуваше Како што бизнисмените инвестираа и градеа цената одеше се нагоре. Во еден период достигна и повеќе од 70 евра по метар квадратен. Денеска имаме скоро сто различни бизнисмени и сто различни објекти кои се изградени во Пинтија. Од тоа што нема место зоната почна да се шири и накај Батинци и од другата страна на Драчево накај Студеничани, значи има интерес кај бизнисмени но нема услови од државата “ Според Туркер најголем дел од луѓето кои што инвестираат во зоните одамна се помирени дека не им е потребна државна помош и дека сами треба да го поднесат товарот на водење бизнис во македонски услови, но тој вели дека и мал гест на добра воља од другата страна би им значел многу. „Кај мене инспекции доаѓале неколку пати во годината. Сега доаѓаат петнаесет пати и тоа се интензивира секоја наредна година. Немам против инспекциите бидејќи си ја вршат работата но никој не е дојден да ме праша дали барем нешто ми треба. Зборувам за работи како асфалт улично осветлување, тротоар и други најосновни потребштини кои секако треба да ми следуваат. Наместо тоа поради комплицирани бирократски процедури и немањето осет кај општинската администрација за приватниот бизнис ми пропаднаа неколку стотици илјади евра кои веќе ми беа одобрени од ИПАРД за доградба на фабриката. Навистина лошо звучи но реалноста е таква“ вели Туркер.

www.kapital.mk

шните компании? се менува односот на банките спрема стопанството и дека се дисциплинираат фирмите барем јас лично и моиве колеги со кои сме во дослух тоа не го чувствуваме“ вели наш соговорник од индустриската зона Пинтија кој сакаше да остане анонимен. Неговиот колега од Визбегово Неџат Шаини вели дека наплаќањето на долговите им ја троши и последната преостаната енергија на бизнисмените. „Не е проблем јас на некого да дадам роба и да му дадам на одложено плаќање од 30 или 60 дена. Проблем е што тој во тоа време може комотно да ја затвори фирмата и со тоа правно да се заштити за мене никогаш да не ми плати. Значи треба да има и лична одговорност и лично да сум заштитен од личноста, а не од фирмата со која сум го склучил договорот. Вака јас треба да изигрувам полицаец. Наместо да чувам енергија за развој јас ја трошам на наплати. Треба да се расчисти кој е за во бизнис нека работи, кој не е ќе биде работник“ смета Шаини. Александар Јанјиќ од компанијата за кондиторски производи Свислион која поседува најголем производствен капацитет во зоната Визбегово практично ни објасна како тие на уникатен и според резултатите на успешен начин се справуваат со обезбедување финансии за компанијата. „Ние не функционираме врз база на

Капитал број 754 11.04.2014

банкарски кредити и средства однадвор, ние комплетниот систем на финансирање го затвараме со наши средства. Разликата секогаш ја користиме за обртен капитал и за инвестиции, одиме по принципот дека нозете ги пуштаме до каде што ни е чергата. Нашата развојна политика дефинитивно не базирана на банкарски кредити, затоа што искрено голем е ризикот и големи се каматите. Ние работиме со мала заработувачка но со голем обрт и токму поради овој факт сме во позиција да не бараме кредити и да сме зависни од нив“ вели Јанјиќ. Уште поинтересен е методот на справување со неликвидноста и недисциплинираните не плаќачи кој ни го презентираше Јанјиќ од Свислајон. „Работиме исклучиво со ликвидни

Реакција

19

партнери и работиме на принцип на банкарска гаранција. Кај нас има две изреки или ќе ја продадеш робата или ќе ја дадеш. Ние нашата роба да не даваме туку ја продаваме. А за да ја продадеш треба да си ги земеш парите. Покрај тоа како дополнителна заштита имаме мрежа на дистрибутери низ цела Македонија. Тие се корисни од аспект дека ние од Скопје не можеме да знаеме дали во Валандово некое дуќанче ќе затвори или ќе преживее. Затоа си имаме наш дистрибутер таму кој директно комуницира со локалните потрошувачи и ги знае луѓето и точно знае кој колку може да опстои како стабилен партнер. На тој начин ем им дозволуваме на другите луѓе по општините да ја работат работата која ја знаат ем ние сме посигурни“.

Во текстот под наслов “Кој ги “бутка” компаниите во долгови” беа објавени податоци за работењето на неколку македонски компании од неревидираните финансиски извештаи објавени на веб страницата на Македонската берза. Во делот кој се однесува на податоците за компаниите Арцелор Миттал (ХРМ) и Арцелор Миттал (ЦРМ) сакаме да појасниме дека кај податоците за кредити кои се објавени дека ги имаат овие две компании не станува збор за кредити од банки, туку за кредити од поврзани компании. Во делот на обврските кон добавувачи, исто така станува збор за обврски кои овие две компании ги имаат кон поврзани компании. Од двете компании појаснуваат дека тие редовно ги сервисираат обврските вклучувајќи ги обврските кон добавувачите, како и обврските кон вработените и државата.

9.

ПриоритЕтитЕ на алијансата за Позитивна МакЕдонија

þ Екомонски развоен бум

1 00.000 нови работни места во реалниот сектор

þ интезивни рурални политики македонскиот аграр најголема фабрика под отворено небо

þ стоП за белата чума

намалување на иселувањето од државата

þ зајакнување на мулткултурното

општество и интер-културализмот различностите се наше богатство

þ владеење на правото неселективна правда за сите

þ Целосна слобода на изразувањето и слобода на медиумите

правото на информирање е основно човеково право

þ Целосно комплектирање на нато и ЕУ интерграциите на Македонија македонија во нато и еУ

Odlu^i

POzitivnO

Капитал број 754 11.04.2014

интервју 22 INTERvIEw

www.kapital.mk

Во Пивара Скопје веќе 90 години сме фокусирани на правење пиво од врвна класа по високи стандарди и ова локално производство на Amstel Premium Pilsеner доаѓа како круна на постигнувањата на генерации луѓе. Тоа е голем успех за Пивара Скопје, но и за македонската економија. Македонија е сега за прв пат на картата како локација со локално производство на глобален бренд на пиво. Со локалното производство на Amstel Premium Pilsener, како светско пиво со висок квалитет, ние ја шириме нашата приказна за производство на пиво и ја зацврстуваме позицијата на Пивара Скопје како место каде се прават пива од светска класа и со врвен квалитет.

jaak mikel генерален диреКтор, Пивара СКоПје

PrOizvOdstvOtO amstel vO maked e usPeh za site

www.kapital.mk

na donija

Капитал број 754 11.04.2014

интервју разговарал:

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

фотографија:

ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

XX Пивара Скопје ќе започне со производство на Amstel Premium Pilsener. Што значи тоа за Компанијата и кои се придобивките од тоа за македонската економија? Со гордост може да најавиме дека започнавме со локално производство на глобалниот бренд, Amstel Premium Pilsener. Ова се случува за прв пат на македонскиот пазар. Во светот што брзо се движи, во последно време сме многу фокусирани на брзината. Понекогаш со посветување повеќе време добивате подобар квалитет. Токму тоа е суштината на брендот Amstel Premium Pilsener. За да се постигне квалитет потребно е време. Тоа претставува бавно подготвувано пиво и е за прв пат локално произведено во Пивара Скопје. Новиот бренд Amstel Premium Pilsener претставува комплетно нов софистициран вкус во ново ексклузивно пакување. Ова пиво особено ќе го почитуваат вистинските експерти за пиво, кои сакаат да пробат и нешто ново. Во Пивара Скопје веќе 90 години сме фокусирани на правење пиво од врвна класа по високи стандарди и ова локално производство на Amstel Premium Pilsеner доаѓа како круна на постигнувањата на генерации луѓе. Тоа е голем успех за Пивара Скопје, но и за македонската економија. Македонија е сега за прв пат на картата како локација со локално производство на глобален бренд на пиво. Пивара Скопје им припаѓа на интернационалните семејства на Heineken и Coca-Cola, кои на овој начин повторно ја покажуваат јасната насока за локално инвестирање и зацврстување на нашата силна позиција на локалниот пазар. Нaшиот пазарен удел во категориите на пијалаци во кои дејствуваме е во постојан пораст и таквите иновации и инвестиции и понатаму ќе бидат двигател на нашето победничко портфолио.

XX Пивара Скопје секогаш ја препознаваат како бренд и преку креативните реклами за СКОПСКО. Колку е важно за компанијата да инвестира во маркетинг и промоција на брендовите? Со децении Пивара Скопје е фокусирана на градење на силно и победничко портфолио за пијалаци. Имаме понуда која одговара на различни вкусови, потреби, куповна моќ и, најмногу од се, портфолио со непобедлив квалитет, признат на глобално ниво од страна на организации и институции со највисок кредибилитет во областа на квалитетот. Инвестирањето во маркетингот има централно место во нашата долгорочна стратегија, бидејќи маркетингот е она што овозможува постојано подмладување и одржливост

23

на брендовите кои ги имаме. Многу е важно да се истакне дека Пивара Скопје е предводник на пазарот во поглед на одговорна комуникација, при која се придржуваме кон строги правила при комуникацијата со потрошувачите. „Конзумирај одговорно“ стои на високо место на нашата агенда и значителни маркетиншки средства се инвестирани во таа област. Ова е во фокусот на комуникацијата за целокупното портфолио за пиво. Како што може континуирано да забележите, конверзацијата која ја водат нашите брендови со потрошувачите е повеќе од обичен маркетинг и вклучува многу повеќе општествено лидерство со цел континуирано да се создава позитивно влијание во средината на која и припаѓаме. Тука е важно да се спомене и стратегијата за комуницирање на Coca-Cola во однос на општественото лидерство. Да заклучам, победнички брендови како нашите, со силна љубов од страна на потрошувачите, можат да извршат силно влијание за позитивно однесување и позитивни промени. Инвестициите во маркетингот исто така вклучуваат развој на местата на продажба. Во поглед на локалните активации на пазарот, ние сме близок партнер на нашите купувачи со цел да ги креираме најдобрите искуства за оние кои купуваат во тие места за продажба и да обезбедиме најсоодветни понуди во однос на профили на брендови, вкусови, пакувања и адекватни цени. Јас велам, ако производството го дава телото на нашите брендови, маркетингот им ја дава нивната душа.

XX СКОПСКО е најстарото пиво во земјата, единствен пивски бренд од веќе 90 години по кој луѓето ја препознаваат Македонија. Како се развива приказната за создавање на СКОПСКО и за неговиот раст кон најпрепознатлив бренд во Македонија? СКОПСКО како бренд е комбинација на високо-квалитетни состојки, направен според оригинален рецепт во 1924 година по пат на автентична постапка за производство на пиво, со многу љубов и емоции од генерации на луѓе вклучени во неговото создавање. Едно е СКОПСКО! Тоа е еден од најсилните македонски брендови и дефинитивно најсилниот пивски бренд во земјата. СКОПСКО претставува синоним за квалитет, постојаност, доверба и автентичност. Препознатлив е по златно-жолтата боја, цврстата пена и примамливиот горчлив вкус. Постојаниот врвен квалитет на СКОПСКО служи како основа за споредба за врвно производство на пиво многу пошироко од границите на Македонија. Кога ќе кажете најстаро пиво, мора да се земе во предвид фактот дека СКОПСКО не е само традиција. Ние постојано сме фокусирани и на иновации. За да се задржи неговата највисока позиција на пазарот во Македонија, континуирано сме фокусирани на одржување на највисокиот степен на квалитет, да

Капитал број 754 11.04.2014

24

www.kapital.mk

интервју

останеме во чекор со предизвиците на модерното време и да одговориме на тенденциите на новите генерации потрошувачи, но истовремено мора да ја оправдаме довербата подарена од оние кои со децении се навикнати на уникатниот вкус на СКОПСКО, свежината и задоволството кое ги нуди. Инаку, според независните истражувања кои континурано се спроведуваат, буквално нема граѓанин во Македонија, кој не слушнал или не знае што е СКОПСКО! Скоро и да не постои возрасно лице кое не го пробало СКОПСКО! Податоците добиени од истражувањата покажуваат дека повеќе од 90% од испитаниците (полнолетни љубители на пивото) се редовни потрошувачи на СКОПСКО. Секој во земјата може да потврди дека во Македонија – кога ќе се кажете пиво, всушност сакате СКОПСКО. Нема многу пазари во светот, на кои еден единствен бренд пиво ужива речиси половина од големината на пивскиот пазар. Во 2013 година, СКОПСКО беше добитник на 4 златни медали од "Monde Selection", една од најпрестижните организации за тестирање на квалитетот на пијалаци и храна од целиот свет. Од првиот медал од "Monde Selection" добиен во 1978 година, континуираниот висок квалитет на СКОПСКО бил награден со преку 200 медали, трофеи и други високи меѓународни признанија. Една ваква висока бројка секако вреди да се спомне не само од почит, туку како голема гордост за локалното население и за нас како корпорација. Во конкуренција од преку 2.000 брендови од 83 земји од целиот свет, брендови кои рушат рекорди на своите локални пазари, СКОПСКО беше единственото пиво од поширокиот регион, кому му беше доделено ова признание за квалитет. Сега со локалното производство на Amstel Premium Pilsener како светско пиво со висок квалитет ние ја шириме нашата приказна за производство на пиво и ја зацврстуваме позицијата на Пивара Скопје како место каде се прават пива од светска класа и со врвен квалитет. СКОПСКО ќе ја задржи својата неоспорна позиција како најуживано локално пиво на пазарот и исто така ќе се фокусираме на понатамошен развој на културата за пиво преку понуда на дополнителни профили на вкусови како Amstel Premium Pilsener. Во поглед на развојот на пивската култура, Пивара Скопје минатата година започна програма наречена „Ние го сакаме пивото“, која е насочена кон ширење на позитивната приказна за пивото. Преку посебен настан ја промовиравме првата група на вистински амбасадори на пивото во Македонија, која ги опфати претставниците од Пивара Скопје АД, чија мисија е да ја шират вистината за пивото, неговата нутритивна вредност и уникатниот начин за правење на пиво до што е можно повеќе луѓе, кои ќе бидат негови веродостојни гласници. Секако водејќи сметка дека само одговорното консумирање нуди целосно уживање во пивото. Правењето на пиво не е само производствен процес, тоа е вистинска филозофија на живеење и нашите

главни мајстори за пиво со генерации се најдобри во тоа. Има многу земји во светот, кадешто правењето на пиво е од големо значење во нивната промоција како економии, култури и како атрактивни туристички дестинации. Јас лично верувам дека Македонија може многу да понуди од таа перспектива и земјата не го користи во целост овој потенцијал.

XX Вие сте лиценцирана полнилница за пијалакот број 1 во светот, CocaCola. Што значи да се произведува и дистрибуира еден од најмоќните брендови во светот? Да се биде дел од најмоќните компании за пијалаци значи силна локална долгорочна развојна стратегија во корелација со стратегиските планови на Coca-Cola и Heineken. Во Пивара Скопје ние го имаме правилото дека се што правиме мора да биде одлично. Во Пивара Скопје вработените навистина ја имаат оваа пасија за беспрекорност. Константно високиот квалитет на пијалаците Coca-Cola е нешто на што сме особено горди. Квалитетот е наш највисок приоритет бидејќи знаеме дека тоа е исто така важно за потрошувачите во повеќе од 200 земји во целиот свет, каде што се присутни нашите брендови.

The Coca-Cola Company ја рангираше Пивара Скопје АД на прво место во светот според индексот за квалитет на пијалаци (BPQI). Ова е втор пат во последните пет години Пивара Скопје да го добие ова највисоко признание за квалитет за пијалаците од портфолиото на Coca-Cola. Не само што се почитуваат и применуваат сите национални и меѓународни стандарди при производството на пијалаци во Пивара Скопје АД, туку ние ги применуваме и оние на The Coca-Cola Company и Heineken, кои во одредени сегменти се дури и многу построги. Ова е особено важно за квалитетот на брендовите, да се контролира и одржува на највисоко

ниво, се до моментот кога ќе пристигнат до крајниот потрошувач. Дополнително е важно континуирано инвестирање, максимален напор и тимска работа, но исто така и јасната цел поставена пред сите дека само задоволните потрошувачи ќе ја повторат нивната одлука да ги изберат токму нашите пијалаци.

XX Дали е тешко да се стане дел од странски пазари и кои се најатрактивни за Вас? Ние имаме јасна стратегија силно фокусирана на развојот на локалниот македонски пазар. Како што кажав, ние како Пивара Скопје сме овластена полнилница на The Coca-Cola Company за територијата на Република Македонија, а што се однесува до пивото, фокусирани сме на развој на локалниот пазар на пиво во поглед на зголемување на конзумирањето пиво по глава на жител. Има можности за понатамошен развој на локалниот пазар и тука е нашиот фокус. Споредено со пазарите во регионот и останатите европски пазари, Македонија се наоѓа на екстремно ниска позиција во поглед на конзумирањето на пиво по глава на жител. Всушност, ние сме еден од пазарите во Европа со најмало конзумирање на пиво по глава на жител. Пазарот на пиво беше дополнително погоден од големите законски измени од 2008 година, и повторно сега во 2013 година, и од веќе онака ниското ниво конзумацијата на пиво се симна дополнително на само 26 литри по глава на жител. Како заклучок, 2/3 од сите потрошувачи на пиво на овој пазар избираат да конзумираат пива од нашето портфолио пред било кое друго домашно или странско пиво кое е достапно на македонскиот пазар. Во поглед на удел на пазарот, стоиме одлично. Следните чекори ќе ги правиме во насока на развој на културата за пиво на повисоко ниво, со што би се зголемило нивото на конзумирање по глава на жител. Во тој поглед, македонскиот пазар има уште

www.kapital.mk

Капитал број 754 11.04.2014

интервју И во криза останавме фокусирани на пазарот XX Економската криза и ефектите од истата се тема број еден во светот. Колку Вие како компанија ги чувствувате ефектите од неа и какви се Вашите погледи кон иднината? Кризата, повеќе или помалку, има влијание на сите сегменти во економијата. Она што ја прави разликата меѓу успешните и помалку успешните компании е начинот на размислување и делување. За разлика од оние кои се фокусираат сами на себе, размислувајќи како да се справат со последиците од кризата, ние останавме фокусирани на пазарот, на нашите купувачи и потрошувачи, нудејќи им дополнителни причини да останат лојални кон нашите брендови. Продолживме да инвестираме во нашата висока ефикасност и позиционирањето на пазарот како најблиски до потрошувачите, што ни овозможи успешно да го реализираме се она што го имавме испланирано. Видете, јас лично верувам во предизвици и можности, а не во проблеми. Позитивното мислење е критично за постигнување успех. Со позитивна мисла и одлична стратегија, само небото е лимит. Чинам дека е од особена важност да истакнам дека главната движечка сила на Пивара Скопје се “Пиварци” како мошне способни, трудољубиви и многу посветени луѓе, нашите непобедиви брендови и корпоративните вредности градени веќе 90 години. Пивара Скопје е изградена на толку цврста основа, што компанијата и нејзините вработени се подготвени да се соочат со сите идни предизвици, без оглед на нивната тежина. Ова непоколебливо го кажувам. Оваа година прославуваме 90 годишен јубилеј за Пивара Скопје и за брендот СКОПСКО и – верувајте – ние штотуку започнавме! многу да напредува, така што очигледно приоритетот треба да биде развој на локалниот пазар повеќе од било која стратегија за извоз. Можностите се овде, прво локално.

XX Вашата компанија инвестира навистина многу во нови технолошки процеси и опрема за заштита на животната средина. Гледано во перспектива, Вие имате A-лиценцирана дозвола, која гарантира високи еколошки стандарди. Кои се Вашите следни планови од аспект на инвестиции? Пивара Скопје има мошне јасна инвестициска стратегија и постои и долгорочна посветеност од страна на

Инвестиравме 600 илјади евра за локално производство на Amstel

Најнова е инвестицијата во локалното производство на Amstel Premium Pilsner. Инвестирањето во производствени објекти и процеси е веќе заокружено и овој април официјално започнуваме со дистрибуција и продажба на пиво од овој врвен пивски бренд. Пред почетокот, спроведовме интензивни активности за подготовка на овој процес за локално производство, каде соработувавме со пивските мајстори од Heineken и ги доведовме процесите до супериорно ниво. Кога ќе се искомбинира ваквата експертиза со локалната експертиза што ја имаме за правење на СКОПСКО, добиваме највисоко ниво на знаење и квалитет за правење пиво за кое големата инвестиција во висина од околу 600.000 евра за локално производство на Amstel Premium Pilsener станува мошне исплатлива за сите.

25

Капитал број 754 11.04.2014

26

www.kapital.mk

интервју

корпорациите на кои им припаѓаме кон развојот на нашиот локален бизнис (Пивара Скопје), како и кон развојот на локалниот пазар. Споменавте инвестиции за заштита на животната средина. Грижата за природната средина е повеќе од само исполнување на правните одредби. Кај нас, во Пивара Скопје, тоа е дел од секојдневното однесување, секојдневната работа и одговорност на сите нас кои сме вработени таму. Континуирано се стремиме да ја споделиме истата грижа за животната средина со нашите купувачи, потрошувачи, снабдувачи и сите останати со кои соработуваме, бидејќи заедничкото влијание е поголемо од таа перпектива. Сето ова е заради одржливоста на светот во кој живееме. Пивара Скопје се издвојува со инвестициите за енергетска ефикасност и заштита на животната средина. Убав пример за ова е нашата станица за био-третман на водите од производните процеси, единствена од тој тип во регионот, во која што се инвестирани околу 3 милиони евра од сопствените фондови на компанијата за нејзината изградба и технологија. Заедно со останатите инвестиции во оваа област, создадовме солидна основа за А-интегрираната дозвола за природна средина издадена од страна на Министерството за животна средина и просторно планирање, што потврдува дека компанијата ги применува највисоките стандарди на заштита на животната средина во сите сегменти на нејзиното функционирање. Со ова, Пивара Скопје стана првата компанија во овој сегмент која промовира чиста животна средина која, ќе се согласите, станува мошне популарна во поглед на лошите предвидувања за влијанието на глобалното ниво на загадување на животната средина, човечките животи, како и опстанокот и зачувувањето на природата. Со досегашните инвестиции во заштитата на животната средина, применувајќи ги искуствата и практиките од Coca-Cola и Heineken во оваа област, Пивара Скопје АД во одредени сегменти ги има надминато побарувањата зацртани со домашната легислатива. Ние континуирано инвестираме и во едукацијата. Пивара Скопје навистина визионерски размислува и делува од тој аспект. Поседуваме сопствен Едукативен центар каде што во текот на повеќе од 15 години, околу 2,800 млади луѓе успешно ги завршија тренинзите и обуките од областа на бизнис вештини за започнување на сопствен бизнис или за вработување и начини како понатаму да ја развиваат сопствената кариера. Големи експерти од тие области се одговорни за реализација на тренингпрограмите, а во тесна соработка сме со локалните студентски организации, факултети и останати организации. Ова е она што цениме дека е од особена важност за општеството со оглед на стапката на невработеност и токму ова е областа каде што во голема мера ги поддржуваме младите да раководат со сопствената кариера. За оваа

Во Македонија најмалку се пие пиво

С

поредено со пазарите во регионот и останатите европски пазари, Македонија се наоѓа на екстремно ниска позиција во поглед на конзумирањето на пиво по глава на жител. Всушност, ние сме еден од пазарите во Европа со најмало конзумирање на пиво по глава на жител. Пазарот на пиво беше дополнително погоден од големите законски измени од 2008 година, и повторно сега во 2013 година, и од веќе онака ниското ниво конзумацијата на пиво се симна дополнително на само 26 литри по глава на жител. Како заклучок, 2/3 од сите потрошувачи на пиво на овој пазар избираат да конзумираат пива од нашето портфолио пред било кое друго домашно или странско пиво кое е достапно на македонскиот пазар.

иницијатива ја добивме престижната Државна награда за најдобра општествено-одговорна практика. Нашиот инвестициски план исто така планира понатамошно развивање на оваа програма, како и понатамошно вклучување на младите во областа на планирањето кариери и започнување на сопствени бизниси. Од перспектива на комерцијалните инвестиции, најнова е инвестицијата во локалното производство на Amstel Premium Pilsner. Инвестирањето во производствени објекти и процеси е веќе заокружено и овој април официјално започнуваме со дистрибуција и продажба на пиво од овој врвен пивски бренд. Пред почетокот, спроведовме интензивни активности за подготовка на овој процес за локално производство, каде соработувавме со пивските мајстори од Heineken и ги доведовме процесите до супериорно ниво. Кога ќе се искомбинира ваквата експертиза со локалната експертиза што ја имаме за правење на СКОПСКО, добиваме највисоко ниво на знаење и квалитет за правење пиво за кое големата инвестиција во висина од околу 600.000 евра за локално производство на Amstel Premium Pilsener станува мошне исплатлива за сите.

XX Пивара Скопје беше прва во земјата која ја имплементираше единствената комуникациска платформа - во 2012, Вие бевте првите кои го промовиравте мотото "Не вози доколку пиеш” и "Конзумирај одговорно”. Дали сте задоволни со кампањата? Веќе се осврнав на улогата на нашите брендови во општественото водство. Ова е нешто во кое само најомилените и комерцијално докажаните брендови имаат кредибилитет да се вклучат и да доведат до позитивно влијание. Нашата визија е преку бренд-комуникацијата да го инспирираме општеството на позитивно однесување. Сега потрошувачите уживаат во платформата "Сподели добрина”, со која Coca-Cola ги инспирира луѓето на случајни добри дела на дневна основа. Што се однесува до пивото, "Конзумирај одговорно” стои највисоко на нашата комуникациска агенда заради фактот дека само одговорното конзумирање води до вистинско уживање во пивото. Или, како што се вели во една од нашите пивски реклами, "Изгрејсонцето им припаѓа на умерените потрошувачи”. Ние сме мошне горди на оваа платформа за умерено конзумирање, и беше очекувано

токму од нас, како предводници на пазарот, први да направиме ваква промоција и да инспирираме позитивно однесување од аспект на одговорно конзумирање. Овој проект е во план да се реализира и понатаму, на подолг период. Практично веќе е составен дел од интегрираната маркетиншка стратегија. Конзистентноста и континуитетот се мошне важни за успехот на оваа платформа. Оваа комуникациска платформа е нешто на што особено се фокусиравме за време на пивските фестивали во Прилеп и Струмица, како и при останатите слични настани во кои учествуваме. Како одговорна компанија, и со СКОПСКО како наш камен-темелник меѓу брендовите, чувствуваме голема одговорност да ги поттикнеме љубителите на пивото кон вистинско уживање за време на пивските фестивали, придонесувајќи за фестивалски денови минати во атмосфера на вистинско уживање во пиво, музика и храна без инциденти, вознемирување на публиката и загрозување на безбедноста во сообраќајот. Овие две општини се наши силни партнери во тој дел и имаме одлична соработка со локалните тимови. Здравјето и безбедноста при работа се области во кои што сме исто така пионери на овие простори, бидејќи во изминативе години овие теми интензивно се промовираат внатре, во рамките на компанијата, но како што гледате, ние обрнуваме големо влијание и на надворешната промоција на оваа тема.

XX Можеме ли да очекуваме нови производи во следниот период, а кои не се застапени на пазарот? Иновациите претставуваат важен двигател на нашата стратегија. Ние имаме мошне активни иновациски планови чија реализација континуирано го освежуваат бизнисот и внесуваат нова возбуда на локалниот пазар. Вреди да се спомене воведувањето на Coca-Cola Zero пред две години. Овој производ веднаш го плени интересот и потрошувачкиот удел во тој сегмент. Го претставивме и Nestea кој внесе живост на пазарот за ледени чаеви. Овој е неразвиен сегмент кој тукушто ќе се шири, и среќен сум што токму Nestea го води тој развој. СКОПСКО Радлер има јасен сезонски фокус и се постави како оптимален освежувачки вкус за летниот период.

Amstel Premium Pilsеner е веќе во фаза на комерцијализација на пазарот и ова ќе биде иновација што ќе ги инспирира вистинските љубители на пивото да уживаат и во нешто ново на пазарот.

Капитал број 754 11.04.2014

28

www.kapital.mk

Капитал анализира

Зошто Законот за финансиска дисциплина нем

Legalizacija na roko 120 dena nema da stav Менаџерите на компаниите одбројуваат до почетокот на месец мај кога стапува на сила новиот Закон за финансиска дисциплина со кој Владата се обидува да го реши проблемот со неликвидноста во економијатa. Но, колку новите законски одредби ќе успеат да го сменат финансиското поведение на фирмите ако токму овие одредби дозволуваат рокот на плаќање договорно да се продолжи од 60 на 120 дена?! Со тоа, законот во суштина ќе ги легализира старите навики на фирмите на одложено плаќање, бидејќи според официјалните податоци на Народната банка една фактура во Македонија се наплатува во рок од 125 дена. пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

М

енаџерите на компаниите одбројуваат до почетокот на месец мај кога стапува на сила Законот за финансиска дисциплина со кој Владата се обидува да го реши проблемот со неликвидноста во економијата, меѓутоа, колку новите законски одредби ќе успеат да го сменат финансиското поведение на фирмите ако токму овие одредби дозволуваат рокот на плаќање да достигнува до 120 дена?! Законот во суштина ќе ги легализира старите навики на фирмите на одложено плаќање бидејќи и според официјалните

податоци на Народната банка, во земјава една фактура се наплатува за 125 дена. Со законот всушност се предвидени одредби со кои плаќањата ќе треба да бидат до 60 дена, но во исклучителни ситуации, што најверојатно ќе бидат вообичаени, кога двете страни меѓу себе ќе се договорат, рокот за плаќање на фактурата ќе може да биде до 120 дена. Оваа можност не и е дадена на државата и нејзините институции, но во јавниот сектор рокот од 60 дена може да се пролонгира доколку станува збор за повеќе годишна јавна набавка. Овој закон ги затекнува фирмите во долгови од околу 4,7 милијарди евра, што е 63,8% од БДП, рекорден број на блокирани компании кој до февруари годинава достигна 41.207, постојан пораст на бројот на фирми што одат во стечај. Финансиските аналитичари се скептични Законот за финансиска дисциплина ќе го

санира проблемот со неликвидноста во економијата. „Законот не носи ништо ново освен казни и начинот на извршување на казните. Во материјален поглед, роковите за плаќање остануваат драматично долги – до 120 дена. Од таа перспектива, кој не може да плаќа во рок од 120 дена нема проблем со законот туку со основните премиси на своето работење. По мое лично мислење, овој закон нема да успее да ги намали роковите на плаќања затоа што има погрешна концепција. Решението на проблемот е сосема на друга страна“, вели Стојче Тасков, регионален директор на EOS Matrix. Тој додава дека според податоците со кои располагаат како компанија која посредува во наплатата, во земјава се намалува бројот на компании кои плаќаат во рок на издадената фактура и се зголемува времето за наплата.

www.kapital.mk

Капитал број 754 11.04.2014

Капитал анализира

29

ма да успее да ги дисциплинира должниците?

ot za pLa]awe do vi red vo pLa]awata! Како може да се надмине неликвидноста?!

Регионалниот директор на EOS Matrix, Стојче Тасков, советува како да се надмине проблемот со неликвидноста во 3 чекори.

XX Прво да се изгради информациски механизам преку кој бесплатно или многу евтино можат да се добијат податоци за кредитниот бонитет на компаниите (профитабилност и ликвидност). Ако тоа се направи, секој има право на избор дали ќе дозволи одложено плаќање или не, согласно кредитниот рејтинг на должникот.

XX Секое задолжување по валиден правен основ да се регистрира во централен систем за задолжување со денот на издавање на основот на задолжување (фактура, договор) и секој должник има право во истиот систем да стави приговор (нешто како facebook на издадени фактури, со право на таг и приговор од должникот) XX Да се обезбеди ефикасен (брз и трошковно оправдан) систем за присилна наплата, кој ќе може да биде активиран со извод од централниот систем за задолжување а ќе се спроведе преку веќе постојните ефикасни институции кои постојат во Македонија (суд, нотар, извршител) генерален директор на Факом. Потпретседателот на Сојузот на Стопански комори, Мирче Чекреџи вели дека со оптимизам го очекува применувањето на Бизнисмените и овој закон, бидејќи, според експертите проценуваат него, ова решение ќе ја дека овој закон ќе биде намали неликвидноста во кобен за многу фирми економијата што потекнува кои што се де факто од недисциплинираното банкротирани, но сепак, однесување на приватните егзистираат во платниот фирми и на државните систем, и поради тоа, институции во платниот бараат од Владата да промет. Овој закон се очекува донесе и нов закон да помогне во регулирање за брз банкрот. на плаќањата меѓу фирмите и државните претпријатија кои всушност имаат пари, ликвидни се, но Бизнисмените потврдуваат од некои непознати причини не сакаат да дека салдото на нивните сметки не се плаќаат навреме. подобрува – пари нема и тоа ги прави „Иако законот стапува на сила од мај скептични дека фактурите ќе се плаќаат годинава и ги опфаќа обврските што во најкратките рокови што ги предвидува ќе настануваат од денот на неговата законот. примена, сепак предвидено е фактурите „Заеднички проблем на сите компании да се плаќаат по историски редослед е што немаат пари, и од тој аспект, се што значи прво да се плати најстариот сомневам дека ова законско решение долг. Ова значи дека компаниите во ќе овозможи да се плаќаат обврските во еден краток период ќе мора да си ги пократки рокови. Кога би имале пари, платат сите стари долгови, инаку во сите би сакале да плаќаме за пократко спротивно ќе се соочат со високи казни време и затоа мислам дека клучно е да што исто така ги предвидува законот. се обезбеди пристап до свеж капитал Сметам дека поради тоа сите фирми по поволни услови. Законот како основа треба уште веднаш да си направат план е системски добро поставен, но за жал како ќе обезбедат пари за да ги платат не очекувам дека ќе ги даде потребните долговите. Според нашите анализи, ефекти. Иако е предвидено да се секоја од фирмите ќе треба да земе плаќа во рок од 60 дена, кога фирмите кредит од банка во износ од една немаат пари, мислам дека повеќето третина од вредноста на обврските, ќе ја користат можноста со меѓусебен а како што таа фирма ќе плаќа, договор тој рок да биде продолжен до истовремено и ќе наплаќа побарувања 120 дена“, вели Златко Симоновски,

со што се очекува да се затвори еден голем круг на меѓусебни долгови“, оценува Чекреџи. Тој додава дека од власта добиле уверување дека во првите неколку месеци фирмите нема да се казнуваат со ригорозните казни додека не се прилагодат на новата регулатива. Според него, „овој закон ќе биде кобен за многу фирми кои што се де факто банкротирани, но сепак, егзистираат во платниот систем“ и поради тоа, бараат од Владата да донесе и нов Закон за брз банкрот.

Казни до 10.000 евра за непочитување на Законот

Со казни од 5.000 до 10.000 евра ќе се санкционираат компаниите, но и државните институции што нема да го почитуваат Законот за финансиска дисциплина кој наложува обврските да се плаќаат во рок од 60 дена, односно 120 дена. Дополнително, предвидени се казни и за одговорните луѓе во компаниите и субјектите од јавниот сектор од 750 до 1.500 евра. Надзор над спроведувањето на одредбите од овој закон меѓу државна институција и приватна компанија, во случај кога субјектот од јавниот сектор се јавува како должник, врши Министерството за финансии преку Финансиската инспекција во јавниот сектор. Притоа, доколку приватната компанија не успее да го наплати побарувањето во законскиот рок, треба да поднесе тужба до надлежен суд, предлог за извршување до извршител или предлог за платен налог до нотар, а потоа тие се должни писмено да го

Капитал број 754 11.04.2014

30

Капитал анализира

Златко Симоновски

Стојче Тасков

аеднички проблем на сите компании во земјава е што немаат пари и од тој аспект, се сомневам дека ова законско решение ќе овозможи да се плаќаат обврските во пократки рокови. Кога би имале пари, сите би сакале да плаќаме за пократко време и затоа мислам дека клучно е да се обезбеди пристап до свеж капитал по поволни услови. Иако е предвидено да се плаќа во рок од 60 дена, кога фирмите немаат пари, мислам дека повеќето ќе ја користат можноста со меѓусебен договор тој рок да биде продолжен до 120 дена.

аконот не носи ништо ново освен казни и начинот на извршување на казните. Во материјален поглед, роковите за плаќање остануваат драматично долги – до 120 дена. Од таа перспектива, кој не може да плаќа во рок од 120 дена нема проблем со Законот, туку со основните премиси на своето работење. По мое лично мислење, овој закон нема да успее да ги намали роковите на плаќања затоа што има погрешна концепција. Решението на проблемот е сосема на друга страна.

генерален директор на Факом

З

известат Министерството за финансии Финансиска инспекција во јавниот сектор, со цел да се утврди дали се прекршени одредбите од овој закон од страна на субјектот од јавен сектор. Во договорите меѓу две приватни фирми, во случај кога должникот нема да ја исполни паричната обврска во роковите предвидени со овој закон и доверителот ќе поднесе тужба до надлежен суд, предлог за извршување до извршител или предлог за платен налог до нотар, тие треба писмено да ја известат Управата за јавни приходи со цел да утврди дали се прекршени одредбите од овој закон од страна на економскиот оператор од приватниот сектор. По применото писмено известување Финансиската инспекција во јавниот сектор или Управата за јавни приходи се должни да извршат контрола на деловната трансакција во насока на утврдување на тоа дали се почитувани одредбите од овој закон. Откако ќе извршат инспекциски надзор, тие одлучуваат дали ќе поднесат прекршочна пријава до надлежен суд.

(Не)дисциплинирање на државата

Како што е веќе познато, овој закон ги опфаќа и државните институции што учествуваат во деловни трансакции со приватните фирми и според одредбите, јавните институции нема да може да го надминат рокот на плаќање од 60 дена. Меѓутоа, исклучок се Фондот за здравство, јавните здравствени установи и универзитетските клиники, јавните претпријатија и трговските друштва основани од државата, општината, градот Скопје и општините во градот Скопје кои што годинава имаат подолг рок за плаќање од 120 дена, следната година до 90 дена и веќе во третата година ќе

регионален директор на EOS Matrix

З

треба да влезат во оваа рамка во која што влегуваат и останатите државни и јавни институции. Експертите и бизнисмените се согласни дека дел од неликвидноста потекнува од поведението на државата во деловните односи со фирмите која своите побарувања ги наплатува промптно, а своите обврски ги плаќа со задоцнувања. На тој начин придонесува да се создаде ликвидносна дупка која потоа се пренесува низ економијата од фирма во фирма. „Позитивен ефект од овој закон може да се очекува во односот со државата, доколку законот е доследен и создаде притисок за државните органи да си ги плаќаат своите обврски исто толку ревносно колку што УЈП ги наплаќа побарувањата во име на државата. Тоа повторно ќе биде силен позитивен ефект за ликвидноста на стопанството“, оценува Тасков. Финансиските експерти оценуваат дека донесувањето на ваков закон ќе влијае на подобрување на ликвидноста на здравите компании кои работат профитабилно, а ќе го забрза пропаѓањето на компаниите кои не работат прудентно. Според нив, законот треба да овозможи заштита на малите фирми од самоволието и безобзирното рекетирање од големите компании кои имаат силна куповна моќ. „Тие големи компании во Македонија учејќи една од друга, ја злоупотребуваат својата куповна моќ и со поставување на рокови за плаќање од 90 или 120 дена буквално се кредитираат од своите мали добавувачи“, велат експертите. Според експертите, рокот од 60 дена за плаќање на обврските е предолг. Велат дека нормален рок за плаќање на фактура е 7 дена, 10 дена или 15 дена. „Рок од 60 дена значи краткорочно

кредитирање. Доколку некоја фирма има потреба од кредитирање, тогаш треба да се обрати во банка, во лизинг компанија, или друга институција која обезбедува финансиски услуги на кредитирање или гаранции и тука да си го решава проблемот на зголемена потреба од финансиски средства“, објаснува Тасков.

Регионот дисциплинира со пократки рокови

Околу четвртина од хрватските компании имаат проблеми со ликвидноста и губат дел од добивката поради лошите платежни навики на своите клиенти, покажа најновото истражување „Навиките на плаќање во Европа“, кое го спроведе компанијата EOS. Хрватските компании меѓу себе во просек имаат десет, односно пет дена подолг рок за наплата од западноевропскиот и источноевропскиот просек, кој е 35, односно 40 дена, што значи дека во Хрватска роковите достигнуваат и до 60 дена. Како причина за платежната недисциплина, анкетираните компании ги наведуваат недостигот од ликвидни средства и општата стопанска криза во земјата. „Со пократките рокови на плаќање кои ги поставуваат компаниите се зголемува притисокот врз купувачите, односно крајните корисници, за кои рокот за плаќање од 20 дена е под западноевропскиот просек, кој изнесува 22 дена“, вели Барбара Церински, директор на EOS Matrix во Хрватска. Земјата што од јули лани и се придружи на Европската Унија, донесе Закон за финансиско работење и предстечајни спогодби и постави рокови на плаќање меѓу фирмите, но и со државните претпријатија од 30 дена, освен ако не е посебно договорено да се плаќа во рок од 60 дена.

www.kapital.mk

Капитал број 754 11.04.2014

31

Мирче Чекреџи

потпретседател на Сојуз на Стопански комори

И

ако Законот стапува на сила од мај годинава и ги опфаќа обврските што ќе настануваат од денот на неговата примена, сепак предвидено е фактурите да се плаќаат по историски редослед, што значи прво да се плати најстариот долг. Ова значи дека компаниите во еден краток период ќе мора да си ги платат сите стари долгови, инаку во спротивно ќе се соочат со високи казни што исто така ги предвидува законот. Сметам дека поради тоа сите фирми треба уште веднаш да си направат план како ќе обезбедат пари за да ги платат долговите. (сумите се во евра)

Компанија Арчелор Митал (ХРМ) Арчелор МИтал (ЦРМ) Сковин Макстил Скопски Пазар Силекс Макпетрол Пелистерка Гранит Жито Лукс ВВ Тиквеш Бетон Витаминка ОКТА Благој Ѓорев Агроплод Жито Полог ЗК Пелагонија Фершед Алкалоид ФЗЦ 11 Куманово Прилепска Пиварница Реплек Цементарница Усје Факом

Обврски кон добавувачи 4.948.650 62.775.983 10.483.138 15.168.357 12.164.520 4.731.235 38.974.959 2.369.756 81.858.585 5.071.284 8.907.560 18.052.585 2.965.837 26.094.975 2.185.723 2.122.780 670.457 4.671.788 11.022.357 20.873.626 1.889.040 2.781.983 6.467.934 5.939.951 3576422

Во обид да стави ред во наплатата на побарувањата и „државата да не биде генератор на неликвидноста“, Србија од пред една година исто така воведе законска обврска државата, општините и јавните претпријатија во рок од 45 дена да плаќаат за испорачаните стоки и услуги, а рокот за приватните компании е ограничен на 60 дена. Сите рокови на плаќање подолги од пропишаните мора да се договараат само со банкарска гаранција или меница со назначени рокови за наплата. Дотогаш просечниот рок на наплата на побарувањата во Србија изнесуваше 134 дена. „Иако имаат слична поента, законите во Србија и Хрватска се многу различни. Српскиот е описен закон, кој предвидува обврски слични на најавените 60 дена кај нас, но не предвидува никаков автоматизам на неговата примена, ниту државата има институции за примена и неговите ефекти се позитивни, но лимитирани. Хрватскиот е строг закон кој има автоматска примена базирана на институционалната способност на

Промена (%) 2,00% 7,00% 1,00% -24,00% -1,00% 4,00% -20,00% 18,00% 33,00% 1,00% 22,00% 23,00% 22,60% -71,00% 5,00% 57,00% 8,00% 49,30% -9,00% 4,00% -22,00% 13,00% 7,00% -17,00% 5%

Побарувања од купувачи 253.008 5.325.642 4.066.666 10.972.845 1.015.398 3.476.097 21.610.569 2.267.934 82.202.406 2.512.357 6.868.032 28.277.739 5.220.894 36.305.951 1.537.691 328.098 2.055.089 4.211.073 13.631.886 35.714.439 12.252.260 3.325.447 4.464.601 5.003.723 4.240.926

Промена (%) -12% 59% 18% 11% -9% 12% -23% -3,50% 24% 5% -8% 8% 1,60% -28% 18% -5% 129% 0,6% -5% -12% -4% -7% 3% 5% -22%

државата да го применува доследно и тој создава многу посилни ефекти. На пример во Србија, фирмите “имаат право да наплатат пенал од 20.000 динари” доколку им го пробиете рокот од 60 дена. Имаат право но не мораат. Со тоа малите фирми повторно се плашат да наплатат пенал на своите големи купувачи кои продолжуваат да ги рекетираат. Во Хрватска после пробивањето на рокот, следува казна од 40 евра, од која доверителот по закон не може да се откаже! Во Хрватскиот закон е предвидено правото на доверителите да ве повикаат на плаќање, да го пријават своето побарување во ФИНА, и доколку не платите ќе имате ситуација каде 5 мали добавувачи можат да и отворат пред-стечајна постапка на една голема компанија. Тоа е силен притисок за извршување на обврските. Ефектите се многу посилни кога постојат институции како ФИНА, каде сите обврски стануваат видливи, а извршувањето на законот е автоматско“, анализираат финансиските аналитичари.

| Специјален прилог | концесионери |

7

Koj i KaKo go eKsploatira mineralnoto b

milioni evra godi dr@avata od 295 Ko na mineralni suro

дали “Капитал“ анализира ст ем е време сегашниот си за ии ес за доделување концнерални ми експлоатација на и да се суровини систематскжа вата др га промени? До ко то но јзи ќе дозволува не минерално богатствоитда се експлоатира, а пр исоа да наплатува концесдуки м надомест од само сее сп орно то Ш ? ра ев и милион во сегашниот модел?

32 | 11 април, 2014

Верица Јорданова

З

verica.jordanova@kapital.mk

а само 7 милиони евра годишно Македонија го продава целокупното минерално богатство на државата!. Толку средства прибрала државата

во изминатата година по основ на концесиски надомест за експлоатација на минерални суровини од вкупно 295 концесионери колку што има во моментот. Министерството за економија, институција надлежна за склучување на концесиските договори и следење на нивната реализација, за “Капитал“ потврди дека цената за одобрената експлоатација на бакар, олово, гранит, мермер, украсни камења, песок, вода,

433.746.157

денари инкасираше државата во 2013 година по основ на концесиски надоместок за експлоатација на минерални суровини

Специјален прилог | концесионери |

Дека целокупниот процес на концесионирање, како легална форма за експлоатирање на минералните суровини во Македонија, е на климави нозе неодамна потврди и Државниот завод за ревизија кој во извештајот за ефикасноста од доделените концесии за експлоатација на минералните суровини, и констатира бројни недоследности во системот, од отсуство на регистар на одобрените концесии, недоволна контрола врз работењето на концесионерите, ненавремено плаќање на концесискиот надомест... Концесионерите дефинитивно “ловат во матно“!

bogatstvo na maKedonija?

i[no inKasira oncesioneri ovini! геотермални води и сите останати минерални богатства чини 433,7 милиони денари годишно, или 7 милиони евра! Ова е недопустлива ситуација! Моделот на концесионирање под итно мора да се промени затоа што ова што сега ни се случува е рамно на катастрофа, коментираат експертите за “Капитал“. Најхрабро и најотворено на оваа тема зборуваат само академските експерти со стручни познавања од областа на минералните суровини. Знаејќи ја вредноста и значењето на минералните суровини за економијата на една земја тие укажуваат во кои сегменти е спорен сегашниот модел. Професор Александар Димитров, декан на Технолошкометалуршки факултет тврди дека е време, преку законска регулатива, да се воведе редовна хемиска контрола, во

Буџетот на државата годишно губи најмалку 50 милиони евра од неплаќање на концесиски надоместоци, проценува Асоцијацијата за рударство при Стопанската комора

независна акредитирана лабораторија, на се што се извезува во форма на метални концентрати, за да се знае што точно и во кои количини изнесуваат концесионерите при извозот на

концентратот кој го експлоатираат. “Од пред една година постои иницијатива за опремување и акредитирање на независна лабораторија во која редовно ќе се испитува составот на концентратот што се извезува од земјава. На овој начин, во секое време, државата ќе знае што всушност се изнесува од земјата и во кои количини, затоа што концентратите што се извезуваат содржат во себе благородни и ретки метали, кои се многу скапи“, вели Димитров, кој најавува скорешно повторно покренување на оваа иницијатива со објаснување дека концесиите за националното богатство, кое им припаѓа на сите генерации, се дава за многу малку пари, со што се нанесуваат големи штети на економијата. “Кај гранитот и кај мермерот, на пример, ситуацијата е многу појасна затоа што може прецизно да се измери колку е експлоатирано. Но, експлоатацијата на бакарен и олово-цинковен концентрат е многу поспецифичен заради тоа што овие концентрати содржат и злато, сребро и ретки метали, кои ако не се контролираат од овластена независна институција можат и да не се декларираат и на тој начин да станат чист, екстра профит за концесионерите“, објаснува професор Димитров. Во овие концентрати многу често “се кријат“ ретки метали од групата на платинските метали“ при што некои од нив достигнуваат берзанска цена и од 50 илјади долари за килограм, поради што независната контрола при извозот на концентратите е од клучна важност

11 април, 2014 | 33

| Специјален прилог | концесионери |

78%

Нелегалните сепарации ги уништуваат речните корита

Н

елегалните ископувања песок ги уништуваат македонските реки. Бесправните експлоатации креираат огромна сива зона на нелојална конкуренција, за која неодамна прозборе и министерот Сараќини кој најави “зајакнати контроли во ископувањето минерални суровини со вклучување на повеќе инспекторати, со цел да се сузбие нелојалната конкуренција“. Шефки Алити од Македонската асоцијација за рударство експлицитно укажува дека бесправните експлоатации на песок буквално го деградираат коритото на Вардар од село Радиовце до село Јегуновце, со што се загрозува и заштитната зона околу изворот Рашче. Ништо подобра не е ни ситуацијата и со другите реки, како што се Лепенец, Пчиња, Црна Река...

“Според некои пресметки кои ги направивме може да се види дека буџетот на државата годишно губи најмалку 50 милиони евра од неплаќање на концесиски надоместоци. Масовна е појава на користење на песоци кај плодното земјоделско земјиште каде се откопува квалитетната земја, се става во депонија и се користат подземните песочни почви. Штетата е двојна: ем се уништува плодното земјиште и зелените површини, ем бесправно се експлоатира рудното богатство“, вели Алити. Ваквата состојба на терен ги доведе пред финансиски колапс легалните каменоломи кои поради нелојалната конкуренција не се во состојба да си го платат концесискиот надомест и другите давачки кон државата.

за државата и нејзината економијата во целост. Кога ќе се утврдат овие работи, тоа ќе повлече и промена на моделот за наплата на концесискиот надомест. На слична линија е и професорот Тодор Делипетров од Рударскиот факултет во Штип, кој смета дека клучната измена треба да се направи во делот на концесискиот надомест. Предлага цената на концесијата да се врзува со берзанската цена на суровината која се експлоатира, а не да биде фиксен надомест како што е сега. На таков начин, ќе се спречи

концесионерите да бидат во позиција да остваруваат екстра профит, кога берзанските цени се поволни, а да плаќаат ниска цена за концесија. “На тој начин ќе се намали можноста некоја компанија-концесионер да прави екстра профити поради високата берзанска цена на некој минерал, а кон државата да плаќа многу мал надомест. Мислам дека овој модел е единствено оправдан“, објаснува професорот Делипетров. Потпретседателот на Македонската асоцијација за рударство, Шефки

22%

се слеваат во државната каса Алити и сопственик на компанијата “Макаљб Компани“, која е концесионер на каменолом смета дека сумата од 7 милиони евра годишен надоместок по основ на концесии е многу мала, а е резултат на нередовното плаќање на концесиите, одолговлекување со почеток на експлоатацијата заради преголема натрупаност и дуплирање на документација до добивање на одобрение за експлоатација за еден каменолом или рудник. “Прописите за концесии постојат и надоместоците се во границите на нормалата. Проблем е што концесионерите не постапуваат согласно тарифникот заради економската криза и неможноста да се продадат производите за градба на големи објекти. Сметам дека Владата треба остро да го применува Законот за минерални суровини и да им ја одзема концесијата на концесионерите кои не го плаќаат надоместокот“, вели Алити. Тој се залага за ургентно носење на целосно нов закон за рударство и нов закон за геолошки истражувања со цел земјата да добие адекватна и квалитетна геолошка карта за целата земја. “Треба да постои координација помеѓу Министерството за економија, секторот за геологија и рударство и техничка инспекција од една страна и Управата за јавни приходи од друга страна, а во врска со контролите за неплаќање на концесиски надоместок. Најголемите проблем сега има во делот на неметаличните минерални суровини, каменоломите затоа што се издадени и се уште се издаваат енормно многу концесии за каменоломи со што се создава хаотична

Ваљон Сараќини

Александар Димитров

Д

д пред една година постои О иницијатива за опремување и акредитирање на независна лабораторија

министер за економија

омашните компании се позаинтересирани за добивање концесии за експлоатација на неметалични минерални суровини како што се варовници, дијабази, песоци, глини и украсен камен, додека странските компании имаат поголем интерес за концесии за геолошки истражувања за металични минерални суровини (бакар,злато, сребро, олово, цинк, антимон и др.) и за експлоатација на украсен камен, како мермер, гранит, оникс, травертин и други.

34 | 11 април, 2014

од концесиските надоместоци одат во буџетот на општината каде се наоѓа локалитетот, а

професор

во која редовно ќе се испитува составот на концентратот што се извезува од земјава. На овој начин, во секое време, ќе се знае што всушност се изнесува од земјата и во кои количини, затоа што концентратите што се извезуваат содржат во себе благородни и ретки метали, кои се многу скапи.

Специјален прилог | концесионери |

Што констатираше Ревизија во октомврискиот извештај за ефикасност од доделените концесии? Не е донесена Стратегија за геолошки истражувања пропишана со Законот за минерални суровини Министерството за финансии не ја спроведува обврската за водење регистар за доделени концесии Не се преземаат мерки за одземање на концесии и во случаи кога против одредени концесионери е отворена стечајна постапка затоа што не се следи нивната состојба Честата промена на законската регулатива создава можност од избегнување и неисполнување Вкупниот број на доделени концесии за експлоатација на на пропишаните обврски на минерални суровини во моментот е 295. Повеќето се за неметални концесионерите минерални суровини (варовник, гипс, кварц, глина итн..),

Дел од концесионерите не украсни камења (гранит, мермер и травертин...), ја спроведуваат обврската вода за пиење и геотермална вода и 6 концесии за за геодетско снимање и експлоатација на металични минерални суровини. израборка на геодетски Странски компании се концесионери на сите елаборат со пресметка металични минерални суровини и најголем дел на откопаните количини вкупен број на деле од концесионерите на украсни камења. минерална суровина ни концесии за експдо лоатација Недоволна на минерални суро вини во координираност на УЈП моментот ситуација и нелојална конкуренција“, економија е и Министерството за дециден е Алити. недоволно економија надлежни за Иако во надлежното Министерство екипиран“. контрола на наплата на за економија се децидни дека Ревизија и концесиските надоместоци “концесионерите подлежат на препорачува на Секторот за минерални

контрола од страна на државните Владата да донесе Стратегија за суровини во Министерството рударски инспектори, кои вршат геолошки истражувања и одржлива за економија е недоволно надзор над експлоатацијата, наплатата експлоатација на минералните суровини, екипиран на концесиските надоместоци и да воспостави регистар на доделени исполнување на обврските кои концесии, а Министерството за економија И покрај одземените концеси во произлегуваат од договорите и законот да пропише подетални процедури за заштитените зони околу изворот за минерални суровини“, Државниот самото доделување на концесиите и Рашче се уште има нелегална завод за ревизија има целосно спротивни подетално да ги следи концесионерите нелегална експлоатација во сознанија: од аспект на исполнување на близина на Јегуновце “Констатиравме дека постои недоволна концесискиот договор! ефикасност и некоординираност Она што е најскандалозно во целиот на Управата за јавни приходи и систем на концесионерство, а плаќањето на концесискиот надомест, Министерството за економија, надлежни експлицитно го констатира Ревизијата, што води кон единствениот заклучок за контрола на наплата на концесиските е фактот дека државата едноставно дека експлоатацијата на минералното надоместоци, а Секторот за минерални не го следи однесувањето на богатство на Македонија е сива зона во суровини во Министерството за концесионерите, вклучително и која се креираат екстра профити.

295

11 април, 2014 | 35

Капитал број 754 11.04.2014

36

www.kapital.mk

политика

Владиката прво се погрижил за свој портрет, па после за с$ друго

Ц

рковните канони не забрануваат владиците да закачуваат свои портрети во резиденциите; напротив, во многу од епархиските седишта може да се види хронолошки распоредена галерија од портрети на локалните архиереи. Но, во најмала рака, необично изгледа што во резиденцијата на неодамна устоличениот високопреосветен митрополит на Тетовско-гостиварската епархија, Јосиф, веќе има закачено негов портрет, и тоа не фотографски, туку (веројатно) изработен во техника масло на платно. Зачудува тоа што митрополитот кој беше востоличен пред само (неполни) шест месеци (на 3 ноември 2013 година), веќе има свој портрет, иако веројатно има и многу поитни работи што како епископ треба да ги направи во својата новоформирана епархија.

> БРОЈКИ

107.000 невработени се без здравствено осигурување покажува евиденцијата на Фондот за здравствено осигурување

1.500

нови работни места се отворени за потребите на неколку градежни компании ангажирани во изградбата на новите автопатишта во земјава

10.000 сертификати за сметководители издало Министерството за финансии досега

facebook 1

Убаво би било секој ден да има по еден митинг. Така луѓето ќе обезбедат барем еден оброк на ден!

Vasil Tolevski

2

Македонија меѓу најсиромашните земји во светот. Априлилили, не е во светот, туку во Европа.

Srgjan Stojancov

3

Знаеш дека живееш у јадна држава, кога не си сигурен за кого попрво не би гласал, за власта или за опозицијата Sasho Aleksov

Vo o^i na pretsedatelskite iz

Koi se klu^nite pretsedatelski Во недела, во првиот круг на претседателските избори се соочуваат четворицата кандидати за претседател на Република Македонија. Капитал ви ги пренесува основните залагања и постулати во кампањите на претседателските кандидати. Љупчо Златев

ljupco.zlatev@kapital.mk

фотографија:

С

Фотоархива на Капита

о слоганот “Државата пред се!“, Ѓорге Иванов бара втор мандат. Еден од основните столбови на неговата програма е ставот за зачувувањето на уставното име и зачувување на посебноста на македонската нација.

Чудно е што Иванов најавува дека доколку добие втор мандат ќе помага во економскиот развој, создавањето на нови работни места и привлекувањето на странски инвестиции - иако тоа не е дел од надлежностите на претседателот. Пораките кои ни ги праќа кампањата на Иванов соодветствуваат со конзервативни вредности. Иванов се повикува на традицијата, семејните вредности и авторитет. Пендаровски од другата страна со слоганот “Македонија заслужува претседател“, бара враќање на авторитетот на претседателската функција. Доколку победи, тој ветува

www.kapital.mk

Капитал број 754 11.04.2014

бум-трес Зголемен интересот на иселениците за гласање на предвремените избори

Н

а предвремените парламентарни избори што ќе се одржат на 27 април и ќе го дадат новиот парламентарен состав, ќе можат да гласаат вкупно 23.150 македонски државјани од дијаспората. Државната изборна комисија претходно го утврди и точниот број на иселеници (8.311) кои ќе можат да гласаат во недела, на првиот круг од претседателските избори. Најголем дел од заинтересираните иселеници гласање за вонредните парламентарни избори се пријавиле

според пропишаните услови во Изборната единица седум (европската), или 18.284, потоа во Изборната единица осум (американската), или 3.334, и во Изборната единица девет (азиско-австралиската), или 1.532. Според ова, значајно е зголемен интересот за гласање на дијаспората на парламентарни избори, во однос на претходните, исто така, предвремени, одржани во 2011 година, кога ДИК даде зелено светло за гласање на 7.214 иселени лица со македонско државјанство.

37

Ѓорге Иванов

кандидат за претседател

Во демократија и на Господ треба да му се помогне. Господ с$ сам не може, треба да се излезе на избори и да се гласа... мора да се „поттурне“ Семоќниот, оти очигледно и за него не е едноставно од Иванов втор пат да стори претседател

алИ ахметИ

лидер на ДУИ

Сите бараат да освојат повеќе пратеници затоа што се плашат од нас. Да им кажам да не се плашат од нас, ние не сме атомска бомба... Ахмети до своите политички колеги упатува порака дека тој и да е бомба, не е атомска

zbori

e poenti na ite kandidati дека нема да бега од проблемите – ќе стане чувар на мирот и стабилноста во земјата, ќе стане чувар на уставот и ќе го подобрува имиџот на Македонија надвор. Исто така, Пендаровски во својата програма најавува дека ќе се бори против социјалните неправди во Македонија. Реториката на Пендаровски е доминантно насочена кон политиките на владата. Младите се исто така значаен елемент од кампањата на Пендаровски, чија кампања е во голем дел одделена од кампањата на СДСМ. Кампањата Пендаровски ја води во американски стил. Ова беше впечатливо уште од неговата прва Конвенција, каде неговата сопруга држеше говор каде што го опишуваше Стево, што е својствено за американските кампањи. Неговите митинзи се несвојствени за овие простори, каде што седнат и одговара прашања на публиката. Кандидатот на ГРОМ, Зоран Поповски настапува со слоганот “Храбар Човек,

горда држава“ бара изненадување на претседателските избори. Поповски ја потенцира позицијата која претседателот би ја имал во однос на воените сили, најавува дека безбедносните прашања ќе бидат од голема важност доколку тој победи и дека ќе ги реши егзистенционалните проблеми на припадниците на АРМ. Поповски и се обраќа и на дијаспората, во неговите основни начела стои дека дијаспората е развојна компонента на Македонија и баш затоа државата треба да биде сервис на дијаспората. Неговата реторика се основа на неговиот постулат „На луѓето им е здодевно од плукање и расипништво“, а кампањата ја води во стилот на ГРОМ. Илијаз Халими, кандидатот на ДПА настапува како единствен Албанец во претседателската трка. Неговиот слоган е “Албанец за претседател“ но и покрај овој слоган тој вели дека ќе биде претседател на сите граѓани.

Зоран ПоПовсКИ

кандидат за претседател

Граѓаните нема да талкаат од врата до врата... Поповски нуди „едношалтерски систем“ за сите граѓани, се што треба граѓаните да направат е да му затропаат нему, во Вилата Водно.

twitter 1 Man@goran_man44m

Јас пасам трева. Ти пасеш трева. Тој/таа/тоа пасе трева. Ние сме гласачи.

2 Sasho Andonov@dr_koljo1h

Најчесто употребувана реченица на Македончето: Има и полошо.

3 Проданов@bprodanov4h

јужниот сосед влегува во серија штрајкови, коа ќе испадне цела сезона ќе ја глеаме ?

Капитал број 754 11.04.2014

38

www.kapital.mk

политиКа

za analinite u^ na klvawa na vetu ite ovie Partizbori i

Premnogu dobro da Американците велат – ако нешто е премногу добро за да биде вистина, веројатно не е. Така изгледаат и ветувањата на нашите политички партии, кои во ова предизборие се движат од апсурди до, рака на срце, сериозни и потребни реформи. Вториве, сепак се губат во морето од проекти, идеи и реформи... Капитал анализира – што се нудат македонските партии, а оние кои веќе имаа шанса да бидат на власт ги прашува – зошто, ако е едноставно како во пишаните програми, досега не се изградени автопатишта, хидроцентрали, железнички пруги, не се направени реформи во администрацијата, судството, земјоделието... и не се овозможени услови за македонските фирми да пораснат во гиганти што ќе ја носат на плеќи македонската економија!?

пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Л

аги, поголеми лаги и изборни ветувања – вака отприлика би можела да се градира невистината содржана во изборните програми на политичките партии во Македонија, во која предничат најголемите – ВМРО – ДПМНЕ, СДСМ, ДУИ... Ако се анализираат на прва главните проекти со коишто партиите истапија во првите денови од изборната кампања за предвремените избори може да се заклучи следно – мегаломански идеи од една страна и фалење со изградба или реализација на проекти што во нормална држава би требало досега да се и тоа како завршени. Странски инвестиции, вработувања, километри автопатишта, повисоки плати и пензии, мали даноци, отпишување на долгови, таблет компјутери...па дури и бесплатни викенди за пензионери... „мед и млеко“ тече од устата на македонските политички лидери во предизборието кои во трката за глас повеќе одат со две стратегии – првата: нападни го политичкиот противник најниско што можеш; и втората: презентирај што попомпезни ветувања. „Капитал“ ги презентира клучните ветувања со кои се расфрлија партиите во првата недела од кампањата.

ВМРО – ДПМНЕ: Се повеќе и повеќе социјални мерки

„Проверено – проекти што докажано се остваруваат“ – вака владејачката партија ВМРО - ДПМНЕ ја нарече својата изборна програма. Покрај стандардните ветувања за поголеми плати и пензии, повеќе субвенции во земјоделството и автопатишта, ВМРО – ДПМНЕ овие избори презентира и едно досега невидено ветување – ако победат и повторно правата влада, досегашните властодршци ветуваат декаод септември оваа година ќе ги отпишуваат сите долгови постари од 12 месеци кои ранливите категории ги имаат поради неплатени сметки за струја, вода, парно, радиодифузна такса, па дур и банкарски долгови од кредитни картички. „Десетици илјади најсиромашни граѓани ќе бидат опфатени во овој проект. Државата ќе помогне на тој начин што ќе ги ослободи ЕВН, банките и другите економски субјекти од плаќање на данок во една или повеќе години во зависност од вкупниот износ, а за возврат тие ќе им ги отпишат долговите на граѓаните.“ изјави досегашниот вицепремиер Зоран Ставрески, кој е сега носител на изборната еднициа 4. „Проверено...“ исто така предвидува и фиксен раст на пензиите на пензионерите и на платите на административците - 5 %. „Вкупното зголемување на платите за 4 години ќе изнесува 21,5 %“ стои во програмата. Таму исто така пишува дека од 2006 до сега најниските пензии биле зголемени за 76%, просечните за 62 %, а социјалната помош се зголемила за 47%. ВМРО – ДПМНЕ најави и нови 600 милиони

www.kapital.mk

Капитал број 754 11.04.2014

политика

39

a bi bilo vistina! евра за субвенции, 300 илјади нови таблет компјутери, но и еден нов проект наменет за омилената граѓанска група на власта – пензионерите: „Се со цел да се обезбеди квалитетен живот, социјална заштита и сигурност на старите лица, од 2015 година ќе започнеме со реализација на проектот „Бесплатен туристички викенд за пензионери“, најави на прес-конференција Диме Спасов од ВМРО-ДПМНЕ.

- Бесплатниот викенд ќе може да се искористи во одморалиштата и хотелските комплекси кои се наоѓаат на планините и крајбрежјето на езерата во Македонија како на пр. Во Охрид, Дојран, Струга, Преспа, Берово и Крушево. Во овој проект влегува платен превоз, ноќевање и 2 полни пансиони. Оваа услуга ќе може да ја користат лица - корисници на старосна, инвалидска и семејна пензија, а лицата корисници на пензија кои користат и паричен надоместок за помош и нега од друго лице имаат право на придружник. Предност ќе имаат корисниците на пониска пензија. Секоја година оваа услуга ќе може да ја користат до 3.000 корисници на пензија во пролетниот и есенскиот период, односно 12.000 пензионери за 4 години“ најави Диме Спасов и посочи дека ова не значи крај за проектот „Бањско-климатска рекреација на корисници на пензија. Дел од новите проекти за следните четири години се и изградби и реконструкции на многу автопатишта: „Ќе започне изградбата на експресен пат, 4 ленти кон Бугарија, на потегот Рамковце-Крива Паланка. Со можност во иднина истиот да се прошири со уште две ленти и да стане од експресен, да стане автопат со 6 ленти. Ќе се изгради автопатот Александар Македонски на делницата Демир Капија до Смоквица и ќе има реконструкција на истиот автопат

од Смоквица до Гевгелија, од Велес до Скопје, од Куманово до Миладиновци и од Неготино до Демир Капија“ – најави премиерот Никола Груевски на големиот митинг во Скопје. Тој најави и изградба на автопатите Скопје-Свети Николе-Штип, Кичево-Охрид, Требениште-Струга, експресен пат со 4 ленти од Охрид до Пештани, експресен пат од Штип до Кочани, експресен пат со 4 ленти Штип-Радовиш, изградба на експресен пат 4 ленти од Градско, преку Росоман до Прилеп, реконструкција на патиштата од Битола, преку Ресен кон Охрид, Маврово-Жировница-Дебар, Делчево-Планина Голак, патот во Вевчани, како и реконструкција со проширување на патот Кадрифаково-Велес, до изградба на патот меѓу Крива Паланка и Македонска Каменица, изградба на патот Старо Коњарево-Ново Коњарево во општина Ново Село итн...итн...итн..

СДСМ: Реформи за бизнис ослободен од партиски притисок

Програмата на СДСМ е крстена „Промени за нов почеток“, но истата има и поднаслов: „Да ја вратиме средната класа“. Во целата програма, покрај решенијата и проектите коишто ги нуди опозициската партија, содржана е и критика за моменталната ситуација и неуспехот на власта да реализира многу од стратешките државни апсирации. Програмата на СДСМ се темели на три столба. Првиот е „Да се врати средната класа“, вториот: „Сакаме слобода“ и третиот: „Инвестираме во иднината“ Околу идејата за враќањето на средната класа, која според СДСМ е во процес на

исчезнување во Македонија, се темели клучната економска политика којашто опозиционерите ја нудат. Тие исто така предвидуваат пораст на платите во администрацијата, но за разлика од ВМРО – ДПМНЕ, СДСМ порастот го врзува со растот на економијата, па на пример ако во тековната година е остварен раст од 6%, веќе од наредниот април кога Заводот за статистика ги објавува податоците, платите на администрацијата би се зголемиле за половина од тој процент, односно за 3 %. „Со ваквата мерка администрацијата ќе биде максимално мотивирана и ефикасна во опслужувањето на приватниот сектор“ се вели во програмата. Во првите две години нема зголемување на платите на функционерите, а потоа се остава можност за нивна корекција. СДСМ ветува и зголемување на пензиите, приоритет се најниските пензии. Во насока на тезата за средната класа, СДСМ нуди идеја според која побогатите треба да плаќаат повеќе, но и враќање на 15 % ДДВ и поврат на персоналниот данок

Капитал број 754 11.04.2014

40

www.kapital.mk

политика

на ниските плати. На митингот во Скопје од каде што СДСМ ја почна изборната трка, лидерот Зоран Заев порача дека дошло време на промени: „Силни реформи нудиме во сите витални сфери во општеството, воведување еднакви правила за приватниот сектор, без уцени, казни и рекет на големите, малите и средните претпријатија. Капиталните инвестиции ќе бидат исклучиво насочени во проекти кои создаваат нови работни места, реални повисоки плати и пензии.“ зборуваше Заев пред присутните. Иако, носителот на листата за пратеници во првата изборна единица, директниот противник на премиерот Никола Груевски, Рената Дескоска, како прв говорник на собирот рече дека „ние во кампањата нема да се занимаваме со власта, бидејќи сите знаат за корупцијата и тешката материјална состојба“, сепак, нападите кон политичкиот ривал беа доминантен дел во обраќањето на Заев. „Ги видовме ефектите од сите нивни проeкти, го видовме нивниот конечен проект да ја претворат Македонија во офшоркомпании. Се' да приграбат, се' да контролираат. Да станат газди на се' во државава, вклучително и на животите на луѓето. Ви ветувам од ова место дека ќе вратат се' што изнесоа од земјава. Ќе му вратат на народот се' што украдоа“, порача Заев. Неговата „десна рака“, Радмила Шеќеринска пак неколку пати досега најави дека СДСМ има „бомба“ документи кои според неа сведочат за криминал во самиот врв на власта, а неодамна кажа дека во првите сто дена од мандатот ќе откријат најголема тајна за работата на Владата.

нови патишта, поразвиено земјоделство и влез на Македонија во ЕУ и НАТО. Министерот за економија Ваљон Сарачини ја презентира економската програма пред претседателот на Стопанската комора на северозападна Македонија Мендерес Кучи. Кучи ги соопшти очекувањата на стопанствениците од Западна Македонија за што доби ветување дека ќе бидат исполнети: „Не бараме нашите инвеститори да бидат привилегирани, туку да се стави еквивалент меѓу нив и странските вложувачи, да бидат на исто ниво. Се надеваме дека идната влада ќе има слух за ова прашање. Исто така сметаме дека е подобро во владините тимови при патувањата со цел привлекување инвеститори, да бидат вклучени и стопанственци зашто тие најобро знаат да ги детектираат своите деловни партнери“ изјави Кучи по средбата со претставниците од ДУИ и актуелни членови на Вадата, министерот за економија Ваљон Сарачини и вицепремиерот за евроинтеграции Фатмир Бесими. Бесими пак изјави дека бизнисмените бараат државата да овозможи поволности и за дијаспората, па иселениците наместо на друго место, да инвестираат тука, во Македонија. Констатиравме дека голем дел од предлозите кои беа усогласени со бизнисмените веќе се реализираат што е добар сигнал. Такви се инфраструктурните проекти како Коридорот 8 и гасификацијата кои се дел од владината платформа. Сега ги правиме консултациите, евентуалните нови мерки се во работна верзија, но во конечната предизборна програма ќе ги објавиме, рече Бесими.

ДУИ: Изедначување на домашните со странските инвеститори

Коалиција за Позитивна Македонија: Уникатна визија за економски развој

Демократската унија за интеграции (ДУИ) својата кампања и говорите на митинзите ги насочува кон две главни тези – едната е да се повикаат гласачите да кажат „не“ за едностран претседател, а на 27 април да ја поддржат партијата и да добијат најмалку 25 пратеници со што ќе обезбедат посилно влијание во Владата и напредок во евроатлантските интеграции. ДУИ не бара гласови за да тргне некого на страна. ДУИ бара гласови за подобра иднина за младите, за подобро образование и да нема поделба меѓу етничките заедници. Сите бараат да освојат повеќе пратеници затоа што се плашат од нас. Јас ќе им порачам не се плашете од нас, ние не сме атомска бомба, изјави лидерот на партијата Али Ахмети, на неодамнешниот митинг во Студеничани. Тој посочи дека ДУИ останува на идејата за консензуален претседател на државата и дека одбивањето на оваа идеја од нивните политички противници е уште еден пораз за етничките Албанци во Македонија. Ермира Мехмети, која е носител на ДУИ во првата изборна единица, посака 13 април да биде баксузен ден за претседателски избори, за тројцата македонски кандидати и за едниот кандидат кој, како што рече, се декларира како Албанец, а на дебата зборува на македонски јазик. На 27 април ќе се судрат два различни концепти. Едниот ќе се обиде да ја врати вазалската положба на Албанците во Македонија, а другиот на ДУИ е за европска иднина и за достоинство на Албанците, рече Мехмети. Главни приоритети во програмата на ДУИ се подобра економија,

АПЕЛ ЗА ПОМОШ Драги пријатели, да бидеме хумани и да му помогнеме на едно мало детенце да ги види сите убавини на овој свет, да ги види насмеаните лица на мама, тато и сите кои неизмерно го сакаат. Малиот Максим Стојановски е роден пред една и пол година и има проблеми со видот. По долгите испитувања утврдено е дека тука во нашава земја нема решение за лекување на Максим и потребно е да се изврши операција во странство. Клиниката е веќе пронајдена, но сумата која се побарува е навистина голема. Затоа, Мама и Тато на Максим не замолуваат сите нас да помогнеме.

ДА ПОМОГНЕМЕ МАКСИМ ДА ИМА ПРЕКРАСНО ДЕТСТВО ТЕЛЕФОНСКИ БРОЕВИ ЗА ДОНАЦИЈА:

ЖИРО СМЕТКА ЗА ДОНАЦИЈА:

• T-Mobile 070 143 123 • ONE 075 143 171 • VIP 077 143 773

НЛБ Тутунска банка АД Скопје жиро с-ка бр.: 210 7000006132 73 цел на дознака: донација за лекување во странство

(Со секој повик се донираат 100 денари)

Пораки за силен економски развој и визија за државата – ова се главните постулати на новиот политички лидер, предводникот на Коалицијата за Позитивна Македонија, Љупчо Зиков којшто на Конвенција во Универзалната сала во Скопје, заедно со сопартијците ги презентираше нивните политики. Зиков својот говор го почна со порака дека македонскиот човек не е мрзелив, туку дека во оваа земја едноставно нема работа, па повторувајќи ги постулатите на неговата политичка визија - стоп за белата чума, нови работни места и враќање на единството помеѓу граѓаните, тој понуди решение за ова: „Нашата нафта и гас, нашето злато и богатство се нашите граѓани, а тие бегаат од Македонија. Тоа мора да сопре. Ние нудиме решенија. Ќе одиме од град во град, од село во село и на секој граѓанин ќе нудиме Договор. Едната страна во тој Договор сме ние, а другата секој граѓанин. Нудиме прво една силна финансиска инјекција во стопанството и претприемништвото преку евтини кредити. Се залагаме за докапитализација на Македонската банка за обнова и развој, којашто ќе дава евтини кредити, без хипотека. Самиот бизнис ќе биде влог, а не куќи, станови и автомобили. Вака прават развиените, ова е европска практика. Исто така, ќе отвориме државна фирма за откуп и извоз. Нудиме проект - сто илјади работни места во четирите години мандат и 30 илјади работни места во првата година“, вети Зиков. Тој порача дека неопходна е визија за државата и силно лидерство, оти Македонија веќе не може да чека и да крвари пред вратите на ЕУ без идеја и концепт: „Македонија некогаш оди и напред. Некогаш тоа е резултат на визијата на нејзиното лидерство, а некогаш оди напред ни крива, ни должна, само затоа што сите околу неа одат. Не може така. Ние имаме концепт. Не дека на другите пред нас не им текнале вакви проекти, но политичка волја е клучниот збор. Тие немале политичка волја. Ние ќе го вратиме достоинството - кога македонскиот граѓанин ќе пие кафе среде Париз, да не се срами да каже дека е од Македонија“ порача Зиков. Тој говорот го заврши со приказната за Давид и Голијат: „Кога војската му рекла на Давид - премногу е голем Голијат, не можеме да го заобиколиме, Давид рекол - премногу е голем, не можеме да го промашиме“. Пред присутните се обрати и еден од основачите на партијата, истакнатиот стопанственик Минчо Јорданов, кој порача дека главниот проблем поради кој државата не може да тргне напред е поделеноста: “Не одиме напред со доволно силно темпо. Сведочиме на многу делби. На црни и бели, на наши и ваши, на леви и десни. Таа поделеност не дозволува резултат. Мора да се изгради став не против овие или оние, туку за државата и за нашиот граѓанин. Затоа нашата партија се појави како една нужност и ќе биде

Капитал број 754 11.04.2014

42

www.kapital.mk

политиКа

поддржана од сите. Сме докажале и ќе докажеме дека знаеме како се води државата“ порача тој. Поранешниот премиер, а сега носител на пратеничката листа во изборната единица број два, Владо Бучковски говорот го почна со коментар дека за разлика од нивните политички противници, нивна цел не е по секоја цена да плаќаат автобуси и да полнат плоштади и сали, оти тие сакаат да се обратат до онаа Македонија која седи дома, во дневната соба со далечинскиот управувач во рака: „Ним им се обраќаме, на тие 30 %. Немаме сила да ја смениме власта одма, ама ветуваме ќе го смениме начинот на владеење, ќе влеземе во Парламентот и во Владата и ќе покажеме како треба. Политиката не е за почетници. Ги слушам овие како кукаат: „Државата пред се“. Не, драги мои. Не, државата, граѓаните се пред се, а тие направија се за граѓаните да си заминат. Другите велат сакале промени за нов почеток. Доста ни се нови почетоци, ајде да се обединиме околу проекти' порача Бучковски.

ДПА: Нов политички договор за нови права на Албанците

ДПА и понатаму стои на Новиот договор како главен столб на своите политики. Овие избори, Тачи не излегува со ништо ново и повторно нуди редефинирање на правата и обврските на меѓусебно Албанците и Македонците треба да се обезбеди . Договорот има неколку „членови“ XX Посебен закон кој предвидува казни за прекршоци и одложувања, за сите манипулации кои влијаат право да станат неупотребливи XX Целосна рамноправност и правична застапеност на Албанците во системот , како и во користењето на милост и немилост на системот, како и во донесување одлуки. Оваа област ќе бидат контролирани од страна на принципот на целосен консензус . Ова ги вклучува пропорционален удел на буџетот.; XX Службена употреба на албанскиот јазик без сегрегација

специјален прилог

XX Договор дека една од трите главни државни позиции ќе биде препуштена на Албанец (претседател, премиер или претседател на парламентот) за задоволување на албанските претставници; XX Функционирање на консензуална влада ; XX вистинска децентрализација XX институции за развој на албанскиот културни вредности; XX концепт за секуларна држава XX промена на државни симболи, химна, грб и други симболи на државата; XX Стратешки и недвосмислена дефиниција за интеграција во НАТО и во ЕУ;

ГРОМ: БДП по вработен од 35 илјади евра

Партијата на Стевчо Јакимовски нуди концепт за создавање на силни институции со јасни политики, со средени внатрешни односи, создавање национална економија која креира нови работни места, држава во која ќе работат граѓаните, децентрализација на моќта на политиката, на економијата во регионална смисла преку заедничка визија која ја споделуваат најголем дел од граѓаните, интеграција на Македонија во Европа и НАТО, "Наши стратешки цели од 2014-2018 година се БДП по жител да биде на ниво од 43% од европскиот просек, зголемување на надворешнотрговската размена над 15 милијарди евра годишно, надворешно-трговскиот дефицит да се спушти на 17%, бруто општествениот производ по вработен да биде над 35.000 евра, да се зголеми трговската размена со земјите од Југоисточна Европа, бруто домашни и странски инвестиции над 2 милијарди евра, флексибилна економија со годишно формирани над десет илјади претпријатија" - рече Јакимовски кога ја презентираше својата програма пред Кумановци. ГРОМ на граѓаните им нуди реформи и во образованието, културата и спортот.

25 ЗЕМЈА- ПАРТНЕР НА МАКЕДОНИЈА: АПРИЛ

2014 “КАПИТАЛ“ СТАРТУВАШЕ СЕРИЈАЛ НА СПЕЦИЈАЛНИ ИЗДАНИЈА ПОСВЕТЕНИ НА РАЗЛИЧНИ ЗЕМЈИ СО КОИ МАКЕДОНИЈА ИМА ПОТЕНЦИЈАЛ ЗА ЗГОЛЕМУВАЊЕ НА ТРГОВСКАТА РАЗМЕНА И ИНВЕСТИЦИСКИТЕ ПРОЕКТИ

SLOVENIJA

ВТОРОТО ИЗДАНИЕ ГО ПОСВЕТУВАМЕ НА СЛОВЕНИЈА И АНАЛИЗИРАМЕ:

 Како да се зголеми економската,

трговска и инвестициска соработка со традиционалниот партнер Словенија? Кои се во моментот областите со најголем потенцијал за натамошно продлабочување на економската соработка?  Како во последните години се менува структурата на размена меѓу двете земји?  Словенечките компании во Македонија се особено застапени во сферата на банкарството и финансиите. Какви се нивните планови за развој на нашиот пазар? Повеќе информации во врска со прилогот и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-маил boban.gjorgjievski@kapital.mk или на телефонскиот број 02 3298 110

Словенија традиционално е интересна и посакувана извозна дестинација за македонските компании, особено за производителите на храна и вино. Македонските извозници на овој пазар препорачуваат како да се подобрат условите за подобри извозни резултати во иднина?  Туристичките потенцијали и на двете земји се големи. И на Словенија за привлекување макеоднски туристи и на Македонија за привлекување на словенечки туристи. Колку навистина се познаваме и како да се зголеми фреквенцијата на луѓе и стока на релација Скопје-Љубљана? 

ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ

СТИЛСКИ ВОДИЧ ЗА МОДЕРНИТЕ МАЖИ

Kako да одберете пролетен или летен костум?

С

ончевите денови се с$ поприсутни, па оттаму и потребата гардеробата да се прилагоди на потоплите температури, а особено на нивната промена во текот на денот. Кога костумот е дел од Вашата гардероба, важно е да го пронајдете соодветниот модел за летните денови кои доаѓаат. Она што е клучно во изборот на летен костум е фактот дека црната боја треба да се избегнува. Иако темните костуми изгледаат секогаш елегантно и формираат одлична силуета, сепак посветлите бои се многу посоодветни за овој период од годината. Можете да изберете неутрална, бежова нијанса, светло сина, а никогаш нема да погрешите ни со морнарски син костум. За пролет/лето 2014 кај палтата актуелни се и пастелните тонови, портокалово, минт зелено и сл. кои одлично изгледаат во комбинација со светли панталони. Линијата BOSS на Hugo Boss изобилува со вакви светли комбинации за свеж изглед на модерниот маж. Материјалите од кои се изработени летните костуми се многу важни – природните материјали овозможуваат телото да дише и во најтоплите денови. Кошулите со кои се комбинираат летните костуми се светли, еднобојни или со едноставни дезени. Додатоците, како џепните марамчиња се исто така многу популарни сезонава, а крајниот резултат е целосен шик изглед со вистински европски шарм.

специјален прилог

ЗДРАВЈЕ

25 СТОМАТОЛОГИЈА АПРИЛ 2014

ЗДРАВЈЕТО НА ЗАБИТЕ Е ОДРАЗ НА ОДНОСОТ НА ЕДЕН ЧОВЕК КОН СОПСТВЕНОТО ЗДРАВЈЕ. НО, ОСВЕН ГОЛЕМАТА УЛОГА НА ЗАБИТЕ ВРЗ ЦЕЛОКУПНАТА ЗДРАВСТВЕНА СОСТОЈБА НА ЧОВЕКОТ, ТИЕ ИМААТ И ГОЛЕМА И МНОГУ ВАЖНА ЕСТЕТСКА УЛОГА. ТЕХНИКАТА, МАТЕРИЈАЛИТЕ И ПОСТАПКИТЕ КОИ СЕ КОРИСТАТ ВО СТОМАТОЛОГИЈАТА ДЕНЕСКА СЕ НА ЕДНО НАВИСТИНА ВРВНО НИВО. ИНТЕРЕСОТ ЗА НОВИТЕ СТОМАТОЛОШКИ И ПРОТЕТИЧКИ ТЕХНИКИ ЗНАЧИТЕЛНО Е ПОРАСНАТА И ВО МАКЕДОНИЈА ВО ПОСЛЕДНИВЕ ГОДИНИ

“УБАВА НАСМЕВКА“ “КАПИТАЛ“ ВЕ ИНФОРМИРА: Колку Македонците се грижат за здравјето и изгледот на своите заби?  Стоматолошките ординации во земјава се повеќе добиват “светски лик“ кои, опремени со најсовремена опрема, ги нудат сите нови методи во областа на стоматологијата: импланти, најнови протези, белење на заби и многу други...  Кои се најбарани услуги во стоматолошките ординации?  Стоматолозите советуваат; како да го одржите здравјето на своите заби и природната убавина на насмевката? 

Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: sanja.savovska@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3280 910

ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: САЊА САВОВСКА

Капитал број 754 11.04.2014

44

www.kapital.mk

интервју

aleksandra srbInOvska dOn^evskI АлијАнсА зА ПозитивнА МАКедонијА

IntelektualcIte Intelektualc treba da gI zasukaat rakavIte I da dadat prIdOnes vO Op[testvOtO

www.kapital.mk

А

лександра Србиновска Дончевски е доцент на правниот факултет при приватниот Универзитет ФОН. Предава во областите на реториката, локалната самоуправа и јавната администрација. Кон крајот на 2013 година Србиновска за прв пат се активира во политиката како член на извршниот одбор на Алијанса за позитивна Македонија. За претстојните парламентарни избори, Србиновска Дончевски се наоѓа на второто место на изборната листа на Алијансата за Позитивна Македонија во изборна единица еден.

XX После 11 години академска кариера почнувате активно да се занимавате со политика. Која е причината поради која почнувате политичка кариера? Токму така пo единаесет години академска работа и профилирање на мојата личност низ секојдневната работа поврзана со науката, денес се доживувам како созреана и подготвена личност за активно партиципирање во креирањето и реализацијата на конкретни политики. Но, има повеќе од една причина за моето активно вклучување во политиката. Првата е многу едноставна причина која се базира на на моите основни постулати, а тоа е дека политиката јас ја доживувам како една од најкреативните работи со кои може да се занимава човекот. Со политиката се креира реалност и иднина за сите нас. Втората причина е тоа што луѓето со идеи и стручни знаења ни ги користат своите способности само во одреден круг, сметам дека е потребно да ги засукаат ракавите и истите тие идеи и знаења успешно да ги реализираат и да дадат придонес за целото општество. Интелектуалците треба да ги засукаат ракавите и да дадат придонес во општеството со нивниот политички ангажман. Посебен мотив за моето активно вклучување е и состојбата во која се наоѓа македонското општество и државата во целост. Најважната причина е тоа што нема ништо посилно од идеите чие што време доаѓа.

XX Алијанса за позитивна Македонија е нова политчка партија. Што нудите поразлично? каква е вашата идеологија? Нашето општество се соочува со неприродна биполарност, црно-белиот свет се отсликува и како етничка и како политичка поделеност. Тоа што ме привлече да станам член на Алијансата за позитивна Македонија е пред се нејзиниот граѓански карактер и желбата за редефинирање на улогата на граѓаните во нашето општество. Едно општество не може да се смета за вистински демократско ако граѓанинот се чуствува немоќно да ги промени работите. Како политичка партија имаме краен објективизам и позитивен пристап до сите отворени прашања и проблеми со кои се соочуваме на македонската политичка сцена. Алијансата за позитивна Македонија ќе го негува

Капитал број 754 11.04.2014

интервју

45

духот на култура на комуницирање што кога ќе се префрлат надлежностите е одраз на почитување на граѓаните. на институциите од централно на Веруваме дека секој од нас во себе локално ниво. Имплементацијата на носи позитивна енергија која можеме процесот за децентрализација наметна да ја вградиме во достоинствена предизвици на единиците на локалната сегашност и поубава иднина. На нашето самоуправа кои произлегуваат од општество гледаме како мултикултурно, неусогласеноста помеѓу големината на мултиетничко, мултиконфесионално општините, опфатот на надлежностите, каде различностите треба да се финансиските, кадровските и надополнуваат, а не да не разединуваат други капацитети за планирање и односно да живееме едни со други, а не имплементација на надлежностите едни покрај други. како и огромните разлики од аспект на развиеноста.

XX Кои се Вашите очекувања од Мора да бидеме внимателни за тоа претстојните предвремени дека децентрализацијата може да парламентарни избори? нанесе многу повеќе штета отколку Со овие наши определби стануваме корист, ако не постои адекватна се попрепознатливи кај граѓаните и поддршка, соодветна структура и ако затоа на претстојните предвремени не се воспоставени механизми на парламентарни избори очекуваме да одговорност. влеземе во парламентот со пратеничка Македонија е чекор напред во група. Тоа би значело дека по спречувањето на олигархиската и изборите ќе партиципираме во власта бирократската дегенерацијa со процесот и тоа е можност за на децентрализација. реализација на нашата Локалните стратегии програма. и акциски планови не XX Како професор треба да бидат само по јавна проформа за да се администрација задоволат барањата на како ја оценувате Она што ние денес законот. Се чувствува администрацијата слаба иницијативност го уживаме е во Македонија? и инвентивност кај дело на нашите Кои се нејзините општините особено кај претходни слабости и руралните општини доблести и кои генерации, во реализирањето реформи се на потребите на ние ја градиме потребни за таа да граѓаните. Најдобриот сегашноста, а стане поефикасна? начин за решавање на моите студенти ќе Не сакам да ја локалните проблеми ја градат иднината користам истрoшената треба да се пронајде во демагогија која во која убаво и мултидимензионалниот најчесто ја слушаме пристап кој ги вклучува достоинствено ќе дека нас ни треба граѓаните односно живеат идните “мала и ефикасна нивното непосредно генерации. администрација”. учество и информираност, Она што ни треба е државата и организациите конечна и целосна на цивилното општество. реализација на XX Вие сте професорка на приватниот концептот за граѓанска - сервисно универзитет ФОН. Дали приватното ориентирана на јавна администрација образование успева да се наметне и во Република Македонија. Има чекори колку успева да создава кадри кои кои до сега се направени и мораме се конкуретни на пазарот? позитивно да ги оцениме, но имаме уште Секоја конкуренција е здрава и е пат за одење за да постигнеме јавна неопходна за вистинско демократско администрација која ќе работи според општество. Приватното високо кодексот на добра администрација, образование не е само тренд во која ќе се темели на ефикасност, Македонија туку е и дел од образовниот ефективност, транспарентност, процес кој континуирано создава кадри економичност и активна вклученост на кои се конкурентни на пазарот. Како дел граѓанинот. Јавната администрација од наставниот кадар на ФОН Универзитет мора брзо и квалитетно да одговори веќе единаесет години ги следам на потребите на граѓаните, да биде активностите на моите студентите во почитувана од јавноста. текот на целиот едукативен процес но XX Што мислите за функционалната и нивните успеси по дипломирањето децентрализација. Дали што бележат значајни резултати децентрализацијата во Македонија во приватниот и јавниот сектор во функционара и во пракса или само Република Македонија. Ова се должи формално? пред се на квалитетниот кадар со кој Основната интенција на процесот за располага ФОН универзитет, наставните децентрализација е општините да програми адаптирани на европски добијат чувство на сопственост на стандарди, односот професор –студент улогата за решавање на проблеми како и практичната настава. Приватното од одредено подрачје. Односно, образование не е привилегија само на основните интенции се насочени кон одредена група на студенти, напротив активно вклучување на општините преку многубројни проекти и можности во процесот на децентарлизација. за стипендирање, станува достапно до Но, не треба да се очекува дека сите студенти кои покажуваат одреден децентрализација е успешна само талент за конкретна област.

Капитал број 754 11.04.2014

46

www.kapital.mk

интервју

- Што ги учите Вашите студенти? Што е најважно за да се успее во Македонија? Ако го оставам настрана стручниот и научниот дел она на што го ставам акцентот се основните позитивни карактеристики на секој човек, а тоа се отвореност, толератност и она што е најважно е вистински да ја сакаат својата татковина. Да не бидам погрешно разбрана, моите студенти ги учам преку својата работа овде кај нас дома да дадат свој придонес во натамошниот развој на Република Македонија. Она што ние денес го уживаме е дело на нашите претходни генерации, ние ја градиме сегашноста, а моите студенти ќе ја градат иднината во која убаво и достоинствено ќе живеат идните генерации.

XX Многу млади луѓе после студиите одлучуваат да заминат од Македонија. Што е според Вас главната причина за тоа и како може да се сопре овој погубен тренд за Македонија? Точно е дека во Македонија миграциски процеси во еден правец се многу развиени. Алијансата за позитивна Македонија во својата економска програма нуди решенија за релативно брз економски развој преку кој ќе се запрат овие миграциски текови, односно младите ќе останат дома. Невработеноста е секако најголем проблем со кои се среќаваме и како држава и како општество, а секако најголем проблем е за невработените.

Алијансата за позитивна Македонија не само декларативно туку многу сериозно и одговорно го разбира уставното начело секој граѓанин има право да работи и преку својот вложен труд и знаење да обезбеди достоинствен живот. Токму затоа наш приоритет е создавање на една динамична и пред се економски издржана и оправдана програма на вработувања. Од земја извозник на работна сила, да станеме увозник на работна сила и Македонија да влезе во клубот на 60 најразвиени земји во светот.

XX Сопруга сте и мајка на две деца. Како гледа Вашето семејство на

Вашиот политички ангажман? Како успевате да ги усогласите професионалните и личните обврски? Професионалните и личните обврски успевам да ги усогласам со добра организација и добар распоред на времето со кое сум во постојана трка. Не правам приоритети, едноставно моето семејство кое е секогаш со мене и безрезервно ме подржува ми е дополнителен поттик за непречено одвивање на мојот професионален и политички ангажман. Моите успеси се и успеси на моите две дечиња, сопругот и на моето семејство.

Академија за контролинг

“Ниво 1 – Контролинг систем”

23-25 април 2014, Капитал Академија, Скопје

Капитал Академија во соработка со МЦБ едукација од Белград, организира Академија за контролинг која е направена по лиценца на германската Controlling Akademie Munich. Таа e соодветна на нивната “Диплома програма”, која е стандардна за германскиот контролинг. Академијата за контролинг се состои од 5 сесии (тренинзи) по 3 дена:

Техника во контролингот

+ Ниво 1 – Контролинг систем + Ниво 2 - Контролинг алатки + Ниво 3 - Контролинг планирање

Луѓето во контролингот

+ Ниво 4 - Психологија во контролингот и известување + Ниво 5 - Тимска работа, анализа на проблемот и презентација Првото ниво (Контролинг систем) ќе се реализира во периодот од 23-25 април 2014, во просториите нa Капитал академија во Скопје. Следните нивоа (2,3,4, и 5) ќе се реализираат во периодот од мај до октомври 2014 година. НАЧИН НА РАБОТА НА AКАДЕМИЈАТА ЗА КОНТРОЛИНГ + Академијата за Контролинг е соодветна на Controlling Akademie Munich. Сите материјали се преведени на српски јазик и адаптирани на домашната терминологија и окружување. Начинот на работа и методологијата е 100% идентична како и во Минхен. + Ниво 1, 2 и 3 се занимаваат со техничките алатки на контролингот (управувачко сметководство), додека нивоата од 4 и 5 се занимаваат со луѓето во контролингот. + Можно е одделно да се посетува техничкиот дел (Ниво 1, 2, 3) и делот околу луѓето во контролингот (Ниво 4, 5). + Работа во мали групи, што гарантира висока интерактивност. + Специфика на Академијата е тоа што не постојат PowerPoint слајдови, туку тренерот активно црта и визуелизира. Овој метод се покажа како најдобар начин за пренесување на знаењето. + Академијата за контролинг е исклучително практична со што, покрај цртањето, на тренингот ќе имате прилика да видите и многу ефектни контролинг извештаи изработени во Excel (Ниво 4 -Психологија во контролингот и известувањето).

Controller Akademie Munich (CA) Controller Akademie Munich (CA) е основана 1971 година и е најголемата светска компанија специјализирана за обуки за контролинг. CA има повеќе од 50 различни тренинзи за контролинг, а најпозната е по “Диплома програмата“ од 5 нивоа. На CA обуките поминаа повеќе од 50.000 контролери и CA е синоним за “Контролинг на германски начин”. “Диплома програмата” е општ прифатен стандард за контролери во германските компании. http://www.controllerakademie.de

За кого е наменета академијата? Академијата е наменета за сите професионалци во контролингот и финансиите: контролерите, шефовите за контролинг, план и анализа, репортинг, економика, перформанс менаџмент, известување, аналитика, буџетирање, sales controlling, CAPEX controlling, фабрички контролери, IT controlling, business inteligence аналитичари, претпријатија кои го имаат имплементирано SAP стандардот и сл.

Академија за контролинг

made in germany

Ниво 1 - контролинг систем + Контролинг системот • Поставување на цели, планирање и навигација • Принципи на контролингот • Холистички пристап на контролингот • Утврдување на ROI таргетот • Однос помеѓу менаџерите и контролерите + Управувачко сметководство • Контролерска коцка на трошоци • Full costing (DM, DL, MOH) или marginal costing (VT, FT).

• Планирање на трошоците за кост центрите • Цена на чинење (product costing) • Contribution 1 i contribucioni P&L + Донесување на одлуки во контролингот • Микс на производите • Рабат- колку дополнителни количини се потребни?

• Одредување на BEP Break Even Point • Анализа на варијансата + Корпоративно планирање • Стратешко, оперативно и реактивно планирање • BCG матрица • Quo vadis матрица • PLC Product Life Cycle • SWOT анализа • Конкурентен профил • Стратешки план за 1 А4 страница + Улогата на контролерите • Контролерот како бизнис партнер на менаџерот • Организација на секторот за контролинг Ниво 2 - Алатки на контролингот +Цена на чиниње • Формирање на цената на чинење • Да се купи или произведе • Target costing • Target contribution • KANO model • Value и Cost drivers • 4K за одредување на продажните цени + CAPEX controlling • NPV, IRR, Payback, DPP, PI • Анализа на чувствителноста и примена во Excel • 10 заповеди за Business case + Контролинг на фиксните трошоци • ABC Activity Based Costing • ZBB Zero Based Budgeting • Совети за контрола на фиксните трошоци + Продажни контролинг алатки • Портфолио на купувачите • ABC/1-2-3 матрица

• Продажна платформа • Коефициенти на трансформација • Customer P&L • Холистички пристап на продажните менаџери + Финансиски контролинг • 3 финансиски извештаи (BU, BS, CF) • 3 видови на Биланси на успех (cost summary, cost of sales, contribucioni P&L) • Меѓусебна поврзаност на извештаите • Финансиски триаголник (ликвидност, профитабилност, задолженост) + Value based controlling • EVA Economic Value Added • EV Enterprise Value Ниво 3 - Контролинг планирање + SOF анализа на компанијата • Стратегија • Оператива (controlling) • Финансии + Припрема за буџет • Дизајн оквир за буџет • Клучни елементи на бизнис планот • Риск менаџмент • Формирање на цени на чинење • Анализа на претходните резултати + Подготовка на буџет (буџетирање) • Планиран MRA Management Result Account • Планиран Биланс на успех по две методи (cost summary i cost of sales) • Плански биланс на состојба, cash flow и рацио анализа • Организирање на состаноци за буџет • Финансиска анализа + Трендови во контролингот • Beyond budgeting • Контролинг како агент на промени + Контролинг на контролерите • SWOT за контролерите • Конкурентен профил • BSC Ниво 4 – Психологија во контролингот и известување + Холистичко размислување и делување во контролингот • MOVE модел + Психологија во контролингот • Комуникација, тимска работа и лидерство • Меѓучовечки односи • Лични фактори кои влијаат на односите • Упатство за ефектен feedback менаџер • Планирање на промените на однесување • Водење на записник од состаноците + Известување во контролингот • Визуелизација во известувањето

• SUCCESS® правила • Контролерско известување и тимска работа • 10 правила за контролерски извештаи Ниво 5 –Тимска работа, анализа на проблемите и презентација + Тимска работа и решавање на комплексни проблеми во тимот • Карактеристики на високо квалитетните тимови • Фази на развој на тимови • Насока за успешна тимска работа • KPI за натпреварување или соработка во тимовите + Анализа на проблемите • Препознавање на структурата на проблемите • Видови на проблеми во компанијата • Гледање на проблемите и влијание на резултатот +Презентација и модерација • Улогата на презентерите и улогата на модераторите • Подготовка на презентации • Техники на визуелизација • Техники на уверување и анализа на публиката • Техники на поставување на прашања и коориентација • Препознавање, идентификација и управување со групни процеси • Претставување пред публика во мали групи и на пленарни собири Предавач: Бојан Шчепановиќ е еден од најискусните професионални тренери во Србија од областа на менаџмент, финансии и контролинг, со повеќе од 12 годишно искуство како тренер и над 950 одржани тренинзи. Тој има повеќе од 22 години искуство во областа на финансиите, контролингот и менаџментот, работејќи како сметководител, раководител на сметководствено одделение, контролор, менаџер на контролинг, финансиски менаџер и извршен директор. Има развиено 15-20 различни тренинзи од областа на контролингот, финансиите и менаџментот. Претседател е на Клубот на контролинг професионалци во Србија. Од февруари 2002 е Генерален менаџер на MCB – Menadzment Centar Beograd, специјализирана компанија за едукација на менаџери и личен развој. Сите заинтересирани за учество можат да се пријават најдоцна до 15 април 2014 година. Работен јазик е српски.

За сите дополнителни информации во врска со академијата слободно контактирајте со:

l лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова l е-маил: akademija@kapital.com.mk l 02 3280 911

Капитал број 754 11.04.2014

www.kapital.mk

50 интервју exclusive

Sa[a RadulOvi] поранешен миниСтер за еКономија на Србија

PaRtiSkite PaRaziti ne Sfa]aat deka na kRaj ]e umRat zaednO SO OP[teStvOtO [tO gO jadat! разговарал:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

С

амо пет месеци во претходната српска Влада му беа доволни на Саша Радуловиќ за како што вели - „да сфати со кого си има работа“ и веќе во јануари годинава да си поднесе спектакуларна оставка од позицијата министер за економија со став дека нема намера да биде дел од екипа којашто нема никаква политичка волја за реформи, туку е само гладна за власт (и тоа – апсолутна). Радуловиќ ја потресе не само српската туку и целата балканска јавност, откако заедно со оставката сосема отворено

Судски систем зграпчен од власта, селективна правда и апсење, администрација преполна со партиски војници, вести по медиуми што се подготвуваат во владини кабинети, здравствена и пензиска каса претворени во „проточни болјери“, економија во којашто успеваат само фирми блиски до власта... Со визија дека сето ова треба да се промени, поранешниот министер за економија, Саша Радуловиќ влегува во владата на Србија и таму останува само пет месеци, оти сфаќа дека неговите идеи за реформи нема да поминат во Влада која сака да остане на власт по секоја цена... а реформите значат спротивно. објасни како функционира српската Влада (паралела може да се направи речиси во сите земји од регионот) и ги наведе причините поради кои, за него и неговата визија за Србија, (која вклучува силна економска реформа ослободена

од популизам и лажен патриотизам, но и мерки за кои политичарите од регионов постојано зборуваат, а никако да ги спроведат) нема место во Влада што наместо работа, презентира театар и „реалити - шоу“.

www.kapital.mk

Капитал број 754 11.04.2014

интервју Паразитскиот систем има три главни компоненти: партиско вработување, „буразерска“ економија и таблоидна кал. Тој систем во јавниот сектор вработи десетици илјади партиски кадри со купени дипломи кои работат за партијата, а на трошок на даночните обврзници. Се работи за повеќе од 1.5 милијарди евра. „Буразерската“ економија ја сочинуваат мал број на приватни фирми кои се во тесна врска со врвот на партиите на власт и добиваат повластени договори со јавните претпријатија, субвенции и кредити од државните фондови или едноставно бидуваат поддржани од банките. Тука се одлеваат дополнителни една милијарда евра годишно најмалку. Тоа е повеќе од вкупниот годишен дефицит на Србија. Тоа што на крајот и паразитот ќе умре заедно со општеството не е нешто со кое паразитот се занимава.

Неговиот потег наиде на различни коментари, но концептот и реформите којшто Радуловиќ ги презентира со неговото ново политичко движење „Доста е – Рестарт“, коешто на изборите освои дури 2,09 % од вкупниот број на гласови, заслужува внимание. Радуловиќ со задоволство се согласи да поразговараме и пред читателите на „Капитал“ ексклузивно да ги презентира неговите политички визии, но и да открие детали од неговото „министерување“. Судски систем зграпчен од власта, селективна правда и апсење, администрација преполна со партиски војници, вести по медиуми што се подготвуваат во владини кабинети, здравствена и пензиска каса претворени во „проточни болјери“, економија во којашто успеваат само фирми блиски до власта... Радуловиќ за „Капитал“ открива како функционира српското општество, но тешко дека во овие зборови може да се пронајдат само

првите луѓе на српската политика.

XX Господине Радуловиќ, направивте вистински бум на целиот Балкан со оставката во српската Влада и особено со колумната во „Неделник“ во која објаснивте како во суштина функционира српското општество. Бевте министер за економија, но поради отсуство на политичка волја за спроведување на реформи поднесовте оставка... Како тоа беше прифатено? Имавте можеби некои закани? Мислам дека начинот на којшто функционира српското општество не се разликува многу од начинот на којшто функционираат сите неуспешни општества во регионот. Некои се и членки на ЕУ. Првичната реакција беше шок, проследен со конфузни изјави, повици од раководството на СНС до полицијата и Обвинителството да испитаат кој знае што поврзано со мене и провлекување на моето име низ калта на кабинетски управуваните таблоиди. Кога малку се консолидираа, усвоија стратегија за нереагирање и затворање на медиумите за мене, особено на телевизиите.

51

Да знаат граѓаните каква е вистинската состојба во државата, резултатите од изборите би биле поинакви

XX Како сега гледате на Србија? Како може да се очекува да се спроведуваат реформи сега, ако се има предвид дека победи токму СНС на Александар Вучиќ – истиот човек за кого велите дека наместо реформи, прави театар? Централен проблем на српското општество е паразитскиот партиски систем којшто го нападна здравото ткиво и го уништува. Системот има три главни компоненти: партиско вработување, „буразерска“ економија и таблоидна кал. Тој систем во јавниот сектор вработи десетици илјади партиски кадри со купени дипломи кои всушност работат за партијата, а на трошок на даночните обврзници. Се работи за повеќе од 1.5 милијарди евра. „Буразерската“ економија ја сочинуваат мал број на приватни фирми кои се во тесна врска со врвот на партиите на власт и добиваат повластени договори со јавните претпријатија, субвенции и кредити од државните фондови или едноставно бидуваат поддржани од банките. Тука се одлеваат дополнителни една милијарда евра годишно најмалку. Тоа е повеќе од вкупниот годишен дефицит на Србија. Тоа што на крајот и паразитот ќе умре заедно со општеството не е нешто со кое паразитот се занимава. Реформите значат демонтажа на овој паразитски систем. Токму затоа сметам дека до такви неопходни реформи нема да дојде. Мислам дека Александар Вучиќ нема ниту капацитет, ниту знаење, ниту волја, ниту желба, ниту пак има интерес да ги спроведе овие реформи. Би ги изгубил полугите кои го доведоа на власт и го одржуваат на власт. Ако направи реформи нема да има со што да ја плаќа партиската машинерија. Цел на политичката олигархија во нашите неуспешни општества не е создавање на уреден систем и држава. Целта е власт. Единствена цел е власта!

XX Kako тогаш ја објаснувате неговата огромна поддршка? Како освои толкава поддршка од граѓаните ако состојбите се такви какви што Вие ги опишувате? Прв момент се апсењата. Апсењето на Мирослав Мишковиќ на пример за него е вистинска пресвртница. На сите граѓани им е јасно дека е спроведена една арамиска приватизација, дека економијата е уништена и живеат се полошо. Некој е виновен. Друг аспект е медиумскиот мрак. Цензура и автоцензура. Ако таблоидните медиуми кои се под секојдневна контрола на кабинетот, вклучително и во предизборниот молк, постојано продуцираат „хвалопевки“, а сите сериозни медиуми молчат, практички не постои и немате критичка мисла. Во вакви услови, не знам што друго можете да очекувате. Кога граѓаните би знаеле во каква состојба се наоѓа државата и самите тие,

Капитал број 754 11.04.2014

52

www.kapital.mk

интервју

Радуловиќ на 24 јануари годинава си поднесе оставка и го потресе целиот Балкан со една силна колумна во „Неделник“, цитирана и објавена во речиси сите медиуми од регионот, оти многу е лесно да се заклучи дека неговите зборови не се однесуваат само на челниците на српската политика. Ексклузивно за „Капитал“, тој открива – кои се точно причините што не можеше да „издржи“ на жешкото министерско столче, како е да се биде дел од една балканска Влада, кои се визиите на неговото ново политичко движење и каква е прогнозата за развојот на политичката сцена кај северниот сосед. резултатите од изборите би биле сосема поинакви.

Влада како „реалити - шоу“ XX Бевте министер. Дел од една балканска Влада. Лесно е да се заклучи дека Владите во регионот функционираат помалку или повеќе на еден ист начин. Анализирајќи ги потезите на премиерите се наметнува чувство дека тие дури и си учат еден од друг, особено во примената на техниките на манипулација, популизам, одржување на власт што подолго. Како е да се биде дел од една таква „екипа“? Што Вам најмногу ви пречеше? Тоа што се работи за една театарска претстава без воопшто работа. Како „реалити –шоу“. Ниту една сериозна дискусија. Ниту една сериозна реформа. Ниту еден сериозен разговор на кое било ниво. Само константен страв.

XX Како мислите дека ќе се одвиваат и резултираат преговорите за формирање на нова влада? Кој е најпосакуван коалициски партнер за Вучиќ? Александар Вучиќ е во голем проблем. Нема ниту тим, ниту идеја, а има огромни проблеми. Пред се економски. Останатите проблеми може и да ги прикрие, но економските тешко. Тоа што запад го бара, тој не умее и нема интерес да го спроведе.

XX Како гледате на формирањето на новата партија на Борис Тадиќ? Во текот на кампањата многумина го обвинуваа дека тоа е производ токму на неговата соработка со Вучиќ?

Мислам дека тоа е врв на политичката неодговорност. Жално и мачно е тоа да се гледа.

Во борбата за реформи во Србија, јас ќе трчам маратон, не спринт!

XX Веднаш после оставката Вие формиравте ново политичко движење „Доста е – Рестарт“ со коешто сакате да порачате дека е време Србија конечно да добие една цврста визија за развој. Која е главната идеја на оваа организација? Какви? Главна цел на политичкиот проект е создавање на едно уредено општество. Општество базирано на позитивна селекција. Владеење на законите и независни институции на системот. Транспарентност. Почитување на човековите права. Хумано општество со силна социјална политика од една страна, но и слободна пазарна економија од друга. Економија која може да плати таква социјална политика. С$ тоа што нашите политички елити на овие пропаднати општества ни го говорат со децении, додека работат сосема спротивно на тоа. Потребно е да се одвои социјалната политика од стопанството. Социјалната политика е работа на државата. Таа мора да и пружи на вашата фамилија минимални приходи за егзистенцијална сигурност, додека не најдете друга работа или воопшто работа на пример. Од

друга страна, задача на стопанството е ефикасност, квалитет и профит. Најдобар начин за поттикнување на стопанството е намалување на даночното оптоварување. Особено даноците наменети за работната сила. Со тоа ги поттикнувате сите сфери кои вработуваат луѓе. Работа на државата е и да овозможи регулатива, да создаде правна сигурност, да ја намали бирократијата, да создаде услови за добро работење и да врши надзор. Голем дел од работата на државата всушност е надзор. Од квалитетот на стоката од различен вид, па се до трудовите инспекции. Условите мора да бидат еднакви за сите и мора да се почитуваат.

XX Ќе прераснете ли во нова политичка партија? Засега не. Остануваме Здружение на граѓани кое се бори за создавање на солидно општество и демонтажа на паразитскиот систем за којшто зборувам.

XX На изборите поминавте доста добро со оглед на фактот дека освоивте дури 2,09 % од вкупниот број на гласови, а се формиравте непосредно пред гласањето. Некои од аналитичарите во вашата земја веќе се охрабруваат да прогнозираат дека токму околу „Доста е – Рестарт“ ќе се обедини главната опозициска мисла во Србија и дека ќе прераснете во клучниот лидер на спротивната страна од Вучиќ. Какви се вашите очекувања?

www.kapital.mk

Капитал број 754 11.04.2014

интервју

53

Нашата опсесија со странските инвеститори е со митски димензии!

В

Пред изборот рековме: трчаме маратон, не спринт. Тргнавме на 7 февруари кога закупивме простор. Немавме пари. Немавме никаква организација на терен. Медиумите ни беа затворени. Сите медиуми освен интернетот и социјалните мрежи. Во такви услови, успеавме да освоиме 2,09 % на ниво на цела Србија. Тоа се 75 илјади гласови. 2,41 % во Војводина. Во помалите средини, во кои гласаа околу 65 % од гласачите освоивме во просек по 1 %. Во градските средини во кои гласаа околу 35 % граѓани, освоивме во просек 4 %.Тоа е резултат на медиумскиот мрак, но и користењето на интернетот со којшто го разбивавме тој мрак. Најдобри резултати освоивме во белградските општини. Во Стариот град дури 7,5 %, Врачар 7,2%, Савски венец 6,5%, Нов Белград 5,5 %. Тоа е исклучителен резултат. Понатаму, во Нови Сад освоивме 5,3 %. И на крај во Ниш каде што во централните градски општини освоивме над 4,5 %. Сега ќе работиме на создавање на организациска мрежа на терен. Најсилен дел од нашата кампања беше пристапот „од човек на човек“. Сите луѓе кои гласаа за нас, тие 75 илјади знаат да објаснат на другите луѓе зошто ни го дале гласот. Тоа не може да го каже ниедна друга партија во Србија. Очекуваме дека на следните избори ќе бидеме многу битна сила која ќе се бори за формирање на Влада.

о последниот период карактеристично е што лидерите на Балканот како договорени, сите заедно се упатија кон привлекување странски инвестиции ... па, се организираат посети на земјите од светот, се носат инвеститори од арапскиот свет, од Кина, од Индија, како нови бизнис дестинации ... Од каде потекнува оваа опсесија за привлекување странски капитал? Нашата опсесија и надеж во странските инвеститори како спасители е со митски димензии. Од неа можеби единствено е поголема желбата да го избегнеме соочувањето со реалноста. И желбата да не се промениме. Да остане с$ исто. А, по некое чудо, да ни биде подобро. Бидејќи не сме во состојба да се промениме, логично е што странските инвеститори ни се единствено решение. Зашто друго немаме. Тие ни се омилен неискажан изговор за тоа зошто и не е така страшно што не се менуваме. Некои други ќе го направат тоа место нас. Наместо да работиме, ние сме замислиле дека странците ќе дојдат да го развијат нашето стопанство.

XX Што е со домашните инвеститори? Зошто не се развиваат и не поттикнуваат раст на домашните компании? Главниот фокус на економската политика мора да биде домашното стопанство. Домашните

Партиските војници во администрацијата мора да добијат отказ и точка!

XX Го споменавте апсењето на криминалците и расчистувањето со корупцијата како еден од главните проекти на Вучиќ. Како гледате на тоа? Искрена ли е оваа борба или е чиста пресметка со политичките опоненти, зачинета со популизам? Пет години пред да станам министер, работев како експерт за обвинителство и полиција, за стопански и финансиски криминал, стечај и берза. Работев на голем број на најголеми случаи на стопански криминали, вклучувајќи и 24 спорни приватизации. Нив инаку ги покрена Верица Барач и горд сум што можам да кажам дека работев со неа. Голема грешка на сегашната опозиција е што се обидува да го прикаже процесиурањето на некои поранешни државни службеници како пресметка со политички опоненти. Тоа едноставно не е вистина. Тие луѓе, на еден или друг начин, го прекршиле законот и ја злоупотребиле својата должност, често невршејќи ја својата работа за која биле платени од граѓаните. Тоа што е проблематично и што секогаш беше проблематично е селективноста и мешањето на политиката во независната работа на Обвинителството и на

стопанственици. Домашните инвеститори. Домашното стопанство во Србија го сочинуваат сите стопански друштва кои работат во Србија, вработуваат во Србија и плаќаат данок во Србија, без разлика на тоа дали се во сопственост на граѓаните на Србија или на странски лица. Главниот фокус на економската политика мора да биде растоварувањето на домашното стопанство и создавањето добра бизнис клима. Најдобар начин да привлечете и странски инвеститори е да направите здрава држава и добро деловно опкружување за домашното стопанство. Најдобар сигнал за странските инвеститори е успехот и профитот на домашните фирми. Странските инвеститори ни се потребни и се пожелни. Но, странските инвеститори се шлаг на тортата. Домашното стопанство е тортата. Нам ни пропадна тортата. Политиката на субвенции, особено на субвенции за странските инвеститори, е катастрофална политика за целиот регион и трка до дното. Таа политика колективно би требало да ја напуштиме. Се претвораме во слободна царинска и даночна зона со евтина работна сила за големите мултинационални компании, додека домашните стопанственици и претприемачи, малите и средните семејни претпријатија, одвај составуваат крај со крај, и го плаќаат сето ова лудило.

полицијата. Се уште е правило дека извршната власт има големо влијание на правосудството. Се уште е возможно некои предмети да се стават „во фиока“, а на некои луѓе да им се овозможи да ја избегнат правдата. Некои со пари, некои со стари заслуги ја купуваат слободата. Тоа го има и денеска исто колку што го имаше и вчера. Проблем на сите наши власти е што не сакаат независни институции на системот, затоа што тие ви значеле губење на нивното влијание и нивната моќ. Повторувам, нивна цел не е уредено општество, туку власт и само власт.

XX Многу зборувавте за проблемите со јавната администрација. Таму реформата е секогаш болна и се одразува на политичкиот рејтинг. Како Вие ја замислувате таа реформа и дали отворено ќе се заложите за отпуштање на партиските војници во државната управа, иако сте свесен дека тоа може негативно да се одрази на вашата популарност? Тука нема многу филозофија. Најмалку 15% партиски вработен вишок во јавниот сектор мора да добие отказ. Точка. Или Србија или тие! Тоа е прашање на преживување и прашање за иднината на нашите деца. Тоа е и прашање на одговорност на политичката елита.

Капитал број 754 11.04.2014

54

www.kapital.mk

интервју

XX Поранешниот советник во српската Влада, Душан Павловиќ во своите белешки „Моите пет месеци во министерството за земјоделство“ на виделина изнесува некои детали од седници на владата (како на пример, материјалите на министрите им се доставувале 5 минути пред почетокот на седниците и истите се гласале без никаква дискусија), но и од една вечера со Штрос Кан, кого Александар Вучиќ помпезно го ангажираше за свој советник. На таа вечера, на која наводно и Вие сте присуствувале, додека Кан се трудел да објасни план за реформи, Вучиќ наводно бил преокупиран со некој кошаркарски натпревар што во моментот течел на телевизија... Демек толку бил заинтересиран за реформи. Во какво сеќавање Ви е таа вечера Вам? Навистина верувајте немам што да додадам на Душановиот опис. Тој запишуваше настани и подготвува книга за тоа. Книгата која ја подготвува никако не може да најде издавач за јавноста да дознае како изгледаа тие состаноци и воопшто работата на Владата. Театар на апсурдот во зона на самракот... Тоа е тоа Реформата може да се спроведе за помалку од една година. Еве да речеме реформа на правосудството. Со децении зборуваме за неа, с$ реформиравме освен три клучни работи: изедначена судска практика (по исти факти да не може да добиете две различни пресуди, зависно од тоа која странка е во постапката), критериуми за оценка на работата на судиите и обвинителите (да речеме број на предмети, должина на траењето на предметите, бројот на укинати пресуди и.т.н) и транспарентност, за јавноста да може да ја следи работата на судскиот систем. И системот ќе се исчисти сам од себе. И секако, да се врати буџетот на правосдуството.

Ние немаме ни пензиски, ни здравствен фонд – имаме „проточни болјлери“ XX Популизмот, не само во админстрацијата, туку и преку сите социјални мерки влијае и на состојбата на фондовите и на целата економија. Каква е состојбата во пензискиот и во здравствениот фонд во Србија и какви реформи предлагате? Состојбата во „фондовите“ е иста како и состојбата во остатокот на општеството. Прво, не постојат пензиски и здравствен фонд. Зборот фонд значи дека имате некои средства и имот со кои располагате. Овие „фондови“ го немаат ниту едното, ниту другото. Тие

се „проточни бојлери“ кои секој месец дел од парите за своите потреби ги земаат од стопанството и од граѓаните во вид на придонес, а дел од буџетот од останатите даночни приходи, кои, исто така, ги плаќаат стопанството и граѓаните. Пензискиот фонд е посебна приказна. Годишно во Србија за пензии се одвојуваат околу 5 милијарди евра. Тоа е годишната рата на скриениот долг што државата го има кон пензионерите кои во својот работен век уредно одвојувале придонеси од секоја плата. Колкава е главницата на овој долг? Околу 80 милијарди евра, односно околу 250% од БДП. Ова ви зборува дека вкупното ниво на долгот на Србија не е 63% од БДП, туку над 300%, сметајќи го и овој скриен долг. Решението секако не е во намалувањето на пензиите. Решението не е ниту во подигнувањето на старосната граница. Решението е сеопфатна реформа на системот. И на даночниот и на пензискиот. И во придружната демонтажа на трошокот на паразитскиот систем, за да можеме да ја платиме реформата која ни треба. Со реформата на пензискиот систем треба да воведеме социјални и економски пензии. Социјалните пензии се за сите, економските пезнии за тие кои одвојуваат за пензии. Сегашниот pay-as-you-go систем, што му одговара исклучиво на јавниот сектор, треба во потполност да се напушти. Во тек

на реформите на системот на никаков начин не би се чепкало во стекнатите права. Со новиот закон би се сметале само годините на работен стаж од стапувањето во сила на законот. Правата на луѓето кои се сега во пензија на никаков начин не би биле променети. Товарот на реформата би го носеле децата, а не родителите. За 20 години новиот систем значајно би го намалил учеството на пензискиот товар на сметка на буџетот, односно на БДП, кое денеска во Србија е околу 15%.

XX Сите држави во регионот се залагаат за пазарна економија, но тоа е само декларативно, бидејќи во суштина во сите главни економски сегменти се одобрува постоење на монополски позиции. Каков е вашиот коментар? Јас попрво би рекол „буразерска“ економија или партиски капитализам. Сите одлуки се носат во врвовите на политичките партии и одат во правец на заштита на нивните интереси.

XX За крај би ве прашала кога последен пат сте биле во Скопје и која е клучната асоцијација што би ја искористиле за да ја објасните општествената ситуација во Македонија, доколку ја следите? Во Скопје последен пат бев во 1983 година. Тогаш имав 18 години. Иако ја следам, објаснувањето на општествената состојба во Македонија сепак би им го препуштил на Македонците.

ПОКАНА На 12 јуни 2014 година (четврток) во просториите на НБРМ, на 8. кат, со почеток во 14 часот, ќе се одржи 13. сесија на Клубот на истражувачите. Ве молиме доколку сакате да презентирате Ваш работен материјал на оваа сесија на Клубот на истражувачите, да н$ известите најдоцна до 22 мај 2014 година (четврток). Се надеваме дека ќе побудиме интерес кај Вас и кај Вашите колеги за учество на Клубот на истражувачите. Ве молиме Вашето присуство на оваа сесија на Клубот на истражувачите да го потврдите најдоцна до 5 јуни 2014 година на тел. +389 2 3298110; електронска пошта: kontakt@kapital.com.mk Клубот на истражувачите е формиран во јули 2011 година, во рамки на активностите за поддршка на развојот на истражувачката и аналитичката работа. Овој клуб е отворена платформа за презентација и дискусија на научно-истражувачки трудови, особено во доменот на монетарната политика и макроекономијата. Согласно со досегашната практика, сесиите на Клубот се одржуваат на тримесечна основа, во март, јуни, септември и во декември. Народната банка има отворен повик до истражувачите за поднесување сопствен труд до Клубот, вклучително и на оние што се во работна верзија. Заради понатамошно промовирање на Клубот на истражувачите и проширување на составот на учесниците, објавуваме покана до сите аналитичари и истражувачи од научно-образовните институции, финансискиот и нефинансискиот сектор, за редовно учество на неговите следни сесии, како дискутанти или како слушатели. На овој начин се овозможува квалитетна и отворена дискусија меѓу истражувачите, носителите на политиките, аналитичарите од финансиските институции и другите учесници. Исто така, преку размената на мислења се обезбедува унапредување на научно-истражувачката работа во земјата. Зачленувањето во клубот е од отворен карактер, за што подетални информации можете да видите на следнава врска: www.nbrm.mk/Клуб на истражувачи.

специјален прилог

17 KOJ E KOJ: ХРАНА И ПИЈАЛОЦИ АПРИЛ 2014

КОНДИТОРИЈА, КОНЗЕРВИРАН ЗЕЛЕНЧУК, МАКЕДОНСКО ВИНО, ПРИРОДНИ СОКОВИ, ИЗВОРСКА ВОДА.... ПРОИЗВОДСТВОТО НА СИТЕ ОВИЕ ПРОДУКТИ ВО МАКЕДОНИЈА Е ВО НАГОРНА ЛИНИЈА! МАКЕДОНСКИТЕ КОМПАНИИ КОИ ПРОИЗВЕДУВААТ ХРАНА И ПИЈАЛОЦИ ИМААТ МНОГУ РАБОТА. ПОБАРУВАЧКАТА ЗА МАКЕДОНСКА ХРАНА, КАКО НА ДОМАШЕН ТАКА И НА СТРАНСКИТЕ ПАЗАРИ, РАСТЕ. ЌЕ УСПЕАТ ЛИ ДОМАШНИТЕ ПРОИЗВОДИТЕЛИ ДА ГО ЗГРАПЧАТ МОМЕНТОТ И ДА ЗАГРИЗААТ ПОГОЛЕМ ДЕЛ ОД ПАЗАРОТ?!

“КАПИТАЛ“ ВО ОВА ИЗДАНИЕ НА “КОЈ Е КОЈ: ХРАНА И ПИЈАЛОЦИ“ ГИ РАНГИРА ИГРАЧИТЕ ВО ОВАА ИНДУСТРИЈА И АНАЛИЗИРА:

 Зошто компаниите од месната и од

кондиторската индустрија сочинуваат 40% од најголемите и најуспешни компании во целокупната прехранбена индустрија во земјава? Кои се клучните фактори за нивниот успех - продажбата на домашен пазар, извозот или инвестициите во подобрување на квалитетот на производите?  Нови производи, ребрендирање на дел од производите, нови технолошки линии...ова се дел од клучните проекти на домашните производители на храна и пијалоци. Какви им се плановите за 2014 година?  Нови пазари! Ова е најголемиот предизвик на сите производители, а

Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: aleksandra.stojmenova@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110

особено на оние од прехранбената индустрија каде што конкуренцијата е најизразена. Кои се најголемите проблеми со кои се соочуваат кога сакаат да стигнат до нов извозен пазар?  Без инвестиции шансите за развој и раст се сведуваат на минимум! Ова многу добро го знаат домашните производители на храна и пијалоци, но клучното прашање е како да се финансираат инвестициите и истите да се стават во функција на подобар продажен резултат?  Кои македонски компании и за какви проекти ја користат ИПАРД програмата?  Странските брендови од оваа индустрија играат голема улога на македонскиот пазар. Колкав дел од пазарот држат и како им конкурираат на домашните производители? ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА

Капитал број 754 11.04.2014

56

www.kapital.mk

свет

]e ima li potreba od seriozni zapadn

sankcii so pred bumerang efekt nepredvidlivi пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

О

стрите критики на Западот кон Русија поради припојувањето на Крим (кои се само реторика откако на сите им е јасно дека оваа работа е завршена), и

обидите да се спречи повторување на кримското сценарио во други делови на Украина, с$ уште не резултирале со санкции за Москва во вистинската смисла на зборот. Но, по евентуалното ново кршење на украинскиот суверенитет, Европската унија, се чини, ќе нема друг избор освен конечно да ги примени мерките кои засега ги избегнува поради цената што и самата ќе треба да ја плати во ваков случај. Зашто, рускиот претседател Владимир Путин на Крим покажа дека демонстрира сила не само како закана, за поголема

уверливост на дипломатијата многумина првите активности на руските трупи на полуостровот погрешно ги протолкуваа како преговарачки влог на Русија во играта за контрола на Киев, во Украина со Крим во нејзините граници. Германската канцеларка, Ангела Меркел, и покрај индикативната загриженост на компаниите од нејзината земја дека пристапот на ЕУ кон Русија е премногу конфронтирачки, порача дека Унијата е подготвена на силни санкции ако тоа го испровицираат потезите на Кремљ. „Ако се продолжи со кршењето на

www.kapital.mk

Капитал број 754 11.04.2014

свет

ni merki za rusija?

dviden t protiv iot putin територијалниот интегритет на Украина, ќе мораме да воведеме силни економски санкции“, изјави Меркел зборувајќи за третата тура санкции кон Русија, и дополни дека „ние сме сите различни во Европа, но имаме среќа да бидеме обединети, и заедно ќе донесеме ваква одлука“. Овој трет, многу посериозен пакет санкции, го најави претседателот на Европскиот совет, Херман ван Ромпуј, кој рече дека Европската комисија добила налог да планира нови мерки што ќе опфатат широк спектар на економски области. Официјален Брисел

засега (ван Ромпуј изјавата ја даде веќе пред неколку седмици) не дава никакви детали за санкциите во подготовка, образложувајќи дека не сакаат да & дадат време на Русија за преземање контрамерки, што упатува на големината на заканата од обострана штета во случај мерките да стапат во сила. Тука не се мисли само на енергетската зависност на Европа од рускиот гас и нафта, и за трговската размена на Русија со земјите од ЕУ која лани се приближи до 400 милијарди евра, туку и на опасноста за долгорочните инвестиции од взаемен

57

На вагата чиј лост е Украина, а која го мери негативниот ефект за двете страни од санкциите на ЕУ и од контрамерките на Русија (се мисли на најавените, сериозни економски санкции, а не на досегашните) можеби натежнува источниот тас, но тоа има мало значење во системот на поврзани садови. Дека и Западот стравува од почнувањето на кругот што не се знае каде завршува, јасно е од потребата на ЕУ и на САД да потенцираат колку се единствени и добро координирани откако кризата во Украина ги засилила трансатланските врски и ја истакнала вредноста на ширењето на европските интеграции. Пораката е - мораме да покажеме подготвеност солидарно да ги поднесеме последиците за нашата страна, ако сакаме ефект од заканите кон рускиот претседател, Владимир Путин, кој иако повторно се сомничи дека го тестира капацитетот на Украина да си го сочува суверенитетот на истокот од земјата, се чини дека под притисок на олигарсите блиски до него, кои и од досегашите санкции изгубија милијарди евра, ќе мора да изведе нешто што ќе личи на „деескалиција“ интерес. За илустрација, Германија има околу 6.000 компании кои работат во Русија, а од кои зависат близу 300.000 илјади германски работни места. Франција веќе наплатила половина од 1,2 милијарди евра, за носачот на хеликоптери „Мистрал“, кој, прашање е дали ќе & го испорача на Русија во новонастанатите околности - Москва предупреди дека Париз е должен да си ги испочитува договорените обврски, или во спротивно да ги врати парите. Италјанскиот, пак, енергетски гигант ЕНИ, е долгогодишен партнер на руски Гаспром; во кипарските банки има повеќе руски пари отколку во буџетот на малата островска држава; Швеѓаните се греат на гас што во целост

Капитал број 754 11.04.2014

58

www.kapital.mk

свет

се увезува од Русија ... Во Обединетото кралство, чија лондонска берза врти милијарди - што приватни, што државни руски пари, два отсто од најскапите недвижнини се во сопственост на руски олигарси, кои & се посебно наклонети на Британија. Кога сме кај Британија, а додека се чекаат следните мерки на ЕУ (кои, неофицијално, Европската комисија добила рок да ги подготви за три месеци), шведскиот економски аналитичар и специјалист за Русија и Украина, Андерс Аслунд, излезе со став дека единствените економски мерки кои може да се покажат ефективни (кон Русија) треба да почнат од лондонските пазари: „Срцето на руските финансии е во Лондон, 70% од руските фондови се во портфолијата на западните инвеститори, а освен тоа, последните поседуваат и процент од акциите на руските компании. Во значителна мерка с$ ова минува преку лондонските пазари. Финансискиот притисок овде, би требало да го забрза истекувањето на капиталот од Русија со последувателно слабеење на рубљата и на акциите на пазарите. Само така може да се притиснат компаниите кои најмногу се под контрола на луѓе блиски до Путин“, смета Аслунд, кој дополнително препорачува (по)детално истражување (против перење пари) на банкарските сметки на руските владини функционери во европските финансиски институции, зашто, според него, тука често станува збор и за нелегални приходи. Шведскиот експерт верува дека Путин може да биде запрен без воени мерки, само со користење финансиски инструменти. Дека Русија е послабата страна во економската војна со мерки и контрамерки со ЕУ, смета и Паул Иван, аналитичар од бриселскиот Центар за европска политика: „Русија е дури единаесетта земја на листата европски трговски партнери, додека скоро половина од рускиот извоз оди во ЕУ“, вели Иван, кој смета дека Унијата новите мерки треба да ги применува во фази, за полесно пресретнување на негативниот повратен ефект за европската економија. Неуспехот на „деескалацијата“ што ја заговара ЕУ во Украина, може многу да ја чини Русија покажува и анализата на Институтот за меѓународни финансии што обединува 500 финансиски институции од 70 држави. Нарушувањето на нормалните трговски односи Русија ќе го плати со пад од 1,2% од БДП во наредните две години, покажува анализата, а извозот може да се намали за 7-8%. Но, клучниот проблем за Русија, заклучиле од Институтот, ќе биде извлекувањето на капиталот од земјата - само во јануари, во екот на украинската криза, државата ја напуштиле 27 милијарди долари. Податоците, пак, што ги објави Блумберг, покажуваат дека досегашниот тек на геополитичката криза и санкциите, како и најавите за нови, посилни западни мерки, руските олигарси ги чинеле 24,3 милијарди долари од почетокот на 2014 (6,3 милијарди само во март), чии најбогати претставници до неодамна контролирале активи вредни 213,3 милијарди долари.

Во овој контекст, аналитичарот на Дојче Веле, Бернд Ригерт, смета дека стратегијата на Западот веќе ги дала првите ветувачки ефекти, не толку како притисок врз Путин, туку на неговиот најтесен круг економски највлијателни луѓе. Повлекувањето на западните инвеститори и настојувањата на најбогатите Руси парите да ги префрлат на посигурно место, ќе предизвика Руската централна банка следната година во најдобар случај да очекува не раст, туку стагнација, смета Ригерт.

Не може да удрите шлаканица, без да ве заболи и вас

„Не може да удрите шлаканица, без да ве заболи и вас“ и „Одлучувачко е колку болка можете да поднесете“, се изјавите на британскиот премиер, Дејвид Камерун, и на францускиот претседател, Франсоа Оланд, што се надополнуваат за да ги опишат последиците од економските санкции кон Русија, за самата ЕУ. Меѓу најнетолерантните на болката од повратниот ефект на санкциите се поранешните земји од источниот блок (сега во ЕУ), но и Германија. „Би било успех да ја избегнеме третата серија економски санкции бидејќи таа не е во интерес на Европа, а уште помалку на Унгарија“, изјави унгарскиот премиер, Виктор Орбан, кој одново победи на парламентарните избори во земјата која 80% од потребите за гас ги обезбедува од Русија. Неодамна Унгарија потпиша договор од 10 милијарди евра со рускиот гигант за атомска енергија, Росатом, за проширување на унгарската нуклеарна електрана „Пакс“ (главен произведувач на електрична енергија во земјата), а во меѓувреме Росатом не пропушти да забележи дека некои меѓународни договори би можеле да претрпат од санкциите на Западот. Русија е и најголем унгарски трговски партнер надвор од ЕУ, со размена од 2,55 милијарди евра во 2013. Меѓу оние што навиваат против нови санкции се и Грците, на кои, со оглед на катастрофалната криза, Русите (особено како туристи) им се неопходни. Тука е и Австрија, во која последниве години руски олигарси купија или закупија многу резиденции во скијачките центри - дури 53% од Австријците се против барањата ЕУ да воведе посериозни санкции кон Русија, покажува испитувањето на јавното мислење во земјата. Но, сето ова би можело да се занемари, кога Германија, што го има клучниот збор во Унијата, би можела полесно да пресече во поглед на новите санкции. Германско-руската трговска размена во 2013 била 76 милијарди евра, а погоре споменатите 6.000 германски фирми кои работат во Русија имаат вкупен обем на инвестиции во земјата на Путин од 20 милијарди евра. Нема да & биде лесно на Меркел доколку рускиот претседател ја стави во ситуација да го одржи зборот и кредибилитетот на Унијата после нејзините ветувања дека Западот после Крим, е единствен во ставот дека Русија тука мора да (се) запре. Неуспехот

на „деескалацијата“ ќе ги погоди и европските банки, покажува анализата на рејтинг агенцијата Фич. Ризикот за меѓународните банки кои работат во Русија изнесува 242 милијарди долари, од кои 76% се средства на европски банки, 16% на американски, а 7% на азиски. Како ризик се имаат предвид кредити и учества во руски фирми - како директно, така и преку ќеркифирми, при што околу 60% од средствата што им се должат на европските банки се кредити одобрени од ќеркибанки. Меѓународното финансирање, покажуваат податоците на Фич, преку директно учество во руски фирми е одвај 4,3%, односно 8 милијарди долари. Што се однесува до најспоменуваниот аспект на размената на мерки, а кој е поврзан со рускиот гас, колку и Европа да се обидува да го минимизира, залагајќи се за диверзификација, односно за тоа како „на подолг рок во иднина да ја намали зависноста од руски енергенси“ (како што изјави британскиот шеф на дипломатијата, Вилијам Хејг), за многумина и во самата ЕУ тоа не е изведлива опција. „Норвешка не може значајно да ги зголеми испораките на гас кон Европа во случај да се намали набавката од Русија“, изјави норвешкиот министер за нафта и енергија, Торд Лиен, откако почнаа да се разгледуваат опциите за ослободување од рускиот монопол над пазарот на гас. Претходно и германскиот министер за економија и енергетика, Зигмар Габриел, призна дека не гледа (во потребниот рок) разумна алтернатива за рускиот гас. Веројатно од овие причини европскиот комесар за енергетика, Гинтер Етингер, и шефот на германската дипломатија, Франк-Валтер Штајнмаер, неодамна му беа домаќини на извршниот директор на Гаспром, Алексеј Милер. Загриженоста е секако од фактот што ЕУ околу третина од гасот набавува од Русија, а половината на ова количество поминува преку Украина, каде, во меѓувреме, за 10% е подигната цената за транзит на стратешки суровини. Русија, односно Гаспром, на први април објави рекордно покачување на цената на гасот за Украина, а тоа е неслучаен тајминг. Денот на шегата е терминот кога во Украина почнуваат да се полнат подземните складишта за гас од кои зависи континуитетот на транзитот на рускиот гас кон Европа. Гаспром уште порано објави дека количеството на гас во украинските подземни складишта треба да биде 19 милијарди кубни метри за да нема проблем со транзитот, а во моментов таму има одвај 7,2 милијарди. Со важечките цени на рускиот гас за Украина (сега зголемени за околу 40%), за полнење на складиштата до потребното ниво треба да се обезбедат меѓу 3,6 и 4,6 милијарди долари. По подигањето на цените на гасот за Украина, САД усвоија закон за милијарда долари помош за Киев. Веројатно ќе се потрошат за да & се обезбеди на Европа континуитет во гасоснабдувањето, исто како и првата транша на кредитот на ММФ за земјата, која би требало да стигне веќе во април, а во висина од околу три милијарди долари.

...Фељтон...

60 гОдини БиЛдерБершКи загОвОр

br.

2

^atam Haus

pravila za diskrecija Фељтонот се занимава со групата Билдерберг, на чии конференции доаѓаат најмоќните луѓе на светот, а оттаму не излегува ниту една официјална информација, иако се расправа за прашања кои и тоа како го тангираат човештвото, што во најмала рака остава многу простор за конспиративни теории

B

илдерберг конференциите се одржуваат според Чатам Хаус правилата на невладината организација позната уште и како Кралски институт за меѓународни односи, со седиште во Лондон. Ова правило на дискреција дозволува присутните на конференциите да можат да дискутираат за таму слушнатото и во јавноста (иако такво нешто досега медиумите не пренеле), но да не смеат да го откријат идентитетот и припадноста на учесниците, ниту да цитираат нешто што тие кажале. Потребата од вакво правило од Билдерберг ја објаснуваат со намерата на конференциите да се содадат услови, атмосфера, во која сите учесници, без да стравуваат како ќе бидат сфатени, ќе можат најслободно да искажат и ставови кои дефинитивно не се за во јавност

Капитал број 733 15.11.2013

60

Извршниот претседател на Гугл, Ерик Шмит (член на Билдерберг), пристигнува на Гулг настан во Гроув хотелот, кадешто две седмици подоцна се одржа Билдерберг конференцијата за 2013

Куќата, односно Институтот, од кој Билдерберг ги позајмува правилата за организирање на конференциите За да се стигне до границата до која е дозволено движење во близина на локациите на одржување на конференциите, мора да се помине детален безбедносен преглед пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Н

е постои јавно достапен критериум за влез во најексклузивниот светски клуб. На официјалната вебстраница на Билдерберг, во рубриката за често поставувани прашања, стои баналната информација дека за учество на Билдерберг конференциите не може да се аплицира (зарем некој мислеше поинаку?!), дадена како одговор на уште побаналното прашање - „Кој критериум треба да го исполнам и што треба да направам за да добијам покана за Билдерберг конференција?“ (зарем на некој што барем чул за Билдерберг може да му падне на памет вакво прашање, па уште да смета и дека има смисла да го постави?!). На истото место може да се прочита дека списокот на учесници на конференциите се менува од

година во година, и оти кој ќе биде поканет одлучуваат Управниот одбор, или Комитетот, и претседавачот (моментално Анри де Кастри, извршен директор во Аxa, втората најголема осигурителна компанија во Европа после германски Allianz). Процедурата оди така што членовите на Управниот одбор му предлагаат на претседавачот кандидати кои сметаат дека треба да бидат поканети, а тој во консултација со други членови на одборот одлучува кому ќе биде испратена покана, при што се внимава да се обезбеди максимална разноликост во „бекграундите“, гледиштата, возрастите, па и во однос на полот, се вели на официјалната веб-страница. Конференциите се одржуваат според Чатам Хаус правилата (Chatham House Rule правило на невладината организација позната уште и како Кралски институт за меѓународни односи, со седиште во Лондон). Ова правило на дискреција предвидува присутните на Билдерберг конференциите да можат да дискутираат за таму слушнатото и во јавноста (иако такво нешто досега медиумите не пренеле), но да не смеат да го откријат идентитетот и припадноста на учесниците, ниту

да цитираат нешто што тие кажале. Потребата од вакво правило од Билдерберг ја објаснуваат со намерата на конференциите да се содадат услови, атмосфера, во која сите учесници, без да стравуваат како ќе бидат сфатени, ќе можат најслободно да искажат и ставови кои дефинитивно не се за во јавност. „Конференцијата претставува форум за неформални, оф-рекорд дискусии за мегатрендовите и за главните прашања со кои се соочува светот. Благодарение на приватноста на конференцијата, учесниците не се обврзани да се придржуваат до официјалните конвенции, до ставовите на организациите или на институциите од кои доаѓаат или до позициите за кои претходно веќе е постигната согласност. Што значи, тие може и само да слушаат, да собираат и да изразуваат гледишта. Не постои детална агенда, не се предлагаат резолуции, нема гласање, ниту официјални изјави“, пишува во краткото објаснување на веб-страницата, насловено „За Билдерберг“. Е сега, потребата најголемите светски моќници од сите сфери да се состануваат во услови на

И Билдерберг има смисла за хумор Држави од кои имало претставници барем на една од Билдерберг конференциите

Гроув хотелот во Вотфорд, Англија, каде што се одржа последната Билдерберг конференција апсолутна дискреција додека разговаат за главните прашања со кои се соочува светот (значи за теми во кои, ако се гледа наивно, не би требало да има ништо тајно, со кои, впрочем, се занимаваме сите - и меѓународните организации, и државите, и медиумите, и граѓаните), остава многу простор да се толкува дека Билдерберг ја собира елитата со опскурни цели, по на нив соодветни правила на однесување. Овде секако неизбежно е повикувањето на канадскиот новинар Даниел Естулин, кој ги храни со информации сите теории на заговор поврзани со Билдерберг, благодарение на неговото упорно долгогодишно следење на активностите на групата. „Повиканиот/ повиканата мора да дојде сам/сама на конференцијата. Без сопругот/ сопругата, момчето или девојката. Помошниот персонал (првенствено во делот на обезбедувањето) не влегува во конференциските сали. Додека трае конференцијата тој (персоналот) престојува во други простории. На поканетите експлицитно им се забрануваат интервјуа во медиуми, и откривање на она што се дебатирало на состаноците“, пишува Естулин во една од своите книги.

Трошоците за гостопримство на годишните Билдерберг конференции ги поднесуваат членовите на Управниот одбор од земјата кадешто настанот се одржува. Конференцијата за 2014 година - шеесет и втора по ред, ќе се одржи во мај, во Данска, така што, Данците од Билдерберг ќе треба да обезбедат највисоко можно ниво на безбедност и тајност, што нема да им биде проблем со оглед на влијанието на членовите на групата кое се простира високо над локалните министри и шефови на службите од потребните ресори. На годишните конференции присуствуваат членовите на Управниот одбор - на број триесет и три, плус претседавачот и постојаниот член на Советодавната група, Дејвид Роквелер, и поканетите гости чија листа Билдерберг ја објавува на својата веб-страница (за оваа година с$ уште ја нема). Оние кои се викнати на Билдерберг конференција за прв пат (а особено ако нивното општествено значење е под очекуваното ниво на групата), се ликови на кои се смета во перспектива, а во кои треба да се бараат идни претседатели на држави, премиери или барем битни министри. „Целта

В

о рубриката често поставувани прашања на веб-страницата за Билдерберг средбите, а во делот што се однесува на медиумската покриеност, тешко е човек да се отргне од впечатокот дека неименуваниот автор на одговорите не се подбива со него: „Конференциите за новинари што се одржуваа пред годишните (Билдерберг) конференции во продолжение на неколку декади с$ до деведесеттите години од минатиот век, се стопирани поради недостаток на интерес“ (?!) - стои во одговорот на често поставуваното прашање „Зошто и покрај гостите од висок калибар, медиумската покриеност на Билдерберг е многу мала?“ Недостаток на интерес за пресконференција на која новинарите би можеле да слушнат, макар во најприлагодена форма за јавноста, што зборувале најмоќните луѓе на светот за проблемите од најширок интерес, и да ги постават новинарските прашања кои просто преколнуваат да бидат поставени?! Надвор од сарказмот на „немањето интерес“, Билдереберг, нормално, официјално не дозволува присуство на новинари на своите конференции, но на сајтот споменува дека „во тек на годините одредени новинари прусуствувале на конференциите благодарение на личните капацитети (à titre personnel), оддавајќи им така своевидно признание на ликовите од видот на Даниел Естулин.

на Билдерберг е спроведување на револуција без капка крв, инспирирана од повисоките класи, на начин што ќе го помогне формирањето на влада од „техничари“, кои би владееле така што внатрешната и надворешната политика би биле подредени на меѓународната економија“, пишува Естулин. Со годишните прилози на членовите на Управниот одбор се покриваат трошоците на секретаријатот на групата, чиј буџет е лимитиран на цената на чинење на една (годишна) конференција, во делот што не го покрива земјата домаќин. Поканетите гости немаат никакви обврски од ваков вид.

Продолжува...

капитал број 754 11.04.2014

62

www.kapital.mk

на руЧек со...

Ерол ризаов

новинар и политиЧки аналитиЧар

Poradi novinarstvot sum odbival i Profes i ambasadorski mesta

www.kapital.mk

Капитал број 754 11.04.2014

на руЧеК К со... Новинарот Ерол Ризаов ни раскажа дека сосема случајно влегол во новинарската професија во која ќе одбележи четири децении од неговата кариера и 64 години од неговиот живот. За новинарството вели дека во минатото била почитувана и вредна професија, што дури два пати одбивал амбасадорско место, асистентско на универзитет, а вели дека би одбил и министерско и било кое друго место надвор од новинарството. Тој предупредува дека македонските медиуми во моментов малку инвестираат во младите новинари и во нивниот професионален развој што се повеќе ќе се одразува на македонското новинарство и демократија. Во ова интервју прочитајте уште многу интересни информации и настани врзани со приватниот и професионалниот живот на Ризаов

на ш ето м ен И од богатото мени на арабеска одбравме: рижото со зеленчук и орада на скара

to esorski ta

пишува:

Дејан азески а

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

В

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

о сета оваа стрвична македонска политичка џунгла која покрај говор на омраза и нетрпенеливост во јавноста лиферува и невидена некултура во Македонија се уште може да се најде едно пријатно катче каде политичкиот дијалог се води на сенаторско и дипломатско ниво. Катче каде самиот речник и избор на изрази и фрази се уште повеќе потсетува на Цицероновата возвишена доминација, отколку на калигулината простачка и наметлива иронија. Секако станува збор за катчето каде што повеќе децении е сместена редовната колумна на Ерол Ризаов, еден од најискусните македонски новинари и уредници и како што велат неговите колеги и конкурентни легенда на македонското политичко коментаторство. Оваа недела ја имавме привилегијата во рубриката на ручек со... гостин да ни биде токму Ерол Ризаов кој после цели четири децении непрекинато присуство на македонската јавна сцена конечно за Капитал ја отвори и својата приватна страна.

Иако можам не сакам да се прикажувам како стар скопјанец

На почеток го прашавме Ерол Ризаов, кој поминал повеќе од половина век, поточно 57 години, во главниот град, дали се смета себеси за стар скопјанец. Добивме интересен одговор. „Основното, средното и високото образование ги завршив во Скопје. Тука ја поминав и целата работна кариера, добар дел и од детството и се до ден денес. Го обожавам Скопје.Но, иако сум во Скопје од најмали нозе јас сум родум од Кочани и поради тоа не се сметам себеси и не сакам да се прикажувам како стар Скопјанец“. Ризаов всушност потекнува од стара беговска фамилија од Кочани. Се шегува дека според османлиското обичајно

63

право и самиот наследно ја носи титулата бег, иако,вели дека од беговштината ништо не видел и не наследил,освен некои карктерни особини на неговиот татко. Неговото доаѓање во Скопје е поврзано со големите преселби на Турците во педесеттите години на минатиот век, за кои лично смета дека се голема загуба за Македонија и најавува дека приготвува роман кој преку жива приказна ќе ја објаснува оваа тематика. „Македонија за многу краток период од неколку години изгуби повеќе од 200.000 луѓе кои неповратно се иселија во Турција. Национализацијата на земјоделското земјиште и на чаршиските дуќани каде што најзастапени беа токму Турците беа главните причини за ваквата масовна појава. Државата наместо да направи нешто за да ги задржи овие главно лојални на татковината, способни и успешни луѓе, на необјасниво дури и го стимулираше нивното заминување. Овој чин ја опусти некогаш богатата и населена источна Македонија, а во западна Македонија отвори простор за опустошување на селата и полнење на градовите со доселеници од планинските региони . Ризаов кој вели дека за предземјотресно Скопје, од културен и урбан аспект, нема преубави спомени, средното образование го оформува во тогашната авангардна и престижна скопска гимназија Цветан Димов, од каде се запишува на Филозофскиот факултет на смерот Општа историја со историја на уметноста. „Во тоа време постоеше еден многу добар смер на мојот факултет кој јас го завршив и пред да станам новинар станав дипломиран историчар. Тоа е професија која подоцна многу ми помогна во сфаќањето и анализата на политичките збиднувања и предвидувања за иднината“. Историјата е прекрасна наука ако не сте заробеник на минатото, туку реален согледувач на процесите кои водат во подобра иднина. Политичките интервенции во историјата оставија пустошво светста на балканските народи. Таму се корењата на сите недоразбирања, омраза и интереси.

Во новинарството доживеав природен раст и развиток

По оформувањето на образованието Ризаов, како што сам раскажува, сосема

капитал број 754 11.04.2014

64

www.kapital.mk

на руЧек со...

Интервју со познатиот турски политичар Тургут озал

со поранешниот југословенски и хрватски претседател стипе Месиќ

со поранешниот германски канцелар Герхард Шредер

со еден од најпознатите и најуспешни турски политичари сулејман Демирел

Внуката аја а ја го освои сето мое внимание и срце Покрај успешната професионална кариера Ризаов вели дека е горд татко на два сина Денис и Горан и дедо на најмалата и омилена на сите во семејството внука Аја. Смета дека за семејството можел да направи многу повеќе и признава дека во тоа не успеал што не е реткост во новинарскиот живот. „Во минатото многу повеќе од сега новинарот беше врзан за редакцијата. Буквално со денови и ноќи преспивавме таму. Немаше е маил, немаше компјутери,мобилки, за да се корегира текст тој требаше да се прекуцува на машина што одеше доста споро. Овие факти комбинирани со динамичниот живот на самите новинари придонесуваат многу мои колеги за брзо време да ги растураат семејствата, а некои дури и воопшто да не ги формираат. Јас по некоја среќна случајност токму во периодот кога растеа моите деца имав време кое им го посветив на нив. Константно зафатен станав подоцна кога децата ми беа во една повозрасна фаза. Не можам да кажам дека и тогаш не им фалеше моето присуство бидејќи отсуството на родителот секогаш долгорочно се одразува на децата но задоволен сум што израснав и воспитав две здрави, воспитани и образовани деца“. Сиот овој труд и залагање на Ризаов низ годините наназад е награден со раѓањето на неговата прва внука малата Аја за која вели дека е негова љубимица како и главен член на семејството Ризаови. „Аја е ќерка на мојот постар син Денис. Таа со својот карактер веќе освојува добар дел не само од моето, туку и од времето на целото семејство. Сега кога знам што значи внуче и колку е тоа драго очекувам од двајцата синови да ме израдуваат со што повеќе деца“. случајно се нашол во редакција на Нова Македонија, тогашен македонски, југословенски и регионален бренд на современото новинарство и расадник на подоцнежни големи новинари и уредници. Ризаов сепак не се срами да признае дека строгата хиерархиска поставеност во тие времиња во редакциите има свое оправдување, иако во почетокот не соодветсвувала со неговиот карактер и тој уште од самиот почеток сакал да ги прескокне скалилата во системот. „Покрај редовното проверување на цените на пиперките и доматите на

зелените пазари, првите новинарски задачи ми беа поврзани со комуналните проблеми на скопјани. Тоа за мене во тој момент не беше прифатливо и јас на своја рака подготвив неколку продолженија од големи текстови за макдонско бугарските односи, користејќи многу книги и цитати. Кога ги предадов на уредникот тој веднаш ги фрли во кантата без да ги прочита што мене длабоко ме навреди и веднаш побарав објаснување“. Токму овој момент Ризаов го нагласува како клучен за неговата подоцнежна успешна кариера, бидејќи вели

со првиот македонски претседател киро Глигоров дека токму тука ја научил најголемата новинарска лекција. „Уредникот ме седна и ми одржа убава лекција. Прво ме праша кој е Ерол Ризаов и каква тежина има неговиот пишан збор во јавноста . Потоа ми објасни дека македонско бугартските односи ги коментиораат искусни новинари кои биле повеќе години дописници од Софија, а ова што јас го пишувам и сакам да ги изненадм моите уредници го работи генералниот директор Ванчо Апостолски, човек со најголеми познавања од таа област и е најкомпетентен за тие сложени прашања. И како трето, ми кажа дека ако новинар не ги помине сите скалила од последните до првите страни на весникот тој никогаш нема да стане добар новинар“. Ризаов смета дека токму тоа му фали на македонското новинарство и на македонските млади новинари. Добри и професионални уредници, редактори и педагози. Се разбира под услов прво да се ослободи новинарството од стегите на власта. „Веќе подолго време во македонското новинарство се прескокнуваат природните скалила и се форсираат млади новинари на одговорни места и неспремни се фрлаат во оган. Тоа не е вина на новинарите, туку на медиумите кои главно се сиромашни и тешко можат да издржат оптимално опремени редакции и технички и кадровски, туку мора да импровизираат и со помалку новинари да прават повеќе текстови или медиумски производи. Поради тоа, медиумите немаат ниту време, ниту средства да инвестираат во обуката на своите новинари кои и покрај тоа што млади стануваат уредници и ги пишуваат големите текстови и анализи длабоко во

www.kapital.mk

Капитал број 754 11.04.2014

65

Големите луѓе се одликуваат со голема едноставност

Г

ерхард Шредер, Тургут Озал, Лех Валенса, Сулејман Демирел, Милан Кучан, Јанез Дрновшек, Јанез Јанша, Стипе Месиќ, Мило Џукановиќ, Месут Јилмаз се само дел од обемната листа на светски државници со кои Ризаов направил интервју. Тој вели дека не може да издвои ниту еден од нив кој покрај тоа што бил голем во славата и политичките успеси, не бил голем и во односот кон новинарите и обичните граѓани. „Само за илустрација имав едно интересно искуство со премиерот на Турција Тургут Озал. Со оглед на значењето на самиот соговорник и мојата младост малку се импресионирав кога тој влезе во салата за состаноци на владата, а стресот се повеќе се наголемуваше како што го започнувавме разговорот. Имав голема трема. Како искусен државник тој го примети тоа и ненадејно ја смена темата на разговорот. Ми кажа дека само пред неколку дена се вратил од САД каде што направил дури седум бајпаса на срцето и дека сега има големи проблеми со диетите кои не може да ги поднесе. После тој брз маневар се врати на темата но веќе ништо не беше исто јас после само две негови реченици надвор од темата бев потполно смирен и продолжив со интервјуто како ништо да не било“ Интересни впечатоци Ризаов носи и од интервјуто со Герхард Шредер , единствсен германски канцелар што дал имнтевју за македонски медиум . На моето прашање кога ке влезе Македонија во ЕУ ми одговори „за брзината одлкучувате сами.“ Кога го виде моето нескриено изненадување дообјасни: штом ја завршите домашната задача што ни ја дала Европа. Таа задача уште не ја звршивме. Не се однесуваше на името. Кучан укажа на опасноста од наездата на провинцијализам и примитивизам со кои се соочува Словенија по влезот во ЕУ и во НАТО, за што најави дека и Македонија ке има сериозни проблеми. Ич не згреши А за Ѓукановиќпо помислив во едем момент дека ги познава сите Црногорци лично. Сулејман Демирел направи вистинска драма од признвањето на Македонија. Прво во интервјуто што го даде за Нова Македонија обзнани дека Турција прва ке ја признае Македонија. Радсосната вест ја издиктирав од неговиот кабинет. Бугарите беа побрзи по неколку ден од веста додека Демирел се подготвуваше во Давос да го запознае со својат одлука грчкиот колега Костантин Мицотакис, Бугарија прва ја призна Македонија .Турција беше втора. себе имаат ненадоместлив новинарски недостаток кој се јавува како последица на пребрзиот развој“. Згора на тоа се и политичките и економските притисоци кои новинарската професија ја сведоа на најниско ниво откако сум во професијата вели Ризаов За да ни ја докаже неговата теза Ризаов ни потенцира дека се нафатил да ја напише првата колумна дури после триесет години интензивна работа во Нова Македонија и во Утрински Весник. Да се обраќаш со свое мислење до јавноста е голема работа и одговорност. Човек што пишува во прво лице мора да има квалификатив на објективност во името и презимето,мора да е општо познат, високопрофесионален и етичен. Категоричен е Ерол Ризаов

Да се биде новинар некогаш беше чест и привилегија

Од денешна перспкетива согласно моменталните состојби во македонското новинарство дури и неверојатно ни звучеа кажувањата на Ризаов дека неговата професија некогаш била помеѓу највисоко рангираните на општествените скалила и дека тој поради нејзи одбил професорско и амбасадорско место. Одбил повеќе понуди во политиката, меѓу кои и член на ЦК на Сојузот на комунисти на Македонија што е и документирно во книгата интевју на Јаков лазароски со новинарот Сашо Орданоски. „Кога поранешниот претседател Киро Глигоров ме повика да го прифатам амбасадорското место во Анкара, јас не бев многу изненаден бидејќи тој одблизу го виде односот на турскиот премиер Тургит Озал кон мене. Глигоров имаше целосно разбирање за моето мислење

дека уредничката позиција која ја имав во тој момент во Нова Македонија е многу општествено позначајна и поодговорна од амбасадорското место. Ако има нешто за што ми е жал и можеби е моја грешка ешто го одбив мојот професор Методија Соколовски во намерата да ме назначи за негов асистент по османлискотурски јазик што беше дефицитарна струка во тој момент и за многу брзо време ми гарантираше позиција на универзитетски професор. Амбасадорско место имам одбиено два пати, а малкумина знаат дека бев во комбинација и за министерското место за информации во првата влада на независна Македонија на госп Кљусев кое ако навистина ми се понудеше сигурен сум дека ќе го одбиев“. Мислам дека добро постапив што ги одбив сите понуди надвор од новинарството. Ризаов со жалење констатира дека состојбите денес се драматично изменати и дека новинарството и новинарот ни одалеку не уживаат почит во општеството која некогаш ја имало. Според него се повеќе се доведува во прашање и самото опстојување на печатените медиуми во Македонија. „Светските искуства од поразвиените земји и предвидувањата на многу експерти се дека печатените медиуми и покрај појавата на интернетот ќе опстојат. Всушност пропаст на печатените медиуми се најавува уште од појавата на радиото, па преку телевизија до интернетот. Но ова не мора да значи дека ќе опстојат постоечкиве македонски весници кои и така подолго време со во многу тешка состојба и се поголемата доминација на интернетот лесно може да ја прелие чашата.“

Во моето пошироко семејство иако сите биле политички активни, никој не бил член на ниту една политичка партија

Независноста на Македонија е многу голема работа, но уште поголема е нејзиното оправдување.

Првата колумна се осудив да ја напишам дури после триесет години активна новинарска работа и илјадници објавени текстови

66

Капитал број 754 11.04.2014

светот на виното

винсКи ЗаБЛУДи

KolKu postaro - tolKu podobro (!?) Од десетмина, деветмина запрашани ќе ви речат дека колку е постаро виното тоа станува подобро. Тоа едноставно не е точно или барем во најголемиот број случаи. Виното, главно, ако не го испиете на време ќе се расипе

И

злитената поговорка за староста на виното едноставно не важи. Во далечни времиња важела уште помалку. Во денешно време најголемиот дел од вината се прават за да бидат испиени додека с$ уште млади, без да се чека да созреат. Тие треба да се испијат во првата година откако ќе бидат ставени во шише. Виното најчесто не се конзервира, односно, нема состојки кои го прават долготрајно. Уште повеќе, популарните, наливните вина, кои наидуваат на добар прием кај пошироката публика, не одлежуваат доволно зашто производителот нормално едвај чека да ги изнесе на пазарот. Техниките на винификација се мошне напреднати. Работата е да се постигне што повеќе овошност, со минимум танини, а за тоа веќе не е неопходно да се чека неколку години. Во сегашни услови, колку повеќе отстојува виното, повеќе се деградира, зашто свежата овошност исчезнува доколку виното остане предолго во шише. Само 10% од црвените и 5% од белите вина се подобруваат со одлежување. А само 1% од нив тоа го постигнува и после десеттина и повеќе години. Ако имате некакво вино кое со години го чувате во надеж дека еден ден во некоја свечена прилика ќе се воодушевувате на квалитетот, најверојатно ќе бидете длабоко разочарани, зашто вашето вино ќе биде тажна, можеби и грозна напивка. Во такви случаи - како да се знае кои вина треба и може да се чуваат? Етикетите на шишињата главно даваат добар совет за овој проблем. Добрите вина се појавуваат на пазарот по правило две до три години после бербата. Тие ќе ферментираат и ќе созреваат во винарската визба, прво во големи садови, потоа во мали буриња, на крајот ќе отстојат и во шише, се разбира под најдобри можни услови и под строга стручна контрола. Времето поминато во продавница најчесто е непожелниот дел, зашто условите таму се несоодветни за добро чување на виното. Прво затоа што се неправилно поставени и изложени на светлост што е неповолно за виното и за задржување на неговите особености. Купувањето во специјализирани продавници веќе дава некоја гаранција

дека виното е соодветно чувано и дека ќе добиете вистинско вино за своите пари (зашто добрите вина, кои можат да се чуваат, по правило се поскапи). Но и за најскапите вина дури и продавачите ќе заборават или нема да ви препорачаат да го држите некое време во подрум, а тоа ќе резултира со лош впечаток наспроти големите очекувања. Зашто, тие скапи и извикани вина се сеуште со многу танини и малку овошност и имаат потреба со време да се развијат. Главно, за овие вина се вели дека колку е некое вино постаро има врамнотеженост во аромите, а тогаш има и повеќе карактер, а стареењето треба да го направи побогато. Вината имаат развојна крива линија на квалитет, која, зависно од виното се качува првите неколку години и потоа почнува да паѓа. Првиот знак е најчесто бојата која почнува да се менува и од црвена, на пример, станува згаснато црвена и почнува да заличува на бојата на земја, на пример. Кај белите вина тоа се манифестира со преминувањето во нијанса на светло кафено. Треба да запомните дека виното не треба често да ја менува температурата, не смее да биде изложено на премногу светлина. Така остарува пребргу. Ако пак е изложено на многу ниски температури подолго време, тоа нема да остари како што треба. Исто како што големите температури ќе го расипат, без исклучок. Кујната, на пример, во никој случај не е место за вино. Дури и на кратко. Колку и да се атрактивни оние слики по журналите каде што во убавите кујни има задолжително место за шишиња вино. Тоа е веројатно за вина кои треба да се испијат во деновите кога се поставени како декорација. Можеби сево ова може да изгледа контрадикторно, но не треба да се изгуби

винсКа ДиПЛоМатиЈа

од вид дека виното живее и дише и дека чувањето го модифицира неговиот вкус. Секогаш правете разлика од вино кое сте го купиле за брза консумација од виното кое ќе сакате да го чувате и дозреете. Не се чуваат оние вина кои и кај нас се наречени трпезни вина. И кога се од марка која претпоставува квалитет, тие не се предвидени, ниту флаширани да траат подолго. Наливните особено и оние пакувани во картонска тетрапак амбалажа или пак оние во пластика, траат кратко. Не се чуваат ни оние кои носат назнака нови. Тоа значи дека се тазе, свежо флаширани и неотстојани. Од аспект на зачувување на квалитетот на виното свои предности имаат и т.н. Bag in box пакувања. Ваквите пакувања на вината на Тиквеш, на пример, се ефтини, а се работи за добри асамблажи. Пакувањата се од алуминиумска фолија која е стабилна како материјал и не пропушта светлина. Додатно се заштитени и со тоа што се испразнети од кислород и виното останува стабилно и два месеци по отворањето.

Каква врска имаат виното и панелите за сончева енергија? Навидум никаква, но за овие два производа минататата година и оваа се водеше вистинска трговска војна. Кинезите се нашле погодени заради обвинувањата од ЕУ за дампинг цената на нивните соларни панели и ограничувањата за продажба, па затоа поведоа антидампинг постапка за виното кое доаѓа во Кина од ЕУ. После година и пол и шест рунди преговори решено е меѓусебно да се потпишат меморандуми за разбирање и изразиле готовност спорот да се реши со спогодба меѓу двете страни. Висока дипломатија во виното никогаш не била непозната, но овојпат проблемот е подигнат на највисок степен. Кинезите извезуваат соларни панели за околу 20 милијарди долари, а и увозот на вино во Кина се мери исто така со милијарди.