756 kapital magazin

finansii firmite ne mo@at da vratat 320 milioni evra krediti kon bankite. mo@e li da im se prostat?

analiza platite vo javnata uprava za nad 30% povisoki od platite vo industrijata!

број 756 цена 100 ден. | 25 април, 2014, петок | година 15

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

kapital analiza za scenarijata koi sleduvaat po izborite vo nedela

makedonija pred politi^ka kriza... bez razlika na rezultatite!?

balkan vu^i]: zagubari, @iveevte kako bubreg vo loj, dosta be[e!

Капитал Капитал број број 756 672 25.04.2014 12.09.2012

4 сОдРжИНА 4 НАВИГАТОР 06 КапиталНО

БиљаНа ЗдравКОвсКа стОјчевсКа Кога државата е над се

14 cover story

Капитал анализа за сценаријата кои следуваат по изборите во недела Македонија пред политичка криза... без разлика на резултатите!?

22 аНалиЗа

Бизнис секторот минува низ финансиска голгота Фирмите не можат да вратат 320 милиони евра кредити кон банките. Може ли да им се простат?

www.kapital.mk www.kapital.mk

ИздВОјуВАме Фирмите заглавени со 320 милиони евра

среќни административци

Приватните компании не можат да вратат околу 320 милиони евра земени како кредити од банките во земјава и тоа е три пати повеќе отколку нефункционалните заеми на граѓаните. иако економијата статистички почна да покажува знаци на раст, според проценките на банкарите и финансиските аналитичари, платежната способност на фирмите не се подобрува. тогаш, зошто според истата логика, како што власта најавува дека ќе ги отпишува проблематичните долгови на граѓаните кон банките, не се отпишат и нефункционалните кредити дадени на компаниите?! Бизнисмените потврдуваат дека салдото на нивните сметки не се подобрува.

XX стр. 22

Додека во сите нормални држави приватниот сектор исплаќа највисоки плати, во Македонија вработените во јавниот сектор земаат за над 35%, а во некои дејности и двојно поголеми плати од оние кои се исплатуваат во индустријата. во услови кога над 60% од работниците во приватниот сектор земаат помала плата од просечната, многу е логична ситуацијата сите да сакаат да работат во јавна администрација каде покрај повисока плата добиваат и поголема сигурност и заштита од отказ. но, до кога македонската економија ќе издржи со немоќна и слаба индустрија да плаќа гломазна, скапа и неефикасна администрација?!

XX стр. 26

26 аНалиЗа

во услови кога над 60% од работниците земаат плата помала од просечната Платите во јавната управа за над 30% повисоки од платите во индустријата!

31 сПецијален Прилог Земја партНер На маКедОНија: слОвеНија

44 Политика

сизифовски маки со избрачкиот список колку и да го чистат, изборите валкани!

48 интервју

игОр КамБОвсКи, алијанса за позитивна македонија со нов Закон за претприемништво до слободно претприемништво

52 Балкан БиЗнис и Политика

србија ќе ги реформира јавните претпријатија вучиќ: Загубари, живеевте како бубрег во лој, доста беше!

22

26

македонија пред гласање... ама и пред политичка криза

вМро – ДПМне и Дуи со своите отворени кампањи една против друга, ја отворија можноста за напуштање на мајскиот договор. каква би била иднината на таа нова влада без партијата –победник кај албанскиот блок, не е јасно, но и повеќе од јасно е дека тоа ќе води кон нова политичка криза. од друга страна, нова влада на старите коалициски партнери во вакви услови, исто така е со сомнителен век на траење... па дури и со сомнителен капацитет за формирање. опозициската сДсМ којашто најверојатно нема да признае резултатите доколку изгуби и ќе ги напушти институциите, сама по себе е криза....

сизифовски маки со Избирачкиот список

главната дилема која само се продлабочува во јавното мнение е колку бројот на гласачи запишани во списокот кореспондира со вкупниот број на населението во Македонија? според податокот на светската банка во последниве осум години од земјава се иселиле скоро 400.000 жители, кои, ако се одземат од 2.022.547 колку што се изброени на последниот попис (2002 година) излегува дека имаме помалку жители отколку гласачи. сомневањата во јавноста се дека официјалната бројка на гласачи е „надуена“ со небришење на починатите од списокот, со внесување на лица со живеалишта на непостоечки адреси...

XX стр. 44

XX стр. 14

55 Фељтон

60 години Билдербершки заговор - 4 дел најпрво „една светска компанија“, а потоа светска влада

59 сПецијален Прилог Здравје

78 на ручек со...

света БОгОва јОваНОвсКа, продуцент и организатор на моден викенд скопје Модниот викенд скопје е сервис на македонската мода

14

44

Капитал број 756 25.04.2014

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Кога државата е над с$ Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk Sakame da glumime pazarna ekonomija, a dr`avata da bide taa {to }e otvara rabotni mesta, }e ni dava biznisi i tenderi i }e se gri`i za na{ite karieri.

Vo takvi uslovi rabota na li~na i momentalna procenka na politi~kite eliti na vlast e kolku i kako }e go praktikuva dr`avniot kapitalizam i intervencionizam.

So se site instrumenti za praktikuvawe na toj sistem vo praksa.

Toga{ ne treba da ne trevo`at slogani od tipot dr`avata pred se.

Oti navistina vo site ovie godini dr`avata be{e nad site. I mnozinstvoto toj sistem go prifa}a{e kako najdobar.

A vo demokratijata neli mnozinstvoto vladee?

Ili e toa sepak stav na malubrojnite politi~ki i biznis eliti koi se u{te ne mo`at da se oddelat od dr`avata majka, pa moraat neizbe`no svojot izbor da go nametnuvaat kako izbor na mnozinstvoto?!

Д

ури и по 25 години откако официјално социјализмот почна да се заменува со капитализам , во Македонија па и во регионов, се уште се наметнуваат дилеми и дебати околу тоа колку овој систем е ефикасен и дали поранешниот систем не беше подобар. Ако на референдум се стави на гласање мнозинството граѓани во Македонија без трошка совест би изгласале да се врати социјализмот и самоуправувањето. Иако социјализмот, онака како што се практикувал во поранешна Југославија, се покажал како неефикасен, па преодот кон капитализмот всушност се наметнал како опција во потрагата за поефикасен систем. Далечната 1989 година кога Анте Марковиќ, тогашниот сојузен премиер ги предложил измените во Законот за претпријатија со кои им се овозможи и на физички лица да бидат сопственици на фирми почна и преодот кон капитализмот. Идеалите тогаш беа дека новиот систем кој почива на приватна сопственост и слободен пазар ќе донесе поголеми плати, повеќе работни места, подобар стандард... После 25 години се чини дека сите идеали се срушени. Дали системот кој се практикува во Македонија во овие 25 години е поефикасен? Дали платите се повисоки? Дали имаме подобар животен стандард? Ако се собере она што е постигнато во овие 25 години во Македонија на економски план, тогаш она што се практикува во Македонија и се нарекува капитализам е далеку понеефикасен од самоуправниот социјализам. Македонија во сите овие години има ниски стапки на економски раст, кој главно е поттикнуван со задолжување. Внатрешен здрав генератор на економски раст нема. Иако во последниве две години има засилено вложување од странски компании, нивното учество врз економскиот раст е се уште мало и ограничено. Бидејќи тие не се големи нето извозници,

односно прават голем извоз, но прават и голем увоз. Не соработуваат многу со домашните компании, и вработуваат се на се околу шест илјади луѓе. Во поранешниот систем Македонија извезувала повеќе готови производи, отколку што извезува денес. Во минатото Македонија била суровинска база за овошје и зеленчук за поразвиените словенечки и хрватски прехранбени компании. Неколку децении подоцна голем успех со кој се фали еден владин министер за привлекување на странски инвестиции е договорена странска инвестиција за изградба на откупен центар за овошје и зеленчук вреден 3 милиони евра. За жал и по неколку децении Македонија нема прехранбени фабрики кои можат да бидат внатрешен генератор на економскиот раст и покрај тоа што политичарите сакаат да се фалат колку се грижат за земјоделието и колку големи потенцијали има Македонија во производството на храна. Во поранешниот систем било ѓаволски тешко, но и рамно на самоубиство, физички лица да поседуваат и водат фирми. Денес иако физичките лица имаат дозвола и се поттикнуваат да отвараат фирми е ѓаволски тешко да се води бизнис и рамно на херојство да се успее во приватен бизнис. Некој ќе каже дека во поранешниот систем имало помалку политички слободи. Дека имало само една партија и дека обични луѓе, новинари или уметници за еден погрешен збор, текст или песна можеле да се најдат во затвор. Но, и по неколку децении подоцна новинари во Македонија лесно завршуваат во затвор и тужби за клевета. Изминативе години се изнаслушавме приказни поврзани со лустрацијата дека малтене сите што имале кариера било во политиката, било во бизнисот или уметноста морале задолжително да имаат партиска книшка и да бидат кооперативни со власта што и да се подразбира под тоа. И во овие неколку децении на независна Македонија се покажа дека еден од главните предуслови за вработување

www.kapital.mk

Капитал број 755 18.04.2014

КапиталНО

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

7

...СПЕЦИЈАЛНИ ПРИЛОЗИ НА МАГАЗИНОТ

www.kapital.mk петок 25/04/2014

календар  2 мај ТРАНСПОРТ  9 мај B2B - ДЕЛОВНА СИГУРНОСТ  16 мај Дали системот кој се практикува во Македонија во овие 25 години е поефикасен од претходниот систем? Дали платите се повисоки? Дали имаме подобар животен стандард? Ако се собере она што е постигнато во овие 25 години во Македонија на економски план, тогаш системот што се практикува во Македонија и се нарекува капитализам е далеку понеефикасен од самоуправниот социјализам. Македонија во сите овие години има ниски стапки на економски раст, кој главно е поттикнуван со задолжување. Внатрешен здрав генератор на економски раст нема, има помалку работни места, извезува помалку готови производи... и кариера во државните институции и компании е токму партиска книшка од партијата на власт. Во поранешниот систем на секој вработен имало по три пензионери, а денес еден вработен во Македонија издржува по 1,8 пензионер. Денес платите во Македонија се најниски во регионот и најниски во регионот. Ако порано добро се заработувало во приватен бизнис, денес подобро се заработува во јавен сектор. Можеби некој ќе рече дека капитализмот во суштина е добар, но лошо се спроведува. Но, тоа било главното оправдување зошто не успеал социјализмот во Југославија. Можеби е лудо после четврт век практикување на капитализам да се прават вакви споредби. Но, факт е дека Македонија за сите овие години го практикува некој свој капитализам без да се дозволат вистинска слобода и конкуренција на пазарот. Се уште многу индустрии и дејности се монополизирани, од државни и од приватни монополи. Факт е дека наместо да се даде слобода и поттик на бизнисмените и претприемачите

се поттикнува и велича државата како најдобар бизнисмен, а приватниот сектор е паднат на колена од товарот на скриените трошоци во облик на казни, санкции, лиценци, дозволи, уредби, правилници... Затоа економските резултатите се такви какви што се. Никакви. Бидејќи сакаме да глумиме пазарна економија, а државата да биде таа што ќе отвара работни места, ќе ни дава бизниси и тендери и ќе се грижи за нашите кариери. Во такви услови работа на лична и моментална проценка на политичките елити на власт е колку и како ќе го практикува државниот интервенционизам. Со се сите инструменти за практикување на тој државен капитализам во пракса. Тогаш не треба да не тревожат слогани од типот државата пред се. Оти навистина во сите овие години државата беше над сите. И мнозинството тој систем го прифаќа како најдобар. А во демократијата нели мнозинството владее? Или е тоа сепак став на малубројните политички и бизнис елити кои се уште не можат да се одделат од државата мајка.

ЕДИЦИЈА ТОП 100 ИЗВОЗНИЦИ  23 мај ДЕЦА ЗЕМЈА ПАРТНЕР НА МАКЕДОНИЈА: СРБИЈА  30 мај КОЈ Е КОЈ: ФИНАНСИСКИ СЕКТОР

Повеќе информации во врска со прилозите и комерцијално претставување во истите можете да добиете на телефонскиот број: 02 3298 110 ЛИЦА ЗА КОНТАКТ:

АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА aleksandra.stojmenova@kapital.mk САЊА САВОВСКА sanja.savovska@kapital.mk БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ boban.gjorgjievski@kapital.mk

Капитал број 756 25.04.2014

8

www.kapital.mk

...позицијата на капитал...

Извозот мора да биде број 1 економски приоритет!

Bетерот во грб“ кој што им фали на македонските извозници на производи со додадена вредност мора да биде добро осмислен, финансиски поткрепен и визионерски насочен! Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

Х

рватска деновиве подготвува акционен извознички план кој на врвот на економските приоритети го поставува извозот на хрватски производи и услуги! Иако детали од планот се уште не се објавени, експерти вклучени во неговото дизајнирање откриваат дека во иднина хрватските компании ориентирани кон странски пазари можат да очекуваат многу поголема поддршка! Пред се, на извозните компании им се дава многу поголема улога уште во фазата на носење на нови прописи, поголема помош во фазата на развој на производите, осигурување на финансирањето, поголема заложба за отстранување на сите бирократски процедури, но и поголема поддршка на активностите кои менаџерите ги прават во пласирањето на производите во странство... Потег за пофалба, визионерски сеопфатен и издржан,

експертски, а не кабинетски подготвен... Ете таков е хрватскиот план кој допрва ќе се реализира, главно преку хрватските компании кои имаат што да понудат на странските пазари. Зошто ова е важно за Македонија? Прво, со оглед на тоа дека една од извозните дестинации на хрватските производи за широка потрошувачка е токму Македонија, нашите компании мора да бидат подготвени дека од страна на хрватските можат да очекуваат уште поголема инвазија на пазарот со оглед на зголемената поддршка која тие ќе ја добијат дома! Второ, овој хрватски извозен план би требало да биде инспирација и во Македонија конечно извозниците да се стават во рамки на една сеопфатна програма која долгорочно, системски и стручно ќе им дава соодветна поддршка бидејќи на долг рок економскиот раст мора да се потпира на домашните компании. Сега, македонските компании се ставени во позиција да лутаат. Или имаат идеја, а немаат пари да ја реализираат. Или имаат производи, а немаат доволно

средства и знаење соодветно да ги промовираат. Или имаат квалитет, а не знаат како и кој може да им помогне истиот да го спакуваат и презентираат. Многу проблеми имаат македонските компании кога станува збор за извоз! Но, битното е дека има потенцијал за поголем раст... Побарувачката и извозот на ајвар и на другите преработки континуирано расте. Дел од кондиторите неуморно отвораат нови извозни пазари. Извозот на мебел во одредени категории исто така е во експанзија. Текстилот има потенцијал да направи подобар извозен резултат. Вино-производителите од година во година потврдуваат дека со здружени сили и ектремно големи напори да се промовира Македонија како винска земја, можат да се постигнат задоволителни резултати. Потенцијалот е неспорен, но “ветерот во грб“ кој што треба да го добијат македонските извозници на производи со додадена вредност мора да биде добро осмислен, финансиски поткрепен и визионерски насочен!

Зошто да не им се отпишат долговите и на приватните фирми?! Ако им ги простите долговите на сиромашните за струја, парно или кредити, нема многу да им помогне. Тие и понатаму, ќе останат сиромашни и невработени, само без долгови во даден момент. Зошто на пример, според истата логика, не им се простат долговите на приватните фирми кои што најсилно го почувствуваа ударот од кризата за да отворат нови работни места?! Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

М

ногу прашина се крена во предизборниов период околу најавата на ВМРО – ДПМНЕ дека доколку остане на власт, ќе им ги отпише долговите за струја, парно и кредити на најсиромашните граѓани. И слушаме дека интересот кај луѓето би огромен. А каков поинаков оддек би имал еден ваков проект во земја во која официјално секој трет е сиромашен или невработен?! Со други зборови, оваа партија планира дополнителна индиректна поддршка за социјално загрозените граѓани кои што биле најпогодени

од економската криза, бидејќи за сметка на отпишаните долгови, ЕВН, Топлификација и банките нема да плаќаат даноци. Но, колку е оваа мерка исправна и рамноправна кон другите даночни обврзници? Јасна е социјалната положба на овие граѓани, меѓутоа, едно вакво решение што веројатно има друга цел во позадина, нема многу да им помогне. Тие и понатаму, ќе останат сиромашни и невработени, само без долгови во даден момент. На социјалните случаи, најмногу ќе им помогнете ако им овозможите работни места! Зошто на пример, според истата логика, не им се простат долговите на приватните фирми кои што најсилно го почувствуваа ударот од кризата па мораа да ги намалуваат платите

на вработени или дури и да отпуштат дел од нив?! За волја на вистината, се повеќе се компаниите што имаат блокирани сметки, не успеваат да ги враќаат кредитите во банките, ниту пак редовно да исплаќаат плати на вработените. Таква мерка за бизнис секторот би спречила отпуштања на вработените, а дополнително би се отвориле и нови работни места така што не би имало потреба ниту од инстант мерки за отпишување на долгови за комуналии на граѓаните. Отпишувањето на долгови не е непозната пракса за оваа партија која неколку пати до сега им ги простуваше даночните долгови и на повеќе државни компании меѓутоа, повторно во нерамноправна положба ги ставаше приватните фирми.

www.kapital.mk

Капитал број 756 25.04.2014

...позицијата на капитал...

9

Институциите пред с$!

Во сите држави има систем и кога функционерите ќе дојдат на власт се раководат според системот. Во Македонија системот се моделира во зависност од тоа кој ќе седне во фотелјите – тоа е нашиот проблем!

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

У

редено општество подразбира владеење на институциите. Македонија одамна е сместена во прилично неуредените, ако се погледнат сите релевантни извештаи (ЕУ, Стејт-Депатментот, ФридомХаус, Транспаренси Интернешенал, ОБСЕ/ОДИХР и.т.н..), оти токму нефункционирањето на институциите кај нас е еден од клучните проблеми. Сите реформи коишто се спроведуваат се презентираат преку формирање на независни тела, дополнителни владини институции, законски измени или нови закони со цел – воведување на систем којшто ќе функционира по дадени правила.... и она што е важно - еднакво за сите граѓани без разлика на нивната етничка, верска, социјална или партиска припадност... или функција. Оти, знаете, системот го воспоставувате по светски воспоставени стандарди и тој треба да трае, за разлика од функционерите кои се минливи и менливи.

Кај нас, нештата се обратни, па почесто од функционерите се менува и системот, и правилата и начинот на игра. Нашите институции паднаа на испит. Погледнете ги нашето Јавно обвинителство, Комисија за спречување на корупција, Државен завод за ревизија, Агенција за аудио и аудио-визуелни медиумски услуги, Комисија за заштита на конкурентност, Антимонополска комисија... Зрачат ли овие тела со интегритет? Влеваат ли доверба кај граѓаните? Независни ли се во своето дејствување? Имаат ли воопшто капацитет за дејствување? И не само тие тела – самите министерства, судови, разни административни тела. Недовербата во институциите на системот зрачи од секаде, оти не еден е примерот кога тие спроведуваат селективен пристап, кога има различни пресуди во зависност од тоа која е странката, кога за некого експресно, а за друг воопшто не се отвораат истраги, кога некој седи во домашен притвор, а некој во затвор, кога некој регистрира или затвора фирма по експресна

постапка, а друг фаќа врски, кога се толерира монополска позиција на клучни економски субјекти, кога некои институции се константно, а други еднаш во сто години предмет на ревизија на Заводот... Се додека ова е вака, Македонија не може да зборува за функционирање на правна држава. И затоа, не треба да изненадува што во оваа кампања и покрај силните обвинувања за криминал кои опозицијата ги упати на сметка на власта – системот е глув. Во нормални држави, после вакви афери, институциите ќе беа впрегнати да истражат за што се работи – дали првите луѓе на македонската политика навистина ја злоупотребиле својата позиција, оти за народни пари пред с$ се работи, или некој пласира невистини? Во обата случаја, куп работа има пред нашите контролори...а барем според првите нивни реакции, тешко може да се очекува оти ќе се впрегнат да го демантираат она што сите го знаеме нивната позиција е партиско - вазална, па наместо која власт и да дојде да се тресе од нив, тие се тресат од власта.

"Дуплото" дно на македонските кампањи Одговорот на прашањето - зошто овде наместо да се „тепаат“ за ТВ-дуели, односно за гласовите на најбројниот таргет - неопределените граѓани, партиите се потпираат на цврстото гласачко тело постојано како камен, уште еднаш го добивме во актуелнава кампања Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

И

на двете последни анкети спроведени од институтите „Павел Шатев“ и „Димитрија Чуповски“ се покажува дека во Македонија уверливо најголем останува бројот на граѓаните кои не поддржуваат ниту една партија, односно кои нема да гласаат или немаат одговор за кого би гласале. Од „Шатев“ збирно изброиле 41,9% ваква популација, а од „Чуповски“ 41,8%, што е многу повеќе од вториот најдобар резултат на анкетите, оној на ВМРО-ДПМНЕ, кој изнесува 27,9%, односно 28,4. А познатиот колумнист на белградска „Политика“, Мирослав Лазански, во еден свој коментар пишува: „Чудесна работа кај предизборните ТВ-дуели е нивното влијание врз неодлучните избирачи. Несвесно, овие, во принцип, пасивни посматрачи, почнуваат да застануваат на нечија страна, и потоа, за своите умови да ги спасат од когнитивната дисхармонија, во тишина почнуваат сами да размислуваат, па, без експлицитно да донесат одлука,

почнуваат да се приклонуваат кон еден од кандидатите, задоволни се од неговата добра аргументација, му ги простуваат слабите одговори, а им пречат демагошките реплики или личниот настап на другиот кандидат ...“ За жал, оваа механика на формирањето на војлата на гласачите во цајтнотот пред изборниот ден, врз која во САД, ТВдуелите на претседателските кандидати влијаат толку пресудно што по нивното емитување веќе прецизно може да се одреди изборниот резултат, ја знаат и советниците во изборните штабови на македонските партии. Одговорот на прашањето - зошто овде наместо да се „тепаат“ за ТВ-дуели, односно за гласовите на најбројниот таргет неопределените граѓани, партиите се потпираат на цврстото гласачко тело постојано како камен, уште еднаш го добивме во актуелнава кампања. Затоа што хорските спотови со кои се бараат 62 пратеници, за кои „Коза Ностра“ мораше да демантира „гласини“ дека се нејзино авторско дело, потсмевањето со говорните мани на премиерот, или агитирањето на свештени лица до верниците (среде храм, на беседа

после богослужба) во корист на една од партиите, не се вклопуваат во политичката култура во која предизборните ТВ-дуели се неизбежен демократски стандард. После секои избори партиите не оставаат никаква дилема дека сме го виделе дното на македонската политичка стварност, но веќе на следните (избори) се покажува дека тоа било „дупло“ (дно), и оти и него политичарите без проблем го пробиваат. Единственото прашање кое остава простор за дилеми е кому партиите му се обраќаат со наброените примери за водење кампања? За жал на нивните експерти за микро-таргетирање (кои, кога е во прашање владејачката партија, одлично си ја вршат работата), не можеме да се сложиме дека во Македонија има доволно бројно значајна целна група која би можела да се придобие, на пример, со хорските спотови кои треба да покажат дека „Има разлика“, зашто всушност нема во однос на конкуренцијата, за која е уште потешко да се поверува дека ќе привлече макар и само еден нов глас со „финтата“ дека премиерот не знаел да изговори „р“.

Капитал број 756 25.04.2014

10 НАВИГАТОР

www.kapital.mk

ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

42,5

милиони евра повеќе кредити дале македонските банки во март во однос на февруари

победник на неделата

Иле Николов

+

Штипската компанија Актива започна со изградба на нова фабрика во која ќе се произведуваат автобуски шасии за потребите на белгиската компанија „Ван Хоол“. Станува збор за две фабрики, секоја со по 16.000 квадрати деловен простор во која покрај автобуски шасии за потребите на белгиската фирма ќе се произведуваат и челични конструкции. Станува збор за еден од ретките позитивни примери на домашна компанија која покрај тоа што успеала воопшто да склучи договор за соработка со странските инвеститори (што е реткост) успеала и да ги надмине своите капацитети и да изнајде средства за градење на нови. Навистина е нелогично домашните компании кои со децении се обидуваат да ги освојат западните пазари и да станат добавувачи на големите компании, сега кога тие големи компании се дојдени тука во Македонија да не ја искористат таа предност. Најдобар доказ дека странските инвеститори сепак знаат да препознаат квалитет е изјавата на Филип ван Хоол кој едноставно кажа дека во ’Актива‘ гледаат „компанија од светски формат која сите преземени обврски ги извршува и пред договорените рокови“. Оваа изјава на Ван Хоол не само што заслужено ја воздига позицијата на Иле Николов и на Актива туку и ја руши востановената теза дека македонските компании не се способни и кадарни да се наметнат како сериозни партнери за новите странски инвеститори.

Џон Кери

американски државен секретар

Во текот на студената војна... беше полесно отколку денес. Изборите беа помалку разновидни, помалку комплицирани, беа појасни: комунизам, демократија, Запад, Исток, железната завеса

"Тритекс" отвора нов погон

Т

екстилната фабрика „Тритекс“ ќе инвестира еден милион евра во изградба на нов погон во Прилеп. Фабриката во индустриската зона Прилеп 1 ќе се протега на површина од 4.000м2. Во неа се најавуваат 300 нови вработувања. „Тритекс“ е македонски текстилен бренд кој на пазарот опстојува веќе 20 години. Компанијата е позната по производство на долна облека, изработена исклучиво од памук.

Заев со кривична пријава против Груевски за прим

Дали сучајот Макед банка ќе се отвори

Н

ајголемата опозициска партија во Македонија, СДСМ, поднесе кривична пријава против премиерот на државата Никола Груевски за примање кеш од 1,5 милиони евра при продажбата на “Македонска банка” на српскиот бизнисмен Јовица Стефановиќ Нини. Опозицијата пред неколку дена објави и контроверзна аудио снимка од преговорите за продажба на банката, помеѓу премиерот Груевски и друг соговорник кој наводно бил посредник во преговорите со бизнисменот Нини, кој моментално е во затвор во Србија. Премиерот Груевски ги отфрли обвинувањата од опозицијата со објаснување дека се работи за фоно монтажа и преку неговата адвокатска

канцеларија, најави тужба за клевета против лидерот на опозицијата, Зоран Заев. „Никола Груевски ја искористил својата службена положба како пратеник и како лидер на ВМРОДПМНЕ во 2003 и 2004 година и од тие позиции посредувал и влијаел кај мнозинството акционери во Македонска банка да ги продадат акциите од 51% на Јовица Стефановиќ - Нини. За тоа, Груевски договорил награда од 1,5 милиони евра директно во кеш, а останатите 900 илјади со сукцесивно повлекување, повторно во готовина“, обвини Заев. “Од обвинителството очекуваме ефективна истрага за случајот Македонска банка, посебно што во него постојат сериозни индиции за

www.kapital.mk

Капитал број 756 25.04.2014

НАВИГАТОР

ОГОН ВО пРИлеп

> БРОјКА

мисла на неделата

36,3%

Во Вселената и природата постои поВисок морал кој научниците мора да го следат. Што се однесуВа до чоВечкиот морал, целата историја би можела да се сВеде на дВа збора: крВ и злато.

од БДП ќе биде нивото на кое ќе се задржи долгот на Македонија според проценките на ММФ

МАње 1,5 МИлИОНИ еВРА ВО Кеш

донска и до крај?

криминал направен од лице коешто 8 години е на чело на државата, лично премиерот Никола Груевски. Обвинителството има можност, ако смета за потребно, да спроведе експертиза за веродостојноста на аудио снимката што ја приложивме како доказ“, истакна Заев. Откако контроверзната снимка се појави во јавноста, актуелниот премиер Никола Груевски во текот на предизборната кампања, изјави дека опозицијата се служи со лаги и монтажи за да се оцрни неговиот лик. Од неговата адвокатска канцеларија, преку соопштение за јавноста информираа дека невистинити и измислени се сите наводите и дека станува збор за невистинити изјави дадени од лицето Зоран Заев“. Адвокатот на премиерот во соопштението наведува дека „Никола Груевски никогаш немал акции во именуваната банка, а сите изјави на прес-конференциите се невистини дадени исклучиво со намера да се наштети на честа и угледот. Ќе поднесеме тужба за утврдување на одговорност за клевета и надоместување на штета“, се наведува во соопштението до јавноста. Случајот “Македонска банка” ја брануваше јавноста уште пред десетина години. Тогаш, Јовица Стефановиќ Нини стана мнозински акционер во банката со купување на пакет акции од фирми во сопственост на луѓе блиски на партијата ВМРО ДПМНЕ. “Македонска банка” беше ликвидирана во 2007 година. Главната причина поради која се ликвидираше банката, која постоеше над 30 години, не беа проблеми во работењето или несолвентност, туку „несоодветни и ризични акционери, кои немаат финансиски потенцијал, искуство и знаење за да бидат сопственици на банка“ како што тогаш образложи Народната банка. Но, јавноста никогаш не дозна како работеше Нини преку Македонска банка и неговите фирми, и како власта, и онаа преводена од ВМРО-ДПМНЕ и од СДСМ, со години го толерираа Нини со своите бизниси во Македонија.

11

лидери

Никола Тесла научник

губитник на неделата

МАјА ГОјКОВИќ

донеодамнешниот градоначалник на Нови Сад,стана претседател на српскиот Парламент трета жена во историјата на земјата

дАРКО МИТРеВсКИ

„Трето полувреме” ја освои наградата од публиката за најдобар филм на Еврејскиот филмски фестивал во Аталанта, САД

не им беше неделата

Реџеп ТАИп еРдОГАН

Ердоган повторно ги забрани протестите на Таксим на сите левичари кои се надеваат дека ќе протестираат за 1 мај

АлеНКА БРАТушеК

Словенечката премиерка има убедливо најнизок рејтинг и само 20% од Словенците сметаат дека таа е успешна

_

ЗОРАН ТРАјчеВсКИ Претседателот на Агенцијата за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги, Зоран Трајчевски, не се труди веќе ниту да го одржува привидот дека регулаторното тело со кое претседава е независно. По предлог на Трајчевски, извештајот за мониторингот на медиумите во предизборниот период е дополнет со оценка дека телевизиите 24 вести и Телма објавиле истражување на јавното мислење со кое ја манипулирале јавноста. Иако, двата радиодифузери по правило се позитивно оценети во извештаите на стручните служби на регулаторното тело. Трајчевски го наметна својот предлог и покрај противењето на повеќе свои колеги во Советот на Агнецијата, од кои членот Замир Мехмети се почувствува дури и морално повикан надвор од седница (на Советот) да го осуди преседанот што регулаторно тело за медиуми критикува и етикетира медиуми само затоа што објавиле анкета на агенција за истражување на јавното мислење. Против ставот на претседателот на Агенцијата е и извештајот на ОБСЕ со анализа на тонот со кој медиумите известуваа за изборите, но тој тоа го реши по кратка постапка, оценувајќи дека извештајот на ОБСЕ е меродавен и во него немало бројки, туку филозофски размислувања.

Капитал број 756 25.04.2014

12

www.kapital.mk

НаВиГатОР

ГРафиК На Неделата...

Број на враБотени во индустрија

3 фаКти Кти за... К

Извор:Народна банка на Македонија

206.260

190.530

186.085

184.928

2006

2007

193.554 187.077

2008

2009

194.303

185.243

2010

2011

2012

2013

за 17 години само 12 илјади работни места повеќе во индустријата Бројот на вработени во индустријата на крајот на 2013 година достигна 206.260, што е највисок број во изминативе 17 години. На, ако се спореди со 1996 година, кога бројот на вработени во индустријата изнесуваше 193.975, денес после 17 години во индустријата работат само 12.285 повеќе работници.

светот низ медиумите...

Fortune

Синџирот на продавници за органска храна „Whole Foods“ ја превзема америка. Ова го тврди еден од најреспектабилните магазини во С Сад кој прави темелна анализа на историскиот развиток и на факторите за успех на оваа компанија. lll

The New Yorker

Њујоршкиот магазин ја анализира поствоената состојба во ирак по повлекување на американската армија од оваа крајно нестабилна блискоисточна земја. Многумина американци ги посочуваат сопствените власти како директно одговорни за страшната и крајно нестабилна судбината на ирачкиот народ. lll

Der Spiegel

затегнатите односи помеѓу Сад и Русија се главна тема на германскиот магазин која никако не ја губи актуелноста. Германскиот безбедносни експерти предупредуваат на многу подалекусежни последици, од украинската криза околу која се кршат копјата. lll

The Australian

Според програма на австралиските лабуристи евтините станови и загарантираните работни места нема да претставуваат бенефит само за работниците туку ќе ја раздвижат и целата економија. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

паразити не сфаќаат 1 Партиските дека на крај ќе умрат заедно со општеството што го јадат!

2 Да произведуваме производи со 5 ѕвезди по цена за една!

3 Заев објави компромитирачка

аудио снимка од договарање на продажбата на Македонска банка

7,4% 33,7% 28,6%

е падот на трговијата со храна и пијалоци на мало во февруари

е реалниот пад на трговијата на мало со автомбилски горива

е зголемена трговијата на голема во февруари

MicrosoFt Mobile ВлеГуВа ВО тРКата СО iPhone и A

Nokia оди во ист пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

N

okia од денеска оди во историјата и отсега на уредите што ги произведуваше ќе стои Microsoft Mobile. Финската компанија пред неколку дена најави дека гигантот од Редмонд денеска, на 25 април, конечно треба да го преземе нејзиниот оддел за уреди, според договорот вреден 7,2 милиони долари, најавен во септември 2013. Процесот се очекуваше да биде завршен до крајот на првиот квартал од оваа година, но се чекаше одобрувањето од регулаторните (антимонополски) тела во Азија (Кина), кое стигна дури на почетокот од април. „Аквизицијата ќе помогне Microsoft да ја забрза својата работа на иновациите и да ја зголеми приемливоста на пазарот за Windows телефоните“, стои во соопштението што Microsoft го обајви по поводот. Очекувањата, пак, се дека веќе за неколку дена, новиот прв човек на Microsoft, Сатиа Надела, ќе почне да работи на сопствени „флегшип“ смартфони, наместо да се потпира на она што Nokia веќе го „разгазила“ (со уредите од успешната линија Lumia) во пробивањето на Windows Phone платформата кон врвот на пазарот. Аналитичарите сметаат дека Надела знае да го цени придонесот на Финците во овој контекст, но оти е свесен дека ако не понуди нешто уште подобро тешко ќе може да

се натпреварува со Android и со iOS. Надежите на Microsoft за поматување на сметките на мобилните платформи на Google и на Apple ги подгреа новата верзија на Windows Phone OS-от, 8.1. За истата (која засега е во „привју“ фаза, но и покрај тоа за само една недела е инсталирана на над милион уреди) рецензентите на најпознатите технолошки сајтови оценија дека сосема заслужува да се нарече „деветка“ (наместо 8.1), поради бројните и големи подобрувања - заклучокот е дека „8.1“ е употребено само за да се држи чекор со оперативниот систем за персоналните компјутери (кој, исто така, е во фаза 8.1). Microsoft, значи, најверојатно ќе се фрли во потрага по уред што ќе може во полн сјај да го прикаже целиот прогрес

МБИ10

2.900

МБИД

2.700 2.500

www.kapital.mk

60 секунди брифинг

2.300 2.100 1.900

прОЦенки... дОнаЛд Туск полски премиер

Е

вропа треба да му стави крај на рускиот гасен монопол и да воспостави слободна пазарна конкуренција. Точно е дека тоа ќе бара европските влади да заземат единствена позиција. Но, такви усогласени дејствија имало и во минатото.

ANDrOiD-иТе

торијата очекувањата од претворањето на Nokia во Microsoft Mobile се дека веќе за неколку дена гигантот од Редмонд ќе почне да работи на сопствени „флегшип“ смартфони, наместо да се потпира на она што Nokia веќе го „разгазила“ (со уредите од успешната линија Lumia) во пробивањето на Windows Phone платформата кон врвот на пазарот каде „од високо“ гледаат Andorid и iOS направен со мобилниот „осум.кец“. Инаку, со преземањето на Nokia 32.000 вработени во оваа компанија преминуваат во Microsoft, вклучително и 18.300 од нив, директно вклучени во производството на уреди, со што се создаваат условите да се оствари најавата која Стив Балмер (екс-ЦЕО-то на Microsoft) и Стивен Елоп од Nokia, ја дадоа кога ја најавија зделката: Со ресурсите на Microsoft, уредите на Nokia и нејзините услуги ќе отидат голем чекор напред, и ќе се оствари целиот потенцијал на екосистемот на Windows. Ако се имаат предвид споменатите ресурси на Microsoft (од секој аспект), и фактот што Nokia и откако го зaгуби првото место на пазарот на мобилни телефони што уверливо го држеше со години, остана синоним за квалитет, никого не би требало да го зачуди ако веќе релативно брзо биде ставен крај на доминацијата на iOS i на Android. Проблемите поради кои Nokia се најде во ситуација од една од најголемите светски компании да стане предмет на аквизиција почнаа кога Финците погрешно проценија дека Symbian OS е иднината на мобилните платформи (во фаза кога истиот доминираше со пазарот на смартфони) и вложија во него. Набргу се појави iPhone и телефоните со софтверот на Google (Android) кои целосно го истиснаа Symbian, дотаму што и самата Nokia во 2011 година објави дека доминантна платформа на која ќе работат нејзините уреди ќе биде Windows Phone.

ТОп ВесТи... Ќе извиси ли Балканот?

газпром ја менува трасата за „Јужен поток”?!

“Г

1.700 06/10

12/10

05/11

10/11

03/12

09/12

берза

мби 10

3.000 2.800 2.600 2.400 2.200 2.000 МБИ 10 1.800 1.600 1.40010 МБИ

аспром” официјално призна дека гасоводот ”Јужен поток” може да заврши со крајна точка 1.712,00 во Австрија. Ова го соопшти Max. 2.827,62 МБИ 10 2010/2012 МБИ 10 агенцијата “Интерфакс“, 1.712,00 2010/2012 Min. 1.808,47 повикувајќи се на изјавата 2010/2012 1.712,00 2010/2012 Min. 1.808,47 на претседателот на рускиот 1.712,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 Max. 2.827,62 Max. 2.827,62 гасен монопол Алексеј Милер 2010/2012Продолжува Скопски Пазарпадот АД Скопје на вредностите НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 2010/2012 Min. 1.808,47 Min. на индексите на македонската берза. 1.808,47 во крајот на преговорите со МБИ 10 МБИ 10 Скопски АД Скопје ден на МБИ 10 Пазар Во првиот постпразничен 5.324,00 австриските партнери. МБИ 10 тргување на берзата можеа берзанско НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК ДОБИТНИК 5.324,00 +7.42%кои да се 10 забележат само две компании 1.712,00 “За да биде оптимизиран 1.712,00 1.712,00 МБИ минимален раст вредноста Скопски оствариле Пазар Скопски АД Скопје Пазар АД Скопје 2010/2012 Max.на+7.42% 2.827,62 1.712,00 проектот “Јужен поток“, 2.827,62 2010/2012 Max. Max. 2.827,62 на2010/2012 акциите. Ова јасно зборува во каква 2010/2012 Min. 1.808,47 НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 2010/2012 Min. 1.808,47 2010/2012 Min. 1.808,47 2010/2012 Max. 2.827,62 состојба се наоѓа тргувањето со хартии 1.712,00 и земајќи ги предвид 5.324,00 5.324,00 од вредност во Македонија.

2010/2012 Min. 1.808,47 Македонски Телеком АД Скопје НАЈГОЛЕМ 2010/2012 НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ДОБИТНИК Max. 2.827,62 достапните портфолиа на +7.42% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 Min. 1.808,47+7.42% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Македонски Телеком АД Скопје Скопски Пазар АД Скопје договори на Гаспром, ние 322,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Скопски Пазар АД Скопје Скопски Пазар АД Скопје се согласивме со предлогот 322,00 5.324,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Скопски Пазар АД Скопје -2,93% НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК 5.324,00 Скопски Пазар АД Скопје 5.324,00 на австриската страна да ги +7.42% Македонски Македонски Телеком АДТелеком Скопје АД -2,93% Скопје 5.324,00 +7.42% испита можностите за изградба +7.42% 5.324,00 +7.42% DOW JONES ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ на делницата на гасоводот 322,00 322,00 +7.42% DOW JONES Македонски Телеком АД Скопје НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК во Австрија во рамките на НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК -2,93% -2,93% Македонски Телеком АД Скопје НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 322,00 сегашниот меѓувладин договор, Македонски Телеком АД Скопје НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК МакедонскиТелеком Телеком Скопје Македонски АДАД Скопје -2,93% 322,00 паралелно со остварените 322,00 DOW JONES DOW JONES 322,00 работи по изградбата на 17.000 322,00 -2,93% 17.000 -2,93% 16.000 гасоводот на територијата на DOW JONES 16.000 -2,93% -2,93% 15.000 15.000 Словенија “, се наведува во 14.000 DOW 14.000 JONES соопштението на концернот.

13.000 DOW JONES DOW JONES 13.000 DOW DOWJONES JONES Првично гасното складиште во 17.000 12.000 12.000 17.000 17.000 11.000 австрискиот град Баумгартен 16.000 11.000 16.000 16.000 10.000 10.000 07.11 03.13 07.13 07.13 11.13 11.13 03.14 03.14 07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 се перцепира како крајна точка15.000 17.000 15.000 15.000 14.000 14.000 14.000 на “Јужен поток”. Русија и 16.000 17.000 17.000 13.000 13.000 17.000 16.000 15.000 Австрија дури потпишаа во 201013.000 12.000 16.000 16.000 12.000 12.000 15.000 11.000 15.000 година меѓувладин договор, 11.000 14.000 15.000 14.000 11.000 13.000 10.000 14.000 13.000 14.000 а овластените компании 12.000 10.000 10.000 13.00003.12 12.000 07.1111.000 11.11 07.11 07.12 11.11 11.12 03.12 03.13 07.12 07.13 11.12 11.13 03.13 03.14 07.13 11.13 03.14 13.000 создадоа заедничко вложување 12.000 16.449,00 11.000 12.000 10.000 16.449,00 07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 11.13 03.14 10.000 11.000 во Јужен Поток Austria GmbH. 11.000 +0.25% +0.25% 10.000 10.000 Само откако Австрија се 07.11 11.11 11.11 03.12 03.12 07.12 07.12 11.12 11.1203.13 03.1307.13 07.1311.13 11.1303.14 03.14 07.11 Dow Jones индексот на Њујоршката фокусираше на алтернативниот берза ДРУГИ според ПАЗАРИ вредностите од 16.449,00 ДРУГИ ПАЗАРИ последната недела е на самата граница проект Набуко, беше одлучено да ја100 допре психолошката FTSE 6.693,00горна +0.25%+1.03% “Јужен поток ” да стигне до FTSE 100 од 16.500 индексни 6.693,00 поени,+1.03% граница што Nikkei225 14.388,00 -0.85% 16.449,00 16.449,00 ќе претставува вистинско позитивно Nikkei225 14.388,00 -0.85% севeрниот дел на Италија преку S&P 500 1.871,00 +0.38% 16.449,00 16.449,00 освежување за американската ДРУГИ +0.25% +0.64% +0.25% S&P 500 ПАЗАРИ 1.871,00 +0.38% Nasdaq 4.121,00 Словенија. +0.25% економија и најдобар предуслов за+0.64% што +0.25% Nasdaq 4.121,00 DAX 9.549,00 FTSE 100 инвестиции 6.693,00 +1.03% 16.449,00 поголеми на берзите. +1.49% 16.449,00 Излезе, сепак, дека сегашниот TOPIX 1.162,00 -0.76% DAX 9.549,00 +1.49% Nikkei225 14.388,00 -0.85% +0.25% +0.25% TOPIX 1.162,00 -0.76% основен пат е изведен пред ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ S&P 500 1.871,00 +0.38% други пазари ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ Nasdaq 4.121,00 +0.64% бројни ризици. Ако природниот FTSE 100 ВАЛУТИ FTSE 100 6.693,00 6.693,00 +1.03% DAX 9.549,00 +1.49% FTSE 100 6.693,00 +1.03% +1.03% FTSE 100 6.693,00 +1.03% ДРУГИ ПАЗАРИ гас влезе во Италија не од TOPIX 1.162,00 -0.76% Nikkei225 14.388,00 -0.85% -0.85% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225Nikkei225 Nikkei225 14.388,00 14.388,00 -0.85% 14.388,00 -0.85% ВАЛУТИ S&P 500500 1.871,00 +0.38% +0.38% евро долар 500 1.871,00 +0.38% Фунта евро 1.871,00 Австрија, туку од Словенија, S&P 500 S&P S&P 1.871,00 +0.38% FTSE 100 6.693,00 +1.03% FTSE 100 6.693,00 +1.03% Nasdaq 4.121,00 +0.64% 4.121,00 +0.64% Nasdaq 4.121,00 +0.64% +0.64% Nikkei225 14.388,00 -0.85% евро долар СТАПКА СТАПКА тогаш тој ќе се добива веќе во Nasdaq Nasdaq Фунта евро 4.121,00 ВАЛУТИ DAX 9.549,00 +1.49% Nikkei225 14.388,00 -0.85% DAX 9.549,00 +1.49% DAX 9.549,00 9.549,00 +1.49% +1.49% S&P 500 1.871,00 +0.38% TOPIX 1.162,00 -0.76% S&P 500 1.871,00 друга точка – во Рeтече, а не DAX TOPIX 1.3816 1.2175 СТАПКА 1.162,00 СТАПКА -0.76%+0.38% Nasdaq +0.64% TOPIX TOPIXевро 1.162,004.121,00 1.162,00 -0.76% -0.76% евро долар Фунта Nasdaq 4.121,00 +0.64% ПРОМЕНА во Тревизо и тоа ќе доведе до 1.2175 DAX 9.549,00 1.3816 +1.49% СТАПКА СТАПКА DAX 9.549,00 +1.49% +0.17%-0.76% +0.01% ВАЛУТИ TOPIX 1.162,00 ПРОМЕНА преиспитување на договорите. ВАЛУТИ TOPIX 1.162,00 1.3816-0.76% 1.2175 ВаЛуТи ВАЛУТИ +0.01% ВАЛУТИ При разгледување на +0.17% ПРОМЕНА евро долар Фунта евро евро+0.17% долар Фунта евро договорите е предвидена +0.01% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ СТАПКА СТАПКА ВАЛУТИ евро долар евро долар Фунта евро Фунта евро СТАПКА СТАПКА можноста да се договараат 1.3816 1.2175 ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО евро долар Фунта СТАПКА 1.2175 СТАПКА евро СТАПКА СТАПКА 1.3816 какви било промени, не ПРОМЕНА евро долар ФЈУЧЕРСИевро Фунта ПРОМЕНА СТАПКА СТАПКА само точките на пренос на 1.3816 1.3816 1.2175ЗЛАТО 1.2175 +0.17% +0.01% СТАПКА СТАПКА 1.291,00 +0.17% +0.01% ЗЛАТО ПРОМЕНА ПРОМЕНА 1.3816 природниот гас, како што 1.2175 +0.21% 1.3816 1.2175 ПРОМЕНА сака руската страна, туку и +0.17% +0.17% +0.01%1.291,00 +0.01% ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА 1.291,00 +0.17% +0.01% на цените, како што сакаат +0.21% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент +0.21% +0.17% +0.01% ЗЛАТО купувачите во Европа. Ова 109,47 ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент фЈуЧерси Нафта Брент сепак создава непријатност за ФЈУЧЕРСИЗЛАТО ФЈУЧЕРСИ 1.291,00 -0.44% ФЈУЧЕРСИ добавувачот.

109,47 +0.21% 109,47 ЗЛАТО 1.291,00 ЗЛАТО зЛаТО ЗЛАТО Трасата на гасоводот до -0.44% +0.21% -0.44% ЗЛАТО Нафта Брент Италија е 1 470 километри со 1.291,00 1.291,00 1.291,00 сума од 6,6 милијарди евра по Нафта Брент 109,47 1.291,00 +0.21% +0.21% +0.21% цени од 2010 година. Трасата до -0.44% +0.21% 109,47 Баумгартен е пократка – 1 330 Нафта Брент Нафта НафтаБрент Брент -0.44% км и поевтина ( 5,8 милијарди нафТа Нафта БрентбренТ 109,47 109,47 109,47 евра ). Комбинираниот пат ( 109,47 1 740 км) со крајни точки во -0.44% -0.44% -0.44% -0.44% Ретече и Баумгартен чини 6,7 милијарди евра. пОдаТОЦиТе се Од ден 22.04.2014 дО 15ч.

06/1012/1005/1110/1103/1209/1202/1307/1312/1306/1411/14

07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 11.13 03.14

07.11 11.11 03.12 07.12 11.12 03.13 07.13 11.13 03.14

£ €

€ $

3.300 3.100 2.900 2.700 2.500 2.300 2.100 1.900 1.700 07/10 10/10 02

Капитал број 756 25.04.2014

14 Cover story:

www.kapital.mk

Kapital analiza za scenarijata Koi sleduvaat po izborite vo nedela

MaKedonija pred politi^Ka Kriza... bez razliKa na rezultatite!? пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

В

о очи на гласањето во недела, на кое Македонија треба да го добие својот претседател, но и нов парламентарен состав, неколку можни сценарија висат над македонската политичка

сцена, во зависност од изборните резултати, но и од однесувањето на партиите потоа. Она што е се поактуелно, особено во последната седмица од кампањата,се тивките најави за пост- изборен бојкот од страна на опозициската СДСМ, откако лидерот Зоран Заев, но и претседателскиот кандидат Стево Пендаровски јасно потенцираа дека во првиот круг на изборите направен е фалсификат при што на опозицијата украдени и се 80-100 000 гласа, е можноста оваа партија да не ги признае резултатите во недела.

Од друга страна, експлицитните повици на премиерот и лидер на владејачката ВМРО – ДПМНЕ, Никола Груевски, дека неговата партија мора да освои 62 пратеници и апсолутно парламентарно мнозинство за веќе да не зависи од уцените на неговиот долгогодишен коалициски партнер ДУИ, го отвораат прашањето – што ако не биде така? Лидерот на другата партија во албанскиот политички блок, Мендух Тачи веќе изјави дека и со само еден освоен пратеник, тој, а не Али Ахмети (лидер на ДУИ) ќе се најде во новата Влада како нов партнер на Груевски, но ова повеќе звучи како сон на

www.kapital.mk

ВМРО – ДПМНЕ и ДУИ со своите отворени кампањи една против друга, ја отворија можноста за напуштање на мајскиот договор. Каква би била иднината на таа нова Влада без партијата –победник кај албанскиот блок, не е јасно, но и повеќе од јасно е дека тоа ќе води кон нова политичка криза. Од друга страна, нова Влада на старите коалициски партнери во вакви услови, исто така е со сомнителен век на траење... па дури и со сомнителен капацитет за формирање. Опозициската СДСМ којашто најверојатно нема да ги признае резултатите доколку изгуби и ќе ги напушти институциите, сама по себе е криза.... Капитал анализира како во вакви услови ќе се развиваат односите помеѓу партиите, како ќе се формира нова Влада и што ја очекува Македонија во година во која додека таа се занимава со свое внатрешно политичко прегрупирање, но дури и со останатите држави од регионот се зафатени, која со почетокот на своите преговори за влез во ЕУ, која со очекувања за брз влез во НАТО Алијансата... Тетовецот, отколку како реална можност во држава во која секое непочитување на волјата на мнозинството население е рамна на системска криза. Токму затоа се чини дека само лидерот на ДУИ, којшто според сите анкети се уште е неприкосновен „од Групчин натаму“, најкомотно ја чека недела, од аспект на тоа дека кој и да прави Влада за него ќе се најде место внатре... Но, Ахмети секако не е лишен од грижи, оти прашањето сега е дали ќе му успее реализацијата на неговото клучно ветување - кое не е консензуален претседател на државата, туку спикер!

Капитал број 756 25.04.2014

15

НиКола ГруевсКи

ЗораН Заев

„Дајте ни 62 пратеници за да не зависиме од заканите на Дуи“

„размислуваме за други опции на дејствување“

При крајот на кампањата Ахмети веќе не се ни труди да ја сокрие својата вистинска цел, маскирана зад идејата за „консензуален претседател“ – а тоа е една од државните функции да биде дадена на Албанец... што ќе рече дека за ДУИ доволно би било и идно спикерско место во Парламентот. Ако Груевски освои навистина 62 пратеници, дали Ахмети ќе се согласи да влезе во новата Влада и без да му биде испорачано ова базично барање на кое ја темелеше цела кампања, па дури и бојкотот на претседателските избори? Ако не освои Груевски, дали премиерот тогаш ќе мора да се согласи на нешто што кај неговиот електорат секако ќе биде протолкувано како голем „дар“ за Албанците? Каде ќе биде тука позиционирана СДСМ? Ова се прашањата што се вртат во македонските политички кругови деновиве, а Капитал анализира - како во вакви услови ќе се развиваат односите помеѓу партиите, како ќе се формира нова Влада и што ја очекува Македонија во

година во која додека таа се занимава со свое внатрешно политичко прегрупирање, останатите држави од регионот се зафатени, која со почетокот на своите преговори за влез во ЕУ, која со очекувања за брз влез во НАТО Алијансата...

лидер на ВМРО – ДПМНЕ

„Оние што мислат дека ќе направат добра работа ако гласаат за некоја малечка партија што се бори за еден, а најмногу два пратеника во Парламентот, а најчесто таквите ниеден не добиваат. Ништо нема да направат со тоа! Еден како ниеден! Ќе се мафта таму во парламентот, ќе гледа нешто за него да заврши, ако може за некој од партијата – и толку! Тоа е борбата на тие партии. Апелирам и до неопределените - дајте сите, помогнете. Гласајте за нас, дајте ни 62 пратеници, за Македонија се работи и за нашите деца. Да не зависиме веќе од уцените“ овие пораки се секојдневни и клучни во настапите на премиерот.

лидер на СДСМ

„Првиот круг покажа дека изборите не се фер, ниту демократски, ниту има фер-шанса опозицијата да победи. Ако заклучно со 27-ми април се потврди дека безобразието на власта продолжува, секако дека сите опции се отворени. Ние немаме одлуки на органи и тела на партијата, за тоа, кои се тие други опции. На сите им е јасно дека ние до последен момент даваме шанса, каква што дававме целиот овој период со преговори и договори за Изборниот законик, со потпишување кодекси и изјави за фер и демократски избори, со испраќање недвосмислени и јасни иницијативи и предлози до нашите поддржувачи. Ако тоа не е овозможено, опозицијата нема ни намера ни право да алиментира режим во неговото натамошно опстојување“, вели Заев.

Што би значел постизборен бојкот на СДСМ?

Уште кога вечерта на првиот круг на изборите, лидерот на СДСМ, Зоран Заев излезе со став дека резултатите не се реална слика за расположението кај гласачите и обвини за изборен фалсификат, првото прашање беше – како тогаш најавувате победа во втор круг и зошто воопшто би учествувале во втор круг гласање ако, како што велите, не верувате дека оваа власт може да организира фер избори? Но, идејата на СДСМ е друга. „Како да не одиме на гласање? Ние во овој момент се уште веруваме дека ВМРО – ДПМНЕ ќе сфати дека начинот на којшто владее и ги организира изборите е штетен не за нас, туку за целата држава. Се уште

Капитал број 756 25.04.2014

www.kapital.mk

16 Cover story: АнАлизА

Љубчо ГеорГиевсКи

Али Ахмети

менДух тАчи

„Гласовите се крадат, време е опозицијата да преземеме нешто радикално“

Диктатурите имаат краток век на траење

„ДПА ќе биде во новата влада макар имала и еден пратеник“

лидер на ВМРО – Народна

„Опозицијата мора да преземе нешто порадикално. Никогаш не сум мислел дека бојкотот е решение и кога Бранко Црвенковски ја туркаше таа работа со отпорот јас бев некако воздржан, но се‘ повеќе се соочувам со сознанија дека има шема за крадење гласови, најмногу со гласачите кои се во странство, со починати лица, со гласачи од згради со непостоечки влезови и станови. Само преку овие случаи може да се украдат околу 60.000 гласови. Да не зборувам колку може преку притисоци и уцени.“ анализира лидерот на ВМРО – Народна и поранешен премиер, Љубчо Георгиевски веруваме дека во недела ќе се издигнат над себе и ќе го сопрат државниот апарат кој им е ставен во партиска функција за да може граѓаните да излезат и да гласаат слободно, по своја волја, без да се плашат дека ќе изгубат работно место или каква и да е државна бенефиција. Ние веруваме во победа во недела! И во овој момент нелогични се барањата или апелите дека треба да ги бојкотираме изборите“ вели

лидер на ДУИ

„Бојкотот на Албанците на претседателските избори значат поддршка за идејата една од трите раководни функции да му припадне на Албанец. Моите информации не се добри, македонските партии слушам вршеле притисок врз Албанците во средините каде што се малцинство. Јас им реков само едно и во тоа сум сигурен: да не се плашат, оти диктатурите имаат краток век на траење, а слободата и демократијата се вечни“ смета коалицискиот партнер во Владата на Република Македонија

за „Капитал“, Петре Шилегов, партискиот портпарол и носител на листа во втората изборна единица. Јасен е овој став на Шилегов, исто како што се јасни и изјавите на Заев дека „после недела сите опции се отворени“, оти многу е логично СДСМ да инсистира да го доигра до крај орото на кое се фати. Многу аналитичари сметаат дека време е СДСМ да престане да оди на избори, дека

лидер на ДПА

„Коалицијата со ВМРО-ДПМНЕ е веќе договорена работа и двете партии подолго време водат сериозни разговори на оваа тема. Јавно ви ветувам господине Ахмети дека и со еден пратеник ќе влезам во власта. ДУИ доби мандат за да го заштити народот, а тие вршат терор. Ова што им се случува на Албанците во 21 век е многу тешко, но народот секогаш го извлекува најдоброто и тој е оној што одлучува кој ќе влезе во власта. Јавно ви ветувам господине Ахмети дека и со еден пратеник ќе влезам во власта“ вели Тачи.

мора да дејствува вон -институционално и дека најголема грешка на претходното партиско раководство е токму одлуката да се вратат во Собрание после настаните од 24 декември. Партиски извори за „Капитал“ брифираат: „Не можете да не излезете на избори кога власта ги распишува. Тоа е кукавички. Со излегувањето ние им дадовме и шанса уште еднаш да го покажат својот

www.kapital.mk

демократски капацитет. Ние тврдиме дека овие резултати не се реална слика за расположението. Ќе почекаме до недела и потоа многу е јасно дека ако повторно се служат со истите методи, ќе ги разгледаме сите опции, а пред се таа за напуштање на институциите. Не може некој со години да ве краде на избори, да знаете како ве краде и да излегувате и уште да му речете – браво мајсторе! СДСМ мора да ги разгледа сите други опции, но секако дека не доаѓаше предвид да не се излезе во недела на гласање, оти имаме одговорност кон над триста илјади гласачи“. Од СДСМ велат дека веднаш после недела ќе ги готват партиските стратегии за што понатаму. Но, во партијата има различни мислења за тоа колку напуштањето на институциите може да даде ефект, а од друга страна тука се исплеткани и лични интереси: „Замислете дека на тие триесетина, четириесетина или колку и да се пратеници кои би добиле мандат, ќе треба да им се каже оти мора да се откажат од својата лична визија за пратеничка кариера и место во Парламентот. Мислите дека нема да има револт?“ велат нашите извори. Во секој случај, однесувањето на СДСМ после недела ќе биде мошне интересно да се следи. Ако се претпостави дека нема да има голема разлика во резултатите од првиот до вториот круг на гласање, тоа ќе значи дека ВМРО – ДПМНЕ ќе освои мнозинство во Парламентот. Судејќи по расположението што според партиски извори владее кај раководството ова ќе значи дека партијата би се одлучила за непризнавање на резултатите и веројатно бојкот на сите институции. Клучното прашање што во вакви услови се наметнува е која страна во една ваква политичка криза ќе ја фати ДУИ и лидерот Али Ахмети?

ВМРО – ДПМНЕ бара 62 пратеници за заштита од апетитите на Ахмети, но и на своите фотелји Веројатно одговорот на ова прашање пред се зависи токму од клучната оска околу која се врти целата кампања – барањето на ВМРО – ДПМНЕ за 62 пратеници, односно на ДУИ за минимум 25 пратеници. И не случајно ова е главната реторика на двете партии и воопшто не случајно војната помеѓу ВМРО – ДПМНЕ и ДУИ е заснована токму врз овој столб. Прво, во услови во кои Груевски би освоил 62 пратеници, тоа ќе значи дека ВМРО – ДПМНЕ добива неприкосновена позиција во македонскиот политички блок. Можноста во вакви услови, ДУИ да се приклучи кон се поизвесниот бојкотот на СДСМ на институциите, поточно ризиците од еден таков чекор за Груевски

Капитал број 756 25.04.2014

17

Избори без дебата и судир на концепти

И

додека партиите се зафатени со меѓусебни препукувања по секојдневни прес – конференции, Љупчо Зиков, лидерот на Алијансата за позитивна Македонија, новата партија за којашто овие ќе бидат први избори на кои ќе учествува, посочува еден интересен момент- дека никој не обрнува внимание оти Македонија е единствена земја во светот во којашто политичарите бегаат од дебати: „ Македонија е веројатно единствената земја во демократскиот свет ,ако можеме воопшто да зборуваме за демократија во Македонија, каде политичките партии кои извадоа листи на овие избори не сакаат дуели, дебати и не сакаат да комуницираат на темата предизборни програми и што им ветуваат на граѓаните. Коалицијата за Позитивна Македонија е единствената партија која овие денови зборува за конкретни проекти кои им ги ветува на граѓаните и тоа во услови кога другите две политички партии ВМРО ДПМНЕ, СДСМ, ДУИ И ДПА , шират говор на омраза и прават деструкција на политичкиот простор и на политичкиот пазар во Македонија. Македонските граѓани остануваат во заложништво на овие партии“ вели Зиков. Тој забележа и дека додека партиите лаконски даваат ветувања за економски бум, никоја не сака да седне на маса и да објасни како тоа ќе го реализира: „Ќе отвораме многу работни места, илјадници нови компании, на сите лидери устите им се полни за тоа како ќе ги отвораат работните места во една година , две години , четири години . И ние тоа го зборуваме во Коалицијата за Позитивна Македонија и заради тоа што имаме аргументи за тоа како ќе го правиме тоа сакаме да ги слушнеме, да дебатираме а граѓаните да ги слушнат аргументите за тоа кој како тоа ќе го направи заради тоа што македонските граѓани и по 23 години демократија не заслужуваат да бидат перманентно лажени со лажни ветувања. Ние сме спремни да ги вкрстиме нашите аргументи и на дебата.“ вели Зиков повикувајќи ја и Меѓународната заедница да сфати дека олигополот, којшто во Македонија го практицираат ВМРО – ДПМНЕ, СДСМ, ДУИ и ДПА е штетен за демократијата и дека време е граѓаните да излезат од заложништвото на овие партии и да чујат нови луѓе со визија. се сведени на минимално ниво. Ако тој го освои ова мнозинство, не дека тоа ќе значи само заштита од апетитите на

Ахмети за добивање на спикер – Албанец, Буџет по етнички клуч, двојазичност на целата територија на земјата и.т.н,

Капитал број 756 25.04.2014

18 Cover story: Анализа

туку всушност заштита на премиерската позиција на Груевски.

62 пратеници за премиерот ќе бидат гаранција и порака за ДУИ дека ако случајно им падне на памет да ја следат СДСМ во бојкот и креација на политичка криза, единствени губитници би биле тие, оти тие нема да влезат во Владата и ќе се лишат од функционерските бенефиции.

62 пратеници се силна брана пред какви и да се напливи на желбите на Ахмети за смена на својот иден македонски соиграч. Од друга страна, секој пратеник што ДУИ ќе го добива плус, му дава сила на Ахмети да визуелизира и да тргне во реализација на своите клучни ветувања пред гласачите. 25 пратеници бара Ахмети, но се проценува дека се над 20 за него ќе биде силно позиционирање и зголемување на просторот за политички маневар. Растргнат помеѓу амбицијата да се биде во Владата од една страна и од друга, ветувањето поради кое тој дури и ги бојкотираше претседателските избори – а тоа е една од државните функции да биде дадена на Албанец, Ахмети ќе биде во сериозно тешка ситуација да го оправда евентуалното идно коалицирање во Влада во која Груевски би имал таква политичка моќ (со парламентарно апсолутно мнозинство зад себе). Дали тука некаде на сцена може да стапи Тачи? ДПА во првиот круг на претседателските избори ја презентираше својата политичка немоќ, оти иако имаше само еден кандидат

за претседател Албанец, Иљаз Халими освои само 39 илјади гласа, што е своевиден дебакл и показател дека Ахмети ги држи конците кај албанскиот политички блок штом тие слепо го послушале да не гласаат, дури и тогаш кога имаат свој етнички кандидат (партиската над етничката припадност). Овој резултат не му дава силни надежи на Тачи и навистина е чудно од каде тој го црпи оптимизмот дека ќе биде дел од новата Влада!? Единствено логично објаснување е дека, тој под еден - лаже, или под два - навистина има договор со Груевски, како што сам отворено тврди, па ќе биде дел од идната Влада дури и да освои само еден пратеник! (нешто што го повторува на сите митинзи последната недела). Ова, да не се заборави, повторно е можно само и ако само, Груевски освои 62 пратеници, но од друга страна, ова ќе значи и де факто напуштање на Мајскиот договор, неформалниот и вербален акт кој ја обврзува партијата во македонскиот блок која освоила најмногу гласови да коалицира со партијата победник во албанскиот. Во 2006-та Груевски не го почитуваше овој принцип, па наместо со Ахмети коалицираше со Тачи. Таа дружба траеше се до 2008-та, кога после тие предвремени избори, под силен внатрешен и надворешен притисок направи коалиција со ДУИ. Каква би била иднината на таа нова Влада без партијата –победник кај албанскиот

www.kapital.mk

блок, не е јасно, но и повеќе од јасно е дека тоа ќе води кон нова политичка криза. Од друга страна, нова Влада на старите коалициски партнери во вакви услови, кога за прв пат досега кампањата наместо само кон противниците во своите етнички табори, ја насочија максимално една против друга (погледнете ги само ним блиските медиуми на македонски и на албански јазик) исто така е со сомнителен век на траење... па дури и со сомнителен капацитет за формирање. Опозиција којашто нема да признае резултати и ќе ги напушти институциите сама по себе е криза. СДСМ ќе биде пред силен предизвик насочен и кон сопственото опстојување во такви услови... Сума сумарум, од оваа временска дистанца, Македонија не може да очекува мирни политички времиња, па наместо тоа, и во периодот што следи таа ќе биде фокусирана на своите внатрешни потреси наместо на обединување околу цврста државна стратегија за развој. Земјите од регионот во меѓувреме се зафатени со големи чекори – дел од нив се тазе членки на ЕУ, па ги чувствуваат првите благодети и проблеми на отворениот пазар и имплементација на европски општествени вредности, дел почнаа преговори за членство, а некои пак, како Црна Гора цело внимание го насочуваат кон можноста за прием во НАТО Алијансата... Теми кои во Македонија се веќе одамна со второстепена актуелност.

9. ПриоритЕтитЕ на алијансата за Позитивна МакЕдонија

þ Екомонски развоен бум

1 00.000 нови работни места во реалниот сектор

þ интезивни рурални политики македонскиот аграр најголема фабрика под отворено небо

þ стоП за белата чума

намалување на иселувањето од државата

þ зајакнување на мулткултурното

општество и интер-културализмот различностите се наше богатство

þ владеење на правото неселективна правда за сите

þ Целосна слобода на изразувањето и слобода на медиумите

правото на информирање е основно човеково право

þ Целосно комплектирање на нато и ЕУ интерграциите на Македонија македонија во нато и еУ

Odlu^i

POzitivnO

Капитал број 756 25.04.2014

22

www.kapital.mk

анализа

лоши оши кредити кај компании (во милиони евра) 444 440 ktorot 440 410

416

416

мар.13

s se iZ biZnin430 an mi Uv iska ans a Fin420 t GolGo

фев.13

450

419

428

445 426

422

428

400

ное.13

окт.13

сеп.13

авг.13

јул.13

јун.13

мај.13

382 јан.13

380

апр.13

390

Firmite ne mo@at d vratat 320 milioni krediti kon bankit mo@e li da im se pro

www.kapital.mk

Капитал број 756 25.04.2014

АнАлизА

23

Приватните компании не можат да вратат околу 320 милиони евра земени како кредити од банките во земјава и тоа е три пати повеќе отколку нефункционалните заеми на граѓаните. Иако економијата статистички почна да покажува знаци на раст, според проценките на банкарите и финансиските аналитичари, платежната способност на фирмите не се подобрува. Тогаш, зошто според истата логика, како што власта најавува дека ќе ги отпишува проблематичните долгови на граѓаните кон банките, не се отпишат и нефункционалните кредити дадени на компаниите?! Бизнисмените потврдуваат дека салдото на нивните сметки не се подобрува – пари нема и тоа ги прави скептични дека ќе успеат долговите да ги плаќаат на време. пишувa:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

П

Извор:Народна банка на Македонија

433

мар.14

418

фев.14

јан.14

дек.13

425

428

da evra te. rostat?

на извршителите откако банките не успеаа да ги наплатат дадените кредити, а статистиката на Народната банка покажува дека вредноста на имотот ставен на продажба изнесува 95 милиони евра. Интересно е што сумата на нефункционални кредити во март годинава се намали за 14,4 милиони евра споредено со претходниот месец, меѓутоа банкарите објаснуваат дека не станува збор за драматична промена која најавува пресврт во трендот. Заклучно со март, граѓаните и компаниите доцнат со отплата на 418,5 милиони евра земени како кредити од домашните банки. „Наплатата на кредитите се уште оди тешко, компаниите се финансиски исцрпени и не може да се каже дека се подобрува нивната платежна способност. Очекуваме дека овој тренд ќе се задржи цела година, без поголеми промени“, објаснува Маја Стевкова Штериева, главен финансиски директор на Комерцијална банка.

риватните компании не можат да вратат околу 320 милиони евра земени како кредити од банките во земјава и тоа е три пати повеќе отколку нефункционалните заеми на граѓаните. Иако економијата статистички почна да покажува знаци на раст, според проценките на банкарите и финансиските аналитичари, платежната способност на фирмите не се подобрува. Тогаш, зошто по истата логика, како што власта најавува дека ќе ги отпишува проблематичните долгови на граѓаните кон банките, не се отпишат и нефункционалните милиони евра кредити дадени на енет имот имаат банкитзае пл компаниите?! во своите Кои се најпроблебиланси поради Бизнисмените ненаплатени кред матични потврдуваат дека ити должници? салдото на нивните Статистиката покажува сметки не се дека по одделни подобрува – пари нема сектори, први на црната и тоа ги прави скептични листа на банките кои дека ќе успеат долговите најтешко ги враќаат да ги плаќаат на време. кредитите се најдоа Генералниот директор трговските компании, на Про Кредит банка, милиони евра присил индустријата, хотелите Јованка Јолеска но наплатиле извршители и рестораните како Поповска вели дека лани што е за 20% по те и фирми што се „ликвидноста на ве ќе од 2012 година занимаваат со дејност компаниите е се уште во врска со недвижен предизвик за кој не имот. може да се каже дека „Важно е да се има драстична промена потенцира дека наплатата во однос на минатата на кредитите односно процентот на година“. Во вакви услови, ракавите кредити кои се во доцнење зависи ќе треба да ги засукаат извршителите и од политиката на кредитирање на кои ќе мора да ги наплатат долговите банката и соодветната проценка на преку заплена и продажба на имотот кредитниот капацитет на фирмите што го заложиле компаниите како пред исплатата на кредитот како и обезбедување. мерките кои ќе ги понуди банката при Листата на компании чии имоти проблемите во отплатата на долговите. завршија на продажба во каталозите Токму поради таквата политика на на банките е долга - деловни одговорно кредитирање и стручна простори, фабрики, машини и опрема, кредитна проценка, кај нас нивото станови и куќи влегоа во барабанот

95

127

Капитал број 756 25.04.2014

24

www.kapital.mk

анализа Јованка Јолеска Поповска

генерален директор на Про Кредит банка

Л

иквидноста на компаниите е се уште предизвик за кој не може да се каже дека има драстична промена во однос на минатата година. Важно е да се потенцира дека наплатата на кредитите односно процентот на кредити кои се во доцнење зависи и од политиката на кредитирање на банката и соодветната проценка на кредитниот капацитет на фирмите пред исплатата на кредитот како и мерките кои ќе ги понуди банката при проблемите во отплатата на долговите.

на нефункционални кредити во доцнење заклучно со март изнесува 2,7% што е под нивото на банкарскиот сектор во Македонија. Како банка најпрво ги разгледуваме сите можности пред активирање на хипотеките или другите видови на залог: промена на планот на отплата, пролонгирање на рокот и усогласување на финансирањето. Токму од таа причина и немаме тренд на пораст на активирање на залогот како начин на наплата на кредитот“, вели Јованка Јолеска Поповска, генерален директор на Про Кредит банка. Според последните податоци од Комората на извршители, минатата година тие наплатиле за 20% повеќе отколку во 2012 година. „Често пати наплатуваме долгови кон банки по основ на необезбедени кредити, краткорочни и по основ на негативни салда од картичките, но и обезбедените кредити кои важат за полесно наплатливи бидејќи имаат какво такво обезбедување“, објасни претседателот на Комората, Гордан Станковиќ. Тој објави дека извршителите лани присилно наплатиле 127 милиони евра, меѓутоа нема податок колку од овие долгови се наплатени за сметка на банкарски кредити. Банкарите велат дека активирањето на хипотеките како опција е последната мерка која се применува доколку клиентот не може навреме да го врати

Тони Стојановски

втор генерален директор на Стопанска банка

В

о првите неколку месеци од годината се чувствува благо подобрување на наплатата на кредитите од компаниите што укажува на подобрување на нивната платежна способност, но сепак не станува збор за драстична позитивна промена. Нивото на лоши кредити е стабилизирано и не очекувам дека наплатата ќе се влошува, а во корелација со очекувањата за заживување на економската активност, може да дојде и до благо намалување на вредноста на нефункционалните кредити.

кредитот, бидејќи уште поголеми проблеми имаат кога треба да го продадат запленетиот имот. Претходно, банкарите најчесто се обидуваат да ги наплати достасаните обврски со инструментите за редовна наплата, како активирање на административна забрана, преку контакти со клиентот со цел подмирување на долгот, или репрограмирање на истиот со цел да се избегне крајната опција активирање на залогот односно хипотеката. Дел од банкарите се оптимисти дека може да дојде до подобрување на финансиската позиција на фирмите во корелација со најавите за заживување на економската активност годинава. „Во првите неколку месеци од годината се чувствува благо подобрување на наплатата на кредитите од компаниите што укажува на подобрување на нивната платежна способност, но сепак не станува збор за драстична позитивна промена. Нивото на лоши кредити е стабилизирано и не очекувам дека наплатата ќе се влошува, а во корелација со очекувањата за заживување на економската активност, може да дојде и до благо намалување на вредноста на нефункционалните кредити“, вели Тони Стојановски, втор генерален директор на Стопанска банка.

Стрес тестовите алармантни за наплатливоста на кредитите

Резултатите од стрес тестовите што ги спроведе Народната банка покажаа дека доколку се случи најлошото сценарио во економијата, адекватноста на капиталот во банкарскиот сектор ќе се задржи над 16% што е двојно повеќе отколку законскиот минимум. Тоа значи дека сите банки ги положиле стрес тестовите што им ги зададе Народната банка. Меѓутоа, еден дел од тестот прикажува загрижувачки резултати. Лошите кредити кај компаниите во најлош можен случај ќе достигнат 32,9% од кредитното портфолио, што во пари би било еднакво на околу 700 милиони евра спорни за наплата. По одделни сектори, најпроблематични

за наплата би биле кредитите дадени на компании од услужниот сектор, каде што дури 47,2% од кредитите спаѓаат во категоријата спорни, а инвеститорите во недвижности не би можеле да отплатат 46% од земените кредити. Спротивно на тоа, компаниите од секторите транспорт и градежништво и според ова мрачно сценарио, остануваат во добра кондиција да ги отплатуваат кредитите. Состојбата кај граѓаните е подобра споредено со бизнис секторот. Лошите кредити дадени за населението според најлошото можно сценарио би се искачиле од сегашните 6,9% на 21,3%. Единствено автомобилските кредити може да отскокнат од просекот, со удел на проблематични заеми од 27,5% во целото портфолио. Но, колку е ова сценарио навистина возможно?! Според најновите проценки на Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) и Народната банка, економијата зема залет и во следните две години, растот може да достигне и до 4,4%. Секако дека ризиците се се уште изразени, пред се поради нестабилноста во европските економии, но заедничка оценка на сите е дека оваа година ќе биде период кога рецесијата ќе заврши. Според ММФ, Европа годинава ќе оствари економски раст од околу 1%.

Без кредити нема да успее Законот за финансиска дисциплина

Менаџерите на компаниите одбројуваат ситно до денот кога стапува на сила Законот за финансиска дисциплина со кој Владата се обидува да го реши проблемот со неликвидноста во економијата, меѓутоа, тоа значи и дополнителен притисок да се обезбедат свежи пари за да може фактурите да се плаќаат во законските рокови од 60, односно 120 дена. Потпретседателот на Сојузот на Стопански комори, Мирче Чекреџи вели дека со оптимизам го очекува применувањето на овој закон бидејќи според него, ова решение ќе ја намали неликвидноста во економијата што потекнува од недисциплинираното однесување на приватните фирми и на државните институции во платниот

www.kapital.mk

Капитал број 756 25.04.2014

анализа промет, меѓутоа, предупредува менаџерите да се снабдат со пари бидејќи ќе мора наеднаш да ги платат сите стари и доспеани фактури. „Иако законот стапува на сила од мај годинава и ги опфаќа обврските што ќе настануваат од денот на неговата примена, сепак предвидено е фактурите да се плаќаат по историски редослед што значи прво да се плати најстариот долг. Ова значи дека компаниите во еден краток период ќе мора да си ги платат сите стари долгови, инаку во спротивно ќе се соочат со високи казни што исто така ги предвидува законот. Сметам дека поради тоа сите фирми треба уште веднаш да си направат план како ќе обезбедат пари за да ги платат долговите. Според нашите анализи, секоја од фирмите ќе треба да земе кредит од банка во износ од една третина од вредноста на обврските, а како што таа фирма ќе плаќа, истовремено и ќе наплаќа побарувања со што се очекува да се затвори еден голем круг на меѓусебни долгови“, оценува Чекреџи. Тој додава дека од власта добиле уверување дека во првите неколку месеци фирмите нема да се казнуваат со ригорозните казни додека не се прилагодат на новата регулатива. Според него, „овој закон ќе биде кобен за многу фирми кои што се де факто

банкротирани, но сепак, егзистираат во платниот систем“ и поради тоа, бараат од Владата да донесе и нов Закон за брз банкрот. Овој закон ги затекнува фирмите во долгови од околу 4,7 милијарди евра што е 63,8% од БДП, рекорден број на блокирани компании кој до февруари годинава достигна 41.207, постојан пораст на фирми што одат во стечај. Од компанијата EOS Matrix коментираат дека според податоците со кои располагаат како компанија која посредува во наплатата, „се намалува бројот на компании кои плаќаат во рок на издадената фактура и се зголемува времето за наплата“. Бизнисмените исто така ја потврдуваат оваа состојба. „Заеднички проблем на сите компании во земјава е што немаат пари и од тој аспект, се сомневам дека ова законско решение ќе овозможи да се плаќаат обврските во пократки рокови. Кога би имале пари, сите би сакале да плаќаме за пократко време и затоа мислам дека клучно е да се обезбеди пристап до свеж капитал по поволни услови.

25

Законот како основа е системски добро поставен, но за жал не очекувам дека ќе ги даде потребните ефекти. Иако е предвидено да се плаќа во рок од 60 дена, кога фирмите немаат пари, мислам дека повеќето ќе ја користат можноста со меѓусебен договор тој рок да биде продолжен до 120 дена“, вели Златко Симоновски, генерален директор на Факом.

ЕДНОДНЕВЕН СЕМИНАР НА ТЕМА:

БЕЗБЕДНОСТ И ЗДРАВЈЕ ПРИ РАБОТА ЕФЕКТИВНО СПРАВУВАЊЕ И УПРАВУВАЊЕ СО НЕСРЕЌИТЕ  09 мај 2014 година, од 10.00 до 15.00 часот

Капитал Академија, Скопје

АГЕНДА: 1. ПРОФЕСИОНАЛЕН ОСВРТ  Дефинирање на несреќа при работа, организациони мерки за намалување на можноста за несреќа при работа, управување со несреќите при работа.

2. ЗАКОНСКА РАМКА  Минималните законски побарувања за евидентирање и справување со несреќите при работа 3. ЗДРАВСТВЕН АСПЕКТ  Управување и евидентирање на несреќите при работа и професионалните заболувања (Доктор специјалист по Медицина на труд) 4. ПРАКТИЧЕН ПРИМЕР  Примери од добра пракса на компанија од Р. Македонија

Сите заинтересирани за учество во оваа работилница можат да се пријават најдоцна до 7 мај 2014 година.

ПРЕДАВАЧИ:    

Експерт по безбедност при работа Претставник од Државниот инспекторат за труд Доктор специјалист по медицина на труд Менаџер за заштита при работа

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

Капитал број 756 25.04.2014

www.kapital.mk

26 анализа

во услови Кога над 60% од работниците земаат П

Platite vo javnata Povisoki od Platit или 143 евра е најниска во цела Европа, пониска и од Бугарија каде минималната плата е 174 евра. Но, ако се знае дека голем број вработени во текстилната и кожарската индустрија, се уште добиваат плати пониски од минималната, тогаш Македонија е своевиден европски лидер според ниските плати. Просечната плата во Македонија од 21.327 денари или 347 евра е меѓу најниските во поширокиот регион. Но, анализите на Капитал покажуваат дека дури 60% од вработените во земјава, најголемиот дел од нив вработени во приватни фирми, земаат плати пониски од просечната плата. И додека во нормалните развиени држави приватниот сектор исплаќа највисоки плати, во Македонија платите во јавниот сектор се повисоки за околу

пишува:

биљана здравковска стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

М

акедонија полека, но сигурно, станува Кина во Европа. Односно, земја која нуди најевтина работна рака во целиот регион, но и

пошироко. Податоците покажуваат дека работниците во Македонија, во сите професии, се најмалку платени во Македонија споредено со целиот регион. Дополнително, податоците од Евростат покажуваат дека минималната плата во Македонија од 8.800 денари

леКар

наставниК

35%, а во некои дејности дури и двојно повисоки од платите во приватниот сектор. Платите во јавната управа растат побрзо отколку што расте просечната плата во целата земја. На пример, платите во јавната управа во изминатите осум години се зголемени за 57,64%, додека во истиот период просечната нето плата во земјава пораснала за 52%. Во истиот период еден куп работници во приватниот сектор добија откази или намалување на платите како последица на кризата кој го отежна работењето на приватните фирми, додека вработените во јавниот сектор не чувствуваат ама баш никаков ризик дека може заради кризата да ја изгубат работата или да добијат намалување на плата. Ваквата ситуација на пазарот на труд

новинар

Програмер

ечната ПросП ла нето евра) (во

Лекар Лекар Наставник НаставникНовинар Новинар Програмер Програмер Македонија Македонија СрбијаСрбија Хрватска Хрватска Словенија Словенија Црна Гора Црна Гора Унгарија Унгарија Романија Романија

413 413 565 565 1.165 1.165 1.600 1.600 520 520 1.000 1.000 700 700

345 345 374 374 683 683 1.500 1.500 470 470 1.200 1.200 600 600

321 321 347 347 583 583 1.100 1.100 420 420 900 900 520 520

*Извор: *Извор: Податоците Податоците се обезбедеnи се обезбедеnи од националните од националните заводи за заводи статистика за статистика

Просечна Просечна нето плата нето (во плата евра) (во евра)

734 850 980 1.600 1.200 1.500 1.200

734 850 980 1.600 1.200 1.500 1.200

www.kapital.mk

Капитал број 756 25.04.2014

анализа

27

Плата Помала од Просечната

a uPrava za nad 30% te vo industrijata!

р

4 0 0 0 0 0 0

многу пластично ја објаснува јагмата за работа во администрација или во државни институции. Но, експертите кои го проучуваат пазарот на труд велат дека ваквата ситуација во која платите во производствените сектори се најниски, е неодржлива на долг рок.

македонците најбедно платени!

Ако се споредуваат платите во Македонија со платите кои се исплаќаат во земјите од регионот по професии, тогаш македонските работници се најбедно платени. Имено, лекар во Македонија зема просечна нето плата од 413 евра, а лекар во Словенија зема четири пати повисока плата од 1.600 евра. Тоа можеби и најдобро објаснува зошто е се поголем бројот на лекари кои си заминуваат од Македонија, посебно во Германија каде просечната плата на лекарите е околу 4.000 евра. Слично е и со професорската професија, која некогаш важеше за престижна и добро платена. Наставник во Македонија зема плата од 345 евра, што е двојно помалку отколку платите на наставниците во Хрватска, односно над четири пати пониска во споредба со платите на словенечките наставници. За програмерите во Македонија важи дека добро заработуваат, но нивната заработка би била била поголема ако работат како програмери во Словенија, па дури и во Црна Гора. Да се работи во градежништвото не е лесно, посебно не во Македонија каде оваа работа е платена во просек околу 288 евра, а многу обични работници можат само да го сонуваат овој просек. Но, во Словенија просечната плата во градежништвото е 850 евра, што е повисока плата од просечната плата на пример на банкарите во Македонија.

Платите во јавниот сектор повисоки од платите во приватниот сектор

Имено, просечната плата кој била исплатена на вработените во преработувачката индустрија во Македонија во јануари годинава изнесуваше 15.883 денари или 258 евра. Таа е пониска за 35% или за 89 евра од просечната плата во земјава која изнесува 21.327 денари или 347 евра. Истиот месец вработените во јавната управа и одбрана добиле плата од 25.167 или 409 евра, и таа била

Поштар

банКар

градежниК

возач на автобуси

инженер

Поштар Поштар Банкарски Банкарски Градежник ГрадежникВозачВозач на наИнженер Инженер службеник службеник автобуси автобуси 372 360 519 550 380 600 300

372 360 519 550 380 600 300

635 740 1.033 1.345 1.026 1.579 1.138

635 740 1.033 1.345 1.026 1.579 1.138

288 309 580 850 460 400 320

288 309 580 850 460 400 320

288 400 530 700 500 580 420

288 400 530 700 500 580 420

360 360 530 530 840 840 1.500 1.500 800 800 1.520 1.520 920 920

Капитал број 756 25.04.2014

28 анализа

www.kapital.mk

Додека во сите нормални држави приватниот сектор исплаќа највисоки плати, во Македонија вработените во јавниот сектор земаат за над 35%, а во некои дејности и двојно поголеми плати од оние кои се исплатуваат во индустријата. Во услови кога над 60% од работниците во приватниот сектор земаат помала плата од просечната, многу е логична ситуацијата сите да сакаат да работат во јавна администрација каде покрај повисока плата добиваат и поголема сигурност и заштита од отказ. Но, до кога македонската економија ќе издржи со немоќна и слаба индустрија да плаќа гломазна, скапа и неефикасна администрација?! повисока од просечната во земјава за 18% или 62 евра. Преработувачката индустрија е сектор кој вработува најмногу луѓе или според последните податоци во него работат 133.557 луѓе, во дури 24 гранки, или 19,5% од вкупно вработените и во неа кои создаваат над 18% од бруто домашниот производ на земјата. Но, вработените во преработувачката индустрија не се единствените во земјава кои земаат плата помала од просечната плата. Вработените во земјоделието, каде се вработените 129 илјади луѓе или 19,5% од вкупно вработените во земјава, земаат просечна плата од 15.682 денари или 255 евра. Во градежништвото, пак, каде се вработени околу 48 илјади луѓе или близу 7% од вкупно вработените, просечната плата е 17.723 денари или 288 евра. Платите, пак, во трговијата на големо и мало, каде се вработени 94.483 луѓе, изнесуваат во просек 19.768 денари или 321 евра. Оваа едноставна пресметка покажува дека дури 60% од вкупно вработените во земјава, од кои најголем дел во приватниот сектор, земаат плати пониски од просечната плата од 347 евра Имено, ако се анализираат платите кои се исплаќаат во преработувачката индустрија, земјоделието, градежништвото и трговијата, кои се претежно во приватна сопственост и каде се вработени над 400 илјади луѓе, се доаѓа до заклучок дека просечната плата во овие дејности е нешто над 17 илјади денари. Од друга страна платите кои се исплаќаат во јавната управа и одбраната, образованието и здравствената и социјална заштита, трите сектори кои се главно во државна сопственост и во кои се вработени близу 125 илјади вработени се за 36% повисоки од платите кои се исплаќаат во приватните сектори кои вработуваат најмногу луѓе. Во некои случаи вработените во јавниот сектор земаат двојно повисоки плати во споредба со вработените во приватниот сектор, што, според експертите, е неодржливо за една економија. Експертите кои го проучуваат пазарот

на труд објаснуваат дека во речиси целиот свет е нормално платите во јавниот сектор да се пониски во споредба со приватниот сектор и предупредуваат дека платите во јавниот и приватниот сектор треба да бидат отприлика изедначени, за да може на тој начин да се зголеми интересот за вработување во приватен сектор, а не како сега сите да сакаат да работат во јавниот сектор. Експертите посочуваат дека едноставно не може вработените во јавниот сектор да имаат и помал ризик и повисоки плати, додека вработените во приватниот сектор им се доцни со плата, во секој момент можат да бидат отпуштени од работа ако компанијата влезе во криза и да добиваат помали плати. Имено општо познато е дека вработените во јавната управа и администрација добиваат потешко и помалку откази. Дури и во криза тие помалку го почувствуваа теретот на кризата, добиваа редовно плата и далеку помалку откази... Но, дилемата е како да се изедначат платите? Никој не може да ги натера приватните компании да ги зголемат платите, бидејќи тие зависат од состојбите на пазарот на трудот, продуктивноста, од пазарот... И покрај тоа што Владата неодамна донесе одлука со која законски минималната плата се утврдува на 8.800 денари или 143 евра, тоа во пракса се злоупотребува. Деновиве некои здруженија апелираа дека многу работодавци го изигруваат законот, односно им го исплаќаат на работниците законскиот минимум од 8.800 денари, а потоа од нив бараат на да им вратат назад 1.000 до 2.000 денари во готовина. Изедначување на платите би било можно само ако државата ги намали платите во јавниот сектор, односно на оние вработени кои добиваат плата од буџетот, што е малку можно да го направи било која влада, бидејќи со тоа би го свртела против себе најголемото гласачко тело. Миле Бошков, извршен директор на Бизнис конфедерацијата вели дека секаде во светот е нормално платите во приватниот сектор да се повисоки во споредба со платите во јавниот сектор. Според него, причините за ваквиот

www.kapital.mk

Капитал број 756 25.04.2014

анализа

Плати по дејности Дејност

Просечна нето плата

Број на вработени

% од вкупно вработени

Дејности во приватна сопственост Преработувачка индустрија Земјоделство,шумарство и рибарство Градежништво Трговија на големо и мало

15.883 ден/ 258 евра 15.682 ден/255 евра 17.723 ден/288 евра 19.768 ден/321 евро

133.557 129.391 47.647 94.483

19,48% 18,88% 6,95% 13,78%

Дејности со претежна државна сопственост Јавна управа и одбрана Образование Дејности на социјална и здравствена заштита

25.167 ден/409 евра 21.261 ден/346 евра 23.635 ден/384 евра

45.930 40.562 38.485

6,70% 5,92% 5,61%

Извор:Државен завод за статистика

29

однос во Македонија се во високата сива економија, во големите скриени давачки за приватниот бизнис, но и во однесувањето на бизнисмените. “Доколку се намали сивата економија и работењето на црно повеќе фирми ќе влезат во системот. Ако се намалат сегашните големи скриени давачки кои ги имаат приватните фирми по основ на лиценци, дозволи, такси, со тоа ќе се им се зголеми ликвидноста на фирмите и ќе се создадат услови за зголемување на платите. Но, на крајот иако многу фирми од приватниот сектор има услови за зголемување на платите, не го прават тоа, бидејќи со донесувањето на Законот за минимална плата бизнисмените добија законска можност да исплаќаат пониски плати”, вели Бошков. Тој објаснува дека со донесувањето на Законот за минимална плата многу бизнисмени го злоупотребуваат законот, па се одлучуваат да ја намалат официјалната плата за сметка на зголемување на делот кој на работниците им го исплаќаат во готовина. Србија неодамна донесе одлука со која платите во јавниот сектор повисоки од 60.000 динари од јануари годинава се намалуваат преку поголемо оданочување, а исто така воведе забрана за вработување во јавниот сектор која ќе трае до крајот на 2015 година.

СПЕЦИЈАЛНА ЕДИЦИЈА 16 мај 2014 година

КАПИТАЛ МЕДИА ГРОУП во соработка со домашни аналитичари и експерти ја подготвува шестата годишна едиција ТОП 100 ИЗВОЗНИЦИ за 2013. Годинава како и секоја година претходно ги анализираме најдобрите извозно ориентирани компании и индустрии во Македонија. Во време кога светската економија забавува најголем предизвик за компаниите е да ги задржат постојните и да најдат нови извозни пазари.

Во едицијата ТОП 100 ИЗВОЗНИЦИ ќе бидат вклучени повеќе рангирања според различни показатели: n 100 најголеми извозни компании n 100 најизвезувани производи n 20 најголеми извозни пазари n 10 најголеми нето извозни индустрии и компании n 10 најбрзорастечки извозни пазари Во рамки на Едицијата ќе читате и повеќе анализи, интервјуа и профили на компании: n Странските инвестиции и извозот n Извозот на храна - најголем џокер за Македонија n Кои се 100-те најизвезувани производи? n Металургијата пред колапс. Каде е спасот? n Кои се најголемите нето извозни индустрии? n Извозот на вино од друг агол n Каде најдобро се продаваат македонскиот зеленчук и овошје? n Извозните стратегии на најголемите извозници во регионот. За повеќе информации во врска со едицијата обратете се на e-mail или на телефонскиот број 02 3298 110 или 070 232 288. Лица за контакт: Бобан Ѓорѓиевски – boban.gjorgjievski@kapital.mk

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

Serijal poSveten na razli^ni zemji, partneri na maKedonija...

петок 25/04/2014 www.kapital.mk

...Земја партнер на македонија

Slovenija

KaKo da Se zgolemi eKonomSKata SorabotKa So tradicionalniot partner Slovenija?

ogromen neiSKoriSten potencijal vo maKedonSKo-Slovene^Kite bizniS odnoSi

Земја партнер на македонија

словенија

| Специјален прилог |

KaKo da se zgolemi eKonomsKata sorabotKa so tradicionalniot partner slovenija?

ogromen neisKorist potencijal vo maKedonsKo-slovene biznis odnosi Капитал анализира: како Македонија може да биде поинтересна за словенечките бизнисмени, зошто Македонија е толку интересна токму во банкарството и финансиите и како да се освои словенечкиот пазар?

32 | 25 април, 2014

пишува:

Дејан Азески

Т

Dejan.azeski@kapital.mk

рговската размена меѓу Македонија и Словенија изнесува околу 200 милиони евра покажуваат податоците за минатата година. Од вкупната надворешна трговска размена на Македонија која изнесува 3,1 милијарди евра ова претставува удел од едвај 2,1%. Освен тоа,

неоспорен останува фактот дека покриеноста на увозот со извозот е само 35%, а структурата на производите што се увезуваат и извезуваат, во најголем дел останува иста со децении. Извозот останува ограничен на земјоделски производи- овошје и зеленчук, производи од цинк и железо, репроматеријали, лекови за малопродажба електрична опрема и делови за истата, готови текстилни производи, хемиски и металопреработувачки производи. Од друга страна, увозот останува најголем во

делот на фармацевтската индустрија и храната. Поразителен е и фактот дека Словенија е дури на десетто место на листата трговски партнери на Македонија, а ако се гледа на делот на извозот Словенија е дури на 13 место.

Како Македонија може да биде поинтересна за словенечките бизнисмени? Во периодот од 2003 до 2012 година од Словенија во Македонија дошле 317,4 милиони евра странски директни инвестиции. Од

Словенија Земја партнер на македонија

| Специјален прилог |

Бизнисмените и коморите се едногласни дека потенцијалот за економска соработката помеѓу Македонија и Словенија неколкукратно ги надминува сегашните 200 милиони евра трговска размена и 300 милиони директни инвестиции од Словенија. Капитал анализира: како Македонија може да биде поинтересна за словенечките бизнисмени, зошто Македонија е толку интересна токму во банкарството и финансиите и како да се освои словенечкиот пазар?

ten

e^Kite вкупната бројка на странски инвестиции во Македонија која е поголема од два милијарди евра за истиот период, оваа бројка претставува солиден процент но според многу бизнисмени и познавачи на состојбите може да биде многу поголем. Од коморските здруженија кои ги консултиравме велат дека и покрај трендот Словенија да гради фабрики за своите производи најмногу во соседна Србија, Македонија останува со примамлива понуда и поволности за странските инвеститори, како што се:

добра стратешка географска поставеност, поволна даночна политика, брза процедура на регистрација на фирма, слободни економски зони и технолошки паркови, повеќе сончеви денови и поповолна географска положба за инвестирање на капацитети за искористување на обновливите извори на енергија. Според Искра Јовановиќ, извршен директор на словенечко - македонскиот бизнис клуб, иако инвестициите поради економската криза се намалени, тие продолжуваат

со побавно темпо, што значи дека инвеститорите сепак се задоволни од исходот во нивниот настап и работата на македонскиот пазар. „Македонија нуди многу поволности за странските инвеститори, па меѓу нив и Словенија. Нивните инвестициите се насочени не само кон изградба на нови помали или поголеми објекти, фабрики и трговски центри, туку и кон ширење на веќе присутни компании или обнова на постоечка инфраструктура“, вели Јовановиќ. Таа додава дека соработката ќе се продлабочува ако и двете земји учат од искуствата на другиот, било позитивни или негативни. Од Стопанската комора велат дека е неопходно интензивирање на меѓусебната економската соработка и намалување на трговскиот дефицит. „Тоа може да се постигне со зголемување на бројот на фирми кои соработуваат, заедничко учество со своите настапи на трети пазари, заеднички вложувања, повисоко ниво на соработка во областа на иновативни производи и други проекти кои се во заеднички интерес“,

велат од комората. Според нивниот став, најголеми потенцијали во економската соработката сепак остануваат прехранбените производи и виното, но и во областа на туризмот особено во руралниот и бањскиот туризам, а можности има и во интензивирање на соработката во делот на инфраструктурата, енергетиката и на обновливите извори на енергија, но особен акцент треба да се стави во зголемување на извозот на раноградинарски производи. Последните официјални информации од страна на Министерствата за економија на двете држави, кажуваат дека е понудена соработка и за изградба на хидроцентралите на реката Вардар, како и инвестиции во бањскиот туризам во Македонија на следните локации Дебар, Кочани, Стрновец и Куманово.

Како да се освои словенечкиот пазар?

Извозот од Македонија кон Словенија е најголем во делот на земјоделските производи, производите од цинк и железо, репроматеријалите, лековите за малопродажба

Дане Јованов Стоби

ловенечкиот пазар е доста пребирлив С и со тоа тежок за освојување, меѓутоа доколку инвестирате во современо производство и имате врвен квалитет на вашите производи, тогаш успехот е загарантиран на тој пазар. Понатаму, сето ова мора и добро да се промовира, преку осмислени кампањи со кои во прво време станувате „видливи“ и присутни, а потоа преку константните промоции правите и свесност за вашиот производ и бренд.

25 април, 2014 | 33

Земја партнер на Македонија

словенија

| Специјален прилог |

Савка Димитрова

Искра Јовановиќ

Европа

И

ако во минатото се сметаше дека македонските производи при извоз не се доволно квалитетни како словенечките при увоз тие стереотипи се помалку важат. Ние конкретно како компанија покрај тоа што работиме за Меркатор, настапуваме и на слободен пазар во Словенија и секоја година имаме раст во тој сегмент. Значи од сопствено искуство можам да кажам дека предрасудите кои некогаш ги имаа Словенците за нашите производи веќе не постојат.

електричната опрема, готовите текстилни производи, хемиски и металопреработувачки производи. Македонија во 2013 година во Словенија извезла производи во вредност од 42,7 милиони евра или 1,4% вкупниот македонски извоз. Тоа е намалување за 21% во споредба со минатогодишните 53,5 милиони евра или 1,9% од структурата на вкупниот извоз во 2012 година. Претходно, трендот во 2011 и 2010 е опаѓачки бидејќи извозот паднал од 63, 5 милиони евра на 49,8 милиони евра. Претставниците на оние малку успешни компании кои

34 | 25 април, 2014

извезуваат во Словенија велат дека тоа е пазар пријателски настроен за сите квалитетни производи вклучително и македонските и дека можностите за извоз таму се навистина големи. Савка Димитрова, директор на Европа вели дека ситуацијата во Словенија значително позитивно е сменета кога се работи за прифаќањето на македонските производи. „Словенија не е ништо различна од останатите пазари со кои соработуваме. Веројатно веќе може да зборуваме за еден глобален пазар без никакви или со мали разлики

Словенечко Македонски бизнис клуб

ако инвестициите И поради економската криза се намалени, тие

продолжуваат со побавно темпо, што значи дека инвеститорите сепак се задоволни од исходот во нивниот настап и работата на македонскиот пазар.

од едно место до друго. Иако во минатото се сметаше дека македонските производи при извоз не се доволно квалитетни како словенечките при увоз тие стереотипи се помалку важат. Ние конкретно како компанија покрај тоа што работиме за Меркатор, настапуваме и на слободен пазар во Словенија и секоја година имаме раст во тој сегмент. Значи од сопствено искуство можам да кажам дека предрасудите кои некогаш ги имаа Словенците за нашите производи веќе не постојат и дека компаниите кои имаат квалитет слободно можат

да настапат на пазарот во Словенија“, вели Димитрова. Помеѓу компаниите кои добро котираат на словенечкиот пазар е и винаријата Сковин. Генералниот директор, Перо Моцан вели дека во делот на винската индустрија македонските вина веќе долго време имаат верни потрошувачи во Словенија. „Најголемиот сегмент на продажба до сега отпаѓа на вината од пониска ценовна категорија, но со оглед на фактот што Словенија има јака домашна винска индустрија, тоа и не е зачудувачки. Потребно е

Словенија Земја партнер на Македонија

| Специјален прилог |

Ѓорѓи Јанчевски

претседател на Управен одбор на НЛБ Тутунска Банка

о моментот во Македонија има поволна клима за В странски инвестиции, меѓу кои и словенечки, меѓутоа проблемот е во фирмите од Словенија кои

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ април 2014

се соочуваат со прекумерна задолженост, намалена акумулација на капитал и оттука намален капацитет за настап и инвестиции на странски пазар. Во делот на извозот кон Словенија, државата е таа која треба да се погрижи за стимулативна деловна средина, поттик на претприемничкиот дух на компаниите, меѓутоа зголемување на извозот е можно само со иницијатива од страна на самите компании. целата македонска винска индустрија преку здружението Wines of Macedonia да ги продолжи заедничките напори на словенскиот пазар за промоција на врвно и квалитетно вино од Македонија“, вели Моцан. Според неа треба да бидеме свесни дека за успешна промоција на македонското вино е потребно време и трпение. „Ние веќе сме на добар пат на среден рок да бидеме уште попрепознатливи како квалитетна винска земја во Словенија. Имено, македонските вина добиваат

одлични оцени на вински фестивали и дегустации, како на пример што доби нашата Темјаника при една дегустација во Љубљана во февруари оваа година“ вели Моцан. Во ова друштво на успешни македонски компании кои се застапени со свои производи на словенечкиот пазар е и винаријата Стоби. Иако станува збор за релативно нова компанија, таа полека станува препознатлива во Словенија. Според генералниот директор, Дане Јованов, иако словенечкиот пазар е доста пребирлив и тежок за

освојување, тој го препознава квалитетот. „Словенечкиот пазар е доста пребирлив и со тоа тежок за освојување, меѓутоа доколку инвестирате во современо производство и имате врвен квалитет на вашите производи, тогаш успехот е загарантиран на тој пазар. Понатаму, сето ова мора и добро да се промовира, преку осмислени кампањи со кои во прво време станувате „видливи“ и присутни, а потоа преку константните промоции правите и свесност за вашиот производ и бренд“, констатира Јованов.

Издава: КАПИТАЛ МЕДИА ГРОУП доо бул. Маркс и Енгелс бр.7 зграда 1, влез 1 стан 31 1000 Скопје п.фах: 503 Република Македонија телефон: +389 2 3298 110 факс: +389 2 3298 111 e-mail: kapital@kapital.com.mk Уредник на специјални прилози: Верица Јорданова Автор на прилогот: Дејан Азески Графички дизајн: Николај Томашевски Игор Томашевски Фотографија: Ивана Кузмановска Фотоархива на Капитал Маркетинг: Александра Стојменова Сања Савовска Бобан Ѓорѓиевски www.kapital.mk

25 април, 2014 | 35

Земја партнер на Македонија

словенија

| Специјален прилог |

Zo[to Makedonija e tolku interesna tokmu vo bankarstvoto i finansiite? Македонија може да се пофали со стабилниот курс на денарот, ниската стапка на инфлација и дисциплинирана фискална политика што само по себе е доволна мамка за инвеститори од финансискиот сектор. Од друга страна поконкретно осигурителните компании голем потенцијал гледаат во незадолжителните осигурувања, кои што во Македонија сеуште немаат позначителен удел во вкупното осигурително портфолио. пишува:

Дејан Азески

Dejan.azeski@kapital.mk

С

ловенечките компании во Македонија се особено застапени во сферата на банкарството и финансиите. Тие самите велат дека голем потенцијал гледаат во незадолжителните осигурувања, кои што во Македонија се уште немаат позначителен удел во вкупното осигурително портфолио. Тоа може да се потврди и статистички ако се знае дека уделот на осигурителните премии во БДП во Македонија во 2012 година изнесува 1,5% што е доста помалку од Словенија, каде пенетрацијата изнесува 5,8% , додека пак во земјите од ЕУ дури 7,7%. Ѓорѓе Војновиќ, Главен извршен директор на осигурителната компанија Триглав смета дека пазарот во Македонија долгорочно има голем потенцијал

36 | 25 април, 2014

за раст и развoj. Според него македонскиот пазар е исклучително концентриран и конкурентен, поради големиот број на осигурителни компании кои функционираат на пазар од два милиони жители. „Сметаме дека македонскиот осигурителен пазар се уште е недоволно развиен, особено поради фактот што најголемиот дел од пазарот сеуште припаѓа на задолжителното осигурување од автоодговорност. Голем потенцијал гледаме во незадолжителните осигурувања, кои што во Македонија се уште немаат позначителен удел во вкупното осигурително портфолио“, вели Војновиќ. Тој најавува дека имаат намера да работат и да влијаат на развојот на осигурителната индустрија во Македонија. „Едно од можните средства за натамошен развој е соодветна понуда на нови производи и услуги во согласност со потребите на пазарот. Триглав континуирано работи на подобрување на постоечките и креирање на нови производи, така минатата

година го воведовме Триглав комплет, пакет производи кој нуди осигурување на дом, осигурување на семејства и каско осигурување на автомобили и вклучува многу поволности. Разгледуваме и можности за развој и воведување на други производи, како и услуги, кои што сметаме дека ќе одговорат на потребите на пазарот и ќе придонесат кон поголемо задоволство на клиентите“ вели Војновиќ. Од словенечко - македонскиот бизнис клуб коментираат дека Македонија може да се пофали со стабилниот курс на денарот, ниската стапка на инфлација и дисциплинирана фискална политика, со што се даваат потврди дека депозитите на македонските граѓани во банките се безбедни. „Компаниите од финансискиот сектор велат дека се задоволни и од контролирана инфралција и контролираните осцилации на движењето на цената на нафтата и житариците“. вели Искра Јовановиќ од словенечко – македонскиот бизнис клуб.

Ѓорѓе Војновиќ

Главен извршен директор на Триглав осигурување

метаме дека македонскиот осигурителен С пазар се уште е недоволно развиен, особено поради фактот што најголемиот дел од пазарот сеуште припаѓа на задолжителното осигурување од автоодговорност. Голем потенцијал гледаме во незадолжителните осигурувања, кои што во Македонија сеуште немаат позначителен удел во вкупното осигурително портфолио.

Осигурувањето не е трошок туку потреба

В

еќе општо познато е дека свеста за осигурување во Македонија иако оди во нагорна линија, се уште не е развиена на толку високо ниво како што е тоа случај во западните земји. Кај нас се уште на осигурувањето во најголем дел се гледа како на луксуз и без потребно трошење пари, што апсолутно е погрешна и неточна констатација. Ѓорѓе Војновиќ смета дека осигурувањето не е трошок туку е потреба и претставува инвестиција во сопствената иднина и вели дека неговата компанија постојано се обидува овие факти да ги доближи и да ги објасни на клиентите. „Триглав Осигурување постојано се обидува да биде што поблиску до клиентите и до македонската јавност и преку континуирана комуникација со нив да обезбеди информации за сите видови на незадолжителни осигурувања и да ја потенцира потребата за овој вид на осигурување. Преку кампањи, продажни материјали, ПР средства и во директна комуникација со клиентите се обидуваме да ја едуцираме јавноста и пазарот за придобивките од осигурувањето“, вели Војновиќ. Во оваа насока Војновиќ ја посочува и изградбата на сопствената продажна мрежа на Триглав Осигурување, како и унапредувањето на организацијата и на деловните процеси. Тој вели дека во Македонија сакаат да создадат деловна средина со здрава конкуренција и да ја задржат водечката позиција на пазарот.

Земја партнер на македонија

словенија

a se d o k ka lemi zgo i^kaTa sT ja Turikvenci i fre skopje me\ubQana?

Qu Иако двете земји ги поврзуваат бројни, историски, културолошки, регионални и пријателски односи, таа поврзаност не се пресликува во сферата на туризмот. Словенечките туристи се помеѓу најмалобројните кои ја посетуваат Македонија, а во спротивна насока бројките се уште поочајни. Причините за ваквите состојби оставивме да ги набројат самите агенции. пишува:

Дејан Азески

Dejan.azeski@kapital.mk

И

ако бројот на странски туристи во Македонија во последните неколку години доживува значителен раст, тоа не е случај со бројот на словенечките туристи кој или стагнира или се намалува. Имено вкупниот број на туристи од Словенија во Македонија во првите два месеци од 2014 година изнесувал вкупно 714 или едвај 2,3% од вкупниот број на

38 | 25 април, 2014

| Специјален прилог |

TurizmoT na mnogu niski granki

авантуристи кои се заинтересирани за странски туристи во Македонија. Слична екстремни спортови и природа, како е состојбата и во изминатите години. Во велосипедизам на планина, џип тури и 2013 на пример Македонија ја посетиле слично. Македонија има навистина убава 13.404 туристи од Словенија кои во природа и евтина понуда споредена вкупниот број на странските туристи во со Западна Европа. Она што фали не Македонија учествувале со само 3,1%. зависи од туристичките агенции. Тоа се Процентот, пак, на словенечки туристи повеќе планински патеки, подобро во Македонија опаѓа континуирано обележувања на планините, од 2010 наваму, кога уделот повеќе спасителски станици, на словенечки туристи во поголема промоција на вкупниот број на туристи природните убавини на изнесувал 4,6%. државно ниво“ вели Туристичката агенција Биљана Јовановска од Компас е една од Агенцијата Компас. ретките кои работи од македонските туристи Помеѓу Скопје и инкаминг туризам во одат во странство се од кои чиле Љубљана долги години Македонија. Според да ја посетат Словенлу ија функционира редовната нивните согледувања авионска линија на Македонија има што словенечката компанија да понуди и може да Адриа Ервејс која се привлекува многу повеќе обраќа секој ден. Цената за словенечки туристи, повратна карта е во просек 300 евра, но но велат дека за тоа е потребна е според туристичките агенции најчесто поголема интеракција помеѓу државата и се користи или за бизнис патувања туристичките агенции. или за врзани линии кон другите „Генерално познати се две групи европски градови за кои се на словенечки посетители. лета преку Љубљана. Едните се постари луѓе кои Во спротивна насока за време на Југославија состојбата е уште полоша. имале било каков Според агенциите, контакт или врска Македонија е многу со Македонија, кои од вкупниот број на стр помалку интересна доаѓаат на класично туристи во Македонија ански за словенечки летување и поретко во пр ви те два месеци биле од Сл авиопатници зимување или пак на ов ен ија отколку Словенија за викенд посети. Другата македонските. група е актуелна во Според Робертино последните десетина Трајковски од туристичката години. Станува збор за

0,5%

2,3%

Земја партнер на Македонија

словенија

агенција Орфеј кога зборуваме за Словенија треба да се знае дека тоа е земја која е многу поблиска до туристички гиганти како Австрија, Швајцарија и Германија отколку до Македонија . „Значи тие се во самиот центар на Европа и ја имаат таа привилегија да бираат каде сакаат да одат. Бидејќи работиме со сите туристички дестинации во Европа можам да ви кажам дека Скопје и Македонија имаат дефинитивно најскапи хотели и хотелска понуда. Во Италија веќе можат да се најдат добри хотели за 25 евра од вечер. Истото е во Шпанија, а Франција која важи за најскапа дестинација цените на нормални хотели почнуваат од 40 евра од вечер со

појадок. Во Македонија за многу полоши услови и за многу понеатрактивни локации се бараат суми двојно повисоки. На таков начин не знам како навистина би ги привлекле словенечките туристи“, вели Трајковски.

Словенија не е многу атрактивна за Македонците

Според последните познати статистички податоци Словенија е една од земјите која е најмалку посетена од македонските туристи. Само 0,50% од македонските туристи кои заминале во странство се одлучиле да ја посетат или да престојуваат во Словенија. Ова се поразителни статистики ако се знае дека земјата важи за вистинска туристичка

| Специјален прилог | мека со голем број на интересни дестинации. Ваквите бројки ги потврдуваат и од туристичките агенции. Ирена Миовска од туристичката агенција Атлас вели дека за аранжманите за Словенија кои најчесто подразбираат скијање и спа туризам едноставно нема голем интерес. „И ние како агенција сме размислувале на оваа тема, но веројатно главните причини за ваквата незаинтересираност се самите цени на аранжманите далечината и немањето адекватни авионски линии. Последното со авионските линии се одразува и на инкаминг туризмот кој е во многу полоша состојба од ауткаминг. Иако Словенија некогаш важела за блиска и сродна земја до Македонија, барем според денешните туристички статистики тоа не е така“, вели Миовска.

Словенечки лекции за туризам

П

остојна Јама, ски терени во Марибор, морски туризам во регионот на Порторож, бањскиот туризам во популарните словенечки „терми“, планинскиот и селскиот туризам низ цела Словенија се само дел од бројните туристички атракции кои ги нуди Словенија. Покрај неоспорните природни предиспозиции за туризмот Словенија е позната и по тоа што интензивно вложува во промиоцијата на оваа гранка и фаќање приклучок со современиот светски туризам. На оваа тема ни зборуваше Димче Стефановски, долгогодишен директор на хотелот Метропол во Охрид, кој има студирано туризам во Опатија и вели дека за разлика од кај нас, во Порторож и во цела Словенија уште во времето на социјализмот се работело плански и визионерски и дека во процесот на приватизација на хотелите Словенците одиграле многу помудро од нас. „Конкретно во Порторож имаше само два големи хотели: Бернардин и Метропол. Во тоа време во Охрид можеби имавме и повеќе. Разликата беше што таму и најмалите хотелчиња работеа по сите стандарди. Сите се трудеа да имаат дискоклубови, казина, правеа барем минимални марини за глисери и јахти затоа што знаеја дека во иднина со тоа ќе привлечат странски туристи. Знам дека по приватизацијата излегоа многу посилни, а ние многу послаби“, вели Стефановски. И статистистичките податоци го покажуваат ова. Минатата година Словенија ја посетиле 3.297.557 туристи кои оствариле 9.510.663 ноќевања. Овие бројки во Македонија се барем за 70% полоши, со вкупен број на туристи кој се движи помеѓу 600 и 700.000 луѓе.

40| 25 април, 2014

Капитал број 756 25.04.2014

42

www.kapital.mk

политика

Лидерите на верските заедници на дело ќе демонстрираат толеранција

Л

идерите на верските заедници во Македонија ќе придонесуваат да се зголеми толеранцијата, меѓуконфесионалната, а преку тоа и меѓуетничката. Дел од договорот за оваа цел се петте верски заедници (МПЦ-ОА, ИВЗ, Католичката црква, Евангелско-методистичката црква и Еврејската заедница), чии водачи наизменично ќе присуствуваат на одредени обредни свечености во еден или друг храм или објект на верска заедница, со што ќе придонесат за поголема толеранција и меѓусебно

> БРОЈКИ

23.782 се пријавиле на гласање во дијаспората за предвремените парламентарни избори на 27 април

2.962

почитување меѓу верниците. Однесувањето на верниците во тек на изборниот процес, како и насоките за тоа како припадниците на верските заедници да ги прославуваат големите верски празници, се дел од темите за кои разговараат петте поглаварите на нивните редовни состаноци што се одржуваат еднаш месечно. Последниот состанок бил во кабинетот на поглаварот на МПЦ-ОА, а претходно домаќин бил првиот човек на ИВЗ.

Еврокомесарот Штефан Филе во јуни д

]e bide li ova p poseta na File

Гласачи од дијаспората гласале во првиот круг од претседателските избори

23.154 Гласачи се пријавиле за гласање во дијаспората за првиот круг од претседателските избори

facebook 1

есхатолошки надмудрувања - или за тоа „Дали има живот после ВМРО Mariglen Demiri

2

Мислев дека живееме како стока ама тогаш видов еден документарец за сточарството во Данска.

Tomi Tom

3

Не знам што е полошо, политика на празен или на полн стомак. И во двата случаи ми се повраќа..

Sasho Aleksov

Изборите во ЕУ не само што значат избор на нови членови на Европскиот парламент, туку со изборите ќе се бираат и нови еврокомесари и претседатели на Европската комисија и Европскиот совет. Оттука и прашањето дали ова ќе биде последна посета на еврокомесарот Штефан Филе како комесар за проширување, со оглед на тоа што мандатот му завршува во октомври годинава

www.kapital.mk

Капитал број 756 25.04.2014

бум-трес Хелсиншки комитет: Во македонија не постои демократска зрелост

В

о Македонија не постои демократска зрелост, ниту пак почитување на принципот на поделба на власта и независност на институциите. Ова на кратко е генералниот заклучок на Хелсиншкиот комитет за првиот круг од изборите во земјава кои се одржаа на 13 април. Во заклучокот Комитетот со жалење констатира дека избирачкото право на граѓаните и понатаму се загрозува од страна на политичките партии и активисти. „Во навидум мирниот ден на изборите се

рефлектираше структурално насилство врз граѓаните и нивното избирачко право. Овие констатации беа присутни и кај претставниците на набљудувачката Мисија на ОБСЕ во Скопје и други акредитирани организации. Исто така, притисокот врз вработените во државната и јавна администрација продолжува да биде ефикасно средство за уцена и манипулација на избирачкото тело односно граѓаните со право на глас“, се потенцира во извештајот на Хелсиншки комитет

43

Јелена Жугиќ

актер

„Нон-сенс е уметникот по дифолт да биде опозиција“... Кога главната цел на уметникот е да биде театарски директор, не е ниту разумно, ниту препорачливо да се биде опозиција

Доаѓа Во сКопЈе

posledna vo Makedonija? пишува:

габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Е

врокомесарот Штефан Филе во јуни доаѓа во Скопје, соопштија од Кабинетот на Филе. Тој на 5 и 6 мај ќе биде во посета на регионот, поконкретно на средби со државниот врв и во Србија и во Косово, но ќе ја заобиколи Македонија поради изборите што се случуваат во земјава. Засега, од неговиот Кабинет не соопштуваат кога точно во јуни Филе ќе долета во Скопје, но се претпоставува дека тоа ќе биде откако ќе се формира новата владата во земјава. Посетата ќе биде дел од четвртата рунда од Дијалогот на високо ниво кој со години веќе се практикува на релација Брисел –Скопје, а веќе беше најавена за време на средбата на еврокомесарот со министерот за надворешни работи Никола Попоски и вицепремиерот за евроинтеграции Фатмир Бесими што се случи на крајот од март во седиштето на Европската комисија. Како и да е од посетата не се очекуваат било какви поместувања во однос на приближувањето на Македонија кон Европската унија, освен заклучок од досега исполнетите реформи и евентуални насоки за тоа како да се продолжи понатаму со Високиот дијалог. Ова најмногу се должи и на фактот што освен во земјава и во Европската унија од 22 до 25 мај се спроведуваат избори кои се сметаат за клучни во однос на иднината на Европската унија со оглед дека радикалните и евроксептични партии

добиваат се поголема поддршка меѓу европските граѓани. Изборите не само што значат избор на нови членови на Европскиот парламент, туку со изборите ќе се бираат и нови еврокомесари и претседатели на Европската комисија и Европскиот совет, а мандатот на оваа комисија завршува во октомври. Оттука и прашањето дали ова ќе биде последна посета на еврокомесарот Штефан Филе како комесар за проширување во Европската унија, оти по изборите во ЕУ и изборот на новиот претседател на Европската комисија ќе се изберат и новите еврокомесари. Дали Филе ќе биде во новиот состав засега е непознато. Барем засега во европските медиуми не се лицитира со евентуални имиња на следните еврокомесари. Единствено се зборува за наследникот на Хозе Мануел Баросо, за чие место се борат Жан Клод Јункер и Мартин Шулц, како и за местото на високиот претставник за надворешни работи Кетрин Ештон и за претседателот на Европскиот совет Херман Ван Ромпуј. Меѓу најспоменуваните имиња за овие клучни позиции се данскиот премиер Хел Торнинг Шмит, италјанскиот Енрико Лета, претседателот на Литванија Даила Грибаускаите како и ирскиот премиер Енда Кену. Од Франција како најчесто споменувани имиња се Кристиан Лагард од ММФ и поранешниот шеф на Светската трговска организација Паскал Лами. Инаку, изборот на еврокомесарите се случува по изборот на новиот претседател на Европската комисија. Новиот претседател заедно со Европскиот совет ќе ги изберат останатите 28 членови на комисијата, по еден од секоја држава.

аспаЗиЈа софиЈаноВа

кандидат за пратеник

„Ќе работам уште повеќе, не 24/7 туку 36/9...“ Уште кога Софијанова пресмета дека подобро е да напушти една прекрасна професија – доктор, за да седне во Парламент и да биде пратеник, јасно беше дека со нејзината математика нешто не е во ред.

Зоран ЗаеВ

лидер на сДсм

„Кога Груевски ќе научи да каже пари со „Р“, тогаш може да каже дека снимката е монтажа“... Кога Заев ќе научи колку ниско може да оди во нападите за премиерот, можеби ќе престане да си ги девалвира сопствениот лик и дело и особено аферите кои ги отвора.

twitter 1

Џордан™@4a4ara3h

2

Воки@voyoob25h

3

Рез@montazhaman39m

Јас сакам да живеам у оваа земја, нејкам у оваа држава

Чекајте малку другари, ќе дојде подобро време. Ама сигурно не овде.

Излези момче право на тераса, фрли се одма дур полошо не н$ стаса

Капитал број 756 25.04.2014

44

www.kapital.mk

полИтИКА

СИзИфовСКИ МАКИ Со ИзбРАчКИот СпИС

KolKu i da go ^i izborite valKan пишувa:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фото МИА

В

еќе длабоко навлезени во третата деценија од почетокот на изборните циклуси во независна Македонија, можеме да кажаме дека кога е во прашање изборната легислатива, во континуитет се прават напори за подобрување, односно за с$ поподготвено пресретнување на опасностите од ниското ниво на политичка култура во земјата. Со последните измени на Изборниот законик се отиде

дотаму што и опозицијата беше задоволна од подробноста со која беа имплементирани препораките на ОБСЕ/ ОДИХР, како гаранција дека партиското ќе биде одвоено од државното, односно оти функционерите на извршната власт нема да користат државни ресурси за создавање стартна предност на избори како кандидати на истите. Овде секако не треба да се заборави дека опозицијата уште во моментот кога консензуално се гласаше за измените, предупреди оти „и најдобриот Законик не може да гарантира фер и демократски избори ако нема политичка волја кај оние кои учествуваат во изборниот процес“. Но, и од ова е јасно дека проблемот не е во немањето напредок во регулативата, туку во нејзиното спроведување, односно во нивото на политичката култура кое не може да се смени со закон. Единственото нешто поврзано

со подобрување на изборниот процес, кое може да се постави егзактно зашто зависи само од податоци и од нивната обработка, а во однос на кое, се чини, нема напредок со години, е Избирачкиот список. Најголем дел од јавноста не само што продолжува да се сомнева, туку с$ помалку верува во неговата веродостојност. Главната дилема која само се продлабочува во јавното мнение е колку бројот на гласачи запишани во списокот кореспондира со вкупниот број на населението во Македонија? Особено при фактот дека бројот на населението се намалува, за што зборува и податокот од Светска банка, според кој во последниве осум години од земјава се иселиле скоро 400.000 жители, кои, ако се одземат од 2.022.547 колку што се изброени на последниот попис (2002 година) излегува дека имаме помалку жители отколку гласачи (Државната изборна комисија го заклучи

www.kapital.mk

Капитал број 756 25.04.2014

политиКа

45

Главната дилема која само се продлабочува во јавното мнение е колку бројот на гласачи запишани во списокот кореспондира со вкупниот број на населението во Македонија? Особено при фактот дека бројот на населението се намалува, за што зборува и податокот од Светска банка, според кој во последниве осум години од земјава се иселиле скоро 400.000 жители, кои, ако се одземат од 2.022.547 колку што се изброени на последниот попис (2002 година) излегува дека имаме помалку жители отколку гласачи (Државната изборна комисија го заклучи Избирачкиот список пред првиот круг од претседателските избори на 1.779.572). Сомневањата во јавноста се дека официјалната бројка на гласачи е „надуена“ со небришење на починатите од списокот, со внесување во него на лица со живеалишта на непостоечки адреси (влезови, па и цели згради), или на вистински адреси, но со смешно нереални дури до шеесетина станари пријавени во еден стан ... Капитал анализира - како со валкан или барем информации за валкан избирачки список до чисти избори?

СоК

istat, ni! Избирачкиот список пред првиот круг од претседателските избори на 1.779.572). Сомневањата во јавноста се дека официјалната бројка на гласачи е надуена со небришење на починатите од списокот, со внесување во него на лица со живеалишта на непостоечки адреси (влезови, па и цели згради), или на вистински адреси, но со смешно нереални дури до шеесетина станари пријавени во еден стан ... Взалудно во Македонија кон крајот на минатата година по покана на ДИК престојуваше експертот на ОБСЕ за избори и за избирачки список, Џон Арон, кој на Комисијата & предложи методологија за проверка на регистарот на гласачи. Пред Арон, земјава ја посетија и двајца други експерти на ОБСЕ/ОДИХР, кои, пак, дадоа препораки за подобрување на меѓуинституционалната соработка и постоечките процедури при водењето на Избирачкиот список. Од оваа

хронологија на напорите за враќање на довербата во списокот не треба да се заборави дека во 2010 година беше направен обид за негово прочистување, после кој, во феврувари 2011, министрите за правда и за внатрешни работи гордо објавија дека Избирачкиот список е целосно прочистен, ја рефлектира реалната слика и е сосема функционален. Но, во „прочистениот“ список за неколку дена се појавија дури 43 илјади гласачи повеќе од бројката што ја објави тогашниот министер за правда, Михајло Маневски. Инаку, во тек на прочистувањето, само со проверка на 65.308 лица (граѓани кои последен пат се јавиле пред административен орган за издавање нов личен документ во периодот 1981-1999 година) се утврди дека дури 1.227 од нив се починати, а не се избришани од Избирачкиот список.

Потрага по логика во бројките За разрешување на дилемата колку бројот на гласачи запишани во Избирачкиот спиок е реален, имајќи го предвид вкупниот број на населението во Македонија, во јавноста се појавија повеќе самоиницијативни, провизорни методи. Според последните податоци од Државната изборна комисија (до затворањето на овој број на „Капитал“) базирани на пресекот што Министерството за внатрешни работи го направило на 17 април, Избирачкиот список за претстојните предвремени парламентарни избори ќе биде затворен со 1.780.128 лица кои ги исполнуваат условите за да бидат запишани во него. А според проценките на Државниот завод за статистика (се однесуваат на 2012 година, во отсуство на понов попис после 2002) Македонија има 2.061.044 жители. А, пак, ако од оваа вкупна бројка на население се извадат жителите без право на глас (од 0 до 17 години), кои ДЗС ги проценува на 436.483, испаѓа резултат од 1.624.561 лица, што е за дури 155.567 помал од бројот на запишани во Избирачкиот список. Обид да се реши поставената дилема беше направен и со земање како репер на бројката на осигуреници

бедредин ибраими член на ДИК

З

а тоа дали е логична бројката од 1.780.128 гласачи во Македонија, со оглед на иселувањето, неблагодарно е да се лицитира, кога се немаат податоци колку лица се иселени.

алеКСандар новаКовСКи

екс-претседател на ДИК

Д

околку се направи споредба на бројот на државјани со бројката на гласачи, списокот е согласно одредени нормални пропорции. Но, ДИК требаше да најде начин да н$ увери дали сме во право или не. Било какви други споредби со попис или со број на осигуреници нема да ја отстранат оваа дилема.

благоја марКоСКи

професор на ПМФ

П

описот се прави на десет години, а од пописот до изборите може да помине навистина долг период. Дел од населението починало, дел се стекнало со право на глас, дел се доселило, дел се отселило. Оттука следува дека Избирачкиот список е многу различна и независна операција од пописот. Списокот е жива материја и во моментот мора да биде актуелен.

Капитал број 756 25.04.2014

46

www.kapital.mk

политика

во Фондот за здравствено осигурување. Според годишниот извештај на ФЗО за 2012 година, во Македонија има 1.744.237 осигуреници. Повторно, ако од оваа бројка се одземат малолетните (436.483 - односот помеѓу осигурениците и оние кои преку нив се осигурени е 57% наспроти 43%), а се додадат малиот број на неосигурани лица (и невработените имаат право на здравствено осигурување), резултатот се движи малку над 1.300.000, што е дури за околу 450.000 помалку од бројот на запишани гласачи во Избирачкиот список. Третиот провизорен метод поаѓа од вкупниот број на издадени лични карти, кој, според податоците што ги изнесе министерката за внатрешни работи, Гордана Јанкулоска, на почетокот на март, изнесуваше 1.934.323, при што бројката на лица за кои постои запис во евиденциите на МВР дека се државјани на Република Македонија, а немаат биометриски документ беше 124.962. Ако од овие 2.059.285 (собрани се вкупниот број на лица со биометриски лични карти и оние кои имаат државјанство, а чекаат на издавање ваков документ) се одземат малолетните на возраст од над 15 години (на кои може да им се издаде лична карта при согласност од родителите) кои се 84.041, се добива поинаква екстремна математика во однос на погоре наведените методи, која покажува дека право на глас би требало да имаат дури близу два милиони лица, или поточно 1.975.244, и тоа под услов сите малолетници со над 15 години да извадиле лични карти.

теренот никако не може да се реши преку споредби со бројките од пописот или на осигурениците во ФЗО. Според него недоумиците Експертите целосно ја може да ги отстрани отфрлаат можноста со вакви исклучиво ДИК: лицитации со бројки да се „Според мене, а сегашната извлече релевантен заклучок состојба со Избрачкиот за веродостојноста на список не ја знам и во тој Избирачкиот список. Членот дел се оградувам, доколку се на ДИК кој ја води Работната направи споредба на бројот група за ажурирање на на државјани со бројката списокот, Бедредин Ибраими, на гласачи, списокот е на прашањето дали изгледа согласно одредени нормални логично бројката од 1.780.128 пропорции. Но, ДИК со гласачи во Македонија, повеќе од сто професионално со оглед на иселувањето, одговара дека е неблагодарно вработени требаше да најде начин да н$ увери да се лицитира со бројки, дали сме во право или не. кога се немаат податоци Согласно сегашните законски колку лица се иселени: прописи списокот се води „Ние податоците ги врз основа на регистарот добиваме од МВР, а од на државјани и никој кој е вкупниот број лица кои државјанин не може да биде имаат добиено лични документи од Министерството избришан од списокот. Има еден меѓународно прифатен во Избирачкиот список стандард дека на државјанин влегуваат само полнолетните не може да не му се дозволи кои имаат живеалиште во право на глас, особено не Македонија, кои секако може да му се ограничи со треба да имаат биометриски административни мерки, а документ за да можат да за за жал последните два гласаат. На ден 17 април изборни циклуси имавме кога е направен пресекот за многу такви случаи. Било затворање на Избирачкиот какви други споредби список пред предвремените со попис или со број на парламентарни избори осигуреници нема да ја имало 1.780.128 лица кои ги оттргнат оваа дилема“, вели исполнувале условите за да Новаковски, кој од повеќе бидат во списокот на гласачи. аспекти ја подвлекува Покрај МВР, податоци за вината на ДИК за состојбата целта доставуваат и Управата на списокот, и на неа за водење на матични соодветната недоверба во книги (за починатите), неговата веродостојност: и од Министерството за „Најпрво сметам дека надворешни работи во главниот орган за соработка со МВР добиваме спроведување на изборите податоци за оние со престој не ја заврши совесно и надвор од државата“, изјави навремено работата. Од Ибраими за „Капитал“. изјави од нивна страна, дека Поранешниот претседател на ДИК, Александар Новаковски, Избирачкиот список е добар и дека се вратила довербата смета дека дилемата околу во него, се дојде до негирање совпаѓањето на Избирачкиот на податоците, повторно од список со состојбата на нивна страна, на седница. Тие треба да дадат точна информација и да н$ уверат дали списокот е во ред. Но, тие Драги пријатели, да бидеме хумани и да му помогнеме на едно мало иако го потврдија детенце да ги види сите убавини на овој свет, да ги види насмеаните списокот со свои лица на мама, тато и сите кои неизмерно го сакаат. потписи не сакаат да Малиот Максим Стојановски е роден пред една и пол година и има даваат такви изјави, проблеми со видот. По долгите испитувања утврдено е дека тука во сметам, од партиско нашава земја нема решение за лекување на Максим и потребно е да мотивирани причини. се изврши операција во странство. Клиниката е веќе пронајдена, но Мое мислење е сумата која се побарува е навистина голема. Затоа, Мама и Тато на дека премногу Максим не замолуваат сите нас да помогнеме. несериозно се искористи просторот ДА ПОМОГНЕМЕ МАКСИМ ДА ИМА ПРЕКРАСНО ДЕТСТВО од локалните избори 2013 досега, ТЕЛЕФОНСКИ БРОЕВИ ЗА ДОНАЦИЈА: ЖИРО СМЕТКА ЗА ДОНАЦИЈА: за да се отстранат • T-Mobile 070 143 123 НЛБ Тутунска банка АД Скопје сите дилеми“. На прашањето, пак, за • ONE 075 143 171 жиро с-ка бр.: 210 7000006132 73 значењето на пописот • VIP 077 143 773 цел на дознака: донација (каков што не сме за лекување во странство

Експертите против провизорните методи за проценка на списокот

АПЕЛ ЗА ПОМОШ

(Со секој повик се донираат 100 денари)

имале веќе 12 години) за објективноста на Избирачкиот список, одговори географот, картографот и универзитскиот професор на Природно-математичкиот факултет, Благоја Маркоски: „Пописот на население опфаќа многу други аспекти освен просто пребројување на населението и еден од негативните ефекти од немање попис се и ваквите недоречености. Но, сепак треба да се знае дека Избирачкиот список е малку поконкретна работа каде што конкретно лице, живее на конкретно место, и има право да гласа на конкретно избирачко место. Значи пописот се прави на десет години, а од пописот до изборите може да помине навистина долг период. Значи, дел од населението починало, дел се стекнало со право на глас, дел се доселило, дел се отселило. Оттука следува дека Избирачкиот список е многу различна и до некаде независна операција од пописот. Избирачкиот список е жива материја и во моментот мора да биде актуелен. Тука треба надлежниот орган за Избирачкиот список својата функција да ја извршува многу поажурно. Значи, не е доволно членовите на ДИК само да седат на седницата и да очекуваат некој друг да им го среди Избирачкиот список“, вели Маркоски. А Државната изборна комисија вети дека ќе направи нешто повеќе во однос на случајот по завршувањето на изборите. Оттаму велат дека е донесена одлука за спроведување теренско истражување во четири пилот-општини (ќе се проверува поединечно дали одредено лице запишано во списокот навистина живее на наведената адреса) кое ќе се реализира во споменатиот период. Во однос на препораката од ОБСЕ/ОДИХР дека треба да се зајакнат капацитетите на ДИК за да може да го преземе водењето и ажурирањето Избирачкиот список, поднесена е иницијатива до Владата, а одговорот се чека. Новата Влада ќе одлучи дали ќе се прифати предлогот на странските експерти, на ДИК за целта да & бидат отстапени техничко-технолошките ресурси и вработените во МВР и во Министерството за правда остручени за работа на списокот.

INTERvIEw

игор камбовски, носител на изборната листа на кПМ во ие5 Д-р Игор Камбовски е универзитетски професор, доцент на Факултетот за правни науки на Универзитетот ФОН во Скопје, Струмица и Струга и визитингпрофесор на Правниот факултет во Кичево со дисперзирани одделенија во Битола и Струга. Својот научен фокус го насочува кон граѓанското право, облигационото право и правото на електронска трговија. Кон крајот на 2013 година Камбовски за прв пат се активира во политиката како член на извршниот одбор на Алијансата за позитивна Македонија. На предвремените парламентарни избори Игор Камбовски ја претставува Коалицијата за позитивна Македонија (составена од Алијансата за позитивна Македонија и Партијата на обединети пензионери и граѓани на Македонија) во Изборната единица 5, како носител на листата на Коалицијата.

igor kambovSki АлијАнсА зА ПозитивнА МАкедонијА

So nov Zakon Za pretpriemni[tvo do Slobodno pretpriemni[tvo

www.kapital.mk

Капитал број 756 25.04.2014

интервју Разговарал: Љупчо Златев ljupco.zlatev@kapital.mk фотографија: Димо Попчев

XX Кои се мотивите за вашето политичко ангажирање? Како ја оценувате политичката ситуација во Република Македонија? Од 2005 година сум ангажиран во високото образование, така што во сите овие години академско дејствување остварив многу контакти со луѓе од најразлични профили и професии. Секојдневната работа со моите студенти ми овозможува да креирам јасна претстава за проблемите на младите во општеството, да ги осознаам нивните визии и несебично да им се посветам, во функција на нивно профилирање како успешни правници, но и како добри луѓе и лојални граѓани на Република Македонија. Индивидуалното академско работење мора да има своја општествена оправданост и носи голема општествена одговорност. Токму затоа, почувствував дека е вистински момент да го вложам сиот мој креативен интелектуален потенцијал за да реализирам одредени идеи и да креирам политики, да помогнам, заедно со моите истомисленици во Алијансата за позитивна Македонија, заедно да создадеме една нова реалност и позитивна иднина. Република Македонија веќе 23 години е во заложничка криза на доминантните четири големи политички партии, а граѓаните веќе подолго време живеат со синдромот на широко затворени очи! Се гласа за една или друга политичка опција, се отвара само едното око, но таквиот поглед нуди само дводимензионален приказ на реалноста. За да се создаде објективна претстава, за да може да се направи нешто подобро, мора да се гледа со двете очи, да се креира јасна и чиста визија за проблемите со кои се соочува

49

Домашните стопански субјекти се во нерамноправна положба за сметка на странските инвеститори. Она што треба да се направи, а е предвидено во програмата на Коалицијата за позитивна Македонија, е донесување Закон за претприемништво, микро бизниси и занаети, со кој прецизно ќе се дефинираат мерките и основите за слободно претприемништво во Република Македонија. државата, но и да се трасира нова траекторија на движење, со многу позитивна енергија.

XX Носител сте во листата на Коалицијата за Позитивна Македонија во изборната единица 5. Кои се вашите очекувања? Нашите идеи се препознатливи кај граѓаните, секојдневно расте бројот на наши членови и поддржувачи и затоа на претстојните предвремени парламентарни избори очекуваме да влеземе во парламентот со пратеничка група. Тоа значи дека по изборите ќе партиципираме во новата Влада на Република Македонија и со тоа ќе ги реализираме сите наши програмски определби. Изборната единица број 5 има посебно значење бидејќи во овој регион детектиравме најголем дел од проблемите на граѓаните и за истите понудивме реално остварливи решенија, особено во областа на аграрот и економијата. Исто така, овој регион е препознатлив и по својата етничка шареноликост, а токму Алијансата за позитивна Македонија е единствената граѓанска политичка опција во Република Македонија која во своите редови има припадници на 17 различни етнички заедници. Мултиетничката димензија, мултикултурализмот и мултиконфесионализмот се нашите атрибути, нешто што не прави посебно атрактивни и за што добивме пофалби и голема поддршка од страна на странските дипломатски претставници во Република Македонија, но пред се од граѓаните во петтата изборна единица.

XX Предавате во областа на граѓанското право. Како ќе ги оцените законите кои важат за стопанските субјекти во Република Македонија? Во 2011 година во Република Македонија започна проектот за креирање на Граѓански законик на Република Македонија. Овој мега-проект ќе овозможи конечно правно дефинирање на основните сопственосноправни односи и комплексно регулирање на приватната сопственост, која е генерично опфатена со Уставот, Законот за сопственост и други стварни права и другите закони од оваа област и која со оваа кодификација ќе ја добие својата вистинска форма. Тоа, од своја страна, ќе претставува дополнителен гарант за зајакнување на македонската економија и стимулирање на домашните инвеститори. доследно спроведување на владеењето на правото и правната држава. Граѓанскиот кодекс, заедно со низа нови законски решенија кои ги предлага Коалицијата за позитивна Македонија, меѓу другото, ќе овозможат своевидно редефинирање на правната основа и конечно враќање на сцената на домашните инвеститори, кои се неправедно запоставени и дестимулирани во последните години со низата мерки за фаворизирање и изречно привлекување на странските директни инвестиции.

XX Што мислите какви законски измени би требало да се случат за побрзо да се развива македонското стопанство? Коалицијата за позитивна

Капитал број 756 25.04.2014

50

www.kapital.mk

интервју

Македонија како свој програмски, но и државен стратешки приоритет го постави создавањето на динамична и економски издржана и оправдана програма на вработувања. Како што веќе споменав, домашните стопански субјекти се во нерамноправна положба, за сметка на странските инвеститори. Она што треба да се направи, а е предвидено во програмата на Коалицијата за позитивна Македонија, е донесување Закон за претприемништво, микро бизниси и занаети, со кој прецизно ќе се дефинираат мерките и основите за слободно претприемништво во Република Македонија. Исто така, преку одредени законски измени ќе се зајакне улогата и кредитниот потенцијал на Македонската банка за поддршка на развојот која ќе нуди поволни инвестициски кредити за отварање нови бизниси. Програмата содржи уште низа предлози за законски измени и решенија во функција на стимулирање на домашните претприемачи, со цел надминување на психолошката бариера и страв од неуспехот со кој денес истите се соочуваат, и кој ги спречува да се осмелат да започнат бизнис. Впрочем, и актуелната политичка состојба во Република Македонија не влева сигурност и доверба кај оние кои ќе се одважат да започнат бизнис, меѓу другото и поради непрецизно имплементираната уставно прокламирана поделба на власта.

XX Споменавте дека Македонија има проблем со поделба на власта. Како би се надминал овој проблем? Ќе потенцирам-сите во државата, и стопанските субјекти, и партиите, и медиумите, и граѓаните, се преокупирани со прашањето кој каква позиција ќе има во извршната власт. Со тоа на виделина излегува една системска аномалија, едно поместување на центрите на моќ и власт кон Владата, која отскокнува со својата доминантна позиција. Уставот на Република Македонија воспоставува систем на поделба на власта на законодавна, судска и извршна власт, и токму поради таквата поставеност, како и поради опасноста од извесни девијации, преклопувања на ингеренциите и злоупотреби, сметам дека извршната власт мора да ја направиме атрактивна само за оние кои максимално ќе се вложат во извршувањето на функциите на Владата. А Коалицијата за позитивна Македонија има и нуди такви луѓе.

XX Како ќе ги оцените досегашните кампањи на вашите политички опоненти?

Морам да забележам дека, според сите предизборни сондажи и анализи, постои голем број неопределени граѓани кои немаат донесено одлука за која политичка опција или програма ќе го дадат својот глас. Тоа самото по себе говори дека граѓаните се заситени од митинзи и ветувања, од говор на омраза и негативни кампањи. Она што ја прави Коалицијата за позитивна Македонија поразлична од другите е нејзиниот позитивен и креативен пристап-ние не се бориме „против“ другите, туку „за“ спроведување на нашата програма, нашите идеи и визии. Нашата понуда е да создадеме позитивна клима за реализирање на сите наши проекти, во функција на развивање на економијата и правната сигурност во Република Македонија, да го спречиме егзодусот на нашите граѓани во други држави, и би биле среќни доколку успееме да ги поттикнеме и останатите партии да делуваат позитивно и целокупниот свој потенцијал да го насочат кон осмислувањето на иднината. Во секој случај, доколку нашите идеи бидат препознаени од граѓаните и ја добиеме нивната доверба, тогаш ние ќе ја имаме одлучувачката улога и одговорност во нивното остварување.

XX Што ги учите вашите студенти? Кои принципи треба да ги почитуваат во нивниот професионален ангажман Моите студенти се мојата најголема инспирација, изворот на мојата позитивна енергија, но и репер за реалните состојби во општеството. Тие се нашата иднина, јас секојдневно им се посветувам и настојувам да ги насочам да го дадат својот максимален потенцијал во натамошниот развој на Република Македонија, да учат и

самопрегорно да работат за изградба на иднината, а не да ја чекаат судбината. Иднината секој сам ја бира и гради, а од судбината не се бега! За жал, младите во Република Македонија се демотивирани и се повеќе размислуваат да заминат од државата. Белата чума години наназад претставува еден од најголемите проблеми со кои се соочува Република Македонија, и мора да и се стави крај на таквиот погубен тренд, еднаш за секогаш. Коалицијата за позитивна Македонија во својата економска програма нуди решенија за економски развој преку кој ќе се запрат миграциските текови во еден правец и со кои младите ќе бидат мотивирани да останат дома. Младите треба да ја сакаат својата татковина и да не заминуваат, бидејќи така не се гради иднина!

XX Предавате на два факултети, во повеќе дисперзирани одделенија. Оженет сте и татко на две деца. Како успевате да ги организирате и координирате Вашите лични обврски со Вашиот професионален и политички ангажман? Моите обврски кон студентите ги извршувам со голема љубов, посветеност и професионалност. Често отсуствувам од домот, но моите најблиски никогаш не биле запоставени и јас се обидувам целото мое слободно време да им го посветам на сопругата, синот и ќерката. Секако, тоа се должи на добрата организација на обврските. Во поглед на политичкиот ангажман, најголемата безрезервна поддршка ја добивам токму од најблиските, и тоа ме мотивира да истраам и да продолжам со моите ангажмани, како професионални, така и политички. Ќе повторам-сами ја бираме и градиме иднината, мораме да се бориме за успех и просперитет, за доброто на сите во Република Македонија. Затоа, моите успеси и залагања ќе значат подобро утре и за моите деца, и за сите идни поколенија.

biZnis i politika

www.kapital.mk

srbija ]e gi reformira jaVnite pretprij

Vu^i]: Zagubari, @iVeeVte kako bu Vo loj, dosta be[e

З

а средување на јавниот сектор во Србија клучно е да има политичка поддршка, без која нема да има корист ниту од најдобрите технички решенија, оценија учесниците на дебатата за иднината на јавните претпријатија што се одржа деновиве во Србија. Претставникот на Светска банка, Душко Васиљевиќ рече дека основните проблеми на јавните претпријатија се нивните повеќекратни цели, односот меѓу граѓаните и менаџментот на претпријатието како и политизација на кадрите. "Успешните јавни претпријатија имаат централизирана сопственичка функција, јасно дефинирани стратешки цели, професионализација на

менаџментот и управните одбори и финансиска дисциплина. За сето ова клучна е политичката поддршка“, рече Васиљевиќ. Професорот на Факултетот за политички науки, Душан Павловиќ истакна дека решенија за проблемот на јавниот сектор се поголема транспарентност и попис на имотот на јавните претпријатија. "Претпријатијата мора транспарентно да работат, буџетот мора да биде јавен, сите договори, донации, подароци, помош, мора да бидат јавни. Сите податоци треба да бидат достапни на веб страните на тие претпријатија. Јавните претпријатија работат јавна работа, а јавноста има право да знае како работат“, изјави Павловиќ.

Истакна дека во последните шест години јавните претпријатија почнале да се продаваат по принципот на тајни договори, што го влоши нивниот статус, а како пример на претпријатија што се продадени без попис на имотниот статус го наведе НИС и авиокомпанијата ЈАТ. Професорот од Економскиот факултет Милојко Арсиќ пак, наведе дека некои јавни претпријатија не треба да се приватизираат, како на пример Пошти Србија, Електромрежа, Србијагас.

Само четвртина од јавните претпријатија може да преживеат

Бројот на претпријатија кои се во фаза на реструктуирање кои имаат шанса

www.kapital.mk

За три години успеаа во Државната лотарија да направат загуба од 1,5 милиони евра, тоа е единствен случај во светот, на цела земја, како и случајот со Србијашуми. Ја имате коцката под своја контрола и имате загуба, имате шуми како природен ресурс и сте во загуба. Како е тоа можно?

jatija

ubreg e! за опоравување е многу мал, помеѓу четвртина или третина од вкупно 153, додека најголемиот дел од фирмите од оваа група се премногу задолжени, технички и кадровски уништени после неуспешната приватизација. „Да имаше некаква надеж за нивно заздравување, веќе некои од инвеститорите би ги презел. Ниту претворање на побарувањата на доверителите во имот не би го решило нивниот статус, оти поголемиот дел од нив се несолвентни па со сопственост ништо не би се постигнало, така што за поголемиот дел од државните фирми кои се во реструктуирање, стечајот е реална опција“, оцени професорот од Економскиот факултет Милојко Арсиќ

Капитал број 756 25.04.2014

53

Само четвртина од вкупно 153 јавни претпријатија и фирми во државна сопственост имаат шанса да го преживеат реструктуирањето. Останатите се премногу задолжени, технички и кадровски уништени после неуспешната приватизација и се соочуваат со банкрот откако државата ќе престане да им ги покрива загубите. Но, сите се согласуваат дека за средување на јавниот сектор во Србија клучна е политичката волја на расправата за иднината на јавните претпријатија, во организација на Фондацијата Конрад Аденауер и Бизнис инфо група. Претставникот на Светска банка, Душко Васиљевиќ, потсети дека услов за оваа институција да и одобри кредит на Србија од 250 милиони долари е токму решавањето на статусот на фирмите кои се наоѓаат во фаза реструктуирање. Тој истакна дека и покрај одлагањата и недостатокот на политичка волја, тоа прашање мора да се реши до 14 мај, кога според одлуката на Уставниот суд, државата престанува да ги штити овие претпријатија од доверителите. „Личната карта која ја бараше бившиот министер за економија требаше да покаже јасна слика за имотот на претпријатијата, како и можноста за претворање на побарувањата во имот, со цел билансите да бидат чисти. Сега, кога рокот за излез од реструктуирање истекува, доцна е да се почне со реализација на тој план“, рече Павловиќ и напомена дека нема да го чуди доколку дојде до одлагање на одлуката на Уставниот суд. Според неформалните проценки, годишниот трошок на претпријатијата кои се во реструктуирање за даноци, комунална такса, струја, гас, се дури 750 милиони долари, а колкав е навистина долгот спрема државата не може со сигурност да се процени. Според оценката на Фискалниот совет на Србија, лошото управување со јавните претпријатија и банките ќе ја чинат државата околу 60 милијарди динари оваа година и ќе се создадат исто толку дополнителни обврски кои ќе се плаќаат до 2015 година. За враќање на старите обврски на Србијагас, поранешниот ЈАТ, Галеника, Железница Србија, Железара Смедерево државата само оваа година ќе потроши повеќе од 520 милиони евра. Вкупната годишна заштеда од воведување на солидарен данок изнесува 100 милиони евра, што значи дека намалената заработка во целиот јавен сектор оваа година нема да биде доволна да се покријат трошоците за само една јавно претпријатие.

Јавните претпријатија го билдаат јавниот долг

Без решение на проблемот на јавните претпријатија неминовна е криза на јавниот долг и колапс на стопанството, изјави членот на Фискалниот совет, Никола Алтипармаков. „Од 2001 година имавме простор да го одложуваме решавањето на проблемот со јавните претпријатија, но тој простор

веќе го немаме бидејќи сме земја која најбрзо се задолжува во Источна Европа, па дури и во цела Европа. Каматите на нашиот јавен долг се над 7% за долговите во долари и тоа е неодржливо“, истакна Алтипармаков. Тој на конференцијата „Како да се спасат јавните претпријатија“ наведе дека Фискалниот совет најмногу внимание посветува на Србијагас со оглед на тоа што тоа јавно претпријатие за 4-5 години акумулирало загуба од 1,2 милијарди евра. „Во тој период Србијагас успеа да изеде еден Телеком. Тоа настана така што преку Србијагас се водеше социјална политика со набавување на скап гас што на граѓаните им се продаваше евтино и тоа резултираше со годишни загуби од 200-300 милиони евра“, рече Алтипармаков. Тој истакна дека постојат и државни фирми како на пример Телеком, кои формално не прават загуба, но кои имаат вишок вработени, ги губат пазарите а со самото тоа и својата вредност. Индикаторите на ЕБОР како што истакна Алтипармаков, покажуваат дека околу 55% до 60% од бруто додадената вредност во Србија се остарува во некој облик на јавен сектор, наспроти 20%-30% во останатите транзициски земји во Источна Европа кои успешно ја завршија транзицијата. Професорот од Економскиот факултет, Милојко Арсиќ смета дека решението за загубарите е да се подигне цената, да се намалат трошоците за работење, да се смали бројот на вработени и да се прекине со потпишување штетни договори со приватните фирми.

Вучиќ: Загубари, живеевте како бубрег во лој, доста беше!

Претседателот на СНС рече дека српските јавни претпријатија прават загуби, иако имаат монополска позиција, наведувајќи го примерот со „Србијашума“ и Државната лотарија на Србија. Претседателот на СНС Александар Вучиќ денес го критикуваше однесувањето на менаџментот во јавните претпријатија, истакнувајќи дека „тие не работат за свои приватни претпријатија, туку за државата“ и порача дека не може да живеат како бубрег во лој додека граѓаните едвај преживуваат. Вучиќ, обраќајќи се на членовите на Главниот одбор на партијата, рече дека српските јавни претпријатија носат загуби, иако имаат монополска

www.kapital.mk

BIZNIS I POLITIKA позиција, наведувајќи го примерот со „Србијашума“ и Државната лотарија на Србија. „За три години успеаа во Државната лотарија да направат загуба од 1,5 милиони евра, тоа е единствен случај во светот, на цела земја, како и случајот со Србијашуми. Ја имате коцката под своја контрола и имате загуба, имате шуми како природен ресурс и сте во загуба. Како е тоа можно?“, праша Вучиќ. Тој рече дека и државата на овој или оној начин да напумпува 150 милиони евра во Железница, а тоа претпријатие да работи со загуба значи дека „железницата де факто ја немаме“. Зборувајќи за работата во ЕПС, Вучиќ објасни дека менаџментот на тоа претпријатие тврди дека има добивка од 200 милијарди, но дека кога се бараат тие пари да се префрлат на државата, „одговараат дека немаат кеш“. „Им велиме дајте ги за следната година, одговараат- за следната година планираме загуба. А што е со развојните проекти, инвестицииништо“, рече Вучиќ и додаде дека слична ситуација е во сите претпријатија. За промената на директорите кои од државата се трудат да ги сокријат загубите, за да имаат повеќе пари за

Јавното претпријатие Србијагас за 4-5 години успеа да акумулира загуба од 1,2 милијарди евра или успеа да изеде еден Телеком. Тоа настана така што преку Србијагас се водеше социјална политика со набавување на скап гас што на граѓаните им се продаваше евтино и тоа резултираше со годишни загуби од 200-300 милиони евра следната година, место да дават пари во буџетот, Вучиќ рече: „Па не сте поставени таму да водите ваша фирма, туку за државата да носите пари, а не да живеете како бубрег во лој, додека граѓаните немаат“, изјави Вучиќ. Наведувајќи дека не е нормално платите

во јавните претпријатија да се два пати поголеми од приватниот сектор, и тоа не затоа што вработените таму се попаметни, туку затоа што државата им овозможи монопол, Вучиќ рече дека не се плаши од закани со штрајк ниту, пак, за социјален бунт, оти, како што рече совеста му е чиста.

ОБУКА НА ТЕМА:

НАЈНОВИТЕ ИЗМЕНИ НА ЗАКОНОТ ЗА ПАРНИЧНАТА ПОСТАПКА И НАДОМЕСТ НА ШТЕТА ОД УПОТРЕБА НА МОТОРНО ВОЗИЛО  21 Мај 2014 година, 10.00 - 16.00 часот

Капитал академија, Скопје

АГЕНДА: 1. ИЗМЕНИТЕ НА ЗАКОНОТ ЗА ПАРНИЧНАТА ПОСТАПКА:  Што треба да содржи тужбата и одговорот на тужбата  Достава  Докази и изведување на докази  Решенија кои судот ги донесува надвор од рочиште за главна расправа а кои на главна расправа 2. ИЗМЕНИТЕ НА ЗАКОНОТ ЗА ПАРНИЧНАТА ПОСТАПКА:  Вештачење  Увид  Записник во тонска форма 3. НАДОМЕСТ НА ШТЕТА ОД УПОТРЕБА НА МОТОРНО ВОЗИЛО  Каков вид на штета може да се побарува  Што треба да содржи тужбата за надомест на штета од употреба на моторно возило  Како се поставува тужбеното барање по вредност кога има придонес на страната на тужителот  Во кои случаи може да има придонес на страната на тужителот  Придонес во случај кога тужителот е трето лице и кога истиот има својство на трето лице

4. РЕГРЕСНО ПОБАРУВАЊЕ НА ОСИГУРИТЕЛНОТО ДРУШТВО ПРЕМА СТОРИТЕЛОТ НА ШТЕТАТА:  Кога може да се поднесе ваква тужба  Кои приговори може да ги истакне тужениот  Застареност на побарувањето  Течење на камата

ПРЕДАВАЧ: Судија Антоанета Димовска

Судија во Основниот суд Скопје 2, во одделот за имотни спорови, а истовремено е едукатор во Академијата за судии и обвинители. Сите заинтересирани за учество во оваа работилница можат да се пријават најдоцна до 19 мај 2014 година.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

...Фељтон...

60 години БилдерБершКи заговор

br.

4

Najprvo ”edNa svetska kompaNija”, a potoa svetska vlada Фељтонот се занимава со групата Билдерберг, на чии конференции доаѓаат најмоќните луѓе на светот, а оттаму не излегува ниту една официјална информација, иако се расправа за прашања кои и тоа како го тангираат човештвото, што во најмала рака остава многу простор за конспиративни теории

k

Кога луѓето велат дека сме тајна светска влада, јас велам оти ако бевме светска влада, требаше „крваво“ да се срамиме од себе си“, цинично одговараат од Билдерберг на обвинувањата од теоретичарите на заговор, кои, пак, сметаат дека токму елитниот клуб вештачки ја предизвикал светската криза за да го забрза процесот што ќе доведе светот во име на стабилноста да побара (поголема) централизација на глобалната власт

Капитал број 733 15.11.2013

56

ТоМАС РоБеРТ МАлТуС, во чие учење Билдербергерите бараат научно оправдување, залагајќи се за депопулација на светот

Џорџ Бол, го промовирал концептот за „една светска компанија“ на Билдерберг конференцијата во 1968 година. На сликата е со Џон Кенеди (Бол е најлево), во чиј мандат бил државен потсекретар на САД пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

К

ога зборуваат за Билдерберг групата теоретичарите на заговор веднаш поставуваат знак на еднаквост помеѓу неа и наводната светска влада, која, според нив, (засега) тајно ги носи клучните одлуки што се спроведуваат во меѓународната политика и економија. Но, противниците на Билдереберг кои пристапуваат поаналитички во поврзувањето на оскудните информации за активностите на групата и во извлекувањето на заклучоците, тезата за светската влада (барем засега) ја сметаат за преобопштена, а во контекстот говорат за постоење на концептот „една светска компанија“. Тврдат дека овој концепт е промовиран уште во 1968 година на Билдерберг конференцијата одржана во Мон Трамблан, Канада (една од двете главни точки на агендата била интернационализацијата на бизнисот), од страна на Џорџ Бол - поранешен американски амбасадор во Обединетите нации, државен потсекретар на САД, директор на Леман Брадерс ..., и еден од првите Северноамериканци во Билдерберг групата кој присустувал на секоја од годишните конференции до својата смрт во 1994 година, а бил член и на Управниот одбор на групата. Бол, промовирајќи го проектот за изградба на „една светска компанија“, ја изнел идејата дека националните држави

се застарена форма на власт, и на нив не може да се потпрат оние што застапуваат „малтузијанско“ решение за проблемите на светот (малтузијанска е онаа демографска политика која води кон намалување на прирастот на населението - англискиот клерик и научник од областа на политичката економија и демографијата, Томас Роберт Малтус, сметал дека брзиот прираст на населението е причина за општествените проблеми и за сиромаштвото бидејќи не е сразмерен со растот на средствата за живот). Националните држави, сметал Бол, и нивните влади, с$ уште веруваат дека ресурсите што се наоѓаат на нивна територија им припаѓаат ним, а на малтузијанското општество му е потребна нова влада што ќе овозможи поинаква дистрибуција на светските ресурси. Многупати цитираниот во овој фељтон, канадскиот новинар Даниел Естулин, вели дека формата на владеење за која се определиле Билдербергерите е корпорација: „Она што денес го имаме е светска компанија, а идејата е таа да стане светска влада. Ако го погледнеме процесот на глобализација ќе увидиме дека се работело токму на реализацијата на оваа идеја. Почнувајќи од крајот на шеесеттите години од минатиот век, преку седумдесеттите и осумдесеттите, САД и остатокот на светот преземаа таков образец на здружување, и следеше поврзување на индустриски, земјоделски, финансиски компании, од што се изродија овие џиновски картели, кои, пак, стигнаа до точката каде што сме сега - кога убаво може да се види дека гигантски картели ги контролираат светските ресурси, односно многу ефикасно владеат со светот. Имаме банкари кои управаат

еТиеН Н ДАвињоН претседавач на годишните конференции на Билдерберг од 1998 до 2001 година: „Ако бевме светска влада, требаше „крваво“ да се срамиме од себе си“ со корпорации, корпоративни картели и картели кои контролираат с$ што е неопходно за животот, и тие се многу помоќни од нациите и од народите“, вели Естулин во едно интервју. Според него проектот „една светска компанија“ е сличен на британската Источноиндиска компанија, само денес со модернизиран, односно компјутеризиран лик. Источноиндиската компанија во 1600 година со кралска повелба на Елизабета Прва добила право да ја води трговијата со Индија во име на англиската круна. Компанијата која на почетокот добила право да го монополизира пазарот со Истокот, подоцна, од трговско друштво станала воена и политичка (вледајачка) организација која ги администрирала британските територии на Индија до својот крај во 1858 година. Неслучајно ги наведуваме овие податоци, бидејќи теоретичарите на заговорот веруваат дека Билдерберг е само наследник на со долги векови старата крвна линија (сродство) која владее со светот, а во неа една од клучните алки се англиските кралски династии (Елизабета Прва е од Тудорите, а актуелната кралица, Елизабета Втора, од „омилената“ на теоретичарите на заговор, династија Виндзор). Од Билдерберг, пак, обвинувањата дека го контролираат светот ги отфрлаат со цинизам без „усул“: „Кога луѓето велат дека сме тајна светска влада, јас велам оти ако бевме светска влада, требаше „крваво“ да се срамиме од себе си“, гласи изјавата на претседавачот на годишните конференции на Билдерберг од 1998 до 2001 година, Етиен Давињон (поранешен потпретседател на Европската комисија, прв претседател на Меѓународната агенција за енергија - IEA, министер за надворешни работи на Белгија ...). На оваа провокација од

ДомИнИк Штрос-кан како Билдербергер и поранешен директор на ммФ, се залага за една светска валута „за смирување на економската нестабилност“ „Во глобализираниот свет нема локални решенија“, знае да рече Давињон, која треба да ја отфрли како апсурдна тезата дека Билдерберг го води светот, зашто кога овој клуб би одлучувал „би течело мед и млеко“ во светот и би немало ниту трага од светската економска криза, вака одговара Естулин: „С$ уште актуелната криза е намерно направена. Природните ресурси забрзано се исцрпуваат. Нашата планета е мала и на неа живеат седум милијарди луѓе, кои по една генерација ќе бидат 10 милијарди, па 15, па 23 ... Екипата од Билдерберг ова добро го разбира. Тие знаат дека напредокот и растот се директно пропорционални со растот на густината на населението. Значи, ако сакате да ја намалите популацијата, морате да ја уништите светската економија. Тоа е причината зошто се произведени шпекулативните меури какви што се штедењето и заемите во САД, станбените кредити и монетарните меури. Еднаш кога ќе донесете одлука да креирате меур, тој ја зазема базично пирамидалната шема. Ја

Источноиндиската компанија која теоретичарите на заговор ја сметаат за прототип на денешното корпоративно владеење со светот, со благослов на Елизабета Прва, а преку монопол на трговијата со Истокот, станала власт на британските територии во Индија прекинувате врската меѓу финансиските добивки и реалната економија, што е и направено кога реалната економија е убиена, а ако сакате да створите финансиски меур, најнапред морате да го одвоите од реалноста и дериватите се најдобар начин тоа да го направите. Тоа е како кога креирате игра во казино. Дериватите се обложувања на тековите на различните финансиски инструменти како обврзниците, нивната вредност, каматните стапки, валутните вредности. Така трупате деривати на врвот од дериватите, кој и самиот (врвот) се наоѓа на врв од деривати: добар пример е хипотекарниот пазар, на кој хипотеките се користени за да се поддржат дериватите, но замислената вредност на истите (на дериватите), доларската вредност, далеку ја надминуваше вредноста на хипотеките, така што всушност овие хипотеки се користени како гориво за работа на дериватната машина, која е засилувана безброј пати. И целиот систем во 2007

експлодираше“. Во еден од ретките текстови објавен од големите светски медиуми (кои по правило не известуваат за годишните Билдерберг конференции, иако голем дел од учесниците се со ранг поради кој будно се следи секој нивен потег, но само надвор од Билдерберг), новинар на БиБиСи, во прилог на пренесен ексклузивен разговор со Давињон, на крајот од статијата заклучува: „Неформалните и приватни мрежи како Билдерберг, помагаат да се подмачкаат тркалата на глобалната политика и на глобализацијата во минатиот половина век. Во очите на критичарите тие ја поткопуваат демократијата, но нивните поддржувачи веруваат дека тие се со клучно значење за успехот на модерната демократија. С$ додека бизнисот и политиката остануваат меѓусебно зависни, тие ќе продолжат да напредуваат“.

Продолжува ...

СТИЛСКИ ВОДИЧ ЗА МОДЕРНИТЕ МАЖИ

Што е најважно да понесете на деловно патување?

П

ролетта е годишно време кога интензитетот на патувања е најголем, приватно и службено. Секој модерен маж треба да биде подготвен со неопходни парчиња облека и обувки, кои во исто време се и квалитетни, за удобно чувство во текот на патувањето. Најважно од с$ е оптимизирањето на парчињата кои ќе го понесете со себе. Овде Ви предлагаме што не смеете да заборавите на едно деловно патување.

XX Торба која може да послужи за Вашиот лаптоп, таблет, документи и останати додатоци, а која ќе можете да ја понесете и во авионската кабина.

Кошула BOSS

Фармерки BOSS Orange

XX Костум во сива или темно сина боја за полесна комбинација со остатокот од гардеробата. Погрижете се костумот да биде направен од природни материјали, за комотно чувство на состаноците и во текот на целиот ден.

Очила за сонце BOSS

XX Темно син блејзер за помалку официјалните средби или активности надвор од работната средина. Одлично оди во комбинација со фармерки од темносин тексас.

XX Неколку едноставни кошули кои одговараат со костумот и блејзерот.

XX Удобни кожени чевли во кои ќе може да го поминете целиот ден.

Торба BOSS

XX Очила за сонце, бидејќи се неопходни, но и бидејќи му даваат мистичниот и шарм на целосниот изглед.

специјален прилог

2

MAJ 2014

ТРАНСПОРТНАТА ДЕЈНОСТ Е ЕДНА ОД НАЈПЕРСПЕКТИВНИТЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА! ПОСЛЕДНАТА ДЕТАЛНА АНАЛИЗА КОЈА ЈА НАПРАВИ “КАПИТАЛ“ ЗА ТОА КОИ СЕ НАЈБРЗОРАСТЕЧКИТЕ ФИРМИ ГАЗЕЛИ ВО ЗЕМЈАВА, СЕ ПОКАЖА ДЕКА НА ТАА ЛИСТА ВО ДОСТА ГОЛЕМ БРОЈ СЕ ЈАВУВААТ ОГРОМЕН БРОЈ НА ТРАНСПОРТНИ КОМПАНИИ КОИ ИМААТ РАСТ НА ПРИХОДИТЕ ВО ИЗМИНАТИТЕ ЧЕТИРИ ГОДИНИ ОД НАЈМАЛКУ 20% И ПРИТОА РАБОТЕЛЕ СО ДОБИВКА!

63 ОД ВКУПНО 637 ГАЗЕЛИ СЕ ЗАНИМАВААТ СО ТОВАРЕН ТРАНСПОРТ, А 14 СО ПАТНИЧКИ ТРАНСПОРТ!

Чевли BOSS

Блејзер BOSS

TRANSPORT

“КАПИТАЛ“ ВО ОВА СПЕЦИЈАЛНО ИЗДАНИЕ АНАЛИЗИРА:  Зошто транспортот е толку атрактивен бизнис

во земјава? Зошто се повеќе претприемачи се решаваат да влезат токму во бизнисот со патен транспорт на патници и стока?  Голем дел од странските инвеститори во земјава за своите транспортни потреби, со оглед на тоа дека се претежно извозно ориентирани, решаваат да ангажираат домашни компании.

Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: aleksandra.stojmenova@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110

Оние кои што не соработуваат со домашните транспортери, сакаат да започнат соработка со нив. Кои се неопходните стандарди кои треба да се задоволат.  Една неодамнешна анализа во рамки на Европската Унија покажа дека транспортните услуги во Јужна Европа губат на квалитет. Какви се трендовите во поглед на транспортот во Европа и кои лекции можат да ги научат македонските транспортни компании?  Како македонските транспортери да станат поголеми и поважни играчи во пошироки рамки? На кој начин можат да ги подобрат своите бизнис перформанси и капацитети? ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

o kakata hran e nao a j i vl avjet zdr abite? na z петок 25/04/2014 www.kapital.mk

...ЗдРАвЈЕ

Skopjani zagrizaa zdravo so Biters2Go

@uburkawe na ustata so kokosovo maslo

vO preventivata e klu^Ot za OralnOtO zdravje! elektri^na e lektri^na ili bi^na ^etka za zabi

Oralnata higiena kaj decata treba da zap ^ne u[te pred pOjavata na prvOtO zap^e!

| Специјален прилог | здравје |

Vo preVentiVata e kl za oralnoto zdra zdraVje! голем Болестите на забите се оз ни ризик за појава на серии на системски болести, но ени патолошките канцерог л од состојби! Тоа се само де тивата причините зошто превен бота мора да биде појдовна ра за сите стоматолози. се Изреката “подобро да лечи“ спречи, отколку да се во стоматологијата има големо значење!

60 | 25 април, 2014

П

ревентивата е најважната работа за оралното здравје во една земја, едногласни се македонските стоматолози. Клучно е превентивата да започне уште во најрана возраст, кога се усвојуваат здравите навики. Во Македонија состојбата во поглед на оралното здравје не е добра, но спроведувањето на Националната стратегија за превенција на орални заболувања кај деца кое започна во 2009 година дава позитивни ефекти. Професор Миле Царчев, еден од авторите на оваа стратегија, ни потврди дека до крајот на оваа година ќе бидат презентирани резултатите за првите шест години од нејзиното реализирање. “Веќе гледаме значителен напредок во

споредба со состојбата во 2008 година кога утврдивме дека кај децата на 8-годишна возраст повеќе од три заба беа зафатени со кариес, но се уште имаме многу работа“, вели професор Царчев задоволен што само со една од мерките предвидени со оваа стратегијазаливање на шеските, веќе дава позитивни резултати на терен. Инаку, освен оваа мерка која е задолжителна за децата кои почнуваат основно образование, во другите пет превентивни мерки опфатени со оваа стратегија се и следниве: механичка и хемиска контрола на плакот, употреба на флуориди, режим на внес на шеќери и едукација и мотивација на оралното здравје. “Комбинацијата на голем внес на

Специјален прилог | здравје |

Националната стратегија за превенција на орални заболувања кај деца од 0-14 години, која започна да се реализира во 2009 година има за цел да се зголеми процентот на децата без кариес на 6-годишна возраст за 35% после 5 години од имплементација на програмата, да се намалат вредностите на КЕП-индексот кај 12-годишни деца од 6,88 на 3 после 5 години од имплементација на програмата. Долгорочната цел, пак, е целосно отстранување на кариесот на трајните заби кај 12-годишни деца

lu^ot шеќер и лоша орална хигиена е атомска бомба која го стимулира кариесот. Ако се земе предвид дека Македонија е подрачје сиромашно со флуор, ризикот за појава на кариес е поголема“, објаснува Царчев додавајќи дека овој превентивен модел кој што го усвои Македонија е преземен од Данска и другите скандинавски земји каде што состојбата со појава на кариес кај деца до 12-годишна возраст пред 4-5 децении била многу висока, со повеќе од 6 заби зафатени со кариес, денеска состојбата

е драстично променета, односно Данска е веројатно единствената земја во која кај деца на оваа возраст нема кариес. Тоа е резултат и на државните мерки и на скандинавската дисциплина. Во овие земји на децата ниту во училиштата ниту дома им се даваат благи производи во текот на неделата. Имаат само викенд консумација на чоколади и бонбони! „Со оваа динамика која ние сега ја спроведуваме, и со уште поголема ажурност на на околу 150 државни стоматолози очекувам да се постигнат уште подобри резултати“, вели Царчев. Стоматолозите се децидни дека добрите орални навики се стекнуваат уште во најрана возраст, и тоа во семејството. Оттука понатаму во животот се детерминира оралното здравје и побарувачката на стоматолошки услуги!

Се повеќе се бара естетска стоматологија

На македонскиот пазар во последно време драстично е зголемена понудата на стоматолошки услуги. Особено се бараат зафати од областа на Естетската стоматологија е мултидисциплинарна област која вклучува тераписки постапки кои спаѓаат во стоматолошката протетика, но исто така и во областа на реставративната стоматологија,

периодонтологијата и ортодонцијата. Се работи за стоматолошка област за која има значителен интерес од страна на пациентите, потврдува д-р Александар Нечаковски, а во исто време e област во која има големи иновации и брз напредок. “Очекувањата на пациентите во однос на естетиката при сите стоматолошки услуги се повисоки од претходно што значи дека се повеќе од стоматолозите се бара да направат хармонија помеѓу функционалноста и

естетиката на решенијата кои ги нудат“, вели Нечаковски. Во неговата ординација најбарани се услуги од реставративната стоматологија и од стоматолошката протетика, што одговара на најчестите стоматолошки проблеми кај населението во Македонија кариесот и пародонтопатијата кои доведуваат до делумно или целосно губење на забите. “Кога се зборува за естетските услуги, обично се мисли на услуги кај пациенти кај кои причината за барање

д-р АлексАндАр нечАковски

Зборувајќи од мое лично искуство, огромен чекор напред е користењето на CAD/CAM технологијата за изработка на протетски надоместоци, при што се добива неверојатна прецизност и се скратува драстично времето кое е потребно за целосната терапија. Модерната стоматологија се повеќе е синоним за компјутеризирана, дигитална стоматологија и за среќа и на стоматолозите и на нашите пациенти, таа е секојдневие и кај нас.

СТОМАТОЛОШКА ОРДИНАЦИЈА

Д-р НЕЧАКОВСКИ

Ул.Филип ΙΙ Mакедонски 54-1/1 Битола Тел 047-254-528, 070-395-362 www.stomatolog.com.mk

25 април, 2014 | 61

| Специјален прилог | здравје | на помош од стоматолог е лошиот изглед на забите и насмевката. Овие услуги се движат од најконзервативни како избелување на забите и естетски корекции со композитни или порцелански ламинати-винири , преку изработка на целоснокерамички и циркониумски коронки па се до целосно решавање на оклузијата со интервенции на забите од двете вилици со употреба на ортодонтски, хируршки, пародонтолошки и како круна на се – естетски протетски услуги“, објаснува тој задоволен од силниот напредок на македонската стоматологија која се повеќе ги исполнува највисоките европски и светски стандарди за стоматолошки услуги. Зборувајќи од мое лично искуство, огромен чекор напред е користењето на CAD/CAM технологијата за изработка на протетски надоместоци, при што се добива неверојатна прецизност и се скратува драстично времето кое е потребно за целосната терапија. Модерната стоматологија се повеќе е синоним за компјутеризирана, дигитална стоматологија и за среќа и на стоматолозите и на нашите пациенти, таа е секојдневие и кај нас. И специјалистот по орална хирургија, д-р Андрејчо Грнчаровски од Систина потврдува дека пациентите најмногу бараат белење на забите, порцелански коронки и мостови и се почесто интервенции од типот вградување на дентални импланти, како и оперативно решавање на напреднат стадиум на парадентопатија. Се бараат како естетските така и реставративните процедури –регенеративни процедури.

Што е во мода во стоматологијата, кои се трендовите?

“Секогаш во тренд е убавата насмевка, која ние можеме да ја дизајнираме со само три посети на стоматолог. Во последниов период во тренд се и денталните импланти, бидејќи одлично се врзуваат со коската, се биокмпактибилни, изработени се од 100% чист титаниум кој е био компатибилен со организмот на човекот и претставуваат идеална замена за изгубениот заб на човекот. Пружаат многу можности и решенија на безабите вилици“, вели Грнчаровски. Доколку во минатото се мислеше дека клатењето на

62 | 25 април, 2014

Се прави регионална мапа на стоматолошки болести

Н

а почетокот на годината во Македонија се одржа голема средба на стоматолози од целиот регион на која е договорено да се спроведе големо истражување кое ќе ја мапира состојбата со оралното здравје во Македонија, Хрватска, Словенија и Босна и Херцеговина. Со тоа регионот првпат ќе добие реална слика за состојбата со оралното здравје на населението која ќе биде основа за креирање стоматолошка здравствена мрежа и предлог финансиска конструкција за потребниот третман на оралните заболувања. Претседателот на Стоматолошката комора на Македонија, проф.д-р Марија Накова укажа на тоа дека светските и европските стоматолошки организации

забите и пареднотопатијата не можат да се решат, денес со новите современи техники, протоколи и модерната технологија во стоматологијата, доколку болеста се дијагностицира во почетен стадиум истата може да се излечи. Препорака од д-р Грнчаровски е дека граѓаните, без оглед на тоа дали имаат проблем со забите или едноставно сакаат да направат редовен

укажуваат оти патолошките состојби во устата се почеток и најава на сериозни системски болести, појавата на патолошките канцерогени состојби во устата поради што превентивните процеси се се повеќе потребни. “Покрај примарната улога за едукација и грижа за денталните навики на населението, ваквите симпозиуми се од особено значење за стоматолозите, за нивното професионално развивање, посебно заради размена на знаења и новитети во стоматологијата кои претставуваат светски трендови и кои мораме да ги следиме за што поефективна здравствена услуга за граѓаните“, изјави Соња Еленчевска – Апостолска, претседателка на Македонско стоматолошко друштво.

стоматолошки преглед, треба два пати годишно да посетат стоматолог. На овој преглед се обработуваат забите, се отстранува забен камен, се чисти денталниот плак, се полираат забите, и се следи појавата на кариесот и парадентопатија која може да се третира конзервативно или оперативно. Препорачувам доколку имате проблеми веднаш да дојдете на преглед. Чекањето само значи

поголема интервенција. Превентивата е најдобриот лек за зачувување на здравите заби и убавата насмева, за функција и естетика на забите. Со редовните контроли, конзервативниот и во напреднат стадиум, хируршкиот третман може да ја стават пародонтопатијата под контрола т.е значително да се подобри и да се спречи губитокот на забите.

Во Република Македонија не се врши флуорирање на водата во ниту еден водоснабдувачки објект, а исто така не се користи ни природно флуорирана вода за пиење. Според податоците добиени од флуорната карта на Република Македонија изработена од страна на ЈЗУ РЗЗЗ (Институт за јавно здравје) и Стоматолошкиот Факултет, концентрацијата на флуоридите во водата за пиење во нашата земја се под 0,3 мг Флуор на литар вода што од превентивен аспект претставуваат незабележителни количини, се наведува во Стратегијата за превенција на орални заболувања кај деца од 0-14 години.

| Специјален прилог | здравје |

64| 25 април, 2014

Специјален прилог | здравје |

25 април, 2014 |65

| Специјален прилог | здравје |

Kako da se gri@ite za zabite na va[ite deca?

Oralnata higiena kaj decata treba da zapo^ne u[te pred pojavata na prvoto zap^e!

К

ога треба да започнете со миењето на забите на вашите деца? Кога да го однесете вашето дете на стоматолог? Ова веројатно се најчесто поставуваните прашања кои си ги поставуваат новите родители. Експертите велат одговорот е повеќе од едноставенчеткањето на забите треба да почне уште со појавувањето на првото запче, а првата посета кај стоматолог најдобро е да се направи на едногодишна возраст. Меѓутоа, велат тие, плакнењето и грижата за здравјето на забите уште подобро е ако започне многу пред тоа. Со оглед на тоа дека кариесот е бактериска инфекција, која лесно се пренесува од човек на човек, стоматолозите велат дека веќе не држат оправдувањата дека здравјето на устата е генетска предиспозиција, па така советуваат дека грижата и хигиената за забите мора да почне уште на најрана возраст. Затоа, кога станува збор децата и за тоа кои се најдобрите начини за да се спречи појавата на кариес, светските стоматолози ги даваат следните неколку совети: Расипувањето на забите може да се спречи! Расипување на забите е пет пати почеста кај деца отколку астмата, заклучуваат стоматолозите. Дури над 40% од сите деца до 11 годишна возраст имале расипување на забите. Ова е поразителна статистика. Добрата вест, велат стоматолозите, е ова: расипувањето може да се спречи ! Тоа најдобро се прави преку едуцирање на родителите и децата за спречување на расипување на забите и обезбедување алатки кои можат да го намали ризикот на вашето дете за кариес. Четкањето на забите е најважна навика, велат тие. Но дури и пред да се појават запчињата, добро е да се четкаат непцата на бебињата со мека четка и со вода, или едноставно да се чистат со нежно крпче за миење или газа. Со појавувањето на запчињата, велат стоматолозите, најдобро е да се четкаат два пати на ден со детска четка за заби и паста која содржи флуорид. Исто така, препорака на заболекарите е пред спиење да не му се дава на детето џус или млеко. Ако, за да заспие мора да држи шишенце, тогаш најдобро е во него да има само вода. Децата денес треба порано да се јават кај стоматолог отколку што требаше во минатото. Новите препораки од Американската академија за детска стоматологија е дека сите деца треба да се

1.

2.

66 | 25 април, 2014

За новопечените родители, грижата за здравјето на забите на децата најчесто е последна во долгата листа на обврски околу новиот член во фамилијата. Меѓутоа, советите на стоматолозите се дека, грижата за забите уште во првата година од животот на детето, е повеќе од важна, со цел значајно да се намали можноста од појава на кариес во понатамошниот нивен развој однесат во стоматолошка ординација пред да наполната една година. На оваа возраст, децата веќе ги имаат нивните први забчиња и навиките дома стануваат неверојатно важни . При оваа прва посета, целта не е да се исчисти забите , како кај постари деца. Тука потребно е прво да се направи преглед за да се направи проверка на забите и да се осигура дека сите заби се добро позиционирани и се на правото место. Многу важно е првото искуство на забар да биде одлично. Ако детето има лошо искуство на рана возраст во стоматолошка ординација , таквото искуство може да го држи долго време . Затоа стоматолозите препорачуваат секоја стоматолошка ординација да работи многу напорно за секое дете да се чувствувате удобно, задоволно, и убедено дека може да се врати повторно таму . Ова не е лесна задача! Но денес веќе постојат многу алатки кои се користат да се направи децата да се чувствуваат поудобно. Еден таков пример е користењето на азотен оксид (ас за семеење) како вид седација за да се релаксираат деца (а понекогаш и возрасни) . Телевизиските екрани во секоја соба заедно со слушалки кои можат да ги носат за да ја слушаат омилената програма исто така може да ја намали анксиозноста од гласните звуци на стоматолошките алатки, препорачуваат заболекарите. Користење видео игра додека чекаат ред исто така може да го намали стравот од стоматолог. На родителите исто така треба да им е дозволено да присуствуваат во собата додека на детето им се поправа заб или прави само проверка. Здравјето на устата на родители влијае на ризикот нивното дете да има кариес. Во изминатиот период многу се посветуваше внимание да се научи што е она што го предизвикува кариесот. Со години, стоматолозите се прашуваа зошто кај некои деца се чини дека секогаш се појавува кариес , зошто кај некои воопшто нема таков проблем, и зошто кај други пак, и покрај иститот начин на исхрана и навики, кај едно дете се јавува кариес,

3.

4.

кај друго не? Со години, се сметаше дека ризикот за кариес е генетски наследно. Денес се знае дека тоа не е точно (освен во многу ретки наследни болести). Вистината за ова има врска со природата на бактериите кои предизвикуваат расипување. Бидејќи расипување на забите е бактериска инфекција, преку научно истражување докажано е дека таквата инфекција може да се пренесува од човек на човек. Родителите кои имаат историја со расипување на забите може да ја пренесат бакетријата која предизвикува кариес на нивните деца во раната фаза од нивниот животот. Ова може да се случи преку користење на иста лажичка со детето. Кога едногодишно дете ќе добие ваква бактерии на толку млада возраст, ризик за кариес нагло се зголемува. Ова е многу важно да се знае за родителите (особено на малите деца ) да одржуваат одлично стоматолошко здравје. Така ако родителите немаат кариес, постои поголема шанса нивните деца да немаат кариес исто така! Денес се окриени и многу нови техники за превенција на кариес. Флуоридот се уште е број еден алатката во борбата против расипувањето на забите, но веќе има и други нови алатки кои се покажаа успешни во превенција на кариес, велат стоматолозите. Флуоридот е природен минерал кој го има во водата и помага во зајакнувањето на забите, но некои луѓе кои имаат добра вода или користат не- флуоризирана вода не може да добијат доволно флуорид на нивните заби. Додатоците од флуорид се понекогаш многу потребни за децата, велат стоматолозите. Покрај флуорид, нови истражувања покажуваат дека и ксилитолот може да се користи како превенција за расипување на забите. Ксилитолот е природен засладувач кој е сличен на шеќер. Ксилитол се покажа во некои студии како многу успешен во намалувањето на бројот на бактериите кои предизвикуваат кариес и спречува пренесување на бактериите од родители на деца.

5.

Skopjani zagrizaa zdravo so Biters2Go

И

зминатиов период Скопјани освен што уживаа во убавото време, добија можност и да загризат од новата здрава ужинка Biters2go на Виталиа. Преку иновативната кампања со скејт друштвото на Biters2go, граѓаните на Скопје го дегустираа новиот производ на Виталиа, компанијата со 20 години традиција во производство на здрава храна. „Biters2go ги создадовме за делот од денот кога сме во движење и ни е потребна здрава инстант енергија. Практичните мини барови може да ги понесете секаде со себе, како енергетски додаток во работниот ден или слатка здрава закуска со омиленото кафе.“ – велат од Виталиа. Мини гранола баровите со ванила и темно чоколадо, како и оние со кокос и темно чоколадо засладени со кафеав шеќер, нудат крцкаво здраво уживање за

долготрајна енергија кој ќе внесат свежина во вашата дневната авантура. Токму затоа Скопјани загризаа здраво: минувачите, студентите на факултетите, посетителите на кафулињата, читалните и библиотеките ширум главниот град.

„Навистина сум изненадена од новите барови на Виталиа. Вистинско слатко задоволство кое е пред се здраво, но и многу вкусно. Најсрекна сум што им се допадна и на моите деца, кои морам да признаам дека уште од мали ја засакаа здравата исхрана. Biters2go се навистина „заразни“, ни изјави случајна минувачка која ги дегустираше двата вкуса на Biters2go. Главниот настан се случи последниот викенд од месец март во Градскиот парк во Скопје како и во Зоолошката градина, каде за сите љубители на здравиот живот Виталиа приреди забава со Biters2go дружината. Со оваа едномесечна кампања “Загризи здраво со Biters2go”, компанијата за здрава храна Виталиа, уште еднаш ја докажа својата иновативност и постојана грижа за своите конзументи.

25 април, 2014 | 67

| Специјален прилог | здравје |

Elektri^na ili obi^na ^etka za zabi

Kako da odlu^ite koja ^etka za zabi e najdobra za vas? Четкањето, употребата на конец за заби и плакнењето на устата, ако се прави редовно, секако, долгорочно помага во одржување на здравјето на забите и непцата, но ова нема да биде целосно успешен случај ако не користите соодветна опрема

С

ите знаеме дека денталната хигиена е многу важна, но многу пати многумина од нас не успеваат да ги преземат соодветни мерки за чистење заби. Четкањето, употребата на конец за заби и плакнењето на устата, ако се прави редовно, секако, долгорочно помага во одржување на здравјтео на забите и непцата, но ова нема да биде целосно успешен случај ако не користите соодветна опрема . Затоа многу важно е да се знае, кој тип на четка за заби е најдобро да се користи при одржувањето на хигиената на вашата уста. Каков вид на влакната треба да барате? Дали електрична четка за заби е најдобра за вас? Секако одредени видови на четки си имаат свои предности, но она што е најважно да се запамети е дека ништо нема да да ви обезбеди почисти и поздрави заби од спроведување на вистинската техника: не заборавајте дека за темелно чистење на забите потребни се најмалку две минути. Идеално, четкањето треба да се прави во кружни движења да се осигура дека сите

Колку често треба да ја менувате вашата четка?

Стоматолозите препорачуваат дека четката за заби треба да се менува на секои три месеци, или кога сами ќе почувствувате дека веќе е нефункционална. Исто така, велат тие, многу е важно да ја замените вашата четка за заби после настинка бидејќи влакната може да соберат бактерии кои може да ја обноват инфекцијата. остатоци од храна и наслаги се исчистени. Бидете сигурни потоа да употребите конец за заби, по што треба да ја испакнете устата со цел да се елиминираат бактериите. Во однос на изборот на најдобрата четка за заби, еве кои се советите кои ги даваат светските стоматолози.

Како да се избере совршена четка за заби?

Кога станува збор за изборот на вистинскиот четка за заби, најважно е да се знае дека устата на секој човек е различна. Она што функционира за еден не мора да значи дека ќе функционира за друг, па затоа најдоброто е да експериментирате со четките додека не ја откриете најудобната и најдобрата четка за вас. Во принцип, четки со помеки влакната се многу подобри во чистење на забите за разлика од оние со поцврсти влакна. Ова се должи на поголемата флексибилност

Ана Боjевска

со-основач и CEO на Cardena Care,

Пастата за заби е подеднакво важно средство како и останатите козметички препарати, ако не и повеќе. Користејќи ги пастите и водичките за испирање со органски флуориди, amonofluorid, делувате да не се појави кариес надвор. Пастата е сериозен препарат на кој Elmex истражувачката лабараторија разви повеќе технологии: sensitive, cito active, pro argin итн. Кога избирате паста одбирајте според состојбата во вашата уста и редовно во консултација со вашиот стоматолог. На пример, Sensitiv пастата не се користи, доколку нема потреба за тоа или се користи одреден временски период. Доколку вашите заби се подложни на трошење, имаме решение, а тоа е паста со ниска абразивна моќ воедно и создавач на протективен слој. Посебно доколку вашите непца се воспалени, имаме избор на паста со посебен состав, која го третира воспалението и го стимулира имунолошкиот одговор на организмот да се избори против гингивитисот. Средствата за орална хигиена често се преполни со адитиви и додатоци поради кои истите треба да имаат поголем волумен. Внимавајте на адитивите и на синтетичките флуориди. 3едните се штетни а вторите имаат многу ниска моќ за заштита од кариес. Супстанци кои се избегнуваат: natrium layrilnsuphate, канцерогени својства, стипса, бензоеви соединенија, halotan, вештачки полнила и ароми особено аромите на малини, капини кај пастите за деца. Добри соединенија: aminofluoridi olaflur и dektalflur. Водите за испирање задолжително да не содржат алкохол, и halotan, бидејки истиот ја уништува полезната флора во усната шуплина и инхибиторите на габите. и опсег на движење што им го озовможуваат меките влакна на четките а и овие влакна полесно стигнуваат до тешко достапните места. Исто така, таа е побезбеднa за вашата уста. Непцата се многу

Кои карактеристики треба да ги има четката за заби? Четка со меки влакна е подобра од четката со цврсти влакна во остранувањето на забните наслаги Употребувајте четка со помала глава Електричната четка може да биде поудобна, но не е потребна

70 | 25 април, 2014

чувствителни и можат да бидат повредени, кога остри или цврсти влакната доаѓаат во контакт со нив. Освен типот на влакната, големината на четката е исто така важна. Помала главата се препорачува за чистење на сите делови на устата. Реномираните стоматолози велат дека електричната четка за заби, не е секогаш најдобриот избор. Овие модели може да се многу скапи, во зависност од функциите кои ги нудат. Анализите покажуваат дека и обичната четка за заби ви е повеќе од доволна, се додека редовно и на вистинските начин ги чистите вашите заби.

| Специјален прилог | здравје |

^etkaweto zabi e samo del od gri@ata

Kako hranata vlijae na zd Кога станува збор за здравјето на забите, она што луѓето го јадат и пијат - и начинот на кој го конзумираат - има моќен ефект врз забите. И на листата на продукти за здрава исхрана , честопати се наоѓаат продукти кои иако ги сметате како здрави можат да нанесат сериозна штета на здравјето на забите. Редовното четкање на забите велат стоматолозите е само дел од здравиот начин и грижа на забите.

Т

и си она што го јадеш. Оваа стара поговорка особено е точна кога станува збор за здравјето за вашите заби, велат стоматолозите. Храната и пијалаците кои секојдневно ги конзумираме, и начинот на кој го правиме тоа, и тоа како има големо влијание врз здравјето на нашите заби и нашата усна празнина. Сознанијата до кои дошле стоматолозите, а кои веројатно ќе изненадат и многу од вас, е дека дури и меѓу храната која спаѓа во категоријата на здрава исхрана се кријат натрапници кои можат да го нарушат вашето орално здравје. Можеби најинтересен факт меѓу таквата исхрана е конзумирањето на сувото овошје, кое честопати се користат како задоволување на потребата од колаче или чоколадо. Меѓутоа стоматолозите се едногласнисувото овошје содржи шеќери кои можат да бидат дури и

поштетни од самото чоколадо. Меѓутоа најголем непријатели на забите, велат тие, сепак е киселината - или киселина како директно содржана во храна и пијалокот, или произведена од страна на бактерии кои доаѓаат од шеќерите од храната и се претвораат во киселина. Најдобар пријатели за устата, пак велат тие, е храната која ги неутрализира киселините, која содржи многу минерали и витамини за поправка на забната глеѓ и стимулирање на плунка. Од полицата за исхрана и пијалаци, ова се седумте најдобри и седумте најлоши „пријатели“ за забите:

Топ 7 најдобри продукти и пијалаци за здравје на забите

Овошје и зеленчук 1. кои содржат многу влакна – храната богата со

влакна работи како детергент во устата, не само што физички ги чисти забите, туку исто

така го стимулира и протокот на плунката што бара подолго џвакање на храната. Плунката е првата одбрана во устата, бидејќи ги неутрализира киселините кои предизвикуваат оштетување на забите и содржи калциум и фосфати кои помагаат во обновата на минералите. Крцкавото, сочно овошје и зеленчук , исто така, има висока содржина на вода што им помага со разредувањето на шеќерот . Храната богата со растителни влакна е исто така клучен темел во целокупниот здрав начин на исхрана, па тие нудат двојна корист. Вода - Кога станува збор за оралното здравје, водата е неопходна. Тоа е примарна компонента на плунката, и е важна и за забите и за здравјето на непцата. Водата се користи за плакнење на устата од храна и засладени пијалоци, и, ако е флуоризирана , може да помогне да се спречи кариес затоа што ја зајакнува забната глеѓ.

2.

@UBURKAWE NA USTATA SO KOKOSOVO MASLO

П

равилната дентална хигиена е важна за оптимално здравје како на вашата уста така и за остатокот на вашето тело. Кога станува збор за спречување на кариес, пиењето на флуоризирана вода и четкање на забите со паста за заби богати со флуор не е одговор, бидејќи флуоридот е поотровен и од оловото. Клучот е во она што го јадете и во правилната нега на забита и усната празнина. Пред се треба да се ограничи внесот на шеќери и преработена храна за да се спречи и бројот на бактерии кои предизвикуваат распаѓање и трулење во устат на прво место. Иако мислиме дека четкањето на забите два пати дневно е доволно за да се отстранат сите наслаги и нечистоотии од устата сепак многу истражувања докажуваат дека тоа не е доволно. Една од поефективните постапки за да се спасите од сите тие проблеми во усната празнина е жубуркањето со ладно цедени масла кои содржат омега3 масна киселина, како што се маслото од сусам и маслото од сончоглед на пример. Меѓутоа маслото од кокос е она што покрај содржината на квалитетни масни ќиселини е богато со лауринска киселина која му дава антибактериски и антигабични својства и придонесува да се одстранат голем број досадни бактерии и габи од72 типот кандида и разни | 25на април, 2014

типови на стрептококи како што е и Streptococcus mutans - киселина која е една од главните причини за забен кариес и гингвит. Масленото жибуркање е техника која датира повеќе од илјадници години и потекнува од Ајурведската медицина во Индија. Кога жубуркањето на масло е во комбинација со антибактериската моќ на кокосовото масло, тогаш во прашање е една многу моќна здравствена алатка.

Жубуркањето на масло е едноставно. Во суштина, тоа вклучува жубуркање во устата со кокосово масло, слично како што би направиле миење на устата со антибактериска течност . Маслото ( ½ до 1 супена лажица) се става во устата, се префрла од едната на другата страна се подбутнува со јазикот се турка низ забите, во времетраење од 10 до 20 минути. Ако сте многу упорни може да го оставите да делува и 30-45 минути. Овој процес му овозможува на маслото да " повлече " бактерии, вируси, габи и други остатоци. Најдобро време е наутро на празен стомак, но тоа може да се направи во било кое време, важна е само да се направи. На крајот од постапката маслото треба да го одстраните од вашата уста со плакнење со млака вода. Не треба да го голтате, бидејќи на него се насобрани сите бактерии и токсини. Жубуркањето со масло може да помогне да се намали

севкупниот токсични товар не само во усната празнина туку и на вашиот имунолошки систем, со спречување на ширењето на овие организми од вашата уста низ остатокот од вашето тело , по пат на крвотокот. Жубуркањето на кокосово масло во устата го намалува гингвитот во устат што е предизвикан од воспаление на непцата, кој се случува кога имунолошкиот систем е нападнат од разни вируси и бактерии во усната шуплина. Исто така со оваа постапка може да го намалите и лошиот здив во вашата уста. Лош здив , инаку познат како халитоза, во многу случаи (не секогаш) предизвикан од мирис на хемикалии и гасови произведени од бактериите во устата. Доколку со помош на кокосовото масло се одстранат овие бактерии ќе се намали и лошиот здив. Потенцијалните придобивки од масленото жибуркање се забележуваат и надвор од вашата уста. Тоа игра важна улога за брзо олеснување од системски здравствени проблеми, како што се артритис, дијабетес и болести на срцето. Оваа постапка на плакнење со кокосово масло дава големи природни придобивки за вашето орално и севкупно здравје и е одлична опција за да ги замените сите оние груби и најчесто токсични хемикалии кои дополнително може и да го нарушат вашето здравје. Препорака од БИОкулт

Специјален прилог | здравје |

dravjeto na zabite? Млечни производи 3. Млечни производи без шеќер им помагаат на забите на

многу начини. Сирењето помага да се стимулира плунката, додека калциумот содржан во него помага да се заменат минерали лачени од забите. Другите млечни производи , како што се млекото, јогуртот и слични производи, исто така, обезбедуваат калциум и фосфати, збогатеното млеко обезбедува витамин Д, кој му помага на телото да го употребува калциумот. Ксилитол – Мастиките без шеќер може многу да помогнат во одржување на денталното здравје, бидејќи тие стимулираат производството на плунка и помага во чистење на забите. Оние засладени со ксилитол - еден вид на шеќер извлечен од различни растенија - всушност можат да се борат со расипувањето на забите, бидејќи ксилитолот работи против бактерии кои предизвикуваат расипување на забите. Ксилитол е достапен како општ засладувач во продавниците за здрава храна.

Tопла шолја зелени и црни чаеви - содржат соединенија наречени полифеноли кои се мешаат со бактерии кои предизвикуваат појава на наслаги. Овие полифеноли или ги убиваат или ги потиснуваат бактериите, спречувајќи ги да се шират или да произведуваат киселини кои ги напаѓаат забите. Полифенолите во кафето, исто така се борат со бактериите. Истражувањата исто така покажаа дека какаото има силни анти- бактериски својства, што не е исто ако се јаде чоколадо на база на како, кое пак не е добро за забите. Јаткасти плодови Оревите се полни со витамини и минерали кои им помагаат на забите. Во оваа група спаѓаат и кикирики (кои содржат калциум и витамин Д), бадемите (богати со високо ниво на калциум кој им помага и на забите и на непцата) и ореви (богати со влакна, фолна киселина, железо, тиамин, магнезиум, железо, ниацин, витамин Е, витамин Б6, калиум и цинк). Минерали - Храната која е богата со многу витамин А, Ц и Д ,а исто така и со калциум и фосфор, се особено добро за забите. Оваа храна може да биде дел од целокупната здрава исхрана, исто така. Овде спаѓа говедско

4.

5.

6.

7.

месо, јајца, риба, компири, спанаќ, житарици, тофу, зелен зеленчук, грав, зрна.

Топ 7 најлоши продукти и пијалаци за заби

Газирани и други 1. пијалаци - Безалкохолни пијалаци имаат многу

шеќер. Шеќерната содржина – присутна колку што е големо едно чоколадо - е лошо за телото и забите. Но забите нема да ги одржите здрави ако посегнете по диетални пијалаци! Вештачки засладените безалкохолни пијалоци содржат киселини кои ја поттикнуваат ерозијата на забите, како што е фосфорната и лимонска киселни. Дури и ладените чаеви, кои нормално би требало да бидат добри за забите содржат органски киселини кои исто така ја поттикнуваат ерозијата на забната глеѓ. Не-толку- здрави витамини - Дури и т.н. здрави пијалоци се полни со опасност за вашите заби. Спортски пијалаци се полни со киселини и шеќер. И витаминските води може да содржат шеќер колку едно чоколадо. Витамините за џвакање - од мултивитамини до познатиот витамин Ц - се особено лоши, затоа што тие содржат концентрирана киселина. Продукти кои ја сушат устата - Без разлика дали тоа е маргарита од минатата ноќ, или еден од лекови што секојдневно го користиме, сувата уста е опасност за забите и непцата. Психијатриски лекови, се меѓу најлошите виновници во предизвикувањето на сува уста. Со нив мора дополнителна грижа за забите, или преку миење со вода или флуоризирано плакнење на устата. Долготрајни и леплива слатки - Не е новост дека карамели и други зашеќерени слатки се лоши за забите. Не е само поради шеќерот, иако важно е и тоа колку долго забите се изложени на шеќер. Така, додека карамелите остануваат на забите и влијаат врз расипувањето на површината на забите, бонбони и лижавчињата се исто така многу лоши. сушено овошје - Додека свежото грозје и сливи се сметаат за добра храна, ако тие се земаат како сушен производ, тие од херои

2.

стануваат непријатели. Иако често се смета како здрава ужина, сушеното овошје како грозје, сливи и кајсии, се слични на карамелите . Нивните шеќери се високо концентрирани и нивната смолеста текстура може да се задржи на забите колку и слатките. И уште полошо, плодот е преполн со не-растворливи целулозни влакна, што го прави полош и од бонбони. Храна богата со скроб – ваквата храна, вклучувајќи го белиот леб, чипсот и помфритот, лесно може да складира помеѓу забите и пукнатините . Иако тие немаат сладок вкус, скробот може лесно да стане шеќер речиси веднаш. Храна и пијалаци богати со киселина – цитронските овошја и пијалаци содржат моќна лимонска киселина – која освен како сок често се користи како средство за чистење. Додека портокалите, лимоните и грејпфрутот може да бидат здрав дел од исхраната, тие

6.

7.

Храна добра за нашите заби 1. Овошје и зеленчук 2. Вода 3. Млечни производи 4. Ксилитол 5. Зелен и црн чај 6. Јаткасти плодови 7. Храна богата со минерали

Храна лоша за нашите заби 1. Газирани пијалаци 2. Витамини за џвакање и енергетски пијалаци 3. Алкохол и лекови 4. Колачи 5. Сушено овошје 6. Храна богата со скроб 7. Цитронски овошја и сокови треба да се консумира брзо, по можност како дел од оброкот, а забите треба да се измија веднаш потоа.

3.

4.

5.

25 април, 2014 | 73

| Специјален прилог | здравје |

Korekcija na fini linii i zgolemuvawe na usni so dermalni fileri пишува:

Д-р Анета Кoкалеска Петрушевска Спец. дерматолог Ординација Д-р Анчевски www.ancevski.com.mk

С

о текот на годините, кожата го губи својот волумен и постепено го менува својот изглед. Во природниот процес на стареење настануваат промени на колагенот, поради што на кожата се појавуваат фини линии и брчки . Овие промени на еден начин може хируршки да се корегираат со лифтингфинансиски скапа, хируршка, инвазивна и ризична метода. Од друга страна дермалните филери се минимално инвазивна процедура без потребно време на опоравување, финансиски исплатлива и процедура со минимални ризици. Денешниот тренд насочен кон полето на

76 | 25 април, 2014

естетската лицевата убавина ја користи токму оваа процедура на инјектирање на дермален филер кој нуди веднаш видливи, природни, долготрајни резултати.

Што се дермални филери?

Дермалните филери се супстанции кои се инјектираат непосредно под површината на кожата со цел да се направи корекција на одредени линии, брчки или лузни на кожата преку нивно пополнување. Покрај за ваков тип на корекција, дермалните филери се користат и за зголемување на волуменот на усните, со што се враќа нивната првобитна оптегнатост и свежина и се зголемува нивната компакност. Комбинација од различни филери се користат за постигнување на подобри резултати, поради што дерматологот соодветно на вашите желби, ќе ви понуди специфичен третман кој за секој клиент е индивидуален.

Корекција на линии на смеење и зголемување на усни

Усните може да се корегираат на повеќе начини, може да се контурира горната линија на усните со што се постига лесно подигање на усните и дефинирање на контурите на усните. Тоа се прави со дермални филери во облик на густ гел. За добивање на волумен и зголемување на усните се користи специјална формулација на хијалурони филери кои имаат доволна концентрација на хијалурон и се спремени во потечен облик така се лесни за апликација и не прават грутки а усните изгледаат сочно и природно.

Совет

Доколку се решите за ваков вид на корекција практикувајте стручниот совет како и аплицирањето на дермалните филери да бидат спроведени од страна на стручно обучено лице со што ризикот од несакани ефекти се сведува на минимум.

капитал број 756 25.04.2014

78

www.kapital.mk

на руЧек со...

Света Богова јовановСка продуцент и организатор на Моден викенд скопје

Modniot vikend Skopje e ServiS n MakedonSkata Mo

www.kapital.mk

Капитал број 756 25.04.2014

на руЧеК со... Московјанка во Скопје, македонска снаа, мајка, жена со “око” за мода, главен виновник што Скопје има свој моден настан кој годинава прославува и мал јубилејдесеттото издание на Моден викенд Скопје ќе се случи во октомври оваа година. Станува збор за Света Богова Јовановска, продуцент и организатор на овој престижен моден, со која разговараме за состојбите на македонската модна сцена на ш ето м ен И од богатото мени на арабеска се одлучивме за Пармезан салата Данска салата “сан драј“ салата Цезар салата Брускети помодоро

na oda

пишува:

Верица Јорданова

верица.јордановаЖкапитал.мк

фотографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

П

ет години, двапати годишно Скопје станува центар на модата, по теркот на останатите светски метрополи. Модниот викенд Скопје веќе го изгради имиџот на место каде што “е задолжително“да се презентираат новите колекции, додека пак за младите македонски дизајнери овој единствен моден настан е единственото место за лансирање на новите креативни сили во возбудливиот свет на модата. Ако сте се прашувале кој стои позади овој моден настан, на кој што доминантно се презентира македонска мода, македонски дизајнери, тоа е Русинката Света Богова Јовановска. Среќна е кога ја нарекуваат македонска снаа. Таа вели дека кога со сопругот, кој што е од Скопје, решавале каде се биде нивното место за живеење, Скопје или Москва, изборот паднал на Скопје заради помирното темпо на живот. Во шала вели дека во 2009 имала два избори- да дојде во Скопје како во странство или како дома? Нејзиниот избор бил Скопје да биде нејзиниот дом! “Мојот логичен избор беше да работам во областа мода затоа што во Москва имав 6-годишно искуство во модни списанија како бренд менаџер и соработка со дизајнери како бренд менаџер на приватни модни ревии. Со такво искуство одлучив да работам во Скопје”. Тогаш увидела дека за да го работи она што најдобро го знае и сака да го работи, дека во Скопје едноставно нема настан од областа на модата. Така започна модниот викенд Скопје во 2009 година, кој што оваа година ќе слави јубилеј, односно есенското издание на модниот викенд

79

ќе биде десетто, јубилејно издание. Модниот викенд веќе е изграден бренд, кој за нејзе и целиот тим кој истиот го организира е нивниот дом. Иако трае неколку дена во годината, работата е континуирана затоа што голем е предизвикот постојано да се биде различен, креативен и уникатен каква што впрочем е и самата мода. “Во Македонија нема мода”, беше една од најчестите забелешки кои ги добивала Света во фазата кога ја тестирала идејата. Знаејќи дека во секоја земја која има модни дизајнери, која има голем креативен потенцијал како што е случај со Македонија па и целиот регион, моден настан од ваков тип е едноставно неопходен. Така таа стартува кон реализација на идејата со, како што вели, огромна помош и поддршка од самите модни дизајнери. Овие настани, ако се добро организирани, се најдобиот начин за промоција на модата и од сезона во сезона преку учење на сопствените грешки, организацискиот тим на Моден Викенд Скопје станува се подобар и посакуван настан за секој македонски креатор. “Воопшто не беше лесно со оглед на тоа дека доаѓам од друг пазар, каде се во игра неспоредливо поголеми буџети, друг менталитет. Полека требаше сето тоа што го знам да го адаптирам на македонските услови, вели Света сонејзиниот шармантен руски акцент.

Москва- Скопје

Има многу големи, неспоредливи разлики меѓу модните настани во Скопје и Москва, но основната идеја на модните настани е иста – промоција на дизајнерската работа на една модна сцена. Најважно е дизајнерот да има соодветна поддршка каде дизајнерот ќе ја презентира својата колекција. Долг и тежок е патот од идеја, преку скица, до реализација и промоција и крајна цел продажба. “Ние како и сите организатори во светот, им помагаме на креативците во последниот чекор, промоција и маркетинг при крајната продажба. Ние тоа го правиме со голема поддршка.

капитал број 756 25.04.2014

80

на руЧек со...

Модата е креативност, нешто ново, уникатност. Задоволна сумшто секоја сезона имаме се повеќе и повеќе уникатни македонски дизајнери

Модниот викенд веќе е изграден бренд, кој за целиот тим кој истиот го организира е нивниот дом и предизвик постојано да се биде различен, креативен и уникатен каква што впрочем е и самата мода!

www.kapital.mk

Притоа сакам да кажам дека не секогаш буџетот има клучна улога. Во Македонија главниот изговор секогаш е буџетот, но искуството нам ни потврдило дека и со мал буџет може да се направи многу убав, професионален настан“. А каква всушност е македонската модна сцена и која е крајната цел на Модниот викенд? Модниот викенд Скопје постојано им дава шанса на младите дизајнери. Во земјава има креативни дизајнери, кои многу често се школувани во странство, а одлучуваат да работат во Македонија. Таквите млади креативни луѓе заслужуваат шанса, вели ПР менаџерот на Модниот викенд, Марија Илиќ, поранешна новинарка. “За повеќе имиња се слушна токму преку овој настан. На пример, неколку дизајнери после ланскиот настап на Моден викенд си ја продадоа својата колекција. Ако тоа е некаков репер, тогаш може да кажеме дека има feedback. Но, исто како и во музиката и другите области од уметноста, недозволиво е да се појавите еднаш, да го привлечете вниманието на јавноста и потоа да ве снема неколку сезони“, вели Илиќ. Модниот викенд катапултираше и неколку млади имиња, како што се Стефанија Насевска, Бобан Илиевски, Ивана Цветковска. Годинава студентите по моден дизајн исто така привлекоа голем интерес и се новата дизајнерска надеж. Митковска продава во Софија, Загреб, Белград. Ново е што Мила Кадриу деновиве ја презентира својата колекција во Приштина, а Росица Мршиќ во Нови Сад неделава настапува како специјален гостин од Моден викенд Скопје, рамо до рамо со многу познати имиња. Организаторите велат дека Модниот викенд Скопје пред се е сервис за дизајнерите,кои добиваат подиум, можност јавноста да слушне за нив и да ја види нивната работа. Првпат годинава во “Концепт 27“ го истестираа и моментот на продажба на колекциите кои беа промовирани, вечерта по завршување на ревиите. “Македонскиот купувач се уште не е навикнат на начинот на кој што функционира модниот свет во другите земји и градови. Се уште учиме“, вели Марија Илиќ, која најавува дека ваквиот начин на функционирање ќе го продолжат и во следното, октомвриско издание на Модниот викенд.

Како еволуираше македонската модна сцена во изминатите пет години? Дизајнерите во Македонија ставаат поголем акцент на

свечени фустани, на венчаници, на матурски фустани... Но тоа е бизнис, не е мода. Тоа е задоволување на потребите на клиентите. Сите дизајнери работат ваква линија со свечени фустани и венчаници. Но модата е креативност, нешто ново, уникатност. Ние секоја сезона имаме се повеќе и повеќе такви дизајнери. Сметам дека има развој на креативноста во дизајнерскиот израз во последниве години, иако се уште во 60% се застапени свечените линии. “Да бидеме реални, македонската мода, македонските дизајнери не креираат трендови. Трендовите се прават во Њујорк, Милано, Париз... Ние ги следиме тие трендови, промовираме што е ностливо во оваа сезона и ја промовираме креативната дизајнерска работа“, вели Богова. Инаку, секој дизајнер има своја таргет група. Тоа е клучно што организаторите мора да го знаат кога организираат модна ревија, за да се оствари крајната цел- зголемена продажба. Секој дизајнер си ја знае својата публика, односно знае на која таргет група се обраќа. Пример, таргет на Росица Мршиќ се млади вработени мајки, жени кои сакат да бидат дизајнерски, ненападно, но стилски облечени. Мила Кадриу е свртена кон жени кои посетуваат повеќе свечени настани, почесто одат на приеми и коктели. Стефанија Насевска, Ирина Тошева работат за тинејџери, за млади урбани девојки и момчиња кои сами заработуваат, и сакаат да бидат облечени во некои уникатно парче облека кое не е премногу скапо. Тоа се само некои примери, но најважното е дека секој дизајнер мора си ја знае својата публика. Како многу успешен го потенцираат проектот “Pop fashion” кој го реализираат со Американската амбасада. Стануваше збор за отворен повик до младите дизајнери да направат скици, финалистите имаа ревија,а колекцијата беше направена во соработка со неколку текстилни фабрики. Директен бенефит од овој проект е тоа што веќе двајца од тие дизајнери се вработија во фабриките со кои соработуваа. Секако модата не е цел само по себе. Продажбата е крајната цел. Денешниот купувач е навикнат се да му биде лесно достапно, па и продажбата. Но, во сферата на продажбата многу е важен и изборот на манекенките, затоа што “девојка продава фустан“. Како таа ќе позира, како ќе ја презентира облеката многу влијае на емоцијата која ќе ја внесе во тоа дизајнерско парче. Како директна поддршка за потребите на Модната недела, Света Богова

www.kapital.mk

Капитал број 756 25.04.2014

81

Со Марија Илиќ

Прва сесија Моден викенд Скопје со дизајнерката Јована Филиповиќ

дефиле Ирина тошева, деветта сезона Моден викенд Скопје

Марија Илич и дизајнерката Мила Кадриу формираше и своја модна агенција “Подиум“, која постојано е во потрага по нови лица, интересни девојки кои можат уникатно да ја изразат работата на македонските дизајнери.

За новите предизвици

Света е мајка на две ќерки. Иако е јавна личност, таа приватноста и семејството ги држи подалеку од очите на јавноста. Во слободното време одгледува и негува цвеќиња, кои и се омилена пасија. Љубовта кон природата редовно ја води нејзе и нејзиното семејство во Маврово и во Охрид. Секако, Москва е нејзината дестинација двапати во

Со кастингдиректорот Ирина Илиевска годината, кога се враќа во својот роден град. Вели дека најмногу и недостигаат безбројните културни настани со кои изобилува Москва, а дел од таа потреба ја надополнува во Македонскиот народен театар. Таа добила повеќе понуди од домашни дизајнери да се претстават во Москва, преку нејзините конекции во тамошната модна сцена, но тоа се покажало како невозможно заради големите бројки кои се во игра на тамошниот пазар. Но, би сакала да донесам руски дизајнери во Скопје кои ќе се презентираат на “руска вечер“. Таква една

Марија илиќ ПР МенаџеРот на МоднИот вИКенд

М

одниот викенд Скопје постојано им дава шанса на младите дизајнери. Во земјава има креативни дизајнери, кои многу често се школувани во странство, а одлучуваат да работат во Македонија. Таквите млади креативни луѓе заслужуваат шанса. Секогаш гледаме кога презентираме некоја колекција истата да има добро пакување. Тоа подразбира соодветен избор на локација, така што некои од ревиите ги правиме во Старата чаршија, други во Музејот на национална борба, трети во салони за автомобили. Секогаш се работи во соработка со дизајнерите, со нивната замисла за на крај да добиеме производ, кој ќе го привлече вниманието на публиката! Затоа модата е неисцрпен извор на креативност и имагинативност!

Шеста сесија Моден викенд Скопје

руска вечер, за која се зборува до ден денес, е организирана пред 20 години кога биле презентирани модели на познатиот руски дизајнер Вјечислав Зајцов! Иако е голем успех успешното етаблирање на брендот Моден викенд Скопје, личниот предизвик на Света Богова Јовановска е истиот да стане уште попрофесионален и препознатлив надвор од Македонија, а за домашните дизајнери да биде најголем предизвик и успех да се биде дел од истиот.

82

Капитал број 756 25.04.2014

светот на виното

Советскиот Сојуз бил четвртиот производител на вино во светот. Денес Русија едвај да задоволува мал дел од своите потреби. Предвидувањата се дека во иднина ова ќе биде значаен вински пазар

винсКи ПаЗаРи - РУсиЈа

Tradicija i perspekTivi

Р

усија во денешно време не е позната како винска земја, но секако е позната како земја во која виното има добра традиција. Русија, за разлика од времето на заедницата која се викаше Советски Сојуз веќе не е голем производител особено заради климатските ограничувања. Но во деловите на Северен Кавказ каде што се најдени артефактите за прапочетоците на културата на виното, денес се случуваат интересни нешта. Тоа се подрачјата под планината Кавказ, околу Азовското море, деловите кон Каспиското Езеро, а сега и Крим кој неодамна се присоедини кон Русија. Во Русија постоела традиција во винарството. На преминот од 19 во 20 век еден благородник, принц по име Голицин, вршел сериозни експерименти и создал повеќе клонирани сорти кои биле мошне успешни. Во тоа време винарството и лозарството просперираат. Но, во Русија, по Октомвриската револуција веќе не се води сметка за оваа дејност. Единствено во желба да ги замени традиционалните извори на вино од увоз, се создава производство кое е најпознато по советското шампањско, вино кое подоцна го имаше во источните земји и во Југославија исто така. Производството кое се одвивало во земјите на големата заедница на Советскиот Сојуз во тоа време било главно

масовно за да се задоволат сопствените потреби, базирајќи се на некои наследства од минатото. Советскиот пазар се снабдувал со вино од Украина, Молдавија и особено од Грузија. Едно време Советскиот Сојуз е официјално четвртиот производител на вино, после Франција, Италија и Шпанија. Со жестоката кампања против алкохолизмот во времето на Горбачов во деведесеттите години производството е преполовено и безмалку ќе исчезнело. Со распадот на Советскиот Сојуз опстанува само мал простор од кој Русија можела да се снабдува со вино. Работите се менуваат од 2000-та година наваму. Производството се обновува. Доаѓаат врвни француски енолози кои успешно ги заживуваат сортите “шардоне” и “белиот совињон”. Таму е присутен и францускиот актер и винар Жерар Депардје кој има и руско државјанство. Се обновува и производството на пенливите вина, но не под поранешното име, се разбира. За време на зимските олимписки игри во Сочи, новите вински достигнувања беа особено афирмирани. Но, сеуште се работи за мали насади кои допрва ќе даваат резултати и засега се концентрирани околу Црното море. Во моментов Русија е 11 производител на вино во светот и е далеку од тоа да покрива позначаен дел од домашните потреби. Во последно време се води

ВИНСКИ ПРАВИЛА X Зошто домаќинот прв си сипува вино? Ова се прави за да се отстранат евентуални зрна од плутата и да се провери дали виното можеби има некој дефект. Ова правило не важи ако виното е преточено во караф.

X Зошто чашите за дегустација мораат да бидат од чисто проѕирно стакло? Затоа што дегустацијата почнува со окото - се гледаат нијансите и боите, рефлексиите на светлоста, прозрачноста на виното...

X Зошто дегустационите чаши мораат да бидат “на столче”? Одговорот се однесува на три моменти. Прво, со држењето на чашата за столчето имате подобар визуелен пристап кон виното (не си сметате со прстите). Втората причина е што така избегнувате со раката бргу да го загреете виното што не е добро. И на крајот, ако наздравувате со чашите, звукот е многу попријатен.

кампања против жестоките алкохоли (вотката особено) во корист на виното. Технолошките стручни совети на врвните француски енолози веќе даваат плод. Особено се истакнуваат пенливите и белите вина. Истовремено овие обиди поттикнуваат и други помали производители да почнат со своја продукција. Па така една винарница (Ведерников) во мошне плодната ростовска област, со садење на локална сорта успеала да создаде респектабилно црвено вино кое плени со својата оригиналност. Тоа на стручните им дава повод да говорат дека наскоро ќе се појават вина со висок квалитет. Останува фактот дека Русија е потенцијално значаен пазар кој и во иднина ќе го привлекува вниманието на производителите на вино во светот. После големите кампањи против алкохолот консумацијата на вино била намалена дури за повеќе од половината. Но во последниве десет петнаесет години таа рапидно расте. Во Русија денес се пие по десеттина литри по жител, што за земја од 140 милиони жители претставува значајно количество. Русија консумира пет до шест проценти од светското производство на вино, а за десеттина години консумацијата е зголемена за близу 60 проценти. Русија во моментов е третиот увозник на вино во светот.