757 kapital magazin

COVER STORY 100% zgolemen uvozot na hrana za osum godini...str.14

Markoski intervju Blagoja универзитетски професор по демографија

Dr@avata gi prisiluva lu\eto da begaat od nivnite rodni kraevi...str.50

politika Gruevski, Ahmeti i Zaev ovie odgovori gi dol@ite pred makedonskata javnost! str.38

број 757 цена 100 ден. | 2 МАЈ, 2014, петок | година 15

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

KAPITAL ANALIZIRA:

Kolku pratenici bi osvoile partiite ako Makedonija be[e edna izborna edinica?

Golemite partii“ukradoa” [est pratenika so izborniot model

55 33 17 7 3 2 1 1 1

VMRO-DPMNE SDSM DUI DPA GROM NDP KPM Dostoinstvo VMRO-NP

Капитал Капитал број број 757 672 02.05.2014 12.09.2012

4 содржина 4 НАВИГАТОР 06 КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска Постизборна економија

14 cover story

Фијаско 100% зголемен увозот на храна за осум години

20 Компании и пазари И во Македонија има иновативни бизниси Со идеја го освојуваат светот

25 специјален прилог транспорт и логистика

www.kapital.mk www.kapital.mk

Издвојуваме 550 милиони евра субвенции. За што? Увозот на храна на крајот на 2013 година достигна 682 милиони долари. Само за споредба во 2005 година, кога речиси и да не се доделуваа субвенции за земјоделието од буџетот, увозот на храна во Македонија изнесуваше 343 милиони долари. Што значи дека во изминатите осум години односно во периодот од 2005 до 2013 година увозот на храна во Македонија е 100% или двојно зголемен. Ова драстично зголемување на увозот на храна се случува во период кога власта се фали дека македонските земјоделци добиле историски најголема поддршка од буџетот во вид на субвенции во износ од 550 милиони евра или над 750 милиони долари.

Овие прашања заслужуваат одговор!

Сега откако заврши целата возбуда со гласањето и поминаа и овие, трети по ред предвремени избори, Капитал анализира кои се заклучоците од потезите на најголемите партии за време на кампањата, но и веднаш по соопштувањето на резултатите. Двајцата лидери на ВМРО – ДПМНЕ и ДУИ, Груевски и Ахмети ќе треба да ја објаснат потребата од распишување на предвремени парламентарни избори, оти јасно е дека никој од нив не се „спаси“ од другиот. Заев пак, треба да објасни која е неговата визија и каква цел мисли дека ќе исполни со непризнавањето на резултатите и напуштањето на институциите– ќе ја потресе ли власта, државата, Меѓународната заедница или можеби само својата партија?

XX Стр. 38

XX Стр. 14

38 политика

Капитал со прашања до лидерите на најголемите партии Груевски, Ахмети и Заев – овие одговори ги должите пред македонската јавност!

42 политика

Модел во кој малите не поминуваат Големите политички партии "украдоа" 6 пратеници поради изборниот модел!

46 свет

Поддршката на радикалните партии јакне непосредно пред ЕУ изборите Ќе го запре ли растечкиот евроскептицизам забавеното проширувањето на ЕУ?

50 интервју

Благоја Маркоски, универзитетски професор по демографија Државата ги присилува луѓето да бегаат од нивните родни краеви

54 Балкан бизнис и политика

38

14 Со идеја го освојуваат светот

Пласирање на идеја која е или сосема нова или е многу ретка на пазарот, е единствен начин како мала компанија да сте присутни и конкурентни на светските пазари и да се носите и борите со големите светски корпорациски гиганти. Иако ова е општо познато во Македонија истражувањата покажуваат навистина низок процент на иновативност и креативност помеѓу компаниите. Капитал во оваа анализа преку неколку позитивни примери и експертски мислења се обидува да одговори на прашањето зошто во Македонија нема повеќе иновативни компании и како да се поттикне нивната иновативност.

Сите успешни луѓе се скромни и приземни

Со оглед на се пораширената состојба на депресија и се поголемо користење на антидепресиви помеѓу македонскиот граѓани, најпознатиот македонски невропсихијатар Методија Чепреганов е веројатно многу соодветен избор за гостин во рубриката „На ручек со“ . Во ова ексклузивно интервју прочитајте за животниот пат и професионалниот развој на еден ретко успешен и меѓународно признат Македонец, која дава прецизно точна дијагноза за колективната состојба на македонскиот дух и за нашето психичко здравје.

XX Стр. 20

Зошто Хрватска се најде во друштво на 10-те најлоши економии во светот?

XX Стр. 62

59 Фељтон

60 години Билдербершки заговор - 5 дел „Таткото“ Рокфелер и сестрите на Билдерберг

62 на ручек со...

Проф. Д-р Методија Чепрегановневропсихијатар и епилептолог Сите успешни луѓе се скромни и приземни

20

62

Капитал број 757 02.05.2014

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Ako e ne{to sigurno, toa e deka Makedonija po izborite ne mo`e da se nadeva da ima miren ambient, za koj zboruva makedonskiot guverner.

Nitu od politi~ki, nitu od ekonomski aspekt. Ottuka, ima golemi rizici dali }e se ostvari planiraniot ekonomski rast od 3,7% za godinava.

I tie rizici se pred se od doma{en karakter, a ne zaradi krizata vo Ukraina. No, za niv guvernerot zasega odbira glasno da mol~i.

Kako {to mol~at i politi~kite partii koi dosega bea na vlast i koi svesno ja vnesoa ekonomijata vo nepotreben tro{ok za predvremeni izbori za koi vo su{tina nema{e nikakva potreba.

Постизборна економија

И

зборите формално правно завршија. Извештаите на партиите, во кои ни самите партии не си веруваат, покажаа дека тие трошеле повеќе отколку што имале пари на сметка?! Вистинската цена на овие предвремени избори, по кои ја добиваме истата ситуација која ја имавме и претходно, нема да ја дознаеме, бидејќи финансирањето на партиите во Македонија е црна дупка во која доброволно чмаат сите политички субјекти. Но, сигурно допрва ќе ја почувствуваме. Само еден ден по изборите во јавноста се појави гувернерот на Народната банка. Да испрати порака дека мирен амбиент после изборите бил најдобар за спроведување на економските политики и раст. Дека растот на БДП ќе бил околу проектираните 3,7%. А инфлацијата ќе била пониска од очекуваните 1%. Но, како најголеми ризици ги потенцираше кризата во Украина и можните меѓународни санкции. Ако е нешто сигурно, тоа е дека Македонија по изборите не може да се надева да има мирен амбиент. Ниту од политички, ниту од економски аспект. Политичката битка која меѓу себе допрва ќе почнат да ја водат двете партии, кои и досега беа на власт, ама сега “понабилдани” победници на изборите, ветува дека не може да се очекува мазно формирање на новата влада, посебно од аспект што секој од нив на избори отиде со дијаметрално спротивни ставови како околу иднината на земјата, така и околу некои чисто практични и економски прашања, како на пример она за консензуален буџет. Од економски аспект уште помали се шансите дека ќе има мирен постизборен период. Пред се заради тоа што во предизборниот период власта немилосрдно го трошеше државниот буџет. И само во првите три месеци

е направен буџетски дефицит од 180 милиони евра, иако предизборниот буџет предвидува буџетскиот дефицит за целата година да изнесува 300 милиони евра. Или 3,5% од БДП, што е највисок буџетски дефицит кој го имала Македонија во изминативе години. Очигледно буџетот после избориве ќе биде попразен и новата влада ќе биде пред два големи предизвика. Едниот е како да го наполни во услови кога на домашната економија и оди многу лошо, со исклучок на странските инвеститори, но тие заради бројните поволности и онака немаат речиси никаков придонес во полнењето на буџетот. Вториот предизвик ќе биде потребата да се намалат некои државни трошења со цел на крајот да се исполни планираниот буџетски дефицит. Од најавените први мерки со кои владата планира да се зафати веднаш по изборите може да се насети како ќе се движат главните економски политики. Отпис на долговите на социјалните и ранливите категории и донесување на закон со кој големите фирми ќе плаќаат поголеми казни се двете главни мерки кои укажуваат кои ќе бидат главните извори на полнење на буџетот и на што сигурно нема да се крати. Оттука лесно може да се заклучи дека поголеми и суштински економски реформи не може да се очекуваат. Од едноставна причина што тие не се можни без претходно да се направи реформа во буџетот. Оттука има големи ризици дали ќе се оствари планираниот економски раст од 3,7% за годинава. Но, тие ризици се пред се од домашен карактер, а не заради кризата во Украина. Но, за нив гувернерот засега одбира гласно да молчи. Како што молчат и политичките партии кои досега беа на власт и кои најверојатно ќе останат на власт. И додека во Македонија политичарите успешно ја замајуваат јавноста со се само за да избегаат од суштинските

www.kapital.mk

Капитал број 755 18.04.2014

КапиталНО

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

7

...СПЕЦИЈАЛНИ ПРИЛОЗИ НА МАГАЗИНОТ

www.kapital.mk петок 02/05/2014

календар

 9 мај B2B - ДЕЛОВНА СИГУРНОСТ  16 мај Од најавените први мерки со кои владата планира да се зафати веднаш по изборите може да се насети во кој правец ќе се движат главните економски политики. Отпис на долговите на социјалните и ранливите категории и донесување на закон со кој големите фирми ќе плаќаат поголеми казни се двете главни мерки кои укажуваат кои ќе бидат главните извори на полнење на буџетот и на што сигурно нема да се крати. Суштински економски реформи не може да се очекуваат. Од едноставна причина што тие не се можни без претходно да се направи реформа во буџетот. економски реформи, соседна Србија покажува дека е конечно подготвена да се соочи со тие болни реформи. Додека македонската јавност се теши со ветувањата на политичарите дека државата е тука да ги згрижи сите на кои им треба помош и да им го подобри животниот стандард, политичарите кои ја добија поддршката на последните избори во Србија настапуваат со сосема различна и за нас досега нечуена реторика. Веднаш по изборите се најави намалување на платите на јавната администрација во Србија за 10%. Државата се трга настрана од управувањето со јавните претпријатија и повеќе нема да ги спасува ако работат со загуби. Воведена е законска можност тие да банкротираат, а за своето работење ќе известуваат транспарентно и според највисоките светски стандарди. Се укинуваат бројните невидливи поволности и бонуси кои досега ги користеа државните институции. А новоизбраните министри без трошка популизам и тактизирање со гласачите најавуваат дека до крајот на годината ќе треба да се намалат и пензиите. Потпретседателката на српската влада Кори Удовички, која ќе ги управува реформите во државната администрација, им порача на српските граѓани дека без клучните реформинамалување на платите на јавната

администрација и пензиите за кои се троши речиси половина буџет, не може да се очекува поголем економски раст. “Граѓаните мора да сфатат дека е неопходно животниот стандард на сите да ни се намали за да може да се ослободи поголем простор за приватниот сектор, кој само така ќе добие поголема сила да ја повлече економијата”. Ова досега јавно не го кажал ниту еден министер, ниту премиер во Македонија. Но, изгледа Србија навистина е подготвена за нова иднина, како што пишува новиот српски премиер Александар Вучиќ во авторскиот текст за Фајненшл тајмс во кој порачува дека новата Србија има талент, потенцијал и одлучност да се фати во костец со предизвиците со кои се соочува на економски и политички план. И на крајот текстот го завршува со еден цитат од американскиот теолог од 19 век Џејсм Фримен Кларк кој гласи вака: “Политичарот мисли на следните избори, државникот на следните генерации. Политичарот сака успех за својата партија, а државникот успех на својата држава”. Ова е можеби најдобро објаснување зошто обичните политичари не се зафаќаат со суштинските реформи, кои по правило се тешки и непопуларни. Но, и објаснување зошто не бидува државник од секој политичар.

ЕДИЦИЈА ТОП 100 ИЗВОЗНИЦИ  23 мај ДЕЦА ЗЕМЈА ПАРТНЕР НА МАКЕДОНИЈА: СРБИЈА  30 мај КОЈ Е КОЈ: ФИНАНСИСКИ СЕКТОР

Повеќе информации во врска со прилозите и комерцијално претставување во истите можете да добиете на телефонскиот број: 02 3298 110 ЛИЦА ЗА КОНТАКТ:

АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА aleksandra.stojmenova@kapital.mk САЊА САВОВСКА sanja.savovska@kapital.mk БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ boban.gjorgjievski@kapital.mk

Капитал број 757 02.04.2014

8

www.kapital.mk

...позицијата на капитал...

Транспортен подем?!

Ветрот во грб“ кој го добија транспортерите од странските инвеститори и интензивираната економска активност во земјава е одлична вест. Во комбинација со новите автопати кои се во најава и инвестициите во подобри возила и нивна техничка опременост – транспортната индустрија е пред ревитализација! Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

А

ко треба да се наброи барем една област во која странските инвеститори во земјава направија позитивно раздвижување во домашната економија, тогаш тоа дефинитивно е транспортот. Ако само до пред годинадве домашните транспортери буквално се тепаа за една иста клиентела, денеска ситуацијата е драматично променета. Домашните транспортери во многу голем обем се ангажирани од страна на странските инвеститори во земјава, кои имаат потреба од транспорт и при увозот на репроматеријали и при извозот на готовите производи. Дури и оние кои се уште не користат транспортни услуги од домашните превозници, тоа планираат да го направат, што остава голем простор за

оптимизам дека транспортната фела допрва ќе се развива. Но... тоа е само иницијална каписла. “Ветрот во грб“ кој моментално им го даваат странските инвеститори на транспортерите ангажирајќи ги во своите бизнис операции не е доволен. Професионални и конкурентни транспортни услуги, кои ќе постигнат и многу подобри цени од сегашните, можат да се развијат доколку државата паралелно стимулирајќи ги странските и домашни инвестиции, работи и на подобрување на логистичката и транспортна инфраструктура. Очекувањата на транспортерите во овој поглед се големи. Сите нивни надежи сега се вперени кон двата автопати кои почнуваат да се градат, а по чие завршување транспортот на стоки ќе се одвива многу побргу. Тоа е фактор од кој зависат и трошоците на транспортерите,но и нивната заработка. Оправдани се

и нивните барања да се вратат во игра и посериозни инвестиции во железница, да се отстранат одредени административни обврски и царински пречки кои сега влијаат на времето на испорака на стоката, но и да се воведат одредени олеснувања или стимулации за имплементација на подобри софтверски решенија и користење на електронска комуникација со соодветните институции... Сите овие мерки, паралелно со подобрување на основната инфраструктура се единствениот рецепт за развој на македонските транспортери. Да не заборавиме, оваа индустрија е високо конкурентна. Соседните земји имаат силни транспортно-логистички компании кои на клиентите им нудат интегрирани решенија, поради што останувањето во игра е детерминирано единствено од инвестициите. Во подобар возен парк, во патишта, во логистички центри...

Нови пазари може да се освојуваат и со нови идеи

Самиот факт дека во Македонија веќе постојат мали компании кои се присутни на пазарите во повеќе десетици држави низ целиот свет е јасен доказ дека дел од македонските бизнисмени конечно почнаа да созреваат и да размислуваат иновативно и претприемачки. Колку другите ќе го следат овој пример е сосема друго прашање? Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

В

еќе прастар муабет е дека македонските компании се крајно неинвентивни, дека покрај немање идеа за нови производи, немаат ниту желба да освојат нови пазари и дека се спремни и наредните сто години да ги поминат со минимум екстра профити, но со максимум мир. Ваквата состојба сите си ја прифативме како реалност и наместо да се размислува како да излеземе од нејзе почнавме да размислува како да функционираме во нејзините рамки. Сепак и во Македонија постојат изолирани креативни бизниси или оази на иновативност кои даваат светол пример за своите колеги и се јасен патоказ како треба да се освојуваат светските пазари. Овие оази, иновативни јазли или просто креативни луѓе со самото свое постоење побиваат неколку закоравени тези во македонското претприемништво.

Прво, ја побиваат тезата дека за да освоиш странски пазари треба да си голема и моќна компанија со претставници и партнери низ целиот свет. Апсолутно неточно бидејќи во Македонија во моментов има компании со по пет вработени и со по еден единствен производ кои освоиле барем по 15 странски пазари. Како второ ја побиваат тезата дека развивање на една идеја е премногу скапа за просечна македонска компанија. Исто така апсолутно неточно, бидејќи добрата идеја сама по себе од самиот старт влече обртни и развојни финансии, па уште тоа ако се комбинира со меѓународни фондови за иновативност навистина многу брзо може да се пробие развие и етаблира една идеја. Како трето и најважно, ја побиваат две децениската теза дека македонските мали бизниси може и мора да се се само проста копија еден на друг и дека сето тоа неминовно води кон претерана конкуренција и самоуништување. Наместо сето ова трагично сценарио

сведоци сме дека во Македонија има уникатни и брилијатни идеи кои веќе се преточени во брендирани производи кои се продаваат како алва на светските пазари. Бевме сведоци на производи кои се реклама самите за себе и кои си го пробиваат патот до крајниот купувач во Америка, Африка и Азија без никакви проблеми и потешкотии. Поради сето ова неминовно се наметнува заклучокот дека максимално треба да се пофалат, подржат и помогнат сите бизнисмени и компании кои направиле барем еден чекор понапред во иновативноста и во освојувањето на нови пазари. Истовремено оние бизнисмени и компании кои не ја прифатиле ваквата светска практика да престанат да одат со главата во ѕид и наместо во барање виновници, целата енергија да ја насочат во размислување и во следење на позитивните примери на нивните колеги визионери. Тие докажуваат дека нови пазари можат да се освојуваат и со нови идеи.

www.kapital.mk

Капитал број 757 02.04.2014

...позицијата на капитал...

9

Зошто воопшто се организираa изборите?

Виртуелната реалност која се наметна со предвремено гласање ги дефокусира сите општествени слоеви– се агитира, се расправа по слави, се донира, се гласа, се пропагира, се лепат плакати... Без никому да му падне на памет дека од овие избори немаше потреба!

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

С

ега откако заврши изборната еуфорија, откако поминаа мачните недели на предизборието сосе сите негови аномалии, откако се преживеа реториката полна со национализам и меѓупартиската војна помогната од медиумските сателити, првото прашање коешто му се наметнува на секој трезвен, партиски незаблуден граѓанин е - зошто воопшто се одеше на гласање? Крајно нелогично, особено од оваа временска дистанца изгледаат објаснувањата на премиерот Никола Груевски дека ги распишува изборите за да се „спаси“ од заканите на ДУИ– Ахмети повторно е во позиција да се заканува и таа позиција ја искористи уште веднаш, па преку косовски весници порача дека или ќе влезе во новата Влада или ќе има дестабилизација на Македонија. Груевски не освои 62 пратеници, но поважно е што Ахмети освои 19, на сметка на само 7-те кои ги освои Мендух Тачи. Како после оваа математика Груевски планира да се „спаси“ од Ахмети не е јасно!? Дополнително е

нејасно дали тој не знаел дека ова ќе биде резултатот? Ако сите анкети велеа дека токму Ахмети е победникот кај албанскиот електорат, на што ја темелеше Груевски увереноста дека ако се оди на гласање, ќе го тргне Ахмети од врат? Затоа многу поверојатно е дека самото огранизирање на гласањето имаше две цели – обете водат до вин-вин ситуација и за ДУИ и за ВМРО –ДПМНЕ. Организирањето на предвремени парламентарни избори заедно со претседателските е совршено алиби за да под еден – ВМРО – ДПМНЕ лесно да добие претседател (тешко е за граѓаните да разберат, но бојкотот на ДУИ всушност е поддршка за Иванов, оти неиспорачување поддршка ќе беше само гласање за Пендаровски, само во тој случај кандидатот на ВМРО – ДПМНЕ ќе беше загрозен, не со бојкот), а ДУИ да добие спикер... или некое друго барање коешто Ахмети допрва ќе го стави на маса. Заев од друга страна, веројатно ги искористи и допрва ќе ги искористува овие избори за расчистување на своите внатрепартиски пресметки. Ако одлуката за бојкот се покаже дека нема моќ да направи некоја посериозна криза и потрес на власта, но и на целата

политичка сцена, тогаш многу веројатно е да се очекува дека ќе резултира со потрес во самата партија. И додека очигледно е дека партиите се влезени во сопствени пазари и пресметки, повторно се наметнува прашањето – што доби Република Македонија со третите по ред предвремени парламентарни избори? Се е преоптоварено со политика. Оваа виртуелна реалност која се наметна, дека сосема е нормално да има избори кога на власта ќе и текне, ги дефокусира сите општествени слоеви, па сите влегоа во тој филм – се агитира, се расправа по слави, се донира, се гласа, се пропагира, се лепат плакати... Без никому да му падне на памет дека од сето ова нема никаква потреба! П.С: Инаку, 15 денари по освоен глас добива секоја партија што поминала цензус од 1,5 % во и.е. Во евра кажано, ВМРО – ДПМНЕ само заради тоа што имаше избори од државниот буџет, значи од граѓаните ќе добие околу 188 илјади евра, СДСМ 70 илјади евра, ДУИ околу 40 илјади евра, ДПА околу 17 илјади и.т.н, и.т.н...Некој очигледно има и конкретен ќар што граѓаните се трауматизираат со гласање на секои две три години

Што ако ЕУ престане со проширувањето? Подготвена ли е Македонија, дури и доколку ЕУ го замрзне проширување, да ги спроведе добрите европски пракси за владеење на право, независност судство и слобода на медиуми? Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

А

ко внимателно се следи предизборната кампања за ЕУ изборите кои ќе се одржат на крајот од мај оваа година, и се слушнат размислувањата на најистурените кандидати за претставници на клучните институции, повеќе од јасно е дека политиката на проширување не само што не е во фокусот на ЕУ кандидатите, туку воопшто ја нема во нивните обраќања кон електоратот. Гледано од перспектива на ЕУ граѓаните, ваквата реторика не изненадува, ако се имаат предвид кризите кои во неколку наврати и зададоа силен удар врз кредибилитетот на Унијата која граѓаните ја гледаа како браник кој ќе ги заштити од поголеми проблеми. Економската криза, но и кризата со Украина целосно ја дестабилизираа и онака кревката доверба што се полагаше во овој европски проект. Во такви услови се создаде одлична почва за евроскептицизмот кој и дава се

поголема тежина на политиката позната како „замор од проширување“ , што се гледа и од зголемената поддршка што граѓаните ја даваат за радикалните партии во ЕУ, наспроти проевропски настроените. Но гледано од перспектива на држава која аспирира да стане дел од европското семејство, како што е Македонија, ваквото расположение наметнува неколку дилеми. Колку, намалената енергија на ЕУ преставниците да се залагаат за проширување и доближување на земјите кандидати до членство, ќе ја запре ЕУ ангедата што ја спроведуваат самите држави аспиранти преку своите политика внатре? Колку, дури и ЕУ да го замрзне проширувањето, добрите европски пракси на владеење на правото, слободата на медиумите и реформирање на судството и администрација, ќе бидат фокус на домашните политичари? Не треба да се прави длабока анализа за да се процени, дека Македонија, само кога е ставена под мониторинг и под одреден пристисок од ЕУ преставниците

, има (каква таква) политичка волја за спроведување на европските реформи. Тоа најдобро се гледа од Високиот дијалог и критериумите кои најексплицитно ни ги исцртува еврокомесарот Штефан Филе и ни дава рокови за нивно исполнување, со цел да ја одржи ЕУ агендата во Македонија жива. Како и да е, забавувањето на процесот на проширување кој ќе следува во Унијата е неспорно. Но истовремено преставува и меч со две острици. Поголемата затвореност на ЕУ можеби и дава комоција на владата во однос на спроведување на ЕУ агендата, но истовремено појасно ќе ја исцрта и искреноста на владината определба да создадат европска држава, каква што сонува мнозинството, без разлика дали тоа е преку ЕУ членство или не. Секако, дел од одговорноста паѓа и на европски лидери, кои не покажаа капацитет во остварувањето на идејата на која се темели европскиот проект, па преку наметнување двојни аршини го одложуваат не само проширувањето, туку и можноста за демократизацијата во овој дел од Европа.

Капитал број 757 02.05.2014

10 НАВИГАТОР

www.kapital.mk

ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

1,3%

од вработени во Македонија во февруари не земале плата

Кори Удовички

потпретседател на Владата на Србија

победник на неделата

Сатја Надела

+

На наследникот на Стив Балмер, новиот генерален директор на Мајкрософт, Сатја Надела, му се падна да го спроведе во дело големиот план за пробив кон врвот на пазарот на мобилни уреди зацртан со купувањето на Нокиа од страна на гигантот од Редмонд. Само неколку дена по преземањето на Нокиа, се појави првата реклама за Мајкрософт Мобајл, озвучена со песната на Кинкс - „Јас не сум како сите други“, порачувајќи (и со смелиот избор на бои веќе познат од линијата Лумиа) дека Windows Phone платформата може да им понуди нешто ново на корисниците заситени од iOS и Андроид (пазарниот удел на Apple и на Самсунг бележи пад). На Надела големо право да се надева дека она што ќе го понуди нема да биде само ново, туку и врвно, му дава фактот што аквизираната Нокиа има репутација на производител на најквалитниот хардвер кога се мобилните телефони во прашање, а уште повеќе новата верзија Windows Phone, 8.1(засега достапна во „привју“ верзија), која собра неподелено позитивни критики од глобалната стручна јавност.

Ако овој пат не направиме вистински промени и реформи ни се заканува грчко сценарио, банкрот и агонија, како и спуштање на земјата на пониско цивилизациски ниво

Живко Мукаетов ја доби „ЈИЕ Личност за 2014“

Г

енералниот директор на „Алкалоид АД Скопје“, Живко Мукаетов, во рамки на церемонијата на свеченото отвoрање на четвртиот Фестивал на кинематографиите од Jугоисточна Европа, „SEE a Paris“ ја доби наградата „ЈИЕ Личност за 2014“. На Мукаетов оваа награда му се доделува за неговите заслуги и достигнувања во сферата на економијата, корпоративната одговорност, придонесите во културата и спортот и разни сфери од јавниот

На прсти се бројат компаниите што поделија диви

Компаниите не дел дивиденда, берзат пишува:

Александар Јанев

Н

aleksandar.janev@kapital.mk

ајголем дел од акционерите во македонските компании годинава извисија од добивање дивиденда. Само неколку акционерски друштва одлучија да ги наградат своите акционери со распределување на добивката во вид на дивиденда. Берзанските аналитичари велат дека сето ова влијае дополнително дестимулирачки врз инвестирањето во акции на берзата, во време кога и онака берзанското тргување е очајно ниско. Компанијата од фармацевтската индустрија, Алкалоид одлучи да ги

израдува акционерите со 9% повисока дивиденда од лани, односно 180 денари по акција. Реплек вообичаено дели меѓу највисоките дивиденди, а годинава изнесува 4.000 денари по акција. Македонски телеком одлучи да подели дивиденда од половина евро по акција. Телеком ќе распредели добивка од 44 милиони евра, од која 15,3 милиони евра ќе завршат во касата на државниот буџет за делот од акциите што ги поседува државата. Осигурување Македонија - Виена иншуренс груп соопшти дека добивката во вкупен износ од 34,2 милиони денари ќе ја распредели како дивиденда од 43 денари бруто за една обична акција. Меѓу

Најголем дел од акционерите во македонските компании годинава извисија од добивање дивиденда. Само неколку акционерски друштва одлучија да ги наградат своите акционери со распределување на добивката во вид на дивиденда.

www.kapital.mk

Капитал број 757 02.05.2014

НАВИГАТОР

оби наградата живот кои го обединуваат регионот на Југоисточна Европа, а му ја врачи Ректорот на Универзитетот за аудиовизуелни уметности „ЕСРА“, Јордан Плевнеш, кој воедно е и основач и Претседател на советот на фестивалот на кинематографиите од Југоисточна Европа "ЈИЕ во Париз".

лат та замрена компаниите што вообичаено делат дивиденда секоја година е и Македонија турист, која објави дека годинава таа ќе изнесува 202 денари по акција. Градежната компанија Гранит одлучи да исплати дивиденда за 2013 година во бруто износ од околу 766 илјади евра, а вредноста на дивидендата по акција е 16 денари. Комерцијална банка, пак, годинава реши да не дели дивиденда, а профитот од 1,3 милиони евра ќе го распредели за зголемување на капиталот и за книговодствената вредност на акциите, одлучиле акционерите. Според берзанските аналитичари, поделбата на дивиденда е најважна за акционерите. „Годинава само малку компании одлучија да ги наградат своите акционери со дивиденда, иако поголем дел од акционерските друштва остварија солидни добивки. Тоа значи дека одлуката да не се дели дивиденда е одлука на запоставување на малцинските акционери и тоа влијае многу дестимулирачки на инвестирањето во акции на домашниот пазар. Од друга страна, се носат одлуки да се наградуваат само менаџерските тимови со најразлични бонуси што не е фер кон останатите акционери кои исто така преземаат ризик со тоа што вложуваат во нивните акции и со тоа се нивни партнери во компаниите. Во време кога ситуацијата на домашната берза е очајна, само дивидендите може да привлечат повеќе инвеститори и интерес за домашните акции“, коментира Горан Марковски, генерален директор на КБ Публикум. Тој додава дека берзата лани веќе го допре дното и според неговите проценки, индексот МБИ 10 годинава ќе варира со раст или пад од најмногу 3%. Во период од три месеци, индексот МБИ 10 осцилираше и нагоре и надолу, меѓутоа се задржа на ниско ниво од 1.700 индексни поени. Пораст е забележан во март, во очекување на акционерските одлуки за исплата на дивиденди.

мисла на неделата

> БРОЈКА

0,1%

е зголемена просечната нето плата во февруари 2014 во однос на истиот период лани

лидери

ивидедни

11

Важно е на своите деца да им обезбедиш подобра држава, но уште поважно е на својата држава да и обезбедиш подобри деца

Карлос Слим

мексикански мултимилијардер

губитник на неделата

Кристијано Роналдо

ѕвездата на Реал Мадрид го собори рекордот по бројот на постигнати голови во една сезона во Лигата на шампионите (сега е 16 гола).

Лери Пејџ

самоуправувачкиот автомобил (проект) на Google мина илјадници километри на улиците на калифорнискиот град Маунтин Вју без ниту една незгода

не им беше неделата

Никола Рилковски

Претседателот Рилковски дозволи поточни математики за изборниот процес да прават граѓаните отколку телото одговорно за тоа.

Аленка Братушек

Непосредно пред одржување на предвремените парламентарни избори, Братушек се соочи и со недовебра од партиските членови, откако во петокот го загуби лидерското место во партијата.

_

Јанез Јанша Еден од најпознатите словенечки дисиденти и херои на независноста на „дежелата“, Јанез Јанша, уште еднаш е демистифициран. Вишиот суд во Љубљана ја потврди првостепената пресуда со која некогашниот премиер на Словенија е осуден на две години затвор во корупциската афера Патриа. Јанша и неговите адвокати с$ уште остануваат на тоа дека Јанша е херој, и нормално, ги негираат сите наводи на обвинителството, обвинението го сметаат за политичка конструкција, и најавуваат жалби до Уставниот суд на Словенија, а ако има потреба и до Европскиот суд за човекови права во Стразбур. А според пресудата, Јанша во 2006 година, додека беше премиер, од посредници на Патриа го прифатил ветувањето дека ќе добие парична награда ако финската компанија го добие бизнисот за опремување на словнечката армија со околнопни возила, вреден 278 милиони евра. Лани првостепениот суд го осуди Јанша на две години и парична казна од 37 илјади евра.

Капитал број 757 02.05.2014

12

www.kapital.mk

НАВИГАТОР

график на неделата...

Цена на природниот гас (во американски долари)

Извор-Bloomberg.com

25.5

07.01.2014

07.02.2014

25.9

25.4

25

26.02.2014

28.7

28

27.8

28.02.2014

26.03.2014

03.04.2014

29.04.2014

Раст на цената на природниот гас од почетокот на украинската криза Споредбената анализа на цената на природниот гас на светските берзи од почетокот на Украинската криза наваму покажува континуиран и забрзан пораст на истата. За потсетување ваквите вредности важат во ситуација кога Москва се уште не пристапила кон применување на радикалните мерки за целосно стопирање на дотокот на руски гас кон Европа.

светот низ медиумите...

Haaretz

Палестинскиот претседател Махмуд Абас ја смирува топката и барем официјално се обидува да ги подобри односите со Еврејската држава. Неговата последна изјава околу злосторствата на Холокаустот дефинитивно е насочена во позитивна насока. lll

The New Yorker

Репортажа за животот на Кримските Татари и несносната положба во која се снајдоа по припојувањето на полуостровот кон Русија, е последна голема репортажа која ја објавува прославениот њујоршки магазин. lll

3 факти за...

0,6% 4,9% 18,2%

е зголемено индустриското производство во март 2014 години во однос на истиот период лани е зголемено индустриското производство во преработувачката индустрија март 2014 е намалено индустриското производство во секторот снабдување со енергија и гас

Гувернерот Богов уверува

И покрај ризиц ќе има раст од Мирниот постизборен амбиент би бил најдобар за спроведување на економските политики и одржувањење на стабилноста на нашата економија

The Economist

Лондонскиот магазин илустративно ја анализира опасноста од сивилото на економската стагнација. Според нивните заклучоци дури и досегашните брзорастечки економии осетно забавуваат во нивниот раст и перспективност. lll

Der Spiegel

Доцното мајчинство како се почеста појава во развиените држави е тема на анализа на германските новинари. Во обемната статија предностите и негативностите од ваквиот тренд ги анализираат бројни експерти од различни области. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

пред политичка криза...

1 Македонија без разлика на резултатите!?

2

Дали навистина Хрватска ќе стане Норвешка на Балканот?!

3 МОСТ со завршни информации за нерегуларности во текот на гласањето

4 На што Владата трошеше најмногу пари во изминатиот мандат?

пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

фото МИА

В

о очекување на најновата проценка на Народната банка на Македонија за економскиот раст и инфлацијата, гувернерот Димитар

Богов очекува растот на БДП за оваа година да биде на ниво на претходната проекција од 3,7%, а инфлацијата пониска од очекуваното и да изнесува околу 1%. “Секако во новата проекција земаме предвид некои ризици околу кризата поврзана со Украина и можните меѓународни санкции, но не можеме целосниот ефект да го предвидиме во овој момент“, рече Богов на меѓународната истражувачка конференција „На патот кон

МБИ10

2,900

МБИД

2,700 2,500

www.kapital.mk

60 секунди брифинг

2,300 2,100 1,900

проценки...

ТОП ВЕСТИ...

Штефан Филе

1,700 06/10

12/10

05/11

10/11

03/12

берза

Еврокомесар за проширување

П

мби 10

остизборната ситуација во Македонија за жал е комплицирана. Се надевам за доброто на приближувањето на државата кон ЕУ ќе биде обезбеден инклузивен процес да се решат овие прашања за наредниот пат да не се соочиме повторно со истото.

3,000 2,800 2,600 2,400 2,200 2,000 МБИ 10 1,800 1,600 МБИ 10 1,400

1,681.00

06/1012/1005/1110/1103/1209/1202/1307/1312/1306/1411/14

МБИ 10 2010/2012 МБИ 10

1,681.00 2010/2012 2010/2012 2010/2012

1,681.00 1,681.00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК

Max. Min.

Max. Min.

2,827.62 1,808.47

2,827.62 1,808.47

2010/2012 Max. пад 2,827.62 Max. / 2010/2012 Три неделиДОБИТНИК континуиран на НАЈГОЛЕМ 2010/2012 2010/2012 Min. 1,808.47 Min. индексите на Македонската берза МБИ 10 МБИ 1010 и/ МБИ ниту една единствена компанија 10 соМБИ регистриран раст на цените на

ците 3,7%! Натамошното разгорување на украинската криза и побавното опоравување на европската економија остануваат како ризик-фактори за остварување на планираниот економски раст на земјата. заздравување и одржлив раст во променето глобално окружување“, која неделава се одржа во Скопје. Во поглед на условите кои влијаат врз остварување на макроекономските проекции на Централната банка, гувернерот Богов еден ден по изборите истакна дека “мирниот амбиент би бил најдобар за спроведување на економските политики и одржувањење на стабилноста на нашата економија“. Тој уште минатиот месец укажа на негативното влијаниео на украинската криза, која веќе предизвика мал пораст на цените на пченката и пченицата. Богов проценува дека во случај на ескалација на состојбите и меѓусебни трговски ембарга помеѓу Русија и Западот можно е да дојде пораст и на цената на нафтата што во комбинација со намалените проценки за пораст на економијата во ЕУ од 1 отсто, би можеле да имаат негативно влијание врз нашиот извоз кој во најголем процент се реализира во земјите од Унијата. Инаку, излагањата на учесниците на конференцијата упатија на заклучок дека глобалниот економски амбиент се подобрува, но патот до нормализирање на светската економија е долг. Структурните реформи и добрата координација меѓу монетарната и фискалната политика се клучни фактори за одржување на стабилноста во економиите, при што нема да има тензии од страна на нарушување на ценовната стабилност, а ќе биде задржана и финансиската стабилност. “Тоа се основите кои придонесуваат за еден одржлив подолгорочен раст“, истакна Богов.

09/12

Макпрогрес во конкуренција за најдобро пакување во регионот

М

2,827.62 1,808.47

1,681.00 1,681.00 1,681.00 1,681.00

НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК ДОБИТНИК нејзините акции во последнава МБИ 10 недела. Ваков е воглавноMax. коментарот / / 2010/2012 2,827.62

Max. 2010/2012 2,827.62 на2010/2012 крајно негативната Max. положба на 2,827.62 2010/2012 Min. 1,808.47 НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК играчи 2010/2012 Min. 1,808.47 2010/2012 Min.Max. 1,808.47 2010/2012 малкуте преостанати на 2,827.62 Македонската берза.

2010/2012 Min. 1,808.47 ПКБ Скопје НАЈГОЛЕМ 2010/2012 ГУБИТНИК Max. 2,827.62

1,681.00

НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК

НАЈГОЛЕМ 2010/2012 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИКMin. ПКБ / СкопјеДОБИТНИК ДОБИТНИК / НАЈГОЛЕМ / НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК /

3,511.00

3,511.00 НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК /

ПКБ СкопјеПКБ Скопје

1,808.47

-24.25%

-24.25%

DOW JONES ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ 3,511.00 3,511.00 DOW ПКБ JONES Скопје НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК

НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК -24.25% -24.25% ПКБ Скопје ГУБИТНИК акедонскиот совет за НАЈГОЛЕМ 3,511.00 ПКБ Скопје НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ПКБ Скопје дизајн како овластен ПКБ Скопје -24.25% 3,511.00 3,511.00 селектор за избор DOW JONES DOW JONES 3,511.00 17,000 3,511.00 -24.25% 17,000 на најдобрите пакувања на -24.25% 16,000 DOW JONES 16,000 -24.25% -24.25% 15,000 брендови на македонскиот 15,000 14,000 DOW 14,000 JONES пазар во проектот РЕГПАК 13,000 DOW JONES DOW JONES 13,000 DOW DOWJONES JONES (награда за најдобро пакување 12,000 12,000 17,000 17,000 на регионалниот пазар), 11,000 17,000 11,000 16,000 16,000 16,000 10,000 10,000 процени дека пакувањето 07/11 03/13 07/13 07/13 11/13 11/13 03/14 03/14 07/11 11/11 03/12 07/12 11/12 03/13 15,000 15,000 15,000 17,000 на серијата производи 14,000 14,000 14,000 16,000 17,000 17,000 13,000 Natura Muesli ги задоволува 13,000 13,000 17,000 16,000 15,000 12,000 16,000 16,000 12,000 15,000 дефинираните критериуми на 12,000 14,000 11,000 15,000 15,000 14,000 11,000 13,000 10,000 овој Конкурс, и ги предложи 11,000 14,000 13,000 14,000 12,000 10,000 10,000 13,000 12,000 07/1111,000 11/11 03/12 07/11 07/12 11/11 11/12 03/12 03/13 07/12 07/13 11/12 11/13 03/13 03/14 07/13 11/13 03/14 во конкуренција за наградата 13,000 12,000 16,449.00 11,000 12,000 10,000 16,449.00 РЕГПАК 2014.

07/11 11/11 03/12 07/12 11/12 03/13 07/13 11/13 03/14 10,000 11,000 11,000 +0.25% +0.25% Организатори на 5-тиот по 10,000 10,000 07/11 11/11 11/11 03/12 03/1207/12 07/1211/12 11/1203/13 03/1307/13 11/13 03/14 07/11 03/14 Зелена боја и продолжување на 07/1311/13 ред РЕГПАК се Институтот за целогодишниот ДРУГИ ПАЗАРИ тренд на раст на пакување и печатење Tec16,449.00 ДРУГИ ПАЗАРИ берзите во САД. Ова е првиот впечаток од анализата на состојбите FTSE 100 6,693.00 на tus - IatT, компанијата Tectus +0.25%+1.03% FTSE 100 6,693.00 +1.03% американските берзи. Според нивото Nikkei225 14,388.00 -0.85% 16,449.00 16,449.00 д.о.о. и специјализираното на вредноста на клучните берзански Nikkei225 14,388.00 -0.85% S&P 500 1,871.00 +0.38% 16,449.00 16,449.00 индекси во земјата 4,121.00 може да се +0.64% ДРУГИ списание Амбалажа/ РЕГпринт +0.25% +0.25% S&P 500 ПАЗАРИ 1,871.00 +0.38% Nasdaq +0.25% констатира дека тргувањето со хартии од +0.25% Nasdaq 4,121.00 +0.64% DAX 9,549.00 од Загреб. Со оглед на тоа FTSE 100 е на историско 6,693.00 +1.03% 16,449.00 вредност највисоко+1.49% ниво.

16,449.00 TOPIX 1,162.00 -0.76% DAX 9,549.00 +1.49% Nikkei225 14,388.00 -0.85% дека IatT е член на Светската ДРУГИ ПАЗАРИ +0.25% +0.25% TOPIX 1,162.00 -0.76% ДРУГИ ПАЗАРИ S&P 500 1,871.00 +0.38% други пазари ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ организација за пакување Nasdaq 4,121.00 +0.64% ВАЛУТИ FTSE 100 FTSE 100 6,693.00 6,693.00 +1.03% DAX 9,549.00 +1.49% FTSE 100 6,693.00 +1.03% +1.03% FTSE 100 6,693.00 +1.03% (WPO), и има мандат за целиот ДРУГИ ПАЗАРИ TOPIX 1,162.00 -0.76% Nikkei225 14,388.00 -0.85% -0.85% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225Nikkei225 Nikkei225 14,388.00 14,388.00 -0.85% 14,388.00 -0.85% ВАЛУТИ регион, пакувањето наградено S&P 500 S&P S&P 500500 1,871.00 +0.38% +0.38% евро долар 500 1,871.00 +0.38% Фунта евро 1,871.00 S&P 1,871.00 +0.38% FTSE 6,693.00 +1.03% FTSE 100 100 6,693.00 +1.03% Nasdaq 4,121.00 +0.64% на РЕГПАК стекнува право на Nasdaq Nasdaq 4,121.00 +0.64% Nasdaq 4,121.00 +0.64% +0.64% Nikkei225 14,388.00 -0.85% евро долар СТАПКА СТАПКА Фунта евро 4,121.00 ВАЛУТИ DAX 9,549.00 +1.49% Nikkei225 14,388.00 -0.85% DAX 9,549.00 +1.49% директна номинација на World- DAX DAX 9,549.00 9,549.00 +1.49% +1.49% S&P 500 1,871.00 +0.38% TOPIX 1,162.00 -0.76% S&P 500 1,871.00 1.3816 1.2175 СТАПКА TOPIX 1,162.00 СТАПКА -0.76%+0.38% Nasdaq +0.64% TOPIX TOPIXевро 1,162.004,121.00 1,162.00 -0.76% -0.76% евро долар Фунта star, натпревар за најдобро Nasdaq 4,121.00 +0.64% ПРОМЕНА 1.2175 DAX 9,549.00 1.3816 +1.49% СТАПКА СТАПКА DAX 9,549.00 +1.49% пакување на глобално ниво +0.17%-0.76% +0.01% ВАЛУТИ TOPIX 1,162.00 ПРОМЕНА TOPIX 1,162.00 1.3816-0.76% 1.2175 во организацијата на WPO. На ВАЛУТИ ВАЛУТИ ВАЛУТИ ВАЛУТИ +0.17% +0.01% ПРОМЕНА евро долар Фунта евро овој начин, со презентација на евро+0.17% долар Фунта евро +0.01% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ СТАПКА СТАПКА ВАЛУТИ пакувањето, се презентира и Фунта евро евро долар евро долар Фунта евро СТАПКА СТАПКА 1.3816 1.2175 ФЈУЧЕРСИ производот и компанијата на СТАПКА 1.2175 ЗЛАТО евро долар Фунта СТАПКА евро СТАПКА СТАПКА 1.3816 ПРОМЕНА евро долар ФЈУЧЕРСИевро Фунта глобално ниво. ПРОМЕНА СТАПКА СТАПКА 1.3816 1.3816 1.2175ЗЛАТО 1.2175 +0.17% +0.01% СТАПКА СТАПКА 1,291.00 Македонските компании +0.17% +0.01% ЗЛАТО ПРОМЕНА ПРОМЕНА 1.3816 1.2175 +0.21% 1.3816 1.2175 учествуваат на конкурсот ПРОМЕНА +0.17% +0.17% +0.01%1,291.00 +0.01% ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА 1,291.00 РЕГПАК од 2010 година, +0.17% +0.01% +0.21% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент +0.21% +0.17% +0.01% промовирајќи ја на тој начин ЗЛАТО 109.47 домашната индустрија ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Нафта Брент ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент ФЈУЧЕРСИ 1,291.00 -0.44% за пакување како и ФЈУЧЕРСИ 109.47 +0.21% 109.47 ЗЛАТО 1,291.00 ЗЛАТО перцепциите за пакувањето ЗЛАТО ЗЛАТО -0.44% +0.21% -0.44% како нераскинлив дел од ЗЛАТО Нафта Брент 1,291.00 1,291.00 производот.

1,291.00 Нафта Брент 109.47 1,291.00 +0.21% +0.21% +0.21% Наградата РЕГПАК ќе се -0.44% +0.21% 109.47 доделува во мај 2014 во склоп Нафта НафтаБрент Брент -0.44% на централниот стручен настан Нафта Брент НАФТА Нафта БрентБРЕНТ за индустријата на пакување 109.47 109.47 109.47 во регионот, FEST.A CROPAK 109.47 -0.44% -0.44% -0.44% 2014, во хотелот Језеро на -0.44% Плитвички езера, Хрватска. ПОДАТОЦИТЕ СЕ ОД ДЕН 30.04.2014 ДО 15ч.

07/11 11/11 03/12 07/12 11/12 03/13 07/13 11/13 03/14

07/11 11/11 03/12 07/12 11/12 03/13 07/13 11/13 03/14

£ €

€ $

3,300 3,100 2,900 2,700 2,500 2,300 2,100 1,900 1,700 07/10 10/10 02/

Капитал број 757 02.04.2014

14 Cover story: Анализа

100% zgolemen

www.kapital.mk

О К С А Ј ФИ

uvozot na hrana za osum godini

www.kapital.mk

а н з о Ув ана хр иони

ил во м

Капитал број 757 02.04.2014

15

$

672

680

681

621 559

558

2009

2010

518

343

362

2005

2006

2007

2008

2011

2012

Увозот на храна на крајот на 2013 година достигна 682 милиони долари. Само за споредба во 2005 година, кога речиси и да не се доделуваа субвенции за земјоделието од буџетот, увозот на храна во Македонија изнесуваше 343 милиони долари. Што значи дека во изминатите осум години односно во периодот од 2005 до 2013 година увозот на храна во Македонија е 100% или двојно зголемен. Ова драстично зголемување на увозот на храна се случува во период кога власта се фали дека македонските земјоделци добиле историски најголема поддршка од буџетот во вид на субвенции во износ од 550 милиони евра или над 750 милиони долари. Ако на ова се додадат и податоците дека во истиот период Македонија се соочува со намалување на грлата на добиток и живина, заради што увозот на месо секоја година драстично се зголемува, тогаш заклучокот е дека аграрната политикакоја се води е целосно неуспешна.

2013

Капитал број 757 02.04.2014

www.kapital.mk

16 Cover story: Анализа раст на увоз на храна во 2013

11,06% 5,06% 5,52% 25,12% 25,31% Пилешко месо Свинско месо

Чоколади

Говедско месо

Овошни сокови

пишува:

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

фотографија:

Џ

фотоархива на Капитал

озеф Кенеди, дедото на американскиот претседател Џон Кенеди, кога овој се подготвувал да стане конгресмен, му дал совет никогаш да не заборава дека суштината на секоја успешна политика е во соочување со фактите. Ако денес се соочиме со состојбата во која се наоѓа македонското земјоделие, тогаш политиките кои се водат во изминативе години се тотално неуспешни, бидејќи тие политики не се соочуваат со фактите. А фактите се следни. Увозот на храна на крајот на 2013 година достигна 682 милиони долари. Само за споредба во 2005 година, кога речиси и да не се доделуваа субвенции за земјоделието од буџетот, увозот на храна во Македонија изнесуваше 343 милиони долари. Што значи дека во изминатите осум години односно во периодот од 2005 до 2013 година увозот на храна во Македонија е 100% или двојно зголемен. Ова драстично зголемување на увозот на храна се случува во период кога власта се фали дека македонските земјоделци добиле историски најголема поддршка од буџетот во вид на субвенции во износ од 550 милиони евра или над 750 милиони долари. Ако на ова се додадат и податоците дека во истиот период Македонија се соочува со намалување на грлата на добиток и живина, заради што увозот на месо секоја година драстично се зголемува, тогаш заклучокот е дека политиката која се води е неуспешна. Но, власта продолжува понатаму без да се соочува со фактите. Па во најновата програма на ВМРО-ДПМНЕ се вели дека Владата ќе продолжи и во следните четири години да им дели на земјоделците по 150 милиони евра годишно во форма на субвенции. “И во следниот период распределбата на субвенциите ќе продолжи да се одвива во насока на порамномерна распределба на приходите кои се остваруваат од земјоделска дејност. Поголемите стопанства се економски помоќни и имаат подобри можности за

Извоз на храна во 2013 4.0% 3.3%

0.5%

живи животни

0.6%

5.7%

10.2%

2.6% 1.6%

месо и преработки од месо

млечни произ. и јајца риби и прер. од риби

18.5%

53.0%

жита и прер. од жита овошје и зеленчук шеќер, прер. од шеќер и мед кафе, чај, какао и зачини добиточна храна разни производи за исхрана

пласман на производите и обезбедување на кредити, и оттаму помала потреба за надополнување на нивните приходи преку директни плаќања, за разлика од индивидуалните земјоделски производители или стопанства со помали производни капацитети”, се вели во изборната програма на ВМРО-ДПМНЕ за 2014-2018 година. Од ова може јасно да се заклучи дека главен приоритетот на власта при поделбата на субвенциите и понатаму ќе биде да ја подобри финансиската состојба на земјоделците, а не да го зголеми производството на храна. Оттука може да се процени дека увозот на храна во

Македонија и понатаму ќе продолжи да расте.

Увозот на храна секоја година се поголем

Увозот на храна, за кој од Македонија годишно се одливаат близу 700 милиони долари девизи, опфаќа 16% од вкупниот извоз. Македонија денес и покрај милионските субвенции во земјоделието не успева да задоволи ниту половина од сопствените потреби за храна. За разлика од денес, Македонија пред три или четири децении успевала да задоволи над 80% од сопствените потреби за храна. Според експертите кои ги консултираше

www.kapital.mk

Капитал број 757 02.04.2014

17

16,81% 17,45% 4,96% 7,06% 5,56% Конзервиран Слатки бисквити зеленчук и овошје и вафли Увоз на храна (во милиони УСД)

живи животни

Млеко и млечни производи

Џемови и пиреа од овошје

Разни производи (кафе, супи, мајонез, кечап)

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

1,75

2,31

1,90

2,23

1,72

1,24

1,95

3,46

2,90

месо и преработки од месо

88,38

89,66 120,55 139,61 141,18 125,62 155,16 160,03 169,86

млечни производи и јајца

26,32

29,46

36,33

43,21

41,65

43,73

56,31

56,05

58,78

риби и преработки од риби

12,95

18,35

22,34

26,77

23,83

20,74

25,62

23,22

23,14

жита и преработки од жита

51,25

42,21

97,07 116,74

81,17

79,29 103,94 116,69

97,52

овошје и зеленчук

43,35

43,94

63,38

76,89

70,08

67,69

78,69

77,94

83,86

шеќер, преработки од шеќер и мед

26,62

32,86

40,56

45,76

43,98

60,99

70,84

64,98

57,40

кафе, чај, какао и зачини

39,24

43,22

54,12

66,84

64,43

67,47

77,33

78,48

78,21

добиточна храна

15,31

15,27

22,86

29,92

24,55

24,83

26,57

27,34

32,78

разни производи за исхрана

38,03

45,10

59,16

72,93

66,70

67,28

75,58

72,56

76,97

Вкупно Капитал, недозволиво е земја како Македонија, со огромно необработено земјоделско земјиште и природни предуслови за производство на храна, да има толку голем увоз на храна. Точно е дека Македонија е увозно зависна земја и сосема разбирливо е да има увоз на нафта и гас, автомобили, суровини, машини...Но, Македонија годишно за увоз на месо троши близу 170 милиони долари, за увоз на овошје и зеленчук над 83 милиони долари, а за млеко, млечни производи и јајца близу 60 милиони долари. Логично би било да се очекува дека со над половина милијарда евра фрлени во земјоделието увозот на храна да се намалува. Но, податоците покажуваат дека увозот на храна во Македонија фрапантно расте од година во година. Така на пример во 2006 година Македонија увезувала месо и месни производи во вредност од 90 милиони долари, а денес после седум години увозот на месо е

343,21 362,39 518,28 620,90 559,29 558,90 672,00 680,74 681,42 двојно зголемен на 170 милиони долари. Двојно е зголемен и увозот на млеко и млечни производи кој во 2006 година изнесувал близу 30 милиони долари. Иако се фалиме со рекорден извоз на овошје и зеленчук, податоците покажуваат дека увозот на овошје и зеленчук во изминатите седум години е исто така двојно зголемен од 43 милиони долари на 84 милиони долари. Расте и увозот на жито и преработки од жито, кондиторски производи, шеќер, кафе, чај, преработки од овошје и зеленчук. Дека субвенциите не ги даваат потребните ефекти доволно е да соочат следните факти. Некогаш славното македонското овчарство со над два милиони овци на планините, односно по една за секој човек, сега е паднато под 500.000 овци, што е историски најмал број на овци. Токму затоа од Здружението за земјоделство и прехранбена индустрија при Стопанската комора на Македонија

посочуваат дека рационалното и ефективно користење на расположливата системска поддршка, односно нејзино насочување кон поттикнување на производство треба да е императив. „Потребно е насочување кон производство кое ќе може да се спротивстави на притисоците на глобалниот пазарпроизводи кои веќе се позиционирани на глобалниот пазар, потенцијалните конкурентни производи согласно стручните анализи во рамките на одделните групации, при тоа не занемарувајќи ги основните стратешките производи значајни во производниот синџир на храна“, велат од Здружението.

Субвенциите не се социјална мерка !

Во последно време експертите, но и самите земјоделци, се с’ погласни во барањата да се смени моделот на субвенционирање. Тие се залагаат за субвенционирање на приносите наместо како сега на површините, и најважно

Капитал број 757 02.04.2014

18 Cover story: Анализа

www.kapital.mk

Увозничкото лоби станува се посилно, па во изминатите години се изнагледавме и изнаслушавме секакви изјави од македонски функционери, од типот Македонија нема доволно млеко или тоа не е доволно квалитетно, па млекарите мора да увезуваат млеко од надвор за да произведат квалитетно млеко, за на крај да се сведе на чист увоз на млеко и млечни производи. од се субвенционирање на квалитетот на производите, што не е случај во моментов. Она што земјоделците го чувствуваат на терен всушност е најголемиот проблем на моделот на субвенционирањето. Во Македонија земјоделските субвенции се сфаќаат како инструмент за финансиска помош од буџетот за одредени ранливи категории од населението, или просто кажано средство за купување на социјален мир. Ова се изразува и во барањата кои неколку години земјоделците преку Стопанската комора на Македонија ги доставуваат до Владата, а со кои се бара: „Системската поддршка за земјоделството и руралниот развој потребно е да се фокусира кон економски профитабилни, пазарно ориентирани земјоделци и земјоделски претпријатија кои се занимаваат со оваа дејност од чисто економски - причини на профит, оставајќи другите надлежни органи да се справи со социјалната политика во земјата со крајна цел –функционална пазарна интеграција на македонското земјоделство во ЦЕФТА, европските и светските економски трендови“. Наместо тоа, сега во Македонија најголемите земјоделски фирми, кои

се локомотива и кои може најмногу да го повлечат производството на храна, добиваат најмалку субвенции. Експертите посочуваат дека со толку необработено земјоделско земјиште и толку голема невработеност Македонија може брзо да обезбеди поголем раст во производството на храна. Но, наместо тоа, производството на храна во Македонија станува се поскапо и се понеисплатливо. Во истовреме, пазарот станува преполн со прехранбени производи од соседните земји, па дури и од Кина, со кои и оние малку домашни производители на храна се потешко можат да се носат. Повеќе од очигледно е дека увозничкото лоби станува се посилно, па во изминатите години се изнагледавме и изнаслушавме секакви изјави од македонски функционери, од типот Македонија нема доволно млеко или тоа не е доволно квалитетно, па млекарите мора да увезуваат млеко од надвор за да произведат квалитетно млеко, за на крај да се сведе на чист увоз на млеко и млечни производи. Ако се следат трендовите во увозот и извозот на прехранбени производи првиот впечаток е дека тоа се одвива стихијно без никаква државна стратегија. Но, од друга страна, ако се анализираат малку

подлабоко мерките и потезите кои се носат во делот на аграрната политика, тогаш заклучокот е дека некој ненамерно или намерно го отежнува домашното производство на храна, а го олеснува и поттикнува увозот на храна. Обезбедување на домашното производството на храна отсекогаш била прва и основна стратешка задача на секоја добро управувана држава. Но, се чини не и на Македонија. Додека развиените економии го градат животниот стандард меѓу другото и на евтина храна од домашно производство, во Македонија храната станува се поскапа. Иако можеби храната во Македонија е поевтина во однос на цените по кои таа се продава во европските земји, гледано во реален сооднос со европските примања, македонските граѓани храната ја плаќаат се поскапо. Колку за споредба, трошоците за храна во развиените економии не зафаќаат повеќе од 10% до 20% од месечните примања. Во Македонија само за храна се троши близу половина од просечната месечна плата. Како и да е податоците за увозот на храна кој расте секоја година покажуваат дека Македонија како држава не прави ама баш ништо да го зголеми и зацврсти домашното производство на храна.

Капитал број 757 02.04.2014

20

www.kapital.mk

Компании и пазари

И во Македонија има иновативни бизниси

So ideja go osvojuvaat пишувa:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Д

околку сакате да сте присутни и конкурентни на светските пазари и да се носите и борите со големите светски корпорациски гиганти тогаш

треба да пронајдете начин да парирате на нивниот квалитет, нивната ниска цена и нормално на нивниот етаблиран бренд. За тоа се потребни големи финансиски средства, голем кадровски капацитет и потенцијал, здружување со други слични компании... Но, сепак постои и друг начин. Тоа е преку идеја која е нова или многу ретка на пазарот. Иако за многумина сето ова звучи идеалистички и повеќе како клише, сепак е остварливо и можно. За да го потврди тоа Капитал се

обиде да најде неколку бизнисмени и компании во Македонија кои се успешни и на светскиот пазар токму заради иновативноста која ја примениле во бизнисот.

Малкумина иноватори

Негиб Кадриќ од компанија Биро Стил од Скопје веќе дваесет години произведува театарски и кино столици кои се вградени и во многу познати регионални и светски концертни, театарски и кино сали. Вели дека успехот на компанијата се должи на

www.kapital.mk

Капитал број 757 02.04.2014

Компании и пазари

svetot идејата да се произведе нешто што е ретко, уникатно и барано, а дека сето останато се постигнува со 12 сати работа на ден. „Нашите столици се инсталирани во Националниот Театар во Софија, во Метрополис Арената во Скопје, во Театарот во Благоевград. Тоа што опстојуваме повеќе од 20 години е доказ дека пазар и пласман за квалитетен и специфичен производ може да се најде. Останатото е само работа и континуирана работа“, вели Кадриќ.

Уште поинтересен е примерот на охридската компанија Ариазоне. Станува збор за еден од најуспешните примери на пробив на македонски производ на светски пазар. Нивните системи за сервисирање на автомобилски клима уреди уште од пред 12 години можат да се најдат во фабриките на Астон Мартин и на Рејнџ Ровер во Британија, можат да се најдат и во најмоќните армии на членките на НАТО, а фирмата Ариазоне има добиено и работено на неколку меѓународни тендери на Обединетите

21

Пласирање на идеја која е или сосема нова или е многу ретка на пазарот, е единствен начин како мала компанија да сте присутни и конкурентни на светските пазари и да се носите и борите со големите светски корпорациски гиганти. Иако ова е општо познато во Македонија истражувањата покажуваат навистина низок процент на иновативност и креативност помеѓу компаниите. Капитал во оваа анализа преку неколку позитивни примери и експертски мислења се обидува да одговори на прашањето зошто во Македонија нема повеќе иновативни компании и како да се поттикне нивната иновативност. нации. „Кога започнавме во 1998 година, никој не ни веруваше дека воопшто ќе произведеме или продадеме и еден единствен производ од ваков тип. Како и со секој бизнис кој почнал од гаража и ние поминавме низ страшни искушенија додека стигнавме до финален производ. После година и половина првите машини заминаа за пазарите во Малезија и Англија. Што сме направиле ни стана јасно дури во 2000 година, кога на франкфуртскиот саем

Капитал број 757 02.04.2014

22

www.kapital.mk

ја претставивме првата автоматска машина за сервис на авто клими произведена во Европа. Истата година во фабриката на Астон Мартин во Бирмингем се користеше наша машина за полнење на климите на автомобилите кои ги произведуваа. Англиското воздухопловство исто така користеше наши машини за замена на фреонот во воените авиони. Сега произведуваме неколку типови на машини, сертифицирани со европските стандарди за безбедност при работа CE, кои одат скоро исклучиво за извоз“, вели Владо Мартиновски раководител во компанијата Ариазоне.

ИТ секторот - природен расадник на иновации

Повеќе од десет милиони преземања на една апликација на Интернет и неколку стотици илјади корисници на истата ширум светот, се бројки и статистики на кои би им позавидела и една меѓународна корпорација со илјадници вработени. Но, ако се каже дека погоре споменатите бројки ги остварува скопската компанија CreationPall која има помалку од десет вработени, тогаш погоре споменатиот концепт на исплатливоста на иновациите е навистина оправдан. „Излегувањето на „смартфоните“ беше еден поттик нашето искуство во другите ИТ-области да го насочиме кон паметните телефони и тоа засега се покажа многу плодотворно. Предностите на нашиот галвен проиизвод Sportypall се тоа што таа претставува прва мултиплатформска апликација што работела на сите платформи и оперативни системи на времето. Одговара на сите „смартфони“ и е прва во свет што е направена да функционира на овој начин“, вели Глигор Дачевски, сопственик на CreatioPall. Неговиот став е дека во Македонија и понатаму има слободни и способни кадри кои можат да продуцираат вакви генијални идеи во ИТ секторот. „Точно е дека сме само два милиони луѓе и нормално е една Србија со осум милиони луѓе да има четири пати повеќе добар кадар. Но, има и еден исклучок што на овие балкански простори информатичарите, како и сите други, сакаат да се докажуваат и да се натпреваруваат со развиениот Запад. Ако имаш мотив, веројатно имаш с$ во оваа струка“, вели Дачевски. Во Македонија во оваа насока почнуваат да се формираат и специјализирани компании кои генерално се занимаваат главно со развојно истражувачки проекти. Таков е Центарот за Плазма Технологии чиј основач е професорот Илија Насов. „Центарот за Плазма технологии е развојно истражувачка компанија која од својот почеток 2013 година досега се занимава главно со развојно истражувачки проекти, почнувајќи од национални,

Радмил Поленаковиќ

раководител на Националниот центар за развој на иновации и претприемничко учење

И

новативноста претставува начин на размислување, отвореност на компанијата, организациска култура која поддржува промени и не се плаши од воведување на новини.

Илија Насов

основач и сопственик на Центарот за истражувачка технологија Плазма од Скопје

А

ко се анализира политиката на ЕУ во делот на финансирање на развојно истражувачки проекти, може да се види дека тие даваат огромни средства за стимулирање на иновативни проекти, кои на крај би дале иновативен производ или услуга со што конкурентната способност на компаниите значително би се подобрила.

Глигор Дачевски сопственик на CreatioPall

П

редностите на нашиот глaвен производ Sportspall се тоа што таа претставува прва мултиплатформска апликација што работела на сите платформи и оперативни системи на времето. Одговара на сите „смартфони“ и е прва во свет што е направена да функционира на овој начин.

Негиб Кадриќ Биро Стил

Н

ашите столици се инсталирани во Националниот Театар во Софија, во Метрополис Арената во Скопје, во Театарот во Благоевград. Тоа што опстојуваме повеќе од 20 години е доказ дека пазар и пласман за квалитетен и специфичен производ може да се најде. Останатото е само работа и континуирана работа.

www.kapital.mk

интернационални, комерцијални, ЕУРЕКА и европски проекти од програмата на ФП7, во делот на развојно истражувачки проекти наменети за потребите на СМЕ компаниите. Со други зборови, Плазма се занимава главно со апликативна наука, каде секој научно истражувачки проект завршува со апликација која на крај се применува и се докажува на пазарот“, вели Насов. Познавачите на состојбите коментираат дека иновативните компании од земјава се слабо медиумски експонирани бидејќи најголем дел од нив работат целосно на странските пазари што значи дека за домашни рамки немаат потреба од некое рекламирање, односно промоција.

Македонија каска со иновативноста

Сепак и покрај овие примери, истражувањата покажуваат дека само 20% до 30% од македонскиот компании покажуваат одреден степен на иновативност. Ако се знае дека зборот иновативност во својата компаниска мисија го имаат над 86% од фирмите во САД, а дури 60% од извршните директори во најсилната светска економија креативноста ја сметаат за клучна компонента на лидерството, тогаш навистина како неопходно се наметнува прашањето зошто состојбите се такви и како да се поттикне иновативноста во Макеоднија. Според професорот Радмил Поленаковиќ, раководител на Националниот центар за развој на иновации и претприемничко учење иновативноста резултира во подобри резултати во работењето на компанијата, односно подобар и поквалитетен живот на секоја единка. Професорот Поленаковиќ, вели дека еден од најголемите проблеми поврзани со иновативноста во Македонија е фактот дека дел од компаниите иновативноста ја изедначуваа само со поседување на патент. „Иновативноста е многу повеќе отколку имањето патент. Иновативноста претставува начин на размислување, отвореност на компанијата, организациска култура која поддржува промени и не се плаши од воведување на новини. Во

иновативните компании секој од вработените може да предложи некои подобрувања, не се плаши да грешки и преземање на ризик. Сепак, менаџментот (или сопствениците) се структурите кои ја креираат иновативната култура во компанијата и тука има уште многу што треба да се смени – пред с’ – да се прифати фактот дека цел живот се учи и дека има многу работи кои треба да се осознаат и потоа применат во компанијата за да таа има одржлив развој“, објаснува Поленаковиќ. Професорот Илија Насов, основач и сопственик на Центарот за истражувачка технологија Плазма од Скопје вели дека ЕУ дава огромни и се поголеми средства во насока на потикнување на иновативноста. „Ако сако се анализира политиката на ЕУ во делот на финансирање на развојноистражувачки проекти, може да се види дека тие даваат огромни средства за стимулирање на иновативни проекти, кои на крај би дале иновативен производ или услуга, со што конкурентната способност на компаниите значително би се подобрила. Значи, неспорно е дека иновативноста значително би помогнала во растот на македонските компании“, вели Насов. Поради сето ова Поленаковиќ вели дека фирмите во Македонија треба уште многу да работат на развој на својот иновативен потенцијал, односно на развивање на иновациската култура во рамки на самите фирми. „Методите и техниките на иновацискиот менаџмент, проблематиката на развој на нови производи е многу малку застапена во делот на консултантски услуги и сервиси кои им стојат на располагање на нашите компании“, вели Поленаковиќ. Насов до друга страна потенцира дека е потребна државна стратегија во оваа насока. „Познавајки ја добро областа на менаџментот на иновации , можам да ви кажам дека за да иновативноста во Македонија да си го најде своето место потребно е секако државна стратегија, стимулативна политика како на државните институции, банките, а посебно и на свесноста на менаџментот на бизнис секторот“, заклучува Насов.

СПЕЦИЈАЛНА ЕДИЦИЈА 16 мај 2014 година

КАПИТАЛ МЕДИА ГРОУП во соработка со домашни аналитичари и експерти ја подготвува шестата годишна едиција ТОП 100 ИЗВОЗНИЦИ за 2013. Годинава како и секоја година претходно ги анализираме најдобрите извозно ориентирани компании и индустрии во Македонија. Во време кога светската економија забавува најголем предизвик за компаниите е да ги задржат постојните и да најдат нови извозни пазари.

Во едицијата ТОП 100 ИЗВОЗНИЦИ ќе бидат вклучени повеќе рангирања според различни показатели: n 100 најголеми извозни компании n 100 најизвезувани производи n 20 најголеми извозни пазари n 10 најголеми нето извозни индустрии и компании n 10 најбрзорастечки извозни пазари Во рамки на Едицијата ќе читате и повеќе анализи, интервјуа и профили на компании: n Странските инвестиции и извозот n Извозот на храна - најголем џокер за Македонија n Кои се 100-те најизвезувани производи? n Металургијата пред колапс. Каде е спасот? n Кои се најголемите нето извозни индустрии? n Извозот на вино од друг агол n Каде најдобро се продаваат македонскиот зеленчук и овошје? n Извозните стратегии на најголемите извозници во регионот. За повеќе информации во врска со едицијата обратете се на e-mail или на телефонскиот број 02 3298 110 или 070 232 288. Лица за контакт: Бобан Ѓорѓиевски – boban.gjorgjievski@kapital.mk

Капитал број 757 02.05.2014

36

www.kapital.mk

политика

Прво заедничко, бугарско-македонско чествување на светите Кирил и Методиј

М

акедонија и Бугарија за првпат заедно ќе го одбележат делото на солунските браќа, светите Кирил и Матодиј. Во Софија на 11 мај ќе пристигне македонска делагација предводена од поглаварот на Македонската православна црква, архиепископот Стефан, и од претседателот на Македонската академија на науките и уметностите, Владо Камбовски. Поканата за заедничко чествување во Бугарија

> БРОЈКИ

1.120.640 лица гласале на предвремените парламентарни избори кои се одржаа во неделата

37.654

гласачки ливчиња се прогласени за неважечки

ја испратил претседателот на Бугарската академија на науките, Стефан Воденичаров. Архиепископот Стефан поради нерешениот канонски статус на МПЦ нема да сослужува на литургијата со која во храмот Св. Александар Невски ќе чиноначалствува бугарскиот патријарх Неофит, туку само ќе присуствува. На свечената академија по поводот ќе се обратат академиците Воденичаров и Камбовски.

Колку пари потрошија политичките п

OBSE: Izve[tai ne se transpar

37.05%

од гласачите со право на глас не излегле да гласаат на предвремените парламентарни избори

967.694

лица гласале во вториот круг од претседателските избори

facebook 1

За напредување во животот некои користат глава, некои раце...а ние Македонците нозе! Сепак, сопка е сопка!

Vasil Tolevski

2

И во Скандинавија се пука коа се победува на избори. Имам гледано на youtube.

Vlatko Vasilj

3

„Ти што ми ја украде душата ти што ми ја зароби младоста...“ - Дали Трајче Манев пее за Владата на РМ? Филип Черноземски

Во извештајот на СДСМ стои дека потрошиле 136.081 евра за кампањата за предвремените парламентарни избори. Во извештајот од ВМРО-ДПМНЕ пријавуваат дека во кампањата за парламентарните избори тие потрошиле вкупно 1,441,814 евра, ДУИ потрошиле 502,180 евра, ГРОМ пријави 16,053 евра, ДПА само 6204 евра, КПМ потроши 110,246 евра...

www.kapital.mk

Капитал број 756 25.04.2014

бум-трес За спас од азилантите, Германија ја прогласува Македонија за сигурна земја

С

о цел да се запре силниот бран на азиланти кои доаѓаат од земјите од регионот, Германија ќе прогласи неколку земји од регионот како сигурни земји, меѓу кои и Македонија, со што ќе се овозможи брзо враќање на азилантите од Германија во земјите од кои доаѓаат. „Со овој закон Србија,

Македонија и Босна и Херцеговина ќе бидат дефинирани како сигурни земји“, рече германскиот министер за внатрени работи Томас де Мезијер. Ваква одлука за неколку земји претходно има донесено Франција, каде, за сметка на овој закон, бројот на азиланти бележи значително намалување.

37

Илија Ацевски

социолог

“Политиката се злоупотребува и наместо изборите да бидат празник на граѓаните, кај нас сеат страв, недоверба и несигурност.“ Професорот објаснува дека џабе се фризурите и новите одела за гласање – кај нас изборите во суштина се кланица

партии во кампањите?

ite rentni! пишува:

Љупчо Златев

ljupco.zlatev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

А

мбасадорот на мисијата на ОБСЕ во Македонија, Герг Аренс, на презентацијата на извештајот на ОБСЕ за предвремените парламентарни извори и претседателските избори, оцени дека образецот за пријавување на трошоците за кампањата е недоволно транспарентен. Според ОБСЕ, во обрасците за извештаите не е доволно прецизирано за што партиите ги потрошиле парите во предизборната кампања, и овој проблем се провлекува иако порано ситуацијата според нив била значително полоша. Некои прашања за финансирањето на претходните кампањи останаа не одговорени, а партиите ги објавија своите конечни извештаи за последните парламентарни и претседателски избори. Повторно во некои извештаи се појавуваат голем број на донатори кои донирале иста сума на пари за политичката партија, негде се појавуваат и чудни моменти кога две партии кои имале кампањи со сличен интензитет пријавуваат извештаи кои се разликуваат со десетици илјади евра. А се уште немаме одговор на прашањето како е можно на крај партиите да завршат во минус кога знаеме дека по крајот на изборите овие сметки се затвараат?

Стево Пендаровски

кандидат за претседател на СДСМ

Според извештаите кои беа поднесени до Државниот завод за Ревизија и Антикорупциската комисија, ВМРОДПМНЕ потрошил вкупно 1,441,814 евра во кампањата, ДУИ потрошил 502,180 евра, ГРОМ пријави 16,053 евра, ДПА за кампањи дале само 6204 евра, Коалицијата за Позитивна Македонија потроши 110246 евра. Извештајот на СДСМ се појави малку подоцна на веб страните на Антикорупциска и Заводот за ревизија, според нивниот извештај тие потрошиле 136,081 евра. Кампањата на старо-новиот претседател Ѓорге Иванов чинела вкупно 770, 635 евра а кампањата на неговиот против кандидат Стево Пендаровски многу помалку односно 152,296 евра. Невладината Транспаренси Интернешнл – Македонија (ТИ), веќе поднесе кривични пријави за прекршување на законите во делот на финансирањето на предизборните кампањи. Според ТИ во кампањите имало мешање и на државните институции во кампањите, што претставува кршење на овој закон. “Дејствијата на прекршување на законот се манифестирани во вид на плаќање на трошоци наменети за финансирање на изборната кампања во готовина и од страна на неовластен орган, со што повеќекратно е прекршен член 71 став 9 од Изборниот законик, а остварени се и елементите на повеќе кривични дела од Кривичниот законик како што се „Злоупотреба на службена положба и овластување„ член 353 став 2, „Злоупотреба на средствата за финансирање на изборната кампања член 165 -а од Кривичен законик и други).“, велат од Траспаренси Интернешнл – Македонија.

„Меѓународната заедница да се позанимава со креаторот на проблемите. Индикативно е што тие се почесто присутни во штабовите на опозицијата... не би било лошо да издвојат дел од своите ресурси и да потрошат малку време и на Илинденска бб“ Пендаровски порачува дека додека СДСМ им вари кафе на странците, тие со локумот го носат на друга адреса

Марина Дојчиновска

експерт за Хунзи

„Секое семејство има куќа, градина, неколку овошки и неколку животни. Хунзите се луѓе на кои не им треба многу за да бидат благодарни на Бога.“... Дали уште некој се сомнева во поврзаноста на нашиот со овој народ?

twitter 1 Чејс@chasework34m

Пред точно 111 години едни млади дечки дигнаа во воздух француски брод во Солун. Денешнава младина ништо не крева пошто е оперирана од кила

2 Троа полудена багра@slabkarakter4h и во Пеколот ВМРО има двотретинско мнозинство

3 Bozidar@zimskib3h

фали масовна партиска венчавка како дел од прославата

Капитал број 757 02.05.2014

www.kapital.mk

38 политика KAPITAL SO PRA[AWA DO LIDERITE NA

Gruevski, Ahmeti i Zae gi dol@ite pred makedonskata Сега откако заврши целата возбуда со гласањето и поминаа и овие, трети по ред предвремени избори, Капитал анализира кои се заклучоците од потезите на најголемите партии за време на кампањата, но и веднаш по соопштувањето на резултатите. Двајцата лидери на ВМРО – ДПМНЕ и ДУИ, Груевски и Ахмети ќе треба да ја објаснат потребата од распишување на предвремени парламентарни избори, оти јасно е дека никој од нив не се „спаси“ од другиот. Заев пак, треба да објасни која е неговата визија и каква цел мисли дека ќе исполни со непризнавањето на резултатите и напуштањето на институциите (такви се најавите до затворањето на овој број на Капитал) – ќе ја потресе ли власта, државата, Меѓународната заедница или можеби само својата партија?

Премиерот и лидер на ВМРО – ДПМНЕ, Никола Груевски ќе треба да одговори на следните прашања: XX Дали ќе откако цела кампања ја потроши на обвинувања кон ДУИ дека му се закануваат и самите избори ги распиша за да се спаси од нивните закани и уцени, сега кога освои 61 пратеник ќе коалицира со ДПА?

XX Ако сепак, свесен за ризикот од тој потег, тој заборави колку неудобно се чувствувал во друштво на Ахмети и повторно коалицира со него, ќе го исполни клучното барање на ДУИ за една од носечките функции во земјата да биде дадена на Албанец (веројатно спикер во Собранието) XX Ако тоа го исполни дали мисли дека ќе престанат уцените на ДУИ?... А ако не го исполни која би била другата цена на нивниот пазар, оти се појасно е дека токму ВМРО – ДПМНЕ и ДУИ ќе прават нова Влада XX Ако биде така тогаш Груевски треба пред целата јавност да ја образложи потребата од распишување на предвремени парламентарни избори и трошење на милиони евра народни пари, кога тој ниту се спаси од уцените на ДУИ, ниту од неопходноста од испорачување на нивни барања

пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

В

фотоархива на Капитал

акви криминални избори на признаваме. Бараме итно формирање на техничка влада што ќе овозможи спроведување нормални и фер претседателски и парламентарни избори во земјата“, соопшти лидерот на СДСМ, Зоран Заев веднаш по затворањето на избирачките места, во 19:00, тврдејќи дека на овие избори граѓаните на Македонија се измамени. „Власта на чело со Никола Груевски покажа дека нема минимум волја да спроведе елементарен демократски

изборен процес во Република Македонија. Власта спроведе уште едни нефер, недемократски и нецивилизирани избори. Власта уште еднаш, најдрско, го узурпираше уставно загарантираното право на граѓаните за слободно изразување на нивната волја. Никола Груевски и ВМРО-ДПМНЕ, спротивно на Уставот и законите, го злоупотребија целиот државен систем исклучиво во свој партиски интерес“, обвини Заев и наброја низа обвинувања за притисоци од власта врз јавната администрација со уцени за губење на работното место, масовно

купување на гласачите, инспекциски притисоци врз фирмите, директни закани врз сопствениците, инволвирање на припадниците на полицијата во вршење притисок врз гласачите, уфрлување на фантомски гласачи, па дури и злоупотреба на верски објекти за агитирање во интерес на власта.

СДСМ свири после свадба

Бојкотот којшто СДСМ спротивно на општата политичка практика реши како алатка да го употреби после, а не пред гласањето, ги изненади веројатно само политички неинформираните,

www.kapital.mk

Капитал број 757 02.05.2014

политика

NAJGOLEMITE PARTII

39

aev – ovie odgovori makedonskata javnost! Лидерот на ДУИ, Али Ахмети ќе треба да одговори на следните прашања: XX Како може да најавува дестабилизација ако не влезе во новата кога мандатар ќе биде повторно Груевски, човекот кого што Ахмети директно го обвинува дека води неуспешни политики особено во делот во кој наводно ДУИ се најмногу посветени – евроатлантските интеграции?

XX Дали ова значи дека тој ќе заборави на овие принципи во обидот по трет пат да изгради коалиција со ВМРО – ДПМНЕ коалиција?

XX Дали при договарањето на таа коалиција тој ќе го стави барањето за претседател на Собранието Албанец како клучно и основно за натамошна соработка и дали истото ќе му биде испорачано?

XX Ако биде така, тогаш Ахмети е целосен и веројатно најголем профитер од овие избори. Но и да биде, и да не биде така, тој ќе треба да објасни зошто се согласи на распишување на предвремени парламентарни избори и трошење на милиони евра народни пари, оти неодговорно е целта да била само сместување на Албанец на спикерското место (веројатно во замена за непризнавање -рамно на поддршка за Иванов) оти информациите за овој потег на партијата почнаа да се вртат во јавноста уште неколку дена пред гласањето. („Капитал“ во минатиот број објави дека СДСМ ќе оди на „постизборен бојкот“). Сепак, многумина останаа изненадени од одлуката и пред се од начинот на којшто Заев реши да ја спроведе таа одлука од неколку причини. СДСМ има апсолутно легитимно право да одлучи како партија да не зема учество во политички процеси наметнати и контролирани кога веќе нели тврди дека ова е „режим“, ниту во институции со кои истиот управува,

но ако е така, нели изненадува фактот што партијата воопшто излезе на избори? Зошто ако бојкотот навистина бил единствена опција, тогаш воопшто СДСМ излезе на гласање? Ако не сакаат да му дадат легитимитет на владеењето на „режимот“, зошто тогаш му дадоа легитимитет на неговиот избор? Оти без разлика што тие ги оспорија резултатите, изборниот ден не го оспори ниту една набљудувачка мисија. И ОБСЕ/ОДИХР и МОСТ велат дека самиот изборен ден поминал ефикасно. Забелешките се однесуваат на предизборието и рака на срце, навистина се сериозни,

најсериозни во последните 10-тина години. Но, за тоа нели е посилно ако се реагира уште пред гласањето!? Излегување на гласање, неповлекување на партиските набљудувачи во процесот на броење гласови, па дури и потпишување на записниците не одат рака под рака со став дека „не се признаваат криминални избори“... Некаде меѓу овие дилеми се крие и сомнежот како овој потег на СДСМ ќе вроди со плод? Поддршката на Меѓународната заедница се чини дека сосема изостанува за конкретниот чекор (странците секогаш се ужаснуваат од идејата за бојкот на институциите), а медиумите блиски на власта веќе прават анализи како партијата воопшто ќе ја спроведе оваа идеја, отворајќи дилеми дека дел од кандидатите кои освоиле мандат нема да го послушаат Заев и ќе влезат во Парламентот. Ако оваа теза се разгледа, поточно ако се разгледаат тие 34 добитни кандидати, од оваа временска дистанца станува некако појасно зошто Заев се одлучи за сосема нови лица и за расчистување со кадрите од „претходниот сдсмовски систем“ на кој не им верува. „Јас апсолутно ја поддржувам одлуката на претседателот Заев! Не влегов во политиката за да си обезбедам пратеничка плата од 60 илјади денари, јас имам кариера и надвор од политиката и не мислам дека нашиов потег нема да биде разбран. Поентата е многу силна, реагираме за узурпација на државата, за партизација на сите институции. Партиските органи ќе одлучат за ставот околу враќањето на мандатите, но јас ви кажувам мој личен став – веднаш би го вратил мандатот и би продолжил со ставот кој е јасен – немаше фер услови за изборен натпревар“ вели за „Капитал“ Петре Шилегов, кој како носител на изборната единица број 2 освои 40 илјади 603 гласови. Во ред, Заев можеби и ќе успее да ги одржи конците и сите кандидати да го послушаат, (одлуката на Извршниот одбор беше целосно во таа насока, а и Централниот одбор којшто заседаваше вечерта кога Капитал го испрати овој број во печатница се очекуваше да донесе иста одлука), но тоа повторно ја наметнува дилемата – што партијата добива со бојкот, ако за тоа не биде поддржана од Меѓународната заедница? Дипломатски кругови во Скопје брифираат дека многу поголем кредибилитет ќе имаше ваквата одлука и многу појасна поддршка доколку на овој чекор се одлучија пред гласањето: „СДСМ има два клучни аргументи во рацете – оваа држава нема попис и има сомнителен избирачки список. СДСМ

Капитал број 757 02.05.2014

40

www.kapital.mk

политика

можеше сосема комотно да излезе и да каже дека без попис, а со тоа и без чист избирачки список нема да оди на никакви избори. Дополнително, во последната недела отворија многу афери. Можеа да кажат дека се додека нема постапка за која и да е од нив, тие не одат на гласање. Зошто не искористија ниту еден од овие големи аргументи? Како да почнаа да свират, откако помина свадбата...“ вели еден странски дипломат за „Капитал“. Во секој случај, ова е сосема нова тактика на дејствување на опозициската партија и ефектите од овие потези допрва ќе се очекуваат и анализираат. Ако оваа одлука +се покаже дека нема моќ да направи некоја посериозна криза и потрес на власта, но и на целата политичка сцена, тогаш многу веројатно е да се очекува дека ќе резултира со потрес во самата партија.

Лидерот на СДСМ Зоран Заев ќе треба да одговори на следните прашања: XX Дали одлуката за непризнавање на резултатите, ќе значи и враќање на мандатите во Парламентот (Капитал го затвора овој број пред најавената одлука на партијата во врска со ова)?

XX Дали тој оваа одлука ја донел откако сфатил дека може да гарантира дека ќе биде почитувана од сите (оти впечатокот е дека тој прво ја донесе, па потоа ја стави на разгледување на партиските тела – нерегуларностите за кои реагираше не се од вчера) XX Ако биде така, дали има тогаш визија што понатаму и какви цели ќе исполни со бојкотирањето на институциите, оти бојкотот вели им бил единствена опција XX Ако бојкотот навистина бил единствена опција, тогаш зошто воопшто СДСМ излезе на гласање? Ако не сакаат да му дадат легитимитет на владеењето на „режимот“, зошто тогаш му дадоа легитимитет на неговиот избор?

И сега што...? Груевски пак не се спаси од уцените на Ахмети!

Во меѓувреме, додека се очекуваат ефектите од потегот на СДСМ, карванот ќе си врви. Двајцата лидери на партиите победнички на изборите, Никола Груевски и Али Ахмети, по македонско – политичка логика ќе треба да се договараат за нова Влада. Таканаречениот „мајски договор“, тој џентлменски акт според кој Груевски не би требало да го избере за партнер Мендух Тачи, оти ДПА е партијата губитник во албанскиот политички блок, му дава на Ахмети сила да очекува дека неговото место во новиот владин кабинет е резервирано. Но, двете најголеми партии и пред се нивните лидери и тоа како должат одговори на неколку прашања во јавноста. Ако досега за некого не беше, сега, после овие избори треба апсолутно да стане јасен фактот дека Груевски и Ахмети се сосема демаскирани во однос на нивните наводни кавги и пред се, во однос на нивните наводни националистички позиции. Но, со ред... Прво, двете партии клучен дел од своите кампањи посветија во меѓусебни обвинувања дека едниот го уценува другиот и дека токму заради заштита на етничките интереси на групата којашто едниот или другиот ја претставуваат во Владата, налага тие да се спасат еден од друг само преку освојување на што поголем број мандати. Одличен начин за поттикнување на гласачкото тело да излезе на

гласање и да гласа само за да се спаси од „Македончиштата“ или „Шиптарите“. Двете партии тука си ја завршија работата. Но, зошто нивниот национализам, па дури и национализмот на оние коишто ги гласаат само заради национализам е лажен? Зарем вистински националист после таква реторика, после кампања посветена на плукање на довчерашниот коалициски партнер, би седнал со него на маса за партнерски да гради коалиција? Или, ако се анализираат гласачите... Во првиот момент кога би била евентуална повторно заедничка коалиција на Ахмети и на Груевски, нивните гласачи би требало да се чувствуваат изневерени, оти излегле и гласале за заштита од, а не за партнерство со „уценувачите“. Токму затоа Груевски треба да одговори на неколку прашања: - Дали ќе откако цела кампања ја потроши на обвинувања кон Ахмети, па дури и избори распиша за да се спаси од неговите уцени, тој ќе заборави колку неудобно се чувствувал во негово друштво и повторно ќе коалицира со него? Дали ќе ќе го исполни клучното барање на ДУИ за една од носечките функции во земјата да биде дадена на Албанец (веројатно спикер во Собранието)? И клучно, дали мисли дека сега ќе престанат уцените на ДУИ? Како што гледаме, не само што

не престануваат, туку тие само се засилуваат, оти Ахмети не чекаше ниту три дена да поминат после гласањето за преку косовскиот весник „Нова ера“ да порача дека ќе има дестабилизација на државата ако ДУИ не влезе во владата“. Заради ова доаѓаме до клучната дилема која се наметнува сега кога заврши гласањето, а тоа е зошто воопшто се распишаа овие избори? Груевски ќе треба пред целата јавност да ја образложи потребата од распишување на предвремени парламентарни избори и трошење на над 6 милиони евра народни пари, кога тој ниту се спаси од уцените на ДУИ, ниту од неопходноста од испорачување на нивни барања! Ахмети пак, ќе треба да објасни дали целата негова идеја се состои во пазарење за добивање на спикерска фотелја? Дали можеби заедно со Груевски се договорија да распишат избори заради што тоа беше начин за да под еден – ВМРО – ДПМНЕ добие претседател (тешко е за граѓаните да разберат, но бојкотот на ДУИ всушност е поддршка за Иванов, оти неиспорачување поддршка ќе беше само гласање за Пендаровски, бојкот е само форма на поддршка која Ахмети може да ја продаде кај својот електорат), а ДУИ да добие спикер... или некое друго барање коешто Ахмети допрва ќе го стави на маса.

www.kapital.mk

Капитал број 757 02.05.2014

политика

41

SAD, EU, OBSE/ODIHR: Glasaweto se odviva efikasno, predizborieto e problem

Д

одека оптимистот и песимистот се расправаа дали чашата е полуполна или полупразна, опортунистот ја испи водата. Вака некако може да се толкува „галамата“ којашто се крена во медиумите виза ви извештаите на набљудувачките мисии ОБСЕ/ОДИХР, но и ставовите на официјален Вашингтон и Брисел во однос на текот на гласањето. Едни тврдеа дека странците рекле оти изборите поминале малтене скандинавски, а други – латиноамерикански. А доволно е само точно и целосно, а не селективно да се прочитаат нивните извештаи. Заедничко за сите е што ценат оти денот на изборите поминал добро, односно ефикасно. Ова значи дека странците го фалат техничкиот процес на гласање. Но, тоа што денот на гласањето бил без проблеми, не значи дека самите избори се според стандардите кои државата ги превзема со членството во ОБСЕ, оти за целиот предизборен период и воопшто политичката клима, амбасадорот на ОБЦЕ на пример, Герт Аренс има други оценки: „Изборите во предизборниот период не ги исполнија важните стандарди кои државата ги превзема со

членството во ОБСЕ. Ова се однесува на разграничување на државата од партијата, обезбедување на услови за рамноправен натпревар, подеднаква медиумска застапеност како и прашањата поврзани со избирачкиот список“ вели тој. Ако Аренс не беше доволно јасен, заедничкото соопштение на Американската амбасада и Мисијата на ЕУ, оди попрецизно: „Партиите што ќе ја формираат новата влада и да се ангажираат со опозицијата во конструктивен дух. Тие мора да се осврнат не само на техничкиот аспект на организирање на избори, туку мора да ги адресираат и сите неправилности и диспропорционалности во поширокиот изборен систем, бидејќи со нив се ризикува да се поткопа довербата во демократскиот процес“ велат тие. Сосема е јасно дека се прави силна дистинкција помеѓу гласањето како технички процес (слободно да се излезе на избори, пенкалата да пишуваат, да се најдат граѓаните на избирачкиот список, да нема кршење или полнење кутии, да нема тепачки или недај боже избори) и она што значи фер изборен процес. Странците велат – гласањето е во ред, неправилности и демократски

нарушувања има во предизборието. Но, тука опозицијата оди во офсајд, сметајќи дека ова ќе биде доволно алиби за тие да добијат поддршка за бојкотот, оти според дипломатите нејасно е како партија која излегла на избори и не поднела ниту една претставка до ДИК вели дека не ги признава резултатите. Во секој случај, од извештаите на странците за овие избори, најзапаметено ќе остане тоа што за прв пат, посочен е директно министерот за внатрешни работи како дел од проблемите. ОБСЕ има одредби, а Македонија со членството во ОБСЕ презела обврска да ги почитува, според кои министрите мора да ги стват своите функции во мирување, ако се кандидати за пратеници и тераат кампања. Оваа одредба има за цел да спречи злоупотреба на државни ресурси и да го избегне конфликтот на интересите кои се вградени во двојната улога на службено лице кое е вработено во клучно министерство и е кандидат во текот на изборниот период.Оваа одредба посебно важи за Министерот за внатрешни работи кој има овластувања врз клучни аспекти од изборниот процес. Според извештајот, кај нас, Гордана Јанкулоска воопшто не го испочитувала ова начело.

ЕДНОДНЕВЕН СЕМИНАР НА ТЕМА:

БЕЗБЕДНОСТ И ЗДРАВЈЕ ПРИ РАБОТА ЕФЕКТИВНО СПРАВУВАЊЕ И УПРАВУВАЊЕ СО НЕСРЕЌИТЕ  09 мај 2014 година, од 10.00 до 15.00 часот

Капитал Академија, Скопје

АГЕНДА: 1. ПРОФЕСИОНАЛЕН ОСВРТ  Дефинирање на несреќа при работа, организациони мерки за намалување на можноста за несреќа при работа, управување со несреќите при работа.

2. ЗАКОНСКА РАМКА  Минималните законски побарувања за евидентирање и справување со несреќите при работа 3. ЗДРАВСТВЕН АСПЕКТ  Управување и евидентирање на несреќите при работа и професионалните заболувања (Доктор специјалист по Медицина на труд) 4. ПРАКТИЧЕН ПРИМЕР  Примери од добра пракса на компанија од Р. Македонија

Сите заинтересирани за учество во оваа работилница можат да се пријават најдоцна до 7 мај 2014 година.

ПРЕДАВАЧИ:    

Експерт по безбедност при работа Претставник од Државниот инспекторат за труд Доктор специјалист по медицина на труд Менаџер за заштита при работа

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

Капитал број 757 02.05.2014

42

www.kapital.mk

политика

Golemite politi^k 6 pratenici poradi el d o M oj vo k e ne it aat l a m uv n i pom

Приказ колку пратеници би освоиле партиите ако Македонија беше една изборна единица: ВМРО - ДПМНЕ - 55 l СДСМ - 33 l ДУИ - 17 l ДПА - 7 ГРОМ - 3 l НДП - 2 l КПМ - 1 l Достоинство 1 l ВМРО-НП - 1

тичкит Капитал анализира колку пратенички мандати би освоиле поли кото ме Колку гласови завршија во вода? Колку гласови вреди пратенич Каква е зависноста на излезноста на изборите со резултатот? пишува:

Љупчо Златев

ljupco.zlatev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Г

олемата четворка ВМРО – ДПМНЕ, СДСМ, ДУИ и ДПА и на овие избори ги подели најголемиот број од мандатите помеѓу себе. Но, за разлика од 2011, на последните парламентарни избори сметките малку ги поматија две политички партии, ГРОМ на Стевче Јакимовски и НДП на Руфи Османи кои освоија по еден пратеник на нивните изборни листи. Чудно, за да се стане пратеник во

Македонија се потребни околу 8000 гласови, а пратеникот од Австралија вреди одвај 850 гласа. Па така и легитимитетот на пратениците од дијаспората, кои имаат еднакво право на одлучување како и оние кои се избрани во Македонија, се става под знак прашаник. Веќе подолго време во јавноста се разгледува идејата Македонија да стане една изборна единица. Експертите коментираат дека поделбата на шест изборни единици најмногу им одговара на големите политички партии и токму затоа нема политичка воља да се измени системот за доделување на пратенички мандати. „Капитал“ анализира колку пратенички мандати би освоиле политичките партии доколку Република Македонија беше една изборна единица? Колку гласови завршија во вода? Колку гласови вреди пратеничкото место во дијаспората?

Каква е зависноста на излезноста на изборите со резултатот?

Поради поделбата на 6 изборни единици, големите партии имаат 6 пратеници повеќе

Постојат два модели со кои се доделуваат пратеници на политичките партии, мнозински модел и пропорционален модел. Во Македонија избран е пропорционалниот модел по кој гласовите се доделуваат со донтовата равенка која ги дели мандатите делејќи го вкупниот број на освоени гласови на секоја партиите со бројот на пратеници и за избран пратеник на листата го бира оној со најголем количник. Пропорционалниот модел во комбинација со донтовата формула, во теорија помалку им одговара на големите политички партии во споредба со неговата алтернатива односно мнозинскиот модел за избор на

www.kapital.mk

Капитал број 757 02.05.2014

политика

43

ki partii "ukradoa" i izborniot model!

Приказ на освоените пратеници во Собранието на Република Македонија: ВМРО - ДПМНЕ - 61 ( 3 од дијаспората ) l СДСМ - 34 ДУИ - 19 l ДПА - 7 l ГРОМ - 1 l НДП - 1

ица? те партии доколку Република Македонија беше една изборна един есто во дијаспората? пратеници. Но, со тоа што Македонија е поделена на шест изборни единици системот се модифицира и големите политички партии сепак имаат повеќе пратенички мандати затоа што вкупните гласови на помалите политички партии се делат на шест. Доколку Македонија беше една изборна единица, ВМРО – ДПМНЕ ќе имаше 55 +

3 пратеници, наместо 58+3.СДСМ исто така ќе изгубеше еден пратеник и ќе имаше 33 наместо 34. ДУИ ќе освоеше 17 наместо 19 пратеници а ДПА ќе имаше 7 пратеници колку што има и сега, но сметките ќе им ги поматеше Руфи Османи со НДП кој наместо 1 ќе имаше двајца пратеници. ГРОМ ќе се претставеше со 3 наместо со пратеник.

Во Собранието ќе беа претставени и Коалицијата За Позитивна Македонија, ВМРО-НП и Достоинство со по еден пратеник. Овој приказ создава сосем поинаква слика за Парламентот, односно дури 8 пратеници немаше да бидат дел од големата четворка ВМРО-ДПМНЕ, СДСМ, ДУИ и ДПА, наместо двајца.

Капитал број 757 02.05.2014

44

www.kapital.mk

политика

Ако Македонија беше една изборна единица, албанските политички партии ќе имаа еден пратеник помалку. Поради поделбата на шест изборни единици бројот на пратеници од изборните единици каде што претендираат албанските политички партии е фиксиран. Без поделба поради помалата излезност кај албанското во шестата и втората изборна единица, албанските политички партии ќе имаа еден пратеник помалку. Симулацијата на Капитал покажа дека поради поделбата на шест изборни единици, вољата на околу 128,000 гласачи не е претставена во Собранито На Република Македонија.

Резултатите на изборите зависат и од одзивот

По донтовиот модел за доделување на пратеничките мандати, судбината на помалите политички партии во голема мера зависи од излезноста на изборите во изборните единици. Политикологот Благој Ѓелевски тврди дека поголема излезност на малите партии не им одговара затоа што со поголема излезност донтовата равенка го зголемува прагот за влез на последниот пратеник. “Помалите партии многу често се на прагот кој зависи од излезноста, па така може да се случи некоја политичка партија да освои над 8,000 гласа во одредена изборна единица а пак да не добие пратеник.“, вели Ѓелевслки На предвремените парламентарни избори највисока излезност имаше во изборната единица четири, околу 73%, тоа донесе висок праг од над 8700

гласа за влегување на пратеник во Собранието. На пример ГРОМ, имаше 8,428 гласа но сепак за околу 300 гласа не успеа да влезе во Собранието на Македонија. Најмал одзив од сите изборни единици имаше во изборната единица шест, само 49,69%. Оваа излезност придонесе прагот за влез на пратеник да падне нешто под 6,500 гласови. Според Ѓелевски, одзивот во голема мера ги дефинира резултатите на изборите и за СДСМ и ВМРО - ДПМНЕ. Линеарно регресивниот модел кој тој го користи за анализа на изборните резултати покажува дека постои силна релација помеѓу резултатот на изборите и излезноста на истите. Според него, ако се анализираат досегашните изборни резултати на СДСМ му треба огромна излезност за да победи на едни парламентарни избори. “Ако се анализираат резултатите на сите досегашни изборни циклуси на СДСМ му треба огромна излезност за да победи на едни парламентарни избори.Таа тенденција е толку силна што регресивната анализа покажува дека доколку ја знаеме излезноста ќе може да предвидиме 89% од варијацијата на освоените гласови на СДСМ, што статистички е многу висок процент. Така, моделот покажува дека е потребен одзив на изборите од барем 72% за СДСМ да победи“, изјави Ѓелевски. Според него, ВМРО – ДПМНЕ е безбеден се додека излезноста е под под овие 72% затоа што тие, според него, имаат стандардно гласачко тело од околу 430.000 и почнуваат со оваа цифра.

Ако се кандидираше во дијаспората, Саше Политико ќе станеше пратеник!

С

аше Ивановски – Политико, како кандидат на партијата НДМ освои 661 глас во изборната единица 3, а неговата партија освои 1,925 гласа во цела Македонија. Имајќи го во предвид мнозинскиот модел кој важи во дијаспората, Саше и НДМ со овие 1,925 освоени гласови ќе добиеја пратеник во Америка или Австралија. Во трите изборни единици во дијаспората нема пропорционален модел како во Македонија, таму важи мнозинскиот модел за освојување на пратенички мандат. Пратеник од Австралија, Америка и Европа станува кандидатот на партијата која освоила најмногу гласови. Обично мнозинскиот модел оди рака под рака со цензус за освоени гласови, но за нашите пратеници од дијаспората нема цензус. Зависно од излезноста во изборните единици и бројот на политички партии кои учествуваат, во Македонија минимумот за освојување на пратеник се движи од приближно 6,500 до приближно 8,800 гласа. За споредба, во Австралија Васко Наумовски (кандидат на ВМРО-ДПМНЕ) стана пратеник во Собранието на Република Македонија со освоени само 881 глас.

ПОКАНА На 12 јуни 2014 година (четврток) во просториите на НБРМ, на 8. кат, со почеток во 14 часот, ќе се одржи 13. сесија на Клубот на истражувачите. Ве молиме доколку сакате да презентирате Ваш работен материјал на оваа сесија на Клубот на истражувачите, да н$ известите најдоцна до 22 мај 2014 година (четврток). Се надеваме дека ќе побудиме интерес кај Вас и кај Вашите колеги за учество на Клубот на истражувачите. Ве молиме Вашето присуство на оваа сесија на Клубот на истражувачите да го потврдите најдоцна до 5 јуни 2014 година на тел. +389 2 3298110; електронска пошта: kontakt@kapital.com.mk Клубот на истражувачите е формиран во јули 2011 година, во рамки на активностите за поддршка на развојот на истражувачката и аналитичката работа. Овој клуб е отворена платформа за презентација и дискусија на научно-истражувачки трудови, особено во доменот на монетарната политика и макроекономијата. Согласно со досегашната практика, сесиите на Клубот се одржуваат на тримесечна основа, во март, јуни, септември и во декември. Народната банка има отворен повик до истражувачите за поднесување сопствен труд до Клубот, вклучително и на оние што се во работна верзија. Заради понатамошно промовирање на Клубот на истражувачите и проширување на составот на учесниците, објавуваме покана до сите аналитичари и истражувачи од научно-образовните институции, финансискиот и нефинансискиот сектор, за редовно учество на неговите следни сесии, како дискутанти или како слушатели. На овој начин се овозможува квалитетна и отворена дискусија меѓу истражувачите, носителите на политиките, аналитичарите од финансиските институции и другите учесници. Исто така, преку размената на мислења се обезбедува унапредување на научно-истражувачката работа во земјата. Зачленувањето во клубот е од отворен карактер, за што подетални информации можете да видите на следнава врска: www.nbrm.mk/Клуб на истражувачи.

Капитал број 757 02.05.2014

46

www.kapital.mk

политика

Poddr[kata na radikalnite partii

]e go zapre li raste^ cizam zabavenoto pr Разочараноста од економската криза која остави 28 милиони невработени, но и неподготвеноста на институциите да се справат со посериозни прашања, не само што ја зголеми разочараноста и недовербата меѓу граѓаните во Унијата, туку, како што покажуваат анкетите ја поттикна поддршката на радикалните партии кои пропагираат евроскептицизам, антиимигрантска политика, затварање на унијата и свртување повеќе кон себе. Капитал анализира како изборите во ЕУ ќе влијаат врз понатамошното приближување на Македонија кон ЕУ пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

З

а прв пат откако Европската унија се соочи со економската криза која беше особено болна за јужните земји од европскиот континент, но и со кризата на суверенитет, која јасно покажа дека државите членки цврсто стојат во заштита на своите национални интереси, преку 350 милиони европски граѓани за само еден месец ќе имаат шанса да изберат нови 751 членови на Европскиот парламент. Иако вообичаено интересот за европските избори е значајно мал, сепак последните анкети покажуваат поголема заинтересираност на европските граѓани да излезат на изборите и да го кажат своето мислење за европскиот проект. Разочараноста од економската криза која остави 28 милиони невработени, но и неподготвеноста на европските

институции да се справат со посериозни прашања, не само што ја зголеми разочараноста и недовербата меѓу граѓаните во Унијата, туку, како што покажуваат анкетите ја поттикна поддршката на радикалните партии кои пропагираат евроскептицизам, антиимигрантска политика, затварање на унијата и свртување повеќе кон себе, но и зголемување на суверенитетот на државите на сметка на одлуките кои ги носат европските институции, на сметка на владејачките партии во земјите членки кои добиваат се помала поддршка. Всушност поддршка за евроскептичните и радикалните партии отсекогаш постоела во рамките на унијата, но сепак овогодинешните предизборни анкети покажуваат значајно зголемување во однос на се поголемата доверба што

ја стекнуваат. Бројноста изразена во европратеници која може да ја добијат во Европскиот парламент и тоа како ќе влијае на европските политики кои понатаму ќе ги носи ова тело, што според аналитичарите може да биде голема кочница во однос на одредени прашања кои ќе се гласат во парламентот. Оттука и не изненадува што затвореноста на европската унија и свртување пред се кон закрепнување од економската криза и создавање услови за поголема вработеност се фокусот на сите партии кои ќе ја водат битката на овие избори, а прашањето за проширување на Унијата речиси и да не е присутно во кампањата. За растот на поддршката на радикалните партии и нивното влијание на понатамошниот развој на ЕУ проектот,

www.kapital.mk

Капитал број 757 02.05.2014

политика

47

jakne neposredno pred EU izborite

^kiot evroskeptiro[iruvaweto na EU? СОСТАВОТ НА ПАРЛАМЕНТОТ ВО ПОСЛЕДНИТЕ ТРИ ИЗБОРНИ ЦИКЛУСИ Партии

Избори 2004

Избори 2009

288 217 104 42 41 37

265 184 84 55 35 32

ЕПП Социјалисти и Демократи Либерали Зелените Левица Евроскептици

Што ги прави овие избори поразлични од другите?

С

и како тоа би влијело на земјите кои чекаат пред портите на ЕУ, Капитал разговараше со домашни аналитичари но и со актуелни европратеници. Генералниот заклучок е дека Европската унија е пред сериозен тест, а поддршката која ја добиваат радикалните партии, иако засега не се претпоставува дека ќе ја парализира работата на парламентот, сепак испраќа јасна порака дека мнозинството граѓани се изморени од бирократскиот апарат и големите плати на европските претставници, кои се покажаа недоволно способни да им го направат животот на европските граѓани подобар, ветување врз кое и почива самата европска идеа. Европратеникот и известувач за Македонија во Европскиот Парламент, Ричард Ховит за Капитал вели дека со оглед на засилените реакции против

о Лисабонскиот договор Европскиот парламент не е веќе само консултативно тело, туку станува полноправно тело кое заедно ги носи законите Советот на Европската унија, тело што ги обединува претставници на земјите-членки на ЕУ. Тоа значи дека Европскиот парламент сега има еднаков удел во речиси сите закони на ЕУ кои влијаат на граѓаните. Пратениците имаат свој збор во прашањата кои се однесуваат за внатрешниот пазар, граѓанските слободи, основните права, што е поврзано, се разбира и со економската криза и како да се трошат средствата од буџетот на ЕУ преку инвестирање во регионалниот развој, истражување, енергетиката, транспортот и животната средина итн Исто така, освен поголемата улога што ја добива Парламентот, на овие избори за прв пат европските граѓани ќе можат да го изберат следниот претседател на Европската комисија (кое е извршно тело на ЕУ). Затоа што (според новите правила) земјите-членки ќе треба да ги земат предвид резултатите од изборите, па при номинирањето на новиот претседател на Европската комисија, тој ќе мора да биде одобрен од мнозинството на членовите на Европскиот парламент.

имиграцијата, проширување е жешка тема во оваа изборна кампања. „Јас не ги кријам реакциите на јавното мислење против имиграцијата, што значи проширувањето на ЕУ е "жешка" тема во тековната европската изборна кампања. Сепак јас сум убеден дека, по изборите, се уште ќе има мнозинство

Избори 2014 (прогнози) 215-218 216-219 64-72 37-43 35 40

во поддршка на проширувањето на ЕУ и дека позитивна прогресија може да се направи со разговорите за пристапување“, вели Ховит. Аналитичарите во Македонија пак се децидни. Македонија има уште многу да направи сама, за евентуалните поместувања во рамките на европските институции значително да влијаат на нашето придвижување кон Унијата. Бојан Маричиќ, директор на МЦЕО вели: „Подемот на неколку популистички изјави во однос на проширувањето може да влијае негативно, но ова не е страшно оти пред секој избори во ЕУ се отвараат овие болни теми на кои никој не сака да збори.Но ако се спореди со 2009 година може да се забележи намалување на тој бран на евроскептицизам, освен во државите како Британија, каде можеби се бележи раст и други држави кои важат за евроскептични. Но голем дел од левите радикални партии како Сириза веќе добиваат се поголема поддршка на овие избори. Но дали ќе освојат нешто останува да се види.Како и да е проширувањето како тема веќе одамна не е популарна во ЕУ. Но тоа не значи целосно стопирање на процесот на проширување. Бидејќи ЕУ има рамка за сите држави, кои се ставени на некои шини и полека се движат. Темпото на движење е различно. Во случајот со Македонија мислам дека земјата има уште многу крупни проблеми кои мора сама да ги реши за да се заклучи дека проширување, односно нашиот влез ни зависи само од ЕУ“, вели Маричиќ. Сличен е ставот и на Малинка Ристевска Јорданова од Институт за европска политика: „И пред десет години се зборуваше за замор од проширување но ние пак добивме кандидатски статус. Еден фактор е подготвеноста на ЕУ за проширување, а друг е нашата подготвеност. Македонија не е некаков голем залак за ЕУ за да не плаши било каква реторика за запирање на проширувањето. Без разлика што во ЕУ постои таков тренд, нас тој не може да ни биде оправдување за имиџот кој сами си го создадовме таму“, вели Ристевска Јорданова.

Капитал број 757 02.05.2014

48

www.kapital.mk

политика Бојан Маричиќ

Ричард Ховит

Подемот на неколку популистички изјави во однос на проширувањето може да влијае негативно, но ова не е страшно оти пред секој избори во ЕУ се отвораат овие болни теми на кои никој не сака да збори. Во случајот со Македонија мислам дека земјата има уште многу крупни проблеми кои мора сама да ги реши за да се заклучи дека проширување, односно нашиот влез ни зависи само од ЕУ.

Јас не ги кријам реакциите на јавното мислење против имиграцијата, што значи проширувањето на ЕУ е "жешка" тема во тековната европската изборна кампања. Сепак јас сум убеден дека, по изборите, се уште ќе има мнозинство во поддршка на проширувањето на ЕУ и дека позитивна прогресија може да се направи со разговорите за пристапување.

директор на МЦЕО

Каков бил составот во ЕП која Македонија имаше најмногу успех?

европратеник и известувач за Македонија

зависи од одлуката на лидерите на земјите членки.

Кои се главните играчи на

И во 2005 година кога Македонија доби овие избори? кандидатиски статус и во 2009 година Во трката за претседателското столче кога по прв пат беше изгласа во Европската Комисија, се одлуката во Европскиот пријавени пет кандидати, меѓу парламент за започнување на кои најсилна поддршка имаат преговорите, мнозинството поранешниот премиер на во ова тело го имаше Луксмебург и претседател десната Европската на Еврогрупата Жан народна партија. Клод Јункер како Но, распоредот на силите милиони се без кандидат на Европската во рамките на европскиот работа во ЕУ народна партија, и парламент всушност не актуелниот претседател играше досега било каква на Европскиот парламент, голема улога во однос на Мартин Шулц како напредокот на Македонија кандидат на Демократите кон ЕУ. Тоа најмногу е поради фактот и Социјалистите. Она што досега ја што Европскиот парламент и немаше обележа кампањата и на двајцата и се некоја позначајна улога во рамките наметна како дилема послед првата на одлуките кои ги носи Европската ТВ дебата одржана минатата Комисија како извршно тело во недела, е прашањето „по што рамките на оваа институција, се разликуваат двајцата а уште помалку во она кандидати“, бидејќи фокусот што го носат како одлука и на двајцата е економската самите земји членки во криза, промовирање рамки на Европскиот на економски раст и совет. член брои Европскиот вработување на младите. Меѓутоа, и со „Двајцата повеќе се парламент Лисабонскиот договор согласуваат отколку што не од 2009 година, со кој се согласуваат и изразуваат му се дава поголема про-Европски консензус“, се улога на Парламентот, коментарите во медиумите значајни поместувања во однос после нивната прва дебата. на политиката на проширување не се И двајцата сметаат дека Германија е очекуваат, оти, сепак тоа најмногу најуспешниот економски модел и дека

28

751

Жан Клод Јункер кандидат за претседател на Европската комисија

На земјите од Балканот им е потребна перспектива за членство во Европската унија, но ЕУ би морала побавно да презема чекори. На Унијата и е потребна пауза во проширувањето со нови земји членки.

Ќе остане ли Ховит известувач за Македонија?

С

о оглед на тоа дека се менува составот во Европскиот парламент, до крај останува неизвесно дали актуелниот известувач на Македонија во Европскиот парламент ќе остане европратеник а со тоа и известувач. Тој за Капитал вели дека се надева дека ќе биде ре-избран за да продолжи со своите пријатели да работи за понатамошното проширување во ЕУ. „Како и во секоја демократија, избори се несигурни, но сум горд да го поддржувам случајот за проширување на ЕУ и се надевам дека ќе бидам повторно избран за да можам заедно со моите пријатели и колеги да продолжиме да работиме со вашата земја и поширокиот регион за да им помогне во напредокот кон идно членство во ЕУ“, вели Ховит за Капитал.

треба да им се каже добредојде на легалните имигранти, а злоупотребата на системот од мигрантите да си ја решаваат самите држави. Во однос на политиката за проширување, едно од најважните прашања за земјите аспиранти како Македонија, во предизборната кампања само Јункер даде свој став. „На земјите од Балканот им е потребна перспектива за членство во Европската унија, но ЕУ би морала побавно да презема чекори“,Јункер и додаде дека на Унијата и е потребна пауза во проширувањето со нови земји членки. Шулц во досегашните настапи не изразил став во однос на понатамошната политика на проширување, но судејќи по претходно дадените изјави, како претседател на Европскиот парламент, важи за европолитичар кој силно го поддршува понатамошното проширување на Унијата. Но со оглед на фактот дека евроскептицизмот зема замав меѓу европските земји, меѓу кои Британија со најизразен евроскептицизам, што резултира со поддршка на радикалните леви и десни партии, аналитичарите велат дека и покрај нивната најголема популарност до крај останува нејасно дали ќе успеаат да бидат номинирани.

Капитал број 757 02.05.2014

50

www.kapital.mk

Интервју

Blagoja Markoski универзитетски професор по демографија

Dr@avata gi prisiluva lu\eto da begaat od nivnite rodni kraevi пишувa: Дејан Азески dejan.azeski@kapital.mk фотографија: Ивана Кузмановска ivana.kuzmanovska@kapital.mk

С

поред официјалните статистики на Светска банка околу 450.000 Македонци се иселени од земјава во странство, што е повеќе од 20% од вкупното население. Македонија истовремено е во друштвото на 15 светски земји од кои населението најмногу се иселува . Која е според вас причината за ваквата појава? Треба да се разграничи дали станува збор за иселеници кои се иселиле од Македонија во минатото или станува збор за луѓе кои тоа го направиле во последните десетина години. Тука постои драстична разлика. Ако станува збор за Македонци кои многу порано ја напуштиле државата тогаш бројката сигурно е поголема од оваа, а ако станува збор за сегашниот миграционен процес, тогаш, треба да се знае дека станува збор за времени миграции кои се одвиваат во одредени сезони од годината или период од година, година и половина можда и две години, а не

за трајни миграции. Процесот на добивање визи е релативно тежок. Но, причините за миграциите нормално треба да се бараат во општата економска состојба и секако поради глобалните и културолошките влијанија и состоби. Луѓето покрај заработката имаат и желба да видат како е во другите држави, како се живее таму, како се заработува. Ова е важно бидејќи постои мислење (кое веројатно е точно) дека за истото работно место на запад се заработува многу повеќе отколку во Македонија. Како и секогаш во странство се иселуваат пред се младите луѓе, а подоцна на одреден најчесто краток период се повлекуваат и старите, но тоа не е трајно преселување. Мотивацијата кај постарите луѓе кои одат на запад не е таму да работат или да живеат, туку да им помогнат на нивните деца и внуци на одреден период.

XX Дали може да се смета на враќање на иселениците назад во Република Македонија? Многу зависи за кои иселеници станува збор, за оние кои се во Европските држави или за оние кои се во прекуокеанските земји. Иселениците кои се отселени пред неколку децении, нивните деца кои се родени во странство и подолго време живеат таму, моја проценка е дека неможе да се смета на нивно ефективно враќање во Република Македонија. Тие таму се стекнуваат со

одредена култура на однесување и живеење која индиректно ги врзува за тие нови краишта. Тие на Македонија гледаат само како на резервна варијанта за одмор или друг тип на привремен престој кај своите баба дедо или евентуално други роднини. Јас тоа можам да го потврдам и со личен пример преку моите внучиња од Австралија. Иако додека беа помали имаше голема желба кај нив за секоја наредна посета во Македонија, полека како што стануваат средношколци расположението видно им се менува, за нив веќе Австралија е место кое се нарекува дом.

XX Посебен голем проблем во Македонија е повеќе децениската миграција селоград која кулминира во последниве години со пренаселување на Скопје. Кои се причините за ова, а кои последиците и дали е можно да се врати назад овој процес? Во Македонија неодамна на оваа тема се одржа еден голем научен симпозиум на тема Проблеми и перспективи на Ридско планинските подрачја, со луѓе од десетина држави со околу 80 отпечатени и презентирани трудови и со 110 учесници. Главниот заклучок на сите тие еминентни научници беше дека теоријата за рамномерен развој на регионите не смее да се исклучува во ниедна држава и таа мора да се почитува и применува. Значи

www.kapital.mk www.kapital.mk

Капитал број 757 02.05.2014

Интервју

51

Со универзитетскиот професор по демографија Благоја Маркоски разгваравме за причините зошто е се поголем бројот на луѓе кои ги напуштаат своите родни места и се исселуваат во поголемите градови или надвор од Македонија, како и за мерките кои треба да се превземат за да се спречат овие трендови кои негативно се одразуваат врз економијата, политиката и сите сфери од опшественото живеење

тие трендови на внатрешни миграции кон само еден центар се несоодветни не само за нашата држава Македонија, туку за било која држава. На симпозиумот се даде предлог да се дистрибуираат одредени функции во останатите делови од државата. Потребна е дисперзија на одредени функции и на одредени работни активности. Само така може да се развиваат останатите населени места и помали градчиња. Точно е дека во Македонија имаше засилена индустријализација од шеесеттите до осумдесетите години на 20 век што природно предизвика рурална депопулација од една и засилена урбанизација од друга страна . Тука мора да се спомене и несреќниот момент после Скопскиот земјотрес каде во градот се создадоа услови за многу повеќе жители, но без разлика на сето тоа градот во одреден момент требаше да подзастане со урбанистичкиот развој (се мисли на урбанистичкото ширење а не на урбанистичкото уредување) со цел да може да напредуваат и останатите градови и населени места. Бидејќи тоа не се направи витални останаа само поголемите градски населби во Македонија, а за сметка на тоа селската средина и помалите градски населби доживуваат негативен тренд на развој затоа што им се одземаат голем број на функции. На пример, Неготино е гратче во централен дел во Македонија

кое е аграрно и индустриски развиено со многу други стратешки предиспозиции и одлична инфраструктура. Но, во делот на медицината или во здравствениот сектор на градот му е ускратено гинеколошкото одделение кое од Неготино го дисперзираа во Кавадарци. Тоа е само еден пример. Ваквите пристапи предизвикуваат негативни психолошки моменти, така што луѓето кога размислуваат за селење си размислуваат што имаат а што немаат на располагање во својата населба и што може да имаат во друго место на живеење. Вакви примери во различни населени места има многу. Исто така во овој период после 1990 години со процесот на трансформација на стопанството, приватизациите и слично настана еден застој на стопанството и се затворија голем дел индустриски капацитети. Тоа предизвика мошне силен емиграциски бран од помалите кон поголемите градски центри (особено кон Скопје). Типишен пример е Крушево. Таму (во осумдесетите и почеток на деведесеттите години на 20-ти век) имаше девет претпријатија, што беше сосема солидно за неговата големина од 5-6.000 илјади луѓе. Во моментов во Крушево нема ниту едно претпријатие, така што луѓето се принудени (како најлесен начин според нив) единственото можно решение да емигрираат масовно кон Скопје. Ваквите ситуации се сериозен проблем кој не се потенцира толку, а е многу сериозен и од национален интерес. Но, преку градежниот сектор (главно во Скопје) се одржува брутодомашниот производ на некое повисоко ниво, но тоа е на кратки патеки и економски е неоправдано, а последиците од ваквата практика ќе следуваат во наредните години и децении. Државата и стопанството мора да се ориентираат во сектори кои што ќе произведуваат пари, а не во сектори кои што ќе трошат. Плус тоа градежништвото функционира само во поголемите градски центри што прави дисбаланс во стандардот со малите населени места. Тука како трет елемент е смената на културата на живеење кај населението. Голем дел од луѓето се водат од филозофијата „па зошто баш јас да работам земјоделие, зошто јас баш да се занимавам со сточарство, а некој таму дотеран постојано во канцеларија да си седи“. Тоа размислување дефинитивно треба да се смени бидејќи примерите од западните високоразвиени земји покажуваат дека меѓу најбогатите луѓе се оние кои што се занимаваат со земјоделие и сточарство, односно, производителите на храна. На овој план многу е важно да се влијае со превземање директни наменски мерки од државата во делот на откупот на земјоделски производи, пласманот на истите, заштита од увоз на земјоделски ис точарски производи, процесот на комасација и арондација на земјиштето и други мерки кои во стручните и научните кругови се разработени и познати. Другата страна на медаљата е дека сето ова назадување на малите места сигурно се одразува на Скопје. Секој град и секоја географска средина има одредени граници во кои може да се населува и притоа тоа население таму да живее квалитетно. Ние

во Скопје на околу 2.000 км квадратни колку што е територијата на Скопската Котлина имаме околу 270 урбанизирани км2 , токму во рамничарскиот дел, што е многу во поглед на вкупната површина на Скопската рамница. Значи ние оставивме многу малку слободна рамничарска територија што се коси со теоријата за развој на градовите. Секој град мора да има блиска земјоделска територија за одгледување на најбараните производи, како на пример зеленчуковите производи кои не трпат многу транспорт. Скопје во тој поглед во даден момент ќе се соочи со сериозен проблем за обезбедување на храна од непосредната околина. Ќе се носи храна од подалеку како што носиме и сега, но останува дилемата за хендикеп при евентуално други кризни услови. Од друга страна, Скопската Котлина е така поставена да е многу тивка во климатски поглед, степенот на натрупаноста на урбаната структура, присутноста на огромниот број на автомобили, се уште заостанат дел од нечиста индустрија, предизвикува да има навистина нечиста еколошка средина за живеење која веќе се одразува и на здравјето на населението. Иако многумина нема да се сложат, во даден момент во иднина претпоставувам дека Скопје може да се соочи и со недостаток на квалитетна вода за пиење. Иако непосредно блиску имаме три акумулации како Матка, Света Петка и Козјак тие никогаш нема да ни ја дадат онаа изворска вода што ја има Скопје особено преку изворот Рашче како благодет што ретко кои поголеми градови во светот го имаат. Иако без спроведен попис не би било во ред да се шпекулира, но има јасни индикации дека во Скопје заедно со дневните миграции живаат 700 до 800.000 луѓе. Можеби тоа не е многу за светски размери, но секако е многу во споредба со вкупното население во Република Македонија. Во оваа смисла, нарушена е улогата на другите градови како полови на развој во регионите каде што се лоцирани.

XX Што ќе кажете за заговарањето на нов главен град на Република Македонија како едно од решенијата за дисперзија на населението од Скопје Се е можно. Но, јас не верувам дека тоа може да се случи во блиска иднина. Има елементи да се прават некакви заложби во таа насока, но тоа нема да го реши проблемот. Точно е дека е добро да се направат некои дислокации на некои сектори, меѓутоа со тоа се доведува во прашање нивното подоцнежно функционирање. Бидејќи, сепак, главниот град е врзан со поголем број на функции, тука се законодавната, извршната, судската власт, тука се меѓународните институции и тука има потреба и можности за комуникации. Има такви примери во светот каде што се дислоцираат главните градови, но поголем дел од нив се неспоредливи со нас. На крај сето тоа е поврзано со големи финансиски средства и сите сме свесни што би значело сите институции наеднаш да се дислоцираат на друга локација. Наместо тоа, ние решението треба да го бараме во развој на другите центри во Македонија, на кои мора да престанеме да им ги одземаме функциите

Капитал број 757 02.05.2014

52

www.kapital.mk

Интервју

Методологијата за попис не e проблем, прекинот беше од други причини!

XX Пописот на населението во Македонија пропадна и нема најави дека наскоро ќе се одржи. Која е главната причина - опасноста од нарушување на меѓуетничките односи, мислењето дека ќе се прикажат последиците од пустошењето на „белата чума“, или нешто трето? Прво треба да се знае дека Македонија е организирана држава, а во нејзините рамки Државниот завод за статистика е една од најорганизираните институции во Македонија. Тоа е факт кој го потврдува секоја година и Европската Комисија во нејзините извештаи. Затоа уште на почеток можам да кажам дека оспорувањето на методологијата како главна причина за запирање на пописот на неговиот дванаесетти ден, апсолутно не држи. Јас сум претседател на Советот за статистика на Република Македонија и од таа функција можам да ви кажам следно, дека Државниот завод за статистика сите потребни припреми во врска со пописот ги направи комплетно, а сите тие припреми беа контролирани од Советот за статистика каде што се присутни еминентни стручњаци од различни области и институции. Значи, сме ги разгледале пописните материјали, сме разгледале секакви сугестии, сме ја разгледале и методологијата за попис и тука можам да потврдам дека методологијата за и да почнеме да им додаваме нови функции и со тоа да го зголемуваме квалитетот на живот на тамошното население. Повторно ќе дадам пример со Демир Хисар каде во педесеттите и шеесеттите години на минатиот век имало 30 амбуланти. Денеска официјално се водат девет амбуланти, а фактички функционираат само две за дури 45 до 50 населени места што во денешно време на развој споед сите стандарди е недозволиво. Во тој контекст државата и институциите буквално ги присилуваат луѓето да бегаат од нивните родни краеви. Јас сум човек кој низ работата ги посетил сите територии во Македонија и имам еден генерален заклучок дека ние сега во населените места што останаа мора да пристапиме кон нивно инфраструктурно опремување. Тоа значи, под итно да се пристапи кон обезбедување на населените места со водовод, канализација, низ селата да се изгради улична мрежа со асфалтни патишта и тротоари, да се овозможи луѓето да дојдат до сопствената куќа без да се направат со кал до колена. Ако државата и општините создадат соодветни услови во руралната средина, луѓето лесно и брзо ќе ги почувствуваат благодетите од работата и од функционирањето на местото на живеење и мотивите за населување во поголемите градови ќе бидат значително намалени и стопирани.

XX Како ваквата демографска катастрофа се одразува и ќе се одрази врз другите сегменти од општеството како економијата, политиката.. И што можеме да очекуваме во иднина?

спроведување на пописот во Република Македонија е согласно со принципите на Обединети Нации, согласно принципите на Еуростат и според сите законски принципи во Македонија. Станува збор за дефинирана методологија на околу 500 страници каде се е детално регулирано и како таква е една од најкомплетните методологии за спроведување попис во светот. Оттука, следува дека неоправдано беше оспорувана од некои кругови кои за тоа беа наградени со места во МАНУ, без да се даде можност на луѓето од науката да кажат дали она што го зборуваат е исправно или не. Еве јас дури сега имам прилика да кажам дека навистина таа методологија е по сите светски стандарди и без основа беше оспорена и беше прекинат пописот на 12-от ден од почетокот на истиот. Јас не можам да кажам и да нагаѓам кој што и зошто го откажал, но образложението на комисијата и особено на некој дотичен господин дека методологијата не е соодветна воопшто не држат. Веројатно најточна е тезата дека членот во Законот за попис кој бара да се попишува население отсутно од земјата само до една година, на некого не му одговарало, а за да се затскрие тоа се најде компромисно решение и бесправно се нападна методологијата на пописот што апсолутно беше погрешно. Како последица на тоа научниот аудиториум не е во можност

Сето ова, природно, се одразува на сите области од општественото живеење. Во рамките на тие миграции, особено оние кои се однесуваат на иселување на населението во странство, има импликации кои негативно се одразуваат на државата, зошто главно заминуваат луѓе кои што се поспособни и пообразовани и тие наместо да го дадат својот придонес во сопствената држава го даваат некаде на друго место. Затоа ќе повторам дека треба да се преземат мерки како што се дисперзија на функции и активности и мерки за субвенционирање на рамномерниот развој по разни основи. Значи, не мора тоа да е директно парично субвенционирање на населението, туку повеќе да се вложува во рамките на населените места кои се загрозени од иселување на населението, се со цел истото да се задржи во автохтоните места на живеење. Инаку, кога ќе излезе некој да студира или да работи од помал во поголем град и кога ќе ги види поголемите бенефиции кои несомено таму се присутни, тој уште еднаш не се враќа назад од поголемо во помало населено место доколку условите за живеење не се приближуваат според квалитетот на живеење. Помеѓу студентите кои сум ги анкетирал има и случаи каде сакаат да се преселат во градот кој е само на пет километри од нивното родно место. Значи, ако е тоа така со приградските села и населби може да замислите каква е состојбата со оддалечените и изолирани планински села. Значи мора да се обрне внимание на урбанистичкото уредување на руралната средина.

да врши релевантни анализи на демографските состојби како што се: емиграцијата, имиграцијата, природното движење на населението, економските состојби. После тоа има и политички и меѓународни компликации бидејќи Еуростат од нас бараше пописот да биде спроведен во исто време со Косово, Албанија, Босна и Србија за податоците на региоално и глобално ниво да бидат релевантни за споредување и обработка. Сега остануваме како држава да функционираме без попис што значи дека сите планирања, согледувања и анализи се нерелевантни. Јас ќе ви кажам и примери кога ние како научници кога одиме во некои научни собири каде што сме приморани се уште да се повикуваме на резултати од попис кој што е изведен во 2002 година веднаш испаѓаме несериозни во очите на нашите колеги. Сега ни останува единствено да се надеваме дека политиката ќе се тргне настрана од науката и ќе се дозволи одржување на пописот во скоро време. Јас навистина немам сознанија дека во скорешно време ќе има некој напредок во оваа насока, но слушам гласини дека се бараат административни начини на мала врата (административно пребројување на населението, иако пописот е значително покомплексна статистичка операција) да се спроведе оваа статистичка операција.

XX Како ги коментарите мерките кои досега ги превземаат надлежните институции за запирање на белата чума и кои конкретни мерки би требало да ги преземе државата за тоа да се спречи? Прилично е изразен проблемот на депопулација и деаграризација на населените места во Република Македонија а соодветно на тоа урбанизацијата како процес доживува се позасилен развој. Во сите случаи населението е како дезориентирано, во трка по пари, обезбедување кариера, обезбедување стамбено прашање, чекање до последен момент да се стапи во брак, страв како ќе се живее (бидејќи денес обезбеденоста со намирници во натура е значително поретка), дали ќе стигнат заработените пари и така слично. Поради сето наведено се поизразен е проблемот на стапување во брак и придонес во наталитетот на населението. Овие проблеми се детектирани, се преземаат некои мерки но слободен сум да констатирам дека таквите мерки не се соодветни. Проблемот треба да се остави на науката, така што ќе се детектираат правилни мерки и соодветна демографска политика. Меѓутоа прашање сега е колку сме моќни во сите тие сегменти сето тоа да го направиме за релативно краток временски период. Во тој контекст, временскиот период и динамиката на реализација на тие мерки колку побрзо ќе го изведеме толку тие мерки ќе бидат посоодветни и поуспешни. Значи, за да ги спречиме надворешните и внатрешните миграции треба што побрзо и што поефикасно да се работи на економскиот развој (рамномерен развој) на државата. Мора да

www.kapital.mk

Капитал број 757 02.05.2014

Интервју

се создадат економски услови за живеење, така што населението преку обезбедените економски услови ќе се стабилизира генеричката суштина на живеење. За тоа не треба многу, треба само сите тие да имаат вода , одвод, хигиенски услови, излез на асфалт, школо, болница, работа... Само така ќе може да им кажеме на луѓето со сигурност дека многу подобро ќе е да си останат во нивните комотни родни куќи, отколку да се селат во некоја зграда во Скопје на 15 кат во 30 квадрати, само колку да се жители на големиот град. Посебна е анализата во врска со контингентите на население низ генерациите во последните неколку децении. Имено (како сегмент) сега е во оптек контингентот на население кое е родено во осумдесеттите и деведесеттите години кога брачните парови имаа само по 1-2 деца (кај Македонците). Покомплексна е анализата ако се оди генерациски и по етнички групи. Низ демографските текови во блиска иднина природното движење на населението кај сите етнички групи ќе се стабилизира.

XX Со оглед на се поголемиот број старо население какви ќе бидат перспективите на пензискиот систем и глобално каква е перспективата на земјите со преголем процент на старо население? Лично мислам дека овој проблем нема потреба толку драстично да се драматизира во јавноста. Тоа е поврзано пред с$ со она што го кажавме претходно за природниот прираст. Точно е дека поради поголемиот наталитет во триесеттите и четириесеттите години во моментов контингентот на население кое

што стасало да зема пензија е релативно поголем. Меѓутоа, претпоставувам дека за сметка на тоа ќе се развијат доста од другите дејности од кои ќе може да се полни тој пензиски фонд за да го надомести потребниот контингент на пари за моменталниот зголемен број пензионери. Ваквата ситуација нема да трае многу долго бидејќи бројот на пензионери природно ќе се намалува. Така условно земено недостатокот на приходи од придонесите на сега релативно помалиот број на вработени може да се пополнува од други извори. Секаде во светот природно е пензискиот фонд да се помага и со други донации како оние од индустрискиот и стопанскиот систем, особено од делот на концесиите за природните богатства каде што се прават екстра профити. Во праксата познати се и други решенија за овој проблем како организирано живеење на постарите луѓе. Иако е малку непријатно за ова да се зборува (како што смомнав предходно) со текот на времето бројот на пензионерите ќе се намалува. Бидејќи контингентот на население родено во триесеттите и четириесеттите години на дваесеттиот век кога имало многудетни семејства постепено и релативно забрзано ќе се намалува така да ќе дојде до стабилизација на бројот на пензионери и бројот на луѓе кои што ги хранат фондовите. Исто така се поприсутен е трендот дел од помладите генерации да влегуваат во други фондови и да остваруваат некој вид на пензии по други критериуми како што има во западните држави. Затоа мојата теза е дека не треба да бараме сензација или влакно во јајцето, туку да видиме што е практично, што е

53

покорисно и тоа да го направиме. Не треба да се зборува постојано за сензации и катастрофи и да ги носиме луѓето во заблуда, бидејќи и тоа може да биде многу контрапродуктивно.

XX Логична ли е бројката од 1.787.350 граѓани запишани во избирачкиот список? Пописот на население опфаќа многу други аспекти освен просто пребројување на населението и еден од негативните ефекти од немање попис се и ваквите недоречености. Но, сепак треба да се знае дека избирачкиот список е малку поконкретна работа каде што конкретно лице, живее на конкретно место и има право да гласа на конкретно избирачко место. Значи, пописот се прави на десет години, а од пописот до изборите може да помине навистина долг период. Дел од населението починало, дел се стекнало со право на глас, дел се отселило. Затоа избирачкиот список е многу различна и до некаде независна категорија од пописот. Избирачкиот список е жива материја и мора да биде актуелен. Тука треба надлежниот орган за избирачкиот список својата функција да ја извршува многу поажурно. Значи, членовите на ДИК перманентно треба да вршат ажурирање на избирачкиот список и во контекст на лица стекнати со полнолетство и во контекст на лица кои починале и во контекст на лица кои се отселиле или доселиле во државата, но и во контекст на лица кои во меѓувреме промениле адреса на живеење и слично.

XXКако ги коментирате проценките на одредени експерти дека веќе во блиска иднина Албанците ќе бидат побројни од Македонците во Македонија? Пропаганди и сензационалистички елементи постојано имало од типот дека некоја етничка заедница има поголем природен прираст од другата. Тоа е тесно поврзано со контингентите на населението во изминатите децении. Многудетните семејства кај Македонците со процесите на индустријализација и урбанизација завршија во шеесеттите години од 20-ти век. Потоа поради образовните процеси, работното ангажирање во секундарните дејности, емиграцијата и животот во градот предизвикаа стабилизиран природен прираст на околу 5 промили (поради фактот како што предходно споменавме кај Македонците сега е присутно старото население, а кај Албанците тој процес следи во блиска иднина, што значи морталитетот ќе го диктира природниот прираст), но на контингент на население од над 1300000 жители. Кај абанската популација трендот на поголем природен прирст продолжи уште околу две децении, така што и нив ги зафати процесот на индустријализација урбанизација, просветно и културно издигнување, така што природниот прираст рапидно се намалува и е околу 10 промили со тенденција на намалување, но на контингент од околу 300000-400000 население. Според тоа ситуацијата е поинаква од слободните политикантски гледишта. Да не се заборави дека емиграцијата кај Албанското население е главно ориентирана во европските земји, така што можностите за одење во истите се поголеми отколку за Македонците чии роднини и пријатели се главно во прекуокеанските земји. Според мене во сегашните цивилизирани услови ова прашање не треба да се користи за разно-разни негативни конотации, туку обратно, да го оставиме обичниот човек да си живее заедно и еснавски, бидејќи сите имаат слични секојдневни проблеми. Многу е важно и едните и другите (и третите) да не подлегнуваат на пропагандите на поединци и групи кои за сопствени потреби шират и генерираат проблеми меѓу населението и етникумите.

BIZNIS I POLITIKA

www.kapital.mk

Hrvatska se najde vo dru[tvo na 10-te najlo[i eko

na milanovi] mu gor noze-ili rast ili os пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

E

conomist Intelligence Unit (EIU), консултантскиот оддел на британскиот магазин Економист во својата најнова прогноза

ја смести Хрватска на листата на десет најлоши економии ве светот. Главниот уредник Роберт Алан Вард изјави дека Хрватска го “заслужи“ ова место благодарение на “големата невработеност и надворешен долг, кредити со високи или растечки каматни стапки и слаба конкурентност кои го кочат растот. Опоравување може да има дури во 2015 година“! Ваквите лоши оценки за Хрватска доаѓаат само десет месеци по

нејзиниот влез во Европската Унија кога сите надежи за подобар живот на граѓаните и поконкурентна економија беа свртени кон европското семејство. Прашањето е зошто во првата година од членството во Унијата очекувањата не се исполнуваат и зошто Хрватска добива толку лоши оценки? Аналитичарите во хрватската јавност воопшто не се изненадени од оценките. Дел од нив и не се согласуваат со нив, но проблемот е што оценката на

www.kapital.mk

Капитал број 757 02.05.2014

анализа

55

Најмладата членка на Европската Унија засега не може да се пофали со какво било подобрување на животот на своите граѓани и конкурентноста на своите компании по влезот во ова престижно семејство. Напротив, Хрватска последниве неколку години книжи пад на извозот, пад на увозот, пад на индустриското производство и на градежните активности... Единствениот показател кој има позитивна тенденција е туризмот, но и тој базира само на длабокиот џеб на странските туристи, што долгорочно не значи дека е добитна комбинација. Сите се едногласни дека во Хрватска не е на повидок излез од рецесијата која трае од 2009 година!? за излез од кризата. Економските мерки кои ги спроведувате не даваат резултати. Едноставно, вие сте земја која не дава доверба! “Страшно е што Хрватска се најде на една ваква листа, но уште пострашно е што тоа не е резултат на бројките, колку на имиџот кој што го створивме“, оценува уредникот на магазинот Лидер, Миодраг Шајатовиќ.

Што во Хрватска не функционира?

onomii vo svetot

ri pod stavka Економист, со глобален импакт, без разлика дали е издржана или не, во светската јавност креира генерална слика дека Хрватска е економски неуспешна земја! Велат дека оценката на Економист кажана со друг јазик би звучела: Имавте војна, имавте транзиција со елементи на криминал, уапсивте поранешен премиер и министри, влеговте во ЕУ, но состојбата не ви се подобрува и немате стратешка визија

“Хрватска во кризата изгуби повеќе од 100 илјади работни места и скоро еден цел буџет“, потврди заемник министерот за финансии Борис Лаловац во една радио емисија. Ситуацијата е алармантна и затоа Владата на Милановиќ од почетокот на годината почна да пристапува кон некои непопуларни мерки, како што е зголемувањето на даноците, а се со цел да се одржува државната каса во кондиција. Фискалната дисциплина е дополнителен притисок од Брисел затоа што Хрватска по препорака на Европската комисија годинава мора да го намали буџетскиот дефицит за 2,3% од БДП. За да го оствари тоа Владата неодамна усвои пакет мерки за намалување на буџетскиот дефицит за дополнителни 0,4% од БДП, или за 170,5 милиони евра. Тие мерки опфаќаат зголемување на трошоците на моторните бензини и дизелски горива, поголеми трошоци за телекомуникациски услуги, но и намалување на субвенциите за земјоделство и стопанство и намалување на инвестиции во изградба на автопатишта. Овие непопуларни мерки креираат голема доза на незадоволство и кај компании и кај граѓаните, затоа што и за едните и за другите кризата трае премногу долго! Во споредба со сите земји од средна и источна Европа ситуацијата во Хрватска е алармантна затоа што има далеку најлоши макроекономски показатели и за разлика од другите земји на Европската Унија се уште не се извлече од кризата. И економскиот аналитичар Дамир Новотни предупредува дека состојбата во хрватската економија е драматична! “Кризата во Европската Унија е минато, додека во Хрватска ни после шест години не се гледа крајот“, оценува Новотни кој хрватската економска криза ја дефинира како домашна и

Велимир Шоње економски аналитичар

М

ерките кои дополнително ќе ги оптоварат граѓаните и компаниите не можеме да ги сметаме како адекватен одговор за намалување на дефицитот. Компаниите се излудени од промените на даночните и други услови за работење на секои неколку месеци. И тие и граѓаните се исцрпени од кризата и досега платија многу поголема цена од јавниот сектор

Славко Линиќ

министер за финансии

Т

оа се олеснувања, а не даноци. Граѓаните кои имаат мали штедни влогови нема ни да ја почувствуваат оваа мерка“, рече Линик по најавата за оданочување на банкарските заштеди тврдејќи дека секоја влада “има право на креација на свои политики“ структурна. Инаку, Хрватска оваа година ја стартуваше до околу 363 илјади невработени, пад на бруто домашниот производ пет години по ред и намален кредитен рејтинг... Според проценките на Стандард и Пурс кои веќе шеста година дават негативни оценки за земјата, Хрватска е се уште немоќна пред клучните предизвици со кои се соочува економијата– неконкурентност

www.kapital.mk

BIZNIS I POLITIKA и непродуктивност. Едноставно кажано, малку се работи, малку се произведува, производството се замени со услужни дејности, а сите очекувања нереално се фрлени на туризмот, која премногу се потпира на длабочината на џебовите на странските туристи. Две години по доаѓање на владата на премиерот Зоран Милановиќ, која нудеше излез од кризата, намалување на невработеноста, зголемување на странските инвестиции и структурни реформи, деновиве многу малку остана од тој надуван балон. Едно дека владината коалиција, според бројните шпекулации, е во сериозна криза, второ е дека дадените ветувања од почетокот на мандатот едноставно не можат да се испорачаат. Напротив. Граѓаните и компаниите деновиве се соочуваат со најава за нови даночни оптоварувања веќе од почетокот на идната година

Главни економски индикатори за Хрватска БДП, реална промена БДП по глава на жител, во ЕУР Индустриско производство Просечна стапка на невработеност Фискален баланс,како % од БДП Јавен долг, како % од БДП Прилив на СДИ, во милиони ЕУР Надворешен долг, како % од БДП

2011 -0.2 15200 -1.2 13.5 -7.8 51.9 1091 103.8

2012 -1.9 15700 -5.5 15.9 -5 55.8 1055 102.6

2013 -1 15600 -1.8 17.2 -5.5 62 437 105.3

Владините мерки за намалување на буџетскиот дефицит, како услов од членството во ЕУ, опфаќаат зголемување на трошоците на моторните бензини и дизелски горива, поголеми трошоци за телекомуникациски услуги, намалување на субвенциите за земјоделство и стопанство и намалување на инвестиции во изградба на автопатишта министерот за финансии. Министерот за финансии, Славко Линиќ објави дека ќе се оданочуваат каматите на заштеда по стапка од 12%, а од почетокот на 2016 година ќе се воведе и на данок на недвижности.

Од оданочувањето на камати на заштеди, со исклучок од оданочување на остварените камати на станбената заштеда, Владата проектира екстра буџетски приходи од околу 39 милиони евра, а од данокот на недвижности

околу 196 милиони евра. Овие потези, и покрај ветувањата на Владата дека најмалку до 2016 година нема да има промена на даночната политика во земјата, се толкуваат како израз на немоќта да се поттикне посилен економски раст во земјата, преку кој би се полнела државната каса. Дека состојбата во земјата е тешка и депресивна сведочат и изјавите на министерката за економија, Ивана Врдољак која безуспешно се обидува да го поттикне оптимизмот во бизнис заедницата преку приказната за Хрватска како “мала Норвешка“ откако ќе бидат пронајдени “огромни залихи на гас и нафта под Јадранот“, чии испитувања неодамна започнаа?! Но, компаниите и јавноста се свесни дека долгорочното играње на картата туризам и нафта во Јадранот е хазардерски потег, кој никако не може да ја извлече Хрватска од длабоката економска криза во која се наоѓа.

х. Александар Палас 16 Мај 2014, скопје

ПРОГРАМА

16 Мај, 2014 09:00 – 09:30

Регистрација на учесниците

09:30 – 10:00

Поздравни говори

Претставник на политичкиот естаблишмент на РМ М-р Елизабета Чингаровска

Претседател, Комисија за хартии од вредост на РМ

Иван Штериев

Главен извршен директор, Македонска берза АД Скопје

10:00 – 11:30

Панел I: Каде оди македонскиот пазар на хартии од вредност?

12:00 – 13:00

Презентации на тема:

Влијанието на одредени случувања на странските пазари на хартии од вредност и нивните рефлексии во Република Македонија "Имплементацијата на европската регулатива и хрватскиот пазар на хартии од вредност" Petar-Pierre Matek Претседател на Управниот одбор на ХАНФА, Хрватска

"Причини за интерното институционално реструктуирање на турскиот пазар на хартии од вредност" Cetin Ali Donmez

Заменик претседател на Истанбулска берза, Турција

Панелисти

Диомидис Николетопулос Драган Давитков

"Можноста за соработка на Deutsche Börse Group и регионот на Југоисточна Европа" Harry Hinkel

Кристина Тодоровиќ-Николиќ

13:00 – 14:00

Замир Дика

14:00 – 14:20

Горан Марковски

Гувернер на Народна Банка на РМ

Модератор

14:20 – 14:40

Извршен директор, Централен депозитар за хартии од вредност АД Скопје

14:40 – 15:00

Генерален извршен директор и Претседател на Управен одбор, Стопанска банка АД Скопје Менаџер, PricewaterhouseCoopers, Скопје Генерален извршен директор, Тинекс МТ Скопје Ректор, Универзитет Југоисточна Европа Главен извршен директор, КБ Публикум инвест АД Скопје

Елена Јакимовска Петровска 11:30 – 12:00

Пауза

Потпретстедател на Deutsche Börse, Германија

Пауза за ручек Специјален говор

М-р Димитар Богов

Презентација на претставник на американската комисија за хартии од вредност Презентација на Неоком АД Скопје 15:00 Доделување на награди "Кристално ѕвоно" за најтранспарентни котирани акционерски друштва за 2013 година

Награди за овластени учесници и овластени брокери на македонскиот пазар на хартии од вредност Котизација за учество

Котизација за учество изнесува 2.000,00 денари (со вклучен ДДВ) Детали за уплата:

Македонска берза АД Скопје Жиро сметка за уплата на котизацијата: 300-0000032408-06 Комерцијална банка АД Скопје; Македонска берза го задржува правото на промена на програмата без најава.

Спонзори:

Главен медиумски покровител:

ОБУКА НА ТЕМА:

НАЈНОВИТЕ ИЗМЕНИ НА ЗАКОНОТ ЗА ПАРНИЧНАТА ПОСТАПКА И НАДОМЕСТ НА ШТЕТА ОД УПОТРЕБА НА МОТОРНО ВОЗИЛО  21 Мај 2014 година, 10.00 - 16.00 часот

Капитал академија, Скопје

АГЕНДА: 1. ИЗМЕНИТЕ НА ЗАКОНОТ ЗА ПАРНИЧНАТА ПОСТАПКА:  Што треба да содржи тужбата и одговорот на тужбата  Достава  Докази и изведување на докази  Решенија кои судот ги донесува надвор од рочиште за главна расправа а кои на главна расправа 2. ИЗМЕНИТЕ НА ЗАКОНОТ ЗА ПАРНИЧНАТА ПОСТАПКА:  Вештачење  Увид  Записник во тонска форма 3. НАДОМЕСТ НА ШТЕТА ОД УПОТРЕБА НА МОТОРНО ВОЗИЛО  Каков вид на штета може да се побарува  Што треба да содржи тужбата за надомест на штета од употреба на моторно возило  Како се поставува тужбеното барање по вредност кога има придонес на страната на тужителот  Во кои случаи може да има придонес на страната на тужителот  Придонес во случај кога тужителот е трето лице и кога истиот има својство на трето лице

4. РЕГРЕСНО ПОБАРУВАЊЕ НА ОСИГУРИТЕЛНОТО ДРУШТВО ПРЕМА СТОРИТЕЛОТ НА ШТЕТАТА:  Кога може да се поднесе ваква тужба  Кои приговори може да ги истакне тужениот  Застареност на побарувањето  Течење на камата

ПРЕДАВАЧ: Судија Антоанета Димовска

Судија во Основниот суд Скопје 2, во одделот за имотни спорови, а истовремено е едукатор во Академијата за судии и обвинители. Сите заинтересирани за учество во оваа работилница можат да се пријават најдоцна до 19 мај 2014 година.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

специјален прилог

9

МАЈ 2014

DELOVNA SIGURNOST СИГУРНОСТА Е ЕДЕН ОД КЛУЧНИТЕ ЗБОРОВИ КОГА СТАНУВА ЗБОР ЗА ВОДЕЊЕ БИЗНИС. ПОЧНУВАЈЌИ ОД БЕЗБЕДНОСТА НА САМИОТ ОБЈЕКТ И ЛУЃЕТО, ДО БЕЗБЕДНОСТА НА ФИНАНСИСКИТЕ ТРАНСАКЦИИ И ДОКУМЕНТИТЕ. ТОКМУ ЗАТОА ВО ОВОЈ СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ ВЕ ИНФОРМИРАМЕ ШТО Е НОВО НА МАКЕДОНСКИОТ ПАЗАР ВО ПОГЛЕД НА ДЕЛОВНАТА СИГУРНОСТ ВО СЛЕДНИВЕ ОБЛАСТИ:

 Безбеден трансфер на пари  Он-лајн и мобилно плаќање  Најнови осигурителни

продукти

 Најнови трендови за чување

на документи и архивирање

 Агенции за обезбедување,

алармни системи, противпожарна заштита, ХТЗ опрема  Како најновите телекомуникациски решенија можат да ја унапредат сигурноста на Вашите комуникации?

Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: sanja.savovska@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3280 110

ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: САЊА САВОВСКА

...Фељтон...

60 години Билдербершки заговор

br.

5

”Tatkoto” Rokfeler i sestrite na Bilderberg

Ова е последен дел од фељтонот што се занимава со групата Билдерберг, на чии конференции доаѓаат најмоќните луѓе на светот, а оттаму не излегува ниту една официјална информација, иако се расправа за прашања кои и тоа како го тангираат човештвото, што во најмала рака остава многу простор за конспиративни теории

P

Поради многубројните дилетанти кои се возбудуваат на теориите на заговор, а се најактивни на интернет форумите, луѓето знаат да го потценат секое занимавање со организациите како Билдерберг, зашто не се малку дури и таквите конспиратичари кои тврдат дека идеен творец на Билдерберг е никој друг туку Јозеф Рацингер, или поранешниот папа Бенедикт XVI, и од тоа развиваат урнебесни теории, а всушност се работи само за превид поради сличност со името на Јозеф Ретингер, еден од идејните творци на Европската унија и на Билдерберг. Но, прашањето чуму избори, на пример, во САД, кога политиката на оваа главна глобална сила ја кројат тајни и полутајни организации кои никому не се отчетуваат, сосем легитимно го поставува она што со сигурност се знае за Трилатералната комисија, за Билдерберг, за Советот за меѓународни односи - сестринските организации под „татковство“ на Роквелер

Капитал број 733 15.11.2013

60

Збигњев Бжежински ги предводел десетината „Трилатералци“ кои влегле во Белата куќа со Џими Картер и запоседнале високи позиции

пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

К

ога се зборува за Билдерберг групата, неизбежно е да се споменат и сродните & организации, кои во конспиративните теории, исто така, се сомничат како дел од светската влада во сенка. Во најтесна врска со групата е Трилатералната комисија, поради тоа што е основана од Дејвид Роквелер, кој е постојан член на Советодавното тело на Билдерберг. Последниот со години барал на Билдерберг конференциите (кои се одржуваат еднаш годишно, секоја година од 1954) да се поканат и претставници на Јапонија, но економските успеси на „Земјата каде што изгрева сонцето“ кои Роквелер ги имал предвид, Билдербергерите ги сфаќале поинаку од него, сметајќи ги како закана за интересите на САД и на Европа - Управниот одбор на групата никако не сакал да отстапи од својот „атлантицизам“. Така актуелниот патријарх на едно од најбогатите светски семејства во 1973 година одлучил да ја основа Трилатералната комисија со цел промовирање на блиски односи меѓу САД, Европа и Јапонија (оттука и името на организацијата) - далекуисточната земја, која според Роквелер, станала трет центар на она што во неговите кругови се нарекува демократски капитализам. „Трилатералец“ како и Билдербергер се станува само по покана, а огранизацијата која на почетокот планирала трите региони чии интереси ги заштитува (рационално е да се претпостави, ако не и наивно, дека и на Трилатералната комисија, како и на Билдерберг, како на обединувачи на интересите на најкрупниот капитал и на постојниот глобален политички

Сесил Родс ја основал Родезија, картелот во бизнисот со дијаманти „De Beers“ финансиран од Ротшилд, и тајната организација од која потекнува Советот за меѓународни односи однос на силите, стабилноста им е поважна од демократијата, особено ако таа претендира да биде што подиректна) да бидат застапени со подеднаков број претставници, денеска има околу 170 членови од Европа (највисока национална квота има Германија, претставена со 20 членови, Франција, Обединетото Кралство и Италија со по 18, а Шпанија со 12; останатите се застапени со од 6 до 1 член), над 120 од северна Америка (90 од САД, 24 од Канада, 13 од Мексико), и над 100 од пацифичко-азискиот регион (најбројни се Јапонците со 85 члена). За разлика од Билдерберг, Трилатералната комисија во своето членство не прима носители на функции во државните управи - ако некој нејзин член биде избран за ваква позиција во својата држава, го напушта членството во организацијата. Но, на Трилатералата не & се неопходни актуелни функционери за да ја спроведува својата агенда - не може да се оспори влијанието што го имаат, на пример, претседавачот на северноамериканската група, Џозеф С. Нај, иако е „само“ поранешен помошник секретар за безбедност, наука и технологија во администрацијата на Клинтон, и поранешен декан на Кенедиевата школа за државна управа на Универзитетот Харвард. Поранешниот, пак, прв човек на Европската централна банка, Жан-Клод Трише, денеска претседава со европскиот оддел на Трилатералната комисија. Можеби влијанието на оваа организација најилустративно го покажува примерот на неизбежниот (кога се во прашање теориите на заговор) Збигњев Бжежински, кој одиграл една од главните ролји во формирањето на Комисијата и бил нејзин директор од основањето до 1976 година. Неговиот излет надвор од Трилатералата се должи на погоре споменатото правило, односно на тоа што станал советник за национална безбедност на САД во администрацијата на Џими Картер (во 1976 година, а кога Картер ја напуштил функцијата во 1981,

истото го направил и Бжежински, и се вратил во организацијата). Интересно е што од Трилатералната комисија во истиот кабинет на високи позиции се преселиле и потпретседателот на САД, Волтер Мондејл, државниот секретар, Сајрус Венс (нам познат како посредник во преговорите меѓу Македонија и Грција за спорот со името), неговиот заменик, Ворен Кристофер, министерот за одбрана, Харолд Браун, првиот човек на Федералните резерви, Пол Вокер, а нешто пониски функции во Белата куќа добиле и (исто така, Трилатералците) Ричард Холбрук и Семјуел Хантингтон, авторот на „Судирот на цивилизациите“. Не е потребна голема имагинација за да се претпостави како им изгледа на склоните кон теориите на заговор вака високата концентрација на Трилатералци (најголем дел од нив се и Билдербергери) во власта на најмоќната светска држава. Прашањето е чуму избори во САД кога политиката на оваа главна глобална сила ја кројат тајни и полутајни организации кои никому не се отчетуваат (Трилатералата ќе ја наречеме полутајна, бидејќи, за разлика од Билдерберг, е поотворена и објавува официјални документи за своите цели и активности)? Совпаѓањето на политиките на САД и на Трилатералната комисија и денес е очигледно - во последните извештаи за активностите на организацијата се споменуваат светската економска криза, нуклеарното разоружување, Иран и заложбите за мир во Персискиот залив, енергетската безбедност и климатските промени. Друга сестринска организација на Билдерберг, преку татковството на Роквелер, е американската организација Совет за меѓународни односи. На нејзината веб-страница во делот за често поставувани прашања индикативно стои и: Дали Советот е тајна организација?, а одговорот, нормално, почнува со „не“. Се смета за највлијателен тинк-тенк во надворешната политика на САД, кој собира искусни владини

Куќата на индустријалецот и на некогашниот свој член, Харолд Прат, во Њујорк, Советот за меѓународни односи ја користи како седиште Логото на Трилатералната комисија кое конспиратичарите го читаат како „Бројот на Ѕверот“

Анџелина Џоли убавото лице на Трилатералата

функционери (повеќе од дузина државни секретари на САД се во Советот), членови на американскиот Конгрес, глобални лидери, истакнати мислители ... Го издава двомесечникот „Надворешни работи“ кој излегува од формирањето на организацијата (1921), а во чест на главниот финансиер го води тинк-тенкот наречен по Дејвид Роквелер. За омекнување на својот имиџ, Советот за меѓународни односи во последно време зачестено ја комуницира филмската ѕвезда Анџелина Џоли, која е член на организацијата. Поради ограниченоста на просторот, овде ќе поместиме изјава на често цитираниот во овој фељтон канадски новинар, Даниел Естулин, која поаѓа од Сесил Родс, за кого, сепак, мора да се кажат неколку збора за доловување на контекстот на изјавата. Родс (1853-1902) е Британец, кој бесрамно се збогатил експлоатирајќи ги природните ресурси на Африка, основач е на Родезија (по него го добила името, кое денес е сменето во Зимбабве), и на картелот во бизнисот со дијаманти „De Beers“, финансиран од

Н.М. Ротшилд и синови лтд. Сликата за овој лик ќе ја надополниме со следнава негова изјава за која не требаат никакви толкувања: „Сметам дека сме (Англосаксонците, н. з.) прва раса во светот, и колку повеќе од светот населуваме, тоа е подобро за човештвото. Ако има Бог, мислам дека тој би сакал да ја обојам мапата на Африка со британско црвено колку што е можно повеќе.“ А сега изјавата на Естулин: „Во 1891 година Сесил Родс ја основал тајната организација „Заедница на избраните“ (или на посветените). А лордот Милнер (Алфред Милнер, британски државник и колонијален администратор во Африка кој играл влијателна улога во формулирањето на надворешната и на внатрешната политика на Британија меѓу 1890-тите и 1920-тите години, н.з.), агентот на Ротшилдовите банкарски интереси, го основал надворешниот круг на „посветеници“, наречен „Асоцијација на помошници“, исто така, позната и како „Движење на кружната маса“ ... Од ова движење е настанат Институтот за

меѓународни работи, кој во 1921 година е расчленет на американска гранка - Советот за меѓународни односи, и на британска Кралскиот институт за меѓународни работи (познат и како Чатам Хаус, за кој пишувавме во вториот дел од овој фељтон, како организација од која Билдерберг групата ги позајмува правилата за дискреција, н.з.). Според зборовите на Винстон Лорд, поранешен претседател на Советот за меѓународни односи (1977-1985) (Лорд е и поранешен член на Управниот одбор на Билдерберг, н.з.), токму овој Совет е владата во сенка на САД“, вели Естулин, а споменатиот Лорд, во друга прилика, и прилично иронично, покажува колку не грешат теоретичарите на заговор (барем оние поумерените) кога го разобличуваат привидот за демократија посочувајќи кон некоја од овие организации кои не учестуваат на избори, а секогаш се власт: „Трилатералната комисија не го води светот - Советот за меѓународни односи го прави тоа!“ Крај

Капитал број 757 02.05.2014

62

www.kapital.mk

на руЧек со...

Проф. Д-р

Методија Чепреганов невропсихијатар и епилептолог

Site uspe[ni lu skromni i prizem

www.kapital.mk

Капитал број 757 02.05.2014

на руЧек со... На ш ето м ен и Од богатото мени на Арабеска се одлучивме за Стек и Медаљони Пикант

u\e se emni

63

Со оглед на се пораширената состојба на депресија и се поголемо користење на антидепресиви помеѓу македонскиот граѓани, најпознатиот македонски невропсихијатар е веројатно многу соодветен избор за гостин во рубриката „На ручек со“ . Во ова ексклузивно интервју прочитајте за животниот пат и професионалниот развој на еден ретко успешен и меѓународно признат Македонец, која дава прецизно точна дијагноза за колективната состојба на македонскиот дух и за нашето психичко здравје. Прочитајте за начините за справување со стресот и погубните ефекти кои тој ги има врз нашето здравје. И на крај секако прочитајте дали и на кој начин е паметно и корисно да се користат услугите на еден вистински психијатар. пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

Ш

типско Ново Село, покрај плејадата политичари, научници и уметници успеало да продуцира и еден врвен и меѓународно признат психијатар. Човек кој на своите 79 години го промовира своето 24-то пишано научно дело од областа на психијатријата и кој за себе раскажува дека и после 15 години од пензионирање се уште е активен по 12 часови на ден, во кои со истиот ентузијазам како пред 55 години кога ја почнал својата кариера ги советува и им помага на луѓето. Зборуваме за професор доктор Методи Чепреганов кој оваа недела не удостои со неговото гостување во рубриката на „Ручек со“.

Бирав помеѓу музиката и медицината

Методи Чепреганов потекнува од позната трговска фамилија која македонската држава досега ја има задолжено со дури

шест доктори на науки. Буквално нема област од науката или уметноста каде што нема по еден познат Чепреганов. Тој смета дека голема предност за него е што имал привилегија да расте помеѓу сите тие големи имиња кои потекнуваат од Ново Село и од нив да ја научи најголемата животна школа. „После повеќе од половина век успешна професионална кариера и после интензивно дружење со многу успешни луѓе од целиот свет дојдов до еден голем заклучок. Само континуираната, непоштедна и крајно професионална работа може да го направи еден поединец вистински успешен. Тоа им го порачувам на сите млади луѓе кои започнуваат со кариерата, а истото им го покажувам и со сопствен пример. Иако веќе 15 години сум во пензија јас секој ден поминувам барем по 10 часа во активна работа, а единствен одмор ми се половина час дремка после ручек". Зборувајќи за детството Чепреганов ни раскажа и една навистина срамна, жална и донекаде трагична случка од која треба да се срами целата македонска држава и барем да се потруди за никогаш да не ја повтори. „Во 1949 година на мои едвај 13 години бев изненадно приведен во Штипската полиција и бев тепан и измачуван цели три дена. Најстрашно од се беше што на почетокот не ми беше јасно зошто

Капитал број 757 02.05.2014

64

www.kapital.mk

на руЧек со...

Со архиепископот Михаил

Дел од многуте меѓународни и домашни научни симпозиуми

Со неговата најголема пасија музиката Секогаш расположен за дружење и провод

се врши такво ѕверство врз мене, се додека на крај конечно не ми соопштија дека јас сум „капиталистичко ѓубре“, бидејќи сум покажувал интерес и сум го изучувал англискиот јазик. Тоа беше нешто најнелогично што сум го слушнал и можеби најстрашно што сум го доживеал, една навистина одвратна ситуација која остави долготраен белег на мојот карактер. Особено сето тоа беше нелогично бидејќи јас целиот свој живот имав афинитет и ги изучува и рускиот и францускиот и грчкиот и уште неколку други јазици. Еве 65 години подоцна дочекав луѓе да се бркаат од работа зошто не знаат англиски, а мене тогаш ме бркаа бидејќи знаев англиски“. Но, во неговата младост има и многу убави и светли моменти. Музиката е еден од нив. Доктор Чепреганов раскажува дека со музиката се дружи уште од најмлади денови. „Јас и ден денеска се сметам себеси за музичар. Тоа значи дека дома во секој момент имам барем шест гитари и најсовремени комјутерски програми за компонирање музика и поминувам по еден до два часа во дружење со нив. Инаку имаше периоди од животот кога бев толку навлезен во музиката што размислував да ја оставам медицината и професионално да се занимавам со оваа убава и хумана професија. Тоа сепак не се случи, но за мене музиката

Науката се повеќе ја докажува религијата

М

етоди Чепреганов е уникатен и по една друга многу интересна работа. Тој е првиот гостин од рубриката „На ручек со“ кој се прекрсти и помоли пред да започнеме со ручекот. На нашето прашање дали е својствено за еден светски признат научник и врвен интелектуалец да се занимава со религиозните навики на неговите предци тој ни го даде најинтересниот и најкомплексниот одговор на ова прашање кое долго ќе го паметиме. „Одлика на најголем дел од најпознатите светски научници и интелектуалци е обидот да ги спојат античките мудрости со современата наука. Ваквата тенденција носи се поголеми практични резултати и јас верувам дека иако ова прашање ќе остане отворено уште долги илјадници години, сепак на крај науката ќе ги докаже сите аспекти од религијата“. Покрај оваа возвишена идеја Чепреганов смета дека религијата многу му помогнала и во изградувањето на неговиот карактер. „Ако анализирате најголем дел од успешните луѓе тие се верници или почитувачи на верата, а скоро сите од нив се многу скромни и приземни луѓе. Тоа е една вистинска одлика на правото христијанство, како да се избегне надменоста и наметливоста кои се најголеми непријатели на успехот на еден човек“, вели Чепреганов.

остана еден фактор на релаксација и стабилност која ми помага во сите овие години наназад“.

Како треба да се почитуваат успешните луѓе

После успешните епизоди во штипскатагГимназија и во врвните високообразовни институции на поранешна Југославија, Чепреганов образованието го продолжува во Белгија

и Франција, каде што поминал повеќе од десет години. За овие две земји, две култури и начини на размислување Чепреганов има само најпофални зборови и вели дека претставуваат пример од кој Македонија треба што побрзо да почне да учи. „Ако Методија Чепреганов пред цели четири децении бил делумно или малку познат во Македонија и Југославија, во Франција сигурно бил тотален анонимус.

www.kapital.mk

Кога на почетокот одев во странство очекував и така да се однесуваат кон мене. Наспроти тоа добив третман кој беше повеќе од рамноправен со нивните тамошни доктори и студенти“. Професорот се сеќава и на некој мали детали од животот во Франција, кои навистина прават разлика во комплетната слика за земјата. „Професионалноста на Французите е клучна за целиот нивен успех. Тие се толку објективни и професионални што никој веќе не се сомнева во нивните намери. Мојот ментор на научно истражување ме тераше дури осум пати од Париз да се враќам за Скопје за да го корегирам моето истражување. Во тие осум пати јас ниту еден немав причина да се посомневам дека тоа мене ми се прави намерно, а тоа беше така бидејќи бев сигурен дека од спротивната страна имам вистински професионалец,а не партиско решение дојдено на таа позиција без никакви реални квалитети. И ден денеска кога ќе одам во Париз најголем дел од директорите на клиниките од мое време се се уште на функциите. Очигледно не трпат импровизации со науката и медицината заради лични и теснопартиски интереси, што за жал е многу чест случај кај нас“. Чепреганов ни раскажа и некои сцени од Француската култура и начин на живот за кои веројатно Македонија ќе сонува уште многу векови. „Случајно имав неколку средби со поранешниот француски претседател Жак Ширак. Анализирајќи го неговиот профил забележав дека тоа е човек кој зрачи со оптимизам и со скромност, човек кој нема потреба да се натпреварува и докажува, и кој во политиката е посветен единствено на нејзината примарна цел да им помага на луѓето. Уште тогаш си помислив,а и многу пати ми е потврдено дека човек со такви карактеристики во Македонија не би можел да помине и да победи па дури ни на локални избори“.

Докторот треба да лечи со збор

Со оглед на фактот дека во македонското општеството депресијата е се позастапена како поим и дијагноза, а конзумирањето на тешки антидепресиви понекогаш и на сопствена рака станува секојдневие, мислење за причините и начините на лечење на ваквите состојбите побаравме и од професор Чепреганов. Според него, психичката и душевна состојба во која се наоѓаат македонските луѓе влече многу подлабоки генерациски корени и дека е потребно многу долго време за оваа состојба делумно или целосно да може да се искорени. „Македонскиот народ и предолго бил држен под цврстата рака на туѓинци и бил ограничуван на секој

Капитал број 757 02.05.2014

можен план. Со оглед на фактот дека во нашиот мозок се содржат информации од искуствата на нашите предци може да се констатира дека сите ние во себе носиме дел од таа со генерации и векови акумулирана негативна енергија. Во одредена критична точка, кога попуштаат стегите и кога Македонците добиваат секаков вид на слободи, настанува една интересна состојба во која секој еден човек мисли дека може и дека знае се. Затоа постои нетолерантност, непочитување помеѓу луѓето, наметливост, претерана амбициозност и надменост, и секако големи разочарувања кога нема да се остварат сите овие нереални амбиции“, објаснува Чепреганов. Како посебен аспект од овој дел тој ја посочува состојбата на македонската жена, која според него како една од најтолерантните во светот, генерациски има акумулирано многу голема негативна енергија, која во последно време лесно знае да избувне. Чепреганов сепак предупредува дека решението за ваквата состојба не смее да се бара во интензивното користење на тешки антидепресиви и на врзување на пациентот со докторот. „Мојот начин на работа подразбира лекување на луѓето со збор и со искуство, а не со тешки лекарства. Затоа и самите пациенти наместо на своја рака да се клукаат со апчиња, треба почесто да се консултираат со стручни лица и тоа да го сфаќаат како сосема нормално. Од друга страна, самите доктори не треба да ги врзуваат пациентите за себе со години само за да им извлечат поголеми финансиски средства. Јас буквално ги бркам пациентите од себе, штом видам дека се подобри и дека немаат потреба од доктор јас навистина сметам дека долгото лечење ќе е само контрапродуктивно за нив“. Професорот испрати порака и до сите читатели околу опасностите и милионите познати и непознати ефекти од стресот. „При обична кавга или наједноставна фаза на стрес покрај тоа што е јасно видливо на нашето лице исто така е јасно видливо и на сите наши внатрешни органи. Нема дел од нашето тело кој не трпи последици барем од најмалиот стрес. Јас се согласувам дека има ситуација кога стресот не може да се избегне, но мора да се најде начин да се минимизира. Едноставно мора во најтешките моменти мозокот да го оттргнеме од црните мисли. Најдобар начин за тоа се прошетките во природа и барем минималното дистанцирање од моменталната сурова реалност“.

65

Христијанството ме научи да бидам скромен и доблесен во секоја ситуација

Работа, работа и само работа е единствената искрена, реална и остварлива дефиниција за успехот на еден човек

Македонија ќе тргне напред кога ќе ја надмине партизацијата и ќе се посвети на професионализацијата

66

Капитал број 757 02.05.2014

светот на виното

ВИНСКИ ТЕМИ

Kolku se ^uvaat belite vina? Љубителите на доброто вино прашуваат за времето на траење на белите вина, односно како да се определи оптималниот капацитет на белите вина кои можат да се сочуваат

А

ко за црвените вина се знае дека можат да потраат подолго односно да се сочуваат низ годините, белите вина траат покусо време. Кај нас до пред кратко време не се посветуваше внимание на белите вина заради климатските услови (многу жешко). Сега, со можностите за климатизација на садовите за вино се појавуваат респектабилни вина од благородни сорти кои пак добиваат награди на сериозни светски натпревари. Видете само што се случува со “темјаниката” или “шардонето”, но и со одредени асамблажи кои за кратко време достигнаа врвни резултати. Виното содржи повеќе елементи кои влијаат на времето за чување. За да се сочува белото вино треба да се знае дека во него има киселини, алкохол, но и танини и резидуален шеќер. Откако виното ќе се стави во шише не значи дека сите елементи се во потполна хармонија. Всушност киселоста, алкохолот, танините и шеќерот (ако го има) се движат во разни насоки. Киселоста обележува, танините притискаат, чувството за алкохол станува поизразено... Виното има потреба да ги хармонизира овие елементи и со време виното се подобрува, елементите се организираат и виното, така да кажеме, “се патинира”. Како и кај сите живи елементи и виното знае за еволуција во времето. Тоа расте, еволуира, достигнува максимално ниво во хармонизирањето и во густативна смисла, го достигнува врвот, а потоа полека започнува да опаѓа. Се до смртта,

се разбира. Секое вино не еволуира на ист начин и со иста брзина. Се зависи од негата на грозјето од страна на лозарот уште во лозјето, од садовите, но најповеќе од терoарот, од годиштето, регионот и апелацијата. Ако земеме некоја берба, со многу жешки денови, таа ќе се одликува со вина кои потоа бргу еволуираат. Со богатство од феноли и голем степен на алкохол, со послаба киселост и танини... таквите годишта на берба не би требало да бидат многу поволни за развојот на виното низ годините на зреење. Киселоста е р'бетот на белите вина. Наспроти прифатеното мислење силните бели вина кои не се слатки ќе траат пократко од оние со повеќе киселини. Зашто киселоста е извонреден антиоксиданс. Колку што е виното покисело неговиот век ќе биде подолг. Најчесто овие вина со висока киселост се светли и сјајни на изглед. И такви вина од големи марки со голема традиција, можат да се сочуваат и до 15 години. Со време сјајноста на виното се губи и се добиваат нови нијанси, најчесто потемни. Тоа е главниот знак дека виното опаднало. Шеќерот е другиот вински антиоксиданс. Тоа се најчесто резидуалните шеќери кои не биле голтнати за време не ферментацијата и тие дејствуваат на трајноста на виното. Токму затоа, слатките

Различните форми на винските шишиња

О

блиците на шишињата за вино се израз на традициите и на регионалните умеења кои се појавиле низ времето. Понекогаш зависело и од техничките можности. Најголемиот број модели на шишиња се појавиле во почетокот на 19 век, во малку поразлични облици од денешните. Пред автоматското производство шишињата биле изработувани рачно од дувачи на стакло . Денес, најпознати и најкористени форми на шишиња се оние од Бордо и Бургундија. Бордо шишињата се тесни и долгнавести, со нагло стеснување кон врвот додека бургундиските се подебели во телото, а грлото постепено се стеснува. Овие шишиња станале и своевидно правило за другите производители во светот. Така, “шардонеата” на пример се полнат главно во бургундиско шише, а “каберне совињонот” и “мерлото” во бордо шишиња. Позната е и германската (или алзашката) “флаута” во која се сместуваат ризлинзите и траминерите. Главно шишињата се соодветни на типот и стилот на виното. Но со развојот на винарството во светот се појавуваат и многу други форми кои треба да сведочат за стилот, типот и потеклото на виното. Шишето станува дел од идентитетот на виното и маркетиншко обележје.

вина гарантираат долга трајност. Бојата на овие вина е поизразита. Едно добро слатко вино, кое на почетокот има златна боја подоцна ќе понуди и сребренкаст отсјај, зеленкасти рефлекси, една евидентна светлина и бистрина. Со време овие рефлекси ќе еволуираат малку по малку и тогаш виното ќе покаже поизразити златести тонови, кои потоа преминуваат во бакрени, а на крајот и во зеленкасти. Да се стигне дотаму треба повеќе време. Треба да се напомене дека едно од најкористените методи за спречување на нова можна ферментација во самото шише, се додава сулфур. Така виното станува постриктно, ригидно и тврдо. Сулфурот има тенденција да ги “затвора” вината, што не е нешто трагично, но треба време додека да станат добри за пиење. Да резимираме, шеќерот и киселините кои ќе се најдат во добар сооднос во шишето гарантираат дека ќе добиете бело вино кое ќе потрае. Добар пример се германските “ризлинзи” од долината на Рајна кои и по 30 години знаат да бидат извонредно свежи. После долгите години во шише шеќерот е делумно “изеден”, киселините се смириле и виното е патинирано. И во однос на бојата, но и во однос на аромите.