759 kapital magazin

interview

Виктор Доневски

главен директор за маркетинг во ОНЕ

PARITE NE SE NAJVA@NI ZA USPE[EN MARKETING

ANALIZA nad 40 milioni evra za reklamirawe!

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

10 број 759 цена 100 ден. | 16 МАЈ, 2014, петок | година 15

www.kapital.mk

itni merki

koi biznisot gi bara od Vladata на казните 1. Намалување Навремено плаќање на долговите 2. Повеќе капитални 3. инвестиции Поголема кредитна поддршка 4. Реформа на јавна администрација 5. Еднаков третман на домашните и странските инвеститори 6. Поголема промоција извозните потенцијали 7. наДржавен гарантен фонд 8. Ниски даноци и придонеси 9. Сузбивање на 10.сивата економија

во овој број 2013

годишна специјалнa едиција на kapital media group мај 2014  www.kapital.mk 

balkan vu^i]: Klu^ni se evtinite krediti za firmite

Капитал Капитал број број 759 672 16.05.2014 12.09.2012

4 содржина 4 НАВИГАТОР 06 КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска Каде се најголемите плаќачи на данок во Македонија?

14 cover story

10 итни мерки кои бизнисот ги бара од Владата

20 анализа

Живнува македонскиот огласувачки пазар Над 40 милиони евра за рекламирање

www.kapital.mk www.kapital.mk

Издвојуваме 10 итни мерки од бизнисот до Владата

Бизнис секторот има долга листа на барања и предлози како да се подобрат условите за работење на домашните компании – навремено плаќање на долговите, помали казни, целосна реализација на најавените капитални инвестиции, полесен пристап до поволни кредити, субвенции од државата за поддршка на извозот. Дел од предлозите на менаџерите всушност се најдоа во предизборната програма на партијата што доби најголема поддршка на последните избори, така што, најголем предизвик за Владата сега е како да ги реализираат дадените ветувања.

XX Стр. 14

25 Интервју

Живнува македонскиот огласувачки пазар

По неколкугодишен пад на огласувачкиот пазар, кој во периодот 2009-2012 буквално беше преполовен, првите неколку месеци од новата 2014 година даваат надеж дека годинава адвертајзинг пазарот конечно ќе живне. Светското фудбалско првенство е уште еден импулс плус компаниите годинава повеќе да го разврзат “кесето“ за рекламирање! Ако се гледа по категории на производи- храната, безалкохолните пијалаци и телекомуникациите се први на листата на најголеми огласувачи. Секторот финансиски услуги (банки и осигурителни компании) кој на други пазари е во првите ТОП пет, кај нас не е.

XX Стр. 20

Виктор Доневски главен директор за маркетинг во ОНЕ Парите не се најважни за успешен маркетинг

28 Капитал анализира

Од кои фирми државните институции набавуваат храна и пијалоци?

32 интервју

Д-р Златко Симоновски Генерален директор на ФАКОМ АД – Скопје

38 политика

За СДСМ нема враќање назад Заев заигра на последната карта што му преостана!?

42 политика

Кои се „новајлиите“ меѓу парламентарците?

46 Балкан бизнис и политика

Вучиќ им ги објасни на бизнисмените економските мерки

50 интервју

Мујо Селимовиќ, сопственик на МИМС Политичарите не сакаат да разговараат за проблемите на стопанството

52 Балкан бизнис и политика

14

20

За СДСМ нема враќање назад

На ручек со... Александар Станковски

38

62

Дали бојкотот на изборните резултати и одлуката да не се биде дел од новиот парламентарен состав е неоснован потег на СДСМ, со кој партијата дополнително ќе си ја минира позицијата, или се работи само за еден чекор во една поголема стратегија во борбата со власта? Како ова ќе влијае врз работата на законодавниот дом, што ќе значи за ВМРО - ДПМНЕ, дали ќе биде одржлива ваквата ситуација на подолг рок? Капитал ги анализира овие прашања, а заклучокот е дека сепак дури и во демократија со фалинки, отсуството на најголемата опозициска партија од Парламентот не може да се сведе на политичка тривијалност.

XX Стр.38

Тоа што е ренесансен ум, со прекар добиен по името на холандскиот сликар - гениј на барокот, мора да има некоја врска со неговата фасцинација од „старите мајстори“, по кои не престанал да копнее од детските години. Ситуацијата во Македонија на културен план, кој се проектира врз сите други аспекти на општеството, ја објаснува со младоста на државата за која смета дека ги преживува бруцошките години - расположена е за журки, за забави и за соодветни хормонски потреби: „Целиот овој политикантски занес ги однесе луѓето во една „петпарачка“ култура на кафе пиење и озборување, на турски серијали што ги наследија јужноамериканските ...“, вели сликарот Александар Станковски.

XX Стр. 62

Што е потребно да се стане министер на Балканот?

56 свет

Вол Стрит отвори се, доаѓа Алибаба од Кина!

58 свет

Грандиозен план на сопственикот на Amazon за ширење на бизнисот

62 на ручек со...

Александар Станковски Рембрант Широки се обиколните патишта околу вистинската култура

Капитал број 758 09.05.2014

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk Mo`ebi e vreme da se objavi i lista na najgolemi pla}a~i na danok vo Makedonija.

I da se vidi koj kolkava zasluga ima vo polneweto na buxetot, pa soglasno na toa da ima i vlijanie vrz kreiraweto na ekonomskite politiki. Ili lista na kompanii koi najmnogu vrabotuvaat, no koi pla}aat pridonesi i danoci za vrabotenite. Sigurno deka na nitu edna od ovie listi nema da se najdat stranskite investitori koi vo izminatiot period tolku glasno se faleni od ministrite za investiciite {to gi napravile i za golemiot rast na izvozot i za otvoraweto na rabotni mesta. Oti tie ne pla}aat nitu danoci, nitu pridonesi. Tie koristat pari od buxetot koi go polnat nekoi drugi kompanii na koi ne im se slu{a glas.

Каде се најголемите плаќачи на данок во Македонија?

С

рпскиот премиер Александар Вучиќ кој само пред десетина дена седна на премиерската фотелја, прво што направи го објави пакетот економски мерки, за потоа следниот ден да седне на маса со директорите и сопствениците на компаниите кои се најголеми плаќачи на данок во Србија. Српскиот премиер побарал од нив лично да ги слушне мерките кои им се потребни за да го зголемат инвестициите, да вработат повеќе луѓе и да повеќе да извезуваат. Како што пишуваат српските медиуми тоа во иднина ќе се случува редовно и бизнисмените веќе се фатиле за работа да мислат и предлагаат мерки кои би можеле да ги мрднат работите на подобро. Ова не е нов потег. Го применуваат како пракса многу премиери и на помоќни и поразвиени земји од Србија. Го применува и Барак Обама и Ангела Меркел, а во минатото го применувале и многу други премиери. Но, иако не е измислување на топла вода, овој потег доволно кажува за големината и искреноста која можат да ја имаат само големите лидери. Ако некој лидер навистина и искрено сака да го зголеми растот на економијата која се наоѓа во проблеми тогаш многу е логично прво да ги слушне компаниите што им е проблемот, или кои предуслови им се потребни за да можат да ги зголемат инвестициите, производството и вработеноста за 10 или 20%. И откако ќе ги слушне да се заложи тие нивни барања да се реализираат во пракса. Оти за жал или за среќа компаниите, а на министрите кои водат бизниси и кои одлучуваат какви потези ќе носат. И тие се хероите кои треба да се фалат за економските успеси, а не министрите. Каде се компаниите кои најмногу плаќаат данок во Македонија? Зошто во Македонија ниту министрите, ниту

најголем дел од медиумите не ги споменува бизнисмените кои раководат со компаниите кои најмногу го полнат буџетот? На почетокот на годинава премиерот на средбата со бизнисмените лично објави дека и Македонија, како и многу други земји, ќе почне да објавува листи на најголеми неплаќачи на данок. Неколку месеци потоа нема се уште ништо од овој проект. Веројатно нема ни да биде. Затоа што на врвот на листата на најголеми неплаќачи на данок ќе излезат јавните претпријатија. Можеби е време да се објави и листа на најголеми плаќачи на данок во Македонија. И да се види кој колкава заслуга има во полнењето на буџетот, па согласно на тоа да има и влијание врз креирањето на економските политики. Или листа на компании кои најмногу вработуваат, но кои плаќаат придонеси и даноци за вработените. Сигурно дека на ниту една од овие листи нема да се најдат странските инвеститори кои во изминатиот период толку гласно се фалени од министрите за инвестициите што ги направиле и за големиот раст на извозот и за отварањето на работни места. Оти тие не плаќаат ниту даноци, ниту придонеси. Тие користат пари од буџетот кои го полнат некои други компании на кои не им се слуша глас. Тие не плаќаат ниту данок на добивка, ниту персонален данок на доход, ниту придонеси за здравствено и социјално осигурување, ниту царини, ниту акцизи, ниту ДДВ, ниту за обуките на вработувачите, ниту за инфраструктурата која ја користат...Лесно е така да се биде голем инвеститор и извозник. Посебно кога за секој нивни проблем или пречка во работењето се растрчуваат лично министрите или кога министерот за привлекување на странски инвестиции им е главен контакт за врски со надворешниот свет. И згора на се,

www.kapital.mk

Капитал број 758 09.05.2014

КапиталНО

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

7

...СПЕЦИЈАЛНИ ПРИЛОЗИ НА МАГАЗИНОТ

www.kapital.mk петок 16/05/2014

календар

 23 мај ДЕЦА

Во отсуство на политичка волја да се направат вистинските реформи со кои ќе зајакне националната економија, останува само да се надеваме и да очекуваме дека странските инвеститори ќе ни ги решат сите проблеми во економијата. И таа надеж, како што рече еден српски министер, добива митски димензии. Тие стануваат спасители на економијата. Се додека еден ден не одлучат да изградат фабрика во Бангладеш, каде ќе можат да најдат поевтини работници. Или можеби сепак македонските работници ќе успеат и во иднина да го задржат статусот на најевтина работна сила, па ќе успееме да ги убедиме дека Македонија е навистина новата Кина во Европа.

 23 мај ЗЕМЈА ПАРТНЕР НА МАКЕДОНИЈА: СРБИЈА

 30 мај им се дава и преголем простор и значење во креирањето на економските политики. Па се носат мерки и закони по нивни терк, експресно се менуваат закони само за да се отстрани тоа што им смета... Да, можеби учеството на странските инвеститори во слободните зони во извозот можеби е големо. Но, тоа е големо зошто учеството на оние другите индустрии и компании кои досега го носеа извозот, загрижувачки и континуирано паѓа. Нивното значење е големо зошто во Македонија и по три децении независност не се формираа нови производни и извозни компании кои ќе ја намалеа концентрацијата на извозот само на две или три индустрии, во кои главните извозници се компании формирани во поранешниот систем. И згора на тој неуспех, компаниите кои успеале да преживеат, и кои денес инвестираат, извезуваат, вработуваат и го полнат буџетот, целосно се игнорираат и се третираат како да се сосема безначајни. Никој не ги прашува какви мерки треба да се донесат или кои закони треба да се сменат за да им се олесни работењето и за да бидат

поконкурентни. Ним им се наметнуваат закони и им се наредува како мора да работат. Им се изрекуваат казни со кои можат да бидат затворени преку ноќ. Тоа доволно говори за правецот во кој ќе се движи македонската економија и за волјата да се изгради силна национална економија. Речиси е извесно дека и во иднина сите политики и очекувања ќе продолжат да се вртат околу странските инвеститори. Оти кога не постои волја да се прават реформи со кои ќе и се олесни на националната економија, тогаш останува само тоа. Да се надеваме и да очекуваме дека странските инвеститори ќе ни ги решат сите проблеми во економијата. И таа надеж, како што рече еден српски министер, во недостаток на политичка волја за вистински реформи, добива митски димензии. Тие стануваат спасители на економијата. Се додека еден ден не одлучат да изградат фабрика во Бангладеш каде ќе можат да најдат поевтини работници. Или можеби сепак македонските работници ќе успеат и во иднина да го задржат статусот на најевтина работна сила.

КОЈ Е КОЈ: ФИНАНСИСКИ СЕКТОР

Повеќе информации во врска со прилозите и комерцијално претставување во истите можете да добиете на телефонскиот број: 02 3298 110 ЛИЦА ЗА КОНТАКТ:

АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА aleksandra.stojmenova@kapital.mk САЊА САВОВСКА sanja.savovska@kapital.mk БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ boban.gjorgjievski@kapital.mk

Капитал број 759 16.05.2014

8

www.kapital.mk

...позицијата на капитал...

Гласот на бизнисот

Со ветување дека ќе го слуша гласот на бизнисмените, новиот српски премиер Вучиќ откри што ќе биде клучот на економскиот опоравок: силен стимулирачки пакет за инвеститорите – и за домашните и за странските Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

Н

е викам некого затоа што ми е симпатичен или не, туку дали ја полни државната каса со плаќање данок или не. Три фирми на на Мишковиќ се меѓу 200-те најголеми плаќачи на данок во Србија, а судот ќе оцени дали некој го почитувал законот или не“, објасни српскиот премиер Александар Вучиќ зошто го поканил Мирослав Мишковиќ, сопственикот на Делта холдинг - кого што лани го апсеше за стопански криминал - на состанокот со најголемите бизнисмени во земјата што го одржа во понеделникот. Во таа една изјава се гледа суштината на она што ќе биде однос помеѓу новата српска влада и бизнис секторот отсега, барем ако е целосно искрен Вучиќ во своите изјави.

Штотуку седнат во премиерската фотелја, Вучиќ ги повика најмоќните луѓе од домашниот бизнис сектор и странските инвеститори, да им го претстави првиот пакет мерки за заживување на српската економија. Но, и да ги слушне нивните предлози во таа насока. Рече дека слушнал доста смислени и интересни идеи, и дека вакви состаноци ќе се практикуваат на секои два месеци, за да се провери кој што направил, дали се почитуваат договорените рокови и какви се ефектите. Она што влева најмногу оптимизам кај бизнисите во Србија е фокусот што новата економска програма на Владата е ставен на поттикнување на кредитните активности во 2014 година и најсилниот пакет досега за стимулирање на инвеститорите, и домашни и странски, без разлика, каде што нема да има фаворизирање

на едните на сметка на другите. Она што всушност и Капитал го има кажано милион пати досега: во целата еуфорија на привлекувањето странски инвеститори, државата ги става во подредена положба домашните. Колку погончиња се имаат отворено само во околината на Скопје, во практично самоникнати индустриски зони, каде што бизнисите имаат видено големи маки додека обезбедат основна инфраструктра, како струја, вода и сл. А при целата инвестиција немаат добиено никаква стимулација од страна на државата, за ништо. Она што треба да биде земено предвид од страна на новата македонска влада треба да биде токму ова изедначување на домашните и странските инвеститори: парите што отвораат нови работни места и создаваат нова вредност во економијата се подеднакво добри, без оглед од каде доаѓаат.

Металургијата не смее да се остави да пропаѓа

Непишано, а во некои поразвиени држави и пишано правило е клучните сектори врз кои се потпира економијата да уживаат одредени стимулативни привилегии. Напротив во Македонија тоа е некако обратно металургијата како носечки производствен и извозен сектор трпи најголеми дестимулирачки консекфенции од за никого познати причини. Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

П

овисоки глоби, построги еколошки критериуми, поскапи енергенси, трошоци за транспорт, уцени од еколошките здружение, енергетските монополи па дури и од самите државни институции. Ова се само дел од проблемите со кои се соочуваат металуршкиот и металопреработувачкиот сектор во земјава. Ако континуирано се следи известување на медиумите и реториката која се користи во јавноста за оваа витална индустрија за македонската економија ќе се добие дојам дека небаре станува збор за некаков си лов на вештерки кои благо речено не се добредојдени на македонската бизнис сцена. Просто неверојатно е како може државата да е повеќе од мајка за десетици други од бизнис и статистички аспект помалку важни сектори, а да е најстрашна маќеа за еден носечки сектор кој

учествува со 7,53 во БДП, со 11% во додедената вредност што ја создава вкупната индустрија на РМ, со 35% во вкупниот национален извоз и со цели 14,9% во вкупниот број на вработени. Зарем оние кои ги носат или поточно препишуваат законските норми мислат дека бизнисмените и оној дел од граѓанството кој е најдиректно зависен од нив не знаат што е добро и современо, хумано и еколошко? Напротив, тие многу поубаво знаат дека е најдобро Македонија да стане втората силициумска долина за производство на микро чипови која без ниту еден фабрички оџак ќе креира милијарди и трилиони долари, продавјќи максимална наместо минимална додадена вредност, а истовремено штитејќи ја животната средина. Но, дали тоа може да се направи преку ноќ? Апсолутно не тоа е процес кој трае и ќе трае со децении и векови кои ќе му се потребни на македонското стопанство да еволуира. Епа сега ако најобјективно стопанскиот и индустрискиот развој ни е заостанат барем половина

век зошто тогаш носиме законски регулативи кои соодветствуваат на некоја многу посветла и поубава иднина но не ти толку блиска и извесна? Тие институции или власти кои навистина ќе успеат да ја направат земјава еколошка долина која ќе продава ум и додадена вредност наместо топено и ладено железо со право ќе можат да воведуваат вакви закони и да се однесуваат на ваков начин кон металургија. Дотогаш сакале ние или нејќеле таа е наш насочки производствен и извозен сектор. Стопанствениците на сето ова само кришум коментираат дека доколку ваква сатанизација врз цел еден сектор би се правела во било која друга нормална економија, тамошните бизнисмени буквално на рамо би си ги кренале сопствените фабрики и би ги преселиле некаде каде што повеќе знаат да го ценат нивниот труд и мака,а ако не тоа барем нивниот милионски вложен капитал што е светиња за било кое капиталистички настроено општество во светот.

www.kapital.mk

Капитал број 759 16.05.2014

...позицијата на капитал...

9

Што ако Зврлевски признава дека судството е нереформирано?

Јавниот обвинител се приклучи на оценките на Европската Комисија и Стејт Департментот дека судството е недоволно транспарентно и има неизедначени казни... само што за разлика од нив, тој е платен да реформира, а не да мониторира! Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

Н

еизедначени се казните за кривичните дела кои ги изрекуваат судовите во разни градови во земјава. Судството има проблеми, не е доволно транспарентно...а ризични се и изречените ниски казни“.Не, ова не е оценка за состојбата во македонското судство на некоја невладина организација или експерт. Ова е официјален став на јавниот обвинител во земјава, Марко Зврлевски којшто прецизно ги дијагностицира клучните проблеми. Но, пред да се поздрави искреностa, не може да не се запрашаме за неколку работи кои паѓаат на ум при изјави од високи функционери во која и да е власт во државата. Со децении се зборува за реформа на судскиот систем. Се организираат трибини, конференции, размена на странски искуства, се носат нови закони, подзаконски акти,

се иницираат уставни измени... се направи се освен она што навистина беше неопходно – да се изедначи судската практика и да се воведе транспарентност, за јавноста да може да ја следи работата на судскиот систем. Селективноста како основен проблем во судството, забележана во извештаите и на ЕУ и на САД, покажува дека кај нас предмети се стават „во фиока“, се влијае врз судските одлуки, се вршат притисоци, а на некои луѓе да им се овозможува да ја избегнат правдата (со пари, стари заслуги, врски). Но, за разлика од Европската Комисија или Стејт Департментот, Зврлевски не е платен да мониторира, туку да бара решенија. Не може во улога на независен експерт или амбасадор, да дава оценки за состојбите во секторот со којшто раководи, а притоа да не гледаме ниту еден конкретен чекор преземен од него или неговата институција. Пасивност, политичка обоеност,

недоволна стручност, сомнителен избор на кадар – ова се забелешки на нивна адреса. Што направи тој откако е дојден на функцијата за да се избори со овие проблеми и дали истите само ги засили е прашање коешто самиот треба да си го постави. Во спротивно, овој наплив на искреност на Зврлевски може да се протолкува само како дополнително уривање на довербата во судството и/или делегирање на неговите надлежности до други центри на моќ. Кога обичниот граѓанин го слуша како говори за неизедначените судски казни, прво што му паѓа на памет и се прашува е дали спаѓа во некоја од „повластените“ категории за ако евентуално дојде во судир со законот, да му се суди и пресуди по неизедначените критериуми кои ги признава лично обвинителот... Ако одговорот е не, тој ќе побрза да стори се што е неопходно за да стане дел од тие групации.... политички, верски, бизнис, па богами ако треба и роднински.

И со опозиција беше лошо... а уште без неа... Како ќе функционира Парламентот без опозиција лесно е да се заклучи кога се знае дека тој не си ги исполнуваше основните функции и кога во него имаше толку агресивна опозиција што „заслужи“ дури и насилно да биде избркана Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

В

о Македонија нема внатрепартиска дебата од која би произлегувала политиката на партиите (барем) за важните државни прашања. За таква не може да се смета расправата на последниот конгрес на СДСМ во чија суштина беше судирот на „бранковистите“ и „заевистите“ за контрола врз партијата. А за владејачката ВМРО-ДПМНЕ да не зборуваме - доволно е да се сетиме на монолитноста со која нејзините пратениците ги поддржуваа сите предлози што доаѓаа од Владата, и ги одбиваа предложените од опозицијата, а при тоа тешко дека стигнуваа барем да ги прочитаат, понекогаш стотиците закони за кои гласаа во еден ден, зашто информацијата дека (законите) стигнале во Собранието ја добиваа по СМС во доцните ноќни, односно, во раните утрински часови, истиот ден. Во вакви околности јасно е колку нереално амбициозно изгледаше задачата на Парламентот (уште!) да ја контролира извршната власт, односно Владата. А треба да се има предвид дека зборуваме

за парламетарен состав во кој имаше и опозиција, и тоа прилично агресивна, дотолку што „заслужи“ да биде и насилно исфрлена од Собранието. Е, сега, можеме да замислиме како ќе функционира новиот Парламент без опозиција во него. Но, не можеме да сфатиме како може некој да се обидува да го релативизира ова (овде се мисли на политичарите од власта и на сите медиуми и експерти, кои јавноста ги препознава како блиски до неа), односно без да го проблематизира тоа што во Парламентот ќе нема опозиција (со с$ што тоа ќе значи), да уверува дека проблемот е во тоа што може да направи, и до каде може да оди Заев со бојкотот. Споменатите „опинион мејкери“ воопшто не се занимаваат со тоа што ќе значи за демократијата и за државата неучеството на опозицијата во работата на Собранието, туку проблемот за кој „бараат“ решение е дали СДСМ може законски да ги обие пратеничките мандати освоени на изборите. За да се дојде до одговорот на вистинското, суштинското прашање - како ќе функционира Парламент без опозиција во македонски услови, треба (за жал, само реторички, зашто одговорот е повеќе од јасен) да тргнеме од,

генерално, трите функции на Собранието - претставничката, легислативната и контролната во однос на извршната власт. Во претставничкиот дел ќе останат непретставени околу 300.000 граѓани (кои гласале за СДСМ и за НДП). Во легислативниот ќе важи кажаното погоре, само што (ако има потреба) ќе бидат соборени досегашните рекорди во штанцање закони за единица време. Во овој контекст можеме да замислиме како ќе изгледаат диксусиите на пратениците, особено кога ќе се расправа на тема што нема да биде спорна во коалицијата ВМРО-ДПМНЕ-ДУИ - и тие малку преостанати интересенти за следење на седниците на Собранискиот канал ќе се откажат, освен ако не сметаат дека повремените испади на пратениците на ДПА (кои се опозиција на само една партија во Владата, а со другата се сложуваат?!) се доволни за да им го задржат вниманието. А за контрола на Владата ... смешно е да се зборува. „Демократијата ја носат оние што власта ја контролираат – опозицијата, јавноста и обичниот човек“, ќе рече и сегашниот претседател Ѓорѓе Иванов во интервју за Фокус, но во времето додека беше професор.

Капитал број 759 16.05.2014

10 НАВИГАТОР

www.kapital.mk

ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

184,4% е зголемен бројот на прикажаните филмски претстави во Македонија 2013 во споредба со 2012 г.

Јоже Мецингер

словенечки кандидат за европските избори

победник на неделата

Во иднина мораме да зборуваме за зони на силно и зони на слабо евро. Притоа државите со слабо евро би ги задржале своите национални валути, бидејќи еврото е добра валута за добри времиња, а лоша во време на криза

Белгиската компанија за

В

ан Хол вчера ги отвори вратите на новиот капацитет во технолошко-индустриската развојна зона–Скопје 1. Сопственикот на компанијата, Филип Ван Хол најави проширување на производната линија и пласман покрај на американскиот и на европскиот пазар, како и зголемување на бројот на вработени од сегашните 430 на 600. Досега во фабриката на површина од 37.000 метри квадратни се

Концесионерите се жалат давачки, а нередовно пла

Филип Ван Хол

+

Белгискиот бизнисмен Филип Ван Хол, сопственик на семејната компанија „Ван Хол“ за само една година успеа да ја подигне фабриката во Македонија, да произведе и испорача 140 автобуси за американскиот пазар и да ги направи најновите бизнис проекции кои вклучуваат проширување на капацитетите на скопската фабрика! Освен тоа, Ван Хол е еден од најотворените странски инвеститори за соработка со македонските компании. Голем број македонски компании веќе се во синџирот на добавувачи на некој дел за производство на автобусите, а некои од нив како што е “Актива“ од Штип веќе градат и нови капацитети целосно адаптирани за потребите на оваа компанија. “Ова е само почеток со оглед дека во последниот квартал од годинава ќе почнеме со производство на ново возило за европскиот пазар што ќе донесе нови 140 вработувања“, најави Филип Ван Хол. Досега оваа инвестиција од 25 милиони евра резултираше со 430 вработувања, кои по реализација на новите планови се очекува да достигне до 600 вработени

295

вкупен број на доделени концесии за експлоатација на минерални суровини во моментот пишува:

Верица Јорданова

М

verica.jordanova@kapital.mk

акедонската асоцијација на рударството - МАР смета дека со новата давачка предвидена со Законот за минерални суровини може да се предизвика несигурност кај инвеститорите. Станува збор за измена која предвидува доколку постоечкиот концесионер сака да продаде удел од својата концесија, да треба да плати 7% од вредноста на проценетата концесија. “Гледано од страна на државата, можеби тоа е исправно, но е нова давачка чие воведување можеби не е соодветно во време кога имаме подем

78%

од концесиските надоместоци одат во буџетот на општината каде се наоѓа локалитетот, а 22% во државната каса на рударството, изјави претседателот на МАР, Николајчо Николов со проценка дека воведувањето на новата давачка веројатно ќе придонесе за намалување на бројот на инвеститорите во рудниците. “Тешко е да се изгради рударско претпријатие, бидејќи за помала инвестиција се неопходни 50 до 60 милиони долари, а за поголема и 500 до 600 милиони. Кога станува збор за суровини кои се на границата на рентабилноста, прашање е дали инвеститорите би се осмелиле да вложат толку многу пари“, рече Николов. Неодамнешната анализа на “Капитал“ покажа дека државата инкасира само 7 милиони евра годишно од 295 концесионери за експлоатација на минерални суровини, но поради

www.kapital.mk

а производство на автобуси инвестирани 25 милиони евра. Капацитетот на „Ван Хол“ е прв од фабриките во македонските индустриски зони кој произведува конечен готов производ, а оди под брендот „произведено во Македонија“. Голем дел од производниот процес веќе вклучува компоненти од македонско производство.„ Ван Хол е семејна компанија од Белгија, формирана во 1947 година. Произведува градски и меѓуградски автобуси, како и индустриски возила. Има повеќе од 4.500 вработени во светот и остварува преку 450 милиони евра годишен обрт.

т на новите аќаат концесија И покрај тоа што државната Ревизија неодамна констатираше бројни нерегуларности како отсуство на регистар на одобрените концесии, недоволна контрола врз работењето на концесионерите и ненавремено плаќање на концесискиот надомест, концесионерите предупредуваат дека со новите давачки би можело да се предизвика несигурност кај инвеститорите, особено кај оние во големите рудници. неплаќање на концесиски надоместоци, според Асоцијацијата за рударство при Стопанската комора, буџетот на државата годишно губи најмалку 50 милиони евра годишно. Експертите, пак, укажуваат дека е неопходна промена на моделoт на концесионирање. Професорот од Рударскиот факултет Тодор Делипетров предлага цената на концесијата да се врзува со светската цена на суровината која се експлоатира, а не да биде фиксен надомест како што е сега, додека професорот од Технолошко-металуршкиот факултет, Александар Димитров смета дека е неопходно во независна лабораторија да се испитува составот на концентратот кој концесионерите го изнесуваат од земјата, кој многу во себе содржи благородни и платиниумски метали, кои се многу скапи. Потпретседателот на Македонската асоцијација за рударство, Шефки Алити смета дека сумата од 7 милиони евра годишен надоместок по основ на концесии е многу мала, а е резултат на нередовното плаќање на концесиите, одолговлекување со почеток на експлоатацијата заради преголема натрупаност и дуплирање на документација до добивање на одобрение за експлоатација за еден каменолом или рудник. Ревизија, меѓу другото, кон крајот на минатата година констатираше дека државата недоволно го следи однесувањето на концесионерите, вклучително и плаќањето на концесискиот надомест.

Капитал број 759 16.05.2014

НАВИГАТОР

11

мисла на неделата

> БРОЈКА

29,7

милиони евра профит оствари Џонсон Мети во 2013 година

лидери

Кога бев дете мислев дека парите се најважната работа во животот. Сега кога остарев, знам дека е така

Оскар Вајлд

ирски драмски писател, поет, раскажувач и автор

губитник на неделата

Јитка Пантучкова

И во ова тешко време за банките Охридска банка успеа за трите месеци годинава двојно да го зголеми финансискиот резултат

Златко Ориѓански

Уметниците кои гласно го кажуваат својот став и кои не мислат само на својот интерес и тоа како имаат моќ да ги менуваат работите во опшеството

не им беше неделата

Силвио Берлускони

Италијанските судови потврдија дека Берлускони соработувал со италијанската мафија иа аминувал корупциски скандали тешки милијарди евра.

Џозеф Бајден

не било судир на интереси тоа што синот на потпретседателот на САД е во Советот на директори на најголемиот приватен производител на гас во Украина?!

_

Ехуд Олмерт Поранешниот израелски премиер Ехуд Олмерт е првиот носител на оваа висока државна функција кој во историјата на неговата земја бил осуден на затворска казна. Судот во Тел Авив вчера му изрече казна од шест години затвор поради земање поткуп, во корупцискиот скандал „Холиленд“. Олмерт уште во март беше прогласен за виновен за наводно примање поткуп додека бил градоначалник на Ерусалим, во замена за помош за изградбата на станбениот проект „Холиленд“.Обвинителството побара Олмерт да биде осуден на пет-седум години бидејќи примил поткуп од 144.000 долари за неговиот брат, кој западнал во финансиски проблеми, и од две до четири години за поткупот од 17.000 долари. Израелските медиуми веќе го искоментираа чинот како срамен за целата израелска држава која историски е позната по посветеноста на нејзиниот народ за општиот и заеднички бенефит. Колку оваа афера се доживува трагично во Израел говори фактот што цели шест години од нејзината обзнанување таа не се симнува од насловните страни на сите израелски медиуми. Олмерт, беше на чело на израелската влада во периодот 2006-2008 година кога поради скандалот поднесе оставка. Тој на судењето ги отфрли обвиненијата, негирајќи дека направил нешто лошо во врска со изградбата на станбениот комплекс.

Капитал број 759 16.05.2014

12

www.kapital.mk

НАВИГАТОР

график на неделата...

3 факти за...

*Проценки на ЕБОР

3,50%

3%

3%

2,60% 1,90%

1,80%

1,70% 1%

Косово

Македонија

Црна Гора

Романија

Бугарија

БиХ

Колку ќе растат економиите во регионот годинава

Албанија

Србија

Највисок економски раст годинава ќе оствари Косово, од 3,5%, додека македонската економија се очекува да порасне 3% исто колку и црногорската, покажуваат најновите проценки на Европската банка за обнова и развој (ЕБОР) претставени на годишните средби во Варшава, Полска.

5,5% 20,6% 2,7%

е зголемен бројот на туристи во март годинава во однос на истиот месец 2012, вкупно 36.290

е зголемен бројот на домашни туристи

е намален бројот на странски туристи во истиот период

светот низ медиумите...

The Economist

Се поголемата популарнос на т.н. „Банкарство во сенка“ е темата која оваа недела ја заслужи насловната страна на Економист. Со оглед на се позатворениот банкарски систем, популарноста на неконвенционалните финансиски услуги постојано расте. lll

EУ ќе одвои 11 милијарди евра за Западен Б

Колку ќе ќари Ма

Wall Street Journal

Рускиот претседател Владимир Путин и бомбастичната парада на победата со доминантно комунистички симболи се главна тема во сите американски медиуми. Според пишувањата на Њујоршките весници светот допрва треба да стравува од Путин. lll

Der Spiegel

Се поголемата диференција на општеството по степенот на богатството е главната тема со која се занимава германскиот магазин оваа недела. Според нивните заклучоци пирамидата на социјалните различности е се поостра и повисока. lll

Haaretz

Ватинкан е загрижен за антиарабските пароли на христијанските цркви во Израел. Според анализата на некои аналитичари навистина невкусно е токму во Израел да се развиваат форми на неонацизам и повици за линч на цел еден народ. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

дипломати за Капитал: За 1 ЕУ Албанија кандидатски статус во јуни, за Македонија - криза!?

е прочитан...

2 Ахмети неколкупати! вина на Тиквеш добија 3 Осум високи оценки од „Wine advocate“ и Роберт Паркер

пишува:

Љупчо Златев

ljupco.zlatev@kapital.mk

З

а инфраструктура и енергетски проекти шест земји од Западен Балкан, меѓу кои и Македонија, ќе имаат на располагање 11 милиони евра во следите шест

За инфраструктура и енергетски проекти шесте земји од Западен Балкан се очекува да имаат на располагање 11 милиони евра во следите шест години, најави еврокомесарот за проширување Штефан Филе

МБИ10

2,900

МБИД

2,700 2,500

60 секунди брифинг

www.kapital.mk

2,300 2,100 1,900

проценки... Кристин Лагард шеф на ММФ

"Опоравувањето е во тек, тоа е точно. Некои земји успешно ги спроведоа програмите за штедење и заздравување, но тоа не значи дека кризата заврши и нашата мисија е завршена“. Таа додава дека „кризата во Украина претставува опасност која е тешко да се промени, а ризикот од нејзино ширење на останатите држави e тешко да се прогнозира.

Балкан

акедонија?! години, најави еврокомесарот за проширување Штефан Филе од министерската конференција која минатата недела се одржа во Солун. Деталите колку од тој инвестициски колач кај која земја ќе заврши ќе се знаат до крајот на годинава, откако Европската Комисија ќе го усвои планот за инвестирање од 2014 до 2020 година. Засега ниту од Министерството за транспорт и врски ниту пак од Европската Комисија нема најави за тоа која држава колкав колач ќе добие од овие 11 милијарди. “Го потврдувам ветувањето што го дадов во ноември, а тоа е дека од новиот инструмент за претпристапна помош за инвестиции во инфраструктурата на ИПА, шесте земји од Западен Балкан ќе искористат една милијарда во периодот од 2014 до 2020 година“, изјави Филе. Оваа милијарда, комбинирана со десетте милијарди од фондовите од меѓународните финансиски институции, ќе ја направи цифрата од 11 милијарди која ја планира Европската Комисија. Филе додаде дека ЕУ исто така планира да привлече и приватен капитал со кој би се финансирале овие инвестиции. Македонските експерти веќе подолго во јавноста истакнуваат дека Македонија недоволно ги користи европските пари. Автопатот Демир Капија – Смоквица, како дел од коридорот 10, се гради со европски пари, односно со пари од Европската инвестициска банка, од каде што се позајмени околу 130 милиони евра и кредит од Европската банка за обнова и развој од 107 милиони евра. Шефот на грчката дипломатија Евангелос Винизелос, смета дека еден од клучните проекти во оваа програма ќе биде гасоводот, кој е алтернатива на „Јужен тек“. “Денеска ја мобилизираме Европската комисија, која е подготвена да обезбеди финансирање на проектите што ќе доведат до поврзување. Овие фондови ќе генерираат дополнителни средства. Почнуваме со една милијарда, која треба да мобилизира дополнителнителни десет милијарди евра за избрани проекти“, изјави Винизелос. Можни проекти кои би се финансирале од новиот фонд се Коридорот 10 од Загреб до Атина, железничкиот Коридор 8 од Црното до Јадранското Море, како и Јадранско-егејскиот гасовод, кои беа тема на разговорот на состанокот во Атина.

1,700 06/10

> БРОЈКА

121,2 % е зголемена вредноста на градежните работи извршени во странство во првите три месеци од годината во споредба со истиот период лани

ТОП ВЕСТИ...

Прокредит банка со кредитен пораст над просекот на домашните банки

В

о резултатите за работењето во 2013, ПроКредит Банка објави раст во кредитирањето од 9,9% компарирано со 2012. Во споредба со другите банки, знаејќи дека просечното зголемување на кредитирањето во Македонија изнесуваше изнесуваше 6,42%, ПроКредит Банка остварила резултат кој е за околу 3.5% подобар од просекот. Вкупното кредитно портфолио на ПроКредит за 2013, изнесува 203 милиони евра. Профитот на банката во 2013 изнесувал 2,8 милиони евра, а процентот на кредити во доцнење изнесува 2,59% и е далеку под просекот на македонскиот банкарски сектор кој изнесува 11,51%. Како резултат на ова, меѓународната агенција "Fitch Rating” ја зголеми оценка за индивидуалната кредитна способност од “b” na “b+” и го задржа општиот рејтинг на ПроКредит Банка од ББ+. Од ПроКредит сметаат дека ваквите резултати се должат на работата со малите и средните претпријатија со кои заедно успеале да обезбедат раздвижување на македонската економија. “Работејќи дирекно со малите и средни бизниси, во 2013 забележавме раздвижување на бизнис динамиката кај поретпријатијата: зголемување на производството, побарувачката и размената, но сепак предизвици околу ликвидноста и одложени рокови за плаќање.“, велат од ПроКредит.

12/10

05/11

10/11

03/12

09/12

берза

мби 10

3,000 2,800 2,600 2,400 2,200 2,000 МБИ 10 1,800 1,600 МБИ 10 1,400

1,733.00

06/1012/1005/1110/1103/1209/1202/1307/1312/1306/1411/14

МБИ 10 2010/2012 МБИ 10

1,733.00 2010/2012 2010/2012 2010/2012

1,733.00 1,733.00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК

Max. Min.

2,827.62 1,808.47

Max. Min.

2,827.62 1,808.47

2010/2012 2010/2012 Max. на 2,827.62 Max. Скопски пазар АД Скопје На големо разочарување НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 2010/2012 Min. играчи, 1,808.47 Min. брокетите и берзанските

2,827.62 1,808.47

6,500.00 6,500.00 1,733.00 1,733.00 1,733.00 1,733.00 +3.32% 2010/2012 2,827.62 2010/2012 Max. Max. 2,827.62 најголемите 2010/2012 компании кои Min.котираат 1,808.47 МБИ 10пазар АД Скопје МБИ Скопски МБИ 1010 индексите на Mакедонската берза 10 неМБИ го продолжија минатонеделниот

НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК +3.32% нагорен тренд.ДОБИТНИК Повторно е присутен МБИ 10 пад наАД вредноста Скопски пазар Скопски Скопје пазар на АДакциите Скопје 2010/2012 Max. на 2,827.62 НАЈГОЛЕМ 2010/2012 2010/2012 2010/2012 на1,733.00 берзата.ГУБИТНИК 6,500.00 6,500.00 2010/2012 Бетон АД Скопје

Min. 1,808.47 Min.Max. 1,808.47 2,827.62 Min. 1,808.47 НАЈГОЛЕМ 2010/2012 НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ДОБИТНИК Max. 2,827.62 +3.32% +3.32% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Бетон АД Скопје Скопски пазар АД Скопје Min. 1,808.47 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Скопски пазар АД Скопје Скопски пазар АД Скопје НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Скопски пазар АД Скопје -2.50%

3,900.00

3,900.00 6,500.00 6,500.00 6,500.00 6,500.00

НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК Скопски пазар АД Скопје Бетон АД Скопје Бетон АД Скопје

+3.32% -2.50%

6,500.00

DOW JONES ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ 3,900.00 3,900.00 DOW JONES Бетон АД Скопје

НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Бетон АД Скопје НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК

3,900.00 Бетон АД ГУБИТНИК Скопје НАЈГОЛЕМ

+3.32% +3.32% +3.32% +3.32%

-2.50%

3,900.00 3,900.00 3,900.00 3,900.00 БетонАД АДСкопје Скопје Бетон

-2.50%

-2.50%

DOW JONES DOW JONES 17,000

-2.50%

17,000

-2.50%

16,000

-2.50% -2.50%

DOW JONES 16,000

15,000

15,000

14,000 DOW JONES

DOW JONES

14,000

13,000 DOW JONES 13,000

DOW DOWJONES JONES

12,000 12,000

17,000

17,000

11,000 17,000 11,000

16,000 15,000 14,000 13,000 12,000 11,000

16,000 16,000 10,000 10,000

07/11 03/13 07/13 07/13 11/13 11/13 03/14 03/14 07/11 11/11 03/12 07/12 11/12 03/13 15,000 15,000

17,000

14,000 14,000

16,000 17,000 17,000 13,000 13,000 17,000 16,000 15,000 12,000 16,000

16,000 12,000 15,000 14,000 11,000 15,000 15,000 14,000 11,000 13,000

10,000 14,00007/11 11/11 03/12 07/12 11/12 03/13 07/13 11/13 03/14 13,000 14,000 12,000 10,000 13,000 12,000 07/1111,000 11/11 03/12 07/11 07/12 11/11 11/12 03/12 03/13 07/12 07/13 11/12 11/13 03/13 03/14 07/13 11/13 03/14 13,000 12,000 11,000 12,000 10,000

10,000

16,583.00 16,583.00

07/11 11/11 03/12 07/12 11/12 03/13 07/13 11/13 03/14 10,000 11,000 11,000

+0.20% 07/11 11/11 03/12 07/12 11/12 03/13 07/13 11/13 03/14

+0.20%

10,000 10,000

07/11 11/11 11/11 03/12 03/1207/12 07/1211/12 11/1203/13 03/1307/13 07/1311/13 11/13 03/14 07/11 03/14

Продолжуваат да растат цените ДРУГИ ПАЗАРИ на16,583.00 пазарот на хартии од вредност ДРУГИ ПАЗАРИ во САД. Земјата дефинитивно FTSE 100 6,842.00период +0.20%+0.41% поминува низ најдобриот FTSE 100 6,842.00 +0.41% Nikkei225 14,149.00 -0.35% од посткризната берзанска Nikkei225 14,149.00 -0.35% S&P 500 1,878.00 историја, а ако продолжи овој +0.15% 16,583.00 16,583.00 ДРУГИ ПАЗАРИ +0.20% +0.50% +0.20% S&P 500се 1,878.00 +0.15% Nasdaq тренд очекуваат 4,071.00 и историски +0.20% +0.20% рекордни резултати.9,669.00 Nasdaq 4,071.00 +0.50% DAX +0.92% FTSE 100 6,842.00 +0.41% 16,583.00

16,583.00 16,583.00

16,583.0014,149.00 1,157.00 9,669.00

TOPIX DAX Nikkei225

-0.65% +0.92% -0.35%

+0.20% +0.20% -0.65% +0.15% други пазари Nasdaq 4,071.00 +0.50%

TOPIX ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ 1,157.00 S&P 500 1,878.00 ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ

ВАЛУТИ FTSE 100FTSE FTSE 6,842.00 +0.41% DAX 9,669.00 +0.92% FTSE 100100 6,842.00 6,842.00 +0.41% +0.41% 100 6,842.00 +0.41% ДРУГИ ПАЗАРИ TOPIX 1,157.00 -0.65% Nikkei225 14,149.00 -0.35% -0.35% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225Nikkei225 Nikkei225 14,149.00 14,149.00 -0.35% 14,149.00 -0.35% ВАЛУТИ S&P 500500 1,878.00 +0.15% +0.15% евро долар 500 1,878.00 +0.15% Фунта евро 1,878.00 S&P 500 S&P S&P 1,878.00 +0.15% FTSE 100 6,842.00 +0.41% FTSE 100 6,842.00 +0.41% Nasdaq 4,071.00 +0.50% 4,071.00 +0.50% Nasdaq Nasdaq Nasdaq 4,071.00 +0.50% +0.50% Nikkei225 14,149.00 -0.35% евро долар СТАПКА СТАПКА Фунта евро 4,071.00 ВАЛУТИ DAX 9,669.00 +0.92% Nikkei225 14,149.00 -0.35% DAX 9,669.00 +0.92% DAX DAX 9,669.00 9,669.00 +0.92% +0.92% S&P 500 1,878.00 +0.15% TOPIX 1,157.00 -0.65% S&P 500 1,878.00 1.3759 1.2276 СТАПКА TOPIX 1,157.00 СТАПКА -0.65%+0.15% Nasdaq +0.50% TOPIX TOPIXевро 1,157.004,071.00 1,157.00 -0.65% -0.65% евро долар Фунта Nasdaq 4,071.00 +0.50% ПРОМЕНА

1.2276

ВАЛУТИ

DAX СТАПКА DAX +0.24% ВАЛУТИ TOPIX ВАЛУТИ TOPIX 1.2276

ВАЛУТИ ВАЛУТИ +0.24% Фунта евро

£ €

Фунта евро +0.24% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ

Фунта евро Фунта евро СТАПКА СТАПКА ВАЛУТИ

СТАПКА

1.3759

9,669.00 +0.92% СТАПКА 9,669.00 +0.92% +0.01%-0.65% 1,157.00 ПРОМЕНА 1,157.00 1.3759-0.65%

1.2276

+0.01% евро долар

ПРОМЕНА

$ € 1.3759 евро+0.01% долар

евро долар евро долар СТАПКА СТАПКА

ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Фунта СТАПКА евро 1.2276 ФЈУЧЕРСИевро Фунта

евро долар СТАПКА СТАПКА ПРОМЕНА

+0.24% ЗЛАТО 1.2276

ПРОМЕНА

СТАПКА 1.2276ЗЛАТО 1.2276 +0.24% СТАПКА 1,294.00

1.2276 +0.24% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент +0.24% ЗЛАТО

+0.24%1,294.00 +0.24% ФЈУЧЕРСИ 1,294.00

1.3759 евро долар

1.3759 1.3759 +0.01% СТАПКА

ПРОМЕНА СТАПКА

+0.01% ПРОМЕНА 1.3759

+0.56%

+0.01% +0.56% +0.56%+0.01%

108.05 ФЈУЧЕРСИ

ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Нафта Брент Нафта Брент

ФЈУЧЕРСИ 1,294.00 ФЈУЧЕРСИ 108.05

+0.52%

108.05 ЗЛАТО 1,294.00 ЗЛАТО ЗЛАТО

+0.56% +0.52%

ЗЛАТО ЗЛАТОБрент Нафта

1,294.00 1,294.00 1,294.00 Нафта Брент 108.05

1,294.00

+0.56% +0.52%

+0.56% +0.56% +0.56%

108.05 Нафта Нафта Брент НафтаБрент Брент НАФТА Нафта БрентБРЕНТ 108.05 108.05 108.05

108.05

1.3759

ПРОМЕНА +0.01% +0.01% ПРОМЕНА

+0.52% +0.56%

+0.52%

+0.52% +0.52% +0.52% +0.52%

ПОДАТОЦИТЕ СЕ ОД ДЕН 13.05.2014 ДО 15ч.

3,300 3,100 2,900 2,700 2,500 2,300 2,100 1,900 1,700 07/10 10/10 02/

Капитал број 759 16.05.2014

10 14 Cover story

www.kapital.mk

itni merki

koi biznisot gi bara od Vladata

та а в о н д о т о с и н з и б а р а б Еве што

Намалување на казните те ви о лг о д на е ањ аќ пл о ен ем вр На 2. иции 3. Повеќе капитални инвест дршка 4. Поголема кредитна под инистрација 5. Реформа на јавна адм к нс ра ст и те ни аш м о д на ан м ет тр 6. Еднаков те потен и зн во из на ја ци о м о пр а м ле го 7. По 8. Државен гарантен фонд си 9. Ниски даноци и придоне номија 10. Сузбивање на сивата еко

1.

www.kapital.mk

Бизнис секторот има долга листа на барања и предлози како да се подобрат условите за работење на домашните компании – навремено плаќање на долговите, помали казни, целосна реализација на најавените капитални инвестиции, полесен пристап до поволни кредити, субвенции од државата за поддршка на извозот. Дел од предлозите на менаџерите всушност се најдоа во предизборната програма на партијата што доби најголема поддршка на последните избори, така што, најголем предизвик за Владата сега е како да ги реализираат дадените ветувања.

а Влада:

ските инвеститори нцијали

15

Капитал број 759 16.05.2014

16 Cover story Мендерес Кучи

Богослав Ангелоски

С

околку не се подобри финансиската кондиција на компаниите, тие нема да се во можност уште долго да ги сервисираат давачките и кон државата. Тоа значи дека голем предизвик ќе биде и самото полнење на буџетот.

претседател на Стопанската комора на Северозападна Македонија

правување со ликвидноста во македонското стопанство е еден од поголемите предизвици на новата влада.

пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

Б

фотоархива на Kапитал

изнис секторот има долга листа на барања и предлози како да се подобрат условите за работење на домашните компании – навремено плаќање на долговите, помали казни, целосна реализација на најавените капитални инвестиции, полесен пристап до поволни кредити, субвенции од државата за поддршка на извозот. Дел од предлозите на менаџерите всушност се најдоа во предизборната програма на партијата што доби најголема поддршка на последните избори, така што, најголем предизвик за Владата сега е како да ги реализираат дадените ветувања. „Сметам дека еден од главните предизвици за старо-новата влада ќе биде финансиски да се издржат сите овие ветувања, особено ако економијата не расте со доволно брзо темпо. Дури и за оние проекти за кои финансиската структура е затворена, останува нејасно како нивното финансирање ќе се одрази врз буџетскиот дефицит и јавниот долг. Поголем ризик во таа насока претставуваат ветувањата за зголемувања на пензиите, социјалата и платите во јавната администрација“, вели професорот од Американ Колеџ, Марјан Петрески. Тој додава дека сите други проблеми кои постоеја и во претходниот период, како бизнис климата, јавната администрација, мора да продолжат да се решаваат и во претстојниот период, со крајна цел генерирање повеќе работни места. Претседателот на Стопанската комора на Северозападна Македонија, Мендерес Кучи вели дека остануваат истите предизвици за истиот или сличен состав на Владата. Тој очекува новата влада кадровски да се реформира за да може со нови луѓе на поефикасен начин да се решаваат предизвиците. „Потребно е подобрување на условите за водење на бизнис. Очекувам завршување на најавените капитални инвестиции и започнување на нови. Голем предизвик е секако и исполнувањето на предизборните ветувања кои традиционално во Македонија се поголеми од можностите. Справување со ликвидноста е исто така голем предизвик на новата влада во однос

сопственик на компанијата Ариљеметал

Д

на македонското стопанство. Помагањето на извозот исто така мора да е приоритет не само на следната влада туку на сите наредни влади. И секако новата влада мора да внимава со задолжување. Како со обемот така и со начинот на кој се трошат тие пари“, вели Кучи.

Ненавремените плаќања се најголем проблем

Ликвидноста на домашните фирми е една од најболните точки на македонскиот бизнис. Менаџерите на компаниите признаваат дека немаат пари, тешко доаѓаат до кредити, побарувањата се наплатуваат во рокови и над 120 дена а дополнителен притисок создава и ригорозната казнена политика. Почетокот на новиот мандат на оваа Влада се совпадна со примената на Законот за финансиска дисциплина од кој се очекува да стави ред во плаќањата меѓу компаниите но и меѓу приватниот и јавниот сектор. Меѓутоа, финансиските аналитичари и самите бизнисмени се скептични дека законот ќе воспостави дисциплина во плаќањата и ќе го санира проблемот со неликвидноста во економијата. „Заеднички проблем на сите компании во земјава е што немаат пари и од тој аспект, се сомневам дека ова законско решение ќе овозможи да се плаќаат обврските во пократки рокови. Кога би имале пари, сите би сакале да плаќаме за пократко време и затоа мислам дека клучно е да се обезбеди пристап до свеж капитал по поволни услови. Законот како основа е системски добро поставен, но за жал не очекувам дека ќе ги даде потребните ефекти. Иако е предвидено да се плаќа во рок од 60 дена, кога фирмите немаат пари, мислам дека повеќето ќе ја користат можноста со меѓусебен договор тој рок да биде продолжен до 120 дена“, вели Златко Симоновски, генерален директор на Факом. Сопственикот на компанијата Ариљеметал, Богослав Ангелоски вели дека искуствата од примената на ваквата регулатива во регионот кажуваат дека примената на законот нема да оди лесно. „Доколку не се подобри финансиската кондиција на компаниите, тие нема да се во можност уште долго да ги сервисираат давачките и кон државата. Тоа значи дека голем предизвик ќе биде и самото полнење на буџетот“, вели Ангеловски. Експертите и бизнисмените се согласни дека дел од неликвидноста потекнува од поведението на државата која своите побарувања ги наплатува промптно а

своите обврски ги плаќа со задоцнувања. На тој начин придонесува да се создаде ликвидносна дупка која потоа се пренесува низ економијата од фирма во фирма. Овој закон ги опфаќа и државните институции што учествуваат во деловни трансакции со приватните фирми и според одредбите, јавните институции нема да може да го надминат рокот на плаќање од 60 дена.

Повеќе и поевтини кредити

Финансиските проблеми на компаниите ги комплицираат и банкарите кои многу рестриктивно одобруваат кредити под изговор дека наплатата оди многу тешко. Последната анкета на Народната банка за кредитната активност покажа дека средните банки годинава дополнително ги заостриле критериумите за одобрување кредити на фирми. „Стравуваме дека банките ќе ги зголемат каматите на кредитите и со тоа дополнително ќе ја влошат финансиската кондиција на компаниите. Тоа не е директна ингеренција на Владата, меѓутоа, како решение предлагаме повеќе да се активира државната развојна банка МБПР така што ќе им помогне на приватните фирми да дојдат до обртен капитал“, вели Ангелоски од Ариљеметал. Бизнис секторот оценува дека државната развојна банка мора постојано да се докапитализира со пари од буџетот за да има силно влијание во поттикнување на развојот на фирмите и отварање на нови работни места. „Оваа банка е слаба со капитал и поради тоа не е доволна финансиската поддршка што ја обезбедува за бизнис секторот. Нам ни треба силна развојна банка, која освен со кредити, ќе понуди и други финансиски производи што ќе им го олеснат работењето на фирмите. Ако секоја година во последните 20 години одвојувавме барем по 10 милиони евра од буџетот за МБПР, сега таа ќе имаше капитал над 2 милијарди евра“, изјави Мирче Чекреџи, потпретседател на Сојузот на стопански комори. Во предизборната програма на ВМРОДПМНЕ предвидено е докапитализирање на МБПР со 10 милиони евра во период од четири години, меѓутоа, Владата најави повлекување на нова транша од 100 милиони евра од Европската инвестициска банка која се пласира до приватните фирми преку деловните банки.

Помали казни за фирмите

Бизнисмените сведочат дека акциите на Владата за казнување на фирмите и нивно затварање само и штетат на

www.kapital.mk

Ѓорче Тодоровски сопственик на Те Те Пласт

А

пелот до Владата е да размисли да ги субвенционира не само земјоделците, туку и производителите кои создаваат додадена вредност и извезуваат.

економијата. Тие постојано апелираат да се олабави казнената политика, а буџетот наместо силум, со казни, да се полни со даноци од нови инвестиции. Економистите коментираат дека ваквата казнена политика е погубна за домашната економија и сугерираат Владата веднаш да го смени пристапот во казнувањето на бизниссекторот. Дишо Туркер сопственик на компанијата Супергруп директно од терен сведочи за енормно заострените инспекциски и казнени контроли. „Кај мене инспекции доаѓале неколку пати во годината. Сега доаѓаат петнаесет пати и тоа се интензивира секоја наредна година. Немам против инспекциите бидејќи си ја вршат работата но никој не е дојден да ме праша дали барем нешто ми треба во замена за сите тие пари кои ги давам на давачки“ вели Туркер. Економистите потенцираат дека на ваков начин се принудува стопанството да размислува како да опстане наместо да планира нови инвестиции. “Владата наместо да им помага на фирмите, со закани за затворање присилно им извлекува пари за да го закрпи буџетскиот дефицит. Со ваквите мерки се принудува стопанството да врши прераспределба на парите и сите финансиски резерви да ги искористи за опстанок наместо за нови инвестиции, а најчести жртви на тоа се вработените во тие фирми, кои не земаат плати“, коментираат економистите. Власта во предизборниот период најави промена на казнената политика така што ќе ги нивелира според големината на фирмите. Како што појаснија владини претставници,помалите фирми ќе плаќаат помали казни, а поголемите фирми поголеми казни со објаснување дека тоа ќе обезбеди фер третман на фирмите и ќе се избегне затворање на фирмите или посериозно нарушување на производствениот процес со изрекување високи казни.

Повеќе капитални инвестиции од државата

Државата мора да поттикнува инвестициска

17 Марјан Петрески

професор на Американ Колеџ

Е

ден од главните предизвици за старо-новата влада ќе биде финансиски да се издржат сите овие ветувања, особено ако економијата не расте со доволно брзо темпо.

активност преку изградба на автопати, железници и други капитални објекти и на тој начин да овозможи ангажман за многу приватни фирми, велат бизнисмените. Годинава, според податоците од Буџетот, Владата планира да вложи 365 милиони евра во изградба на капитални објекти и оваа определба наиде на позитивни реакции кај сите бизнисмени. Економистите оценуваат дека само доколку се инвестираат сите пари предвидени за изградба на патишта, железнички пруги или гасовод, државата ќе и даде здив на економијата и ќе ја подобри бизнис климата. Според нив, многу е значајно државата да инвестира во крупната инфраструктура бидејќи на тој начин директно влијае врз намалување на трошоците за работа на компаниите и тие стануваат многу поконкурентни. Бизнис-заедницата позитивно ги оцени најавите на Владата повеќе пари да вложи во изградба на патишта, железнички пруги и друга инфраструктура, меѓутоа и тие бараат сите пари да се инвестираат до крај. „Намената на капиталните инвестиции, односно најавената реализација на крупните инфраструктурни проекти во патната, железничката, енергетската, комуналната инфраструктура е во функција на полесен пристап на компаниите до странските пазари, а со тоа, соодветен пораст на нивната конкурентност“, велат од Стопанската комора на Македонија. Еден од најзначајните капитални проекти годинава е изградбата на двата автопати за поврзување на Скопје и Штип преку Свети Николе и од Кичево до Охрид. Овој проект се проценува дека ќе чини 580 милиони евра, ќе се финансира со заем од кинеската Ексим банка. Неколку градежни компании кои што се веќе ангажирани како подизведувачи веќе објавија огласи за ангажирање на неколку стотина работници и тоа се очекува уште повеќе да го поттикне растот кај градежниот сектор. Меѓутоа, за капиталните инвестиции од Буџетот се одвојуваат само 11% од сите пари што ги троши Владата. Бизнисмените сугерираат да се направат заштеди

кај непродуктивните трошоци за да се растовари бизнис секторот од големи давачки. Една од клучните реформи што се бараат од новата Влада е професионализација на јавната администрација за да може бизнис секторот побрзо да добива поквалитетни услуги од државните службеници. Меѓутоа, реформата на јавната администрација е подолго време во најава, а во меѓувреме, службениците ќе добиваат по 5% повисоки плати секоја година во текот на следниот мандат на Владата. Државата одвојува по околу 380 милиони евра годишно за плати. Не е познато колку точно луѓе работат на државна сметка но според изјавата на еден министер од пред три години, бројката изнесува околу 180.000 луѓе. Светска банка неодамна констатираше дека најголем дел од новите работни места во земјава ги отвара државата а не приватниот сектор, а Државниот завод за ревизија јавно призна дека за огромен дел од вработените на државна сметка нема ниту столче каде да седнат, а сепак примаат плати. Тоа се тие слонови како што ги нарече српскиот премиер јавните службеници на грбот на срни, како синоним за кревките приватни фирми. Со тоа Буџетот никако не може да добие силна развојна страна. Одбегнувајќи ја реформата на јавната администрација која несомнено ќе значи и отпуштања на работници од државните институции, се држи во заложништво развојот на целата економија.

Субвенции за поттикнување на извозот

Извозниците очекуваат поголема поддршка од Владата за стимулирање на извозот со директни субвенции како што се помага земјоделството. „Земјоделецот прави примарно производство, многу ретко прави извоз, а добива субвенции. Во нашето производство има додадена вредност има извоз а нема никакви стимулации. Кај производствените и извозните компании има знаење, има скапа опрема има скапи машини. Мој апел до Владата е да размисли да ги субвенционира не само земјоделците и

Капитал број 759 16.05.2014

www.kapital.mk

18 Cover story

некои слични категории на производители туку и оние други производители кои што работат за извоз“ вели Ѓорче Тодоровски од компанијата Те Те Пласт која извезува на повеќе пазари надвор од земјава. Останатите бизнисмени кои ги консултиравме беа поконкретни и кажаа што е најнеопходно и најнепотребно во секој сектор одделно. „Еден од предизвиците на нова влада треба да е изедначувањето на царинските давачки во однос на основната материја со оние од ЕУ. Фактот што македонскиот текстил плаќа 10% царина наместо 7% колку што плаќаат нивните конкуренти од ЕУ, автоматски го прави неконкурентен во однос на нив. Компаниите знаат да препознаат и да бидат задоволни и да пофалат мерки на владата кога се исправни. Таков е случајот со даночната политика на најниски даноци во Европа која навистина е од голема полза на стопанството“ вели Ирена Јакимоска од прилепската текстилна компанија Конфи Ангел. Менаџерите на домашните компании се се погласни дека власта не им помага ниту приближно толку колку што им дава поволности на странските инвеститори. Многу домашни бизнисмени јавно коментираат дека се чувствуваат запоставени, маргинализирани и дискриминирани од сопствените институции во сопствената држава. Велат и дека во Македонија се појавува категорија „бизнисмени од втор ред“ и поради тоа бараат Владата во новиот мандат да ја насочи енергијата кон поддржување на домашните компании. „Знаеме дека големи надежи се полагаат во странските инвеститори но верувајте дека тие не можат во никој случај да ги заменат домашните компании. Добро е што тие се тука, добро е и домашните компании да соработуваат повеќе со нив, но сепак за силно стопанство потребни се македонски компании за кои условите за водење на бизнис мора да се подеднакво добри, како и за странските“ вели претседателот на Стопанската комора на Северозапдна Македонија, Мендерес Кучи.

Да се елиминира сивата економија

Бизнисмените бараат Владата да се ангажира и во елиминирање на сивата економија која создава нелојална конкуренција кон останатите компании кои што работат. Според анализи на самите институции, во Македонија 25% до 35% од БДП отпаѓа на сивата економија. Тоа покрај штетата на стопанство, државата и граѓаните негативно се одразува и на

Како до економски раст од

6%

Власта ветува раст од 6% до 2018 година

П

артијата која што доби мандат да направи Влада која ќе ја води државата во следните четири години, ВМРО – ДПМНЕ очекува дека економскиот раст до 2018 година ќе се интензивира до 6% доколку не се случи нова економска криза. Според образложението на партијата во својата предизборна програма, тоа може да се постигне преку „понатамошно зголемување на странските и домашните инвестиции, нови инфраструктурни проекти кои создаваат работа за домашните фирми, со мерки за вработување преку Агенцијата за вработување, силна поддршка на земјоделството“. Според проценките на ВМРО-ДПМНЕ, невработеноста во следните четири години би се намалила на ниво од 22%, што значи дека би се отвориле најмалку 64.000 нови работни места. макроекономските показатели на земјава. Огромен дел од сивата економија отпаѓа на секторите индустрија и туризам со што се менува мислењето дека сивата економија ја чинат само уличните преродавачи и шверцери. Миле Бошков, претседател на Конфедерацијата на работодавци, смета оти е потребно да се најде модел, систем каде што ќе можат сите тие луѓе да се генерираат за да се спречи работењето на црно, кое влијае на целокупната економија и секако државата да си го спроведе својот дел од аспект на засилените инспекциски контроли и уште поригорозни казни. „Работата на црно и сивата економија влијаат на солвентноста на компаниите

и на конкурентноста. Јас буквално не познавам сектор од македонската економија каде што не се работи на црно. Поради тоа неопходно е што побрзо да се примени Законот за занаетчиство и трговија на мало кој во комбинација со погоре споменатите мерки може да донесе резултати во намалување на сивата економија“, вели Бошков. Од институциите досега неколкупати се најавувани ригорозни мерки за прекршителите со глоби и до 11.000 евра, но и стимулативни програми кои индиректно треба да влијаат на сузбивање на сивата економија како црна листа на компании кои работеле вон законските норми но засега не можат да се забележат никакви поконкретни резултати.

Капитал број 759 16.05.2014

20

www.kapital.mk

Анализа

Живнува македонскиот огласувачки па

nad 40 milion za reklamiraw

По неколкугодишен пад на огласувачкиот пазар, кој во периодот 2009-2012 буквално беше преполовен, првите неколку месеци од новата 2014 година даваат надеж дека годинава адвертајзинг пазарот конечно ќе живне. Светското фудбалско првенство е уште еден импулс плус компаниите годинава повеќе да го разврзат “кесето“ за рекламирање!

1,95

милиони ев завршуваат во инра тернет медиумите

www.kapital.mk

азар

ni evra we!

21

Капитал број 759 16.05.2014

22

www.kapital.mk

Анализа

Ако се гледа по категории на производи- храната, безалкохолните пијалаци и телекомуникациите се први на листата на најголеми огласувачи. Секторот финансиски услуги (банки и осигурителни компании) кој на други пазари е во првите ТОП пет, кај нас не е. Експертите велат дека финансиските институции се многу чувствителни на политичките случувања, односно секогаш кога има политичка нестабилност или избори овие клиенти обично се воздржуваат од рекламирање. Актуелната политичка ситуација во земјава се уште ги држи во неизвесност буџетите од оваа индустрија. подобри денови“, дециден е тој. Оптимизам дека 2014 година ќе биде добра за медиумите и за агенциите е Верица Јорданова verica.jordanova@kapital.mk Светското првенство во фудбал, огромен глобален настан кој предизвикува големо фотографија: внимание кај граѓаните и кој би требало фотоархива на Капитал да биде искористен од огласувачите. Агенциите се надеваат дека СП ќе биде уште еден дополнителен импулс о неколкугодишен континуиран компаниите повеќе да се охрабрат да пад македонскиот огласувачки вложат во огласувањето! пазар конечно се стабилизира! Проценките, пак, на Борис Ефтимовски, Минатата 2013 година остана основач на првиот македонски медиум на ниво на претходната 2012 за маркетинг и ПР, www.marketing365.mk, година, со тенденција за благ пораст се дека целиот колач на огласувачкиот што на повеќето огласувачки агенции во пазар во 2013 година изнесувал нешто земјава им дава надеж дека негативниот над 30 милиони евра, што е речиси тренд на македонскиот адвертајзинг идентично со претходните две години, пазар е минато. поради што тој констатира дека станува Она што се истакнува како позитивен збор за стагнација на македонскиот момент во минатата година е фактот пазар. За него е целосно несфатлива дека уделот на државата ситуацијата на статус-кво на во вкупниот буџет за буџетите: рекламирање опадна, “Иако како држава што значи дека уделот генерално имаме добри на комерцијалните економски параметри и огласувачи пораснал тина милиони евра се дури и во криза имавме со оглед на тоа дека проценува дека “теж континуиран раст на бруто и“ пазарот успеал да се македонската огласу домашниот производ, во вачка одржи на нивото од адвертајзинг пазарот се ин ду ст ри ја 2012 година, од околу чувствува воздржаност 40 милиони евра. кај поголемиот дел од “Станува збор за огласувачите која резултира проценки направени врз со немање храброст да база на завршните сметки се инвестира повеќе во на медиумите и попустите огласувачкиот буџет и кои тие ги даваат за целиот маркетинг настап“. своите клиенти. Она За нееластичноста на што е карактеристично македонскиот пазар, за минатата година евро по жител според него, сведочи е зголемувањето европскиот просеек и фактот дека со на попустите во години листата на македонските топ 25-те огласувачи телевизии, иако за ова главно ја сочинуваат секако нема официјална едни исти играчи, со потврда“, вели директорот многу мали поместувања, на агенцијата New Moment, Сашо Пешев при што доминираат прехранбените кој врз база на неговите најголеми производи и безалкохолните пијалоци, клиенти, кај кои повеќе нема кратење медицинските и санитетски артикли и на огласувачките буџети, оценува дека телекомуникациите. За да се промени пазарот годинава ќе се стабилизира. оваа ситуација, Ефтимовски предлага “После големиот пад на медиумските “да се поработи на менување на буџети кој, според проценките во перцепцијата дека огласувањето не е периодот 2009-2012 година изнесуваше расфрлање со пари, туку дека е чиста дури 50%, годинава почнаа да се инвестиција која мора постојано да се појавуваат дури и нови клиенти, главно мери и од неа да се очекува сигурен од Турција како што се Суташ, Џевахир и поврат и профит“. Притоа лидери во други“, додава Пешев како аргумент кон едукацијата на клиентите за новите тезата дека 2014 година ќе биде година трендови (во однос на медиумите, на стабилизација на огласувачките креативите и продукцијатата) мора да буџети. Со сличен став е и директорот бидат самите маркетинг агенции. на Меккен Скопје, Владимир Димовски кој смета дека стравот од последиците Половина од целиот од економската криза веќе стивна што огласувачки буџет лани се чувствува преку стабилизирање на заврши во телевизиите буџетите. “Мислам дека имаме основа Минатата година според официјалните да заклучиме дека пред нас се сепак податоци (HB Nielesen), телевизиите пишувa:

П

40

31,1

Борис Ефтимовски

www.marketing365.mk

Е

питетот кој би можел да му го дадам на нашиот адвертајзинг пазар е дека во моментов тоа е пазар во развој кој е многу подобрен од почетокот пред 20тина години, со веќе дефинирани правила на игра, развиена конкуренција, широка палета на медиуми од сите видови и со се повеќе маркетинг образовани луѓе.

Владимир Димовски

генерален директор на Меккен Скопје

И

маме релативно стабилизирање на пазарот споредбено со лошите години кои се веќе зад нас и во кои огласувачкиот пазар забележа пад. Кризата влијаеше на прилагодувањето на сите играчи во огласувачкиот пазар. Компаниите се сеуште претпазливи во однос на огласувањето и се води сметка за секој купен рејтинг и рекламен простор.

Сашо Пешев New Moment

Г

лобално, во светот овој бизнис е во криза. Се потешко се заработува, компаниите се се поскептични кон класичните медиуми и затоа маркетинг агенциите се насочуваат и кон нови медиуми, дигитален маркетинг, консултантство, data mining и друго како начини да обезбедат профит останаа најстабилен огласувачки медиум, во кои заврши повеќе од половина од целокупниот огласувачки колач, односно околу 20-23 милиони евра. Интернетот има благ пораст, додека печатот веќе подолго време континуирано паѓа. Во рамки на

www.kapital.mk

57,6

18,8

9,9 3,5 ТВ Радио

5,4

4,5 Весници Интернет

Магазини Outdoor

Што велат компаниите?

П

овеќето македонските компании не се многу расположени да зборуваат за своите огласувачки стратегии, а уште помалку за буџетите кои ги трошат за оваа намена. Една од ретките домашни компании кои се најдоа високо на листата на огласувачи во минатата година беше Прилепска пиварница. Во 2013 беа многу застапени најмногу заради менување на дизајнот на амбалажата на “Златен даб“, а оваа година ќе помине во знакот на прославата на 90 годишниот јубилеј. Овде е и воведувањето на нова амбалажа на безалкохолните брендови. “Сето тоa се чекори и новитети кои треба да се комуницираат преку огласување и кои влијаеја врз нашиот буџет. Буџетите за оваа година се исто така дефинирани врз основа на активностите кои ќе ги имаме многу, посебно насочени кон одбележувањето на 90 годишнината“, вели генералниот директор Сашко Самарџиоски. Тој смета дека македонските компании не се имуни на огласувањето, туку се внимателни и испланирани. “Мора да оцените каде е приоритетно да го има вашиот производ, да се направи правилна проценка во кој период на каков начин ќе бидете застапени во јавноста. Но, она што е важно е дека мора да бидете видливи и присутни на пазарот доколку сакате вашиот производ да биде баран и купуван“, вели тој. Според официјалните податоци, минатата година Македонски Телеком драстично ги скрати буџетите за огласување во печатени медиум. Во компанијата објаснуваат дека тоа е резултат на светскиот тренд за намалување на огласувањето во печатените медиуми. “Тиражите на печатените медиуми контиунирано се намалуваат секоја година, претежно поради с$ поголемото користење на дигиталните медиуми при информирањето на јавноста. Самите печатени медиуми сé повеќе се насочуваат кон усовршување на своите дигитални формати и пренасочување на своите читатели кон дигиталните изданија“, велат од Телеком. Очекуваат позитивен бран во огласувањето во Македонија поради забележителното опоравување на економиите од западна Европа, со оглед на тоа дека огласувачкиот пазар во земјава е генерално диктиран од интернационалите компании. Во ВИП оператор исто така потврдуваат дека огласувањето како алатка во делот на маркетингот секогаш е дел од плановите во маркетинг секторот, но динамиката на огласување зависи од повеќе фактори, особено од состојбата на пазарот. телевизиското огласување, најмногу средства според проценките се слеваат во ТВ Сител, околу 9 милиони евра, по што следуваат Канал 5 со 4,5 милиони евра и МТВ, Телма и Алфа со по еден милон евра од огласувачкиот колач.

Сите останати телевизии привлекуваат многу помал дел од буџетите. Што се однесува до структурата на самите огласувачи, големите останаа големи и се исти веќе години наназад. Во 2013 година како најголеми огласувачи се

Капитал број 759 16.05.2014

24

www.kapital.mk

Анализа

јавуваат Procter&Gamble со официјално пријавен буџет од 19 милиони евра, кој според сите професионалци од областа, е многу далеку од реално потрошената сума. Потоа следува компанијата Магрони, односно Добра вода, компанија која формално целиот буџет го троши во ТВ Сител, поради што и не се смета за реално потрошен огласувачки буџет. Потоа следуваат операторот ОНЕ, Кока Кола и на петто место Владата. Пешев вели дека главните играчи на пазарот кои долго време го влечат пазарот– телеком операторите, многу ги скратија огласувачките буџети изминатите години и тие всушност беа предводници на падот на целата индустрија, особено ако се земе предвид дека на нив отпаѓа една четвртина од целиот колач. Ако се гледа по категории на производи, храната, безалкохолните пијалоци и нализата на магазинот InStore во соработка со Nielsen Audience Measureтелекомуникациите се први на листата. ment за огласувањето во сектор козметички производи (спроведена во Секторот финансиски услуги (банки и периодот од 01.11.2012 д0 31.10.2013 год.) во македонските ТВ осигурителни компании) кој на други станици покажа дека на оваа категорија отпаѓа 7% од вкупниот пазар. пазари е во првите ТОП пет, кај нас не Во однос на тоа кои категории козметички производи се најприсутни на ТВ е. Експертите велат дека финансиските екраните, убедливо предничи козметиката за коса, значително повеќе од институции се многу чувствителни на дезодорансите и прафемите и козметиката за капење. Шампоните за коса се политичките случувања, односно секогаш најогласувана поткатегорија и претставуваат 22% од целокупното огласување кога има политичка нестабилност во секторот на козметички производи. Втора најогласувана поткатегорија или избори овие клиенти обично се козметички производи се боите за коси. воздржуваат од рекламирање. Затоа, и оваа пролет актуелната политичка ситуација во земјава се уште ги држи во неизвесност буџетите од оваа индустрија. без попусти. Ако се земе предвид дека голем дел од банерите кои се појавуваат Што се однесува до структурата на се резултат на компензација или размена огласувачите, Димовски од Меккен на банери, проценките се дека во он-лајн Скопје укажува дека расте бројот на рекламирање реално завршуваат 300 до помали компании кои инвестираат во 400 илјади евра. огласувањето и интересно е дека речиси обилното огласување во “Тоа пред се се должи на неколку нема домашен огласувач кој откако ВБ продолжува значително работи. Прв фактор е што кај on-line почнал да се огласува во текот на една да расте и се очекува да медиумите во Македонија недостига година, понатаму прекинал со истото. порасне за околу 90% оваа година стандардизација и саморегулација. “Тоа значи дека се свесни за резултатите достигнувајќи 3,53 милијарди До пред некој месец во Македонија не од огласувањето и го менуваат својот американски долари (во 2013 постоеше ни трета независна страна која однос кон него. И најдобриот производ изнесуваше 1,86 милијарди). што ќе ги мери посетитетлите на веб на светот останува во магацините ако eMarketer проценува дека до 2018 сајтовите и ќе ја истражува читателската немате добра маркетиншка стратегија, година, мобилното огласување публика. Сите овие недостатоци кои секако вклучувајќи и стратегија за ќе достигне речиси една-третина го поткопуваат кредибилитетот огласување“.

(35,5%) од целиот колач на платено на online пазарот и не нудат Но, од аспект на огласување во Обединетото комодитет овие медиуми медиумските кралство. неминовно да бидат играчи, оценува вклучени во медиа дека изминатите повеќекратно зголемени. Со сигурност плановите“, објаснува турбулентни промени евра по глава на жите може да се каже дека веќе нема Ефтимовски. Друг во телевизискиот л инвестира Норвешка посериозна кампања која во својот момент, според бизнис направија во онлајн огласување со медиумски микс не вклучува онлајн него, е што се уште прераспределба шт ое ап со огласување“, вели Димовски од Меккен лу постојат компании те н ев ро пс ки лидер на клучните ТВ Скопје. и медиа планери играчи и нивниот Кога станува збор за актуелната теза во кои недоволно удел во рекламниот светската јавност дека интернетот ќе го апсорбираат колач. Појавувањето го преземе приматот како огласувачки потенцијалот на online и згаснувањето на медиум, тој се согласува дека медиумите и недоволно печатени медиуми, пак, е показател дека интернетот и социјалните медиуми се запознаени со сите можности, читателскиот простор е заситен. засекогаш го променија ликот на формати и алатки за online огласување. медиумскиот простор, но предупредува Онлајн огласување Тоа придонесува со недоверба да да не се занемари улогата на старите, Годишната анализа на пазарот на пристапуваат кон овој вид медиуми и да традиционални медиуми. интернет огласување која секоја година ја алоцираат помали буџети. Ефтимовски годинава очекува конечно прават Httpool во соработка со Ipsos StraДруги, пак, не се согласуваат дека да види и позитивни бројки во растот на tegic Pulse, покажа дека во 2013 година постои пад на огласувањето на online огласувањето. биле потрошени 1,94 милиони евра, дигиталните медиуми. “Се надевам тоа посериозно ќе заживее што е благо намалување во споредба со “Има промени во начинот на во Македонија бидејќи online медиумите 2012. Оваа сума како бруто трошок за огласувањето и не може точно да одамна се секојдневна реалност на огласување е добиена со следење на 40се утврди дали станува збор за голем број граѓани кои таму можат тина македонски веб дестинации и сите намалување. Во минатата година многу полесно и поефикасно да бидат рекламни објави според достапните јавни буџетите наменети за огласување на “таргетирани“ со огласувачките пораки ценовници. Значи, станува збор за сума социјалните мрежи, мобилни уреди на компаниите“. пресметана по регуларните ценовници и и огласување на пребарувачи беа

Шампоните се најзастапени во рекламите за козметика

А

Мобилното огласување во Британија ќе ги надмине весници!

М

117,4

www.kapital.mk

Капитал број 759 16.05.2014

Интервју

25

Viktor Donevski главен директор за маркетинг во ОНЕ

PARITE NE SE NAJVA@NI ZA USPE[EN MARKETING XX Колкав буџет за огласување одвои ОНЕ годинава и колку е тоа помалку или повеќе во споредба со претходните години? Големината на буџетот не секогаш игра најбитна улога во успешноста на маркетинг работењето на една компанија. Секако дека една компанија чија продажба на продукти и сервиси се базира преку нивно маркетирање не може или многу малку може да направи без маркетинг буџет. Споредби со минатите години е наблагодарно да се прават бидејќи секоја година е различна, односно се разликуваат маркетинг активностите. Како за пример, ОНЕ минатата година работеше на големи проекти Евробаскет каде ОНЕ беше спонзор на кошаркарската федерација и процесот на дигитализација во Македонија каде компанијата беше носител на проектот, па од тука и нормално е буџетот да биде поголем. Јас сепак сум повеќе од сигурен дека не големината на буџетот туку идеите, креативноста, пристапот кон корисниците се основните двигатели на успешноста во маркетинг кампањите. Ние имаме примери и во Македонија и надвор кога компаниите трошат огромни пари за одредена кампања, а ефектите се незначителни што е најчесто поради погрешен пристап во медиумите, промашување на таргетот превземање на кампањи кои можеби се наменети за одредени држави но поради менталитетот на населението не поминуваат тука и ред други работи.

XX Телеком операторите се едни од ретките кои се појавуваат на листата на ТОП 10 комерцијални огласувачи. Како го толкувате тоа? Со оглед на тоа колкав е приходот кој го остваруваат телеком операторите и во Македонија и во светот логично е да котираат во топ 10 огласувачи. Воедно телекомуникацискиот бизнис е дефинитивно најконкуретниот бизнис, еве погледнете само во Македонија каде на толку мал пазар имате 3 големи брендови и уште неколку домашни. Битката на сите нас е за корисник повеќе, а пазарот е тој. Исто така телекомуникациите се едни од ретките ако не и единствени кои во еден месец промовираат еден или неколку продукти-сервиси месечно што треба да се продадат, а за да имате успех и вашите продуктни пораки да стигнат до корисните треба тоа да го измаркетирате.

XX Како го распоредувате Вашиот буџет по медиуми и како тоа се менува со тек на време? Тука нема голема филозофија главно буџетите се делат на продукција на реклами, ТВ, принт и он лајн огласување. ОНЕ од изминатава година е доста активан и во делот на “new media” активностите каде преку поинаков креативен пристап, промоции и разни други интерактивни активности работиме на зголемување на визибилноста на нашите продукти и нашите брендови ОНЕ, Џебест и БООМ ТВ. За разлика од класичното огласување ова бара

поголема посветеност, внимателност, креативност, храброст и поактивен ангажман, но на крајот е исплатливо. Секако и резултатите се видливи освен зголемениот број на корисници и визибилноста на последните наши испитување кои ги направија реномирани домашни и светски рејтинг агенции нашите брендови растат на сите имиџ параметри..

XX Кои се Вашите очекувања за огласувачкиот пазар годинава? Очекувањата најмногу треба да ги имаат медиумите бидејќи и кај нив завршуваат поголемиот дел од маркетинг буџетите на компаниите. Нашиот став е дека и во 2014 година ќе продолжиме да работиме и поставуваме повисоки и подобри маркетинг стандарди во Македонија и не случајно и конкуренцијата но и останатите компании во Македонија ги следат

трендовите кои ги наметнуваме што не прави исклучително среќни бидејќи сме се покажале како успешни.

XX Се случува ли опоравување на пазарот кој неколку години беше во надолна линија? Ако мислите за телекомуникацискиот пазар веќе напоменав дека работиме во исклучително компетитивен пазар а бројот на корисници со оглед на големината на државата е тој. Маркетинг буџетите пак се исклучително поврзани со развојот на пазарот и секако зависат од многу параметри во нашето бизнис и општествено опкружување. Но јас сум оптимист бидејќи сметам дека во Македонија има голем број на маркетинг професионалци кои преку своите идеи и проекти ќе ги натераат компаниите да инвестираат во овој дел а на крајот бенефитот ќе биде за сите.

Капитал број 759 16.05.2014

www.kapital.mk

INTERview 26 Интервју

Jitka Pantu^kova претседател на Управниот одбор на Охридска банка, Сосиете Женерал

Sosiete @eneral e sinonim za siguren i doverliv bankarski partner ve]e 150 godini XX Годинава Сосиете Женерал одбележува 150 години постоење во светот на банкарството. Каде е Македонија во приказната на Сосиете Женерал? Овој значаен јубилеј е доказ за длабоките корени кои ја направија нашата Групација она што е денес – референтна банка на 21 век. Приказната за 150 годишнината е приказна за исклучителна решителност и посветеност, претприемачки дух и визија. Тоа е приказна за идентитетот и енергијата демонстрирана од основачите на Сосиете Женерал, но исто така и мотивација за иднината која ни дава сила да поминеме низ тешките времиња и да продолжиме напред. Изминатите седум години, откако Охридска банка е дел од Сосиете Женерал Групацијата беа исполнети

со многу динамика, реорганизација и промени и навистина сме горди што како тим успеавме да одговориме на сите предизвици и да ги подобруваме нашите перформанси од година во година. Ние како и сите останати подружници на Сосиете Женерал во светот сме дел од голем механизам во кој секое парче е од голема важност и има значаен придонес во соодветно функционирање и стабилизација на целиот систем.

XX Со какви резултати Охридска банка Сосиете Женерал го дочека јубилејот 150 години постоење? Во 2013 Охридска банка оствари добивка од 153 милиони денари што е 20% повеќе од резултатот во 2012 година. Овие резултати го потврдуваат позитивниот тренд и способноста да се позиционираме на пазарот. Во изминатите неколку години двојно го

Сосиете Женерал е уникатен светски банкарски бренд присутен во Македонија. Припадноста кон таква институција ја прави Охридска банка една од најсигурните и најдоверливите банкарски партнери - многу важни банкарски атрибути особено во овие турбулентни времиња. зголемивме нашиот удел на пазарот преку проширување на бројот на експозитури, зголемување на нашето портфолио на индивидуални и корпоративни клиенти и развивање на широко портфолио на производи. Сосиете Женерал е уникатен светски банкарски бренд присутен во

www.kapital.mk

Капитал број 758 09.05.2014

Интервју Македонија. Припадноста кон таква институција ја прави Охридска банка една од најсигурните и најдоверливите банкарски партнери - многу важни банкарски атрибути особено во овие турбулентни времиња.

XX Како ќе се одбележува 150 годишнината годинава? Што може да очекуваат вашите клиенти? Охридска банка се вклучува во прославата на 150 годишнината на Сосиете Женерал Групацијата преку организирање на низа настани за своите клиенти. Веќе ја воведовме специјалната промотивна понуда за станбени и кеш кредити со роденденски каматни стапки. Подготвуваме и други изненадувања за втората половина на годината. Оваа годишнина е пригода која сакаме да ја споделиме со сите вработени и клиенти на Охридска банка затоа што заедништвото отсекогаш било во јадрото на нашата банка. Посебен акцент во одбележувањето на јубилејот ставаме на тимскиот дух, солидарноста и споделувањето. Охридска банка е дел од глобалниот проект на Групацијата, Citizen Commitment Games - спортско натпреварување помеѓу вработените од целиот свет кое ќе придонесе за собирање донации наменети за голем број хуманитарни организации ширум светот. Досега се собрани 500.000 евра од страна на вработените во Групацијата. Дополнително, Сосиете Женерал ќе донира 100.000 евра. Овие средства со сигурност ќе направат разлика во животите на многу луѓе.

XX Какви се плановите на Сосиете Женерал за Македонија? Се лоциравте во нова деловна зграда во Скопје, дали тоа значи и поголеми апетити за освојување на поголем дел од пазарот? Успешно го завршивме планираното репозиционирање на седиштето на банката во главниот град. Ова беше последната алка во процесот на трансформација на банката од регионална во национална, што ја рефлектира стратегијата на Сосиете Женерал во Македонија. Посветени сме на одржување на позитивните перформанси со истовремено зголемување на нашето пазарно учество на среден рок. Инвестицијата од 7,5 милиони евра во новата деловна зграда е доказ за нашиот оптимизам за позитивната перспектива за развој на Македонија. Пазарот е високо конкурентен и генерира поголеми придобивки за клиентите. Целта на Охридска банка во овој поглед е чекор по чекор да стане референтна банка во поглед на оперативната ефикасност и квалитетот на услугите. Нашата крајна амбиција е преку слушање на нашите клиенти подобро да ги задоволиме нивните очекувања на долг рок.

27

Капитал број 759 16.05.2014

28

www.kapital.mk

КАПИТАЛ анализа

Od koi firmi dr@av institucii nabavuv hrana i pijaloci? Вкупно 58 компании во изминатите три, колку што траеше мандатот на владата од 2011-2014 година вршеле достава на храна и пијалаци за државните институции. Од нив, најмногу тендери добиле увозно-извозните трговски друштва, додека македонските производители се јавуваат многу малку, а вредноста на набавките е значително помала во однос на првите пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

В

купно 58 компании во изминатите три, колку што траеше мандатот на владата од 2011-2014 година вршеле достава на храна и пијалаци за државните институции. Од нив, најмногу тендери добиле увозно-извозните трговски друштва, додека компаниите со македонско производство се јавуваат многу малку, а вредноста на набавките е значително помала во однос на првите. Според пресметките на Капитал, преку јавно достапните информации на електронскот систем на Бирото за јавна набавки, Владата во изминатиот мандат потрошила вкупно 10, 2 милиони евра за набавка на храна и пијалаци за потребите на министерствата. Најмногу тендери, вкупно 27, добила фирмата Друштво за производство, трговија и услуги РЕПТИЛ ДООЕЛ увозизвоз Скопје во вредност од 370.000 евра, додека пак најмногу средства

35%

за набавките 13 година била добивоен20 а само една понуда

се легнати на сметка на фирмата „Компанија Поповски Горан и Ивица Дооел“, која во наведениот период добила 15 тендери во вредност од 1,5

милиони евра. Гледано по структурака на фирмите, увозно-извозните компании добиле најмногу тендери од државата, на

www.kapital.mk

vnite vaat

Капитал број 759 16.05.2014

29

КАПИТАЛ анализа ЈАВНИ НАБАВКИ ХРАНА И ПИЈАЛАЦИ Добиени тендери 15

1.500.000

МИК Свети Николе

18

1.300.000

Вивакс ДОО

10

846.000

Рудине ММ

7

769.000

ДИМЕ ДОО

13

593.300

Млекара Битола

4

480.000

Даути Комерц

9

466.354

Дидакс

17

450.000

Месна индустрија и кланица Доо

5

400.000

МЕтро Ад

14

382.000

Рептил Дооел

27

370.000

ЖИТО Лукс

5

258.074

Кожувчанка

5

188.750

ВЕЗЕ ШАРИ

7

184.301

Бајро компани

6

183.514

Европа

2

181.500

УНИЈА - ТРЕЈД ДОО експорт-импорт Скопје

6

167.000

не е наведено

7

147.470

Агро виножито

4

131.000

Мак Монт ДООЕЛ

6

126.000

ГУДИЕС ДОЕЛ

2

108.668

Прилепска Пивара АД

7

99.915

МЕГИ Магдалинка ДООЕЛ

6

90.101

Златен Клас

2

77.666

Кодинг Дистрибуција

2

76.600

Еуро Дистрибуција ДООЕЛ

1

73.500

ИМПУЛС Д ДОЕЛ

4

73.000

Пивара Скопје АД

4

71.165

Жито Полог

3

46.200

РЕС-КОМ

2

42.500

МАГРОНИ ...

3

32.340

Атлантик Комерц

3

30.868

ВЕТКОЛЛ“ ДООЕЛ

1

30.350

ГЕМАКС ИНТЕРНАЦИОНАЛ ДООел

1

27.680

Промес ДОО

1

23.000

Кошиште ДОО

4

19.400

Драго-Доо

1

17.226

АБС ПИЛКО ДОО Скопје

1

14.450

Компанија Компанија Поповски Горан и Ивица Дооел

Евра

Информациите се однесуваат на периодот 2011-2014 година (до распишување на избори) за министерства и секретаријатите во рамки на Владата

сметка на домашните компании, кои се сретнуваат многу малку, што значи место набавка на производи произведени дома, многу повеќе

набавувала увезени, со што го поттикнувала и онака рекордно зголемениот увоз на храна во земјава. Статистички информации покажува дека за 20 години увозот на храна е зголемен четири пати, а во 2013 година вкупниот увоз на храна изнесувал 681, 4 милиони долари, односно околу 500 милиони евра, наспроти извозот на храна кој изнесува 263 милиони евра, односно 2,5 пати помалку од увозот.

Кои се фирмите од кои најмногу се набавувло?

Рептил, Дидкас, Метро АД и Диме Доо се компаниите од кои се набавувало најмногу прехрамбени производи, компании чија основна дејност е увоз и изоз на прехрамнеи производи. Според податоците од Бирото за јавни набавки, компанијата Рептил добила 27 тендери во вредснот од 370.000 евра, Дидакс во изминатите три години добил

Капитал број 759 16.05.2014

30

www.kapital.mk

КАПИТАЛ анализа

17 тендери во вредност од 450.000 евра, компанијата Метро АД добила 14 тендери во вредност од 382.000 евра, додека Диме Доо добила 593.300 евра. Меѓутоа, кога станува збор за висината на вредноста на тендерите, кај прехрамбените производи сепак водат Вивакс, Рудине ММ и Диме доо. Компанијата Вивакс, во изминатите три години добила 10 тендери, но вкупната вредност на истите е речиси 850.000 евра, додека пак Рудине ММ добила само седум тендери, во вредност од 770.000 евра. Месо и месни производи најмногу се набавувале од МИК Свети Николе, Компанијата Поповски и Месна индустрија и кланица Доо, компании кои важат за најчест избор при напавката на месо и месни производи кај државните институции. Изминатите три години, компанијата МИК Свети Николе добила 18 тендери во вредност од 1,3 милиони евра, Компанијта Поповски 15 во вредност од 1,5 милиони евра, додека пак компанијта Месна индустрија и кланица Доо добила 5 тендери во вредност од 400.000 евра. Пијалаци, пак, најмногу се набавувале од компанијта Кожувчанка, Прилепска пивара и Пивара Скопје. Кожувчанка добила 5 тендери во вредност од околи 189.000 евра, Прилепска пивара добила седум тендери во вредност од околу 100.000 евра, додека пак, Пивара Скопје добила 4 во вредност од 71.000 евра.

од жалбите се однесуваат за тендери објавени од државните органи. Во поединечната евиденција, меѓу компаниите што се жалат се сретнуваат и дел од компаниите кои се сретнуваат Купувањето стоки е најчесто како најчести добавувачи на храна, но со одложено плаќање причината поради која се жалат, во јавно Она што е карактеристично на јавните достапната евиденција не е наведена. набавки за храна и пијалаци е и Дека мал број на фирми фактот што најголем број од се јавуваат на јавните тендерите се однесуваат тендери констатира и на купување стоки со Центарот за граѓански одложено плаќање. комуникации(ЦГК) кој Ваквата пракса, можеби од жалбите по јавни детално ги следи јавните не е единствената, набавки во 2012 годи набавки во државата на меѓутоа многу пати биле за тендери во и прави квартални и е една од причините државните институции годишни изветшаи за поради која барем како состојбите. Според ЦГК што кажуваат најголем во третиот квартал лани, број од компаниите со само по една компанија домашно производство, не учествувала во една третина се пријавуваат на тендерите. од тендерите. Дел од причините поради кои домашните „Мала конкуренција на фирми во јавните компании не учествуваат на тендери е набавки е еден од клучните проблеми. и поради тоа што најголем број од нив Според податоците од извештајот во сметаат дека условите се наменети 5% од мониторираните тендери не е за конретни, однапред договорени доставени ниту една понуда, во 35% од компании. нив била доставена само една понуда, Комисија за жалби по јавни набавки, во 2% од тендерите имало по само две барем јавно нема детална евиденција понуди и солидна конкуренција од три за жалба по тендери и компании. и повеќе понудувачи имало во 40% Последниот Годишен извештај за 2012 од тендерите. Токму поради ваквата година покажува дека од 561 предмети состојба електронската аукција, иако е по кои работел Комисијата дури 222 се задолжителна, сепак речиси на секој однесуваат за жалби по набавки чиј втор тендер не била спроведена“, предмет е набавка на стоки, а дури 286 заклучуваат од ЦГК.

Гледано по институции, Министерството за одбрана и Министерството за внатрешни работи се институциите кои најмногу набавувале храна и пијалаци.

½

ПОКАНА На 12 јуни 2014 година (четврток) во просториите на НБРМ, на 8. кат, со почеток во 14 часот, ќе се одржи 13. сесија на Клубот на истражувачите. Ве молиме доколку сакате да презентирате Ваш работен материјал на оваа сесија на Клубот на истражувачите, да н$ известите најдоцна до 22 мај 2014 година (четврток). Се надеваме дека ќе побудиме интерес кај Вас и кај Вашите колеги за учество на Клубот на истражувачите. Ве молиме Вашето присуство на оваа сесија на Клубот на истражувачите да го потврдите најдоцна до 5 јуни 2014 година на тел. +389 2 3298110; електронска пошта: kontakt@kapital.com.mk Клубот на истражувачите е формиран во јули 2011 година, во рамки на активностите за поддршка на развојот на истражувачката и аналитичката работа. Овој клуб е отворена платформа за презентација и дискусија на научно-истражувачки трудови, особено во доменот на монетарната политика и макроекономијата. Согласно со досегашната практика, сесиите на Клубот се одржуваат на тримесечна основа, во март, јуни, септември и во декември. Народната банка има отворен повик до истражувачите за поднесување сопствен труд до Клубот, вклучително и на оние што се во работна верзија. Заради понатамошно промовирање на Клубот на истражувачите и проширување на составот на учесниците, објавуваме покана до сите аналитичари и истражувачи од научно-образовните институции, финансискиот и нефинансискиот сектор, за редовно учество на неговите следни сесии, како дискутанти или како слушатели. На овој начин се овозможува квалитетна и отворена дискусија меѓу истражувачите, носителите на политиките, аналитичарите од финансиските институции и другите учесници. Исто така, преку размената на мислења се обезбедува унапредување на научно-истражувачката работа во земјата. Зачленувањето во клубот е од отворен карактер, за што подетални информации можете да видите на следнава врска: www.nbrm.mk/Клуб на истражувачи.

Капитал број 759 16.05.2014

32

www.kapital.mk

Интервју Разговарал:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Филип Поповски

D-r

Zlatko Simonovski Претседател на Управен одбор и Генерален директор на ФАКОМ АД – Скопје

Metalurgijata mo@e da napravi najgolem rast na BDP

XX Со каков извоз ја завршивте минатата година? Споредбено со изминативе години каква е состојбата со вашето производство и вашиот извоз од почетокот на годинава и какви се проценките за извозот годинава? Минатата година нашата компанија ја заврши со остварено физичко извршување од 23.794 еквивалентни тони, што представува реализација од 93% споредено со предвидениот бизнис план на компанијата. Од ова физичко извршување 52% беше наменето за надворешниот пазар, што претставува приближно еднаков процент со остварениот извоз во 2012 година. За жал, трендот на намалување на вкупниот извоз кој започна кон крајот на 2009 година се уште е во благ пад и покрај сите напори кои ги вложуваме за да го зголемиме. И покрај информациите дека ќе заживеат одредени поголеми проекти кои во изминатиот период беа сторнирани или пак ставени во мирување, истите не се реализираа во првиот квартал од годинава, што предизвика продолжување на трендот на пад на извозот од минатата година. Очекувањата се умерено оптимистички дека во вториот дел од годината би требало да дојде до зголемување на нарачките од страна на странските инвеститори кои би предиз¬викале зголемено производство и зголемен извоз на нашите производи.

XX Со кои предизвици се соочувате во изминатиов период и во актуелнава година? Во повеќе од своето 50-годишно постоење ФАКОМ ја покажа и ја потврди својата извонредна отпорност на сите предизвици. ФАКОМ опстојува и во оваа жестока битка во услови на долготрајна транзиција и економска криза. Но, економската ситуација и понатаму е комплексна. Земјите во Европа имаат низок раст на БДП, а со самото тоа и намалена инвестициона активност која е клучна за нашата индустрија. На тие мали инвестиции кои се прават секогаш им даваат предност на домашните компании за да им помогнат во оваа економска криза. Исто така во изминатиов период има продор на компании од Далечниот Исток како наша жестока конкуренција. Сево ова драстично го менува обемот на работа. Се соочивме со предизвикот да мора да бараме супституција на традиционалните пазари со нови пазари каде би ги пласирале нашите производи. Но, се разбира дека ова не е ниту малку лесна задача, бидејќи освојувањето на нови пазари претставува долг и макотрпен процес, особено во време на криза кога конкуренцијата е многу

www.kapital.mk

Капитал број 759 16.05.2014

Интервју

голема и кога на секој меѓународен тендер се јавуваат повеќе од триесетина реномирани компании заинтересирани за изведба. Нашите напори и понатаму ќе бидат насочени пред се на одредени фокусирани намалувања на производствените трошоци, зголемување на ефикасноста, заштедата на енергија и енергетската ефикасност, користењето на евтини и рационални технологии и производни средства и долгорочен и организиран настап во европските земји, вклучувајќи го и одржувањето на енергетските и индустриските капацитети и индустриската опрема. Наш траен предизвик е рехабилитацијата на постоечките капацитети, подобрување на работните услови, развој на нови производи (типски хали, мали мостови за планински и рурални подрачја, монтажни паркиралишта итн.) и најнеопходни и смирени инвестиции во најпотребна нова опрема и современа технологија.

XX Кои се најголемите проблеми на вашата компанија и на индустријата во која работите? Кога станува збор за домашниот пазар, тогаш секако би ја потенцирале нелојалната конкуренција. Се разбира, има одредено подобрување во поглед на ова прашање споредено со изминатите години, но сметаме дека има уште многу работи кои што треба да се подобрат за да се овозможи подеднаква конкурентност на компаниите на пазарот. Со ваквата поставеност, каде единствен критериум е цената, а квалитетот, роковите и сигурноста се од второстепено значење, за жал врвните компании кои вложуваат во нови технологии, создаваат високопрофесионален и стручен кадар, се сертифицираат согласно најстрогите светски стандардии и се обидуваат да ги следат современите светски трендови се ставаат во подредена улога. Од друга страна, пак, доколку сакаме да бидеме присутни на се поконкурентните странски пазари, ние мораме да ги исполниме сите потребни стандарди. На овие пазари, компаниите кои што не ги исполнуваат бараните регулативи, едноставно не можат да конкурираат и се принудени да вложуваат во стандардизација и сертификација на процесите. За да се спречи оваа разлика во барањата при конкурирање на надворешните и домашните пазари, мора да се изедначат домашните критериуми за избор во согласност со европската регулатива и критериуми.

XX Според вашите информации каква е состојбата во металуршкиот и металопреработувачкиот сектор на светско ниво? Согласно податоците кои ги имаме, следењето на конкуренцијата, побарувачката и цените кои ги прифаќа пазарот, можеме да кажеме дека состојбата во металуршкиот и металопреработувачкиот сектор на светско ниво е исто така во тренд на стагнација или умерен пад на производството. Сведоци сме дека многу реномирани светски компании

33

Државата мора да разбере дека металургијата и металопреработувачката индустрија се сектори кои може да направат најголем раст на БДП, дека тие сектори се носечки двигатели на македонската економија и доколку им се помогне, бенефитот од нивното работење ќе го почуствуваме сите. погодени од кризата и намалениот обем на работа, вршат масовни отпуштања на своите вработени, ги редуцираат расположливите капацитети, а некој од нив го имаат и запрено производството или едноставно банкротирале. Факт е дека овој сектор е еден од најпогодените од глобалната светската криза и потребен е подолг период за повторно да заживее и да се врати на позициите на кои се наоѓаше од пред 4 до 5 години.

XX Врз база на сето ваше досегашно искуство кои мерки би ги предложиле до државните институции за олеснување на состојбите во вашата индустрија? Со цел да се овозможи олеснување на моменталната состојба во која што се наоѓа металопреработувачката индустрија, неопходно е да се превземат соодветни мерки со кои ќе им се овозможи на компаниите од овој сектор да бидат конкурентни на надворешните пазари и ќе се обезбедат рамноправни услови за конкурентност на домашниот пазар. Државата треба да превземе мерки за пропорционално учество на проектите со челична изведба во однос на бетонските изведби, се разбира онаму каде што е тоа можно, бидејќи евидентна е доминацијата на градежништвото и примената на бетонските решенија наспроти металопреработувачката и челичните решенија, дури и кога се работи за мостови. За разлика од Македонија, со градење на челични конструкции од околу 2 до 2,5 килограми по жител годишно, трендот кај развиените европски земји е во постојан пораст и достигнува до 30 килограми по жител годишно. Во Македонија мора да се даде поголемо учество на металопреработувачката индустрија која едвај преживува во овој кризен период, покрај останатото и заради поволната база на репроматеријали (лимови, профили) и повисоката додадена вредност на готовите производи, наспроти “бетонското“ градежништвото кое е во повторна експанзија. Неопходно е да се воведат строги критериуми во тендерските барања, каде покрај цената големо влијание ќе имаат референците на компаниите, лиценците, сертификатите, техничко технолошката опременост и се разбира, техничкиот кадар од сите нивоа на стручност и компетентност. Развиените економии одамна имаат научено дека најниската цена како единствен критериум носи краткорочни предности и тоа само за инвеститорите, без суштински гаранции за квалитет, а долгорочно и во услови на економска криза дополни¬телно ги истоштува

изведувачите нагризувајќи ја често и материјалната супстанца на произ¬водот. Затоа, во некои земји (пр. Австрија) сите понуди кои се за повеќе од 20% пониски од средната понуда се отфрлаат како “невообичаено ниски“. За да се овозможи ова потребно е од компаниите да се бара да ги поседуваат сите неопходни Европски сертификати како што се EN 1090 (сертификат за заварување), ISO 9001-2008, EN ISO 14001 сертификат и за атестирани заварувачи и друга документација, доказ за неопходен минимум на вработена и соодветно квалификувана работна сила, техничка опременост и механизација со која ќе се гарантира способноста на компанијата за извршување на одредени проектни барања. Само на ваков начин ќе може да се селектираат вистинските компании кои вложуваат и работат согласно Европските регулативи од оние кои за жал се уште работат а немаат никаков доказ или гаранција дека производот кој го произведуваат поседува минимален квалитет и сигурност. Со ова би се овозможил поттик на овие нелојални, конкурентни компании да инвестираат во квалитетот на нивното производство, во нови техничко-технолошки решенија, во модернизација на производниот процес доколку сакаат да опстојат на пазарот, а со самото тоа ќе има се овозможи и конкурентност и на странските пазари, и како краен ефект зголемување на извозот. Понатаму треба при јавните набавки да се дава предност на домашните изведувачи, затоа што само така тие можат да се подготват за суровата и за разлика од кај нас, често протекционистички поддржана конкуренција на пазарите во странство, а странските компании да бидат условени да користат домашни подизведувачи и домашни производи. Потребно е вложување во изградба на современа инфраструктура која ќе овозможи лесен пристап до најблиските морски и речни пристаништа. Условите за стопанисување треба да се идентични со условите во кои компаниите функционираат во економските зони, како и обезбедување на исти услови и субвенции и за домашните компании. Да се подигне нивото за создавање на квалификувана работна сила, чија потреба се повеќе и повеќе се чуствува. Државата мора да разбере дека металургијата и металопреработувачката индустрија се сектори кои може да направат најголем раст на БДП, дека тие сектори се носечки двигатели на македонската економија и доколку им се помогне, бенефитот од нивното работење ќе го почуствуваме сите.

специјален прилог

30 KOJ E KOJ: ФИНАНСИСКИ СЕКТОР MAJ 2014

Капитал во ова издание на “КОЈ Е КОЈ: Финансиски сектор“ ги рангира играчите во овој сектор и анализира:

 Кои македонски банки остварија

најголем профит минатата година? Сите банки заедно во првите девет месеци од 2013 оствариле вкупен профит од 19,3 милиони евра, наспроти 10,5 милиони во истиот период минатата година. Каква 2014 година очекуваат банкарите?  Што за компаниите и граѓаните значи фактор дека во првите три квартали минатата година македонскиот банкарски сектор речиси ја дуплираше вкупната добивка во однос на истиот период лани? Дали тие може да очекуваат подобри услови, пониски камати, пониски банкарски провизии...?

Повеќе информации во врска со прилогот и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-маил boban.gjorgjievski@kapital.mk или на телефонскиот број 02 3298 110.

специјален прилог

DECA

 Се подготвуваат ли некои нови,

иновативни производи кои ќе бидат во функција на полесно водење на бизнисот?

 Кои компании го предводат

македонскиот осигурителен пазар? Во неживотното осигурување доминираат Триглав и Еуролинк, во животното Кроација и Граве! Што ново ќе извадат како осигурителна понуда на пазарот во следниот период?

 Ќе се разбудат ли од долгиот

зимски сон лизинг компаниите? Зошто лизингот никако да заживее на македонскиот пазар?

ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ

23 МАЈ 2014

 ДЕТСКИ ГРАДИНКИ И ИГРОТЕКИ  ВИТАМИНИ, ВОДА, ИСХРАНА  БЕБЕШКА ХРАНА  ДУШЕЦИ, ПОСТЕЛНИНИ  ПЕДИЈАТРИСКИ И СТОМАТОЛОШКИ

ОРДИНАЦИИ И ПОЛИКЛИНИКИ

 ДЕТСКА И БЕБЕШКА ОБЛЕКА, ОБУВКИ И ОПРЕМА  ИГРАЧКИ  УЧИЛИШТА ЗА СТРАНСКИ ЈАЗИЦИ И СПОРТСКИ КЛУБОВИ  МАТИЧНИ КЛЕТКИ  ДЕТСКО ШТЕДЕЊE

Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: aleksandra.stojmenova@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110

ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА

Капитал број 759 16.05.2014

36

www.kapital.mk

политика

Зарем и „ѕвездите“ бараат субвенции?

М

инистерката за култура, Елизабета Канческа-Милевска, ја посети Вања Лазарова откако нејзиниот случај беше актуелизиран во јавноста, и легендата на македонската музика ќе добие статус национален уметник и соодветна пензија. Но, причината што барањето на Лазарова најпрво беше одбиено, а на Владо Јаневски и на Есма Реџепова им беа одобрени владини субвенци од 4.500 евра, е што во привиот случај не биле целосно запазени бирократските процедури. Прашањето е, има ли потреба, и воопшто смисла, уметници како Лазарова, која живее во старечки дом, да конкурира за нешто што сите знаеме дека го заслужува, а Јаневски (кој е амбасадор на културата во Хрватска) и Реџепова, да учествуваат на конкурс за државни субвенции, иако „ѕвезди“ (таков статус им дава и Министерството за култура)?

> БРОЈКИ

600

Koga sudot ^eka c

182.000

На последниот синод МПЦ ја одложи точката за после соборот на СПЦ, па така до 18 јули за кога е одложено рочиштето на владиката Јован, тој ќе знае што црковните власти одлучиле да прават со него и ќе ја чека одлуката на световните.

милиони евра ќе добие Македонија како поддршка од ЕУ за периодот 20142020 за подобрување на економскиот систем, администрацијата и инфраструктурата

евра ќе ја чини Македонија котизацијата за учество во меѓународното ПИСА тестирање - Програмата за меѓународно оценување на учениците

36.290 туристи ја посетиле Македонија во март годинава, што е за 5,5% повеќе од истиот период лани

facebook 1

За излез од Македонија се чека неколку часа. Но се исплати!

Sasho Aleksov

2

Со толку лажни пријателства, СДСМ е најдобро да стане социјална мрежа...

Srecko Popovski

3

Спомени од детството: Сите избегавме од час, само Роза остана Sasho Kokalanov

пишува:

Љупчо Златев

Р

ljupco.zlatev@kapital.mk

очиштето кое се води против архиепископот на ПОА Јован Вранишковски, со кое тој се товари за проневера од 250.000 евра, беше одложено за 18 јули. Оваа одлука на скопска апелација дојде еден ден по состанокот на синодот на Македонската Православна Црква а на ист ден со соборот на Српската Православна Црква. Двете цркви, МПЦ и СПЦ, на овие состаноци одлучуваа што се случува со преговорите околу признавање на МПЦ и нејзино враќање во каноните на Православната Црква. На последниот синод МПЦ ја одложи точката за да го ја сочека одлуката на соборот на СПЦ, па така до 18 јули за кога е одложено рочиштето на владиката Јован, тој ќе знае што црковните власти одлучиле да прават со него и ќе ја чека одлуката на световните власти. Како единствен услов за продолжување на преговорите, СПЦ го поставува ослободувањето на Вранишковски. Се чини, МПЦ почна малку да попушта околу затворската казна на Јован, па владиците Пимен и Тимотеј во изминатиот период јавно поддржаа негово помилување. Неофицијално, според информациите на медиумите на вчерашниот синод само тројца владици биле против тоа МПЦ да поддржи помилување на Јован, и сите

припаѓаат на постарата генерација. Раздвиженоста на балканските цркви веќе се манифестираше со заедничкото славење на празникот Св. Кирил и Методиј на поглаварот на МПЦ г.г Стефан и бугарскиот поглавар Неофит. Поради канонските проблеми кои ги има МПЦ, Неофит и Стефан не сослужуваа заедно, но сепак Неофит на некој начин покажа разбирање кон Стефан и самиот не сослужуваше па двајцата ја проследуваа литургија. Се поставува прашањето дали балканските цркви полека почнуваат да

www.kapital.mk

Капитал број 759 16.05.2014

бум-трес ДУИ и ИВЗ здружно го бојкотираат Иванов

М

ожеби ДУИ и Исламската верска заедница имаат засебни прични да го бојкотираат Ѓорѓе Иванов како претседател на државата, но недоаѓањето и на едните и на другите на инаугурацијата остава простор за толкување дека се работи за поддршка од реисот Сулејман Реџепи за политиките на Али Ахмети. Ова особено зашто реисот го знаеме како водач на сите муслимани во земјата, кој $ даде ексклузивитет на само една етничка заедница прогласувајќи го за божја волја обединувањето на Албанците во рамките

на една граница. Инаку, Реџепи и Иванов односите особено ги влошија откако ИВЗ не го доби земјиштето планирано за нејзините потреби на скопското Кале, па реисот во знак на протест го бојкотираше годишното обраќање на претседателот во Собранието. За случајот Иванов немаше никаква вина, но Реџепи вака го оправда бојкотот: „Претседателот Иванов од првите денови, до крајот на неговиот мандат, никогаш, ниту една добра работа не направи за институција што ја водам. Се фаворизира МПЦ, а ние сме дискриминирани.“

37

Андреј Петров

екс генерален секретар на СДСМ

„СДСМ има сериозни проблеми. Станува збор за сериозни концептуални разлики. Што се однесува лично до мене јас нема да правам никакви опструкции.“ Петров нема да прави опструкции... тој само ќе дава вакви изјави.

crkovni odluki... Сергеј Лавров

министер за надворешни работи на Русија

„Гледајте руска телевизија за да имате објективна слика за настаните во Украина“. На Лавров му треба една сериозна редефиниција на поимот објективност.

Фиат Цановски

поранешен пратеник

„Одлуката да се повлечам од политиката ја носам како морален чин, а е израз на лошите изборни резултати што ПЕИ ги постигна на последните избори“. Добар потег на Цановски - повеќе ќе му недостига политиката нему, отколку тој на политиката...

twitter

ги затоплуваат односите со МПЦ и дали е можно таа да се врати во големото семејство на православните цркви? Познавачите на црковните слики и прилики велат дека во моментов СПЦ и МПЦ се наоѓаат до најголемото приближување на односите по Нишката спогодба, која своевремено беше формула за решавање на статусот на МПЦ, но формулата не профункционира затоа што откако најпрво беше прифатена од неколку епископи - подоцна беше одбиена од поглаварот на МПЦ.

Во случај на решавање на статусот на МПЦ, како единствен проблем се наметнува каков чин би имале сегашните владици на ПОА во таква ситуација? Во тој случај ПОА на Вранишковски би ја изгубила смислата на своето постоење и повторно би се претопила во МПЦ, но прашањето е како владиците на ПОА ќе го прифатат фактот дека останале без епархии? Кој ќе го добие, кој ќе го изгуби а кој ќе биде колатерална штета на овој спор останува да видиме?

1

Noli@sinolickat42m

2

Miroslav Sazdovski@mirkoslav1h

3

Др Арсланагић@arslajemenibog1h

200 000 администрација е задоволна - седи за 250 евра месечно. Работникот `рмба за 250, од кои 100 одат за администрацијата. Добро утро Зима без снег, пролет без сонце... Што е следно? Власт без ВМРО?!?

МПЦ би го помилувала Вранишковски....јас не би го ни допрел, а не да го галам.

Капитал број 759 16.05.2014

38

www.kapital.mk

Политика

Za SDSM nema vra]awe nazad

Zaev zaigra na poslednata karta [to mu preostana!?

www.kapital.mk

Капитал број 759 16.05.2014

Политика

39

Дали бојкотот на изборните резултати е еден таков, непотребен и неоснован потег, или се работи само за еден чекор во една поголема стратегија на партијата која треба да ја донесе до целта? Како СДСМ ќе функционира во опозиција и надвор од парламентот? Што тоа ќе значи за ВМРО- ДПМНЕ? Ќе го наруши ли нивниот комодитет или сосема напротив, само дополнително ќе се опушти владејачката партија, па ќе си тера по свое со или без СДСМ? (сега кога ДУИ по стоти пат покажа дека стои зад нив, веројатно ова е многу полесно) Капитал ги анализира овие прашања, а заклучокот е дека сепак дури и во демократија со фалинки, за каква што се смета Македонија од многу надворешни и домашни аналитичари, отсуството на најголемата опозициска партија од Парламентот не може да се смета за политичка тривијалност пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

С

о реизборот на Зоран Заев за лидер на опозициската СДСМ, не само што се потврди идејата на партиското членство дека токму ова раководство е тоа што е избрано да ја води партијата, туку се потврди и ставот за враќање на парламентарните мандати односно непризнавање на резултатите од изборите. СДСМ после Конгресот којшто се одржа во неделата, ги зацврсти овие позиции и иако лидерот Зоран Заев беше соочен и со внатрепартиски критики за неговата работа, тој успеа да излезе после неколкучасовната дебата како победник. Со став дека токму различните мислења се богатството на неговата партија, тој успеа да ги амортизира внатрешните удари и да ја намали болката од ножот во грб за

којшто вели дека го има со месеци и му е зададен токму од неговите сопартијци од крилото на екс лидерот Бранко Црвенковски. Но, тоа што Заев изгледа дека доста умешно се справува со сенката на „папата“ не мора да значи дека неговите потези и неминовно би воделе до успех во однос на борбата што за него би требала да биде и приоритет – а тоа е обидот за симнување на ВМРО – ДПМНЕ од власт. Се чини дека досега Заев токму како повеќе да беше посветен на расчистување и збивање на сопствените редови, па оттука може да се заклучи дека допрва ќе се очекува некаква поинаква визија од него и СДСМ. Ако досега тој имаше алиби и се оправдуваше дека не може сосема да се фокусира на борбата со власта, оти ја „чисти“ партијата од забивачите на ножеви во грб, Конгресот покажа дека таквите се сепак малку и дека тој веќе нема солидни внатрешни пречки за да влече потези коишто нема да предизвикаат никаков ефект на политичката сцена, како што беше случај досега кога партијата во неколку последователни настани си ја демонстрираше сопствената немоќ.

Димовски: Само со ДУИ разговараме за новата Влада, не и со ДПА!

И

додека дел од јавноста се занимава со бојкотот на СДСМ, другото прашање од јавен интерес е старо-новата владина коалиција, која се формира во светлото на бојкотот на ДУИ на изборот и инаугурацијата на претседателот Иванов. Директорот на Центарот за комуникации на ВМРО – ДПМНЕ, Илија Димовски вели: „Граѓаните на РМ одлучија претседател на државатa да биде Ѓорге Иванов и цениме дека сите политички партии треба да го прифатат ставот, односно одлуката на граѓаните на Република Македонија. Проблем во таа конотација може да биде на оние кои што сега не го признаваат легитимитетот, легалитетот го признаваат но не и легитимитетот. Цениме дека треба да се надмине таа ситуација.“ Одговарајќи на прашање дали има преговори за влез во владата и на ДПА, Димовски додаде дека неговата партија сега води преговори само со партијата на Али Ахмети.

Капитал број 759 16.05.2014

40

www.kapital.mk

Политика

I vo dobro i vo bojkot!

И

додека многумина беа загрижени за исходот од наводно тешките преговори за формирање на новата владина коалиција (за какви ги опиша лично лидерот на ДУИ, Али Ахмети) „Капитал“ одамна оцени дека не треба да се има сомнеж дека истите успешно ќе завршат. Ниту собраниски спикер, ниту каква и да е примамлива функција не доби ДУИ, а дружбата со ВМРО – ДПМНЕ сепак не се раскина и таа очигледно била заснована на посилна база од она што можеше да се слушне

во медиумите во последните недели. Се уште се актуелни темите околу тоа какви ќе бидат односите меѓу старо-новите партнери во новата Влада, со оглед на фактот што претседателот Ѓорге Иванов ДУИ не го признава, а нивните пратеници не се ни појавија на инаугурацијата во Парламентот, но истите не може да се оценат како ништо друго освен како класичен спин, оти нема никаква логика да се троши време на дебати за улогата на Ахмети во притисокот врз Груевски. Ахмети таква улога нема, од едноставна причина што нема ниту притисок. Ако веќе во минатите броеви разобличивме зошто сметаме дека и самите избори беа организирани

врз база на заеднички договор, нејасно е како би се очекувало да се организира и формирањето на новата коалиција. Од тој аспект, изјавите на сопартијците на Ахмети дека сега влегуваат во Влада, ама ќе чекале до септември да видат каков ќе бил исходот од НАТО Самитот, па тогаш „ќе видел Груевски“ се еднакви на виц. Не треба да сте политички јасновидец за да го прогнозирате исходот на Самитот уште од сега, па ставот на ДУИ дека тогаш ќе преземале радикални мерки е разбирлив само во насока на смирување на гласачите (и тоа оние кои се лути, оти поголемиот дел не се ниту вознемирени од коалицијата), кои ја поддржаа партијата за да се спаси од ултиматумите на премиерот Груевски (нели таква беше целата кампања). Сепак, аналитичарите порачуваат дека она што е најбитно и на што ќе ,мора да работат идните коалициски партнери е кохерентноста на Владата. „Ставовите и политиките на владата да бидат кохерентни, да се однесуваат на сите подеднакво и да важат на целата територија на Република Македонија“ велат тие.

Дали бојкотот на изборните резултати е еден таков, непотребен и неоснован потег, или се работи само за еден чекор во една поголема стратегија на партијата која треба да ја донесе до целта? Како СДСМ ќе функционира во опозиција и надвор од парламентот? Што тоа ќе значи за ВМРО- ДПМНЕ? Ќе го наруши ли нивниот комодитет или сосема напротив, само дополнително ќе се опушти владејачката партија, па ќе си тера по свое со или без СДСМ? (сега кога ДУИ по стоти пат покажа дека стои зад нив, веројатно ова е многу полесно) Капитал ги анализира овие прашања, а заклучокот е дека сепак дури и во демократија со фалинки, за каква што се смета Македонија од многу надворешни и домашни аналитичари, отсуството на најголемата опозициска партија од Парламентот не може да се смета за политичка тривијалност.

околу ставот со напуштањето на законодавниот дом и непризнавањето на изборните резултати, но и дека се свесни оти сега после довербата којашто раководството ја доби на Конгресот, од нив се очекува сериозна стратегија за работа. Дилемите дали се работи за ноншалантна, неорганизирана и стихијна тактика, во недостиг на други идеи на политичко

дејствување за „Капитал“ ги демантира портпаролот Петре Шилегов: „ Ние имаме Стратегија за дејствување, но не беше во ред истата да ја ставиме пред органите на партијата, оти ние бевме раководство во заминување. Сега откако помина Конгресот и откако повторно ни се даде довербата, овој документ ќе биде презентиран пред партиските тела и кога ќе биде усвоен

Парламент без опозиција нема поента!

Во партијата одговорна за новата политичка ситуација во Македонија, СДСМ велат дека тие се начисто

Алберт Муслиу аналитичар

егалноста и легитимитетот се две различни работи Л и пречи што тука некој намерно или не сака да ги измеша. Да, во ред, Парламентот и вака може да

функционира не е спорно, но што сме ние? Зимбабве? Земја претендент за членство во ЕУ и во НАТО не може да си дозволи вакви испади, па да има законодавен дом без опозиција, а притоа тоа да се презентира како да не е голема работа. Се пристапува кон овој проблем, како нешто сосема тривијално, демек еве ги нема СДСМ, ама тоа не е страшно, оти нема да биде блокирана работата. Не е така, ова е сериозен проблем.

www.kapital.mk

Капитал број 759 16.05.2014

Политика ќе почнеме да работиме според него. Сега не би можел да ви откријам за какви чекори се работи, но сакам само да порачам дека СДСМ и тоа како ќе биде присутна во јавноста, без разлика што нема да бидеме дел од парламентот, оти имаме добро осмислен план за работа. Што се однесува до самиот Парламент, не не интересира како ќе функционира. Нека мисли Груевски на тоа. Ние нема шанса да отстапиме од нашата одлука и да попуштиме во ставот.“ вели тој. Голем дел од аналитичарите и поранешни претседатели на Парламентот со кои разговаравме не ги коментираат партиските ставови на СДСМ, но сосема се децидни дека партијата креира криза, веројатно свесно, оти со овој потег сака да го привлече и вниманието на Меѓународната Заедница којашто за волја на вистината, за разлика од времето на бојкотот на Црвенковски, кога Штефан Филе помогнат од Стефано Санино експресно дојде во Скопје и ги натера да се вратат во Парламентот, сега е сосема поинаку поставена. Точно дека речиси нема дипломат кој е воодушевен од институтот бојкот, но од друга страна, разговорите на Заев со американскиот амбасадор Пол Волерс и со амбасадорот на Мисијата на ОБСЕ Герд Брант поминаа, а СДСМ после тоа уште јавно брифираше дека не само што не станало збор за притисок за нивно враќање во Парламентот, туку практички биле и поддржани дел од нивните забелешки во однос на изборниот процес (амбасадорката на Кралството Холандија Мериет Шурман, многу јасно потенцираше дека добро организирани, не значат и фер избори). Дали овој став на странците им дава ветар во грб на опозиционерите не е јасно, но аналитичарот Алберт Муслиу смета дека во секој случај, потегот на партијата нема да помине без никаков ефект: „Легалноста и легитимитетот се две различни работи и пречи што тука некој намерно или не сака да ги измеша. Да, во ред, Парламентот и вака може да функционира не е спорно, но што сме ние? Зимбабве? Земја претендент за членство во ЕУ и во НАТО не може да си дозволи вакви испади, па да има законодавен дом без опозиција, а притоа тоа да се презентира како да не е голема работа. Се пристапува

41

Како функционираше Албанија без опозиција?

С

ега владејачката Социјалистичка партија (СП) во соседна Албанија победи на последните парламентарни избори лани, но Еди Рама, којшто сега е премиер, не еднаш во претходните 4 години како опозиција го напушташе Парламентот со различни причини.. Пред да ги поведе пратениците надвор, шефот на парламентарната група на СП, Грамос Руци, повикуваше дека опозицијата сака владата да се откаже од плановите за уништување на Пирамидата, симбол изграден за време на комунизмот, бараше истрага за убиствата на двајца претставници на СП, истрага за изборите, запирање на процедурите за одземање на имунитетот на пратениците од судско гонење, организираше протести, бараше побрза интеграција на земјата во ЕУ, отвораше коруптивни афери за тогашниот премиер Сали Бериша... и така натаму, и така натаму. Бериша не придаваше големо значење на ваквите активности на социјалистот, но на следните избори Рама успеа да покаже дека бил во право.

кон овој проблем, како нешто сосема тривијално, демек еве ги нема СДСМ, ама тоа не е страшно, оти нема да биде блокирана работата. Не е така, ова е сериозен проблем Парламент без опозиција нема поента. Замислете ги дебатите, расправите, работата на собраниските комисии“ вели тој. Партиски извори пак од една од помалите владејачките партии за Капитал велат дека фактот што ВМРО

Петре Шилегов портпарол на СДСМ

ие имаме Стратегија за дејствување, но не беше во ред Н истата да ја ставиме пред органите на партијата, оти ние бевме раководство во заминување. Сега откако помина Конгресот

и откако повторно ни се даде довербата, овој документ ќе биде презентиран пред партиските тела и кога ќе биде усвоен ќе почнеме да работиме според него. Сега не би можел да ви откријам за какви чекори се работи, но сакам само да порачам дека СДСМ и тоа како ќе биде присутна во јавноста, без разлика што нема да бидеме дел од парламентот, оти имаме добро осмислен план за работа. Што се однесува до самиот Парламент, не не интересира како ќе функционира. Нека мисли Груевски на тоа. Ние нема шанса да отстапиме од нашата одлука и да попуштиме во ставот.

– ДПМНЕ не прифати да се предадат мандатите, а старо -новиот спикер Трајко Вељановски кажа дека нема да има нови избори и дека мандатите се таму за СДСМ во секое време ако посака да може да ги врати, зборува дека ќе има некакви натегања околу можноста за враќање на опозицијата во Парламентот: „Јас тука гледам простор за компромис и мислам дека ќе следуваат разговори за надминување на оваа ситуација“. Од СДСМ пак се децидни дека: „Во ред, нека има разговори, но иницијативата за такво нешто треба да почне од нив (од власта, н.з). Нашите барања се сосема јасни, а познавајќи го табиетот на власта, не веруваме дека кое и да е од нив ќе биде прифатено“ велат тие.

Капитал број 759 16.05.2014

42

www.kapital.mk

Политика

Koi se "novajliite" me\u parlamenta

Neiskusnite pra mnozinstvo vo S пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Н

овиот парламентарен состав што ќе го предводи Трајко Вељаноски (по трет пат избран за претседател на Собранието), уште пред својата конститутивна

седница, а на меѓународен семинар одржан во Законодавниот дом, беше потсетен од евроамбасадорот Аиво Орав дека мора да донесе Етички кодекс за однесувањето на пратениците. Потребата од ваков кодекс излишно е да му се образложува на секој кој барем малку го следи одекот на дневно-политичките настани во Собранието, кои наместо таму да бидат артикулирани, неретко го добиваат своето „најпазарско“ издание. Досега собранискиот просек што подразбираше солидни професионални биографии при уверлива доминација на високото образование кај пратениците,

не го испорача она што го ветуваше во однос на политичко-парламентарната култура. И овој пат не недостасуваат факултетлии, како и магистри и доктори на науки, кои не треба да се надеваат на најавениот Етички кодекс за однесување на пратениците, зашто тој тешко дека ќе ги спаси од поведение какво што не би требало да се очекува од нив - во тоа не се успеа со сите деловнички обиди досега. Во новиот претенички состав повеќемината се нови парламентарци - вкупно 67 (од нив треба да се одземат пратениците на коалицијата на СДСМ

www.kapital.mk

Капитал број 759 16.05.2014

Политика

43

Досега собранискиот просек што подразбираше солидни професионални биографии при уверлива доминација на високото образование кај пратениците, не го испорача она што го ветуваше во однос на политичкопарламентарната култура. И овој пат не недостасуваат факултетлии, како и магистри и доктори на науки, кои не треба да се надеваат на најавениот Етички кодекс за однесување на пратениците, зашто тој тешко дека ќе ги спаси од поведение какво што не би требало да се очекува од нив - во тоа не се успеа со сите деловнички обиди досега.

tarcite?

atenici Sobranieto кои ги одбија мандатите), со тоа што некои се враќаат во собраниските клупи по пауза од еден или повеќе мандати. Овде не се изброени функционерите од извршната власт кои станаа пратеници, а кои доколку продолжат да работат во Владата, своите места во Собранието ќе им ги препуштат на следните на листитите. Се мисли на Никола Груевски, Елизабета Канческа-Милевска, Диме Спасов, Љупчо Димовски, Гордана Јанкулоска, Никола Тодоров, Зоран Ставрески и Никола Попоски, односно на Муса Џафери и Талат Џафери, кога е во прашање ДУИ.

ВМРО-ДПМНЕ

Во најголемата пратеничка група, онаа на ВМРО-ДПМНЕ и коалицијата, 26 пратеници (од вкупно 61) не беа дел од претходниот состав, а сите од нив, освен двајца, се „гуштери“, кажано со војнички жаргон. Меѓу нив, според професијата, во очи паѓаат седум доктори (по медицина), меѓу кои најзвучно име е директорката на Универзитетската клиника за детски болести, Аспазија Софијанова. Тука е и поранешниот кандидат за градоначалник на Куманово, Зоран Ѓорѓиевски, кој е хирург од Општата болница во

истиот град. Радиологот Александар Стојкоски, пред да стане пратеник беше претседавач на Советот на општина Ѓорче Петров. Лекари се и охриѓанецот Сашо Василевски, стружанката Нола Исмајлоска, нејзиниот сограѓанин специјалист по урологија, Момчило Аврамоски, како и Соња Талевска, која е специјалист по дерматовенерологија и директор на ЈЗУ Здравствен дом од Демир Хисар. Пратеник стана и Емил Димитриев, генералниот секретар на ВМРО-ДПМНЕ, кој беше и заменикминистер за одбрана, а дипломирал и завршил постдипломски студии на Филозофскиот факултет во Скопје, на Институтот за социологија. Стојан Миланов, најстариот пратеник кој како таков ја отвори конститутивната седница, е член на претседателството на коалициската Социјалистичка партија. Претседателката на Унијата на жени на ВМРО-ДПМНЕ, Даниела Рангелова, во Собранието се сели од општина Центар, каде што беше советник. По образование е дипломиран политиколог. Земјоделскиот инженер, Никола Мицевски, е актуелен претседател на општинскиот комитет на ВМРО-ДПМНЕ во Штип и беше директор на ЈП „Исар“. Тука и првиот човек на битолското ВМРО-ДПМНЕ, Зоран Илиоски, како и Сашо Аќимовски, неговиот колега од општинскиот комитет на партијата во Гостивар. Аќимовски во 2009 година беше разрешен од функцијата директор на Државниот пазарен инспекторат, поради компромитирачка аудио снимка објавена на Јутјуб, а на локалните избори, одржани мината година, беше и кандидат на ВМРО ДПМНЕ за

Капитал број 759 16.05.2014

44

www.kapital.mk

Политика

градоначалник на Гостивар. Кога сме кај градоначалниците, новата пратеничка група на ВМРО-ДПМНЕ е засилена и од поранешниот градоначалник на Кичево, Благоја Деспотовски. Ѓоко Камчев, пак, досегашен советник во општина Валандово, беше единствен кој како „двоен“ функционер се откажа од директорското место (во Комуналното претпријатие од Валандово) и ја избра советничката функција. Марјанчо Колевски, дипломираниот шумарски инженер, беше директор на ЈП „Македонски шуми“ за Кратово, а подоцна и заменик-директор на истото ЈП. Ја извршувал функцијата претседател на Советот на општина Кратово. Во периодот од 2008 до 2011 година беше и пратеник во Собранието, исто како и другиот повратник, вевчанецот Крсто Мукоски, кој беше и заменик генрален директор на МЕПСО. Бизнисменот Васко Наумовски, роден во Мелбурн, Австралија, е нов пратеник, избран во Изборната единица 9. Нови членови на најбројната пратеничка група се и Фатмир Имероски, дипломираниот економист кој досега работеше во ЈП „Македонија пат“, магистер Весна Дамчевска-Илиевска, советник во Советот на општина Бутел, Олга Најденовска, која е редовен професор на Земјоделскиот факултет, Слаѓана Митовска, советник во Советот на општина Крива Паланка, Магдалена Манаскова, археолог директор на Музејот на град Виница, Благица Ласовска, заменик-директор во Државниот испитен центар, Иван Иванов, претседател на општинскиот комитет на ВМРО-ДПМНЕ од Кочани, и Сузана Секуловска, советник во Советот на општина Пехчево.

СДСМ одби 34 мандати за пратеници, од кои дури 26 се на кандидати кои не беа во претходниот парламентарен состав

ДУИ

Кај Демократската унија за интеграција, која наместо 15 (од претходниот состав), сега има 19 пратеници, дури 12 се нови. Од партијата на Али Ахмети во Собранието се враќа Рафиз Аљити, поранешниот командант М’суси (на ОНА), кој високо образование завршил на Факултетот за физичка култура во Приштина. Претеник беше во три наврати (2002-2006, 2006-2008 и 20082009), а беше и потпретседател на Собранието. Во последно време беше акутелен како генерален директор на опожарената „Македонска пошта“. Зулфи Адили, беше директор на Центарот за управување со кризи, и, исто така, припадник на ОНА. Звучни имиња меѓу новите пратеници на ДУИ се и Артан Груби, шефот на кабинетот на Ахмети (Груби е магистер по медиуми и комуникации), Рамис Мерко, поранешниот градоначалник на Струга, Хазби Љика, поранешниот градоначалник на Тетово (Лика се вртеше и како можно решение на Ахмети за министерството за одбрана во 2011, но беше апсолутно неприфатлив за Груевски), кој е и поранешен пратеник. Пратеничко искуство има и Селвије Салиу од Гостивар, која е дипломиран педагог, како и Ејуп Рустеми, поранешниот директор на Агенцијата за стокови резерви и на „Македонски пошти“, кој завршил Природно математички факултет. Интересно име е и Нора Алити, ќерка на починатиот лидер на ПДП, Абдурахман Алити. Таа

Прв парламентарец повторно, трет пат по ред, е Трајко Вељаноски, кој најави нов обид за носење пратенички етички кодекс е магистер по управување со ризици и осигурување. Пратеници на ДУИ станаа и Шкодране Дарлишта, директорка на Службата за заеднички работи во Клиничкиот центар-Скопје., Јамин Синани, доктор, директор на Здравствениот дом во Гостивар, Мирван Џемаили, унверзитетски професор, и Шпреса Хадри, магистер од Тетово.

ДПА, НДП, ГРОМ

Партијата на Мендух Тачи меѓу седумте пратеници што ги освои (претходно имаше осум) има само едно ново име Ернад Фејзуалху, еден од најблиските соработници на лидерот на ДПА и поранешен директор на Агенцијата за цивилно воздухопловство. НДП на Руфи Османи од сега има само еден пратеник (претходно имаше два), и тоа е токму Османи, кој е универзитетски професор и донеодамнешен градоначалник на Гостивар. За време на девето-јулските настани од 1997 година беше уапсен

како градоначалник на Гостивар, а потоа осуден на 14 години затвор, односно 7 години во втората судска инстанца. По усвојувањето на Законот за амнестија, во 1999 беше ослободен, откако помина речиси 2 години во затвор. Првиот и единствен пратеник што го освои ГРОМ на Стефчо Јакимовски, Чедомир Саздовски , е доктор на науки по кинезиологија и професор на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“. Најголемата опозициска партија, СДСМ, освои 34 пратеници (претходно имаше 42), од кои дури 26 не беа дел од претходниот парламентарен состав, но нема поента да се набројуваат кога веќе ги одбија мандатите. Дел од аналитичарите по објавувањето на кандидатските листи на СДСМ оценија дека големиот број на нови имиња (на листите) е резултат на намерата на лидерот Зоран Заев да расчисти со внатрепартиската опозиција која му остана(ла) лојална на поранешниот претседател, Бранко Црвенковски.

СТИЛСКИ ВОДИЧ ЗА МОДЕРНИТЕ МАЖИ

Летно освежување на гардеробата

Н

аправете го секој летен аутфит уникатен користејќи модни додатоци, кои му даваат индивидуалност дури и на формалното облекување. Брендот Hugo Boss, кој е синоним за класично облекување, е вистински пример колку секојдневната облека може да изгледа поразлично и секогаш ново, доколку додатоците се користат храбро и на досетлив начин. Сезоната пролет/лето 2014 нуди класични додатоци како вратоврски и џебни шамивчиња, но и нови декоративни елементи за манжетни. Вратоврските доаѓаат во мноштво од големини (различна ширина), дезени, бои и текстури. Памучните, плетени вратоврски се одлична алтернатива за моделите од свила, комбинирајќи ја елеганцијата со доза на спорт. Истото се случува и кај шамивчињата, кои освен од свила можете да ги најдете и направени од лен и памук, за помалку формален изглед. Особено интересни оваа сезона се текстилните додатоци во форма на копчиња и мали свилени јазли кои се носат на реверот на палото. Тие го трансформираат класичниот изглед во вистински моден исказ и додаваат рафинираност на лежерните комбинации. Дури и кај брендовите во кои најчесто се застапени неутралните бои, оваа сезона доминираат јаките тонови и нивното комбинирање (не плашете се да ги споите топлата портокалова и студената сина или пак розовата со земјени тонови и бежова боја). Иако носењето на разнобојни парчиња веќе не е привелегија само на лежерниот стил, сепак запомнете дека колку е поформална и посвечена приликата толку поедноставни треба да бидат комбинациите и дезените.

специјален прилог

“КАПИТАЛ“ СТАРТУВАШЕ СЕРИЈАЛ НА СПЕЦИЈАЛНИ ИЗДАНИЈА ПОСВЕТЕНИ НА РАЗЛИЧНИ ЗЕМЈИ СО КОИ МАКЕДОНИЈА ИМА ПОТЕНЦИЈАЛ ЗА ЗГОЛЕМУВАЊЕ НА ТРГОВСКАТА РАЗМЕНА И ИНВЕСТИЦИСКИТЕ ПРОЕКТИ

23 MAJ 2014

ЗЕМЈА- ПАРТНЕР НА МАКЕДОНИЈА:

SRBIJA

ТРЕТОТО ИЗДАНИЕ ГО ПОСВЕТУВАМЕ НА СРБИЈА И АНАЛИЗИРАМЕ: Како да се зголеми економската, трговска и инвестициска соработка со соседна Србија? Кои се во моментот областите со најголем потенцијал за натамошно продлабочување на економската соработка?  Српските компании, особено оние од производите наменети за широка потрошувачка, се доста силно застапени на македонскиот пазар. Какви се нивните планови за нашиот пазар? 

Повеќе информации во врска со прилогот и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-маил sanja.savovska@kapital.mk или на телефонскиот број 02 3280 910.

 Ги прашуваме македонските извозно

ориентирани компании и стопанските комори како да го засилиме присуството на македонските производи на српскиот пазар? Кои индустрии, односно кои производи имаат најголеми перспективи за пласман на овој пазар?  Српските туристи се едни од најмногубројните на охридската ривиера. Што прават македонските хотелиери и туристички здруженија за поголемо анимирање на туристи од оваа земја и презентирање на македонските туристички потенцијали пред српските тур-оператори? ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: САЊА САВОВСКА

BIZNIS I POLITIKA

www.kapital.mk

Александар Вучиќ

премиер на Србија

Состаноци со бизнисот и банкарите ќе правиме на секои два месеци, за да видиме кој што направил, дали се почитуваат роковите и какви се резултатите

Вучиќ им ги објасни на бизнисмените

Klu^ni se evtinit krediti za f

www.kapital.mk

Капитал број 759 16.05.2014

47

Субвенционирани кредити за фирмите, борба против сивата економија, подобра клима за странски инвеститори и изградба на евтини станови се главните мерки од пакетот што го спреми Владата на новиот српски премиер Александар Вучиќ.

Подготвил:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

С

амо што седна во премиерската фотелја на Србија, Александар Вучиќ ги собра минатиот понеделник на одвоени состаноци најголемите бизнисмени, градежници, банкари и странски инвеститори во земјата. Целта беше да им го образложи пакетот економски мерки за заживување на домашната економија, што треба да стартува веќе од 15 мај, но и да ги слушне нивните мислења и предлози во таа насока. Вучиќ излезе задоволен од разговорот со банкарите, а со странските компании милиони евра ќе го чи веќе се конкретизирани српскиот буџет мерк нат некои мерки за правење заживување на економите за на што попривлечен ијата во 2015 и 2016г. инвестициски амбиент. Разговорот со градежниците, рече, дека му бил најтежок. “Сум видел сешто и мислев дека с$ знам за српската економија, но ќе мораме многу да менуваме. Ние немаме повеќе ниту керамичари, ниту милиони евра се пред ви водоинсталатери, за субвенционирање дени за инженери да не кредити за компаниина зборувам“, рече Вучиќ.

140 60

1,2

И Мишковиќ на состанокот

Инаку, што се однесува до мерките поврзани со банкарскиот сектор, клучно ќе биде субвенционирањето на кредитите за ликвидност милијарди евра е вкуп на фирмите. Банките на планирана сума наната приватниот сектор ќе субвенционирани кр едити за му дадат 1,2 милијарди бизнисите евра субвенционирани кредити, со најниски можни камати. Државата ќе ги поттикне банките со 60 милиони евра. “Тоа ќе биде извонредна инјекција за економијата“, објасни Вучиќ во интервју за српскиот весник Недељник. Додаде дека целта е да се поттикнат нови бизнис активности, најмногу пари да отидат кај микро, мали и средни компании. Меѓу домашните топ бизнисмени на состанокот со Вучиќ, покрај Милан Беко, Жељко Митровиќ, Драган Томиќ, беше присутен и Мирослав Мишковиќ, сопственикот на Делта холдинг, кој што лани беше уапсен заради стопански криминал. Вучиќ прокоментира дека тоа не е ништо чудно, затоа што три од компаниите на Мишковиќ се меѓу првите 200 најголеми плаќачи на данок во Србија. Кога пак се работи за било

е економските мерки

vtinite firmite

www.kapital.mk

BIZNIS I POLITIKA Владимир Глигоров:

“Предложените мерки не се ништо ново“

Е

кономистот Владимир Глигоров од Виенскиот институт за меѓународни економски истражувања смета дека мерките што Вучиќ ги претстави во понеделникот се всушност продолжение на политиките кои се и до сега водени. “Сега уште поголем акцент се става на поддршката од страна на државата, односно ќе се зголемат нејзините финансиски обврски заради ветените субвенции“, изјави Глигоров за Бета. Тој истакна дека најавените мерки, се всушност мерки од нужда, а не такви што се најдобри можни во однос на проблемите што треба да се решат. Додаде и дека и понатаму остануваат проблемите со несолвентноста, причините за високите каматни стапки, намалувањето на инвестициите и вработувањата, на што предложените мерки релативно малку ќе влијаат. “Не е извесно дали ќе има доволно пари да се реализираат овие мерки и дека ќе се избегне неефикасноста и злоупотребите, а не е сигурно и дека банките значително ќе го зголемат кредитирањето се додека не се решат проблемите со ненаплатливите побарувања и додека домашната побарувачка не се опорави“, смета Глигоров.

чие почитување на законот, на судот е тоа да го оцени, додаде тој. “Ги слушнав неговите предлози во областа на земјоделието и мислам дека имаат смисла“, рече Вучиќ.

Странските инвеститори оптимисти

Втората економска мерка, според српскиот премиер е борбата против сивата економија и зголемување на вработеноста. Тоа е оној дел каде

што луѓето работат со договор на дело, преку студентски задруги, на црно... Секоја компанија што има три или четири вработени, ако вработи уште еден, за него ќе плати 30% од обврските, а државата ќе ги покрие преостанатите 70% за да имаат социјално и пензиско осигурување, објасни Вучиќ. Во случај компанијата да вработи повеќе од 100 вработени, државата ќе ги плати обврските за 75

Како Вучиќ ќе ја спасува српската економија Мерка 1 Субвенционирање на кредитите за ликвидност на фирмите. Банките на приватниот сектор ќе му дадат 1,2 милијарди евра субвенционирани кредити, со најниски можни камати. Државата ќе ги поттикне банките со 60 милиони евра. Мерка 2 Борба против сивата економија и зголемување на вработеноста. Тоа е оној дел каде што луѓето работат со договор на дело, преку студентски задруги, на црно... Секоја компанија што има три или четири вработени, ако вработи уште еден, за него ќе плати 30% од обврските, а државата ќе ги покрие преостанатите 70%. Во случај компанијата да вработи повеќе од 100 вработени, државата ќе ги плати обврските за 75 нововработени. Овие мерки ќе траат три години. Мерка 3 Подобрување на деловниот амбиент со измените за законите за приватизација и стечај, како и законот за работни односи. Со ова планот е да се привлечат странски инвеститори, со акцент на автомобилската и дрвопреработувачката индустрија, како и агробизнисот, кои што досега имаат покажано интерес за вложување во Србија. Мерка 4 Изградба на евтини станови. Државата ќе дава бесплатно земјиште на фирми што сакаат да градат, но цената на квадратот да биде ниска. Кредитите за купување на тие станови ќе бидат без учество, со отплата на 20-30 години, годишна камата од 3,1 до 3,2%, така што месечната рата за стан од 80 м2 би била 120-130 евра.

www.kapital.mk

Капитал број 759 16.05.2014

49

Што рекоа бизнисмените Кирил Кравченко НИС

Т

реба повторно воведување на даночни олеснувања, што ќе ја направи Србија поатрактивна за инвестирање. нововработени. Овие мерки ќе траат три години. Третата економска мерка ќе биде подобрување на деловниот амбиент со измените за законите за приватизација и стечај, како и законот за работни односи. “Креираме најдобар инвестициски, односно поттикнувачки пакет во овој дел на Европа. Ќе ги споредиме сите и ќе докажеме колку нашиот е подобар од она што го даваат Бугарија, Романија, Македонија. Затоа ќе ги замолам нашите арапски пријатели да ни помогнат за да може ова да го поддржиме како земја“, истакна Вучиќ. Намерата на Владата е, како што наведе, да привлече странски компании од автомобилската и дрвопреработувачката индустрија и земјоделието, кои што имаат барања за

Милош Ѓурковиќ

Веселин Јевросимовиќ

Д

С

Хјулит Пакард-Србија

обра мерка е тоа што државата ќе го преземе плаќањето на обврските за одреден број нововработени.

КомТрејд

метам дека резултатите од предложените мерки ќе се почувствуваат прилично брзо. Успехот зависи многу и од банкарскиот сектор, колку тој ќе ја поддржи економијата.

вложување во Србија. “Ќе ги замолам луѓето во Фиат да прават уште еден свој модел во Србија. Тоа ќе биде голема работа и очекувам деновиве нашите луѓе тоа да го образложат во Торино“. Странските инвеститори излегоа прилично оптимистични по средбата со Вучиќ. Генералниот директор на Нафтената индустрија на Србија – НИС, Кирил Кравченко, се надева дека сите предложени мерки ќе бидат и применети. Тој изнесол предлог распределбата на економските субвенции да се одвива во зависност од величината на инвестицијата, и дека една од најпотребните мерки за странските инвеститори е повторното воведување на даночниот кредит, односно даночните олеснувања, што

Србија би ја направила поатрактивна од останатите земји во регионот. Изградбата на евтини станови ќе биде четврта клучна економска мерка. “Кај нас не постои високоградба, дури не постојат повеќе ниту фирми кои што може тоа да го работат. Сега ќе донесеме одлука државата да има право да дава бесплатно земјиште, но цената на квадратот да биде ниска. Разговараме со Арабтек, една од најмоќните светски компании. Тие работат брзо, добро и евтино“, најави премиерот. Кредититие за тие “евтини“ станови, како што вети, ќе бидат без учество, со отплата од 20-30 години, со годишна каматна стапка од 3-3,2%, така што месечната рата за стан од 80м2 ќе биде 120-130 евра.

www.kapital.mk

BIZNIS I POLITIKA

Mujo Selimovi] сопственик на МИМС Politi^arite ne sakaat da razgovaraat za problemite na stopanstvoto

М

ујо Селимовиќ, сопственик на босанско-херцеговската групација МИМС, која работи и во индустријата за храна, пијалоци, медиуми и пазр на капитал, е одличен познавач на бизнис-политичките прилики на Балканот и еден од заговорниците на идејата за регионална синергија од која не остапува ни откако на своја кожа почувствува што значи “балкански каприц“ или „self-destruction Balkan mode“. Пред седум години се обиде да ги обедини колегите од Србија, Хрватска, и БиХ заеднички да продаваат храна и пијалоци на пазарите пазарите во северна Африка. Тој денеска има сопствена фабрика за производство на сокови и пиво во Либија. Во меѓувреме

работењето го прошири и во Србија, но делумно се повлече од Хрватска. Оваа идеја за синергија, која тој ја промовираше, во меѓувреме ја позајмија сите регионални политички елити. Селимовиќ не остапи од идејата. Денес тој е еден од основачите на регионалниот економски портал Бизнис плус благодарение на кој склопи договор со Галеб групацијата, која се приклучи кон армијата регионални кооперанти на компаниите на Селимовиќ.

XX Каква е во моментот соработката на вашите компании со регионот и колку соседните пазари се важни за бизнисот? Присутни сме на сите пазари од бивша Југославија и тие за нас се

многу важни, иако ние на нив, да бидам искрен, не обрнавме доволно внимание. Поточно, имавме неколку лоши искуства, а потоа дојде кризата и време е да се посветиме на домашниот пазар.

XX За какви искуства зборувате? Сакавме да извезуваме вода од БиХ во Хрватска, но остапивме од идејата по една година безуспешни обиди. Регистрацијата на сите дозволи и собирањето на документација, начинот на контрола, толку го поскапнуваат производот што тој станува неконкурентен, а се покажа дека нецаринските бариери се поскапи отколку ако формално има царини. Камионот со стока мора да стои седум дена додека не стигне извештајот за

www.kapital.mk

Капитал број 753 04.04.2014

интервју Мојата идеја за заеднички настап на компании од регионот на пазарите во северна Африка е секој да го продава својот производ, но заедно да настапуваме и да ги намалиме трошоците за транспорт, маркетинг и логистика. Ако сакаме заеднички да работиме, тогаш заеднички треба да настапуваме на големи пазари затоа што само голем пазар отвара можност за раст, вели Селимовиќ во интервју за Бизнис плус. контрола на квалитетот или мора да е истоварен во складиште кое се плаќа. Станува збор за нецаринска бариера со која Хрватска го штити својот пазар и тоа никогаш нема да го признае, иако тие де факто постојат.

XX Имавте ли такви искуства со Србија? За жал, да. Се обидовме да извезуваме бурек додека бевме сопственици на Клас, но на секоја пратка имавме контрола кои траат по десет дена во просек. Потоа излезе дека резултатите од контролата не се сигурни па мора да се повторуваат и на крај се откажавме.

XX Освен преку извоз, соработувате ли со регионот на некој друг начин? Нам клучните доставувачи ни се од Србија, дел од Словенија, многу од нив се од Македонија. Од Македонија купуваме овошје и зеленчук во сезоната на преработка. Од Србија набавуваме репроматеријали, а во последниот месец купувавме и многу пченица од Македонија и Србија. Исто така поседуваме и и фирма за производство на јајца во Србија. Се обидовме да влеземе и на пазарот во Хрватска, но се повлеков после три години. Купивме фабрика за преработка на овошје и зеленчук која работи стокови марки за големи трговски синџири, но беше неиздржливо затоа што не можевме ништо да направиме без давање остапки кои не ни се исплатуваа, па затоа и се повлеков. Едноставно, притисокот не можеше да се издржи, а тука стануваше збор и за заштита на домашниот пазар, односно на домашните стопанственици. Немаше национализам, да се разбереме. Исто би поминал и кој било друг странски инвеститор.

XX Идејата за регионално поврзување, која ја застапувате е поинакво од едноставно преземање на фирми , извоз и кооперација меѓу компаниите. За што станува збор? Кога пред седум години на колегите од регионот им понудив заедно да настапуваме на пазарите во северна Африка преку производство на храна и пијалоци, но за жал никој не беше заинтересиран. Инаку, што е разликата меѓу тоа да отидам сам во Либија или да отидеме заеднички преку кластер или некој друг облик на здружување? Кога си мал тогаш си оптоварен и со трошоци за кредити, маркетинг, транспорт и друго, а здружени сите ризици се сведуваат на минимум. Мојата идеја е секој да го продава својот производ, но заедно

да настапуваме и да ги намалиме трошоците. Како мислев тогаш, така мислам и сега. Ако сакаме заеднички да работиме, тогаш заеднички треба да настапуваме на големи пазари затоа што само голем пазар отвара можност за раст.

XX Има ли на Балканот деловноопштествени предуслови за забрзан развој на економија или барем за стабилен раст? За жал, не. На оние местата каде се донесувата клучните одлуки седат некомпетентни луѓе без знаење. Корупцијата е сеприсутна, како и непотизам. Во БиХ национализмот дополнително ја усложнува ситуацијата. Ќе ви дадам конкретен пример. Луѓето кои ги среќавам од политиката на БиХ во 90% случаи не сакат да разговараат за конкретни проблеми во една индустрија со цел проблемите да се решат. Тие сакаат да зборуваат за дневно-политички теми, за меѓусебни пресметки, и кога ќе седнат во фотелја единствено што мислат е како да добијат втор мандат. Мојата групација е сериозен играч на пазарот во неколку сегменти и никогаш досега не сме биле консултирани за тоа ккао треба да изгледа некој пропис или што би можело да и помогне на индустријата. Знам доволно за приликите на Балканот ислободно можам да кажам дека ситуацијата не е многу поразлична ни во другите земји.

XX Гледате ли решение? Клучниот проблем на регионот е што се губат работни места, а тоа е губење на новосоздадена вредност. Тоа се компензира со увоз, што значи одлив на пари, но и одлив на мозок и на најдобрите луѓе кои немаат каде да работат во своите земји. Затоа вложувањето во производни работни места, што подразбира сериозни реформи и политичка волја, мора да биде приоритет на секоја власт. Ако сегашните трендови на пад на економијата и сатанизација на претприемништвото продолжат уште некое време, нема да останат многу компании кои можат да бидат значаен регионалне фактор во своите области. Конкретно, тоа значи владеење на право, намалување на корупцијата, еднакви права за сите, намалување на ризикот на земјата и политичка сигурност се неопходни за развој и инвестиции. Тоа го нема ниту во една земја од регионот, а претприемачиоте работат благодарение на ентузијазмот и упорноста. Но еден ден ќе се откажат. А што ќе правиме тогаш?

51

www.kapital.mk

BIZNIS I POLITIKA о плакати Дали лепењет партиски и извршувањеинствениот функции е ед не до пат да се стигф отелја? министерска ажува тр ис Капитал ериумите кои се крит ија и кои Македон регионот државите одедвид кога ги земаат прнови влади составуваат

½

речиси половина од министрите поставени во државите од регионот кариерата ја „билдаат“ само преку партиски и функции во државни институции или претпријатија

[to e potrebno da se stane minist

Polovina od imaat samo kariera

8

доктори на науки има владата на

Хрватска што е најмногу

споредено со останатите земји

29

години е најмладиот министер во регионот и е од Македонија

www.kapital.mk

Капитал број 759 16.05.2014

53

nister na Balkanot?

d ministrite politi^ka Додека поставувањето на надпартиски кадри засега е пракса која ја воведува Србија, ангажирањето на лица со образование и работно искуство на запад, особено Америка, е вообичаена пракса на речиси сите влади во регионот

6

надпартиски министри воведува во својата влада српскиот премиер Александар Вучиќ

пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Д

али лепењето плакати и извршување партиски функции е единствениот пат да се стигне до министерска фотелја? Постојат ли начини да се урне создадената пракса, која е симбол на балканскиот менталитет, дека само преку посветено агитирање за партијата или непотизам, може да се зграби извршната, па и било која друга власт во свои раце? Познава ли трката по моќ и позиција и други алтернативи и критериуми, кои по побрз пат може да обезбедат министерска или владина фотелја? Доста актуелна деновиве станува одлуката на мандатарот во Србија, Александар Вучиќ во својата нова влада да избере и постави натпартиски решенија, експерти и мастермајнди во своите области. Капитал, преку детална анализа на биографиите на премиерите и министрите во неколку држави од регионот, и анализира кои лица и по каков пат стигнале до позиција да ги држат конците во донесување на важните одлуки во овие држави. Дали познатата латинска изрека „per aspera, ad astra”, што во превод значи “преку трње до ѕвезди“ е водечката мантра при регрутирање кадар за важните позиции во државните институции на Балканот?

Надпартиски решенија, засега има само Србија

Се чини идејата за надпартиски решенија засега во овој дел од Европа ја промовира Србија. Дали Македонија ќе ја следи оваа пракса, останува да се види, со оглед на тоа дека само пред една недела завршија предвремените парламентарни избори, кои иако завршија со победа на истите партии, сепак најавуваат одредени освежувања во некои ресори. Министерствата каде Вучиќ се одлучи да постави надпартиски решенија се во Министерството за државна управа, за економија, здравство, финансии, за култура и информирање, како и за образование. И додека надпартиските кадри се новост која веројатно допрва треба да се „соџвакана“ во регионот, „увозот“ на домашни државјани кои своето образование го завршиле надвор од земјата и кои своето прво работно искуство го имале на запад е веќе воспоставена пракса. И во Србија, Хрватска, Црна Гора како и во Македонија, како земји кои ги анализираше Капитал, поставување на државјани со кариера надвор се зачестено освежување. Меѓу нив, примат имаат државјаните на овие држави кои завршиле на угледните универзитети пред се во Америка, но и во моќните европски центри како Лондон и Париз.

Најмногу доктори има Хрватска, а магистри Македонија

Ако се гледа според степенот на образование кое го стекнале претставниците на владите од регионот, најмногу доктори на наука има Хрватска, додека најмногу магистри има Македонија.

Искуство во ММФ или Светска банка гарантира место во Влада!

Анализата што ја направи Капитал исто така покажува дека владите од регионот имаат тенденција да ги вработуваат кадрите кои имаат работно искуство во меѓународните организации особено како што се ММФ и Светска банка. И Македонија, и Црна Гора и Србија имаат кадри од една од овие институции. Домашни студенти кои завршиле на Хардвард и Јел се исто така референца која „пали“ кај мандатарите.

www.kapital.mk

BIZNIS I POLITIKA Функција

Македонија

Србија

Хрватска

Црна Гора

Премиер Министер за финансии Вицепремиер за економија Вицепремиер за евроинтеграции МНР Министер за одбрана МВР Министер за правда Министер за транспорт и врски Министер за економија Министер за земјоделство Министер за здравство МИОА Министер за образование Министер за локална самоуправа Министер за култура Министер за труд и социјала Министер за животна средина

м-р економкси науки м-р економкси науки м-р деловна администрација доктор по економија м-р по европски студии дипломиран по одбрана м-р комерцијално право дипломиран правник дипломирал менаџмент м-р лидерство дипломиран економист дипломиран правник м-р комјутерски науки дипломиран правник дипломиран правник доктор по филозофија дипломиран правник м-р на технички науки

дипломиран правник доктор по економија

дипломиран правник дипломиран економист

дипломиран економист доктор по банкарство дипломиран економист

дипломиран политиколог дипломиран економист доктор по економија м-р по право доктор по економија

доктор по социологија дипломиран новинар дипломиран правник м-р по трговско право доктор по економија дипломиран инжинер м-р политички науки доктор по медицина

доктор по економија доктор по телекомуникации м-р по економија дипломиран правник дипломиран инжинер

Притоа, ниту еден од премиерите, го нема степенот доктор на наука. Србија, Црна Гора и Хрватска за премиери имаат лица само со завршен факултет, додека само Македонија може да се пофали со премиер кој има титула магистер по науки. Хрватска има дури осум доктори на науки, Србија шест, Црна Гора пет, а Македонија три доктори на науки. Македонија има единаесет магистри по науки, Хрватска пет, Црна Гора три и

доктор по земјоделство специјалист по хирургија доктор по економија дипломирал на физика м-р клавир дипломиран правник

доктор по медицина дипломиран економист доктор по филозофија дипломиран политиколог м-р економија

Србија два. Меѓутоа ако се следи напредокот во кариерата од излегување од факултетските клупи, генералната оценка за мнозинството поставени кадри во удобните министерски фотелји е дека, без разлика на степенот на образование кои го стекнале, најголем дел од нив својата кариера ја имаат само во партиските и државните институции и претпријатија. Во Србија, од вкупно 19 министри, шест се натпартиски, од нив осум се со кариера помината по партиски и државни функции, што значи дека само пет од нив пред да дојдат на политичка функција имале искуство во приватниот сектор, најчесто како професор на универзитети, или кратка кариера во приватни компании. Хрватска има 21 министри. Од нив дури 10 својата кариера ја прават само преку партиски и државни функции. Останатиот дел имаат искуство и во приватни бизнис, меѓутоа поголемиот дел го поминуваат на државни функции. По составување на владата, Хрватскиот премиер во неколку наврати беше на големо критикуван во хрватските медиуми дека мнозинството членови на владата имаат судир на интереси и дека овие функции на најголемиот дел од нив им служат само да ги унапредат нивните приватни бизниси.

доктор по економија магистер по хирургија доктор по економија дипломиран правник дипломирал на ПМФ професор по глума специјалист по економија

Црна Гора има 14 министри и четири вицепремиери. Осум од овие владини претставници имаат исклучиво партиска или кариера направено по разни сектори во државни институции. Во Македонија од 24 претставници на владата (туку се вбројани сите министри и вицепремиери), половината имаат политичка кариера. Останатиот дел имале претходна кариера во приватниот сектор или во странство.

Хрватска има највозрасна влада, Македонија најмлад министер

Гледно по возраста на министрите, највозрасна влада има Хрватска, додека пак Србија и Македонија имаат најмлада. Според анализата што ја направи Капитал, 48 години е просечната возраст на министрите во Хрватска, а притоа најмладиот министер има 36 години, додека најстариот има 65 година. Просечната возраст на владата на Црна Гора е 46. Притоа најмладиот министер има 35 години, додека најстариот 56. Владите на Србија и Македонија имаат иста просечна возраст, 43 години. Притоа најмладиот министер во Србија е 30 години, додека најстариот 63. Во Македонија пак, најмладиот министер е 29 години, наспроти најстариот кој има 62 години.

свет

55

Бизнис и економија

Tajnata na polskoto ekonomsko ^udo Во последната анализа Светска банка прогонозира нов „златен век“ за Полска - по скоро 500-годишен период на економски застој. Пред пет века полско-литванското кнежевство се простирало од Балтичкото море скоро до Црното море и вклучувало широки региони од денешна западна Украина. А денес новата Полска е на пат да го оствари економското приклучување кон Западот. До 2030 година Светска банка прогнозира среден раст од околу 3% годишно и удвојување на БДП во однос на сегашните нивоа.

П

олска доживува раст каков што нема во цела Европа. Се зборува дури и за „економско чудо“. И покрај тоа што украинската криза ја откри слабата страна на полската економија, експертите & предвидуваат нов „златен век“. Пред 10 години, кога Полска стана дел од Европската унија, многумина ја нарекоа „проблематичното дете“ - најмногу поради нејзиниот огромен аграрен сектор, но и поради скоро 40милионското население. Денеска таа проценка звучи повеќе од неумесно, пишува Свен Астхаимер на страниците на „Франкфуртер Алемајне Цајтунг“. Полската економија доживува раст каков што нема во цела Европа, а во време на економската криза Полска беше единствена европска држава која продолжуваше да постигнува раст. Земјата одамна ги надмина регионалните конкуренти од деведесеттите години Унгарија и Чешка, а очекувањата за оваа година се дека полската економија ќе реализира раст од околу 3%. И на долгорочен план нештата изгледаат одлично: во последната анализа Светска банка прогонозира нов „златен век“ за Полска - по скоро 500-годишен период на економски застој. Пред пет века полско-литванското кнежевство се простирало од Балтичкото море скоро до Црното море и вклучувало широки региони од денешна западна Украина.

А денес новата Полска е на пат да го оствари економското приклучување кон Западот. До 2030 година Светска банка прогнозира среден раст од околу 3% годишно и удвојување на БДП во однос на сегашните нивоа. Полската економија е тесно врзана со германската. И додека кај западниот сосед на Полска нештата се одвиваат добро, бизнисите на Пољаците, исто така, добро ќе поминуваат. Германија е најважниот трговски партнер на Полска - како во однос на увозот, така и на извозот. А однеодамна Полска се обидува да ги активира и трговските односи на постсоветските простори. Од што следува дека ако кај западните држави се појават проблеми, Варшава ќе може да го компензира тоа со новите партнерства на Истокот. Но, имено тука сепак се крие слабата точка на полската економија. Во контекст на хаосот во Украина стана јасно дека тензиите во односите со Русија кријат огромни ризици за Полска. Банки и компании се најдоа принудени да ги затворат претставништвата на полуостровот Крим, а извезените во Украина производи се закануваат да поминат „на црвено“, ако Русија ги поништи досегашните царински олеснувања. Варшава е под притисок на економската политика водена од Москва - особено што се однесува до природниот гас. Полска е далеку позависна од руските испораки на гас, отколку

повеќето западни земји - членки на ЕУ. И ако дојде до евентуална трговска војна со Русија , полската економија би претрпела многу сериозни последици.

Кризата како шанса

Истовремено, сегашната ситуација претставува и шанса за Полска досега Западот остануваше глув за сите предупредувања на Варшава, кога стануваше збор за монополската положба на рускиот концерн „Гаспром". Конфликтот околу Украина ги натера Брисел и другите европски престолнини да го преиспитаат своето однесување - во моментов френетично се бара алтернатива за руските испораки на гас. Полска и Литванија, на кои им претстои отворањето на нови терминали за течен гас од Персискиот залив, можат многу да придонесат за остварувањето на оваа преориентација. Не е за потценување и идејата на полскиот премиер Туск, кој излезе со предлогот за создавање на енергетска унија. Ако Полска успее да го доведе овој концепт до успешен крај, тоа несомнено ќе ја зголеми нејзината тежина во Европа, прогнозира „Франкфуртер алемајне цајтунг". Со слична прогноза излезе и германската новинска агенција ots. „Полска стана синоним за успесите и предностите кои ги носи членството во ЕУ. Економското чудо е еден од овие успеси, меѓу политичката стабилност и развојот на полското граѓанско општество", посочува агенцијата. Успесите на Полска стануваат уште повидливи, ако ја споредиме со источните соседи Украина и Русија, пишува „Лаузицер Рундшау". Весникот потсетува дека во почетокот на 90-тите години Полска се наоѓала во понеповолна стартна позиција од двата источни соседи. „Но, додека во Русија и Украина власта беше окупирана од мафијашките кланови и олигархиските структури, во Полска тоа време беше употребено за воспоставување на правната државност и демократијата" , коментира весникот.

Капитал број 759 16.05.2014

56

www.kapital.mk

Бизнис стратегии свет

Лична карта на Алибаба XX 1999 година основана од Џек Ма XX 2007 година излезе на берзата во Хонг Конг XX 7,5 милијарди долари приход во 2013 година XX 2,85 милијарди долари чиста добивка во 2013 година XX 230 милиони корисници на крајот од 2013 година

Кинеската интернет продавница се спрема за на аме

Vol Strit otvori doa\a Alibaba od Подготвил:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Ф

амозното “Сезаме отвори се!“, од приказната за Алибаба и 40-те разбојници, сега може да се трансформира во “Вол Стрит, отвори се – доаѓа Алибаба од Кина“.Најголемата кинеска компанија за е-трговија, Алибаба (Alibaba) поднесе минатата недела барање за тргување со нејзини акции на американскиот пазар, па наскоро би можела да следи најголемата иницијална понуда на акции во историјата. Што е Алибаба, би можеле да се прашате ако не сте Кинез или фанатичен читател на технолошките блогови? Тоа е компанија за електронска трговија,

своевиден микс од Амазон (Amazon. com), Ибеј (eBay) и ПејПал (PayPal). Во неа влегуваат Тмол (Tmall), онлајн шопинг мол; Таобао (Taobao), пазар каде што малите кинески компании може да продаваат директно на потрошувачите; како и Алипеј (Аlipay), компанија за дигитални плаќања што кинеските потрошувачи ја користат преку своите мобилни телефони за сите видови трансакции, на сајтовите на Алибаба или други. И зошто сето ова е голема работа? Затоа што Алибаба врти голем бизнис и затоа ќе вреди многу пари на берза. Минатата година, Алибаба продаде стоки за речиси 250 милијарди долари – с$ и сешто, од смрзнати рибини филети, преку спортски патики, па до половни патнички авиони. Само во еден ден лани, Алибаба имаше рекордни 5,8 милијарди долари во трансакции. Преку Алипеј поминаа трансакции вредни 519 милијарди долари, додека бројот на нејзините активни корисници порасна за 14% на 230 милиони, повеќе одошто

15-20 168-200

милијарди долари се очекува Алибаба да собере на американските берзи

милијарди долари се проценува пазарната вредност на Алибаба

имаат Амазон и Ибеј заедно. Притоа, вработува 21.000 луѓе, помалку од Ибеј. Во последниот лански квартал, добивката на Алибаба изнесуваше 1,35 милијарди долари, додека приходите на компанијата беа 3,06 милијарди. Пазарната вредност на Алибаба се проценува на 168-200 милијарди долари, па оттаму е највредната интернетска компанија, по Google.

www.kapital.mk

Капитал број 759 16.05.2014

свет

57

Основачот на Алибаба, Џек Ма

Најголемата кинеска компанија за е-трговија, Алибаба (Alibaba) поднесе минатата недела барање за тргување со нејзини акции на американскиот пазар, па наскоро би можела да следи најголемата иницијална понуда на акции во историјата.

ериканска берза

i se, Kina! Очекувани 15-20 милијарди долари од американското ИПО

Алибаба е најголемиот вебсајт за трговија во Кина, најбрзорастечката економија во светот, каде што голем дел од 1,3 милијарди жители с$ уште не ни виделе интернет. Затоа што функционира главно како место за купопродажба на стоки, оперативните трошоци на Алибаба се релативно ниски, и тој факт, заедно со ниските даноци што ги плаќа во Кина, носат профитна маржа од дури 40%. Иако компанијата, која остварува околу 80% од целовкупната онлајн продажба во Кина, не прецизираше колку акции планира да понуди на американскиот пазар, аналитичарите проценуваат дека Алибаба би можела да собере помеѓу 15 и 20 милијарди долари, со што би ги надминала иницијалните понуди на Виза (Visa) и Фејсбук (Facebook). Виза во 2008 година на јавната понудаИПО (IPO – Initial Public Offering) успеа да собере 19,65 милијарди долари, додека

Фејсбук во 2012 прибра 16 милијарди. Алибаба и покрај тоа што се занимава и со други интернетски услуги, како “cloud computing”, Алибаба повеќе од 80% од своите приходи ги остварува на три трговски платформи, на кои што продава с$, од игла до локомотива. Алибаба пред 15 години ја основаше поранешниот наставник по англиски јазик, Џек Ма, во изнајмен стан, почнувајќи со продажба на неколку десетини предмети, за да веќе во 2005 година, кога Јаху (Yahoo) купи удел во компанијата, нејзината пазарна вредност да достигне неколку милијарди долари. Со минатонеделното поднесување на барањето до американската Комисија за хартии од вредност почна походот на Алибаба на тамошниот пазар на капитал, кој што во почетната фаза ќе потрае неколку месеци, додека не добие одобрување за тргување со нејзините акции. Откако на потенцијалните инвеститори ќе им ги претстави резултатите и деловните планови, ќе биде одредена цената на акциите во иницијалната јавна понуда, а тогаш ќе се одлучи на која берза ќе бидат котирани акциите – на Њујоршката берза (NYSE) или на Насдак (Nasdaq).

Дали Алибаба ќе го шири бизнисот надвор од Кина?

Големи добитници од ИПО-то на Алибаба ќе бидат основачот Џек Ма, кој поседува 8,9% од фирмата, потоа рускиот претприемач и инвеститор Јури Милнер, и американскиот инвестициски фонд Силвер Лејк Партнерс (Silver Lake Partners). Јаху поседува 22,6% од Алибаба, факт што меѓу другите, донесе пораст на нејзината пазарна вредност. Јаху ќе продаде нешто помалку од половина од овој удел во ИПО-то, за што ќе добие отприлика 10 милијарди долари. Веќе се шпекулира што ќе прави фирмата со тие

Еве кој најмногу ќе ќари од американското ИПО на Алибаба XX Softbank, јапонска телеком компанија 34,4% сопственост во Алибаба XX Yahoo, американски интернет пребарувач 22,6% сопственост XX Џек Ма, основачот на Алибаба 8,9% сопственост XX Џозеф Цаи, извршен потпретседател на Алибаба 3,6% сопственост XX Temasek, DST, Silver Lake, Yunfeng Capital останати позначајни акционери во Алибаба пари: дали ќе тргне во шопинг на помали фирми? Ќе откупува свои акции? Едно од прашањата што ги поставуваат аналитичарите деновиве е тоа колку Алибаба ќе планира ширење надвор од Кина. Во проспектот доставен по повод ИПО-то во САД, се гледа дека фирмата ќе настојува да го задржи својот фокус на домашниот пазар. Компанијата истакнува дека Кина има многу помалку малопродажен простор по глава на жител одошто развиените западни земји – 0,6 квадратни метри, за разлика од 2,6 м2 во САД, на пример – додека истовремено, онлајн шопингот с$ уште зафаќа само 7,9% од потрошувачката во Кина. А, потрошувачката во оваа земја во 2013 претставуваше само 36,5% од бруто домашниот производ, споредено со 66,8% во САД. Кина, се чини, само што почнала да оди на шопинг.

Капитал број 759 16.05.2014

58

www.kapital.mk

Бизнис стратегии

грандиозен план на сопственикот на Amazon за ширење на бизнисот

Na red e mobilnata telefonija i TV industrijat

С

акам да градам хотели во вселената, забавни паркови и колонии за два-три милиони луѓе во Земјината орбита. Мотивот за тоа ми е да се сочува планетата“, ова го изјавил Џеф Безос, основачот, мнозински сопственик и генерален директор на најголемата светска онлајн продавница Аmazon.com. Па што? Изјавувал тој ексцентрик и поналудничави работи, а иновативните идеи ги исфрла како на лента, додека неговиот бизнис модел всушност и постојано се труди да ја претрка иднината. Меѓутоа, штосот е во тоа што оваа изјава Безос ја дал уште во 1982 година, како 18-годишник, за весникот Мајами Хералд кој што го интервјуирал како најдобар ученик на својата средношколска генерација. А, дека се работи за жива легенда која се создава можело да биде јасно и одамна пред тоа, затоа што според “легендата“, уште како бебе се обидел да го расклопи сопственото креветче. Веројатно и успеал... Во светот на

Силиконската долина Безос важи за еден од поголемите чудаци, и с$ што работи е некаков единствен микс на бизнис талент, безгранична фантазија и филантропија. Главно се држи понастрана од светлата на рефлекторите, па го споредуваат со Вили Вонка од приказната “Чарли и фабриката за чоколада“, затоа што никој всушност не знае што се случува во бесконечните погони на Безос, магацините на Амазон полни со работи што ги сакаме. Намерата на Безос е да го автоматизира целосно процесот на складирање и испраќање на нарачките, заради што во 2012 година ја купи фирмата Kiva Systems, специјализирана во ова подрачје.

Amazon ќе лансира и свој смартфон

Човекот кој се проценува дека “тежи“ 28 милијарди долари можеше да биде и многу побогат, да не го реинвестира постојано секој цент од заработката во нови проекти. Да наброиме само некои:

Почна пред 20 години како оналјн книжарница, а денес Џеф Безос гради империја што ќе покрива филмови, серии, музика, видеоигри, весници, мобилна телефонија, летови во вселената...

Blue Origin, фирма која што треба да ги носи луѓето во вселената и околу која во моментов договара стратешко партнерство со Ричард Бренсон и неговата Virgin Galactica, настаната на истиот принцип; купувањето на Washington Post за 250 милиони долари во ера на замирачки печатени медиуми; удел во Business Insider; суперуспешната линија на е-читачи Kindle и таблети Kindle Fire; нов смартфон кој што со својот

www.kapital.mk

Капитал број 759 16.05.2014

Бизнис стратегии

59

Хај-тек круговите нагаѓаат за изгледот на првиот смартфон на Amazon, што треба да се појави на американскиот пазар до крајот на годинава

ta! иновативен модел на претплата би требало да растури на пазарот; испорака на стоката купена преку Amazon во истиот ден; милениумскиот часовник наречен Clock of the Long Now, поставен во пустелиите на Тексас, вреден 42 милиони долари, чија што една стрелка ќе се помрднува еднаш годишно, а другата еднаш во секои 100 години, а би требал да го мери времето следните 10 илјади години; за планираната достава на стока со помош на беспилотни летала и да не зборуваме... Кога во 1994 година реши да го напушти финансискиот свет на Вол Стрит и одлучи да ја покрене Amazon.com, бизнис планот го составуваше на сред автопат, возејќи од Њујорк до Сиетл. Зошто токму Сиетл? Затоа што според тогашните американски закони онлајн трговците не мораа да наплаќаат данок во државите во кои што немаат физичка испостава. Сојузната држава Вашингтон, во која што се наоѓа Сиетл, една е од најретко населените во САД, што значеше дека помал број на Амазонови

Безос ја основаше компанијата за развој на приватни вселенски летови, Blue Origin, во 2000 година

Капитал број 759 16.05.2014

60

www.kapital.mk

Бизнис стратегии

Во август 2013 година, Безос го купи легендарниот Washington Post за 250 милиони долари

корисници ќе мораат да платат данок на стоката што ќе ја купат. Почна со продажба на книги, а потоа се прошири на с$ живо: видео касети, цд-а, двд-а, софтвер, видео игри, електроника, облека, мебел, храна, играчки, накит... Денес Amazon.com вработува преку 117 илјади луѓе низ цел свет. Соработниците Безос го опишуваат како микроменаџер опседнат со детали, со блага биполарна нишка. “Во еден момент е безгрижен, весел интернетски могул, а во друг како ајкула не опседнува со прашања за с$ и сешто, од најситни детали во договорите, до тоа како е цитиран во компаниските соопштенија за јавност“, пишуваше своевремено Portfolio.com за однесувањето на Безос. Според најавите што протекуваат во јавноста, вториот најдобар ЦЕО во историјата во изборот на Harvard Business Review допрва треба да го запрепасти светот со своите нови идеи. Првата од нив, е новиот вид на претплата за мобилен телефон, која ќе доаѓа со смартфон на Amazon, кој на пазарот треба да се појави ова лето. И кој што сам по себе е нешто исклучително, ѕверка со шест камери и 3Д екран. Програмата наречена Prime Data на почетокот ќе се појави само во САД и во партнерство со AT&T на претплатниците ќе им дава еден куп бенефиции: користењето на апликации и сервиси во рамки на оваа програма нема да се наплаќа дополнително, а бесплатно ќе имаат право и на одредена медиумска содржина.

Историско партнерство на Аmazon и HBO

Prime Instant Video, онлајн сервисот на Amazon, ќе има ексклузивно право на прикажување на минатите суперуспешни серии на HBO, како што се “Сопранови“.

М

ожеби најважниот бизнис потез на Џеф Безос е штотуку воспоставеното партнерство со HBO, кое што доаѓа токму во времето на промената на парадигмата во начинот на консумирање на телевизиската содржина. Според договорот, Prime Instant Video, онлајн сервисот на Amazon, ќе има ексклузивно право на прикажување на минатите супер-успешни серии на HBO, како што се “Сопранови“. Специфичности на договорот не се откриени се уште на јавноста, но според она што се знае, засега ја покрива само територијата на САД, а Amazon го доби ексклузивното право на прикажување на сите сезони на “Сопраноси“, “Два метра под земја“, “Big Love“, “Deadwood“, и други. Ова е првпат HBO да ја пушти својата со мака стекната оригинална содржина на исклучиво онлајн стриминг платформа базирана врз претплата и означува голема победа на Amazon врз ривалот Netflix (кој што, за волја на вистината, води во една друга категорија – производство на сопствени ТВ серии). Сета програма ќе остане и на сите HBO-ови платформи, вклучително и HBO Go (стриминг сервис достапен на претплатниците на кого што ќе може да се гледаат повеќе од 1.700 наслови, вклучително и секоја епизода на сериите на HBO). HBO Go исто така ќе стане достапен и на Amazon Fire телевизијата. Новите серии што во моментов се прикажуваат на HBO (“Girls“, “Veep“, итн.) исто така во одреден момент ќе станат достапни на Amazon Prime Instant Video, но дури по три години од прикажувањето на матичната мрежа. Безос, без сомнение, нема да сопре на ова, затоа што Amazon ќе произведува и сопствена содржина преку своите Amazon Studios. HBO пак, оваа зделка ја гледа како начин за зајакнување на својот основен бизнис – ширење на својата програма на Амазоновиот микрокосмос, со надеж дека тоа ќе доведе до пораст на претплатниците на HBO. Првите емисии на HBO ќе се појават на Prime Instant Video на 21 мај. Заради сето ова, Amazon ја подигна цената на својата програма Amazon Prime од 79 на 99 американски долари месечно.

Amazon Prime e сервис што на претплатниците им дава на располагање цела библиотека телевизиски серии, емисии, филмови, како и право на дводневна достава на производи. Според првичните информации, корисниците не се побуниле нешто особено околу ова покачување на цената.

ОБУКА НА ТЕМА:

НАЈНОВИТЕ ИЗМЕНИ НА ЗАКОНОТ ЗА ПАРНИЧНАТА ПОСТАПКА И НАДОМЕСТ НА ШТЕТА ОД УПОТРЕБА НА МОТОРНО ВОЗИЛО  21 Мај 2014 година, 10.00 - 16.00 часот

Капитал академија, Скопје

АГЕНДА: 1. ИЗМЕНИТЕ НА ЗАКОНОТ ЗА ПАРНИЧНАТА ПОСТАПКА:  Што треба да содржи тужбата и одговорот на тужбата  Достава  Докази и изведување на докази  Решенија кои судот ги донесува надвор од рочиште за главна расправа а кои на главна расправа 2. ИЗМЕНИТЕ НА ЗАКОНОТ ЗА ПАРНИЧНАТА ПОСТАПКА:  Вештачење  Увид  Записник во тонска форма 3. НАДОМЕСТ НА ШТЕТА ОД УПОТРЕБА НА МОТОРНО ВОЗИЛО  Каков вид на штета може да се побарува  Што треба да содржи тужбата за надомест на штета од употреба на моторно возило  Како се поставува тужбеното барање по вредност кога има придонес на страната на тужителот  Во кои случаи може да има придонес на страната на тужителот  Придонес во случај кога тужителот е трето лице и кога истиот има својство на трето лице

4. РЕГРЕСНО ПОБАРУВАЊЕ НА ОСИГУРИТЕЛНОТО ДРУШТВО ПРЕМА СТОРИТЕЛОТ НА ШТЕТАТА:  Кога може да се поднесе ваква тужба  Кои приговори може да ги истакне тужениот  Застареност на побарувањето  Течење на камата

ПРЕДАВАЧ: Судија Антоанета Димовска

Судија во Основниот суд Скопје 2, во одделот за имотни спорови, а истовремено е едукатор во Академијата за судии и обвинители. Сите заинтересирани за учество во оваа работилница можат да се пријават најдоцна до 19 мај 2014 година.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

Капитал број 759 16.05.2014

62

www.kapital.mk

на руЧек со...

Александар Станковски рембра сликар

[iroki se obikol pati[ta okolu vistinskata kult

www.kapital.mk

Тоа што е ренесансен ум, со прекар добиен по името на холандскиот сликар - гениј на барокот, мора да има некоја врска со неговата фасцинација од „старите мајстори“, по кои не престанал да копнее од детските години. Ситуацијата во Македонија на културен план, кој се проектира врз сите други аспекти на општеството, ја објаснува со младоста на државата за која смета дека ги преживува бруцошките години расположена е за журки, за забави и за соодветни хормонски потреби: „Целиот овој политикантски занес ги однесе луѓето во една „петпарачка“ култура на кафе пиење и озборување, на турски серијали што ги наследија јужноамериканските ... Сето ова се обиколни патишта околу вистинската култура, особено современата, и мислам дека уште многу вода треба да протече по Вардар за да видиме некој исчекор во тој правец“, вели сликарот Александар Станковски

рант

На ш ето м ени Од богатото мени на ресторанот Арабеска избравме рижото со вргањ и Сан Драј салата

lnite

tura

Капитал број 759 16.05.2014

пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

З

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

а да го избегнеме клишето дека не сме почувствувале како ни поминале скоро трите часа разговор со денешниот гостин во рубриката, ќе кажеме оти долго муабетејќи со него само ја начнавме алхемиската мудрост со која Станковски ја обработува големата сопствена дата-база, очигледно собирана со страст на иследник од неброените предмети на неговиот философскоуметнички интерес. Во „Арабеска“ доаѓа првпат, и веднаш му го привлекоа вниманието осветлените репродукции од фреските на Микеланџело од сводот на Сикстинската капела, сместени во нишите на главниот ѕид на ресторанланџ барот. Ова, пак, дојде како порачано за хронолошки да ја почнеме приказната на Александар Станковски Рембрант, ликовниот уметник, пред с$ сликар, втемелена на делата на „старите мајстори“. „Не ја избрав јас уметноста, туку таа мене. Тоа е како некаков фаталитет. Не се сеќавам кога почнав да цртам - веројатно сите деца почнуваат да цртаат штом во рака ќе им дојде некое средство со кое може да се црта. Како низ магла, но, се сеќавам на некои цртежи од фазата кога се оформува свеста во најраното детство, така што не ни знам како е да не си уметник“, вели Станковски, за веднаш потоа да изнесе гледиште зошто одвај во статистички промили уметничкиот гениј што го носи секое дете го преживува пубертетот: „Секое дете е генијален уметник, меѓутоа, огромен дел - 99,9% од децата, кои по „дифолт“ се креативни зашто се слободни и имаат постојан интерес за светот во својата душа и ум, престануваат да се развиваат во овој правец зашто системот така ги насочува, а голема улога одигруваат и родителите кои уметноста ја сметаат за ризична професија, свесни за тежината на животот и за нашава средина во која не постои арт-маркет, ниту пак постоел.

Економскиот аспект на професијата овде е црна дупка.“ За тоа што статистиката не го закопала и неговиот талент најмногу им e благодарен на споменатите стари мајстори, со чии дела се запознал во основното училиште, а во историското време на последните, претсмртни грчеви на модернизмот. „Во петто-шесто одделение страшно се заинтересирав за старите мајстори. Мојата средина беше, да ја наречам со еден оксиморон, на барокната фаза на модернизмот. Тоа беше буквално пред да се изгасне оваа концепција, модернизмот, на светско ниво, и пред да почне постмодернизмот. Така што, бев опкружен со модернистички дела - откривањето на старите мајстори ми даде сосем нова визија. Внесе во мојата ликовна свест едно знаење што го немаше во моето време, освен во музеите, а тоа е благодарение што тие луѓе живеејќи во време без фотографија морале да го претстават светот со сите потенкости. А тој е комплексен, за да се претстави неопходна е страотно силна перцепција и вештина за да се трансформира во медиумот“, вели Станковски, чие детство подразбирало слободен пристап кон ликовноста, многу близок до модернистичките концепти, како што самиот Пикасо вели - Кога бев на дванаесет години цртав како Рафаел, сега цел живот се обидувам да цртам како дете: „За мене откривањето на старите мајстори носеше еден друг „тач“ на човекот како фактор на трансформација на реалноста, и тоа ме фасцинира. Топлината на човековиот „тач“ за разлика од дистанцираноста на кој и да е медиум, макар и најсофистицираниот. Подоцна дојдоа експериментите на сите нивоа - и на ниво на медиумот, на различни ликовни концепции, па дури и напуштајќи го медиумот, влегувајќи во една мултидисциплинарност - видео, филм, фотографија, но сепак, старите мајстори ми останаа како некој копнеж, прекрасна, древна слика, која се враќа, и се враќа, и инспирира цело време“, рече „Ацо“, заклучувајќи го разговорот за ова прво поглавје во неговиот живот. Бидејќи во своето творештво често оперира со архетипски мотиви, со митологизирани, но конкретни историски личности, нашето

Капитал број 759 16.05.2014

64

www.kapital.mk

на руЧек со...

Тајната вечера маниризам, 1988, масло на панел

Влатко, 1985, масло на платно (Влатко Галевски, новинар и филмски критичар, н.з.) следно прашање беше - кои ликови од историјата му претставувале најголема провокација за проучување? Одговорот очекуван, ако барем површно се познава уметноста на Станковски: „Со историските личности почнав да се занимавам кон средината на осумдесеттите, после академијата, и нормално, најпровокативни ми беа тие што беа најподложни на цензура. Живеејќи во комунистичко општество кое наводно произлегло од борбата со фашизмот, беше најзабрането човек да се занимава со ликовите на големите фашистички и нацистички водачи. Најинтересен од сите ми стана Адолф Хитлер - со него се занимавав извесен период и направив многу слики со Хитлер -цинични, иронични, комични ... еден вид на деконструкција на целата таа строгост, односно стравот што уште како деца ни беше наметнат од системот“, ни оговори Станковски, а на нашата забелешка дека можеби тоа било начин да се избори со стравот од злото кое се брои во милиони жртви на Холокаустот, искористено за (со костимографска референца на најозлогласената ЕсЕс-униформа) да му се додаде хорор уверливост на главниот негативец од серијалот Војна на ѕвездите, Дарт Вејдер, спремно се надоврза: „Дарт Вејдер е метафора на еден ЕсЕс-овец, еден дури „иберменш“ (ничеовски, но извитоперен од нацистите), кој е искреиран од Евреи, американски, како Лукас (Џорџ). Кој знае како Евреите го чувствуваат тоа? Како глувците мачката? Како во „Маус“ на Арт Спигелман, генијалниот стрип што е цела една психоанализа на феноменот. Татко му го преживеал Холокаустот, но во стрипот повеќе ги гледаме ужасните стравови доживеани кај слушателот (цртачот Арт Спигелман), отколку кај

Александар бр.3, 2012, масло на платно

Болен, 1989, масло на платно

Композиција, 1987, мешана техника

Портретите на македонското кралско семејство кои можеби никогаш нема да бидат изложени

„Во последните две години работев на античката историја на Македонија, поточно ги правев ликовите на македонското кралско семејство. Имав четири модели - Филип Втори Македонецот, Александар Трети Македонски, наречен Велики, неговата мајка Олимпија Марија, и неговата сестра од бракот на Филип со Олимпија, Клеопатра Втора. Инспирацијата дојде делумно и од мојот револт, како одговор на нападите. Размислувам дали воопшто да ги изложам овие дела - можеби не треба, зашто имав лошо искуство кога ги излoжував Хитлерите во раните деведесетти, кои беа вандализирани - сечени платната, горени, по што морав да поминам месеци во реставрација. А денеска овде е потешко да преживееш критика поради Александар, отколку поради Хитлер“ раскажувачот (татко му)“, вели „Ацо“.

Зошто „да“, за „Скопје 2014“

Темата за „Скопје 2014“ е неизбежна кога се разговара со Станковски, кој, како што самиот вели, скапо ја плаќа центата на слободното изразување ставови за проектот. До неа дојдовме преку прашањето дали ангажираната уметност може нешто да смени во општеството. „Во Македонија ништо не може да смени. Зашто ангажираната уметност денес, а и во времето на модерната, не само во Македонија, туку и во светот, била, и е, всушност пропаганда. Да се сетиме на рускиот уметнички експеримент, можеби најзначајниот, најрадикалниот модернистички процес во уметноста што траеше скоро цел век. Таму огромен дел од тие гении, иноватори, авангардисти, се ставија во служба на болшевизмот. Не знаејќи во што ќе се изроди, дека на крајот ќе бидат цензурирани, забранети и шутнати во Сибир. За мене поконсеквентни (во смисла на можноста да испровоцираат некакви промени, н.з.) се идеите што подразбираат апсурд - како дадаизмот или надреализмот, свесни дека понаквиот уметнички ангажман може да изроди само нови, квази-

политички структури“, вели Станковски. Изненаден од воинственоста со која македонската уметничка „авангарда“ го антагонизираше „Скопје 2014“, изнесува неколку причини поради кои самиот го поддржува проектот создавање (макар привремен) арт-маркет, пополнување на дупката настаната од недостатокот на историска пластика, и на крајот на краиштата, градењето наспроти неградењето, или, не дај Боже, уривањето: „Нашата авангарда благодарение на проектот „Скопје 2014“ како контра-пункт се врати сто години назад. „Скопје 2014“ н$ врати двеста години назад со цел да се пополни дупката, пред с$, во однос на историската пластика, која не може да се прикаже со нефигуративни, немиметички средства - зашто Гоце мора да личи на Гоце - ако го направите во кубистички манир ќе се изгуби ликот. Од друга страна, во разрушеното од земјотресот Скопје пропадна целиот историски дел од градот, така што, тука имаше голем копнеж по таа естетика. И конечно, зошто не, кога имаме 99% модернизам во градот. А објектите од „Скопје 2014“ се само десетина, настанати веројатно кога група архитекти блиски до власта

www.kapital.mk

гледајќи ги европските метрополи како Рим, Виена, Берлин, Лондон, Санкт Петербург ... , му го сугерирале тоа на Владетелот (така Станковски го нарекува Груевски, н.з.), а и него тоа го потсетило на истите градови, и рекол - тоа е тоа. Но, македонската авангарда се „налепи“ на тоа, и наместо да го продолжат постмодерниот дискурс, без потреба се вратија назад на историската авангарда и станаа револуционерни уметници, поточно пропагандисти, кои опозицијата безуспешно ги искористи. Ако сме цинични, „Скопје 2014“ има некое туристичко оправдување - го стимулира туризмот, и, во овој контекст, целата конструкција на крајот испаѓа економска Владетелот е економист, тој видел интерес во сето тоа на неколку нивоа - ангажирање на градежниот сектор, на уметниците, туристи ...“, вели Станковски, надоврзувајќи се со коментар за практиката на партиско етикетирање на секој кој јавно ќе искаже став што остава барем малку простор да биде протолкуван со (дневно) политичка конотација: „Јас бев главното животно за отстрел на сите тие антивладини интелектуалци. Ова почна поодамна, ама кулминираше со „Скопје 2014“, зашто го поддржав од позиција било што да се направи, ќе го поддржам. Сето тоа е долгот што го плаќаме поради нашата некултура, или подобро кажано, „паланечка“ некултура. Поради тоа кај нас има феноменални интелектуалци кои за да не бидат плукани избегнуваат да се произнесуваат. Не сакаат двеста кучиња да ги лаат и касаат, само затоа што, на пример, им се допаѓа новиот театар. Во име на борбата за уметност антивладините интелектуалци воспоставија еден чуден терор. Ако не си со нас, против нас си.“

Западот само повешто ја прикрива својата културна криза

„Има огромна празнина во македонската култура последниве триесет години. Нешто е направено од Музејот на современа уметност и од Националната галерија, но тоа е малку. Триесет години творештво се неевидентирани, непретставени. Ние немаме музеј од областа на историјата на уметноста во вистинската смисла на зборот. Имаме само збирки. А во депоата имаме прекрасни дела. Најлошо пројде во целиот процес ликовната уметност, пред с$, сликарството. Правени се програмски, историски дела, илустрации на историјата, а она што е жива уметност, не се акцептира. А тие што бараат „вистинска“ култура наместо „Скопје 2014“, кога беа на власт не направија ништо - направија едне музеј, Националната галерија, во турска бања. Сместија вредни икони, стари по 7-8 века во бања, во влажна просторија, со видливи петна. Ако нешто е навистина вредно во нашата култура тоа е токму византискиот момент, во кој се постигнати врвови на светско ниво без пандан, особено во западната хемисфера. Кога носиме икони во Париз километарски ред се создава, гледаноста е како на финале на Лига на шампиони во фудбал - изложбата ја посетуваат 100.000 луѓе, а ние овде сме ги ставиле иконите во бања. Јајчена темпера на дрво на влага?!“, звучи кратката дијагноза на „Ацо“ за хроничните состојби во македонската култура, на која тој природно

Капитал број 759 16.05.2014

се надоврзува и со став за улогата што можат да ја имаат, а ја немаат „новобогаташите“, односно, потенцијалните „мецени“: „Новобогаташиве, за жал, се многу примитивни по прашањето на културата. Стигнале до спортот и не мрднале понатаму. Трошат пари на глупости што ќе ги илустрираат како луѓе од престиж. А можат многу да направат за оваа култура. Но, ништо не направиле. Ќе отиде и ќе „фркне“ пет милиони евра на јахта, за која уште по милион ќе плаќа секоја година да му „дреме“ во некое пристаниште, за да може да ја однесе љубовницата и да се направи Џејмс Бонд пред неа. Целиот овој политикантски занес ги однесе луѓето во една „петпарачка“ култура на кафе пиење и озборување, на турски серијали што ги наследија јужноамериканските ... Сето ова се обиколни патишта околу вистинската култура, особено современата, и мислам дека уште многу вода треба да протече по Вардар за да видиме некој исчекор во тој правец. Иако, никого не можам конкретно да обвинам за тоа, зашто е резултат, веројатно, на колективната свест“, вели Станковски, кој смета дека државното субвенционирање на културата не може многу да помогне, „зашто тоа е како да храните едно животно, и никогаш нема да го научите да функционира слободно во шумата. Ќе го претворите во галениче, и кога државата ќе западне во каква и да е криза, ќе престане да функционира. Како со проектот „Скопје 2014“, кој формираше еден арт-маркет, и кога заврши, луѓето повторно се без работа“. Осврнувајќи се и на светската ликовна сцена, Станковски, исто така, регистрира криза, но многупокомлексна и пософистицирана, односно вешто прикриена: „Она што се случува во Македонија, на некој начин, но многу покомплексен и пософистициран, се пресликува во светот. Има недостаток на идеологија во естетиката веќе подолго време - самата постмодерна е недостаток на идеологија.Но, можеби ние сме деформирани од идеите на модерната, да се случуваат концепции кои ќе бидат конзистентни, унитарни и деконструирачки, но сега можеби се случува еден нео-индивидуализам. Нема правец што преовладува на светската сцена. Секој уметник влегува во гигантскиот супермаркет на историјата на уметноста, и учи, за на крај преку себе да синтетизира свој однос кон совремието. Тоа е современата уметност. Еден од најзначајните светски уметници денес, Герхард Рихтер, слика како стар мајстор, па како хипер-реалист, па прави гигантски апстрактни дела слични на полоковите (Џексон Полок, н.з.)“, заклучува Станковски.

65

Денеска овде е потешко да преживееш критика поради Александар (Македонски), отколку поради Хитлер

Најпровокативни за проучување ми се историските личности кои биле најподложувани на цензура

Кај нас има феноменални интелектуалци кои за да не бидат плукани избегнуваат да се произнесуваат

66

Капитал број 759 16.05.2014

светот на виното

Vinoto e hrana Откако постои виното се сметало за храна, а се користело и за готвење. А тоа е обичај стар 8.000 години. Од тогаш па наваму нераскинлива е поврзаноста на овој пијалок и храната

Е

дно е уживањето во виното како пијалок, а сосема друго тоа што виното секогаш имало и лековити својства кои биле воочени многу одамна. Отсекогаш се знаело дека виното има својство на превентива за инфекции, особено во земјите каде што немало доволно вода. Во антички времиња пред користењето и продуктите ги миеле со вино, а ги конзервирале во маринади кои се состоеле главно од вино, масло и тревки. Докази за ова се најдени во Помпеја. Средниот век е епоха во која виното почнува да се користи во готвењето особено во винските региони. Во тоа време толку се развила употребата и готвењето со вино што уште тогаш се увезувале и специјални вина од Крит, Кипар и од други медитерански острови. Во некои земји, на пример, во кујната се користело вино добиено од шеќер, мед и зачини. Во тоа време ставот дека виното, без разлика на алкохолот е пред се храна, било силно присутно. Алдебрандин од Сиена, хроничар за медицинските обичаи од Средниот век, вели дека според барањата и можностите на својата структура и според употребата во земјите и сезоните, виното со секоја употреба во кујната му дава добар вкус, добра боја и добри ароми. Тоа, вели хроничарот, ги засилува сите сетила на телото и го прави човекот среќен, весел и разговорлив. Традиција било да се произведуваат и конзервирани производи кои се варат во винска шира. Еден од нив е и нашиот маџун кој масовно се произведувал како засилувач и засладувач во скудната зимска исхрана. Но и како

Виното оди со музика

лек. Во винскиот течен шеќер се конзервирале ореви, тиква, зрна грозје, сливи и друго овошје. Во 13 век веќе се познати рецепти за готвење со вино, зачини и други состојки. И денес постојат извонредни и применливи рецепти создадени во средниот век. Уште од тогаш е обичајот во германските земји киселата зелка да се прави со бело вино. Во денешно време виното кое се користи во готвењето има за цел да ја докомплетира и усоврши храната. Не е тенденцијата во тоа виното да доминира со одреден рецепт туку да ги засили вкусовите и да придонесе во хармонијата на јадењето. Одредени меса како говедското и јагнешкото, се сосема комплементарни и се повкусни со одредени вина. Кога се работи пак за месото во сос препорачливо е да се изберат вина, на пример од сортата “шираз”. А нашата сорта “вранец” е како создаден за употреба во кујната, особено за црвените меса и месото од дивеч. Маринирањето на месото е првата фаза во употребата на виното во кујната. Целта на маринирањето на месото со вино е тоа да се импрегнира со танинските квалитети на користеното вино и да се помогне да се подобри самото месо. За ова всушност придонесуваат и

Виното и музиката секогаш оделе заедно. И едното и другото се дел од уживањето во сетилата. Кај музиката главен е слухот, кај виното мирисот, вкусот. Но, дека постои директна врска и се комплементарни во изразувањето на впечатокот, го докажува и експериментот направен на универзитетот Хериот Ват во Единбург. За време на овој експеримент 250 студенти и студентки пиеле добри, но по стил различни вина, а во позадина им се пуштала музика од различни и спротивни видови. Се слушала класика, џез, рок, филмска музика. Пиејќи вино во мир и слушајќи музика, студентите добиле задача да го опишат виното. Најголемиот број учесници во експериментот на виното му ги дале карактеристиките на музиката која одела во заднина. Ако музиката била полетна и освежувачка, така било опишано и виното. Во зависност од музиката која се слушала, виното било опишано како моќно, тешко, суптилно, нежно и така натаму. Овие описи пак сосема одговарале на музиката која во тој момент свирела.

киселините во сокот од грозјето, истите оние кои со одредена постапка се користат за да се претвори виното во оцет. Генерално вината употребени во готвењето - треба да бидат едноставни, но со добар дури и најдобар квалитет. Робусните и овошни вина одговараат за сосови со многу ароми, со лук, кромид, ѓумбир и други силни зачини. За посуптилни и кремкасти сосови се избираат посмирени вина. Треба да се води сметка и за тоа кое вино ќе се послужи со јадењето подготвено со вино. Виното кое ќе се служи секогаш треба да има нешто заедничко со вкусовите кои ќе се добијат со готвењето. Сепак, основно е за посуптилните вински сосови да се изберат подобри вина, а ако може да си дозволите и најдобрите. Не е попусто кажано - какво вино, таков сос! Дури и во познати светски ресторани, доколку остане од некое добро вино, се замрзнува и потоа се користи за подготовка на сосови.