761 kapital magazin

finansii Rekordno mal promet so akcii i obvrznici Za [to postoi berzata?!

investicii

intervju

Se pove]e Makedonci kupuvaat nedvi@nosti vo Grcija

Roman Va[^uk

амбасадор на Канада во Србија, maкедонија и Црна Гора

број 761 цена 100 ден. | 30 МАЈ, 2014, петок | година 15

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

во овој број O TNOT E AW @IVO URUV E" OSIG "VLE^ NIOT GO ITEL VO UR OSIGBIZNISNIJA DO MAKE

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

петок 30/05/2014 www.kapital.mk

...КОЈ Е КОЈ: ФИНАНСИСКИ СЕКТОР BANKITE NAJAVUVAAT

POVE]E KREDITI ZA FIRMITE DO KRAJOT NA GODINAVA

KREDITIRAWE VO REGIONOT

BLAG PORAST VO HRVATSKA, SRBIJA GI SUBVENCIONIRA KAMATITE

interview

Van^o Kostadinovski директор на Централниот регистар на Македонија

Za brzo i besplatno otvarawe firma, Makedonija ]e bide vo svetskiot vrv

VO NA[IOT FOKUS

PATOT NA USPEHOT VINER OSIGURUVAWE

!

Капитал Капитал број број 761 672 30.05.2014 12.09.2012

4 содржина 4 НАВИГАТОР 06 КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска Македонија не е Германија

14 cover story

Со нискобуџетни летови не се развива авиосообраќај Каков национален авиопревозник и треба на Македонија?

20 Инвестиции

Се повеќе Македонци купуваат недвижности во Грција

www.kapital.mk www.kapital.mk

Издвојуваме Со нискобуџетни летови не се развива авиосообраќај

Иако на хартија со влезот на нискобуџетните авиокомпании Скопје како дестинација е многу подобро поврзана отколку во изминатиот период, многумина сметаат дека на аеродромот Александар Велики му требаат повеќе големи и сериозни компании и најважно од се национален авиопревозник. Според нив, иако бројот на патници како конечна бројка по влезот на ТАВ расте, фактот дека се уште голем број македонските патници летаат од соседните земји кажува дека се уште има голем простор за подобрување на состојбите. Капитал истражува дали и каков национален авиопревозник и е потребен на Македонија?

За што постои берзата?!

Ако инвеститорите немаат интерес да купуваат акции од македонските компании, а фирмите од друга страна немаат порив да се трансформираат во акционерски друштва, да направат нови емисии на акции и на тој начин да се финансираат, тогаш се отвора дилемата дали воопшто има економска логика и оправданост постоењето на Македонската берза?! За една година, од мај лани до мај годинава, на берзата се свртеле само 38 милиони евра купувајќи или продавајќи хартии од вредност и тоа е за 8,7% помалку на годишна основа. Жаргонски кажано, парите се префрлаат „од шупливо во празно“.

XX Стр. 14

24 Интервју

XX Стр. 30

Ванчо Костадиновски директор на Централниот регистар на Македонија

30 Финансии

Рекордно мал промет со акции и обврзници За што постои берзата?!

34 Интервју

Горан Марковски

главен извршен директор на КБ Публикум Инвест

38 Интервју

Роман Вашчук

Амбасадор на Канада во Србија, Македонија и Црна Гора

40 Бизнис едукација

Leader Project програмата реализирана по седми пат Канадско know-how за македонските менаџери

43 специјален прилог Koј е кој: Финансиски сектор

64 Капитал анализира

Имал ли шанси Македонија да влезе во блиска иднина во НАТО ? Ни Расмусен не верува во чуда

68 политика

Зошто очекувањата за странски интервенции се нереални? Македонските проблеми мора да ги решава самата Македонија!

14 Берзата ќе заживее кога компаниите ќе прават повеќе профит

Се додека не се подигне профитабилноста на македонските компании на повисоко ниво, не можеме да очекуваме зголемен интерес на инвеститорите. Основен двигател на пазарот на капитал се очекувањата за идните резултати на македонските компании, како и придобивките од инвестирањето во акции. Во моментот цените на повеќето македонски компании се далеку под нивото на цени што слични компании во развиените земји ги имаат на пазарите на капитал. Сепак оваа ценовна разлика се уште не е доволна мотивација, како за домашните, така и за странските инвеститори, вели во интервју за Капитал, Горан Марковски, главен извршен директор на КБ Публикум Инвест.

XX Стр. 34

30 Ни Расмусен не верува во чуда

Причините што и во Кардиф најверојатно ќе „извисиме“ се што за нас влијанието на украинската криза е мало, или грчката улога во случајот е преголема. Но, ако остварувањето на главната политичка цел на ангажирањето македонски војници во меѓународните мисии - членството во НАТО, е лимитирано поради неговото врзување со напредокот во спорот за името, економските цели, односно можности што ги отвора учеството во операциите, особено во Авганистан и во Ирак, имаат посубјективни ограничувања, поврзани со способноста на надлежните да ја препознаат и да знаат да ја искористат поволноста на моментот.

XX Стр. 64

72 Балкан бизнис и политика

Балкански инвестициски поместувања Зошто Србија стана попривлечна од Хрватска?

75 свет

Земјотрес! Скептицизам ја стресе унијата

78 на ручек со... Коле Манев

ликовен уметник

34

64

Капитал број 761 30.05.2014

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk Makedonija e se u{te daleku od temite za nednakvata raspredelba na bogatstvoto so koi se zanimava razvieniot svet. Oti zemjata se u{te gi nema nadminato crnite kapitalisti~ki i monopolisti~ki fazi na trupawe na bogatstvo.

Ili fazata na preraspredelbata na kapitalot se u{te trae. A vo istovreme voodu{evuvaweto od stranskite investicii, kako edinstven faktor za ekonomski razvoj na zemjata do`ivuva svoeviden pik. Pa taka nekako nenormalno normalni doa|aat izjavite od stranskite gazdi deka "vo Makedonija ne mo`e da va`at istite uslovi za rabota kako vo Germanija". I dodeka svetot se obiduva da se spravi so vgradenite gre{ki na kapitalizmot, vo Makedonija evtinoto prodavawe i koristewe na ~ove~kiot kapital ni se prodava kako osnova na kapitalizmot i kako preduslov za ekonomskiot razvoj.

Македонија не е Германија

Т

омас Пикети во последно време има третман на своевидна ѕвезда во економската научна јавност. По излегувањето на неговото дело “Капитал на 21 век”, овој професор на Париската школа за економија веќе во јавноста добива место рамо до рамо со најголемите економски теоретичари како Адам Смит, Карл Макс или Џон Мајнард Кејнз. Можеби е и претерување, но во наодите и препораките во неговата последна книга, многумина гледаат спас на капитализмот. Многу економски експерти сметаат дека Пикети на оригинален начин успеал да ја пронајде вградената грешка во капитализмот како систем. Преку анализа на движењата на економските текови низ историјата, Пикети докажува дека дозволувањето на невидливата рака да делува на слободниот капиталистички пазар неизбежно ја зголемува нееднаквоста во богатството меѓу населението. Богатството незапирливо се концентрира кај се помалку луѓе. Во САД на пример богатството кое е сконцентрирано кај 1% од најбогатите луѓе секоја година е се поголемо и поголемо. Пикети смета дека е прашање на време кога односите помеѓу богатите и обичните луѓе повторно ќе се вратат на ниво од феудализмот, односно на ниво на односите кои постоеле помеѓу феудалците, кои биле сопственици на земјата и кметовите, кои им ја обработувале земјата. Според него, капиталистичкиот систем создава тренд во кој приносот на капитал е секогаш поголем од растот на бруто домашниот производ (БДП). Ако од една група, тоа се обично сопствениците на капитал, зема натпросечно од економскиот раст, тогаш сите останати мораат да добиваат помал удел. Па со текот на времето таа нееднаквост само ќе се зголемува. Тој преку статистики за изминатите 300 години докажува дека таа нееднаквост постојано се зголемува, а посебно укажува дека од 70-те години наваму

тоа зголемување драстично расте и се повеќе се доближува до нивото на нееднаквост која постоела пред 20 век. Со неговите наоди тој покажува отворена скептичност кон странските инвестиции од развиените земји кон земјите во развој. Тој смета дека ниту една од азиските земји, кои во изминатите години имаа големи приливи на странски инвестиции, не профитирала од нив. Напротив, азиските земји се тие кои самите ги финансирале потребните инвестиции во физички и во човечки капитал, кои се клучни за долгорочниот економски развој. Наспроти овие тези, Пикети им се воодушевува на земјите кои ги поттикнуваат домашните компании да произведуваат и обезбедуваат поквалитетни производи и услуги и кои инсистираат странските инвеститори да прават бизнис во нивните земји, но само преку партнерства и здружено со домашните компании. Она што е најинтересно е решението за оваа вградена грешка во либералниот капитализам. Тоа предлага воведување на глобален прогресивен данок на капиталот (по годишна стапка од 0,1 % до максимално 10% за најголемото богатство), посебно на оние делови на капиталот каде што станува збор за рентиерство. Овој данок освен на акции и обврзници, би се однесувал и на земјиште, природни извори, куќи, деловни простори, машини, софтвери, патенти... И тоа данокот не би се плаќал само еднократно, кога овие облици на богатство и капитал се продаваат, туку би се плаќал секоја година се додека рентиерот ги има во сопственост. Очекувањата на многумина беа дека ваквите заклучоци и предлози на Пикети веднаш ќе бидат осудени и дочекани на нож. Бидејќи се косат со самата суштина и идеологијата на кои почива капитализмот. Но, напротив. Пикети се чини ја погоди вистинската тема во вистинско време. Иако англискиот превод на оваа книга во САД излезе во март годинава, таа е веќе

www.kapital.mk

Капитал број 761 30.05.2014

КапиталНО

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

7

...СПЕЦИЈАЛНИ ПРИЛОЗИ НА МАГАЗИНОТ

www.kapital.mk петок 30/05/2014

календар

05. јуни ЛЕТНО РЕНОВИРАЊЕ трета најпродавана книга на Амазон. А многу светски познати магазини и медиуми го промовираа како Маркс на новото време. Од причина што нееднаквоста е многу жешка тема, посебно во САД каде што се почесто се зборува за оние малкумина кои имаат се повеќе и оние останатите кои имаат се помалку. Ако Французинот Пикети излезеше со неговите тези пред да се случеше финансискиот крах во 2008 година, сигурно веднаш би бил исмеан на јавна сцена. Сега кога веќе станува јасно дека на капитализмот му треба помош, а таа позиција на големо ја користат политичките елити, на кои ваквите тези и тоа како им одговараат. Проблемот е во тоа што кога нееднаквоста ќе стане толку голема и ќе надмине одредени психолошки граници, почнуваат конфликти и револуционерни процеси. Неколку декади во изминатиот век беа потрошени за да се искорени и неутрализира социјализмот и самоуправното управување. А тој се појавил и наметнал како одговор на големата нееднаквост и сиромаштијата кои предолго постоеле и се зголемувале во системот пред него. Но, во последно време се појавуваат и критики дека наодите на Пикети и предлозите за испумпување на богатството од богатите потекнуваат од социјалистичката идеологија, а не од науката. И дека тоа не е гаранција за поголем развој и економски просперитет на опшеството. Како и да е, додека не се најде вистинското решение, она што останува факт е дека богатите стануваат се побогати. Така во Велика Британија 10% од најбогатите држат 71% од вкупното национално богатство. Во САД тој процент е уште поголем. Истите процеси се случуваат и во Македонија. Така, податоците на Светската банка покажуваат дека во изминатите години богатите луѓе во Македонија станале уште побогати,

додека, пак, најсиромашните граѓани се помалку учествуваат во вкупниот доход во македонската економија. Така, ако во 2000 година најбогатите луѓе во земјава поседувале 25,7% од вкупниот доход, десет години подоцна нивното учество се зголемило на 32%. Во исто време, учеството на најсиромашните граѓани во националниот доход се намалило од 2,4% на 1,9%. Ова е секако според официјалните податоци, во кои не влегува и она богатство кое е на безбедни локации и сметки по светот. Но, Македонија е се уште далеку од тие теми. Оти земјата се уште ги нема надминато црните капиталистички и монополистички фази на трупање на богатство. Или фазата на прераспределбата на капиталот се уште трае. А во истовреме воодушевувањето од странските инвестиции, како единствен фактор за економски развој на земјата доживува своевиден пик. Па така некако ненормално нормални доаѓаат изјавите од странските газди дека “во Македонија не може да важат истите услови за работа како во Германија”. И дека тие не се дојдени во Македонија да ги претставуваат германските плати, туку заради платите кои се согласно домашните законски регулативи. Оти ако платите во Македонија биле исти како германските, тоа би било на штета на нивното претпријатие. Заради што одбираат да инвестираат онаму каде што се уште можат со евтин човечки капитал да прават големи профити. И додека светот се обидува да се справи со вградените грешки на капитализмот, во Македонија евтиното продавање и користење на човечкиот капитал ни се продава како основа на капитализмот и како предуслов за економскиот развој. Да, Македонија не е Германија. Германија има доволно силна економија за да не мора да ги моли странските компании да инвестираат и да отвараат работни места за германските работници.

13. јуни ИНОВАТИВНОСТ

20. јуни ЗДРАВЈЕ

27. јуни ЗЕМЈА ПАРТНЕР НА МАКЕДОНИЈА: ГРЦИЈА

Повеќе информации во врска со прилозите и комерцијално претставување во истите можете да добиете на телефонскиот број: 02 3298 110 ЛИЦА ЗА КОНТАКТ:

АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА aleksandra.stojmenova@kapital.mk САЊА САВОВСКА sanja.savovska@kapital.mk БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ boban.gjorgjievski@kapital.mk

Капитал број 761 30.05.2014

8

www.kapital.mk

...позицијата на капитал...

Македонија мора да добие квалитетни авиоврски

Без разлика дали тоа ќе се направи преку национален авиопревозник или преку директно стимулирање на големите авиокомпании, Скопје мора да добие директни и поевтини редовни линии со најголемите eвропски и светски дестинации. Нискобуџетните линии се добра алтернатива, но во ниту една земја во светот тие не се единствен избор. Дејан Азески dejan.azeski@kapital.mk

Т

еоретски или на хартија Скопје во моментов е најдобро авионски поврзано со светот од било кога претходно, а тоа го покажува и бројката на патници која за прв пат после долго време достигнува еден милион. Се ова ќе е идеално ако барем еднаш не решите да патувате од скопскиот аеродром за некоја позната и потребна европска дестинација и не се соочите со вистинско патешествие. Ако се одлучите за конвенционалните авиокомпании скоро сигурно ќе мора два или три пати да менувате авион на некој од поголемите аеродроми. Тоа и не е толку страшно ако линиите се врзани со мало отстапување. Но, за некои дестинации врските се такви што за

теоретски директен лет од два часа вие може да изгубите и седум осум часа во обиколка на балканските и европските аеродроми. Ако сепак се одлучите за директните нискобуџетни линии кои деновиве се актуелни тогаш авантурата е уште поголема. Покрај познатите правила за носење само рачен багаж, кој ни сантиметар, ниту грам не смее да отстапува од пропишаните норми, конкретно за овие компании кружат уште стотици сочни приказни и анегдоти на сметка на нивното работење. Без разлика на сето ова нискобуџетните компании се потреба и добро е што конечно Скопје и властите во Македонија успеаја да привлечат ваков тип на превозници како алтернатива на конвенционалниот авиотранспорт. Но, работата е што во Македонија тие не се алтернатива, туку се единствен избор, што според сите познавачи на состојбите во овој бизнис е

недозволиво. Природно мислењата околу тоа како да се разреши овој проблем се поделени врз база на личен интерес и надеж од евентуален профит. Но, заедничко и за оние кои се залагаат за моделот на национален авиопревозник и оние кои се залагаат за стимулирање на повторното враќање на големите светски превозници на македонските аеродроми е следното- мора да се најде начин Скопје директно да се поврзе со најголемите аеродроми во светот за македонските граѓани, а дури потоа да се размислува за нискобуџетните авиокомпании како алтернативен начин за тоа природно и нормално поврзување. На таков начин ќе паднат и цените на услугите и ќе се подобри нивниот квалитет што сето заеднички сублимирано ќе значи поголем број на патници и природно уште пониски цени и уште повеќе редовни авиолинии.

За Балканците осигурувањето е непознат поим?!

Попрво ќе ставиме аларми, камери, ќе купиме куче или ќе кренеме висока ограда, отколку да купиме осигурителна полиса?! До кога? Верица Јорданова verica.jordanova@kapital.mk

Ц

ехот за милионските штети кои ги направија поплавите на Балканот дефинитивно ќе го платат сопствениците на поплавените и оштетени објекти! Зошто? Заради балканската лоша навика осигурувањето да биде последна по приоритет активност за обезбедување на имотот. Попрво ќе ставиме аларми, камери, ќе купиме куче или ќе кренеме висока ограда, отколку да купиме осигурителна полиса?! Со оглед на тоа дека водата ги зафати безмалку сите екс-југословенски земји, а првичните проценки во сите нив по стивнување на водената стихија покажуваат многу мал процент на осигурување на поплавените објекти, недвосмислениот заклучок е дека осигурувањето за Балканците се уште е непознат поим. Значи, “болкава“ не е ексклузивитет само за Србите, Македонците или Босанците. Ниското ниво на осигурување на имотот од штети, кое спаѓа во категоријата на незадолжителни типови на осигурување, е универзално за сите во регионот. Во Србија, на пример, се проценува дека ни 10 отсто од поплавените приватни

имоти не се осигурени. Само 6 отсто од домаќинствата во оваа земја имаат осигурителна полиса! Оттука и првичната проценка на осигурителните компании дека најголем дел од сметката за направените штети ќе си ја платат самите сопственици. Анализата на “Капитал“, за жал, покажа дека и Македонците се вклопуваат целосно во овој балкански менталитет. Доказ за тоа е податокот дека во 2013 година за повеќе од 20% опадна осигурувањето на имот од пожар, што е само по себе е контрадикторно кога ќе се спореди со бројот на семејства кои секоја година ги губат своите домови од пожар. Другите типови на осигурување на имот бележат благ пораст, но главно поради условот од банките при кредитирање да бараат и осигурителна полиса за имотот кој се купува. Клучното прашање е зошто во Македонија опаѓаат: осигурувањето од незгода, осигурувањето од одговорност, осигурувањето од финансиски загуби, карго осигурувањето...? Дали нискиот животен стандард се уште треба да се користи како аргумент за општата ниска осигурителна култура во земјава кога една проста математика покажува дека осигурувањето на имотот е многу поевтино ако се спореди со штетата која објективно може да настане.

Вистинската адреса каде што треба да се бара одговорноста за ваквата навистина несфатлива состојба се дефинитивно осигурителните компании и државата. Прво, осигурителите мора да излезат на терен. Да се доближат до граѓаните, да им објаснат дека не им продаваат парче хартија за да им ги земат парите, туку купуваат ризик! Да ги поедностават своите понуди и посериозно да си ја сфатат едукативната улога. Државата, пак, односно надлежните институции не можат и не смеат да бидат неми набљудувачи! Нивната улога не смее, како што сега е случајот, само да евидентираат колку договори за осигурување се склучени. Промовирањето на култура на осигурување преку различни начини на доближување до потенцијалните осигуреници, со давање на одредени субвенции, со креирање на информативни кампањи мора да биде еден од приоритетите пред се на Агенцијата за супервизија на осигурувањето. Последните настани во Србија деновиве, за жал, со задоцнување иницираа предлог измени на Законот за осигурување. Ова нека биде само опомена и во Македонија итно да се преземат мерки за подигнување на осигурувањето на многу повисоко ниво.

www.kapital.mk

Капитал број 761 30.05.2014

...позицијата на капитал...

9

Ни пола од метропола!

Зошто Трајановски зеде пумпа во раце, влезе во вода, па уште и договори фотографи за да го овековечат, наместо да сe запраша - како е можно еден посилен дожд од половина час да направи хаос, да поплави улици и објекти и да предизвика таква штета? Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

Н

е јасно е на кого можеа да му побудат симпатии фотографиите направени вечерта на „големата катастрофа“ во Македонија, кога Скопје го зафати пороен, досега невиден дожд од цели 35 минути, а на кои градоначалникот Коце Трајановски е претставен како лично оди на терен за да испита за што се работи. Неколку фотографии се појавија во исто време од медиумите „случајно“ присутни на подвигот на градскиот татко и на сите тие Трајановски до колената е во вода, со завратени ракави и пумпа во рацете, а под истите и над истите одат наслови и легенди: „Самиот градоначалник лично се вклучи во испумпувањето на водата“, „ Трајановски на најкритичните места“ „Трајановски без двоумење влезе во надојдената вода и помогна при испумпувањето“ и така натаму и така натаму... Потребата на Трајановски да отиде лично и да ја провери состојбата на улиците и материјалните штети, може да се разбере, оти пред се тоа е одговорност што ја налага неговата функција. Но, зошто треба Трајановски да земе пумпа во раце, да влезе во вода, па уште и да договори фотографи за да дојдат и да го овековечат тој момент? Тоа е апсолутно неразбирливо!

Прво Скопје не беше зафатено од ураган туку од пороен дожд којшто траеше само половина час. За денеска се најавени нови поројни дождови, па веројатно ќе се повтори и потребата од драматизирање и влегување во костец со бурата. Но, наместо да пумпа вода, градоначалникот секогаш кога има некаква бура треба да си го постави единственото логично прашање што си го поставуваат сите Скопјани – како е можно еден посилен дожд од половина час да направи хаос, да поплави улици и објекти и да предизвика таква штета? Зарем на Трајановски не му е чудно што малото невреме ги остави поплавени и новите згради на Архивот и на МНР, на сите кафулиња околу кејот и целиот Градски трговски центар, а главните булевари беа сосема под вода? Не се задума ли таткото на градот пред да ги обуе гумените чизми дали можеби се градело и гради вон стандарди и дека можеби 21 век е соодветно доба за метрополата да добие современа атмосферска канализација? Наместо да се фотографира и да испумпува вода (да имаше повредени веројатно ќе ги носеше на раце!), Трајановски требаше веднаш да размисли за овие прашања. Тоа што цел мандат и половина не размислил пак, е друга тема. Неговиот претходник на пример Трифун Костовски вели дека конкретно изградбата на атмосферската канализација е еден обемен проект којшто не може да

биде изграден за еден мандат. Оваа филозофија на Костовски е всушност она што е погубно за македонската политика, оти како него размислуваат сите функционери – ако нешто не може да биде завршено во твое време и ти не можеш да се сликаш со крајниот исход, никако не го почнувај, за да не излезе дека ќе финишира во време на твојот наследник, па тој да се кити со пердувите! Неверојатно! Додека вака се размислува и додека главниот поттик за каква било мерка е популизмот и очекувањата како таа ќе биде примена во јавноста, се што можеме да очекуваме од нашите функционери е наместо да превенираат проблеми, да се фотографираат додека истите ги покриваат со шминка. Вистински демократски функционер ќе се гордее со воспоставен систем! Со институции коишто работат со полн капацитет и со нивна подготвеност да реагираат во дадени (особено) кризни ситуации. Затоа градскиот татко ќе покаже дека е успешен ако на денот на „несреќата“ (особено што ова беше обично невреме!) ќе облече одело и ќе прошета низ улиците кои нема да пливаат во вода, ќе ги посети сите објекти кои нема да крахираат при „тивко ветре и ситна роса“ и ќе даде изјава дека неговата визија за претворање на Скопје во модерна метропола успеала. Но, за да успее, визијата секако прво треба да ја има...

Време е за големи промени!

Очигледно политичарите во ЕУ не знаат за купување гласови, па Европјаните преку избори ги казнија лошите европски политики и летаргичноста и индиферентноста на ЕУ лидерите во начинот на справувањето со проблемите кои се нивна секојдневна главоболка Габриела Делова gabriela.delova@kapital.mk

Ш

ок, земјотрес, евроскептицизам. Ова се епитети кои најмногу се лепат за резултатите од минатонеделните избори во Европската унија. Иако кај некоi држави, поддршката за радикалните партии, леви или десни, беше дочекана со неверување, сепак, исходот од изборите и не е така изненадувачки. Европската унија веќе подолг период минува низ своевидна криза. Таа не се гледа само преку економската, која остави цела војска невработени, која наметна нови даноци и нови непопуларни правила, туку видлива е и преку проблемите со имигрантите, со корумпираноста на европските политичари, со нефункционирањето на европските институции, со неуспехот на ЕУ претставниците да понудат решенија,

што само ја поттикна недовербата меѓу граѓаните во овој проект. Она што до скоро важеше за Унија на престиж и благосостојба, сега се перципира како збир на економски и политички неуспех. Така, ако континуирано се следат состојбите во ЕУ, резултатите од изборите воопшто не изненадуваат. Граѓаните, кои гласаа како што гласаа, само ја казнија летаргичноста и индиферентноста на ЕУ лидерите во начинот на справувањето со проблемите кои се нивна секојдневна главоболка. Доволно е да се погледнат само резултатите од државите поединечно. Тие јасно покажуваат дека граѓаните гласаа за опцијата која нуди решение за нивните проблеми. Од Франција и победата на Мари Ле Пен, која понуди решение за проблемот со имигрантите, преку Велика Британија и победата на Најџел Фараџ, каде година наназад граѓаните дебатираат за отцепување на Британија од ЕУ, па се до победата

на Сириза во Грција која рече стоп за антикризните мерки кои се најголемите главоболки за Грците. Алармот за кој сега се зборува, веќе подолго е запален. Резултатите од изборите само ја потврдија кризата од отсуство на визија пред која се наоѓа Европа. Но, да не заборавиме. На овие избори победата сепак ја понесоа про-ЕУ партиите. Што покажува дека вербата во овој проект живее и е се уште присутна. Редот е сега на политичарите, својата индиферентност и незаинтересираност, да ја заменат со визија и лидерство. Својот неуспех не смеат да го препишуваат на радикализам или евроскептицизам. Оти за добри проекти и идеи нема радикализам и скептицизам. Да, изборите покажаа разлики во интересите и приоритетите меѓу државите за кои можеби ќе треба подолго време за консензуално решение. Но зарем и самото мото на ЕУ не е обединети во различностите?

Капитал број 761 30.05.2014

10 НАВИГАТОР

www.kapital.mk

ИЗЈАВА НА неделата

Бугарската SEE Powe со струја и во Макед

> БРОЈКА Мислам дека Американците научија дека е потешко да завршуваш војни, отколку да ги почнуваш

67,2%

е учеството на домашното производство на електрична енергија во вкупната потрошувачка во земјата

победник на неделата

Барак Обама

Претседател на САД

Б

угарската фирма за трговија со електрична енергија SEE Power Trading отвори фирма во Македонија. Управител на фирмата, која е основана со капитал од 5 илјди евра, е Иван Атанасов Чаталбашев од Бугарија.Фирмата SEE Power Trading е отворена во 2011 година и има лиценца за тргување со струја

И со 6% раст годишно ќе години да ги стигнеме Ч

Ангела Меркел

+

Блокот предводен од Христијанската демократска унија (CDU) на германската канцеларка, Ангела Меркел, победи на изборите за Европскиот парламент во Германија, со освоени 35,3% од гласовите. Иако овој резултат е значително послаб од остварениот на минатогодишните парламентарни избори во Германија, кога партијата доби 41,5% од гласовите, и е најлош за CDU во историјата на изборите за Европарламентот, Меркел останува доминантен одраз на „духот на времето“ (Zeitgeist). На најмоќната жена на светот (како што ја нарекуваат) продолжуваат да & веруваат дека ќе го испорачува она што го ветува - политика на конкурентност, економски раст и зголемување на вработеноста, кое, пак, им недостасува на екстремните популистички партии чиј успех на евроизобрите Меркел го оцени како привремен феномен. Канцеларката е олицетворение на политичар каков што бара времето на растечка потреба за сигурност и јасна ориентација. На функцијата е од 2005 година, и остава впечаток дека и тоа како има што уште да & даде на европската и светската политика.

пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

Д

ури и при економски раст од 6% годишно, би биле потребни 10 години за Македонија да го стигне просечниот животен стандард на земјите од т.н. ЕУ11 група на земји – Бугарија, Романија, Хрватска, Словенија, Унгарија, Чешка, Полска, Словачка, Естонија, Литванија и Латвија – вели најновиот извештај на Светската банка за

економскиот напредок на земјите од југоисточна Европа. На Македонија, која што е анализирана во група со Србија, Косово, Албанија, Босна и Херцеговина и Црна Гора или т.н. група ЈИЕ6 со пореална стапка на раст од 4,5% - иако сепак значително повисока од изминатиот просечен раст – ќе и требаат повеќе од 20 години да го достигне животниот стандард на ЕУ11, а приближувањето до ЕУ во целост останува далечна перспектива. Растот на земјите од Балканот особено заостанува зад растот на другите земји во источна Европа за време и по глобалната криза. Животниот стандард на ЈИЕ6 се зголемуваше побавно одошто во

www.kapital.mk

er Trading ќе тргува донија од бугарската регулаторна комисија, но исто така е регистрирана како регионален трговец со струја во речиси сите земји од регионот кој имаат либерализиран пазар на електрична енергија.

е требаат 10 Чешка и Полска Со пореална стапка на раст од 4,5% годишно, на Македонија и другите земји од Балканот што с$ уште не се во ЕУ, ќе им требаат повеќе од 20 години да го достигнат просечниот животен стандард на останатите земји од источна Европа, членки на Унијата. За стандардот пак на “старите“ членки на ЕУ, ќе сонуваме уште долго земјите на ЕУ11 во периодот од 2009 до 2013 година, со тоа што просечните приходи се намалиле на 81 до 78% од приходите во земјите на ЕУ11. И покрај големите разлики во приходите, ЈИЕ6 ја намали разликата од ЕУ од 24% од просечните приходи во ЕУ во 2000 година, на 31% во 2013 година – просечно приближување од околу 0,5% годишно. За разлика од ова, земјите на ЕУ11 ги зголемија своите просечни приходи од 30 на речиси 40% од просекот во ЕУ во истиот период, со побрза стапка на приближување од 0,7% годишно. “Машината за приближување кон ЕУ“ се чини дека го забрзува приближувањето на приходите побрзо од оние кои останаа надвор, дури и кога ќе станат земји кандидатки. Светска банка предвидува раст на целиот регион ЈИЕ6 од 1,9% годинава и раст од 2,6% во 2015 година. Тоа би било продолжување на очекуваниот растечки тренд по излегувањето на шесте земји од рецесијата, но неодамнешните поплави во регионот сигурно ќе имаат негативно влијание на тие прoекции. Растот на БДП во регионот во најголем дел се темели на зголемена побарувачка за производите од земјите од ЕУ. Но, токму затоа од Светската банка предупредуваат дека глобалните настани и трендови, како кризата во Украина можат да имаат влијание врз планираните економски движења.

Капитал број 761 30.05.2014

НАВИГАТОР

11

мисла на неделата

> БРОЈКА

61,5%

е просечната искористеност на македонските преработувачки капацитети во април

лидери

Што е разликата помеѓу рецесија и депресија? Рецесија е кога твојот сосед го губи своето работно место. Депресија е кога ти го губиш твоето работно место.

Роналд Реган американски претседател

губитник на неделата

Алексис Ципрас

Откако победи на локалните избори, лидерот на радикалната левица Ципрас бара нови предвремени избори за спас на Грција

Папа Францис

посетата на Израел ја искористи за да продолжи да инспирира и да ги поместува границите на толеранцијата меѓу религиите и нациите

не им беше неделата

Франсоа Оланд

францускиот претседател е најголем губитник од евроизборите - неговата Социјалистичка партија заврши две места зад Националниот фронт на Ле Пен

Јулија Тимошенка

Самопрогласената претседателка се увери дека нејзините радикални воени решенија за иднината на Украина имаат исклучително мала поддршка кај народот

_

Марко Зврлевски „Ќе биде. Не можам да прецизирам во денови и секунди, но наскоро ќе го дадеме нашиот став за случајот Македонска Банка“. Ова е одговорот на јавниот обвинител за еден македонски портал, потсетен да каже кога ќе го исполни ветувањето, дадено пред избори, дека за овој случај ќе се обрати по завршувањето на изборите. Но, се чини ваквата „утеха“ важи скоро за сите предмети по кои постапува или треба да постапува јавниот обвинител. Зврлевски веќе година и пол седи во обвинителската фотелја, а неговите првични најави дека ќе биде над притисоците и дека професионално ќе работи на сите предмети, паѓаат во вода со пасивизмот и несериозноста со која постапува по истите. Оправдување веќе не му се ниту проблемите на кои се жалеше неговиот претходник, отсуството на ресурси, технички и човечки, за спроведување на правдата, бидејќи и самиот кажа дека обвинителството ги има потребните предиспозиции за работа. Но, дури и Зврлевски навистина да си ја врши работата како што самиот тврди, во услови на општество каде владее перцепција за селективна правда, неговата нетранспарентност и отсутност од јавноста, само го потврдуваат вака создадениот впечаток, место да го побијат. Во случај обвинителот да не знае како во едно такво општество да се наметне како поборник на правдата, доволно е да се советува со колегите од регионот, кои во слични услови, функционираат многу поефикасно.

Капитал број 761 30.05.2014

12

www.kapital.mk

НАВИГАТОР

92%

83,3%

график на неделата...

80,6%

70,6%

69,2% 39,4%

Здравствена заштита

Финансиски дејности

Образование

Градежништво

Трговија

Уметност и забава

Сектори во кои компаниите најмногу преживуваат

Истражувањето на Државниот завод за статистика покажува дека во 2012 година, најмногу од компаниите што биле формирани една година претходно, преживеале во секторот здравство, односно дури 92% од фирмите. Просечно, од сите фирми отворени во 2011 година, следната година опстанале малку повеќе од половината, односно 64,3%.

светот низ медиумите...

The New York Times Историската посета на папата на Ерусалим е топ тема на сите светски медиуми. Според коментарите ширум светот папата Францис со сите негови настапи е на добар пат да стане најпопуларниот носител на оваа функција во последните сто години. lll

3 факти за...

1,9% 56,6% 12.420

пораснал бројот на пензионери во февруари 2014 во споредба со истиот месец лани од вкупните социјални трансфери се трошат за исплата на пензии

денари изнесувала просечната пензија во февруари

Филип Морис и Тутун ќе прават бизнис прек

The New Yorker

Како да се врши дотур на потребштини и воопшто како да се снабдува Интернационалната Вселенска Станица после конечниот раскид на соработката помеѓу Роскосмос и НАСА е најнерешливото прашање за САД во моментов. lll

The Economist

Нарендра Моди, актуелниот индиски премиер станува се поинтересен за големите светски медиуми на самиот почеток на своето владеење. Иако се уште не се знае дали неговите амбициозни планови ќе се остварат јасно е дека Индија конечно добива препознатлив лидер. lll

Haaretz

Израелските медиуми се преплавени со Бриселскиот бомбашки напад во кој загинаа тројца Евреи. Овој настан потсетува на грозоморните сцени од втората половина на минатиот век каде Израелски граѓани беа напаѓани од милитанти насекаде низ светот. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

Казните за Сител и Телма се 1 ЗНМ: превисоки

2 По 100,000 евра за Србија и Босна во април дале 7,1% 3 Банките повеќе кредити Банките донираа 4 ПроКредит 550.000 евра

пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

Н

а почетокот на јуни ќе се формира новото друштво со име „Филип Морис – Тутунски комбинат Прилеп“ во кое интернационалната компанија ќе има 51 % од капиталот, а ќе ја има обврската да инвестира во нови технологии, и до крајот на годинава да почне со сопствено производството“ ова е предвидено во договорот за стратешко партнерство кој во вторникот го потпишаа претставникот на Филип Морис, Мирослав Зиелински и генералниот директор на Тутунски Комбинат Прилеп, Александар Дерменџиев. На официјалната церемонија на

потпишување на договорот кој се одржа во Македонската влада, Министерот за финансии Зоран Ставревски најави дека овој договор ќе значи стабилна иднина за вработените и сигурен откуп за коперантите. „Тутунскиот комбинат – Прилеп има околу 5.000 кооперанти, производители на тутун, и околу 1.000 вработени. За сите 6.000 луѓе и семејства, со потпишувањето на овој договор за стратешко партнерство, се обезбедуваат стабилна иднина и сигурен откуп. Во договорот е предвидено и откуп на одредени количества тутун, со

МБИ10

2.900

МБИД

2.700 2.500

60 секунди брифинг

www.kapital.mk

2.300 2.100 1.900

проценки... Елен Голдстајн

директор на Светска банка за Југоисточна Европа

Ш

есте држави во Југоисточна Еврпа во текот на оваа и следната година требаше да забележат продолжување на трендот на раст на бруто домашниот производ (БДП), но неодамнешните поплави сигурно ќе имаат негативно влијание врз оваа проекција.

1.700 06/10

> БРОЈКА

30.756 денари изнесувала бруто платата во март годинава, за 1,4% пониска од истиот месец лани

нски Прилеп еку нова фирма П

Баросо: ЕК ќе ја спречи Бугарија во изградбата на Јужен тек

што ќе се реши ова прашање и ќе им се помогне на производителите“, изјави Зоран Ставрески, вицепремиер и министер за финансии. Од друга страна, Мирослав Зиелински од Филип Морис ги наведе долгата тутунска традиција и позитивната клима за странски инвеститори како клучни фактори за нивната одлука да се инвестира токму во Македонија. „Она што нас не привлече, покрај долгата тутунска традиција на Македонија, е позитивната клима за странските инвеститори, посветеноста на Владата и премиерот на привлекувањето нови инвеститори и економскиот раст на земјата. Ова ни дава доверба за иднината на нашиот проект во земјава“, изјави Зиелински, директор во Филип Морис. Договорот со Филип Морис беше официјално и неофицијално најавуван веќе неколку години. Голема скептичност во јавноста владееше поради лошата кондиција во која се наоѓа прилепскиот комбинат кој се соочува со години се соочува со превработеност од 70%, милионски долгови, машини стари во просек 25 години и техничка неспремност да се произведуваат висококвалитетни цигари. Останува нејасно дали новата фирма ќе ги превземе и долговите или исчистена од должничкиот децениски товар ќе продолжи да работи во бизнисот со тутун.

05/11

10/11

03/12

09/12

берза

мби 10

ТОП ВЕСТИ...

До крајот на годинава новата компанија „Филип Морис – Тутунски комбинат Прилеп“ треба да започне со сопствено производство и да инвестира во нови технологии. Според најавите од македонската Влада со ова се завршува дводецениската сага на еден од најголемите загубари во земјава од кој егзистенција обезбедуваат повеќе од 6.000 луѓе и се отвора простор за конечна ревитализација на некогаш носечката тутунска индустрија. Останува нејасно дали новата фирма ќе ги превземе и долговите или исчистена од должничкиот децениски товар ќе продолжи да работи во бизнисот со тутун

12/10

ретседателот на Европската комисија Жозе Мануел Баросо деновиве најави дека Бугарија со изградбата на гасоводот Јужен тек, ги крши правилата на Европската унија, па Европската комисија ќе донесе мерки за да го спречи тоа. Баросо потврди дека побарал од бугарскиот премиер Пламен Орешарски да ги почитува правилата за внатрешниот пазар на ЕУ, но сепак не прецизира точно за какви мерки станува збор. „Не само затоа што ЕК е чувар на одредбите на Договорите во ЕУ, туку и затоа што се доведува во опасност енергетската безбедност на Бугарија и ЕУ, кога тие прописи не се почитуваат Европската комисија е запознаена со состојбата и со месеци ги следи разговорите на европскиот комесар за енергетика Гинтер Оетингер и бугарскиот министер за енергетика“, изјави Баросо. Претходно рускиот претседател Владимир Путин изјави дека Русија има намера да ги реализира проектите за гасоводите Северен и Јужен тек, но ако Европската унија се спротивставува на нивната реализација ќе ја разгледаме можноста тие да поминуваат преку земји што не се членки на Унијата, Бугарија е земја која би имала најголеми загуби од евентуалното одлужување на изградбата на Јужен Тек и ова е главната причина за судирот со Брисел кој ја застапува идејата за непопустливост кон Русија.

3.000 2.800 2.600 2.400 2.200 2.000 МБИ 10 1.800 1.600 МБИ 10 1.400

1.674,00

06/1012/1005/1110/1103/1209/1202/1307/1312/1306/1411/14

Max. Min.

МБИ 10 2010/2012 МБИ 10

1.674,00 2010/2012 2010/2012 2010/2012

1.674,00 1.674,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК

2.827,62 1.808,47

Max. Min.

2.827,62 1.808,47

2010/2012 2010/2012 Max.пад 2.827,62 Max. 2.827,62 Македонски Телеком Уште еденДОБИТНИК стрмоглав ја обележа НАЈГОЛЕМ 2010/2012 2010/2012 1.808,47 Min. 1.808,47 изминатата неделаMin. на македонската

20.900,00 20.900,00 1.674,00 1.674,00 1.674,00 1.674,00 +8,6% Max. 2.827,62 2010/2012 Max. никакви 2.827,62 не2010/2012 можат да се априметат 2010/2012 Min. 1.808,47 МБИ 10 Телеком МБИ Македонски МБИ 1010 берза за хартии од вредност. МБИ 10 Освен изолиран раст на цената на

НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК ДОБИТНИК акциите кај одделни компании+8,6% во МБИ 10 целокупното тргување Македонски Македонски Телекомберзанско Телеком 2010/2012 Max. 2.827,62

НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 2010/2012 Min. 1.808,47 2010/2012 1.808,47 2010/2012 2.827,62 позитивни сигнали. Min.Max. 1.674,00 20.900,00 20.900,00 2010/2012 Min. 1.808,47 Гранит АД Скопје

НАЈГОЛЕМ 2010/2012 НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ДОБИТНИК Max. 2.827,62 +8,6% НАЈГОЛЕМ 2010/2012 Min. 1.808,47+8,6% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Гранит АД ДОБИТНИК Скопје Македонски Телеком НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Македонски Телеком Македонски Телеком НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Македонски Телеком -2,63%

421,00

421,00 20.900,00 20.900,00 20.900,00 20.900,00

НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК Македонски Телеком Гранит АД Скопје Гранит АД Скопје

+8,6% -2,63%

20.900,00

DOW JONES ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ 421,00 421,00 DOW JONES Гранит АД Скопје

НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Гранит АД Скопје НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК

421,00 Гранит АДГУБИТНИК Скопје НАЈГОЛЕМ

+8,6%+8,6% +8,6% +8,6%

-2,63%

421,00 421,00 421,00 421,00

ГранитАД АДСкопје Скопје Гранит

-2,63%

-2,63%

DOW JONES DOW JONES 17.000

-2,63%

17.000

-2,63%

16.000

-2,63% -2,63%

DOW JONES 16.000

15.000

15.000

14.000 DOW JONES

DOW JONES

14.000

13.000 DOW JONES 13.000

DOW DOWJONES JONES

12.000 12.000

17.000

17.000

11.000 17.000 11.000

16.000 15.000 14.000 13.000 12.000 11.000

16.000 16.000 10.000 10.000

07/11 07/13 11/13 11/13 03/14 03/14 07/11 11/11 03/12 07/12 11/12 03/13 07/13 15.000 15.000

17.000

14.000 14.000

16.000 17.000 17.000 13.000 13.000 17.000 16.000 15.000 12.000 16.000

16.000 12.000 15.000 14.000 11.000 15.000 15.000 14.000 11.000 13.000

10.000 14.00007/11 11/11 03/12 07/12 11/12 03/13 07/13 11/13 03/14 13.000 14.000 12.000 10.000 13.000 12.000 07/1111.000 11/11 03/12 07/11 07/12 11/11 11/12 03/12 03/13 07/12 07/13 11/12 11/13 03/13 03/14 07/13 11/13 03/14 13.000 12.000 11.000 12.000 10.000

10.000

16.606,00 16.606,00

07/11 11/11 03/12 07/12 11/12 03/13 07/13 11/13 03/14 10.000 11.000 11.000

07/11 11/11 03/12 07/12 11/12 03/13+0,38% 07/13 11/13 03/14

+0,38%

10.000 10.000

07/11 11/11 11/1103/12 03/1207/12 07/1211/12 11/1203/13 03/1307/13 07/1311/13 11/13 03/14 07/11 03/14

По минатонеделниот минимален ДРУГИ ПАЗАРИ пад, берзанските индекси во САД 16.606,00 ДРУГИ ПАЗАРИ повторно добиваат 6.815,00 забрзување во -0,07% FTSE 100 +0,38% позитивна насока. Во продолжение FTSE 100 6.815,00 -0,07% Nikkei225 14.602,00 единствено може да се очекуваат +0,97% Nikkei225 14.602,00 +0,97% S&P 500 1.900,00 само нови рекорди на берзанските+0,42% 16.606,00 16.606,00 ДРУГИ +0,38% S&P 500 ПАЗАРИ 1.900,00 +0,42% Nasdaq +0,76% индекси кои и онака4.185,00 се +0,38% на историско +0,38% +0,38%+1,06% Nasdaq 4.185,00 +0,76% DAX 9.871,00 високо ниво.

FTSE 100 6.815,00 -0,07% 16.606,00 16.606,00

16.606,00 16.606,00 TOPIX DAX Nikkei225

1.194,00 9.871,00 14.602,00

+1,21% +1,06% +0,97%

+0,38% +0,38% +1,21% +0,42% други пазари Nasdaq 4.185,00 +0,76%

TOPIX ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ 1.194,00 S&P 500 1.900,00 ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ

ВАЛУТИ FTSE 100FTSE FTSE 6.815,00 -0,07% DAX 9.871,00 +1,06% FTSE 100100 6.815,00 6.815,00 -0,07% -0,07% 100 6.815,00 -0,07% ДРУГИ ПАЗАРИ TOPIX 1.194,00 +1,21% Nikkei225 14.602,00 +0,97% +0,97% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225Nikkei225 Nikkei225 14.602,00 14.602,00 +0,97% 14.602,00 +0,97% ВАЛУТИ S&P 500500 1.900,00 +0,42% +0,42% евро долар 500 1.900,00 +0,42% Фунта евро 1.900,00 S&P 500 S&P S&P 1.900,00 +0,42% FTSE 6.815,00 -0,07% FTSE 100 100 6.815,00 +0,76% Nasdaq 4.185,00 +0,76%-0,07% 4.185,00 Nasdaq Nasdaq Nasdaq 4.185,00 +0,76% +0,76% Nikkei225 14.602,00 +0,97% евро долар СТАПКА СТАПКА Фунта евро 4.185,00 ВАЛУТИ DAX 9.871,00 +1,06% Nikkei225 14.602,00 +0,97% DAX 9.871,00 +1,06% DAX DAX 9.871,00 9.871,00 +1,06% +1,06% S&P 1.900,00 +0,42% TOPIX 1.194,00 +1,21% S&P 500 500 1.900,00 +0,42% 1,3639 1,2346 СТАПКА СТАПКА TOPIX 1.194,00 +1,21% Nasdaq +0,76% TOPIX TOPIXевро 1.194,004.185,00 1.194,00 +1,21% +1,21% евро долар Фунта Nasdaq 4.185,00 +0,76% ПРОМЕНА

1,2346

ВАЛУТИ

DAX СТАПКА DAX -0,02% ВАЛУТИ TOPIX ВАЛУТИ TOPIX 1,2346

ВАЛУТИ ВАЛУТИ -0,02% Фунта евро

£ €

Фунта евро -0,02% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ

Фунта евро Фунта евро СТАПКА СТАПКА ВАЛУТИ

СТАПКА

1,3639

9.871,00 +1,06% СТАПКА 9.871,00 +1,06% +0,07%+1,21% 1.194,00 ПРОМЕНА 1.194,00 1,3639+1,21%

1,2346

+0,07% евро долар

ПРОМЕНА

$ € 1,3639 евро+0,07% долар

евро долар евро долар СТАПКА СТАПКА

ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Фунта СТАПКА евро 1,2346 ФЈУЧЕРСИевро Фунта

евро долар СТАПКА СТАПКА ПРОМЕНА

-0,02% ЗЛАТО 1,2346

ПРОМЕНА

СТАПКА 1,2346ЗЛАТО 1,2346 -0,02% СТАПКА 1.293,00

1,2346 -0,02% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент -0,02% ЗЛАТО

-0,02%1.293,00 -0,02% ФЈУЧЕРСИ 1.293,00

1,3639 евро долар

1,3639 1,3639 +0,07% СТАПКА

ПРОМЕНА СТАПКА

+0,07% ПРОМЕНА 1,3639

+0,09%

+0,07% +0,09% +0,09%+0,07%

110,02 ФЈУЧЕРСИ

ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Нафта Брент Нафта Брент

ФЈУЧЕРСИ 1.293,00 ФЈУЧЕРСИ 110,02

-0,47%

110,02 ЗЛАТО 1.293,00 ЗЛАТО ЗЛАТО

+0,09% -0,47%

ЗЛАТО ЗЛАТОБрент Нафта

1.293,00 1.293,00 1.293,00 Нафта Брент 110,02

1.293,00

+0,09% -0,47%

+0,09% +0,09% +0,09%

110,02 Нафта Нафта Брент НафтаБрент Брент НАФТА Нафта БрентБРЕНТ 110,02 110,02 110,02

110,02

1,3639

ПРОМЕНА +0,07% +0,07% ПРОМЕНА

-0,47% +0,09%

-0,47%

-0,47% -0,47% -0,47% -0,47%

ПОДАТОЦИТЕ СЕ ОД ДЕН 27.05.2014 ДО 15ч.

3.300 3.100 2.900 2.700 2.500 2.300 2.100 1.900 1.700 07/10 10/10 02/

Капитал број 761 30.05.2014

14 cover story

www.kapital.mk

So niskobuxetni se letovi ne oi razviva av j soobra]a

Kakov nacional avioprevoznik i treba na Makedonija?

i

Иако на хартија со влезот на нискобуџетните авиокомпании Скопје како дестинација е многу подобро поврзана отколку во изминатиот период многумина сметаат дека на аеродромот Александар Велики му требаат повеќе големи и сериозни компании и најважно од се национален авиопревозник. Според нив, иако бројот на патници како конечна бројка по влезот на ТАВ расте, фактот дека се уште голем број македонските патници летаат од соседните земји кажува дека се уште има голем простор за подобрување на состојбите. Но, дилемата која се наметнува е дали формирањето на национален авиопревозник ќе го подобри квалитетот на авиосообраќајот или ќе заврши само како непотребна авантура со милионски загуби. Капитал истражува дали и каков национален аввипревозник и е потребен на Македонија?

www.kapital.mk

Капитал број 761 30.05.2014

15

len е со ни ј п о Ск пи це те а и најскгионални е од р еродром а о евра) (в

ИСТАНБУЛ

ВИЕНА

ДИЗЕЛДОРФ

ПАРИЗ

МИЛАНО

СКОПЈЕ

280

330

375

294

200

СОЛУН

136

241

219

243

212

СОФИЈА

189

135

225

223

200

ТИРАНА

168

300

337

300

187

162

283

320

316

318

ПРИШТИНА

Капитал број 761 30.05.2014

www.kapital.mk

16 Cover story: Како до поквалитетни и поевт

пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Г

фотоархива на Капитал

енералниот директор на Тав Холдинг, Сани Шенер во последното интервју за дел од медиумите повторно ја актуелизираше темата дека неопходно е Македонија да има национален авиопревозник. Тој прилично јасно и дректно изјави дека националниот авиопревозник е основа за развој на авиосообраќајот. Неговиот став е дека ако ТАВ инвестирал 120 милиони евра во македонските аеродроми, некои бизнисмени мора да се одважат и да формираат и финансираат национален авиопревозник за обострана корист. Неговиот став е само потврда на тезата која долги години е присутна во македонската јавноста, уште од пропаѓањето на МАТ. Сега кога и официјално фелата бара национален авиопревозник остануваат да се одговорат две прашања кои се придобивките и бенефитите од национален авиопревозник и каков национален авиопревозник е потребен на Македонија?

Кои се придобивките од национален авиопревозник?

Светска пракса за дестинации како Скопје, кои сами по себе не се исплатливи за авионските оператори, е

да се субвенционираат летови кон нив за да може аеродромите да се држат функционални, а засегнатите градови и држави поврзани со остатокот од светот. Тоа најчесто се прави преку компанија која го носи приматот национален авиопревозник и која врз основа на бенефиции и олеснувања од државата ги одржува во живот приоритетните дестинации за кои најмногу се заинтересирани патниците од конкретниот аеродром или од конкретната држава. Важноста на одржувањето на директни линии, според познавачите на бизнисот, покрај стратешки, има и економски аспект, и е многу поисплатливо од моменталната состојба во авиосообраќајот во Македонија. „Природно е директната авиолинија да е во секој случај поевтина од врзаните летови. Во моментов ако се исклучат нискобуџетните компании, од Скопје има директен лет само до Истанбул и Виена. А сите знаеме дека најголема потреба за летање има кон централна и западна Европа кон каде имаме врзани и скапи авионски линии. На таков начин целиот авиосообраќај во Македонија е неприродно поставен, што го прави точен заклучокот дека ако не се формира национален авиопревозник кој ќе ги покрива приоритетните дестинации, бројката на патници за брзо време ќе почне да стагнира“, објаснува за Капитал поранешен сопственик на авиокомпанија во Македонија кој побара да остане анонимен. Според истиот соговорник, ако проектот национален авиопревозник се постави на здрави основи, за одреден период

компанијата преку растечкиот број на патници кон приоритетни дестинации ќе стане самоодржлива без субвенции и бенефиции од државата, со што Македонија би добила и поквалитетен авиосообраќај. Веројатно врз база на претходното лошо искуство, македонските власти пред неколку години донесоа одлуката наместо национален авиопревозник да се субвенционираат летови на нискобуџетни авиокомпании како поевтина варијанта. Познавачите на авиобизнисот сметаат дека нискобуџетните авиокомпании не се никакво решение и повеќе од извесно е дека тоа на долг рок ќе се покаже како погрешна одлука. Вања Битуљану, човек кој долги години е инволвиран во авиобизнисот, е поборник на тезата дека на Македонија и е потребен национален авиопревозник без кој дословно вели дека работата во авиобизнисот „не ја бива“. „Ако гледате за што се залагам во сите овие 25 години и на кои се состојби сум предупредил ќе видите дека национален авиопревозник ни е апсолутно потребен. Прво и основно квалитетот на услугите е многу подобар, а сигурно и цената нема да е иста како сегашната. Најважно од се што треба да сфатиме е дека нискобуџетните компании се решение единствено за гастарбајтерите но и тие ги избегнуваат кога можат. Ги избегнуваат бидејќи кога со нив ќе купите билет за Минхен слетувате во Менингем, сосем друг град на 70 км оддалеченост. А за Франкфурт патешествието е уште поинтересно бијдеќи слетувате во напуштена западно германска база“, објаснува Битољану.

www.kapital.mk

Капитал број 761 30.05.2014

тини услуги во авиосообраќајот

17

Сани Шенер

Генерален директор на Таф Холдинг

Н

еопходно е Македонија да има национален авиопревозник како основа за развој на авиосообраќајот. Ако ТАВ инвестирал 120 милиони евра во македонските аеродроми некои бизнисмени мора да се одважат и да формираат и финансираат национален авиопревозник.

Вања Битуљану

поранешен сопственик на авиокомпанија и поранешен директор на Скопскиот аеродром

А

Тој го посочува примерот на соработката помеѓу Етихад и Ер Србија како пример кој треба да го следи и Македонија. „Јавна тајна е дека она што го доби Србија од Етихад на Македонија и е нудено повеќекратно од странски компании како Малезија Ерлајнс и многу други. Зошто македонските власти никогаш не прифатиле вакво решение навистина не е јасно. Дали сегашната и идните влади ќе го направат овој чекор, кој е дефинитивно потребен за да го препороди авиосообраќајот, навистина не би знаел да кажам“, констатира Битуљани. Момо Рафајловски, директор на претставништвото на Адриа Ервејс во Македонија е уште подециден кога станува збор за ползата од нискобуџетните авиокомпании. „Моето повеќегодишно искуство во бизнисов покажува дека нискобуџетните компании се една шарена лага. Се работи на иста финта како со распродажбата на гаќи или чорапи, цените се спуштени само на оние артикли кои не се продаваат или се фалшливи и неквалитетни. Ако сакаме квалитетен авиопревоз мора да одржуваме добри врски со големите и сериозни авиокомпании“, вели

Рафајлофски . Сепак, тој не го дели мислењето на неговите колеги дека субвенционирањето на национален авиопревозник е решение туку бара авиобизнисот конечно да почне да се потпира на чиста пазарна логика. „Сметам дека не треба да се повторува грешката од другите држави со субвенционирање на националните авиопревозници. Тоа е само фрлање пари без никаков ефект, мора повеќе да се работи според условите на пазарната економија. Во Македонија досега се пропаднати неколку компании и Мета и Палер и МАТ, и сите оставија десетици милиони евра загуби. Прашањето е зашто повторно би влегувале во таква авантура“, вели Рафајловски. Снежана Јовановска од туристичката агенција Орфеј, која е поранешна застапничка на АлИталија, вели дека секаде во светот државите ги продаваат уделите во авиокомпаниите што значи дека не е потребно директно државата да влегува во нова авантура. Но, признава дека соседна Србија направила добар бизнис со партнерството со Етихад. „Во услови на се поголема конкуренција и се помала исплатливост во

ко гледате за што се залагам во сите овие 25 години и на кои се состојби сум предупредил ќе видите дека национален авиопревозник ни е апсолутно потребен. Прво и основно квалитетот на услугите е многу подобар, а сигурно и цената нема да е иста како сегашната. Најважно од се што треба да сфатиме е дека нискобуџетните компании се решение единствено за гастарбајтерите но и тие ги избегнуваат кога можат.

Снежана Јовановска

туристичка Агенција Орфејпоранешен застапник на АлИталија

В

о услови на се поголема конкуренција и се помала исплатливост во авиоиндустријата иднината е во здружувањето. Само таквиот принцип може да направи посериозни промени и да ги подобри состојбите, а токму тоа ни го покажува примерот на Етихад и Ер Србија.

Капитал број 761 30.05.2014

18 Cover story

www.kapital.mk

авиоиндустријата иднината е во здружувањето. Само таквиот принцип може да направи посериозни промени и да ги подобри состојбите, а токму тоа ни го покажува примерот на Етихад и Ер Србија“, вели Јовановска. Таа додава дека секогаш кога се разговара на оваа тема не треба да се заборави дека што и да се направи Скопје сепак ќе остане во сенка на останатите регионални аеродроми и метрополи и дека не треба да се трудиме да се бориме со нив.

Цените на авиобилетите се уште се високи

Повеќе од 1.000 германски марки цена на авиобилет до среднодалечна европска дестинација е сликата која многумина македонски граѓани ја паметат од почетокот на деведесетите години кога вкупниот број на патници кои летаа од македонските аеродроми беше помал од 150.000. Навистина, во споредба со тогашните цени може да се каже дека македонските патници сега летаат по пониски цени. Но, сепак останува фактот дека летовите од Скопје се видно поскапи отколку летовите за истите дестинации од соседните аеродроми. Според Рафајловски, цените на авиолетовите од Скопје не се високи, тие се оптимални, па дури може и да се покачат. „Доколку беа високи и компаниите правеа екстра профит, немаше да се повлечат од Скопје, како што имаме состојба сега, а се најавуваат и уште компании кои ќе ги укинат редовните линии. На скопскиот аеродром ќе останат толку линии колку што реално се потребни за 800.000 до милион патници. Повеќе тешко ќе постигнеме“, вели Рафајловски од Адриа Ервејс. Со сличен став е и Снежана Јовановска која вели дека со влегувањето на нискобуџетните компании, Македонија е целосно покриена земја од аспект на авиосообраќајот и дека понудата и покриеноста не била на вакво ниво дури ни за време на Југославија. „Во моментов бројот на патници расте, а како никогаш досега може директно да се лета до многу европски метрополи и дестинации. Едноставно промените кои што се случија во последниот период дадоа резултати и Македонија конечно доби квалитни авио врски“, смета Јовановска. Иако растот на бројот на патници покажува дека постои основа за позитивна оценка на развојот на авиопревозот, факт е дека с$ уште голем број граѓани од Македонија летаат преку аеродромите во Софија, Солун, Белград и во Приштина. Влезот

на ТАВ во Македонија и изградбата на новиот скопски аеродром беа најавени и како можност Скопје да стане регионален авиоцентар, со директни линии до повеќе европски дестинации и со цени за авиобилети достапни за сечиј џеб. Но, тоа с$ уште не е така и аеродромите во соседните земји, сепак, нудат повеќе и поевтини авиодестинации. Во туристичката агенција Атлас плус велат дека дури и со патни трошоци до Софија или до Солун авиобилетот е поевтин отколку да се лета од Скопје. „Многу луѓе купуваат карти кај нас, а летаат од Софија или од Солун. Велат дека им се исплаќа каков било превоз до таму, без разлика дали е кола, автобус или такси“, изјави Емилија Насевска од агенцијата Атлас плус. Цените на авионските билети, според агенциите, се фактор број еден кој ја условува оваа појава. Од агенциите се согласуваат дека има промени по влезот на ТАВ, но дека цената на авиобилетите не е драстично променета за да влијае на целокупната слика. Катерина Ѓуровска од туристичката агенција Игуана тврди дека освен во делот на нискобуџетните авиокомпании, каде што на редовна основа летаат две компании, Пегасус и Визер, нема други разлики во квалитетот на авионската услуга од пред две години. „Цените со комерцијалните авиокомпании си останаа исти, да не речам и повисоки, бидејќи не летаат неколку авиокомпании, па на останатите летови цените се повисоки. Пренасочуваме 30% до 40% од патниците кон Тирана, Приштина, Софија, Солун“, вели Ѓуровска.

Познавачите на овој бизнис велат дека клучниот проблем за високите цени е тоа што нема директни линии. Ако се земе како репер цената на билетите за Виена со истата компанија Аустриа Ерлајнс може да се констатира дека патниците од Софија летаат дупло поевтино за Австрискиот главен град отколку оние од Скопје. Цената на летот Софија-Виена со Аустриа Ерлајнс почнува од 165 евра, а истиот лет од Скопје со од прилика иста километража со истата компанија почнува од 330 евра. Од Солун кој е подалеку за 250 километри до Виена од Скопје истиот лет со истата компанија чини 241 евро. Слична е состојбата и со втората голема и значајна дестинација од која редовно лета за Скопје, Истанбул Од Скопје за Истанбул до Туркиш Ерјлајнс се лета за 280 евра. Истиот подалечен по километри лет со истата компанија од Белград чини 162 евра. Од Софија ваков лет со истата компанија може да се најде по цена од 189 евра, додека од Солун цената е уште пониска и вреди 136 евра. Од Скопје поевтина е дури и Приштина со почетна цена за Истанбул со Туркиш Ерлајнс од 162 евра. Кога станува збор за врзаните летови со кои најмногу летаат Македонците разликите се уште подрастични. До Дизелдорф како една од најоптеретените дестинации од македонските патници од Скопје се лета за 375 евра преку Белград. До истата дестинација од Софија може да се стигне за 225 евра, а од Солун цените почнуваат од 219 евра. Повторно поевтини се и Приштина со 320 евра и Тирана со 337 евра.

Почитувани читатели, Капитал Медиа Гроуп ја подготвува традиционалната годишна едиција КАПИТАЛ 200 НАЈГОЛЕМИ И 200 НАЈУСПЕШНИ во Македонија, во која ќе биде анализирано работењето на најголемите и најуспешните компании во Македонија.

2014

Во Едицијата ќе бидат вклучени повеќе текстови, интервјуа со најголемите и најуспешните компании од различни индустрии, како и повеќе анализи: l Кои се компаниите и индустриите кои ќе го носат растот следната година? l Плановите и целите на најголемите компании l Кои се најбрзорастечките газели меѓу големите? l Неликвидноста ги гуши и големите компании l Најголемите предизвици за компаниите за 2015 година Во рамките на Едицијата во одделни анализи ќе биде анализирано работењето на компаниите од клучните индустрии:

Во Едицијата ќе бидат рангирани компаниите според вкупните приходи и нето добивката остварени во 2013 година, но во рангирањата ќе бидат вклучени и повеќе податоци за компаниите како вредноста на активата, вредноста на капиталот и уште многу други показатели и коефициенти за успешноста и ефикасноста во работење. Годинава за прв пат во едицијата ќе бидат обработени и различни податоци и коефициенти за задолженост, со цел да ја прикажеме состојбата во која компаниите го дочекуваат Законот за финансиска дисциплина. Сите рангирања и показатели, како и секоја година, ќе бидат изработени врз основа на официјални и ревидирани податоци обезбедени од годишните сметки на компаниите. годишна специјалнa едиција на kapital media group n септември 2014 n www.kapital.mk

За повеќе информации во врска со едицијата обратете се на e-mail или на телефонскиот број 02 3298 110 Лица за контакт: Бобан Ѓорѓиевски boban.gjorgjievski@kapital.mk

l Прехранбена индустрија l Индустрија за пијалаци и вино l Индустрија за автомобилски делови l Металопреработувачка индустрија l Градежна индустрија l Трговија l Телекомуникации l Енергетика, нафта и гас

Капитал број 761 30.05.2014

20

www.kapital.mk

Инвестиции

Повисоките даноци и лабавите закони г

Se pove]e Maked nedvi@nosti vo пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

К

вадратниот метар во туристичка населба во Грција се продава и за 300 евра, а цената на луксузните вили на Халкидики е падната за 70% и сега изнесува под 500.000 евра“. Ова информација до која дојде Капитал од лица кои директно се во бизнисот со недвижности во Грција не натера повторно да ја актуелизираме темата за се помасовното купување на станови и имоти во Грција од страна на македонски граѓани.

Причините за овој тренд се бројни. Кризата во Грција и високите даноци за имот воведени во последните неколку години ги принуди многу грчки граѓани да продаваат дел од имотите. Но, како и за се наљ пазарот кога понудата е многу голема и кога на продавачот му се брза тогаш цените одат надолу. Па така информациите кои ги добивме од грчките агенции и посредниците за купување имот се дека покрај веќе познатите македонски бизнисмени и политичари кои со години вложуваат големи пари во недвижен имот, во последно време се поголем е бројот на македонски греаѓани кои за инвестиција од 30.000 до 50.000 евра купуваат студија и апартмани во близина на морскиот брег. „Платежно поспособните купувачи

најмногу се заинтересирани за елитните населби на Касандра, првиот крак на Халхидики. Од друга страна, Паралија, Лептокарија и Платамона се интересни за оние со поограничени финансии. Но, интересот е се поголем и за едната и за другата дестинација“, вели грчка државјанка која се занимава со посредување на продажба на недвижности. Ваквите информации кои ни ги кажа нашата соговорничка ги потврдуваат и преку бројните грчки интернет огласници. Конкретно за Халхидики се нудат и можат да се најдат на продажба апартмани, студија, плацеви по извонредно ниски цени. На пример студио во Ханиоти од 25 метри квадратни и целосно опремено се продава за 35.000 до 40.000 евра. Апартманите со 50 метри квадратни во

www.kapital.mk

Капитал број 761 30.05.2014

Инвестиции

21

ги поевтинија имотите на Егејско море

donci kupuvaat o Grcija Покрај ниските цени, природните убавини и добрата инфраструктура голема улога во одлуката на Македонците да купуваат станови во Грција има и новиот закон според кој странци кои на територијата на Грција поседуваат или се во фаза на стекнување на недвижен имот во вредност од над 250.000 евра, имаат право да добијат визи за петгодишен престој во земјата. Овие неколку факти во комбинација со новиот закон придонесе во последните две години многу македонски граѓани да се одлучат за купување недвижен имот кај нашиот јужен сосед.

Капитал број 761 30.05.2014

22

www.kapital.mk

Инвестиции

Дали поевтинувањето на имотите во Грција ќе ги поевтини и македонските туристички места?

Д

о неодамна во Охрид можеше да се најде луксузен станбен простор кој се продаваше и по цена од преку 2.000 евра по метар квадратен. Во Маврово имаше периоди кога квадратниот метар за градежно земјиште се искачи и преку 30 и 40 евра што значи дека за просечно голем плац од 2.000 м2 требаше да се издвојат шеесет или седумдесет илјади евра, цена за која сега може да се купи супер модерен нов стан од 50 квадрати на Халхидики. Љупчо Ковач, од охридската градежна и изведувачката компанија Балабан и Партнери вели дека падот на цената на недвижностите во Грција може да биде само еден од факторите за пад на цените во Македонија, но не и клучен. „Цените во Македонија паѓаат и поради масовната градба во целиов изминат период и секако поради големите маржи кои дел од градежниците вештачки ги набиваа пред пет и повеќе години. А дали факторот ниски цени во Грција дополнително ќе ја влоши состојбата засега никој не може да прогнозира “ вели Ковач. Неговите тврдења ги потврдуваат и официјалните статистики според кои просечната цена на станбениот метар квадратен во Македонија од 51.644 денари во 2009 близината на плажата во Пефкохори се нудат и за помалку од 70.000 евра. Математички гледано станува збор за цена која се движи околу 1.000 до 1.200 евра за квадратен метар. Колку за илустрација по оваа цена се продаваат и становите со поглед на езеро во централното градско подрачје на Охрид. Засега нема Македонци кои купуваат острови, како што тоа го прават богатите светски бизнисмени, туку главно се заинтересирани за купување на апартмани, станови и јахти. Има многу македонски граѓани кои својот имот во Грција го купиле уште пред економската криза и воведувањето на даноците на имот. Покрај Македонци Грција се соочува со наплив на приватни купувачи на невижности и од Бугарија, Србија и Албанија, како и од земјите на Западна Европа.

Што предвидуваат грчките закони?

Во минатото Македонците, поради сложените процедури кои ги предвидуваше стариот грчки закон, изнаоѓаа различни начини за да купат стан или куќа преку договори со грчки или бугарски фирми. Токму овие комплицирани процедури и самиот страв и сомнеж од непознатиот правен систем на туѓа држава ги одвраќаше многумина да се повлечат од ваквата намера. Заинтересираноста за купување имоти се зголеми и откако законите за купување имот во Грција се изменија и се овозможи граѓани кои не живеат во земја-членка на ЕУ да може да купуваат недвижности во Грција. „Рокот за завршување на сите правни процедури за купување на стан во Грција знае да се оддолжи на период подолг и од шест месеци. Но, во секој случај сега е многу поедноставно отколку во времето на стариот закон. Купувањето на стан или било каков недвижен

преку 50.131 денар во 2010 и 49.941 во 2012 е падната на дури 46.825 денари во изминатата 2013 година. И за 2014 година најавите на играчите во градежниот сектор не се позитивни.

имот преку бугарски или грчки фирми можеби траеше пократко, но беше многу покомплицирано од актуелнава измената законска регулатива“, вели нашиот извор од Грција. Сепак, и покрај ваквото поедноставување на процедурите останува фактот дека македонските купувачи во Грција можат да станат жртва на истата онаа причина која ги натера грчките државјани да го продаваат имотот. Моментално данокот за купување недвижности во Грција се движи од 9% до 19%, плус давачки за адвокат, кои се движат околу 2% од износот. Иако оваа бројка не изгледа многу висока, познато е дека даноците во Грција се зголемени за седум пати од почетокот на кризата во 2009 година со постојани најави за понатамошно зголемување. Дека тревогата која владее во грчката јавност е основана зборува фактот дека конкретно за 2014 година пет и пол милиони Грци ќе треба да платат за по 715 евра за даноци кои во 2009 година изнесувале 105 евра. Дополнително грчкото Министерство за финансии веќе подолго време ја разгледува можноста за воведување задолжително осигурување на имот од земјотрес и поплава што природно би значело поголеми давачки за сопствениците. За имот вреден 100.000 евра сопствениците би требало да платат од 100 до 150 евра за годишно осигурување. Но, во зависност од вредноста, се разбира дека тие ќе можат да ги осигураат своите недвижности и на повисоки суми. Според известувањето на грчките медиуми лoгиката е ова да функционира на еднаков начин како и задолжителното осигурување за возила. Причина за ваквата практика е фактот дека грчката држава не е во состојба да плаќа

надомест на жртвите на природни непогоди како што се земјотресите или поплавите, па поради тоа ја разгледува можноста за воведување задолжително осигурување на недвижниот имот. Пред две години на сличен начин во Грција беше воведено задолжително поседување Сертификат за енергија, кој сопственициите на станови или куќи ги чини од 300 до 500 евра. За следната 2016 грчкиот премиер Самарас веќе најави дека данокот на имот во 2016 година ќе се намали и дека намалувањето ќе достигне 38%.

Со имот над 250 илјади евра до трајна виза и престој во Грција

Покрај Македонците информациите од нашиот јужен сосед говорат дека државјани и на други земји што не се членки на ЕУ масовно купуваат имоти во Грција. Причина за ова е многу оспоруваната одлука на властите во Атина за издавање визи за престој во земјата со рок на важност до пет години на лица што поседуваат недвижности на грчка територија. Согласно законот, странци кои на територијата на Грција поседуваат или се во фаза на стекнување на недвижен имот во вредност од над 250.000 евра, имаат право да добијат визи за петгодишен престој во земјата.Со вакво право ќе се стекнат и лица кои за период од најмалку 10 години под наем зеле хотелски или станбени објекти или туристички комплески, при што нивната наемнина е поголема од 250.000 евра. Официјално е потврдено дека првите вакви визи за петгодишен престој веќе им се издадени на државјани на Русија, Украина, САД, Канада и на Кина, кои поседуваат имот во Грција,а врз основа на сопственост на имот барање за визи доставиле и државјани на Индија, Египет и на Либан.

Капитал број 761 30.05.2014

24

www.kapital.mk

Интервју

Van^o Kostadinovski директор на Централниот регистар на Македонија

Za brzo i besplatn otvarawe firma, M ]e bide vo svetski

www.kapital.mk

Капитал број 761 30.05.2014

Интервју Во очекување на најновиот извештај Дуинг Бизнис, кој секоја година го подготвува Светската банка со цел да ги оцени условите за водење бизнис во светот, разговараме со директорот на Централниот регистар, Ванчо Костадиновски кој очекува дека последните измените во електронската регистрација на фирми ќе и донесат на Македонија уште подобар пласман од ланскиот. “Преземените новини и мерки очекуваме дека ќе го подобрат пласманот на македонската економија во извештајот Дуинг Бизнис и со тоа ќе ја направат земјата инвестиционо уште попримамлива.

no Makedonija iot vrv

25

XX Годинава за прв пат на македонските компании им беше дозволено годишните сметки да ги поднесуваат електронски? Како сте задоволни од функционирањето Системот за он-лајн поднесување на годишни сметки беше логична последица и надоврзување на постојните електронски системи со кои раководи Централниот регистар. Во суштина неговото воспоставување беше дополнителен напор за олеснување на дадена административна постапка за самата бизнис заедница. Имено, идејата произлезе во комуникација со еснафот кој секако најдобро си ја познава работата и може да ги детектира слабостите на еден систем. Заради креирање на едно оптимално решение кое требаше да одговори на барањата на групацијата на сметководители и бизнис заедницата, а во насока на поедноставно и побрзо поднесување на годишни сметки, тимови на вработени од Централниот регистар континуирано одржуваа презентации и беа во непосреден контакт со претставници на истите во голем број општини ширум државата. Како основни барања кои беа истакнати од оваа професионална заедница се однесуваа на: продолжување на рокот за поднесување на годишна сметка, создавање на понапреден систем за олеснето поднесување на годишни сметки, односно систем за оптимално поднесување на годишни сметки и тоа како во хартиена, така и во електронска форма. Системот кој се промовираше едновремено значеше реализација на овие барања и последователно на тоа ваквиот подвиг позитивно беше прифатен од страна на бизнис заедницата, при што позитивниот фидбек се гледа во бројот на поднесени годишни сметки он-лајн за оваа година и тоа не само од страна на оние кои беа законски задолжени, туку и од страна на оние кои го препознаа ваквото административно олеснување. Исто така, заради доближување на овој систем до крајните корисници, односно заради запознавање на предностите од користењето на истиот, Централниот регистар во континуитет, во сите општини организираше соодветни обуки. Оваа активност ќе продолжи и во иднина со цел побрзо прилагодување и на оние сметководители кои се уште го користат хартиениот начин на поднесување на годишни сметки. Крајната цел е целосно надминување на хартиеното поднесување на годишни сметки и преименување на целата постапка во комплетно електронско решение. Позитивниот прием и едноставноста на решението може да се поткрепи со фактот дека за 2013 година од околу 90.000 поднесени годишни сметки, дури 15.000 се годишни сметки поднесени он-лајн, иако законската обврска задолжуваше само околу 1.000 субјекти да го применуваат овој начин.

XX Неодамна беа направено измените со кои се овозможува регистрацијата на фирма во Македонија да може да се прави целосно електронски и бесплатно.

Капитал број 761 30.05.2014

26

www.kapital.mk

Интервју

Како функционира тоа во пракса? Колку функционира тоа во пракса? Колку фирми се регистрирани на овој начин, а колку вкупно регистрирани има минатата година? Да, започнувајќи од 4 март годинава стапи во сила Законот за изменување и дополнување на Законот за трговските друштва, со кој се овозможи целосна електронска регистрација на доо, дооел и тп и тоа без надоместок кон Централниот регистар и без награда за спроведената процедура за регистрација на истите. Имено, постапката за регистрација се спроведува од страна на “регистрационите агенти” како посебна овластена категорија на подносители во трговскиот регистар, кои овластувањето го добиваат од страна на Централниот регистар врз основа на законски утврдени критериуми. Горенаведените законски измени го трасираа патот на целосна електронска регистрација како единствен начин на поднесување на пријави за упис за овие организациони облици, при што спроведените анализи покажуваат дека ваквата реформа не доведе до застој во спроведувањето на уписите, односно статистичките податоци сами за себе говорат дека се задржа континуитет во поднесувањето на пријави, кој исто така не загуби од својот квалитет изразен преку запазување на времето за спроведување на постапката за регистрација, а и воедно преку бројот на поднесени пријави пресметан и изразен во споредба со времето кога хартиеното поднесување беше единствен начин на аплицирање. Исто така, за да се запази квалитетот на услугата, односно навремен одговор на барањата на странките, се презедоа мерки за широка територијална распространетост на регистрационите агенти со што дополнително се излезе во пресрет и се опфатија и малите населени места каде до сега немало канцеларии на Централниот регистар што дополнително значи пресрет на барањата на претприемачите од помалите места. Дополнително, мислиме дека на новите претприемачи им излеговме во пресрет со тоа што процесот на регистрација сега значи еден чекор, а нула трошоци. Ваквата мерка од друга страна значеше откажување од 20 милиони денари приход за Централниот регистар и едновремено за Владата на Македонија, кои, пак, беа оставени на самите претприемачи заради посмело остварување на своите бизнис планови. Имено, на целата територија на државата постојат околу 300 субјекти со добиено овластување за регистрационен агент, а досега се поднесени вкупно 599 пријави за основање на доо, 4.067 пријави за основање на дооел и 739 пријави за основање на трговско претпријатие. Ако се земат во предвид статистичките податоци за бројот на основањата на овие организациони облици во ист временски интервал, а во однос на минатата година, како и за 2012 година, може јасно да се утврди дека оваа новина не потфрлила во својата реализација. Во таа насока,

Околу 25.000 фирми имаат седиште на домашна адреса XX Додека се прават измените за електронско и бесплатно формирање на фирма Министерството за економијата има иницијатива дека секоја фирма мора да биде регистрирана во деловен простор и дека се укинува можноста да се регистрира фирма на домашна адреса. Дали сметате дека ваквите измени ќе го отежне и обесхрабри основањето на нови фирми? Во однос на ова прашање можам само да Ви кажам дека по извршената анализа од страна на Централниот регистар, Министерството за финансии и Министерството за економија е утврдено дека постои проблем со непријавување на промените на седиштата на субјектите. Едновремено постои неправилно искористување на бенефитите и нивно недоволно разграничување во однос на тоа дали се наменети за правните лица или се наменети за лична употреба, односно настанува нивно испреплетување и не постои јасна дистинкција на она што е средство на компанијата и на она што претставува средство за лична употреба, а сето тоа се должи на нејасното дефинирање на седиштето, односно локацијата. Самата бројка од околу 25.000 компании кај кои седиштето на субјектот се поклопува со адресата на основачите или управителите укажува на тоа дека се работи за покомплексно прашање за чие надминување во следниот период Централниот регистар во соработка со Министерството за финансии и Министерството за економија ќе понуди решение со кое треба да се воведе ред, а кое сепак нема да предизвика поголеми потреси како кај постоечките субјекти, така и кај тие кои треба да се основаат. Во моментов, предлогот за кој разговараме е во мирување. статистичките податоци покажуваат дека просекот на основани трговски друштва во тромесечјето март, април, мај за 2012, 2013 и 2014 година се одржува на исто ниво и изнесува околу 1.300 нови субјекти.

XX Како овие измени ќе се одразат врз имиџот на Македонија, особено на оценувањето во извештајот за правење бизнис од страна на Светска банка? Како очекувате да биде рангирана Македонија во годинешниот извештај? Преземањето на оваа мерка како и на низа други очекуваме дека ќе допринесат државата да биде високо рангирана во следниот извештај на Светска банка и тоа меѓу најдобри економии во светот и во Европа. Имено, самото тоа што процесот на регистрација сега е возможно да се спроведе само на едно место - кај регистрациониот

агент без дополнителна нотарска заверка на прилозите, со обезбедување на решението за упис на основање во дигитална форма и со тоа надминување на потребата од доаѓање во канцелариите на Централниот регистар значително влијае врз факторот време за завршување на целокупната постапка. Дополнително, изземањето на печатот од задолжителна примена во правниот промет и надминување на обврската компаниите да го обезбедуваат за започнување на бизнис значи еден чекор помалку како во однос на времето, така и во однос на трошоците. Исто така, за да ги намалиме трошоците преминавме кон регистрација на доо, дооел и тп без надоместок кон Централниот регистар и без награда за спроведување на регистрационата постапка од страна на регистрационите агенти. Сите горенаведени новини и мерки очекуваме

www.kapital.mk

Капитал број 761 30.05.2014

Интервју

дека ќе го подобрат пласманот на македонската економија во извештајот Доинг Бусинесс и со тоа ќе ја направат инвестиционо примамлива. Подоброто рангирање во рамките на извештајот е секако признание за сработеното, но сепак рангирањето од корисниците и нивното задоволство е најважно.

XX Колку македонските фирмите ги користат електронските потврди кои ги издава Централниот регистар при учество на тендери? Динамичното време бара динамични системи и одговори на комплексните барања и потреби на бизнис секторот. Системот за е-потврди е одговор на барање на бизнис заедницата за поедноставување на обезбедувањето на потребните документи и потврди за учество во тендерски постапки. Имено, овој проект настана во соработка помеѓу бизнис заедницата

и Владата на Македонија, а истиот беше дел од мерката Регулаторна гилотина фаза 4, која во целост се реализираше. Иако основните барања на економските оператори се сведуваа на поедноставено прибирање на потребната документација во хартиена форма за учество во тендерски постапки, Централниот регистар проектот го издигна на повисоко ниво и обезбеди овие потврди да се преземаат и во дигитална форма потпишани со квалификуван сертификат и со иста правна сила на дотогаш издаваните хартиени документи. Овој систем овозможи сите потребни документи да се прибават на еден шалтер и тоа со можност претходно да се порачаат преку интернет, а по желба на странката да се подигнат во хартиена форма на шалтер или да се симнат во дигитална форма потпишани со квалификуван

27

сертификат и како такви директно да се употребат и прикачат на системот на Бирото за јавни набавки. Големиот број на потврди обезбедени преку овој систем говорат дека истиот ги задоволи барањата на бизнис заедницата, односно на економските оператори кои конкурираат и учествуваат во постапките на јавен повик. Уште повеќе, употребната вредност на овие потврди е толку поголема што истите покрај во тендерски постапки се користат и во други административни постапки за остварување на најразлични права. Имено, од ставањето во функција на овој систем, па заклучно со месец мај 2014 година биле издадени околу 160.000 потврди.

XX Како институција во која се евидентираат обврзниците, може ли да ни кажете како функционира обврзницата во пракса? Колку фирми ја имаат досега издадено и дали таа е прифатена кај фирмите? Задолжницата како инструмент на платниот систем се појави со Законот за задолжница каде едновремено се наоѓа и правната основа за воспоставувањето на Регистарот на задолжници кој го води Централниот регистар. Задолжницата во суштина претставува еден вид обезбедување за наплаќање на одредено побарување кое произлегува од одредено правно дело, односно договор. Имено, странките на договорот односно трговските субјекти доброволно се согласуваат за издавање на задолжница, при што нотарите се заедницата кои се овластени за составување на задолжницата и нејзиното евидентирање во системот, а врз основа на податоците дадени од самите странки кои се однесуваат на износот на побарувањето, рокот за наплата, крајниот рок, каматата и носителот на платен промет преку кој ќе се реализираат наплатите. Доколку должникот доброволно не ја исполни обврската, тогаш доверителот има право најкасно до крајниот рок за наплата да ја поднесе задолжницата кај договорениот носител на платен промет и да бара нејзино извршување, при што ова извршување се спроведува од сите банкарски сметки со кои располага должникот. Доколку после извесен период се утврди дека банката не може да го изврши долгот, во тој случај на доверителот му стои на располагање можноста за ангажирање на извршител кој преминува кон извршување на предметот. Во секој случај доколку должникот надвор од овој систем ја исполни својата обврска постои можност здолжницата да се избрише преку нотар. Од воспоставувањето во септември 2012 година, па до денес издадени се вкупно 90 задолжници во вкупна вредност од 186.323.791 денари.

XX Како работеше македонската економија минатата година?Со какви резултати ја завршија минатата година македонските компании? Колку приходи и добивка оствариле? Согласно податоците со кои располага Централниот регистар, односно врз

Капитал број 761 30.05.2014

28

Во Македонија има 57 илјади активни фирми XX Колку фирми се реално активни во Македонија? И дали Централниот регистар почна со бришење на неактивните фирми? Врз основа на податоците од Регистарот на годишни сметки, односно врз основа на поднесените годишни сметки за 2013 година во Република Македонија како активни се водат 57.092 трговски друштва, при што дополнително во 2014 година биле основани нови 2.528 трговски субјекти како активни учесници на пазарот. Централниот регистар ја спроведе постапката на бришење на субјектите на упис кои се водеа како субјекти со непотврдени податоци, односно субјектите кои со преминувањето на надлежноста до судот во Централниот регистар не ги потврдиле своите податоци. Согласно ваквиот критериум беа избришани вкупно 4.271субјекти на упис. Исто така, на веб страната на Централниот регистар објавени се вкупно 3.531 субјекти на упис чии сметки биле водени како блокирани од страна на Управата за јавни приходи и за кои постапката за бришење е во тек, односно за истите се уште се евидентираат писмени известувања за започната постапка за стечај или ликвидација. По добивање на пречистен список ќе се премине кон нивно бришење. Додека, пак, за субјектите на упис за кои е потребно да се утврди статус на активен или неактивен од страна на УЈП, а врз основа на тоа да се премине кон бришење на истите се уште се предмет на анализа во Управата за јавни приходи. основа на поднесените и евидентирани годишни сметки за 2013 година може да се забележи дека работењето на субјектите од нефинансискиот сектор бележи позитивен тренд. Имено, остварени се вкупни приходи во износ од 1.066.688.136 денари, а вкупните расходи изнесуваат 1.010.605.942 денари. Нето добивката за деловната година изнесува 80.362.923 денари, наспроти нето загубата која за деловната година изнесува 25.831.868 денари.

XX Кои нови проекти може да се очекуваат од Централниот регистар? Последно во Централниот регистар се работеше на проектот за електронска аукција во стечајните постапки, а чија основна цел е зголемување на степенот на транспарентност при спроведување на истите. Од ставањето во функција на системот до сега он-лајн се пријавени околу 130 аукции. Како новина што се очекува во брзо време да стане оперативно се системските решенија за е-залог и е-лизинг што подразбира електронско, односно он-лајн поднесување на

пријави за евидентирање на залог и лизинг и доследно дополнително поедноставување и забрзување на овие постапки. Секако во догледно време ќе одиме чекор напред со Системот за е-регистрација, при што електронското решение ќе го искористиме и за другите типови на упис како што се промените и бришењата, а со цел на бизнис заедницата дополнително да и олесниме и да и ги обезбедиме бенефитите на напредните софтверски решенија. Исто така, напредната информатичка технологија ќе најде своја реализација и при креирањето и воспоставувањето на системот за фер и правична електронска распределба на стечајните предмети. Секако, Централниот регистар е институција која своите производи и системи ги креира согласно барањата и потребите на бизнис заедницата и пошироката јавност, при што доколку се јави потреба ние целосно ќе се посветиме да одговориме на нови предизвици, доколку тоа значи дополнително поедноставување и забрзување на услугите на кои ние сме провајдери.

Капитал број 761 30.05.2014

30 500

www.kapital.mk

финансии

494,4 (во милиони евра)

400

Годишен промет на берза од класично тргување со акции и обврзници

300

200

100

132,2 66,6

53,2

0

2007

2008

2009

2010

Рекордно мал промет со акции и обврзници

Za [to posto

Ако инвеститорите немаат интерес да купуваат акции од македонските компании, а фирмите од друга страна немаат порив да се трансформираат во акционерски друштва, да направат нови емисии на акции и на тој начин да се финансираат, тогаш се отвора дилемата дали воопшто има економска логика и оправданост постоењето на Македонската берза?! За една година, од мај лани до мај годинава, на берзата се свртеле само 38 милиони евра купувајќи или продавајќи хартии од вредност и тоа е за 8,7% помалку на годишна основа. Жаргонски кажано, парите се префрлаат „од шупливо во празно“. Интересот за купување акции не се зголеми ниту откако на Берзата се појавија нови 84 задолжително котирани акционерски друштва. Индексот МБИ 10 во истиот период загуби 5,9% од вредноста.

пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

И

нвеститорите на Македонската берза свртеле само 38 милиони евра за една година (од мај лани до мај годинава) купувајќи или продавајќи хартии од вредност, што е за 8,7% помалку на годишна основа. Жаргонски кажано, парите се префрлаат „од шупливо во празно“. Интересот за

www.kapital.mk

Капитал број 761 30.05.2014

финансии

31

Извор: Македонска берза

55,9

44,8

2011

2012

34,5 2013

toi berzata?! купување акции не се зголеми ниту откако на Берзата се појавија нови 84 задолжително котирани акционерски друштва. Индексот МБИ 10 во истиот период загуби 5,9% од вредноста. Може ли да биде полошо од ова?! Овие статистички податоци не се новост кога е во прашање домашната берза, бидејќи покажуваат дека продолжува негативниот тренд кој трае веќе неколку години. Ако инвеститорите немаат интерес да купуваат акции од македонските компании, а фирмите од друга страна немаат порив да се трансформираат во акционерски друштва, да направат нови емисии на акции и на тој начин да се финансираат, тогаш се отвора дилемата дали воопшто има економска логика и оправданост

постоењето на Македонската берза?! Финансиските аналитичари коментираат дека берзата засега има улога да ги задоволи критериумите што ги бара Европската Унија земјата да има пазар на капитал. „Доколку и во иднина продолжи трендот на намалување на обемот на тргување на Македонската берза, нејзината функционалност, ефикасност и одржливост ќе бидат доведени во прашање. Токму берзата е местото на кое се вреднуваат македонските компании. Нивните проекти кои во иднина ќе треба да ги финансираат преку емитување на акции или обврзници, зависат од ефикасноста на Берзата односно од нивното реално вреднување како основа за носење

на одлуки за прибирање на капитал“, оценува Горан Марковски, главен извршен директор на КБ Публикум Инвест, кој во интервју за Капитал ги анализира сите дилеми поврзани со Берзата. Берзанските аналитичари велат дека локалните инвеститори немаат капацитет да вложуваат во акции, иако тие се потценети во однос на финансиските резултати што ги објавуваат компаниите. Статистиката покажува и дека дури 88% од прометот лани бил реализиран преку купување или продавање акции од страна на домашни инвеститори, граѓани или компании. Повеќе од половина од компаниите за лани пријавиле оперативна добивка, но голем дел од

Капитал број 761 30.05.2014

32

www.kapital.mk

финансии Горан Марковски

Лазар Камчев

Д

акедонските компании се уште се свртени кон традиционалниот начин преку задолжување кај банките и не ја користат берзата како извор на дополнителни финансиски средства. Со издигнување на корпоративното управување во иднина за очекување е дека ќе почнат првите чекори.

главен извршен директор на КБ Публикум Инвест

околку и во иднина продолжи трендот на намалување на обемот на тргување на Македонската берза, нејзината функционалност, ефикасност и одржливост ќе бидат доведени во прашање. Токму берзата е местото на кое се вреднуваат македонските компании.

нив се уште кумулираат и загуби со што им се подјадува капиталот. Меѓутоа, економската криза веќе не може да биде алиби за слабата побарувачка бидејќи најголемите светски берзи, па дури и во земјите од регионот годинава прикажаа раст. Иако статистиката опишува апокалиптична ситуација на домашниот пазар на капитал, директорот на Македонската берза, Иван Штериев вели дека „финансиската историја познава вакви состојби и ова знаело да се случува по големите берзански контракции“. Извршниот директор на КД Фондови, Лазар Камчев, коментира дека берзата може да се раздвижи со вложувањата на странските и домашните инвеститори. „Најавите на Народната банка за позитивните макроекономски проекции на нашата економија може да придонесат за развој на овој сегмент како и да го свртат фокусот на странските инвеститори кон македонската берза за хартии од вредност“, вели Камчев. Тој вели дека една од основните функции на берзата е обезбедување на свеж капитал преку јавна емисија на хартии од вредност. „Но, македонските компании се уште се свртени кон традиционалниот начин преку задолжување кај банките и се уште не ја користат берзата како извор на дополнителни финансиски средства. Со издигнување на корпоративното управување во иднина за очекување е дека ќе почнат првите чекори“, коментира Камчев. Меѓутоа, лани немаше ниту една јавна емисија на хартии од вредност што покажува дека компаниите се уште не го користат пазарот на капитал како извор на финансирање на своите проекти. Директорите на домашните компании се скептични дека берзата може да им послужи да обезбедат пари за нови инвестиции. „Финансирањето преку емисија на акции на берзата по теорија значи и пристап до најевтин капитал, меѓутоа, тоа е речиси невозможно во македонски услови. Мислам дека инвеститорите немаат доверба во помалите компании кои имаат потреба да се финансираат и се сомневам дека би вложиле пари во такви акции. Кај нас тоа би можело да успее само доколку некоја банка или некоја од најголемите компании одлучи да направи емисија на нови

извршен директор на КД Фондови

М

акции. Капацитетот на домашните инвеститори е ограничен, граѓаните и понатаму за најсигурни ги сметаат банките и најчесто ги орочуваат парите како депозити“, вели Ангел Димитров, директор на акционерското друштво Мода од Свети Николе кое од минатата недела мораше да се појави на берзата како задолжително котирана компанија. Меѓутоа, дури и најголемите македонски компании засега не размислуваат да се финансираат преку емисија на акции на берзата. Од Македонски Телеком велат дека „создавањето на успешен имиџ во јавноста всушност го олеснува патот на компаниите до нов свеж сопственички капитал. Македонски Телеком будно ја следи состојбата на пазарот на капитал, но сепак во овој момент немаме конкретни планови или анализи во овој правец“. Сопственикот на компанијата Брако, Кочо Анѓушев, изјави дека не е убеден дека треба да ја трансформира својата фирма од друштво со ограничена одговорност во акционерско друштво, бидејќи смета дека таквиот потег нема да им донесе свеж капитал. “Во опкружувањето нема инвеститори што ќе покажат интерес да ги купат нашите акции и со тоа да ни овозможат да се финансираме преку пазарот на капитал. Во земјава тие што имаат пари, попрво би купиле стан или би ги орочиле парите во банка отколку да купат акции. Доколку се појават заинтересирани инвеститори да вложат пари во акции, можеби и би се одлучиле да обезбедиме капитал преку емисија на акции. Еве на пример приватните пензиски фондови имаат многу пари и ако тие покажат подготвеност да инвестираат во наши акции, ние веднаш би се одлучиле за таков чекор“, истакна Анѓушев.

Никакво фајде од задолжителната котација

Инвеститорите купиле или продале акции од задолжително котираните 84 компании во вредност од само 3,6 милиони евра, што е помалку од 10% од вкупниот промет направен на берзата во период од една година. Ова е и статистичка потврда дека зголемената понуда на пазарот на хартии од вредност со нови акции од компаниите што мораа да котираат на берзата, не го зголеми интересот на инвеститорите повеќе да вложуваат. „Задолжителната котација не го

зголеми прометот на македонската берза, но тоа не беше ни очекувано, што не е случајот и со објавувањето на податоците и транспарентноста на компаниите. Во услови на намалена ликвидност, инвеститорите се одлучуваат за вложување во компании со добри финансиски резултати, голема ликвидност на нивните акции, доволен free-float на акциите, но и во стабилни и перспективни сектори и индустрии“, вели Лазар Камчев, главен извршен директор на КД Фондови. Менаџерите на компаниите што ги опфати задолжителната котација на берза, една година потоа велат дека берзанското искуство не им донело никакви придобивки. „Единствено нешто што се промени откако со задолжителната котација моравме да излеземе на берза е што финансиските извештаи наместо до Комисијата за хартии од вредност, ги доставуваме до Берзата. И тоа што надоместокот за котирање на берза е повисок отколку надоместокот што го плаќавме кај Комисијата. Ниту една наша акција досега не истргувана. Ниту има понуда, бидејќи акционерите не сакаат да ги продаваат своите акции, ниту пак има интерес од инвеститорите да купуваат наши акции. Кога нешто се прави на сила, со декрет, а без економски интерес, тогаш ефекти нема“, вели Ангел Димитров, директор на акционерското друштво Мода од Свети Николе. Од Македонски Телеком, коментираат дека задолжителната котација воопшто, претставува еден позитивен исчекор кон развојот на македонскиот пазар на капитал. „Како дел од Deutsche Telekom Групацијата, Македонски Телеком и претходно имаше воспоставено пракса на добро корпоративно управување и беше прилично транспарентен кон своите инвеститори. Сепак, котацијата донесе пообемни барања за известување кон инвеститорите, а Македонски Телеком беше подготвен веднаш да одговори на тие барања. Со тоа транспарентноста, квалитетот и обемот на информации кон инвеститорската јавност дополнително се зголеми“, велат од Телеком.

Спасот е во поврзување со регионалните берзи?

Поврзувањето на домашната берза со регионалните ќе ги доближи македонските компании и нивните

www.kapital.mk

Капитал број 761 30.05.2014

финансии Кочо Анѓушев

Ангел Димитров

о опкружувањето нема инвеститори што ќе покажат интерес да ги купат нашите акции и со тоа да ни овозможат да се финансираме преку пазарот на капитал. Во земјава тие што имаат пари, попрво би купиле стан или би ги орочиле парите во банка отколку да купат акции.

инансирањето преку емисија на акции на берзата по теорија значи и пристап до најевтин капитал, меѓутоа, тоа е речиси невозможно во македонски услови. Мислам дека инвеститорите немаат доверба во помалите компании кои имаат потреба да се финансираат и се сомневам дека би вложиле пари во такви акции.

директор на Брако

директор на АД Мода, Свети Николе

В

акции до странските инвеститори, но тоа не е гаранција дека пазарот веднаш ќе заживее, коментираат финансиските аналитичари. Според нив, интересот за купување акции од домашните компании ќе зависи од нивните финансиски резултати односно дали ќе работат со добивки или загуби. Камчев од КД Фондови вели дека идејата за спојувањето или потесната соработка меѓу берзите е актуелна веќе подолг временски период и оваа соработка би требало да придонесе за привлекување на повеќе капитал, зголемена трговија и ликвидност на сите пазари како и зголемен интерес. „Се очекува новоформираната компанија да го привлече вниманието на останатите регионални инвеститори и берзи“, вели Камчев од КД Фондови. Директорот на Берзата, Штериев, најави дека брокерите од Македонија ќе може да купуваат акции од која било компанија што котира на пазарите на хартии од вредност во Бугарија и Хрватска бидејќи се работи на поврзување на берзите од Скопје, Загреб и Софија. Како што тој ја информираше јавноста, формирана заедничка компанија, со седиште во Македонија со што е направен конкретен исчекор во правец на создавање регионална мрежа за тргување со хартиите од вредност што котираат на трите берзи. Тој додаде дека идејата за берзанско регионално поврзување добила поддршка и од меѓународните финансиски институции. „Оваа компанија во многу блиска иднина треба да потпише договор за грант со ЕБОР за финансирање на развој на софтверска апликација, што ќе им овозможи на брокерите во Хрватска, Бугарија и Македонија на едноставен начин да тргуваат со хартиите од вредност од која било од трите берзи. Максимално ќе се заложиме овој проект успешно да заврши и да се имплементира, со што ќе се создаде функционален нуклуес кон кој, се надеваме, ќе се придружат и други регионални пазари“, изјави Штериев. Претседателот на Комисијата за хартии од вредност, Елизабета Чингаровска, смета дека „спојувањето на берзите сигурно би придонело за привлекување повеќе капитал, а финансирањето преку пазарот на хартии од вредност е опција до која може да се стигне преку јакнење на корпоративната свест“. Очекувањата се дека спојувањето

33

Ф

на пазарите од Југоисточна Европа ќе придонесе за привлекување повеќе капитал, а ќе го поттикне и финансирањето преку пазарот на хартии од вредност. „Ние како Агенција за надзор на финансиските услуги во Хрватска поддржуваме иницијатива на спојување на регионалните берзи, а допрва би се видело кои би биле резултатите од таквото спојување. Засега се знае дека во тоа спојување ќе бидат вклучени Македонија, Хрватска и Бугарија и жал ми е што другите земји кои во почетокот најавија спојување сега се откажаа, но ако проектот биде успешен очекуваме дека и тие земји ќе се приклучат“, изјави Петар Матек, претседател на Управниот одбор на Хрватската агенција за надзор на финансиските

П

услуги (ХАНФА). Истанбулската берза како најголем пазар на хартии од вредност во Евроазискиот регион го поддржува регионалното спојување на пазарите на капитал. „Добро е да се чуе дека берзите во регионот стануваат се поблиски, и од историјата ние гледаме дека делиме заеднички вредности и култура и како Истанбулска берза сме подготвени да соработуваме со берзите овде, особено со берзата во Скопје, затоа што стручното знаење а и базата на инвеститори може да се сподели со берзите. Исто така, меѓу регионалните берзи може да ги додадеме и глобалните играчи како што е на пример НАСДАК“, вели Цетин Али Донмез, заменик претседател на Истанбулската берза.

НАЧИНИ ЗА ПОДОБАР БИЗНИС ПРЕКУ ЕНЕРГЕТСКА ЕФИКАСНОСТ

роКредит како банка со директна заложба за придонес кон животната средина, оствари дирекна средба со бизнисите на која беа претставени поволните услови за кредитирање на инвестиции во енергетско ефикасни решенија кои имаат дирекон влијание на растот на бизнисот. На настанот присуствуваа хотели, ресторани и пекари од Скопје. Овие сегменти имаат можност со мали вложувања во опрема како конвекторски печки, разладна опрема, машини за садови, системи за греење и ладење, котли и системи за искористување на соларна енергија да постигнат видна заштеда на трошоци, можност за зголемување на капацитет на комплексите, модернизација и поголема конкурентност. Дополнително на настанот беа присутни и добавувачи на енергетско ефикасна опрема и машини за угостителството кои овозможија стручно приближување на заштедите и повратот на секоја потенцијална инвестиција. "Секоја потенцијална бизнис инвестиција може да биде енергетски ефикасна-само треба да се одбере вистинскиот начин. Не само што сме прва банка која понуди кредитирање на ваквите инвестиции, ПроКредит нуди и многу повеќе од тоа: насочување и советување на бизнисот во таа насока. Имаме советници за клиенти токму за таа специјалност-енергетски ефикасни решенија. Нашиот кадар може да понуди совет со цел бизнисот да ја насочи инвестицијата на еден помудар и поефикасен начин". изјавуваат од ПроКредит Банка ПроКредит Банка го нуди еко кредитот, како најконкурентна можност на пазарот за инвестиции на бизнисите кои би донеле заштеда на трошоци и помало загадување на животната средина.

Капитал број 761 30.05.2014

34

www.kapital.mk

Интервју

Goran Markovski извршен директор на Друштвото за управување со инвестициски фондови, КБ Публикум инвест

Berzata ]e za@ivee koga kompaniite ]e po^nat da pravat pove]e profit пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

Игор Бансколиев

Г

-не Марковски, од година в година инвеститорите се повеќе го губат интересот да купуваат акции на Македонската берза. Постојано се поставува прашањето како може

да се раздвижи пазарот на хартии од вредност, но пазарот никако не заживува. Какви се вашите очекувања, може ли негативниот тренд да запре? Како? Основен двигател на пазарот на капитал се очекувањата за идните резултати на македонските компании, како и придобивките од инвестирањето во акции. Тука треба да се бара одговорот на прашањето. Во моментот цените на повеќето македонски компании се далеку под нивото на цени што слични компании во развиените земји ги имаат на пазарите на капитал. Сепак, оваа ценовна разлика с$ уште не е доволна

мотивација, како за домашните, така и за странските инвеститори, кои во моментот се сконцентрирани на компаниите од развиените земји. Од друга страна, иако македонската економија остварува значајно повисоки стапки на раст во однос на просекот во ЕУ, сепак растот барем засега не произлегува од компаниите кои се тргуваат на македонскиот пазар на капитал кои во 2013 година во најголем број на случаи имаат исти или полоши резултати во однос на 2012 година. Со постепено исцрпување на можностите за инвестирање во развиените пазари на капитал, меѓутоа уште поважно, со

Капитал број 761 30.05.2014

Интервју Се додека не се подигне профитабилноста на македонските компании на повисоко ниво, не можеме да очекуваме зголемен интерес на инвеститорите. Основен двигател на пазарот на капитал се очекувањата за идните резултати на македонските компании, како и придобивките од инвестирањето во акции. Во моментот цените на повеќето македонски компании се далеку под нивото на цени што слични компании во развиените земји ги имаат на пазарите на капитал. Сепак оваа ценовна разлика се уште не е доволна мотивација, како за домашните, така и за странските инвеститори, кои во моментот се сконцентрирани на компаниите од развиените земји. подобрување на остварувањата на македонските компании и очекувањата за идните резултати може да се очекува зголемен интерес на странските инвеститори кои во изминатите пет години значајно го намалија инвестирањето во Македонија. Враќањето на странските инвеститори кои се индикатор за домашните инвеститори дека пазарот на капитал во Македонија има потенцијал за остварување на заработки ќе има силно позитивно влијание во насока на раздвижување на пазарот на капитал. Секако, без оглед на странските портфолио инвестиции, основно правило е дека домашните инвеститори треба да бидат основната движечка сила на нашиот пазар.

XX На последната берзанска конференција зборувавте за воведување „задолжителна дивиденда“ како поттик за инвестирање во акции. Колку е ова изводливо и какви резултати може да се очекуваат? Размислувањата на учесниците на пазарот на капитал се дека задолжителната дивиденда како процент од остварениот профит на компанијата би го зголемила интересот на инвеститорите, а истовремено би се обезбедила заштита на интересите на малцинските акционери. Доколку инвеститорите знаат дека ќе добијат дел од профитот, тие ќе бидат многу повеќе мотивирани да вложуваат во акции

35

на компании каде што ќе оценат дека на даноците, стапка за овие награди е во идниот период се очекува раст на идентична и доколку би се исплатило нивната профитабилност и зголемување дивиденда. Одлуката на државата го на нивните приходи по основ на стимулира задржувањето на добивката дивиденди. На пазарот на капитал во во компаниите под претпоставка Македонија има низа компании кои што дека тие средства и се потребни на остваруваат солиден компанијата. Меѓутоа, профит, меѓутоа доколку акционерите истиот не го делат како оценат дека треба да се дивиденда. Во услови подели добивката како на неефикасен пазар, дивиденда, постоечката цените на акциите даночна регулатива со на овие компании не ништо не се разликува со Најголем дел реагираат на овие одлуки претходната и тогаш и од компаниите и акционерите не можат сега ќе се плати данок на објавуваат минимум добивка од 10%. да го валоризираат ефектот од зголемениот неопходни u Државата капитал на компанијата. информации лани се обиде со Вакви мерки се административна предвидени применуваат во Грција мерка да извади повеќе со закон и каде што компаниите се акционерски друштва обврзани да исплатат правилникот за на берзата. Може 35% од добивката, во ли да се каже дека котација. Тие Бразил таа стапка е задолжителната котација информации 25%. Во Шведска 10% од ги даде очекуваните акционерите на одредена посебно кога резултати за развојот на компанија имаат право се работи за берзата? да побараат исплата Мерката за задолжителна образложение на на дивиденда. Оваа котација ја зголемува работењето на мерка би се однесувала на на котирани компании квартално ниво или, транспарентноста компаниите и го доближува во чија сопственичка пак, плановите за работењето поблиску структура се присутни до инвеститорите. Тоа идните активности, малите акционери, кои е секако придобивка за се скромни и остваруваат профит, пазарот на капитал што ги покриле загубите недоволни за се валоризира во услови од минатите години, ги на динамизирање на донесување на постигнале законски економијата што беше инвестициски предвидените нивоа случај во минатиот одлуки базирани на резерви и не се берзански бум. соочуваат со одредени на анализи на Имено, спроведената мерки од регулатор или задолжителна котација работењето на државен орган со кои се во 2001 година го компаниите. ограничува исплатата на зголеми потенцијалот дивиденди. за инвестирање на XX Државата од друга страна македонскиот пазар на капитал и дестимулира делење дивиденди привлече низа странски портфолио со тоа што ги ослободува од данок инвеститори кои своите одлуки ги темелат компаниите што ја реинвестираат токму на информациите што компаниите добивката. Колку тоа влијае врз почнаа да ги објавуваат како резултат одлуките на менаџерите да не го на задолжителната котација. Затоа и споделат профитот со акционерите? последната задолжителна котација треба Очекувате ли оваа политика да се да се оценува од подолгорочен аспект промени? како мерка насочена кон привлекување на Менаџерите на компаниите го даваат инвеститорите и нејзините ефекти да се предлогот за распределба на добивката постигнат во услови на динамизирање на на компанијата. Акционерите се македонската економија. тие кои ја носат одлуката бидејќи XX Како ја оценувате транспарентноста компаниите се во нивна сопственост и на акционерските друштва? Колку е тие го превземаат ризикот во висина на тоа важно при донесувањето одлука нивните вложени средства. Вообичаена за инвестирање? пракса на развиените пазари на Засега, најголем дел од компаниите капитал е предлогот за распределба објавуваат минимум неопходни на добивката да биде аргументиран информации предвидени со закон со соодветни образложенија зошто и правилникот за котација. Тие се задржува односно распределува информации посебно кога се работи добивката. Правило е дека компанијата за образложение на работењето на го задржува профитот кога очекува квартално ниво или пак плановите влошување на состојбите во наредниот за идните активности, се скромни период или пак има проекти кои и недоволни за донесување на што ќе донесат поголема заработка инвестициски одлуки базирани на на инвеститорите од онаа што тие анализи на работењето на компаниите. сами би ја оствариле. Досега во Затоа во идниот период треба и Македонија скоро и да не постои понатаму да се работи со котираните ваков пример. Напротив, одлуките за компании во насока на нивна задржување на добивките се најчесто едукација и обука за дистрибуирање пратени со одлуки за наградување на на навремени и корисни информации менаџментот и вработените (индиректно кои им се неопходни особено на и доминантниот сопственик), додека институционалните инвеститори малите акционери се оние кои во процесот на одлучување во кои повторно остануваат незаштитени и компании да се вложат средствата. надвор од распределбата. Во поглед

Капитал број 761 30.05.2014

36

www.kapital.mk

Интервју

XX Колку шпекулативниот кредитен рејтинг што го има Македонија влијае на инвеститорите и на нивната одлука дали ќе „играат“ на нашата берза? Кредитниот рејтинг секако дека влијае на инвестирањето првенствено преку бараната стапка на принос. Колку што е полош кредитниот рејтинг толку е повисока бараната стапка на принос што инвеститорите ја очекуваат од вложувањето во обврзници или акции од одредена земја. Меѓутоа, за да се постигне таа повисока барана стапка на принос неопходно е македонските компании да имаат повисоки остварени и очекувани стапки на раст што ќе ги направи инвестициите во нивните акции оправдани. Тоа беше и основата за силниот прилив на странските портфолио инвеститори во Македонија во периодот од 2004-2007 година. Високите стапки на економски раст, зголемената профитабилност и перспективите за развој на компаниите беа основа за зголемениот обем на инвестиции во акции во овој период. Се додека не се подигне профитабилноста на македонските компании на повисоко ниво, и покрај нивната потценетост не можеме да очекуваме зголемен интерес на инвеститорите.

XX Во Македонија има многу големи компании, односно друштва со ограничена одговорност, со капитал над еден милион евра кои што немаат интерес да станат акционерски друштва и да котираат на берза. Зошто сопствениците се плашат да ги извадат своите компании на берза? Што би добиле тие, а што берзата од тоа? Постојат низа причини кои што ги одвраќаат сопствениците на компаниите од идејата за нудење на дел од компанијата или пак прибирање на средства преку емисија на акции. Една од најважните секако е губењето дел од сопственоста во компанијата и потребата од прифаќање на корпоративна контрола во нејзиното работење. Од друга страна, придобивките се гледаат преку можноста за остварување на раст на компанијата преку прибирање на средства со емисија на акции, намалување на нивото на задолженост и подигнување на бонитетот на компанијата на тој начин, привлекување на инвеститори кои што дополнително може да го унапредат работењето на компанијата преку обезбедување на поевтини извори на средства, отворања нови пазари, поврзување со понапредни компании од истата дејност. Исто така, компанијата дополнително се доближува до своите

Закон за задолжителна дивиденда би ја раздвижил берзата

Вообичаена пракса на развиените пазари на капитал е предлогот за распределба на добивката да биде аргументиран со соодветни образложенија зошто се задржува односно распределува добивката. Правило е дека компанијата го задржува профитот кога очекува влошување на состојбите во наредниот период или пак има проекти кои што ќе донесат поголема заработка на инвеститорите од онаа што тие сами би ја оствариле. Досега во Македонија скоро и да не постои ваков пример. Напротив, одлуките за задржување на добивките се најчесто пратени со одлуки за наградување на менаџментот и вработените (индиректно и доминантниот сопственик), додека малите акционери се оние кои повторно остануваат незаштитени и надвор од распределбата. потрошувачи кои преку инвестирање во неа може да станат и нејзини акционери. За поефикасно спроведување на процесот на постепено отворање на компаниите кон пазарот на капитал голема улога играат и private equity фондовите кои за жал во Македонија не се многу присутни, а кои најчесто обезбедуваат дополнителен капитал на компаниите, ги подигнуваат до одредено ниво и потоа заедно со доминантниот сопственик ја нудат компанијата на пазарот на капитал. Секако дека предности од нудење на акциите на овие компании ќе почуствува и пазарот на капитал преку зголемен обем на тргување, проширување на можностите за инвестирање, зголемена атрактивност на пазарот во целина.

XX Директорот на Берзата објави дека идејата за поврзување на регионалните берзи е на чекор од реализација. Колку тоа може да помогне да се раздвижи пазарот, какви се вашите очекувања? Сите инцијативи за поврзување на пазарите на капитал во регионот и пошироко се повеќе од добредојдени.

Реализацијата на оваа иницијатива ќе ги направи македонските компании подостапни за инвеститорите од Бугарија и Хрватска, меѓутоа уште побитно ќе го отвори македонскиот пазар и за странски инвеститори присутни во овие земји кои досега не се појавиле на македонскиот пазар на капитал.

XX Каков е интересот да се вложува во инвестициски фондови? Какви приноси им обезбедувате на инвеститорите? Инвестициските фондови во Македонија бележат континуиран подем во изминатите години. Обемот на средства во отворените инвестициските фондови на крајот на 2012 година изнесуваше 329 милиони денари, на крајот на 2013 година достигна 536 милиони денари, додека веќе од почетокот на 2014 година овој износ е двојно зголемен и изнесува 1.072 милиони денари. Моменталното пазарно учество на КБ Публикум инвест АД Скопје изнесува 60%, додека приносите на годишно ниво изнесуваат 3,7% за КБ Публикум-Паричен, 6,4% за КБ Публикум-Обврзници и 13,6% за КБ Публикум-Балансиран.

СЕМИНАР НА ТЕМА:

ЗАПОЗНАВАЊЕ СО НАЈНОВИТЕ ИЗМЕНИ И ДОПОЛНУВАЊА НА ЗАКОНОТ ЗА ЈАВНИ НАБАВКИ И НАСОКИ ЗА НИВНА ПРАВИЛНА ПРИМЕНА („СЛ. ВЕСНИК НА РМ“, БР.28/14 ОД 06.02.2014 ГОДИНА)  26 jуни 2014 година, од10:00- 16:00 часот

Капитал Aкадемија, Скопје

Изминатиот период стапија на сила повеќе измени и дополнувања на Законот за јавни набавки („Сл. весник на РМ“ бр.148/13, 28/14 и 43/14). Се со цел да се запознаат економските оператори со последните измени и дополнувања, на што да внимаваат понудувачите и како измените ќе се рефлектираат при изготвувањето на понудите и учество во постапките за јавни набавки, Капитал академија организира еднодневен семинар на тема: „Запознавање со најновите измени и дополнувања на законот за јавни набавки и насоки за нивна правилна примена”. ПРОГРАМА:  Последни новини во системот на јавни набавки  Поднесување на конечна цена  Насоки за подготовка на понудите и на што да се внимава  Новини кај технички дијалог и негативни референци  Достапност на податоци и информации преку ЕСЈН  Електронски систем за јавни набавки и е-аукции  Жалбена постапка Семинарот е наменет за: сите деловни субјекти (економски оператори) кои учествуваат во постапките за јавни набавки.

ОБУЧУВАЧИ:

Обучувачите се еминентни експерти за јавни набавки. Сите заинтересирани за учество во семинарот можат да се пријават најдоцна до 23 јуни 2014 година.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

специјален прилог

13 INOVATIVNOST ЈУНИ 2014

Иновативност, иновативност, иновативност... Целиот деловен свет зборува на оваа тема! Што ново да се понуди на пазарот? Како да се подобрат деловните процеси? Како да се најдат нови начини да се стигне до потрошувачите? Како да се пронајде вистинската ниша за вашите деловни идеи?... Ова се само дел од прашањата кои ги мачат менаџерите и претприемачите ширум светот. На тема иновативност не се имуни ни македонските компании. Напротив. Расте интересот и за самиот концепт на иновативност и за можностите и начините како иновативни проекти да се имплементираат во македонската економија Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: aleksandra.stojmenova@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110

ВО ОВОЈ СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ “ИНОВАТИВНОСТ“ ВЕ ИНФОРМИРАМЕ:  Детално и прегледно – какви можности за македонските компании отвора Фондот за иновации? Кој може да конкурира за истиот? Каков тип на компании и проекти ќе се поддржуваат?  Какво е досегашното искуство на македонските компании кога станува збор за воведување новитети? Во кој сегмент македонските компании се најактивни при воведување на новитети?  Како најефикасно да обезбедите финансирање на нови проекти? Колку македонските банки имаат сенс за иновативни проекти?  Ви пренесуваме позитивни искуства од регионоткако бугарските, хрватските, словенечките компании се “хранат“ со иновативна енергија?  Кои се најиновативните компании во светот? ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА

Капитал број 760 23.05.2014

www.kapital.mk

38 Интервју INTERview

Roman Va[^uk амбасадор на Канада во Србија, maкедонија и Црна Гора

Kanadskiot pazar e golema [ansa za makedonskite izvoznici Македонските прехранбени производи, особено деликатесниот сегмент, виното, текстилот, имаат најголем потенцијал за пласман на канадскиот пазар. Додека Македонија за канадските инвеститори е интересна во поле на рударството, ИТ технологиите, зелената енергија...

пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Н

а церемонијата по повод завршувањето на програмата The Leader Project во Македонија за 2014 година, беше присутен и амбасадорот на Канада во Србија, Македонија и Црна Гора, г-дин Роман Вашчук.

Како еден од поддржувачите на оваа едукативна програма, поразговаравме со него околу значењето на самата иницијатива The Leader Project, како и за некои позначајни бизнис аспекти во контекст на односите помеѓу Канада и Македонија.

XX Г-не амбасадоре, кажете ни накусо каква програма е The Leader Project и каква е улогата на Канадската амбасада во оваа иницијатива? Програмата се организираше веќе седма година по ред. Како и претходно, и овој пат, триесетина менаџери, претприемачи и сопственици на мали и средни компании од Македонија изминативе

www.kapital.mk

недели имаа прилика да слушаат предавања од канадски експерти. Во ко-организација на Македонија 2025, Сојузот на стопански комори (ССК) и бизнис школата Ричард Ајви од Торонто, Канада, тројца предавачи од оваа школа ги обучуваа македонските бизнисмени во неколку области - бизнис стратегија, акциони планови, финансии, маркетинг стратегија, управување со залихи, комуникациски вештини, итн. Ние како амбасада всушност не го организираме овој проект, туку даваме пред с$ морална поддршка да се реализира целата таа иницијатива, која дојде од Македонија 2025 и Сојузот на стопански комори. Нашата примарна цел е да помогнеме да се испрати пораката дека Канада е пријателска земја на Македонија, и дека постои расположение во секое време да помогне со своите ресурси, во случајов образовните, во грaдењето на посилен, поконкуретен бизнис сектор во вашата земја.

XX Како ја оценувате соработката со Македонија 2025, организација која ги обединува капацитетите на македонската дијаспора токму во оваа насока, што ја истакнувате? Во Канада има, како што знаете, претставници на голем број дијаспори од цел свет, и јас во досегашното мое дипломатско искуство сум имал контакти со добар дел од нив. Но, можам слободно да кажам, дека македонската дијаспора, која, патем, има мошне етаблирани претставници во општествениот живот на Канада, е една од најагилните, најконкретните во спроведување на најразличен тип активности и проекти во насока на зајакнување на македонската економија и држава, генерално. Тука голема улога има и Македонија 2025, а она што ме восхитува кај оваа организација, е големата енергија и ентузијазам да органзираат проекти што помагаат во зголемувањето на капацитетот и вештините на македонските менаџери, да пронајдат луѓе кои што имаат мошне одговорни и важни работни позиции во животот, а сепак одвојуваат дел од своето скапоцено време да помогнат. Гледајќи го успехот на програмата Leader Project, размислуваме и разговараме со Ричард Ајви бизнис школата и останатите партнери, оваа иницијатива да се пренесе и во некои соседни земји на Македонија.

XX Во моментов Македонија и Канада немаат некоја позначајна трговска размена и друга економска соработка. Зошто е тоа така и каде го гледате потенцијалот за развивање бизнис помеѓу двете земји? Точно, трговската размена во моментов е скромна, но постојано расте. Можеби некого ќе изненади, но најголем извозен производ на Канада во Македонија е месото. Но, можеме да зборуваме за тоа како од ова месо може да се направат преработки со повисока додадена вредност и да се пласираат на регионалните пазари, односно Канада да помогне со своето знаење, технологии и сл., во таа насока. Канада има големи компании од областа на рударството и

Капитал број 760 23.05.2014

Интервју

39

Стабилните банки ја спасија Канада од кризата XX Канадската економија е една од ретките во светот што ја избегна големата економска криза од 2008 година наваму. Која беше клучната причина за тоа? Би рекол дека тајната е во тоа да не се занесеш премногу при следењето на финансиските трендови. На пример, канадските банки се едни од најздравите во светот, затоа што не се поведоа по општата еуфорија што владееше во развојот на светскиот финансискиот пазар изминативе две децении. Во 1990-те, и потоа 2000-те, имаше банки во Канада кои што го поставуваа прашањето “зошто да не растеме неконтролирано, зошто да не се шириме глобално, да развиваме комплицирани финансиски производи што носат голема добивка, но и голем ризик“, но одговорот на сите канадски влади во тој период беше – “не, вие ќе ја работите вашата основна работа, а тоа е пoсредување во економијата, обезбедување кредити, финансирање проекти и сл“. Да, банките се ширеа и меѓународно, но дисциплинирано, и без ризикот што банки во други земји го презедоа. Значи, стабилноста на банкарскиот сектор беше клучна за избегнувањето на кризата. Ние немавме бум во градежниот сектор и пукање на хипотекарниот балон – за волја на вистината, цените на недвижностите растеа во одредена мера, но заради растот на стандардот и приливот на емиграција, а не заради некакви шпекулативни побуди. Одговорноста е клучна. Во Канада не може да земеш кредит за куќа и потоа да ја отфрлиш одговорноста. Ние можеби немавме супер стапки на раст во 1990-те и 2000-те, но затоа пак немавме катастрофален пад кои што другите го доживеаја подоцна. искористување на минерални суровини, од кои што една веќе е присутна на македонскиот пазар, тоа е Еуромакс, која ќе вложи преку 500 милиони евра во ископување на злато и бакар. Има простор и за други инвестиции во оваа област. Потоа, тука е и ИТ секторот, од кој што веќе една успешна канадска компанија, формирана токму од Македонец по потекло, отвори свое претставништво во Скопје, a неодамна и во Битола. Вака им се дава можност на луѓето да работат глобално, а да не мора да ги напуштат своите домови.

XX Кои други производи и услуги од Македонија сметате дека би поминале на канадскиот пазар? Мислам дека текстилот има големи шанси, храната... Јас лично, а еве и инструкторите на програмата Leader Project ја сакаме македонската храна, што значи дека вашите производи би поминале кај просечниот канадски потрошувач, и тоа не само кај луѓето од дијаспората кои што го познаваат тој вкус. Предизвикот е како тие производи да влезат во системот на дистрибуција на Канада, каде што потрошувачите не секогаш препознаваат кога купуваат македонски производ или бренд. Затоа и обуките на Leader Project за тоа како функционира канадскиот синџир на

додадена вредност ќе бидат особено корисни за македонските компании со потенцијал да извезуваат во Канада. Канада е мултикултурно општество, со 50-60 различни етникуми кои што имаат своја карактеристична храна и други производи. Тоа отвора можности, но и конкуренцијата е голема, па треба да ја најдете својата пазарна ниша... Преку обуките на Leader Project им се помага на учесниците да го таргетираат својот сегмент... Потоа во винскиот сектор имаме еден интересен аспект - двете најголеми канадски провинции имаат по една единствена владина компанија која може да продава вино на големо, да увезува...На пример, компанијата на провинцијата Онтарио е најголемиот поединечен светски купувач на вино, затоа што единствена снабдува со вино пазар од 11-12 милиони луѓе. Тоа отвора голема можност и предизвик за македонските извозници. Во Канада имаме и трговски синџири што развиваат приватни марки (private label) во премиум сегментот, за разлика од вообичаената пракса приватните марки да се во пониска ценовна категорија . Тоа е исто така можност за македонските компании, на пример, производителите на деликатесна храна да се пронајдат во тој сегмент.

Капитал број 761 30.05.2014

www.kapital.mk

40

Бизнис едукација Leader Project programata realizirana po sedm

Kanadsko know-how za m пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Т

риесетина менаџери, претприемачи и сопственици на мали и средни компании од Македонија изминатиов месец имаа прилика да слушаат предавања од канадски експерти. Во ко-организација на Македонија 2025, Сојузот на стопански комори (ССК) и бизнис школата “Ричард Ајви“ од Торонто, Канада, тројца предавачи од оваа школа ги обучуваа македонските бизнисмени во неколку области битни за нивното работење: бизнис стратегија, финансии, маркетинг, управување со залихи, комуникациски вештини, итн. Обуките беа организирани во рамки на иницијативата The Leader Project, која што седма година по ред се организира во Македонија, а на завршната церемонија што се одржа кон средината

Тројца предавачи од реномираната бизнис школа “Ричард Ајви“ од Торонто ги обучуваа македонските бизнисмени за бизнис стратегија, финансии, маркетинг, управување со залихи и комуникациски вештини на мај се обратија претставници од организаторите и обучувачите, како и поддржувачот на програмата, амбасадорот на Канада во Србија, Македонија и Црна Гора, Роман Вашчук. Директорот на ССК, Митко Алексов, рече дека интерес за обуките пројавиле преку 100 компании, и дека размислуваат во иднина обуката да ја организираат и по 2-3 пати годишно, за да може да се опфатат што повеќе менаџери. “Ние како сојуз на комори ги анимираме менаџерите, особено делот на средниот менаџмент, кој што треба да е движечка сила во поглед на зголемување на продуктивноста, рентабилноста, иновациите.. С$ со цел да се понудат производи и услуги што ќе бидат конкурентни на странските пазари. Ставот на ССК е дека ако немате производ што може да го извезете, не може да го пласирате ниту на домашниот

пазар“, вели Алексов. Џон Лајонс, еден од тројцата експерти од школата “Ричард Ајви“ што ги обучуваше македонските менаџери, рече дека е воодушевен од нивниот ентузијазам и посветеност да прифатат нови знаења и вештини. “Најдобрата работа во овие обуки е што слушателите активно се инволвираат во практичните ‘кејс стади’ што ги обработуваме, па имавме ситуации кога инженер и маркетинг менаџер откриваат дека можат и тоа како добро да комуницираат со цел да се подобрат некои бизнис аспекти во нивната компанија“, вели Лајонс. Тој додаде дека уште една значајна придобивка од програмата е што се создава алумни заедница од сите изминати години, со што сите досегашни учесници во обуките се вмрежуваат, разменуваат искуства, знаења и сл.

Џон Лајонс

Билјана Марковиќ

Митко Алексов

Н

С

буките од The Leader Project О им помагаат на нашите членки компании да креираат

бизнис школа “Ричард Ајви“

ајдобрата работа во овие обуки е што слушателите активно се инволвираат во практичните ‘кејс стади’ што ги обработуваме.

Македонија 2025

ега работиме да вклучиме и американски школи во програмата, конкретно преговараме со престижните универзитети Келог, Фукуа и Дјук.

Сојуз на стопански комори

поконкурентни производи за пласман на странските пазари.

www.kapital.mk

Капитал број 761 30.05.2014

Бизнис едукација

mi pat

41

makedonskite menaxeri

Учесниците на The Leader Project 2014, со своите обучувачи од Канада

ПОКАНА На 12 јуни 2014 година (четврток) во просториите на НБРМ, на 8. кат, со почеток во 14 часот, ќе се одржи 13. сесија на Клубот на истражувачите. Ве молиме доколку сакате да презентирате Ваш работен материјал на оваа сесија на Клубот на истражувачите, да н$ известите најдоцна до 22 мај 2014 година (четврток). Се надеваме дека ќе побудиме интерес кај Вас и кај Вашите колеги за учество на Клубот на истражувачите. Ве молиме Вашето присуство на оваа сесија на Клубот на истражувачите да го потврдите најдоцна до 5 јуни 2014 година на тел. +389 2 3298110; електронска пошта: kontakt@kapital.com.mk Клубот на истражувачите е формиран во јули 2011 година, во рамки на активностите за поддршка на развојот на истражувачката и аналитичката работа. Овој клуб е отворена платформа за презентација и дискусија на научно-истражувачки трудови, особено во доменот на монетарната политика и макроекономијата. Согласно со досегашната практика, сесиите на Клубот се одржуваат на тримесечна основа, во март, јуни, септември и во декември. Народната банка има отворен повик до истражувачите за поднесување сопствен труд до Клубот, вклучително и на оние што се во работна верзија. Заради понатамошно промовирање на Клубот на истражувачите и проширување на составот на учесниците, објавуваме покана до сите аналитичари и истражувачи од научно-образовните институции, финансискиот и нефинансискиот сектор, за редовно учество на неговите следни сесии, како дискутанти или како слушатели. На овој начин се овозможува квалитетна и отворена дискусија меѓу истражувачите, носителите на политиките, аналитичарите од финансиските институции и другите учесници. Исто така, преку размената на мислења се обезбедува унапредување на научно-истражувачката работа во земјата. Зачленувањето во клубот е од отворен карактер, за што подетални информации можете да видите на следнава врска: www.nbrm.mk/Клуб на истражувачи.

Капитал број 761 30.05.2014

42

www.kapital.mk

PR

POGLEDI KON MEDIUMOT

BUS ADVERTISING РЕКЛАМИРАЊЕ НА АВТОБУСИ ВО СКОПЈЕ г-дин Мишо Николов

Генерален Директор на ЈСП Скопје- Скопје

С

поред анализите на британската агенција ТНС, возењето во автобус во европските земји веќе претставува животен стил, а користењето на јавниот превоз е веќе пракса за сите социјални слоеви на граѓани. Драго ми е што овој светски тренд се забележува и во Скопје. Кај нас, во континуитет расте бројот на патници кои го користат јавниот градски превоз. Според официјалната статистика од ЈСП Скопје- Скопје, почнувајќи од 2010, секоја година бројот на патници расте за 4-5%, па така во 2013 година бројот на патници е над 52,5 милиони патници, а се очекува овој тренд да се задржи и во наредните години. Сега, кога автобусите кај нас се квалитетни, а цените на горивата и одржувањето на возилата високи, паркинзите се полни, а од година во година се зголемува бројот на луѓе чие основно превозно средство е автобусот. Просечното време на едно возење е 25 минути, што значи дека патниците имаат доволно време да ги разгледуваат рекламните пораки во и надвор од автобусот кои се секогаш тука за нив. Токму во овие околности гледам предности за контакт со консументите преку поставување реклама на автобусите. Издавањето на рекламниот простор на автобусите е голем бенифит за ЈСП Скопје – Скопје заради остварување значителен дополнителен приход за претпријатието.

г-дин Влатко Казанџиски

Медиа Директор во Маркетинг Агенција “Њу Момент”- Скопје

С

о пристигнувањето на новите двокатни автобуси, забележителен е зголемен интерес за рекламирање на овој медиум. Клиентите се повеќе ги препознаваат

предностите на овој медиум, го прифаќаат и повторуваат како дел од интегрирана медиумска кампања. Сметам дека рекламирањето на автобуси е погодно речиси за сите индустрии и сектори и е медиум кој допира до публика од сите возрасти, социо – економски категории и покрива поголема територија на надворешно рекламирање. Инстиктивно, луѓето прво ги забележуваат објектите кои се движат и подвижните реклами ги привлекуваат луѓето да се свртат и да го проследат движечкиот објект, а со тоа и да ја видат рекламата. Токму динамичноста на медиумот ја препознавам како најголема предност на овој медиум. Како кративна агенција, често на клиентите им предлагаме несекојдневни наменски креативни решенија кои ги вклучуваат за “учесници во рекламата” и патниците во автобусот, но во секој случај им препорачуваме креативата, односно пораката да биде јасна, лесно препознатлива и да се забележи на прв поглед и секако, директно да влијае врз потенцијалниот купувач.

г-дин Сашо Наумоски

г-дин Горан Георгиевски граѓанин, фотограф од Скопје

С

екојдневно се возам со автобусите на ЈСП Скопје. По инерција, забележувам во кој автобус со реклама влегувам. Ми се допаѓаат автобусите со реклама и често додека се возам во автобусот ги забележувам и рекламите на другите автобуси. Така, патот од 20 минути колку се возам со автобус ми поминува побрзо. Супер се рекламите на автобусите, особено затоа што се кратки и јасни, често добивам информации за нови промоции. Со оглед на мојата работа, најмногу во текот на денот сум на улица, па затоа овие реклами и најмногу ги забележувам. Особено се ефектни рекламите кои се наменски направени за рекламирање на автобуси.

Генерален Директор, “ВИТАМИНКА”АД Прилеп, клиент

г-дин Димитриевски Гоце

итаминка беше една од првите компании што се одлучи на ваков тип на рекламирање. Ефектот што го добивме од овој начин на рекламирање е одличен и поради тоа ја продолживме соработката. Нашите производи се видливи преку рекламите на автобусите кои транзитираат насекаде низ Скопје. Оваа слободно може да се каже „движечка реклама” има влијание врз перцепцијата на потрошувачите. Ние сме компанија што долго време опстојува на пазарот, свесноста за нашите производи е голема, а на овој начин во континуитет потсетуваме за нашите производи. Во рамките на нашите маркетинг планови и интегрираниот маркетиншки пристап за промоција на нашите производи, овој начин на огласување е еден од приоритетите.

о ЈСП Скопје- Скопје работам како возач веќе 30 години и многу ја сакам и почитувам својата професија. Многу сум среќен кога автобусот со кој сум задолжен има убава реклама. Убаво беше кога и на старите -Манови автобуси имаше беспрекорно поставени реклами кои автобусите ги правеа како нови и им даваа модерен лик. Сега пак рекламата е поставена на простор кој што може да биде забележан и од големи далечини и со ништо попречен од другите учесници во сообраќајот. Имам чувство дека патниците кога се возат во автобус на кој има поставено интересна реклама се порасположени и често сум ги слушал како разговараат за производот или услугата која се рекламира.

В

возач во ЈСП Скопје- Скопје

В

o not e t o @ivuruvaw" e g osi "vle^ niot go itel vo gur osi biznisnija edo Mak

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

петок 30/05/2014 www.kapital.mk

...кој е кој: финансиски сектор Bankite najavuvaat

Pove]e krediti za firmite do krajot na godinava

Kreditirawe vo regionot

Blag porast vo Hrvatska, Srbija gi subvencionira kamatite

Vo na[iot fokus

Patot na uspehot Viner Osiguruvawe

| Специјален прилог | Koј е кој: финансиски сектор |

Bankite najavuvaat

Pove]e krediti za firmite do krajot na godin Крупните инфраструктурни проекти што ќе ангажираат поголем број македонски фирми, како и зголемувањето на извозот, ќе предизвикаат поголемо кредитирање на бизнис секторот, најавуваат македонските деловни банки за до крајот на 2014 година Пишува:

Игор Петровски

Б

igor.petrovski@kapital.mk

анките одобриле 7,1% повеќе кредити во април годинава споредено со истиот период лани, покажуваат најновите податоци на Народната банка. Поголем пораст се забележува кај кредитирањето на граѓаните, додека пак кредитната поддршка за приватните фирми се уште расте слабо. Наплатата на кредитите во април повторно се влошила и според податоците банките не можат да наплатат 428,6 милиони евра. Ако се анализира периодот од јануари до април годинава, банките одобриле 61,9 милиони евра повеќе кредити. Лани на ниво на банкарски сектор порастот на кредитирањето беше 6,4%, што од некои аналитичари беше оценето како недоволно за потребите на населението, особено бизнис секторот, кој што постојано е “гладен“ за свеж капитал. Банкарите пак велат дека кредитниот раст е во согласност со растот на економијата, и дека пари за добрите

44| 30 мај, 2014

проекти на фирмите секогаш ќе има. Од друга страна пак, минатата година банките пласираа дури 605 милиони евра во државни хартии од вредност, што е пораст од 25% во однос на 2012 година. Разговаравме со неколку домашни банки од сите три сегменти – големи, средни и мали, за тоа какви се нивните прогнози и планови во врска со економската активност до крајот на годинава и следствено на тоа, нивното кредитирање на бизнис секторот, како и за новите производи и услуги што планираат да ги понудат на пазарот. Генерално очекувањата се дека годинава кредитниот раст ќе го следи повисокиот економски раст, предизвикан пред с$ од големите инфраструктурни зафати, како што е завршувањето на Коридорот 10 кон Грција. Претседателот на Здружението за банкарство при Стопанската комора на

61,9

милиони евра повеќе одобриле банките во кредити вите четири месеци годипр нава

Македонија и генерален директор на НЛБ Тутунска банка, Ѓорѓи Јанчевски вели дека според теорија и пракса каде што се изведуваат вакви инвестициски зафати, сето тоа има влијание на порастот на економијата. “Уште поважно е што македонски градежни фирми ќе учествуваат во изградбата, ќе повлечат потрошувачка на материјали, ќе се зголеми бројот на вработени и со тоа поголема економска активност. Врз основа на тоа, но и забрзаниот раст на извозот во последните неколку квартали, се очекува годинава да има позасилено кредитирање“, смета Јанчевски. Минатогодишниот раст на кредитирањето од околу 6%, според Јанчевски е на задоволително ниво и во корелација со економскиот раст лани. “Банките се подготвени да го поддржат бизнис секторот бидејќи с$ уште се преликвидни, процентот на парите што банките го држат во државни и благајнички записи е с$ уште висок што значи дека растот на депозитите е поголем отколку растот на кредитите. Она што охрабрува, податоците од првиот квартал укажуваат на тоа дека годинава ќе имаме позасилено кредитирање отколку лани.

Ризиците имаат влијанија бидејќи процентот на нефункционални кредити кај фирмите с$ уште е висок“, смета тој.

Пораст на кредитирањето и до 12% кај некои банки

Во Комерцијална банка, која што најмногу кредитира компании од сите банки во Македонија, планираат годинава износот на нето кредитите на коминтенти (со с$ кредитите за физички лица) да порасне за 5%. Ако се има предвид дека тоа е големина која е искажана како нето износ, односно намалена за соодветна резервација, вкупниот износ на кредитирањето би се движели над овој процент, во зависност од проектите и ризиците присутни во економијата, објаснуваат во Комерцијална. “Растот на кредитирањето треба да е паралелен со растот на вкупната економска активност гледана преку БДП, вработеност, куповна моќ и сл. Ликвидноста на банакта овозможува и поголема кредитна активност, но тоа не смее да биде по цена на зголемен кредитен ризик“, вели Маја Стевкова-Штериева, финансиски директор на Комерцијална банка. Таа додава дека во делот на компании банката продолжува

Специјален прилог | Koј е кој: финансиски сектор |

i

nava

30 мај, 2014 |45

| Специјален прилог | Koј е кој: финансиски сектор |

Ѓорѓи Јанчевски

Јованка Јолеска - Поповска

е има поголеми ангажмани на Ќ фирмите околу изведувањето на инфраструктурни проекти, ќе бидат

о последниве пет години В бележиме постојан раст во кредитно

НЛБ Тутунска банка

потребни повеќе банкарски гаранции, фирмите ќе имаат потреба од кредити и за репроматеријали. Очекуваме да финансираме повеќе проекти во делот на електроенергијата и проекти за енергетска ефикасност. со внимателна кредитна политика бидејќи ризиците с$ уште постојат. “Основа цел останува зајакнување на конекцијата со постојните клиенти и успешно менаџирање на постојното кредитното портфолио. Се разбира Банката секогаш е отворена за нови проекти за кои ќе процени дека се профитабилни со прифатливо ниво на ризик. Општиот заклучок би бил дека очекувањата се позитивни, но со доза на претпазливост и потреба од темелна анализа

на секој проект“, вели Штериева-Стевкова. Во Прокредит банка, која што минатата година ја заврши со раст на кредитирањето на

7,1% е кредитниот раст во месец април

Банки со најголема актива во 2013 (во евра) Комерцијална банка 1.411.932.000 Стопанска банка 1.282.908.000 НЛБ Тутунска 976.845.000 Охридска банка 455.651.000 Прокредит банка 267.490.000 Шпаркасе банка 247.825.000

2013/2012 4,9% 4,7% 0,8% 4,0% 9,3% -8,1%

Банки со најголеми приходи во 2013 (во евра) Комерцијална банка 62.737.000 Стопанска банка 60.289.000 НЛБ Тутунска банка 44.087.000 Прокредит 17.032.000 Охридска банка 16.615.000 Шпаркасе банка 11.286.000

2013/2012 2,8% 5,7% -4,8% 6,0% 10,7% -2,9%

Банки со најголема добивка во 2013 (во евра) НЛБ Тутунска банка 17.321.000 Стопанска банка 16.097.000 Прокредит банка 2.762.000 Охридска банка 2.496.000 Комерцијална банка 1.282.000 Унибанка 1.057.000

2013/2012 110,8% 24,4% 5,9% 19,9% -86,0% -30,4%

*Банктие што немаа јавно објавени податоци до моментот на подготвување на табелите не се опфатени во анализата

Прокредит банка

портфолио над 10%, а цел банкарски сектор расте со околу 6% годишно. За до крајот на годинава планираме раст на кредитирањето од 12%. бизнисите од безмалку 10%, велат дека во првиот квартал годинава оствариле раст на ова кредитно портфолио за 3,4%, што е пораст во однос на ланските 2,99% за истиот период. Засилена кредитна динамика има кај компаниите од сите сегменти со кои што работи Прокредит – микро, мали и средни. Лани, најголем пораст во кредитирањето забележале во сегментот на мали и средни компании, односно кредити над 50.000 евра. Индустриите од сегментот на производство, градежништво, прехранбена индустрија биле најактивни, а потоа и трговија на големо. За до крајот на годинава, Прокредит планира раст на кредитирањето од 12%. “Во последниве пет години бележиме постојан раст во кредитно портфолио над 10%, а цел банкарски сектор расте со околу 6% годишно. Настојуваме да стимулираме што повеќе граѓани и бизниси во насока на кредитирање на инвестиции за подобра животна средина, енергетска

ефикасност, модернизирање и оптимизација на трошоците, области во кои досега имаме пласирано 6,5 милиони евра, од кои што 96% отпаѓаат на фирми“, вели Јованка Попоска-Јолеска, генерален директор на Прокредит банка. Двоцифрен раст на кредитирањето годинава планира и Охридска банка, од 10%. Доколку се создадат услови за зголемена поддршка на реалниот сектор, како резултат на подобрено домашно опкружување или влез на странски капитал, тие се подготвени за зголемено кредитирање, велат од банката.

Проектното финансирање како предизвик

Што се однесува на понудата на нови производи и услуги, банките со кои што контактиравме велат дека постојано ги следат европските трендови во

Јитка Пантучкова Охридска банка

роектиравме кредитен П раст од 10% оваа година, а доколку се создадат услови за зголемена поддршка на реалниот сектор, како резултат на подобрено домашно опкружување или влез на странски капитал, Охридска банка е подготвена за зголемено кредитирање.

КРЕДИТИ И ДЕПОЗИТИ КАЈ НАЈГОЛЕМИТЕ ДЕЛОВНИ БАНКИ СПОРЕД АКТИВА СОСТОЈБА НА 31.12.2013 (во милиони денари)

Актива Бруто кредити на нефинансиски субјекти претпријатија домаќинства Депозити на нефинансиски субјекти претпријатија домаќинства Извор: Народна банка на РМ

46 | 30 мај, 2014

Комерцијална банка 86.884 54.108 42.859 9.602 71.372 13.376 55.162

Стопанска НЛБ-Тутунска банка-Скопје банка 78.900 59.878 53.587 40.837 21.679 21.060 31.901 19.340 62.125 44.955 12.108 10.082 48.285 33.811

Охридска банка 28.072 17.926 11.316 6.274 18.193 10.029 7.955

Халк банк 20.251 14.132 7.456 6.268 11.015 3.983 6.267

Прокредит банка 16.465 12.582 9.131 3.451 9.956 1.890 7.788

Шпаркасе банка 15.276 9.006 5.776 3.170 7.565 2.400 4.705

| Специјален прилог | Koј е кој: финансиски сектор |

Глигор Бишев

Маја Стевкова - Штериева

О

о моментов сме во постапка на В склучување на нов договор со Македонската банка за поддршка на

Шпаркасе банка

чекуваме кредитирањето на компаниите да го следи минимум растот на економијата, но планот на Шпаркасе банка е да има раст на ова кредитирање поголем од пазарниот просек, односно поголемо од растот на економијата.

кредитирањето на компаниите и начинот на структурирање на кредитите. Шпаркасе банка, вели дека на клиентите им нуди специјализирана техника на финансирање и водење на проектите во делот на изградба на постројки за производство на електрична енергија од обновливи извори, како што се мали хидроцентрали, фотоволтаични и биогасни централи, како и останати видови на специјално проектно финансирање, како што е изградба на трговски центри, хотели, итн. “Очекуваме кредитирањето на компаниите да го следи минимум растот на

48| 30 мај, 2014

Комерцијална банка

развојот за нова кредитна линија од Европската инвестициска банка. Во исто време интензивно се работи на нови производи во делот на инфраструктурни проекти и јавно приватно партнерство.

економијата, но планот на Шпаркасе банка е да има раст на ова кредитирање поголем од пазарниот просек, односно поголемо од растот на економијата. Во делот на кредитирање на населението, високата конкуренција во овој сегмент, изразена преку постојани кампањи од страна на деловните банки, очекуваме исто така раст повисок од ланскиот“, вели генералниот директор на Шпаркасе банка, Глигор Бишев. Кога зборуваме за иновативни продукти кај банките, како што изјави првиот човек на Стопанска банка-Скопје, Диомидис Николетопулос во интервјуто

за Дневник од крајот на минатата година, “во основа комерцијалното банкарство не е премногу иновациско, затоа што налага соодветно и систематско спроведување и извршување основни финансиски правила и принципи“.

“Kој било производ што ќе се понуди може многу лесно и веднаш да се копира и да биде понуден од конкуренцијата, па затоа прашањето не е толку што да се воведе, туку како“, изјави Николетопулос. Инаку Стопанска банка во тој дел направи исчекор на почетокот од годинава, со отворање на првата i-Bank Store во земјава, интернет

филијала каде што на едно место се собрани сите алтернативни иновативни банкарски услуги – е-банкинг, м-банкинг, телефонско и банкарство преку АТМ. Во Комерцијална банка велат дека постојано воведуваат нови производи или ги модифицираат постојните во зависност од барањата на клиентите. “Во моментов Во моментов сме во постапка на склучување на нов договор со Македонската банка за поддршка на развојот за нова кредитна линија од Европската инвестициска банка. Во исто време интензивно се работи на нови производи во делот

| Специјален прилог | Koј е кој: финансиски сектор | на инфраструктурни проекти и јавно приватно партнерство“, велат во Комерцијална банка. Кредитното животно осигурување е подрачјето во кое ќе се развива Охридска

банка. Како што вели генералната директорка на банката, Јитка Пантучкова, тие се засега единствена банка што го нудат овој производ, а тој е мошне добро прифатен од клиентите.

“Дигиталното банкарство исто така е приоритет за нас. Во делот на понудата за население оваа година во фокусот се станбените и потрошувачките кеш кредити“, вели Пантучкова.

Ако по утрото денот се познава...

Банките ќе имаат поголеми добивки во 2014

М

инатата година банкарскиот сектор ја заврши со добивка од 37,6 милиони евра, или за 58% повеќе во однос на 2012-та. Судејќи според резултатите за првиот квартал годинава, банките се на добар пат да имаат уште подобар резултат и од лани – трите најголеми банки во земјава, Стопанска-Скопје, Комерцијална и НЛБ Тутунска имаат зголемување на приходите од редовно работење, односно 11,5%, 3,4% и 12,1% респективно. Стопанска

- Скопје и НЛБ Тутунска имаат пораст и на нето добивката за 52,5% и 38,2% респективно, додека Комерцијална банка, заради, има загуба во првиот квартал од 1,62 милиони евра, но таа е помала од минатата година за 73,4%. Негативниот финансиски резултат се должи првенствено на загубата за оштетување на имот преземен по 01.01.2010 година, која согласно регулативните е евидентирана на 01.01.2014 година.

РЕЗУЛТАТИ НА БАНКИ ВО ПРВ КВАРТАЛ 2014 (во евра) 2014 2013 Комерцијална банка 14.373.000 13.905.000 Стопанска банка 16.208.000 14.540.000 НЛБ Тутунска банка 11.680.000 10.420.000 Охридска банка 4.273.000 4.145.000 Шпаркасе банка 2.365.000 2.842.000 Извор: Извештаи поднесени до Македонска берза и КХВ

50 | 30 мај, 2014

Приходи промена 3,4% 11,5% 12,1% 3,1% -16,8%

2014 -1.622.000 7.014.000 3.211.000 1.004.000 37.000

2013 -6.087.000 4.600.000 2.323.000 447.000 66.000

Добивка Промена -73,4% 52,5% 38,2% 124,5% -43,4%

| Специјален прилог | Koј е кој: финансиски сектор |

Vo na[iot fokus

Patot na uspehot e w a v u r u g i s O r e n i V

В

Неговата верба во успехот, сепак ќе се осигурителните компании. Во фокусот на покаже доволно силна да ги надмине Капитал, на овие страници се токму тие 5 наталожените проблеми. Веќе во 2009 години, на успешниот пат на Винер. година компанијата остварува раст на За компанијата, таа 2008 година е „да се полисираната премија, и што е побитно – биде или не“. Сите параметри укажуваа покажува сериозен деловен потенцијал под на банкрот и неочекуваната можност водство на новиот менаџерски тим. Тоа не за стратешко партнерство со Виена Иншуренс Груп во моментот се чинеше како поминува незабележано и истата година Виена Иншуренс Груп, една од најмоќните единствена шанса за излез од кризата. осигурителни групаци во Европа купува Услов за тоа, се разбира, беше и целосна 100% од акциите на тогашна Сигма. промена на менаџментот и деловните Компанијата влегува во една нова ера, под принципи. На чело на компанијата нов бренд – Винер, подготвена целосно да доаѓа Зоран Нарашанов, кој ја напушта раскине со турбулентното минато и да престижната позиција на Главен се наметне како сериозен играч на Директор во Телеком. осигурителниот пазар. „Многумина беа зачудени Веќе во 2010, Винер – Виена од оваа моја одлука. Иншуренс Груп станува Тие денови пријателите најбрзо растечката ме гледаа како да се повисока е просечно компанија на македонскиот качувам на брод кој тоне. исплатената штета од осигурителен пазар, Веројатно и се качував на пр ос ек от во целата индустрија најпрепознатлива по брод кој тоне“, во смеа се високата услужна сеќава Нарашанов. култура. Овие два епитети продолжуваат да ја следат компанијата се до денес. Со својот динамичен развоен пат - за само 5 години Спроведувајќи ги највисоките деловни принципи, компанијата од речиси банкротираната Сигма до компанија почнува засилено да чии одлични резултати придонесоа Виена инвестира во безбедноста на своите клиенти, а нејзиното Иншуренс Груп да стане доминантен и убедлив реосигурување е оценето удел на пазарот на лидер на македонскиот осигурителен пазар, неживотно осигурувањ со А+ според стандардите е на S&P. И покрај големите Винер покажа дека ја има формулата на успехот о не така далечната 2008 година работите за осигурителната компанија Сигма беа далеку од розеви. Веќе подолго време, поради недостиг на средства, компанијата мачеше мака со исплатата на штетите и на платите на вработените. Додека траеше борбата за гол опстанок на осигурителниот пазар, стигна и веста која се чинеше дека ќе го зададе последниот удар – одземена е лиценцата за работа на Сигма, компанијата е исклучена од системот за издавање полиси на Националното Биро, а банкарските сметки се блокирани. И најголемите оптимисти беа убедени дека компанијата набрзо ќе стане стара вест на пазарот. Сепак, сите овие прогнози ќе се покажат како неточни. Пет години по катастрофалната состојба, во 2013 година, компанијата со целосно нова деловна филозофија и со ново име, Винер – Виена Иншуренс Груп, ќе се искачи на врвот меѓу

30%

13,5%

52 | 30 мај, 2014

Специјален прилог | Koј е кој: финансиски сектор |

Во 2012 година, поради зголемениот обем на работа, клиенти и вработени, Винер се сместува во нов, репрезентативен деловен објект. и компетенција да бидат дел од тимот. Сепак, во разговор со нив, ќе забележите Зголемениот обем на работа, големиот дека најмногу се горди на дополнителната број на нововработени и желбата да вредност што успеале да ја обезбедат за се обезбеди уште подобра продажна и клиентите на компанијата. постпродажна услуга на клиентите, во “Успеавме на ниво на компанија да 2012 година ја селат компанијата во нов, постигнеме многу пониско ниво на престижен амбиент. административни трошоци, што од „Ни требаа само 3 години да се друга страна ни овозможува на нашите консолидираме и да станеме промотори клиенти да им понудиме најфер цена на една нова деловна филозофија – за осигурување. Пониските трошоци беспрекорна услуга на клиентите, исто така ни дава можност и да пакети креирани според обезбедиме највисоко ниво на потребите и можностите реосигурување - А+ според на граѓаните, експресна Standard&Poors. Тоа е многу обработка и исплата на важно, особено за големите штети и супериорно клиенти, кои поради тоа порасна профитот на реосигурување. Овие во нас гледаат партнер од Ви не р минатата година 4 столба беа, се и ќе доверба.“ велат во Винер. бидат стабилната основа Како уште еден голем адут го на нашиот динамичен истакнуваат управувањето со развој.“ вели Нарашанов. штетите – нивното решавање, Во 2013 година компанијата исплата и резервации. вложувања, компанијата успева да ја забележува профит Според официјалните заврши годината со голем профит и раст зголемен за 60%, а веќе во јуни, 5 години извештаи на Агенцијата за супервизија од огромни 23%. Одличните резултати во по привременото губење на лиценцата за во осигурувањето, Винер Осигурување е континуитет на Винер се мотив за Виена работа, Винер Осигурување е компанија со компанија која истовремено има убедливо Иншуренс Груп да инвестира во нова најголем удел на пазарот на осигурување најмал број на нерешени штети, издвојува компанија за животно осигурувањево во Македонија. Со овие резултати Винер највисока сума за штети во резерваци и Македонија – Винер Лајф. ги отвора вратите за проширување на исплаќа за 30% повисоки суми по штета од Следната, 2011 година е година на целосна австриските инвестиции во Македонија пазарниот просек . Така, Винер исплаќа еуфорија – Винер е веќе препознатлив – Виена Иншуренс Груп го купува Кјуби и просечно по 77.535 денари за штета, бренд на пазарот. Пазарниот удел станува доминантен и убедлив лидер на наспроти пазарниот просек од 56.000 динамично се зголемува и е удвоен. пазарот. Винер ја завршува годината со денари, а воедно обезбедува средства за Компанијата ја завршува годината полисирана премија од 676 милиони денари покривање на просечна бруто резервација со извонредни 530 милиони денари и раст од 7,3%. Растот продолжува и во 2014 на штета за 340% повисоки од состојбата на премија и 100 000 осигуреници. Полека, година, па така, само во првиот квартал е осигурителниот пазар. но сигурно компанијата се пробива во остварена полисирана премија од речиси Сите овие факти и даваат на самиот врв на пазарот. С$ поголем број 300 милиони денари, што е повеќе од сторијата за успехот на на искусни продавачи се придружуваат целата 2008-ма. Винер уште поголема на тимот на Винер, а во исто време Последниов факт најдобро го сумира тежина. Секогаш е компанијата регрутира голем број сето она што менаџментот на компанијата убаво да се чуе за млади и преспективни луѓе со амбиција успеал да го стори во изминатиот период. домашна компанија која потпирајќи се на домашни кадри прераснува во модерна, Д-р Зоран Нарашанов динамична и директор на Винер – Виена Иншуренс Груп професионална во наредниот период планираме да продолжиме со компанија за проектот „Кариера во Винер“, односно со активна пример. Винер регрутација на перспективни млади луѓе, кои ќе имаат денес секако можност за професионален развој во рамки на е тоа. компанијата, но и на меѓународен план во рамки на Виена Иншуренс Груп. Целта е да создадеме уште помоќен тим кој успешно ќе ја следи и спроведува деловната филозофија на компанијата, во чиј центар е супериорната услуга на клиентите.

60%

И

30 мај, 2014 | 53

| Специјален прилог | Koј е кој: финансиски сектор |

@ivotnoto osiguruv osiguritelniot biz

Во очекување на позитивно раздвижување во македонската економија, осигурителите годинава почнаа да планираат и промовираат нови осигурителни пакети. Конкуренцијата здраво ја размрда понудата, па сега во игра се различни бизнис осигурителни пакети, колективни осигурувања, здравствени пакети, нови можности во животното осигурување... Пишува:

Верица Јорданова

А

verica.jordanova@kapital.mk

ко се изземе двоцифрениот раст на животното осигурување, за остатокот од осигурителниот пазар слободно може да се каже дека во 2013 година буквално стагнираше. Статистички евидентираниот раст на вредноста на брутополисираната премија од 2,56% на годишно ниво, која на крајот од минатата година достигна ниво од безмалку 117 милиони евра, се должи единствено на порастот на животното осигурување. Растот во делот на неживотно беше минимален, само незначителни 0,8%?! Капитал анализира зошто се уште осигурителниот пазар не може живне? Зошто и покрај воведувањето на нова понуда, граѓаните и компаниите осигурувањето не го стават во своите приоритети? Менаџерите од повеќето осигурителни компании кои ги контактиравме се едногласни во оценката дека потенцијалот за раст на македонскиот пазар е неспорен, но дека нивниот растот во најголем дел зависи од состојбите во реалниот сектор. Моменталните среднорочни макроекономски претпоставки кои се оптимистички ги прават пооптимистички и проекциите на осигурителните компании. Ако се суди според информациите што ги добивме од осигурителните компании, кои во најголем дел зборуваат за нови производи и нов пристап кон клиентите, македонските граѓани и компаниите можат да се надеваат на многу поголема и

54 | 30 мај, 2014

поразновидна понуда годинава. “Очекуваме осигурителниот сектор да покаже поиновативен пристап во креирањето и продажбата на

своите продукти што комбинирано со оптимистичките прогнози за растот во реалниот сектор секако ќе значи излез од долгогодишната стагнирачка состојба

Специјален прилог | Koј е кој: финансиски сектор |

vawe go "vle^e" znis vo Makedonija 20,6% опадна осигурување имот од пожари на

0,8%

пораснаа сите остана класи на осигурувањти е

22%

порасна живо ото осигурување вотн 2013 г.

4%

Порасна бројо склучени договотриназа осигурување

на пазарот за осигурување“, велат оптимистички од Еуролинк осигурување, компанија чија што стратегија за следниот период ќе биде насочена

кон помалку застапените сегменти од пазарот, како што се индивидуалните имотни осигурување, осигурувањето на одговорност и здравственото

ПАЗАРЕН УДЕЛ НА ОСИГУРИТЕЛНИТЕ КОМПАНИИ ВО 2013 1 Триглав 15,0% 2 Еуролинк 10,9% 3 Македонија 9,7% 4 Сава 9,4% 5 Винер 9,4% 6 Уника 8,9% 7 Ос.полиса 8,1% 8 Европинс 6,3% 9 Кроација н.

4,9% 10 Албсиг 4,7% 11 Кроација ж.

4,4% 12 Граве 4,4% 13 Винер ж.

0,7% 14 Уника ж.

0,6% 15 Македонија ж.

0,1% Извор: Агенција за супервизија на осигурувањето

осигурување. “Оваа бизнис стратегија подразбира побавен но долгорочно профитабилен раст, без посебен акцент на автомобилската одговорност, каде што конкуренцијата е најголема заради брзиот паричен тек“, велат оттаму. Новина во Еуролинк е новиот пакет за здравствено осигурување, кој сега се подготвува, а е наменет за вработените. Тој предвидува пакет од систематски прегледи, трошоци за болничко лекување, стоматолошки услуги и трошоци за лекови. Интересно е што сите компании кои ги контактиравме “крчкаат“ некои нови осигурителни продукти во својата понуда. Добар дел од нив се однесуваат и на компаниите, а се игра и на картата на брзина и ефикасност кои им се многу важни на клиентите. Така, главниот новитет на Винер осигурување во моментот е воведувањето на мобилна процена и ликвидација на штети, воведен со единствена цел на клиентите да им се заштеди што повеќе време. Во рамки, пак, на портфолиото нови продукти, Винер го понудија пакетот All Risk наменет за заштита на ризиците во индустријата, како и пакетот Business Interuption кој ги надоместува трошоците од прекин во дејноста под влијание на настаната штета. Триглав Осигурување континуирано работи на подобрување на постоечките, како и на развој на нови продукти. Така, минатата година го воведовме Триглав комплет, пакет производи којшто обезбедува осигурување на дом, осигурување на семејство и каско осигурување на автомобили, со вклучени дополнителни поволности. Со сигурност во текот на оваа година

30 мај, 2014 | 55

| Специјален прилог | Koј е кој: финансиски сектор |

КОЈ Е КОЈ СПОРЕД ВИСИНАТА НА ПРЕМИИТЕ ВО 2103 ГОДИНА (во 000 денари) годишна промена осигурителна компанија вредност на БПП 2013/2012 1 Триглав 1.082.218 0,90% 2 Еуролинк 783.546 12,20% 3 Македонија 695.165 2,70% 4 Сава 676.655 2,40% 5 Винер 676.227 1,00% 6 Уника 638.138 7,40% 7 Осигурителна полиса 582.585 1,50% 8 Евроинс 456.594 29,20% 9 Кроација 352.465 0,90% 10 Албсиг 341.136 4,50% 11 Инсиг 179.314 6,70% Вкупно неживот 6.464.043 0,70% 1 Кроација 316.445 29,70% 2 Граве 313.843 18,20% 3 Винер 5.513 32,00% 4 Уника 41.233 1,30% 5 Македонија 4.808 40,00% Вкупно живот 729.459 21,90% Извор: Агенција за супервизија на осигурувањето

Со двоцифрени стапки на раст во изминатиет неколку години и вредност на бруто полисираната премија од 11,8 милиони евра, што е околу 1,5% од БДП, животното осигурување е лидер на македонскиот пазар, но се уште далеку од европскиот просек од 8% од БДП. Компаниите бележат раст, воведуваат нови производи свесни дека осигурувањето на живот иако е во експанзија, се уште е во зародиш и со огромен потенцијал за развој. овој пакет ќе биде надграден, а со тоа оглед на фактот дека оваа дејност е и поповолен и атрактивен за клиентите. прилично апстрактна за најголем дел од На почетокот на мај, оваа година ја осигурениците. воведовме промотивната понуда за Животното и годинава ќе расте! здравствено патничко осигурување, Растот од 22% во животното осигурување во чии рамки на нашите клиенти им минатата година се очекува да овозможуваме заштеда од 20% за сите продолжи и годинава. Изминатите дестинации во светот. неколку години пазарот за Разгледуваме и можности животно осигурување во за развој и воведување на земјава рапидно се развива други производи и услуги, и се зголемува, а премијата коишто сметаме дека ќе континуирано бележи одговорат на потребите на двоцифрени стапки на раст. пазарот и ќе придонесат Тоа според осигурителните за уште поголемо компании во овој сегмент, задоволство на клиентите. е уделот на зборува дека македонскиот Дополнително осигурителни премии граѓанин се повеќе ја во БДП во Македонија раздвижување во согледува корисноста за 2012-та година конкуренцијата и понудата на полисата за животно на пазарот се очекува да осигурување. Значаен внесе и аквизицијата која фактор кој значително се случи минатата година, влијаеше на развојот на со преземање на Кјуби од животното осигурување страна на Виена Иншуренс во изминатите години, груп. Компанијата тогаш е уделот на според нив, е основањето го врати своето старото осигурителни премии и поставената регулатива име- Македонија, а во БДП ви Словенија од страна на Агенцијата за нејзина основна дејност е супервизија на осигурување продажба на финансиски која даде правилни насоки и надомест за настанати постави добро контролирана штети од договорени регулација која допринесе ризици. Оттаму велат за сигурност и пораст на дека постојано работат довербата во работењето на е пенетрацијата на на подобрување, осигурувањето во осигурителните компании. поедноставување и ЕУ-27 Лидер во делот на разјаснување на услови животното осигурување за осигурување со

БРОЈКИ

1,5%

5,8% 7,7%

56 | 30 мај, 2014

Марија Томеска

извршниот директор на Еуролинк Осигурување

чекуваме осигурителниот О сектор да покаже поиновативен пристап во креирањето и

продажбата на своите продукти што комбинирано со оптимистичките прогнози за растот во реалниот сектор секако ќе значи излез од долгогодишната стагнирачка состојба на пазарот за осигурување.

Танчевска Сања Триглав

акедонскиот пазар е М исклучително концентриран и конкурентен, но сеуште

недоволно развиен затоа што најголемиот дел од пазарот отпаѓа на задолжителното осигурување од автоодговорност. Голем потенцијал гледаме во незадолжителните осигурувања, кои што се уште немаат значаен удел во вкупното осигурително портфолио. Ова пред сè се должи на фактот дека свесноста за потреба од осигурување кај нас е на многу пониско ниво споредено со земјите во регионот и во Европа. е Кроација осигурување –живот, кој минатата година забележа пораст од 29,7% на бруто полисираната премија во однос на 2012 година. Од оваа компанија велат дека лидерската позиција ја одржуваат со постојан развој на технолошките можности, воведување на дополнитени бенефити и поволности за осигурениците, како и со имплементација на стандард за квалитет. Почетокот на 2014 година го одбележаа со воведување на долгонајавуваниот Cro Link, линкуван производ кој ќе ги спои бенефициите на нашата компанија и на банка. Станува збор за производ кој досега не и беше познат на нашата, но и на пошироката регионална јавност. Новина е подобреното детското штедно осигурување, а до крајот на годината планираат да воведат уште еден производ, кој се уште ниту една

Централна Kооперативна Банка АД Скопје

СУПЕРИОРНА ПОДРШКА ЗА ВАШИОТ БИЗНИС

Кредитни линии за целосна финансиска подршка на Вашиот бизнис КРЕДИТ ЗА ОБРТНИ СРЕДСТВА

“ОБРТ”

 До

600.000 еур

ИНВЕСТИЦИСКИ КРЕДИТ

“РАСТ”

 До

1.000.000 еур

БИЗНИС ОВЕРДРАФТ

“ДОВЕРБА”  До

200.000 еур

 Рок до 5 години

 Рок до 10 години

 Грејс период до 6 месеци

 Грејс период до 24 месеци

 Максимален рок до 36 месеци со можност за обновување

 Камати веќе од

 Камати веќе од

 Камати веќе од

5%

5,5% www.ccbank.mk

тел: 02/ 3222-151; 02/ 3213-273

7%

| Специјален прилог | Koј е кој: финансиски сектор | осигурителна компанија во земјава го нема. “Животното осигурување е придвижувач на целиот осигурителен пазар. Иако веќе шеста година по ред животното осигурување расте со двоцифрени стапки, учеството во вкупната осигурителна премија е с$ уште околу 10% што претставува објективен показател дека најголем дел од пазарот е с$ уште неискористен. Со заздравувањето на макроекономските показатели очекувањата се за уште поуспешни години и вртоглаво растење на животното осигурување во следнава деценија“, велат од Кроација осигурување –живот. Растот на животното осигурување во Винер лајф го толкуваат како логична последица од појавата на се поголем број на компании кои ја нудат оваа услуга и голем избор на квалитетни производи. “Ако порано купувањето на животна полиса беше редок случај, денес граѓаните

се повеќе стануваат свесни за значењето и бенефитите, се грижат за иднината на своите најблиски и поради тоа одлучуваат да инвестираат во нешто што има долгорочно траење и извесен резултат“, велат во Винер лајф потенцирајќи дека едукативната и информативна улога за бенефитите од животно осигурување се уште не се завршена работа. Досегашните мерења и анализи им влеваат сигурност дека и во 2014 година ќе го остварат растот од 2013. Она што дефинитивно останува предизвик за осигурителите и во следниот период е да ги едуцираат гражаните дека суштината на животното осигурување не да остварат голема добивка, туку стабилно да штедат на долг рок. За целата осигурителна индустрија едуцирањето и континуираното информирање на клиентите за бенефитите од поседување осигурителна полиса остануваат голем предизвик. Големото раздвижување во понудата, пак, им оди во прилог на очекувањата 2014 година да биде подинамична осигурителна година.

Издава: КАПИТАЛ МЕДИА ГРОУП доо бул. Маркс и Енгелс бр.7 зграда 1, влез 1 стан 31 1000 Скопје п.фах: 503 Република Македонија телефон: +389 2 3298 110 факс: +389 2 3298 111 e-mail: kapital@kapital.com.mk Уредник на специјални прилози: Верица Јорданова Автори на прилогот: Верица Јорданова Игор Петровски

Дарко Дедиќ

Графички дизајн: Николај Томашевски Игор Томашевски

Н

Фотографија: Ивана Кузмановска Фотоархива на Капитал

Член на Управен одбор на Винер животно осигурување

а денешниот купувач мора да бидете подготвени да му одговорите на секое барање и во смисла на готови пакети што тој без никакво ангажирање ќе ги консумира, но исто така морате да дадете и можност за самиот потрошувач да си го создаде производот, односно со своите желби и барања да учествува во креирањето. Таков е односот со ангажираниот и едуциран потрошувач.

специјален прилог

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ мај 2014

Маркетинг: Александра Стојменова Сања Савовска Бобан Ѓорѓиевски www.kapital.mk

20 ZDRAVO LETO ЈУНИ 2014

Предизвикот да се биде здрав и полн со енергија постои и во летните месеци. Без разлика што сонцето и топлото време влијаат позитивно врз расположението, летото сепак е период кога не смееме да ја запоставиме грижата за здравјето. ВО ОВА ИЗДАНИЕ НА “ЗДРАВО ЛЕТО“ ВИ ПОДГОТВИВМЕ КОРИСНИ СОВЕТИ:  Заштитата од сонцето е ЗАДОЛЖИТЕЛНА! Македонија, како и многу други земји бележи пораст на бројот на заболни од рак на кожа. Сончањето и воопшто изложувањето на сонце воопшто не е безопасна активност. Затоа, мора да се знаат и запаметат основните правила за заштита пред изложување на сончевите зраци! Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: sanja.savovska@kapital.mk 58 30 мај, 2014 број: 02 3280 910 или на |телефонскиот



Како да го одредите типот на кожа и според тоа да ја одберете вистинската крема за сончање? На што да обрнете внимание при избор на крема за сончање? Со колкав заштитен фактор да ги заштитите најмалите?

МАКЕДОНСКИТЕ ЛЕКАРИ ВЕ СОВЕТУВААТ:  Како правилно да се храните за време на летните горештини?  Колку вода треба да пиеме во текот на долгите летни денови?  Посебен, летен режим за нега на децата и бебињата во лето!  Потребни ли ни се витамински додатоци во летниот период или летното овошје кое е достапно е доволен извор на витаминските потреби? ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: САЊА САВОВСКА

| Специјален прилог | Koј е кој: финансиски сектор |

Kreditirawe vo regionot

Blag porast vo Hrvatska, Srbija gi subvencionira kamatite Додека Србија со 60 милиони евра ги субвенционира каматните стапки за компаниите, хрватска бара модел како да им обезбеди финансирање на компаниите излезени од предстечајни спогодби со кои комерцијалните банки не сакаат да соработуваат. Во секој случај, компаниите се во фокусот на вниманието

Б

лагиот пораст на кредитирањето на хрватските компании и српскиот фонд од 60 милиони евра наменет за субвенционирање на каматните стапки за компаниите, креираат оптимистички прогнози за подобра финансиска поддршка на компаниите од овие две земји. Последните податоци од хрватската централна банка покажаа пад на кредитирањето на населението, но пораст на кредитирањето на компаниите. На крајот на март пласманите кон населението на годишно ниво се намалиле за 1,4%, додека пласманите кон бизнисмените пораснале за 1%. Во хрватската деловна јавност банкарските пласмани од околу 170 милиони евра од почетокот на годината се знак дека банките годинава ќе им бидат добар партнер во бизнисот. Но, главната тема во хрватската економија, сепак е тоа што иднината на илјадници хрватски компании кои за влакно избегаа банкрот влегувајќи во предстечајни спогодби, и натаму е неизвесна поради одбивањето на комерцијалните банки да

60 | 30 мај, 2014

соработуваат со нив. На опасноста дека затворените извори за финансирање ќе турнат во пропаст штотуку спасените компании, неодамна реагираше Хрватската банка за обнова и развој (ХБОР) која покрена иницијатива за основање на фонд од 131 милион евра (милијарда куни) за нивно натамошно финансирање. Во овој фонд, ХБОР би вложила околу 130 илјади евра, а остатокот би се обезбедил од приватни инвеститори и меѓународни развојни институции, пишуваат наголемо хрватските медиуми. Причина за овој потег е фактот што и компаниите кои успешно поминаа во процесот на предстечајна спогодба, сега не можат да обезбедат нови кредити затоа што банките овие клиенти ги ставаат во категоријата на најризични клиенти, дури и оние компании кои претходно беа

нивни клиенти. Во ваква позиција во Хрватска се 6.400 фирми со 50 илјади вработени , кои пријавиле побарувања од над 7,3 милијарди евра. Иако дел од експертската јавност смета дека овој процес нема да даде добри резултати, Владата го брани со аргументот дека без нив неликвидноста во хрватската економија би достигнала десет милијарди евра! Неодамна и хрватскиот гувернер Борис Вујчиќ истакна дека клучниот проблем е што оние кои тие компании го доведоа во фаза на преголема задолженост, се истите кои и сега седат во менаџментот и одлучуваат за иднината на компаниите. Во секој случај потегот на ХБОР е во насока на стабилизација на економијата и каква-таква поддршка на овие компании. Во Србија, пак, пред точно две седмици стартуваше Уредбата за субвенционирани

Лошите кредити во ЕУ лани достигнаа ниво од 1000 милијарди евра

Нивото на проблематични пласмани на банките во 2013 година порасна за повеќе од 8%, покажа истражувањето на Фич спроведено во 108 европски банки и достигна вртоглаво ниво од 1000 милијарди евра. Паралелно со тоа пораснаа и резервациите за лошите пласмани,и тоа за 7,%% на 570 милијарди евра. Кај 38% од банките во текот на 2013 г. не дошло до зголемување на нивото на лоши кредити, додека кај 30 банки има видлив скок на лошите кредити од 20%, што е резултат и на влошување на квалитетот на кредитното портфолио на тие банки но и на многу поконзервативното дефинирање на лошите кредити. каматни стапки, според која компаниите можат да добијат динарски кредити со каматна стапка од максимални 5,45% на годишно ниво. За реализација на оваа мерка, српската влада обезбеди 60 милиони евра, со чија што помош очекува српската економија да добие поволни кредити во висина од 1,2 милијарди евра! Овие кредити ќе им се одобруваат на компаниите кои имаат потреба од одржување на ликвидноста, за финансирање на трајни обртни средства и за рефинансирање на кредити во иста банка. Преку ова програма претприемачите и микро компаниите можат да добијат кредити до 10 милиони динари, малите до 100 милиони динари, средните до 400 милиони, а големите до 500 милиони динари. Средствата за субвенционирани камати до банките ќе се пласираат преку Фондот за развој на Србија.

Капитал број 761 30.05.2014

62

www.kapital.mk

политика

ЕИС: Зошто Македонија не е Финска?

Т

ешко да се објасни зошто Македонија не е Финска, но „како реална и значајна разлика меѓу овие две држави се луѓето- оние што носат одлуки, родителите, професорите- се земаат за доволно важни додека не се најдат поединечни подобрувања“.Ова е дел од заклучокот што го презентира Европската иницијатива за стабилност, на Гералд Кнаус во истражувањето „Зошто Македонија не е Финска“. Како причини за ваквата споредба се наведува фактот што Македонија е прикажана како вистински реформатор во

> БРОЈКИ

25.000

видеоклипови со националистичка содржина регистрирала Дирекцијата за заштита на личните податоци во македонскиот интернетпростор за 12 месеци

рангирањата на Светска Банка. „Македонија не успеа да влезе во НАТО поради Грчкото вето. Не успеа да направи дополнителн чекор напред во ЕУ поради истата причина. Сепак, има вистински успех во очите на Светска Банка. Во 2012, Светска Банка ја презентира меѓу топ 10 земјите каде бизнис климата значајно е подобрена од 2003“. Во анализата се додева дека недостасуваат национални примери кои го покажуваат прагматизмот, обичните луѓе, образованието и професорите како национални херои на иднината.

Otkako SDSM, sepak, vleze vo Sobran

Logika spored Roz rozata socijademo

150

избирачки места во Грција „мистериозно“ останале без избирачки листи на партијата „Виножито“ на евроизборите

40

нови градинки планира да изгради Министерство за труд и социјална политика во наредниод четиригодишен мандат

facebook ministerot i gradonacalnikot 1 Eve rekoa deka ke bidat pospremni

za sledno nevreme- ke se slikaat poveke na kritichnite tochki valjda, posto kanalizacija ne rekoa deka ke pravat...

Hristijan Satya Stojchevski

2 Се бараат исчезнатите

странски инвеститори. Последен пат се видени ширум Македонија во време на предизборната кампања, и од тогаш им се губи секаков траг..

Sasho Aleksov

3 Видоа масоните дека

просперираме како 5та најмоќна економија во Европа и џглаб Хаарп и за нас... каде бе вие со тоа растечко темпо.. тука има ред!

Vlatko Vasilj

пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

Н

аместо да се намалуваат, прашалниците се множат по секој следен потег на опозицијата предводена од СДСМ. Откако направија с$ за да го избегнат поднесувањето оставки во Собранието, социјалдемократите во средата, како ништо да не било, се појавија во Законодавниот дом и писмено се откажаа од триесет и три освоени пратенички

мандати - триесет и четвртиот си го задржа Роза Топузова - Каревска. Во меѓувреме оставија прилично голем простор за толкувања зошто толку се обидуваа да го избегнат најкраткиот, и што е најважно, најефикасниот пат до целта - откажување од Собранието во овој пратенички состав, избран на избори кои СДСМ не ги признава. Прашалниците само ги подвлече изјавата на лидерот на опозицијата, Зоран Заев, дадена по поводот, во која тој на никаков начин не го допре прашањето - зошто досега се одложуваше овој правно издражан начин на поднесување оставки, и со потези со кои требаше добро да се „фаќаат кривини“, а всушност се излетуваше од патот, & се даваше можност на власта да го дефокусира јавниот дискурс од

www.kapital.mk

Капитал број 761 30.05.2014

бум-трес Папата урива предрасуди таложени десет века

П

апата Францис продолжува да прави историски потези - со вселенскиот (православен) партијарх Вартоломеј потпишаа екуменска декларација со цел обединување на христијаните. Дека ова не е само декларативно, папата потврди уште претходно, кога оцени дека се залага за синодален начин на одлучување во црквата (православна практика), наспроти централизираниот, карактеристичен за римокатолицизмот. Уште една потврда за искреноста на неговите заложби за христијанско

nieto:

za i mokratska

реалниот проблем - Парламент без опозиција, со нереалниот - во кои с& правни заврзлами се заплеткани обидите на опозицијата да поднесе оставки, ама да го заобиколи Собранието. Сагата за судбината на мандатите на опозицијата почна веќе неколку минути по затворањето на избирачките места на изборниот ден (27 април), кога лидерот на СДСМ, Зоран Заев, соопшти дека неговата партија не го признава изборниот процес, зашто „власта на чело со Никола Груевски, најбезобразно спроведе уште едни нефер, недемократски и нецивилизирани избори“, и побара „итно формирање техничка влада што ќе овозможи спроведување фер избори“. Тука веднаш се појавија првите прашалници - зошто СДСМ одлуката за бојкот на изборите ја донесе дури откако гласањето заврши, и откако претходно, во истите околности што Заев ги опиша образложувајќи го непризнавањето на изборите, се одржа и кампањата, но и првиот круг од претседателските избори, по кој Заев, секако со изборна логика, ја детонираше „бомбата“ со „кешот“ што Груевски наводно го примил во случајот „Македонска банка“? Два дена по изборите Извршниот одбор на СДСМ му препорача на Централниот одбор (препораката беше прифатена) да не се прифатат добиените 34 пратенички мандати на изборите, по што следеше потпишувањето 120 изјави на нотар со кои избраните и кандидатите за пратеници на опозицијата се откажаа од мандатите. Потегот благо го искомпромитира пратеничката што на опозициските листи се најде по предлог на ЛДП, Роза Топузова Каревска, чиј идентититет на почеток се криеше, а откако се дозна кој ја одиграл „брутовата“ улога, медиумите објавија наслови од видот „Андреј (Жерновски, лидерот на ЛДП, н.з.) ја укорувал - Роза

единство даде бакнувајќи му рака на вселенскиот патријарх, што покажува дека не се претерани оценките дека Рим и Цариград (историската прва православна катедра, денешен Истанбул) никогаш не биле поблиску во десетте века по расколот - големата шизма од 1054 година. Повод за средбата помеѓу поглаварите на католичката и на православната црква во Ерусалим беше 50- годишнината од историската средба помеѓу нивните претходници - папата Павле VI и патријархот Антинагора.

Наместо да се намалуваат, прашалниците се множат со секој следен потег на опозицијата предводена од СДСМ. А главно прашуваат зошто СДСМ, кога еве, отиде во Собранието, и како што предвидува правото, таму поднесе оставки, досега наместо да игра, инфантилно си играше, пред с$ со себе? плачела?!“, илустративни сами по себе. Тука продолжија прашањата - зошто откажување на мандатите на нотар, и особено, што понатму откако опозицијата реши да го бојкотира Собранието? Како планира да дејствува за да се приближи до целта - техничка влада која би организирала фер избори? Досега од одговорот на второво прашање јавноста добива само „наскоро“. Во меѓувреме Собранието ги верификуваше мандатите на сите 123 пратеници, непризнавајќи ги изјавите потпишани на нотар, а СДСМ верификацијата ја нарече насилна и како таква ја обжали пред Управниот суд. Како резултат на верификацијата, односно решенијата за работа во Собранието, советници ги изгубија своите мандати во општинските Совети (Софија Куновска, Томислав Тунтев, Васко Ковачевски, Јулијана Силјановска), поради неспоивост на функциите. Во меѓувреме, правните експерти, дури и оние кај кои никако не може да стане збор за блискост до власта, кажаа дека Управниот суд навистина не е соодветната адреса. Новото прашање беше - ако наивно го поставиме - како при толку правници во СДСМ - носител во „единицата“ беше професор Рената Тренеска Дескоска, која претседава и со Централниот одбор на партијата, не го сфатиле она што се чини повеќе од јасно, дека чекорот со Управниот суд води во слепа улица? А ако го поставиме прашањето пообјективно, тоа би гласело зошто СДСМ кога веќе се одлучи да отиде во Собранието, и како што предвидува правото, таму да ги поднесе оставките, досега буквално си играше вака?

63

Ивор Мицковски

колумнист

„Вчера добив непристојна понуда од страна на водителот Миленко Неделковски да бидам ангажиран како постојан гостин во следната сезона од неговата емисија.“ Понудата од Миленко Мицковски ја цени за непристојна, плукањето по сопствената партија и нејзиниот легитимно избран лидер, не!

Амди Бајрам

лидер на Сојуз на Ромите

„Му се клањаме на споменикот на Александар Македонски, затоа што кога тој се враќал дома од Индија не зел и нас Ромите“. Лидерот на оваа ромска партија помина две и пол децении во македонската политика само и само благодарение на небулозните изјави.

Трифун Костовски

екс градоначалник на Скопје

„На атмосферската канализација никогаш не и се посветуваше адекватно место во реалноста на функционирање на градот и објективно истата не може да се направи во текот на еден мандат“ ако не може во еден, еве сега Трајановски го тера својот втор мандат...

twitter 1

Боби@batmansayst5h

2

Емилито@emilitoatanez5h

3

Џамбаз@elena_tekinec5h

Заврна, задрма. А мислевте нема да дознаеме дека планирате геј-парада, а?

Врбите од 250,000 евра во Вардар се отпорни на град така ?

Да ме праша сега некој да му набројам кои с$ споменици ги имаме на плоштад, врска немам да му одговорам.

Капитал број 761 30.05.2014

64

www.kapital.mk

политика

Kapital analiza Во една послободна интерпретација на ситуацијата за Македонија пред Самитот на НАТО во септември, а по посетата на Расмусен на Скопје, можеме да кажеме дека причините што и во Кардиф најверојатно ќе „извисиме“ се што за нас влијанието на украинската криза е мало, или грчката улога во случајот е преголема. Но, ако остварувањето на главната политичка цел на ангажирањето македонски војници во меѓународните мисии - членството во НАТО, е лимитирано поради неговото врзување со напредокот во спорот за името, економските цели, односно можности што ги отвора учеството во операциите, особено во Авганистан и во Ирак, имаат посубјективни ограничувања, поврзани со способноста на надлежните да ја препознаат и да знаат да ја искористат поволноста на моментот. Експертите сметаат дека со непотполното обмислување на целите поради кои испраќаме војници во странство се пропуштаат високо вредни можности за економска валоризација на македонската контрибуција во мировните мисии

Има ли шанси Македонија да влезе во блиск

Ni Rasmusen ne пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

С

амит на НАТО во септември, на кој ако биде тема и проширувањето на Алијансата влијание би требало да има украинската криза и нејзиниот директен производ - засиленото руско-

кинеско партнерство во воениот дел од „гасниот“ договор - ова се неколкуте коцки кои така се наместија, што ги подгрејаа надежите на Македонија дека во Кардиф нема & се случи Букурешт. На ова се надоврза и посетата на генералниот секретар на НАТО, Андерс Фог Расмусен, на Македонија, а во рамките на неговата регионална турнеја, која, иако може да се толкува како вообичаена пред истекот на неговиот мандат (новиот генерален секретар на организацијата, поранешниот премиер на Норвешка, Јенс Столтенберг, ќе стапи на должноста на 1 октомври

2014 година), претставува порака дека вратите на НАТО остануваат отворени, особено во новиот геополитички контекст. За Македонија најшироко, за која, како што рече Расмусен во Скопје - уште од „Самитот на НАТО во 2008 решивме дека сме подготвени за преговори за членство“, ама клучот пропаднат во дубиозните длабочини на грчко-македонскиот спор, е (повторно според неговите зборови) во наоѓањето заеднички прифатливо решение за името. По ова надежите - Македонија во НАТО во септември, се (под)оладија и медиумите заклучија - Расмусен

Капитал број 761 30.05.2014

политика 65

ка иднина во НАТО?

veruva vo ^uda не кажа ништо ново што би значело чекор поблиску до членство од 2008 во Букурешт. Ако се бараат нијанси, нив ги има во искажаната надеж на Расмусен дека може да има некаков напредок пред НАТО-Самитот во септември, базирана на разговорите со македонските домаќини. „Слушнав индикации дека политичките лидери во Скопје може да преземат некои чекори, и да се обидат да се најде решение. Врз основа на искуството од минатото малку сум претпазлив. Треба да видиме нешто конкретно на маса пред да оцениме што ќе се случи на

Самитот“, изјави генералниот секретар во интервју за Телма. Нијансата, пак, во нијансата, ја прави лидерот на ДУИ, Али Ахмети, за кого Расмусен рече дека е „многу задоволен што е толку посветен на членството во НАТО“. А бидејќи очигледно посветеноста на членството во НАТО значи решавање на спорот за името, Ахмети по разговорот со Расмусен се сретна со грчкиот амбасадор во Македонија, Харис Лалакос, кој изјавил дека кај Грција има подготвеност да се интензивираат разговорите за постигнување компромис со Македонија во рамките на процесот

што се води во Обединетите нации. Ова одредени аналитичари го протолкуваа како притисок на НАТО преку Ахмети врз премиерот Никола Груевски, кој по средбата со Расмусен изјави дека „што се однесува до Самитот, ние би биле среќни и имаме и надеж, и ќе направиме с$ што е во наша моќ дотогаш да се случи нешто, меѓутоа тоа не зависи само од нас, туку и од другата страна, и од Грција, и од нејзината подготвеност, волја, во овој момент да се најде решение“. Прашањето е ако Ахмети има капацитет да го притисне Груевски, зошто тоа не го направи досега, зашто

Капитал број 761 30.05.2014

66

www.kapital.mk

политика

сега единствената разлика ја прави украинската криза, која секако ништо не менува во поставеноста на Грција во спорот. А притисокот повторно нема да биде сконцентриран на Атина, лесно е да се заклучи од изјавата на Расмусен во која тој го обессили влијанието на пресудата од Судот во Хаг при одлучувањето на Алијансата: „Пресудата од Судот во Хаг ги засега вашите билатерални односи со Грција, и не се однесува на НАТО. Одлуката која НАТО ја донесе во Букурешт не е одлука на една земја-членка, туку колективна одлука од сите НАТО-сојузници“, рече Расмусен, најавувајќи како ќе одлучува НАТО и во Кардиф, и во секоја друга прилика - зашто на Македонија & останува отворена поканата за влез во Алијансата веднаш штом ќе се реши спорот со Грција. Како и да е, Македонија ќе продолжи да дава придонес во меѓународните мисии, пред с$ - НАТО ориентирани, соопшти и началникот на Генералштабот на Армијата на Република Македонија, генерал-потполковник Горанчо Котески, на неодамнешниот состанок на Воениот комитет на НАТО во Брисел. „Во однос на прашањето за натамошното учество во Авганистан, позната е македонската позиција дека АРМ ќе продолжи во мисијата „Одлучна поддршка“, која започнува на 1 јануари 2015 година“, истакна Котески, дополнувајќи дека врз база на националните интереси и на капацитетите на АРМ, интенцијата е да се учествува заедно со повеќе нации на различни места. Македонските војници и старешини кои учествуваат во меѓународни мисии од таму имаат донесено стотици ордени за борбени достигнувања и илјадници медали за учество во операции. Неспорно е дека тие се едни од најдобрите амбасадори на Македонија, демонстрирајќи врвен професионализам и способности во конкуренција на армиите на најмоќните светски воени сили. Не случајно веќе дванаесетта година, со општ консензус на политичките субјекти и на јавноста, припадници на АРМ се дел од мисиите за борба против глобалниот тероризам, и од колективните системи за одбрана и безбедност. Анкетите покажуваат дека дури три четвртини од македонските граѓани ја оценуваат како позитивна улогата на АРМ во мировните мисии, што н$ вбројува меѓу нациите со најголема поддршка за своите војници во странство. Оттука оправданоста на нивното учество, гледано од аспект на покажаното и докажаното од страна на мировниците, никако не може да се доведе во прашање, но „Капитал“ во консултација со експерти се обиде да ги сумира и ефектите - придобивките на државата на политички и на економски план од македонското учество во меѓународните мисии, имајќи предвид дека Македонија според процентот од вкупниот број на војници (и жители) што го одвојува за оваа цел е меѓу најголемите контрибутори - во странски мисии учествуваат околу 4% од вкупниот број македонски војници, а НАТО-земјите испраќаат нешто под 1% од воените сили (за споредба, во нашето опкружување

Грција испраќа 0,1% од своите војници, Словенија помалку од 1%, Романија 1,2%, Албанија и Хрватска по околу 2% ...). Бројниот придонес на АРМ во меѓународните операции до денес надмина 3.300 војници, почнувајќи од НАТО-мисијата „ИСАФ“ (Авганистан) од 2002 година. Придонесот постепено се зголемуваше со распоредувањето сили во мисијата „Слобода за Ирак“, во воената операција „ЕУ АЛТЕА“ во Босна и Херцеговина, и во мисијата на Обединетите нации „УНИФИЛ“ во Либан. Дополнително, Македонија континуирано од 1999 година обезбедува и постојана поддршка за силите во операцијата „КФОР“ на Косово. Македонската армија учествува и во грижата за глобалната безбедност на земјите членки на Европската унија - Борбената група на ЕУ за втората половина од 2014 година ја предводи Белгија, а се состои од шест земји-учеснички: Македонија, Холандија, Луксембург, Шпанија, Германија (и предводникот, Белгија). Средствата што од буџетот на Министерството за одбрана низ годините се одвојуваат за финансирање на нашето учество во меѓународните мисии надминуваат 80 милиони евра. Во Белата книга на одбраната предвидено е веќе до 2015 година АРМ да располага со 50% распоредливи интероперативни воени способности, а од Министерството за одбрана велат дека половина од единиците веќе сe оспособени за распоредување во операции надвор од земјава. Среднорочниот план за развој на одбраната поместен во истата книга ги предвидува за периодот до 2017 година следниве проекции за учество во меѓународни операции: продолжување на учеството во мисијата на НАТО - „ИСАФ“ до крајот на 2014 година и давање придонес и поддршка на авганистанските безбедносни сили и по 2014; учество во операции предводени од ЕУ; учество во мисии предводени од ООН; континуирана поддршка на КФОР.

Експерти: Кратковидост во однос на економските потенцијали

Нема потреба да се потенцира дека приоритетна цел во одлуката на Македонија со свои војници да се ангажира во меѓународни операции е добивањето членство во НАТО. Но, ако остварувањето на оваа политичка цел е лимитирано од неговото врзување со напредокот во спорот за името што го имаме со Грција, економските цели, односно можности што ги отвора учеството во меѓународните мисии имаат посубјективни ограничувања, поврзани со менаџерските способности на надлежните да ја препознаат и да знаат да ја искористат поволноста на моментот. Што се однесува, пак, до теренското искуство на нашите војници, стекнато на највисоко ниво преку учеството во меѓународните операции, искористеноста на можноста теоретски наученото да се претвори во вистинското искуство во воени услови, е стопроцентна и со огромна важност. Процентот на војници што земјите ги испраќаат во меѓународните мисии

Методи Хаџи-Јанев

професор на Воената академија

Н

е завршува бенефитот од учеството во меѓународните мисии со самото учество, туку тогаш кога ќе можеме да го продадеме приватниот сектор, компаниите, за ангажман во посткофликтен, постИСАФ Авганистан, околу неговото градење и модернизација по 2014 година.

Нано Ружин

екс-амбасадор во НАТО

П

озитивно ни се врати испраќањето војници во Ирак и во Авганистан - и преку големиот број цивили, да ги споменеме само од кумановскиот регион, кои беа ангажирани во инфраструктурни проекти на Алијансата и носеа средства дома, на нивните семејства.

Стево Пендаровски професор

К

ога на Американците им беше важна секоја информација за Ирак, нивниот амбасадор во Македонија разговараше со неколу битни градежници кај нас, кои граделе во Ирак, дури учествувале и во изградбата на подземните бункери од времето на Садам Хусеин, и според тоа, ние имавме што да понудиме, но не направивме ништо.

зависи од големината на државите мала држава за да биде посериозно застапена мора да испраќа поголем процент, смета поранешниот амбасадор на Македонија во НАТО, Нано Ружин, демистифицирајќи ја тезата дека Македонија со оглед на високиот процент од својата војска што ја испраќа во странство, и на блокираниот влез во НАТО, прави преголеми жртви од овој аспект. „Кога Македонија одлучи да испраќа војници кај нас владееше еуфорија бидејќи бевме сериозен кандидат за членство во НАТО, каков што сме, впрочем, и сега. И веднаш позитивно ни се врати испраќањето војници во Ирак и во Авганистан - и преку големиот број цивили, да ги споменеме само од кумановскиот регион, кои беа ангажирани во инфраструктурни проекти на Алијансата

Капитал број 761 30.05.2014

политика 67

и носеа средства дома, на нивните семејства“, е економската придобивка од македонското ангажирање во меѓународните мисии што ја потенцира Ружин, кој смета дека средствата што се одвојуваат од буџетот на Министерството за одбрана за финансирање на мисиите не се големи (познато е дека мирот е најскап кога се брани во мирновременски услови), но носат подобри позиции за земјата. „Со ангажирањето војници во странски мисии се одржува нивото на подготвеност на армијата, нејзината интероперативност. Подготвени сме, па ако го решиме спорот со името ќе нема потреба ниту од Самит за да влеземе во НАТО. Ангажманот во вакви мисии за војниците е привилегија, а и така им се зголемуваат примањата (нашите војници кога служат во меѓународни мисии имаат примања од 2.000-3.000 евра, во зависност од степенот на ризик на кој се изложени, н.з.). Само не смее да се случува да се избираат по партиски или по етнички клуч - тоа го намалува кредибилитетот на нашите претставници во меѓународните мисии кои досега се истакнуваат со квалитет“, вели Ружин. Според потполковникот и професор на Воената академија, Методи Хаџи-Јанев, неблагодарно е да се бара ефектите од ангажманот на македонските мировници да се сведат на бројки. „Не може ефектите да се измерат егзактно, односно бројките не кажуваат с$. Се мери и борбената готовност - „риал лајф“ искуството што го добиваат нашите војници - зашто ваквите обуки (кога би ги плаќале) чинат многу. Понатаму, ако не учествуваме во овие мисии кога ќе беше викнат наш министер на настан каде што учествуваат само министри на земјите НАТО-членки? Или кога ќе добиевме опрема донирана, на пример, од Конгресот на САД, и тоа во одреден дел таква што и да имаме пари да ја купиме немаше да имаме дозвола?“, вели Хаџи-Јанев. Говорејќи за економските придобивки, потполковникот кој го предводеше

првиот македонски контингент во Ирак, ја подвлекува потребата попотполно, повеќедимензионално да се обмислат целите поради кои испраќаме војници во странство: „Не завршува бенефитот од учеството во меѓународните мисии со самото учество, туку тогаш кога ќе можеме да го продадеме приватниот сектор, компаниите, за ангажман во посткофликтен, пост-ИСАФ Авганистан, околу неговото градење и модернизација по 2014 година“, вели Хаџи-Јанев. На ова се надоврзува професорот и советник за национална безбедност на двајца поранешни претседатели на Македонија, Стево Пендаровски, кој смета дека не сме успеале да го искористиме големиот економски потенцијал на давањето поддршка на меѓународните мисии, особено на оние чиј мобилизатор е САД: „Три се нивоата на придобивките: искуство, економски и политички придобивки. Собраното искуство од интероперабилноста значи дека ако затреба ќе знаеме како да работиме заедно со 20-30 нации. Тука имаме добро искуство. Но, кај економските бенефити, кои можат лесно да се измерат ако се види размената со Ирак и Авганистан, за жал, немаме направено ништо. Ние не учествуваме во санацијата на поствоените Ирак и Авганистан, ниту имаме трговска размена, а можевме (особено во Ирак) да влеземе преку компании што би се вклучиле во изградбата, зашто имавме искуство од порано. Можевме да влеземе и во постгадафиевска Либија, да направиме некој километар пат, зашто и за таму имаме искуство Хрватска и Србија успејаа да го направат тоа“, смета Пендаровски, додавајќи дека лично американскиот амбасадор во Македонија, такаречи, „пред носот“ ни ги донел можностите економски да профитираме од нашата воена контрибуција во Ирак: „Кога на Американците им беше важна секоја информација за Ирак, нивниот

амбасадор во Македонија разговараше со неколу битни градежници кај нас кои граделе во Ирак, дури учествувале и во изградбата на подземните бункери од времето на Садам Хусеин, и според тоа, ние имавме што да понудиме. Некои држави кои имаа милионски побарувања од Ирак тогаш одлучија истите да ги простат, само за возврат да добијат некаков привилегиран пристап до пазарот што се отвораше таму. Ние не направивме ништо“, вели Пендаровски. Според него Македонија можела да ја искористи предноста (на партнерството со САД) и во комбинација со поддршката од Турција која во ирачкиот дел на Курдистан е силно навлезена преку повеќе бизнис сектори - „можевме да направиме „џоин-венчр“ со некои турски фирми на ирачкиот пазар, но и тоа не го направивме“, вели тој. Говорејќи за политичките придобивки од меѓународните мисии, Пендаровски смета дека се неспорни, пред сѐ преку направеното од страна на САД, без разлика што истото не можеше дури ни најсилниот геополитички играч да го претвори во членство на Македонија во НАТО на Самитот во Букурешт 2008 година: „За испраќањето војници во мисијата во Авганистан Македонија ги калкулираше само политичките придобивки - помошта од САД за влез во НАТО. Она на што се надевавме Американците максимално се потрудија да го остварат. По нашето испраќање војници, ние во 2003 година, со поддршка на САД, ја потпишавме многу значајната Јадранска повелба, која е предворје на НАТО. Во овој вреден документ, година и половина пред официјалното признавење на нашето уставно име од страна на САД, на сите места кадешто сме спомнати се употребува не ФИРОМ, туку Македонија. Тогашниот претседател на САД, Џорџ Буш, сите знаеме дека не се штедеше во поддршката“, изјави Пендаровски. Со оглед на погоре кажаното, Македонија продолжува да дава придонес со свои војници во мировните мисии во странство под знамињата на најзначајните меѓународни организации, што значи останува можноста да се одработи (од страна на оние кои кај нас ги носат одлуките), за барем во иднина да се извлече максимумот од нив.

Капитал број 761 30.05.2014

68

www.kapital.mk

политика

Зошто очекувањата од странски интервенци

Makedonskite problemi mora da gi re[ava samata Makedon

www.kapital.mk

ции се нереални

a

nija!

Капитал број 761 30.05.2014

политика

69

Вазалскиот однос на нашата држава кон странскиот фактор многупати досега е покажан преку разни примери во кои за клучни државни прашања прво што се прави е да се чека асистенција до надвор. Оттаму, не изненадува што и за инцидентот во Ѓорче, првите прашања беа какви се ставовите на амбасадорите на ЕУ и на САД... И овој пример не е единствен. Спонтани или неспонтани протести по повод некоја судска одлука, апсења, пред и постизборни случувања, прекин на дијалог помеѓу власта и опозицијата, бојкот на институциите, демолирање на објекти, кривични пријави до судските инстанци, потреба од носење на некаков закон или негова измена, одржување на културен настан... потребата од тоа дипломатите да пресечат кај нас е пресликана во баналности Дали е ова нормално во држава која се смета за независна, прашува Капитал, а одговори добива од поранешни дипломати, кои се многу прецизни во дијагнозата: опсесијата со странците е македонска, а дипломатскиот кор колку и да се труди да помогне на крајот сепак е јасен во својата порака – македонските проблеми мора да ги реши самата држава внатре пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@gmail.com

фотографија:

фотоархива на Капитал

Г

и следиме случувањата со голема загриженост. Знаеме дека властите го испитуваат ова кривично дело, затоа сега е од исклучително значење да се препуштат работите на истражните и судските органи и е потребна солидарност со семејството на жртвата, а не насилни протести и уништување имот. Во минатото граѓаните на оваа земја покажаа способност да се зближат во тешки моменти. Ги повикуваме сите да се свртат кон овие вредности. Ниту една заедница не треба да носи колективна одговорност за делата на една индивидуа“ “ се вели во изјавата на шефот на Мисијата, амбасадорот Ралф Брет, по повод убиството во Ѓорче Петров коешто ја потресе Македонија во изминатата недела. Со оглед на фактот дека убиеното момче е од македонска националност, а момчето кое е обвинето за убиството и уапсено од полицијата е од албанска, оваа трагедија доби силни етнички димензии и предизвика огромни тензии на релација на двете најбројни етнички заедници во земјата. Настаните кои следеа потоа се добро познати за јавноста оти беа фокус на интерес неколку денови по ред, предизвикаа низа дебати за фрагилноста на македонското меѓуетничко општество, како и за опасноста која демне по улиците откако овој скандал откри поразителен факт и во врска со употребата и носењето на оружје. Но, оној аспект за кој се одлучивме во оваа анализа е токму изјавата на амбасадорот на Мисијата на ОБСЕ во

земјава. Господинот Брет сосема е прецизен во неговата порака и во апелот за зачувување на присебноста во вакви тешки моменти за земјата. Она што тука отвора простор за размислување е фактот дека потребата од вакви апели трае веќе трета деценија. Нели самото тоа е доказ по себе за состојбата во која се наоѓа Македонија? Состојба во која секој инцидент доколку има учесници од мешана националност ан блок води до етнички проблеми. Состојба во која амбасадори треба да порачуваат како се гради и одржува соживотот после 23 годишна негова употреба... Ова е поразот на Македонија денеска и секој апел на странски претставник во земјава треба да се земе со силна доза на самокритика во насока на тоа дека државата и нејзините водства ништо не научиле во годините на наводна демократија и пост-транзиција кои се зад нас. Секако и со доза на срам, оти нејасно е како може да не допре порака која по својот вординг и тоналитет оддава впечаток дека е наменета за земја од третиот свет, за каква што нашата европска држава, со одлични параметри на извештите за бизнис клима не смее да си дозволи да се смета. Позицијата на Брет е сосема разбирлива. Прашањето до македонските политичари е до кога странците ќе треба да не учат на основните постулати на едно современо граѓанско општество и секако, дали нешто може да зависи од нив.

Амбасадорите не можат да променат ништо кај нас, но можат да ја променат перцепцијата на нивните земји за Македонија

Вазалскиот однос на нашата држава кон странскиот фактор многупати досега е покажан преку разни примери во кои за клучни државни прашања прво што се прави е да се чека асистенција до надвор. Оттаму, не изненадува што и за инцидентот во Ѓорче, првите прашања

Капитал број 761 30.05.2014

70

www.kapital.mk

политика

Владо Бучковски поранешен премиер

Н

ие сме опседнати со странците. Не е толку дека тие се мешаат во нашата политика, колку што ние очекуваме тие да се мешаат и мислиме дека можат да направат се, особено дека американскиот амбасадор може да направи се. Но, помина времето кога очите на Меѓународната Заедница беа свртени кон Македонија. Не гледам сега подготвеност, ниту интерес кој било да сака да се вмеша. Оттука очекувањата на политичките играчи кај нас, пред се на опозициската СДСМ дека странците ќе ги земат работите во нивни раце и ќе менуваат влади или ќе прават политички потреси се нереални.

беа какви се ставовите на амбасадорите на ЕУ и на САД... И овој пример не е единствен. Спонтани или неспонтани протести по повод некоја судска одлука, апсења, пред и постизборни случувања, прекин на дијалог помеѓу власта и опозицијата, бојкот на институциите, демолирање на објекти, кривични пријави до судските инстанци, потреба од носење на некаков закон или негова измена, одржување на културен настан... потребата од тоа дипломатите да пресечат кај нас е пресликана во баналности. За сето ова да се реши, надмине или реализира, чувството е дека странците се неопходни, па се организираат разни дебати, конференции, обуки, итни посети на европски функционери, остри соопштенија од Брисел или Вашингтон и така натаму и така натаму... Дали е ова нормално во држава која се смета за независна, прашува Капитал, а одговори добива од поранешни дипломати, кои се многу прецизни во дијагнозата: опсесијата со странците е македонска, а дипломатскиот кор колку и да се труди да помогне на крајот сепак е јасен во својата порака – македонските проблеми мора да ги реши самата држава внатре. „Од средината на 90-те, кога им се даде до знаење на државите од овој регион дека се пожелни членки во НАТО и во ЕУ, но само ако бидат добри ученици, се засили таа догма околу странците и нивната улога. Многу држави оваа порака ја примија прилично инфантилно и така се однесуваат се до денеска. Точно е дека амбасадорите понекогаш ги преминуваат своите надлежности, преку изјави или некои настани и потези со кои директно се мешаат во внатрешната политика на Македонија,

Нано Ружин

Арсим Зеколи

Т

Н

поранешен амбасадор

очно е дека амбасадорите понекогаш ги преминуваат своите надлежности, преку изјави или некои настани и потези со кои директно се мешаат во внатрешната политика на Македонија, оти знаете дипломатско правило е да се праша дали при тоа има реципроцитет, па дали и нашиот амбасадор во нивните држави си го дозволува тоа. Но, од друга страна, со оглед на тоа дека сме држава под постојан мониторинг, држава која се кандидирала за да влезе во двете организации ЕУ и НАТО, тогаш нормално е да се очекува дека нивната улога е посилна отколку во некоја развиена, западна демократија. оти знаете дипломатско правило е да се праша дали при тоа има реципроцитет, па дали и нашиот амбасадор во нивните држави си го дозволува тоа. Но, од друга страна, со оглед на тоа дека сме држава под постојан мониторинг, држава која се кандидирала за да влезе во двете организации ЕУ и НАТО, тогаш нормално е да се очекува дека нивната улога е посилна отколку во некоја развиена, западна демократија.“ анализира поранешниот македонски амбасадор во НАТО, Нано Ружин. Тој вели и дека нашата држава преброди и една голема криза и дека помошта од странците во 2001-та била апсолутно неопходна. „Ваквата силна улога на дипломатскиот кор во една земја не е нешто ново за балканскиот регион, но и за блискиот Исток на пример, или Јужна Америка. Сето тоа се подрачја во кои амбасадорите имаат голем авторитет. Да заклучиме, странците не можат да направат некои промени во една земја, но и тоа како имаат влијание во пренесувањето на пораките до центрите коишто ги испратиле и кои во суштина треба да одлучуваат за иднината на истата земја“ вели тој.

Се очекува странска помош по дифолт оти сме неспособни сами да се справиме со проблемите

Но дали до крај странците успеваат во оваа мисија за која Ружин зборува? Неговиот колега, поранешниот македонски амбасадор во Мисијата на ОБСЕ во Виена, Арсим Зеколи вели „не“: „Ние имаме трипартидна влада, составена од три коалициски партнери ВМРО – ДПМНЕ, ДУИ и Меѓународната Заедница, која според него потфрлува

поранешен амбасадор

ие имаме трипартидна влада, составена од три коалициски партнери ВМРО – ДПМНЕ, ДУИ и Меѓународната Заедница, која според него потфрлува кога е во прашање Македонија. Меѓународната Заедница поради својата големина и важност пропушта да види дека Македонија е во константна внатрешна студена војна без прекин. Знаете што им кажав кога си одев од ОБСЕ во својот проштален говор? Дека треба да отворат уште една Мисија. „Каде“? - ме прашаа. „Имаме 19 мисии низ светот“. „Тука, во Виена. Мисија на ОБСЕ во ОБСЕ за да го следи вашето работење“

кога е во прашање Македонија. Меѓународната Заедница поради својата големина и важност пропушта да види дека Македонија е во константна внатрешна студена војна без прекин. Знаете што им кажав кога си одев од ОБСЕ во својот проштален говор? Дека треба да отворат уште една Мисија. „Каде“? - ме прашаа. „Имаме 19 мисии низ светот“. „Тука, во Виена. Мисија на ОБСЕ во ОБСЕ за да го следи вашето работење“ вели Зеколи. Поранешниот премиер Владо Бучковски пак дава едно ново светло на оваа тема со став дека странците не ни треба специјално да се посветат на решавањето на македонските проблеми и дека нереално е да се очекува од амбасадори кои се претставници и работат за сопствените земји да вложуваат енергија повеќе од потребното за нас да не научат на ред: „Дополнително, што тоа во овие моменти не ни може да се случи. помина времето кога очите на Меѓународната Заедница беа свртени кон Македонија. Не гледам сега подготвеност, ниту интерес кој било да сака да се вмеша. Оттука очекувањата на политичките играчи кај нас, пред се на опозициската СДСМ дека странците ќе ги земат работите во нивни раце и ќе менуваат влади или ќе прават политички потреси се нереални.“ анализира тој. Бучковски додава дека мора да се потенцира оти не е точен ставот дека странците премногу сакаат да се мешаат во нашите внатрешни прилики, туку дека ситуацијата е сосема обратна – ние сме опседнати со нив и нивната асистенција, а тоа е директен показател за нашата немоќ да се справиме со проблемите.

ЕДНОДНЕВЕН СЕМИНАР:

ОБУКА ЗА ОБЕЗБЕДУВАЊЕ НА ТАЈНОСТ И ЗАШТИТА НА ОБРАБОТКАТА НА ЛИЧНИТЕ ПОДАТОЦИ  12 јуни 2014 година, од 10:00-16:00 часот

Капитал Aкадемија, Скопје

АГЕНДА:  Заштита

на личните податоци во Рeпублика Македонија Законски барања и стандарди  Правна рамка за заштита на личните податоци  Поимник  Офицер за заштита на личните податоци  Обврска на контролорите за регистрација на збирките на лични податоци во Централниот регистар на ДЗЛП

I

за заштита на личните податоци на матичниот број на граѓанинот  Обработка на биометриски податоци  Лична карта - задржување и копирање  Давање на лични податоци на користење  Директен маркетинг

 Документација

со опис на технички и организациски мерки за обезбедување тајност и заштита на обработката на личните податоци

IV

 Начела

II

 Обработка

III

V

 Технички

и организациски мерки за обезбедување тајност и заштита на обработката на личните податоци

Сите заинтересирани за учество во овој семинар можат да се пријават најдоцна до 10 јуни 2014 година.

 Вршење

на инспекциски надзор над обработката на личните податоци  Редовен инспекциски надзор  Вонреден инспекциски надзор  Контролен инспекциски надзор  Обработка

на личните податоци преку системи за видео надзор  Акт со кој се уредува начинот на вршење на видео надзорот  Обврски на контролорите при воспоставување на системи за видео надзор

ПРАКТИЧНИ ПРИМЕРИ ПРЕДАВАЧИ:

ИГОР КУЗЕВСКИ МАНУЕЛА СТАНОЕВСКА СТОИЛКОВСКА

инспектори од Дирекцијата за заштита на личните податоци.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

специјален прилог

5 LETNO RENOVIRAWE

ЈУНИ 2014

Доколку реновирањето Ви е број еден на листата обврски за претстојново лето, во најновиот специјален прилог на Капитал може да добиете корисни совети како најдобро, најбрзо и преку најповолни понуди да го завршите овој проект.  Кој да Ви помогне најдобро да го осмислите и организирате реновирањето на вашиот дом или деловен простор?  Каде да ги набавите потребните материјали, столарија, керамика, мебел и електрика?  Кој најбрзо и најефикасно проектот ќе го спроведе во дело?  На што да внимавате за да не направите грешки во овој важен процес? Градежни материјали, материјали за уредување на ентериер, мебел за дом и канцелариски простор, санитарии, рачен алат и опрема, бои и лакови, системи за заштита на енергија, греење и ладење и архитекти и изведувачи. Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: nikola.salvarinov@kapital.mk или на телефонскиот број 02 3298 110 или 070 365 736

ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: НИКОЛА ШАЛВАРИНОВ

BIZNIS I POLITIKA

www.kapital.mk

Балкански инвестициски поместувањ

Zo[to Srbija stana poprivle^na od

www.kapital.mk

ња

Капитал број 761 30.05.2014

Х

73

рватска ја имаше својата шанса како “Елдорадо“ за странските вложувања. Предрецесискиот инвестициски бум заврши со слаб успех. Испокупувани беа пазарните удели во многу компании, превземен е финансискиот и туристичкиот потенцијал на земјата. Во производните дејности, од друга страна, се вложуваше, поетски кажано – кикирики. Денес, како членка на Европската унија, со висока цена на трудот и демотивирачки даночен систем и администрација, меѓу другото и заради законодавните усогласувања со Брисел, Хрватска доживува повеќегодишна стагнација која ја сместува на економското дно на списокот од ЕУ членки. Србија пак, го проаѓа истиот кармички циклус што Хрватска го помина пред десетина години и се чини дека одлучи да заигра на нешто поинтелигентни карти. Владата на Вучиќ поттикнува нови вработувања со стимулации од 10.000, некаде и 20.000 евра по работно место. Фиат отвори своја фабрика во Крагуевац, Обединетите арапски емирати вложуваат три милијарди евра во проектот Белград на вода, тука е и германскиот Бош што во својата фабрика крај Белград ќе вложи 70 милиони евра. Дури и Мајкрософт одлучи регионалната централа да ја префрли од Загреб во Белград. С$ звучи сепак малку поинаку Фиат досега од купување банки, медиумски вложи преку куќи и туристички ресорти.

една милијарда евра во фабриката во Крагуевац

Не е тајна, странските инвеститори веќе некое време гледаат преку Загреб фиксирајќи го Белград. Дојче Веле анализира зошто денес Србија е поинтересна и поблагодарна за странски вложувања и што зборува тоа за хрватската економија?

tana d Hrvatska?

Подобри структурни вложувања во Србија

Вкупниот износ на странските инвестиции во двете држави беше горе - долу сличен минатата година – 656 милиони евра во Хрватска, 778 во Србија, вели Мирослав Здравковиќ, економски аналитичар од Белград. Иако не е претерано оптимистичен на долг рок – имено, Србија порано или подоцна ќе мора да ја зголеми домашната потрошувачка, што од перспективна на просечна плата од 300 евра и цени еднакви на оние во Загреб е прилично фантазмагорична цел – Здравковиќ сепак мисли дека структурните вложувања во Србија се подобри одошто во Хрватска. “Вложувањето во производни активности е многу поефикасно за идниот економски раст. Вкупните владини стимулации во економијата изнесуваат 1,4% од БДП, додека просекот во ЕУ е 0,4%“, вели тој. Здравковиќ предвидува крај на српската инвестициска бајка со зборовите дека ќе забави економскиот раст затоа што државата со приближувањето кон ЕУ ќе мора да усвои бирократски процедури и стандарди што ќе го поскапат бизнисот и ќе го направат помалку конкурентен. “Патеката ќе биде слична на онаа од Хрватска, а Србија би можела да ја избегне таа судбина доколку ЕУ

www.kapital.mk

BIZNIS I POLITIKA излезе од кризата, и почне со раст од 3-4%, што кај нас би вродило со раст од 5-6%“, вели тој. Поагилното претприемништво, помалку бирократски препреки, поевтината работна сила и поголемиот пазар во Србија всушност не се с$ уште доволно уверливи параметри во очите на Светската банка. Нејзината статистика на тема “Ease of doing business” ја сместува Србија на 93-то, а Хрватска на 89-то место. Интересно, Македонија е при врвот, на 25-то место, но тоа како на мала и политички нестабилна држава со незначителен пазар тешко може да и помогне да го забрза економскиот раст, вели белградскиот економист.

Самоуправен синдром

Хрватската инвестициска дисфункционалност својата егзистенција делумно ја должи на с$ поголемата присутност и влијание на граѓанските здруженија, невладини организации и нешто што со доза на иронија би можеле да го наречеме демократски процес на одлучување. Во Србија таков облик на саботирање практично не постои. Дамир Новотни, економист од Загреб, вели дека политичката елита во Хрватска беше многу затворена за стратегијата што ја гледаме кај новата српска влада – поставување на непартиски стручњаци со богати меѓународни референци во клучните министерства. “Ние го перпетуиравме стариот модел на клиентелизмот додека на земјата и е потребен силен лидер, а не тесногради агенди. Таков не е создаден во последно време. Денес во Хрватска е многу потешко да се спроведуваат реформи одошто во Србија, затоа што Хрватска е оптоварена со високо ниво на јавен и приватен долг, многу повеќе одошто Србија“, вели Новотни. Хрватскиот економист Жарко Приморац ги гледа клучните предности на српскиот пазар, меѓу другото, и во политиката на флуктуирачки девизен курс и подобра географска позиционираност кон која гравитираат Црна Гора и Македонија, а Србија, вели, располага со сериозни потенцијали во енергетскиот сектор, обоените метали, итн. “Поагилни се во управувањето со

економијата, се отворија кон Кина, се обидуваат да одржат релација еднакво кон Русија и ЕУ. Сето тоа ги прави интересни. Хрватска имаше потенцијали во туризмот, но ги потрошивме своите идеи. Хрватскиот извоз е неконкурентен и заради фиксниот девизен курс за што пред неколку дена проговори и Меѓународниот монетарен фонд. Хрватската народна банка не се согласува со тоа со зборовите дека ја штити стабилноста. Бидејќи на истиот начин ја штити веќе дваесетина години, резултатите се познати – стагнација, рецесија, невработеност, високи долгови, паднат извоз... Тоа ли е стабилноста за која зборува ХНБ?“, прашува Приморац со обвинување дека регионот пати од самоуправниот синдром.

Мирослав Здравковиќ економист од Србија

Структурните вложувања во Србија се подобри одошто во Хрватска. Вложувањето во производни активности е многу поефикасно за идниот економски раст. Вкупните владини стимулации во економијата изнесуваат 1,4% од БДП, додека просекот во ЕУ е 0,4%.

Како Австрија е скапа, а привлекува инвестиции?

Во што се состои дијагнозата? Едноставно, за време на поранешна Југославија имавме подобра пазарна економија од сите земји на тогашниот источен блок, па по падот на комунизмот мислевме дека само треба да ја “заштрафиме“. “Другите земји почнаа од нула и изградија конзистентен систем. Направија реформи од корен. Ние пак мислевме дека е доволно само малку да се корегира законот за труд и с$ ќе штима. Затоа и го менуваме толку долго“, вели тој. Инвестицискиот десант на Србија е работа на горе-долу краткорочни историски околности и всушност се сведува на прашањето - а што кога ќе престане? Одговорот, во форма на ново прашање, го понуди Новотни, мислејќи пред с$ на Хрватска: “Зошто скапата Австрија привлекува странски инвестиции? На пример, покраината Корушка минатата година имала инвестиции од две милијарди евра. Затоа што привлекуваат технолошки компании, тие кои што може да платат висококвалификувана работна сила, а не автомобилска или чевларска индустрија. Корушка има барем сто компании што се бават со нови технологии, како соларна енергија, а таквите работи финансиски се стимулираат во ЕУ“.

Дамир Новотни економист од Хрватска

Денес во Хрватска е многу потешко да се спроведуваат реформи одошто во Србија, затоа што Хрватска е оптоварена со високо ниво на јавен и приватен долг, многу повеќе одошто Србија.

Жарко Приморац економист од Хрватска

Србите се поагилни се во управувањето со економијата, се отворија кон Кина, се обидуваат да одржат релација еднакво кон Русија и ЕУ. Сето тоа ги прави интересни за странските вложувачи.

www.kapital.mk

Капитал број 761 30.05.2014

свет

75

Секој четврти европски граѓанин минатата недела на ЕУ изборите својата подршка им ја дал на радикалните партии или на евроскептиците. Иако балансот на силите во Европскиот парламент останува речиси непроменет (најмногу места ќе има повторно ЕПП) сепак овие резултати се порака за освестување - на ЕУ и се потребни темелни промени, откако се посилно се наметнува прашањето дали после економската, ЕУ влегува во уште една, можеби посериозна, криза на идентитет? Аналитичарите ценат дека клучно е да се обединат сите политички фактори за блокада на овие радикални тенденции, па оттука, може да се каже дека и сосема е извесна коалицијата на ЕПП и ПЕС, заедно со либералите.

И леви и деснио в заедноотив р борба палите! радик

ZEMJOTRES! SKEPTICIZAM JA strese UNIJATA

Пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

С

екој четврти европски граѓанин кој минатата недела гласал на ЕУ изборите својата подршка им ја дал на радикалните партии, односно евроскептиците и анти-ЕУ политичарите. Иако балансот на силите во рамките на Европскиот парламент останува непроменет (речиси

ист број мандати како и на изминатите избори ќе имаат двете најголеми партии Европските народни партииЕПП и Партијата на Социјалистите и Демократите), сепак за лидерите ова е порака за освестување -на ЕУ итно и се потребни темелни промени. Всушност, ако континуирано се следеа случувањата во Европската унија во последните неколку месеци, изборниот резултат ( и покрај тоа што во некои држави беше оценет како политички “земјотрес“ и шок), воопшто и не изненадува. Тој е само потврда на сликата што веќе подолго време се создава за Унијата и се поголемите разочарувања на граѓаните од неуспехот на некои нејзини

политики, особено на имиграционата. Потврда за тоа, освен поддршката за радикалните партии, е и самата излезност на гласање. Минималниот раст на излезност на изборите (43,09%) од само 0,1% споредено со изборите од 2009, во услови кога Унијата поминуваше низ сериозна должничка криза, а која на површина ги изнесе и политичките недостатоци, само потврдија дека довербата во она што некогаш значеше мировен проект, синоним за просперитет и благосостојба е сериозно разрушена. И додека дел од политичарите се уште се освестуваат од ваквиот резултат, и се пред големиот предизвик како понатаму, останува прашањето дали мирвниот

Капитал број 761 30.05.2014

76

www.kapital.mk

Свет Кои се победниците на овие избори?

Жозе Мануел Баросо претседател на ЕК

Д

ојде момент кога треба да се сплотиме и да ја дефинираме иднината на Унијата“

Жан Клод Јункер

кандидат за претседател на ЕК

П

роевропските партии ќе го имаат мнозинството во Европскиот парламент. Крајната десница, спротивно од тврдењата на медиумите, не ги доби овие избори.

Мартин Шулц

кандидат за претседател на ЕК

О

ва е тажен ден за ЕУ кога расистички и кесенофобични програми освоија 25% од гласовите.

Дејвид Камерон

премиер на Велика Британија

Р

езултатите и излезноста на ЕУ изборите ја подвлекоа потребата од реформи кои ќе осигурат дека ЕУ прави се што може за она за што се грижат гласачите: работни места, раста и подобра иднина.

Франсоа Оланд

претседател на Франција

Е

У стана замрсена, јас сум свесен за тоа, далечна и во суштина неразбирлива, дури и за владите. Така повеќе не може, Европа мора да биде едноставна и јасна за да биде ефикасна таму каде што тоа се очекува и да се повлече од онаму каде што не е неопходна.

Н

ајголемиот победник на овие избори секако е крајнодесничарската партија на Марин Ле Пен во Франција. Но, освен во Франција радикалните партии поведоа победа и во Велика Британија, Белгија, Данска и Грција. Карактеристично за дел од државите (Велика Британија и Грција) не е само победата на радикалните партии, туку и по прв пат нарушениот двопартизам, преку победа на трета партија. Во многу земји, освен победата на радикалните партнии, карактеристика на изборите и фактот што владечаките партии доживеаја пораз. Наспорти веќе споменатите Франција и Британија, Грција, тоа се случува и во Шведска, Хрватска, Португалија, Бугарија и Чешка. Во многу од овие земји веќе се зборува и за организирање предвремени парламентарни избори на национално ниво. Дали тоа ќе биде случај останува да се види. Доколку се случи вакво сценарио, се верува дека реформирањето на ЕУ ќе оди поспоро, оти во изборни години, реформите и проектите секогаш стагнираат. Меѓу државите, пак,во кои владечаките партии победија на ЕУ изборите се Германија и Италија. Поради ваквиот резулат, некои европски аналитичари покрај радикалите победници ги вбројува и германската канцеларска Англеа Меркел и италјанскиот премиер Матео Рензи. Партија на Меркел ја зацврсти својата позиција а со тоа и доминацијата во ЕПП групата, која патем освои и најмногу седишта во европскиот парламент. Висока поддршка освои и Рензи со 40.9% поддршка, што е речиси двојно повеќе од неговиот ривал во Италија. Додека Меркел ја гледаат како лидер на централно-десна европска партија, Рензи со ваквата победа, го сметаат за де факто лидер на Европската централно-лева група, особено и ако се земе предвид претседателството со ЕУ кое Италија го презема во јули. Токму поради тоа, вели аналитичарот Филипе Леграи, во Меркел и во Рензи ќе се бараат одговорите за тоа како понатаму ќе функционира Европската унија.

проект создаден под мотото „Обединети во различностите“ станува се повеќе реалност на различности кои тешко се премостуваат и обединуваат. После економската, влегува ли ЕУ во уште една можеби посериозна, криза на идентитет?

Како понатаму?

Сериозните аналитичари велат – сепак не... но само ако овој сигнал ја разбуди идејата за сериозна реформација на европското општество и политики! Иако, според нив, отворени се сите дилеми кои претходно ги набројавме, фактот дека Парламентот повторно ќе биде стабилен со и досега водечките Европската Народна партија и Европската партија на социјалистите, говори дека присуството на радикалите засега може да биде сведено само на такви говори, но не и да има директно влијание врз европските официјални политики. „Прво заради ниската излезност не може да се заклучи за односот на државите членки кон ЕУ. Резултатите во голема мерка се очекувани, оти најголем број на пратеници и сега ќе имаат партиите кои го сочинуваа мнозинството: ЕПП и ПЕС, а после следуваат либералите и зелените. Тоа што победија евроскептиците во Британија и во Франција зависи од внатрешнополитичките прилики, од кои осцилира и поддршката за ЕУ. Сепак ова не верувам дека ќе има влијание врз политичкиот курс, оти сепак, вистинското расположение на граѓаните кон ЕУ се одразува на нивните државни избори“ вели Владимир Медовиќ, српски аналитичар. Европските медиуми веќе пишуваат дека темелното реформирање и редефинирање на Европската унија се прашања кои најмногу ќе зависат од подготвеност на земјите членки и европските лидери. Со резултатите од изборите, граѓаните ја испратија својата порака. Како оваа порака ќе ја читаат главните играчи во ЕУ останува да

Кој ќе го наследи Баросо?

Иако праксата до сега покажуваше дека партијата која ќе освои најмногу мандати во Парламентот го дава и следниот претседател на Комисијата (што во овој случај би бил Жан Клод Јункер), сепак со Лисабонскиот договор, се направија промени според кои, новиот претседател на Комисија ќе мора да ја добие поддршката и од новиот состав на парламентот. Во вакви услови до крај останува битката меѓу двата најпопуларни кандидати, Јункер предложен од ЕПП и досегашниот претседател на Европарламентот, Мартин Шулц, кандидат на Партијата на Социјалистите и Демократите. Неизвесноста за следниот претседател е уште поголема ако се знае и дека претходно циркулираа шпекулации дека шефовите на држави или влади ќе предложат сосем друга личност како претседател. Поголема тежина на оваа неизвесност дава и фактот што и германската канцеларка Ангела Меркел, и британскиот премиер Дејвид Камерон се противат на одлуката следниот претседател на Комисиајта да биде избран по автоматизам. Во моментот како алтернатива за Јункер или Шулц се споменува данската премиерка Хеле Торнинг-Шмит.

www.kapital.mk

Капитал број 761 30.05.2014

свет

77

Каракачанов си доби пратеник – се очекуваат силни антимакедонски говори во ЕП

¼

од вкупно 751 места ЕП ќе бидат „запоседнаво од анти-ЕУ пратеництии“

Радикални десни партии кои се анти ЕУ Партија

Земја

Седишта во ЕП

Ukip

В. Британија

24

FN

Франција

24

Golden Dawn

Грција

5

Alternative for Deutschland

Германија

7

Freedom

Холандија

4

Freedom

Австрија

4

True Finns

Финска

2

Vlaams Belang

Белгија

1

People’s

Данска

4

(Извор: Open Europe)

Радикални леви партии против политиките за штедење Партија

Земја

Седишта во ЕП

Five Star

Италија

18

Syriza

Грција

8

Podemos

Шпанија

5

United Left

Шпанија

5

(Извор: Open Europe)

се види. Веројатно тоа ќе биде и главната задача на новиот Европски совет, но и на Европската Комисија. „Ние лидерите се согласивме дека ова е важен момент Европскиот совет да создаде нови погледи за иднината на ЕУ и да даде јасен правец за очекувањата од следната Европска Комисија“, пишува во изјавата од Кабинетот на британскиот премиер Дејвид Камерон.

Коалиција за мнозинство на конзервативци и либерали и социјалисти

Во моментот првата главоболка пред

која се наоѓаат тие е создавањето на мнозинство во европскиот парламент. Европската народна партија и партијата на социјалистите и демократите и понтаму остануваат најголемите политички групи во Парламентот, со 213 односно 190 места од вкупно 751. Но иако ЕПП сеуште останува најголема партија, истовремено по овие избори е и најголем губитник, губејќи 61 место споредено со претходните избори. Така разликата помеѓу овие две партии се намали од 81 на 25 места. Од останатите партии кои се про-Еу проектот, либералите освоија 64 места, Зелените 53 и Конзервативците и

Красимир Каракачанов, лидер на ВМРО од Бугарија, чија партија освои едно место во новиот состав на Европскиот парламент им се заблагодари на, како што тој вели, Бугарите од Македонија. Според Каракачанов над 70% од гласовите на македонски граѓани кои имаат право на глас во Бугарија со стекнато државјанство, од Скопје и Битола гласале за коалицијата Бугарија без цензура во чиј состав е и ВМРО. Ова значи, вели Каракачанов, дека Бугарите од Македонија ќе имаат свој претставник во ЕП кој ќе ги застапува нивните интереси. Каракачанов најави дека ќе се заложи ЕП да има своја канцеларија која ќе ги застапува интересите на овие граѓани. Реформистите 46. Крајната левица освои 42 места (од 35 во минатиот состав) додека крајната десница Европа за Слобода и Демократија освои 38. Наспорти нив, цел контигент од 105 нови европратеници, претставници од радикалните партии, се очекува да го „вознемират“ новиот парламентарен состав. Нивната тежина не е доволна за да го кочат усвојување на законите, но сепак добиваат значајно повеќе време во кое ќе промовираат евроскептицизам и создаваат слика на целосно фрагментираност. Така, во услови кога бранот антиевропски, крајнодесничарски и радикално левичарски е значајно зголемен, единственото можно мнозинство упатените гледаат во голема коалиција меѓу конзервативците (ЕПП) и социјалистите со засега најевентуалната и веќе најавена поддршка на либералите. Овие три сили немаат согласност за секој детал, но барем, како што велат упатените, делат консензус за Европа, која сега треба да биде поддржана. Инаку, за мнозинство во Европарламентот е потребна поддршка на 376 европратеници од вкупно 751, со што е јасно дека партиите ќе мора да коалицираат или тесно соработуваат, со цел, меѓудругото, да го изберат и новиот состав на комесари на Европската комисија и пред се нејзиниот претседател. Најблиску до местото на Жозе Мануел Барозо е ЖанКлод Јункер од демохристијанската ЕПП, со оглед на тоа што беше нивен кандидат на овие европски избори. Конститутивната седница за формирање на новиот состав на Европскиот парламент и избор на нов претседател на Европарламентот е закажана за 1 јули во Стразбур, Франција.

Капитал број 761 759 30.05.2014 16.05.2014

78

www.kapital.mk

на руЧек со...

Коле Манев ликовен уметник

Umetnikot mora da ima percepci za svetot okolu n

www.kapital.mk

Капитал Капитал број број761 761 30.05.2014 30.05.2014

на руЧек со...

79

На ш ето м ен и Од богатото мени на Арабеска одбравме: Виенска шницла и њоки со четири видови сирење

ija nego

После 29 самостојни изложби преку 50 години професионална кариера и безбројни создадени дела познатиот ликовен и филмски уметник во опширното интервју за Капитал го отвори својот широкоглед поглед на светот и истиот ни го презентира од еден аспект помалку познат за нас. Во овие четири страни претесни за да ја соберат сета приказна за Манев прочитајте за неговите почетоци, за неговите воени денови и голготата на децата бегалци, за тешко стекнатото образование во Белград, за париските денови и за сите потешкотии со кои се соочува еден уметник низ својот живот. пишува:

Дејан Азески dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

Д

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

еновиве во скопските културни кругови актуелна е изложбата на Коле Манев на која беа презентирани триесетина негови дела работени во последните години . Само еден ден по нејзиното официјално отворање Капитал ја имаше приликата да го покани на ручек овој богат културен творец од областа на ликовната уметност и филмот, кој на многу живописен, но истовремено и приземен начин ни го опиша неговиот животен пат. Тој самиот вели дека за да си уметник треба да ги гледаш работите и околината на поинаков начин, а преку ова интервју ќе се обидеме да ви го доловиме светот низ перспективата на Коле Манев.

“Скопје нема ниту една вистинка галерија“

Прво на што ни го сврте вниманието Манев е неговата иницијатива Скопје да добие една вистинска галерија во која ќе можат да се прават изложби. Како човек кој до овој момент има направено 29 изложби од кои поголем

дел и во странство тој вели дека недопустливо е град со големина на Скопје и престолнина на една држава да се соочува со вакви проблеми. „И луѓето кои не се разбираат во уметност или таа не им е главна професија знаат дека за да се организира квалитетна изложба потребен е квалитетен простор, со квалитетно осветлување и со квалитетна заштита за самите слики. Таков во Скопје и Македонија нема и ние само импровизираме. Не е допустливо да се организираат изложби во амами или во други место кои не биле изградени за таа намена. Јас сум голем почитувач на османлиските архитекти и градители и нивните прекрасни дела. Но, тие луѓе кога сакале да направат бања правеле најдобра бања, а не галерија. И таа бања ја правеле така за да е постојано влажна што значи дека сама по себе претставува опасност за уметничките дела“ Според Манев постоењето на национална галерија има и други предности од организирањето на изложби. Тој тврди дека сликарското богатство на еден народ мора да е постојано изложено и достапно за очите на заинтересираните посетители, бидејќи тоа само по себе инспирира и поттикнува да се прават постојано нови такви дела. „Прв услов за едно место да може да се нарекува национална галерија е да има постојано поставка на слики. Ние

Капитал број 761 30.05.2014

80

www.kapital.mk

на руЧек со...

Дел од богатото творештво на Коле Манев

Во Лазарополе отидов на една вечер, а останав цели 35 години

М

анев иако потекнува од егејскиот дел на Македонија многумина го сметаат и за Мијак потечно Лазарополец или „Лазороец“ како што велат во тој регион. Манев ни раскажа дека сето тоа е така поради фактот што цели 35 години голем дел од годината го поминува во ова, според него, најубаво македонско село. „При снимање на филм една вечер ме стемни во Дебар и бидејќи утрината требаше да продолжам со работа не ми се исплаќаше да се враќам во Скопје. Бидејќи немаше место во хотелите во Дебар ми предложија да се сместам во Лазарополе во вилата на Лазо Колишевски која во тој момент работеше како угостителски објект. Со оглед на тоа дека работев во Вардар Филм кај Анте Поповски кој беше по потекло од тоа село ме пречекаа и ме нагостија на највисоко ниво. Се беше нормално додека не се разбудив утрото и не ги видов лазарополските ливади. Во истиот момент одлучив дека парите заработени во Париз нема да ги инвестирам ниту во Охрид ниту во Крушево, туку само во Лазарополе. Така и бидна, па со помош на Анте Поповски и Симон Дракул избравме место и изградив куќа во која живеам и ден денес. После толку години и јас почнав да се чувствувам како Лазарополец или Лазороец“

Со Срџан Керим на отварањето на изложбата

Последната од вкупно 29 изложби на Коле Манев такво место немаме. За еден човек кој сака да може да ги види делата на Личеноски или Мартиноски треба да оди во кабинетот на претседателот, премиерот или на некој министер. Не ги обвинувам нив бидејќи тие ги наследиле и ги зачувале тие навистина вредни дела, но сметам дека Македонија мора да има место кои ќе е доволно репрезентативно и јавно да ги инспирира посетителите и потенцијалните идни уметници“

“Во Париз ми беше срам да сликам на тротоар“

Образованието и професионалната кариера на Манев е една од најинтересните и најинспирачки во целото македонски сликарство. Тој е роден во село Балчор, Егејска Македонија, што само по себе значи дека ја дели судбината на десетици и стотици илјади деца бегалци од Егејска Македонија кои младоста ја поминале по сиропиталиштата во Источна Европа и Средна Азија. „Првите сликарски потези ги направив уште во домот во Романија во кој живеев цели десет години. Таму бевме многу деца и додека другите играа разни игри во дворот јас секогаш слободното време го поминував во цртање. Кога повторно

се најдов со мојата мајка и остатокот од преживеаната фамилија во Скопје, се сеќавам на моментот кога мојот професор по ликовно н$ посети во нашиот скромен дом во Маџари и предложи јас да продолжам да се занимавам со таа професија, бидејќи според неговата проценка сум исклучително талентиран “ Манев самиот признава дека да не била оваа домашна убедителна посета на неговиот професор многу веројатно дека тој ќе барал некоја подоходовна и побрзо исплатлива работа со оглед на позицијата во која се наоѓал. „Го послушав мојот професор, но за да се запишам на ликовната академија во Белград се соочив со многу проблеми. Како прво никако не успевав да обезбедам стипендија. На крај преку издавачката куќа “Детска радост“ каде што работев, успеав да направам некоја финансиска конструкција која ми овозможи да го поминам тој студенски период во Белград и да се стекнам со потребното знаење за да продолжам понатаму со уметноста“ Сепак како што секогаш бива со најголемиот предизвик Манев се соочува по завршување на студиите, односно со обезбедување работно место и егзистенција. После долго

www.kapital.mk

Капитал број 761 30.05.2014

81

Актот е најстариот мотив за сликарите

М

анев е препознатлив по неговите дела сликани во дисциплината акт. Тој вели дека ваквите мотиви кои некои луѓе погрешно ги сметаат за „голотија“ во неговите дела доминираат уште од самиот почеток на неговата кариера. За ваквата ориентација тој си има свои погледи и причини кои ни ги објасни со многу интересен пример. „Општо познато е дека Микеланџело Систинската Капела ја сликал со години и преку максимално лично вложување постигнал совршенство. Но и тој се соочил со гневот на конкуренцијата кои дури му наложиле или да ја корегира сета таа голотија или да се руши целата Систинска капела. Бидејќи Микеланџело одбил се распишал конкурс за уметник кој би го направил сето тоа. Со оглед на авторитетот на Микеланџело никој не се нафаќал и капелата била пред рушење. Во последен момент се јавил еден млад уметник кој пред да почне со работа му ветил на Микеланџело дека не работи против него, туку за него. Така и биднало - со неговите моментални и мали корекции на облекување на фигурите се спасила Систинската Капела, а најинтересно од се било што бојата од корекциите после неколку години почнала да бледнее откривајќи го оригиналот на Микеланџело. Црквата тоа го сфатила како божја желба и не презела ништо, а младиот уметник знаел дека употребил токму таква боја која сама по себе се разградува и исчезнува без да направи штета на оригиналот“

размислување тој се одлучува да замине за светската уметничка престолнина и градот кој инспирирал и произвел милиони ликовни уметници, градот на светлината Париз. „Со оглед на тоа дека не бев познат и профилиран уметник во тој период морав да тргнам од самиот почеток, а тоа се тротоарите на Монмартр. Со оглед на тоа дека бев штотуку излезен од академија и бев преполн со теорија, тоа ми беше многу понижувачко и дури неколку пати ги одбивав предлозите на моите пријатели да почнам со работа. Ако во Париз почнав како уличен сликар на тротоар кој постојано го бркаше полицијата, после десет години завршив како соработник на познатите уметнички галерии и со сопствен стан во Француската престолнина “ Во 1980 година Манев конечно се враќа во Скопје и делумно ја менува професијата бидејќи се вклучува во креирањето на некои од најдобрите македонски документарни филмови и репортажи. Егзодусот на децата бегалци и животот на македонските иселеници во странство се темите кои Манев најмногу ги практикува и за кои на големо е наградуван.

Егзодусот на децата бегалци е најголемата човечка трагедија во историјата на македонскиот народ

Не можевме да избегнеме, а да не го прашаме Манев за неговата и животната голгота на дел од македонскиот народ, оној од Егејска Македонија за време на граѓанската војна во 1948 година. „Иако во тој период бев доста млад со едвај седум или осум години, се сеќавам на трагичните сцени на разделувањето на децата од мајките и заминувањето во источноевропските земји. Ние бевме пет деца без татко кој беше загинат во борбите, а најстарите две сестри ми беа партизанки и активни учесници во борбите. Значи, семејството ни се раздели на два или три дела без да знаеме кој каде е, како е и дали е жив“

Маневго однеле со помладите браќа и сестри во Романија каде што е сместен во дом заедно со стотици други деца бегалци. “Се делевме од мајките со помисла и ветување дека многу брзо ќе се вратиме. Втор момент кој делумно не спаси од душевната пропаст е добриот однос и гостопримството што ни го пружија источните земји и секако постојаното социјализирање и дружење со врсниците.“ Сепак и покрај ваквиот живот полн со надеж за посветла иднина и конечно обединување со семејството, за тоа Манев и неговите браќа по тешката судбина ќе чекаат уште цела една деценија. „Ние бевме жртви на прекинот на односите помеѓу источниот блок со Југославија и со западните земји. Од 1948 с$ до смртта на Сталин во 1954 и посетата на Хрушчов на Белград во 1955, ние бевме без никакви контакти со нашите и надежи за враќање. Дури потоа ни се овозможи да заминеме на местата каде што беа засолнети нашите најблиски, за мене конкретно тоа беше Скопје но имаше многу деца кои заминаа за Австралија, Америка и други далечни земји“ Манев ни раскажува дека состојбата на Македонците останати во егејскиот дел од Македонија и денеска не е ништо подобар. Според него тие се приморани да се негираат самите себеси и свесно да ги лишуваат децата од мајчиниот јазик зошто знаат дека тој ќе им донесе само проблеми и фрустрации. „Пред десетина година за прв пат се вратив во родното село. Тоа што го видов таму е грозно за опишување. Како прво до селото и до тој цел регион каде што беа македонските села не може да се стигне без дозвола на војската. Од целото мое село е останата само црквата која е постојано на мета на арамии од Албанија. Буквално тоа е изолирана црква бидејќи куќите се срушени и запалени и обраснати и ако не знаеш, нема ни да претпоставиш дека тука некогаш имало куќи и живееле луѓе“

Манев е горд татко на две деца, ќерката Јана е негов наследник во уметноста, а синот за разлика од остатокот од семејството е посветен на медицината

Животната филозофија на Манев е да не се покорува на стереотипите и ограничувањата кои му ги наметнува околината

За „соселаните“ од Лазарополе вели дека се најитрите и најспособните луѓе што некогаш ги запознал но останува на фактот дека се „скарани“ со работата

82

Капитал број 761 30.05.2014

светот на виното

ВИНСКИ СВЕТ

Afrika vinski kontinent

П

аралелно со силниот економски прогрес на "црниот континент" започнуваат да се појавуваат повеќе производители на вино во повеќе африкански земји околу Екваторот и велат дека се доста успешни. Постојат винарници кои произведуваат вино главно од познати сорти, се прават интересни асамблажи, се прави и добро розе. Винарството во Танзанија има сосема куса историја. Официјално започнува во 2005 година кога еден инженер на работа во оваа земја, по име Флоренцо Чесини, по потекло од Верона, пронашол документи од италијански верски мисионери кои после Втората светска војна саделе лоза во обид да го заживеат винарството во оваа земја. Имале добар успех, вината се служеле по бројните хотели на сафари ловците, а дел дури и се извезувале во Италија! Иницијативата на Честини не останала само на тоа, се проширила и во соседната Ксенија каде што се создадени лозови насади на преку 2000 метри надморска височина. Потоа, еден јужноафрикански претприемач тука изградил лозја и винарница од која излегуваат добри асамблажи. Претприемачот влегол во аранжман со едно богато семејство од Кенија кое имало идеја на кениските трпези на богатите да се служи кениско вино, а нe увезено. Од главниот град Најроби, модата или обичајот да се служи кениско

Знаеме дека виното е планетарен пијалок, но кој претпоставува дека вино се прави во Танзанија или Нигерија. Позната по своите туристички можности, со сафари парковите, источна Африка не била позната како место каде што се прави вино. Но, сепак... вино, се преселила и во Момбаса, главниот пристанишен град. Вината се направени од “совињон блан”, а има и една црвена асамблажа, со цени кои биле прифатливи (четири пет евра на големо). Сега јужноафриканецот продава околу 3 милиони шишиња годишно. Оние кои се обиделе да прават вино во Африка околу Екваторот, велат дека тоа искуство било посебно и нема врска со она што е винарството во европските земји. Африка инаку има традиција во винарство, но само на југот, во Јужноафриканската Република и на северот, во земјите од Магреб. Работите се менуваат од почетокот на овој век и производството расте значајно и во други земји. Африканскиот подем во винарството е резултат на потребата да се задоволат барањата на туристите и на средната класа која е во подем. Во Африка има барем 130 милиони домаќинства кои имаат приходи над 5.000 долари годишно, а тоа се смета за значајна потрошувачка сила. Економскиот напредок е се позначаен во сите сектори па така и во винарството. Инаку во моментов африканските

земји увезуваат најмалку три милиони хектолитри вино. Некои земји како Нигерија, Гана и Камерун стануваат своевидна Мека за европските продавачи на вино. Во Нигерија, на пример, шампањското е прашање на престиж. Она што се случува во Африка заличува на она што се случувало во Австралија или Калифорнија пред 40 години или пак во Кина пред десеттина години. Потребата и побарувачката на овој пијалок се шири низ целиот континент. Па, така и Етиопија прави сериозни напори да го заживее лозарството и винарството, дејност која во оваа земја била позната уште во античките времиња. Се повикуваат најдобрите европски стручњаци да ги советуваат како тоа да го направат. Постојат неколку успешни примери за солидно производство. Во Египет има низа приватни проекти за винско производство. И Намибија има големи планови за развој на лозарството и винарството. Африка станува вински континент и тоа не треба да чуди. Најзначајниот агроном- винар од времето на стариот Рим бил картагинецот Магон, кој бил Африканец.