762 kapital magazin

cover story

Edna godina po spektakularno najavenata investicija na Subrata Roj vo Xumajlija

analiza [to misli biznisot za zadol@itelnata K-15

politika Izbori naesen nova komplikacija za krevkata demokratija!

број 762 цена 100 ден. | 6 јуни, 2014, петок | година 15

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

interview

Oleg [^erbak

Амбасадор на Руската Федерација во Република Македонија

PRI^INATA ZA KRIZATA VO UKRAINA NE TREBA DA SE BARA VO RUSIJA!

Капитал Капитал број број 762 672 06.06.2014 12.09.2012

4 содржина 4 НАВИГАТОР 06 КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска K-15 економија

14 cover story

Една година по спектакуларно најавената 200-милионска инвестиција на Субрата Рој во Џумајлија: Овчеполието зјае празно! Нема ниту крави, ниту пченица, ниту работа!

20 Интервју

Олег Шчербак Амбасадор на Руската Федерација во Република Македонија

www.kapital.mk www.kapital.mk

Издвојуваме Од Субрата ниту лопата

Тригодишниот мастер инвестициски план на Субрата Рој, презентиран лично од него минатото лето, беше повеќе од амбициозен! Предвидуваше отворање на 2.000 работни места, набавка на 20.000 крави, 80.000 литри млеко на ден... Крави во Овчеполието нема, градежни активности за изградба на млекарница нема, најголем дел од нивите се неизорани и непосеани, обраснати со треви... Индискиот спасител на очеполието Субрата Рој, пак, се уште е во затвор без изгледи наскоро да излезе. Во Министерството за земјоделство тврдат дека ја следат состојбата, а аргументи за раскинување на договорот засега немале?!

XX Стр. 14

Олег Шчербак: “Русија не се меша во Украина!“ Олег Шчербак, амбасадорот на Руската Федерација во Македонија ги отфрла обвинувањата во неодамнешното интервју со украинскиот амбасадор во Македонија дека Русија води необјавена војна во Украина и дека руското мешање во управувањето со земјата е главната причина за кризата. “За какво „мешање на Русија во управувањето на Украина“ може да се стане збор, кога сите конци во управувањето со оваа земја одамна веќе ги влечат Вашингтон и Брисел, а сегашните киевски власти само послушно ги почитуваат нивните „препораки”, прашува рускиот амбасадор Шчербак.

XX Стр. 20

30 анализа

Што мисли бизнисот за задолжителната К-15

34 маркетинг

Само 1,3% од македонските компании професионално се промовираат на Фејсбук

36 Интервју

Марија Томеска извршен директор на Еуролинк осигурување Верувам во солидарност, но осигурувањето повеќе помaгa при катастрофа

42 политика

Кој се ќе учествува и кој ќе победи? Избори наесен – нова компликација за кревката македонска демократија!

46 Балкан бизнис и политика

Втора конференција на „Бизнис Плус“ во Будва На регионот му требаат брендови!

50 интервју

Џефри Сакс професор на Универзитетот Колумбија и светски познат економист

14

20

К-15

Слободан Унковски: “Гледам само напред“

Остануваат уште дваесетина дена до први јули, датумот од кој што треба да почне задолжителната исплата на регресот за годишен одмор кај домашните приватни компании, односно за околу 300.000 работници во овој сектор. Разговаравме поединечно со повеќе компании од различна големина и дејности, како и со стопанските комори, за тоа како оваа обврска ќе влијае врз работењето на бизнисите. Дали сите ќе имаат пари да исплатат регрес, популарно наречен К-15? Колку е логично со законска одредба сите да се обврзат да исплатат регрес во услови кога некои фирми едвај преживуваат, работат со загуба и сл.?

XX Стр. 30

Кога го слушате Слободан Унковски како зборува, не знаете дали повеќе уживате во неговите анегдоти и приказни од богатото животно и професионално искуство или во апсолутно прецизните дијагнози на актуелните општествени аномалии. Ќе ви рече дека не сака да размислува за минатото и дека животната филозофија му се движи единствено во еден правец – напред. Сепак, сплетот на театарски претстави и телевизиски проекти под негова режисерска палка коишто во клучни општествени моменти испратија и такви клучни пораки, не дава да не се проговори и за тие моменти, кои се дел од поблиското, а дел од подалечното минато.

XX Стр. 66

52 свет

Кој ќе му пресуди на Јужен тек? Политиката или бизнисот!

56 профил

Кој е новиот претседател на Украина?

62 бизнис и спорт

Светското фудбалско првенство низ бројки

68 на ручек со...

Слободан Унковски режисер

70 специјален прилог Летно реновирање

30

66

Капитал број 762 06.06.2014

6

www.kapital.mk

КапиталНО

K-15 економија

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Logikata e mnogu ednostavna. Ako se zgolemat tro{ocite za trud, biznisite pomalku }e vrabotuvaat. Kompaniite ne se nitu socijalni, nitu kulturni dru{tva za da se gri`at za socijalnite i dru{tveni potrebi na rabotnicite. Tie rabotat za profit. I najgolemoto dobro za rabotnicite e kompanijata vo koja rabotat da pravi profit. Toga{ sigurno }e sledat i bonusi. Ama za `al ne za site, tuku za dobrite i efikasni rabotnici.

К

-15 повторно се врати. Газдите на сите приватни фирми во Македонија сега ќе мора без исклучок да исплаќаат К-15 или регрес за годишен одмор на своите работници. Минимално по 8.500 денари на секој вработен. Оние кои имаат добра волја и пари можат на работниците да им исплатат и повеќе или по една просечна македонска плата. Но, на оние кои нема да исплатат им следува казна до 4 илјади евра и судски спор за присилна исплата. Инспекторите за труд веќе најавија дека активно ќе следат и ќе испитуваат на терен како оди исплатата на К-15. Синдикалните лидери во Македонија веројатно ова си го сметаат како голема победа за заштита на правата на работникот и враќање на едно право од поранешниот систем, кое во новиот систем “суровите” капиталисти кои ги интересира само профитот неправедно им го ускратиле. Многу работници, кои јавно, кои скришно, сега се радуваат и едвај ги чекаат исплатите. Сигурно ги благословуваат оние кои се најзаслужни и кои ете конечно нашле храброст да се изборат за нивното право и со закон да ги натераат газдите дел од профитот да споделат и со кутрите работници. Убедена сум дека најголем дел во земјава не ни знаат што е во суштина К-15. Кога би знаеле, можеби би сфатиле колку ваквите мерки во суштина не ги штитат, туку ги загрозуваат интересите на работниците, но и на оние кои се осмелиле да отпочнат бизнис и да вработат работници. Ајде на кратко за суштината. К-15 или регрес за годишен одмор му доаѓа нешто како награда или надомест на трошоците за одмор и разонода кои работникот ги има во периодот на користење на годишниот одмор. Ова му доаѓа нешто како џепарац. Бидејќи основниот годишен одмор веќе е платен од страна на газдите. Оти законите задолжително ги обврзуваат газдите на работниците да им исплатат плата и за периодот

кога тие користат годишен одмор, исто како да биле на работа. Значи покрај тоа што добиваат платен одмор, сега работниците ќе добиваат и џепарац од фирмите за зголемените трошоци. А ако не им го платат џепарацот газдите ќе бидат казнети и тужени на суд. Што е многу, многу е. Вакви одредби не само што нема во ниту една земја сега, туку немало ниту во поранешниот систем. Со кое право државата се меша во начинот на кој фирмите ќе исплаќаат награди на работниците? Ако некоја фирма има пари и сака да ги награди работниците со цел да ги стимулира и да ја зголеми нивната ефикасност, тогаш треба да има потполна слобода тоа да го прави според критериуми што работодавецот ќе ги постави. Ако некоја фирма не прави профит, која е логиката да и се наметне со закон да исплаќа надомест за годишен одмор на работниците? Ако фирмата работи лошо заради тоа што е криза и заради тоа не прави профит, тогаш како може на работниците да им биде арно? Како може на работниците да им биде арно, кога се носат закони со кои се зголемуваат трошоците за работење на компаниите во кои тие работат. Максимумот во кој државата може да се вмеша е утврдувањето на минималната плата. Иако и тоа може да биде премногу и може да го наруши работењето на компаниите ако таа е поставена на многу високо ниво. Па така намерата на државата да ги заштити работниците преку повисока минимална плата може да ги стави без работа. На оваа тема деновиве има интересни дискусии во САД каде во моментов многу држави ги покачуваат минималните плати на историски највисоко ниво. Но, реакциите од бизнисот се дека кога државата ги зголемува трошоците на работењето на фирмите им остануваат две опции или да ги намалат трошоците,односно да отпуштат работници или да ги зголемат цените. Ова второво е

www.kapital.mk

Капитал број 761 30.05.2014

КапиталНО

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

7

...СПЕЦИЈАЛНИ ПРИЛОЗИ НА МАГАЗИНОТ

www.kapital.mk петок 06/06/2014

календар

13. јуни ИНОВАТИВНОСТ Со кое право државата се меша во начинот на кој фирмите ќе исплаќаат награди на работниците? Ако некоја фирма има пари и сака да ги награди работниците со цел да ги стимулира и да ја зголеми нивната ефикасност, тогаш треба да има потполна слобода тоа да го прави според критериуми што работодавецот ќе ги постави. Ако некоја фирма не прави профит, која е логиката да и се наметне со закон да исплаќа надомест за годишен одмор на работниците? помалку веројатно бидејќи може да им ја намали продажбата. Па оттука секое зголемување на трошоците на фирмите за работна сила резултираат со отпуштања и зголемување на невработеноста. Логиката е многу едноставна. Ако се зголеми цената на нешто, па и на трудот, ќе се намали побарувачката. Ако се зголемат трошоците за труд, бизнисите помалку ќе вработуваат. Компаниите не се ниту социјални, ниту културни друштва за да се грижат за социјалните и друштвени потреби на работниците. Тие работат за профит. И најголемото добро за работниците е компанијата во која работат да прави профит. Тогаш сигурно ќе следат и бонуси. Ама за жал не за сите, туку за добрите и ефикасни работници. Е сега која е логиката да се носат вакви закони во земја како Македонија огромна невработеност, посебно кај младите луѓе? Нема логика. Бидејќи фирмите логично ќе се воздржуваат да вработуваат нови луѓе, оти тоа ќе им биде само трошок. Уште поапсурдно е објаснувањето на синдикалниот лидер. Кој објаснува дека со исплата на К-15 успеале синдикатот успеал да исполни уште едно прави на работниците, но останувале да се разгледаат можностите за воведување на оваа обврска и во јавниот сектор, за што ќе имало преговори по формирањето на новата влада. Но, во јавниот сектор станувало збор “за една друга димензија, каде што платите се многу високи”. Е токму оваа димензија, драг синдикалецу е проблемот. Како може платите во јавна

администрација да се повисоки од индустријата? Со што службениците заслужиле да имаат поголеми плати од вработените во приватниот сектор. Вистината која треба да ја кажете, ако вистински сте загрижени за правата на работниците, е дека фирмите во Македонија работат се полошо, прават се помали профити и тоа ги загрозува основите права на работниците...За кои права на работниците ќе се борите ако работниците ја изгубат работата? Но, во целата оваа идеолошка папазјанија најмалку јасно е однесувањето на бизнисот. Менаџерите и сопствениците на приватните компании и бизнис коморите оваа мерка и наметната обврска ја одмолчија. Наспроти јасно и гласно да кажат дека оваа наметната обврска е економски штетна за компаниите во време на криза и да си ги одбранат своите права од нив слушнавме само тивко и нејасно мрморење. А кој треба да ги брани правата на бизнисот? Очигледно и на бизнисмените им треба синдикат. Така може ќе бидат погласни и поорганизирани, па може и ќе се изборат кај власта за некое право. Дотогаш, синдикалците и власта можат слободно да продолжат со ваквите социјални мерки. Можат слободно да предложат уште повисока минимална плата и задолжителна исплата на 13 плата. Сигурно овие мерки ќе бидат на големо прифатени. На човек му доаѓа навистина да се замисли. Излегува дека Швајцарците се глупави што на референдум изгласаа дека не сакаат повисока минимална плата оти со тоа ќе се загрозеле компаниите...

20. јуни ЗДРАВЈЕ

27. јуни ЗЕМЈА ПАРТНЕР НА МАКЕДОНИЈА: ГРЦИЈА

Повеќе информации во врска со прилозите и комерцијално претставување во истите можете да добиете на телефонскиот број: 02 3298 110 ЛИЦА ЗА КОНТАКТ:

АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА aleksandra.stojmenova@kapital.mk САЊА САВОВСКА sanja.savovska@kapital.mk БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ boban.gjorgjievski@kapital.mk

Капитал број 762 06.06.2014

8

www.kapital.mk

...позицијата на капитал...

Недозволиво е Овчеполието да не раѓа пченица!

Од 2010 година на овчеполските ниви нема жетва со што државата годишно губи околу 17 илјади тони пченица. Надлежните институции молчат, држејќи се ко “слеп за стап“ до договорот за закуп со Субрата Рој, без разлика што обврските од истиот засега не се исполнуваат Верица Јорданова verica.jordanova@kapital.mk

Д

одека најголем дел од државите бараат начини како да произведат што повеќе домашна храна и колку што е можно да се заштитат од негативните ефекти врз трговскиот биланс од галопирачките цени на основните прехранбени продукти, Македонија се однесува тотално неодговорно. Небаре храната ни паѓа бесплатно од небото, надлежните институции без око да им трепне дозволуваат огромни површини плодно земјоделско земјиште со години да стојат необработени. Навистина е несфатливо од пропаѓањето на еден од најголемите агрокомбинати во земјата, Џумајлија во 2010 година, над 5000 хектари

земја да се остават непосеани со жито. Демек чарето конечно се најде па 5.353 хектари минатата година ги дадоа на 15годишен закуп на Субрата Рој со обврска истиот да ги обработува. Тракторите на кои се сликаа и Индијците и владините министри никогаш повеќе не се појавија на овчеполските ниви. Тие и понатаму се необработени. Зошто? Овчеполските земјоделци, голем дел од оние кои останаа без работа по пропаѓањето на Џумајлија, уште во 2010 побарале државата да им ја даде земјата под наем, површините да се доделат според тоа кој колку земјоделска механизација поседува, но одговорот од Министерството за земјоделство бил дека земјата не смее да се цепка?! А смее да се дава под закуп без обврска истото да се обработува?! Што е поголема штетаземјоделците да бидат без работа и без приходи, домашните силоси да бидат

попразни за 17 илјади тони пченица или да изгубиме странски “инвеститор“ кој реално не ги исполнува обврските од договорот? Што фајде имаме од закон кој наводно не дозволува расцепкување на земјоделското земјиште, а земјоделците за да преживеат мора да изнајмуваат ниви? Што фајде од донесениот закон за задругарство, кој дава можност здружени земјоделците да изнајмуваат поголеми површини земја, која тоа на терен не може да заживее? Што фајде од јалови обиди да се најдат големи инвеститори, кога македонските житници не раѓаат жито? Надлежните институции освен што бледо констатирале дека “на терен има одредени активности“, треба и да излезат на истиот тој терен да видат колку е бедна сликата под сончевото македонско небо да цвета само трње. Одговорноста за тоа е нивна!

Извозот како мерило за успешност

Ајде да видиме кое е мерилото на успешност на македонската економска политика? За Владата тоа се уште не се извозниците, затоа што не се ни на нејзината агенда. Спасијка Ефтимоска spasijka.eftimoska@kapital.mk

Н

е треба многу ум за да се најде една добра формула за да се обезбеди раст на економијата. Барем во денешно време е јасно дека најбезбедна економија е таа што има растечки и сигурен извоз на конкурентни и квалитетни производи. Видете го само примерот со Германија. Цела криза од 2008 година наваму око не им трепна на германските бизнисмени, кои имаат добар производ (за кој нема замена) и сигурни пазари. Извозот е столбот на германската економија. И германската канцеларка Ангела Меркел нема да дозволи по никоја цена да биде загрозен. Дали тоа им е јасно на балканските политичари, кои мака мачат да обезбедат економски раст за да му се доближат на богатиот Запад? Хрватскиот премиер Зоран Милановиќ

изгледа тоа го сфати. И вшприца една милијарда куни во Хрватската банка за обнова и развој, наменети исклучиво за поддршка на извозниците на конкурентни производи. Овој нов правец во економската политика што го фати Милановиќ се должи на фактот дека хрватските извозници сепак се најздравиот сегмент од хрватското стопанство. Фала богу некој од политичарите конечно да ја сфати специфичната тежина што ја имаат извозните компании за домашната економија. Милановиќ сфатил дека хрватскиот извоз сега учествува само со 40% во домашниот БДП (а во ЕУ е над 80%), дека увозот е двојно поголем од извозот, дека растот на извозот е меѓу најниските во ЕУ и технички заостанува дури и од нивото во 80-те години. Македонија е во иста, ако не и полоша ситуација, од Хрватска. Извозот го чинат неколку производи (текстил, метали и земјоделски производи). Кој од кој со финална обработка? Хрватите барем

извезуваат машини, опрема, бродови... Една фабрика во Бунарџик (Џонсон Мети, странска инвестиција) прави 20% од македонскиот извоз. Пазарите се едни те исти, ЕУ и регионот. Ништо не мрднало со децении. За жал, македонскиот извоз нема никаква поддршка од државата. Македонската банка за поддршка и развој е статус кво и со активности и со капитал. Никој во македонската Влада не сака буквално да сфати дека нема заобиколен пат да се обезбеди подобра економија освен преку поттикнување на домашното производство за извоз. „Извозниците се борат таму каде што е најтешко, во странство, и каде производите се продаваат исклучиво поради нивниот квалитет. Затоа извозниците се вистинско мерило на нашата успешност“, вели Милановиќ. Ајде да видиме кое е мерилото на успешност на македонската економска политика? За Владата тоа се уште не се извозниците, затоа што не се ни на нејзината агенда.

www.kapital.mk

Капитал број 762 06.06.2014

...позицијата на капитал...

9

Поплави, вулкани, ХААРП и избори

Кога самото спомнување на македонски избори асоцира на елементарна непогода, јасен е одговорот на прашањето - што ли Македонија ќе добие од предвремените избори наесен за замена на оние кои го напуштија „храмот на демократијата“? Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

С

о поголема возбуда се информира околу изборите коишто ќе следуваат наесен за пополнување на оние празни 34 пратенички фотелји, отколку за формирањето на новиот владин кабинет и преговорите на ВМРО – ДПМНЕ и ДУИ коишто се одвиваат во досега најтајна атмосфера. Оние кандидати на СДСМ и нејзината коалиција кои освоија пратенички мандати и кандидатот на НДП, решија да се откажат од македонскиот сон да се биде пратеник и со тоа ја отворија серијата на настани коишто ќе следуваат а треба да завршат со избори. Тоа пластично кажано значи нови потрошени државни пари, нови тормозења на граѓаните со платена политичка програма, нови билборди, флаери, тропање од врата на врата на партиски активисти, нови митинзи, нови притисоци и изборни лакрдии, нови набљудувачи, нов изборен материјал... нови и нови небулози за да се довршат предвремените парламентарни избори

од кои да потсетиме воопшто немаше ни потреба!Ако се земе предвид фактот дека кампањата за изборите во април беше почната практично уште од почетокот на годината и ако се има предвид фактот дека во месеците што следуваат повторно целата енергија ќе биде насочена кон изборите, тогаш може комотно да се заклучи дека оваа 2014-та година е сосема изгубена. Бедна е оваа поставеност на македонската политика, оти јасно е веќе дека тука има се, освен политика. Интереси, пазар, бизнис, суети, но нема политичка игра. Нема ниту политички потези, нема ниту политичка идеја, идеологија, лидерство. Саде сценарија за тоа што не очекува. Секоја година истото - ќе има ли предвремени избори, колку пратеници ќе падне ВМРО-ДПМНЕ, а за колку ќе се качи СДСМ, ќе излезе ли или ќе влезе СДСМ во Парламентот, ќе има ли Отпор, ќе има ли дополнување на предвремените парламентарни избори, кои партии ќе учествуваат, кој ќе се најде на листите овој пат, кој ќе биде нов министер, кој директор ќе добие „клоца“, кој ќе стане амбасадор, помалку позитивен или помалку

негативен ќе биде Извештајот од ЕУ, ќе ја изгубиме ли препораката, дали само Атина или можеби и Софија подготвува вето за Самитот на НАТО, ќе излезе ли ДУИ од Владата во септември некоја година, дали Бранко навистина си замина штом Груевски тврди дека тој се јавувал во ликот на Заев... Кажете сега дали има македонски граѓанин кому не му е мачно да го гледа и да го трпи ова? Земјата едноставно, зрачи со својата колосална немоќ и незрелост да си ги решава своите стратешки проблеми. Немоќ сама со себе да излезе на крај. Раскарана со соседите, а нејзините политички субјекти дома се раскарани меѓусебе, Македонија не е јасна во своите стратешки правци, туку е изгубена од една цел до друга цел со лидери коишто се посветени на евтина домашна продукција на сапунска опера... Оваа континуирана креација на една општонародна хипноза во која топ тема станува се, освен тоа што е навистина битно, не може да заврши добро. Некој свесно со години ја шашардисува јавноста со разно-разни прашања и еднаш годишно со избори...

Екстерното ... и другите тестирања на владините проекти

Додека чекаме екстерното тестирање „на долг рок“, како што вели власта, „да даде резултати“, да си го поставиме прашањето зошто реформските проекти и кога се добри како првични идеи, додека стигнат до реализација стануваат контроверзни? Максим Ристески maksim.risteski@kapital.mk

E

кстерното тестирање претставува една од најкрупните реформи во образовниот систем која ќе помогне во унапредувањето на образованието и во неговото доближување до европските стандарди, уверуваат деновиве од владејачката ВМРО-ДПМНЕ, всушност само дефинирајќи го концептот на екстерно тестирање, кој кога се спушти до нивото на спроведување ги натера да ретерираат до ставот дека „проектот на долг рок ќе даде резултати, односно пообразувана младина, повеќе знаење и умешност“. И додека чекаме да помине долгиот рок, имаме доволно време да си го поставиме прашањето - зошто реформските проекти, од кои голем дел се добри како првични идеи (и се покажале успешни во други држави), додека стигнат до реализација кај нас стануваат контроверзни? Одговорот секако е комплексен, но може да почне да се објаснува од популизмот со кој се практикува власта

во Македонија. Имаме политички партии (или поточно партија, имајќи го предвид периодот на континуирано владеење на ВМРО-ДПМНЕ) кои се однесуваат како компании (а не како здруженија кои постојат за да артикулираат одредена политичка волја на граѓаните на избори, на кои ако победат и направат влада би требало да ја земат предвид и волјата на поразената опција), свесни за пресудното значење на маркетингот за освојувањето на пазарот чија единствена валута се гласовите на избори. Оттука се стремат да ја заситат целата јавна комуникација со проекти, макар само номинални, за потоа да можат мазно да го одбијат секој проект што го предлага некој друг (не дај Боже опозицијата!) со „аргумент“ дека Владата веќе го спроведува истиот и тоа во некоја поефикасна варијанта. А за да не се открие дека безбројните проекти на власта што се изредија низ годиниве не баш секогаш се добро институционално подготвени, тие се пласираат на пазарот без јавна дебата, или ако веќе мора да ја има, тогаш со создавање привид дека се консултира јавноста, особено стручната.

Како во една од фазите на носењето на законите за медиуми, кога надлежниот министер тврдеше дека измените (на законите) се носат во договор со ЗНМ, додека претседателот на Здружението обвини „за спинување од Владата“ на претходно водените разговори. Проблемот е што дури и тогаш кога одреден владин проект ќе испровоцира поширока јавна реакција, можноста за дебата ја сечат во корен добро организираните формации на власта задолжени да го догматизираат и како таков да го бранат секој проект произведен во партискиот центар. Секое попуштање пред вистината (пред која и боговите молчат) што би произлегла од јавната дебата овде се смета за слабост, а најголемата слабост всушност е тоа што дотичните најчесто не знаат што точно бранат, како контра-протестантите на опозициските протести. Со вакво спроведување на реформи, логично е да се постави и прашањето со какви намери се осмислуваат овие скапи проекти, чие спроведување изгледа како бранење на многу потесни интереси од оние што се сметаат за јавни.

Капитал број 762 06.06.2014

10 НАВИГАТОР

www.kapital.mk

ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

0,6%

повеќе комунален отпад по жител создале Македонците во 2013 во споредба со 2012 г.

Ангела Меркел

канцелар на Германија

победник на неделата

Ќе се обидам да ја одржам Европа обединета. Работам на тоа Јункер да го добие неопходното мнозинство, но сакам таа одлука да биде донесена во европски дух. И поради тоа, на пример, не сум рамнодушна дали Британија е членка на ЕУ или не“

Продуктивноста на работни во Македонија постојано

П

родуктивноста на работниците во Македонија постојано паѓала во последните две години. Според податоците што ги објави Народната банка на Македонија, во 2013 година продуктивноста на 678.838 работници е намалена за 1,2%, а во 2012 година имало 650.554 вработени, чија продуктивност таа година паднала за 1,3%. Иако работниците се помалку продуктивни, просечната исплатена

Тутунскиот комбина доби стратешки пар

Зоран Милановиќ

+

Поддршката на извозниците е од најголем интерес на Владата, рече хрватскиот премиер Зоран Милановиќ на доделувањето на награди за најдобрите извозници во Хрватска. Со таа една реченица се објаснува она што треба да е суштина на економската политика на секоја мала и отворена економија како што е хрватската, македонската, словенечката... Милановиќ потсети дека пред само три недели неговиот кабинет усвои Акциски план за поддршка на извозот, во кого што се предвидени 13 активности и 41 мерка со кои што почнува трајна платформа за полна и системска поддршка на извозот, во сите негови сегменти – од информирање и едуцирање, до финансирање и рушење на трговските бариери. “Планот е резултат на вашите директно поставени барања, а Владата ги разгледа и ве послуша“, им рече Милановиќ на директорите и сопствениците од компаниите извознички. Им вети дека со нив ќе биде од моментот кога на некој мал претприемач во неразвиен дел на Хрватска ќе му падне на ум да го извезува својот производ, до оној момент кога треба да се одбрани неговата веќе стекната позиција на странскиот пазар. За поздравување се сите овие мерки и иницијативи на хрватскиот премиер и неговиот тим, па и поддршката и организацијата на манифестации, како горе споменатата конвенција, каде што се дискутира и дебатира на теми што ги засегаат извозниците, а најуспешните меѓу нив добиваат и национални признанија.

1,9

милијарди на ри изнесува акумде ираната загуба на ТКП ул заклучно со 31 декември 2013 година

пишува:

Спасијка Ефтимоска

spasijka.eftimoska@kapital.mk

фотографија:

МИА

Н

ема дилема дека договорот за стратешко партнерство помеѓу Тутунскиот комбинат Прилеп (ТКП) и американскиот гигант Филип Морис е инфузија за македонскиот загубар. Прилепскиот комбинат, каде доминантен сопственик е државата, е удавен во долгови и има бројни проблеми во работењето. Но, дали оваа бизнис зделка ќе ја зголеми и вредноста на

ТКП, кој е берзански котирана компанија, и ќе ја врати во живот или се ќе преземе новата фирма? Се зависи од тоа што предвидува главниот договор за заедничко вложување на ТКП и Филип Морис и уште седумте други договори во функција на стратешкото партнерство? Тие се уште не се објавуваат во јавноста и прашање е дали ќе се објават или ќе останат деловна тајна. Каква ќе биде соработката помеѓу старата и новата фирма? Дали финансискиот бенефит најмногу ќе биде за новата фирма што ќе ја формираат партнерите и таму ќе се прелеат производството и приходите? Или, пак, производниот

www.kapital.mk

работниците јано паѓа! нето плата во земјава во минатата година е зголемена за 1,2%. Во индустријата платата е зголемена за 2,8%. Платите растеа и во 2012 година, за 0,2%. Интересен и своевиден феномен е дека македонските работници се најмалку продуктивни во последниот квартал од годината иако тогаш активностите на компаниите се прилично интензивни. НБРМ утврдила дека скоро секогаш на крајот од годината продуктивноста паѓа и тоа некогаш и за значителни 8,4%, како што било случај во 2005 година.

ат ртнер Прилепскиот комбинат е удавен во долгови и има многу проблеми во работењето. Но, дали новата бизнис зделка ќе ја зголеми вредноста на ТКП, кој е берзански котирана компанија, и ќе ја врати во живот или се ќе преземе новата фирма? процес ќе остане во ТКП и од тоа комбинатот ќе остварува добра заработка? Дали вработените и имотот ќе останат во ТКП или ќе се селат во новата фирма? Дали акционерите на ТКП ќе се израдуваат на раст на вредноста на нивната акција? Дали менаџментот на Тутунски Прилеп ќе остане или ќе биде сменет? На овие прашања од менаџментот на компанијата не добивме одговори. „Друштвото сега животари. Колку ќе се извлече со новата состојба е прашање, но добро е новата фирма да живее. Помалку веројатно е дека новата фирма ќе го преземе имотот и вработените бидејќи во денешниот бизнис никој не го сака тоа. Компаниите веќе не сакаат големи биланси на состојба, туку добри резултати во работењето “, коментира експерт од областа на корпоративното управување. Тутунскиот комбинат од Прилеп има катастрофални финансиски резултати со години и неколку пати е саниран од државата со милионски суми преку докапитализација. И покрај тоа, акумулираната загуба на комбинатот заклучно со 31 декември 2013 година изнесува 1,9 милијарди денари. Оперативните приходи во минатата година изнесуваат 1,5 милијарди денари, а загубата е 302,7 милиони денари. Најголем раст кај расходите има кај трошоците за вработени за дури 49%! Тие пораснаа од 300 милиони во 2012 на 340 милиони денари во 2013 година.

Капитал број 762 06.06.2014

НАВИГАТОР

11

мисла на неделата

> БРОЈКА

2,59% е највисоката стапка на слободни работни места во земјава во првиот квартал и тоа во секторот градежништво

лидери

Редистрибуцијата на богатството е премногу важно прашање за да им се остави на економистите, социолозите, историчарите и филозофите

Томас Пикети француски економист

губитник на неделата

Лери Пејџ

Google ќе вложи над милијарда долари за лансирање на сателити што ќе овозможат интернет пристап и во најзафрлените подрачја на светот

Инвар Кампрад

шведска Икеа е европски лидер по раст на силата на брендот (61%) во однос на 2013, според Millward Brown Optimor BrandZ изборот

не им беше неделата

Виктор Орбан

Предлогот нa унгарската влада за оданочување на приходите на медиумите е дочекан на нож од јавноста како нова нова ограничување на слободата на медиумите.

Реџеп Таип Ердоган

турската полиција со солзавец и ќотек одговори на одбележувањето на годишнината од антивладините протести на плоштадот Таксим

_

Спиро Ристовски Министерот за образование Спиро Ристовски неделава се најде на маки откако преку медиумите испливаа на површина небулозите на екстерното тестирање. Нелогични прашања, граматички грешки, невистини и заблуди – сето ова ја отслика несериозноста со која министерството пристапило и го подготвило овој проект, чија целисходност навистина е доведена под знак прашалник. И наместо сето ова да предизвика загриженост кај надлежните и пред се кај министерот, тој се обиде преку соопштение да ги обвини медиумите што воопшто ги откриле неправилностите, отворено сомневајќи се во нивните добри намери и забележувајќи за начинот на информирање. Ристовски треба што поскоро да ја отвори темата - од какви учебници учат учениците и кои истите ги пишува и одобрува, а суетата да ја тргне настрана, барем до оној момент до кој неговото министерување ќе биде растоварено од вакви недозволиви пропусти. Се додека учебниците се полни со грешки, а на факултетите се појавуваат дефиниции во кои разводот и хомосексуалноста се социопатолошки појави, Ристовски најмалку има право да го вперува прстот во оние кои му ја испраќаат пораката дека нешто е „труло“ во образовниот систем под негова палка.

Капитал број 762 06.06.2014

12 2013

www.kapital.mk

НАВИГАТОР

график на неделата...

88 Извор: Виенска иницијатива

(во милиони долари)

-1.598 -1.598

3 факти за...

-1.522 -1.522

-888 -888

-235 -235

88

-3.990 -3.990 Словенија Словенија

Хрватска Хрватска

Бугарија Бугарија

Србија Србија

Странски банки повлекуваат пари од регионот

Македонија Македонија

Црна Гора Црна Гора

Странските банки минатата година повлекле од Македонија 235 милиони долари, покажуваат податоците што ги објави Виенската иницијатива. Најмногу пари банките лани повлекле од Словенија и тоа дури 3,9 милијарди долари.

2,8 1,2 1,6

милијарди евра изнесува јавниот долг на централната влада заклучно со април годинава милијарди евра должи државата на домашни кредитори по основ на издадени записи и обврзници милијарди е долгот на државата кон странство

светот низ медиумите...

The Economist

Лондонскиот бизнис магазин објавува водич на 14 страни како да се освои азискиот пазар кој го нарекуваат „нов свет“. Според нивните анализи во бизнисот ќе успеат оние кои навреме ќе го согледаат азискиот потенцијал. lll

Der Spiegel

Ќе се зголеми искористеноста на македонскио

Малите хидроцентр станаа хит меѓу биз

Германскиот магазин потсетува на 70 годишнината од легендарното истоварување на сојузничките сили на плажите на Нормандија. Според многумина експерти ова отворање на вториот европски фронт е клучно за поразот на Германија. lll

Miami Herald

Проблемите околу организацијата на Светското Првенство во Бразил на неколку дена пред неговиот официјален почеток се се' повеќе застапени во медиумите ширум светот. Останува да видиме колку е одлучна бразилската влада да ја одигра скапата игра до самиот крај. lll

Haaretz

Израелскиот премиер Бенџамин Нетанјаху тврди дека САД нема да ја признаат новата палестинска влада преку ноќ и дека процесот во кој Палестинците ќе треба да ја заслужат довербата на најмоќната земја на светот е навистина долготраен. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1

Груевски: Граѓаните не гласаа за СДСМ да седат дома, а да земаат апанажи

2 Ни пола од метропола! најавува до 40% поевтина 3 Анѓушев струја за малите компании

4

Бугарска фирма ќе тргува со струја во Македонија

пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

Д

ури 49 понуди од заинтересирани домашни и странски компании стигнале за 80-те нови локации за мали хидроцентрали што ги објави Министерството за животна средина.

“Овие мали хидроелектрани со вкупна инсталирана моќ од 64 мегавати ќе го зголемат хидро капацитет на Македонија за 10%“, рече министерот за животна средина Абдулаќим Адеми на презентацијата на новите локации. Тој додаде дека и студијата подготвена од Министерството покажала дека некои локации се поатрактивни и големата заинтересираност за нив не е воопшто за чудење. “Владата пред да го објави повикот имаше неколку измени околу овластените тарифи и вметна олеснувања за инвеститорите с$ со цел

МБИ10

2.900

МБИД

2.700 2.500

60 секунди брифинг

www.kapital.mk

2.300 2.100

проценки...

ТОП ВЕСТИ...

Дејвид Камерон

Германска компанија ќе инвестира 12 милиони во Штип

премиер на Велика Британија

А

ко Шкотска сака независност, тогаш за влез во ЕУ ќе мора да застане во редот на дното зад земјите што чекаат влез во ЕУ, односно зад Србија, Црна Гора и Македонија.

от хидропотенцијал

рали знисмените За 80 објавени нови локации за мали хидроцентрали, стигнале понуди од дури 49 домашни и странски компании локациите да бидат поатрактивни и да имаме повеќе заинтересирани“, истакна Адеми. Во Македонија веќе функционираат неколку мали хидроцентрали кои се интегрирани во електроенергетскиот систем и кои покажуваат позитивни резултати, што според експертите е доволен поттик да се интензивира изградбата на останатите предвидени централи. И покрај тоа, Македонија користи само една четвртина од својот хидропотенцијал, кој учествува во вкупното производство на енергија со нецели 20%. Никола Битрак од меѓународната консултанска куќа АФ Консалт вели дека трошокот за одржување на хидроцентралите е значително помал во споредба со одржувањето и управувањето на термо и нуклеарните централи и дека овој факт е само еден од низата предности на хидроенергијата. „Со планираните големи хидроцентрали кои се опфатени во стратегијата за развој на енергетиката во Македонија, како и со изградбата на малите хидроцентрали, производството на електрична енергија од хидро-потенцијали ќе биде значително зголемено, а со тоа и искористеноста на хидро потенцијалот на Македонија. Со изградба на планираните хидро-централи ќе се намалат и клучните економски проблеми со кои е оптоварен енергетскиот сектор и тоа ќе се намали енергетската дефицитарност како и ќе се намали неповолната структура на видовите енергија (производство, увоз и потрошувачка) од еколошки аспект, а со тоа и ќе се намалат негативните економски импликации“, вели Битрак. Концесијата, за користење на вода за производство на електрична енергија од 80 те мали хидроелектрани на сливовите на реките Вардар, Треска, Брегалница, Струмица и Црн Дрим, се дава на 23 години, од кои три години изградба и 20 години концесија за искористување на вода.

1.900

1.700 06/10

03/12

09/12

3.000 2.800 2.600 2.400 2.200 2.000 МБИ 10 1.800 1.600 МБИ 10 1.400

1.753,00

06/1012/1005/1110/1103/1209/1202/1307/1312/1306/1411/14

МБИ 10 2010/2012 МБИ 10

1.753,00 2010/2012 2010/2012 2010/2012

1.753,00 1.753,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК

Max. Min.

Max. Min.

2.827,62 1.808,47

2.827,62 1.808,47

2010/2012 2010/2012 Max. 2.827,62 Max. Топлификација Цела измината недела НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 2010/2012 Min. клучните 1.808,47 Min.

2.827,62 1.808,47

МБИ 10на македонската берза на индекси МБИ Топлификација МБИ 1010 878,00 хартии МБИ 10од вредност постојано растат. Иако во фактички бројки растот не е НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК ДОБИТНИК 878,00 +2,22% 1.753,00 1.753,00 1.753,00 преголем МБИ 10 може да се каже дека тој Топлификација Топлификација 2010/2012 Max. +2,22% 2.827,62и влева оптимизам кај инвеститорите 1.753,00 2010/2012 2.827,62 2010/2012 Max. Max. 2.827,62 2010/2012 кои во изминатиот Min. период 1.808,47 брокерите НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Min.Max. 2010/2012 Min. 1.808,47 2010/2012 1.808,47 2010/2012 2.827,62 1.753,00 практично се откажаа од берзата.

878,00 878,00 2010/2012 Min. Лотарија на Македонија АД Скопје

1.808,47 НАЈГОЛЕМ 2010/2012 НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ДОБИТНИК Max. 2.827,62 +2,22% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 Min. 1.808,47+2,22% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Лотарија на Македонија АД Скопје Топлификација НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Топлификација Топлификација НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Топлификација -28,57%

250,00

250,00 878,00 878,00 878,00 878,00

НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК Топлификација +2,22% -28,57% Лотарија наЛотарија Македонија на Македонија АД Скопје АД Скопје

878,00

+2,22% +2,22%

+2,22% DOW JONES ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ 250,00 250,00 +2,22% DOW JONESна Македонија АД Скопје Лотарија НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК -28,57% Лотарија на Македонија НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИКАД Скопје

250,00

-28,57%

Лотарија на Македонија АД Скопје НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ЛотаријананаМакедонија Македонија Скопје Лотарија АДАД Скопје -28,57%

250,00 250,00 250,00 250,00

DOW JONES DOW JONES 17.000 17.000

16.000

DOW JONES 16.000

15.000

15.000

-28,57%

-28,57%

-28,57% -28,57%

14.000 DOW JONES

DOW JONES

14.000

13.000 DOW JONES 13.000

DOW DOWJONES JONES

17.000 15.000

А

10/11

мби 10

16.000

Австриските им нудат знаење на македонските фирми

05/11

берза

Г

ерманската компанија „Техникал текстил“ ќе инвестира 12 милиони евра во фабрика во Штип за производство на изолациони материјали за градежната, автомобилската и авионската индустрија. Со оваа нова инвестиција, која според најавите треба да профункционира во август, во првата фаза ќе се отворат од 500 до 600 работни места. Планираниот извоз во првата година ќе биде меѓу 20 и 30 милиони евра, за за две до три години се очекува негово зголемување. “Ова е одлично место за нас. Давачките се ниски, има поволни услови за водење бизнис и квалификувана работна сила“, изјави сопственикот Џенс Вандланд. Фабриката во Македонија ќе биде петта по ред по веќе постоечките во Германија, Словачка и Кина.

12/10

14.000 13.000 12.000 11.000

12.000 12.000

17.000

11.000 17.000 11.000

16.000 16.000 10.000 10.000

07/11 07/13 11/13 11/13 03/14 03/14 07/11 11/11 03/12 07/12 11/12 03/13 07/13 15.000 15.000

17.000

14.000 14.000

16.000 17.000 17.000 13.000 13.000 17.000 16.000 15.000 12.000 16.000

16.000 12.000 15.000 14.000 11.000 15.000 15.000 14.000 11.000 13.000

10.000 14.00007/11 11/11 03/12 07/12 11/12 03/13 07/13 11/13 03/14 13.000 14.000 12.000 10.000 13.000 12.000 07/1111.000 11/11 03/12 07/11 07/12 11/11 11/12 03/12 03/13 07/12 07/13 11/12 11/13 03/13 03/14 07/13 11/13 03/14 13.000 12.000 11.000 12.000 10.000

10.000

16.743,00 16.743,00

07/11 11/11 03/12 07/12 11/12 03/13 07/13 11/13 03/14 10.000 11.000 11.000

07/11 11/11 03/12 07/12 11/12 03/13+0,16% 07/13 11/13 03/14

10.000 10.000

+0,16%

07/11 11/11 11/1103/12 03/1207/12 07/1211/12 11/1203/13 03/1307/13 07/1311/13 11/13 03/14 07/11 03/14 встриската фирма за Берзите во САД продолжуваат да ДРУГИ ПАЗАРИ растат. Секоја наредна недела се производство на пијалоци 16.743,00 ДРУГИ ПАЗАРИ пробива некоја нова6.852,00 замислена +0,17% FTSE 100 Меј е во преговори за +0,16% горна100 граница без никој да може FTSE 6.852,00 +0,17% Nikkei225 15.034,00 да16.743,00 даде проценка до каде ќе оди +0,66% 16.743,00 соработка со Пивара Скопје, Nikkei225 15.034,00 +0,66% S&P 500 1.924,00 овој тренд и што на долг рок ќе +0,07% 16.743,00 16.743,00 Прилепската пиварница и со ДРУГИ ПАЗАРИ интензивен +0,16% +0,16% S&P 500ваквиот 1.924,00 Nasdaq 4.237,00 -0,13% значи раст на +0,07% +0,16% +0,16%-0,05% Nasdaq 4.237,00 -0,13% DAX клучните индекси. винарската визба Тиквеш.

FTSE 100 берзански9.944,00 6.852,00 +0,17% 16.743,00 16.743,00 TOPIX 1.228,00 +0,67% DAX 9.944,00 -0,05% Nikkei225 15.034,00 +0,66% Арпар Колар, претставник на +0,16% +0,16% TOPIX 1.228,00 +0,67% ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ S&P 500 1.924,00 +0,07% други пазари ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ Меј, смета дека Македонија Nasdaq 4.237,00 -0,13% ВАЛУТИ FTSE 100 FTSE 100 6.852,00 6.852,00 +0,17% DAX 9.944,00 -0,05% +0,17% FTSE 100 6.852,00 +0,17% FTSE 100 6.852,00 +0,17% нуди добра основа за различни ДРУГИ ПАЗАРИ TOPIX 1.228,00 +0,67% Nikkei225 15.034,00 +0,66% +0,66% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225Nikkei225 Nikkei225 15.034,00 15.034,00 +0,66% 15.034,00 +0,66% ВАЛУТИ видови инвестиции.

S&P 500500 1.924,00 +0,07% +0,07% евро долар 500 1.924,00 +0,07% Фунта евро 1.924,00 S&P 500 S&P S&P 1.924,00 +0,07% FTSE 6.852,00 +0,17% FTSE 100 100 6.852,00 -0,13% +0,17% Nasdaq 4.237,00 -0,13% „Најмногу сме заинтересирани Nasdaq Nasdaq 4.237,00 Nasdaq 4.237,00 -0,13% -0,13% Nikkei225 15.034,00 +0,66% евро долар СТАПКА СТАПКА Фунта евро 4.237,00 ВАЛУТИ DAX 9.944,00 -0,05% Nikkei225 15.034,00 +0,66% DAX 9.944,00 -0,05% за инвестирање во DAX DAX 9.944,00 9.944,00 -0,05% -0,05% S&P 500 1.924,00 +0,07% TOPIX 1.228,00 +0,67% S&P 500 1.924,00 1,3603 1,2323 СТАПКА TOPIX 1.228,00 СТАПКА +0,67%+0,07% -0,13% TOPIXевро 1.228,004.237,00 1.228,00 +0,67% +0,67% евро долар индустријата за производство TOPIX Nasdaq Фунта Nasdaq 4.237,00 -0,13% ПРОМЕНА 1,2323 DAX 9.944,00 1,3603 -0,05% СТАПКА СТАПКА DAX 9.944,00 -0,05% на прехранбени производи +0,04%+0,67% +0,06% ВАЛУТИ TOPIX 1.228,00 ПРОМЕНА ВАЛУТИ TOPIX 1.228,00 1,3603+0,67% 1,2323 и во енергетскиот сектор“, ВАЛУТИ ВАЛУТИ +0,06% ВАЛУТИ +0,04% ПРОМЕНА евро долар Фунта евро изјави Колар на средбата со евро+0,04% долар Фунта евро +0,06% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ СТАПКА СТАПКА македонските бизнисмени во Фунта евро ВАЛУТИ евро долар евро долар Фунта евро СТАПКА СТАПКА 1,3603 1,2323 Стопанската комора. ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО евро долар Фунта СТАПКА 1,2323 СТАПКА евро СТАПКА СТАПКА 1,3603 ПРОМЕНА евро долар ФЈУЧЕРСИевро Фунта Австриските компании на ПРОМЕНА СТАПКА СТАПКА 1,3603 1,3603 1,2323ЗЛАТО 1,2323 +0,04% +0,06% СТАПКА СТАПКА 1.245,00 македонските им нудат, пред +0,04% +0,06% ЗЛАТО ПРОМЕНА ПРОМЕНА 1,3603 1,2323 +0,14% 1,3603 1,2323 се, машини и опрема и знаење ПРОМЕНА +0,04% +0,04% +0,06%1.245,00 +0,06% ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА 1.245,00 за исполнување на потребните +0,04% +0,06% +0,14% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент +0,14% +0,04% +0,06% стандарди за подобар пласман ЗЛАТО 108,66 на производите на странските ФЈУЧЕРСИЗЛАТО ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент ФЈУЧЕРСИ 1.245,00 -0,16% пазари. ФЈУЧЕРСИ 108,66 +0,14% 108,66 ЗЛАТО 1.245,00 ЗЛАТО Трговската размена меѓу ЗЛАТО ЗЛАТО -0,16% +0,14% -0,16% Македонија и Австрија лани ЗЛАТО Нафта Брент 1.245,00 1.245,00 изнесуваше 190 милиони 1.245,00 Нафта Брент 108,66 1.245,00 +0,14% +0,14% +0,14% долари, а во првиот квартал -0,16% +0,14% 108,66 годинава бележи раст од Нафта Нафта Брент НафтаБрент Брент -0,16% 46% и изнесува 45 милиони НАФТА Нафта БрентБРЕНТ долари. Австриските компании 108,66 108,66 108,66 инвестираа во земјава во 108,66 -0,16% -0,16% -0,16% осигурителниот, енергетскиот и -0,16% во банкарскиот сектор.

£ €

€ $

ПОДАТОЦИТЕ СЕ ОД ДЕН 03.06.2014 ДО 15ч.

3.300 3.100 2.900 2.700 2.500 2.300 2.100 1.900 1.700 07/10 10/10 02/

Капитал број 762 06.06.2014

14 cover story

www.kapital.mk

Една година по спектакуларнata инвестици

Ov^epolieto

Nema nitu kravi, nitu

www.kapital.mk

Капитал број 762 06.06.2014

15

ија на Субрата Рој

o zjae prazno!

u p^enica, nitu rabota!

T

инвестиција од најмалку

200.000 20.000 евра за три години

крави изградба на млекарница со капацитет од

80.000 литри на ден

производство на

75.000 2.000 Што вети тони сточна храна годишно

вработувања

Субрата?

ригодишниот мастер инвестициски план на Субрата Рој, презентиран лично од него минатото лето, беше повеќе од амбициозен! Предвидуваше отворање на 2.000 работни места, набавка на 20.000 крави од кои дневно во новата млекарница, која треба да се изгради, ќе се произведуваат до 80.000 литри млеко на ден, а на закупените 5.353 хектари плодна земја до крајот на третата година треба да се произведуваат 75.000 тони сточна храна! Првата година веќе изминува. Крави во Овчеполието нема, градежни активности за изградба на млекарница нема, најголем дел од нивите се неизорани и непосеани, обраснати со треви... Индискиот спасител на очеполието Субрата Рој, пак, се уште е во затвор без изгледи наскоро да излезе. Во Министерството за земјоделство тврдат дека ја следат состојбата, а аргументи за раскинување на договорот засега немале?!

Капитал број 762 06.06.2014

www.kapital.mk

16 Cover story: Една година по спектакуларно најаве

Во јули минатата година официјално беше означен стартот на реализација на инвестицијата на Сахара груп во вредност од 200 милиони евра за период од три години пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Е

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

дна година по давањето на 5.353 хектари земјоделско земјиште во Овчеполието на 15-годишен закуп на Субрата Рој, најголем дел од плодните ниви се обраснати со висока трева и трње. Ниту една од 20-те илјади крави не е пристигната, нема ни вработувања ни огласи за вработување, како ни каква било информација за тоа кога ќе започне реализацијата на мега инвестицискиот план тежок 200 милиони евра на индиската компанија “Сахара“. “Капитал“ излезе на терен да провери дали и како се реализира оваа инвестиција, според најавите и поставените цели - дефинитивно најголема во агро- прехранбениот комплекс во земјава. За жал, денеска единствено големата табла на регионалниот пат Велес-Штип потсетува дека пред неполна година со голема фешта се најавуваше оваа голема инвестиција! Околината, која порано беше голема и недогледна зелена житница во јуни, сега е целосно некорисна парцела, обрасната во висока трева. Зошто државата дозволува скапоценото земјоделско земјиште да стои необработено, а потребите за жито да се надополнуваат од увоз, никој нема одговор?! Жителите на село Дурфулија, во чија

близина се лоцирани големи парцели земјиште кои ги доби Субрата Рој на 15-годишен закуп, велат дека минатата есен од време на време доаѓал по некој претставник на индиската компанија, но дека одамна не виделе никого. Веќе ретко кој зборува на оваа тема, затоа што главното прашање е како да се преживее во отсуство на каква било можност за вработување во општината. “Од минатата година досега, од 5.350 хектари од земјиштето на Субрата Рој, се обработени само околу 700 хектари на кои се посеа грашок за сточна храна , но околу 300 хектари неодамна беа уништени од градот кој не зафати“, ни објасни Орце Николовски од ова село. Тој и останатите жители на селото, кои до пред неколку години во најголем дел работеа во и за агро-комбинатот Џумајлија, велат дека сега буквално преживуваат. И самите се уверивме дека тутунот им е главниот извор на егзистенција. “Како поранешни вработени во

Орце Цвековски

градоначалник на општина Лозово

Е

динствено решение за заживување на општината е да се изгради некој производен погон, кој ќе ги апсорбира невработените. Ние направивме индустриска зона од 16,7 хектари, објавивме еден оглас, но за жал никој не се јави.

“Џумајлија“ од Министерството за земјоделство побаравме да ни дадат земјиште под закуп, истото тоа земјиште кое веќе петта година не се обработува, но не ни дозволија. Сега, за да посадиме неколку декари тутун, кој ни е единствен извор на гола егзистенција, земаме ниви под наем кои ги обработуваме“, вели Кузе Маџов, поранешен дреар во “Џумајлија“ со 38-годишен стаж во комбинатот. Неговата куќа се наоѓа во непосредна близина на плодна и необработена парцела која сега е во владение на Сахара груп. Оттаму не се догледува крајот на огромната нива, која од кога тој памети била плодна парцела, а од 2010 година кога била последната жетва, е само парче земја обраснато со трева и високи трња. Колкави се штетите и загубите за државата од необработувањето на ова плодно земјиште зборува податокот дека годишно овде се жнееле 17 илјади тони пченица и јачмен! Толкави количини жито од 2010 година па наваму, од кога “Џумајлија“ под

www.kapital.mk

Капитал број 762 06.06.2014

авената инвестиција на Субрата Рој во Џумајлија 17 раководство на Зоран Даневски отиде во стечај, се супституираат од увоз!

Ни крави, ни работа!

На шест месеци пред истекување на првиот рок за реализација на планот на Субрата Рој (18 месеци) со конкретно дефинирани цели, “Капитал“ се обиде да најде одговор на следниве прашања:

Колку од планираните 60 милиони евра се инвестирани? Колку од 8.000-те крави се набавени? и Колку од 900-те работни места се отворени?

Одговорите на овие прашања кои официјално ги побаравме од претставништвото на Sahara Pure Eatables Corporation Limited doo (закупувач на земјоделското земјиште) - изостанаа. За разлика од Министерството за земјоделство од каде ни рекоа дека договорот е активен затоа што се констатирани “одредени активности на терен“, жителите во општина Лозово велат дека не виделе ниту крави, ниту работа, а оваа статус-кво состојба ни ја потврди и градоначалникот на општина Лозово, во рамки на која треба да се реализираат најголем дел од бизнис плановите. Градоначалникот Орце Цветковски, кој не прими во општината, преокупиран со проценка на штетите од големото невреме кое неодамна ја зафати општината и кое уништи 30%-100% од земјоделските култури, ни потврди дека освен засеаниот грашок минатата есен и геолошките испитувања за вода, на терен немало други активности од страна на индиската компанија. “Информациите и ние го добиваме од Министерството за земјоделство кое е потписник на договорот. Инвеститорот досега не побарал ништо од нас како општина. Огласи за вработување засега нема, а не е донесена ни земјоделска механизација. Единствено со одредени приватни лица се направени договори за обработка на дел од земјиштето“, вели Цветковски. Во општина Лозово со 2.857 жители, има околу 500 невработени. Невработеноста всушност е и најголемиот проблем во општината затоа што поранешните 250 вработени од “Џумајлија“ во најголем дел сега се без работа. “Со Даневски ни се случи многу лошо сценарио. Вработените и другите индивидуални доверители се уште не се обештетени, а вкупната проценка на штетата се проценува на 15 милиони евра. Последните информации од заменик- министерот за земјоделство

Новинарска екипа на “Капитал“ во село Дурфулија

Огромни се штетите и загубите за државата од необработувањето на ова плодно земјиште кое се простира на над 5 илјади хектари. До пред некоја година на ова земјиште се жнееле 17 илјади тони пченица и јачмен! Зоран Коњановски се дека винарската визба и некои други објекти биле продадени нелегално, без запазување на процедурите. Ако тоа е вистина и ако се продадат визбата, млинот и пекарницата, тогаш мислам дека 80% од земјоделците ќе бидат обештетени“, вели Цветковски. Освен 100-тина лица кои се ангажирани за одгледување на лозјата на поранешниот агро-комбинат, кои неодамна ги купи компанијата “Зегин“, 70-тина лица кои работат во текстилните фабрики во

Свети Николе и Штип, сите други жители на општината буквално преживуваат од одгледување на тутун и грозје. Во очекување на големата инвестиција на Субрата Рој, која за три години предвидуваше вработување на 2.000 лица, градоначалникот прави напори да вработи барем 100-тина лица во кавадаречки “Дрекселмаер“. “Луѓето од мојата општина не се големи оптимисти дека најавената инвестиција ќе се реализира. Јас пак би бил задоволен

Капитал број 762 06.06.2014

www.kapital.mk

18 Cover story: Една година по спектакуларно наја

Ова е една од нивите на која минатата есен “Сахара“ посеа грашок за сточна храна, но истите неодамна беа целосно уништени од невремето кое го зафати овој крај макар и 20-30% од предвиденото да се реализира, што ќе значи барем 500 вработувања. Вака како што е сега, ситуацијата е безизлезна“, вели првиот човек на општина Лозово кој единственото

решение за заживување на општината го гледа во изградба на некој производен погон. За таа намера направена е индустриска зона од 16,7 хектари, но на огласот никој не се јавил.

Субрата Рој останува во затвор

К

омпанијата Сахара Груп минатата недела повторно побара Врховниот суд на Индија да ја преиспита одлуката за задржување во притвор на нејзиниот сопственик Субрата Рој, кој е во притвор од крајот на февруари. Тој и уште двајца директори од компанијата се обвинети за измама на малите акционери. Барањето за пуштање од притвор на Рој беше одбиено, но судот и дозволи на компанијата со својот кредиторBank od China, една од четирите најголеми државни комерцијални банка во Кина, да пристапи кон продажба на три хотели. Најново, судот побара 850 милиони долари во кеш и банкарска гаранција за 850 милиони долари, како предуслов за ослободување на Субрата Рој од притвор. Неговиот адвокат изјави дека е невозможно да се обезбеди толку висока банкарска гаранција за негово излегување од притвор без да се продадат акциите во неговите хотели и дека во однос на ова прашање веќе се разговара со банката-кредитор. Проценките се дека уделите на Сахара во хотелите кои сака да ги продаде, вредат 1,8 милијарди долари, а кредитот кој компанијата го има позајмено од кинеската банка изнесува 850 милиони долари. Одбраната на Рој тврди дека 3-месечниот притвор на првиот човек на компанијата влијае негативно на бизнис плановите на компанијата.

Преголемо за да биде реално!

Тригодишниот мастер инвестициски план на Субрата Рој, презентиран лично од него минатото лето, е повеќе од амбициозен!. Предвидува отворање на 2.000 работни места, набавка на 20.000 крави од кои дневно во новата млекарница, која треба да се изгради, ќе се произведуваат до 80.000 литри млеко, а на закупените 5.353 хектари плодна земја до крајот на третата година треба да се произведуваат 75.000 тони сточна храна! Првата година веќе изминува. Крави во Овчеполието нема, градежни активности за изградба на млекарница нема, најголем дел од нивите се неизорани и непосеани... И покрај тоа што во ресорното Министерство уверуваат дека надлежните институции, односно Министерството, државниот инспекторат за земјоделство и Агенцијата за ветеринарство и храна ја следат состојбата и дека засега нема пробивање на роковите, не прецизираат како ќе се исполни амбициозниот 18-месечен план со оглед на тоа дека има само уште неколку месеци пред да се реализира првата фаза од планот. Во Министерството за земјоделство, шумарство и водостопанство кое е потписник на договорот за закуп на земјоделското земјиште тврдат дека склучениот договор со Sahara Pure Eatables Corporation Limited doo за закуп на државно земјоделско земјиште во овој момент е активен и полноважен

www.kapital.mk

Капитал број 762 06.06.2014

авената инвестиција на Субрата Рој во Џумајлија 19

Тутунот е главниот извор за егзистенција на голем дел од жителите од општина Лозово. Ако се одбијат трошоците за закуп на нива и трошоците за негово одгледување и обработка, седумчленото семејство на Орце Николовски (на сликата лево) годишно заработува околу 3.000 евра, со кои живеат во текот на целата година! со оглед на депонираната првокласна банкарска гаранција во висина од 5% од вредноста на предложената програма за етапна реализација на активности како и тековниот временски период од неговото склучување. “Министерството за земјоделство, шумарство и водостопанство, Државниот инспекторат за земјоделство, Агенцијата за храна и ветеринарство како и сите државни институции ја следат реализацијата на проектот. Доколку во предвидениот рок не се исполнат превземените обврски од страна на концесионерот, наведени и во самата Програма за реализација на активности, ќе се постапи во согласност со законските одредби, дефинирани во самиот Договор за закуп на државно земјоделско земјиште“, ни одговорија официјално од Министерството. На прашањето дали тие знаат во каква состојба во моментот се 5.353 хектари кои се дадени под закуп ни одговорија дека “Државниот инспекторат за земјоделство констатирал превземање на одредени земјоделски активности

на закупеното земјоделско земјиште од страна на концесионерот со ангажирање на земјоделска механизација во негова подготовка за понатамошна земјоделска дејност, односно одгледување на земјоделски култури за производство на сточна храна“. Додаваат дека концесионерот ангажирал домашни стручни компании за геолошките испитувања на земјиштето и испитувања на можноста за изградба на посебен бунарски систем преку кој би се обезбедила доволна количина вода за потребите на фармата во која би се одгледувале молзните крави. “Капитал“ минатата година, кога проектот беше во најава, пренесе предупредувања од домашните експерти дека бројките од договорот со Сахара се мегаломански и тешко остварливи, бидејќи условите во Овчеполието не се соодветни за реализирање на оваа идеја. Прво, затоа што земјата е многу сува и нема услови за наводнување на голем дел од површините. “Дискутабилно е какви ќе бидат приносите, односно дали ќе може воопшто да се произведува пченка, а приносите на јачмен не би биле поголеми

од три тони по хектар“, предупреди тогаш професорот Борис Анакиев, со образложение дека климата во Овчеполието е претопла и несоодветна за одгледување на високопродуктивни раси крави од Германија или од Холандија. Она што засега е извесно дека проектот “крави во Овчеполието“ е целосно неизвесен. Роковите бргу изминуваат без да се направат значајни интервенции на терен кои би дале надеж дека инвестицијата ќе стане реалност. Надлежните институции иако се уште немаат доволно цврсто алиби за раскинување на договорот со индиската компанија, веќе на крајот на оваа година ќе бидат ставени пред тој испит. Засега, неактивноста на терен не дава оптимистичка надеж дека Овчеполието наскоро би можело да се претвори млечна оаза. Големата желба на Субрата Рој да ја поседува најголемата краварска фарма на светот, се чини уште долго ќе остане желба, исто како и желбата на македонската Влада да се пофали со милионска инвестиција во земјоделието!

Капитал број 762 06.06.2014

20 Интервју INTERview

www.kapital.mk

Oleg [^erbak Амбасадор на Руската Федерација во Република Македонија

PRI^INATA ZA KRIZATA VO UKRAINA NE TREBA DA SE BARA VO RUSIJA! Олег Шчербак, амбасадорот на Руската Федерација во Македонија ги отфрла обвинувањата во неодамнешното интервју со украинскиот амбасадор во Македонија дека Русија води необјавена војна во Украина и дека руското мешање во управувањето со земјата е главната причина за кризата. “За какво „мешање на Русија во управувањето на Украина“ може да се стане збор, кога сите конци во управувањето со оваа земја одамна веќе ги влечат Вашингтон и Брисел, а сегашните киевски власти само послушно ги почитуваат нивните „препораки”, прашува рускиот амбасадор Шчербак. Амбасадорот Шчербак во интервјуто објаснува кои се интересите кои Русија ги брани во Украина и кои се следните чекори кои можат да следат од руските власти за надминување на кризата, како и за иднината на Јужен поток и енергетската зависност на Европа од рускиот гас.

www.kapital.mk

Капитал број 762 06.06.2014

Интервју

21

Капитал број 762 06.06.2014

22

www.kapital.mk

Интервју

државниот секретар на САД г-ѓа Нуланд со амбасадорот на САД во Киев кој излезе во јавноста недвојбено може Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk да се заклучи дека токму Вашингтон ја игра главната улога во назначувањето на функциите на „промајдановското“ фотографија: раководство на Украина и всушност Ивана Кузмановска ги одредува неговите одлуки и ivana.kuzmanovska@kapital.mk политичкиот курс. Никој не може да негира дека десетици американски советници, меѓу кои и од специјалните XX Г-дине Амбасадоре, Амбасадорот служби, де-факто ја контролираат на Украина во своето интервју работата на клучните украински во Капитал прилично отворено министерства, а на територијата на оваа ја обвини Русија дека води земја непречено дејствуваат стотици необјавена војна кон Украина и американски вооружени платеници. дека Русија со нејзиното мешањето Невозможно е да се одрече и јавното во управувањето на земјата е најголем виновник за ситуацијата во признание на истата г-ѓа Нуланд, која потврди дека во последниве години Украина. Каков е Вашиот став? Кои во САД само по официјални канали во се според Вас причините за кризата „зацврстувањето на демократијата“ на во Украина? Украина се инвестирани над 5 милијарди Пред с$, би сакал да и се заблагодарам американски долари. Како заврши на редакцијата на магазинот оваа „демократизација“ е познато: со „Капитал“ за интересот за руските државен удар, освојување на власта оцени за ситуацијата во Украина, за од страна на неонацистите, со масови подготвеноста да се слушнат различни нарушувања на човековите права, со гледни точки за трагичните настани терор и со убиство на населението, со што се случуваат таму. Ваквиот приод распад на земјата и со е особено важен во казнени операции против услови кога западните неистомисленици, во кои и украинските „новите демократи“ на медиуми фактички го големо користат тешка блокираат ширењето на артилерија, оклопни објективни информации На секој човек со возила, авијација и во врска со овој здрав разум треба хеликоптери. Бројот сериозен проблем. да му биде јасно на убиени, меѓи кои Можам да Ви признам најголемиот дел се деца, дека во такви дека сум запрепастен жени и стари лица, веќе кога гледам програма услови „да се води оди на илјадници. на западни телевизии необјавена војна“ Уверен сум дека доколку кои или го замолчуваат против Украина не постоеше директно ужасот што се случува за нас е исто мешање на Западот, во Украина или, пак, пред с$ на САД, во како што велат целосно ги извртуваат внатрешните работи на случувањата. За Американците Украина на страната на украинската телевизија „да си пукаш екстремистичките сили, воопшто и да не во сопствената денес таму немаше да зборувам: таму има нога“. Повторувам имаме крвави борби, и само параноја, независната Украина ќе – причината за русофобија и лага. успееше достоинствено Кога станува збор за кризата во оваа да ги надмине своите обидите – без разлика земја не треба да се проблеми, да го од каде доаѓаат – да бара во Русија. зачува суверенитетот, се обвини Русија за територијалниот „водење необјавена интегритет, мирот и војна против Украина“ стабилноста. Најголемата грешка на или за „мешање во управувањето Западот, која испровоцира ескалација на таа земја“, ваквите тврдења се на украинската криза – а тоа веќе го смешни и немаат ништо заедничко признаваат лидерите на водечките со реалната стварност. Целта на оваа држави од Европа – беше и обидот масовна дезинформација е очигледна во ултимативна форма да се постави – да се оправдаат монструозните Украина пред вештачки избор помеѓу злосторства на новите власти во Русија и Европската унија. Киев против сопствениот народ, Во нашата глобална епоха и, што е што доведе до дестабилизација и до ушто поважно, имајќи го предвид раскол во земјата, а исто така и да мултинационалниот карактер на се обели образот на оние западни населението на Украина, историските држави кои му овозможуваат на овој особености на формирањето и на режим политичко покритие. За какво развојот на таа држава, структурата на „мешање на Русија во управувањето нејзината економија, ваквите барања на Украина“ може да се стане збор, претставуваат целосен политички и кога сите конци во управувањето со економски апсурд. оваа земја одамна веќе ги влечат Ќе треба да констатираме дека, како и во Вашингтон и Брисел, а сегашните случаите со Југославија, Ирак, Либија, киевски власти само послушно ги Сирија, народот на Украина стана почитуваат нивните „препораки“? „колатерална штета“ на обидите на Да ги видиме конкретните факти. Од Вашингтон и на Брисел по секоја цена да телефонскиот разговор на помошникпишува:

ја рашират сферата на своето влијание. Тука се наоѓа и сржта на проблемот. За жал, украинските „политички елити“, кои се сега на власт, а кои се потпираат на олигархискиот капитал, на системот на тотална корупција и на ултранционалистички идеи, ја загуби поддршката и довербата на сопствениот народ и се покажаа неспособни да се борат за интересите на земјата, што доведе до политички и економски колапс на Украина.

XX Која улогата на Русија во оваа криза? Кои интересите ги брани Русија во Украина? Како и секоја друга земја, без разлика дали е САД или Македонија, Русија е заинтересирана да има пријателски, заемно корисни односи со соседните држави. Украина не е само најблизок сосед на Русија. Во текот на многу векови ние сме живееле во иста држава, ние сме братски народи и никаква русофобна пропаганда на денешната власт во Киев и на нивните западни спонзори не е во состојба да ја измени оваа реалност што ни е дадена од Бога. Рускиот и украинскиот народ се обединети со единствено цивилизациско пространство, со нераскинлива заедничка култура, со милиони мешани семејства. Ние имаме заедничка граница долга 2 илјади километри, заемни врски кои се историски градени и економии кои се надополнуваат една со друга, транспортна и енергетска инфраструктура, огромна стоковна размена, илјадници заеднички проекти. Ако се земат предвид овие фактори, Русија како никој друг е заинтересирана за мирна, вистински суверена и просперитетна Украина. Во тоа се огледа и нашиот главен интерес во Украина. Треба да се одбележи дека силните социјално-економски и политички проблеми во Украина започнаа одамна, односно од времето на прогласувањето на нејзината независност. Сиве овие години токму Русија, а не САД, Европската Унија или ММФ го носеше врз себе тешкиот товар на поддршката на украинската економија и на социјалните програми за населението на земјата. Вкупно таа помош во разни облици (кредити, субвенции, олеснувања, попусти, меѓу кои и на енергенсите) изнесува стотици милијарди долари. На секој човек со здрав разум треба да му биде јасно дека во такви услови „да се води необјавена војна“ против Украина за нас е исто како што велат Американците „да си пукаш во сопствената нога“. Повторувам – причината за кризата во оваа земја не треба да се бара во Русија.

XX Дали е можен воен конфликт помеѓу светските сили заради кризата во Украина? Дали светот влегува во нова студена војна? Ние, Русите, сме оптимисти и се надеваме дека ниту украинската, ниту која било друга криза нема да доведат до такво сценарио кое е катастрофално за целата светска заедница. Сакаме да веруваме дека и нашите западни партнери ќе имаат доволно здрав разум за да не застанат на тој ќор-сокак и

www.kapital.mk

Капитал број 762 06.06.2014

Интервју

23

На санкциите од САД и ЕУ ќе одговориме креативно, не шаблонски XX По анексијата на Крим кон Русија, САД и ЕУ воведоа санкции кон одредени руски политичари и бизнисмени, а се најавуваат и дополнителни мерки и санкции. Какви се според Вас економски-те и другите ефекти од санкциите кои Русија ги чувствува и како Русија ќе реагира на нив? Нашиот став во однос на какви било санкции беше и останува непроменет. Тој е базиран на универзално признатите норми на меѓународното право: санкции може да воведува само Советот за безбедност на ОН и само во случаи предвидени во Повелбата на оваа светска организација. Какви било други санкции се едноставно незаконски и неморални, тие не само што го прекршуваат меѓународното право, нанесуваат колосална штета на принципите на соработка, туку и се штетни за сите, меѓу другото и за оние, кои прибегнуваат кон нив. Во современиот свет, како што е познато, с$ е меѓусебно поврзано и меѓусебно зависно. Тоа, пред с$, се однесува, се разбира, на деловните врски, а тие, како што сите прекрасно конечно да ги прекинат своите ризични геополитички игри, пред с$ на границата со Русија. Современиот мултиполарен свет не е „шаховска табла “, а земјите и народите не се „фигури“ на таа табла, кои можат да се движат според волја на Вашингтон. За жал, судејќи според неодамнешната изјава на претседателот Обама во Вест Поинт, таму с$ уште слепо се верува во „американската исклучителност“, во ексклузивното право „да раководат со сиот свет“ и да им ја наметнуваат на другите земји својата волја. Ваквите имперски расположенија, кои го реанимираат духот на „студената војна“, се апсолутно контрапродуктивни, а најважно се крајно опасни, и тоа во иста мера за сите. Сепак, се надевам дека на крајот од краиштата, сегашниот излив на емоции ќе стивне и дека нашите западни партнери, измерувајќи ги сите „за“ и

знаеме, се базираат на принципите на заемен интерес, заемна корист. Затоа, да се жртвуваат бизнисот и заемно корисната соработка заради политички амбиции на одделни земји – а тоа се, Ве уверувам, многу мал број земји кои можат да се избројат на прстите од едната рака – во краен случај, е непродуктивно и напросто неразумно. Претседателот на Русија Путин и Министерот за надворешни работи Лавров многупати имаат истакнато дека Русија нема намера да дејствува според принципот „око за око, заб за заб“ и за возврат да воведува симетрични санкции. Ова, повторувам, не е нашиот метод. Ние им пристапуваме на таквите предизвици креативно, а не шаблонски. Притоа, се разбира, не можеме да не водимее сметка за ваквите непријателски чекори во натамошно градење односи со едни или со други наши партнери. Ние сме подготвени и ќе зацврстуваме соработка со оние кои, како и ние, се раководат од принципите на соработка базирана врз заемна почит, рамноправност, отвореност и прагматичност.

„против“ ќе најдат во себе сили да се откажат од практиката за разгорување „портокалови револуции“, од политика на разни видови „интервенции“, од потпирање на силата и дека ќе ја осознаат неопходноста од премин кон прагматична и конструктивна агенда, која не на зборови, туку на дело ќе помогне за зајакнување на мирот, стабилноста и на меѓународната безбедност.

XX Како очекувате да се развива ситуацијата во Украина со оглед дека земјата е пред граѓанска војна, а интересите на светските сили како САД, Русија и Европа околу иднината на Украина се сосема спротивни? Без оглед на сериозноста на ситуацијата, особено во источните области на Украина, ние се надеваме дека таму ќе се избегне понатамошна ескалација

на вооружениот конфликт. За тоа сите фактори што ги наброивте – Русија, Европската унија и САД – треба да заземат принципиелен став за недопуштање на какви и да се насилни, а уште повеќе вооружени методи на борба со политичките опоненти. Од самиот почеток на заострувањето на кризата во Украина, Русија настојчиво повикуваше да се дејствува само во таа насока. За жал, токму ваквата принципиелност сега им недостасува на нашите западни партнери. Сакам да потсетам дека во декември минатата година, за време на опозициските протести во Киев, кога поддржувачите на „Мајдан“ пред очите на сиот свет фрлаа Молотови коктели врз претставниците на органите за ред и мир, првиот човек на Пентагон, Чак Хејгел „сериозно ја предупреди“ тогашната украинска

Капитал број 762 06.06.2014

24

www.kapital.mk

Интервју

Разумно е “да не се ставаат сите јајца во една кошница” XX Како ги оценувате односите со Македонија? Како очекувате тие да се развиваат во иднина со оглед на моменталните политички случувања околу Украина и аспирациите на Македонија да стен членка на НАТО? Сметам дека руско-македонските односи се развиваат во позитивен правец и добиваат последниве години добар импулс за интензивирање на обостраната активност во сите сфери на билатералната соработка. Несомнено е дека уште многу треба да се направи, но генерално сме задоволни од нејзиното ниво. Што се однесува до стремежот на Македонија да стане членка на НАТО, учеството во една или друга регионална или меѓународна организација безусловно претставува право на секоја суверена држава. Притоа, бидејќи претставувате списание претежно економски ориентирано, ќе се согласите со тоа, дека е разумно, како што велат Англичаните, „да не се ставаат сите јајца во една кошница“. Попрагматично и подалекувидно е да се погрижиш членството во надворешни структури да не пречи на развојот на соработка со други држави, во дадениов случај – со Русија.

- Македонија има мала трговија со Русија, но таа би можела да се зголеми ако двете земји потпишат договор за безцаринска трговија. Колку е тоа можно да се очекува да се случи и како, според Вас, би можеле да се зголемат економските и трговските односи помеѓу двете земји? Перспективата на решавање на ова прашање е тесно поврзана со нивото на развој на трговско-економската соработка меѓу наште земји, обемот на меѓусебна трговија, степенот на деловната и инвестициска клима во односите меѓу економските оператори на Русија и на Македонија. Јасно е дека колку подобри се овие показатели, колку поширока е соработката, толку поголеми се шансите за дополнителни заемни царински олеснувања, преференции. Нашето искуство од соработката со други земји покажува дека либерализацијата на надворешна трговија значително го зголемува обемот на промет на стоки. Ова е особено актуелно по потпишувањето на 29 мај оваа година на Договорот за формирање на Евроазиска економска унија со учество на Русија, Белорусија и Казахстан, што како резултат го има формирањето на новиот огромен и перспективен заеднички пазар. Во скоро време ќе му се приклучат уште неколку држави. На тој начин, доколку со заеднички напори со владата на Македонија, успееме да склучиме спогодба за слободна трговска зона, тогаш тоа, несомнено, ќе има исклучително голема важност за вашите производители и извозници. Ќе продолжиме да работиме во таа насока. влада „да не употребува вооружени сили против цивилното население во каква било форма“, а претставниците на ЕУ постојано предупредуваа на „недопустливоста на насилство од страна на власта“. Во исто време – и тоа е факт познат за сите – официјални лица на САД и на Европската унија отворено ги поддржуваа и ги спонзорираа антивладините митинзи. Кога против владата во Киев, која патем речено дојде на власт по противуставен пат, се изјаснија низа украински региони, тогаш САД и Европската унија постапија сосема спротивно и без колебање го поддржаа спроведувањето на таканаречената “антитерористичка”, која всушност претставува казнена, операција против неистомисленици. Притоа Вашингтон, согласно изјавата на претставникот на стејтдепартментот на САД, Псаки, од 29

мај годинава, не ја смета оваа операција за насилен начин на решавање на проблемите, туку смета дека таа е само „неопходна мера за одржување на редот“ и дека нема намера да го „коментира“ бројот на жртви меѓу мирното население. Во Брисел за овој случај воопшто само констатираа дека моменталната украинска влада има „исклучително право на насилство“. На фонот на толку непринципиелна и неодговорна политика на нашите западни партнери и на луѓето што тие ги поставија во Киев, сега е мошне сложено да се прогнозира како ќе се одвиваат настаните во Украина и околу неа понатаму. Едно е јасно – ваквата политика ја охрабрува ескалацијата на насилството, во огромна мера ја засилува нестабилноста во оваа голема европска земја, што носи негативни

последици за сите држави на „големата Европа“, кои само што почнаа да „се извлекуваат“ од продолжената финансиско-економска криза. Сепак сум уверен дека излез од ваквата тешка ситуација може и треба да биде најден. Русија во повеќе наврати го маркираше: потребна е разумна политичка волја, заемно почитување и чесен дијалог, меѓу другото и за сегашноста и за иднината на Украина, јасни и усогласен дејствија на сите заинтересирани страни.

XX Пред извесен период Крим беше присоединет кон Русија, а најавени беа и серија други референдуми за отцепувања. Рускиот премиер Дмитри Медведев изјави дека Русија не може да го гарантира територијалниот интегритет на Украина. Како очекувате да се

www.kapital.mk

Капитал број 762 06.06.2014

Интервју развива ситуацијата, ќе има ли нови присоединувања на територија на Украина кон Русија? Ако мислите на интервјуто на шефот на руската влада Дмитриј Медведев за телевизискиот канал „Блумберг“ од 20 мај оваа година, тогаш таму, како прво, беше детално објаснето дека присоединувањето на Крим кон Русија се случи откако Кримјаните на референдум со огромно мнозинство (93% од населението) се изјаснија за влегување во состав на Руската Федерација, како што во 1991 година тоа го сторија и граѓаните на Македонија. На тој начин, молбата за соединување со Русија дојде од независна држава и затоа тој процес, кој, впрочем, помина апсолутно мирно, никако не може да се нарече анексија. Како второ, Медведев подвлече дека сега најважно е да се спречи граѓанска војна во Украина. Како трето, Киев е должен со почит да се однесува кон ставот на источните региони, да води сметка за нивните законски интереси и, доколку е навистина заинтересиран за зачувување на целосноста на државата, треба да ги отстрани причините кои ги натераа жителите на истокот на државата да бараат одделување од Украина. Ќе спомнам дека протестите на истокот на Украина почнаа веднаш по првата одлука на новите власти во земјата, кои со сила истераа од парламентот значителен дел од пратениците (кои преминаа во опозиција) и го сменија законот кој дозволуваше употреба на рускиот јазик во својство на официјален јазик во регионите со значителен процент на рускојазично население. Потоа започнаа разрешувањата на нелојалните губернатори, шефовите на полицијата, бесчинствување на вооружени формации од милитантите на „Десниот сектор“ и други неофашистички организации. Последните капки кои ја прелија чашата на трпението кај луѓето стана монструозното и неказнето уништување на повеќе од 100 луѓе на 2 мај во Одеса (многумина од нив неонацистите живи ги запалија), а исто така и направените масакри во Мариупољ и во Краматорск со десетици загинати. Затоа референдумите за отцепување, спроведени во областите Донецк и Луганск претставуваат директна последица од грубиот политички и насилен притисок врз луѓето кои живеат таму од страна на екстремистите кои дојдоа на власт во Украина. Токму во тој контекст Дмитриј Медведев изјави дека Русија не може да го гарантира останувањето во состав на Украина на нејзините источни области. Не би сакал да поедноставувам, но не сакајќи ми доаѓа на ум паралела со човек кој се наоѓа во несреќен брак, во кој неговиот живот е загрозен, го тепаат, го лишуваат од средствата за живот и од елементарните човекови права. Зар може соседот, па дури и роднините да гарантираат дека таквиот брак нема да се распадне? Одговорот е очигледен – тешко, доколку соседот, секако, е разумен и пристоен човек. Исто така би сакал да ви обрнам

25

официјалните претставници на земјите внимание на тоа дека не само во од ЕУ – Германија, Франција и Полска, а Украина, некои региони се стремат кон исто така и во Женевската спогодба од добивање независност од централната 17 април и во “патната карта” изработена влада. Оваа тема е актуелна и во низа од ОБСЕ врз основа на таа спогодба. други европски држави. Сепак, ниту во Велика Британија, ниту во Шпанија, XX Рускиот претседател Владимир ниту кое било друго раководство на Путин на економскиот форум држава не го уништува населението на во Санкт Петербург изјави за овие региони со помош на армијата, на загриженост заради заканите на варварски бомбардирања и со помош радикалите во Украина дека ќе на терор на вооружените провладини го прекинат испораката на руски банди. Тоа што се случува сега во гас во Европа. Како очекувате да југоисточните делови на Украина, каде се развива снабдувањето со руски секој ден поради овие злосторнички гас со оглед на фактот што Русија дејствија гинат мирни луѓе, со обезбедува 30% од потребите на артилерија и авијација се уриваат детски Европа за гас, а околу половина градинки, школи, болници, стамбени од тој гас се испорачува преку квартови, не е ништо друго освен нафтоводи кои минуваат низ геноцид, етничко чистење и злосторство Украина? против човештвото. Се поставува Руското раководство прави с$ за прашање, дали можеби е време со оваа испораката на гас по оваа маршрута тема да се позанимава Меѓународниот во Европа да се одвива непречено и кривичен суд во Хаг? Факти за таква стабилно. Ќе појаснам. Ние немаме истрага има повеќе од доволно. никакви проблеми со земјитекориснички на рускиот гас во Европа.

XX Како ги оценувате последните „Слабата алка“ тука е Украина која му избори во Украина? Дали овие должи на „Гаспром“ за веќе потрошениот резултати можат да променат нешто гас над 5 милијарди долари, а која не во ситуацијата? сака да ги плати долговите Претседателските и, користејќи ја својата избори во Украина, како положба на еден од што сите можевме да клучните транзитери, видиме, се одржуваа повторно се обидува во услови на вистинска да ги уценува и Русија граѓанска војна. На Македонија, и Европа. Нашиот став Јасно е дека да се е чесен, разбирлив и обезбеди во такви без разлика по апсолутно пазарен: си зел околности вистински кое сценарио стока – треба да платиш за фер и демократско ќе се развиваат неа. Притоа, подготвени изразување на настаните, не и се сме, имајќи ја предвид волјата на граѓаните е заканува запирање моменталната тешка апсолутно невозможно. состојба на економијата Токму така и излезе... на испораката, Русија и претходно им бидејќи количините на Украина да дејствуваме џентлменски флексибилно укажуваше на нашите на гасот што ги и конструктивно, да му западни партнери троши вашата дадеме можност на Киев на овој момент кој земја изнесуваат да го плати долгот на рати, е од принципиелна да направиме разумни важност, предлагаше сега незначителен попусти врз основа на еден порационален и процент од гасот „пакет-спогодба“ со јасни пологичен пристап: што се испорачува гаранции за исполнување прво, неодложно по југозападната на обврските од страна прекинување траса. на украинските партнери. на насилството, Ние не бараме ништо спроведување што би било надвор од општонароден дијалог и кардинална уставна реформа, во која рамките на општоприфатените правила, би биле земени во предвид интереси но нашето повеќегодишно искуство со на сите региони, и дури потоа избори. украинските колеги покажува дека јасни Нашите западни колеги долго и гаранции се апсолутно потребни во овој настојчиво ги убедуваа сите, и нас, и случај, зашто истите оние личности целата светска јавност, дека штом ќе кои денес раководат со енергетиката поминат изборите, с$ ќе се смири и и со гасната гранка во Украина веќе Украина ќе се врати кон стабилноста. одамна се покажаа, најблаго кажано, За жал, повторно бевме во право, се како не сосема сигурни партнери. случува токму спротивното. Новиот Тргнувајќи од тоа, руската страна прави шеф на украинската држава буквално с$ што е можно за да се „осигури“ и наредниот ден откако поминаа изборите, себеси и корисниците на рускиот гас нагло ги засили борбите на југоистокот, во Европа. Така на пример, доколку што уште повеќе ги заостри состојбите Киев сепак одбие да го плати износот и веќе доведе до хуманитарна од 3,5 милијарди долари услогласен катастрофа во тие региони. Во ваквите деновиве во преговорите со учество услови, според нас, постои само еден на Русија, ЕУ и Украина, или доколку разумен излез, а тоа е најитен прекин го одолговлекува плаќањето, што ќе го на насилството од страна на Киев принуди „Гаспром“ сепак да премине и имплементирање на одредбите и на системот за претплата на гас, ние обврските од извесната спогодба од 22 разгледуваме две можни варијанти февруари, потпишана, впрочем, не само за понатамошен развој на настаните. од новиот киевски режим, туку и од Првата е: Украина продолжува со

Капитал број 762 06.06.2014

26

www.kapital.mk

Интервју

транзит на гасот наменет за Европа, користејќи ги за своите внатрешни потреби гасните резервоари, кои сега, благодарение на испораките од Русија се полни, а кои, патем речено, досега с$ уште не се платени. Овие резерви се доволни за 2 до 3 месеци. Втората: Украина ќе почне незаконски да одзема, односно едноставно да краде (а вакви работи се случувале и порано) гас, кој е наменет за европските земји. Но, дури и во таков случај ќе бидеме во можност да ја обезбедиме Европа со гас во летниот период со зголемување на протокот на „Северниот тек“. Поаѓајќи меѓу другото и од искуството од 2009 година кога Украина исто така одбиваше да се придржува до своите обврски, сметам дека на Македонија, без разлика по кое сценарио ќе се развиваат настаните, не и се заканува запирање на испораката, бидејќи количините на гасот што ги троши вашата земја изнесуваат сега незначителен процент од гасот што се испорачува по југозападната траса. За да објаснам на јазик разбирлив за сите, ситуацијата со испораката на рускиот гас за Украина и неговото плаќање отприлика е како следниов виц. “Влегува Трпе во бурекџилница и прашува: Колку чини четврт бурек? Му одговараат: 50 денари. Трпе бара еден бурек, пред очите на сите го јаде и, вадејќи дебел паричник со крупни банкноти, вели: Бурекот е многу вкусен, но ќе Ви дадам за него само 25 денари. Продавачот негодува: Па, не е фер?! Трпе: Кажи фала и за толку, инаку

можам и да не ти го платам!”

XX Како гледате на реализацијата на проектот Јужен тек во контекст на сите овие конфликти? Овој проект е еден од најочекуваните и во Македонија иако се уште не е јасно на кој начин Македонија ќе биде вклучена... Нас н$ загрижува резолуцијата на Европскиот парламент и изјавата на претседателот на Европската комисија Баросо, кои пречат на реализацијата на овој мултилатерален проект. Сметаме дека зад тоа стојат како политички мотиви, така и обиди со помош на „вонпазарни методи“ да се поткопа објективната конкурентна предност на Русија во енергетската сфера. Колку и да е тажно, но се чини дека Брисел не е заинтересиран за поддршка на ваквите значајни проекти, кои можат ефикасно да ги решат острите економски, социјални и еколошки проблеми во балканскиот регион. Впрочем, во ЕУ постои и поинакво позитивно – гледиште, чија потврда стана, меѓу другото, потпишувањето на 29 април на Меморандумот за намери за реализација на проектот „Јужен тек“ на територијата на Австрија. Убеден сум дека здравиот разум на крајот на краиштата ќе надвладее и бриселската бирократија ќе ги прекине своите обиди да „става сопки“ за овој проект, важен за сите земји од регионот, наменет за обезбедување на нивната енергетска сигурност. Во оваа смисла неговото

значење за Македонија не може да се процени, имајќи ги предвид плановите на раководството на републиката за гасификација во државни размери. Изградбата на гасоводна мрежа на целата територија на Македонија со приклучок кон „Јужен тек“ за вашата земја има стратешки карактер, ќе овозможи реализација на префрлување на низа клучни индустриски и енергетски објекти на квалитетно ново ниво на снабдување со енергија и суштински ќе ја намали цената на производството на тие претпријатија. Комплексната гасификација, која подразбира приклучување на домаќинствата и комуналните објекти, значајано ќе ја олесни еколошката ситуација во големите населени места во Македонија (Скопје, Тетово, Куманово), степенот на загадување на воздухот во кои, во што се убедивме оваа зима, ја надминува нормалата десетици пати. Како што знаете, во 2013 година беше потпишана меѓувладината спогодба за приклучување на Македонија кон „Јужен тек“. Експертските групи на „Гаспром“ и Министерството за енергетиката на Русија се занимаваат со обработка на првичните податоци за подготовка на физибилитистудија за проектот. Очекуваме дека во јули оваа година во Македонија ќе биде објавен тендер за изработка на физибилити-студијата. На тој начин, до крајот на годинава ќе можеме да одиме на формирање заедничка компанија која ќе се занимава со изградба на кракот на гасоводот.

Почитувани читатели, Капитал Медиа Гроуп ја подготвува традиционалната годишна едиција КАПИТАЛ 200 НАЈГОЛЕМИ И 200 НАЈУСПЕШНИ во Македонија, во која ќе биде анализирано работењето на најголемите и најуспешните компании во Македонија.

2014

Во Едицијата ќе бидат вклучени повеќе текстови, интервјуа со најголемите и најуспешните компании од различни индустрии, како и повеќе анализи: l Кои се компаниите и индустриите кои ќе го носат растот следната година? l Плановите и целите на најголемите компании l Кои се најбрзорастечките газели меѓу големите? l Неликвидноста ги гуши и големите компании l Најголемите предизвици за компаниите за 2015 година Во рамките на Едицијата во одделни анализи ќе биде анализирано работењето на компаниите од клучните индустрии:

Во Едицијата ќе бидат рангирани компаниите според вкупните приходи и нето добивката остварени во 2013 година, но во рангирањата ќе бидат вклучени и повеќе податоци за компаниите како вредноста на активата, вредноста на капиталот и уште многу други показатели и коефициенти за успешноста и ефикасноста во работење. Годинава за прв пат во едицијата ќе бидат обработени и различни податоци и коефициенти за задолженост, со цел да ја прикажеме состојбата во која компаниите го дочекуваат Законот за финансиска дисциплина. Сите рангирања и показатели, како и секоја година, ќе бидат изработени врз основа на официјални и ревидирани податоци обезбедени од годишните сметки на компаниите. годишна специјалнa едиција на kapital media group n септември 2014 n www.kapital.mk

За повеќе информации во врска со едицијата обратете се на e-mail или на телефонскиот број 02 3298 110 Лица за контакт: Бобан Ѓорѓиевски boban.gjorgjievski@kapital.mk

l Прехранбена индустрија l Индустрија за пијалаци и вино l Индустрија за автомобилски делови l Металопреработувачка индустрија l Градежна индустрија l Трговија l Телекомуникации l Енергетика, нафта и гас

Капитал број 762 06.06.2014

28

www.kapital.mk

анализа

[to misli biznisot za zadol@itelnata K-15

Selo gori, baba se ^ пишува:

Игор Петровски

О

igor.petrovski@kapital.mk

стануваат уште дваесетина дена до први јули, датумот од кој што треба да почне задолжителната исплата на регресот за годишен одмор кај домашните приватни компании, односно за околу 300.000 работници во овој сектор. Разговаравме поединечно со повеќе компании од различна големина и дејности, како и со стопанските комори, за тоа како оваа

Колку ќе се офајди државната каса од К-15?

Д

околку претпоставиме дека околу 300.000 работници ќе добијат регрес за годишен одмор, и тоа сите да го добијат најнискиот износ од 8.500 денари, тоа се вкупно околу 2,55 милијарди денари или 41,5 милиони евра. Тоа значи дека 10-те проценти оданочување на износот за К-15 би значело најмалку 4,15 милиони евра во државната каса. обврска ќе влијае врз работењето на бизнисите. Дали сите ќе имаат пари да исплатат регрес, популарно наречен К-15? Колку е логично со законска одредба сите да се обврзат да исплатат регрес во услови кога некои фирми едвај

преживуваат, работат со загуба и сл.? Во Стопанската комора на Македонија велат дека за оние нивни членки кои што се во добра финансиска кондиција, оваа обврска нема да има поголеми негативни ефекти врз нивната ликвидност.

www.kapital.mk

Капитал број 762 06.06.2014

Анализа

29

Што е всушност К-15

Награда или социјална потпора?

Р

егресот за годишен одмор е наменет за намирување на трошоците за одмор и разонода што настануваат за работникот во периодот на користење на годишниот одмор. И самиот назив на оваа награда укажува на нејзината цел, затоа што регрес значи отштета, награда. Во Македонија, кај оние што исплаќаат К-15 речиси е вообичаено регресот да се одредува линеарно, во еднаков износ за сите вработени без оглед на платата што ја земаат, должината на годишниот одмор и сл. Затоа, некои од соговорниците што ги имавме на оваа тема сметаат дека во услови на низок економски стандард, каков што има Македонија, регресот повеќе прима обележје на социјална потпора, а помалку на награда врзана со работата што работникот ја извршува за работодавачот.

Фирмите да се остават сами да одлучат дали ќе исплаќаат регрес за годишен одмор, во зависност од тоа дали воопшто имаат пари за таква намена, бараат македонските сопственици и директори. Нема логика во услови кога некои компании не можат да обезбедат пари за плата, да се бара задолжително исплаќање на регрес заради екстра трошоците на работниците за време на годишниот одмор, велат тие.

^e[la

“Со оглед на континуираниот пораст на индустриското производство во првите четири месеци оваа година, зголемените стопански активности во секторот градежништво во реализацијата на капиталните инвестиции, добрите резултати во надворешно трговската размена во првиот квартал од оваа година – очекуваме повеќето наши членки да немаат проблем со исплаќањето на К-15“, велат во Стопанската комора. Но, дел од фирмите што заради последиците од кризата или од други причини не се во толку добра состојба, исплатата на регресот во предвидениот

законски рок би им направил дополнителна тешкотија. “Тоа би им се одразило врз конкурентноста, обртниот капитал и на идните развојни планови“, додаваат од СКМ. Од Сојузот на стопански комориССК добивме коментар дека можеби подобра варијанта ќе било оваа награда за вработените да се оставела на слободната волја на работодавачите, односно компаниите што се финансиски способни, да исплаќаат, а оние што не можат, да не се обврзуваат на тоа.

Скандинавски стандарди при македонска продуктивност

Неколку компании од рангот на мали и средни беа многу поостри во коментирањето на законски наметнатата обврска да се исплаќа К-15. Данило Николовски, сопственик на Ролопласт, вели дека вака наметната обврска му наликува на ништо друго, освен на комунизам. “Навистина звучи неверојатно на толку празници, на толку казни, на толку издатоци и на ваква финансиска кондиција, да им се наложува на компаниите ваков трошок. Јас лично мислам дека голем дел од компаниите нема да исплатат К-15 бидејќи едноставно немаат начин како да ги

Бранко Азески

Стопанска комора на Македонија

ел од нашите членки, поради Д лошата финансиска кондиција во која се наоѓаат најавија дека

исплатата на К-15 во предвидениот законски рок би им претставувало финансиска тешкотија што би им се одразило на конкурентноста, на обртниот капитал и на идните развојните планови.

Николајчо Николов Бучим

е сме исплаќале К-15 Н досега, но сега ќе мораме заради законската обврска.

Ќе ни претставува финансиско оптоварување, но закон си е закон, мора да го почитуваме. обезбедат тие пари за издатокот кој доаѓа во навистина најлош момент“, смета Николовски. Во Чеза Комерц, компанија од прехранбениот сектор, сметаат дека е лошо за целата економија кога се наметнуваат скандинавски стандарди и норми на македонско ниво на развој на економијата. “Работничките права и оптоварувањето на бизнисмените мора да оди постепено. Ако на Кина пред 20 години и биле наметнати стандардите за производство кои ги има сега не сум сигурен дека ќе го достигнела ова ниво на развој. Треба да се разграничи, што е економија, а што политика. Во политиката се зборува за работи кои би требало да бидат, а во економија е применливо само оние што може да бидат“, вели Роберто Павлов, директор и ко-сопственик на Чеза комерц.

Капитал број 762 06.06.2014

30

www.kapital.mk

анализа

Како е во регионот регулирана исплатата на К-15?

Во Хрватска не е задолжително, во Босна само за тие со профит

В

о Хрватска немаат сите работодавачи обврска за исплаќање на регрес за годишен одмор, затоа што Законот за работни односи не го пропишува тоа како право на сите работници. Обврската важи само ако е дефинирана со колективниот договор што го обврзува работодавачот, правилник или договор за работа. Работодавачот може да го исплати регресот до висина од околу 350 евра годишно, а да не биде оданочен. Над оваа сума, исплатениот регрес се оданочува. Во Босна и Херцеговина, обврската за исплата на регрес е регулирана со Општиот колективен договор за ФБиХ, кој што важи за сите

работодавачи без оглед на структурата на капиталот, за органите на управа и службите за управа, полиција, јавни установи и други правни субјекти. Регресот е во висина од најмалку 50% од просечната нето плата на сите вработени во месецот што претходи на исплатата на регресот, под услов деловниот субјект претходната година да не ја завршил со загуба. Во Србија, според Законот за работни односи, регресот задолжително треба да се исплаќа, а висината се утврдува со општиот акт на работодавачот, односно договорот за работа. Вработените во државните органи и јавните служби примаат К-15 преку коефициентот за утврдување на плата.

Данило Николовски Ролопласт

авистина звучи неверојатно Н покрај толку празници, казни и други издатоци, и на ваква финансиска кондиција, да им се наложува на компаниите овој трошок.

Роберто Павлов Чеза комерц

Остаток од социјализмот

Со измените на Општиот колективен договор за приватниот сектор -ОКДПС од 24.12.2013 година, со примена од 01.01.2014, се воспостави обврска на работодавачите за исплата на регрес за годишен одмор на работниците во висина најмалку од 40% од просечната месечна нето плата по работник исплатена во последните три месеци, или околу 8.500 денари. Исплата на регрес за годишен одмор како можност постоеше и пред наведените измени во Колективниот договор и дел од компаниите истиот го исплатуваа и во поголем износ од предвидениот. Павле Гацов, од агенцијата за економски и правен консалтинг Про-агенс, вели дека и пред последните измени, ако добро се толкувал Законот за работни односи и Колективниот договор, постоеше обврска за исплаќање на К-15, со таа разлика што претходно не беше точно утврден износот на регресот, па

фирмите можеа само формално да ја извршуваат оваа законска обврска. Не беа ретки случаите на исплата на регрес од 500 или 1000 денари, на пример, вели Гацов. “Од моментот кога ОКДПС стана задолжителен за работодавачите и вработените во приватниот сектор, произлезе дека фирмата не мора да е потписник на истиот (непосредно или преку асоцијации на работодавачи) за да ја обврзуваат правата на работникот утврдени со него, меѓу кои и исплатата на регресот за годишен одмор. Во Законот за работни односи стои: Овој колективен договор се применува непосредно и е задолжителен за работодавачите и вработените. А, што се однесува до правната основа на регресот за годишен одмор во приватниот сектор, тука нема промени, односно и понатаму овој надоместок постои само во колективните договори и не е дел од нормативниот концепт на Законот за работни односи“, објаснува Гацов. Инаку, тој смета дека регресот за годишен одмор е анахрона категорија, остаток од претходниот социјалистички систем, и треба да претрпи измена. “Како што хранарината и превозот се претопија во бруто-платата, така и регресот за годишен одмор треба да доживее нормативна трансформација, односно да се најде нова форма, дали во рамки на бруто платата, како бонус и сл. – но, во секој случај не би требало со законска одлука да им се наметнува на фирмите задолжително да исплаќаат К-15. Тој што има да исплати, ќе исплати, ако сака и ако може. Не постои работодавач што не сака да ги ‘негува’ своите вработени, но пред с$, тоа се однесува на

сплата на К-15 мора да биде И самостојна одлука на фирмите. Лошо е за целата економија кога се наметнуваат скандинавски стандарди на ова ниво на развој.

Павле Гацов Про-агенс

егресот за годишен одмор е Р анахрона категорија и треба да претрпи измена. Продуктивноста на работникот треба да е основа за негово наградување, а не систем на наметната колективна урамниловка.

оние подобрите. Некои фирми исплаќаат бонуси пред Нова година или пред летните одмори, но не исплаќаат К-15 во актуелната форма. Некои побогати фирми исплаќаат и бонуси и К-15“, објаснува Гацов, Соговорник од сферата на работните односи кој што сакаше да остане анонимен, ни кажа дека со тоа што Владата на сила ги тера фирмите да исплаќаат К-15, ги принудува оние што немаат пари за тоа, или едноставно сметаат дека не треба да исплаќаат, да прават најразлични “финти“ за да си ги вратат тие пари. “Не може државата да се меша во работи што се строго од бизнис карактер. Прво наметна минимална плата, сега задолжителен регрес. Па, после ќе се чудиме кога работодавачите ќе ги тераат вработените да ги извадат тие 8.500 денари од банкомат, и да им ги вратат назад, доколку сакаат да си ја задржат работата.“

Капитал број 762 06.06.2014

32

www.kapital.mk

Интервју

Александар Балаловски

Андроид нема граници, апликациите немаат национален предзнак, ако се корисни, корисни се сегде!

Igor Mi[evski i Aleksandar Ba иноватори кои Ериксон ги награди за најдобра апликација

Makedonskite android inovatori imaat pode [ansi za uspeh so svet Игор Мишевски и Александар Балаловски се двајцата Македонци кои ја создадоа апликацијата Фарммаркет со која фармерите полесно се поврзуваат со купувачите на нивните производи, а за која Ериксон ја награди на натпреварот за најдобра андроид апликација

Пишува:

Љупчо Златев

ljupco.zlatev@kapital.mk

фотографија:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

XX Од каде идеја за апликација што поврзува фармери со нивни купувачи? Сте имале ли некое искуство во оваа област? Мишевски: Апликацијата беше наменски создадена и смислена за натпреварот. Јас претходно работев во Федерацијата на фармери, и на едно студиско патување во САД, видов дека фармерите таму го имаат токму овој проблем “Како локалните купувачи да купуваат локална

храна“. Исто беше искуството и во Шведска, каде проблемите се слични. Така кога го видов конкурсот и видов што сака Ериксон веднаш ми дојде оваа идеја.

XX Значи, вашата апликација е наменета за странските пазари? Како би прошла во Македонија? Балаловски: Нашата апликација во принцип не е наменета за македонскиот пазар, едногласни се и двајцата. Нема инфраструктура која фармерите во Македонија би ја користеле, тие користат телефон само како телефон, не како смартфон. Од таа причина јас бев скептик за оваа идеја затоа што ја локализирав за во Македонија и како програмер воопшто не знам како функционираат фармерите надвор. Мишевски: Во Македонија локалните

Капитал број 762 06.06.2014

Интервју Игор Мишевски

Главен тестирач на апликацијата беше мојата 6 годишна ќеркичка. Кога дете ќе почне да се снаоѓа со апликацијата тогаш таа е user friendly!

alalovski

d ednakvi tskite фармери го немаат овој проблем, ние сме навикнати да купуваме производи од зелено пазарче и фармерите имаат каде да ги продаваат своите производи но истовремено и фармерите има каде да ги продаваат. Еден просечен фармер во странство обработува земја по површина 10 пати поголема од онаа на македонски фармер, токму затоа фармерите во странство се принудени да користат современи технологии за обработка, но и за продажба на своите производи.

XX Од програмерски аспект, дали беше тешко да се изведе оваа апликација? Балаловски: Кога ја работев апликацијата цело време соработував со Игор, паралелно ги работевме работите и се надоврзувавме помеѓу себе. Јас

33

Идејата е со дел од средствата да се искористат за развивање на овој продукт. Парите не се клучни, не е толку важно да ги потрошиш тие пари колку што е важно е да покажеш дека ги имаш и си спремен да ги инвестираш затоа што така инвеститорите те гледаат како многу посериозно кога освен свој труд вложуваш и свои пари. Токму трудот кој треба да го вложиме е најважен за во иднина, треба да ја доизградиме апликацијата, но истовремено да најдеме пилот фарми на кои би го спровеле ова. Освен андроид треба да покриеме и други платформи, така што очекуваме апликацијата да се јави на пазарот за околу шест месеци. го работев андроид делот, а Игор го создаваше концептот. Ја работевме една недела, ама целата недела ја посветивме само на апликацијата и не правевме ништо друго. Ова беше изненадувачки брза изведба, целата програма ја направивме за една недела, а прототипот беше готов за неполни пет дена. Мишевски: Добро беше што многу лесно се разбиравме. Во периодот дури ја изработувавме апликацијата не се ни видовме, работевме онлајн, едниот беше во Скопје, другиот во Битола. Цртавме на хартија, скениравме, го праќавме скенираното и така ги разменуваме работите што сме ги сработиле. Главен тестирач на апликацијата беше мојата 6 годишна ќеркичка. Кога дете почна да се снаоѓа со апликацијата ни беше јасно дека таа е user friendly!

XX Како функционираше натпреварот?Како беше примена апликацијата на натпреварот? Како ја оцени жирито? Мишевски: Го добив линкот за конкурсот за натпреварот од моја пријателка, затоа што таа знае дека се занимавам и со одржлив развој и имам компанија од ИТ секторот. Натпреварот на Ериксон има две нивоа – натпревар за студенти и натпревар за компании. Ние се пријавивме во категоријата за компании. Имаше 300 пријавени, имаше полу-финале каде што влеговме во првите пет и финале каде што влеговме во првите две. Се знаеше дека ќе бидеме или прво или второ место. Имаше четири критериуми по кои се оценуваа апликациите, јас верувам дека по три од тие критериуми бевме подобри, но останува да видиме затоа што бизнис развојот е еден од критериумите.

XX Тоа што сте добиле второ место говори дека апликацијата има бизнис потенцијал. Што мислите, дали оваа апликација може да биде препознаена во светот? Балаловски: Да, се разбира дека може да биде препознаена и некој да инвестира во неа. Ние правевме истражувње и видовме дека општо нема многу апликации за фармерство, а апликација која ги поврзува производителите и купувачите воопшто нема. Плус мислам дека сме во предност затоа што Ериксон не наградува и со

тоа не промовира. Има можност за надоградување, но треба уште многу да работиме. Мишевски: Треба да се договориме помеѓу себе што ќе правиме понатаму. Наградата од 10.000 евра која ја добивме за ова второ место е еден добар старт ап фонд за понатамошен развој. Одиме на втор чекор, односно да собереме инвеститори.

XX Има ли веќе заинтересирани инвеститори? Балаловски: На Игор веќе му пријдоа инвеститори, и нив многу поважна им е платформата, отколку фармерскиот дел. Пример инвеститори му понудиле на Игор оваа платформа да се прилагоди за апликација преку која би комуницирале старинските домови и би згрижувале стари лица. Мишевски: Порано размислував за Америка и Европа, но сега мислам дека на Истокот има дури поголем потенцијал за продавање на вакви продукти. Плус Кина е далеку поземјоделски региони.

XX За што ќе ги користите средствата од наградата ? Мишевски: Па се уште се немаме договорено, всушност откако Игор се врати од Шведска, ова интервју е наше прво гледање. Но, идејата е таа – дел од средствата да се искористат токму за развивање на овој продукт. Парите не се клучни, не е толку важно да ги потрошиш тие пари колку што е важно е да покажеш дека ги имаш и си спремен да ги инвестираш затоа што така инвеститорите те гледаат како многу посериозно кога освен свој труд вложуваш и свои пари. Токму трудот кој треба да го вложиме е најважен за во иднина, треба да ја доизградиме апликацијата, но истовремено да најдеме пилот фарми на кои би го спровеле ова. Освен андроид, треба да покриеме и други платформи, така што очекуваме апликацијата да се јави на пазарот некаде за шест месеци.

XX Дали апликациите направени во Македонија имаат еднакви шанси за пласирање на светскиот пазар со оние од остатокот од светот? Балаловски: Да. Затоа што во ИТ секторот нема граници. Апликациите немаат национален предзнак, ако се корисни, корисни се сегде.

Капитал број 762 06.06.2014

34

www.kapital.mk

маркетинг

Samo 1,3% od makedonskite kompanii se promoviraat na Fejsbuk Facebook е најголема светска социјална мрежа, но само 1,3% од македонските компании имаат ангажирано маркетинг агенција за официјална страница таму. Многу од компаниите решаваат страниците да ги ажурираат сами. Според експертите, маркетингот на социјалните мрежи не бара нужно да биде ангажирана агенција, па многу компании самите иновативно се промовираат без притоа да трошат многу пари. пишува:

Љупчо Златев

ljupco.zlatev@kapital.mk

фотографија:

С

фотоархива на Капитал

поред последните статистики на сервисот “Social numbers“, 933 македонски деловни субјекти имаат своја facebook страница која работи со агенција, а овие официјални facebook страници заедно имаат над 19 милиони фанови. Знаејќи дека во Македонија има околу 1 милион корисници на facebook, а дури 84% од од луѓето ги одбегнуваат рекламите на традиционалните медиуми како што се телевизија, радио и весници, се поставува прашањето – Зошто македонските компании не обрнуваат доволно внимание на својата промоција и зошто компаниите не ги менуваат своите маркетиншки стратегии? Официјалните извештаи кажуваат дека во Македонија има околу 71.000 активни компании, па бројката од 933 македонски компании кои имаат своја официјална промоција на најголемата социјална мрежа во светот е премногу мала. Односно само 1,3% од македонските компании имаат своја официјална фејсбук страница. Оценката на експертите за социјални мрежи е дека оваа цифра се уште е многу мала, но

Социјалните мрежи ги таргетираат своите корисници

К

ога пребарувате на Google или пак кога ги оставате вашите податоци на Facebook, овие сервиси ги архивираат вашите податоци и подоцна кога некоја компанија закупува маркетинг простор од нив тие ве сегментираат во одредена целна група. Па така, доколку продавате производ кој го користат само жени може да закупите вашата реклама да им се појавува само на жените кои ја користат социјалната мрежа, или пак ако продавате производ за одредена возрасна или целна група исто така можете да ги сегментирате овие реклами само за нив. Ова оперирање со личните податоци многу често е критикувано од светската јавност, затоа што се навлегува во една сива зона каде што се загорозени личните податоци на корисниците.

сепак овие тенденции во голема мера влијаат на тоа деловните субјекти да ги менуваат своите стратегии за маркетинг, па се повеќе компании се одлучуваат да ја употребуваат оваа алатка за маркетинг. ПР агенциите во Македонија во последните неколку години ги прилагодија своите услуги на овие услови, скоро сите агенции, дали како дел од своите пакети за ПР услуги или пак како посебни понуди за социјалните мрежи им нудат на компаниите услуги во делот на дигиталниот маркетинг. Има и такви агенции кои се специјализирани исклучиво за дигитален маркетинг и полека го освојуваат пазарот со своите понуди. Една анализа вели дека дигиталниот маркетинг е 64% поевтин од класичниот,

односно за дигитален маркетинг потребни се 135 евра за еден клиент наспроти 346 евра за клиент во класичниот маркетинг. Капитал анализира кои социјални мрежи се најдобри за промоција на бизнисите и зошто македонските компании не обрнуваат доволно внимание на онлајн промоцијата?

Евтин маркетинг за малите

Во последните неколку години услугите за дигитален маркетинг ги користат скоро сите големи компании во Македонија, но во последните две – три години овој тренд го следат и малите и микро компаниите, велат од агенциите кои нудат дигитален маркетинг за компаниите. “Интернет маркетингот како генерална услуга е посебно корисна за малите и

www.kapital.mk

Капитал број 762 06.06.2014

маркетинг

35

933

македонски деловни субјекти со агенција ја промовираат својата facebook страница

84%

од луѓето се обидуваат да ги одбегнат рекламите на традиционалните медиуми како што се телевизија, радио и весници

микро компаниите, бидејќи со помали инвестиции, можат да дојдат до еден милион лица од Македонија.“, вели Игор Мишевски, основач и сопственик на “Нова Солушн“. Според Мишевски, најбарана услуга е промоција на Facebook која вклучува повеќе различни сегменти, од креирање на содржина, дизајн на фотографии за објава, до водење на рекламни огласи и наградни апликации. “Придобивките за компаниите од присуството на социјалните медиуми се најразлични, почнувајќи од градење на бренд и зголемување на видливоста на брендот, директна комуникација со потрошувачите за подобрување на производите и услугите. Исто така самите компании имаат голема предност користејќи ги социјалните медиуми за директна промоција преку специјализирани кампањи, зголемување на продажбата и кризна комуникација во определени моменти.“, вели тој Според сите кои се во бизнисот со дигитален маркетинг, клиентите остваруваат одлични резултати од присуството на социјалните мрежи. Микро компаниите успеале да воспостават исполнување и усдвојување на поставените капацитети за производство, повеќе мали компании го дуплирале бројот на дистрибутивни места и продавници каде продаваат, додека големите компании успеале да се позиционираат и да ги одржат своите брендови на постоечкото ниво со

64%

е поевтин дигиталниот маркетинг во споредба со класичниот

Игор Мишевски

основач и директор на “Нова Солушнс“

И

нтернет маркетингот е особено корисен за малите и микро компаниите, бидејќи со помали инвестиции, можат да дојдат до еден милион потенцијални купувачи од Македонија.

Виктор Дано

уредник на it.com.mk

М

ногу полесно и поекономично е малите и средни компании да стапат во контакт до својата таргет група преку социјалните медиуми, блоговите, форумите, YouTube и другиот интерактивен онлајн маркетинг.

определен раст на продажбата за време на кампањите. Експертите се едногласни дека не постои универзална равенка за успех, и дека дигиталната промоцијата на секоја компанија е приказна сама за себе, затоа што сите имаат различни клиенти со кои би комуницирале но и зависно од тоа какви клиенти имаат тие би требало и така да ја одберат социјалната мрежа на која ќе се промовираат. “Не постои универзално решение за најсоодветна промоција преку определена социјална мрежа за сите компании. Генерално можеме да кажеме дека постојат неколку различни категории на компании кои соодветно имаат препорачана промоција“, додавa Мишевски. Виктор Дано од it.com.mk смета дека новите медиуми се најочигледното

решение за малите бизниси да се рекламираат. “Јасно дека малите и нови локални бизниси не можат финансиски да се тркаат со поголемите корпорации во изнајмување на огромни билборди и ТВ реклами, но можат многу полесно, поекономски и поефикасно да стапат во контакт до својата таргет група преку друштвените медиумите, блоговите, форумите, YouTube и другиот интерактивен онлајн маркетинг“, вели Дано. Мишевски и Дано сметаат дека традиционалниот маркетинг, пример ТВ реклами секако се уште се моќно средство да се истакне бренд. Но, ако зборуваме за мали и нови бизниси, тогаш интерактивниот онлајн маркетинг е единствениот маркетинг за кој треба да се грижат.

Капитал број 762 06.06.2014

36

www.kapital.mk

Интервју

Marija Tomeska извршен директор на Еуролинк осигурување

Veruvam vo solidar no osiguruvaweto p pomaga pri katastr

www.kapital.mk

rnost, pove]e rofa

Капитал број 762 06.06.2014

Интервју

37

Сите актуелни случувања, во однос на несреќите од поплавите што ги зафатија соседите, придонесуваат кон поголема свесност на граѓаните и се само потврда дека сите ние сме ранливи и немоќни пред вакви катастрофи од големи размери. Сведоци сме дека целата светска јавност, а најмногу земјите од Балканот се вклучија во хуманитарната акција за помош. Веруваме во солидарност и поддршка, но повеќе во тоа што секој од нас може да го направи за самиот себе и за своето семејство и дека токму осигурувањето на домот ќе му помогне да ги преброди можните несреќите и достојно да продолжи со својот живот. пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

XX Во последно време Еуролинк води агресивна кампања за промоција на осигурителните услуги што ги нуди. Какви ефекти има ваквата промоција, се зголемува ли интересот за осигурување? Овие неколку месеци во тек е кампања за подигање на свеста на нашите граѓани за важноста, неопходноста и достапноста на станбеното осигурување. Креиравме нов продукт, станбено осигурување Доми Комплет, кој на разбирлив начин и сеопфатно ги вклучува во себе сите најчести ризици што се случуваат во еден дом. Нашата интенција е да ја разбрануваме јавноста да почне да размислува на оваа тема, да ја поттикнеме да разговара за секојдневните ризици на кои е изложена, за своите потреби за осигурување и активно да се вклучи во заштитата на својот имот преку склучување полиса за осигурување. Секако тоа моравме да го направиме со комбинирање на повеќе маркетинг алатки, преку една интегрална кампања за да допреме до пошироката јавност и да објасниме за каква неопходност станува збор. Кампањата, иако се уште трае, ја сметаме за успешна и тоа морам да споменам дека во голем дел се должи на посветеноста на нашата продажна мрежа, активностите што тие ги спроведоа во изминатиот период, ентузијазмот со кој пристапуваа кон секоја нова работна задача, што значеше менување на нивниот сопствен пристап во продажбата и воспоставување за прв пат на нашиот осигурителен пазар на нов поактивен и поагресивен продажен пристап кој понатаму ќе стане стандард на пазарот. Интересот за станбеното осигурување полека расте, ефектите од оваа кампања континуирано ќе ги мултиплицираме бидејќи клиенти кои склучиле договори за осигурување на својот дом вообичаено остануваат со нас на подолг рок.

XX Успевате ли да ги разубедите

граѓаните во спротивното од „ова нам не може да ни се случи“? Колку една катастрофа како поплавите во земјите од регионот влијае на свеста на граѓаните за потребата од осигурување? Веројатноста нешто да им се случи на граѓаните и нивните домови секогаш постоела во исти размери, нашата цел е да ја поставиме реално перцепцијата на оваа веројатност и со тоа заеднички да создадеме вредност за нашите клиенти. Граѓаните во голем дел се свесни за ризиците на кои е изложено сето она кое со години наназад го создавале но традиционално се оптимисти, не веруваат дека несреќите ќе им се случат токму нив и немаат доволно информации како и за колкав износ на средства од домашниот буџет можат да го заштитат својот имот. Токму затоа се одлучивме потписот на кампањата за будење на свеста за неопходноста од осигурување на домовите да биде токму тоа: Дека секому може да му се случи, без исклучок. За жал, сите актуелни случувања, во однос на несреќите од поплавите што ги зафатија соседите, придонесуваат кон поголема свесност на граѓаните и се само потврда дека сите ние сме ранливи и немоќни пред вакви катастрофи од големи размери. Сведоци сме дека целата светска јавност а најмногу земјите од Балканот се вклучија во хуманитарната акција за помош. Веруваме во солидарност и поддршка но повеќе во тоа што секој од нас може да го направи за самиот себе и за своето семејство и дека токму осигурувањето на домот ќе му помогне да ги преброди можните несреќите и достојно да продолжи со својот живот. Веруваме дека додека зборуваме со јасен и разбирлив јазик и нудиме супериорен и уникатен продукт, ќе наидеме на позитивен прием од нашите граѓани, што веќе почна и да се потврдува.

XX Граѓаните или фирмите покажуваат поголем интерес да се осигуруваат и какви се придобивките од осигурувањето и за едните и за другите? Еуролинк Осигурување ги нуди сите класи на осигурување од доменот на неживотното осигурување со што ги покриваме и индивидуалните и деловните корисници со широка палета

Капитал број 762 06.06.2014

38

www.kapital.mk

Интервју

на производи. Кај индивидуалните корисници интересот за осигурување е главно во задолжителните класи на осигурување, како што е автоодговорноста, и во патничкото осигурување а додека пак кај деловните корисници побарувачката е во многу поширок опсег. Деловните корисници апсолутно имаат поголема навика за осигурување на своите имоти, вработени и одговорност што најчесто произлегува од нивната секојдневна изложеност и поголема свесност за ризиците кои директно влијаат на нивната успешност. Индивидуалните корисници најчесто го купуваат само неопходното осигурување или она кое што им го наметнуваат банките и тоа во голема мера заради нивната недоволна информираност и заради недоволната достапност на индивидуалните осигурителни продукти. Од осигурителните продукти наменети за деловните корисници најголем е интересот за: имотното осигурување, осигурувањето од незгода – колективното осигурување на работниците, осигурувањето на транспорт и осигурувањето од одговорност. Од голема важност е и фактот што деловните корисници се се повеќе информирани и се интересираат за нестандардните за нашиот пазар покритија како што се прекин на работа и одговорност на работодавецот. Придобивките од осигурувањето се јасни и подеднакво вредни и за граѓаните и за фирмите, затоа што главниот резултат од осигурувањето е елиминирање и/или ублажување на економските последици од реализација на некои од секојдневните ризици во работењето и живеењето.

XX За какви видови на осигурувања има најголема побарувачка? Најголема е побарувачката за задолжителното осигурување од одговорност при употреба на моторни возила. Ова осигурување е пропишано со законот за Задолжително осигурување и строго се контролира со поддршка на државните институции. Токму затоа неговата застапеност е со неполни 50% во вкупниот осигурителен пазар. За жал ова е карактеристична структура на сите помалку развиени осигурителни пазари. Тука би ги додала и имотните осигурување кои иако помалку се застапени задолжително се бараат од банките како дополнително обезбедување при давање на кредити. Исто така, во последниве години, побарувачката за патничко осигурување е на задоволително ниво имајќи го предвид фактот дека со либерализација на визниот режим истото повеќе не е предуслов за патување во странство.

XX Има ли осигурувања што ги бараат клиентите, а што не се нудат во Македонија? Какви? Палетата на производи е речиси иста кај сите осигурителни компании во Македонија, а Еуролинк веќе работи на проширување на истата, подобрување на квалитетот на производите и што е најважно нивната дистрибуција и постпродажна поддршка. Сите традиционални осигурителни производи кои ги бараат клиентите се достапни во различни варијанти кај речиси

сите осигурителни провајдери. Единствено осигурувањето од финансиски загуби при ненаплатени побарувања е нешто што клиентите понекогаш го бараат а стандардно не се нуди од страна на осигурителните компании од засега за сите познати причини кои водат до голема извесност во остварување на ризикот. Инаку, можеме да се пофалиме и дека, преку соодветни партнерства и реосигурителна заштита од страна на реномирани светски компании, можеме да понудиме и нестандардни покритија кои се специјално дизајнирани за специфичните потреби на конкретните клиенти.

XX Какви се плановите на Еуролинк за македонскиот осигурителен пазар? На што ќе се фокусирате како компанија, планирате ли да воведете нови производи на пазарот? Плановите на Еуролинк се амбициозни и се темелат на професионална, флексибилна и широко достапна продажна мрежа како и едноставни но сеопфатни продукти за осигурување. Ние ги следиме потребите на клиентите и се трудиме да одговориме на нивните барања. Ќе се фокусираме на помасовна

и подостапна дистрибуција на сите осигурителни продукти преку иновативен продажен пристап на нашите експерти за продажба и преку инкорпорирање на осигурителните услуги во други широко застапени услуги. Оваа година ќе ја збогатиме палетата на веб производи за нашите индивидуални корисници како и производи за корпоративни корисници. Сметаме дека постои голем потенцијал во приватното здравствено осигурување на вработени бидејќи во последно време забележуваме голем интерес од работодавците за заштита на сите аспекти од животот на своите вработените, за нивното здравје, пред сé. Продуктот е во фаза на подготовка и предвидува систематски прегледи, трошоци за болничко лекување, стоматолошки услуги и трошоци за лекови. Цениме дека ова е уште еден продукт на Еуролинк со кој ги предвидуваме тековите на работење и трендовите во менување на потребите на нашите клиенти и очекуваме од моментот кога ќе биде понуден да наиде на добар одѕив од страна на корпоративните клиенти.

XX Што е тоа што ве разликува како

www.kapital.mk

Капитал број 762 06.06.2014

Интервју Осигурителниот сектор треба да покаже поиновативен пристап XX Какви се вашите очекувања за развој на осигурителниот пазар? Колку очекувањата за заживување на економијата може да влијаат на пораст и во осигурителната индустрија? Здружението на осигурување при Стопанската Комора неодамна излезе со првичните резултати за осигурителниот пазар во 2013 година, според кои осигурителниот пазар пораснал за 2,6% и за прв пат по две години остварил профит. Меѓутоа, ако се погледнат податоците во детали евидентно е дека растот доаѓа главно од животното осигурување, кое е се уште во зачеток, додека неживотното осигурување пораснало за незначителни 0,8%. Истовремено, загубите од претходните години главно се должеа на прилагодувањата кои индустријата мораше да ги направи заради новата регулатива донесена од страна на Агенцијата за супервизија на осигурувањето, посебно во делот на вредносните усогласувања и пресметките на техничките резерви. Од друга страна, осигурителниот пазар има огромен потенцијал за раст и мора да се движи во нагорна насока. Индикаторот осигурителна густина, што значи осигурителна премија по жител, се движи во рамките од 50 до 60 евра годишно. Пенетрацијата на осигурувањето или бруто полисираната премија во соодносот со БДП е околу 1,5%. Растот мора да следи во наредниот период но тој секако дека зависи од состојбите во реалниот сектор, но и од пристапот на осигурителните компании кон осигурителна компанија од останатите на пазарот? Со што се обидувате да ги освоите клиентите? Портофлиото на Еуролинк осигурување се карактеризира со доминантна застапеност на незадолжителните класи на осигурување од 65%. Попрецизно, автомобилската одговорност зазема само 35% од нашето портфолио, додека имотното осигурување и осигурувањето од одговорност се застапени со 40% а каско осигурување на возила и осигурување од незгода заземаат секој поединечно по 11% . Ова е нетепична структура за речиси сите други осигурителни компании на нашиот пазар. Факт е дека на ниво на целокупниот осигурителен пазар апсолутни лидери сме во осигурување на имот од пожар (25% учество во полисираната премија на ниво на вкупен пазар) и осигурување од општа одговорност (22%), а на втора позиција сме во класата туристичка помош. Нашата стратегија е уникатна и се темели на креирање на долгорочен и здрав раст кој се базира на внимателно селектирани ризици и експлоатација на нови непостоечки или малку

неексплоатираните сегменти на пазарот како што се незадолжитените класи на осигурување. Очекувам осигурителниот сектор да покаже поиновативен пристап во креирањето и продажбата на своите продукти што комбинирано со оптимистичките прогнози за растот во реалниот сектор секако ќе значи излез од долгогодишната стагнирачка состојба на пазарот за осигурување. Развојот на осигурителниот сектор е неминовно поврзан со растот на реалниот сектор, односно целокупниот економски раст. Сегашното ниво на осигурителниот пазар го прати скромен раст и доминација на задолжителното осигурување, што се карактеристики на еден неразвиен осигурителен пазар. Сметам дека најголем потенцијал постои кај имотните осигурувања, односно осигурувањата на станбените објекти и малите и средните претпријатија. Тука треба навистина сериозен пристап за поголема едукација за достапноста и потребата од осигурителните производи. Исто така, значаен простор за развој имаат и продуктите за осигурување на професионална одговорност за сите професии на деловните корисници. Не смее да се изостави и ново создадениот потенцијал за развој на приватното здравствено осигурување, кој неодамна се креираше со промена на законската регулатива. Но, секако, потенцијалот за раст сам по себе не е доволен и осигурителната индустрија ќе мора многу повеќе да се потруди и во делот на продуктите кои ги нуди на пазарот и во делот на комуникацијата со своите клиенти. застапени сегменти од пазарот. Тука пред се мислам на индивидуалните имотни осигурување, осигурувањето на одговорност и здравственото осигурување. Оваа бизнис стратегија подразбира побавен но долгорочно профитабилен раст, без посебен акцент на автомобилската одговорност, каде што конкуренцијата е најголема заради брзиот паричен тек. Еуролинк континуирано се труди да дејствува проактивно кон своите клиенти и да им обезбеди партнерска поддршка и реална додадена вредност преку заеднички одбраните осигурителни покритија. Во таа насока, секојдневно работиме на редефинирање и усовршување на продукти, продажниот и пост-продажниот сервис што се поддршка на нашата главна цел - да понудиме едноставна и извонредна услуга на нашите клиенти. Секако дека брендот Еуролинк и добриот глас за компанијата за продажниот и постпродажниот сервис кон клиентите е важен сегмент поради кој над 320.000 корисници нé одбрале и секоја година повторно ја одбираат нашата компанија за свое осигурително друштво.

39

Капитал број 762 06.06.2014

40

www.kapital.mk

политика

Министрите во новата влада ќе ги одреди Груевски! Функционерите одат на оглас

Н

ов оглас за привлекување на најдобри кадри најавува премиерот Никола Груевски во интервју за МИА, а кои ќе ги пополнат функционерските места кои ќе се испразнат во текот на годинава. „Деновиве следува нов оглас за пројавување интерес со цел привлекување на најдобрите и најквалитетни кадри од земјата и дијаспората, независно од

> БРОЈКИ

189.037 - ученици од четврто одделение до трета година од средно училиште се опфатени со екстерното тестирање

150

- припадници на АРМ како дел од борбената група на ЕУ, првпат учествуваат на вежбата „Брз лав 14“ во Белгија

50

денари ќе чини обиколката на туристичките знаменитости во центарот на Скопје со електормобилите на „Градски паркинг“

facebook 1

Многу е важно да се најди гробот на Ацета, ако не го најте со ултразвук, утре пак пробајте со ЕКГ

нивната политичка, етничка или верска припадност, кои ќе треба да ги пополнат испрзнетите функционерски места или оние на кои им завршуваат мандатите до следната пролет. Ќе се засилиме со нова свежина со нови сили. Нема назад, само напред. Тоа е мојот план. Тој е многу поразличен од оној на СДСМ“, вели Груевски во интервјуто.

И по вакви европски избори, место на Ма

Besimi: Vo burni v ne treba da se men пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

Д

одека премиерот и мандатарот на новата влада Никола Груевски и заменик претседателот на опозицијата Радмила Шекеринска си ја префрлаат вината за евентуалното губење на препораката за започнување преговори, вицепремиерот за евроинтеграции во оставка, Фатмир Бесими цитирајќи го основоположникот на Европскиот проект, Роберт Шуман, а коментирајќи ги резултатите од ЕУ изборите, испрати силна порака- во бурни времиња не треба да се менува курсот. Јасната позиција на ДУИ, дека местото на Македонија е во Европската унија не ја колебаат ниту последните резултати од изборите, во која силна поддршка добија радикалните партии, односно евроскептиците. „ Ваков институционален замор во ЕУ се јави и пред десет години по последното

големо проширување кога се зголеми и евроскептицизмот. Со ова не сакам да ги релативизирам состојбите на овој план по последните случувања бидејќи очигледно е дека во европарламентот сега има партии што се поконзервативни во однос на проширувањето на овој процес, но ние остануваме на ставот дека зачленувањето во ЕУ е наш приоритет и приорите на земјите од Западен Балкан бидејќи тоа е најдобрата алтернатива за сите нас што гарантира мир и стабилност повеќе од една деценија во регионот и остава можност за развој на економијата, образованието и привлекување на странски инвестиции“, рече Бесими. Според него сега не очекува повнимателна Европа во која критиките ќе бидат многу погласни околу исполнувањето на критериумите од страна на земјите кандидатки за членство во Унијата. За разлика од вицепремиерот, аналитичарите присутни на дебатата, се помалку оптимистични. Поранешниот вицепремиер Ивица Боцевски, смета дека не очекува див европски парламент. „Не очекува еден условно кажано див европски парламент во кој ќе има 120 членови како Најџел Фарад што

Dame Chkatroski

2

Надворешната трговија (нематеријална) ни цвета. Лесно увезуваме глупости, а уште полесно извезуваме памет.

Atanas Krlevski

3

Невреме, поплава, град, земјотрес...уште Александар Вучиќ фали...

Srecko Popovski

Јасната позиција на ДУИ, дека местото на Македонија е во Европската унија не ја колебаат ниту последните резултати од изборите, во која силна поддршка добија радикалните партии, односно евроскептиците. Во меѓувреме, ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ си ја префрлаат вината за евентуално губење на препораката, а аналитичарите пак предупредуваат на поголем застој во приближување кон Унијата. Во услови на вака поделени ставови, нејасно е како Брисел, но уште поважно како Македонија ќе продолжи на патот кон европската интеграција

www.kapital.mk

Капитал број 762 06.06.2014

бум-трес Нови министри на ДУИ? Само ако поминат на партиски конгрес

Д

енес, ДУИ на петтиот конгрес кој ќе се одржи во Тетово ќе ги соопшти имињата на министрите кои ќе бидат дел од новата Владата која до крајот на неделава, според закон треба да ја формираат двајцата победници од изборите, ВМРО-ДПМНЕ и ДУИ. За новите министри, лидерот Али Ахмети ќе бара поддршка од членството. Според информациите од партијата, на конкресот ќе се избираат и

нови членови на Централното претседателство, а ќе има и статутарни измени со кои ќе се зголеми бројот на членовите на претседателството и Советот на партијата. Партиски извори нагласуваат дека досегашниот лидер Али Ахмети се очекува да биде реизбран на функцијата, а постојат и најави дека еден од досегашните партиски помошници на Ахмети да биде сменет од позицијата.

41

Антонио Милошоски

поранешен МНР

„Дора Бакојани ми кажа дека Србија треба да влезе во ЕУ пред Македонија“... Бескраен е талентот на Милошоски за избирање на тајминг кога си ја отвора душата со анегдоти од неговото министерување.

акедонија е во ЕУ

vremiwa nuva kursot! беше досега од Велика Британија и кои во својата реторика ќе имаат остри, ксенофобични, растистички и националистички ставови кон земјите од Западен Балкан Македонија, Албанија, Косово, Србија и слично бидејќи од нивна перспектива нема големи разлики помеѓу овие земји. Има и најави дека нема да има комесар за проширување, но останува постоечкиот комесаријат што најверојатно ќе влезе во портфолиото на европскиот комесар за надворешна и безбедносна политика, што може да има и позитивни ефекти за Македонија ако на тоа место дојде личност

со голем кредибилитет како што беше претходно Гинтер Верхојген“, рече Боцевски. Аналитичарот Сашо Клековски смета дека изборите во ЕУ имаат три важни фактори за нас. „Резултатите од европските избори имаат три важни фактори за нас: губењето на дел од подршката на Европската народна партија што може да значи мала корекција на нивното внимание кон внатре, а не за процесот за проширување, големиот успех на Партијата за независноста во Велика Британија што има евроскептични ставови и состојбите во соседна Грција каде ниту Сириза има мнозинство ниту Саматас има комотна позиција за некаква видлива промена на досегашната политика, смета Клековски. Според професорот Блерим Река пак, последните случувања може да доведат Западниот Балкан да не биде во центарот на политиката на ЕУ туку тоа да бидат случувањата во поранешните советски републики и нивните соседи односно фокусот да се префрли кон Ерменија, Молдавија, Грузија и слично. Во услови на вака поделени ставови, нејасно е како Брисел, но уште поважно како Македонија ќе продолжи на патот кон европската интеграција.

Ристо Никовски

аналитичар

„Сиромавиот Расмусен нема никаква харизма и се покажа како блед и бескарактерно послушен политичар“... Подобро таков политичар, отколку таков аналитичар

Борче Стамов

градоначалник на Дојран

„Комплетната идеја и инвестиција е на Владата на РМ“ вели градоначалникот на Дојран за новите две плажи... Останува прашањето, ако е така, со што тој лично се фали?

twitter 1

Медолино@medodimoski6h

2

Хамба Jr@hambaboy3h

3

Тутан Камон@ivocmon5h

Свингата да поставувала прашања од екстерно никој жив немало да помине.

Имаш право на глас, немаш право на избор. #Иронија

Поради лошата економија сега слика вреди само 200 зборови.

Капитал број 762 06.06.2014

42

www.kapital.mk

политика

Koj se ]e u^estvuva i koj ]e pobedi?

Izbori naesen – nov za krevkata makedo Законот налага, откако ќе бидат констатирани оставките на пратениците на коалицијата на СДСМ, мандатите да им бидат понудени на следните на листите од таа коалиција, после што ќе се распишат избори. Како ќе се постават останатите политички партии, дали сите освен коалицијата на СДСМ и НДП ќе учествуваат, што ќе значат овие избори за македонската политика – сето ова се прашања во анализата на Капитал, на кои одговараат претставници на сите релевантни политички субјекти... пишува:

Катерина Синадиновска

Н

katerina.sinadinovska@kapital.mk

овите избори коишто неминовно ќе следуваат и ќе донесат нови потреси на македонската политичка сцена, отвораат многу прашања за позиционирањето на политичките партии и изгледот на новиот состав на Собранието. Изборите кои според проценките ќе се одржат наесен, треба да дадат нови 34 пратеници, откако НДП на Руфи Османи се откажа од својот мандат, а две недели подоцна истото го сторија и 33 пратеници од Коалицијата на СДСМ. Единствено пратеничката Роза Топузова - Kаревска од ЛДП реши да оди контра партиските ставови и да го прифати мандатот, со што во моментов таа, пратеникот на ГРОМ, Чедомир Саздовски и седумте пратеници од ДПА ја сочинуваат парламентарната опозиција. Законот налага, откако ќе бидат констатирани оставките на овие пратеници, мандатите да им бидат понудени на следните на листите од таа коалиција. Дали сите ќе го следат овој пример и нема да прифатат (од што и ќе зависи за колку точно

пратенички столчиња ќе се оди на повторно гласање), како ќе се постават останатите политички партии, дали сите освен коалицијата на СДСМ и НДП ќе учествуваат на изборите, што ќе значат овие избори за македонската политика – сето ова се прашања во анализата на Капитал, на кои одговараат претставници на сите релевантни политички субјекти.

СДСМ насила може надвор, ама не насила и внатре во Парламентот Дента кога СДСМ и коалициските

партнери ги доставуваа своите оставки, лидерот Зоран Заев порача дека со тој чекор јасно му ставиле до знаење на премиерот Никола Груевски дека не може насила да ја внесат опозицијата во парламентот. „Нема учество во парламент што не е одраз на вистинската волја на граѓаните, и никој не може да влијае на овој став на опозицијата. Со овој чин се почитува одлуката донесена од органите и телата на партиите и се потврдува цврстата определеност на СДСМ и на коалициските партнери за неприфаќање на мандатите - нагласи Заев, додавајќи

www.kapital.mk

Капитал број 762 06.06.2014

политика

43

va komplikacija onska demokratija!

дека власта насилно ги верификувала мандатите на пратениците на СДСМ и коалицијата, со што се погазени Уставот и законите. Заев повторно побара одговорност од премиерот за, како што рече, криминалните избори и за проблемите што произлегле од нив, порачувајќи дека „Оној момент кога ќе има апсолутна и недвосмислена гаранција, а таа гаранција ќе биде потврдена со тоа што и ние како опозиција ќе бидеме дел од таа гаранција, можеме да кажеме дека имаме минимум услови за слободно изразување на волјата на граѓаните. Ако

има подготвеност за седнување, ќе ги прецизираме сите наши барања. Тоа не е само техничка влада, туку и создавање услови за слободни и демократски избори. Барањата се јасно прецизирани и недвосмислени, но претходно сакаме да видиме подготвеност за дебата“ вели Заев. Овој став на Заев и чинот со оставките веројатно стави крај на дилемите околу однесувањето на партијата виза ви изборните резултати, но се отворија нови прашања во однос на политичките случувања коишто ќе следуваат. СДСМ во оваа констелација не би учествувала

на изброите наесен, оти јасно е дека нивните барања дотогаш нема да бидат исполнети. Кој тогаш ќе ги заземе 34 собраниски места? Дали ВМРО – ДПМНЕ ќе учествува на изборите и дали ова се гарантирано опозициски фотелји? Дали помалите опозициски позиционирани партии во овој развој на настаните гледаат шанса за себе? Како ќе изгледа новата собраниска опозиција и воопшто новиот собраниски состав? Премиерот Никола Груевски во своите последни настапи целата вина за настанатата политичка криза директно ја префрли кај опозицијата, особено

Капитал број 762 06.06.2014

44

www.kapital.mk

политика

Оливер Ромевски ГРОМ

оа е одлука којашто ќе треба да Т ја донесат партиските тела преку внатрепартиска процедура. Засега,

немаме таква одлука дали и како ќе учествуваме на изборите. Само заради тоа што има избори, не значи дека ние мора нужно да учествуваме. Ова нема да бидат избори со по 20 луѓе на листа, ќе треба да се усогласат многу детали пред да се поднесат листите. Во следниот период ќе донесеме таква одлука.

Али Ахмети лидер на ДУИ

о последниот период В сме преокупирани околу формирањето на новиот владин

кабинет и преговорите коишто финишираат со ВМРО – ДПМНЕ. Оваа тема се уште не е разгледана на партиските состаноци. Но, зошто не би учествувале? Ако има избори треба да одиме и да се обидеме да освоиме уште некој мандат, а не верувам и дека нашиот партнер ВМРО – ДПМНЕ нема да оди на избори, велат од партијата на Ахмети.

Љупчо Зиков лидер на АПМ

о ниту еден политички тестамент В не е запишано дека ВМРО – ДПМНЕ, СДСМ, ДУИ и ДПА се вечни

партии. Доаѓаат времиња на свежи умови, нови ликови, нови погледи како и време на политичари кои не знаат многу за транзицијата, не се инволвирани во неа и на многу чист начин гледаат на предизвиците на иднината на Македонија. Ајде да почнеме да ги пребројуваме победниците за Македонија. Затоа АПМ ќе учествува на изборите кога и да бидат организирани.

со забелешката дека поради нивното излегување од Парламентот се појавува опасност за Македонија да ја изгуби препораката од Европската Комисија за почеток на преговори со Унијата. Но, дали е само овој проблем во македонската политика тоа што може да застане на патот на европските интеграции? Високиот дијалог којшто под притисок на целата предизборна, изборна и постизборна атмосфера е замрен, отсуството на секаков дијалог помеѓу власта и опозицијата, пречките во реформи во сферите наведени со Извештајот за напредокот на земјата... сето ова според Брисел е проблем. Унијата, или која и да е меѓународна организација не казнува одредена држава заради однесувањето на тамошната опозиција, и иако одговорноста на сите фактори е да обезбедат тек на политичкиот дијалог, сепак власта е таа што истиот треба да го менаџира, велат дипломати во Брисел за „Капитал“ и порачуваат: „Она што загрижува е што во вашата држава не гледаме никаква волја за дијалог. Никаква дебата, никаков обид за доближување на позициите на власта и опозицијата. Со тоа се остава простор за слободен пад на демократијата и урнисување на довербата во Парламентот како институција. Наместо да се впрегнат сите домашни сили во насока на градење на едно единство и сериозна државна стратегија, она што го гледаме е остра реторика“ велат тие. Минатата година кога (за разлика од сега кога на сите начини власта се труди да ја врати СДСМ во Собранието) се случи 24 декември и СДСМ беше исфрлена (искреирано или не) од законодавниот дом, откако се блокираше политичкиот дијалог и се создаде неколкумесечна криза, на први март следуваше посета на Скопје од страна на тогашниот комесар за проширување на Унијата, Штефан Филе и директорот на Директоријатот за проширување Стефано Санино. Таа булдожер дипломатија резултираше со потпишување на фамозниот првомартовски договор и враќање на СДСМ во Парламентот. Сега, и покрај официјалното негодување на Брисел поради потегот на опозицијата за напуштање на Собранието, нема таков сериозен притисок за нивно враќање.

Ќе учествуваат ли сите партии на изборите?

Според извори од владејачката ВМРО – ДПМНЕ, таму преовладуваат две мислења. Едното е дека на овие избори партијата треба да излезе и да освои што е можно повеќе мандати, а другото дека треба да бидат големи во своето дејствување, дека ова се опозициски гласови и дека треба да бидат распределени помеѓу партиите од опозицијата. Во коалициската ДУИ се уште немаат

став околу појавувањето на изборите: „Во последниот период сме преокупирани околу формирањето на новиот владин кабинет и преговорите коишто финишираат со ВМРО – ДПМНЕ. Оваа тема се уште не е разгледана на партиските состаноци и се уште немаме дефинитивен став. Но, зошто не би учествувале? Ако има избори треба да одиме и да се обидеме да освоиме уште некој мандат, а не верувам и дека нашиот партнер ВМРО – ДПМНЕ нема да оди на избори“ вели висок партиски извор од партијата на Ахмети за „Капитал“. Дефинитивна одлука немаат ниту во партијата на Стевчо Јакимовски, од каде што за „Капитал“ велат: „Тоа е одлука којашто ќе треба да ја донесат партиските тела преку внатре - партиска процедура. Засега, немаме таква одлука дали и како ќе учествуваме на изборите. Само заради тоа што има избори, не значи дека ние мора нужно да учествуваме. Ова нема да бидат избори со по 20 луѓе на листа, ќе треба да се усогласат многу детали пред да се поднесат листите. Во следниот период ќе донесеме таква одлука“ вели Оливер Ромевски. За разлика од нив, Алијансата за позитивна Македонија и нејзиниот лидер Љупчо Зиков се веќе решени: „АПМ, како одговорна политичка опција со искрена програмска платформа и мерки за развојот на земјата ќе учествува на изборите ако се случат. Како што и во кампањата во неколку наврати потенцирав – во ниту еден политички тестамент не е запишано дека ВМРО – ДПМНЕ, СДСМ, ДУИ и ДПА се вечни партии. Доаѓаат времиња на свежи умови, нови ликови, нови погледи како и време на политичари кои не знаат многу за транзицијата, не се инволвирани во неа и на многу чист начин гледаат на предизвиците на иднината на Македонија. Ајде да почнеме да ги пребројуваме победниците за Македонија. Затоа АПМ ќе учествува на изборите кога и да бидат организирани.“ вели Зиков и продолжува: „Во нашата политичка филозофија во која е и остварувањето на нашата политичка цел стои менување на состојбите во Македонија, но притоа нема да газиме преку лешови. Оттука сметаме дека најдобро за демократијата во Македонија е СДСМ да се врати во Парламентот. Тоа е подобро за Македонија, како повисок државен интерес отколку давењето во тесни партиски комбинаторики. Пред Македонија стојат големи предизвици како земја и општество со многу проблеми. Ако СДСМ остане на своите позиции надвор од Парламентот и со тоа се обиде да се амнестира од одговорноста на политиките сто се договараат и гласаат таму како резултат на интересите на сите македонски граѓани, тогаш ќе треба да ја преземе одговорноста и за идните случувања, оти самата се исклучува од процесот на носење на историски важни одлуки за иднината на земјата и нејзините граѓани. Доаѓаат времиња на тешки одлуки“ вели тој.

www.kapital.mk

Капитал број 762 06.06.2014

политика

45

Ќе ја изгуби ли Македонија препораката за членство во ЕУ поради СДСМ, како што обвинува премиерот Груевски? „Унијата, или која и да е меѓународна организација не казнува одредена држава заради однесувањето на тамошната опозиција, оти се цени и власта и нејзините потези, и иако одговорноста на сите фактори е да обезбедат тек на политичкиот дијалог, сепак власта е таа што истиот треба да го менаџира“, велат дипломати во Брисел за „Капитал“ Кои се законските рокови?

Со доставувањето на триесет и трите оставки на избраните пратеници од СДСМ, се стави крај на дилемите околу однесувањето на партијата виза ви изборните резултати, но се отворија нови прашања во однос на политичките случувања коишто ќе следуваат. Токму овие денови истекува рокот кога спикерот Трајко Вељановски треба да ги констатира оставките, но за тоа да се случи треба да има закажана седница, чие одржување според собранискиот Деловник не зависи од поднесените оставки, туку од пристигнатите материјали кои треба да се најдат како точки на дневен ред. После констатирањето на нивните оставки, Парламентот ја известува Државната изборна комисија (ДИК), и потоа започнува и процесот на пополнување на празните места. Што ова ќе значи? Според законот новиот кандидат за функција, којшто всушност е следниот кандидат на листата, треба да се изјасни во рок од осум дена. Кога листата ќе биде исцрпена (од СДСМ тврдат дека никој од нивните листи нема да го прифати мандатот) ќе се распишат таканаречени парцијални парламентарни избори само за пополнување на испразнетите пратенички мандати. Доколку се запази динамиката на процедурата која е пропишана избори ќе има на есен а со тоа и да се комплетира собранискиот состав. Собранието има мнозинство и потребен кворум за работа, па како што вели Вељановски може нормално да функционира и дотогаш и да носи одлуки во согласност со законот. Подготовката на изборите и кампањата траат околу 50 дена. На новите избори право на учество имаат сите што ќе достават свои предлог -листи за пратеници. Според, изборните резултати од 27 април, на евентуалните нови избори партиите во Изборна единица (ИЕ) 1 ќе треба да составуваат листа со 7 кандидати, ИЕ 2 ќе треба да

има 5 кандидати, ИЕ 3 – 7 кандидати, ИЕ 4 – 7 кандидати, ИЕ 5 – 6 кандидати и во ИЕ 5 – двајца кандидати (поради едно испразнето место од СДСМ и едно испразнето место од НДП. И покрај тоа што СДСМ И НДП на Руфи Османи се изјаснија дека и наредните кандидати од нивните

пратенички листи нема да прифатат да бидат пратеници, ДИК ќе ја почитува процедурата. Ќе им понуди на следните кандидати од листите да ја прифатат пратеничката функција, по примерот на Роза Топузовска Кареска која засега единствено го прифати мандатот како пратеник.

ПРОКРЕДИТ ГИ ПОДДРЖУВА МАКЕДОНСКИТЕ ЗЕМЈОДЕЛЦИ ВО ВОВЕДУВАЊЕТО НОВИНИ И РАЗМЕНА НА ИСКУСТВА

П

роКредит како банка посветена на македонскиот аграр по четврти пат однесе 20 земјоделци од Македонија на Меѓународен саем за земјоделие во Нови Сад, кој се одржуваше од 21 до 23 маj. Учествуваа земјоделци, клиенти на ПроКредит банка од различни региони од земјава. Настаните од ваков тип се пример за банкарство насочено кон поддршка на клиентите во отварање на нови бинис можности за развој на бизнисот и поттикнување на проактивноста. Целта е да им се овозможи на земјоделците да воспостават контакти за пласман на производите и да се информираат за новите трендови и технологии во земјоделието и индустријата, а воедно и размена на искуства, знаења, информации со учесниците од меѓународното окружување од агробизнисот. Саемот во Нови Сад е еден од најголемите и најзначајните саеми за земјоделците на кој се претставуваат агро индустриски изложувачи од над 50 земји во светот. ПроKредит е банка со најголемо портфолио во земјоделскиот сектор и нуди комплетна услуга за македонските земјоделци адаптирани според нивните потреби и сезоналноста на бизнисот. Дел од услугите се кредити за агромеханизацијa и земјоделска опрема, набавка на семенски материјал и инвестции заподдршка на органското производство.

BIZNIS I POLITIKA

www.kapital.mk

Втора конференција на “Бизнис Плус“ во Будва

Na regionot mu tr

Р

егионот нуди многу производи, но никој не прави брендови. Брендот е она што опстанува и што ги привлекува потрошувачите, а во нашиот регион тие се малку. Ова е заклучокот од дводневната конференција на „Бизнис плус“ која минатиот викенд се одржа во Будва, Црна Гора. На средбата учествуваа преку 100 директори и менаџери на најпознатите компании од шест држави, Македонија, Србија, Хрватска, Црна Гора, Босна и Херцеговина и Словенија, а свое учество имаа и претставници од Парламентот на Црна Гора, од Делегацијата на ЕУ во Црна Гора, како и сопствениците и уредниците на медиумските партнери на Бизнис Плус- Ослобоѓење од БиХ, Вјести

Како до поголеми бизнис можностите надвор од границите, како да се најде вистински соработник, кои се предизвиците со кои во моментот се соочуваат компаниите во регионот и каде треба и може да им се помогне? Ова беа темите на кои преку 100 учесници, главно директори и менаџери на најпознатите компании од регионот дебатираа на втората конференција на „Бизнис Плус“ која се одржа во Црна Гора од Црна Гора, Бизнис.хр од Хрватска, Капитал од Македонија, Нови Магазин од Србија и Финанце од Словенија. Главни теми на состанокот беа препознавање на бизнис можностите надвор од границите, како да се

Сопственикот на Капитал Медиа Груп, Љупчо Зиков во друштво на претседателот на Собранието на Црна Гора, Ранко Кривокапиќ (лево) и сопственикот на МИМС групата од БиХ, Мујо Селимовиќ (средина)

најде вистински соработник, кои се предизвиците со кои во моментот се соочуваат компаниите во регионот и каде треба и може да им се помогне. Главното обележје на оваа конференција беше брзото вмрежување на компаниите,

www.kapital.mk

Капитал број 762 06.06.2014

бизнис плус

47

rebaat brendovi! односно Bisnode Speed Networking. За половина час членовите на деловниот клуб на Бизнис плус запознаа повеќе од 15 потенцијални деловни партнери со што се создаде мрежа од околу илјада лица, а 36% од нив склучија некаков бизнис, многу од нив и на лице место.

Компаниите од регионот немаат финансиска моќ за странските пазари

Здружувањето на сличните бизниси во регионот е најлесен начин за освојување на странските пазари. Учесниците се согласија дека компаниите од регионот немаат доволно сила и финансиска моќ за да прават бизнис во трети земји, па затоа заедничкиот настап го гледаат како наједноставна можност за освојување на странските пазари..

Сопственикот на МИМС групата од БИХ, Мујо Селимовиќ вели дека бизнисмените од нашиот регион тешко се одлучуваат на инвестиции во странски земји, затоа што немаат ниту сила ниту финансиска моќ да се шират на странски пазари, но ним како компанија ризикот им се исплател. „Мислам дека со здружувањето повеќе инвеститори од регионот кои што имаат слични визии и идеи може да бидат конкурентни на странските пазари“, рече Селимовиќ. Освен здружувањето на силите, како една од опциите за освојување трети пазари, која ја сподели директорот на Макпрогрес од Македонија, Глигор Цветанов е учество на саеми и директно запознавање со можностите за инвестирање на странските пазари.

Главното обележје на оваа конференција беше брзоте вмрежување на компаниите, односно Bisnode Speed Networking. За само половина час членовите на деловниот клуб на Бизнис плус запознаа повеќе од 15 потенцијални деловни партнери со што се создаде мрежа од околу илјада лица, а 36% од нив склучија некаков бизнис

„Со оглед на тоа дека се занимаваме со производство и дистрибуција на здрава храна, редовно ги посетуваме светските прехранбени саеми, каде се среќаваме со своите најголеми дистрибутери во тие земји“, вели Цветанов. Директорката на агенцијата Медиана, Јања Божиќ Маролт пак смета дека за подобро освојување на странските пазари неопходни се брендови. Таа тврди дека најголемиот проблем на фирмите од регионот е што на пазарот нудат многу производи, но никој не прави брендови. „Брендот е она што опстанува и што ги привлекува потрошувачите, а во нашиот регион тие се малку. Фирмата со своите производи да се прошири на странски пазар, пред се мора од него да направи прав бренд“, рече Божиќ Маролт.

www.kapital.mk

BIZNIS I POLITIKA ЕУ тендерите се можност која се заборава

реставничката на ЕУ П делегација во Црна Гора, Донка Проданова истакна дека

ЕУ одвојува огромни средства за развој на бизниси и дека за 30% државите кои добиваат на тендерите не се членки на Унијата. Таа тврди дека средствата кои во моментот ЕУ ги издава за бизниси се проценува на 350 милиони евра и дека овие фондови се вистинска можност за компаниите да конкурираат и да се обидат да го развијат својот бизнис надвор.

проблеми околу 'надуваните' биографии, но тогаш имате проблем со консултантот, а не со соработникот. Добар консултант Добрите соработници и бизнис мора да знае што и треба на неговата партнерите се многу важен дел во фирма и како да го провери кандидатот дејствувањето на една компанија. што го прима“, рече Цивкароски. Членот на управата на Меркатор, Претставничката на Нафтената Станка Пејановиќ, смета дека индустрија на Србија (НИС), компаниите треба да ги Снежана Лакичевиќ, обучуваат и оспособуваат истакна дека најголем своите соработници проблем на нашиот и партнери, додека регион е недостигот пак директорот на од присутните на на кадри, што е компанијата “Pedersen конференција склучи ја последица, на лошиот & partners executive некаков бизнис систем на образование. search Macedonia", Горан “Им се дава на децата Цивкароски, смета дека лажна надеж дека сите кадрите веќе постојат, можеме да студираме а работодавците само и повеќето ќе запишат треба да ги пронајдат. некои општествени науки, а на крајот “Горда сум да кажам дека водечките места во фирмата ги заземаат луѓето кои ќе завршат на бирото за вработување. Од друга страна, имаме проблем на имаат десет година искуство во нашата некомпетентни професори, кои што ги фирма и кои што сигурно, уште подобро учат децата да прават работи што тие ќе ја водат фирмата од тоа што ние тоа самите никогаш не ги правеле. Постои го правиме“, рече Пејановиќ. професор кој што на факултет предава Цивакроски пак смета, дека вистинските за бушотини, а самиот никогаш не видел соработници не се наоѓаат врз основа на бушотина. Мал број деца запишуваат биографиите, затоа што “никој не бара природни науки и затоа немаме кадар пет вистински соработници, туку само што може да го ангажираме, туку сме еден“. “Доколку тој еден не постои, тогаш треба принудени самите да го обучуваме“, вели Лакичевиќ. да се изнајде решение за тој проблем. Директорот на Енергоинвест од Сараево, Се согласувам дека постојат многу пак, Енес Ченгиќ, од друга страна, тврди дека нему и на неговата фирма многу поважно им е човекот да е правилно воспитан, а потоа доаѓа образованието и стручноста. “Со добро воспитан човек многу полесно е да се работи и да се договориш ледната голема маркетинг со него. Тие знаат како треба да се конференција на Бизнис однесуваат и што треба да прават, па Плус ќе се одржи во Скопје лесно ќе ја научат работата и секогаш кога ќе се слави и 15 години од може да се потпреме на нив“, рече постоењето на македонскиот Ченгиќ. партнер на Бизнис Плус, Капитал. По големата средба Ненезиќ: Агробизнисот во Скопје, следна регионална има шанса во туризмот, конференција, во средината но е занемарен на октомври е најавена и во Агробизнисот, како значајна дејност Сараево, а до крајот на година во земјите од регионот, исто така целта е да се здружат 150 беше тема на конференцијата. Според компании од сите земји во кои Драгољуб Ненезиќ, претседателот на делува Бизнис Плус. Земјоделската Унија, агробизнисот има шанса во туризмот, но е практично

Како до добри соработници и партнери?

36%

Голема конференција на Бизнис Плус во септември во Скопје

С

Ранко Кривокапиќ

претседателот на Собранието на Црна Гора

енеска пред мене стојат Д само 100 луѓе, но и пред Термопилите стоеја 300. Се

надевам дека и овој бизнис клуб набрзо ќе достигне и поголема бројка, затоа што сите големи потфати почнуваат од мал. По распадот на еден голем систем, нашите мали заедници се исцрпени од војни, по кои што израсна една повоена елита. Се надевам дека вие ќе бидете новата елита, која ќе биде подобра и чија што работа ќе ја следи владеење на правото, рече Кривокапиќ.

Јања Божиќ Маролт

директорката на агенцијата Медиана

рендот е она што опстанува Б и што ги привлекува потрошувачите, а во нашиот регион тие се малку. Фирмата со своите производи да се прошири на странски пазар, пред се мора од него да направи прав бренд.

Драгољуб Ненезиќ

претседател на Земјоделската Унија

ие увезуваме земјоделскоН прехранбени производи во вредност од 420 милиони евра

додека нашите производи ги нема на трпезите во хотелите. занемарена. Тој тврди дека, исто како и млеко, месо и земјоделски прехранбени продукти треба да се најдат на масите на хотелите и рестораните кои нудат услуги на странските и домашни туристи. “Ние увезуваме земјоделскопрехранбени производи во вредност од 420 милиони евра додека нашите производи ги нема на трпезите во хотелите“, прецизираше Ненезиќ кој вели дека се обиддуваат со едукација, на состаноци со хотелиерите и земјоделците да ги упатиме на меѓусебна соработка.

ЕДНОДНЕВЕН СЕМИНАР:

ОБУКА ЗА ОБЕЗБЕДУВАЊЕ НА ТАЈНОСТ И ЗАШТИТА НА ОБРАБОТКАТА НА ЛИЧНИТЕ ПОДАТОЦИ  12 јуни 2014 година, од 10:00-16:00 часот

Капитал Aкадемија, Скопје

АГЕНДА:  Заштита

на личните податоци во Рeпублика Македонија Законски барања и стандарди  Правна рамка за заштита на личните податоци  Поимник  Офицер за заштита на личните податоци  Обврска на контролорите за регистрација на збирките на лични податоци во Централниот регистар на ДЗЛП

I

II

III

за заштита на личните податоци на матичниот број на граѓанинот  Обработка на биометриски податоци  Лична карта - задржување и копирање  Давање на лични податоци на користење  Директен маркетинг

 Документација

со опис на технички и организациски мерки за обезбедување тајност и заштита на обработката на личните податоци

IV

 Начела

 Обработка

V

 Технички

и организациски мерки за обезбедување тајност и заштита на обработката на личните податоци

Сите заинтересирани за учество во овој семинар можат да се пријават најдоцна до 10 јуни 2014 година.

 Вршење

на инспекциски надзор над обработката на личните податоци  Редовен инспекциски надзор  Вонреден инспекциски надзор  Контролен инспекциски надзор  Обработка

на личните податоци преку системи за видео надзор  Акт со кој се уредува начинот на вршење на видео надзорот  Обврски на контролорите при воспоставување на системи за видео надзор

ПРАКТИЧНИ ПРИМЕРИ ПРЕДАВАЧИ:

ИГОР КУЗЕВСКИ МАНУЕЛА СТАНОЕВСКА СТОИЛКОВСКА

инспектори од Дирекцијата за заштита на личните податоци.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

Капитал број 762 06.06.2014

50

www.kapital.mk

Интервју

Xefri Saks

професор на Универзитетот Колумбија и светски познат економист

Veruvam vo ulogata na vladite vo ekonomijata

Познатиот економист Џефри Сакс изминатата недела дојде во посета на Србија за да учествува на конференција на Центарот за меѓународни односи и одржлив развој, со која се одбележува почетокот на Првата светска војна. Сакс е професор на Универзитетот Колумбија, специјалист во областа на одржливиот развој, управување и политика во сферата на здравството и специјален советник на генералниот секретар на ОН, Бан Ки Мун. Во интервјуто за Блиц кое го пренесуваме во целост тој испрати низа пораки за управувањето на малите земји и за иднината на Балканот. “Малите земји мораат да имаат мирољубиви односи со соседите и да се сконцентрираат на единство на општеството за внатрешните политики”, вели Сакс.

Ќ

е бидете во Белград кон крајот на месецов за да присуствувате на големата конференција на Центарот за меѓународни односи и одржлив развој, со која се одбележува почетокот на Првата светска војна. Каква ќе биде вашата порака? Првата светска војна претставуваше најголема катастрофа на дваесеттиот век и суштински и трајно го измени

светот. За таа војна не постоеше никаква длабока причина, немаше “фундаментални корени“. Произлезе од случајност, незнаење, погрешни процени, цинизам и кратковидост. Од историјата треба да се учи, нова прилика нема да имаме.

XX Можете ли нешто да кажете за значењето на оваа конференција и историската паралела помеѓу 1914 и 2014? Покрај Првата светска војна, детално ја

проучував и Студената војна. Минатата година објавив книга: “Менување на светот: Кенедиевото прашање за мир“. Потребно ни е активно водство за да се избегне војна. Мирот не е резултат на “рамнотежата на силите“. Мирот е резултат на водство кое гледа на долги патеки. Верувам дека од 1914 година (Првата светска војна), 1962 година (Ракетната криза на Куба) и 2014 година, во основа може да се научи истата лекција: потребно е приземјено

www.kapital.mk

Капитал број 762 06.06.2014

Интервју Малите земји мораат да имаат мирољубиви односи со соседите и да се сконцентрираат на единство на општеството за внатрешните политики размислување, свест за сложеноста и иднината кога станува збор за опасност за ескалација и за ризиците кои ги носат грешките и спиралата на насилството.

XX Како може тоа да се постигне? Ова може да се постигне ако се засили владеењето на меѓународното право и ако се избегнат тврдокорни, агресивни постапки кои водат до насилство и војна.

XX Дали верувате дека реномето и влијанието на гостите на Конференцијата од целиот свет ќе помогнат да се зголеми репутацијата на Србија на меѓународно ниво? Светот има длабоко почитување кон Вук Јеремиќ поради неговото глобално дипломатско лидерство. ЦИСРД е почитуван и забележан од дипломатскиот и политичкиот свет. Светот доаѓа во Србија и поради нејзиното трајно значење за регионот и светот, и длабокиот историски ангажман.

XX Колкава е важноста на гасоводот “Јужен тек“ за Балканот и колку е овој гасовод спорен за Европската Унија? Технички, Јужен тек има свои предности. Меѓутоа, сега овој проект стана дел од комплицирани прашања за енергетската безбедност кои се поврзани со кризата во Украина и други регионални прашања. Општата енергетска стратегија не се занимава само со безбедноста и трошоците за снабдување, туку води сметка и за климатските промени. Засега овој вид на енергетска соработка е многу сиромашна.

XX Колку е денес важно да се биде дел од ЕУ? Факт е дека влегувањето во ЕУ им помогна на економиите на нејзините нови членки како Полска или Балтичките

51

На малите земји им се потребни добро обучени, многу флексибилни економии, кои се конкурентни на светските пазари. Големината на територијата не е одлучувачка кога станува збор за економскиот развој на една земја. Погледнете ги Данска, Данска, Норвешка, Шведска, Сингапур, Костарика и ќе видите дека тоа се изразито мали, но изразено успешни земји. држави. Ширењето на ЕУ не би требало да носи загуби или конфликти со државите кои не се дел од ЕУ.

XX Како го оценувате односот на Русија кон ЕУ? Постои рамнотежа. Економската иднина на Русија во целост зависи од добрите економски односи со ЕУ, па кризата во Украина значи огромен хендикеп. Се надевам дека оваа криза ќе биде наскоро надмината.

XX Колку правилата на ММФ за строга балансираност на приходите и расходите се оправдани денес? Земјите мора да ги одржуваат своите

буџети во релативна рамнотежа за да избегнат макроекономска нестабилност. Верувам во значајната улога на владите во економијата – здравство, образование, инфраструктура, обучување, еколошка издржливост и грижа за децата. За тоа се потребни ресурси. Таксите и даноците се од суштинско значење за да се финансираат овие активности кои се од суштинско значење.

XX Во што треба да вложат граѓаните ако имаат 1,000, 10,000 или 100,000 евра? Во образование.

Капитал број 762 06.06.2014

52

www.kapital.mk

Свет бизнис и политика

Геополитички пресметки околу гасот

Koj ]e mu presudi na

PolitikataILIbi

Гинтер Ојтингер

Андерс Фог Расмусен

Жозе Мануел Баросо

Унијата сака силно и стабилно партнерство со важните добавувачи, но мора да избегне да стане жртва на политички и комерцијални уцени и колективно да ја зајакне солидарноста со поголемиот дел ранливи земји-членки.

Разновидноста на енергетските извори треба да биде првостепен приоритет на алијансата и треба да се намали зависноста од Русија.

Бугарија со изградба на дел од гасоводот Јужен тек ги крши правилата на ЕУ и Европската комисија ќе преземе мерки тоа да не го дозволи.

еврокомесар за енергетика

генерален секретар на НАТО

претседател на Европската комисија

Сигмар Габриел Министер за енергија и економија на Германија

За нас Русија е апсолутно релевантен извор на гас.

www.kapital.mk

Јужен тек е проект на Газпром за изградба на гасовод со капацитет од 63 милијарди M3 од Црното Море до Јужна и Централна Европа. Првите количини гас треба да протечат во 2015 година, а целосно да профункционира во 2018 година.

Капитал број 762 06.06.2014

53

ЕУ тешко ќе може да го искористи гасоводот Јужен тек за да ја поткопа позицијата на Русија околу ситуацијата во Украина затоа што преголеми се бизнис интересите на Германија, Италија, Австрија... Затоа Русија е удобна и покрај заканите од Брисел дека ќе ја запре изградбата на Јужен тек.

Ju@en tek?

iznisot!

Федерика Гуиди

Волфганг Вебер

Италија ќе продолжи да го поддржува Јужен тек бидејќи е стратешки важен инфраструктурен проект и ја зајакнува постоечката гасоводна мрежа.

Ние сме загрижени од дискусиите дека луѓе во Комисијата бараат оваа инвестиција да се разгледа повторно.

министерка за економски развој на Италија

директор на германската хемиска компанија БАСФ

пишува:

Спасијка Ефтимоска

spasijka.eftimoska@kapital.mk

фотографија:

Е

Капитал

вропската унија наметна забрана за изградба на гасоводот Јужен тек, кој ќе носи гас од Русија до јужниот дел на Европа. Оваа последна одлука за фамозниот проект, чија судбина долги години се бранува помеѓу ветувањата од рускиот инвеститор Газпром и реалните проблеми на терен, ја испорача директно Брисел. Но, дали таа навистина ќе ја запре изградбата на Јужен тек и со тоа ќе загрози дел од руската енергетска надмоќ над европскиот континент? Или пак економските интереси на неколку европски земји и компании ќе натежнат над политичките интереси на Унијата и Јужен тек сепак ќе стане реалност? Факт е дека Јужен тек сега е оружје во рацете на Брисел за да врши притисок врз Русија околу нејзината позиција кон случувањата во Украина. Пропустите во однос на европската легислатива при изградбата на Јужен тек што ги направи Бугарија, која е порта за влез на рускиот гас во овој дел на Европа, се само изговори за да се најде какво такво оружје против рускиот претседател Владимир Путин. Но, ваквиот притисок од Брисел, кој се уште нема обврзувачка моќ затоа што не постои заедничка одлука на ниво на Европската комисија, може да биде поткопан од неколку причини. Од гасот што ќе го носи Јужен тек не се зависни само Бугарија и Балканот, туку и Австрија, Италија и Грција. Огромни бизнис интереси има и Германија, затоа што Газпром ќе набавува опрема за гасоводот од Сименс. За тоа веќе е потпишана и спогодба. Договори за изградба на Јужен тек обезбедија и италијанската Саипем, германската Еуропипе и швајцарската Алсеас и тие исто така планираат

да продолжат според планираното. Газпром потпиша договор и со австриската ОМВ, која ќе го гради делот од Јужен тек во Австрија. Ова и дава удобна позиција на Газпром. Италијанската министерка за економски развој Федерика Гуиди во екот на конфликтот Брисел-Москва изјави дека Италија ќе продолжи да го поддржува Јужен тек бидејќи е стратешки важен инфраструктурен проект и ја зајакнува постоечката гасоводна мрежа. Грчкиот министер за животна средина, енергетика и климатски промени Јанис Манијатис посочи дека Грција е заинтересирана еден крак од Јужен тек да минува и преку нејзина територија.

Заканите залудни

И европските медиуми анализираат дека нема да оди така лесно со заканите од Брисел. „Рускиот гасовод Јужен тек ја подели енергетската политика на ЕУ откако ЕУ лидерите бараат начин да го блокираат проектот, додека некои земји членки гледаат на него како на решение на нарушениот транспорт преку Украина. ЕУ со години се труди да ја намали зависноста од увозот на руски гас, па руската анексија на Крим од Украина даде уште поголем поттик“, објави агенцијата Ројтерс, посочувајќи дека Унијата се уште и е лута на Русија за гасната криза во 2006 и 2009 година. Путин повторно се закани дека може да ја прекине испораката на гас до Украина поради долг кон Гаспром од над две милијарди долари. Затоа и Русија бара начин да ја зобиколи Украина преку Северен тек кон Германија, кој беше пуштен во 2011 година, и преку Јужен тек, 2.400 километри долг гасовод кој преку Црното Море и Бугарија ќе оди до ЕУ. Изградбата на Јужен тек бара бројни одобренија од ЕУ и од земјите каде што ќе поминува. Во екот на украинската криза, Унијата објави дека го става овој процес на чекање. Европската комисија тврди дека Јужен тек не е усогласен со ЕУ регулативата. Но.... Германија, Италија и

Капитал број 762 06.06.2014

54

www.kapital.mk

Свет бизнис и политика

Бугарија сакаат да го вратат проектот. „За нас Русија е апсолутно релевантен извор на гас“, изјави Сигмар Габриел, германски министер за енергија и економија. Според Ројтерс, неколку европски земји имаат бизнис интерес да продолжи изградбата на Јужен тек бидејќи конзорциумот освен Газпром ги вклучува и германската компанија Винтершал, италијанската ЕНИ и француската ЕДФ. Хемиската компанија БАСФ, која го поседува Винтершал, соопшти дека останува обврзана на рускиот гас и на Јужен тек и покрај кризата во Украина. „Ние сме загрижени од дискусиите дека луѓе во Комисијата бараат оваа инвестиција да се разгледа повторно“, изјави Волфганг Вебер, првиот човек на БАСФ. Некои дипломати посочуваат дека Северен тек, исто така гасовод на Газпром, го овозможил најголемото подобрување на испораката на гас во ЕУ. „Важноста на Јужен тек е што ја заменува ранливоста на југоисточна Европа од украинските проблеми“, смета Јонатан Штерн, претседател на Програмата за истражување на природен гас на Институтот Оксфорд. Јужен тек ќе обезбедува 63 милијарди кубни метри гас. И Фајненшл тајмс пишува дека Русија нема намера да се откаже од почетокот на изградбата на Јужен тек и покрај противењата на Брисел, дури и по цена сама да треба да ја финансира. Се проценува дека на Газпром ќе му требаат 45 милијарди долари за овој проект, но Русите сметаат дека тој ќе биде профитабилен од првиот ден и дека ќе може да си ја вратат инвестицијата за 15 години.

ЕУ крои нова стратегија

Додека се препукува со Русија, Европската комисија крои и нова енергетска стратегија, која треба да ја намали зависноста на земјите членки на ЕУ од рускиот гас. Новата стратегија ќе се стреми кон воспоставување врски со нови странски партнери и траси, развој на гасни центри на Средоземното Море и зголемување на дотурот на течен природен гас. „Јужен поток не придонесува за диверзификација на

дотурот од Европа. Јужен поток е проект за дотур на гориво кое веќе стигнува до ЕУ. Тоа е нов пат, а не нов извор“, смета еврокомесарот за енергетика Гинтер Ојтингер. Според него, спогодбата помеѓу Софија и Москва за гасоводот, потпишана во 2008 година, не одговара на европското законодавство. Во наредните 10 недели Бугарија треба да одговори на забелешките на Брисел, а потоа за уште 10 недели Европската комисија треба да одлучи какви мерки ќе преземе. И генералниот секретар на НАТО, Андерс Фог Расмусен, смета дека разновидноста на енергетските извори треба да биде првостепен приоритет на алијансата и дека треба да се намали зависноста од Русија. Во НАТО оценуваат дека Јужен тек е најскап гасовод и ќе ги зголеми и без тоа високите цени на гасот. „Ако Бугарија, Романија, Грција, Кипар и Хрватска разработат техники за оф шор конвенционални проекти и проекти на сопствена почва, тоа ќе го зголеми производството на гас, ќе отвори многу повеќе трајни работни места и ќе даде можност за дотур на гас од поевтини и пократки патишта до другите европски држави“, пишува во документот на НАТО. А, само неколку месеци претходно ЕУ водеше друга политика. Пред анектирањето на Крим од Русија, ЕУ планираше да го ослободи Северен тек, кој доставува гас за Германија, од правилата на Третиот енергетски пакет, а Москва очекуваше тоа да биде модел и за Јужен тек. Во јануари годинава, ЕУ и Русија се согласија за идна соработка околу Јужен тек, кој до 2018 година треба да обезбеди 15% од потребите на Европа за гас. Истиот Ојтингер тогаш изјави дека Москва и Брисел ќе најдат решение за недоразбирањата околу договорите на Газпром со земјите низ кои ќе минува Јужен тек. Едно од клучните барања на Европската комисија е почитување на регулативата „Трет енергетски пакет“ со цел да спречи Газпром во исто време да биде сопственик на гасоводот и да управува со дотурот на гас преку него. Но, Москва го игнорираше тој момент во спогодбите што ги потпиша со Австрија, Бугарија, Хрватска, Грција, Унгарија, Словенија и Србија.

Јужен тек за Македонија се уште е далечна иднина

М

акедонија во јули годинава потпиша договор со Русија за да се приклучи со крак на Јужен тек, но реализацијата на проектот се уште е далеку. За разлика од кај нас, во Србија, каде ќе минува главната траса, изградбата треба да започне во јули. За една недела треба да биде потпишан договорот за заем од 275 милиони евра што Газпром и го дава на Србијагас со камата од 4%. Јужен тек во Македонија треба да го зголеми дотурот на гас од сегашните 800.000 кубни метри на 2 до 2,5 милијарди кубни метри, што целосно ќе ја задоволи потребата од гас и ќе овозможи гасификација на земјава. Кракот се очекува да го гради руската фирма Стројтрансгас, која го гради и гасоводот во Бугарија. Договорот, според најавите на министерот за транспорт Миле Јанакиески, ќе чини 75 милиони евра. Партнер на Газпром во Македонија е државната фирма Македонски енергетски ресурси. И во Македонија не веруваат дека ќе се откаже изградбата на Јужен тек. Според универзитетскиот професор, Стево Пендаровски, економските интереси на земјите-членки на ЕУ биле и ќе останат примарен фактор што влијае за да влезат и да го поддржат Јужен тек. „Политичките интереси на Брисел нема да бидат толку силни за да ги елиминират економските. Треба да се има предвид и дека европските земји сега се подготвуваат за зимата и сигурно нема да ризикуваат нивните граѓани да се соочат со енергетски проблеми среде зима. Немам дилема дека кризата во Украина нема да и овозможи на ЕУ да врши поголем притисок од досегашниот. Германија е

неприкосновен владетел во ЕУ и има силна енергетска соработка со Русија, така што е силно заинтересирана за Сверен тек, како и за Јужен тек. Сметам дека сите земји што учествуваа досега во проектот Јужен тек нема да се откажат заради некоја зедничка енергетска политика. Германија, Италија и Грција се економски најзависни од рускиот гас и затоа нема да се откажат од Јужен тек“, вели тој. Според него, колку брзо ќе оди изградбата на Јужен тек ќе зависи од Русија, а не од Брисел. „ЕУ нема лост за да го запре или да го забави тој проект. Резолуцијата што ја донесе Европскиот парламент нема голема тежина. Друга заедничка одлука што може да има конкретно влијание нема. Европската комисија, односно европската влада во моментот не постои бидејќи треба да се формира нова“, истакнува Пендаровски. Но, колку брзо Македонија ќе стане дел од Јужен тек е прашање. Работите се одвиваат бавно иако гасот е повеќе од неопходен за компаниите. Засега е планирана изградба на гасовод Клечовце-ШтипНеготино-ТЕЦ Неготино и Скопје-Тетово-Гостивар и на гасоводна мрежа во Скопје, но и овие проекти се уште се само на хартија. „Иако гасот е скап и неинтресен, сите се борат за него. Кај нас е скап, а во Европа поевтин, а со струјата е обратно. Но, нема уште долго да е така. Кај нас струјата ќе мора да поскапува, а гасот со зголемената побарувачка да поевтинува. Во светот има доволно гас за наредните 130 години, а наоѓалишта постојано се откриваат. Логично е цената да оди надолу“, посочува Крсте Миладинов, директор на Македонски енергетски ресурси.

Капитал број 762 06.06.2014

56

www.kapital.mk

профил

E KOJ NOVIOT

?

PRETSEDATEL UKRAINA NA

Poro[enko

"evromajdanecot" so debela biznis i politi^ka istorija

Новиот украински претседател, Петро Порошенко е директно вклучен во врвот на бизнисот и политиката на Украина веќе со години. Бил член и на проруски, и на прозападен кабинет на украинската власт (во мандатите на Јанукович, односно на Јушченко). Дали со ова политичко „камелеонство“ ќе успее да ја врати неуралноста на Украина, и за доброто на земјата да соработува со Европската унија, но и со Русија.

пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

А

ко се заклучува според начинот на кој го употребија гласачкото право мнозинството Украинци од вкупно запишаните 36 милиони во избирачкиот список, од кои треба да се исклучат околу 5,9 милиони гласачи од Доњецката и Луганската област кои не гласаа, исто како и 1,8 милиони лица од анектираниот Крим, патот на Украина

е кон Западот, кон Брисел, а приоритет е „да се заврши војната и да се донесе мир“ преку „изградба на нова, модерна и ефикасна украинска војска“, што водена од „една одговорна украинска влада ќе биде во состојба да & го врати Крим на матицата земја“, зашто „Крим секогаш ќе биде украински“. Горните цитати, односно заложби, доминираа во изборната кампања на новиот претседател на Украина, Петро Порошенко, познат како „кралот на чоколадaтa“, кој со освоени 55% од гласовите (при солидна излезност од околу 40%, со оглед на бојкотот на истокот) победи на претседателските избори во земјата одржани на 25 мај. Иако изнесеното изгледа игнорантски кон очекувањата на значаен дел од

www.kapital.mk

Капитал број 762 06.06.2014

профил населението во с$ позакрвавениот источен дел на земјата - особено во самопрогласените Доњецка и Луганска народна република, победата на Порошенко се објаснува и со впечатокот дека тој беше кандидатот што ја препозна и се држеше до тенката линија на компромисот меѓу истокот и западот на Украина. Имено, иако отворено проевропски ориентиран, со добри врски во високите кругови на меѓународната политика, особено изградени во периодот кога накратко беше шеф на украинската дипломатија, Порошенко се залага и за поголема децентрализација на власта во државата, што му одговора на прорускиот исток кој бара модалитети како да не ја дели идната прозападна судбина на западот од земјата. Или, иако е отворен за воспоставување дијалог со Русија (за разлика од неговата уверливо поразена противкандидатка, поранешната премиерка, Јулија Тимошенко, која во предизборната кампања го нарече рускиот претседател, Владимир Путин, украински непријател број 1, и ветуваше дека ќе ја намали зависноста на Украина од „непријателскиот“ сосед, пред с$ во енергетскиот сектор), на евромајданска Украина Порошенко & ветува враќање на Крим. Уште со првите неофицијални резултати тој најави дека ќе се сретне со Путин, давајќи ја следнава изјава што го окарактеризира како политичар кој цврсто стои на земја: „Без учеството на Русија не можеме да зборуваме за безбедност на нашиот регион. Ќе се договориме за форматот, но со сигурност ќе имаме средба со Путин“, изјави Порошенко, пред дипломатски да ја потенцира и „принципиелната позиција на Украина кон Крим, чиј референдум Киев никогаш нема да го признае“. Новиот шеф на Украина изрази подготвеност да преговара дури и со сепаратистите на истокот, доколку го остават оружјето, „зашто не може да има средби со терористи кои ја загрозуваат безбедноста на Украина“. Во исто време и Белата куќа ја потврди информацијата дека американскиот претседател, Барак Обама, ќе се сретне со претседателот на Украина, Петро Порошенко, на 3 јуни во Варшава. Обама беше еден од првите државници кој лично, телефонски го поздрави Порошенко по победата на изборите. Впечатокот дека настапува како „испечен“ политичар ја изненади пошироката меѓународна јавност која за Порошенко првпат слушна со подготовките за предвремените претседателски избори во земјата. Но, украинскиот претседател кој е успешен бизнисмен - милијардер, веќе 16 години е во политиката - во 1998 година стана пратеник од партијата на тогашниот претседател, Леонид Кучма. Веќе две години подоцна беше меѓу основачите на Партијата на регионите на која & припаѓа соборениот претходен претседател на Украина, Виктор Јанукович. Следната етапа во политичката кариера на Порошенко е поврзана со друг поранешен

57

Кралот на чоколадото со години има монопол во кондиторската индустрија

Приказната од која произлегол прекарот „крал на чоколадото“, Петро Порошенко ја почнал уште во студентските денови, кога основал консултантска фирма за посредување при договарањето на надворешнотрговскиот промет на Советскиот сојуз. Првиот крупен исчекор Порошенко го направил во 1991 година, кога лично ги преземал надворешно-трговските преговори, и почнал да ја снабдува с$ уште советската кондиторска индустрија со какао зрна. Две години подоцна, заедно со татко му и неколку колеги, ја создаваат компанијата Укрпроминвест, која се специјализира за кондиторската и автомобилската индустрија. Порошенко е генерален директор на компанијата од основањето до 1998 година, кога местото му го препушта на татко му, зашто самиот е избран за пратеник во украинскиот Парламент, но останува почесен претседател на Укрпроминвест. До овој период компанијата веќе презема повеќе кондиторски фабрики во државна сопственост, кои во 1996 година се обединиле во Рошен групата, создавајќи го гигантот кој во 2012 година се најде на 18 место во светот на листата "Candy Industry Top 100", за најголеми кондиторски компании. Рошен произведува 320 вида кондиторски производи, а годишното производство достигнува 450 илјади тони, од кои најмногу завршуваат во Украина, Русија, Казахстан, Узбекинстан, Киргистан, Азербејџан, Ерменија, Молдавија, Естонија, Летонија, Литаванија, САД, Канада, Израел. Пред Русија да го стопира увозот на неговите производи, 40% од приходите на Порошенко доаѓаа од рускиот пазар. претседател, Виктор Јушченко, херојот на „портокаловата револуција“. Од 2009 до 2010 Порошенко е министер за надворешни работи за време владеењето на Јушченко, но без предрасуди по повторното враќање на власт на Јанукович, станува и негов министер, овој пат за економија. Оттука критичарите му забележуваат дека во политиката влегол само за да ги заштити интересите на својот бизнис. Но, иако ја има оваа политичка репутација на „човек за сите времиња“, кога е во прашање неговата кандидатура и изборот за претседател на Украина, Порошенко е доселеден - беше финансиер на Евромајданот (единствен од олигарсите отворено, без никакви калкулации,

застана зад проевропското движење), а пораките во кампањата му беа сообразени со заложбите на втората револуција против Јанукович. А во прилог на погоре кажаното, дека Порошенко е човек на компромисот, оди податокот дека по неговата изјава оти е подготвен за дијалог со Русија цената на акциите на берзата во Москва порасна до највисоките нивоа во последните кризни месеци. Во исто време и рубљата стигна до најповолниот однос кон доларот и кон еврото во претходното четиримесечие. Така и прилега, кога влијанието доаѓа од 48-годишниот Порошенко, кој според последните истражувања на Forbes (од март 2014), е на седмо место меѓу украинските богаташи

Капитал број 762 06.06.2014

58

www.kapital.mk

профил

со 1.3 милијарди долари на контото. Роден е во Болград, во Одеската област, а завршил меѓународна економија во Киев. Во украинската престолнина отприлика истовремено го покажува и претприемачкиот талент, заработувајќи го првиот милион со продажба на зрна какао. Производот од какао, чоколадата, на која Порошенко & го должи прекарот, го обележува неговиот понатамошен бизнис пат, кој преку купувањето стари советски фабрики за слатки (во рок од 5 години) води до обединувањето со украинскиот кондиторски гигант „Рошен“ (името потекнува од презимето на сопственикот - поРОШЕНко). Денеска „Рошен“ е една од најголемите фабрики од секторот во светот, со производство од 450 илјади тони годишно, кои првенствено завршуваат на екс-советските простори, но и во САД, во Канада, во Германија и во Израел, правејќи приход (на годишно ниво) од 1,2 милијарди долари (Forbes). „Кралот на чоколадата“ се насладува и од приходи од други бизниси, поседувајќи компании за производство на автомобили и на тролејбуси, како и бродоградилиште, и секако, најпопуларниот телевизиски канал во земјата, „Канал 5“, единствениот кој зрачеше опозициски вести за време на Портокаловата и на Мајданската револуција. Дополнителен

кредибилитет на Порошенко му дава јавното мнение дека не припаѓа на олигарсите со „матно“ заработено богатство, зашто (се смета дека) своето го спечалил со чесен труд. „Имам искуство од создавањето нова инвестициска клима. Знам како да наметнам нулта-толеранција за

ПРОКРЕДИТ РЕГИОНАЛНА СОРАБОТКА

Ги претставуваме Македонските бизнисмени во регионот

Н

а 27 мај во Тирана ПроКредит банките од Македонија и Албанија организираа настан за меѓународната соработка на бизнисите од овие региони. На настанот беа присутни различни индустрии како: градежништво, трговци со градежни материјали, производители на прозорци и врати, системи за греење, фабрики за месо, живинарски фарми, амбалажа за пакување и тн. Целта на настанот е бизнисите да запознаат нови партнери и да го прошират својот пласман, со што ќе се подобри и меѓународната соработка помеѓу овие две земји. „Трговската размена на стоки помеѓу Македонија и Албанија е се уште на ниско ниво (само 1% од вкупната размена со странство). Сметаме дека прекуграничните односи се клучни за развојот на секоја економијата, затоа

во најава се повеќе бизнис средби од ваков тип организирани од ПроКредит Банка. Како специјалицирана банка за бизнис постојано ги поддржуваме бизнисите преку нудење на соодветни банкарски услуги од една страна и нивно промовирање и унапредување од друга страна“, изјавуваат од ПроКредит Банка. На настанот од страна на ПроКредит Банка беа презентирани поволностите кои ги имаат бизнисмените преку услугата ProPay меѓународни трансфери. Преку ProPay услугата клиентите имаат можност за најбрзи и најефтини трансфери со бизнис партнерите од различните земји од регинот. ProPay трансферите можат да се вршат во мрежата на ПроКредит Банките во: Албанија, Косово, Македонија, Србија, Босна и Херцеговина, Бугарија, Романија, Украина, Молдавија и Ерменија.

корупцијата. Знам како да го опоравам судството. Знам како да напишам позитивна, апсолутно нова страница во украинската историја“, изјави Порошенко во едно неодамнешно интервју, и барем засега, не може да му се одрече правото вака самоуверено да го најавува својот претстоен мандат.

ИЗВЕСТУВАЊЕ Ве известуваме дека на 13. сесија на Клубот на истражувачи што ќе се одржи на 12 јуни 2014 година (четврток) во просториите на НБРМ, на 8 кат, со почеток во 14:00 часот, ќе бидат презентирани следниве трудови: XX "Детерминанти на вишокот капитал во македонскиот банкарски сектор", автор: Милан Елисковски XX "Alternative Indicator of Monetary Policy Stance for Macedonia", автори: Магдалена Петровска и Љупка Георгиевска. Ве молиме Вашето присуство на 13. сесија на Клубот на истражувачи да го потврдите најдоцна до 10 јуни 2014 година на тел. +389 2 3298110; и електронска пошта: kontakt@kapital.com.mk Напоменуваме дека зачленувањето во Клубот на истражувачи е од отворен карактер и подетални информации можете да видите на следнава врска: www.nbrm.mk/Клуб на истражувачи.

специјален прилог

20 ZDRAVO LETO ЈУНИ 2014

Предизвикот да се биде здрав и полн со енергија постои и во летните месеци. Без разлика што сонцето и топлото време влијаат позитивно врз расположението, летото сепак е период кога не смееме да ја запоставиме грижата за здравјето. ВО ОВА ИЗДАНИЕ НА “ЗДРАВО ЛЕТО“ ВИ ПОДГОТВИВМЕ КОРИСНИ СОВЕТИ:  Заштитата од сонцето е ЗАДОЛЖИТЕЛНА! Македонија, како и многу други земји бележи пораст на бројот на заболни од рак на кожа. Сончањето и воопшто изложувањето на сонце воопшто не е безопасна активност. Затоа, мора да се знаат и запаметат основните правила за заштита пред изложување на сончевите зраци! Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: sanja.savovska@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3280 910



Како да го одредите типот на кожа и според тоа да ја одберете вистинската крема за сончање? На што да обрнете внимание при избор на крема за сончање? Со колкав заштитен фактор да ги заштитите најмалите?

МАКЕДОНСКИТЕ ЛЕКАРИ ВЕ СОВЕТУВААТ:  Како правилно да се храните за време на летните горештини?  Колку вода треба да пиеме во текот на долгите летни денови?  Посебен, летен режим за нега на децата и бебињата во лето!  Потребни ли ни се витамински додатоци во летниот период или летното овошје кое е достапно е доволен извор на витаминските потреби? ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: САЊА САВОВСКА

Капитал број 762 06.06.2014

www.kapital.mk

60 свет Историски руско-кинески гасен договор

Ukrainskata kriza go Rusija i Kina ne im us Најмалку две муви - едната за Русија, другата за Кина, со еден удар уби договорот за испорака на гас вреден 400 милијарди долари меѓу двете огромни соседски држави. На Русија & „додеваа“ санкциите од Западот поради Украина, а на Кина & „додеа“ десетгодишното чекање на поволни услови за набавка на енергенси од кои постајано расте потребата во најбрзо растечката економија. Тепалката за мувите, односно украинската криза, ги менува односите на моќ во светот мотивирајќи ја Русија во случајов да „омекне“ во преговорите со Кина, за да може да продолжи да „покажува заби“ бранејќи ја својата позиција пред Западот. САД чекаат сигнали од Москва и Пекинг што ќе откријат дали погрешно го пресметале ризикот со потезите за скротување на Путин, односно дали приближувањето на Русија и Кина ќе отиде многу подалеку од геополитичкиот досег на гасниот договор

пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

С

фотографија:

фотоархива на Капитал

екако не е случаен моментот во кој долгите десетгодишни преговори меѓу Русија и Кина успешно завршија, односно, во присуство на претседателите на двете земји, Владимир Путин и Сји Џинпинг, беше потпишан договорот меѓу Гаспром и Кинеската национална нафтена корпорација (China National Petroleum Corporation - CNPC) на износ од дури 400 милијарди долари, според кој Русија во наредните 30 години ќе ја снабдува со гас најбрзо растечката економија на светот. Не е тешко да се претпостави и дека Западот, пред с$ Соединетите американски држави, ваквиот развој на настаните (не само поради гасот, туку имајќи го предвид потенцијалот за зацврстување на интересните врски меѓу Москва и Пекинг) го пресметале како најголем ризик од украинската криза, кога размислувале за воведувањето санкции кон Русија. Зашто немаше поефикасен начин да се натера Путин да го забрза отворањето на нов пазар за рускиот

гас (од чија продажба се полни скоро половина од буџетот на земјата), од с$ поострите санкции и настојувањето на Европа да ја намали својата зависност од енергенси со руско потекло (додека при тоа непринципиелно бара од Русија да не ја прекинува испораката дури траат преговорите за стабилизација на снабдувањето на Стариот континент со гас). Путин најверојатно морал да голтне некоја кнедла за да ги надмине причините поради кои цели десет години не можело да се стигне до потпишување на договорот со Кина, за потоа да може да му ја испрати пораката на Западот дека санкциите не ги затвораат сите опции за Русија, која со договорот што рускиот претседател го нарече „најголем во гасната сфера во епохата на СССР и на Русија“ го добива потребниот маневарски простор за и понатаму да ги бара своите интереси во Украина. Кина се смета за најголем профитер (без негативна конотација) од украинската криза, благодарение на која ненадејно & се отвори можност да добие суровини по многу поволни услови. Официјален Пекинг не сакајќи да долева масло на жарта ја премолча конкретната договорена цена за гасот, а во Москва ја нарекоа „комерцијална тајна“, откако извршниот директор на Гаспром, Алексеј Милер, одби да го признае компромисот од руска страна велејќи дека „никој на светот нема ваков договор“. Пресметката,

www.kapital.mk

Капитал број 762 06.06.2014

свет

61

napravi ona [to na speva[e deset godini

пак, направена според вкупната цена на договорот - 400 милијарди долари, покажува дека Кина ќе плаќа околу 350 долари за секои илјада кубни метри руски гас (за 30 година Русија ќе треба да испорача 38 милијарди кубни метри во Кина), што е блиску до средната европска цена. Русија како компензација за тоа што трошоците на транспортот до Кина, отколку до Европа, се поголеми, бара дел од сумата од договорот (25 милијарди долари) да & биде исплатен како аванс. Руски експерти за енергетика тврдат и дека ако се спроведе предлогот на Путин да се укине данокот на добивање на гасот што ќе оди во Кина, и ако кинеската страна парира со укинување на царината (за гасот), договорената цена може да се покаже дури и поповолна за Русија од европската.

Што добива, а што губи секоја од страните?

Деновиве можеа да се прочитаат спротиставени мислења за значењето на договорот меѓу Москва и Пекинг апологетите на политиките на Вашингтон сметаат дека за Путин пенкалото со кое договорот е потпишан претставува сламка на спасот, односно оти западните обиди тој да се стави под економски притисок резултирале со такво стеснување на неговиот маневарски

простор што единственото место каде што можел да се сврти и обрати била токму Кина. Нивните противници враќаат дека напротив, западните санкции го покажале токму спротивното - оти позициите на Западот се ослабени, па затоа постои тенденција во дел од американскиот печат Кина да се претставува како победник, а Русија како губитник кој морал да понуди „поштозашто“ цена за гасот, за да се наметне перцепција дека санкциите со својата ефикасност го тераат Путин да прави компромитирачки потези. Како и да е, Москва и Пекинг ја продлабочуваат соработката, овој пат на руски поттик, а со кинеско триење на рацете, зашто Кинезите покрај тоа што добија ефтин енергенс, во целиот контекст на договорот гледаат нова можност за спротиставување на глобалната хегемонија на САД. Овде треба да се потенцира дека аголот потребен за да се види целата, односно вистинската слика на ситуацијата, налага подвлекување на фактот дека најважниот трговски партнер и на двете земји продолжува да се наоѓа на Запад, во Европската унија. Европа останува најголем пазар и за рускиот гас - во 2013 извозот кон оваа дестинација е зголемен за 23,8% и изнесувал 139,32 милијарди кубни метри гас (Русија истата година вкупно извезла 204,9 милијарди кубни метри). Дека во Кремљ, во светлината на овој факт не заборавиле да водат политика - додека сакаат да му „покажат заби“ на Западот, се виде од интервјуто на рускиот премиер, Дмитриј Медведев, за агенцијата Блумберг, во кое тој ги уверуваше Европјаните дека испораките во Азија нема да се вршат на сметка на Европа, велејќи дека Русија „многу држи до своите европски партнери“. Кога е во прашање Кина како потрошувач на енергија, таа лани потрошила 170 милијарди кубици гас, а се очекува до 2020 (според предвиденото темпо на раст на кинеската економија) потребите да пораснат до дури 420 милијарди кубни метри. Гаспром ќе почне со испорака преку источниот гасовод „Моќта на Сибир“ најрано во 2018 година, со можност во перспектива договорените 38 милијарди кубни метри гас на годишно ниво, да се зголемат на 60 милијарди. Изградбата на 4.000 километри долгиот гасовод „Моќта на Сибир“, според најавите ќе почне веднаш, со инвестиции од 55 милијарди долари од руска, и најмалку 25 милијарди од кинеска страна. Како што по потпишувањето на договорот најави рускиот претседател, инвестициите подразбираат и изградба

на објекти за петрохемија, на фабрики за хелиум, што ќе гарантираат нови компании и работни места, како и нова инфраструктура. Според аналитичарите не помалку важен руско-кинески договор (на фонот на гасниот) паднал и околу тоа како да се зголеми обемот на директни пресметки во националните валути (рубљата и јуанот) во меѓусебната трговија, што се очекува да се примени и за инвестициите и за кредитирањето. Кина веќе подолго време прави напори да го смени доларот како главна валута за правење меѓународни сметки, сметајќи дека особено кога доларот се користи како светска валута за пресметување на цената на енергенсите, САД добиваат премногу неосновани предности. Конкретно договорот Москва-Пекинг најавува постепено преоѓање од нафтен долар, на нафтена рубља и нафтен јуан. Меѓу можностите што за Кина ги отвора украинската криза (видливи и од расположеноста, односно на „мекоста“ на револтираниот од Западот, Путин, во преговорите со Џинпинг, која резултираше со потпишување на дури 51 договор, наместо планираните треиесетина) се и развојот на воената индустрија. Русија и Кина заеднички ќе развиваат авиони за долги дестинации и хеликоптери (од типот Ми-26), што наспроти досегашното руско недоверливо делење на застарена воена техонологија со Кина, значи подготвеност на Москва на своите „гасни“ партнери да им дава редовно ажуриран пристап до опремата на руската армија. Руската добивка од ситуацијата е што штетата од уништената воена индустрија во Украина (врзана за руските потреби во бродоградбата, во авиоиндустријата, во космичката индустрија ..., и како таква некомпатибилна со западните стандарди) многу лесно може да & биде надоместена во новоотворената соработка со Кина на овој план. Но, и покрај с$ ова, прозападните аналитичари остануваат на ставот дека приближувањето помеѓу Русија и Кина не е целосно искрено, односно дека со новиот договор не се отстранети длабоките слоеви на недоверба меѓу двете земји таложени на неколку пункта. Најпрво, се смета дека меѓу нив постои стравување оти другата (држава) може да стане премногу доминантна - Русија не сака Кина да стане премоќна, а Кина не сака да биде енергетски „призврзок“. Двете земји се конкуренти и во Централна Азија - Русија кинеските инвестиции во овој регион ги гледа како натрапништво вна терен што безмалку го смета за свој.

Капитал број 762 06.06.2014

62

www.kapital.mk

бизнис и спорт

Svetskoto fudbalsko prvenstvo niz broj

Dve milijardi dola ]ar za FIFA, glavobolki za Braz Најскапиот и најпрофитабилниот о “мундијал“ само шт е не почнал, светскит фудбалски власти тријат раце заради а големата добивка, ил организаторот Браз не моли Бога с$ да поми без нереди и жртви

пишува:

Игор Петровски

С

igor.petrovski@kapital.mk

ветското фудбалско првенство што ќе почне за една недела во Бразил е најскапото и најлукративното во историјата на ФИФА. Во рекордните бројки влегува и 35 милиони долари вредната награда што ќе ја добие фудбалската федерација на победничката земја, четири милијарди долари комерцијален

приход за ФИФА и сметка од 14 милијарди долари за организаторот Бразил, вели новинската агенција Асошиејтед Прес - АП. За овој шампионат беа понудени околу три милиони влезници за 64-те меча, кои што се безмалку распродадени. “За финансискиот успех да не се грижиме, го постигнавме“, изјави генералниот секретар на ФИФА, Жером Валке. “Никогаш не сме продале толку многу влезници“. Меѓутоа, задоволството на ФИФА не го споделуваат сите Бразилци. Даночните обврзници ја плаќаат најголемата сметка, затоа што оваа 200-милионска земја неколку пати ја ревидираше сумата

www.kapital.mk

Капитал број 762 06.06.2014

бизнис и спорт

63

Претседателката мора да обезбеди мирно првенство ако сака да остане на власт

С

jki

ari

zil на чинење на најгледаниот спортски настан во светот. Сумата од 14 милијарди долари е проценетиот трошок за изградба и реновирање на 12 стадиони, обновување на градската, федералната и државната инфраструктура, плус трошоците за безбедност на 32-та тима и околу 600 илјади посетители што се очекуваат. Овие трошоци предизвикаа немири во Бразил, особено за време на Купот на конфедерации во јуни минатата година, кај оние што бараа подобри училишта и болници, а помалку корупција во владата. “Кога Бразил се натпреваруваше да го добие Светското првенство тие имаа спремно буџет за тоа“, вели Валке.

оцијалните немири се голема грижа за земјата домаќин на Светското првенство. Фрустрацијата на Бразилците од лошите социјални услуги што ги пружа државата се измешани со гневот заради високите трошоци што ги носи организацијата на ваков настан. Незадоволството е дотолку поголемо заради наводната корумпираност на владата, Бразилската фудбалска федерација и останатите надлежни инволвирани во организацијата, поточно злоупотреби на парите за изградба на стадионите, инфраструктурата, заради што и добар дел од објектите доцнеа со изградбата. И лани и годинава имаше многу протести и демонстрации, со загинати и многу повредени, па светската

Најмногу пари од ТВ правата и спонзорите

ФИФА предвидува дека ќе потроши две милијарди долари за СП 2014, вклучително трошоците на државните организациски комитети. Сепак, добар дел од тоа го заобиколува Бразил. Дури и ако земјата домаќин го заработи победничкиот чек на 13 јули, преостанатите 323 милиони долари од наградниот фонд на ФИФА оди кај останатите 31 земја учеснички. Фудбалските федерации исто така делат 48 милиони долари од ФИФА за да се подготват за првенството, а 70 милиони одат кај клубовите (повеќето европски) чии што играчи се избрани за националните селекции што ќе играат на турнирот. Првата награда од 35 милиони долари е помалку од 1% од приходот што организациското тело го заработува директно од маркетиншките настани во четиригодишниот комерцијален циклус. Обезбедувачите на ТВ преносите и спонзорите учествуваат најмногу во приходот на ФИФА од четири милијарди долари.

јавност почна да се прашува дали организацијата на првенството е доведена во опасност. Иако протестите најверојатно нема да престанат и за време на одржувањето на настанот, тешко може да се предвиди колку точно штета ќе предизвикаат. Исто така неизвесно е колку немирите ќе влијаат врз повторното кандидирање на претседателката Дилма Русеф на изборите оваа година. Ако партијата на Русеф остане на власт, тоа ќе ја орасположи бизнис заедницата која претпочита стабилност, а не изненадувања. А, секој вид на насилство за време на Мундијалот веднаш ќе го смени расположението на електоратот кој што веќе е вознемирен од досегашните нереди.

Европските телевизиски мрежи платија најголем дел од 1,7 милијарди долари за правата на пренос, обезбедени досега, според финансиските извештаи изминативе три години. Шесте главни партнери на СП – Adidas, Coca-Cola, Emirats, Hyundai, Sony и Visa – плаќаат 177 милиони долари заедно годишно. Тоа се 708 милиони долари за четири години. Осумте спонзори – Budweiser, Castrol, Continental, Johnson & Johnson, McDonalds, Moy Park, Oi, Yingli – заедно плаќаат 524 милиони долари. Околу 120 милиони долари е заработката од бразилските “национални“ спонзори, според финансиските извештаи 20112013.

Финалето ќе го гледа секој седми човек на планетава

ФИФА исто така заработува и стотици милиони долари од продадените билети, плус од агенциите што обезбедуваат право да продаваат корпоративни седишта, како и продажбата на лиценцирани производи. Како што знаат оние што протестираат во Бразил, приходот на ФИФА во земјата

Капитал број 762 06.06.2014

64

www.kapital.mk

бизнис и спорт БРОЈКИ

14 2 2 1,3 1,7 323 35 36,3

милијарди долари е досегашната цена на организацијата на СП 2014

милијарди долари е трошокот на ФИФА за првенството

милијарди доларие чистата добивка на ФИФА од овој мундијал

Три милијарди од туризмот за време на Мундијалот очекува Бразил

Б

разил очекува околу 3,7 милиони туристи за време на Светското првенство, од кои што 600.000 ќе бидат од странство. Со приближно два милиони летувачи што ќе посетат некој меч од Светското првенство или некој од придружните настани, се очекува туризмот на бразилската економија да и донесе три милијарди долари

од СП кое трае еден месец и ќе почне на 12 јуни. Странските туристи се очекува да трошат повеќе од домашните, просечно по 2.500 долари од човек. Владата вели дека сака да го искористи Светското првенство за да ги натера странските посетители повторно да дојдат во земјата откако турнирот ќе заврши.

домаќин не се оданочува. Спонзорите на СП и медиумите исто така имаат даночни ослободувања за своите операции, што беше предуслов Бразил да може да конкурира за организацијата во 2007 година. Меѓутоа, ФИФА прилично потроши во Бразил досега. Светската куќа на фудбалот досега даде 222 милиони евра на организацискиот комитет, а уште пари ќе се слеат во последните подготовки, за плаќање на основни услуги и сл. Во февруари годинава, ФИФА потроши околу 20 милиони долари за генератори за струја потребни за реализирање на телевизиските преноси. “Се вклучивме затоа што не се работи само за пари. Се плашевме дека нема да може да ја испорачаме навреме потребната енергија. А, без неа, нема пренос на Светското првенство“. Инвестициите на ФИФА вклучуваат десетици милиони за ТВ продукција со цел да се постигне најголемата гледаност на мечевите досега. Во 2010 година, финалето помеѓу Шпанија и Холандија го гледаа 530,9 милиони луѓе. Повеќе од 900 милиони гледаа барем една минута од мечот пред ТВ екраните, а кога ќе се додадат и екраните поставени на јавни места, бројката стигнува до една милијарда луѓе. Трошењето на ФИФА за билети, сместување и ИТ услуги исто така ќе и помогне на бразилската економија.

Церемониите на извлекување за квалификациските групи во Рио ди Жанеиро во јули 2011 година и финалните турнири во Коста до Сауипе минатиот декември додадоа уште неколку милиони.

ФИФА реинвестира 75% од приходот

Целосната финансиска слика за СП 2014 ќе биде јасна дури следниот март, кога ФИФА ќе ги објави извештаите за 2014 година. Вообичаено, бројките го достигнуваат максимумот во годината кога се одржува првенството. Паричните резерви на ФИФА се 1,4 милијарди долари, што ќе ги покријат трошоците за организирање на останатите турнири - како СП за жени, првенствата за јуниори и младинци, Летните олимписки игри, СП за клубови – доколку главната атракција се откаже поради некоја причина. ФИФА во фудбалот реинвестира околу 75% од својот приход, вклучувајќи ги грантовите од 250 илјади долари што секоја година им ги исплаќа на сите 209 фудбалски федерации, нејзини членки. Шесте континентални управувачки тела добиваат по 2,5 милиони долари годишно, а 27 милиони долари беа потрошени во 2013-та на развојни проекти, како што се фудбалски терени и тренинг центри. На овие 27 милиони долари се додаваат 36,3 милиони долари за менаџерски бонуси, а вкупните трошоци за плати на

милијарди долари платија главните спонзори и партнери на СП досега

милијарди долари се платени за правата за ТВ преноси досега

милиони долари е наградниот фонд на ФИФА за ова СП

милиони долари ќе добие победникот на СП 2014

милиони долари се бонусите на топ менаџментот на ФИФА Извор: Associated Press

администрацијата на ФИФА која брои 450 луѓе, лани беа 102 милиони долари. Од ова се гледа дека ФИФА секако може да ги покрие сегашните и идните трошоци. Продажбата за ТВ правата за следните две светски првенства на мрежите Фокс и Ал Џезира, меѓу другите, и обновените договори со долгогодишните комерцијални партнери Адидас и Кока-Кола ќе обезбедат уште пет милијарди долари во касата на ФИФА само од СП во 2018 година што ќе се одржи во Русија.

СЕМИНАР НА ТЕМА:

ЗАПОЗНАВАЊЕ СО НАЈНОВИТЕ ИЗМЕНИ И ДОПОЛНУВАЊА НА ЗАКОНОТ ЗА ЈАВНИ НАБАВКИ И НАСОКИ ЗА НИВНА ПРАВИЛНА ПРИМЕНА („СЛ. ВЕСНИК НА РМ“, БР.28/14 ОД 06.02.2014 ГОДИНА)  26 jуни 2014 година, од10:00- 16:00 часот

Капитал Aкадемија, Скопје

Изминатиот период стапија на сила повеќе измени и дополнувања на Законот за јавни набавки („Сл. весник на РМ“ бр.148/13, 28/14 и 43/14). Се со цел да се запознаат економските оператори со последните измени и дополнувања, на што да внимаваат понудувачите и како измените ќе се рефлектираат при изготвувањето на понудите и учество во постапките за јавни набавки, Капитал академија организира еднодневен семинар на тема: „Запознавање со најновите измени и дополнувања на законот за јавни набавки и насоки за нивна правилна примена”. ПРОГРАМА:  Последни новини во системот на јавни набавки  Поднесување на конечна цена  Насоки за подготовка на понудите и на што да се внимава  Новини кај технички дијалог и негативни референци  Достапност на податоци и информации преку ЕСЈН  Електронски систем за јавни набавки и е-аукции  Жалбена постапка Семинарот е наменет за: сите деловни субјекти (економски оператори) кои учествуваат во постапките за јавни набавки.

ОБУЧУВАЧИ:

Обучувачите се еминентни експерти за јавни набавки. Сите заинтересирани за учество во семинарот можат да се пријават најдоцна до 23 јуни 2014 година.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

специјален прилог

13 INOVATIVNOST ЈУНИ 2014

Иновативност, иновативност, иновативност... Целиот деловен свет зборува на оваа тема! Што ново да се понуди на пазарот? Како да се подобрат деловните процеси? Како да се најдат нови начини да се стигне до потрошувачите? Како да се пронајде вистинската ниша за вашите деловни идеи?... Ова се само дел од прашањата кои ги мачат менаџерите и претприемачите ширум светот. На тема иновативност не се имуни ни македонските компании. Напротив. Расте интересот и за самиот концепт на иновативност и за можностите и начините како иновативни проекти да се имплементираат во македонската економија Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: aleksandra.stojmenova@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110

ВО ОВОЈ СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ “ИНОВАТИВНОСТ“ ВЕ ИНФОРМИРАМЕ:  Детално и прегледно – какви можности за македонските компании отвора Фондот за иновации? Кој може да конкурира за истиот? Каков тип на компании и проекти ќе се поддржуваат?  Какво е досегашното искуство на македонските компании кога станува збор за воведување новитети? Во кој сегмент македонските компании се најактивни при воведување на новитети?  Како најефикасно да обезбедите финансирање на нови проекти? Колку македонските банки имаат сенс за иновативни проекти?  Ви пренесуваме позитивни искуства од регионоткако бугарските, хрватските, словенечките компании се “хранат“ со иновативна енергија?  Кои се најиновативните компании во светот? ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА

Капитал број 762 759 06.06.2014 16.05.2014

66

www.kapital.mk

на руЧек со...

Слободан Унковски режисер

Na[ata umetnost ima izgubeno kontakt so @ivot

www.kapital.mk

Капитал Капитал број број762 762 06.06.2014 06.06.2014

на руЧек со... „Битни теми на современоста не се опфатени воопшто од нашиот филм и театар. Малверзации на транзицијата, емиграција на младите, етнички односи... Љубов! Па ние немаме скоро ниту еден љубовен филм! Ние на телевизија го живееме турскиот живот, нивните проблеми, нивното општество. Нема никаква сериозна играна продукција. Нема ниту образовни програми. Се е замрено. Нашата уметност и во театар и на телевизија има изгубено контакт со животот. Да се држи гледачот, односно граѓанинот на друго место, да бере туѓи гајлиња и да не се занимава со тоа што му е пред нос“ – вака врвниот театарски режисер, Слободан Унковски го дефинира клучниот проблем на македонскиот театар и филм деновиве, додека за читателите на „Капитал“ споделува и интересни моменти од неговото богато животно и професионално искуство.

t

На ш ето м ен и Од богатото мени на ресторанот Арабеска се одлучивме за сајата „Сан драј“ и пршута со диња.

tot!

пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

К

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

ога го слушате Слободан Унковски како зборува, не знаете дали повеќе уживате во неговите анегдоти и приказни од богатото животно и професионално искуство или во апсолутно прецизните дијагнози на актуелните општествени аномалии коишто тој ги поставува повторно во негов уникатен стил. Ако го прашате него, ќе ви рече дека не сака да размислува за минатото и дека животната филозофија му се движи единствено во еден правец – напред. Сепак, сплетот на театарски претстави и телевизиски проекти под негова режисерска палка коишто во клучни општествени моменти испратија и такви клучни пораки, не дава да не се проговори и за тие моменти, кои се дел од поблиското, а дел од подалечното минато. „Фауст“ на Слободан Шнајдер, „Театарски илузии“ на Пјер Корнеј, „Буре Барут“ на Дејан Дуковски, „Шини“ на Милена Марковиќ, „Галеб“ на Антон Павлович Чехов, „Брод за кукли“ на Милен Марковиќ, „Пер Гинт“ на Ибзен, „Изгубени Германци“ повторно на Дејан Дуковски, „Огнени јазици“ на Горан Стефановски... се само дел од неговите врвни нови и постари, театарски достигнувања. Токму така се движеше и нашиот разговор – помеѓу она што било и она што е, заедно со сите последнично - причински компоненти, во рамките на кои Унковски поентира дека клучниот проблем во македонската уметност во овие денови е што таа систематски се држи надвор од реалниот живот, само за граѓанинот да може да мисли на туѓи гајлиња, наместо на тоа што му се случува пред него.

Раскинувањето со минатото бара една посебна уметност и во театарот и во животот

„Во Скопје сум роден, во Дебар Маало, на Орце Николов живеев пред земјотресот, потоа се преселив на Водно кога моите добија барака, но детството го поминав тука во овој дел од градот. Луѓето се врзуваат за градови и за места поради

67

луѓето или настаните кои таму им се случиле, така што за мене Скопје, особено овој дел од Дебар Маало е безмерно значаен. Имавме голем двор, секогаш имавме кучиња и такви се моите спомени седенки на тераси, играње фудбал до доцна во ноќта, Пионерскиот дом Карпош во којшто работеше мајка ми и каде што за прв пат имав допир со театарот, сето тоа е дел од моето детство... Се сеќавам потоа и на поплавата и на земјотресот, тоа се е дел од моите спомени.“ ја почнува Унковски својата приказна. „Нема веќе такви слики од разиграни деца по скопските улици“ му велам, а тој коментира: „Животот не може да запре во кои и да се години, сега не ни може да биде исто како во 50-тите или 60-тите години на минатиот век и тоа е сосема нормално, се е променето веќе. Јас сум растен на дрва, по керамиди, по дворови, со зелени сливи, со извидници, бев дел од младите што го пошумуваа Водно, имав рачно правен велосипед и го обожував. Но, знаете, тоа време помина и веројатно не ни треба да се врати“ вели тој. На прашањето како се одлучил токму за режијата како животна преокупација, Унковски вели дека многу сакал да пишува и многу читал и тоа му давало еден полет во таа насока. „Во пионерскиот дом играв во две претстави. Ме возбудуваше многу музиката иако никогаш не сум завршил музичко, ниту знам да свирам или пеам. Од една американска помош во тоа време стаса едно буре со џамлии, жолто сирење и едно бенџо. И едно два месеци барав учител за бенџо, во Скопје тие години немаше, никогаш не се научив да свирам и го вратив бенџото. Кога бев во гимназија, учев во Јосип Броз, напишавме со Аљоша Руси, еден текст, една сатира, која ја режираше Владимир Милчин, тогаш ученик во четврта година и имавме премиера во стариот МНТ. На крајот на премиерата се појавивме ние на сцена, многу девојки се качија да ни честитаат и не бакнуваа и тогаш си реков – ова е мојата професија, ова е за мене. (се смее, н.з) „Но, сепак не ќе да е популарноста или препознатливоста таа која ве водела. Сепак не сте станале актер, туку режисер. Вие сте се одлучиле сепак да бидете во позадина, додека актерите главно ја собираат славата...“ коментирам јас, а тој додава: „Така е, актерот е секогаш тој што е попознат, но за мене тоа се две различни

Капитал број 762 06.06.2014

68

www.kapital.mk

на руЧек со...

професии и преминот од една во друга бара специјализација, школо... Знаев дека не сум за глума, туку за пишување, режија. Работев две три претстави во Скопје, сфатив дека тоа е она што ме интересира, конкурирав на академијата во Белград и таму ме примија. Ова сега звучи едноставно, но не беше така едноставно. Потоа почнав да работам како асистент во “Југословенско драмско позориште“ и еве веќе 42 години сум во оваа професија. Кога го прашувам за неговите студентските денови, Унковски почнува да ја презентира неговата главна животна филозофија - дека завршените приказни мора да се оставаат зад себе. „Една од најважните работи во мојата професија Уметноста на завршувањето. Тоа што сте го сработиле да знаете да го оставите и да одите понатаму.“ XX Не е ли тоа многу тешко? „Да. Раскинувањето бара една посебна уметност и во театарот и во животот. Но, мојата филозофија е заокружените светови да ги оставам зад себе, сум дошол во Скопје, сум ја направил „Огнени јазици“, сум заминал, па сум отишол во Загреб, сум ја направил „Три сестри“, сум заминал веднаш после премиерата...Така е и во животот. Ако немате таква филозофија, значи не живеете сега, туку некаде таму во минатото Драго ми е да се сетам, да раскажувам анегдоти, но во суштина сакам да мислам за напред, а никако за назад, дури и сега кога имам волку години.“

Без комплетна доверба, не можете ниту да добиете максимум, ниту да дадете

Го прашувам дали има некоја претстава што му е особено при срце: „Сите претстави се израз на некои

мои состојби во тој момент. Независно од темата секогаш сум ги правел со поткрепа од мојот живот. Мојот метод на режија којшто и го предавам се вика – „медуза стратегија“. Тоа значи од исто базично чувство да се разбере материјата што ја работиме. Сите претстави се дел од мојот реализиран или нереализиран живот, дел од моите сеќавања, емоции, планови. Изборот не доаѓа со одлука, едноставно се појавува.. Неправедно би било да издвојам, оти колку и да звучи како клише, тоа се сепак мои деца.“ Многумина актери велат дека е најдобриот режисер со којшто некогаш работеле, не само поради неверојатниот талент, туку пред се од аспект на неговиот однос со соработниците и моделите на работа коишто тој ги практикува. Како Унковски ги коментира овие комплименти? „Јас можеби го водам процесот, некои претстави имаат и 50/60 актери и тука мора да се менаџира, но јас верувам дека со раздавање на љубов и пред се доверба во нив, можам многу да добијам и да ги стимулирам да направат исчекор и самите да се изненадат од себе колку можат. Да си ги поместат сопствените граници. Да бидат сигурни дека ако скокнат и во мрак, јас ќе бидам таму да ги дофатам. Тоа е битно прашање за напредок особено на актерската игра. Никој не знае што може да одигра, има идеја за своите можности, но кога е несигурен и не му верува на режисерот докрај или не му е јасно што режисерот точно бара, тој се враќа на некое свое издание од некоја претходна претстава и го рециклира и тоа не е свесно, инстинктивно е. Јас се обидувам да ги стимулирам да го истражат непознатото во себе, за кое можеби не се ни свесни.

И во многу мои претстави, значајни глумци направиле исчекор, оти биле сигурни, па имало коментари дека досега ги немаат видено во такво издание. Тоа е моја најголема среќа, на тој начин вие влечете максимум од своите соработници. Има режисери кои сакаат да командуваат, но јас никогаш не сум прешол на таа страна. Верувам само во атмосфера на комплетна доверба и трпение.“

На телевизија го живееме турскиот живот, гледачот се држи надвор од реалноста

Природно, тој е особено критичен кога зборува за состојбите во македонскиот театар во овие времиња: „Пред само дваесетина години, тој беше меѓу водечките театри во регионов. Секоја година со разни претстави од Македонија одевме и победувавме по фестивали, но пред се, се знаеше дека кога некаде гостува театар од Македонија, тоа е спектакл, сите го очекуваа тој момент. Сега, без разлика на сите технички капацитети со кои располага, дојде во фаза, без да се навредат моите колеги, на едно провинциско, само скопско значење. Тој веќе е небитен надвор од Скопје. Ќе се одигра претстава, ќе се напише некоја позитивна рецензија и тоа тука ќе остане. Објективно, македонскиот театар, освен можеби некои битолски претстави, не е подготвен да биде дел од некое пошироко натпреварување. И кога ги слушам, како велат дека „оваа претстава ќе покаже какви се техничките капацитети на МНТ“ не знам дали има нешто посмешно. Техничките капацитети се битни, но театарот е уметност, не техника. Две штици и две буриња и тоа е театар. Злато, сребро по ѕидови, во ред, не сум против тоа,

Во спорот со Грција да се спротивставиме со култура

Н

еверојатно е интересен ставот на Унковски виза ви спорот за името со Грција:„Во најголемиот театар во Атина направив две претстави, и во Солун, па во Епидаурус, пред 15 илјади гледачи. Комплициран е проблемот, но нема проблем што не може да се реши. Ние не сме свесни за нивното чувство во врска со името Македонија, а од друга страна прифаќаме дека Македонија е дел од еден поширок регион. И ние велиме Пиринска, Егејска... Понекогаш имам чувство дека некои прашања кои не ни смеат да бидат дел од дебатата стануваат или ни се презентираат како најважни. Да се викаме поинаку освен Македонци? Јазикот да ни биде поинаков освен македонски? Нема жив Македонец, кој ќе се согласи на тоа. А дали ќе има придавка после зборот во името, тоа е веќе прашање што треба да се дефинира кога се определуваат државните приоритети и каде Македонија сака да оди.

Она што е најбитно е да не бидеме инфериорни! Јас одев во нивниот театар како професионалец и бев дочекуван и испраќан како победник. Ќе ви раскажам една случка, на една наша средба со нивниот сегашен министер за надворешни работи Евангелос Венизелос кога бев министер за култура. Одам јас на средбата и Венизелос ме дочека со некаква негативна енергија. Му реков: -да не заборавиме дека до пред 100 години сме живееле во иста држава и вашиот и мојот дедо ако имале пасош, тој бил турски.Знаете, мора да бараме начини за комуникација, да ги потенцираме сличностите, а не разликите, да се натпреваруваме со креација, со култура, со победнички дух, но никако да не со оваа позиција на напатено и загрозено јагне нападнато од волци,. Доста покажуваме дека сме загрозени, доста веќе бањање во крвта на минатото, аман, доста веќе со паранои и гледање назад само во селективна и модифицирана историја. Мора да се ставиме на исто рамниште и со Грција и со Европа. Никој веќе не верува во нечија наивност и глумењето жртва веќе нема да ни помогне. Мојот став е - Јас сум Македонец и има да покажам колку сме ние способни, ако не и поспособни од сите наоколу.

www.kapital.mk

Капитал број 762 06.06.2014

69

Доделување на наградите на Атинорама за најдобра претстава во таа сезона во Атина / победник "Четвртата сестра" на НТ на Грција во Атина. Унковски со актерките Марија Нафпљоту и Амалија Мутуси и директорот на НТ, прославениот грчки актер Никос Куркулос Грчкиот претседател Папуљас на сцената на НТ на Грција во Атина ни ја честита премиерата на Кралот Лир од Шекспир со Димитрис Каталифос во насловната роља.

Многу генерации израснаа со единствената и неповторлива, хумористично - едукативна емисија за деца – Бушава азбука режирана токму од Слободан Унковски но тоа не е суштината на оваа уметност. Најголемиот проблем на македонскиот театар, но и на македонската телевизија е што тој го изгуби контекстот со животот на средината. Ние немаме ниту една претстава која на кој било начин посериозно се занимава со каков и да е аспект на современиот живот.“ вели Унковски. Тука забележувам: „Да, кога неодамна го гледав трејлерот за „До Балчак“, прво прашање што ми падна на ум беше зошто ниту еден наш филм или претстава не се занимава со современоста? Нека е комедија, нека е љубовен филм, нека е трилер... Зошто мора тематиката да биде исклучително во историски, комитски или воен контекст?“ Тој одговара: „Верувам дека „До Балчак“ ќе биде квалитетен и добар филм, но ви ја разбирам поентата. Знаете, се зависи од тоа кој ги дава парите. Ако тоа е фонд за филм или Министерството за култура и ако тие сакаат да форсираат филмови со одредена тематика, за историјата, тогаш такви ќе се појават. Има битни теми на современоста кои не се опфатени воопшто. Малверзации на транзицијата, емиграција... Љубов! Па ние немаме ниту еден љубовен филм! Видете, ние на телевизија го живееме турскиот живот, нивните проблеми, нивното општество. Нема никаква продукција. Нема ниту образовни програми. Се е замрено. Нашата уметност и во театар и на телевизија како да има изгубено контакт со животот. Власта тоа го спонзорира. Да се држи гледачот, односно граѓанинот на

друго место, да бере туѓи гајлиња и да не се занимава со тоа што му е пред нос.“ вели тој.

Ако немаат што да кажат - или се подмитени или се задоволни... а тоа значи ова бил нашиот капацитет

Неговата претстава „Огнени јазици“ се појави во период во којшто улогата на словенските просветители Кирил и Методиј и нивната врска со нашата нација се минимизира. Со Унковски ручавме токму во месецот на словенските просветители, па неминовно е прашањето – зошто од сите словенски народи ние најслабо ја негуваме врската со нив и словенското потекло? „Битно е словенското потекло, не се работи само за тоа, се работи за тоа дека во 8 век имало тука некој што работел на азбука, имало универзитет, ширел писменост. Тоа за почит. Можеме да учиме во школо дека тие е битни и се наши, но во реалноста ги отуѓивме, што од лоша намера, што од неукост, но со тоа ги размрдавме темелите на нашата нација..“ вели тој Тој вели дека можеби клучниот проблем е што од Македонија е протерано правото на различно мислење. „Тие што мислат поинаку или се деградирани, или нема за нив многу работа, или се во затвор во крајна линија. Три сестри од Чехов што ја правев во Загреб беше прогласена за претстава на годината. Ако сам не пратам соопштение, никој за тоа нема ниту да се заинтересира, ниту да објави, затоа

„Три сестри“ од Чехов Унковски ја режираше во Загреб прогласена за претстава на годината во Хрватска што провладините медиуми не пишуваат ништо за оние кои не се членови на партиите на власт“ XX „Државата не ја интересира“, прашувам. „Државата? (се смее, н.з). Не, не, одамна сум расчистил јас со моите очекувања од државата. Како гледате на очигледната партизација на театарските работници? Актерите станаа маши за манипулација. Не е проблем политичкиот став, проблем е нивното вазалство. Ако не се појават гласови за промена, не одиме напред. Јас сум легалист. Ако некој е избран на фер избори, тој е избран, но мора да се бориме за правото на различно мислење. Тоа го снема од Македонија и никој не смее да затвора очи пред тој факт.“ вели тој. И продолжува: „Сведочиме на една желба да се контролира се. Нема област, значи од спортски сојуз, преку играорна група, па се до месна заедница, се треба да е контролирано. Ориентирани се властите така што се што не е нивно, автоматски е против нив“ вели Унковски. Кога го прашувам кое е чарето, тој одговара: „ Јас имам 65 години. Не сум опериран од одговорност, но јас сум направил што сум направил и се уште правам. Има луѓе кои допрва цел живот треба да го поминат тука. Ако тие немаат што да кажат, тоа значи или дека се малку подмитени, или дека се задоволни или се плашат едноставно немаат капацитет за менување на работите“

| Специјален прилог | Летно реновирање |

Kapital sovetuva

Kako da go napravi renoviraweto poe пишува:

Габриела Делова

Н

gabriela.delova@kapital.mk

езадоволни сте од изгледот на вашата канцеларија или вашиот дом? Ви здодеа опкружувањето во кое минувате најголем дел од денот? Се заситивте од амбиентот во кој што живеете и работите? Ако одговорот на овие прашања е потврден тогаш дефинитивно е време за промена! Најчесто, со доаѓањето на пролетта и летото, раздвижената и колоритната атмосфера во природата ги буди нашите сетила и го подобрува нашето расположение, но и не инспирира да промениме нешто во амбиентот впо кој што го поминуваме најголем дел од времето. Тогаш се раѓаат и креативноста и потребата да се направат промени. Пролетта и летото важат и за

70 | 6 јуни, 2014

Станете креативни дури и ако не можете да си дозволите темелно реновирања во моментот, се уште може да направите промени во домот или канцеларијата со што ќе дадете освежувачки изглед на просторот. Само промена на бојата, осветлувањето или нови завеси може да направат одлична промена.

Специјален прилог | Летно реновирање |

Временските услови можеби го одложуваат почетокот на реновирањето. Но планирањето и првите подготовки се веќе тука. Со цел да заштедите време и нерви, Капитал ве советува, како полесно и со пократок буџет да ја остварите вашата идеја

ite ednostavno?

Една од најчестите грешки при реновирање е непознавање на мерките и димензиите. Несоодветни мерки - дури и милиметар може да направи разлика

сезони кога секој од начесто се прави реновирање. Таквиот тренд секако не ја одминува ниту Македонија. Тоа ни го потврдија и компаниите кои ги консултираше “Капитал“. Во „Проспера“, компанија специјализирана за продажба, монтажа и сервис на врати и столарија, велат дека раздвиженоста веќе се чувствува. „Постои поголема раздвиженост во овој период. Се почесто се бараат ПВЦ, врати, столарија што укажува дека пролетните реновирања почнуваат“, велат оттаму. Но се чини, раздвижувањето не е секаде случај. Истото го потврдуваат и од „Електрометал“ Скопје. Велат стандардно, овој период постои поголема раздвиженост. „Има разлика од сезона во сезона. Пролетта и летото стандардно се чувствува поголема раздвиженост. Ние сме подготвени за тоа. Се бараат производите кои се бараат и вообичаено, сега само во поголеми количини“, велат оттаму. Од “Прима мебел“, пак, велат дека лошите временски услови во овој период од годината го одложија стартот на сезоната за реновирање, поради што продажбата на мебел кај нив оди послабо од вообичаено за овој период. „Продажбата во моментот е малку намалена. Причината за тоа веројатно се временските услови- никој не се одлучува сега да реновира. Чекаат тоа да го направат кога ќе се разубави времето. Инаку она што најмногу го бараат клиентите се кујни и трпезариски маси“, велат од оваа компанија. Освен временските услови, економската криза и намалените буџети секако се дел од причините поради

6 јуни, 2014 | 71

| Специјален прилог | Летно реновирање | кои честопати се наметнува дилема дали да се прави реновирање или не. Па така, во сета оваа разиграна и позитивна атмосфера, помислата за „расфрлање“ и трошење пари за промена на вашите простории честопати знаат да создадат голема

главоболка. Што да се реновира? Како да се направи тоа за што помалку пари? “Капитал“ ве советувакако да го направите овој процес по едноставен и како со помалку пари да ги постигнете вашите очекувања.

И со помал буџет реновирањето е можно

Во услови кога целиот свет се соочува со финансиска криза, одвојувањето средства за разубавување на вашето опкружување честопати знае да биде тежок процес.

SOVETI ZA USPE[NO RENOVIRAWE NA VA[ATA KANCELARIJA

З

а реновирањето на работниот простор да го направите успешно треба да ги земете предвид следните совети: Бидете на чисто зошто реновирате - што сакате да постигнете со реновирањето? Дали сакате да останете во тој простор уште 10 години или можеби само уште две? Дали промените што ги правите се за вашите клиенти или за вас? Дискутирајте ги и одредете ги вашите цели. Зошто погрешен почеток во реновирањето може да биде скап почеток Идентификувајте ги причините за реновирање- што е она што ве тера да реновирате? Сакате да го промените уредувањето на самиот простор, сакате да ја надградите технологијата или сакате само козметичко освежување. Идентификувајте ги причините и поврзете ги со буџетот да видите дали вашите желби одговараат со можностите. Имајте предвид дека буџетот за кречење, за боја тешко може прецизно да се предвиде. Создадете тим- дури и нешто едноставно како менување на канцелариските столчиња бара истражување и размислување. Ризикот да се направи грешка е помал доколку повеќе луѓе работат на проектот. Додека ја избирате новата маса за вашата конференциска сала доволно е некој од тимот да ја измери ширината на вратата и да се види дали саканиот мебел може да се внесе во канцеларијата.

1.

2.

3.

Трговија Трговија (Продажба) на големо ина мало големо и мало со ламинатни со ламинатни подовиподови Ул.Александар Турунџев Ул.Александар Турунџевбр.55, бр.55 Стара Чаршија Стара Чаршија| Битола Битола 6- 076 јуни, 2014 тел: 047 237 665; 35 44 тел: 047 237 665; 076 35 44 00 00

72

Не очајувајте. И со пократок буџет може да се направат фантастични измени, велат експертите. Но, за да го направите тоа потребни ви се следните совети: Одвојте време за планирање и дизајндеталното планирање пред да почнете со самото реновирање може да ви заштеди многу време и пари. Ова ќе помогне да се избегнат и неочекуваните и непредвидливи промени. Треба да ја знаете вистинската состојба на просторот кој сакате да го реновирате и да се консултирате со сите изведувачи за кои промени се неопходни и која е цената за истите. Експертите велат дека со ваква детална подготовка може да заштедите 10% до 20%. Цените на изведувачите споредете ги со вашиот буџет- кога ќе ги знаете цените за сите промени што сакате да ги направете ќе знаете што може да очекувате со буџетот кој сте го издвоиле за реновирање. Кога ќе ја имате целосната слика, идентификувајте начини преку кои може да заштедете. Одвоите ги промените што сакате да ги направите, како промени кои мора да се направат и промени кои би било убаво да се направат и отстранете ги луксузните идеи кои не можете да си ги дозволете со вашиот буџет. Размислете дали дел од промените можете да ги направите сами- ако сте сигурни дека имате вештини и знаете дел од работите да ги направите сами- како бојадисување на пример- тогаш направете го тоа сами. Така ќе заштедете пари. Сепак, ова е меч со две острици. Доколку не знаете како да го направите тоа, немојте да се впуштите во ризик. На тој начин место да заштедите, може само да ги дуплирате трошоците и да изгубите повеќе време отколку што е потребно за реновирање. Купувајте ги работите сами- место изведувачите да го направат тоа за вас, работите што ви се потребни за реновирање направете ги сами. Поминете низ неколку продавници кои нудат материјали и мебел кои ви се потребни, и одберете ја цената која вас најмногу ви одговара.

1.

2.

Можеби најдовте канцелариски столчиња од 1000 долари кои гарантираат дека ќе се чувствувате како да седите на облак. Но фактот е дека во моментот кога овие столчиња ќе бидат внесени во вашата канцеларија, нивната пазарна цена веројатно ќе се преполови

4.

Одредете ја вашата почетна позиција- со што сакате да почнете? Дали канцеларијата е во добра состојба? Дали сите уреди се адекватни? Утврдете дали во канцеларијата има доволно струја и дали е во ред системот за затоплување и ладење и колку тие одговараат со вашите замисли при реновирањето. Одлучете што сакате и од што имате потреба- можеби најдовте канцелариски столчиња од 1000 долари кои гарантираат дека ќе се чувствувате како да седите на облак. Но фактот е дека во моментот кога овие столчиња ќе бидат внесени во вашата канцеларија, нивната пазарна цена веројатно ќе се преполови. Можеби подобро е да одредите од што имате

5.

www.facebook.com/stilisimo.bitola

потреба наспроти што сакате. Кога размислувате за целите и што сакате да постигнете со реновирањето, размислите како реновирањето ќе направи долгорочен успех во вашето работење, не само краткорочно. Креирајте реален распоред- идеално, реновирањето треба да се прави кога е намален интензитетот на работа со цел да не влијае на вашите бизнис резултати. Работите кои треба да ги имате на ум меѓу другото е и достапноста на оние што ќе го прават реновирањето (дали можат да го направат тоа што вие го барате во период кога вие сакате) Размислете за „зелена“ инвестиција- што е она што го реновирате? Можете ли да му дадете „зелена“ димензија? Енергетско ефикасни прозорци? ЛЕД осветлување место флуоресцентно? Креирање на зелена канцеларија може да ја зголемува репутацијата на канцеларија.

6.

7.

3.

4.

Специјален прилог | Летно реновирање |

5.

Станете креативнидури и ако не можете да си дозволите темелно реновирања во моментот, се уште може да направите промени во домот или канцеларијата со што ќе го освежите изгледот на просторот. Само промена на бојата, осветлувањето или нови завеси може да направат одлична промена.

Размислете за енергетска ефикасност

Инвестицијата во енергетска ефикасност при реновирање или дизајнирање на вашиот нов дом или канцеларија може да ви помогне да заштедете многу енергија и пари на долг рок. При реновирањето исто така е добро да размислите и за поставување на системот за обновлива енергија како на пример соларни панели или слични уреди, кои ќе ви овозможат заштеда на струјата, заштеда при затоплување на водата и заштеда при ладење и затоплување на вашиот дом или канцеларија.

Секако, за поставување на ваква инсталација ќе мора претходно да се консултирате со експерти во областа кои најдобро ќе ви кажат што да изберете за вашиот дом или канцеларија, доколку се одлучите за енергетска ефикасност. Но, еве неколку едноставни трикови кој исто така може да ги имате во вид доколку сакате да заштедите на енергија. Поставувањето ламби или ТВ уред во близина на термостатот за регулирање на топлината во вашиот дом или канцеларија може да направи вашиот клима уред да работи подолго отколку потребното, зошто термостатот ќе реагира на топлината која ја зрачи ТВ уредот или ламбите. Ставете ги на доволна оддалеченост и заштедете енергија. Осветлувањето на вашите простории прави 10% од вашите трошоци за струја. Како трик за поголема заштеда што го посочуваат експертите е замена на обични ламби со флуоресцентни. При поставувањето на

температурата на вашиот клима уред исто така може да заштеди енергија. Колку е помала разликата меѓу внатрешната температура и надворешната, толку пониски ќе бидат трошоците за ладење на вашата просторија, па така наместете го термостатот на што повисока температура колку што е можно во летните месеци. Доколку живеете во куќа или вашата канцеларија може да биде околу дрва, тоа исто така може да биде од голема помош. Доколку имате дрва околу куќата или канцеларијата може исто така многу да заштедете на струја. Во просек, до 20% од топлината или ладењето се губи доколку вашите врати и прозори не се затвараат добро. За да заштедете енергија, проверувајте ги редовно. Употребата на компјутер во текот на цел ден чини, според пресметките на познавачите, околу 60 евра годишно. Со исклучување од струја на уредите кои секојдневно ги користите, може да заштедите исто така.

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ јуни 2014 Издава: КАПИТАЛ МЕДИА ГРОУП доо бул. Маркс и Енгелс бр.7 зграда 1, влез 1 стан 31 1000 Скопје п.фах: 503 Република Македонија телефон: +389 2 3298 110 факс: +389 2 3298 111 e-mail: kapital@kapital.com.mk Уредник на специјални прилози: Верица Јорданова Автор на прилогот: Габриела Делова Графички дизајн: Николај Томашевски Игор Томашевски Фотографија: Ивана Кузмановска Фотоархива на Капитал Маркетинг: Александра Стојменова Сања Савовска Бобан Ѓорѓиевски www.kapital.mk

Кои се најчестите грешки при реновирање?

1. Купување на евтини материјали 2. Несоодветни мерки дури и милиметар може да направи разлика 3. Прескокнување на подготовките 4. Употреба на погрешни алатки 5. Игнорирање на осветлувањето 6. Да направите се премногу „тренди“- тренди работите најчесто се корисни само на краток рок, зошто веќе утре се наметнува нов тренд 7. Изградба на тесни или ниски врати

6 јуни, 2014 | 73

74

Капитал број 762 06.06.2014

светот на виното

Robert Parker famozniot vinski avokat

А

ко за некого може да се каже дека го одбележал светот на виното на крајот на дваесеттиот и почетокот на дваесет и првиот век, тоа е без сомнение и без конкуренција, Роберт Паркер (роден 1947 година во Балтимор, САД). Наречен “Wine Advocate”, според списанието кое го покренал, но и според неговата првобитна професија на успешен адвокат (до 1984 година), Роберт Паркер не престанал да го збогатува и возбудува винскиот свет. Неговата скала за оценување од 100 поени, на почетокот оспорувана, денес е најприсутниот и најкопираниот начин за оценување на вината. Иако имало обиди да се обезвредни неговата евалуација, таа се покажала како стабилна, јасна и мошне референтна. Роберт Паркер не бил професионалец во винарството. Тој се заинтересирал за виното за време на посетата на својата девојка (сега негова сопруга) која студирала во Стразбур (Франција) во 1967 година. Потоа како страстен аматер, со извонреден нос, почнува во 1975 година да пишува вински прикази и водичи. Неговите блиски велат дека во тоа време на него гледале како на романтик кој се занимава со непрофитно хоби. Од 1978 година веќе го имал концептот на списанието, а првиот број на “Wine Advocate” излегува во август 1978 година со нешто помалку од 600 претплатници. Триесетина години подоцна “Wine Advocate” ќе има 50.000 претплатници во 37 земји на светот. Паркер ја напушта успешната адвокатска кариера и во 1984 година се впушта во вреднување на вината главно од Бордо и Северна Калифорнија, но развива и голема соработничка експертска мрежа која под негово име и методи оценува голем број вина од целиот свет. Неговите водичи за вино од овие области се сметаат за незаменлив патоказ на добрите вина и се нај силниот репер за формирање на цените на добрите вина. Тој е издавач и соиздавач и на списанијата “Food and Wine” и “Business Week”. Во париски “Експрес” пишува вински критики и е првиот странец кој воопшто ја имал таа можност. Пишува и за магaзинот “Форбс”, а потоа и за “Њузвик”, “Тајм”, “Њујорк Тајмс”, “Фaјненшл Тајмс”, лондонскиот “Тајмс”... или безмалку во сите светски релевантни изданија. Велат дека ако Роберт Паркер оцени вино

Недамнешните високи оцени за вината Бела Вода и Барово на ТИКВЕШ, доделени од Wine Advocate од Роберт Паркер, се од извонредно значење зашто се работи за единствени вина со вакви оценки од поширокиот балкански регион со над 90 поени, тоа за компанијата значи поголема продажба. Од создавањето на скалата од сто поени и за 32 години оценување и неколку десетици илјади оценувани вина, тој само во 224 случаи поделил цела “стотка” и тоа за одредени годишта или берби. Од нив 196 биле црвени, а 28 бели и десертни. Неговите ставови предизвикуваат негодувања и кај цели земји, вински производители. Така, на пример, пред неколку години Роберт Паркер во едно интервју го оценува развојот на винарството во светот и вели дека сега засега во светот вино прават во Франција, а Италија и Шпанија набргу ќе ја досегнат Франција, а дека сите други нив ќе ги имитираат! Оние кои го знаат велат дека има извонреден нос и меморија за вино. Самиот има изјавено дека може да се присети на сите вина кои ги испробал во последните триесеттина години. Тоа значи неколку десетици илјади вина. За својот придонес во афирмирањето на светското винарство тој е одликуван со највисоките државни ордени на Франција, Италија и Шпанија. Тој го има највисокиот степен на орденот на “Легијата на честа” од Франција, доделен лично од претседателот Ширак во 1999 година во Елисејската палата. Во Италија орден му доделува Берлускони, а во Шпанија кралот Хуан Карлос. Овие признанија ги добива за општиот придонес во ширењето на винската

култура. Го именуваат како “најсилниот критичар на сите времиња”, “сензуален страственик на виното”. Училишта за вино и храна во САД го носат неговото име. На сета моќ што ја има во оценувањето на квалитетот на виното, тој е изложен и на жестоки критики. Критичарите велат дека виното во светот е подложено на “паркеризација”, односно дека производителите се стремат кон тоа да прават вина како што нему му се допаѓаат. Но, одговорот е јасен - вината кои Паркер ги оценува со високи оценки им се допаѓаат и на потрошувачите во целиот свет. Неговата филозофија за виното се содржи во една негова изјава која вели дека : “Tоа што е најважно за виното, тоа е неговата индивидуалност, аромите и единствениот и фасцинантен вкус. Апсолутно неопходно е тој карактер на виното да се сочува, дури и кога се наидува на тешкотии кај потрошувачите, навикнати на некој интернационален стил“. Во 2012 година тој својот бренд “Wine Advocate” го продава на една компанија од Сингапур, но неговите методи остануваат главни во одредувањето на уредувачката политика на магазинот. Многумина го протолкуваа ова како негово повлекување од винската сцена, а тој во меѓувреме покренува и ексклузивен магазин “100 поени на Роберт Паркер” во кој виното е само една од темите кои се однесуваат на убавите нешта.