764 kapital magazin

cover story

733 milioni evra ]e se zadol@i Makedonija vo 2015 godina. Od kade pari?!

analiza Koi se firmite koi najmnogu i dol@at na dr@avata?

politika Kolku "te@at" novite lica vo politikata?

број 764 цена 100 ден. | 20 јуни, 2014, петок | година 15

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

во овој број СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

петок 20/06/2014 www.kapital.mk

...ЗДРАВО ЛЕТО

NA KO@ATA MORA DA BIDE PRIORITET

OBLACITE I [E[IROT NE SE

ZA[TITA IZBERETE GO OD SONCE! VISTINSKIOT ZA[TITEN FAKTOR

4

interview

Aleksandar Cvetanov

генерален директор на Макпрогрес, Виница

Ni[to ne mo@e da go spre^i na[iot izvozen pohod

MEDICINSKI BILKI ZA PODDR[KA VO LETNIOT PERIOD

NAJDOBROTO LETNO MENI

!

Капитал Капитал број број 764 672 20.06.2014 12.09.2012

4 содржина 4 НАВИГАТОР 06 КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска Чиј е срамот?

14 cover story

733 милиони евра ќе се задолжи Македонија во 2015 година. Од каде пари?!

20 Капитал анализира Кои се фирмите кои најмногу и должат на државата?

24 Интервју

Александар Цветанов генерален директор на Макпрогрес, Виница

www.kapital.mk www.kapital.mk

Издвојуваме Задолжување

Следната 2015 година Македонија треба да се задолжи за вкупно 733 милиони евра за да може да ги отплати долговите што доспеваат за наплата следната година дома и кон странство, како и за покривање на и буџетскиот дефицит. Веќе е се поизвесно дека Владата ќе издаде еврообврзница, но и дека ќе продолжи да се задолжува на домашниот пазар. Капитал анализира кои се можности и стојат на Македонија за задолжување и која е цената која ќе се плати за тоа задолжување.

XX Стр.14

Човекот зад успехот на Макпрогрес

Кога разговарате со првиот човек на компанија со најбрз раст на извозот имате чувство дека бизнисот со кондиторски производи е многу лесен и дека кога имате добра визија и стратегија успехот е неминовен. Александар Цветанов, генералниот директор на Макпрогрес од Виница, потврдува дека 12-годишниот раст и развој на најуспешната македонска кондиторска компанија се должи исклучиво на амбициозни цели, динамична бизнис стратегија и голема пожртвуваност.

XX Стр.24

30 пазар на труд

Побарувачката и понудата на труд се два различни света Создаваме ли Генерација Неработници?

34 Интервју

Мирослав Живковиќ тренинг директор на “FranklinCovey” за регионот

36 инвестиции

Се одржа голема трговска и инвестициска конференција во Кина Инфраструктурните проекти се договрени! На ред е да го зголемиме извозот!

40 политика

Капитал анализира Колку „тежат“ новите лица во политиката?

44 колумна

Ивица Боцевски

политички алалитичар

46 Балкан бизнис и политика

Линијата Јадран-Балтик би можела на Хрватите да им донесе милијарди Хрватска ќе ја брани Европа од Путин

50 свет

14 Создаваме ли армија неработници?

Ако некогаш универзитетската диплома беше гарант за добра работа, добра плата и удобен живот, денес веќе тоа не е така. Мантрата „учи за да не работиш“, со која најчесто растеше денешната млада работна сила, на долг рок создаде само дипломирани кадри, кои не само што тешко наоѓаат работа и добра плата, туку и се помалку одговараат на потребите на пазарот на трудот. Компаниите со години по ред мака мачат во регрутирање на соодветен кадар. Капитал анализира каква е моменталната состојба на пазарот на работна сила.

XX Стр.30

24 Колку “тежат“ новите политичари?

Куќи, станови, долгови, земјоделско земјиште, пасишта, ливади, оружје, благородни метали, апарати за козметички салон. Вака на кратко изгледа списокот на пријавениот имот од новите лица на политичката сцена - министри и пратеници. За дел од нив се уште нема податоци за имотната состојба. За ваквата состојба вината ја презема Државната комисија за спречување корупција, од каде велат дека поради слабиот капацитет со кој располагаат (еден и пол човек одговорен за оваа работа) ненавремено и забавено ги ажурирале податоците.

XX Стр.40

Меѓународната заедница затекната од ескалацијата на ирачката криза До кога ќе се чека крајот на создавањето терористичка држава ИДИС?

53 специјален прилог Здраво лето

70 на ручек со...

Драган Б. Костиќ музички новинар

74 светот на виното ВИНСКИ РЕГИОНИ ДОЛИНАТА НА ЛОАРА Богатството на разновидноста

30

40

Капитал број 764 20.06.2014

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Kolku ovaa lista na sramot mo`e navistina da go zgolemi pla}aweto na danoci? Za nekoj da ima sram, treba prvo da ima dostoinstvo. A onoj koj ima dostoinstvo obi~no pravi se za da ne dojde vo situacija vo koja }e bide zasramen. Pove}eto od onie koi se na{le na ovaa lista so godini ne pla}ale danoci ili pravele se za da izvle~at la`no pari od dr`avata. Dr`avata ako navreme ne prevzemala ni{to za da si gi naplati dolgovite sega e ve}e docna. Tuka se javnite pretprijatija i kompaniite vo dr`avna sopstvenost za koi sega i otvoreno se prizna deka ne pla}aat danoci. ^ij e sramot tuka? Ima li nekoj {to voop{to se srami za vakvoto neodgovorno rabotewe i odnesuvawe?

Ili planira da gi naplati ovie dolgovi?

Чиј е срамот?

И

зминатава недела Управата за јавни приходи ја објави листата на најголеми должници. Потег кој е за поздравување и кој веќе одамна го воведоа и земјите од регионот со намера дека јавното објавување на должниците ќе ја подобри финансиската дисциплина. Односно, ќе ги натера оние кои не плаќаат даноци да си го платат тоа што и го должат на државата откако ќе бидат изложени на срамот на јавноста. Ќе почекаме да видиме дали тоа ќе се случи, оти листата на должници ќе се објавува секој месец, па ќе може лесно медиумите да видат кој се засрамил и си платил данок. На оваа листа се најдоа многу јавни претпријатија, компании во кои државата е газда, фирми кои веќе со години не работат или со години се во стечај, загубари, општини, комунални претпријатија, ресторани, агенции за обезбедување, адвокати, градежни фирми, но и многу мали и непознати за јавноста фирми кои и должат на државата по основ на ДДВ, данок на добивка, придонесе на данок на доход, царина или акциза. Во Македонија има 2.608 фирми кои на државата должат 180 милиони евра за неплатени даноци и 900 граѓани кои не платиле данок за приходите кои ги заработиле. Кај фирмите околу 70% од долгот кон државата е заради неплатен ДДВ, и помал дел или околу 17% е по основ на данок на добивка. Но, ако подетално се разгледаат најголемите должниците можат да се извлечат многу интересни заклучоци. На пример, меѓу десетте најголеми должници се компании, кои заедно и должат на државата 46 милиони евра, и ниту една од нив нема долг помал од 1,5 милиони евра. Во 10-те најголеми должници се дури 3 јавни претпријатија кои заедно и должат на државата 9,6 милиони евра. Станува збор за долгови кои се трупани со години, пред се заради тоа што

фирмите не плаќале ДДВ и данок на добивка, а некои не плаќале ниту персонален данок на платите кои им ги исплатуваат на вработените. Првото прашање кое логично се наметнува е како може некоја фирма да натрупа толкави долгови? Очигледно дека институциите премногу долго и премногу свесно ги толерирале овие компании да не плаќаат даноци, односно да прават разни малверзации со ДДВ, па дури и да земаат милионски суми од буџетот по основ на лажни фактури и лажен поврат на ДДВ. Оттука, срамот, но и одговорноста за големите долгови на некои фирми, кои со години го оштетувале буџетот, не може да падне само на фирмите и на нивните итри сопственици. Каде е одговорноста на министрите за финансии или директорите на УЈП кои свесно или несвесно дозволиле некој да не плаќа даноци или да го злоупотребува буџетот. Нели тие исто така го оштетуваат буџетот? Досега во македонската историја се нема случено министер за финансии да одговара за оштетување на буџетот. Анхел Кастиљо, Газда Велија или газдата на Алма Комерц, како и јавните претпријатија се типичен примери кои покажуваат како во минатото функционирала македонската економија. Зошто и како тие биле оставени со години да не плаќаат даноци и успешно да го избегнуваат системот и законите кои важат за сите други фирми? Јавните претпријатија се посебна приказна. Оти нивните долгови се сигурно поголеми од ова што е јавно објавено, ако се знае дека минатата година повеќето од нив склучија договори со државата за одложено плаќање на рати на долговите по основ на даноци и придонеси. А тие долгови сега не се во листата на должници. На листата ги нема големите и успешни компании. Нив не им е оставена ни теоретска шанса до должат. За нив е отворена и посебна канцеларија за да може брзо и лесно да ги плаќаат

www.kapital.mk

Капитал број 761 30.05.2014

КапиталНО

На листата на големи должници ги нема големите и успешни компании. Нив не им е оставена ни теоретска шанса до должат. За нив е отворена посебна канцеларија за да може брзо и лесно да ги плаќаат даноците кон државата. Но, очигледно не се сите така повластени. На пример, на листата на должници се најде и подружницата на хрватската градежна компанија Конструктор, која во Македонија беше ангажирана за изградба на спортски сали во рамки на владиниот проект 100 спортски сали. Ако се знае дека парите за овој проект беа целосно од државниот буџет, тогаш сосема е нејасно како можела оваа компанија да “набилда” долг кон држава по основ на ДДВ од дури 462 илјади евра. Кој и дал таква комоција? даноците кон државата. Но, очигледно не се сте така повластени. На пример на листата на должници се најде и подружницата на хрватската градежна компанија Конструктор, која во Македонија беше ангажирана за изградба на спортски сали во рамки на владиниот проект 100 спортски сали. Ако се знае дека парите за овој проект беа целосно од државниот буџет сосема е нејасно како можела оваа компанија да “набилда” долг кон држава по основ на ДДВ од дури 462 илјади евра. Или поточно кој и дал таква комоција? И на крајот колку оваа листа на срамот може навистина да го зголеми плаќањето на даноци. Многу тешко. Бидејќи срамот е внатрешно чувство и еден вид на само осудување. И е тесно поврзан со достоинството. Што упатува на тоа дека за некој да има срам, треба прво да има достоинство. А оној кој има достоинство обично прави се за да не дојде во ситуација во која ќе

биде засрамен. Повеќето од оние кои се нашле на оваа листа со години не плаќале даноци или правеле се за да извлечат лажно пори од државата. Голем дел од нив се веќе со кривични пријави, излезени од бизнисот и со затворени фирми, кои освен на државата должат и на многу други компании. Државата ако навреме не превземала ништо за да си ги наплати долговите сега е веќе доцна. Но, тука се јавните претпријатија и компаниите во државна сопственост за кои сега и отворено се призна дека не плаќаат даноци. Чиј е срамот тука? Има ли некој што воопшто се срами за ваквото неодговорно работење и однесување? Има ли некој што планира да ги наплати овие долгови? Да побара одговорност и да ги казни директорите, кои иако имале обврска не плаќале даноци? Или да ги казни министрите за финансии и директорите на УЈП што навреме не го заштитиле буџетот и не ги наплатиле долговите ?

7

Капитал број 764 20.06.2014

8

www.kapital.mk

...позицијата на капитал...

реакција Во последниот број на неделникот „Капитал“ на страница 8 сте информирале за активности на АД МЕПСО. Не е точно дека МЕПСО на својата веб страница www.mepso.com.mk не објавува финансиски извештаи во форма на Биланс на состојба и Биланс на успех. Од http://mepso. com.mk/ListanjeIzveshtai. aspx?categoryID=112 можете да видите дека билансите на 2012 година се објавени на 8 мај 2013 година. Воедно таму можете да видите дека претходно се објавени овие биланси и за 2011, 2010 и 2009 година. Билансите на состојба и на успех на А.Д. МЕПСО се објавени на www.mepso.com. mk и можат да се погледнат и преземат во модулот Извештаи и во подмодулот Финансиски извештаи http://mepso.com.mk/ListanjeIzveshtai.aspx?categoryID=112 во делот Архива http://mepso. com.mk/ListanjeIzveshtai. aspx?categoryID=112 Во врска со билансите за 2013 година Ве известуваме дека се во процес на одобрување пред управните органи по извршена ревизија.

Капитал нема објавено неточна информација во врска со финансиските извештаи на МЕПСО затоа што до средата (18 јуни 2014 година) на веб страната на компанијата беа видливи само билансите на успех и на состојба за 2010 и 2009 година (како што е наведено и во текстот објавен во претходниот број на Капитал). По реакцијата испратена од МЕПСО, која содржи линк до извештаите, и по меѓусебната комуникација на Капитал и МЕПСО, заеднички заклучивме дека се гледаат само билансите за 2010 и 2009 година, а откако пребаравме во архива откривме дека таму стојат најновите финансиски извештаи за 2012 и 2011 година?!. Деловна пракса е најновите финансиски извештаи да се појавуваат први, а постарите да одат во архива, а не обратно. На укажување од Капитал, ПР службата на МЕПСО ја корегираше веб страна и испрати допис до Капитал со благодарност за сугестијата.

Сметките од задолжувањата стигнуваат за плаќање Ни следи ново големо задолжување од 733 милиони евра за да може догодина државата да се раздолжи и да го финансира буџетскиот дефицит, но нема гаранција дека ќе најде доволно пари

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

П

озната е владината стратегија да се задолжува со кредити за да може да ги зголемува и платите, и пензиите, и субвенциите, но и да ги врати старите долгови. Ни следува ново големо задолжување со кое државата треба да обезбеди 733 милиони евра за следната година за да се раздолжи и да го финансира буџетскиот дефицит, меѓутоа оваа операција не е целосно сигурна. Владата веќе потврди дека се подготвува да издаде еврообврзница, но иако не кажа колку пари ќе се позајмуваат, пресметките од Фискалната стратегија покажуваат дека ќе ни требаат 442,7 милиони евра за отплата на долговите што доспеваат следната година и уште 290,3 милиони евра за покривање на буџетскиот дефицит. Повеќе пари ќе бараме од странски кредитори, помалку од домашни. Точно е дека каматите за задолжување на меѓународниот пазар паднаа на најниско ниво во последните неколку години што ги одбележа финансиска криза, меѓутоа, нема гаранција дека инвеститорите ќе сакаат да и позајмат на Македонија толку пари колку што и требаат, бидејќи станува збор за земја што нема инвестициски кредитен рејтинг, туку шпекулативен. Друга работа што ги воздржува инвеститорите да вложат

во македонски државни обврзници е што нема да можат лесно да се ослободат од нив во случај да им затреба кеш, оти не се доволно атрактивни и нема да има кој да ги купи. Кои други алтернативи ги има власта во случај задолжувањето да не успее?! На пример, може да приватизира дел од преостанатите државни компании и на тој начин да ја наполни државната каса. Или пак, може да ги зголеми даноците и со парите што ќе ги инкасира ем да ги подмири сметките со странските кредитори, ем да ги исполни сите ветувања наведени во новата владина програма. На тој начин, цената на ова финансиско поведение ќе ја платат токму граѓаните што ја одобрија оваа економска програма, а не некои идни генерации кога кредитите или еврообврзницата ќе доспеат за враќање. Но, ова е сценарио „невозможна мисија“ бидејќи зголемувањето на даноците би го разнишило политичкиот „углед“ на владејачките партии. Освен тоа, без да посегне по даноците, ами со задолжувања, државата ги зголемува платите на администрацијата, пензиите, социјалната помош за најзагрозените, субвенциите за земјоделците и така се обидува да го одржува животниот стандард на граѓаните доволно „добар“ за да ги задржи да не излезат на улица. И засега можеби и успева на власта да ги задржи граѓаните да не излезат на улица, но тешко и оди да ги задржи да излезат од државата.

Бара ли Македонија нови извозни пазари? Извозот на балканските пазари ни паѓа. Кина ни е далеку. Имаат ли воопшто македонските компании план каде ќе ги пласираат своите производи?! Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

М

акедонските извозно ориентирани компании отсуствуваа од минатонеделниот голем саем на стоки за широка потрошувачка во Кина. Во друштво на околу 200 компании од Централна и Источна Европа имаше само две македонски компании! Зошто? Немаат ли што да понудат, немаат ли визија дека овој настан е шанса да се склучи извозна зделка за Кина или за некоја од другите 16 присутни земји од поширокото опкружување или едноставно не знаеле дека вакво нешто се случува?! Која и да е причината, најголем дел од македонските производи едноставно ги немаше таму. Е сега некој ќе рече- што ќе бараме ние во една Кина кога и целата храна да ја извеземе нема да може да нахраниме еден кинески град?! Тоа е вистина, но вистина е дека ни хрватските, ни словенечките компании присутни на овој настан не можат да ги задоволат големите кинески потреби, но тоа не беше изговор тие да не се појават. Напротив. Можностите кои ги отвора Кина за 16 земји од централна и источна Европа се огромни. Кинескиот министер за трговија несебично им понуди помош на производителите

на храна од овие земји во делот на промоција на нивните брендови, а кинеските инвеститори ги упати да инвестираат во овие земји! Дали ова не е доволна причина за македонските менаџери да се бидат на лице место на настанот, каде во контакт со другите компании од регионот ќе ги разгледаат можностите за соработка, заеднички настап, нови бизнис зделки...? До кога македонските компании и нивните менаџери ќе се однесуваат како извозот да ми е загарантиран? Ова нивно однесување е уште поиндикативно и необјасниво ако се земат предвид алармантните податоци дека македонските производи не само што тешко освојуваат нови пазари, туку ги губат и традиционалните, балкански. Само во текот на минатата година македонскиот извоз во Србија, Хрватска, БиХ, Словенија, Косово, Бугарија, Албанија и Грција падна за 8%! Причините за дезориентираноста во извозната политика и слабите извозни резултати не треба да се бараат само кај компаниите. Не смее да се заборави ни важната улога на институциите, од ресорните министерства, преку стопанските комори, до царинската управа и инспекторатите кои не смеат да бидат само статистичари на извозот. Извозот на македонски производи мора да биде врвен приоритет. А тоа не се прави седејќи дома!

www.kapital.mk

Капитал број 764 20.06.2014

...позицијата на капитал...

9

Моментот на вистината на Жерновски задушен во вревата за бојкот-брејкерите

Меѓу ставот на Шекеринска за апанажата, и на трите бојкот-брејкерки за прифаќањето на пратеничките мандати, нема разлика. Но, има, и тоа суштински позитивна, во корист на ставот на Жерновски наспроти оној на двоецот Шекеринска-Заев Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

В

о деликатниов период за СДСМ, кога по примерот на Роза Топузова - Каревска пукнатината во бојкотот на Собранието најавуван како монолитен ја проширија Солза Грчева и Љубица Буралиева, поддржувачите на опозицијата поради гласноста на револтот кон „предавниците“ (манифестиран во коментарите под соодветните вести на порталите) не успеваат да ја слушнат конструктивната самокритика за опозициската стратегија на еден од лидерите во коалицијата на СДСМ, градоначалникот на општина Центар и претседател на ЛДП, Андреј Жерновски. А и тој, наместо да се бори за својот став со кој лесно би требало да се поистовети секој добронамерен поддржувач на опозициската опција на СДСМ, обвинува за „тенденциозно извртување“ на неговите зборови од интервјуто за Радио Слободна Европа, иако медиумите кои ги прозва како

„делот под капата на владеачката гарнитура“ всушност пренесоа изворен видео исечок од споменатото интервју. Но, прво за вревата околу бојкотот на бојкотот на одлуката на СДСМ да не се прифатат освоените пратенички мандати: во што е разликата меѓу ставот дека парите за апанажата на Радмила Шекеринска биле на граѓаните, а не на Никола Груевски, и ставот дека пратеничките плати на Топузова Каревска, Грчева и Буралиева се, исто така, пари на граѓаните, обезбедени се со гласови на поддржувачите на СДСМ, и (најверојатно) ќе бидат заработени во Парламентот според реториката на раководството на партијата - „во жестока борба против режимот“? Разлика нема, освен во нијансите што веројатно ги разликува само Шекеринска. Но, разлика има (без алузија на изборниот слоган на ВМРО-ДПМНЕ), и тоа суштинска, меѓу ставот на Жерновски, и на лидерскиот двоец на СДСМ, Зоран Заев - Радмила Шекеринска. Жерновски во споменатото интервју (од кое цитатите ги вадиме

буквално, по принципот копи-пеист, за да не „извртуваме тенденциозно“) вели: „Мислам дека не треба да се брза по секоја цена, треба опозицијата да направи навистина добра стратегија, не само да вади афери, не само да критикува, туку и да понуди ... треба да се седне сериозно и тогаш кога граѓаните ќе препознаат и кога ќе почувствуваат – да, сакам ти да бидеш на нивно место, тогаш ќе гласаат, а не само затоа што тие не чинат“. Овој став е многу поблизок со изнесениот од Груевски на годишнината на УМС на ВМРО-ДПМНЕ - „Направете понуда, направете програма ... борете се со реални и со остварливи идеи за подобар живот на народот, а не со лаги, интриги и со манипулации“, отколку со ставот на Заев-Шекеринска, чиј рефрен „техничка влада што ќе организира фер и регуларни избори“ покажува дека се сметаат за подготвени (во однос на програмската понуда) уште утре да „испејат“ нова строфа од елегијата „Никако да ја угрее сонце, владата ни во сенка“.

Ни требаат повеќе функционални, а не празни верски објекти

Џабе ни се и два милиони цркви и џамии ако во нив нема редовни миси и молитви и расположени свештеници кои ќе имаат време да му служат на народот. Тоа може да се постигне само со попланско и понаменско трошење на парите кои на овој или на оној начин се одлеваат во религијата. Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

П

осле полувековна делумна стагнација на изградбата на верски објекти во Македонија во моментов се одвива целосна експанзија на изградбата на цркви, џамии, синагоги и секаков друг тип на објекти кои се користат за религиски и обредни цели. Овој тренд секако е започнат со менувањето на општествено политичкиот систем во 1990 кога неплански и стихијно почнаа да се градат ваков тип на објекти во куќни дворови, покрај прометни патишта па дури и на непристапни планински изолирани предели. Најинтересно е што многу од тие објекти се изградени врз база на сон или некакво друго празноверие. Како и да е убаво е што преку тој плански или неплански процес народот се врати кон малку подзаборавената религија, но неубаво

и непрактично е што таквото непланско и стихијно градење на религиски објекти продолжува и ден денес со уште позасилено темпо. Секој кој барем малку ја познава проблематиката ќе ви каже дека функцијата на црквата, џамијата синагогата, е да го собира народот и преку организирани миси, литургии или молитви да му ги пренесе најдобрите страни од секоја религија. Исто така во основната улога на овие објекти е во нив постојано да има свештеник кој ќе ги опслужува потребите на населението од најблиските населби и ќе ја шири хуманата страна на религијата помеѓу населението. Кај нас за жал забележливо е дека најголем дел од религиските објекти ја немаат таа улога. Не зошто нема потреба или желба за тоа, туку зошто нема услови и средства. Иако не е пракса да се сметаат парите вложени во стотиците религиски објекти изградени во последниве

дваесет години, веројатно не е грев да се каже дека ако тие пари се вложеа малку понаменски и повторно во религијата народот ќе ни беше во многу поинтензивна интеракција со религијата, што природно ќе се одразеше и на неговиот душевен мир и културна надградба. Ако се вложеа повеќе во онаа изворна и хумана улога на религијата да го помага и смирува народот, ќе имавме популарна и сакана религија како во нејзиниот зенит пред повеќе стотици години. На таков начин наместо празни религиски објекти на условно речено чудни места, ќе имавме повеќе свештени лица кои редовно и соодветно ќе можеа да си ја извршуваат својата работа, ќе имавме повеќе манастири со жив монашки живот, повеќе задоволни верници и најважно од се, посреќен и похуман народ. Едно е добро што никогаш не е доцна да се освестиме и да почнеме да работиме плански, наменски и најважно од се, правилно.

Капитал број 764 20.06.2014

10 НАВИГАТОР

www.kapital.mk

ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

14,4%

Падна трговијата на мало со непрехранбени продукти во април годинава во однос на април 2013

Славко Линиќ

поранешен министер за финансии во хрватската влада

победник на неделата

Нема да запрам! Живеам за тоа да разоткријам кој е всушност Зоран Милановиќ, неговата корумпираност и врските со сомнителни пријатели и познајници

МакКар повеќе не е дистриб

М

акКар, компанијата која беше официјалen увозник за автомомобилите на BMW во Македонија е затворена, а седиштето е веќе напуштено. Во седиштето на дистрибутерот останаа само ознаките на некогашниот ексклузивен увозник за BMW, MINI и Land Rover во земјава. МакКар веќе не е дистрибутер за нашите автомобилите, а нов – нема, потврдуваат за македонските медиуми од централата на германскиот автомобилски гиган BMW. “Договорот за увоз со Маккар Балфинко

Макстил најпогод ако запре гасот

Иво Ивановски

+

Изминативе неколку години, барем десет пати чувме дека Пејпал само што не влегол во Македонија, односно македонските граѓани се на дофат од благодетите на едноставното купување преку интернет, испраќање пари и останатите услуги на овој глобален сервис. Конечно и тоа се случи. Македонија влезе во семејството на 200 и кусур држави каде што функционира Пејпал. Министерот за информатичко општество, Иво Ивановски, и самиот претставник на помладата генерација, која генерално е повеќе “френдли“ настроена кон придобивките од новите технологии, беше еден од највклучените во процесот на убедување на Пејпал дека треба да почне со работа и во Македонија. Како што рече и самиот, преговорите за ова биле долги и напорни, а компанијата можела и порано да дојде во земјава, доколку не се случела економската криза од 2008 година, заради која загубиле доста пари. Секако, момент кој што најмногу ги колебал во Пејпал е и големината на македонскиот пазар, недоволна за да ги задоволи нивните очекувања за профит. Како и да е, сега Пејпал станува достапен за македонските граѓани, кои што за почеток нема да ги користат сите услуги на сервисот, но преговори и за тоа се водат и понатаму. Да влезеше порано, ќе им заштедеше пари за банкарски провизии на оние што купуваат онлајн, но како што велат, порано подоцна, отколку никогаш.

2 - 2,5

пати поскапо од природниот гас ќе го чини Макстил алтернативното гориво (пропан-бутан или мазут)

Спасијка Ефтимоска

spasijka.eftimoska@kapital.mk

М

акедонската металуршка компанија Макстил ќе биде најпогодена доколку запре дотурот на природен гас во земјава. Откако Русија ја запре испораката на гас за Украина, во Макстил и во уште 40 други помали потрошувачи во земјава се вклучија алармите за барање алтернативно гориво. Иако се уште никој не сака да поверува дека Украина ќе игра на истата карта од 2009 година и, за да

се спаси себе си, ќе го секне гасот за Западна Европа, сепак таквата опасност не е исклучена. Затоа на седница на Македонската енергетска асоцијација веќе се разговарало за ова прашање – што ќе прави Македонија ако компаниите останат без гас? Тоа се 40 компании – Макстил, Скопска пивара, Европа, Жито Лукс, Тето, Топлификација и други помали. Најголем потрошувач во моментот е Макстил бидејќи Тето и Топлификација не работат. „Очигледно во Македонија најпогодена компанија ќе биде Макстил. Бидејќи Макстил има обврски кон купувачите на нашите производи за нивна навремена испорака, ќе биде

www.kapital.mk

трибутер на БМW во Македонија истече и не беше обновен со заемна согласност. Ќе го објавиме новиот увозник за BMW и MINI во Македонија кога ќе дојде време“, изјавил Ирмгард Арсеншчек, портпарол на Групацијата BMW, за порталот Фактор. Од германската компанија, не ги откриваат причините за непродолжувањето на соработката со македонскиот дистрибутер.

ден

Капитал број 764 20.06.2014

НАВИГАТОР

11

мисла на неделата

> БРОЈКА

36

милиони киловат часови електрична енергија ќе се произведат од моменталната, 91% акумулација на Дебарско Езеро

лидери

Да се подобруваш значи да се менуваш, тоа значи дека за да бидеш совршен треба да се менуваш почесто

Винстон Черчил британски политичар

губитник на неделата

Владо Камбовски

Откако Русија ја запре испораката на гас за Украина, во Макстил и во уште 40 други помали потрошувачи во земјава се вклучија алармите за барање алтернативно гориво. принудена да се префрли на алтернативни горива – пропан-бутан и мазут. Тоа ќе биде поскапа алтернатива и ќе трпиме големи трошоци. Овие две горива се за 2-2,5 пати поскапи од природниот гас заедно со целиот процес за префрлање. Расположивите капацитети на природен гас во Македонија, по прекинот на испораката, ќе бидат испразнети за неколку дена, така што Макстил веднаш ќе мора да се префрли на пропан-бутан и на мазут“, вели Илија Хаџидаовски, советник на генералниот директор на Макстил. Штетата да биде поголема, годинава е пријавена поголема потрошувачка на гас во земјава, околу 328 милиони нормални метри кубни, за разлика од лани кога се потрошени 158,5 милиони нормални метри кубни. Последната одлука на Русија од понеделникот беше запирање на гасот за Украина бидејки истече рокот кој Москва му го даде на Киев за плаќање на долговите од неколку милијарди долари. Засега снабдувањето со руски гас на Европа не би требало да биде доведено во прашање бидејќи тоа е регулирано со друг договор меѓу Русија и Украина, со договорот за транзит. „Не верувам дека Украина ќе ја остави Западна Европа без гас и за себе ќе го троши гасот наменет за транзит. Киев доби премногу помош од ЕУ за сега да може да повлече таков потег. Друга беше ситуацијата во 2009 година“, коментираат познавачите на оваа дејност. Портпарол на Газпром изјави дека Украина не платила ништо и веќе не може да добива гас, а Киев има обврска да овозможи протекување на гасот низ украинска територија за потрошувачите во Европа.

претседателот на МАНУ бара 10-годишнината од примената на Болоњскиот систем да биде повод за анализа за квалитетот на високото образование

Миодраг Костиќ

српскиот “крал на шеќерот“ обезбеди креит од 25 мил. евра, кои ќе го вложи во шеќерна индустрија и особено во зголемување на производството на свинско месо

не им беше неделата

Сергеј Станишев

претседателот на бугарските социјалисти од чии редови е премиерот Орешарски инсистира на брзи предвремени избори за да ја спаси својата позиција во партијата

Нури ал-Малики

ирачкиот премиер во конфликтот со бруталниот ИДИС, кој и самиот го инспирираше, вооружува и деца

_

Елена Гошева Како судството веќе да не е доволно етикетирано во јавноста за неговата пристрасност и селективност во работата, па претседателката од Уставниот суд, Елена Гошева уште повеќе како да додава масло во огнот. И покрај приговорите од релевантните актери во јавноста, веќе втор пат, Гошева ги затвара вратите за ТВ- камерите при водење на седниците, кои по закон треба да бидат отворени и транспарентни. Таа без било каков правен акт и без деловничка оправданост, и изминатата недела соопшти дека дозволено е присуство само на новинарите, а снимателите треба да си заминат пред да почне расправата. Со ова покажува дека и целосно ја игнорира реакцијата на ЗНМ од каде по првото вакво однесување на Гошева, испратија реакција оценувајќи ја одлуката како скандалозна. Место Уставниот суд да биде почвата каде најмногу се негуваат и почитуваат законските правила на игра, однесувањето на Гошева уште повеќе ја поткопува професионалноста на судството и дозволува, и покрај инсистирањата на судиите во јавноста дека судството е независно, таквото мислење да се зема со резерва. Само за потсетување, во последните неколку години, довербата во Уставниот суд е целосно разнишана. На Уставниот суд исто така му се забележуваше и за одложувањето на утврдувањето на уставноста на некои закони, како што беше законот за лустрација, што во јавноста беше протолкувано дека судот прави политички пресметки, место роковите и агендата да ги спроведува согласно законски пропишаните норми.

Капитал број 764 20.06.2014

НАВИГАТОР

график на неделата...

(во милиони долари)

3 факти за...

Извор: Трансфермаркт

476

Италија

438

Кои од репрезентациите на Светското вредат најмногу?

321 Уругвај

492

Англија

513

Белгија

577

Аргентина

607

Франција

689

Бразил

828

Германија

Шпанија

916

Португалија

12

www.kapital.mk

На Светското првенство во Бразил вкупно настапуваат 786 фудбалери од 32 репресентации и сите заедно вредат 9,69 милијарди долари. Според проценките за пазарната вредност на играчите на Трансфермаркт, најскапа од сите репрезентации е Шпанија, со вредност од 916 милиони долари.

светот низ медиумите...

The Economist

Светот се треси под радикалниот удар кој го зададоа терористите во Ирак. Главна тема во светските медиуми е не кој е одговорен, не како дошло до ова туку како да се спречи домино ефектот од ваквата анархија во регионот и во светот. lll

The Daily Telegraph За состојбите во Ирак и во цела Азија загриженост изрази дури и австралискиот премиер, кој во средбата со американски официјални претставници го постави прашањето за безбедноста на тргувањето со Блискиот Исток. lll

Newsweek

Според Њујоршкиот магазин Кремљ ја закопува Русија во пропаганда. Нивната теза е дека сето ова може да води само во една насока, возобновување на СССР со сета негова специфична форма на управување и жед за регионална и глобална експанзија. lll

El Economista

Туризмот носи се позначајни приходи за мексиканската економија и многу е веројатно дека изминатиот квартал е еден од подобрите по овој основ во историјата на земјата. Се уште не се знае што ќе се случува во претстојниот летен период но најавите се дефинитивно оптимистички. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

10 најголеми должници кон 1 Топ државата од 200-милионската 2 Ништо инвестиција на Субрата Рој и ЈП Гама го тужат 3 Владата Макпетрол со тужба тешка 35,9 миолиони евра

подготвува блокада за 4 Чешка Албанија на патот кон ЕУ

3,9% 13,7% 1,77

порасна БДП во првиот квартал годинава

е порастот евидентиран во градежниот сектор како главен двигател на економијата

милијарди евра изнесува БДП во првиот квартал

PayPal и во Македо пишува:

Верица Јорданова

М

verica.jordanova@kapital.mk

акедонија влезе во системот на PayPal, најголемиот и најпознат светски систем за онлајн плаќање во светот. По најновото проширување во десет нови земји, сега тој се користи во вкупно 203 земји ширум светот. Оваа информација беше примена со големо воодушевување кај потенцијалните македонски корисници, кои со години наназад бараа овој глобален сервис да ја вклучи и Македонија. Но, во првата фаза на македонските корисници нема да им бидат достапни сите PayPal услуги. Во прво време, корисниците ќе можат да вршат само плаќања, но не и да примаат пари преку овој сервис, што е една од главните причини поради која бројни македонски граѓани го чекаа овој сервис. Имено, многу лица кои даваат аутсорсинг услуги надвор од земјава се надеваа дека преку PayPal ќе можат полесно да си ги наплатат услугите. Инаку, услугата за плаќање е бесплатна, што всушност е и најголемата предност на PayPal системот. Провизијата се наплаќа од трговците кои сакаат да влезат во овој систем кој го користат околу 150 милиони луѓе. Другата предност е неговата безбедност,

2,5

милиони евра по Македонија од плтрошиле картички за купуатежни вање преку Интернет во 2013 г.

затоа што по извршување на првата трансакција, за сите натамошни плаќања нема потреба од повторно внесување на бројот на платежната картичка, што ја зголемува можноста од несакани злоупотреби. Корисникот од Македонија кој ќе сака да купи нешто преку Интернет преку PayPal треба да се регистрира, да даде налог за исплата и да го користи безбедносниот систем, без да мора да го приложува бројот на картичката при секоја трансакција. Исплатата ја врши PayPal. Регистрирањето може да се направи и со кредитна и со дебитна картичка. Компанијата основата 1989 година,

МБИ10

2.900

МБИД

2.700 2.500

60 секунди брифинг

www.kapital.mk

2.300 2.100 1.900

проценки...

1.700 06/10

> БРОЈКА

Жозе Мануел Баросо

претседател на Европската комисија

П

рениските очекувања, превисоката цена на трудот што ја загрозува профитабилноста, ригидните правила и превисоката цена на капиталот поради фрагментираноста на пазарот на капитал претставуваат главна пречка за поголеми приватни вложувања, вака претседателот на Европската комисија, Жозе Мануел Баросо ги дефинира економските проблеми на Европската унија. Иако е убеден дека ЕУ излегла посилна од последната криза, состојбите на терен не се многу подобрени.

По долгогодишно очекување, најголемиот глобален систем за онлајн плаќање, веќе е достапен за македонските граѓани. Дали тоа ќе го зголеми сегашното, ниско ниво на интернет трансакции од околу 3 милиони евра?!

148

8,8%

паднал бројот на дипломирани студенти на високите стручни школи и факултетите во Македонија во 2013 во однос на 2012

Зошто Тиквеш сака да го купи Бадел 1862?

која сега е во сопственост на „И-беј", с$ уште не нуди услуга за трансакции од еден кон друг корисник, не им дозволува на локалните онлајн-трговци во Македонија и другите девет земји кои сега влегоа во семејството на PayPal, да наплаќаат преку системот, ниту нуди какви било видови банкарски услуги. “Капитал“ во следниот број ќе објави детална анализа за тоа како функционира PayPal, кои се неговите предности, дали тоа ќе ги зголеми интернет трансакциите на Македонците, какво е искуството со PayPal во другите земји!

милиони ко сн ици ширум светот ри има во моментотPaypal

05/11

10/11

03/12

09/12

берза

мби 10

ТОП ВЕСТИ...

онија!

12/10

Б

адел 1862, каде сега државата е доминантен сопственик и ја продава компанијата, е најголем и најстар производител на вино и алкохолни пијалоци во Хрватска, а пред се е синоним за силни алкохолни пијлоци во регионот. Има 4 винарници, ја поседува лиценцата ПепсиКо и е ексклкузивен застапник на светските алкохолни брендови: Tradall, Marie Brizard, Borco и Underberg. Македонската винарска визба Тиквеш сака да ја купи Бадел 1862 и веќе достави необврзувачка понуда во партнерство со хрватскиот дистрибутер Орбико. „Процесот за докапитализација на хрватски Бадел 1862 е во рана фаза на првично изразување интерес и оттаму се уште не е можно да се предвиди понатамошниот развој. Инаку, евентуалниот влез во Бадел 1862 може да биде од стратешко значење и да отвори нови деловни перспективи за винарската визба Тиквеш и за М6 групацијата“, изјавија за Капитал од винарницата. За Бадел 1862 година се доставени уште пет необврзувачки понуди на Јавниот повик за прибирање понуди за стратешко поврзување и докапитализација во рамките на постапката за претстечаен спогодбен интерес. Покрај Тиквеш, интерес пројавија и BIDCO – конзорциум на Quaestus Private Equity и Подравка, JM Fundus со странски капитал, STOCK Spirits Group од Британија, TEMPO Beverages од Израел и хрватската фирма Принцепс.

3.000 2.800 2.600 2.400 2.200 2.000 МБИ 10 1.800 1.600 МБИ 10 1.400

1.709,00

06/1012/1005/1110/1103/1209/1202/1307/1312/1306/1411/14

Max. Min.

МБИ 10 2010/2012 МБИ 10

1.709,00 2010/2012

2.827,62 1.808,47

Max. Min.

2010/2012 2010/2012

1.709,00 1.709,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК

2.827,62 1.808,47

2010/2012 2010/2012 Max. 2.827,62 Max. 2.827,62 Македонски телеком Се зголемиДОБИТНИК бројотMin. на победниците, НАЈГОЛЕМ 2010/2012 2010/2012 1.808,47 Min. а 1.808,47 МБИ 10 оној се намали на губитниците што е МБИ Македонски телеком МБИ 1010 еден МБИод 10ретките позитивни сигнали

290,00 290,00 1.709,00 1.709,00 1.709,00 1.709,00 2010/2012 2010/2012 2010/2012

одНАЈГОЛЕМ Mакедонската берза после +4,19% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК ДОБИТНИК подолго МБИ 10 време. Сепак останува Македонски Македонски телеком телеком 2010/2012 Max. фактот дека индексите се уште2.827,62 се

+4,19% 2.827,62 Max. Max. 2.827,62

држат на многу ниско ниво, а1.808,47 многу НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 2010/2012 Min. 1.808,47 2010/2012 Min.Max. 2010/2012 2.827,62 1.709,00 290,00 290,00 често и паѓаат.

2010/2012 банка АД Скопје Min. 1.808,47 Комерцијална Min.

1.808,47

НАЈГОЛЕМ 2010/2012 НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ДОБИТНИК Max. 2.827,62 +4,19% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 Min. 1.808,47+4,19% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Комерцијална банка АД Скопје Македонски телеком НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Македонски телеком Македонски телеком НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Македонски телеком -2,54%

2.400,00

2.400,00 290,00 290,00 290,00 290,00

НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК Македонски телеком +4,19% -2,54% Комерцијална Комерцијална банка АД Скопје банка АД Скопје

290,00

+4,19% +4,19%

+4,19% DOW JONES ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ 2.400,00 2.400,00 +4,19% DOW JONES Комерцијална банка АД Скопје НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК -2,54% Комерцијална банка АД Скопје НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК

2.400,00

Комерцијална банка АД Скопје НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Комерцијална банка Скопје Комерцијална банка АДАД Скопје -2,54%

2.400,00 2.400,00 2.400,00 2.400,00

DOW JONES DOW JONES 18.000

-2,54%

-2,54%

18.000 17.000 17.000 DOW JONES 16.000 16.000 15.000 15.000 JONES DOW 14.000 14.000 DOW JONES DOW 13.000 DOWJONES JONES 13.000 12.000 12.000 18.000 18.000 11.000 11.000 17.000 17.000 10.000 10.000

-2,54%

-2,54% -2,54%

DOW JONES

18.000 17.000 16.000 15.000 14.000 13.000 12.000 11.000 10.000

16.000 07/11 07/13 11/13 11/13 03/14 03/14 16.000 07/11 11/11 03/12 07/12 11/12 03/13 07/13

18.000 15.000 15.000 17.000 14.000 18.000 14.000 18.000 18.000 16.000 13.000 17.000 13.000 17.000 12.000 15.000 17.000 16.000 12.000 16.000 11.000 14.000 15.000 16.000 11.000 15.000 10.000 14.000 13.000 15.000 07/11 11/11 03/12 07/12 11/12 03/13 07/13 11/13 03/14 14.000 10.000 13.000 12.000 14.000 07/11 11/11 03/12 07/11 07/12 11/11 11/12 03/12 03/13 07/12 07/13 11/12 11/13 03/13 03/14 07/13 11/13 03/14 12.000 13.000 11.000 13.000 11.000 12.000 10.000 12.000 07/11 11/11 03/12 07/12 11/12 03/13 07/13 11/13 03/14 10.000 11.000 11.000 07/11 11/11 03/12 07/12 11/12 03/13+0,25% 07/13 11/13 03/14 +0,25% 10.000 10.000

16.775,00 16.775,00

07/11 11/11 11/1103/12 03/1207/12 07/1211/12 11/1203/13 03/1307/13 07/1311/13 11/13 03/14 07/11 03/14

Берзите во САД во изминатава недела ДРУГИ ПАЗАРИ мала стагнација. После забележуваат 16.775,00 ДРУГИ ПАЗАРИ долги недели и месеци раст минималниот FTSEна 100 6.750,00 +0,25%-0,41% пад да не плаши FTSE 100индексите како 6.750,00 -0,41% Nikkei225 14.933,00 никого. Според нивото и обемот на-1,09% Nikkei225 14.933,00 -1,09% S&P 500 1.936,00 +0,31% тргување и општата економска ситуација 16.775,00 16.775,00 ДРУГИ +0,25% +0,25% S&P 500 ПАЗАРИ 1.936,00 +0,31% Nasdaq 4.310,00 во земјата многу веројатно може да+0,30% се +0,25% +0,25% Nasdaq 4.310,00 +0,30% DAX 9.883,00 -0,30% очекува на берзите наскоро.

FTSE 100засилен раст 6.750,00 -0,41% 16.775,00 16.775,00

16.775,00 16.775,00 TOPIX DAX Nikkei225

1.234,00 9.883,00 14.933,00

-0,75% -0,30% -1,09%

+0,25% +0,25% -0,75% +0,31% други пазари Nasdaq 4.310,00 +0,30%

TOPIX ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ 1.234,00 S&P 500 1.936,00 ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ

ВАЛУТИ FTSE 100FTSE FTSE 6.750,00 -0,41% DAX 9.883,00 -0,30% FTSE 100100 6.750,00 6.750,00 -0,41% -0,41% 100 6.750,00 -0,41% ДРУГИ ПАЗАРИ TOPIX 1.234,00 -0,75% Nikkei225 14.933,00 -1,09% -1,09% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225Nikkei225 Nikkei225 14.933,00 14.933,00 -1,09% 14.933,00 -1,09% ВАЛУТИ S&P 500500 1.936,00 +0,31% +0,31% евро долар 500 1.936,00 +0,31% Фунта евро 1.936,00 S&P 500 S&P S&P 1.936,00 +0,31% FTSE 100 6.750,00 -0,41% FTSE 100 6.750,00 -0,41% Nasdaq 4.310,00 +0,30% 4.310,00 +0,30% Nasdaq Nasdaq Nasdaq 4.310,00 +0,30% +0,30% Nikkei225 14.933,00 -1,09% евро долар СТАПКА СТАПКА Фунта евро 4.310,00 ВАЛУТИ DAX 9.883,00 -0,30% Nikkei225 14.933,00 -1,09% DAX 9.883,00 -0,30% DAX DAX 9.883,00 9.883,00 -0,30% -0,30% S&P 500 1.936,00 +0,31% TOPIX 1.234,00 -0,75% S&P 500 1.936,00 +0,31% 1,3535 1,2535 СТАПКА TOPIX 1.234,00 СТАПКА -0,75% Nasdaq +0,30% TOPIX TOPIXевро 1.234,004.310,00 1.234,00 -0,75% -0,75% евро долар Фунта Nasdaq 4.310,00 +0,30% ПРОМЕНА

1,2535

ВАЛУТИ

DAX СТАПКА DAX +0,05% ВАЛУТИ TOPIX ВАЛУТИ TOPIX 1,2535

ВАЛУТИ ВАЛУТИ +0,05% Фунта евро

£ €

Фунта евро +0,05% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ

Фунта евро Фунта евро СТАПКА СТАПКА ВАЛУТИ

СТАПКА

1,3535

9.883,00 -0,30% СТАПКА 9.883,00 -0,30% -0,04%-0,75% 1.234,00 ПРОМЕНА 1.234,00 1,3535-0,75%

1,2535

-0,04% евро долар

ПРОМЕНА

$ € 1,3535 евро-0,04% долар

евро долар евро долар СТАПКА СТАПКА

ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Фунта СТАПКА евро 1,2535 ФЈУЧЕРСИевро Фунта

евро долар СТАПКА СТАПКА ПРОМЕНА

+0,05% ЗЛАТО 1,2535

ПРОМЕНА

СТАПКА 1,2535ЗЛАТО 1,2535 +0,05% СТАПКА 1.281,00

1,2535 +0,05% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент +0,05% ЗЛАТО

+0,05%1.281,00 +0,05% ФЈУЧЕРСИ 1.281,00

1,3535 евро долар

1,3535 1,3535 -0,04% СТАПКА

ПРОМЕНА СТАПКА

-0,04% ПРОМЕНА 1,3535

+0,57%

-0,04% +0,57% +0,57% -0,04%

112,00 ФЈУЧЕРСИ

ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО Нафта Брент Нафта Брент

ФЈУЧЕРСИ 1.281,00 ФЈУЧЕРСИ 112,00

+0,27%

112,00 ЗЛАТО 1.281,00 ЗЛАТО ЗЛАТО

+0,57% +0,27%

ЗЛАТО ЗЛАТОБрент Нафта

1.281,00 1.281,00 1.281,00 Нафта Брент 112,00

1.281,00

+0,57% +0,27%

+0,57% +0,57% +0,57%

112,00 Нафта Нафта Брент НафтаБрент Брент НАФТА Нафта БрентБРЕНТ 112,00 112,00 112,00

112,00

1,3535

ПРОМЕНА -0,04% -0,04% ПРОМЕНА

+0,27% +0,57%

+0,27%

+0,27% +0,27% +0,27% +0,27%

ПОДАТОЦИТЕ СЕ ОД ДЕН 17.06.2014 ДО 15ч.

3.300 3.100 2.900 2.700 2.500 2.300 2.100 1.900 1.700 07/10 10/10 02/

Капитал број 764 20.06.2014

www.kapital.mk

14 cover story

milioni e Makedonij

Od kade

S

Следната 2015 година Македонија треба да се задолжи за вкупно 733 милиони евра за да може да ги отплати долговите што доспеваат за наплата следната година дома и кон странство, како и за покривање на буџетскиот дефицит.

PRILIV

565,4 од странство

милиони евра

евра 165,0 милиони од дома

евра 2,6 милиони

од депозит на државата

милиони евра

www.kapital.mk

Капитал број 764 20.06.2014

15

evra ]e se zadol@i ja vo 2015 godina.

pari?! Веќе е се поизвесно дека Владата ќе издаде еврообврзница, но и дека ќе продолжи да се задолжува на домашениот пазар. Капитал анализира кои се можности и стојат на Македонија за задолжување и која е цената која ќе се плати за тоа задолжување

331,3

милиони евра долг кон странство милиони евра домашен долг милиони евра за буџетски дефицит

111,4

290,3 ODLIVI

Капитал број 764 20.06.2014

16 Cover story пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

В

ладата се подготвува да издаде еврообврзница за да обезбеди пари за отплата на долговите што доспеваат следната година, но и за финансирање на минусот во државниот буџет. Задолжување за вкупно 733 милиони евра. Фискалната стратегија што ја објави Министерството за финансии открива дека овие пари се потребни за да може државата следната година да врати 331,3 милиони евра долг кон странство, уште 111,4 милиони евра долг што доспева кон домашни кредитори и 290,3 милиони евра за буџетскиот дефицит. Министерот за финансии, Зоран Ставрески, веќе го објави планот на Владата да се задолжи со издавање еврообврзница. “Со издавање еврообврзница и други државни хартии од вредност ќе се покрива буџетскиот дефицит што Владата планира да го направи наредната година. Еврообврзницата ќе треба да обезбеди и пари за отплата на обврските на државава кон странство кои достасуваат во текот на идната година“, изјави Ставрески. Според фискалната стратегија, најголем дел од парите државата ќе ги бара од странски кредитори и тоа дури 565,4 милиони евра. Со издавање на државни записи на домашниот пазар се планира да се позајмат 165 милиони евра. Меѓутоа, ќе успее ли Владата да обезбеди повеќе од половина милијарда евра со издавање на еврообврзница во услови кога надворешните пазари на капитал се несигурни и нестабилни?! На оваа опасност предупредува Меѓународниот монетарен фонд. „Потпирањето на надворешното финансирање претставува значителен ризик поради несигурноста и нестабилноста на надворешните пазари на капитал“, пишува во еден од последните извештаи на ММФ за Македонија. „Иако власта ги обезбеди потребите за финансирање за годинава, таа останува зависна од пристап до надворешни пазари, особено што за финансирање на буџетските дефицити и отплати на долгови и заеми кои доспеваат до 2017 година, треба да обезбеди околу 750 милиони евра (10% од БДП)“, потенцираат монетарците од Вашингтон. Според нив, таква ранливост беше евидентна и во 2010 и 2011 година, кога Владата одлучи да ги повлече парите што ги има од специјалните права на влечење од ММФ од околу 70 милиони евра, како и искористување на 220 милиони евра од специјалната кредитната линија за претпазливост, иако беше наменета да стои како гаранција за задолжувања на комерцијалните финансиски пазари. Министерот за финансии засега не открива колку пари ќе позајми Владата со издавање еврообврзница, дали ќе се задолжува кај меѓународните

www.kapital.mk

финансиски институции како ММФ или Светска банка, или пак ќе бара кредити и од комерцијалните банки како што беше случај пред две години кога се задолживме кај Deutsche bank и Citibank. „Висината на износот на еврообврзницата ќе се проектира според потребите за покривање на буџетскиот дефицит за следната година и да овозможи отплаќање на обврските кон странство, но притоа ќе се има предвид да се обезбедат доволно средства под поволни услови на пазарот“, вели Ставрески. Тој додава дека појасна слика за тоа колкав ќе биде износот на еврообврзницата Владата ќе добие кога ќе го започне планирањето на следниот буџет. Економистите велат дека каматите за задолжување на меѓународниот пазар на капитал сега се екстремно поволни ако се споредат со претходните години кога владееше неизвесност. Поранешниот министер за финансии, Трајко Славески, вели дека каматите за задолжување паднаа на предкризните нивоа и според него, сега е бонанца на пазарот за позајмување пари. „Не очекувам дека до крајот на годината ќе се случат некои позначајни промени што би можеле да ја нарушат ситуацијата на пазарот. Доколку Македонија одлучи сега да издаде еврообврзница, би можела да добие поволна камата од околу 5% - 6%. Меѓутоа, висината на каматните стапки не е пресудна. Треба да се анализира каков би бил интересот на инвеститорите да вложат пари во обврзници од земја која нема инвестициски рејтинг како Македонија. Тоа е ограничувачки фактор кога зборуваме за висината на сумата што сакате да ја позајмите. За инвеститорите исто така е битна и ликвидноста на пазарот. Пазарот за нашите обврзници е прилично неликвиден, што значи дека инвеститорот не може во кое било време да ги продаде македонските хартии од вредност“, вели Славески. Меѓутоа, економистите коментираат дека каматата од околу 6% што може да ја добие Македонија за задолжување со еврообврзница е речиси двојно повеќе отколку што би било исплатливо задолжувањето за Македонија, бидејќи според економската теорија „одржливоста на долгот е запазена ако неговата цена е помала од стапката на раст на економијата, односно со високи стапки на раст се создаваат можности за отплата на долгот, без да се прибегнува кон зголемување на оданочувањето“. Економистите коментираат и дека нискиот јавен долг од 35,3% од БДП (според официјалните податоци) што го има Македонија, не може да биде алиби за нерационалните задолжувања на Владата, бидејќи дури и еден милион евра да не можеме да ги вратиме на денот кога доспеваат обврските, државата е банкрот. Тоа всушност се докажало неколку пати низ историјата кога некои земји како што се Албанија која во 1990 година, се довела во ситуација да не може да го отплаќа долгот кој изнесувал само 16,6% од БДП, Еквадор кој во 2008 дојде пред банкрот со 20% од БДП јавен долг или Турција, која во далечната 1978 година стана несолвентна при јавен долг од 21% од БДП.

Јавниот долг до 37,6% од БДП до 2016 год.

38% 35% 32% 29%

26% 23%

удел во БДП

24%

20% 2007

20,6% 2008

За каква ранливост предупредува ММФ?

П

отпирањето на надворешното финансирање претставува значителен ризик поради несигурноста и нестабилноста на надворешните пазари на капитал“, пишува во еден од последните извештаи на ММФ за Македонија. „Иако власта ги обезбеди потребите за финансирање за годинава, таа останува зависна од пристап до надворешни пазари, особено што за финансирање на буџетските дефицити и отплати на долгови и заеми кои доспеваат до 2017 година, треба да обезбеди околу 750 милиони евра (10% од БДП)“, потенцираат монетарците од Вашингтон. Според нив, таква ранливост беше евидентна и во 2010 и 2011 година, кога Владата одлучи да ги повлече парите што ги има од специјалните права на влечење од ММФ од околу 70 милиони евра, како и искористување на 220 милиони евра од специјалната кредитната линија за претпазливост, иако беше наменета да стои како гаранција за задолжувања на комерцијалните финансиски пазари.

www.kapital.mk

Капитал број 764 20.06.2014

17

Извор: Министерство за финансии

34,1%

35,8%

35,3%

2013

apr. 2014

28% 23,8%

24,2%

2009

2010

Нискиот јавен долг е всушност мит кој што Владата го користи како аргумент дека води дисциплинирана економска политика во споредба со некои други земји кои што имаат огромни јавни долгови, за да продолжи да се задолжува. Но што е опасноста? Од една страна, ризикот за отплата на долгот се зголемува бидејќи најголем дел од парите што ги позајмува државата се трошат за тековни потреби, а не за развојни проекти што ќе генерираат приходи од кои што во иднина ќе се отплатуваат заемите. Второ, и меѓународните финансиски институции предупредуваат дека најголем предизвик за Македонија ќе биде да обезбеди пари од странски извори бидејќи задолжувањето е се уште неизвесно поради кризата. Македонија не е веќе во групата земји што може да користи концесионални кредити на долг рок со ниски камати, така што опасноста од неликвидност на државата се зголемува. Владата во Претпристапната економска програма анализира две сценарија што може да ја загрозат одржливоста на јавниот долг. Првиот ризик е движењето на каматните стапки и доколку тие пораснат за еден процентен поен во периодот од 2014 до 2016 година, тоа би предизвикало пораст на каматните трошоци за најмногу 12,8%. Од друга страна, евентуалните неповолни движења на девизните курсеви на другите валути во однос на еврото не се очекува да предизвикаат позначително зголемување на трошоците за сервисирање бидејќи најголемиот дел од надворешниот државен долг е деноминиран во евра. Намалување или зголемување на вредноста на еврото во однос на другите валути во портфолиото (американскиот долар, јапонскиот

2011

2012

јен и специјалните права за влечење) за 10% ќе предизвика зголемување, односно намалување на трошоците за сервисирање за најмногу 5,7% во 2014 година, 3,8% во 2015 година и 1,9% во 2016 година.

Јавниот долг до 37,6% од БДП

Имајќи ги предвид сите овие задолжувања, Владата тврди дека јавниот долг до крајот на 2016 година нема да надмине 37,6% од БДП. „Врз основа на определбите за финансирање на потребите на државата со најнизок можен трошок на среден и долг рок, одржливо ниво на ризик и ниско ниво на државен долг, како и реализацијата на планираните инфраструктурни инвестиции, движењето на државниот долг е планирано да се задржи во проектираните рамки, односно да има умерен раст кој нема да ја загрози одржливоста на јавните финансии“. Мисијата на ММФ при последната посета во Македонија и сугерираше на Владата да почне да го намалува буџетскиот дефицит за да се одржи и јавниот долг стабилен. “Приватната потрошувачка сега е зајакната, што придонесува за постепено повлекување на фискалниот стимулус. Задржувањето на фискалниот дефицит на централната власт ќе биде важно за да се задржи одржливоста на долгот“, изјави шефицата на мисијата на ММФ за Македонија, Ивана Владкова Холар. Таа посочи дека предвиденото намалување на дефицитот на 2,6% до 2016 година е соодветно, но и дека треба да се утврдат мерки за негово исполнување. Како мерки за остварување на ова го посочи одржувањето на тековните расходи, но и утврдување приоритети и следење на проектите за јавни

Трајко Славески

универзитетски професор

околку Македонија Д одлучи сега да издаде еврообврзница, би можела да добие поволна камата од околу 5% - 6%. Меѓутоа, висината на каматните стапки не е пресудна. Треба да се анализира каков би бил интересот на инвеститорите да вложат пари во обврзници од земја која нема инвестициски рејтинг како Македонија.

инвестиции кои ќе овозможат повисока реализација на приоритетните капитални расходи и долгорочни економски придобивки. ММФ смета дека Владата треба да подготви и Стратегија за управување со јавниот долг. “Особено стратегијата за управување со долг треба, како и во минатото, да биде насочена кон балансирање на трошоците и ризикот поврзан со избраната структура на долг, но исто така и да обезбеди конзистентност со монетарната и фискалната политика“, изјави Холар.

На што може да се надева Македонија со шпекулативен кредитен рејтинг ББ?!

Кредитните агенции како Fitch и Stan-

Капитал број 764 20.06.2014

www.kapital.mk

18 Cover story:

Задолжувањето не е опасно, ако парите се трошат паметно!

К

апитални инвестиции во нови патишта, железнички пруги, хидроцентрали, кои носат економски развој, а не непродуктивни инвестиции во музеи, споменици, цркви и тековни трошења за плати, социјални надоместоци и пензии, согласни се економистите. Тоа се нарекува паметно задолжување - докажана економска теорија кога земјите свесно се задолжуваат прекумерно, а за сметка на тоа доживуваат инвестициски бум. Со кредитите од меѓународните финансиски институции и парите од државните хартии од вредност и еврообврзницата треба да се финансираат проекти во инфраструктурата, енергетиката, образованието, а никако

dard & Poor’s ja оценуваат Македонија со кредитен рејтинг ББ, што спаѓа во групата неинвестициски односно шпекулативни рејтинзи. Fitch не рангираше попозитивно со рејтинг ББ+, додека Standard & Poor’s минатата година го намалија рејтингот од ББ на ББ-. Кредитните агенции ги анализираат сите макроекономски показатели како порастот на економијата, јавниот долг на државата, буџетскиот дефицит како основа за донесување оценка за кредитната способност на една земја.

Fitch во последниот извештај посочува дека минусот во државата каса до 2015 година нема да се намали под 3%, а државниот долг до следната година ќе се движи од 36% до 37% отсто од БДП.

Fitch забележува дека голем дел од јавните инвестиции се прават преку јавните претпријатија, и затоа тоа не може

плати и други социјални давачки. Таквото непродуктивно задолжување ја доведува државата во опасност еден ден да не може да го отплаќа долгот. Анализата на макроекономските показатели на земјите од регионот покажува дека повеќето од нив практикувале стратегија на зголемен државен интервенционизам со што јавниот долг се продлабочил и до 60% од БДП, но за сметка на тоа им се случило економско чудо. Економистите коментираат дека токму во развојот на инфраструктурата Македонија најмногу заостанува и тоа е главната пречка што економијата со години стагнира со просечна стапка на раст од само 3%.

да се рефлектира во вкупниот буџетски дефицит, алудирајќи на веројатноста дека е поголем отколку што се објавува во јавноста од 3,5% од БДП. Агенцијата прогнозира дека економијата во следните две години ќе испорача раст, но со побавно темпо, и ќе се позиционира на 3,2% и 3,5 %. „Иако странските директни инвестиции се зголемени и учествуваат со една четвртина во вкупниот извоз, ефектите од нив допрва треба да се рефлектираат на повисока и одржлива стапка на економски раст“, се наведува во извештајот. Во извештајот се посочува и дека значителен напредок кон членство во НАТО и ЕУ, најверојатно ќе изостане, во очекување на решавање на "прашањето за името" со Грција.

Standard & Poor’s предупреди на сериозни ризици со кои се соочува домашната

економија. Во извештајот се наведува дека од започнувањето на глобалната финансиска криза транспарентноста на македонските јавни финансии опаѓа, како и дека шансите за позначаен економски раст се ослабени. Исто така, дека политичките институции немаат соодветни контролни механизми, дека заостанатите плаќања на Владата се предизвик за фискалната политика, па постои ризик за помали приходи во Буџетот што пак, може да резултира со натамошно акумулирање на долгови кон стопанството. Државниот јавен долг од 34% од БДП, се проценува дека ќе се зголеми до 37% од БДП до крајот на 2016 година. Економистите велат дека земјата треба да работи на подобрување на кредитниот рејтинг бидејќи тоа е сликата за земјата што ја гледаат другите.

Почитувани читатели, Капитал Медиа Гроуп ја подготвува традиционалната годишна едиција КАПИТАЛ 200 НАЈГОЛЕМИ И 200 НАЈУСПЕШНИ во Македонија, во која ќе биде анализирано работењето на најголемите и најуспешните компании во Македонија.

2014

Во Едицијата ќе бидат вклучени повеќе текстови, интервјуа со најголемите и најуспешните компании од различни индустрии, како и повеќе анализи: l Кои се компаниите и индустриите кои ќе го носат растот следната година? l Плановите и целите на најголемите компании l Кои се најбрзорастечките газели меѓу големите? l Неликвидноста ги гуши и големите компании l Најголемите предизвици за компаниите за 2015 година Во рамките на Едицијата во одделни анализи ќе биде анализирано работењето на компаниите од клучните индустрии:

Во Едицијата ќе бидат рангирани компаниите според вкупните приходи и нето добивката остварени во 2013 година, но во рангирањата ќе бидат вклучени и повеќе податоци за компаниите како вредноста на активата, вредноста на капиталот и уште многу други показатели и коефициенти за успешноста и ефикасноста во работење. Годинава за прв пат во едицијата ќе бидат обработени и различни податоци и коефициенти за задолженост, со цел да ја прикажеме состојбата во која компаниите го дочекуваат Законот за финансиска дисциплина. Сите рангирања и показатели, како и секоја година, ќе бидат изработени врз основа на официјални и ревидирани податоци обезбедени од годишните сметки на компаниите. годишна специјалнa едиција на kapital media group n септември 2014 n www.kapital.mk

За повеќе информации во врска со едицијата обратете се на e-mail или на телефонскиот број 02 3298 110 Лица за контакт: Бобан Ѓорѓиевски boban.gjorgjievski@kapital.mk

l Прехранбена индустрија l Индустрија за пијалаци и вино l Индустрија за автомобилски делови l Металопреработувачка индустрија l Градежна индустрија l Трговија l Телекомуникации l Енергетика, нафта и гас

Капитал број 764 20.06.2014

20

www.kapital.mk

Капитал анализира

Koi se firmite koi najmno i dol@at na dr@avat пишува:

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

фотографија:

У

фотоархива на Капитал

правата за јавни приходи конечно ја објави долгоочекуваната листа на најголеми должници кон државата. На листата се најдоа 3.500 должници, односно 2.608 компании и 900 физички лица, кои на државата вкупно и должат 191,5 милиони евра. Овој потег, кој го најави лично премиерот Никола Груевски, има за цел да ја подобри финансиската дисциплина. На оваа листа се најдоа многу јавни претпријатија, компании кои веќе со години не работат, загубари, фирми во кои се уште сопственик е државата, општини, општински комунални претпријатија, ресторани, агенции за обезбедување,

адвокати, градежни фирми, но и многу мали фирми кои и должат на државата по основ на ДДВ, данок на добивка, придонес на данок на доход, царина или акциза. На листата се најдоа и 900 физички лица кои на државата и должат близу 11 милиони евра по основ на неплатени даноци на приходи. На листата се најдоа и 20 странски лица кои на државата и должат околу 150 илјади евра. На оваа листа на должници која ќе се објавува секој месец,ќе се најдат сите кои нередовно ги сервисираат долговите, а од неа ќе бидат исклучени сите компании и лица за чии долгови веќе се води управна или судска постапка, односно долговите за кои е одобрено одложено плаќање на долговите. Ваква листа на должници веќе објавуваат неколку земји од регионот меѓу кои Србија и Хрватска, и на овие листи можат да се сретнат многу звучни имиња од бизнисот. Капитал анализира кои се компании

се најдоа на листата на должници и за што најмногу и должат на државата.

Фирмите најмногу должат ДДВ и данок на добивка

Анализата на Капитал покажува дека на листата најголеми должници се најдоа 2.608 фирми, кои вкупно должат кон државата 180,73 милиони евра. Тоа потврдува дека најголемите долгови кон државата ги имаат компаниите или од вкупните долгови дури 95% отпаѓаат на долгови од компаниите. Станува збор за долгови кои овие компании ги имаат кон државните институции по основ на данок на додадена вредност, данок на добивка, царина, акциза, ддв при увоз и персонален данок на доход. Речиси сите фирми, односно 2607 од вкупно 2608 должници имаат неплатен долг по основ на ДДВ кон државата. Вкупниот долг кои фирмите го должат по основ на ДДВ изнесува 121,63 милиони евра. Или 68% од вкупниот долг на фирмите кон државата е по основ на неплатен ДДВ.

www.kapital.mk

Капитал број 764 20.06.2014

Капитал анализира

21

Анализата на десетте најголеми должници, меѓу кои има приватни и јавни претпријатија, кои на државата и должат над 46 милиони евра, односно ниту една од нив нема долг под 1,5 милиони евра, покажува дека станува збор за долгови кои се трупани со години пред се заради тоа што фирмите не плаќале ДДВ и данок на добивка, а некои не плаќале ниту персонален данок на платите кои им ги исплатуваат на вработените. Прашањето кое логично се поставува е како може некоја фирма да натрупа толкави долгови и зошто институциите ги толерирале да не плаќаат даноци, односно да прават разни малверзации со ДДВ, па дури и да земаат милионски суми од буџетот по основ на лажни фактури и лажен поврат на ДДВ?!

ogu

ata? Долгот по основ на неплатен данок на добивка е помал и изнесува 38,1 милион евра. Само две фирми од листата на должници не должат данок на добивката, додека сите останати 2.606 фирми имаат долг по основ на неплатен данок на добивка. По основ на неплатен персонален данок на доход по исплатени плати и придонеси за работниците 1.575 фирми имаат вкупен долг од 12,66 милиони евра. Долг за неплатенa царина имаат само 46 фирми од листата на должници и нивниот вкупен долг изнесува 1,73 милиони евра. Ист е бројот на фирмите кои на државата и должат ДДВ при увоз, и нивниот вкупен долг достигнува 944.196 евра. Од листата на компании должници ниту една фирма нема долг по основ на акциза. Најголем должник на врвот на листата на најголеми должници се најде компанијата Индустрија Ел Азтека, која должи 17,7 милиони евра само по основ на ДДВ. Станува збор за фирма во сопственост на Анхел

Кастиљо, мексиканец со македонско државјанство, кој на јавноста и е познат и како основач и директор на фирмата Мотор Коач Индустри. Против Кастиљо уште во 2004 година Министерството за внатрешни работи поднело кривична пријава за злоупотреба на службена положба и овластување, даночно затајување, како и фалсификување и уништување на деловни книги. Тој преку повеќе од десет фирми во кои тој се јавува како основач се сомничи дека издавал лажни фактури и правел неоснован поврат на ДДВ. Втор најголем должник е скопската компанија Фонлинегроуп, која по основ на данок на добивка и ДДВ и должи на државата 5,9 милиони евра. Оваа компанија и е сосема непозната за јавноста и за неа не успеавме да најдеме никакви податоци кои се јавно објавени. Јавното претпријатие Македонијапат, чија основна дејност е одржување на магистралните и локалните патишта, на државата и должи 5,2 милиони

евра. Најголем дел или 5,1 милион евра се долг по основ на неплатен данок на добивка, а 115 илјади е долгот по основ на неплатен ДДВ. Јавното претпријатие Македонски шуми е четврт најголем должник и според УЈП на државата и должи вкупно 3,85 милиони евра. Целиот долг е заради неплатен ДДВ. Петти најголем должник е извесна фирма Милдавит од Кисела Вода, која по основ на неплатен ДДВ на државата 3,18 милиони евра. И за оваа компанија нема никакви јавни податоци за тоа со каква дејност се занимава и кои се нејзини сопственици. На шестото место се наоѓа фирмата Уни-М која на државата и должи 2,75 милиони евра по основ на ДДВ и персонален данок на доход. Станува збор за фирма која се јавуваше како инвеститор и сопственик на деловниот објект на скопскиот плоштад позната под името Сан Марко, која подоцна како хипотека за неплатени кредити ја превзема Комерцијална банка

Капитал број 764 20.06.2014

22

www.kapital.mk

Капитал анализира

Македонски шуми по основ на неплатен ДДВ на државата и должи 3,85 милиони евра

191

милиони евра побарува државата по основ на неплатени даноци

и во која денес се наоѓа управата на банката. Но, ни тогаш, ни денес во јавноста не се дозна името на вистинскиот инвеститор, иако како директор на скопската Уни-М пред неколку години се споменуваше извесна Марина Новичиќ. Јавното претпријатие за комунални дејности на Гостивар со долг од 2,27 милиони евра е седми најголем должник на државата, од кои најголем дел се по основ на неплатен ДДВ и данок на добивка. Фирмата Ел 18 Владо Рувинов е осми најголем должник со долг кон државата од 2 милиони евра, во најголем дел по основ на неплатен ДДВ и данок на добивка. Станува збор за фирма во сопственост на охридскиот бизнисмен Владо Рувинов, попознат како Љац. Инаку, Рувинов е поранешниот сопственик на хотелот Славија, кој од него го купи индискиот мултимилијардер Субрата Рој, а кој минатата година беше уапсен од полицијата заради закани врз охридскиот градоначалник Никола Бакрачевски. Уни проком Вемакс е една од најголемите и најпознати фирми на Велија Рамковски која со долг од 1,6 милиони евра е деветти

Македонската радиотелевизија на државата по основ нанеплатен данок на добивка и должи 593 илјади евра

180

милиони евра за неплатени даноци и должат фирмите на државата

Град Скопје на државата и должи 346 илјади евра, најголем дел заради неплатен ДДВ и помал дел од неплатен данок на добивка

121

милион евра побарува државата од фирмите по основ на неплатен ДДВ

10 НАЈГОЛЕМИ КОМПАНИИ ДОЛЖНИЦИ (ЕВРА) Компанија

Вкупен долг

1 ИНДУСТРИЈА ЕЛ АЗТЕКА Д.О.О. СКОПЈЕ

17.741.232

2 ФОНЛИНЕГРОУП Д.О.О.Е.Л. УВ/ИЗ СКОПЈЕ

5.928.072

3 МАКЕДОНИЈА ПАТ Ј.П. Ц.О. СКОПЈЕ

5.245.601

4 МАКЕДОНСКИ ШУМИ

3.847.147

5 МИЛДАВИТ Д.О.О. СКОПЈЕ

3.180.467

6 УНИ-М Д.О.О.ЕКС/ИМП СКОПЈЕ

2.750.341

7 КОМУНАЛЕЦ Ц.О. ЈАВНО ПРЕТ. ЗА КОМУНАЛНИ ДЕЈНОСТИ ГОСТИВАР

2.271.633

8 ЕЛ 18 ВЛАДО РУВИНОВ ДООЕЛ ОХРИД

2.014.533

9 УНИ ПРОКОМ ВЕМАКС Д.О.О. ЕКСПОРТ-ИМПОРТ СКОПЈЕ

1.629.991

10 АЛМА-КОМЕРЦ АНГЕЛ ПЕЦОВ Д.О.О.Е.Л. ЕКСПОРТ-ИМПОРТ НЕГОТИНО

најголем должник во Македонија. Оваа фирма која беше дел и од шемата за затајување на данок која УЈП ја објави и ја нарече Пајажина повеќе од три години е со замрзната сметка, но заради немање на приходи шансите државата да си ги наплати овие долгови се минимални. Инаку најголем дел од долгот на Уни проком Вемакс се по основ на неплатен данок на добивка. Алма Комерц од Неготино со долг од 1,5 милиони евра по основ на ДДВ и данок на добивка е 10-ти најголем должник на државата. Станува збор за фирма од Неготино која се занимава со трговија на нафтени деривати и чиј газда пред неполна година беше уапсен во акцијата Керозин, заради криминал со нафта. Ни ден денес не се разјасни како газдата на Алма Комерц успеал да “измами” дури 150 институции кои ги снабдувал со нафта преку фиктивни набавки на нафта. Во полициската акција „Керозин“ беше откриено дека Алма комерц била фирма која најчесто победувала на тендери затоа што нудела најниска цена на мазутот која била надвор од секаква економска логика. На тој начин неготинската фирма успеала да склучи договори со 150 институции, болници, градинки, општини и училишта кои оваа зима требало да се греат со мазут. Договорите вределе милион и пол евра само за оваа грејна

1.513.883

сезона, а на ваков начин фирмата работела речиси 4 години! Во претходните редови беа анализирани само десетте фирми кои најмногу и должат на државата. Тие вкупно должат над 46 милиони евра, односно ниту една од нив нема долг од 1,5 милиони евра, а онаа на врвот должи дури 17 милиони евра. Станува збор за долгови кои се трупани со години пред се заради тоа што фирмите не плаќале ДДВ и данок на добивка, а некои не плаќале ниту персонален данок на платите кои им ги исплатуваат на вработените. Се поставува како може некоја фирма да натрупа толкави долгови? Очигледно дека тие биле оставени од институциите да не плаќаат даноци, односно да прават разни малверзации со ДДВ, па дури и да земаат милионски суми од буџетот по основ на лажни фактури и лажен поврат на ДДВ. Посебно тоа важи за јавните претпријатија кои со години се толерираат од институциите да не плаќаат даноци.

Големите компании и бизнисмени не и должат пари на државата За разлика од Србија, каде на листата на најголеми должници се наоѓаат големи и бизнис имиња на листата на најголеми должници нема некои посебно звучни бизнис имиња. Ги нема ниту големите компании кои се во групата на најголеми и најпрофитабилни компании. Некои од познатите на јавноста на фирми кои се меѓу најголемите

www.kapital.mk

Капитал број 764 20.06.2014

Капитал анализира

Тутунскиот комбинат од Прилеп, во кои сопственик е државата, по основ на неплатен ДДВ и данок на добивка должи над 900 илјади евра

38,1

милион евра фирмите должат по основ на данок на добивка

должници се најстариот македонски тутунски комбинат Велес Табак со вкупен долг од 1,36 милиони евра, по основ на неплатен ДДВ и данок на добивка и сопственички поврзаниот со него Центро Табак кој на државата и должи 1,32 милиони евра. Производителот на мебел Леснина Инженеринг должи 938 илјади евра. Агенцијата за обезбедување Никоб должи 912 илјади евра, а телекомуникациската компанија Близу по основ на ДДВ на државата и должи 580 илјади евра. Некога успешната приказна, фирмата за производство на живинарски производи Гица, во која пред повеќе години американскиот фонд СЕАФ инвестирапе еден милион долари на државата и должи 560 илјади евра, иако таа веќе неколку години не работи. На листата на должници е и подружницата на хрватската градежна фирма Конструктор, која на државата и должи462 илјади евра. Оваа фирма беше ангажирана од страна на македонската Влада на проектот 100 спортски сали финансиран од буџетот, но откако матината компанија во Хрватска влезе во финансиски проблеми договорите во 2012 година беа раскинати. Но, сепак и тука останува да виси прашањето зошто некој и дозволувал на оваа хрватска градежна фирма да должи ДДВ, а за бизнисот кој го добила во Македонија добивала пари директно од државниот буџет. И Ски центарот Кожуф е меѓу поголемите должници со долг кон државата од 290 илјади евра. На листата должници е и Наша ТВ со долг кон државата по основ на неплатен ДДВ и данок на добивка од 197 илјади евра. Оваа национална и сателитска телевизија која првично беше во сопственост на актерот Ристо Гоговски, а подоцна на Милица Гоговска, се уште работи На листа на должници со долг поголем од 100 илјади евра се и Славија, ЕМО од Охрид, Пилко, Металец Прилеп, Повардарие од Неготино, скопската фирма Карпош и уште други фирми кои се помалку познати за јавноста.

23

На листата на најголеми должници се најдоа неколку фирми сопственички поврзани со Велија Рамковски, а најголем должник од сите е Унипроком Вемакс која има долгови кон државата од 1,6 милиони евра

ЈАВНИ ПРЕТПРИЈАТИЈА КОИ НАЈМНОГУ И ДОЛЖАТ НА ДРЖАВАТА (ЕВРА) МАКЕДОНИЈА ПАТ Ј.П.

5.245.601

МАКЕДОНСКИ ШУМИ

3.847.147

МАКЕДОНСКА РАДИО-ТЕЛЕВИЗИЈА Ј.П.

593.533

УЛИЦИ И ПАТИШТА СКОПЈЕ

501.165

Ј.П. ЗА СТОП. СО ОБЈЕКТИ ЗА СПОРТ

423.973

КОМПАНИИ ВО СОПСТВЕНОСТ НА ДРЖАВАТА СО НАЈГОЛЕМИ ДОЛГОВИ (ЕВРА) ТУТУНСКИ КОМБИНАТ ПРИЛЕП

906.586

11 ОКТОМВРИ-ЕУРОКОМПОЗИТ А.Д. ПРИЛЕП

593.412

ОПШТИНИ НА ЛИСТАТА НА ДОЛЖНИЦИ (ЕВРА) ГРАД СК Д.О.О.Е.Л. СКОПЈЕ

346.190

ОПШТИНА ОХРИД

30.104

КОМУНАЛНИ ПРЕТПРИЈАТИЈА СО НАЈГОЛЕМИ ДОЛГОВИ (ЕВРА) ЈП КОМУНАЛЕЦ ГОСТИВАР

2.271.633

ЈП ВОДОВОД БОГДАНЦИ

335.090

КОМУНАЛНО ЈАВНО ПРЕТПРИЈАТИЕ СТРУГА

92.087

ЈП ЧИСТОТА И ЗЕЛЕНИЛО КУМАНОВО

81.552

Пет јавни претпријатија должат 10,6 милиони евра во државната каса

а листата најголеми должници Н има и повеќе јавни претпријатија, компании во кои се уште газда е

државата, како и локални комунални претпријатија. Најголемите пет должници меѓу јавните претпријатија должат 10,6 милиони евра, но овој долг е многу поголем ако се додадат и долговите на компаниите во сопственост на државата, јавните комунални претпријатија од другите градови и општините. Најголем долг кон државата има јавното претпријатие Македонија пат кое на државата му должи 5,24 милиони евра, од кои дури 5,1 милион евра се по основ на неплатен ДДВ. Македонски шуми, кои во изминатите години, се прослави по тоа што таму се вработија над илјада луѓе, очигледно има проблеми со финансиите и покрај тоа што има загарантиран монопол од државата. Македонски шуми должат вкупно 3,85 милиони евра. Според информациите од УЈП целиот долг е заради неплатен ДДВ. Но, според извештаите на државните ревизори ова јавно претпријатие должи и придонеси кон двата фонда, кои најверојатно заради склучените договори за одложено плаќање на рати не се најдоа на овој список, а со кои долговите сигурно ќе беа поголеми.

Македонска радио телевизија по основ на данок на добивка на државата и должи дури 593 илјади евра. Јавното претпријатие Улици патишта по основ на неплатен ДДВ на државата и должи 500 илјади евра. Јавното претпријатие за стопанисување со спортски објекти должи 423 илјади евра. Најголем дел од долгот или дури 270 илјади евра се по основ на неплатен персонален данок на доход за исплатени плати на вработените, а има долгови и за наплатен ДДВ и данок на добивка. Меѓу фирмите најголеми должници во државна сопственост се Тутунскиот комбинат од Прилеп кој по основ на неплатен ДДВ и данок на добивка на државата и должи над 900 илјади евра. Прилепскиот Еурокомпозити кој е во групата загубари кои државата со години се обидува да ги продаде должи дури 593 илјади евра, од кои најголем дел или 572 илјади евра се по основ на неплатен персоналец. На листата на должници се најдоа и три општини. Градот Скопје кој на државата по основ на данок на добивка и ДДВ должи 346 илјади евра. Општината Охрид должи 30 илјади евра по основ на персонален данок на доход, а општина Дојран има нешто помал долг од околу 7 илјади евра по основ на данок на добивка.

Капитал број 764 20.06.2014

24

www.kapital.mk

интервју

l Aleksandar Cvetanov генерален директор на Макпрогрес, Виница

Ni[to ne mo@e da go s na[iot izvozen poh Макпрогрес по остварените извозни резултати во 2013 година стана најголем извозник во целата прехранбена индустрија. Извозните резултати не доаѓаат сами по себе. Најважно е да ја имате вистинската понуда – квалитетен производ по прифатлива цена. Во првите пет месеци од 2014 година Макпрогрес Виница оствари рекордна продажба на странските пазари. Извезуваме на пазарите во над 40 држави, а годинава таргет ни е извоз од 18 милиони долари, што би било околу половина од вкупниот извоз на кондиторски производи од Македонија пишува:

Спасијка Ефтимоска

spasijka.eftimoska@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

К

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

ога разговарате со првиот човек на компанија со најбрз раст на извозот имате чувство дека бизнисот со кондиторски производи е многу лесен и дека кога имате добра визија и стратегија успехот е неминовен. Александар Цветанов, генералниот директор на Макпрогрес од Виница,

потврдува дека 12-годишниот раст и развој на најуспешниот македонски кондиторски бренд Винчинни се должи исклучиво на амбициозни цели, динамична бизнис стратегија и голема пожртвуваност. Но, не се согласува дека овој бизнис е лесен. Последниот потрес на Макпрогрес им го зададе Србија со скандалозната мерка за запленување на нивните колачиња „Медењаци“ поради наводен фалсификат.

XX Деновиве бевте ставени во непријатна ситуација од српските инспекции кои конфискуваа производи на Макпрогрес по обвинувањата од компанијата Пионир дека се фалсификат на нивните? За што станува збор?

Дали производите се регистрирани и колку долго се продаваат на српскиот пазар? Со сигурност можам да потврдам дека кондиторската фабрика Пионир од Суботица веќе подолго време го губи пазарот, како во Република Србија така и во регионот, посебно со нивните водечки производи, како што се медено срце, негро бомбони и чоколадо со ориз. Не можејќи да се справат со конкуренцијата на пазарот утеха најдоа во злоупотреба на српските институции, поточно на пазарната инспекција на Република Србија. Инспекцијата нареди ставање вон промет на еден наш производ, медењаци Винчинни, по барање на Пионир. Во барањето кое оваа компанија го доставила до инспекторатот се

www.kapital.mk

Капитал број 764 20.06.2014

интервју повикува на квалификацијата дека се работи за фалсификувани производи. Но, вистината е сосема поразлична, станува збор за акт на протекционизам од српската пазарна инспекција, која без основа се става во заштита на домашниот производител Пионир. Ставањето на производот вон промет е скандалозно бидејќи, пред се, не е фалсификат. Нашите медењаци веќе осум години се застапени во Србија. Со односот цена-квалитет кој го постигнавме производот се повеќе се прифаќа кај потрошувачите и презема голем дел од пазарот. Пионир, немајќи друг начин како да се справи со ситуацијата, си најде за право нашите производи да ги нарече фалсификат. Тоа е тежок збор и јас како генерален директор на оваа компанија не го прифаќам. По мое лично убедување, цел на Пионир е да добие во време преку злоупотребата на државните институции за настанатиот спор да се решава со месеци и години, а за тоа време нивните производи повторно да станат доминантни на полиците во супермаркетите. Уште во далечната 2002 година, кога се роди идејата за производство на кондиторски производи на база на пандишпан, многу време потрошивме Винчинни како бренд во иднина да не биде оспоруван од кого било и да не загрозува ничии интелектуални права по име и по изглед. Времето покажа да во тоа целосно успеавме и денес Винчинни е бренд со препознатлив изговор и изглед,

spre^i hod како во нашата земја така и пошироко во регионот и во светот. Ние секогаш правиме оригинални марки и дизајни и никогаш не сме правеле ниту имаме намера да правиме фалсификати. Напротив, ние сме тие кои во неколку наврати досега сме на мета на копирања од компании во Македонија и во регионот. Причините кои ги наведува Пионир на некој начин делуваат смешни како за потрошувачите, така и за стручните лица кои се занимаваат со оваа проблематика. Во денешно време, кога Винчинни е препознатлив во цела Европа и во цел свет, некој да ни каже дека имаме фалсификат е навистина смешно. Според Пионир, спорни се логото Винчинни бидејќи има елипсовидна форма. Логото кое го користи Макпрогрес се состои пред се од исписот Vincinni, инаку заштитено име со меѓународна важност, кое го користиме на целата наша палета производи. Според Пионир, спорен е и дизајнот на пакувањето бидејќи бил ископиран. Дизајнот на медењаци Винчинни е оригинално дело на нашите дизајнери и во ниеден елемент не е идентичен или сличен со српскиот производ. Обвинуваат дека бојата на нашето пакување е во истата палета на црвената боја, што сосема не е точно. Бојата на

медењаците Винчинни е доминантно темно виолетова и не е идентична ниту потсетува на светло црвените пакувања на Пионир. Од Пионир одат дотаму што ја оспоруваат и формата на пакувањето дека е во стабилна кесичка. Да, но ваквото пакување е општо прифатено за кондиторски производи и го користат сите производители. Тоа не може да биде ничие монополско право. Сметаме дека сме целосно во право, незаконски сме отстранети од српскиот пазар и ќе поднесеме жалба во рок од 15 дена. Меѓутоа потребна ни е и подршка од македонската јавност и од нашите институции за настанатиот спор да се реши во најкус можен рок.

XX Се чини дека коморите и државните институции се премногу незаинтересирани за овој потег на Србија? Дали имавте некаква заштита и помош во овој проблем? По самото објавување на информацијата на српскиот портал Б92 веднаш реагиравме со демант. Демантот го испративме до сите медиуми и електронски портали со цел јавноста да биде запознаена со правата вистина. Неделникот Капитал и останатите медиуми соодветно реагираа и ја прикажаа правата вистина. Меѓутоа засега од други институции повратна информација за некаква реакција немаме, а дали ќе има во иднина ќе покаже времето. Макпрогрес и понатаму ќе се бори и ќе се залага спорот да се реши што е можно побрзо.

XX Колку штета предизвикаа за Макпрогрес ваквите протекционистички мерки на Србија и дали ќе поднесете тужба за нарушениот углед? Сметаме дека ќе се почитува правото и ќе се постапува во рамките на ингеренциите на повисоките органи. Очекуваме ова тендециозно постапување да биде спречено. Нашата понатамошна реакција ќе биде, пред с$, во рамките на институциите и законот. Во случајов се прави јавна кампања дека се работи за фалсификувани производи или дека е повредено нечие право без да се има судска одлука, што е прекршување, пред се, на моралните норми. Компанијата Пионир ваквиот тенденциозен акт на пазарната инспекција дури го искористи и за сопствен маркетинг, па пласира информации по весници и интернет портали, со што прави и дополнителна штета на угледот на Винчинни во Србија. Додека не се донесе одлука по нашата жалба не би можеле да кажеме колкава ќе биде материјалната штета од овие протекционистички мерки. Колку повеќе се оддолжува решавањето на овој спор толку повеќе нашата штета ќе се зголемува. Ангажирана е агенцијата за заштита на интелекуалната сопственост Берин од Скопје, чии служби работат на случајот, а евентуалната штета која може да настане од преземените дејства на српскиот пазарен инспекторат, доколку се потврди дека не постои фалсификат, ќе падне на товар на компанијата Пионир.

XX Колку извезува Макпрогрес во Србија? Дали можеби зголемениот извоз е причината која го вклучи алармот кај српските власти за заштита на домашните кондиторски

25

компании? Дали досега сте се соочувале со слични пречки за извоз на овој пазар? Дефинитивно сум убеден дека губењето на пазарната позиција на Пионир е причина за напад врз македонските кондиторски компании во Србија. Макпрогрес во првите пет месеци од оваа година има голем раст на извозот, а најголем раст има остварено токму на пазарот во Србија. Продажбата за периодот јануари–мај е порасната за цели 55% и до крајот на годинава очекуваме извоз од 1.000 тони кондиторски производи во вредност од над два милиони долари. Иако Република Македонија и Република Србија се членки на ЦЕФТА, договорот за слободна трговија, кој подразбира практикување на единствен пазар, можам да заклучам дека тие малку компании од Македонија што извезуваат производи во Србија континуирано се соочуваат со таканаречени нетарифни или нетрговски бариери, како декларации на пакување, високи трошоци за анализи, недостапност или дискриминација на продажните полици во супермаркетите.

XX Се добива впечаток дека Македонија како држава премногу лесно го отвора пазарот за увозниците, а македонските извозници во регионот се оставени сами да се борат против прекршувањата на слободните договори. Како тоа да се промени? Српските и останатите кондиторски фабрики имаат голема отворена врата на македонскиот пазар, без какви било дискриминации. Тоа е факт, тоа е точно. Доколку ги погледнете полиците на супермаркетите, ќе заклучите дека можеби српските кондиторски фабрики имаат и своевиден приоритет во изложувањето на нивните производи. На пазарот во Македонија многупати ќе сретнеме кондиторски производи од Бугарија, Грција, Албанија, Косово или Турција кои ги немаат ни основните елементи на декларацијата, немаат текст на македонски јазик и податоци за увозникот, а дури има такви кои на пакувањето ја обележуваат нашата држава со привремената референца ФИРОМ, кое не е уставното име на Република Македонија. Ова за жал се допушта или се прегледува низ прсти од страна на државните институции. За да се промени, сигурно ќе треба да се зголеми нивото на контрола на царинските служби, на пазарната инспекција, како и на контролите на Агенцијата за храна и ветеринарство. Нашите производи, кои ги извезуваме во над 40 земји, секогаш ги почитуваат правилата на секоја земја каде што влегуваат. Овде ќе ги напоменам проблемите со кои сме се соочувале при извозот на нашите производи во Грција во однос на декларацијата на амбалажата, каде што пишува дека производот е произведен во Република Македонија, и во однос на ненормално високите цени на анализите. Грција бараше и на секоја палета да се прави анализа, која е ненормално скапа, со образложение дека не сме членки на ЕУ. А, целта беше да се обесхрабри увозникот и да се откаже од намерата да увезува или пак со високите трошоци да се направи производот неконкурентен

Капитал број 764 20.06.2014

26

www.kapital.mk

интервју

на пазарот. Тоа беше трошок од 200 евра по палета, што доаѓаше вкупно над 6.000 евра. Кај нас секој увозник со 50 или 100 евра за анализа ќе се помине слободно. Со уште поголем проблем се соочивме при извозот во Турција пред три години, каде што државните институции побараа за секој вкус и различно пакување на еден ист производ да се прави посебна лабораториска анализа, која чини околу 1.000 евра по единечен производ. Вкупно за увоз на производи во вредност од околу 15.000 евра нашиот увозник требаше да плати за анализи 36.000 евра. Бидејќи не можеше да биде конкурентен во такви услови, нашиот увозник се откажа од соработката и увезената стока ја реекспортира во трета земја. За овој случај беа известени повеќе институции во Македонија, но за жал на тоа останаа.

XX Дали станува збор само за неажурност на надлежните институции или повеќе за незаинтересираност за проблемите на компаниите? Од нашите контакти со Министерството за економија и со комората излегува дека се многу заинтересирани, но кога ќе настанат некои проблеми и треба да се решаваат, работите затајуваат и се занемаруваат од вториот ешалон на луѓе во Министерството, кои се стручни и треба да ги решаваат. Тука застанува се и им останува на фирмите сами да си ги решаваат проблемите. Има случаи каде Владата ни помогнала за нивно решавање, но има многу кои сами си ги решаваме.

Најважно е да имате квалитетен производ по прифатлива цена

XX Макпрогрес минатата година со извозот ги надмина останатите кондиторски компании и стана најголем извозник во македонската кондиторската индустрија. На што се должи овој успех? Колкав е извозот на компанијата и на колку пазари извезувате? Не само кај кондиторските компании, Макпрогрес по остварените извозни резултати во 2013 година стана најголем извозник во целата прехранбена индустрија. Извозните резултати не доаѓаат сами по себе. Најважно е да ја имате вистинската понуда – квалитетен производ по прифатлива цена. Со тоа

производите на Макпрогрес се пробиваат кој е рецептот за повеќе да извезувувам, на толку многу пазари. Деновиве ги секогаш го давам мојот одговор дека објавивме извозните резултати за првите тоа е комбинација од повеќе состојки. пет месеци од 2014 година. Во периодот Прво, конкурентна понуда - квалитет од јануари до мај годинава Макпрогрес за прифатлива цена. Второ, брза и Виница оствари рекордна продажба на соодветна реакција на потребите на странските пазари. Извезени се 3.308 пазарот. Трето, спроведување на сите тони кондиторски производи во вредност потребни правилници и стандарди за од над седум милиони долари, што безбедност на храната. Во производниот претставува пораст од 28% во споредба процес во Макпрогрес постојат сектори со истиот период за развој, за контрола на квалитет и за во 2013 година. Со имплементирање и сертификација на ова Макпрогрес сите потребни стандарди (ИСО, Хассп, најавува дека и Халал, ИФС, Кошер и други). оваа година ќе ја Четврто, редовна посетеност и задржи и зацврсти присутност на пазарите. Петто, позицијата на маркетиншка поддршка на Нескромно може најголем извозник дистрибутерите. Во секоја земја да се пофалиме во прехранбената ние имаме по еден дистрибутер, дека Макпрогрес со индустрија во без разлика на големината или брендот Винчини е Македонија. куповната моќ на населението. своевиден пионер Извезуваме на Шесто, учество на најважните - амбасадор на пазарите во над светски саеми за храна и 40 држави, а кондиторија. Тоа е еден од кондиторската годинава таргет најважните фактори. индустрија, кој ни е извоз од 18 XX Каква е состојбата на прв отворено се милиони долари, пазар? Какви осмели да излезе на домашниот што би било се условите за продажба, странските пазари и околу половина конкуренцијата од увоз, од вкупниот извоз преку организиран куповната моќ на граѓаните...? на кондиторски и системски Колкав дел од производството производи од на Макпрогрес се пласира на пристап да креира Македонија. домашниот пазар? перцепција за Особено се Макпрогрес пласира околу македонската гордееме што 30% од своето производство кондиторска само 5% од на домашниот пазар. Иако извозот отпаѓа на индустрија како за нас домашниот пазар не е производи под квалитетен и доминантен ние му придаваме приватни марки најголема важност бидејќи конкурентен играч на трговските мора прво дома да се покажеш во регионални и синџири во и докажеш, а потоа да пробаш светски рамки Централна и да бидеш успешен и надвор. Југоисточна Домашниот пазар е и најсигурен Европа, додека во однос на стабилноста на 95% е извоз на кондиторски производи долг рок. Во Македонија пазарот е под наши брендови. висококонкурентен, на кој се присутни XX Макпрогрес е една од ретките скоро сите производители од регионот, компании кои во изминативе ЕУ и Турција. Во последниве години се години, иако кризни, успеа до зголемува односот кај потрошувачката отвори многу нови пазари. На кој во корист на супермаркетите во начин ги обезбедувате извозните однос на помалите традиционални зделки и ги наоѓате новите пазари? продавници, таканаречени маалски За да се биде успешен извозник и продавници. Последното истражување да се има конкурентен производ на пазарот, кое го спроведовме во потребни се инвестиции во нови април оваа година, покажа дека 63% од технологии за производство, силен потрошувачите купуваат кондиторски тим за истражување и развој, одлично производи во супермаркетите, што ни менаџиран производен процес и висока дава насока да се фокусираме повеќе на продуктивност. Кога некој ќе ме праша овој канал на продажба. Традиционално,

www.kapital.mk

Капитал број 764 20.06.2014

интервју македонските потрошувачи се големи консументи на слатки кондиторски производи и, кога купуваат, пред се, се водат од вкусот на производот, а потоа од цената и останатите карактеристики.

XX Пред неколку месеци Макпрегрес промовираше уште еден нов бренд Натура, за кој направивте и нова инвестиција во проширување на производството. Какви се очекувањата за овој бренд со кој влегувате во сегментот на здрава храна? Сегментот на здрава храна е категорија во постојан раст. Од година во година полиците во големите супермаркети се зголемуваат за повеќе од половина. Ова се должи на се поголемата заинтересираност на потрошувачите за нивното здравје и благосостојба. По анализите кои ги направивме во подолг период наназад се одлучивме да отвориме производен погон во Скопје и да пласираме производи под брендот Натура. Сакаме да им понудиме на нашите потрошувачи производи со врвен квалитет по пристапни цени. Произведовме производи за сечиј вкус, за сите од најмали до највозрасни. Производите Натура може да се конзумираат во текот на целиот ден, почнувајки од појадок, па за ужина, во текот на денот, па се до пред спиење. Затоа и нашиот маркетиншки концепт е: „Добро утро, добар ден и добра вечер со Натура. Натура за секој ден“. Плановите за Натура се производите да се најдат и на странските пазари, секаде каде што Макпрогрес има свои дистрибутери и изградени потрошувачи. Предизвиците со кои се соочуваме се високата конкуренција во овој сегмент, потребни големи инвестиции за производите да се најдат на полиците на големите супермаркети и прилагодување кон секој пазар одделно. Брендот го лансиравме во февруари оваа година и првично сме задоволни од резултатите во продажбата. Се уште асортиманот на производи не е докомплетиран, сега имаме околу 30 производи, а треба да има 100. Овде сигурно ќе ги насочиме нашите ресурси и инвестиции во иднина.

XX Колку досега Макпрогрес има инвестирано во проширување и осовременување на капацитетите и како ги финансирате инвестициите? Макпрогрес ја основав есента 1990 година со почетен капитал од две бироа, телефон и факс машина. Канцеларијата и магацинскиот простор се наоѓаа во подрумот, гаражата и во половина од собите во нашата семејна куќа. Тоа беше една од првите приватни компании кои започнаа да работат во регионот и основна дејност беше трговија на големо со прехрамбени производи. Во годините кои следеа јас и моето семејство целосно се вложувавме во бизнисот и сета заработка што ја генерираше компанијата ја реинвестиравме. Така за шест години ја ослободивме окупираната семејна куќа и изградивме дистрибутивен центар, кој подоцна, како се менуваа условите на пазарот, стана и наша прва производна фабрика. Во последните 12 години, на секои две-три години правиме поголеми инвестиции, кои претежно ги финансираме од акумулираната добивка, а по потреба сме земале и кредити од комерцијалните банки.

Уште многу наши производи ќе го видат светлото на денот

27

XX Кои се очекувањата и проценките за годинава и што ново може да очекуваме од Макпрогрес? Земајќи ги во предвид инвестициите од над три милиони евра и остварениот раст во 2013 година, како и стабилноста на пазарот на суровини, 2014 година очекуваме да биде успешна со натамошен раст на приходите. Макпрогрес има дополнителни причини зошто очекува раст и во 2014 година, а тоа е проширувањето на производното портфолио со уште педесетина нови производи во делот на здрава храна и на кондиторски производи, поточно разновидни наполитанки и вафли. Очекуваме во 2014 година кондиторската индустрија во Македонија уште повеќе да зајакнува и да ја подобрува позиционираноста преку се поголема супституција на увозните кондиторски производи со домашни, но и да го шири присуството на странските пазари. 2014 ќе биде година на пазарен фокус и инвестициите ќе бидат насочени кон проширување на постојните и освојување нови пазари. Целта е годинава да оствариме раст на приходите од 20% и производите на Макпрогрес да бидат присутни во 50 држави. Ние сме иновативна компанија, во нашите лаборатории за истражување и развој континуирано има проекти кои се во тек. Што ќе произлезе следно ќе се одлучува во зависност од пазарните и финансиските можности. Засега има многу нови производи на кои треба да им се помогне да го видат светлото на денот.

XX Кондиторската индустрија е една од индустриите кои успешно се развиваат по распадот на Југославија и кои имаат постигнато прилично голем успех во изминативе години. Кои се, според Вас, клучните причини за тоа? Успехот на кондиторската индустрија се должи претежно на ориентацијата кон извозните пазари. Нескромно може да се пофалиме дека Макпрогрес со брендот Винчинни е своевиден пионер амбасадор на кондиторската индустрија, кој прв отворено се осмели да излезе на странските пазари и преку организиран и системски пристап да креира перцепција за македонската кондиторска индустрија како квалитетен и конкурентен играч во регионални и светски рамки. По нас се осмелија и други компании и извозот на македонски кондиторско-пекарски производи расте од година во година.

XX Какви услови или мерки се потребни за Макпрогрес и оваа цела индустрија да постигнат уште подобри резултати? Прво, задржување и унапредување на домашниот пазар и на постојните извозни пазари, а потоа и развој на нови извозни пазари. Тоа е насоката по која ние се водиме. Иднината за натамошен развој на компанијата ја гледаме во одржување и унапредување на постојните брендови, како и во раѓање нови брендови, на што во Макпрогрес посветуваме многу грижа и особено внимание. Сигурно и понатаму ќе продолжиме по патот на континуирани инвестиции и развој, пред Дефинитивно се на квалитетни, вкусни сум убеден и здрави производи. Што дека губењето се однесува до мерки на пазарната од државата, потребни се договори за слободна позиција на трговија со трети земји. Ние Пионир е извезуваме во арапските причина за земји и во Северна Африка, напад врз но царинските стапки се македонските многу високи. Ова прашање кондиторски чество го поставуваме компании бидејќи не сме конкурентни во Србија. на овие пазари во споредба Макпрогрес со производите од ЕУ. Ние во првите пет имаме пониски цени, но месеци од оваа кога ќе платиме царина, година има производите стануваат голем раст поскапи од конкуренцијата. на извозот, а XX Неодамна стапи во сила најголем раст Законот за финансиска има остварено дисциплина. Какви токму на се првите искуства и пазарот дали очекувате да ја во Србија. подобри дисциплината во плаќањето помеѓу Продажбата компаниите? за периодот Се надевам дека јануари–мај ликвидноста, како еден од е порасната главните предизвици за за цели 55% успешно работење, ќе се и до крајот подобри со донесувањето на годинава и примената на Законот за очекуваме финансиска дисциплина. извоз од Моментално, не гледаме 1.000 тони првични промени за кондиторски подобрување на плаќањата, производи но ќе оставиме на времето во вредност да покаже како компаниите од над два ќе се прилагодат и ќе го спроведуваат законот во милиони пракса. долари

ПОКАНА ЗА ОБУКА НА ТЕМА:

ВИДОВИ НА КАМАТИ И ТЕЧЕЊЕ НА КАМАТИ, ДОГОВОР ЗА КРЕДИТ И ПРЕКИНУВАЊЕ НА ОСТАВИНСКАТА ПОСТАПКА И ПАРНИЦИ ВО ВРСКА СО НАСЛЕДУВАЊЕТО  25 јуни 2014 година, 10.00 - 16.00 часот

Капитал академија, Скопје

О

буката се организира со цел за поподробно запознавање на адвокатите и правниците во финансиските институции со видовите на камати и течење на каматите, договорите за кредит како и прекинување на оставинската постапка и парници во врска со наследувањето.

АГЕНДА:  ВИДОВИ НА КАМАТИ И ТЕЧЕЊЕ НА КАМАТИ • Договорна и затезна камата • Камата на вондоговорна обврска • Почеток на течење на камата

 ПРЕКИНУВАЊЕ НА ОСТАВИНСКАТА ПОСТАПКА И ПАРНИЦИ ВО ВРСКА СО НАСЛЕДУВАЊЕТО • Факти од кои зависи правото на наследство • Факти во врска со полноважноста на тестамент • Барања на преживениот брачен другар • Факти во врска со големината на наследниот дел

ОБУКАТА Е НАМЕНЕТА ЗА:

адвокати и правници во финансиски институции.

 ДОГОВОР ЗА КРЕДИТ • Кога е втасана обврската за исплата на кредитот • Обем на плаќање • Обврски на гарантот

Заинтересираните за учество на овој семинар можат да се пријават најдоцна до 23 јуни 2013 година.

Во текот на обуката ќе се опфатат најчестите прашања од пракса. Обуката ќе се реализира со примери од пракса, студија на случаи и можност учесниците да поставуваат прашања и активно да учествуваат со свои дискусии.

ПРЕДАВАЧ: Судија Антоанета Димовска

Судија во Основниот суд Скопје 2, во одделот за имотни спорови. Судијата Димова истовремено е и едукатор во Академијата за судии и обвинители.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

специјален прилог

27 ЗЕМЈА- ПАРТНЕР НА МАКЕДОНИЈА: ЈУНИ 2014

GRCIJA

“КАПИТАЛ“ СТАРТУВАШЕ СЕРИЈАЛ НА СПЕЦИЈАЛНИ ИЗДАНИЈА ПОСВЕТЕНИ НА РАЗЛИЧНИ ЗЕМЈИ СО КОИ МАКЕДОНИЈА ИМА ПОТЕНЦИЈАЛ ЗА ЗГОЛЕМУВАЊЕ НА ТРГОВСКАТА РАЗМЕНА И ИНВЕСТИЦИСКИТЕ ПРОЕКТИ

ТРЕТОТО ИЗДАНИЕ ГО ПОСВЕТУВАМЕ НА ГРЦИЈА И АНАЛИЗИРАМЕ:  Како да се зголеми економската, трговска и  Ги прашуваме македонските извозно инвестициска соработка со соседна Грција? Кои ориентирани компании и стопанските се во моментот областите со најголем потенцијал комори како да го засилиме присуството за натамошно продлабочување на економската на македонските производи на грчкиот соработка? пазар? Како да се влезе во понудата на грчките трговци? Кои се пречките и како  Општините кои гравитираат кон границата со соседна да се надминат? Грција користат добар дел од европските фондови за оваа намена и притоа реализираат различни  Македонските туристи се едни од проекти, претежно од туристички карактер, кои најмногубројните на грчките плажи? имаат позитивно економско влијание врз тие Каде летуваат Македонците? Како и со општини. Како таа соработка да се интензивира? Кои кои содржини да се привлечат грчки се најуспешните проекти реализирани досега? туристи во Македонија?

Повеќе информации во врска со прилогот и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на e-mail: boban.gjorgjievski@kapital.mk nikola.salvarinov@kapital.mk или на телефонскиот број 02 3298 110.

ЛИЦA ЗА КОНТАКТ: БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ НИКОЛА ШАЛВАРИНОВ

www.kapital.mk

Капитал број 764 20.06.2014

истражување

Klubot na istra@uva^i na NBM pretstavi dva novi trudovi пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

К

лубот на истражувачи на Народната банка промовираше два нови интересни стручни трудови. Милан Елисковски, во своето истражување „Детерминанти на вишокот капитал во македонскиот банкарски сектор“ доаѓа до резултати кои покажуваат дека банките немаат склоност кон креирање капитал многу порано за време на одобрување на кредитите, туку отпосле, кога истиот ќе се материјализира во облик на нефункционални кредити. Елисковски анализира дека банките го зголемуваат вишокот капитал кога им се зголемува пазарниот односно валутниот ризик, а економскиот циклус нема влијание врз одлуките на банките во врска со вишокот

Магдалена Петровска

Ц

иклусот на олабавување на монетарната политика којшто продуцираше адекватна ликвидност и намалени трошоци на финансирање не резултирал со позначителен кредитен раст.

капитал. „Вишокот капитал со кој располагаат банките над законски пропишаниот минимум има многу значајна улога за зачувување на стабилноста на банкарскиот сектор, особено за економиите каде банките се главен извор на финансирање. Од тој аспект, се наметнува прашањето кои фактори го детерминираат неговото движење? Истражувањето на прашањето како е детерминиран вишокот капитал на банкарскиот сектор во Македонија ќе им овозможи на креаторите на политиките увид во механизмот за управување со ризици на банките поврзан со вишокот капитал и би се овозможило преземање на соодветни мерки за одржување на вишокот капитал со цел зачувување на стабилноста на банките“, вели Елисковски за своето истражување. Магдалена Петровска и Љупка Георгиевска во својот труд „Алтернативен индикатор

Милан Елисковски

анките го зголемуваат Б вишокот капитал кога им се зголемува

пазарниот односно валутниот ризик, а економскиот циклус нема влијание врз одлуките на банките во врска со вишокот капитал.

на монетарната политика – случајот на Македонија“ прават конструкција на индикатор за вистинската, односно неантиципираната поставеност на монетарната политика наспроти реалниот сектор, а којашто доаѓа после одговорот на деловните банки на промените на монетарната политика. „Индикаторот чија што конструкција е во фокусот на овој труд, има значаен придонес за адекватна оценка на монетарната трансмисија, како и за квантифицирање на ефектите од монетарната политика врз економската активност и инфлацијата. Резултатите од истражувањето упатуваат на ослабена монетарна трансмисија во пост кризниот период, којшто воедно е и период на значително монетарно олабавување. Со други зборови, циклусот на олабавување на монетарната политика којшто продуцираше адекватна ликвидност и намалени трошоци на финансирање не резултирал со позначителен кредитен раст“, вели Магдалена Петровска, еден од авторите на истражувањето. Според неа, причините за ослабените

29

Клубот на истражувачи на Народната банка промовираше два нови интересни стручни трудови. Милан Елисковски, го претстави своето истражување „Детерминанти на вишокот капитал во македонскиот банкарски сектор“, а Магдалена Петровска и Љупка Георгиевска промовираа истражување „Алтернативен индикатор на монетарната политика – случајот на Македонија“ кредитни текови, поточно, за ослабената сензитивност на банкарскиот сектор на монетарните промени, може да се лоцираат во фактори, како на страната на понудата, така и на страната на побарувачката на кредити. „Како последица на глобалната финансиска криза, јакнат перцепциите на банките за зголемена неизвесност, што од своја страна продуцира нивна поголема воздржаност за финансирање дури и во услови на јакнење на побарувачката за кредити“, вели Петровска. Трудот дава осврт и на ефектите на монетарната политика врз економската активност, инфлацијата и дефицитот во тековната сметка. Клубот на истражувачите на Народната банка е формиран во рамки на активностите за поддршка на развојот на истражувачката и аналитичката работа. Тоа е отворена платформа за презентација и дискусија на научноистражувачки трудови, особено во доменот на монетарната политика и макроекономијата.

Капитал број 764 20.06.2014

30

www.kapital.mk

пазар на труд

Pobaruva^kata i ponudata na trud se dva raz

Sozdavame li generacija nerabotnici

www.kapital.mk

azli^ni sveta

i

i?

Капитал број 764 20.06.2014

пазар на труд

31

Двојно зголемениот број на високо образoван кадар во Македонија, остава многу позиции на пазарот на труд слободни, претежно во техничко-стручните профили. Дури и младите кои што одговараат за ваквите позиции, честопати се одлучуваат за поедноставно работно место, па компаниите честопати се мачат и при армија невработени, да најдат кадар за своите потреби. пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

А

Период 01.01-30.05.2014 Плата (денари) до 10.000 10-15.000 15-20.000 20-35.000 35-50.000 над 50.000

Број на огласи

Број на слободни работни места

15.068 12.008 2.159 1.231 214 254

74.541 48.611 6.118 2.592 273 617

ко некогаш универзитетската диплома беше гарант за добра Извор: Агенција за вработување на Република Македонија работа, добра плата и удобен живот, денес веќе тоа не е во стручната област, поради завршено така. Мантрата „учи за да не повисоко образование, претпочитаат работиш“, со која најчесто растеше поедноставна работа, отколку работа во денешната млада работна сила, на струката. долг рок создаде само дипломирани Од друга страна пак, отсуството на кадри, кои не само што тешко наоѓаат стручни кадри, и удвојувањето на работа и добра плата, туку и се помалку кадарот кој дипломира на исти насоки, одговараат на потребите на пазарот на остава многу компании, и покрај трудот. Компаниите со години големата невработеност, одвај по ред мака мачат во да најдат соодветен кадар за регрутирање на соодветен вработување. кадар. Така, се создава двојно Статистичките податоци незадоволство- ем кај во Македонија компаниите кои не покажуваат дека пораснал бројот на можат да стигнат до само во последната дипломирани студенти стручен и квалитетен деценија бројот за 10 години кадар, ем кај младите, на дипломирани кои учени дека доброто студенти се дуплирал, образование ќе им на магистри пораснал обезбеди добра плата, за осум пати, а бројот се соочуваат со суровата на доктори на науки се реалност- на терен работите зголемил за 2 и пол пати. Во истиот стојат поинаку. тој период бројот на невработени се Дека состојбата е повеќе од лоша намалил само за 10 процентни поени потврдуваат и од повеќето агенции за додека пак економскиот раст на земјава вработувања. бележи пад од 1 процентен поен. „Состојбата на пазарот на труд е жална, Ваквата состојба не само што прави јадна и бедна. Компаниите се жалат на многу млади да се иселуваат од недостаток од стручен и квалитет кадар. државата, туку и за да стигнат Компаниите се жалат дека кадрите не до работно место, многумина се само што не се доволно стручни, туку вработуваат и работат за плата која не се ниту квалитетни. Од друга страна, не одговара, барем по очекување, на пак, оние што бараат работа се жалат на степенот на образование кој го имаат. ниските плати. И се во право“, вели Раде Дел од нив, пак, дури и со познавања

100%

Најбарани менаџери се за финансии, маркетинг и продажба

Во однос на менаџерските кадри пак, во овој период најмногу се бараат менаџери од средно ниво во областите за финансии, маркетинг и продажба, како и менаџери за човечки ресурси, вели Горан Паздријан, од компанијата за човечки ресурси Executive search consulting. “Со влезот на неколку странски компании од ИТ секторот, како и со експанзијата на домашните ИТ компании, сега особено се барани и менаџерски кадри од оваа област, особено во делот на истражување и развој. Исто така, со влезот на повеќе странски производни компании во домашните индустриски зони, особено се засили потребата за менаџери за логистика, затоа што бизнисот на овие фирми е целосно извозно насочен, па транспортот и логистиката имаат клучно значење за остварување на нивните планови“, вели Паздријан.

Капитал број 764 20.06.2014

32

www.kapital.mk

пазар на труд Дарко Велков

Раде Ненадиќ

Т

С

„Вработување.мк“.

Агенција за вработување Партнер

ехнологијата бара друг вид на кадри. Потребно е брзо прилагодување на новите технологии. Потребно е младите да работат на себе, да се фокусираат повеќе во стручно образование. Праксата покажува дека младите и да имаат стручно знаење, честопати бараат поедноставно работно место. Ненадиќ, од агенцијата за вработување „Партнер“. Дарко Велков од „Вработување.мк“ вели дека потребно е брзо прилагодување на новите технологии. „Понудата и побарувачката на пазарот на труд е секогаш менлива. Денес е едно, веќе утре е друго. Индустријата е движена од технологијата. Технологијата бара друг вид на кадри. Потребно е брзо прилагодување на новите технологии. Потребно е младите да работат на себе, да се фокусираат повеќе во стручно образование“, вели Велков.

остојбата на пазарот на труд е жална и бедна. Компаниите се жалат дека кадрите не само што не се доволно стручни, туку не се ниту квалитетни. Голем број од кандидати не знаат ниту сами себе да се престават. Од друга страна, пак, оние што бараат работа се жалат на ниските плати. И се во право.

На младите им фалат вештини и општа култура Минатата недела една поголема македонска компанија правеше интервју за вработување на повеќе лица. Заклучокот од интервјуто е дека не само што во земјава отсуствуваат стручни туку се почесто отсуствуваат и квалитетни кадри. „Голем број од кандидати не можеа ниту сами себе да се престават“, вели Раде Ненадиќ од Агенцијата за вработување Партнер која беше задолжена да најде работници за понудените слободни места. На сличен проблем упатува и Велков од

Агенцијата за вработување објавила и огласи со плата од над 50.000 денари: се бараат извршни директори, проектни менаџери, информатичари...

Половина огласи со минимална плата

П

латата која во првите пет месеци од годнава најчесто се нудела на пазарот на труд е до 10.000 денари, покажуваат податоците од Агенцијата за вработување. Од вкупно објавени 30.934 огласи за 132.752 слободни работни места, дури половина, односно 15.058 за 74.541 работно место се за плата до 10.000 денари. Од 20.000,00 до 35.000,00 денари, што значи во сегментот каде што спаѓа официјалната просечна нето плата во државава од 21.000 денари, објавени се 1231 огласи за 2592 слободни работни места. Работодавците нуделе и плата од над 50.000 денари – вкупно 617 слободни работни места преку 254 огласи. “Некои од работните позиции за кои е огласена плата над 50.000,00 денари се извршен директор, раководител на сектор, работници во високоградба, проектни менаџери, администратори, информатичари“, велат од АВРМ. Само 2,6% од вкупно огласените работни места во првите пет месеци се со плата повисока од просечната македонска.

Преку 60% од огласите оваа година ќе бидат за среднисти

П

оследните информации од Агенцијата за вработување покажуваат дека и во наредниот период побарувачката на пазарот на труд нема многу да се промени. Дури 60% од лицата кои ќе се бараат на пазарот на трудот, ќе треба да имаат завршено само средно образование. Прогнозите се дека од вкупното слободните работни места кои ќе бидат отворени само 10% ќе бараат лицата со завршено високо образование. Тоа го потврдуваат и статистички податоци. Тие покажуваат дека со години по ред најголем број слободни работни места има во секторот на преработувачката индустрија, но и во угостителските фирми. Геодети, чевларски работник, работник во каменолом, преработка на тутун се професии кои се бараат постојано, а кои никако не можат да се најдат на пазарот на трудот. “За тоа колку е поразителна статистиката на ова поле, говори и фактот што на еден програмер се бараат 20 водоводџии“, вели Ненадиќ. Потврда за отсуството на стручни кадри и занаетчии е и апелот кој дојде од директорот на Агенцијата за вработување, Влатко Поповски, невработените да бидат поактивни во барањето работа и да се пријавуваат на огласите на компаниите. Ваквиот апел доаѓа откако на отворениот оглас за нови 1.500 слободни работни места во градежниот сектор, откако Владата распиша оглас за изградба на двата автопата, наводно, се пријавиле многу малку луѓе. Оттука и апелот на директорот Поповски, дури и оние кои имаат било какво познавање од изградба на патишта да конкурираат на конкурсот. Процените на агенциите за вработување се дека доколку наскоро не се пријават работници, веројатно ќе мора да се увезе кадар од страна за да работи на изградбата.

www.kapital.mk

Капитал број 764 20.06.2014

пазар на труд „Вработување.мк“. „Праксата покажува дека младите и да имаат стручно знаење, честопати бараат и сакаат поедноставно работно место“. Но, ова е само еден од многуте примери со кои се соочуваат компаниите при интервјуирање на пријавените. Оттука, велат од агенциите, меките вештини, комуникациските способности и општите познавања на кандидатите кои се пријавуваат за вработување се с$ почесто критериуми кои ги бараат и самите компании. Тоа го потврдува и истражувањето кое го направи Агенцијата за вработување меѓу повеќе од 3000 компании. Во истото, работодавачите меѓу знаењата и вештините кои бараат да ги поседуваат потенцијалните кандидати за вработување најмногу ја нагласуваат потребата од комуникациски вештини, одговорност, доверливост, прецизност, амбициозност, вештини за маркетинг и менаџирање и др. Исто така нагласуваат потреба и од познавање на странски јазици, компјутерски апликации како и стекнати напредни знаења и вештини во областа на информатичките технологии. Во истото истражување, работодавачите потенцираат дека недостатокот е во најголем дел во неможноста да се обезбедат работници од соодветно занимање со работно искуство, како и недостаток од работници со стекнати дополнителни знаења и вештини.

33

„Иновациите, односно техничко пак вели дека веќе се направени многу технолошкиот напредок, побарува реформи.. работна сила со способности, знаења и „Направени се многу реформи, но вештини, за извршување на конкретни потребно е време за тие да станат работни задачи во согласност со видливи“, вели Велков. новите трендови“, се заклучува Ваков успешен пример на во анализата на Агенцијата соработка меѓу трите фактори за вработување. има Швајцарија која важи Оттука велат познавачите, за држава во кој младите решението на имаат најмал процент спротивставеноста на на невработеност, пати е зголемен бројот пазарот на трудот треба 2.8%, што е и најмал на ма ги стр и за 10 години да се бара во поголема процент во развиениот соработка меѓу трите свет. Според тамошните општествени фактори, аналитичари, ова е владата, образованието и резултат на постојаното компаниите. вмрежување и соработка „Образовниот систем мора на сите нивоа на владата, да се менува на дневна на лицата од образование основа. Потребна е и на работодавачите, кои стратегија и постојана постојано се усогласуваат комуникации меѓу за да обезбедат дека водоводџии се бараат образованиот и бизнис образованието и програмер на македонсна 1 ки секторот. Доколку нема тренинзите што ги пазар на работна сила от потреба од некои кадри, добиваат одговараат на истите студии може да вработеноста. се стопираат. Сметам Освен соработката, дека треба да се работи со упатените сметаат дека и децата уште од прво одделение. Да им преквалификацијата, односно се посочи што во моментот е потребно курсеви и обуки преку кои може да се на пазарот. Да, проблемот е комплексен стекнат одредени вештини кои се бараат и сложен, но без третирање само се на пазарот на труд, е исто така опција одложува“, вели Ненадиќ од агенцијата на која можат да размислуваат младите за вработување „Партнер“. кои се невработени, посочуваат од Дарко Велков од „Вработување.мк“, агенциите.

8

20

Капитал број 764 20.06.2014

34

www.kapital.mk

Интервју

На предавањето во Скопје насловено ‘Седумте навики на успешните луѓе’ ќе ги откриеме тајните кои на многу лидери и водечки компании им помогнале да напредуваат

Miroslav @ivkovi]

тренинг директор на “FranklinCovey” за регионот

Nudime mo]no oru@je za kreirawe kultura na uspeh пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

М

акедонските менаџери, но и сите оние што сакаат да работат на личниот успех, на 25 јуни ќе може бесплатно да го слушнат предавањето “Седумте навики на успешните луѓе“, што ќе го одржи искусниот тренер и консултант Мирослав Живковиќ, од тренинг центарот “Methodes” од Белград. Неговата компанија е и застапник на тренинг програмата “FranklinCovey“ за Србија, Македонија и Црна Гора, а тој во земјава доаѓа преку соработката со бизнис тренинг центарот ClearView. Во тек на моето 40 годишно искуство, Живковиќ 20 години работел како директор за продажба во “Philips”, a претходно бил извршен директор на “Eurosalon”. Денес, тој држи обуки според програмата “FranklinCovey”, една од најголемите куќи за консалтинг во светот.

XX Г-н Живковиќ, претставете ни ја накратко вашата компанија, како и FranklinCovey, чиј што франшизен партнер сте. Компанијата од која сум дел, “Methodes” базирана во Србија, е официјално претставништво на FranklinCovey програмите за Балканот. Наши партнери во Македонија се бизнис тренинг центарот Clear View. Бидејки Clear View BTC веќе 9 години работат успешно во Македонија и знаат како да донесат вредност на пазарот преку официјални програми како Adizes, Hubspot за

интернет маркетинг, и Startup Grind за претприемачи, заедно со нив работиме да понудиме уште една светски позната методологија, „FranklinCovey”.Веројатно методологијата ја препознавате по книгите на д-р Стивен Кови како што се: „7-те навики на успешните луѓе”, „8-мата навика”... Во “Methodes”сме тим од петмина сертифицирани тренери за FranklinCovey програмите. Ниту еден од нас не е помлад од 50 години. Сите сме биле на извршни функции и имаме потпишано барем една завршна сметка. Значи говориме за луѓе со искуство. Комбинацијата на долгогодишно искуство, со посветеност и стремеж кон извонредност во развивање на вештините за тренинг и коучинг се покажува и како формула за успех – до сега 3 660 учесници ги проследиле нашите тренинзи, а 94,6% од нив истакнаа дека тренингот целосно ги надминал нивните очекувања.

FranklinCovey eдна од петте најголеми светски куќи за обука, тренинг и консалтинг. FranklinCovey методологијата е присутна е во 146 земји во светот. Повеќе од 90% од клиентите за „Fortune 500” компании. Програмите се препорачани од многу успешни компании, како на пример Микрософт. Тоа говори за ефективноста на методологијата со која работиме.

XX Кои програми од вашата понуда најчесто ги бараат клиентите од Србија, Македонија и Црна Гора? Програмите на FranklinCovey се предаваат на 27 јазици во светот. На нашите простори посебно има интерес за развој на емоционалната интелигенција и комуникациските вештини на ниво на цела компанија, тимови, како и на персонално ниво за индивидуалци. Методологијата

Во “Methodes” сме тим од петмина сертифицирани тренери за FranklinCovey програмите. Ниту еден од нас не е помлад од 50 години. Сите сме биле на извршни функции и имаме потпишано барем една завршна сметка. Значи говориме за луѓе со искуство“. е развиена и достапнавоформанак орпоративнипрограминаменетизау совршувањенаперформанситенаби знисите.Покрајбизнис програмите, имаме посебни програми и за деца во претшколска и школска возраст, тинејџери и студенти, како и за цели семејства. Всушност, наша цел е колку што е можно порано да им помогнеме на индивидуите и организациите да развијат навики за ефективност. Од програмите посебно се барани„7 навики на успешните луѓе”, „Големи лидери водат големи тимови”, „Доверба” и „5 избори за извонредна продуктивност”. Програмите на FranklinCovey, дел базирани на книгите на Др. Стивен Кови, се посебно корисни за балканскиот менталитет. Суштината е во креирање на навики кои водат кон ефективност и ефикасност. А, токму навики за успех, континуитет во извршувањето е нешто што особено е потребно за креирање на култура на успех на овие простори земајќи го предвид балканскиот архетип. Нудиме моќно оружје за борба против недостигот на визија, „ад хок” активностите, кусите рокови, стресот. Друг аспект кој е особено корисен за менаџерите е тоа што имаме развиено алатки за мерење на прогресот. Имено, во рамки на програмите започнуваме

www.kapital.mk

Капитал број 764 20.06.2014

Интервју со мерење на тековното ниво на знаење и ефективност на учесниците, за по завршување на програмата повторно да измериме и да го констатираме прогресот.

XX Кои компании и организации се најбројните ваши клиенти, дали се тоа мали, средни или големи компании, од кои индустриски сектори? Најбројни се малите и средните компании, околу 65%. Останатите 35% од нашите клиенти се големи корпоративни системи. Нема правило по однос на индустријата. Наши клиенти се сите оние кои сакаат да развијат навики за успех и ефективност.

XX На македонските слушатели ќе им ги презентирате “7-те навики на успешните луѓе“. Па, кои се накратко тие навики? „7те навики на успешните луѓе” е темата за која ќе говориме на првото ексклузивно предавање кое го организираме во Македонија во партнерство со Clear View Business Training Center. На предавањето ќе ги откриеме тајните кои на многу лидери и водечки компании им помогнале да напредуваат. Накратко, она што сакаме да го пренесеме како порака е: Да ставиме фокус на она каде одиме наместо на она каде сме биле; Да гледаме можности, а не проблеми; Секогаш да ја гледаме големата слика; Да го прифатиме предизвикот да не го управуваме времето, туку да се управуваме самите себеси во однос на времето; Да развиеме став за заедничка (win-win) победа; Да развиваме ‘посилен грб’, а не да се стремиме да носиме полесен товар; Секако, зад ова постои методологија и конкретни алатки кои ве водат низ процесот на континуирано усовршување.

XX Со оглед на вашето големо искуство во обучувањето на менаџери од регионов, кои се заедничките карактеристики со кои би го опишале типичниот балкански бизнисмен?

Oна што е карактеристично за балканските бизнисмени се особини својствени за луѓето кои се соочиле со првобитна акумулација на капитал. Најчест заеднички деноминатор се следниве појави: Брзаат кон целите, а не кон ефектите на целите; Често немаат визија. Работат според часовник, а не користат компас; Прво се фокусираат на она што е итно, а не на она што е важно; Не знаат да градат win-win односи; Слушаат со цел да можат да одговорат, а не со цел да разберат; Имаат покачен холестерол, притисок и често проблеми со штитната жлезда; Имаат предизвик со микроменаџирање. Програмата „7-те навики на

успешните луѓе” е специјално дизајнирана да ги води балканските бизнисмени кон процес на поставување навики и стандарди за ефективност. Зборуваме за методологија која носи успех на долги патеки и гради култура насочена кон ефективност. Не нудиме брзи решенија. Нудиме процес на континуирано подобрување кои носи континуирани резултати.

XX Кои се според вас најголемите предизвици за менаџерот на денешницата? Најголем предизвик за денешните

35

менаџери е потребата и да ги водат луѓето и да ги управуваат процесите. Имено, најголемите менаџери на денешницата треба постојано да бидат и лидери и менаџери, да балансираат помеѓу краткорочната и долгорочната ефективност и ефикасност. Затоа, „7-те навики на успешните луѓе” е еден вид компас кон успехот на секој менаџер. Преку програмата им помагаме на менаџерите да ги развијат и усовршат навиките за извонредност, за водење на самите себеси, водење на луѓето и управување со процесите.

Капитал број 764 20.06.2014

36

www.kapital.mk

инвестиции

a @ drma i o Se ole ska skaa g ov ci ij g i c tr est ren a v e n inonf o Ki k v

Infrastrukt proekti se d Na red e da go

За разлика од другите балкански земји кои во Кина минатата недела презентираа бројни проекти за кои бараат инвеститори и начин да чепнат од 10 милијарди евра тешкиот инвестициски буџет на Кина за 16 земји од Централна и Источна Европа, Македонија разговараше за тековните проекти кои веќе стартуваа, а бизнис делегацијата се состоеше од само две компании! Инаку, извозот од Македонија во Кина минатата година во однос на 2012 падна за 35%! Ќе ја искористи ли земјата отворената кинеска врата за увоз од овој регион? пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

М

инатата недела, од 8 до 11 јуни, во 7-милионскиот кинески град Нингбо се одржаа неколку значајни настани чија главна цел беше зајакнување на економската и трговска соработка со 16 земји од Источна и Централна Европа, земји на кои се однесува големиот кинески план од 10 милијарди евра. Во овие земји е вклучена и Македонија, која учествуваше на настанот преставена од министерот за транспорт и врски Миле Јанакиески, заменик министерот

за економија Христијан Делев и мала бизнис делегација од само две компании, руски “Продис” и компанијата Меркс, извозник на македонско вино. За разлика од останатите балкански земји, кои се пофалија со колкава владина и бизнис делегација отидоа таму и со кои се проекти се преставија, во македонската јавност не се појави ниту една информација за овој настан. “Капитал” се обиде да ги добие владините претставници кои беа во Кина, и единствено од заменикминистерот за економија добивме подетална информација за настанот. “Едната компанија е најголем извозник на вино од Македонија во Кина, при што имаше голем штанд на кој беше презентирано македонското вино, а втората компанија која учествуваше е Продис“, вели Делев за “Капитал“. Во Кина се разговарало и за тековните проекти кои во моментот се имплементираат преку Кинеската кредитна линија (автопатите ШтипСкопје и Кичево-Охрид) и можни идни проекти за соработка. Статистичките податоци пак за мекедонско-кинеската трговска размена се поразителни. За разлика од увозот на кинески производи кој достигна рекордни 380 милиони евра, македонскиот извоз на кинески пазар минатата година беше 103 милиони евра, што е пад од 35% во споредба со 2012 година.

На саемот за широка потрошувачка своите производи претставија бројни компании од земјите од Централна и Источна Европа.

60

милијарди долари се очекува да достигне трговската размена меѓу Кина и 16 земји од ЦИ Европа годинава

10

милијарди долари е кредитна линија за земјите од Централна и Источна Европа која Кина ќе ја пласира во период од 5 години

Што всушност се случуваше во Кина?

Конференција за поттикнување на трговијата меѓу НР Кина и 16-те земјите од Средна и Источна Европа на ниво на министри за економија, Инвестициски форум на кој што се презентираа значајни инфраструктурни проекти кои бараат инвеститори, деловна конференција на ниво на комори и Меѓународен саем за производи за широка потрошувачка. Овој навистина голем и несекојдневен настан сериозно го искористија најголем дел од земјите вклучени во оваа иницијатива. Официјални претставници

www.kapital.mk

Капитал број 764 20.06.2014

инвестиции

kturnite dogovreni!

37

zgolemime izvozot!

582 На инвестицискиот форум своите проекти за кои бараат финансиери ги претставија Словачка, Словенија, Унгарија, Бугарија, Полска и Хрватска. од овие земји, вклучувајќи ги Полска, Чешка и Унгарија дојдоа со повеќе од 180 компании на овој тридневен настан, преставувајќи најразлични производи, од млеко, мед, конзервирана храна, козметика и многу други кои сакаат да обезбедат пласман на големиот кинески пазар. И сите тие буквално се растрчаа за да ги искористат максимално можностите кои им се нудат. Пример, во организација на Хрватската стопанска комора, на саемот за широка потрошувачка учествуваа повеќе хрватски компании. Комората го искористи настанот и договори посета на 20 кинески компании, членки на Кинеската земјоделска комора од одделот на увозници и дистрибутери на храна кои ќе ја посетат Хрватска од 26 до 28 јуни. За време на посетата со претставници на хрватското Министерство за земјоделство ќе го разгледаат прашањето за сертификација на хрватските прехранбени производи при извоз на кинескиот пазар, што сега е голема пречка при извозот. Најголема

шанса за соработка со Кина, Хрватска гледа во транспортот. Имено, тие ја нудат својата поморска инфраструктура за изградба на дистрибутивни и логистички центри во нивна околина. На Инвестицискиот форум, пак, градот Загреб презентираше повеќе проекти од типот на паркинзи, реконструкција на саем, домови за стари лица и други. Свои проекти на овој Инвестициски саем презентираа и Словачка, Словенија, Унгарија, Бугарија и Полска. И словенечката делегација беше доста активна. Словенечките медиуми пренесоа изјава од министерот за економија Метод Драгоња кој изјави дека кај кинеските инвеститори најголем интерес предизвикале автомобилската индустрија и електроенергетиката. Тој ви Кина замина со голема бизнис делегација, а целта на Словенија, која јавно ја искажал на својот кинески колега, е во следните пет години двојно да го зголеми извозот со оглед на тоа дека 80% од 700 милиони стокова размена минатата година, отпаѓаат на

Министерската конференција во Кина со земјите од Југоисточна Европа е дел Иницијативата на кинеската влада за продлабочување на економската и трговска соработка со овие држави усвоена минатата година во Букурешт на ниво на премиери! увоз на кинески производи. Кинезите изразиле интерес за поголем увоз на храна од Словенија, а Словенците се надеваат на повеќе кинески туристи. Од Бугарија, пак, министерот за економија и енергетика Драгомир Стојнев, кој беше избран за претставник на сите 16 земји во разговорите со кинеската страна, најголем потенцијал за Бугарија гледа во привлекувањето на кинески туристи, за што во мај е потпишана посебна спогодба.

Гао Хученг

Христијан Делев

Г

Н

министер за трговија на Кина

и охрабруваме кинеските компании да увезуваат храна од земјите од Централна и Источна Европа и да им помогнеме да ја зголемат препознатливоста на своите брендови во Кина. Увозот на овие производи е во согласност со побарувачката на нашиот пазар”, изјави министерот за трговија на Кина Гао Хученг, кој во обраќањето на конференцијата за зголемување на трговијата ги охрабруваше кинеските компании не само увезуваат, туку и да инвестираат во производство, од каде потоа би се извезувало и во Кина и во трети земји.

милиони евра е вредноста на заемот од кинеската Ексим банка за изградба на автопатските делници СкопјеШтип и КичевоОхрид

заменик-министер за економија

а конференцијата се разговараше билатерално со Кина за проектите кои во моментот се имплементираат преку Кинеската кредитна линија во Македонија и можните идни проекти за соработка. Дополнително се одржа и билатерален состанок со Унгарија како дел од иницијативата за соработка помеѓу двете држави“.

Капитал број 764 20.06.2014

38

www.kapital.mk

политика

Италија ќе има реален пристап кон проширувањето на ЕУ и Македонија!

З

а десет дена Италија го презема претседателството со Советот на Европската унија, кое започнува на 1 јули годинава и ќе треае шест месеци. Од она што засега неофицијално го најавуваат во Италија е дека оваа држава ќе нема негативен пристап кон проширувањето на Унијата и на статусот на Македонија во однос на истото, но ќе пристапи реалистично. „Со години слушаме за замор од проширувањето, но во меѓувреме почнавме преговори за членство со Црна Гора, со Србија,

> БРОЈКИ

379

работни места отвора Владата преку новиот владин оглас за раководни позиции во државната управа и за членови во управните и надзорните одбори

3,67

е просечната оценка што ја добија 21.191 полуматурант на екстерното тестирање на кое полагаа два предмети

8

павилјони беа отворени деновиве на местото на старите бараки во студентскиот дом „Стив Наумов“ чии капацитети се од околу 140 места

потпишавме договор за асоцијација со Косово, а сега има надеж дека ќе се донесе одлука и за доделување на кандидатски статус на Албанија. Не гледаме можност за регата-пристап, за тоа сите земји да се движат во исто време напред во процесот, но гледаме процес во кој земји се оценуваат според заслугите и капацитетот да се приклучат на ЕУ. Не сме негативен, реалистични сме и истото се однесува и на Македонија и нејзините шанси да ги почне пристапните преговори“, посочија високите извори од Италијанското претседателство со Унијата.

ЕУ изборите место да затворат, отвориј

]e stavi li EU sa kraj na haosot vo Unijata? Пазарот меѓу партиите после избори е сложен процес кој бара време и секогаш го држи вниманието во јавноста. Но пазарот меѓу партии и државите во рамките на ЕУ е уште посложен и поважен, особено во услови кога европскиот проект е доведен во прашање. Со триумф на радикалните партии по изборите, создавањето на новата „влада“ на ЕУ и преговорите околу неа ги покажува уште еднаш проблемите на Унијата, а решавањето на истите ги открива насоките како ќе се одвиваат работите понатаму пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

facebook 1

Со поразот на Босна од Аргентина, Македонија останува последната земја од бивша Југославија која нема пораз на Светско првенство. Богдан Илиевски

2

Овде пола држава не е способна втората чорапа да си ја најде насабајле, а не па работа да најде. Саша Павловиќ

3

Кучињата напаѓале странци. Добро е, значи се зголемил бројот на туристите во градот. Влатко Васиљ

фотографија:

Фотоархива на Капитал

Н

едела пред одржување на летниот ЕУ самит, пазарањета околу врвните позиции во Брисел никако да завршат. Односите меѓу водечките ЕУ земји се толку затегнати што на десет дена пред Самитот нејасно е кое ќе биде името кое ќе биде номинирано како следен лидер на „премиерското“ место на Унијата (местото претседател на Европската комисија). Доколку европските државници не успеат да најдат компромис околу новиот претседател на Комисијата до претстојниот самит, постои веројатна шанса Европската унија да влезе во институционална криза. Со Британија, која не попушта околу ставот поранешниот премиер на Луксембург, Жан Клод Јункер да биде номиниран

за следен претседател, нарекувајќи го „човек од осумдесеттите“ непогоден за оваа функција, не само што се наметнува прашањето дали островот и понатаму ќе го гледаме како дел од стариот континент, туку се поставува можеби поважната дилема- како ЕУ ќе продолжи да функционира понатаму? Во една ваква поставеност, кога ЕУ изборите покажаа поразителни резултатите, речиси за сите владеачки партии во европските држави, и голема поддршка за радикалните, работите дополнително се комплицираат и уште еднаш го потенцираат недостигот од функционален механизам на ЕУ институциите, па сега сите очи се вперени во најмоќниот лидер во моментот во ЕУ, германскиот канцелар, Ангела Меркел, која во моментот sе перципира како спасител за проблемите во Европа. Но може ли Меркел да ги реши проблемите во Унијата? Веројатно не. Но сепак, најмоќниот лидер во Европа јасно покажува дека нарушениот баланс на Европскиот континент, се труди да го врати со најмалку лузни по Унијата,

www.kapital.mk

Капитал број 764 20.06.2014

бум-трес Денеска лидерска средба Груевски-Заев

Д

енеска, во 13 часот, ќе се направи прв лидерски обид за надминување на политичката криза предизвикана од бојкотот на СДСМ на Собранието. Лидерите на ВМРО-ДПМНЕ, Никола Груевски, и на СДСМ, Зоран Заев, ќе се сретнат, што можеше да се претпостави кога претседателот на Собранието, Трајко Вељановски, во средата ја прекина седницата на чиј дневен ред беше констатирањето на оставките на пратениците од опозицијата. Од неговото образложение, дека со тоа се остава простор за натамошен развој на политичкиот дијалог и на разбирањето помеѓу партиите, на многумина им „замириса“ на идна лидерска средба.

39

Солза Грчева

пратеник на СДСМ:

„Јас со крвава работа во советот ја добив честа да бидам на пратеничката листа на опозицискиот блок“ „пишман“ пратеничката не беше спремна да „пролее крв“ и во одбрана на честа на опозициската одлука за бојкот

ја нови главоболки во Европа

amitot

Мендух Тачи

лидер на ДПА:

„ДПА не е подготвена да биде дел од политичката одговорност на оваа Влада“ - по предизборното ветување дека ДПА сигурно влегува во владата, Тачи потсетува на басната за „лисицата и киселото грозје“

Зоран Јолевски

преговарач за името:

и секако за интересите на државите членки. Така во Шведска, на навидум релаксирано возење со кајче, Меркел ги „пеглаше“ разликите со лидерите на државите кои се против поставувањето на Јункер- Холандија, Шведска и Британија- и испрати јасна порака- со закани за излез од ЕУ, проблемите не се решаваат. Но освен овие три држави, како држави кои исто така прават проблеми околу поставувањето на Јункер се и Италија, која за десет дена го презема претседателското место со ЕУ, а и францускиот претседател Франсоа Оланд. По средбата, информациите од Лондон се дека Камерон полека го омекнува ставот кон Јункер, по услов Британија да и се даде одлучувачки ресор во рамки на Комисијата - ни повеќе ниту помалку, туку потпретседателското место во Комисијата. Освен тоа место, Британија го сака местото и генерален секретар на Комисијата. Во насока на смирување на страстите на стариот континент, доаѓа и изјавата на германскиот министер за економија, Сигмар Габриел кој вели дека Германија

е отворена за дебата во однос на дефицитите на државите. „Сите оние што се одлучни да ги спроведат реформите за справување со дефицитот, подготвени сме да им дадеме повеќе време за да ги исполнат критериумите за тоа“, рече тој. Дали најавите за затегнати и поцврсти реформи сега паѓаат во вода, до крај останува нејасно. Но, веднаш по дебата за тоа кој политичар и од која држава ќе се смести во удобните и моќни фотелји во Европските згради, многу поважни ќе бидат прашањата- како ЕУ ќе ја врати довербата меѓу граѓаните и како она што некогаш преставуваше успешен проект, ќе го врати на вистинскиот пат и ќе покаже дека и по кризата ќе продолжи да функционира. Списокот за тоа каде се најпотребни реформи е поприлично долг. Секако економскиот раст и отварање на нови работни места се меѓу најприоритетните. Енергетската политика без сомнение е во фокусот на дебатите, особено поради украинската криза и можноста Русија да го сопре снабдувањето со гас во Европа. Миграцијата, сиромаштијата исто така.

„Македонија не мора да добие покана за НАТО на Самит“ - од преговарачот се очекува нешто повеќе од повторување на она што многу добро го знаеме

twitter 1

Пеце@petardogov

2

Проданов @bprodanov

3

Емилито@emilitoatanez

Не е нормално кога ненормално општество ти кажува што треба да биде нормално.

сакам да живеам во држава

Легендата вели дека постои еден говор на #Ж во кој тој го нема спомнато СДСМ. Се наоѓа скриен некаде до Светиот Грал.

Капитал број 764 20.06.2014

40

www.kapital.mk

политика

Kapital analizira

Kolku „te@at" nov lica vo politika пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива МИА

К

уќи, станови, долгови, земјоделско земјиште, пасишта, ливади, оружје, благородни метали, апарати за козметички салон. Вака на кратко изгледа списокот на пријавениот имот од новите лица на политичката сцена - министри и пратеници. За дел од нив се уште нема податоци за имотната состојба. За ваквата состојба вината ја презема Државната комисија за спречување корупција, од каде велат

Имот, оружје, апарати за козметички салон, уметнички слики, благородни метали. Ова е само дел од пријавениот имот во Државната комисија за спречување на корупцијата од страна на пратениците кои по прв пат седнуваат во собраниските столчиња и министрите кои по прв пат ќе ја почувствуваат удобноста на министерските фотелји.

дека поради слабиот капацитет со кој располагаат (еден и пол човек одговорен за оваа работа) ненавремено и забавено ги ажурирале податоците. „Можам да кажам дека оваа година најажурно се доставуваат податоците од избраните функционери. Ажурно и секој ден пристигнуваат новите пријави. Станува збор за посложена операција,

која прво се споредува рачно, па потоа се внесува компјутерски. Но, со оглед на капацитетот со кој располагаме, човек и пол е задолжен за тоа, побавно се ажурира системот. Дневно пристигнуваат и преку 40 пријави, но сите во еден ден не можат да се обработат. Оттука неблагодарно би било да кажам колку се пријавени, колку

www.kapital.mk

Капитал број 764 20.06.2014

политика

41

КОЛКУ „ТЕЖАТ“ НОВИТЕ ЛИЦА ВО ПОЛИТИКАТА? Име и презиме Зоран Јолевски Аднан Јашари Беким Незири Александар Стојкоски Благица Ласовска Васко Наумовски Весна Дамчевска Илиевска Даниела Рангелова Ѓоко Камчев Зоран Илиоски Иван Иванов Крсто Мукоски Марјанчо Колевски Магдалена Манаскова Момчило Аврамоски Нола Исмалјовски Олга Најденовска Сашо Аќимоски Слаѓана Митовска Сузана Секуловска Соња Талевска Фатмир Имероски Чедомир Саздовски Љупчо Димовски Стојан Миланов Емил Димитриев Зулфи Адили Јамин Синани Газменд Алији Ернад Фејзула

vite ata?

не, зошто сите не се обработени. Уште еднаш само ќе потенцирам дека доста ажурно и навремено се доставуваат“, велат за Капитал од оваа комисија. Но, и покрај ажурноста на новоназначените пратеници и министри, сепак во многу од имотните листови се забележува нецелосно пополнување. Кај многу од пратениците, иако имотот е наведен, неговата вредност изостанува. Доста често отсуствува вредноста на недвижниот имот, како и на автомобилите кои ги пријавиле. Инаку, во моментот кога Капитал ја правеше анализата, неажурирани или недоставени податоци имаат Благоја Деспотовски, пратеник од ВМРО-ДПМНЕ, Ѓоко Камчев, пратеник од ВМРО-ДПМНЕ (под истото име има имотен лист за членот на Управниот одбор Аеродроми на Македонија), Зоран Ѓорѓиевски,

пратеник од ВМРО-ДПМНЕ, Сашо Василевски, пратеник од ВМРО-ДПМНЕ (под исто име има имотен лист за член на Советот за јавни обвинители), Соња Талевски, пратеник од ВМРО-ДПМНЕ, (под исто име има имотен лист за в.д. директор ЈЗУ Здравствен дом Демир Хисар). Од ДУИ, пак, недостасуваат имотните листови на Артан Груби, Ејуп Рустеми, Мирван Џемаиљи, Нора Алити, Рамиз Мерко, Селвие Салиу, Шпреса Хадри, Хазби Љика и Шкодране Дарлишта. Ажурирани информации нема ниту за поранешниот министер за земјоделство, сега само пратеник од Социјалистичката партија, Љупчо Димовски. Меѓу новите членови на Владата, пак, отсуствува имотниот лист на Михаил Цветков, новиот министер за земјоделство, Лирим Шабани, новиот министер за локална самоуправа, Нурхан Незири, новиот министер за екологија, и Горан Мицкоски, новиот министер без ресор.

Колку „тежат“ новите функционери?

Зоран Јолевски, новиот министер за одбрана, според пријавените податоци, „тежи“ 840.000 евра. Аднан Јашари, новиот министер за правда, 220.000 евра, а новиот министер за економија Беким Незири има имот во вкупна вредност од 123.000 евра. За останатите нови министри недостасуваат имотните

Функција Министер за одбрана Министер за правда Министер за економија пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник

Износ во евра 840.000 220.000 123.000 11.000 36.000 860.000 100.000 15.500 42.000 130.000 63.000 112.000 60.000 45.500 300.000 135.000 265.000 110.000 5.380 20.000 не навела 55.000 300.000 155.000 400.000 60.000 63.300 500.000 270.000 19.000

Каде новите политичари ги чуваат заштедите?

Новите пратеници и министри своите заштеди најмногу ги чуваат во банките во Македонија. Најмногу во Стопанска, Комерцијална, Охридска и Тутунска банка. Но, некои чуваат пари и во странство. Таков е Зоран Јолевски, кој има депозити освен во македонски банки и во Citibank Америка и во HSBC. Вкупната вредност на пријавените банкарски депозити на новите лица во политиката изнесува 213.000 евра. Меѓу нив најмногу заштеда има министерот Јашари, од 56.504 евра. Вкупната вредност на хартиите од вредност на новите функционери е 131.000 евра. Од нив најмногу акции има новиот министер за одбрана Јолевски, во вкупна вредност од 130.000 евра. листови. Кај новите пратеници, пак, состојбата е следна: пратеникот Александар Стојкоски има имот вреден 11.000 евра, но неговите долгови се поголеми -

Капитал број 764 20.06.2014

42

www.kapital.mk

политика

14.000 евра. Пратеничката Благица Ласовска, ценето преку имотниот лист, „тежи“ 36.000 евра, но истовремено има и долгови од 3.500 евра. Пратеникот од дијаспората Васко Наумовски има имот вреден 860.000 евра, а неговите долгови се во вредност од 200.000 – евра или денари не е наведено. Пратеничката Весна Дамчевкса Илиевска пријавила 100.000 евра и долгови од 10.000 евра. Поранешниот советник во Град Скопје, сега пратеник, Даниела Рангелова пријавила стан за чија вредност не навела податок и моторно возило опел астра во вредност од 15.500 евра. Пратеникот Ѓоко Камчев, кој доаѓа од Управниот одбор на АД за аеродромски услуги Аеродроми на Македонија, пријавил имот вреден 42.000 евра и кредит од 800 евра. Пратеникот Зоран Илиоски, пак, пријавил имот во вредност од 130.000 евра и долгови од 23.000 евра. Иван Иванов, исто така нов пратеник во Собранието, пријавил имот од 63.000 евра, но не ја навел вредноста на дворот и на помошните објекти што ги пријавил во имотниот лист. Како долгови пријавил 2.500 евра. Пратеникот Крсто Мукоски пријавил имот во вкупна вредност од 112.000 евра. Марјанчо Колевски од 60.000 денари, но не ја пријавил вредноста на својата куќа во Кратово и на својот мерцедес. Долговите на Колевски се 32.500 евра. Новата пратеничка Магдалена Манаскова пријавила имот од 45.500 евра и долгови од 5.000 евра. Момчило Аврамоски има пријавен имот од речиси 300.000 евра, но нема наведено вредност на земјиштето во селото Ташмаруништа. Како долгови навел 25.000 евра. Нола Исмалјовски, пак, пријавил имот од 135.000 евра. Исмалјовски нема пријавено долгови. Олга Најденовска, исто така нов пратеник, пријавила имот од 265.000 евра и долгови од 16.000 евра. Сашо Аќимоски пријавил имот од 110.000 евра и долгови од 30.000 евра. Пратеничката Слаѓана Митовска, пак, пријавила само долг и тоа во вредност од 5.380 евра. Сузана Секуловска, според пријавениот имот, „тежи“ 20.000 евра, а долговите и се во вредност од 2.500 евра. Соња Талевска, која доаѓа од местото в.д. директор на ЈЗУ Здравствен дом Демир Хисар, во својот имотен лист ја пријавила вредноста само на своите долгови, додека за имотот не. Во

Зоран Јолевски

нов министер за одбрана

олевски во својот имотен лист Ј пријавил пет стана и еден деловен простор. Овде тешко е да се издвои што е поинтересно - бројот на станови или доблеста да се пријават сите, имајќи предвид дека многу од функционерите сакаат да го сокријат својот имот, па не го наведуваат во имотниот лист. ВО КАКВИ АВТОМОБИЛИ СЕ ВОЗАТ НОВИТЕ ПОЛИТИЧАРИ? Име и презиме Зоран Јолевски Аднан Јашари Беким Незири Александар Стојкоски Благица Ласовска Васко Наумовски Весна Дамчевска Илиевска Даниела Рангелова Ѓоко Камчев Зоран Илиоски Иван Иванов Крсто Мукоски Марјанчо Колевски Магдалена Манаскова Момчило Аврамоски Нола Исмалјовски Олга Најденовска Сашо Аќимоски Слаѓана Митовска Сузана Секуловска Соња Талевска Фатмир Имероски Чедомир Саздовски Љупчо Димовски Стојан Миланов Емил Димитриев Зулфи Адили Јамин Синани Газменд Алији Ернад Фејзула

Функција Министер за одбрана Министер за правда Министер за економија пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник пратеник

Автомобил Сангјанг Муссо 1997 Голф 4 2000/2005 Пежо 207 и Рено Мегане Форд Фусион Дихатсу Териос Мерцедес Е270 и Голф нема Опел Астра Лада Рива Шкода Октавија и Шкода Фабија Пежо 307 нема Мерцедес Бенз нема Шевролет Калос, Ауди А4, Мерцедес Е класа Фолксваген Фокс, Пежо 306 Форд Фиеста, Мерцедес Ц200 Фолксваген Голф 6 нема Опел Фолксваген Голф, Хјундаи Гец Форд Фокус КИА Форд Фокус, Форд Фиеста Сеат Ибица, Опел Инсигнија, Опел Корса Опел Астра Фолксваген Венто Опел Астра Фолксваген Пасат и Камион ФАП нема

Информациите се од имотните листови а се однесуваат и на автомобилите на брачните другари и нивните деца

пријавениот имот има стан, две куќи, кат од куќа со деловен простор, плус деловен простор и две моторни возила. Пратеникот Фатмир Имероски пријавил имот од 55.000 евра и долгови од 17.100 евра. Чедомир Саздовски, пак, според

пријавениот имот, „тежи“ 300.000 евра, а има и долгови од 13.000 евра. Поранешниот министер за земјоделство Љупчо Димовски во собраниската сала се враќа со вкупен имот од 155.000 евра и долгови од 2.000 евра.

Спектакуларен ДИГИТАЛЕН БИЛБОРД

+389 2 3100010 office@mediacity.mk www.mediacity.mk

www.kapital.mk

Капитал број 764 20.06.2014

политика

43

710.000 1,5 2,4 евра должат новите пратеници и министри

милиони евра е вкупната вредност на нивните станови

милиони евра е вкупната вредност на нивните куќи

И покрај завршениот законски рок за новите пратеници да достават имотни листови до Антикорупциска комисија, многу од пријавите се уште недостасуваат. Од Антикорупциска вината ја наоѓаат кај себе поради слабиот капацитет - само еден и пол човек работел на ажурирање на пријавите, па дел не се ажурирани, а биле пристигнати. Меѓу доставените, пак, кај многу се забележуваат нецелосни податоци, со што се добива впечаток дека функционерите се уште се плашат во јавноста да ја пријават вредноста на имотот кој го поседуваат. Пратеникот Стојан Миланов, според имотниот лист доставен до Државната комисија за спречување корупција, има имот во вредност од речиси 400.000 евра и долгови од 73.000 евра. Емил Димитриев, пак, пријавил имот во вредност од 60.000 евра. Од новите пратеници на ДУИ што доставиле пријава, состојбата е следна: Зулфи Адили, кој доаѓа од директорското место на Центарот за управување со криза, пријавил имот од 63.300 евра и долгови од 14.000 евра. Јамин Синани пријавил имот во вредност од речиси пола милион евра. Меѓу новите пратеници на ДПА, пак, состојбата е следна: пратеникот Газменд Алији пријавил имот во вредност од 270.000 евра и долгови од 11.000 евра. Неговиот сопартиец Ернад Фејзула пријавил имот во вкупна вредност од 19.000 евра, а за едниот пријавен банкарски депозит не навел вредност.

Станови, куќи, викендици... Според пресметките кои ги направи

Капитал, вкупниот износ од досега пријавените имотни листови на новите лица во политиката за станови е 1,5 милиони евра, а за пријавените куќи 2,4 милиони евра. Меѓу нив најскап е станот на новиот министер за одбрана Зоран Јолевски купен во 2004 во Флорида, САД, чија вредност изнесува 270.000 евра. Освен на Флорида, Јолевски има уште два стана во Скопје и еден во Охрид. Во однос на куќите, пак, со најголема вредност е куќата на пратеникот од Австралија, Васко Наумовски, кој пријавил две куќи во вкупна вредност од 550.000 евра. Тој пријавил и две куќи во Битола. По него е пратеникот Јамин Синани, кој пријавил куќа во вредност од 450.000 евра во Гостивар. Новите политичари пријавиле и ливади, пасишта, земјоделски земјиште, шуми и овошни градини. Вкупната вредност на ваквото земјиште е 300.000 евра. Гледано по број, Јолевски има најмногу станови, вкупно пет, и е сопственик на деловен простор. По него е пратеникот Наумовски, кој во сопственост има

четири куќи и три деловни простории. Две куќи, еден кат од куќа, еден стан и еден деловен објект има пријавено и пратеничката Соња Талевски. Меѓу пратениците со повеќе куќи и станови е и Олга Најденова, која пријавила три куќи и два стана, и Стојан Миланов, кој пријавил станбена зграда, два стана и еден објект. Но, меѓу пратениците има и такви кои немаат или не пријавиле ниту стан ниту куќа. Меѓу нив се Александар Стојкоски, Емил Димитриев, Слаѓана Митовска и Ернад Фејзула.

Уметнички слики, оружје, благородни метали

Новопечените министри и пратеници пријавиле благородни метали во вкупна вредност од 3,4 милиони евра, додека колекцијата на уметничките слики на сите заедно „тежи“ 22.000 евра. Меѓу нив, најмногу благородни метали пријавил пратеникот Јамин Синанин, а нивната вкупна вредност е проценета на 40.000 евра. Кај уметничките слики, најголем колекционер се чини Љупчо Димовски, кој пријавил колекција од 20.000 евра. Што се однесува до оружјето, пак, пријавиле вкупно тројца од новите имиња во Собранието. Тоа се Благица Ласовска, Нола Исмајлоска и Емил Димитриев. Вкупната вредност на пријавеното оружје е 6.000 евра.

Капитал број 764 20.06.2014

44

www.kapital.mk

колумна

Македонската политичк Ивица Боцевски политички аналитичар

Prviot krug na pretsedatelskite izbori jasno gi otslika trendovite kaj glasa~koto telo, pa se o~ekuva{e da padne tenzijata i da se izgubi energijata zatoa {to po prviot krug na pretsedatelskite izbori ve}e nema{e neizvesnosti okolu glasaweto.

Me|utoa, i pokraj toa na izborite povtorno izlegoa bezmalku eden milion i sto iljadi izbira~i, brojka {to stana nova odrednica za izleznosta na makedonskite izbori.

Polarizacijata, pak, dostigna najvisoka kota vo dosega{nata makedonska demokratska istorija. VMRODPMNE, SDSM, DUI i DPA me|u sebe podelija nad 95% od va`e~kite glasovi, ne{to {to nikoga{ porano ne se slu~ilo na makedonskite parlamentarni izbori.

Ш

то се случи на парламентарните избори во Македонија? Прво, повторно изненади високата излезност и уште повисоката поларизација, толку нетипична за останатите пост-комунистички земји. Првиот круг на претседателските избори јасно ги отслика трендовите кај гласачкото тело, па се очекуваше да падне тензијата и да се изгуби енергијата затоа што по првиот круг на претседателските избори веќе немаше неизвесности околу гласањето. Меѓутоа, и покрај тоа на изборите повторно излегоа безмалку еден милион и сто илјади избирачи, бројка што стана нова одредница за излезноста на македонските избори. Поларизацијата, пак, достигна највисока кота во досегашната македонска демократска историја. ВМРО-ДПМНЕ, СДСМ, ДУИ и ДПА меѓу себе поделија над 95% од важечките гласови, нешто што никогаш порано не се случило на македонските парламентарни избори. Високата излезност и уште повисоката поларизација ги потопи безмалку сите останати политички партии, со исклучок на ГРОМ и НДП кои буквално висеа се до последниот момент. Кај партиите ВМРО-ДПМНЕ за околу сто гласа (481,615) го надмина својот историски најдобар резултат од 2008 година (481.501) и дојде мошне блиску до апсолутно мнозинство во Собранието од 62 пратеници. Оваа партија се чини дека комплетно го консолидираше целокупниот „граѓански блок“ на свое конто. Стратегијата на оваа партија, уште од фамозниот „кичевски конгрес“ во 1995 година беше да излезе од своето најтврди јадро и да се отвори кон граѓанскиот блок во Македонија, оној јасно отклонет од пост-комунистичката СДСМ. Во изминативе две децении тие успеаја да соберат под својот шатор широка коалиција, да ја рашират својата изборна поддршка и да понудат платформа во која што ќе се препознае

целокупниот „граѓански блок“ со сите свои разнородни интереси. Затоа бројката од над четиристотини илјади гласови стана нова нормала за оваа партија. Меѓутоа, токму успехот на оваа стратегија за консолидација на „граѓанскиот блок“ околу ВМРО-ДПМНЕ упатува и на идните предизвици со кои што ќе се соочува оваа партија. Тие мораат да ја сочуваат врската со граѓаните и да не дозволат „дворските игри“ да ја заменат вистинската политика. Токму овие „дворски игри“ водат кон ентропија и урушување на секоја владејачка структура која што била подолго време на чело на државата. СДСМ, пак, повторно потфрли и не успеа да дојде со бројката од 300 илјади гласови. Ова покажува дека огромен дел од опозициските гласачи, оние што би сакале да ја казнат актуелната власт со својот глас, сепак, не се препознаваат во СДСМ. Се покажа дека СДСМ во свеста на граѓаните и натаму е токсичен бренд, синоним за политика на ароганција, елитизам, дрскост, медиокритетштина, клептократија, синоним за сето она што се случуваше во 1990-тите (приватизацијата, општественото раслојување, кршењето на ембаргото кон Србија, урушувањето на демократизацијата и бруталната повторна партизација на институциите). Да не зборуваме, пак, за катастрофалните грешки со листите, отсуството на програма, циркусот по првиот круг од изборите и бегството од политиката и од соочувањето со одлуката да се пристапи кон бојкот. Јас одамна реков дека СДСМ е dead-man walking, но очигледно уште некое време ќе н$ замараат со своите неразумности. Впрочем, таму се уште не се отворила дискусија за овие теми, бидејќи самата дискусија е задушена со глумењето бојкот и отпор, но когатогаш и тоа ќе се случи. Оваа партија, очигледно, околу себе го собира „пост-комунистичкиот блок“, односно целокупната транзициска левица, па затоа таа партија нема потенцијал да се бори во услови на демократија и плурализам.

www.kapital.mk

Капитал број 764 20.06.2014

колумна

ка сцена по изборите ДУИ покажа дека останува неприкосновена политичка партија во своите изборни тврдини. Тие го надминаа својот максимум од 2002 година (145,615) и освоија рекордни 153,646 гласови. Нормално, и овие гласови беа добиени исклучиво врз жестока етничка политика, а без никаква платформа за економските и за социјалните прашања, но добиените гласови за оваа партија се за секоја почит. ДПА, пак, се уште не ја преброди својата бура. Тие никако не излегуваат од стандардните 50 до 80 илјади гласа, доволни за да бидат силен политички чинител, но недоволни за да се изборат за третото место на македонската политичка сцена и да го истиснат приматот на ДУИ кај етничките Албанци. ДПА ќе мора да подаде рака кон сите фракции што се одлачија од матичната партија, како и кон сите поединци кои што некогаш беа дел од ДПА, со цел да ја сочуваат својата висока позиција на македонската политичка карта. ГРОМ успеа да го одбрани својот статус како ново политичко движење, но не успеа да излезе од својата регионална база. Меѓутоа, оваа партија се стекна со огромен политички капитал чија што цена далеку ги надминува гласовите што оваа партија ги доби на изборите. Кај НДП сега се поставува прашањето дали ќе продолжи нивната политичка приказна, посебно ако се има предвид дека главниот стожер на оваа партија, Руфи Османи, се повлекува од политика.

ВМРО-НП пред себе има исто така премногу тешка задача. Никој не може да му ја оспори на Љубчо Георгиевски неговата историска улога во демократизацијата на Македонија, но по овој резултат на изборите се поставува прашањето дали и натаму ВМРО-НП е одржлива форма на натамошното присуство на Георгиевски на политичката сцена или, пак, тој ќе биде поуспешен со некои други форми на општествено и политичко делување. Позитивците, пак, беа прв обид на македонската политичка сцена да се излезе со една либертаријанска агенда, односно промоција на политика на слободен пазар, минимална држава, радикална децентрализација, економски и културен либерализам. Се покажа дека тие имаат нешто повисоки резултати во големите урбани центри, но очигледно е дека во наредниот период Алијансата ќе мора да поработи на промоцијата и на препознатливоста на својата либертаријанска платформа. Овие избори, воедно, беа и последни за ПЕИ на Фијат Цаноски. Неговата партија целеше да ги застапува интересите на Македонците од исламска вероисповест, но очигледно дека се истроши оваа специфична приказна. Ете, ова е сликата што ја добивме по изборите, но за динамичниот развој на македонската политика во постизборието ќе зборувам идната седмица.

www.kapital.mk

45

BIZNIS I POLITIKA

www.kapital.mk

Линијата Јадран-Балтик би можела на Хрватите да им

Hrvatska ]e ja Evropa od Putin

Р

усија може да се сопре во ширењето на енергетските инвестиции преку границата која е сега поставена. Таа не смее да ја премине осовината што сега се протега од Балтичкото до Јадранското море. Ова беше главната поента на неодамнешниот говор на американскиот претседател Барак Обама во Варшава. Тој, меѓу другото, порача дека американската политика цврсто ќе се бори против европската зависност од рускиот гас, и против ширењето на руските гасни и нафтени компании низ Европа. Вака јасниот став на Соединетите

држави во одбрана на Европа од руското енергетско влијание повторно ја вброи Хрватска во геостратешките енергетски планови на САД. Хрватска, тврдат експертите, прв пат по војната повторно е во средиштето на американските стратешки погледи. Американската цел е јасна - на Русите не смее да им се дозволи излез на Јадранското море. Колку Хрватска му е важна на Стејт Департментот во новите околности, се покажа на ручекот во Варшава, на кој хрватскиот претседател Иво Јосиповиќ, што нималку не е случајно, седеше покрај претседателот Обама, и како што потоа изјави, со него разговарал

за начините на кои Хрватска може да помогне во заедничките напори за диверзифицирање на изворите на енергија во светлината на украинската криза. Дека Хрватска веќе работи на зачувување на енергетската линија Јадран-Балтик покажуваат плановите на државната компанија Plinacro за изградба на главниот транзитен гасовод Злобин-Босиљево-Сисак-КозарацСлободница. Станува збор за стратешки проект - гасовод, што би го поврзувал LNG (Liquefied natural gas - течен природен гас) терминалот на Крк со веќе изградениот магистрален гасовод

www.kapital.mk

Капитал број 764 20.06.2014

47

Барак Обама

Иво Јосиповиќ

Владимир Путин

мериканската А политика цврсто ќе се бори

ри неодамнешната П посета на Варшава, хрватскиот претседател,

уската официјална Р политика во неколку наврати преку енергетски

претседател на Хрватска

претседател на САД

м донесе милијарди

против европската зависност од рускиот гас и против ширењето на руските гасни и нафтени компании низ Европа. Американската цел е јасна - на Русите не смее да им се дозволи излез на Јадранското море.

a brani in Слободница-Доњи Михољац-Унгарија, и би се надоврзал на гасниот коридор Балтик-Јадран, однсоно би се поврзал со LNG терминалот во Полска, чија изградба е при крај. Руската официјална политика во неколку наврати преку енергетски проекти сакаше да го „освои“ Јадранот. Најпрво преку нафтоводот Дружба Адриа, низ кој нафтата од Русија требаше да доаѓа до Омишаљ на Крк, а потоа со танкери да се транспортира понатаму. После години отпор на хрватската политика и на здруженијата за заштита на животната средина, проектот е отфрлен. Следната желба

што нималку не е случајно, седеше покрај претседателот Обама, и како што потоа изјави, со него разговарал за начините на кои Хрватска може да помогне во заедничките напори за диверзифицирање на изворите на енергија во светлината на украинската криза.

претседател на Русија

проекти сакаше да го „освои“ Јадранот. По пропаѓањето на неколку обиди во изминатите години, сега лично под водство на рускиот претседател Путин се лобира рускиот Гаспром да го купи мнозинскиот пакет акции кои унгарскиот МОЛ ги поседува во најголемата хрватска компанија ИНА.

Украинската криза го фокусира интересот и парите на енергетските проекти во Хрватска. Американците се поотворено застануваат да ги бранат црвените линии кои руските нафтени амбции за ширење во Европа не смеат да ги поминат. Тие се на Јадранското море, што ja вброи Хрватска во геостратешките енергетски планови на САД. Какви се плановите на Американците со Хрватска?

на Русија беше вклучувањето во изградбата на LNG терминалот на Крк. Од Кремљ доаѓаа и официјални протестни писма во кои Русите прашуваа зошто не се повикани на разговори и зошто не им се нуди проектот, но политичкиот отпор во Хрватска повторно беше непробоен. Руските притисоци попуштија по влегувањето во НАТО, но непосредно пред влезот во ЕУ, Русија уште еднаш се обиде да ја вовлече Хрватска во конфликт околу Јужен тек. На Хрватска отворено & беше понудено да потпише учество во проектот и покрај договорот со Европската комисија. А најновиот

обид за влез е во тек. Руската компанија Гаспром, со сесрдна поддршка од претседателот Владимир Путин, се обидува да го договори купувањето на унгарската сопственост во Ина. САД донеодамна ситуацијата ја посматраа од страна. Американските компании не покажаа интерес кога се продаваше Ина, а без вознемираност гледаа и на влезот на Гаспром во Србија и на Зарубежњефт во Република Српска. Креирањето стратешка енергетска политика во Европа & го препуштија на ЕУ. Но, украинската криза промени с$. Американските власти почнаа одлучна

www.kapital.mk

BIZNIS I POLITIKA Заинтересираните нафтени компании

Претставниците на сите големи американски нафтени компании ги разгледаа податоците од базата на Спектрум.

На „нафташите“ главен проблем им е корупцијата

П

ретседателот Јосиповиќ на енергетскиот форум во Хјустон со најголемите американски нафташи долго разговарал за хрватските енергетски можности - истражувањето на нафтата и на гасот, и за проектот LNG. Му даде политичка поддршка на истражувањето на Јадранот и ги покани Американците да се јават на конкурсот. Нафташите најмногу ги интересирало како Хрватска се бори со корупцијата. Ден претходно Јосиповиќ се сретна со американскиот потпретседател Џо Бајден, а потоа Белата куќа објави поддршка за енергетските проекти во Хрватска. Тоа беше јасен сигнал за големите нафтени компании да се појават на енергетскиот форум во Хјустон и да го слушнат Јосиповиќ. акција и борба против зависноста на Европа од руските енергенси. Во мода се повторно изразите како диверзификација на правците за набавка и енергетската неизвесност на средна и на источна Европа, кои во овој контекст не се користеа последните седум, осум години. Во новото геостратешко мешање на картите, Хрватска, тврдат експертите, е многу важна американска алка. Дека тоа е така, се покажа од неколу настани, а прво од реакцијата на американските нафтени компании на објата на конкурсот за истражување за нафта и гас во Јадранот. Претставници на сите најголеми американски компании, како што се Exxon, Hess, Noble Energy, Marathon и ConocoPhilips, ги прегледаа резултатите на истражувањето на јадранското приморје кои ги објави норвешката компанија Спектрум. Интересот на американските, но и на другите светски компании за јадранското приморје во хрватската јавност воглавно наидува на потсмев. Но, нашите соговорници тврдат дека зад сето ова всушност стои американската стратешка политика и иницијативата на Стејт Департментот. Интересот за нафтените полиња во Јадранот пред с$ е стратешки, а дури потоа економски. Имено, американската влада тука гледа одлична можност за тамошните нафтени компании, а со тоа и политиката, да се утврдат на Јадранот и на тој начин да покажат што е сферата на нивен интерес. Таквиот став го поткрепуваат тврдењата на Фајненшл Тајмс дека во Јадранот докажано има резерви од 70 милиони барели сурова нафта и 2,6 милијарди кубни метри природен гас, што за големите американски нафтени компании и не е некој предизвик за да ја активираат целата потребна машинерија и да

тргнат во истражување, а подоцна и во извлекување на нафтата и на гасот. Во април во Загреб се одржа Браун форум, на кој енергетиката беше главна тема. Собирот помина без особен медиумски интерес, а на него се претставија сите големи американски „нафташи“. Потполно незабележано помина говорот на министерот за економија, Иван Врдољак, кој токму на барање на Американците најави изградба на компресорска станица на магистралниот гасовод кој оди преку Хрватска и се поврзува во Унгарија. Тоа е исклучително важно бидејќи овозможува воспоставување на проток на гас во двата правци, и идно снабдување со гас на Унгарија и на LNG на Крк од гасните полиња во Јадранот или од други извори, и САД така планираат да ја намалат унгарската зависност од рускиот гас. Отприлика во исто време во Загреб пристигнаа заменик-помошникот на главниот секретар за енергетска дипломатија на САД, Амос Хокштаин, и заменикотпомошник на државниот сектретар на САД за регионот, Хојт Ји. По состанокот со министерот Врдољак јасно порачаа дека Хрватска и Унгарија мораат да го решат спорот околу Ина, и оти продажбата на уделот на MOL на некоја руска компанија не доаѓа предвид. Хокштаин веднаш отиде во Будимпешта и сето тоа & го повтори на унгарската влада и на управата на MOL. Вакви ставови преку Јутарњи лист пренесе и американскиот амбасадор во Хрватска. Ова е прв пат официјалната американска политика да ги објави своите интереси во врска со хрватската нафтена компанија, а тоа е дека Русите не смеат да дојдат на ова подрачје. Потоа следеше патувањето на Јосиповиќ во САД. „Сега направивме с$. Ја усогласивме законската регулатива, објавивме конкурс според

ExxonMobil, Rex Tillerson Додека американската дипломатија неодамна посредуваше за привременото решавање на нафтениот спор меѓу Ирак и курдската регија, Exxon склучи договор со Турската енергетска компанија (TEC) и & даде голем удел во шест свои големи истражувачки проекти во Курдистан.

Noble Energy, C. Davidson Овие две компании го продадоа уделот од милијарда долари во офшор проектот во Египет и се свртеа кон регионалните пазари кои Davidson ги нарекува „драматични“ поради с$ подобрата поврзаност со гасоводи и поради растечката потреба за природен течен гас.

Hess Corp., John B. Hess Една година откако најавија дека излегуваат од малопродажбата и оти се фокусираат на истражување и на производство, еден од најголемите американски сопственици на бензински станици му го продаде на Petroleum својот синџир Marathon за 2,6 милијарди долари.

M. O. Company, Lee M. Tillman Објавија продажба на својот бизнис во Норвешка за 2,1 милијарди долари, а се откажаа од продажбата на бизнисот со Велика Британија. Како и останатите средни американски нафтени компании, под притисок се да ги намалат прекуморските активности и повеќе да вложуваат во САД.

ConocoPhillips, Ryan Lance Успејаа да го привлечат интересот на инвеститорите со неодамнешната објава на планот за производство. Наместо да „бркаат“ раст како најголемите Chevron и ExxonMobil, се стремат кон побавен, но постабилен раст, во комбинација со поголемо производство, намалување на трошоците, и конвенционални и неконвенционални извори. сите позитивни светски процедури. Претседателот Јосиповиќ отиде во САД и даде недвосмислена поддршка за проектите. Сега само мораме да го чекаме ноември и понудите за истражување на Јадранот. Дури тогаш ќе го дознаеме вистинскиот интерес за нашето подморие“, тврдат експерите вклучени во овој процес. Освен проектот за истражување на јадранското подморје, тука се и проектите на јадранско-јонскиот гасовод и LNG терминалот.

Капитал број 764 20.06.2014

50

www.kapital.mk

свет

Me\unarodnata zaednica zateknata od eskalac

Do koga ]e se ^eka kra

teroristi^ka Глобалните терористички закани веќе не доаѓаат од поединци или од групи - вистинска воена сила со намера да освои територија за формирање на терористичка држава пустоши низ Ирак - земјата во која до пред само три години владееја САД (кои со своите сојузници го урнаа режимот на Садам Хусеин) во име токму на борбата со тероризмот асоциран со Ал-Каеда, кој е од истиот вид како оној на ИДИС

пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Т

ребаше ли да се случи бруталната офанзива на ИДИС (Исламска држава на Ирак и Сирија; или ИДИЛ - Исламска држава на Ирак и Левант) во Ирак, за да се сфати дека Блискиот исток не е оној што на издивнувањето на Отоманската имеприја, а по Првата светска војна, со таен договор го поделија на сфери на влијание Велика Британија и Франција, на штета на локалното, арапско население? Претседателот на САД, Барак Обама, констатира дека „имајќи ја предвид тешката историја на Ирак, секој објективен посматрач може да увиди дека во отсуство на помирување меѓу различните фракции, каква и да е воена

акција на САД или на некоја друга надворешна сила нема да ги реши проблемите кои долго постојат“. Токму така, но ова не може да им станало јасно на САД (и на другите надворешни сили) дури откако и светот дозна за ИДИС, џихадистичката милитантна организација, чии подготовки за освојување на милионскиот град Мосул што произведе 500.000 бегалци (колку и да беше изведено во „блицофанзива“), тешко е да се поверува дека поминале незабележано од американските разузнавачки радари. За сериозноста и за сложеноста на ситуацијата во Ирак која поремети многу константи во светската геополитика зборува и принуденоста на САД да прифатат директни преговори со „заколнатиот“ непријател Иран, откако Стејт департментот само неколку дена претходно (непосредно по офанзивата на ИДИС) изјави дека „нема да се разговара со Иранците за Ирак“. Заедничкиот непријател - џихадистите од ИДИС, ги доведоа САД и во апсурдната ситуација во

www.kapital.mk

Капитал број 764 20.06.2014

свет

51

cijata na ira^kata kriza

rajot na sozdavaweto

dr@ava IDIS? Ирак да бидат на иста страна со сирискиот диктатор Башар ал-Асад, еден од главните противници на ИДИС - организацијата која како дел од опозициските сили во Сирија се бори со заеднички интерес со САД. И настрана од внатремуслиманската шиитскосунитска пресметка, доколку нема ефикасна акција против џихадистите, тие стануваат конкретна закана за Европа и за САД. Имено, иако е малку можно џихадистите да го стават под своја контрола цел Ирак (пред с$ тоа нема да го дозволат соседните држави Иран, Турција, Израел ...), ако им се дозволи да импровизираат држава, „калифат“, на територијата што веќе ја имаат освоено, таму секако ќе никнат кампови за обука на џихадисти од целиот свет, односно заканата веќе нема да доаѓа од поединци или од терористички групи, туку од своевидна отворено терористичка држава. Русите најотворено, пак, целата вина ја гледаат во „авантурата на САД и на Западот со која се наметнуваше западен тип на демократија во Ирак“, мислејќи на

инвазијата на земјата на Садам Хусеин од 2003 година, и она што следеше до повлекувањето на американските војници во 2011. Меѓутоа, на иста линија размислуваат и одредени Американци, познавачи на проблематиката, како известувачот на Вашингтон пост за време на операциите на САД во Ирак, Томас Рик, кој смета дека „американската инвазија целосно го исфрлила од рамнотежа целиот Близок исток, особено со отстранувањето на сунитските власти во Багдад, со што се зголеми влијанието на шиитскиот Иран, како провокација за отпор на сунитите“.

Улогата на САД и на Малики ...

Во овој контекст останува нејасно зошто САД кога ги доведоа шиитите на власт во Багдад го игнорирале извесното широко отворање на вратите на земјата за влијанијата од Техеран, во исто време потценувајќи ги безбедносните ризици во поствоен Ирак за сметка на нуклеарната закана која сметаат дека доаѓа од Иран,

земјата која особено за време на претходниот претседател, Махмуд Ахмадинеџад, ја сметаа за најголема закана. Особено во услови кога од 2006 година премиер на Ирак е шиитот Нури ал-Малики, кој деновиве е доведен во ситуација да брани држава чиј народ во сунитските делови е сосем отуѓен од неговата влада (се покажа дека е многу краткогледо потценувањето на бројноста на сунитското малцинство во Ирак, застапено со 32%-37%, наспроти 60%-65% шиити - проценки на ЦИА). Малики во своите два мандати (вториот го троши од 2010) не само што не успеа да ја обедини земјата, туку одбиваше да ги интегрира сунитските паравоени формации во ирачката војска, а и на други начини вршеше системска дискриминација на сунитите во земјата, така наметнувајќи се како незаобиколна мета на радикалните, милитантни исламисти. Според ирачките официјални лица кои се повикуваат на разузнавачки информации, сунитите од некогашниот режим на Садам Хусеин и борците од ИДИС меѓусебно

Капитал број 764 20.06.2014

52

www.kapital.mk

свет

соработуваат, што покажува колку обединувачки за сунитите регрутираат политиките на Малики. Ова, колку и да не се очекува тоа од нив, дипломатски го искористија терористите од ИДИС за стекнување на општите симпатии меѓу сунитите во Ирак, изјавуваќи дека „народот е угнетуван од 2003 година, и поради тоа оваа влада не смее да остане, а организацијата ИДИС не спроведува терор, туку тој доаѓа од самата влада“. Поради бруталноста која ја следи секоја акција на џихадистите (згрозеност предизвика податокот дека напредувајќи кон Багдад убиле 1.700 шиитски војници и истото го снимиле со цел да го досрозат моралот на ирачката војска) ирачката влада има проблем со подготвеноста на својата војска да се спротистави на напредувањето на ИДИС, па регрутира доброволци, меѓу кои над 1.000 се пријавиле од Карбала - шиитското упориште јужно од Багдад. Овие доброволци се пуштаат „во оган“ по само еднодневна, блиц обука. Немањето капацитет (не се мисли на бројниот - 271. 500 брои активниот, а 528. 500 резервниот состав на ирачките вооружени сили, наспроти околу 6.000 борци на ИДИС во Ирак) на ирачката војска да го запре напредувањето на џихадистите го поставува прашањето за надворешната помош за земјата. Најповиканите - САД - зборуваат во загатки за истата. Додека Обама изјави дека „ништо не исклучува“ од опциите да му се помогне на Ирак (освен интервенцијата со копнени сили), портпаролот на Стејт департментот,

Џенифер Псаки, зборуваше за „усогласена постапка против упорната агресија на исламистите, со секоја прикладна помош од САД за Ирак“. Експертите проценуваат дека помошта, барем засега (иако Малики побарал воздушни напади), ќе се сведе на дополнително оружје (Вашингтон на почетокот на годинава испрати оружје за Багдад, за да му помогне да си го поврати градот Фалуџа, во јануари освоен од ИДИС. Ирачката војска не успеа во тоа), разузнавачки информации и обука на ирачките војници.

... и на „лојалните“ американски заливски партнери

Што се однесува на каузата на ИДИС, освен што е инспирирана од начинот на владеење на Малики, таа, според одредени познавачи на приликите, особено религиските, е издашно финансиски помогната од Ријад, односно од Саудиска Арабија. Најголемата држава на Арапскиот полустров (во која нешто под 50% од населението се следбеници на вахабистичкото учење, но кои не сакаат да ги нарекуваат вахабисти, туку селафии, односно муслимански верници кои практикуваат изворен ислам, секако суфи) & пречи улогата што ја доби(ва) Иран со развојот на ситуацијата во Ирак. Саудиска Арабија не би сакала Иран од најголем непријател на САД да се врати на некогашната улога како главна држава на американската политика

на Блискиот исток, што би значело губење на стратешкото значење на Ријад за Американците. Овде мора да се спомене и шпекулацијата дека всушност воените успеси на ИДИС се дел од еден голем план во кој конците оддалеку ги влечат повторно големите сили со цел редефинирање на внатрешните граници на Ирак, а со цел подобар сунитскошиитски баланс во регионот. Сунитите ако ги задржат териториите освоени од ИДИС ќе добијат дел од северните нафтени наоѓалишта во земјата, со што би била задоволна и Саудиска Арабија, зашто во тој случај Ирак нема да биде во целост ирански (шиитски) и нема да претставува закана за семејството Сауд - владејачкото кралско семејство (во Саудиска Арабија) и една од најбогатите и најмоќни династии во светот. Настрана од оваа шпекулација, официјално експертите на Обама му советуваат да изврши притисок врз Малики да престане да ги дискриминира сунитите во земјата, за да исчезне секој вид на поддршка за ИДИС кај умереното население. Секако, степенот на терор што го применува ИДИС неопходно бара воен одговор, но секоја помош на ирачката влада, сметаат експертите, мора да биде условена со политички задачи за Малики. САД би морале да извршат притисок и врз сојузниците во регионот кои иако им се „лојални“ (се мисли токму на Саудиска Арабија и на други земји од заливскиот регион) се поддржувачи на ИДИС, како интересен фактор во сунитско-шиитските конфликти.

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

петок 20/06/2014 www.kapital.mk

...Здраво лето

na ko@ata mora da bide prioritet

Oblacite i [e[irot ne se za[tita od sonce!

Izberete go vistinskiot za[titen faktor

4

MEDICINSKI BILKI ZA PODdR[KA VO LETNIOT PERIOD

Najdobroto letno meni

| Специјален прилог | здравo лето |

Za[titata

na ko@ata mora da bide prioritet

1

broj

пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

Л

етото е дефинитивно најомилен период од годината за повеќето луѓе. Самата асоцијација на лето, сонце и плажа предизвикува моментална желба за сончање. Но, токму овде лежат и најголемите

54 | 20 јуни, 2014

Ракот на кожа е еден од најбрзорастечките во земјава. Тоа е силен аларм за институциите надлежни за заштита на здравјето да активираат што повеќе и што помасовни програми за превенција и рано откривање на оваа опасна болест опасности! Најновиот податок на Институтот за јавно здравје е загрижувачки. Во Македонија во 2012 година од меланом умреле 64 лица, што е пораст во однос на претходните две години кога од оваа болест починале по 56 лица. Кампањата “Не го

игнорирајте ракот на кожата“ која започна пред еден месец е насочена кон помасовно информирање за влијанието на факторите за ризик, за клиничките знаци и симптоми, како и за опасностите од прекумерното изложување на сонце и солариуми.

Од Институтот за јавно здравје при лансирање на кампањата нагласија дека голема опасност од појава на рак на кожата е и интензивната изложеност на сонце во краток временски период, но и користењето солариуми.

Специјален прилог | здравo лето |

Меланомот потекнува од меланоцитите, клетки кои го создаваат меланинот, пигмент кој ја дава бојата на кожата, косата и очите. Главно се јавува кај белата раса, додека кај црната и жолтата раса е доста редок. Најмногу е распорстранет во Австралија и земјите со големо ниво на сончево зрачење.

Кој спаѓа во ризична група?

лица со светол тен, светли очи и светла коса пациенти со семејна историја на меланом и други карциноми на кожа лица со атипични, диспластични невуси (бемки) во ризичната категорија спаѓаат и лицата кои во детството имале изгореници од сонце, како и лицата кои повремено, но интензивно престојуваат на сонце или се изложуваат на вештачки извори на ултравиолетово зрачење.

Не секоја бенка преминува во меланом и не секоја повреда на бенка е меланом. Но, на секоја промена која има асиметрија, неправилни ивици, во повеќе бои, со дијаметар поголем од 6 милиметри со тенденција на зголемување, треба да и се посвети особено внимание

2,5%

е годишната ка на пораст на ракотстнаапко жа во Македонија!

Ризична категорија се лицата кои имаат повеќе од 50 бемки на телото, оние кои имаат фамилијарна историја на рак на кожата и возрасните над 50 години. Препорака

од Институтот е во летниот период, посебно кај децата, редовно да се употребува препарат со висок заштитен фактор од 30 до 50, заштитни летни очила и капи! “Не секоја бенка преминува во меланом и не секоја повреда на бенка е меланом. На секоја промена која има асиметрија, неправилни ивици, во повеќе бои, со дијаметар поголем од 6 милиметри со тенденција на зголемување, треба да и се посвети внимание“, вели примариум д-р Агрон Старова од Универзитетската клиника за дерматологија кој неодамна најави кампањата за превенција на ракот на кожата. Она што

2-3

милиони луѓе годишн о заболуваат од неко ја фо рм на карцином на кожа а

дава оптимизам во целава ситуација е фактот дека доколку меланомот се открие во рана фаза, тогаш тој е излечлив во 95 до 100% од случаите. Д-р Старова додава дека кога меланомот е помал од 0,76 милиметри, осумгодишното преживување е 93%, а кај меланом поголем од 3,6

ФАКТИ ЗА МЕЛАНОМ

Повеќе од 3,5 милиони случаи на рак на кожа се дијагностицираат во САД секоја година и се проценува дека во 2014 година ќе има повеќе од 76.000 случаи Трета најчеста форма на рак во Австралија на кој отпаѓаат 10% од сите случаи Повеќе од 12.500 нови случаи на меланом се дијагностицираат во Австралија секоја година 4% од новооткриените случаи на канцер во Велика Британија се меланом милиметри процентот на преживување паѓа на 33,3%. Според податоците на Светската здравствена организација , од 2 до 3 милиони луѓе годишно заболуваат од некоја форма на карцином на кожа од кои 132.000 од меланом, кој е најмалигниот тип и од кој 41.000 пациенти годишно умираат. Секоја година, бројот на нови случаи расте од 3 до 7%, а на европскиот континент годишно се регистрираат околу 60.000 пациенти на кои им е дијагностициран меланом.

20 јуни, 2014 | 55

| Специјален прилог | здравo лето |

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ јуни 2014 Издава: КАПИТАЛ МЕДИА ГРОУП доо бул. Маркс и Енгелс бр.7 зграда 1, влез 1 стан 31 1000 Скопје п.фах: 503 Република Македонија телефон: +389 2 3298 110 факс: +389 2 3298 111 e-mail: kapital@kapital.com.mk Уредник на специјални прилози: Верица Јорданова

Директорот на Универзитетската клиника за дерматологија, д-р Небојша Пешиќ ја нагласува штетноста на солариумите, кои на пример во Германија се забранети и смета дека треба да се забрани нивното користење поради штетното УВ зрачење. “Има тврдење кое вели дека со солариумот се подготвува кожата за летниот период. Тоа не е вистина, туку напротив, тоа е многу штетно. Кожата си има свој механизам како да се подготви“ вели д-р Пешиќ. Меланомот на кожа е болест која најчесто се јавува кај луѓето помеѓу 40 и 60годишна возраст, но се повеќе се зголемува бројот на заболени и кај помладата популација, под 20 години.

специјален прилог

Лекарите сметаат дела главен фактор на ризик за развој на малигни тумори на кожата претставува изложеноста на ултравиолетовите зраци. Кожата е орган кој ги акумулира и меморира

4

ЈУЛИ 2014

клеточните оштетувања со текот на годините, што претставува причина за нејзино предвремено стареење на кожата и појава на малигни трансформации на клетките.

Автор на прилогот: Верица Јорданова Графички дизајн: Николај Томашевски Игор Томашевски Фотографија: Ивана Кузмановска Фотоархива на Капитал Маркетинг: Александра Стојменова Сања Савовска Бобан Ѓорѓиевски www.kapital.mk

KOJ E KOJ: ФАРМАЦИЈА

КОЈ Е КОЈ – АНАЛИЗАТА НА ФАРМАЦЕВТСКАТА ИНДУСТРИЈА И РАБОТЕЊЕТО НА ФАРМАЦЕВТСКИТЕ КОМПАНИИ Е ПРЕДМЕТ НА АНАЛИЗА НА ОВОЈ ПРИЛОГ ВО КОЈ ВИ ДОНЕСУВАМЕ:  Кој е кој во фармацевтската

индустрија според годишни приходи?  Кој е кој во фармацевтската индустрија според добивка?  Какви се очекувањата на фармацевтските компании за 2014 година и дали ова може да се нарече година од која ќе стартува нов развоен циклус во фармацијата?  Колку актуелната политика на цени на лековите во Македонија е стимулативна за развој на нови, иновативни производи?

 Кои се развојните

планови на македонските фармацевти со оглед на тоа што конкуренцијата во оваа индустрија е силно изразена?  Новите производи постојано се новите и најглавни адути на чија основа фармацевтите ја билдаат својата конкурентска предност. Колку новитети годишно излегуваат од македонските фармацевтски лаборатории?  Кои се фармацевтските гиганти во светот?

Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: sanja.savovska@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3280 910

ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: САЊА САВОВСКА

| Специјален прилог | здравo лето |

Како најдобро да ја заштитите кожата од УВ зрачењето? Дали со тоа нема воопшто да се изложувате на сонце, што е невозможно затоа што на кожата и е потребен витамин Д, или пак со избор на најдобрата крема за сончање и вистинскиот заштитен фактор? Прочитајте корисни совети

Oblacite i [e[irot ne se za[tita od sonce!

Izberete go vistinskiot Многу za[titen faktor светол тен

Светол тен(бавно Среден тен Темен тен (ретко темнее, лесно гори) (умерено гори) гори) еодамнешно британско дома. Загрижува фактот што компанија “Облаците нема да истражување покажа 35% од луѓето признаваат Ве заштитат“ предупредува (никогаш не дека 95% од луѓето дека користат заштитна крема дека е загрижувачки голема Часови на темнее, секогаш само кога ќе почувствуваат користат заштитен бројката на луѓе кои не сонце фактор само кога одат годри( на затегнување на кожата и размислуваат за последиците годишен одмор во странска црвенило, но тогаш штетата е кога излегуваат на сонце. земја, а високи 65% на тоа не направена. Нејзиниот совет е: “Ѕвезда помислуваат кога одмараат Директорката на британската водилка на одморот нека Ви

Н

Часови на сонце

Многу светол тен (никогаш не темнее, секогаш годри)

1 2

20 SPF 30 SPF

3 4 5

SPF SPF

40 50

светол тен (бавно темнее, лесно гори)

Среден тен (умерено гори)

SPF

20

SPF

30

SPF

20

40 SPF 50

SPF

30

SPF

SPF

0-10

Се повеќе луѓе се алергични на сонце

С

е смета дека околу 20% од луѓето имаат некаков тип на алергија на сонце. Се работи за промени на кожата кои најчесто се јавуваат во форма на ситни водени брунчиња, проследени со силно чешање. Ако се работи за помали промени на кожата доволно е да се применат гелови за ладење на кожата или хидратантни креми, а ако алергијата е посилно изразена се советува краткотрајна примена на кортикостероидни препарати кои ќе ги ублажат симптомите. Треба да се има на ум дека алергијата

58 | 20 јуни, 2014

Темен тен (ретко гори)

SPF

0-10

SPF

20

може да биде предизвикана и од некој козметички препарат или лекови кои даваат алергиска реакција на сонце. Исто така, допирот со некои билки исто така можат да предизвикаат таканаречен фито-фото дерматитис каде реакциите можат да бидат болни со појава на големи меурчиња и црвенило. Затоа, најважно е при изложување на сонце да се избегнат сите можни причини од кои се појавува алергија, а ако веќе се појави некоја од овие појави веднаш да се побара лекарска помош.

биде вашето здравје затоа што ако го изгубите, никогаш нема да си простите!“ Sun Protection Factor (SPF) во превод значи заштитен фактор од сонце кој е означен со бројка, го зголемува времето кое може да го поминете на сонце, а да не поцрвените. Пример, ако користите заштитен фактор 15 може да поминете 75 минути подолго изложувајќи се на сончеви зраци пред кожата да поцрвени и да добие изгореници. Но мора да знаете како правилно да ја нанесете заштитната крема за таа да делува. Изборот на заштитен фактор зависи од тенот на кожата и од времето кое сакате да го поминете на сонце. Повеќето експерти препорачуваат дела би требало да користите најмалку 15 заштитен фактор, а за лицата со посветол тен тој треба да биде 30. Повеќето производи со заштитен фактор остануваат на кожата по неколку часа. Ако сте активни, кремата треба да ја нанесувате после секое бањање, потење или бришење со пешкир, без разлика што пишува дека кремата е водоотпорна. Мора ли секоја година да се купува нова крема за сончање? Ако минатогодишната крема ви е неискористена, а не сте ја користеле и сте ја чувале на темно и ладно место, таа е употреблива во рок од 30 месеци. Ако кремата веќе сте ја користеле најдобро е да видите на амбалажата кој и е рокот за користење од отварањето. Најчесто тоа се 6 или 12 месеци поради што е препорачливо да се купи нова. Неопходна ли е посебна заштита за лицето? По дефиниција не, но повеќето препарати се наменети или за тело или за лице затоа што оние наменети за лице се со полесна текстура и хидратантни.

Специјален прилог | здравo лето |

пишува:

Др. Наде Петановска спец .радиодијагностичар

И

сончаниот тен стана императив во шеесеттите години на минатиот век,а модните икони од тоа време почнаа да се сончаат во топлес.Од тогаш со поголем или помал интерес, жените од целиот свет почнаа да ги откриваат своите дојки на плажите.Но затоа што во тоа време не се внимаваше на штетното дејствување на сонцето врз кожата, не се зборуваше многу и за можните последици од сончањето на овие многу чувствителни регии. Кожата на дојките е со идентична градба како и на другите делови на телото. Различна е само во предел на брадавицата,каде што се наогаат отворите на 10-20 изводни, млечни канали. Опасноста од штетните последици на преголемото изложување на сончевите зраци (ДНА мутации,хиперпи гментации,бори,преканцеро зи и конечно карциномот на кожата и меланомот), нема да ја заобиколи нити оваа регија. По локализација на појавување на меланомот кај жените, градниот кош е на трето место, после долните екстремитети и грбот. Исто така, поинтензивното сончање предизвикува прерано стареење на кожата, кое со оглед на чувствителноста на кожата на деколтето и дојките,може да придонесе за стареење на кожата на дојките. Према тоа, при сончањето во топлес, треба да се плашиме од сите штетни последици, водејки сметка и на додатните факти- пред се дека кожата која никогаш не се изложува на сонце, е значајно почувствителна, за разлика од другите делови на телото, кои се изложени

Kolku e zdravo son^aweto vo toples

на сонце во тек на целата година. Посебно се осетливи брадавиците и пределот околу нив,ареолата. Докажано е дека сончањето во топлес не влијае на појавувањето на карцином на дојката.Постојат студии во кои се докажува дека пациентките со карцином на кожа, имаат поголем ризик за развој на карцином на дојка.

Ова посебно важи ако жената заболела во помлада возраст. Сончевите зраци не им штетат на имплантите, но може да ја влошат лузната. Би требало да се избегнува солариум и сончање барем една година после оперативниот зафат, додека лузните потполно не сраснат и не се формира нова кожа. Со изложување на сончевите зраци, лузните

може за секогаш да добијат постојана пигментирана,темна боја. При сончање,имплантот може да се загрее и му треба подолго време да се олади во однос на телото. Слични препораки важат и за жени со извршени туморектомии на дојките. Во контекс на летниот период и корисноста од престој на отворено ,треба да се нагласи корисноста од умереното и внимателно сончање. Сончевата светлост покрај другото,ја зголемува оксигенацијата на клетките и го стимулира имуниот систем на организмот. Под дејство на сончевите, УВБ,зраци се синтетизира витамин Д.Према најнови студии скоро половина од случаите на рак на дојка годишно, може да бидат спречени со редовно сончање -10-15мин. дневно, во тек на целата година. Причината е едноставнавитаминот Д.Механизмот на функционирање на вит.Д, е само делумно разјаснет, но секако е потврдено дека го спречува растот и развојот на канцерските клетки.

20 јуни, 2014 |59

| Специјален прилог | здравo лето |

^ETIRI MEDICINSKI BILKI ZA PODdR[KA VO LETNIOT PERIOD КРУШИНА КОРА (Rhamnus frangula)

K ЦРВЕН ЗДРАВЕЦ (Geranium Robertianum)

Н

е само дека “природата лечи се” туку старите народи со некои народни билки лечеле секакви болести. Животот во склад со природните закони е основа за среќа и добро здравје. Како древна билка со историско значење од повеќе векови Црвениот Здравец зазема високо место во хербалната медицина. Многу редок вид на чај кој во мали количини го има и на Балканот a првично е пронајден во Северна Америка и Западна Европа. Исто како и Реиши печурката содржи забележливо количество органски Германиум Ге132 при што влегува во групата силни антиоксиданти. Оваа ретка билка се покажува исклучително полезна во многу дијагнози и болести, а се користи и како храна и зачин. Во себе содржи витамин А, Б, Ц, калциум, железо, магнезиум, танин, феноли со антимикробиолошко и вирално дејство...

РУШИНА е листопадна грмушка или ниско дрво со мазна и глатка кора со карактеристични бели лантицелами. Младите гранчиња се со црвеникава боја а листовите се елиптични со заоблен врв и пердувеста нерватура. Плодот е топчест, виолетов и расте во влажните шуми околу патиштата во Европа, Мала Азија, Кавказ, Сибир и Кина. Крушината кора е позната диуретик и лаксатив кој овозможува брзо празнење на цревата и брза дигестија. Основната употреба е слабеење и намалување на апетитот при што може да биде успешна алтернатива за виталност и слаба фигура во текот на летото...

Во хербалната медицината се користи за изработка на лековити напитоци за: Антиоксидант и адаптоген Намален имунитет и општа слабост Кожни иритации (егзема, рани, улцери) Циркулација и детоксикација Улцер и инфекции на дигестивен тракт Подобрување на општиот квалитет на крвта Емоционални шокови, страв и паника Стрес Проблеми со црниот дроб Брзо зараснување на рани Репродуктивно здравје Тешки заболувања

СЕНА (Cassia angustifolia)

С

ЕНА е Арапско име и за првпат е вметната во употреба од Арапските физичари Серапион и Мес. Како билка доаѓа и прво се одгледува во Индија и Пакистан а се култивира и во Северна Африка и блискиот Исток. Позната е по своето лаксативно, анти-опстипациско и диуретичко дејство. Посебно важна за женската популација која е во потрага по брзо слабеење и витка става во летниот период...

КОПРИВА (Urtica Dioica)

С

е верува дека овaa билка успешно лечи ревматизам а се користи и во терапевтски цели како растителен материјал. Копривите растат како плевел на напуштени места, напуштени полиња, патишта и слично. Речиси и да не постои област, која нема коприва. Други имиња за ова лековито растение се питома коприва, обична коприва, голема коприва и жарка. Има високи лековити својства и се користи во лековити напитоци за чистење на крвта, косопас, ревматизам, грозница, прекумерно мокрење, белодробна туберкулоза, бронхитис, заболувања на зглобовите, камен на бубрег, надворешни рани, анти-зрачење, анемија, чиреви, несоница, нервоза. Таа е исклучително богата со корисни состојки: протеини, јаглени хидрати, масти, калциум, фосфор, железо, витамини Ц, А, Б2 и Ц, каротин, пантотенска киселина, итн. Копривата е одличен природен експекторанс кој го прочистува црниот дроб, желудникот и цревата, и е корисен лек за анемија, треска, жолтица, маларија...

Описот и корисните совети се од стручните лица на Билна Аптека МАТИЈА.

60 | 20 јуни, 2014

| Специјален прилог | здравo лето |

Va[eto male^ko pod sonce Наближувањето на летото буди пријатни чувства асоцирани со долгите сончеви денови, релаксираност, море, плажа, пријатни мигови поминати надвор. На летото и водата најмногу се радуваат најмладите, а родителите се соочуваат со многу прашања во врска со сончањето. Дали и колку е безбедно изложување на малечките на сонце? За овие прашања побаравме одговор од доктор Симонида Спасевска – педијатар во Клиничката болница „Аџибадем Систина“.

П

овеќето педијатри ќе ве советуваат да не ги изложувате вашите мали новороденчиња на сончевото влијание во текот на летото и тоа би било сосема точно од медицинска гледна точка, но, секако, не е и многу практично. Затоа ако, сепак, се одлучите да поминете извесен период надвор со вашиот најмлад член на семејството, потребно е да знаете неколку работи поврзани со сончањето, кожата на вашето бебе и нејзината заштита. Кожата на новороденчето е тенка, нежна, чувствителна и посебно вулнерабилна. Новороденчињата имаат поголема

62 | 20 јуни, 2014

кожна површина во однос на целокупниот волумен на телото за разлика од возрасните (поголема можност за оддавање течностидехидрација) и зголемена способност за апсорпција (сончеви зраци, апликативни креми.) Природниот механизам за заштита на кожата од сончевите зраци не е целосно развиен. Изложување на новороденчето 15-20 минути на директно сончево влијание може да предизвика изгореници и дехидратација. Оштетувањето на кожата од сонцето има кумулативен ефект, 80% од периодот на изложеност на сонце за време на животниот век е во текот на детството. Изгореници во раното детство ја зголемуваат можноста за појава на рак на кожата подоцна во животот. Како настануваат изгорениците и што ако се појават? Изгорениците се јавуваат при изложеност на сончеви зраци-УВ радијација. Најчесто не се манифестни веднаш, што ве залажува дека на вашето бебе му е пријатно на сонце. Тие се јавуваат неколку часа подоцна и може да се манифестираат со црвенило, болка, оток, затегнатост на кожата, па дури и појава на пликови. Секако, прво треба да го тргнете детето од директното изложување на сонцето. Доколку кожата е црвена и затегната потребно е да ставаат ладни облоги во текот на денот, а потоа да се нанесе хидратантна крема. Ако изгорениците се од потежок степен, контактирајте го вашиот педијатар.

Неколку совети за безбедно сончање Новороденчето и младото доенче до 6 месеци не го изложувајте на директно сончево влијание. Ако, сепак, сте одлучиле да излезете надвор, избегнувајте го сончевото влијание меѓу 11-16ч. Најдобро е да го чувате вашето бебе под природна сенка или користете чадори за сонце. Облечете го во памучна лесна облека во светли бои, по можност да биде покриена поголема површина на телото. Почесто давајте му течности (доење, млеко по формула или кај постарите доенчиња бистри сокови и вода) Употребувајте крема за сончање соодветна за деца (кремата треба да штити од УВА и УВБ зраците, да биде водоотпорна, хипоалергена и да има висок заштитен фактор). Заштитете ја главата со шешир, а очињата со очила за сонце. Сепак, да не заборавиме дека без сонце нема живот. Тоа е извор на енергија. Едно од позитивните влијанија на сончевите зраци врз организмот е поттикнување на синтеза на витаминот Д во кожата. За создавање на Д витаминот доволно е десетминутно изложување на сонце трипати во една недела. На крај да ве потестиме дека антирахитичната профилакса со витамин Д треба да биде континуирана во текот на целата прва година од животот на вашето дете независно од годишното време. Практикувајте ги советите и имајте безгрижно лето!

Специјален прилог | здравo лето |

Proteinska inovacija od Vitalia

Sport Bar i Sport muesli за врвни физиЧки перформанси

И

стражувањата покажуваат дека бројот на физичко-активните лица кои размислуваат во насока на менаџирање на својата тежина секојдневно се зголемува. Истовремено се зголемува и свесноста за здрави прехранбени навики кое наметнува потреба од наменски здрави продукти за надополнување на енергијата кои се нутритивно богати и кои ги следат трендовите во исхраната. “Виталиа процени дека е вистинско време на своите потрошувачи да им понуди протеинска иновација, формулирана од здрави и природни ингридиенти, која ќе допринесе за зголемување на физичките перформанси. Нашите потрошувачи се секогаш во центарот на вниманието, а новата здрава SPORT протеинска линија на Виталиа е поддршка во нивната определба на најздрав начин да ги постигнат посакуваните врвни резултати.изјави г-ѓа Искра Ветаџокоска Муцунска, ко-сопственик на Виталиа. Диеталните влакна и протеините се потврдени состојки во креирањето на ситост и градењето на мускулна маса. Токму затоа Виталиа ја создаде новата линија Sport Bar и Sport muesli -

единствениот протеински бар и мусли на пазарот кои нудат богата содржина на нутриенти специјално дизајнирани за спортски активните лица. Како извор на протеини, јагленохидрати и масти, ги задоволуваат потребите за брзо ослободување на енергија и постигнување на оптимална телесна тежина.

Sport Bar е понуден во две варијани и тоа посен и регуларен, при што потрошувачите можат да изберат два вкуса: ананас и чоколадо. Протеинскиот состав е извонредно богат во просек 20g во 60g бар (или 30% протеини). Оригиналноста на продуктот е и во содржината на суперхрана и тоа киноа и хељда кои дополнително ја зајакнуваат нутритивната вредност на продуктите. За оние кои сакаат протеински оброк во форма на мусли Виталиа го разви Sport кранчи мусли со вкус на кокос и темно чоколадо кое ги има истите важни атрибути како и Sport баровите. “Ние знаеме дека брзото темпо на живот наметнува секојдневно соочување со опасноста од дијабетес и гојазност. Токму затоа на потрошувачите им се неопходни продукти кои ќе им помогнат во

менаџирање на здравјето, а протеините имаат важна улога во таа приказна. Развојниот тим на Виталиа е особено горд на оригиналноста и финкционалноста на Sport Bar и Sport muesli-те на чиј развој напорно работеше веќе подолг период. Новата формула вклучува и семе од киноа и хељда - „Суперхрана’’ која е природен извор на протеини и есенцијални амино киселини.’’ - изјави г-ѓа Ветаџокоска-Муцунска. Со новата протеинска линија Виталиа внесува нова возбуда и квалитет во исхраната на спортски активните потрошувачи. Ефектите од конзумирање на Спорт линијата се воочуваат преку зголемувањето на физичките перформанси на телото, т.е зголемување на силата и мускулната маса, во надополнување на потрошената енергија на организмот за време на активностите и олеснување на тегобите од напорните тренинзи. Иновативноста и оригиналноста на новата спорт линија на Виталиа ќе ја зајакне врската помеѓу потрошувачите и нивната доверба во брендот Виталиа како лидер во својот сегмент целосно посветен на здравјето на своите консументи.

| Специјален прилог | здравo лето |

Najdobroto letno meni Ако се прашувавте која е најдобра храна за летните топли денови, храна која ќе го освежи вашиот организам и притоа ќе го нахрани со потребните хранливи состојки, тогаш следните производи се вистинскиот избор

Лубеница

Освежува, вкусна е, хидратира. Летото е сезона кога тие се највкусни и најевтини. Антиоксидансите кои ги поседува ова овошје помагаат во намалување на компликации од дијабетес, кардиоваскуларни болести, рак и артритис. Има многу витамин Ц и А и антиоксидансот ликопен, кој го намалува ризикот од рак на простата. Со 92% вода во нејзиниот состав, лубеницата е поволна да се најде на менито дури и на дијабетичари.

Краставици

Една шоља насецкани краставици има само 16 калории. Достапни се во текот на целата година и тоа

насекаде во светот со оглед на тоа дека Кина е светски најголем производител на краставици, од каде се задоволуваат дветретини од светските потреби. Кората и семките на краставицата се полни со хранливи состојки поради што се препорачува таа да се јаде во целост, но оваа препорака се однесува само за органски произведените краставици кои не се прскани со штетни хемикалии. Краставиците содржат лигнин, состојка која дава антибактериска заштитна на дигестивниот тракт.

Сливи (pluots)

Едно од највкусните летни овошја, сливите се лесна, но богата со витамини храна. Овој тип на слива, која е комбинација меѓу кајсија и слива (70% слива и 30% кајсија), има интензивен вкус, огромен извор на витамин Ц и А и не

содржат воопшто холестерол. Нивната природна благост ги прави овие сливи одлична состојка за овошни салати или додаток во сладолед, смрзнат јогурт, палачинки или други летни десерти.

Син домат

Ако сакате да додадете медитерански вкус во вашата кујна, но и добра количина на антиоксиданси, доволно е да купите сини домати. Формата и текстурата овозможуваат овој зеленчук да се приготвува на различни начини. Особено добро се комбинира со маслиново масло и лук. Богат е со витамин К, магнезиум, железо, витамин Ц, витамин Б6, фолна киселина и ниацин. Една

шоља сварени црни домати има 35 калории.

Домати

Ги користиме во текот на целата година, но дефинитивно највкусни се во лето. Доматите го намалуваат ризикот од заболување и компликации при срцеви болести и дијабетес. Најновото истражување на Харвард докажа дека редовното консумирање домати го намалува ризикот од рак на простата. Содржи малку калории, супериорен извоз на витамините Ц, А и К, важни за здравјето на коските. Содржи и многу други корисни елементи, како ликопен, витамин Б6, магнезиум, манган, ниацин и витамин Е.

Митови и заблуди околу водата

В 1.

одата е неопходна за секој метаболички процес во телото, па затоа е од суштинско значење. Но дилемата секогаш е колку вода е доволно? Дали “осум чаши вода на ден“ е мит?... Колку чаши вода ќе испиете во текот на денот е индивидуална работа, а осум чаши дневно е потполно произволна количина, вели Сузан Џардин од Универзитетот во Јужна Каролина. Американскиот институт за медицина препорачува дури и поголеми количини - 2,7 литри за жени и 3,5 литри за мажи. Дали кофеинот се однесува како диуретик? Не баш. Неодамна е потврдено дека ако испиете 250-300 милилитри кафе, што е околу 2 шољи, тоа само минимално ќе го зголеми уринирањето, 3 часа подоцна. Жедта е најдобар показател дека ви недостига вода, а некои стручњаци тврдат дека жедта е сигурен сигнал дека на организмот му недостига уште нешто. Даг Каза, професор од универзитетот во Конектикат вели дека треба точно да знаете колку се потите додека вежбате, со тоа што ќе се измерите пред и после вежбањето, а ќе ја пресметате и количината на вода која сте ја испиле. Секој половина килограм кој ќе го изгубите значи дека сте изгубиле половина литар течност. Тој истакнува дека не треба да пиете повеќе течности отколку што губите. Хидратацијата на организмот е многу важна во лето. За секој процент телесна маса изгубена преку пот, температурата на телото се зголемува за половина степен, поради што редовната хидратација е многу важна за превенција од топлотен удар. Секако важни фактори се и возраста, големината на телото, влажноста на воздухот, надворешната температура... Но, едно не смее да се заборави- секогаш имајте вода со себе!

2.

3.

4.

Специјален прилог | здравo лето |

Bezbedno u@ivajte pod sonceto

О

пуштањето под топлите зраци на сонцето, мирисот на море и шепотот на брановите се најдобрите благодети кои ги нуди летото. На овој начин многумина ги полнат своите батерии и се ослободуваат од стресот акумулиран преку целата година, но оваа убавина истовремено претставува и опасност за кожата поради дејството на сончевите зраци. Морската сол и долготрајното и неадекватно изложување на сонце во комбинација со светлите и чувствителни типови кожа води до дехидратација, губење на еластичноста, а со тоа доаѓа до забрзано пропаѓање и стареење на клетките во епидермалниот слој на кожата. Кожата на лицето ја регистрира секоја минута изложена на сонце. Првите видливи зраци на стареење се забележуваат на лицето и на деколтето, но никогаш не е доцна да се тргне во борба против стареењето. Со само неколку производи коишто ќе ги користите во летниот период вашето лице може да биде заштитено и негувано. Доколку сакате наесен да не забележите нови брчки и дамки предизвикани од штетното летно сонце тогаш внимавајте. Тимот дерматолози од Клиничката болница „Аџибадем Систина“ ве советува :

Чистење на кожата двапати дневно

За да може вашата кожа да дише, неопходно е чистење двапати дневно.

Секогаш мијте се со млака вода и сапун кој не ја суши кожата. Хигената во овој период е од многу големо значење бидејќи на тој начин се отстранува вишокот маснотии кои во овој период се насобираат повеќе во однос на кое било друго годишно време.

Антиоксидансите се задолжителни

Во текот на летниот период антиоксидансите треба да се користат секојдневно. Доколку сакате да ја подготвите кожата за летото и да ја избегнете појавата на брчки, опуштена мускулатура и кафеави дамки на лицето, освен серум кој се нанесува по хидратантната крема, на кожата & се неопходни и витамини и соодветна исхрана. Четири до шест недели пред да одите на одмор е идеално време кога треба да започнете да користите бетакаротен.

Хидрирање на кожата

Во летниот период никогаш не престанувајте да користите хидратантни креми, дури и кога вашата кожа е масна. Состојките кои ги содржи хидратантната крема, пред с$ водата, помагаат во

регенерирањето на кожата. Не треба да се претерува, доволно е толку крема колку да се покрие врвот на вашиот прст.

Заштитна крема во дебел слој

Никогаш немојте да се изложувате на сонце доколку претходно на лицето не сте ставиле крема за сончање, која содржи најмалку SPF 15. Кремата која ќе ја штити кожата од агресивни сончеви зраци треба да се нанесува во дебел слој со повторување на секои три до четири часа. Потребно е да се користат креми кои во декларацијата имаат назначено заштита од UVA и UVB зраци. UVB зраците се поопасни бидејќи предизвикуваат изгореници и малигни промени на кожата. UVA зрачењето е одговорно за стареење на кожата и влијанието врз имунолошкиот систем, што директно може да го зголеми ризикот од појава на рак на кожа. Кремата со заштитен фактор треба да се нанесе 30-40 минути пред излегување на сонце. Покрај самиот SPF (sun protect factor), важно е и правилно користење на заштитните средства. Степенот на заштита зависи од количината којашто се нанесува (околу 35 грама за просечна личност), како и од тоа колку често се нанесува кремата. Доколку често влегувате во вода, треба да го знаете и ова. Можеби во упатството на кремата пишува дека е отпорна на вода, но кога ќе излезете од вода треба повторно да се намачкате со крема. Од исклучителна важност е избегнувањето на парфеми, декоративна и препаративна козметика.

20 јуни, 2014 |65

| Специјален прилог | здравo лето |

Zo[to da upotrebuvate ^isti priro

Nega i za telo i z ребувате Зошто да употни масла? од ир чисти пр

Затоа што тие ќе Ви здрава овозможат да имате нокти. и убава кожа, коса и та, сла ма Се што содржат го да же мо от изм ган ор искористи т на Затоа што му даваа нливи организмот многу хра сам от материи кои организм ра изи тет син ги да же мо не

АРГАНОВО МАСЛО

Аргановото масло се добива од плодовите на дрво кое ендемски расте во југозападниот дел на Мароко. Го нарекуваат уште "дрво на животот", а маслото добиено од плодовите "течно злато на пустината". Ова е едно од највредните и најскапоцени масла во светот. Мароканците се употребуваат аргановото масло за козметички цели веќе стотици години. Неговите квалитети стануваат широко познати значително подоцна и денес маслото е рангирано меѓу највредните растителни производи во козметичката индустрија. Балансираниот состав од незаситени масни триглицериди и провитамин А го прави навистина уникатно. Есенцијалните масни киселини се борат со дехидратацијата и загубата на еластичност на кожата, помагајќи да се спречи или забави појавата на брчки. Оваа акција против стареењето на кожата се засилува и од високите нивоа на витамин Е и полифенолите

66 | 20 јуни, 2014

- едни од најмоќните биолошки антиоксиданти за неутрализирање на слободните радикали. Тие имаат силно антиинфламаторно дејство и ја засилуваат UV-заштитата на кожата. Маслото е особено погодно пред и после сончање. Поседува лесен мирис на орев и кожата лесно го абсорбира. Ја подобрува состојбата на клетките и способноста за нивна регенерација. Маслото го ублажува чешањето, го намалува сушењето на скалпот, ги стимулира и храни фоликулите на косата. Високата содржина на витамин Е го спречува распаѓањето на влакното, му помага да расте побрзо и го прави еластично. Утврдено е дека влакното го апсорбира аргановото масло побрзо од кожата и ноктите. Влажноста на косата се задржува подолго, косата е хидрирана и е заштитена од ултравиолетовите зраци. n Аргановото масло помага за добриот изглед и на рацете. Ја хидрира исушената кожа, ги заздравува ноктите и ги омекнува кутикулите.

МАСЛО ОД ЈОЈОБА

Маслото од јојоба е уникатно во целиот растителен свет, бидејќи тоа е течен восок. Се состои главно од виши масни киселини поврзани со виши алкохоли. Маслото од јојоба добро се впива во сите типови на кожа, вклучувајќи мрсна. Нанесено врз кожата маслото создава тенок, невидлив за око, одржлив и еластичен слој кој ја негува и штити кожата од неповолните влијанија на животната средина. Маслото од јојоба ја регулира масната секреција на кожата. Не предизвикува никаква иритација и алергиски реакции. Ја враќа мекоста, сочноста и нежноста на испуканите усни. Дава гламур, обем и флексибилност на косата, па е често користено во козметички производи за коса. Неколку капки од маслото при расчешлување на влажна коса спречуваат лепење на косата, имаат антистатички ефект и помагаат во обликувањето на фризурата.

MАСЛО ОД АВОКАДО

Авокадовото масло е едно од маслата со најбогат состав. Oд плодот се екстрахираат витамини растворливи во масти A, E и D, овошни екстракти, макро и микроелементи.Маслото е особено погодно за сува и чувствителна кожа. Лесно се впива во кожата и се комбинира во сите видови на маски за наведените типови на кожа. Благодарение на богатиот состав, маслото од авокадо ги спречува нарушувањата кои се резултат на стареењето на кожата и придонесува за синтеза на нови колагенски врски.

Специјален прилог | здравo лето |

odni masla?

za duh КОКОСОВО МАСЛО

Кокосовото масло е соодветно за одржување на здрава и нормална кожа, т.е. кожа без особени проблеми. Маслото може да се користи за масажа на лицето, вратот, деколтето, како и целото тело, особено по бањање. Благодарение на својот состав од заситени масни киселини, кокосовото масло впива многу брзо во кожата и ја претвора во "кадифе". Ги штити рацете и потпетиците од напукнување. Кокосовото масло може да се употребува во чиста форма пред и после сончање бидејќи создава одржлив заштитен слој. Кокосовото масло може да се меша со сите други масла, а со тоа се проширува и збогатува неговото дејство. Забелешка: При температури под 25С кокосовото масло e во цврста состојба. Така нанесено на кожата, тоа веднаш се стопува.

Маслата можат да се употребуваат како чисти или во комбинација со етерични масла за ароматерапевтски масажи, за масажа на лице и деколте, за нега на нокти и коса, и тоа во количина колку што тие можат да впијат. При употреба на маслата за хранливи маски (најчесто за коса и нокти) се нанесува малку поголемо количество. Негувајте ја својата кожа со природни масла и таа многу брзо ќе ја покаже својата „благодарност„ ! МАСЛО ОД КАРИТЕ (Шеа путер)

Шеа путер се добива од плодовите на африканско дрво и се состои од заситени и полинезаситени масни триглицериди. Содржи високи количини на масно растворливи материи од плодот поради што поседува природен заштитен фактор. Шеа путерот се користи во елитната дневна козметика како и во средствата за заштита од сонце, но е важна состојка и во кремите против изгореници. Врз кожата остава тенок заштитен слој со што таа станува сатенско мека. Поседува долготраен навлажнувачки ефект и одлично ја ревитализира косата. Шеа путер се топи на температура на човечкото тело. Се нанесува на кожата без масажа и е погоден за употреба наместо дневен крем (особено пенестиот шеа путер).

МАСЛО ОД ПЧЕНИЦНИ НИКУЛЦИ

Маслото од пченични никулци е исклучително хранливо масло, особено погодно за сува и зрела кожа. Најбогато е од сите масла со витамин Е, лецитин, минерали, фитостероли, макро и микро

елементи заради што има и специфичен мирис. Витаминот Е помага во снабдувањето на клетките со кислород и ги заштитува од штетни материи. Исто така, го забавува стареењето на кожата, а лецитинот се грижи за свежината и еластичноста на кожата. Маслото од пченични никулци е одлично за суви и испукани усни и суви делови на кожата. Пожелно е да се користи и за време на бременост за хидратација на кожата и спречување на настанување на стрии. Одлично е и за косата, посебно за суви и испукани врвови.

МАСЛО ОД КАЈСИЕНИ СЕМКИ

Кајсиевото масло е блиско по состав и по дејство до бадемовото масло. Содржи малку повеќе витамин Ф, и дејствува навлажнувачки и регенерирачки на кожата. Кајсиевото масло е посебно добро за сува кожа и за зрела кожа. Има докажано добар ефект против брчки. Маслото може да се користи и за масажа на бебиња и мали деца.

Efikasni masla za anticelulitna masa@a Современите растителни масла кои се богати со незаситени масни киселини, како што се сафлорово масло и масло од гроздови семки, имаат дополнителен позитивен ефект врз поткожното ткиво и циркулацијата. Етеричните масла (цимет, лимонова тревка, чемпрес, смрека, рузмарин, кедар, агруми) лесно продираат преку кожата до поткожното ткиво и им помагаат на клетките да го повртат нормалниот витален циклус

Ц

елулитот е несомнено еден од најнесаканите ефекти на модерниот начин на живот, кој во голема мерка вклучува брз начин на исхрана, намалена физичка активност, прекумерен стрес и низа други фактори. Поради нарушена циркулација на крвта и лимфата, масните клетки во организмот прават задршка на отпадните продукти, а водата и токсините се натрупуваат во меѓуклеточниот простор. Со тек на време виталната функција на овие клетките се намалува и тие не се способни да ги согоруваат наталожените маснотии. Покрај редовна физичка активност, најдобар и најстар начин за негово отстранување е анти-целулитната масажа, која за да ги даде посакуваните ефекти, треба да стане дел од секојдневната нега на секоја жена. Масажата ја подобрува крвната и лимфната циркулација, ја подобрува елиминацијата на заостаната вода и токсини. Таа треба да се изведува со енергични кружни движења и секогаш во насока кон срцето. Масажата е најдобро да се направи со помош на природни ароматерапевтски масла. Современите растителни масла кои се богати со незаситени масни киселини, како што се сафлорово масло и масло од гроздови семки, имаат

дополнителен позитивен ефект врз поткожното ткиво и циркулацијата. Етеричните масла (цимет, лимонова тревка, чемпрес, смрека, рузмарин, кедар, агруми) лесно продираат преку кожата до поткожното ткиво и им помагаат на клетките да го повртат нормалниот витален циклус. Тие можат да се задржат во клетките и неколку часа и притоа позитивно да влијаат врз целиот организам. За комплетен анти-целулитен третман, масажата е најдобро да се прави по бањање со сапун кој има анти-целулитни својства. Исто така е многу полезна употребата на анти-целулитни пилинзи кои во својот состав освен растително и етерично масло, содржат растителни компоненти кои ќе ја подобрат циркулацијата и ќе направат лимфна дренажа.

20 јуни, 2014 | 67

| Специјален прилог | здравo лето |

GRI@A NA KO@ATA VO LETO

пишува:

д-р Анета Кокалеска Петрушевска Спец. дерматолог Ординација д-р Анчевски www.ancevski.com.mk

К

ожата е најголемиот орган во нашето тело и игра важна улога во заштитата на внатрешните органи. За да се спречи оштетувањето на кожата и да се намали ризикот од рак на кожата, потребна е пред се правилна заштита. Умереното изложување на сонце е корисно и помага за настанување на Витаминот Д кој е од важно значење за функционирање на мускулите, јакнење на коските и подобрување на циркулацијата меѓутоа при изложување на сонце важна е правилната заштита од УВ зраците и превентивно да ги почитуваме советите од дерматолог како да се заштитиме во сончевиот период. Незаштитената кожа лесно може да биде оштетена од дејството на ултравиолетовите зраци.

Превентивни прегледи на бенки во лето

Препорачливо е контрола на бенките да се изврши пред почетокот на летната сезона и по завршувањето на сезоната, на тој начин се откриваат промените ако евентуално настанале од сончевите зраци. Овој тип на споредба е единствено можен со компјутеризирана дерматоскопска дијагностика. Откако ќе се снимат и запамтат бенките, секоја новопојавена или промена на старата бенка лесно се забележува, а понатаму и се следи и по потреба се интервенира. Меланомот е најопасната форма на рак на кожата. Потекнува од пигментните клетки меланоците сместени во епидермот на кожата. Последните децении во пораст е инциденцата на појавување на меланомот, што се објаснува со зголемената УВ-зрачење. Сепак може да се превенира ако рано се дијагностицира и во висок процент се излекува. Освен сончевата експозиција, генетичките фактори во голема мера влијаат меланоцитите да се преобратат во малигни. Друг фактор се и честите трауми или откинување на бенката. Најголем број меланоми се црни и кафеави. Меланомите често ја менуваат својата форма, се распаѓаат, крварат а може и да се воспалат. Најчеста локализација е на лицето и нозете. Заштитата од сончевите зраци, заштитната облека и рационалното избирање на најповолните периоди во денот за извршување на секојдневните обврски, дејствуваат долгорочно во правец на заштита од поголеми оштетувања на кожата. Затоа е важно да се заштитиме при појава на првите сончеви зраци, а со тоа ќе се

68 | 20 јуни, 2014

заштитиме од подоцнежните негативни влијанија кои неповолно и штетно би влијаеле на Вашата кожа.

Нега на кожата за време на летниот период

За време на летниот период кога поголемиот дел од нашата кожа е изложен на надворешни влијанија, неопходно е потребно интензивно и секојдневно да ја негуваме, хидрираме и заштитуваме нашата кожа. Во тој процес особено е ефикасно да се направат интензивни третмани за хидратација надополнети со кристален пилинг за чистење на мртвиот слој на клетки од кожата. На овој начин ќе се амортизираат штетните ефекти на јаките ултравиолетови зраци кои ги забрзуваат процесите на предвремено стареење на кожата.

Ласерска епилација во лето

Денес напреднатите ласерски системи ги заменија непријатните, скапи и краткотрајни методи за отстранување на влакна, како што се бричење, депилација со восок или со депил-крем, електроепилација и сл. За разлика од сите нив, ласерскиот третман е неинвазивен пристап, кој овожможува трајно отстранување на влакната, практичен е за големи површини на телото и нема иритација. За полесно да донесете одлука обратете внимание главно на две нешта- ласерот со кој се врши епилацијата и персоналот кој го изведува тоа. Моментално во светот ласерска епилација во лето е дозволена од безбедносни причини единствено со еден ласер најновиот, диоден ласер со клизна технологија Soprano XL. Со уникатната технологија на епилација со сонда во движење топлината ја примаат и влакнените корени и околните клетки. На тој начин со здружено дејство влакната се уништуваат, а кожата останува без реакција. Уште веднаш може да се експонирате на сонце а и обратно, кратко после експозицијата на сонце да направите ласерска епилација. Секако дека што е понова технологијата тaа не само

што е побезбедна туку и поефикасна и побезболна.

Тераписки можности за третман на целулит

Ултразвучна кавитација со која со помош на ултразвук механички се оштетуваат мембраните на масните клетки па тие лесно прскаат и нивната содржина се разлева во меѓуклеточниот простор каде со помош на ензими се разградуваат и се отстрануваат преку крвната и лимфната циркулација Accent - радиофреквентни третмани, апарат кој нуди уникатна двојна радиофреквентна технологија со која контролирано се загрева ткивото над 65°C на две различни длабочини. Со биполарната сонда се овозможува топење на мастите и целулитот кои се наоѓаат на површината на кожата, додека со униполарната сонда ефективно се топат мастите сместени длабоко во масното ткиво под дермисот. Истовремено се подобрува локалната циркулација, се разградува фиброзното ткиво, се намалува отокот преку забрзување на дренажата на течности и токсини. Мезотерапија за масни наслаги (липолиза) претставува метода со која со помош на мали и тенки игли во кожата директно во масното ткиво се внесуваат коктели составени од состојки кои успешно ги разградуваат масните наслаги по хемиски пат и истовремено го забрзуваат локалниот метаболизам и циркулација за полесно нивно отстранување. Оваа метода успешно ги топи локализираните масни перничиња и успехот е особено забележителен доколку се комбинира со некоја од претходните две методи. Дочекајте ги летните денови спремни и уживајте безгрижно во нив со препораките од дерматолог за заштита од УВ зраците и несаканите последици од нив, со обликувано тело без влакна.

СЕМИНАР НА ТЕМА:

ЗАПОЗНАВАЊЕ СО НАЈНОВИТЕ ИЗМЕНИ И ДОПОЛНУВАЊА НА ЗАКОНОТ ЗА ЈАВНИ НАБАВКИ И НАСОКИ ЗА НИВНА ПРАВИЛНА ПРИМЕНА („СЛ. ВЕСНИК НА РМ“, БР.28/14 ОД 06.02.2014 ГОДИНА)  26 jуни 2014 година, од10:00- 16:00 часот

Капитал Aкадемија, Скопје

Изминатиот период стапија на сила повеќе измени и дополнувања на Законот за јавни набавки („Сл. весник на РМ“ бр.148/13, 28/14 и 43/14). Се со цел да се запознаат економските оператори со последните измени и дополнувања, на што да внимаваат понудувачите и како измените ќе се рефлектираат при изготвувањето на понудите и учество во постапките за јавни набавки, Капитал академија организира еднодневен семинар на тема: „Запознавање со најновите измени и дополнувања на законот за јавни набавки и насоки за нивна правилна примена”. ПРОГРАМА:  Последни новини во системот на јавни набавки  Поднесување на конечна цена  Насоки за подготовка на понудите и на што да се внимава  Новини кај технички дијалог и негативни референци  Достапност на податоци и информации преку ЕСЈН  Електронски систем за јавни набавки и е-аукции  Жалбена постапка Семинарот е наменет за: сите деловни субјекти (економски оператори) кои учествуваат во постапките за јавни набавки.

ОБУЧУВАЧИ:

Обучувачите се еминентни експерти за јавни набавки. Сите заинтересирани за учество во семинарот можат да се пријават најдоцна до 23 јуни 2014 година.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

Капитал број 764 20.06.2014

70

www.kapital.mk

на руЧек со...

Драган Б. Костиќ музички новинар

Penzijata ]e mi d pogolema kreativ i @elba za rabota

www.kapital.mk

Капитал број 764 20.06.2014

на руЧек со...

На ш ето м ен и Од богатото мени на ресторанот Арабеска се одлучивме за Свински медаљони и салата Икебана.

dade vnost a

71

Со новинарот Драган Б. Костиќ зборуваме во еден многу емотивен период за него- на само неколку дена откако за последен пат ја емитуваше „Заборави ако можеш“ на Македонското радио 2, и во момент кога тивко заминува од неговата матична куќа во која се дал себе си цели четири децении. За неговото заминување од МРТВ, за музиката, за неговиот живот, но и за работи кои претходно не ги споделил со јавноста, зборувавме речиси три часа исполнети со силна енергија, но и многу емоции пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

Н

а почетокот на секој почеток се наоѓа почеток. Вака нашиот денешен гостин ја почнува приказната за своите почетоци во радиото каде ја пишува историјата на денес веќе познатиот бренд Драган Б. Костиќ. Имајќи ја дилемата како да го најавам нашиот денешен соговорник, во услови кога е единствен по многу нешта, но и едноставен поради фактот што целата таа уникатност се спојува само во неговото име и презиме, сметав дека најпогодно е неговата приказна да ја почнам употребувајќи ги неговите зборови. Оттука, особена најава за тоа кој е Драган, би била сосема непотребна. Со него растеле нашите родители, ние (нивните деца), а со него растат и новите генерации. Тој не е само обичен радио водител, многу поважно тој е човек кој едуцира преку радио. Тој е надалеку препознатливиот глас кој веднаш се „лепи“ за уво, пренесувајќи приказни и пред се емоции, кои иако слушани од радио на многумина ни создаваа слики, како да е тоа книга, која место од раце, ја читаме преку радио. Можеби токму затоа и многумина во него го гледале ликот на Петар Пан. Иако на почетокот не можел да сфати

зошто го споредувале со него, подоцна му станало јасно: „Јас едноставно немам генерација, луѓе кои се постари и помлади десетина години од мене ме нарекуваат „генерацијо“. Често пати ми викале ти си Петар Пан. Не можев некогаш да сфатам зошто, ама сега сфаќам. Петар Пан е неизраснато дете, значи неостварен старец. Луѓето се свесни дека стареат, а бидејќи јас како слика на нивната младост сум сеуште активен и актуелен, тие во мене гледаат Петар Пан“. Уникатниот начин на придобивање на публиката го создавал сам од себе. Препреките кои му стоеле на патот, во ниту еден случај не дозволил да му го скршат духот за вложување во себе и надградување на неговата професионалност. Можеби токму затоа денес е тоа што е, иако верува дека во многу од случаите штрафчињата на животот си се местеле сами од себе. Четириесет години е дел од јавниот сервис Македонската радио телевизија, каде цели 22 години работи како хонорарен работник. Дури во 1994, го добива одамна заслужениот договор за вработување, за на крај по 40 години посветеност да биде испратен без врева, па дури и соодветен поздрав од нему надлежните. Вели доколку се врати од почеток, веројатно се би направил исто, со една мала разлика- „би посветил повеќе време на фамилијата, зошто поради моите емисии и подготовки сум пропуштил многу родендени и прослави со семејството“. На 1- јули за последен пат ја водеше 4661-та емисија „Заборави ако можеш“, а до 29 јуни ќе ја води „Диско селектор“

Капитал број 764 20.06.2014

72

www.kapital.mk

на руЧек со...

за да заокружи 40 години откако ја води оваа емисија. „Заборави ако можеш“ направи 12.000 емисии или преку 15.000 часови кои Драган ги имаше позади микрофон водејќи ја емисијата. Заминувањето како што вели тој, воопшто не било лесно.

За татко ми требаше да се прави документарец

Но да почнеме од почетокот. Роден е како што вели на најубавата улица во Скопје, денес позната како „Аминта“, а не многу одамна нарекувана „Ленинова“. Неговото семејство било сопственик на една од најстарите приватни печатници во градот која го носела името на неговиот татко Бранко. Како музичар имал многу идоли и музичари кои во одреден временски период ги обожавал, но сепак, од разговорот кој го водевме, лесно се насетуваше дека неговиот татко е веројатно најголемиот херој во неговиот живот. Иако лично не го кажа тоа, начинот на кој се потсетуваше на детството и на годините изминати со него, жарот со кој зборуваше за татко му, само го потврдуваше таквиот заклучок. „Многу малку сум раскажувал за моето семејство што е можеби моја голема вина. Потекнувам од старо скопско семејство. Не сум човек кој оди предалеку да си ги бара корените, од оние кои ги помнам како личности со кои сум растел. Од дедо ми подалеку не сум одел“, вели Костиќ пред да ни ја раскаже приказната која требало да биде документирана, но за жал, не го видела светлото на денот. Со оглед на ексклузивноста на приказната, место да ја прераскажуваме, ќе дозволиме да ви ја раскаже самиот тој: „За приказната на мојот татко се заинтересира еден познат македонски режисер, но во финансиска смисла тој режисер најде подобра сторија, па оваа остана за некое друго време. Татко ми е единствениот Македонец кој на 17 години е интерниран, заради

сопствената своеглавост, како одлика на една скопска мангупарија. Додека се враќале со дедо ми од работа, татко ми не сакал да се тргне од тротоар по кој одел Германец. Татко ми упорно чекал Германецот да се тргне, па толку му требало на Германецот, пред очите на дедо ми го собрал и уште вечерта го интернирале во работен логор во Германија. Само три недели пред тоа, дедо ми го испратил татко ми да ги однесе двете свои сестри во Крагуевац, верувајќи дека таму е посигурно. Но кога ги однел во Крагуевац, враќајќи се назад само што излегол надвор од Крагуевац градот бил затворен и започнало она познато стрелање на се што е машко во селото. Кога дошол во Краљево, каде исто така имало стрелање, непосредно пред да влезе во возот во градот, на железничката некој шеф на станица, го викнал и го прашал кој си ти- кога кажал кој е, го препознал како син на дедо ми со кој се познавале. Знаејќи што се случува во Краљево, го симнал од воз и го чувал два дена во станица. Три недели подоцна се случува ова со Германецот, а три години подоцна ќе избега од работниот логор со еден Рус, и ќе бегаат скоро 1000 километри. Татко ми одлично зборувал извонредно 5-6 јазици. Руските единици кога видел дека знаел многу јазици го користеле како преведувач. Мислам дека татко ми е единствениот Македонец кој ќе биде 400 километри најблиску до Рајштагот. До моја 30 година не ми раскажа за ова, но кога виде колку сум погоден од југословенските војни ми ја раскажа својата приказна“, раскажува со емоции Костиќ. Во насока на она што значи татко му во животот на Костиќ, оди и одлуката меѓу своето име и презиме да ја вметна првата буква од името на неговиот татко Бранко и да ја раздвои со точка. Идејата за ова ја користи од една хумористична серија каде го сретнал името Јован С Тајчиќ. „Мене тоа ми звучеше интересно. Но доколку по буквата во средина доаѓа самогласка како прва буква на презимето, тоа може грешка да се слушне па да звучи само како презиме. Затоа за да не се прави таква

забуна се става точка. Оттука моето име Драган Б. Костиќ“, објаснува Драган, чие вистинско име, за кое вели дека веројатно ниту неговите деца дома не знаат е Драгољуб како што се викал неговиот дедо.

Меѓу „Битлс“ и „Ролинг Стоунс“ повеќе уживал во вторите

Како дете пред да одлучи дека музиката е тоа во кое најмногу се наоѓа, себе си најчесто се гледал како доктор. Но сакајќи да му ја исполни желбата на својот татко, решил да стане инженер. Веќе по првата година од студиите, решиле да се откаже и да го следи својот сон. Радиото со кое растел е Радио Луксембург, за чиј микрофон и студио, фантазирал. „Тоа во тој момент беше science fiction и можев само да сонувам и да фантазирам како може да изгледа тоа да зборуваше преку радио. Тоа ми создаваше нов свет“, вели тој. Иако како дете поседувал многу полочи, со оглед на тоа дека и дедо му бил дискофил, сепак првата ја добива од својот татко, купена од Грција а била од тогаш најновиот албум на „Биталси“. „Но тогаш повеќе ми се свиѓаа Арета Френклин и други соул пеачи. Веројатно сум бил емотивен тинејџер кој повеќе бил привлечен од емоцијата на соул музиката отколку рок бендовите. Меѓу „Битлси“ и „Ролинг Стоунс“ повеќе ги сакав Стоунси. “ Но, вели во една година имал преку 1000 омилени пеачи, групи. „Ако се фатиш за некого и тогаш си најсточив дека тој е најдобриот, тоа значи дека си исклучително негов фан. Тогаш јас не верувам во твојот вкус бидејќи не гледаш што се случува околу“. Првиот чекор во радиото се случува сосема случајно. „Треба некако да се погодат коцките. Сосема случајно еден пријател, знаејќи колку плочи имам, ме покани да пуштам музика во еден кафич во Белимбегово каде се собираа по 10002000 Скопјани. Таму почнавме сосема случајно. Една вечер на една забава таму дојде Ѓоко Ѓорѓиев со неговата соработничка Гордана Николовска. Не повикаа, со мојот пријател да одиме во

Пензијата ќе ми даде поголема креативност и желба за работа

К

Имам најбројна, најтивка армија. Таа не праќа СМС. Таа ја чека својата песна тивко и ужива во истата

остиќ за разлика од многу други луѓе поинаку ја перцепира и пензијата. Тој нејзе ја разбира единствено како состојба во која најчесто преминуват луѓе кои не ја сакале својата работа и само чекаат да им заврши работната обврска поради икс причини. „Јас пензијата ја сметам како некоја рамка во која од државата го заработив делот кој мене ќе ми пружи каква таква сигурност.Мислам дека таа сигурност и растеретеност од егзистенцијалните проблеми во иднината ќе ми даде само поголема креативност и желба за работа“ Костиќ перспективно планира да се посвети на заживувањето на локалните радиа кои во моментов буквално се на изумирање. „Во иднина сакам да ги заживеам локалните радиа низ земјава и мислам дека со помош на некој искусен професионалец како мене може да се врати славата која ја имале овие институции за поедини градови. На таков начин не само што ќе ја покрене слушаноста туку ќе се потикне и нови и способни луѓе да почнат да се занимаваат со оваа работа. Тврдам дека без јако локално радио нема силно централно радио“.

Некогаш стандардно, денес, вели, ретко врти плочи на журките. Ова е од Галерија во Чаршија во 2014-та.

www.kapital.mk

Капитал број 764 20.06.2014

73

Одбележување 20 годишнина од „Диско селектор“, Лизгалиште, зад мене е Бени

Ќерка ми Ели денес, како дипломиран новинар и ТВ водителка

Моите деца, син и ќерка Бане и Ели пред многу години, рано во естрадниот свет. Доделување на наградите на Екран за најдобрите во годината, во Црешово топче (до МКЦ) 1991. радио“, се присетува Костиќ. Хиерархијата и надменоста на познатите и постари новинари ја чувствува уште во самите почетоци. Во радиото почнале да ја прават емисијата „Поп албум“. Иако тој целосно ја подготвувал емисијата, сепак не му било дозволено да ја води истата. „Не му допаѓаше мојот говорен орган. Две години ја правев емисијата, само не ја водев“, се сеќава тој. Интересен настан за ова емисија се случува додека тој бил во војска, од каде на својот брат му испраќал текст за емисијата и плочи кои треба да се пуштаат. Брат му го носел текстот во студио. Но во еден момент, водителот кој ја водел оваа емисија, не бил во можност да дојде на работа, па од радиото го замолиле брат му да го прочита текстот. Така вели тој „брат ми ја водеше оваа емисија пред мене“.

Не успеав да се поздравам со директорот на МРТВ

Лошиот третман кој го добива од неговата матична куќа МРТВ, кулминираше со начинот на кој беше испратен во пензија. „Имав идеја како круна на 40 годишната работа. Сакав мојата радиска емисија да ја направам во телевизиска верзија и со тоа да ги спојам овие два медиуми на еден многу интересен начин за публиката. За жал куќата немаше разбирање за моите идеи иако им понудив одлична уметничка и финансиска конструкција. Добив впечаток дека куќата не знае што поседува и дека ги испушта кадрите кои можат уште многу да и дадат.

Дефинитивно треба да се угледаме на хрватската и српската телевизија која ги користи популарните кадри буквално до смрт. Таму за човек со популарност нема години и старост и тој ќе биде максимално искористен се додека физичките можности го дозволуваат тоа. Погледнете го само Лери Кинг кој е во своите доцни седумдесетти години и се ќе ви стане јасно“ Вели, дека иако на почетокот новиот директор на МРВТ со ентузијазам го пречекал неговиот проект, неколку дена непосредно пред законскиот рок кога морал да замине во пензија, и покрај барањето на Костиќ, директорот Маријан Цветскоски ниту еднаш не го примил, а одоговорот на секретарката бил„директорот е во Влада“. Во поглед на иднината вели дека не е оптимист дека работите во наредните дваесет-триесет години ќе одат на подобро. „Порано се чудевме кога ќе чуевме или видевме на запад човек паднат на улица кој никој не го чепка. Кај нас на таква една сцена се собираа по сто души сите го прашуваа се обидуваа да му помогнат. Мислевме дека тоа е одраз на клетите американци и не може да дојде кај нас. Сега дојде да го прескокнеш човека и да не видиш кој е воопшто иако сите ние сме блиски и се познаваме и многу веројатно може да е некој наш близок. Овие генерации веројатно генетски ќе треба да се научат да се трансформираат за преживување во едни тешки времиња“.

Флаер за една од моите журки. Неверојатна серија од дванаесет последователни настапи, секогаш преполни во Колосеум

Семејна историја - текст од графичка монографија за печатарството во Македонија

Македонскиот јазик треба многу повеќе да го негуваме

Она на што е особено горд во својата кариера е дека е веројатно единствениот водител во јавноста кој одлично го говори македонскиот јазик. Вели дека тоа се должи на школото кое го добил додека работел. „Лектурата беше тежок процес кој го менувавме ние новинарите во тоа време. Тоа беше како полагање на тест. Така го научивме одлично македонскиот јазик. Сметам дека сум еден од водителите кои најчисто го зборува македонскиот јазик не само на радио туку воопшто во целата јавност“, вели тој. Драган е голем противник на употреба на сленг или интернационализми. „Сметам дека многу повеќе треба да се внимава на сочувување на јазикот. Тоа го очекувам и од другите македонски чинители, не само новинари, туку и режисери, продуценти ...“, вели тој. Во својата кариера вели дека учел од еден од најголемите спикери, чувари на македонскиот јазик, Иван Антонов.

74

Капитал број 764 20.06.2014

светот на виното Милиони туристи секоја година ги посетуваат фамозните дворци покрај француската река Лоара. Но, магнетот кој ги привлекува луѓето од целиот свет не се само дворците, тука е и виното, храната и прекрасните пејзажи

ВИНСКИ РЕГИОНИ - ДОЛИНАТА НА ЛОАРА

Bogatstvoto na raznovidnosta

Ф

ранција нуди многу голема винска разновидност. Од таа разновидност особено се издвојуваат виногорјата по долината на реката Лоара. Најпопуларен е мускадетот, вино кое е малку ароматично, живо и се смета за идеално во комбинација со риба и морски плодови, но тоа е само едно од познатите. За да се опише таа винска разновидност Лоара се споредува со Бордо и се вели дека на простор од само неколку десетици километри покрај Лоара има стилски поразлични вина отколку низ целата област на Бордо, а да не зборуваме за другиот сосед, Бургундија. Низ историјата се менувале вкусовите, но околу реката Лоара секогаш се одгледувале вина кои ги задоволувале овие вкусови и се разбира вкусовите на аристократијата која живеела во познатите замоци како Шамбор, Блуа.... Тука се одгледуваат вина од сортата "бел совињон" со неверојатно лесни и свежи ароми. Но, и црвените не заостануваат. Тие на пример, ги сметаат за вина најсродни со вината од фамозната област на Бордо. Ако има една карактеристика, заедничка кај ова винско разновидие, тогаш тоа е свежината. Неа треба да ја барате и почувствувате во вината од долината на реката Лоара. Ќе најдете најразновидни вина во разни стилови, познати и долговечни. Долината на Лоара, иако кај нас не многу позната, има извонредно богата винска историја. Инспирацијата доаѓала и од Бордо, но и од другите француски вински области. Од таму и таа разновидност, сметаат историчарите на винската култура. Овде се правело вино уште во римско време, потоа винарството се развивало така што во 12 век виното масовно се извезувало во Англија и Холандија.

Денес покрај Лоара има 70.000 илјади хектари лозја, а се полнат преку 400 милиони шишиња вино. Тоа е најраширената винска територија во Франција. Французите ја третираат оваа зона составена од повеќе вински региони со свои посебности како своевиден сублимат на сите вински знаења и умеења. Иако долината на Лоара се наоѓа на крајната северна граница каде што се прави вино, посебноста на климата и почвата создаваат поволни услови за созревање на грозјето и на квалитетот на виното. Својата разновидност Лоара ја должи и на раситнетите поседи и разновидноста на сортите. Ретко кој регион има таков диверзитет на сорти и прави толкав број стилски различни вина. Па така, потрагата по историја која овде ја има во огромни количества се спојува и со потрагата по вина која овде е претставена во најразлични шатоа, домени, области и подобласти, во најразлични видови. Тука се прават суви и полусуви вина, слатки и ликерски, црвени, розеа и многу добри пенливи вина. Сите насади се свртени кон река, тоа е една од причините за посебноста на оваа област. Застапени се повеќе сорти, а водечка меѓу нив е сортата "шенен" која дава извонредни резултати. Близината на Париз како голем

Во низата на разновидноста се посочува областа Сомир, односно релативно малата локација од 1400 хектари насадени со "шенен" и "каберне фран". Овде вино се правело многу одамна, а од 15 век оваа област доживува експанзија. Околу градот Сомир се произведува околу пет и пол милиони литри црвено вино и околу два милиони бело. Се прават и мошне ценетите пенливи вина кои се чуваат во пештери ископани во карпи. потрошувачки и дистрибутивен центар и атлантските пристаништа, прават од лоарското вино извонреден и барана дестинација. Од Лоара најдобро може да се научи како се спојуваат историјата, храната и виното. А кога станува збор за тие погодности, овој регион е познат и по неверојатно богата гастрономска понуда. Овде се среќаваат специјалитетите од зеленчук, месо, сувомеснати производи, сирења, риби и слатки. Специјалитетите од Лоара се на врвот на гастрономската листа на Франција. Не е чудо што оваа област се нарекува и "слатката Франција".

Вински купки за омекнување на кожата

Козметичките третмани со вино и грозје се хит во високата козметичка мода. Постојат многу спа вински центри кои за третмани го користат виното и грозјето. Се негува и надворешноста на телото, но и внатрешноста. Фармацевтски и козметички лаборатории развиваат гама на производи создадени на база на грозјето. Јапонците веќе одамна го користат виното од Божоле за купки во базени. Едно модно списание неодамна објави дека и филмската ѕвезда Џесика Симпсон користи вински купки за омекнување на кожата на телото. Тоа истото го правела и Тери Хачер.