768 kapital magazin

analiza

analiza

Malite firmi ^ekaat naplata na fakturite po celi 10 meseci

prepoloven izvozot na makedonski proizvodi na balkanot

politika Kade zavr[uva politi^kata, a kade po^nuva bezbednosnata kriza za Makedonija?

број 768 цена 100 ден. | 18 јуЛи, 2014, петок | година 15

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

najgolemi

uvoznici

vo Makedonija

Капитал Капитал број број 768 672 18.07.2014 12.09.2012

4 содржина 4 НАВИГАТОР 06 КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска Хаос во плаќањата!

12 cover story

50 најголеми увозници во Македонија

18 анализа

Малите фирми чекаат наплата на фактурите по цели 10 месеци

22 анализа

Зошто македонија ги губи пазарите во регионот?!

26 интервју

www.kapital.mk www.kapital.mk

Издвојуваме Кралеви на увозот

Македонија увезува и тоа што го има и тоа што го нема, и тоа што и треба и тоа што не и треба. Политиките кои се водат со години создаваат ситуација во која да се увезува е далеку поевтино и поисплатливо отколку да се произведува. Затоа и увозниците во Македонија се секогаш на врвот на најпрофитабилните компании и важат за богато и моќно лоби кое со своето влијание врши притисок врз секоја влада за да продолжи со политиките на евтин увоз. Капитал анализира кои се компаниите кои го прават најголемиот увоз во Македонија.

XX Стр.12

Андреас Галатулас

Малите најдолго ги чекаат своите пари

Најмалите компании во земјава кои се околу 40.000, чекаат во просек по цели 10 месеци за да наплатат побарување. За една година, рокот за наплата на фактурите кај овие фирми се оддолжил за уште два месеца. Големите и средните компании, пак, ги наплатуваат побарувањата во рок од 110 дена. За споредба, во европските земји, компаниите чекаат во просек по 47 дена за наплата на една фактура. Македонските рокови за наплата се неиздржливи за фирмите и за најголем дел од нив завршуваат со блокирање на сметките, активирање на хипотеките, стечај и ликвидација.

XX Стр. 18

главен изршен директор на Алфа банка АД Скопје

Марио Клапсис

директор на бизнис секторот на American Express Лондон

30 анализа

Зошто задругите не можат да заживеат во Mакедонија?

36 политика

Каде завршува политичката, а каде почнува безбедносната криза за Македонија?

40 анализа

Како државата да се справи од планетарни инвеститори кои бараат пасоши, а Македонија ја гледаат како “перална”?!

44 колумна

Ивица Боцевски

политички алалитичар

46 Балкан бизнис и политика

Тешки реформи не поминуваат кај премиер со меко срце

52 интервју

Миодраг Костиќ

најбогатиот српски бизнисмен

54 Профил

Најџел Фараџ Британецот кој најмногу им оди на нерви на европските челници!

12

18

Зошто ги губиме соседните пазари?

Криза

Драстичен пад на извозот во земјите од регионот бележи Македонија во последните пет години. Освен што извозот во овие држави се сведува на неколку производи, од 2008 година тој и паѓа, така што може да заклучиме дека македонските компании ги губат пазарите на Балканот. Како да се толкува поинаку фактот дека извозот во Србија е намален за четири пати, во Грција, Хрватска и во Косово за два пати? Анализираме зошто и како се случи Македонија толку многу да ги изгуби соседните пазари?

XX Стр. 22

Парламент без опозиција е криза сам по себе во нормални демократски држави, но колку во млади и нецелосни демократии тој може да биде само уште една нишка што недостасува во линијата на одбраната од антидржавните елементи? Конечно – која е поврзаноста на двете кризи, онаа со вонинституционалното дејствување на најголемата опозициска партија и онаа која главната партија во албанскиот политички блок ДУИ ја држи „на конец“ со заканите дека во секое време може да излезе од Влада, но и да предизвика општ хаос...

XX Стр. 36

58 интервју

Мајкл Голдберг

меѓународен инвеститор и експерт за претприемништво

60 свет

Феномените на Светското фудбалско првенство во Бразил

62 на ручек со... Наде Проева

универзитетски професор и прв доктор по античка историја

66 светот на виното ВИНСКИ МАЈСТОРИИ Асамблажа врв на винското умеење

22

36

Капитал број 768 18.07.2014

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Ve}e se pomalku lu|e veruvaat deka noviot Zakon za finansiska disciplina mo`e nekako da go podobri haosot koj vladee vo pla}awata. Mo`ebi haos i ne e vistinskiot zbor za situacijata vo Makedonija. Bidej}i koga se analizira i nabquduva problemot so nelikvidnosta vo eden podolg period nanazad izleguva kako da ima dobro postaven sistem vo koj kompaniite }e se zaglavuvaat i }e propa|aat. Na onie na koi finansiite im se pobliski, sigurno im e jasno u{te mnogu odamna deka celiot ovoj proces na tolerirawe na docnewe vo pla}awata }e zavr{i so bankroti na firmi i kupuvawe na propadnati biznisi po bagatelni ceni. Od strana na onie koi go imaat ke{ot. Ili onie koi lesno mo`at da dojdat do ke{.

Хаос во плаќањата!

В

еќе се помалку луѓе веруваат дека новиот Закон за финансиска дисциплина може некако да го подобри хаосот кој владее во плаќањата. Можеби хаос и не е вистинскиот збор за ситуацијата во Македонија. Бидејќи кога се анализира и набљудува проблемот со неликвидноста во еден подолг период наназад излегува како да има добро поставен систем во кој компаниите ќе се заглавуваат и ќе пропаѓаат. На оние на кои финансиите им се поблиски, сигурно им е јасно уште многу одамна дека целиот овој процес на толерирање на доцнење во плаќањата ќе заврши со банкроти на фирми и купување на пропаднати бизниси по багателни цени. Од страна на оние кои го имаат кешот. Или оние кои лесно можат да дојдат до кеш. Народната банка неодамна објави извештај во кој многу детално е анализирана финансиската стабилност на компаниите во Македонија. Од кои единствениот заклучок е дека тие не се стабилни. Не само што не се стабилни, туку нивното работење отвора прашања како воопшто се живи. Но, упатува и на заклучок дека ако во Македонија би владееле нормални услови и рокови во плаќањата, десетици илјади фирми би биле веќе затворени. Податокот дека дури 40 илјади фирми во Македонија, меѓу кои најголемиот број мали и микро фирми не можат да си ги наплатата своите фактури во просек по 307 дена или 10 месеци е

фрапантен. Станува збор за податок објавен од Народната банка на Македонија. Кој само ја потврдува голготата за која со месеци наназад зборуваат бизнисмените. Во исто време газдите на овие фирми кои чекаат на наплата на фактурите кои ги издале пред 10 месеци веќе морале да платат данок на државата од 18%. Кој мора да се плати веднаш по издавање на фактурата и за кој државата не ја интересира дали фактурата наплатена или не. А парите од фактурата можеби и никогаш да не си ги наплатат. Ваква ситуација не може да издржи ниту еден бизнис на долг рок, па колку и да е профитабилен. Точно е дека во време на криза се зголемува и ризикот за наплата, доцнење во наплата, ризик да се заглави со лоши кредити во банка... Дури и во Европа има доцнење во плаќањата што претставува ризик за неликвидноста на компаниите. Но, раширеноста на проблемот во македонската економија се чини има длабоки корени. И неговото решавање ќе биде многу болно. Недовербата на бизнисмените кон Законот за финансиска дисциплина е пред се заради фактот што тие не веруваат дека тој ќе профункционира во пракса. Бидејќи, ако државата застане зад неговата имплементација тогаш илјадници фирми би биле надвор од бизнисот. Тоа ниту една влада нема да биде подготвена да го направи во овие услови. Уште повеќе што максималниот рок на плаќање од 120 дена кој законски

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

КапиталНО

Податокот дека дури 40 илјади фирми во Македонија, меѓу кои најголемиот број мали и микро фирми не можат да си ги наплатата своите фактури во просек по 307 дена или 10 месеци е фрапантен. Станува збор за податок објавен од Народната банка на Македонија. Кој само ја потврдува голготата за која со месеци наназад зборуваат бизнисмените. Во исто време газдите на овие фирми кои чекаат на наплата на фактурите кои ги издале пред 10 месеци веќе морале да платат данок на државата од 18%. Кој мора да се плати веднаш по издавање на фактурата и за кој државата не ја интересира дали фактурата наплатена или не. А парите од фактурата можеби и никогаш да не си ги наплатат. Ваква ситуација не може да издржи ниту еден бизнис на долг рок, па колку и да е профитабилен. го дозволува овој закон за многу мали фирми е предолг. Затоа што малите фирми немаат ниту големи резерви на готовина, наспроти големите компании, а имаат и далеку потежок пристап до капитал. Во тој случај немаат многу голем избор-да кратат број на вработени, да намалуваат плати, да намалуваат трошоци се додека не влезат во неликвидност. Но, од некаде мора да се почне и да се стави ред во плаќањата. Недозволиво е плаќањата меѓу бизнисот да бидат подолги од 60 дена. Ниту еден бизнис, колку и да тој здрав и профитабилен, не може да го издржи периодот од 120 или 240 дена без наплатени побарувања. Но, пред да се почне со спроведување на Законот за финансиска дисциплина во пракса можеби би било добро да се разгледа и опцијата за мултилатерална компензација. Да се направи систем за меѓусебно порамнување на старите обврски и побарувања помеѓу повеќе субјекти. Но, во тој систем задолжително да биде вклучена и државата. Бидејќи државата можеби не должи на многу компании, но должи на неколку големи компании, кои потоа должат на повеќе мали компании и така синџирот на должење продолжува и се шири и до најмалите фирми.

Откако во една точка ќе се расчистат старите долгови и обврски, тогаш приоритетна обврска на државните институции мора да биде да воспостават ред во плаќањата. Но, дури и тоа да се направи, проблемот со тежок пристап до кредити и пари повторно останува жежок. Секое неплаќање подолго од 30 дена во секој нормален свет има третман на бескаматно кредитирање. Не може државата да толерира ситуација во која фирмите во неможност да земат кредит од банка да си “позајмуваат” помеѓу себе. Во такви услови големите фирми се секогаш посилни и ги диктираат условите. Тие ја имаат позицијата да им наметнуваат на малите фирми неоправдано долги рокови за плаќање дури и кога имаат пари. Дали државата можеби на овој начин ги штити големите компании со кои работи и на кои можеби им должи? Ако не е така, тогаш државата треба да биде таа која ќе има најголем интерес правилата на игра да важат за сите подеднакво. Во спротивно вината за неликвидноста се некако ќе се врти кон државата, обврските и долговите на државата кон компаниите се само капка во море, во споредба со долговите кои меѓу себе ги имаат компаниите.

7

Капитал број 768 18.07.2014

8

www.kapital.mk

НАВИГАТОР ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

13,1% пораснал бројот на туристи во Македонија мај 2014 година, во однос на мај 2013 година

Жан Клод Јункер

претседател на Европската комисија

победник на неделата

ЕУ има потреба да направи пауза во процесот на проширување. Под моето претседавање со Комисијата, преговoрите кои се во тек ќе продолжат, посебно со земјите од Западен Балкан, кои имаат потреба од ЕУ. Но, ќе нема ново проширување во наредните пет години“.

Роуд шоу за ново задолжување

М

акедонскиот тим предводен од министерот за финансии Зоран Ставрески и гувернерот Димитар Богов е во неколкудневна посета на на повеќе европски градови за да преговараат со странски инвеститори што би вложиле пари во државна еврообврзница. Засега нема попрецизни информации кои европски градови ќе ги опфати ова роуд шоу, а како што е познато, средбите со инвеститорите ги организираат Deutsche bank и HSBC. Од министерството за финансии соопштија дека рочноста и сумата ќе бидат точно одредени по финишот на роуд-

Турска и италијанска борат за гасификација

Јоаким Лев

+

Да се води репрезентација која ќе освои Светско првенство во фудбал што се одржува еднаш на четири години е доволна причина селекторот на Германија да биде прогласен за победник. Но, во случајот на Јоаким Лев причина повеќе е што тој го освои Мундијалот со екипа, која, условно кажано, нема ѕвезди. Барем не е од форматот на Лионел Меси, Кристијано Роналдо, Неимар ЏејЕр, Арјен Робен ... Експертите на ФИФА по финалето не успејаа да најдат играч од победничкиот, германскиот тим, кому ќе му ја доделат Златната топка. Ја доби Меси, кој, иако неспорно еден од најдобрите фудбалери на сите времиња, доживеа светската фудбалска јавност да биде изненадена од неговиот избор за најдобар играч на првенството. Ѕвездата на Барселона ја нема на ранг-листата на најдобри поединци на Мундијалот составена врз база на официјални мерливи, статистички податоци. Таму е прв играчот за врска на германската репрезентација, Тони Крос. Заслугата на Лев е што ја состави оваа екипа која доминираше во Бразил, а времето допрва & доаѓа. „Германија повторно е фудбалска велесила. Најискрено верувам дека оваа титула ќе биде почеток на нашата нова доминација“, изјави селекторот по освојувањето на титулата, најавувајќи дека пехарот на ФИФА има намера да го задржи најмалку осум години.

24% до 51%

ќе се нама трошоците за грлат еење на корисниците на гас

пишува:

Дејан Азески

Dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

"А

ксо енерџи“ од Турција и „ЦПЛ Kонкордија„ од Италија се единствените компании кои ги исполнуваат бараните критериуми на тендерот за гасификација на Скопје. Овие две компании ќе се натпреваруваат за добивање на договорот за јавноприватно партнерство со државата за финансирање, проектирање, изградба, управување, одржување и развивање на дистрибутивниот систем за пренос на природен гас во Скопскиот регион. Погоре споменатите компани го

поминале филтерот и ги исполниле бараните критериуми, особено тие за годишниот обрт, искуството во дистрибуција на гас во населени средини и на бројот на корисниците. Во проектот за гасификација на Скопје влегуваат десетте скопски и уште седум општини кои гравитираат околу главниот град. Договорот ќе се додели на 20 години,а до реализација на преносната мрежа, дистрибутивните системи ќе се снабдуваат со гас кој ќе се транспортира со камиони или со воз. Проценките се дека трошоците за греење на новите корисници на гас во Скопје намалат од 24 до 51 процент во зависност од начинот на кој се греат. Од друга страна кај компаниите кои со гасификацијата на Скопје ќе добијат пристап до гас заштедата е загарантирана. Во моментов неколку компании веќе користат природен гас како носечки енергенс

www.kapital.mk

е со еврообврзница шоуто, зависно од општите услови на пазарот на капитал и пројавениот интерес. Според нив, „целта е финансирање на буџетските потреби за оваа и следната година, како и исплата на достасани обврски и обврски кои ќе достасуваат во наредниот период, вклучувајќи ја и еврообврзницата од 2005, која достасува догодина“. Од министерството објаснуваат дека во оваа фаза тоа не е упатно да се коментира околу тоа на која сума би се издала еврообврзницата, како и какви услови се очекува да се постигнат на преговорите. Според проценките од Фискалната стратегија, за да ги врати старите долгови што доспеваат но и за финансирање на буџетскиот дефицит во 2015 година, на Владата ќе и требаат 733 милиони евра.

компанија се а на Скопје „Аксо енерџи“ од Турција и „ЦПЛ Kонкордија„ од Италија ќе се натпреваруваат за добивање на договорот за јавно-приватно партнерство со државата за финансирање, проектирање, изградба, управување, одржување и развивање на дистрибутивниот систем за пренос на природен гас во скопскиот регион. во производството и според нивните искуства огромни се предностите на гасот во однос на мазутот и другите горива како од финансиски така од практичен аспект. Турската компанија Аксо енерџи“ е најголем приватен дистрибутер на природен гас во Турција, која во својот состав има 20 одделни дистрибуции на гас и над половина милион корисници. Таа е и дистрибутер на електрична енергија и е најголем независен производител на струја во својата земја, а меѓу другото, е еден од сопствениците на ветерната електрана во Турција со вкупна инсталирана моќност од 131 мегават. Италијанската „ЦПЛ Kонкордија“ е мултинационална групација која работи во Италија и во странство и има 1.600 вработени и околу 80 компании и претставништва. Годишно дистрибуира 45 милиони кубни метри природен и течен гас во 135 града и општини, односно има 185.000 корисници. Таа работи во областа на управување со топлина, дистрибуција на гас, на вода, на греење, испорака на електрична енергија, технолошки услуги, како и на развој и примена на обновливи извори на енергија. Изборот се очекува да заврши во септември. Компанијата што ќе победи на тендерот ќе треба да ги изгради 250 километри примарната и секундарната дистрибутивна мрежа на природен гас, да инвестира во поставување приклучоци до сите крајни потрошувачи.

Капитал број 768 18.07.2014

НАВИГАТОР

9

мисла на неделата

> БРОЈКА

4,7%

е намален прометот во трговијата на мало со храна, пијалаци и тутун во мај 2014

лидери

Не може да постои никаква слобода, ако претходно не постои економска слобода.

Маргарет Тачер поранешен британски премиер

губитник на неделата

Ворен Бафет

2,8 милијарди долари донираше мултимилијардерот на фондацијата на Бил Гејтс како дел од намерата да го подели целото свое богатство

Карлос Слим

Mагазин Форбс, повторно го смести Карлос Слим на позицијата најбогат човек во Америка и Мексико, а неговата вредност во моментот се проценува на 79.6 милијарди долари

не им беше неделата

Вилијам Хег

Вилијам Хег е разрешен од местото министер за надворешни работи на Британија, откако премиерот Дејвид Камерон најави смена на повеќе министри во владата

Аленка Братушек

Аленка Братушек, која само пред еден месец беше премиер и лидер на владејачката партија во Словенија, на минатонеделните избори освои одвај 4,7% од гласовите

_

Коце Трајановски Речиси како првоаприлска шега среде јули дојде изјавата на градоначалникот на градот Скопје, Коце Трајановски, кој за распишаниот оглас за пројавување интерес за работа, преку кои се бараа 58 лица, рече дека тоа не е оглас за вработување, туку дека огласот бил распишан само да се види колкав е интересот меѓу невработените лица за работа во оваа институција?! А што треба да се постигне или докаже со пројавениот голем или мал интерес? Без разлика дали оваа намера била искрена или Трајановски навистина сакал да вработи нови 58 лица, но не добил дозвола за тоа, е најмалку важно. Ваквото објаснување е повеќе од несериозно. Но, освен гафот со огласот за пројавување на интерес, Трајановски последнава недела во јавноста се прозива и за новите пет споменици кои ќе бидат поставени во центарот на Скопје, а се донација од „Зружение за духовно обединување на Сетинци-Попадинци и Крушоради од Лерин во Македонија“. Зачудува одлуката на Градот Скопје под своја закрила да ја стави одлуката за поставување на споменици, имајќи предвид дека само до пред една година, одговорност за сите споменици ја имаше Општина Центар. Освен за заобиколувањето на надлежностите, советниците во Градот Скопје му забележаа на Трајановски и за потегот со кој дел од буџетските пари наменети за важни проекти за градот, ги пренамени за да може да се постават овие нови пет споменици.

Капитал број 768 18.07.2014

10

www.kapital.mk

НАВИГАТОР

график на неделата...

Просечна камата на денарски кредити 6,9

7,2

7,2

7,1

7,1

7,0

3 факти за...

Извор:НБМ

7,0

6,8

6,9

6,9

6,6

6,0 VI.13

VII.13

VIII.13

IX.13

X.13

XI.13

XII.13

I.14

Каматите на кредитите бавно паѓаат

II.14

III.14

IV.14

V.14

Просечната камата на денарските кредити во земјава во мај изнесувала 6,6% и во период од една година се намалила за само 0,3 процентни поени.

светот низ медиумите...

Time

Хакерите се претвараат во трговци со оружје кои ја потикнуваат војната за што повеќе информации. Ова е заклучокот од обемната анализа на Тајм магазинот на тема, опасностите кои демнат од дигиталното општество. lll

11,8% 28,4% 12%

порасна прометот во индустријата остварен на странски пазари во мај 2014, во однос на мај 2013 година

падна прометот во секторот рударство и вадење на камен

порасна прометот во секторот преработувачка индустрија

Самит 100 на бизнис лидерите од Југоисточн

Без поврзување и поголем ќе останеме неразвиен де

The Economist

фото: МИА

„Сите причини поради кои Шкотска треба да остане во Велика Британија“ е насловот на главната статија на лондонскиот економски неделник. Генерално во неа се наведуваат десетици, економски, политички, социолошки, културолошки и историски причини кои ја поткрепуваат главната теза. lll

Haaretz

Блискиот Исток повторно е во војна. Израелската армија спроведува силна воздушна офанзива против палестинците во Појасот Газа која е проследена со повремени копнени навлегувања. Засега се бројот само жртвите , а никој не најавува кога е крајот. lll

The New Yorker

И САД се соочуваат со проблеми околу екстерното тестирање на учениците и преку тоа оценување на квалитетот на нивните матични училишта. Поради тоа се почест е случајот самите школи да ги лажираат тестовите само за нивните учениците да постигнат повисоки резултати. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1

Зошто „Монструм“ е дефокус од вистинскиот проблем?

2

Инвеститор од САД планира 2.000 вработувања во контакт центар во Македонија

3

VIP ќе ја надомести штетата за вчерашниот прекин на сообраќајот

4

Поради неисплатено грозје 13 винарски визби останаа без лиценци

Во секторот за производство на храна и пијалоци бизнисмените бараат поголема соработка и развој на регионалните брендови. Туристичкиот сектор бара единствена регионална виза за земјите од Далечниот Исток и од големите пазари.

В

реме е за национална конкурентност и регионално поврзување, заклучија највијателните деловни луѓе од земјите во регионот на Самитот 100, кој оваа недела собра стотина луѓе во Цавтат. Пред политичарите од своите земји бизнисмените поставија повеќе барања на третиот „Самит 100 – Договор за новото време“. Во секторот за производство на храна и пијалоци предложија поголема соработка и развој на регионалните брендови. Туристичкиот сектор побара единствена регионална виза за земјите од Далечниот Исток и од големите пазари. Превозниците побараа итна спогодба помеѓу Србија, Хрватска и Турција за поврат на ДДВ за да се зголеми бројот на камионите на регионалните патишта. Секторот за информатичко-комуникациски технологии предложи во владите на земјите од регионот да се воведе позиција Chief information officer, личност која би била задолжена за комуницирање на потребите на бизнисмените и на економијата, кои потоа би се имплементирале во закони и во основање платформа за регионален пристап

Живко Мукаетов

претседател на Управниот одбор на Алкалоид

За што полесен и поуспешен пристап на нови странски пазари, неопходно е компаниите да настапуваат здружено. Самит 100 е една одлична иницијатива за постигнување на таа цел, а во исто време претставува и солидна платформа за структурирање на развојни програми кои би го поместиле целиот регион чекор поблизу кон исполнување на мисијата за создавање моќна бизнисзаедница, која би била генератор на повисок економски раст на регионално ниво.

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

проценки... Џим Јонг Ким

> БРОЈКА

Филипините се следното азиско економско чудо

16

претседател на Светската банка

П

ретседателот на Светската банка, Џим Јонг Ким, смета дека Филипините имаат реални можности во следните години да станат ново економско чудо во Азија. “Филипинската Влада веќе е глобален модел за справување со корупцијата, а кога тоа зло ќе се запре, филипинските природни богатства, географската положба и високиот степен на образование сами по себе носат драматичен економски пораст“, изјави Јонг Ким. Тој верува дека владата на Филипини се справува со корупцијата подобро од која и да е земја во светот.

на Европа

11

километри пруга од Битола до грчката граница треба да се реконструираат годинава со цел да се воспостави железничкиот сообраќај меѓу двете држави преку граничниот премин БитолаКременица-Кафкасос

ВЕСТИ...

Бродската компанија Маерск Лајн влезе и во Македонија

ма конкурентност Д ел во Европа за повлекување пари од Европската унија. „Без поврзување и подигање на конкурентноста ќе останеме неразвиен дел од континентот. Конкуренцијата од далечните земји и новите брендови ги загрозуваат работењето и напредувањето, што ја прави регионалната соработка природна состојба за релативно малите економии и пазари“, порача Ивица Мудриниќ, претседател на Хрватското здружение на работодавачи, кое го презеде домаќинството на Самитот 100. Генералниот директор и претседател на Управниот одбор на Алкалоид, Живко Мукаетов, годинава заедно со генералниот директор на Јадран Галенска лабораторија, Иво Усмијани, беше комодератор на работилницата за креативни партнерства, насловена како „Бараме нови феникси“ во делот на здравството и фармацијата. „За што полесен и поуспешен пристап на нови странски пазари неопходно е компаниите да настапуваат здружено. Самит 100 е една одлична иницијатива за постигнување на таа цел, а во исто време претставува и солидна платформа за структурирање на развојни програми кои би го поместиле целиот регион чекор поблизу кон исполнување на мисијата за создавање моќна бизнис-заедница, која би била генератор на повисок економски раст на регионално ниво“, истакна Мукаетов. Миодраг Костиќ, сопственик на МК груп од Србија, предупреди дека одделните економии на земјите од регионот се мали и како такви, ако самостојно настапуваат, ја губат битката на големите пазари во ЕУ и Русија. Според Љерка Пуљиќ, извршен потпретседател на Агрокор, регионалната соработка е нужна во прехранбената индустрија. „Регионот има можност за производство на значителни количини суровина за прехранбената индустрија, но и технолошко знаење во преработка на суровините. Работната група на Самитот заклучи дека ни требаат капитално поврзување, облици на стратешко партнерство и развој на регионални шампионски брендови“, истакна Пуљиќ. Ова е трет Самит 100, а од минатогодишниот произлезе конзорциумот Феникс во кој се здружија над 70 градежни фирми. Слична иницијатива се очекува и по овој собир. И политичарите упатуваат на регионална соработка. Македонскиот претседател Ѓорге Иванов побара да се овозможи регионот да биде отворен простор. „Нашите пазари се мали, а големите странски инвеститори не доаѓаат за 2, 4 или 6 милиони луѓе. Доаѓаат за 20 милиони. Со добра инфраструктура секој капитал брзо ќе оди на место каде што може да се оплоди“, рече тој.

епо на светски познатата бродска компанија „Маерск Лајн“ (Maersk Line) од 1 јули официјално е пуштено во употреба во Македонија. Работењето на Депото во Скопје и во Гевгелија го организира компанијата „Навико шипинг“ која работи во рамки на фирмата „Блу Бел“ од Скопје, специјализирана за бродскоконтењерски превоз на стоки од и за Македонија. Со оваа новина во бродскиот и контењерскиот транспорт се овозможува чување и преземање на контењери, достапност на опрема за

товар и растовар, можност за брзо реализирање на увозот и извозот и значително намалување на финансиските трошоци на фирмите кои се занимаваат со увоз и извоз на стоки. Воедно, Македонија станува дел од ланецот „Маерск Лајн“.

Владата ќе бара странска авиокомпанија за „национален авиопревозник“

М

инистерот за транспорт и врски Миле Јанакиески јавно потврди дека владата донела одлука за отпочнување на процедура за избор на национален авиопревозник. Според истите најави за реализација на целокупната постапка ќе биде ангажирана консултантска куќа, која најпрво ќе направи истражување на пазарот и ќе го испита интересот на светските авиокомпании за да отворат своја база во нашата земја. „Потребно е заедно со Владата да ги ставиме на хартија сите оние услови кои може Владата да ги понуди, како на пример субвенционирање. Кога оваа анализа ќе биде целосно направена, предвидено е да се направат неколку роад шоуа, каде тој пакет ќе може да им се понуди на светски познатите авиокомпании“, изјави министерот Јанакиески.

Идеи за избор на странска компанија што би воспоставила стратешко партнерство со македонската страна неколку пати се пласираа во јавноста. Во играта беа споменувани Туркиш ерлајнс и црногорската авиокомпанија Монтенегро ерлајнс, која понуди формирање на заедничка компанија, со што би се ставиле на располагање два до три од нивните авиони за формирање на македонскиот авиопревозник. Последниот национален авиопревозник МАТ отиде во стечај во 2009 година, оставајќи зад себе огромни долгови.

Капитал број 768 18.07.2014

www.kapital.mk

Cover story 12 cover story

А

ко извозот ги покажува силните страни на една држава, тогаш увозот е дефинитивно точна слика за слабостите на државата, како од економски, така и од политички, па дури и од безбедносен аспект. Македонија е речиси целосно увозно зависна земја и увезува буквало се што и треба. Од енергија, нафта, храна, облека, машини, автомобили, мобилни, опрема.., бидејќи најголем дел од производите кои и се потребни воопшто не ги произведува. Но, во Македонија

се увезува и тоа што ни треба и тоа што не ни треба, и тоа што го немаме и тоа што го имаме. Бидејќи политиките кои се водат со години во Македоија создаваат ситуација во која да се увезува е далеку поевтино и поисплатливо отколку да се произведува. Затоа и увозниците во Македонија се секогаш на врвот на најпрофитабилните компании и важат за богато и моќно лоби кое со своето влијание врши притисок врз секоја влада за да продолжи со политиките на евтин увоз. Капитал анализира кои се компаниите кои го прават најголемиот увоз во Македонија

50

NAJGOLEMI UVOZNICI VO MAKEDONIJA

-2.332,96

2013

4.266,86

6.599,82

4.015,40 -2.506,98

-2.548,85

2011

2012

4.478,31

7.027,16 -2.123,06

-2.364,33

2010

3.351,43

5.474,48

2.708,49

6.522,39

13

2009

6.882,65

3.990,64 2008 -2.892,01

-1.337,10

2007

3.398,27

5.280,58

2006 -1.190,54

-1.882,32

Трговски дефицит

2.415,16

3.752,26

2.042,30 2005

3.232,84

1.675,88

-1.255,75

-939,36

2004

2.931,63

1.366,99 2003

2.306,35

Увоз во Македонија (во милиони долари)

Капитал број 768 18.07.2014

ИЗВОЗ

Увоз

5.072,82

www.kapital.mk

Рангирањето на компаниите е според вредноста на направениот увоз во 2013 година според податоците од Царинската управа на Македонија. Но, како и за многу други работи, и вредноста на увозот на секоја одделна компанија од годинава има третман на деловна тајна, па заради тоа не го објавуваме јавно. Наместо увозот објавени се приходите кои компаниите најголеми увозници ги направиле во 2013 година.

Капитал број 768 18.07.2014

14 Cover story

Џонсон Мети е најголем извозник, но истовремено и најголем увозник во Македонија пишува:

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

фотографија:

У

фотоархива на Капитал

возничкото лоби се смета за едно од најсилните во Македонија, доволно моќно да влијае дури и врз политиките на евтин увоз што сите власти ги спроведуваат во изминатите години. Тоа е и логично ако се знае дека увозните компании во Македонија се големи и профитабилни компании, кои дури и во време на криза прават огромни профити. За разлика од извозниците, увозниците трговци немаат големи трошоци за производство, не се замараат со конкурентност и изнаоѓање на нови пазари. Најголемите 50 увозници во Македонија, преку кои се прави речиси половина од вкупниот увоз во земјава, прават годишни приходи од 3,8 милијарди евра. Тоа е многу повеќе од еден годишен буџет на Македонија или близу половина од вкупниот БДП на земјава. Овие бројки доволно покажуваат од каде потекнува нивната моќ и зошто секоја власт секогаш ги сака на своја страна.

И големите извозници се големи увозници

На листата 50 најголеми увозници во Македонија се наоѓаат компании од многу различни сектори, но најбројни се компаниите кои се занимаваат со трговија на нафта и нафтени деривати, од металопреработувачката индустрија, индустријата за производтсво на автомобилски делови, трговија и дистрибуција, прехранбената индустрија и енергетиката. На листата на најголеми увозници се наоѓаат многу компании кои во истовреме се и големи извозници. Тоа е така бидејќи Македонија е увозно зависна земја и компаниите кои произведуваат и извезуваат се

Производството на рафинеријата Окта, која е втор најголем увозник во Македонија, е речиси стопирано и таа продолжува да работи само како увозник и трговец со нафтени деривати принудени голем дел од суровините да ги увезува од странство. Но, од 50 те најголеми 22 компании се увозници на суровини или полупроизводи за понатамошно производство и извоз, а поголемиот дел или 28 компании се чисти увозници или трговци заработуваат од увоз на готови производи заради понатамошна продажба или дистрибуција. Интересен факт е што меѓу 50-те најголеми увозници се наоѓаат речиси сите странски инвеститори кои во изминативе неколку години отворија фабрики во Македонија. Џонсон Мети, кој е најголем ивозник, истовремено е и најголем увозник во Македонија. Освен него меѓу големите увозници се и Џонсон Контролс, Дрекслмајер, Кромберт и Шуберт и Ванхол. Најголем дел од суровините кои овие странски инвеститори ги користат за производството во Македонија ги увезуваат од странство, а единствен ресурс кој им се исплати да го користат од Македонија очигледно е евтината работна рака. Тоа го покажува и официјалната статистика, според која, извозот кој го направиле компаниите од зоните лани изнесувал 760 милиони евра. Но, нето извозниот ефект бил многу мал околу 80 милиони евра. Податоците од годишните сметки за лани покажуваат дека најголемите 50 компании лани имале обрт од 3,8 милијарди евра, што е повеќе од целиот годишен буџет на Македонија кој изнесува околу 2,7 милијарди евра. Или околу половина од годишниот БДП на Македонија, односно од вредноста на производите и услугите кои ги произведуваат сите компании во Македонија за една година. Дури 41 од компаниите на листата 50 најголеми увозници лани работеле со профит, а девет ја завршиле годината со загуба. Меѓу оние кои работеле со загуба се главно металопреработувачки капацитети (Фени Индустри, Арццелор Митал, Дојран Стил), енергетските компании ЕЛЕМ и ТЕ-ТО, нафтениот дистрибутер Макпетрол... Останатите најголеми увозници лани

работеле со профит од 180 милиони евра.

Кој е кој меѓу увозниците?

Според податоците од Царинската управа на Македонија најголем увозник во Македонија е Џонсон Мети. Производителот на катализатори кој е најголем извозник во Македонија и кој номинално создава 15% од македонскиот извоз истовремено прави и најголем дел од увозот. Но, малиот нето извоз не е пречка за Џонсон Мети да прави големи профити. Податоците покажуваат дека Џонсон Мети лани работел со профит од 29,7 милиони долари, според што е втора најпрофитабилна компанија на листата најголеми увозници, по мобилниот оператор Т-Мобиле Македонија, чиј профит лани достигнал 37,5 милиони евра. На второто и третото место на листата најголеми увозници се нафтените дистрибутери Окта и Лукоил Македонија. Металопреработувачката фабрика ИГМ Трејд од Кавадарци е четврт најголем увозник. Истовремено ИГМ се наоѓа и меѓу 10-те најголеми извозници во Македонија, што покажува дека компанијата исто така не создава голем нето извозен ефект. Трговецот со струја ЕФТ Македонија е петти најголем увозник во земјата со годишни приходи од околу 65 милиони евра. Државната енергетска компанија за производство на електрична енергија ЕЛЕМ е шести најголем увозник во земјава, која лани работела со загуба од 2,15 милиони евра. Покрај ЕФТ, меѓу најголемите увозници се најде уште еден трговец со струја Ген-и која е 8 најголем увозник во земјава, со приходи од 88,7 милиони евра. Ланецот бензиски пумпи Супер трејд од Скопје е 9-ти најголем увозник во земјата, поголем дури и од Макпетрол, со годишни приходи од близу 60 милиони евра. На листата најголеми увозни компании во Македонија најбројни се компаниите кои се занимаваат со трговија со нафта

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

15

ТОП 50 НАЈГОЛЕМИ УВОЗНИЦИ

ТОП 50 НАЈГОЛЕМИ УВОЗНИЦИ КОМПАНИЈА

Град

Индустрија

1 ЏОНСОН МЕТИ

Скопје

Автомобилски делови

4 ИГМ ТРЕЈД

Кавадарци

Метлопреработувачка индустрија

2 ОКТА

3 ЛУКОИЛ МАКЕДОНИЈА 5 ЕФТ МАКЕДОНИЈА 6 ЕЛЕМ

7 ФЕНИ ИНДУСТРИ 8 ГЕН-И

9 СУПЕРТРЕЈД

10 ДОЈРАН СТИЛ

11 ЏОНСОН КОНТРОЛС МАКЕДОНИЈА 12 МАКПЕТРОЛ

13 ЦРНА РЕКА ПЕТРОЛ 14 МИНКА ОИЛ 15 АЛКАЛОИД

16 ДРЕКСЛМАЈЕР

17 ИМПЕРИАЛ ТОБАКО ТКС 18 КОНТИ ХИДРОПЛАСТ

19 НЕПТУН МАКЕДОНИЈА 20 ПИВАРА-СКОПЈЕ

21 ПОРШЕ МАКЕДОНИЈА 22 НЕЛТ СТ

23 АРЦЕЛОРМИТТАЛ (ЦРМ) 24 ТАБ МАК

25 БРИЛИЈАНТ

26 ЈУГОХРОМ ФЕРОАЛОЈС 27 КРОМБЕРГ & ШУБЕРТ 28 ПРОМЕДИКА

29 Т-МОБИЛЕ МАКЕДОНИЈА 30 ВАН ХООЛ 31 АДРИЈУС

32 АКТОР АДТ

33 КРКА-ФАРМА

34 ЦЕМЕНТАРНИЦА УСЈЕ 35 ЕЛЕКТРОЕЛЕМЕНТ 36 СВИССЛИОН 37 КАМ

38 ТЕ-ТО

39 С-ИГОР

40 АТЛАНТИК ТРАДЕ

41 ПРИЛЕПСКА ПИВАРНИЦА 42 ПЕКАБЕСКО

43 ДАУТИ КОМЕРЦ 44 МЛЕКАРА

45 4-ти НОЕМВРИ 46 МАКСТИЛ

47 СЕТ - КОМПЈУТЕРИ 48 БАС ТУТИ ФРУТИ

49 ВАРИМПЕКС ИНТЕРНАЦИОНАЛ 50 ВИП ОПЕРАТОР

Скопје Скопје Скопје Скопје

Кавадарци Скопје Скопје

Дојран Скопје

Скопје

Кавадарци Струмица Скопје

Кавадарци Скопје

Гевгелија Скопје Скопје Скопје Скопје Скопје

Пробиштип Штип

Тетово

Битола Скопје Скопје Скопје Скопје Скопје Скопје Скопје Скопје Скопје Скопје Скопје

Кичево Скопје

Прилеп Скопје Скопје

Битола Битола Скопје Скопје Скопје

Скопје

Скопје

Нафтена индустрија Нафтена индустрија Трговија со струја Енергетика

Метлопреработувачка индустрија Трговија со струја

Нафтена индустрија

Метлопреработувачка индустрија Автомобилски делови Нафтена индустрија Нафтена индустрија Нафтена индустрија

Фармацевтска индустрија Автомобилски делови Тутунска индустрија

Пр-во на пластични профили

Трговија со стоки за широка потрошувачка Пр-во на пијалоци

Трговија со автомобили Дистрибуција

Метлопреработувачка индустрија Автомобилски делови

Пр-во на масло за јадење

Метлопреработувачка индустрија Автомобилски делови Трговија со лекови Телекомуникации Пр-во на автобуси Дистрибуција

Градежна индустрија Трговија со лекови

Индустрија за градежни материјали Трговија со електроматеријали Кондиторска индустрија Трговија

Енергетика

Нафтена индустрија Дистрибуција

Пр-во на пијалоци

Прехранбена индустрија Прехранбена индустрија Прехранбена индустрија Прехранбена индустрија

Метлопреработувачка индустрија Информатичка индустрија

Пр-во на пластична амбалажа Трговија

Телекомуникации

Приходи во 2013 (евра) 631.212.188 433.777.932 119.117.195

75.547.694 64.826.310

254.333.960 205.871.342

88.675.428 59.707.770 48.483.925 64.566.932

347.097.888

48.567.930 45.550.355 15.422.752 12.988.074 55.497.850 34.105.705 37.831.756 56.850.826 43.990.084 27.906.249 98.802.664 15.726.643 28.698.931 72.748.607 19.399.568 22.437.572

122.661.278

10.261.848 22.036.035 36.617.375 15.802.386 66.850.662 22.326.636 20.070.638 79.486.124 25.160.363 19.618.830 25.731.553 23.311.106 40.990.600 32.742.802 36.934.403 11.171.186 57.718.433 13.091.705 12.043.415 22.617.832

65.680.233

Капитал број 768 18.07.2014

www.kapital.mk

16 Cover story

и нафтени деривати, каде се создава и голем дел од трговскиот дефицит на Македонија. Дури седум компании од оваа област се на листата 50 најголеми увозници. Покрај Окта, Лукоил и Супер трејд кои се меѓу 10-те најголеми увозници, на листата големи увозници се и Макпетрол, Црна Река Петрол, Минка Оил и С-Игор од Кичево. На листата се наоѓаат и многу од најголемите извозни компании. На пример, од металопреработувачката индустрија која важи за една од најголемите извозници на листата 50 најголеми увозници има дури 6 компании, кои истовремено се големи извозници. Тоа е сосема логично ако се знае дека најголем дел од суровините за производство овие извозни компании мора да ги увезуваат од странство затоа што Македонија нема суровини за преработување. Најголем увозник е ИГМ трејд, Фени Индустри, Дојран Стил, Арцелор Митал и Југохром Фероалојс. Пет компании од листата најголемите увозници се занимаваат со трговија на големо и дистрибуција. Најголем увозник меѓу нив е дистрибутерот со српски капитал, Нелт СТ, а по него следува уште еден голем дистрибутер Адријус, потоа трговскиот ланец КАМ, кој е најголем увозник од сите трговски ланци во Македонија. Покрај Џонсон Мети, на листата 50 најголеми увозници се наоѓаат уште четири производители на авто делови. Џонсон Контролс, кој е 11 по ред најголем увозник, потоа ерманската инвестиција во Кавадарци, која е 16 најголем увозник, германската Кромберт и Шуберт во Битола која е 27 најголем увозник и производителот на акумулатори Таб Мак од Пробиштип кој е 24 на листата 50 најголеми увозници минатата година. Иако тутунската индустрија важи за голем нето извозник, меѓу тутунските комбинати има и такви кои прават голем увоз на готови производи. Меѓу нив е Империал Тобако која е 17 најголем увозник во Македонија, и единствена од оваа област меѓу 50-те најголеми увозници, која во своето портфолио има многу брендови кои се увезуваат од други земји и се продаваат во Македонија. Најголемиот дилер на автомобили, кој држи над 50% од македонскиот пазар Порше, се наоѓа на 21 место на листата 50 најголеми увозници и е единствен авто дилер на оваа листа. Во друштво на 50-те најголеми увозници се и неколку веледрогерии и трговци со лекови. Најголем увозник е веледрогеријата Промедика, која е 28 најголем увозник во земјата и Крка

фарма која е 33 по големи увозник во Македонија. Од телекомуникациската дејност најголем увозник е Т-Мобиле Македонија, кој е 29 најголем увозник во Македонија, но на листата големи увозници се наоѓа и ВИП операторот како 50-ти најголем увозник во Македонија. Интересен податок е што на годинешната листа најголеми увозници се најде и македонската подружница на грчката градежна компанија Актор, која е ангажирана на изградба на една од автопатските делници на Коридор 10, која се најде на 32 место меѓу 50-те најголеми увозници.

Увозно зависна економија

Ако извозот ги покажува силните страни на една држава, тогаш увозот е дефинитивно точна слика за слабостите на државата, како од економски, така и од политички, па дури и од безбедносен аспект. Македонија е речиси целосно увозно зависна земја и увезува буквало се што и треба. Од енергија, нафта, храна, облека, машини, автомобили, мобилни, опрема.., бидејќи најголем дел од производите кои и се потребни воопшто не ги произведува. Но, во Македонија се увезува и тоа што ни треба и тоа што не ни треба, и тоа што го немаме и тоа што го имаме. Бидејќи политиките кои се водат со години во Македоија создаваат ситуација во која да се увезува е далеку поевтино и поисплатливо отколку да се произведува. Затоа и увозниците во Македонија се секогаш на врвот на најпрофитабилните компании и важат за богато и моќно лоби кое со своето влијание врши притисок врз секоја влада за да продолжи со политиките на евтин увоз. Најтипичен пример е прехранбената индустрија. Македонија, која важи за земјоделска земја со многу големи потенцијали за домашно производстсво на храна, не покрива ниту половина од сопствените потреби за храна. И покрај стотиците милиони поделени државни субвенции на земјоделците, наместо да се зголемува домашното производство на храна, од година во година увозот на храна се повеќе расте и минатата 2013 година достигна рекордни 681 милиони долари. Тие што веќе работат во македонската прехранбена индустрија велат дека буквално се е поскапо да се произведе дома отколку да се увезе од околните пазари. Затоа сме преплавени со странска стока буквално од секаде, а се почести се случаите кога производителите се откажуваат од производство и се насочуваат само кон трговија и увоз.

ДРЖАВАТА го “билда” увозот

Н

а листата големи увозници во Македонија се наоѓаат и државни институции. Годинава во 50-те најголеми увозници ја нема државата, но ако се прошири листата како 59 најголем увозник е Министерството за здравство со увозот на здравствена опрема. Агенцијата за електронски комуникации е 70 по големина увозник, а на 93 место на листата на најголеми увозници е Министерствто за внатрешни работи. Меѓу големите увозници се јавува и Министерството за одбрана. До пред една година на листата на најголеми увозници се јавуваше и општина Центар, поради увезените споменици и скулптури од странство како дел од проектот “Скопје 2014“.

Минатата година во Македонија во Македонија се увезени производи во вредност од 6,6 милијарди долари. Македонија веќе со децени увезува повеќе отколку што извезува. Па така лани увозот беше за 2,33 милијарди долари поголем од извозот. Колку за споредба, во 2000 година Македонија увезувала производи и услуги во вредност од две милијарди долари, а трговскиот дефицит бил само 770 милиони долари. Најмногу девизи Македонија како држава дефинитивно троши за плаќање на увозот на нафта и нафтени деривати. На ниво на држава лани се потрошени 745 милиони долари за увоз на нафта и нафтени деривати, но врендоста на увозот на нафта ако се спореди со изминатите години бележи намалување. Најголем дел од увозот на нафтени деривати го прави рафинеријата Окта, која во изминатиов период речиси и да не произведува, туку само увезува и складира нафтени деривати во Македонија, од каде дел ги извезува на косовскиот пазар. Втора најголема увозна ставка е увозот на обоени метали кој лани достигна рекордни 592 милиони долари. На пример, увозот на обоени метали, од 2010 до 2013 година е зголемен за 252%, што во најголем дел е заради зголемениот увоз на платина и други метали кои ги користи Џонсон Мети во производство на катализаторите.

Почитувани читатели, Капитал Медиа Гроуп ја подготвува традиционалната годишна едиција КАПИТАЛ 200 НАЈГОЛЕМИ И 200 НАЈУСПЕШНИ во Македонија, во која ќе биде анализирано работењето на најголемите и најуспешните компании во Македонија.

2014

Во Едицијата ќе бидат вклучени повеќе текстови, интервјуа со најголемите и најуспешните компании од различни индустрии, како и повеќе анализи: l Кои се компаниите и индустриите кои ќе го носат растот следната година? l Плановите и целите на најголемите компании l Кои се најбрзорастечките газели меѓу големите? l Неликвидноста ги гуши и големите компании l Најголемите предизвици за компаниите за 2015 година Во рамките на Едицијата во одделни анализи ќе биде анализирано работењето на компаниите од клучните индустрии:

Во Едицијата ќе бидат рангирани компаниите според вкупните приходи и нето добивката остварени во 2013 година, но во рангирањата ќе бидат вклучени и повеќе податоци за компаниите како вредноста на активата, вредноста на капиталот и уште многу други показатели и коефициенти за успешноста и ефикасноста во работење. Годинава за прв пат во едицијата ќе бидат обработени и различни податоци и коефициенти за задолженост, со цел да ја прикажеме состојбата во која компаниите го дочекуваат Законот за финансиска дисциплина. Сите рангирања и показатели, како и секоја година, ќе бидат изработени врз основа на официјални и ревидирани податоци обезбедени од годишните сметки на компаниите. годишна специјалнa едиција на kapital media group n септември 2014 n www.kapital.mk

За повеќе информации во врска со едицијата обратете се на e-mail или на телефонскиот број 02 3298 110 Лица за контакт: Бобан Ѓорѓиевски boban.gjorgjievski@kapital.mk

l Прехранбена индустрија l Индустрија за пијалаци и вино l Индустрија за автомобилски делови l Металопреработувачка индустрија l Градежна индустрија l Трговија l Телекомуникации l Енергетика, нафта и гас

Капитал број 768 18.07.2014

18

www.kapital.mk

Анализа

и загрижувдачк трен iot Makedonski biznis o oficijalnneo se udavi vo t likvidn s

Malite firmi ^eka na fakturite po ce пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

М

фотоархива на Капитал

акедонските фирми немаат пари. Тоа веќе подолго време го кажуваат самите бизнисмени, а сега го докажуваат и последните статистички податоци, според кои повеќе од половина од активните компании, околу 40.000, чекаат за наплата на фактурите во просек по 307 дена. Тоа се цели 10 месеци. За една година, рокот на наплата се оддолжил дополнително за два месеци што значи дека неликвидноста во бизнис секторот ескалира до граници кога како што велат бизнисмените „никој никому не плаќа“. Ова се микро фирми за кои што десетте месеци рок на наплата на побарувањата се неиздржливи и несомнено водат кон

банкрот. Големите и средните компании, според истите податоци на Народната банка, ги наплатуваат побарувањата во рок од 110 дена. По сектори, најмногу денови за наплата на фактурите чекаат градежните компании, и тоа по 209 дена. Фирмите што се занимаваат со недвижен имот наплатуваат во просек за 193 дена, земјоделските фирми за 164 дена, додека пак индустријата чека по 151 ден просечно за да наплати побарување. „Фирмите што имаат пари и работат добро плаќаат за период од два месеца, но има многу од нив што не плаќаат и по две години. Генерално се чувствува тешка неликвидност во бизнис секторот. Проблематично е што многу фирми пропаѓаат, неколку супермаркети затворија во последните месеци и тие како доверители заглавија многу фирми на кои што им должат. Станува неиздржливо“, вели Ацо Андрески, сопственик на компанијата за хемиски производи, Андрос фарма. Загрижувачки е тоа што бизнис секторот предупредува дека годинава е уште потешка за наплата на побарувањата.

Ангел Николов, сопственик на млекарницата Милком, вели дека ништо подобра не била и минатата година, но неликвидноста годинава кулминира. „Солидни компании со кои до вчера добро се соработувале одеднаш пропаѓаат и автоматски станува невозможно да се наплатат побарувањата. Имаме поднесено и многу тужби, споровите се добиени а сепак е тешко да се наплати бидејќи нема што да им земете. Голем дел бизнисмените имаат по повеќе фирми, па штом една ќе згаснат, работат со друга, но долговите остануваат неплатени. А штом вас не ви плаќаат, и вие не можете некому да платите и во тој круг губиме сите“, вели Николов. Тоа што го зборуваат бизнисмените го потврдуваат и статистичките податоци, според кои две третини од активните фирми во земјава, кои што се категоризираат во микро претпријатија, си ги плаќаат долговите во рок од 587 дена или приближно две години. Големите и средните компании плаќаат за 143, односно 136 дена. Анализата по сектори повторно покажува дека

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

Денови на Најмалите компании во наплата по големина земјава кои се околу 40.000, чекаат во просек по цели на фирма микро фирмите

307 малите фирми

131

средните фирми

111 109

големите фирми

10 месеци за да наплатат побарување. За една година, рокот за наплата на фактурите кај овие фирми се оддолжил за уште два месеца. Големите и средните компании, пак, ги наплатуваат побарувањата во рок од 110 дена. Неликвидноста во бизнис секторот ескалира до граници кога, како што велат бизнисмените, „никој никому не плаќа“. За споредба, во европските земји, компаниите чекаат во просек по 47 дена за наплата на една фактура. Македонските рокови за наплата се неиздржливи за фирмите и за најголем дел од нив завршуваат со блокирање на сметките, активирање на хипотеките, стечај и ликвидација.

aat naplata eli 10 meseci 5,1

градежниците најдолго минатата година, највисока оддолжуваат со плаќањата вредност на показателите за и во просек ги плаќаат ликвидноста се забележува долговите за 348 дена. кај дејноста „трговија милијарди евра вкуп Податоците на Народната на големо и мало“ и но должат македонските банка покажуваат воедно токму кај оваа компании, од кои најго дека коефициентите дејност показателите за ле м де л ко н странски кредитор за тековна и моментна и ликвидноста забележаа ликвидност во одредено подобрување, економијата се спуштени во споредба со 2012 далеку под задоволителното година. Најниско ниво на ниво. Ако долната граница показателите за ликвидноста за показателот за се забележува кај дејностите моментната ликвидност „објекти за сместување на фирмите е 1, во и сервисни дејности ми ли он и ра Македонија изнесува со храна“, пишува во ненаплатени поев рувања 0,89. Коефициентот за Извештајот за финансиската имале извозницба лани тековната ликвидност стабилност на Народната од странските куитпуе ва чи пак би требало да банка. изнесува 2, а кај нас Финансиските аналитичари минатата година е коментираат дека „да се измерен 1,26. плати за искористена услуга „Висината на овие коефициенти јасно или производ е нормално колку што е покажува дека можеби најголемиот нормално човек да дише“. проблем на македонскиот корпоративен „Еуфемизмите како „ненаплатени сектор е одржување задоволителна побарувања“, „долгови“ се во суштина ликвидносна позиција, што се потврдува измама. Со самото тоа што се носи и со ниското ниво на показателот за закон за најнормална работа, тогаш паричната ликвидност. На крајот на ситуацијата е загрижувачка“, вели Стојче

870

Анализа

19

Тасков, регионален директор на EOS Matrix. Податоците покажуваат дека наплатата на побарувањата е исклучително тешка и од странските купувачи. Македонските извозници минатата година чекале за наплата околу 870 милиони евра, што Народната банка ги евидентирала како краткорочни трговски кредити.

Дисциплинирачки закон за ликвидност или банкрот?!

Законот за финансиска дисциплина со кој Владата се обидува да го реши проблемот со неликвидноста во економијата стапи на сила, меѓутоа, колку новите законски одредби ќе успеат да го сменат финансиското поведение на фирмите ако токму овие одредби дозволуваат рокот на плаќање да достигнува до 120 дена?! Законот во суштина ќе ги легализира старите навики на фирмите на одложено плаќање бидејќи и според официјалните податоци на Народната банка, во земјава една фактура се наплатува во рок од 125 дена. Со законот всушност се предвидени одредби со кои плаќањата ќе треба да бидат до 60 дена, но во исклучителни ситуации, што најверојатно ќе бидат вообичаени, кога двете страни меѓу себе ќе се договорат, рокот за плаќање на фактурата ќе може да се пролонгира до 120 дена. Финансиските аналитичари се скептични дека Законот за финансиска дисциплина ќе го санира проблемот со неликвидноста во економијата. „Законот сосема неоправдано предвидува рок за наплата од 120 дена како максимален рок, што би значело дека дури и сите да го испочитуваат законското решение, просекот ќе остане ист – 120 дена, а тој е проблематичен. Тоа малите фирми не можат да го издржат. Јас не можам никако да го разберам тој дел од законското решение. Секое плаќање подолго од 30 дена е фактичко кредитирање. Ако некој сака кредит, треба да го бара од банка а не од своите добавувачи. Со вака смешно поставен рок од 120 дена, се уништуваат микро и малите фирми и се понижува банкарскиот систем бидејќи се развива „неформална“ кредитна активност каде посилниот пазарен субјект бара и може да добие од своите послаби добавувачи трговски кредит. Ова никако не може да донесе ништо добро за државата“, вели Тасков. Финансиските експерти оценуваат дека донесувањето на ваков закон ќе влијае на подобрување на ликвидноста на здравите компании кои работат профитабилно, а ќе го забрза пропаѓањето на компаниите кои не работат прудентно. Според нив, законот треба да овозможи заштита на малите фирми од самоволието и безобзирното рекетирање од големите компании кои имаат силна куповна моќ. „Тие големи компании во Македонија учејќи една од друга, ја злоупотребуваат својата куповна моќ и со поставување на рокови за плаќање од 90 или 120

Капитал број 768 18.07.2014

20

www.kapital.mk

Анализа Ацо Андрески

Ангел Николов

Г

С

сопственик на Андрос фарма

сопственик на млекарница Милком

енерално се чувствува тешка неликвидност во бизнис секторот. Фирмите што имаат пари и работат добро плаќаат за период од два месеца, но има многу од нив што не плаќаат и по две години. Проблематично е што многу фирми пропаѓаат, неколку супермаркети затворија во последните месеци и тие како доверители заглавија многу фирми на кои што им должат. Станува неиздржливо. дена буквално се кредитираат од своите мали добавувачи“, велат експертите. Според експертите, дури и рокот од 60 дена за плаќање на обврските е предолг. Велат дека нормален рок за плаќање на фактура е 7 дена, 10 дена или 15 дена. Дел од бизнисмените исто така се скептични дали законот ќе успее да ги дисциплинира фирмите да ги плаќаат фактурите во предвидените рокови од 60 дена. „Заеднички проблем на сите компании во земјава е што немаат пари и од тој аспект, се сомневам дека ова законско решение ќе овозможи да се плаќаат обврските во пократки рокови. Кога би имале пари, сите би сакале да плаќаме за пократко време и затоа мислам дека клучно е да се обезбеди пристап до свеж капитал по поволни услови. Законот како основа е системски добро поставен, но за жал не очекувам дека ќе ги даде потребните ефекти. Иако е предвидено да се плаќа во рок од 60 дена, кога фирмите немаат пари, мислам дека повеќето ќе ја користат можноста со меѓусебен договор тој рок да биде продолжен до 120 дена“, вели Златко Симоновски, генерален директор на Факом.

Допрва следуваат банкроти

Неликвидноста во економијата кулминира со катанец на врата на многу супермаркети,

Денови

олидни компании со кои до вчера добро се соработувале одеднаш пропаѓаат и автоматски станува невозможно да се наплатат побарувањата. Имаме поднесено и многу тужби, споровите се добиени а сепак е тешко да се наплати бидејќи нема што да им земете. Голем дел бизнисмените имаат по повеќе фирми, па штом една ќе згаснат, работат со друга, но долговите остануваат неплатени. А штом вас не ви плаќаат, и вие не можете некому да платите и во тој круг губиме сите.

Во регионот се плаќа за два месеца

Н

овите податоци од големото европско истражување на шведската компанија Justitia Intrum за плаќањата во европските земји покажуваат дека наплатата на побарувањата најдолго се чека во Грција, Босна и Херцеговина и во Хрватска. Меѓутоа, ако ги споредите на пример, роковите за наплата во Хрватска со Македонија, се забележува дека македонските фирми два и пол пати подолго чекаат за наплата отколку хрватските. Просечниот рок за наплата на фактура во хрватскиот бизнис сектор изнесува 54 дена. Просекот во сите европски земји опфатени со истражувањето, без Македонија, е уште пократок и изнесува 47 дена. Јавниот сектор во Европа, ги плаќа обврските просечно за 58 дена. Истражувањето ја подели Европа на дисциплиниран север и недисциплиниран југ бидејќи и фирмите и граѓаните, но и јавниот сектор во земјите од Медитеранот ги плаќаат своите обврски многу подоцна од вообичаено. Продолжената рецесија и бавното закрепнување на економиите ја продлабочија неликвидноста во цела Европа, па дури и во Германија која што важи за земја на железна дисциплина, третина од компаниите се жалат дека проблемот се неплаќањето им се одразува негативно на нивните бизнис планови оневозможувајќи ги да вработуваат нови луѓе и да го зголемуваат производството. Во Хрватска, 73% од анкетираните компании се изјасниле дека имаат искуство се ненавремена наплата на побарувањата. За 35% од нив, тоа е главната причина што мора да отпуштаат работници.

0,89

209

на наплата по сектори

изнесува моментната ликвидност во економијата што е под границата од 1 што се смета за задоволително ниво

Градежништво

164

151

85 Трговија

126 Транспорт

Индустрија

193

недвижности

Земјоделство

рокови на плаќање во Европа

Бизнис сектор Јавен сектор

125

47 58

дена е Просек на наплата на побарувања во македонија

12

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

Анализа месарници, ресторани, агенции за недвижности. Статистиката од Централниот регистар покажува дека во првите пет месеци годинава, финансиските проблеми не ги издржале 2.232 фирми, од кои дури половина се трговски, меѓутоа, затворени се и компании од преработувачката индустрија, градежништвото, фирми што се занимавале со транспорт, земјоделство и други услужни дејности. Докази за бранот на банкроти се видливи насекаде. Само во последниот месец, Римес ги затвори своите месарници, Тедико ги затвори дел од супермаркетите низ Скопје но се уште е нејасна судбината на овој синџир продавници, Маккар престана да ги продава автомобилите BMW и го затвори седиштето на компанијата.. Ова се само неколку примери што илустрираат низ каква финансиска голгота поминува бизнис секторот во земјава, а веќе наголемо се зборува дека деновиве официјално ќе банкротира и уште една позната фирма од месната индустрија. Бизнисмените објаснуваат дека повеќе причини ги доведуваат фирмите да се соочат со празни каси или сметки и во таков случај неминовен исход е затворање на бизнисот. Меѓутоа, сите приказни почнуваат со амбициозни планови, кредити, инвестиции, но потоа во услови на продолжена рецесија

21

Стојче Тасков

регионален директор на EOS Matrix

З

аконот за финансиска дисциплина сосема неоправдано предвидува рок за наплата од 120 дена како максимален рок, што би значело дека дури и сите да го испочитуваат законското решение, просекот ќе остане ист – 120 дена, а тој е проблематичен. Тоа малите фирми не можат да го издржат. Јас не можам никако да го разберам тој дел од законското решение. Секое плаќање подолго од 30 дена е фактичко кредитирање. Ако некој сака кредит, треба да го бара од банка а не од своите добавувачи. Со вака смешно поставен рок од 120 дена, се уништуваат микро и малите фирми и се понижува банкарскиот систем бидејќи се развива „неформална“ кредитна активност каде посилниот пазарен субјект бара и може да добие од своите послаби добавувачи трговски кредит. Ова никако не може да донесе ништо добро за државата.

следува намалување на побарувачката и производството, ненаплатени побарувања и истовремено неплатени долгови, и завршуваат со активирање на имотот под хипотека, блокирана сметка и банкрот. Податоците од Народната банка покажуваат дека македонските фирми вкупно должат 5,1 милијарди евра,

а долгот на корпоративниот сектор за една година се зголемил за 5,5%. Најголем дел од долгот, односно 55,8% е кон нерезидентни кредитори, додека пак на домашните банки, фирмите им должат 42,7% од сумата. Со блокирана сметка пак, заклучно со мај годинава се евидентирани 40.194 фирми.

Капитал број 768 18.07.2014

22

www.kapital.mk

анализа

Србија Во 2008 година, во Србија се извезени македонски производи во вредност од 935 милиони долари, а во 2013 за само 270 милиони долари

Drasti^enot oz pad na izv ot vo region i (vo milion dolari) Грција Кај сите производи има пад на продажбата на грчкиот пазар, а зголемен е само извозот на железни и челични производи

Албанија Извозот на цемент во Албанија од над 4 милиони долари во 2008 година во 2013 веќе го нема

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

prepolov makedonski proiz Zo[to Makedonija gi gubi pazarite vo regionot?!

пишува:

Спасијка Ефтимоска

spasijka.eftimoska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Д

растичен пад на извозот во земјите од регионот бележи Македонија во последните пет години. Освен што извозот во овие држави се сведува на неколку производи, од 2008 година тој и паѓа, така што може да заклучиме дека македонските компании ги губат пазарите на Балканот. Како да се толкува поинаку фактот дека извозот во Србија е намален за четири пати, во Грција, Хрватска и во Косово за два пати? Зошто и како се случи Македонија толку многу да ги изгуби соседните пазари, на

Македонскиот извоз од 2008 до 2013 година во Србија е намален за четири пати, а во Грција, Хрватска и во Косово за два пати? Зошто и како се случи Македонија да ги изгуби соседните пазари? Проблемот е конкуренцијата, со која македонските производи тешко се справуваат. Бизнисмените се жалат и на намалени нарачки поради кризата, лоша наплата, локалпатриотизам... кои во 2008 година беа пласирани над 30% од македонскиот извоз, а лани одвај 20%? Проблемот е силната конкуренција, со која македонските извозници тешко се справуваат. Бизнисмените се жалат и на намалени нарачки поради кризата, лоша наплата, локалпатриотизам кој ги урива принципите на слободна трговија што произлегуваат од ЦЕФТА.... Експертите,

пак, сметаат дека потенцијалот за поголем извоз во земјите од регионот е огромен поради близината, добрите транспортни врски, кои овозможуваат обезбедување нарачки за брзо време, но и поради менталитетот, кој е сличен на македонскиот. Но, мора да се понуди конкурентен производ, што голем број држави го обезбедуваат и преку субвенции.

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

анализа

23

Бугарија Структурата на извозот во Бугарија е катастрофална и дури половина од извозот се руди на олово, бакар и цинк, значи суровина

935 Косово Во Косово најизвезуван производ се гасните масла, но пласманот од над 170 милиони долари во 2009 е сведен на 35 милиони долари во 2013

Хрватска Металуршките компании скоро ја изгубија Хрватска, каде во 2008 година имаа извоз од над 35 милиони долари, а во 2013 од одвај 15 милиони долари

552

536

Грција Србија

325 276 270 212

379 107

100 78

230 2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

ven izvozot na zvodi na balkanot Во истиот период, загубениот извоз на балканските пазари не е надоместен со други пазари. Да не е извозот од слободните економски зони, реално вкупниот извоз на македонски производи е драстично намален. Тоа го потврдува и Народната банка на Македонија. „Присуството на новите производни капацитети ја подобрува извозната концентрација на македонската економија според видот на производите што се извезуваат, и тоа со поголемо учество на производи со повисок степен на индустриска обработка. Така, учеството во структурата на извозот на машини, транспортни уреди и хемиски производи во минатите пет години постојано се зголемува. Од друга страна, постои одредено намалување на учеството на традиционалните извозни производи на македонската економија – железо, челик, метална руда, текстил, облека, обувки итн. Според одделни

земји, забележителен е растот на учеството на извозот во Германија, за сметка на намалувањето кон земјите од поранешна Југославија и Балканот. Сите овие земји (заедно со Италија) важат за традиционални трговски пазари на македонските претпријатија. Наспроти ова, структурното учество на извозот кон други земји, од Европа или од други континенти, не бележи поголеми промени во изминатите пет години. Оттука, може да се заклучи дека домашниот корпоративен сектор има скромна конкурентска моќ и релативно ограничен капацитет за директен настап на трети пазари“, анализира Народната банка на Македонија. Анализата на „Капитал“ покажува дека Македонија имала рекорден извоз во балканските земји во 2008 година. Од 2000 до 2008 година, пласманот на македонски производи на овие пазари постојано расте. Најмногу се извезуваат

Албанија

железни и челични производи, цемент, тутун, производи од гипс, вино, женски блузи. Од 2008 година наваму, овие пазари полека ги губиме.

Нема надеж за враќање назад

Најлошо стоиме со Србија, каде во 2008 година се извезени македонски производи во вредност од 935 милиони долари, а во 2013 година за само 270 милиони долари. Според официјалните податоци од Државниот завод за статистика, во 2008 година на српскиот пазар најизвезуван производ е засладена вода, односно сокови што не содржат овошје. Извозот на овој производ изнесува 25 милиони долари. Веќе во 2013 година овој производ воопшто не се појавува меѓу 10-те најизвезувани производи во Србија. Во минатата година, на српскиот пазар најмногу се извезуваа железни и челични производи во вредност од над 35 милиони долари.

Бугарија Косово Хрватска

Капитал број 768 18.07.2014

24

www.kapital.mk

анализа

Борис Хрисафов

Митко Јанчев

С

М

генерален извршен директор на Цементарница Усје

остојбата на пазарот е условена од низа фактори, кои се динамични и постојано се менуваат. Работите се променија особено по финансиската криза. Во однос на Албанија, мора да нотираме дека традиционално оваа земја беше нето увозник на цемент. Од 2008 година досега, Албанија почна да гради сопствени производствени капацитети, по што ние го редуциравме нашиот извоз на овој пазар, а од 2010 година воопшто не извезуваме. Кризата која започна во 2010 година дополнително ги влоши условите на пазарот, а Албанија стана и нето извозник на цемент. Вишокот на количини на цемент произведени во Албанија завршија на соседните пазари, со што албанскиот цемент го преплави и пазарот на Косово.

Присутни се и лековите, цевките, доматите, грозјето и цигарите. Обична минерална вода Македонија воопшто не извезува во Србија, додека на македонскиот пазар српските води се сеприсутни. Сопственикот на компанијата Кожувчанка, Митко Јанчев, вели дека српскиот пазар е недостапен за македонските води. „Македонските производители на вода генерално многу малку извезуваат вода во Србија. Тоа е само некој интервентен извоз на занемарливи количини. Иако, нашата вода е апсолутно поконкурентна

сопственик на Кожувчанка

акедонските производители на вода генерално многу малку извезуваат вода во Србија. Иако, нашата вода е апсолутно поконкурентна од српската, сепак тој пазар е непристапен за нас од многу причини. Србите не не сакаат многу, тешко може да се најде дистрибутер што сака да дистрибуира македонска вода, а во супермаркетите не доаѓа предвид да влезете. Генерално, извозот на вода од Македонија оди тешко. Ниту еден производител нема стратешки договор за извоз.

од српската, сепак тој пазар е непристапен за нас од многу причини. Србите не не сакаат многу, тешко може да се најде дистрибутер што сака да дистрибуира македонска вода, а во супермаркетите не доаѓа предвид да влезете. Генерално, извозот на вода од Македонија оди тешко. Ниту еден производител нема стратешки договор за извоз. Јас мислам дека бизнисот со вода е сепак локален. Да се транспортира вода на далечина поголема од 500 километри е нерентабилно. Може само ако некој глобален бренд влезе во македонска компанија, па потоа тој да ја дистрибуира македонската вода на други пазари“, смета Јанчев. Според него, интересни се арапските земји, каде нема вода, но и таму извозот оди тешко. „Во Либија лани извезовме 30 контејнери, но потоа трговецот ја прекина соработката. Друго е ако на државно ниво се склучи договор за извоз на вода во овие земји. Знам дека имаше такви иницијативи, но нас производителите никој не не контактираше“, истакнува Јанчев. Металуршките компании, пак, скоро го изгубија хрватскиот пазар. Железните и челичните производи доминираа во извозот во Хрватска во 2008 година, со над 35 милиони долари. А, во 2013 година овој извоз одвај достигнува 15 милиони долари. Намален е и извозот на вино, леб и пецива во Хрватска, кои исто така се меѓу 10-те најизвезувани производи во оваа земја. Единствено оди извозот на лекови, кој во минатата година достигна над шест

милиони долари. Вкупниот извоз во Хрватска лани изнесуваше 100 милиони долари, а во 2008 двојно повеќе - 230,5 милиони долари. И на албанскиот и на косовскиот пазар е се помал извозот на железни и челични производи. Во 2009 година, на пример, во Косово се извезени железни и челични производи во износ од 11,8 милиони долари, а во 2013 година за осум милиони долари. На албанскиот пазар, пак, лани овие производи воопшто не се меѓу најизвезуваните, туку се среќаваат само железни струганици и отпадоци од железо во вредност од над 13 милиони долари. За 25% е намален и извозот на масло од сончоглед, најизвезуваниот македонски производ во Албанија. Цементот, пак, кој пред шест години беше еден од најпродаваните македонски производи во Косово и во Албанија, сега се извезува во многу помали количини. Во Косово, во 2009 година е извезен цемент во вредност од над 24 милиони долари, а во 2013 година за само 12 милиони долари. Извозот на цемент во Албанија во вредност од над четири милиони долари во 2008 година во 2013 веќе го нема. Од Цементарницата Усје велат дека ова е резултат на состојбата на пазарот. „Таа е условена од низа фактори, кои се динамични и постојано се менуваат. Работите се променија особено по финансиската криза. Во однос на Албанија, мора да нотираме дека традиционално оваа земја беше нето увозник на цемент. Од 2008 година досега, Албанија почна да гради сопствени производствени капацитети, по што ние го редуциравме нашиот извоз на овој пазар, а од 2010 година воопшто не извезуваме на овој пазар. Кризата која започна во 2010 година дополнително ги влоши условите на пазарот, а Албанија стана и нето извозник на цемент. Вишокот на количини на цемент произведени во Албанија завршија на соседните пазари, со што албанскиот цемент го преплави и пазарот на Косово. Усје извезува цемент во Косово уште од кога е изградена фабрика во доцните 50-ти години на минатиот век. Пазарот во Косово растеше многу брзо по 2008 година како резултат на многу приватни

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

анализа инвестиции и, во последно време, големи инфраструктурни проекти. Денес, пазарот конечно ги чувствува ефектите од кризата, додека недостатокот на средства за толку потребната инфраструктура понатаму ги влошува пазарните услови. Дополнително, пазарот е преплавен со албански цемент по промените што настанаа на пазарот во Албанија и како резултат на одредени неефикасности на системите се уште има шпекулативни прекугранични бизниси, кои креираат нелојална конкуренција на пазарот на цемент. Како резултат на тоа нашата продажба во Косово опаѓа во последните неколку години. Ова се главните причини кои доведоа до значаен пад на извозот во регионот“, објаснуваат од Усје. На другите пазари во регионот Усје не продава. „Денес Усје продава цемент во Македонија и во Косово. Како и до сега, Усје вложува напори пред с$ да ги задоволи потребите на пазарот во Македонија со цемент со висок квалитет. Истовремено, се залагаме потрошувачите од Косово да бидат задоволни од нашиот цемент и ја следиме ситуацијата на овој пазар со цел да ги вратиме старите позиции“, велат од менаџментот. На албанскиот пазар добро се држи извозот на лекови, производи од гипс и на квасец, но нема раст. Во Косово, пак, најизвезувани производи се гасните масла и моторниот бензин, но количините се драстично намалени. Од над 170

милиони долари извоз на гасни масла во 2009 на 35 милиони во минатата година. Продажбата на моторен бензин, пак, е намалена од 55 милиони долари на 16 милиони долари. За двојно е намален и извозот кон Грција, од 536 милиони долари во 2008 година на 212 милиони долари во 2013 година. Во оваа земја најмногу извезуваме суров тутун, железни и челични производи, женски блузи, фероманган и мермер. Но, кај сите производи има пад на продажбата на грчкиот пазар. Во споредба со 2008 година, единствено е зголемен извозот на железни и челични производи. Лани е намален и македонскиот извоз во Бугарија, но не толку драстично како во другите балкански земји. Во 2008 година, извозот на бугарскиот пазар изнесуваше 379 милиони долари, а во минатата година 325 милиони долари. Но, структурата на извозот е многу лоша. Да не се рудите на олово, бакар и цинк, кои како суровина излегуваат од македонските рудници, македонскиот извоз во Бугарија ќе биде катастрофален. Во минатата година извозот на овие руди изнесува дури 167 милиони долари, што е половина од вкупниот македонски извоз во Бугарија.

На извозот му требаат и пазари и производи

Оваа состојба ги отсликува сите проблеми на македонскиот извоз. Надолниот тренд

25

покажува дека македонските компании тешко се справуваат со кризата од 2008 година и не само што помалку продаваат на пазарите во регионот, туку и во другите земји. Тоа што расте вкупниот македонски извоз се должи на извозот од фабриките во слободните економски зони. Од вкупниот извоз од 4,3 милијарди долари во 2013 година, дури 760 милиони евра отпаѓаат на извозот од зоните. Тоа, пак, го отвора вториот проблем на македонскиот извоз – лошата структура. Македонија извезува најмногу суровина и лон производство. Тоа го покажуваат и податоците за малиот нето-извоз од слободните економски зони. Тоа значи дека финансиските ефекти од извозот се многу мали. Сето ова повлекува сериозен проблем за домашната индустрија, која не се развива и не освојува пазари. „Капитал“ веќе анализираше дека индустриското производство е преполовено за 30 години, учеството на индустријата во БДП е сведено од 50% во 80-те години на минатиот век на 15% во 2012 година. Македонија стана евтина суровинска база, пред се, во аграрот. Текстилната индустрија се сведе на лон-производство. Останаа само фабриките во металната и кондиторската индустрија, како традиционални индустриски гранки во земјава. Сега се тука и фабриките од слободните економски зони, но тоа е повторно лон производство.

НАБАВЕТЕ ГО НОВИОТ LENOVO THINKPAD S540 сите поголеми IT ULTRABOOK! во малопродажни ланци. ИЗВОНРЕДНО МУЛТИМЕДИЈАЛНО ИСКУСТВО AMD Radeon HD 8670 2GB графика со JBL звучници

ThinkPad S540 I7-4500u Processor 8GB DDR3

1TB HDD 15.6” W FHD (1920 X 1080)

2,1 kg

57.390,oo ден. ЛЕГЕНДАРЕН THINKPAD ДИЗАЈН алуминиумска заштита на LCD екранот, агол на гледање до 180 степени.

INet ИНЕТ - АВТОРИЗИРАН ЛЕНОВО СЕРВИС

ЗАШТИТНИК НА ВАШИОТ DO УРЕД!

ЗА ПОВЕЌЕ ИНФОРМАЦИИ:

A: Атинска 12 - Скопје T: 02/ 3090.625 E: sales@inet.com.mk W: www.inet.com.mk

Капитал број 768 18.07.2014

www.kapital.mk

26 Интервју INTERview Групацијата Алфа Банка и American Express го продолжија договорот за соработка до 2019 година. За значењето на овој договор и какви се поволности можат да очекуваат клиентите на Алфа Банка во Македонија зборуваат Андреас Галатулас, главен изршен директор на Алфа Банка АД Скопје и Марио Клапсис, директор на бизнис секторот на American Express од Лондон.

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

27

Andreas Galatulas главен изршен директор на Алфа банка АД Скопје

Sekoga[ sme pred konkurencijata so inovativni proizvodi Нашето стратешко партнерство со брендот American Express н$ прави идеално поставени да одговориме на растечката потреба за безготовински плаќања на корисниците, кои с$ повеќе бараат удобен и безбеден начин да пазаруваат онлајн кај трговците. Нашето искуство ни кажува дека постои голем потенцијал за развој токму таму.

XX Како би ја опишале позицијата на Групацијата Алфа Банка на финансискиот пазар? Групацијата Алфа Банка е една од водечките групации во финансискиот сектор во Грција, со силно присуство на грчкиот и на меѓународните банкарски пазари. Матичната банка на Групацијата Алфа Банка била основана во 1879 година, од страна на Џон Ф. Костопулос. Алфа Банка е една од најголемите банки во приватниот сектор, со широка мрежа од повеќе од 1.000 центри за услуги во Грција и со една од највисоките стапки за адекватност на капиталот во Европа. Алфа Банка АД Скопје има предност што е дел од меѓународната банкарска Групација со обемно искуство во креирање иновативни и висококвалитетни производи и услуги, кои одговараат на променливите потреби на трговските друштва и на населението. Постојано се стремиме да ги предвидиме идните трендови и потреби на пазарот, со цел да бидеме чекор понапред од конкуренцијата.

XX Каква е позицијата на Алфа Банка АД Скопје на локалниот пазар? Алфа Банка АД Скопје е акционерско друштво основано и со седиште во земјата, и претставува подружница во целосна сопственост на Групацијата Алфа Банка. Нашата банка нуди висококвалитетни производи и услуги на домашниот пазар, вклучувајќи кредити за корпоративниот сектор, работа со

население, менувачки работи, локални и меѓународни плаќања. Алфа Банка АД Скопје има потенцијал да стане банка по избор на корисниците и понатаму да расте на домашниот пазар, главно поради воспоставениот кредибилитетот на Групацијата, иновативните производи и услуги што ги нудиме, и препознатливата професионалност на нашиот персонал. И покрај предизвиците на пошироката економска средина, најновите национални стапки на економски раст и севкупната деловна клима во земјата укажуваат на позитивни перспективи и даваат простор за оптимизам. Нашето стратешко партнерство со брендот American Express н$ прави идеално поставени да одговориме на растечката потреба за безготовински плаќања на корисниците, кои с$ повеќе бараат удобен и безбеден начин да пазаруваат онлајн кај трговците. Нашето искуство ни кажува дека постои голем потенцијал за развој токму таму.

XX Кои брендирани производи на American Express ги нуди Алфа Банка АД Скопје? Алфа Банка АД Скопје во моментов нуди три брендирани производи на American Express. Од нив две се кредитни картички: American Express® Green и престижната American Express® Gold кредитна картичка. Со ова корисниците на платежни картички добиваат финансиска флексибилност,

Капитал број 768 18.07.2014

28

www.kapital.mk

Интервју Аmerican Express картичките издадени од Алфа Банка АД Скопје нудат бројни придобивки и персонализирани услуги, вклучувајќи ја и програмата „American Express Selects“, која е онлајн-платформа каде што корисниците на картичката можат да избираат од стотици ексклузивни локални, регионални и глобални понуди. Овие специјално избрани понуди нудат широк спектар категории, вклучувајќи шопинг, јадење во ресторани, забава и патувања кај трговци во земјата и во странство.

комбинирана со пристап до специјално избрани локални и глобални придобивки и персонализирани услуги. На пример, American Express Gold картичката ги исполнува секојдневните потреби на финансиски одговорните корисници, кои имаат потреба од флексибилноста што ја нуди опцијата за револвинг кредитирање. Со опцијата за поврат на средства, секојдневното користење на картичката нуди уште поголема добивка - при што кај трговците соработници одреден процент од направениот промет се враќа на нивната картичка. Картичката исто така обезбедува пристап до локални и до глобални понуди преку програмата „Selects“, како и патничко осигурување и помош на пат. Картичката „Enter American Express Card“ е последната новост во нашето портфолио. Овој иновативен производ е единствена American Express платежна картичка на пазарот, која е безбедно поврзана со трансакциската сметка на корисникот, нудејќи финансиска контрола како и можност да се користат привилегии и поволности при секое купување. Корисниците на картичката добиваат поврат во парични средства од прометот направен кај избрани трговци, а исто така имаат пристап до локалните и до глобалните понуди од програмата

„American Express Selects“.

XX Каква е перцепцијата на пазарот за картичните производи на Алфа Банка АД Скопје? Постојано го прошируваме нашето портфолио на производи, фокусирајќи се на повеќе кориснички сегменти, исполнувајќи ги нивните потреби за плаќање. Акцентот е ставен на зголемување на бројот на кредитните картички на American Express низ целата земја. Во рамките на ова, го зајакнавме партнерството помеѓу Алфа Банка АД Скопје и American Express, обновувајќи го нашиот договор до 2019 година. Со обновувањето на ова партнерство, Алфа Банка и понатаму останува ексклузивен партнер на American Express на пазарот. Договорот ја потврдува нашата посветеност во обезбедување висококвалитетни производи и услуги. Како таква, искуството и иновативната технологија се вткаени во целиот опсег на производи, кои ги покриваат потребите на корисниците и даваат пристап до бројните поволности од светот на American Express. Главна карактеристика на сите три American Express картички, кои се нудат преку Алфа Банка АД Скопје, е повратот на средства и претставува придобивка што се добива со картичките.

XX Како би ја опишале позицијата на Групацијата Алфа Банка на финансискиот пазар?

American Express долго време е водечки бренд во глобалните платежни трансакции. Граден во период од повеќе од 160 години, брендот на American Express се издвојува од конкуренцијата, залагајќи се за безбедност, услуги и за лично препознавање. Ние сме најголемиот светски издавач на платежни картички според прометот и сме признати како најиновативна компанија во нашата индустрија. Конкретно во оваа земја, нашата компанија бележи присуство од 2007 година преку партнерството со Алфа Банка АД Скопје. Гледаме силен потенцијал тука, бидејќи побарувачката за безготовинско плаќање постојано се зголемува. Корисниците денес бараат највисок квалитет на стоки и услуги, и како таков, брендот на American Express е многу значаен. Преку нашето партнерство со Алфа Банка АД Скопје работиме заедно за да ја искористиме експертизата што стои зад брендот American Express за да создадеме привлечни производи за корисниците, користејќи уникатни програми, каква што е програмата „American Express Selects“, со цел да се понудат локално приспособени, привлечни производи на глобално ниво. Ги знаеме потребите на корисниците и се приспособуваме кон нив.

XX Зошто Аmerican Express стапува во партнерство со банките за издавање брендирани картички на Аmerican Express? Партнерството со водечки банки и

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

Интервју

29

Mario Klapsis

директор на бизнис секторот на American Express Лондон

Brendot na American Express gi zadovoluva i unikatnite potrebi na korisnicite со финансиски институции е клучен елемент на глобалната стратегија за раст на брендот Аmerican Express. Од 1997 година, Аmerican Express има склучено соработка со избрана група водечки банки и финансиски институции низ целиот свет за издавање брендирани производи на Аmerican Express и поврзување трговци во трговската мрежа на Аmerican Express. Вообичаено, тие се вбројуваат во водечките лидери на своите локални пазари, какви што се Citibank во САД, Nedbank во Јужна Африка, Lloyds Bank во Обединетото Кралство, Алфа Банка во Грција, Албанија и тука. Преку банкарските партнерства, ние можеме да го зголемиме бројот на трговци на нашата мрежа што го нудат брендот Аmerican Express и да го зголемиме бројот на картички на пазарот. Со овие партнерства треба да ги насочиме корисниците на картички, кои прават поголем волумен на трансакции, кон нашите трговци и така да се зголеми севкупната прифатеност на брендираните картички на Аmerican Express од страна на трговците. Денес имаме склучено 148 партнерства на повеќе од 160 пазари.

XX Можете ли да ни дадете повеќе информации за програмата „Selects“? Аmerican Express картичките издадени од Алфа Банка АД Скопје нудат бројни придобивки и персонализирани услуги, вклучувајќи ја и програмата „American Express Selects“. „American Express Selects“ е онлајнплатформа каде што корисниците на картичката можат да избираат од стотици ексклузивни локални, регионални и глобални понуди. Овие специјално избрани понуди нудат широк спектар категории, вклучувајќи шопинг, јадење во ресторани, забава и патувања кај трговци во земјата и во странство. Секоја од брендираните картички на American Express издадени од страна на Алфа Банка АД Скопје – American Express Green, American Express Gold и Enter American Express - им нудат на корисниците автоматски пристап до програмата „Selects“. Програмата „Selects“ е одличен пример за уникатните придобивки што ги нудат

картичките American Express. Веруваме дека опцијата за ексклузивни понуди „Selects“ е позитивна за нашите клиенти и на овој пазар, бидејќи тие ќе бидат во можност да ги уживаат сите поволности кога ја користат нивната American Express картичка.

XX Можете ли да ни кажете нешто повеќе за вашето партнерство со Алфа Банка АД Скопје? Нашето партнерство со Алфа Банка АД Скопје ја одразува нашата стратегија за партнерство со „најдобриот од најдобрите“ во однос на финансиските институции. Алфа Банка АД Скопје одлично ја извршува својата работа во однос на зголемувањето на базата на корисниците на картички на American Express, како и проширувањето на мрежата на трговци во земјата. Ние сме презадоволни од соработката со нив и од поддршката во испорачувањето производи со супериорна вредност, кои се привлечни за нивните корисници. До неодамна, работевме со Алфа Банка АД Скопје на лансирањето на картичката Enter American Express, иновативен производ што им нуди на корисниците финансиска контрола,

како и можност да добијат награди и привилегии со секојдневните купувања. Нашето партнерство со Алфа Банка АД Скопје продолжува и станува сè посилно. Уверени сме дека заедно ќе продолжиме да овозможуваме дополнителна вредност за корисниците во иднина.

Капитал број 768 18.07.2014

30

www.kapital.mk

анализа

Zo[to zadrugite ne mo@at da za@iveat vo Ma

Zemjodelcite saka da se zdru@at, ama da si ima svoj esap

1,8

хектари земја во просек користи едно земјоделско стопанство

2,1

добиточни единици има секое земјоделско стопанство

пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

М

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

акедонскиот земјоделец е минорен. Поседува 1 хектар земја, 2 свињи и половина трактор. Притоа половина од произведеното во своето земјоделско стопанство го троши за да се прехрани, а остатокот се труди да го продаде по што е можно повисока цена. Сам, мал и најчесто слабо информиран, индивидуалниот фармер или производител на храна не е во позиција ниту да постигне поволна цена при набавка на репроматеријал,

1

хектар земјоделско земјиште користат 58,2% од сите стопанства

0,5

трактори по стопанство, од кои поголемиот дел се двоосовински трактори

ниту да профитира од продаденото производство. Ете тоа е генералната слика во македонскиот аграр, која не можат да ја разубават ниту милионските субвенции. Ова се факти. Тешко дека во скора иднина ќе се променат. Кое е решението за малите земјоделци чии слаби точки се лоцирани во пласманот, трошоците и модернизацијата на производството на храна? Бројните проекти во областа на агро-бизнисот финансирани од странски организации во Македонија, без разлика на слабите резултати на терен, сите без исклучок завршија со заклучок дека единствениот спас на земјоделците е во здружувањето! Иако, терминот “задруга“ на прва асоцира на претходниот систем кога земјоделците ја обединуваа, колективизираа земјата, денешната форма на задругарство, чија што

2,6

лица во просек се ангажирани по земјоделско стопанство

правна рамка беше заокружена пред точно една година, базира на клучните економски цели во земјоделието подобра преговарачка позиција при набавка на поевтини репроматеријали и постигнување повисока цена при продажба на производите. Во Македонија во моментот има 15 регистрирани земјоделски задруги, од кои две имаат над 20 членки, а останатите се од помал обем. Претседателот на Македонската Асоцијација на земјоделски задруги, Менде Ивановски, производител на јаболки и еден од членовите на ресенската задруга на јаболкопроизводители, Рес-Ком, е дециден дека расцепкани земјоделците не можат да бидат успешни. Но, тие пак што се здружени во некоја од постојните задруги не треба да очекуваат чуда. За да ги почувствуваат бенефитити од

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

анализа

akedonija?

aat sekoj p 170.885 земјоделски стопанства има во Македонија

55%

од индивидуалните земјоделски стопанства трошат повеќе од половина од производството за сопствена потрошувачка

здруженото делување треба да почекаат барем пет години, дециден е Ивановски. Кога го прашавме што за 24-те членки на Рес-Ком значи членувањето во оваа задруга, тој е конкретен: “Сите земјоделците во Македонија, освен тутунарите имаат проблем со пласман на својот производ. Тоа е најтешката работа, слаба точка на македонското земјоделско производство. Истиот проблем го имавме и ние, производителите на јаболки во Ресен што ни беше главниот мотив да се здружиме со цел да ги намалиме трошоците и да обезбедиме поголеми количини за пласман на пазарот“, објаснува Ивановски. Пример, тој индивидуално на пазарот може да понуди 200 тони јаболка, количина со која не е во позиција да ја диктира цената на купувачот со кој што преговара. Но, сега како претставник на

31

Додека експертите укажуваат дека задругарството е сигурен билет за зголемување на приносите, и еден од начините преку кој македонските земјоделци ефикасно ќе се подготват за конкурентниот европски пазар, земјоделците тешко прифаќаат вакви идеи. Засега функционираат 15 земјоделски задруги, од кои неколку се поголеми, кои веќе ги чувствуваат бенефитите - поевтини репроматеријали и повисока откупна цена! задругата може да понуди 2,5 милиони килограми јаболка. Оваа количина им овозможила на членките на задругата минатата година да извезат поголема количина за Италија и тоа по повисока цена од просечната постигната минатата година. Задругата гарантира за квалитетот и здравствената исправност на производите. “Сега разговараме со турска компанија која е заинтересирана за откуп,но ни бараат исполнување на Глобалгап стандард, кој што индивидуално никој не може да го има. А нашата задруга го има. Сакам да кажам дека допрва одделните производители ќе ги увидат предностите од здружувањето во задруги затоа што секако се соочуваат со високи цени на репроматеријалите, неможноста да го пласира родот и да постигне поволна цена“, дециден е тој. Ако државата ни даде и механизација ќе бидеме во уште поповолна ситуација. Пет години се минимум период кој што треба да помине за членовите да ги почувствуваат придобивките од задругарството и да се уверат во нивната ефикасност. “Деновиве ќе имам средба со заинтересиран купувач од Грција, кои не сакаат да преговараат со секој од нас поединечно, туку со еден човек“, вели Ивановски. Освен тоа, при набавката на пестициди и инсектициди, кои се доста голема ставка во нивното производство, успеале да ги намалат цените за најмалку 10%, на задоволство на сите членки. Но, иако Законот за земјоделски задруги дефинира повеќе поволности за задругите, почнувајќи од обезбедување плата за менаџерот на задругата во рок од пет години, до покривање на 90% од трошокот за набавка на земјоделска механизација, задругарите укажуваат и на конкретни пропусти кои во голема мерка влијаат на намалување на мотивацијата за здружување. “Целата недефинираност и неусогласеност на законските процедури не дозволуваат задругарството да профункционира како што треба. Најголем проблем е што индивидуалните земјоделци се оданочуваат со 2% данок на доход, додека задругите се оданочуваат со даночна стапка од 10%. И едните и другите се занимаваат со земјоделство. Произведуваат ист производ, а данокот е различен. Од друга страна, индивидуалните земјоделците немаат обврска да водат сметководствена евиденција, додека задругата мора да го евидентира прецизно секој денар на кој што ќе плати данок“, укажува Ивановски на

Зоран Коњановски

заменик министер за земјоделство

Б

енефитот од задругарството е повеќекратен, најмалку пет отсто пониски цени на репроматеријалите, поголема финансиска поддршка. Ако задругата е од помал обем, членовите ќе добиваат 7,5 % повеќе субвенции во однос на останатите земјоделци или до 15 % повеќе ако задругата е од поголем обем. Доколку, пак, задругата аплицира за набавка на земјоделска механизација, државата ќе покрие до 90% од трошоците или до 20 отсто за наводнување.

Менде Ивановски Македонска Асоцијација на земјоделски задруги

Ц

елата недефинираност и неусогласеност на законските процедури не дозволуваат задругарството да профункционира како што треба. Најголем проблем е што индивидуалните земјоделци се оданочуваат со 2% данок на доход, додека задругите се оданочуваат со даночна стапка од 10%. Од друга страна, индивидуалните земјоделците немаат обврска да водат сметководствена евиденција, додека задругата мора да го евидентира прецизно секој денар на кој што ќе плати данок. проблемот за кој што веќе разговарале со директорот на Управата за јавни приходи.

Не е се така идеално

Информацијата дека во рок од еден месец откако се објави првиот оглас

Капитал број 768 18.07.2014

32

www.kapital.mk

анализа Долгата историја на задругарството во Македонија

И

на 15 декември минатата година за рефундирање на 90% од трошоците за земјоделска механизација, експресно се формираа осум задруги и сите аплицираа за користење на оваа XX Плата на менаџерот на бенефиција, укажува на тоа дека задругата во рок од пет мотивите за формирање на задруги не години. Средствата се се секогаш искрени. рефундираат по една година од Затоа, Ивановски сметам дека не треба функционирањето, а дотогаш да се брза со реализација на оваа платата ја финансираат од мерка, затоа што нејзината евентуална сопствени средства злоупотреба ќе има долгорочни негативни последици врз заживувањето XX 20% поголема субвенција за на овој концепт. Тој смета дека прво осигурување на насадите. Ако треба да се види колку задругата работи регуларно се добиваат 60%, успешно пред да и се дозволи да ја задругите добиваат 20%... Иако користи оваа мерка. оваа мерка е доста поволна, На терен, меѓу земјоделците отпор кон тешко одат преговорите со задругарството нема. Но, дефинитивно осигурителите и засега нема има ограничувања кои произлегуваат големи ефекти од истата од менталитетот “да видам вие што X X 90% од средствата за набавка ќе направите, па јас ќе се вклучам“. на земјоделска механизација ги Секогаш се чека на позитивното искуство покрива државата. Досега нема на другите, што до некаде го успорува издадено ниту едно решение процесот на здружување. Несомнено за покривање на трошоците за дека голем дел од земјоделците земјоделската механизација. се и недоволно информирани. При неодамнешната посета на екипата на “Капитал“ на овчеполското намери, па треба да село Дурфулија се уверивме направиме механизми дека земјоделците слушнале за да не дојде до а н за можноста за формирање о т тво о во и злоупотреба на с задруги како форма да д о д системот“, вели л в обезбедат поголема количина роиз мас ија о од пслиновоортугалги Ивановски. ма ја и П задру Инаку, Програмата за и у н к а е финансиска поддршка Шп п р на руралниот развој за 2014 година вклучува од производството на млечните и мерка „Економско производи во Германија се одвива здружување на о н преку задруги ви а земјоделски а н о в твот дви стопанства водслија се оги з и за заедничко о и евентуално подобра продажна р туга адру п д о По р ек у з вршење на цена, но сметаат дека за тоа о р в п земјоделска се потребно многу документи и дејност“ за која средства, кои тие ги немаат. се обезбедени “Почетоците се тешки. Додека сите 15.000.000 денари (24.400 очекуваат да ги видат резултатите, ќе евра) наменети за: основање и има и негативни размислувања. Јас функционирање на земјоделски задруги, сум свесен дека и дел од постојните за организирање на информативни регистрирани задруги не се со искрени

Каква помош добиваат земјоделските задруги?

70%

60%-70%

15%

сториски гледано во светот постоело задружно движење во од средината на 19-от до средината на 20-от век но не како идеологија туку како спонтан стремеж на самите индивидуални селски или малите градски производители, па и на потрошувачките семејства за заштита од профитите на трговијата или од камати на банкарството. Така се формирале набавнопродажни, кредитни, станбени и потрошувачки кооперативи. Здружувањето се вршело исклучиво доброволно макар што често било пропагирано и од страна на некои државни органи. Но, движењето замрело само по себе поради тоа што се покажало стагнантно, односно не можело да им парира на новите деловни методи, на новите технологии и на концентрацијата на стопанисувањето. На крајот на 1950 година во Македонија постоеле 947 селски работни задруги кои во просек располагале со 386 хектари. По брзото расформирање на задругите почнувајќи од 1953 годин, во 1956 постоеја само 55 такви задруги кои просечно поседувале по 90 хектари земја. Селските работни задруги не ги дадоа очекуваните резултати. Формирањето релативно крупни колективни имоти не беше доволно за постигнување на основните економски ефекти. Напротив, приносите по хектар се намалија во однос на претходните приноси кои ги правеа малите приватни имоти. Неуспехот се должеше на неподготвеноста на селаните да влегуваат во такви задруги, несредената внатрешна организација на задругите и нивната слаба техничка опременост со земјоделска механизација. Извор –“Стопанството на Република Македонија 1945-1990“, Никола Узунов

и промотивни активности за земјоделски производи; помош при осигурување и инвестиции за набавка на земјоделска механизација со 90% од нејзината вредност. Во наредниот период 2015-2018 година, финансиската поддршка ќе биде надополнета и со советодавни услуги во период од две години, а ќе ја спроведуваат овластени научни или образовни институции со посебни модули, со цел да се стимулира формирањето на задруги и подобрувањето на организаторските, маркетиншки и претприемачки способности на менаџерите на земјоделските задруги.

ПОКАНА На 18 септември 2014 година (четврток) во просториите на НБРМ, на 8. кат, со почеток во 14 часот, ќе се одржи 14. сесија на Клубот на истражувачите.

Ве молиме доколку сакате да презентирате Ваш работен материјал на оваа сесија на Клубот на истражувачите, да н$ известите најдоцна до 1 септември 2014 година (понеделник). Се надеваме дека ќе побудиме интерес кај Вас и кај Вашите колеги за учество на Клубот на истражувачите. Ве молиме Вашето присуство на оваа сесија на Клубот на истражувачите да го потврдите најдоцна до 15 септември (понеделник) 2014 година на тел. +389 2 3298 110; електронска пошта: kontakt@kapital.com.mk Клубот на истражувачите е формиран во јули 2011 година, во рамки на активностите за поддршка на развојот на истражувачката и аналитичката работа. Овој клуб е отворена платформа за презентација и дискусија на научно-истражувачки трудови, особено во доменот на монетарната политика и макроекономијата. Согласно со досегашната практика, сесиите на Клубот се одржуваат на тримесечна основа, во март, јуни, септември и во декември. Народната банка има отворен повик до истражувачите за поднесување сопствен труд до Клубот, вклучително и на оние што се во работна верзија. Заради понатамошно промовирање на Клубот на истражувачите и проширување на составот на учесниците, објавуваме покана до сите аналитичари и истражувачи од научно-образовните институции, финансискиот и нефинансискиот сектор, за редовно учество на неговите следни сесии, како дискутанти или како слушатели. На овој начин се овозможува квалитетна и отворена дискусија меѓу истражувачите, носителите на политиките, аналитичарите од финансиските институции и другите учесници. Исто така, преку размената на мислења се обезбедува унапредување на научно-истражувачката работа во земјата. Зачленувањето во клубот е од отворен карактер, за што подетаљни информации можете да видите на следнава врска: www.nbrm.mk/Клуб на истражувачи.

Капитал број 768 18.07.2014

34

www.kapital.mk

политика

Бесими бара преговори за забрзување на реформите

Р

еформите во Република Македонија не се спроведуваат само за започнување на преговорите, туку за подобрување на животниот стандард на граѓаните и особено дека истите би добиле значително на интензитет доколку Советот на ЕУ конечно донесе одлука за почеток на пристапните преговори со Република Македонија“. Ова го истакна вицепремиерот за евроинтеграции, Фатмир Бесими по средбата со директорот на

Директоратот за проширување на Европската комисија, Александра Кас Грање во Брисел. Според соопштението од Секретаријатот за европски прашања, на состанокот се разговарало и за последните политички случувања во земјата, како и за следните чекори на новата Влада. На средбата, Бесими уште еднаш потенцирал дека Европската интеграција останува врвен приоритет.

> БРОЈКИ

5

Нови споменици ќе се постават на локации од левата страна на реката Вардар во Скопје, кои се донација на „Здружението за духовно обединување на СетинциПопадинци и Крушоради од Лерин во Македонија“

300

илјади евра парични средства како субвенции доби Јавното претпријатие „Паркови и зеленило“ од Градот Скопје за покривање на тековните загуби и покривање на трошоците од градскиот пајтон

11,056

барања за азил во ЕУ пристигнале од Македонија, што ја рангира Македонија на петтото место на листата земји со најмногу баратели на азил во Унијата

facebook 1

2

3

Vlatko Vasilj

И Велес е далеку ако одиш пеш. Ама бар се исплати. #патарини

Saša Pavlović

Točno e, ova e zemja so ednakvi možnosti za site, SDSM go upropastija 20itot, DPMNE 21ot vek. Poštovanje.

Sead Džigal

Заврши #свецко а уште цели две недели до концертот на Цеца, што ли ќе правиме?

Нуланд сепак пренесе силна порака

Vo dr@ava vo koja so@ e vo pra[awe, borbat korupcijata e vtor p пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

С

илната реторика која одекна од Хрватска, по посетата на американскиот помошник на државниот секретар за Европа и Евроазија, Викторија Нуланд силно ја разочара македонската јавност, која очекуваше ист или најмалку сличен тоналитет за време на посетата на официјално Скопје, а доби, како што

јавноста коментира, само тапкање по рамо. По средбата со премиерот Никола Груевски, Нуланд, освен потврдата дека САД е стратешки партнер кој силно ја поддржува ЕУ и НАТО интеграцијата на Македонија, изјави: „ Ние одамна ја поддржуваме визијата на интегрирана Македонија. Вие имате посебна одговорност тука во регионот да станете пример за тоа како албанската и македонската заедница заедно живеат во мир и просперитет. За тоа треба многу работа, можности за двете страни. Ги охрабруваме двете страни да работат заедно, да воспоставите златна средина

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

бум-трес Меркел со многу комбинации, но ниедна добитна за името

С

порот со името помеѓу Македонија и Грција е товар за сите, но оптимист сум дека може да се најде решение. Ова го изјави германскиот канцелар Ангела Меркел на состанокот на лидери од „Брдо-Бриони процесот“, што се одржа во Дубровник. Таа пред учесниците рече дека размислувала за сите можни комбинации за името, но дека не постои ништо повеќе што може да се измисли. Токму затоа рече дека не може да се очекува дека компромисот ќе заврши со среќен крај за сите. „Кога сите се еднакво незадоволни, тоа е фер компромис“, вели таа и додадеа дека мора на некој начин да се постигне Македонија да стане членка на НАТО и на ЕУ.

Силната реторика која одекна од Хрватска, по посетата на американскиот помошник на државниот секретар за Европа и Евроазија, Викторија Нуланд ја разочара македонската јавност која очекуваше сличен тоналитет и во Скопје. Но оваа „мека“ изјава на Нуланд само потврдува дека американската дипломатија многу добро го познава регионот и прашањата кои треба да се приоритет на листата на политичарите за понатамошен напредок на овие држави

@ivotot ta so prioritet! за овој регион, за мирот, безбедноста, хармонијата, меѓуетничката соработка и единство, така што Македонија ќе стане посилна“, рече Нуланд. Само два дена претходно, Нуланд даде многу поинаква дијагноза за Балканот. На форумот „Хрватска 2014“ коментирајќи ги државите од Западен Балкан Нуланд изјави: „Европа не може да биде цела кога клептократите ги третираат нивните држави како извор на профит за нив и за нивните пријатели. Не може да биде слободна кога изборите се манипулираат, кога слободните медиуми се замолчуваат

и кога малцинствата се под закана. Не може да има мир кога корумпираните политичари се служат со политички, економски и судски закани за да се задуши опозицијата и за да ги опљачкаат нивните граѓани“, изјави Нуланд. Со ваквата „омекнатост“ од Дубровник до Скопје, американската дипломатија само потврдува дека многу добро го знае регионот и ги знае прашањата кои треба да се приоритет на листата на политичарите за понатамошен напредок. Така, оваа „мека“ порака од САД, не е ништо друго, освен порака дека во држава во која се уште соживотот е клучно прашање, корупцијата и владеењето на правото се прашања кои треба да добијат приоритет подоцна. Оттука, коментарите за посетата како „нула од Нуланд“, или ништо ново од САД, не значат ништо друго освен потврда за тоа колку стагнира Македонија во однос на надминување на клучното прашање кое се гледа како „темпирана бомба“, не само во земјава, туку и во регионот. Или гледано низ призмата на изјавата дадена во Дубровник, колку Македонија е далеку од Хрватска во која борбата против клептократите е врвен приоритет.

35

Кочо Данај

лидер на Листа за природна Албанија

акедонија е мртва М следна е Србија. С$ ќе беше во ред ако Данај беше уште еден политичар што „тресе зелени“. Но, тој е и историчар

Коце Трајановски

градоначалник на Град Скопје:

ема да вработувам, Н само сакам да го проверам интересот

кај невработените?! Сред јули стигна првоаприлска шега од градскиот татко објаснувајќи ги причините зошто распишал оглас за пројавување јавен интерес

Љубе Бошковски

поранешен министер за внатрешни работи

реме е и јас да В направам едно селфи. Затворската казна

очигледно не му ја „убила“ смислата за хумор на Бошковски, кој со овој потег го дочека новото судско преслушување за случајот „Ровер“

twitter 1

Ването@van3to

2

ЈБургунди@jburgundi58m

3

Озрачен@tode1514

Немојте да лажете дека царот е гол. Народот е гол.

Какво време дојде скоро и да не постои разлика помеѓу праведен и приведен!

Што ќе ти е мозок кога имаш партиска книшка

Капитал број 768 18.07.2014

36

www.kapital.mk

политика

Со опозиција надвор од парламентот и со „спро

Kade zavr[uva poli a kade po^nuva bezb kriza za Makedonij

пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

Игор Бансколиев

П

реговори за техничка влада со опозиционерите нема да има и доколку цената за тоа биде губење на препораката за почеток на преговорите

со ЕУ во есенскиот извештај - оваа јасна порака на премиерот Груевски до лидерот на СДСМ Зоран Заев отвори многу дилеми за тоа како ќе се развива ситуацијата на македонската политичка сцена во наредниот период и за сценаријата коишто јавноста може да ги очекува. Груевски навистина изјави дека е подготвен да разговара за сите други барања на опозиционерите, но ако се има предвид дека токму околу барањето за формирање на техничка Влада Заев го конципираше целиот свој

модел на однесување со неприфаќање на изборните резултати и освоените пратенички мандати, тогаш јасно е дека кризата која ја тресе македонската политика ќе мора да биде решена со компромиси на двете страни. Она што дополнително долева масло на огнот и отвора разни сценарија за развој на случувањата се протестите против пресудата за случајот „Монструм“. Неприкосновеното право на протест на македонските граѓани беше поматено во црнилата на зелените знамиња и радикално –исламистичките повици, но

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

политика

отиставени“ партии во Владата

liti^kata, zbednosnata ja?

пред се на дивеењето и вандализмот којшто разјарената толпа го примени врз полицијата. Сето ова беше доволно за и најголемите скептици во македонското судство и правдина да стават прст на чело со коментар дека ако една неправда треба да се надмине со друга, тогаш сигурно е дека како држава ништо не сме добиле... Две прашања се отворија со овие настани – прво кој со години и децении работел на девалвирање на македонската правда за сега секоја пресуда да биде дочекана со скепса и

револт кај граѓаните, и второ – дали само недовербата во судството кое и според сите извештаи на Стејт Департментот и на Европската Комисија е далеку од независно, беше причина за протестите (кои не беа само во Скопје, туку и во Тетово, Кичево, Струга, Гостивар, Брисел, Приштина и.т.н) или во прашање се некои групи со скриени мотиви (за кои јавно говори лично премиерот), а кои имаат цел да ја дестабилизираат земјата. Но и да е така, повторно на тест е државата и институциите на системот кои не треба само да детектираат, туку

37

Парламент без опозиција е криза сам по себе во нормални демократски држави, но колку во млади и нецелосни демократии тој може да биде само уште една нишка што недостасува во линијата на одбраната од антидржавните елементи? Конечно – која е поврзаноста на двете кризи, онаа со вонинституционалното дејствување на најголемата опозициска партија и онаа која главната партија во албанскиот политички блок ДУИ ја држи „на конец“ со заканите дека во секое време може да излезе од Влада, но и да предизвика општ хаос.... На крај сите овие прашања се адресираат до партијата којашто освои мнозинство гласови на последните избори и доби мандат за формирање на нова Влада – ВМРО – ДПМНЕ, која треба да одговори што и како и се случува на државата додека власта е под нивна палка? и да превенираат постоење на такви групации... Секако тука се и прашањата колку во овие настани има улога регионалниот тек на политиките во земјите од соседството, ако се има предвид дека уште во мај високи дипломатски извори од сега веќе поранешната бриселска администрација за „Капитал“ најавија дека во јуни Албанија ќе добие кандидатски статус, што на овој или оној начин, ќе резултира со криза во Македонија. (да не заборавиме дека Србија доби датум за преговори) За ваква ли криза зборуваа? И каде во Македонија завршува политичката, а каде почнува безбедносната криза? Парламент без опозиција е криза сам по себе во нормални демократски држави, но колку во млади и нецелосни демократии тој може да биде само уште една нишка што недостасува во линијата на одбраната од антидржавните елементи? Конечно – која е поврзаноста на двете кризи, онаа со вонинституционалното дејствување на најголемата опозициска партија и онаа која главната партија во албанскиот политички блок ДУИ ја држи „на конец“ со заканите дека во секое време може да излезе од Влада, но и да предизвика опше хаос.... На крај сите овие прашања се адресираат до партијата којашто освои мнозинство гласови на последните

Капитал број 768 18.07.2014

38

www.kapital.mk

политика СДСМ се враќа во Собрание во сите сценарија!?

Две прашања се отворија со овие настани – прво кој со години и децении работел на девалвирање на македонската правда за сега секоја пресуда да биде дочекана со скепса и револт кај граѓаните, и второ – дали само недовербата во судството кое и според сите извештаи на Стејт Департментот и на Европската Комисија е далеку од независно, беше причина за протестите или во прашање се „групи кои имаат цел да ја дестабилизираат земјата“? избори и доби мандат за формирање на нова Влада – ВМРО – ДПМНЕ, која треба да одговори што и како и се случува на државата додека власта е под нивна палка?

Зошто не е точно дека „преговори за техничка Влада нема да има и по цена на препораката од ЕУ“? Висок партиски функционер од ВМРО ДПМНЕ за „Капитал“ брифира дека стравувањата околу ескалирање на демонстрациите се нереални: „Ќе се смири сето ова. Во ред е граѓаните да го изразат тоа незадоволство, но мора да биде јасно дека тука се работи за одлука на суд, судот е независна власт, а пресудите ги носи според закон без разлика за кого се работи. Она што пречи е што многу јасно се гледа дека постојат одредени групации, не би навлегувал сега кои се тие, коишто ги злоупотребуваат протестите за нивни сопствени цели “ вели тој. Во врска со односите со СДСМ и преговорите за решавање на

политичката криза, тој вели: „ Има притисок и има сценарио да се чека последен момент, за со странски притисок СДСМ пред извештајот да ги добие своите барања, но нема да дозволиме тоа да се случи. Зошто би дозволиле техничка Влада? Зошто сега би имало избори? Само што бевме на гласање и избирачите одлучија кому веруваат. Сите овие сценарија се само во главите на некои политичари. Ние ја имаме довербата од граѓаните и тоа е тоа“. Но, истиот Функционер вели и дека нема да биде сеедно доколку се изгуби препораката од Европската Комисија. Во таков случај, тој очекува седнување на маса меѓу Груевски и Заев во октомври, но пред тоа секако дека ќе има интензивен притисок однадвор за поскоро решение: „Да се изгуби препораката воопшто не е едноставно. Не мислам дека ќе дозволиме нешто такво“ вели тој. Информацијата дека постои идеја можниот компромис да биде всушност договор за датум пред идните избори на кој би се формирала техничка влада (на пример да се договорат дека на два или три месеци пред новите избори ќе има техничка влада, што може да значи дека следните избори би биле и после 4 години) тој ја коментира како точна, но додава дека имало силен внатрепартиски притисок кој сугерирал дека никакво прифаќање на техничка влада во која и да е временска точка од владеењето не е прифатливо. Но, во секој случај, доколку навистина препораката за членство на Македонија во ЕУ биде доведена под прашање само поради овој момент, никој не очекува дека нема да има преговори на СДСМ и ВМРО – ДПМНЕ, туку дека напротив ќе следуваат се поинтензивни обиди кумувани од страна за побрзо изнаоѓање на решение...

А во меѓувреме власта ќе тактизира со оставките на опозициските пратеници до септември, а потоа , оние што ќе останат на нив, ќе бидат и констатирани. Лиерот на опозицијата Зоран Заев е дециден, дека без техничка влада на дневен ред нема разговори и продолжување на дијалогот, но тој никогаш не споменал за кои избори мисли и дали можеби компромисот ќе лежи токму во одлагањето на техничката влада... „Барањето за техничка влада е во интерес на државата и на слободното изразување на волјата на граѓаните на избори.“ вели Заев. Медиумите пренесоа минатата недела дека тој на средба со актуелните пратеници во оставка на која ги информирал за средбата со Груевски, побарал поактивна работа на терен и најавил дека неговите очекувања се дека по 15 август со посреднишво на меѓународниот експерт, можно е нова средба и продолжување на дијалогот меѓу власта и опозицијата. Пратеничката група во оставка, добила задолженија да ги следи будно законите во собрането и биле поделени во комисии, што според дел од пратениците, се толкува како чекор кон парламент во сенка, а според други подготовка за враќање во законодавиот дом во септември. Според истите извори дека од пратениците ја критикувале стратегијата на раководството, иако според официјалното соопштение раководството добило безусловна поддршка за нивните политики. Она што е може да се заклучи по сите изјави на релевантните политички фактори во овие моменти е дека враќањето на СДСМ во Парламентот и тоа како ќе биде тема во месециве што следат, а ако се суди по брифинзите од сите страни, во сите случаи СДСМ ќе биде вратена во Собранието, со тоа што поентата на партијата ќе биде да добие претходно колку што може повеќе.

Лицемерието на политиките на Ахмети

Она што секако е за анализа е и врвната небулоза во целата приказна – позицијата на лидерот на ДУИ, Али Ахмети, за која и пишувавме во минатиот број. Партијата е на власт речиси непрекинато од 2001та... Партијата има свои луѓе низ целиот систем (вклучувајќи на челната позиција на Министерството за правда) и сосе сето тоа ДУИ се приклучи на протестите за случајот Монструм со барање случајот да бил вратен во првостепена постапка... Тука некаде се појавија и старите закани дека ова ќе влијае на коалицијата и дека ДУИ во секое време може да излезе од Владата. Дополнително, и самите изјави на лидерот Али Ахмети уште во очи на формирањето на новата Влада дека ако наесен Македонија не добие покана за членство во НАТО на Самитот во Кардиф ДУИ ќе ја напушти Владата. Настрана што шест години пред секој Самит и на ЕУ и на НАТО, ДУИ ја турка оваа теза која постојано се покажува како апсолутна

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

политика

39

Без разлика што премиерот вели дека и по цена Македонија да ја изгуби препораката за членство тој нема да разговара за техничка Влада со Заев, партиски извори за Капитал велат дека притисокот од надвор и врз власта и врз опозицијата е толку голем, што многу наскоро може да се очекува нова ваква средба... Дали и таа ќе биде само за „чекирање“? лага, овој пат целиот театар е зачинет и со нови меѓуетнички искри во светлото на оганот за „Монструм“. Но, партиски извори од ДУИ велат дека тезите за напуштање на коалицијата се нереални и дека многу често тие не ни излегуваат од нивната, туку од кујните на другите партии: „Зошто би ја напуштиле Владата? Лидерот кажа дека очекува оти предметот ќе биде разгледуван и од

Апелација. Не треба да се дејствува емоционално, туку многу рационално. Има време и ќе ги разгледаме сите опции, но нашите гласачи не избраа за водачи и ние имаме одговорност пред нив“ вели тој за „Капитал“. Она што ниту ДУИ, ниту нивниот коалициски партнер не го одговара е прашањето дали и колку се свесни оти со овие теми се гази на тенок мраз и дека во општество како македонското

секоја изјава или потег за кое и да е прашање коешто ги задира етничките димензии, може да биде поттик за нови тензии... Кога тие тензии се креирани од опозицијата, како што обично се креираат во посериозни држави, тие веднаш се откриени и санкционирани од органите на редот. Кога елементи од власта кумуваат или долеваат масло на огнот, кој треба да санкционира е прашањето!?

„Дозволете да ја креираме Вашата убавина“ ТОПЕЊЕ НА МАСНИ НАСЛАГИ И ЦЕЛУЛИТ - НЕОПЕРАТИВНА ЛИПОСУКЦИЈА МЕЗОТЕРАПИЈА НА ТЕЛО - ACCENT XL

Капитал број 768 18.07.2014

40

www.kapital.mk

Анализа

ZA POMALKU OD DVE GODINI MAKEDONIJA

Kako dr@avata da se spravi investitori koi baraat a Makedonija ja gledaat пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

С

портистите Ренато Вугринец, Немања Прибак, Лино Червар, Лестер Бо Мекејлеб, уметникот (артист) Раде Шербеџија ... се само дел од личностите кои добија македонско државјанство поради особен национален интерес. Но, ако и на многу големи и моќни држави спортската национална гордост им ја обезбедуваат „до вчера“ странци кои сега се натпреваруваат под нивното знаме, феноменот на доделување државјанства во замена за инвестиции во пари и тоа под прилично лесни услови, е карактеристичен за земјите кои особено по светската економска криза очајно се обидуваат да привлечат странски капитал. Според степенот на оваа очајност некои од експертите го мерат ризикот од злоупотребата на мерката економско државјанство, односно од создавањето законска можност криминалци да добијат прибежиште од законските проблеми во своите матични земји. Во Македонија внимание во овој контекст предизвика неодамнешното доделување на државјанство на сопругата на индискиот бизнисмен, Субрата Рој, Свапна Рој. Претходно истата привилегија ја доби и нивниот син, Сушанто. Причините за доделување на овие две државјанства (Субрата нема македонско државјанство, зашто не го ни побарал, како што соопштија од Министерствто за внатрешни работи) се оспоруваат во јавноста од две причини - прво, зашто бизнисменот Субрата Рој е веќе неколку месеци во затвор во Индија поради даночни измами од над 4 милијарди долари, а второ, поради тоа што останува нејасно каков е особениот економски интерес од неговите инвестиции, освен ако не се сметаат само најавите, кои е с$ поизгледно да се изјаловат? Индискиот магазин Манилајф вака го прокоментира македонското државјанство на Свапна: „Факт е дека македонското државјанство е меѓу најефтините од многуте земји што нудат државјанства во земена за инвестирање.

Како и да е, фактот што многу врвни индиски индустријалци се одлучуваат за странско државјанство е важен во контекст на напорите на Владата (индиската, н.з.) да ги следи црните пари во странство.“ Мерката економско државјанство има и имиџ-карактер, но и реално значење поради олеснувањето на одредени процедури за инвеститорот и за реализацијата на негови права во земјата со што се надополнува

системскиот пристап и пакетот за привлекување странски инвестиции во кој се и ниските даноци, поволностите во зоните, квалификуваната работна сила ..., образложија од Владата при промовирањето на мерката во 2012 година. Допрецизирање направи директорот на Дирекцијата за технолошко-индустриски развојни зони, Виктор Мизо, кој изјави дека со ваквата мерка вниманието се свртува и кон инвеститорите од

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

Анализа

41

ODOBRILA 12 EKONOMSKI DR@AVJANSTVA

spravi so planetarni baraat paso[i, gledaat kako "peralna"?!

12

трети земји кои располагаат со голем капитал, а имаат интерес истиот да го инвестираат во држави што нудат постабилна клима за бизнис, и што се поблиску до пазарите на земјите во Европа. Мизо ја потенцираше и разликата меѓу обидите на една држава да привлече инвеститори во технолошкоиндустриските зони, и намерата да се донесе капитал на поединци, зашто во зоните се привлекуваат големи светски корпорации, а со економското

Разбирлива е потребата на одредени држави, па и на некои од Европската унија, во условите што ги создаде глобалната економска криза да сакаат да ги искористат сите можности за привлекување странски инвестиции, па така и таканареченото економското државјанство. Јасно е и зошто богатите од, на пример, делот од светот што с$ уште го сметаме за „трет“, сакаат пасош што ќе им отвори (по)големи врати на нивните бизниси. И с$ би било во ред, ако некои држави според мерката на очајноста со која се обидуваат да привлечат странски капитал не ги спуштаат критериумите за доделување државјанство поради економски интерес до нивото кое е прифатливо и привлечно и за сопствениците на сомнителен капитал, кои од вака добиениот пасош очекуваат да им отвори врата од „перална“. Уредба, конкретно под особен економски интерес се смета ако странец инвестира капитал во износ од најмалку 400.000 евра по лице, како директна инвестиција во нови капацитети, со исклучок на угостителски објекти за исхрана и трговски капацитети, со најмалку десет вработени лица на неопределено време во период од најмалку една година. Покрај овој критериум особен економски интерес постои, стои во Уредбата,

државјанства издала во 2014 иМа20ке13донија поради економски ингодина те на државата рес

државјанство се цели кон капиталот на поединци. Владата во декември 2012 година донесе Уредба за утврдување на критериумите за особен научен, економски, културен, спортски или друг национален интерес за стекнување на државјанство на Република Македонија. Според оваа

Капитал број 768 18.07.2014

42

www.kapital.mk

Анализа

ако странец кој поднел барање за стекнување државјанство на Република Македонија е врвен докажан менаџер во светски рамки; врвен стручњак за технологии кои не се применуваат во Македонија; стручњак за област која е дефицитарна со соодветни кадри; остварува економска соработка со деловни субјекти од Македонија; остварува директна инвестиција во постојни деловни објекти, во изградба на нови капацитети во земјата или во долгорочни хартии од вредност; инвестира во областа на индустриска сопственост, know-how (знаење и искуство), иновации и технолошки развој; придонесува за промоција на економијата на Македонија во странство; и донира или придонесува за донирање на средства за остварување на економски реформи и други приоритети во Македонија. Утврдувањето на постоењето на овие критериуми се оценува од аспект на влијанието на капиталот врз зголемување на вработеноста, на приливот на средства во Буџетот на Македонија по основ на плаќање на даноци и на социјални придонеси, на зголемувањето на квалитетот и на квантитетот на производството со примена на нови посовремени технологии, на зголемувањето на извозот.

Економскиот интерес мора да има филтер против криминогена агенда

Мора да се постават механизми за да се спречи злоупотребата на економското државјанство, вели поранешниот претседател на Државната комисија за спречување на корупцијата, Драган Малиновски. Тој смета дека по ова прашање маневарскиот простор во однос на Македонија би требало да е лимитиран од она што претставува стандард во меѓународното право. „Треба да се видат искуствата и како се поставени земјите кои претендираат да бидат демократски. Прашањето е како ќе ја избалансирате потребата за привлекување на некои економски атрактивни личности од една страна, и од друга, како ќе се заштитите да не бидете црна дупка за меѓунардното право. Мора да се постават механизми за да се спречи злоупотребата“, смета антикорупционерот. Според него претензиите на еден странец треба да се одраз на личен однос кон државата чиј државјанин тој сака да биде, зашто тоа е супстанцата на државјанството. „Мора да се спречи оваа супстанца да се изгуби и да биде преклопена од една друга, лукративна или криминогена агенда, која може да биде атрактивна за коруптивно однесување. Некој што има пари стекнати на сомнителен начин, тој ќе ги инвестира, но прво, нам не ни требаат такви пари, и второ, така се декларирате на листа на некои земји со, благо кажано, лош имиџ. Значи мора да се почитуваат стандардите кои се иманентни на демократски земји. Зошто некому би му било поатрактивно да дојде во Македонија и да бара македонско државјанство, наместо во Франција или во Германија, на

Што е посебен економски интерес?

П

од особен економски интерес се смета ако странец инвестира капитал во износ од најмалку 400.000 евра по лице, како директна инвестиција во нови капацитети, со исклучок на угостителски објекти за исхрана и трговски капацитети, со најмалку десет вработени лица на неопределено време во период од најмалку една година. Покрај овој критериум особен економски интерес постои, стои во Уредбата, ако странец кој поднел барање за стекнување државјанство на Република Македонија е врвен докажан менаџер во светски рамки; врвен стручњак за технологии кои не се применуваат во Македонија; стручњак за област која е дефицитарна со соодветни кадри; остварува економска соработка со деловни субјекти од Македонија; остварува директна инвестиција во постојни деловни објекти, во изградба на нови капацитети во земјата или во долгорочни хартии од вредност; инвестира во областа на индустриска сопственост, know-how (знаење и искуство), иновации и технолошки развој; придонесува за промоција на економијата на Македонија во странство; и донира или придонесува за донирање на средства за остварување на економски реформи и други приоритети во Македонија. пример? Сигурно жената и децата на изразил и извршниот директор на Субрата Рој од мали не мечтаеле да ТАВ, Сани Шенер. Ова се совпаѓа со податоците од Котевски, дека меѓу дојдат во Македонија. Има тука нешто уживателите на економски државјанства што на некој начин ве декларира дека има и лица од Русија и од Турција. не спроведувате баш конзистентна политика со доделувањето државјанства Странските инвеститори според критериумот - од економски интерес за државата“, вели Малиновски. со пасош ги привлекуваат и во ЕУ Од надлежното Министерство за внатрешни работи добивме информација Кон економското државјанство како мерка за привлекување странски дека во тековната, 2014-та година, инвестиции прибегнуваат и членки на досега државјанство на Македонија Европската унија. На ваков начин до според членот 11 од Законот за пасош на некоја од членките на Унијата државјанство, односно поради особен најчесто сакаат да дојдат бизнисмени од научен, економски, културен, спортски кризните региони, финансиската елита или друг национален интерес, добиле од земјите кои с$ уште ги нарекуваме 16 лица, од кои 4 стекнале право на „трет свет“. Ним во одредни ЕУ-членки македонски пасош поради економски прелесно им се простира „црвен интерес на државата. Останатите 12 тепих“ за „добредојде“, забележува станале државјани благодарение на официјален Брисел. Најспоменувана спортските и културните национални во овој контекст е Малта - земјата интереси. Претходната, пак, 2013 со околу 450.000 жители, чиј пасош година (годината кога почна примената чини 650.000 евра, а истиот не само на членот 11 според критериумите што ги отвора вратите на 28-те ЕУшто Владата ги воведе со Уредба) членки, туку поминува и во САД каде донесени се 21 решение за прием во што Малтежаните патуваат без влезна државјанство, од кои економскиот виза. И Велика Британија, Португалија, интерес бил причина во 8 случаи. Кипар, Австрија ... ги наградуваат Од спортски и културен интерес за странските инвеститори со државјанства Македонија, лани државјанства добиле под одредени услови, но за 13 лица. Помошникот министер разлика од малата островска во МВР, Иво Котевски, средоземноморска држава од кого ги добивме во овие земји правилата податоците, не ни се построги, пасошот ги откри имињата се чека подолго и на лицата на кои обично е условен со др жа вја им е дадено нства на Република трајно населување Македонија се из државјанство да дени во 2013 во нив. Поголеми се и во 2014 на странц поради економски и сумите што треба особен научен, екони поради интерес, но ом ск да се инвестираат и, ку лт вкупно 12-те урен, спортски и др во замена за уг економски национален интеил рес државјанство. Во државјанства јануари оваа година (доделени во Европскиот парламент 2013 и 2014) рече ја повика Малта, но дека ги добиле и другите членки на апликанти од Република Унијата да „постапуваат Турција, од Индија, од Русија, од САД внимателно“ при доделувањето на и од Република Црна Гора. Според државјанствата. Во духот на изјавата пишувањата на медиумите државјанство на Малиновски (од текстот погоре) од економски интерес му е доделено и за субстанцата на државјанството, на сопственикот на фудбалскиот, како и еврокомесарката за правосудство, и на машкиот и на женскиот ракометен Вивијан Рединг, порача дека „земјите клуб „Вардар“, Сергеј Самсоненко, членки на ЕУ би требало да им даваат а желба за македонски пасош јавно државјанство само на оние лица кои

37

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

Анализа Драган Малиновски

поранешен претседател на Комисијата за спречување на корупција

реба да се видат искуствата и како се Т поставени земјите кои претендираат да бидат демократски. Прашањето е како ќе ја

избалансирате потребата за привлекување на некои економски атрактивни личности од една страна, и од друга, како ќе се заштитите да не бидете црна дупка за меѓунардното право. Мора да се постават механизми за да се спречи злоупотребата. имаат автентична врска со односната земја“, зашто „државјанството не би смеело да се нуди на продажба“. Но, овие предупредувања не ја променија политиката на Малта, која добро знае дека Европската комисија правно е потполно немоќна кога е во прашање начинот на кој ЕУ-земјите доделуваат државјанства. „Земјите-членки имаат потполн суверенитет кога е во прашање политиката на доделување државјанства“, и официјално соопштија од ЕК. Од друга страна, има претставници на стручната јавност во ЕУ кои сметаат дека опасноста од злоупотреба на економските државјанства е преценета. Нивниот аргумент е дека бројот на лицата кои на ваков начин, со „особени заслуги“ доаѓаат до пасоши на ЕУ-земјите, е многу

мал. Меѓу членките на Унијата, Австрија најмалку се срами од давањето пасоши за инвестиции, но овде претендентите мораат да покажат навистина „длабок џеб“. Во тамошниот закон стои дека за државјанство се бара кандидатите „досега и во иднина да правеле и да направат многу за Република Австрија“. Сумата која за целта треба да се вложи во австриската економија како директна инвестиција е 10 милиони евра, а до пасош на „источниот рајх“ може да се дојде и за значително помалку пари, со 3 милиони евра, но само ако се инвестираат како донација за хуманитарни цели. Австрија инаку важи за земја во која патот до државјанство за странците води преку најмногу препреки - зборуваме за „нормалниот“ пат, не за оној по кој можат да тргнат

43

само милионери. Во регионот Албанија нуди привилегиран пат до државјанство за странци од кои земјата има „научни, економски и културни интереси“. Соодветниот закон на нашиот западен сосед бара инвестиција поголема од 147.000 евра за да препознае економски интерес. Во Бугарија, пак, за да добие државјанство подносителот на барањето мора да вложи најмалку 250.000 евра во бугарски компании поврзани со индустријата, инфраструктурата, сообраќајот или туризмот. Дополнително се бара тој да живее во Бугарија најмалку една година. Интересен регионален пример е Црна Гора, која во 2010 година накратко донесе одлука за мерката економско државјанство, но многу брзо ја суспендираше по сугестија на ЕУ, односно поради потреба за услогласување (со ЕУ). Црногорската Влада како услов постави инвестиција од минимум 500.000 евра, од кои дел би биле уплатени во државниот буџет. На сугестијата на ЕУ Подгорица да ја прекине програмата за економско државјанство се смета дека влијаеше случајот со Таксин Шинаватра, поранешниот тајландски премиер, кој откако беше соборен од власта во Бангкок доби црногорски пасош (во 2009 година) по скратена постапка, иако во тој момент беше кривично гонет во родната земја поради корупција.

ПОКАНА за семинар на тема: ЗАПОЗНАВАЊЕ СО НАЈНОВИТЕ ИЗМЕНИ И ДОПОЛНУВАЊА НА ЗАКОНОТ ЗА ЈАВНИ НАБАВКИ И НАСОКИ ЗА НИВНА ПРАВИЛНА ПРИМЕНА („Сл. весник на РМ“, бр.28/14 од 06.02.2014 година) (Обука наменета за економските оператори и договорните органи)  26 август 2014 година, од 10:00- 16:00 часот

Капитал Aкадемија, Скопје

Изминатиот период стапија на сила повеќе измени и дополнувања на Законот за јавни набавки („Сл. весник на РМ“ бр.148/13, 28/14 и 43/14). Се со цел да се запознаат економските оператори со последните измени и дополнувања, на што да внимаваат понудувачите и како измените ќе се рефлектираат при изготвувањето на понудите и учество во постапките за јавни набавки, Капитал академија организира еднодневен семинар на тема: „ЗАПОЗНАВАЊЕ СО НАЈНОВИТЕ ИЗМЕНИ И ДОПОЛНУВАЊА НА ЗАКОНОТ ЗА ЈАВНИ НАБАВКИ И НАСОКИ ЗА НИВНА ПРАВИЛНА ПРИМЕНА”. На семинарот ќе се разгледуваат актуелни теми за јавните набавки:  Воведување на Советот при спроведување на постапка  Забрана за тендециозно испуштање на позиции од предмерот  Новини кај способноста за вршење професионална дејност  Поддршка од друг субјект  Начинот на настап на група понудувачи  Новите исклучоци од примена на Законот и поврзани договорни органи  Задолжително објавување на проценетата вредност и тендерската документација  Задолжително доставување на изјава за независна понуда  Начин на поднесување на конечна цена  Согласности кои ќе треба да се обезбедат пред отпочнување на постапката  Новини кај техничкиот дијалог и негативните референци  Правила при набавка на софтверски решенија и лекови  Кои се вашите права во постапката?  Новини во жалбената постапка  Други прашања од интерес за учесниците

ПРОГРАМА:       

Последни новини во системот на јавни набавки Поднесување на конечна цена Насоки за подготовка на понудите и на што да се внимава Новини кај технички дијалог и негативни референци Достапност на податоци и информации преку ЕСЈН Електронски систем за јавни набавки и е-аукции Жалбена постапка

Семинарот е наменет за сите деловни субјекти (економски оператори) кои учествуваат во постапките за јавни набавки, а особено за:  лицата кои ги подготвуваат и ги поднесуваат понудите во хартија, по електронски пат и учествуваат на е-аукции;  менаџментот кој одлучува за содржината на понудите и за Вашите права во постапката на сите деловни субјекти (економски оператори) кои учествуваат во постапките за јавни набавки.

ОБУЧУВАЧИ:

Обучувачите се еминентни експерти за јавни набавки.

Сите заинтересирани учесници за овој семинар можат да се пријават најдоцна до 22 август 2014 година.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

Капитал број 768 18.07.2014

44

www.kapital.mk

колумна

Проширувањето – на олтарот на евр Ивица Боцевски политички аналитичар

Ne se somnevam vo dobrite nameri na Italija, nitu, pak, deka Italija }e pomogne, dokolku i se uka`e {ansa, da ja potturne Makedonija i drugite zemji od Zapadniot Balkan kon EU. Me|utoa, gr~koto veto vo slu~ajot na Makedonija ostanuva prepreka koja {to ednostavno ne mo`e da se zaobikoli i pokraj siot trud na Makedonija da pronajde alternativno re{enie ili alternativen pat za da se zaobikoli ovaa situacija

Ш

то треба да очекуваме од италијанското претседателство со Советот на Европската Унија? Кај медиумите во Македонија постојат „сезонски“ теми. Па, така секој декември се занимаваме со заклучоците на Европскиот совет (редовен полугодишен самит на шефови на држави и влади на земјите-членки на ЕУ) и тоа дали Македонија ќе добие датум за преговори. Нормално, сосема непотребно се тревожи јавноста затоа што е совршено јасно дека такво нешто не е можно се додека ја имаме шовинистичката политика на Грција кон македонскиот идентитет (ја користам оваа прилика да и заблагодарам на Ангела Меркел што конечно посветила доволно време за да навлезе во суштината на грчкиот спор со македонското име). Во јануари и јули, пак, „сезонска“ тема е „што да очекуваме од претседателството на земјата X со Советот на Европската Унија“, односно „што добивме за време на претседавањето на земјата Y со Советот на ЕУ“. Па, ајде да појдеме од почеток. Претседавањето со Советот на ЕУ ротира помеѓу земјите-членки на секои шест месеци. Овој институт (претседавање) е воведен во самите зачетоци на денешната ЕУ, кога претседателството ротирало помеѓу шесте земји-основачи (Западна Германија, Италија, Франција, Холандија, Белгија и Луксембург). Улогата на земјатапретседавач е да ги организира и координира средбите помеѓу ресорните министри од земјитечленки на ЕУ, каде што се дискутира и се носат одлуки за прашања поврзани со функционирањето на заедничкиот европски пазар или за другите аспекти од политиката на ЕУ. Покрај тоа, земјата-претседавач (барем на хартија) посредува при меѓуинституционалниот и меѓудржавниот дијалог во ЕУ. Кои се тогаш предностите што една држава ги поседува благодарение на своето претседавање со Советот на ЕУ? Земјата-претседавач има можност да ги стави своите приоритети на агендата на ЕУ, без разлика дали се работи за политики од сферата на економијата, социјалата, регионалната или надворешната политика на ЕУ. Тука некаде и

завршува сиот политички влог на земјата-претседавач затоа што таа не може да ги принуди другите земји-членки да ги прифатат нејзините приоритети или нејзините решенија. Нормално, во почетокот земјата-претседавач имала далеку поголемо влијание, посебно кога имало само шест земји-членки. Во денешната ЕУ, со нејзините 28 држави, и влијанието на земјатапретседавач е сведено на нејзината политичка, економска и културна моќ, односно збирот од сите овие вектори на моќта на една држава. Од овие причини претседавањето со Советот на ЕУ е интересно исклучиво за администрацијата на земјатапретседавач, за дипломатите и за аналитичарите кои се занимаваат со функционирањето на ЕУ. За сите останати претседавањето е само еден дел од летечкиот политички и дипломатски циркус, ситен дел кој и онака е премалку битен за да биде интересен за општата јавност. Меѓутоа, во следните шест месеци со ЕУ претседава Италија. Како што во англиската Премиер лига имаме „голема четворка“ (Манчестер Јунајтед, Челзи, Арсенал и Ливерпул), така и во политиката на ЕУ имаме „голема четворка“. Нејзе ја сочинуваат Велика Британија, Франција, Германија и Италија, единствените членки на ЕУ кои се дел од Г-7, значајни членки на НАТО со огромни и моќни војски, редовно меѓу десетте најголеми светски економии, но и држави чија што културна моќ далеку ги надминува нивните граници. Значи, се работи за држави чија што моќ и влијание ја обликува европската интеграција, но и сериозни глобални играчи чиј збор се слуша насекаде по светот. Сепак, доколку го анализираме учинокот на овие земји од европската „голема четворка“ во меѓународните односи, па и во самата ЕУ, може лесно да забележиме една аномалија. Италија е токму таа аномалија. Напишани се бројни книги и статии за тоа зошто една држава со толкава економска и воена моќ, а посебно со толкава културна моќ, е, за нивна жал, толку скромен играч во Брисел и во севкупните меѓународни односи. Точно, Романо Проди беше претседател на Европската Комисија, а сега Марио Драги раководи со Европската Централна Банка, меѓутоа ако се обидеме не може да се сетиме

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

колумна

45

– жртвено јагне ропскиот радикализам на ниту една значајна европска политика која што има италијански печат. Одлуката на Европскиот суд за заштита на потеклото на пармезанот, секако, не може да ја сметаме за значајна европска политика. Истото се однесува и за меѓународните односи. Освен мисијата Алба од 1997 година кога италијанската војска ги водеше меѓународните сили што требаше да ја стабилизираат ситуацијата по кусата албанска граѓанска војна, Италија како да беше целосно отсутна при меѓународните операции за време на балканските судири во 1990-тите, иако станува збор за регион каде што оваа држава има сериозни интереси. Сега ги гледаме Италијанците и како една од клучните сили во операциите за сузбивање на пиратите околу рогот на Африка. Меѓутоа, останува впечатокот дека држава со толку сериозно економска и културна моќ, сепак, има сериозни проблеми да ја проектира својата политичка моќ во меѓународните односи. Јас не припаѓам кон оние мислители кои си тераат шега на италијанска сметка за да ја објаснат оваа ситуација. Според мене, суштината на оваа италијанска аномалија лежи во хаотичната италијанска внатрешна политичка сцена. Италија не успеа да изгради стабилен политички систем кој ќе биде отпорен на дневните политички игри. Секојдневниот ритам на италијанската политика едноставно ги лишува нивните врвни лидери да се посветат на меѓународната улога на Италија и на проектирањето на италијанската политичка моќ во европските и во глобалните односи. Во моментов, се чини дека Италија има стабилен лидер, со сериозна внатрешна поддршка и голем рејтинг, во ликот на Матео Ренци. Сепак, светот чека да види дали Ренци навистина има намера да се зафати за работа и да ги исчисти италијанските авгиеви штали или, пак, повторно се работи за „форма без содржина“, односно за телевизичен политичар со холивудски изглед, но без никаква политичка агенда, какви што се изнагледавме во Европа во изминативе години. Од неговото претседавање со ЕУ (на Матео Ренци) ќе се види, меѓу другото, за каков политичар станува збор. Во рамките на ова претседавање паѓа и изборот на нови органи на Европската Унија.

Повторно не видовме значајна улога на Италија при преговорите за избор на новиот претседател на Европскиот парламент, Мартин Шулц, а ни при преговорите за избор на новиот претседател на Европската комисија, Жан-Клод Јункер. Во рамките на ова претседавање со ЕУ треба да се изберат новите комесари, но и новиот висок претставник на ЕУ за надворешна и безбедносна политика, како и новиот претседавач со Европскиот Совет. Ренци отворено вели дека е против „политиката на штедење“ наметната од германската канцеларка Меркел и дека се залага за поинаков пристап кон управувањето со еврото и со европските финансии. Од изјавите не може многу да се заклучи, но веројатно станува збор за некоја кејнзијанска политика и за олеснување на условите за помош на загрозените држави. Изборот на клучните личности во новата комисија ќе покаже дали ќе видиме поинаква европска економска политика, но засега нештата одат во правец на најмоќниот европски политичар, Ангела Меркел, и нејзиното инсистирање на „политиката на штедење“. Останува допрва да се види дали Ренци, како и останатите кои се залагаат за алтернативна политика, ќе успеат да наметнат политичари кои ги споделуваат нивните погледи за функции во новите европски тела. Имајќи предвид колку енергија ќе земе изборот на нови функционери во ЕУ, не треба да се очекува дека некаква нова политика ќе произлезе од италијанското претседателство. Тука сум најскептичен токму за политиката на проширувањето. Јас не се сомневам во добрите намери на Италија, ниту, пак, дека Италија ќе помогне, доколку и се укаже шанса, да ја поттурне Македонија и другите земји од Западниот Балкан кон ЕУ. Меѓутоа, грчкото вето во случајот на Македонија останува препрека која што едноставно не може да се заобиколи и покрај сиот труд на Македонија да пронајде алтернативно решение или алтернативен пат за да се заобиколи оваа ситуација. Досега се испитаа сите патчиња, се преврти секое камче, но сепак не се укажа начин за надминување на состојбата со грчкото вето. И покрај тоа што сите се залагаат за почитување на европските вредности,

Македонија останува заробеник на грчкиот шовинизам, нешто што нема ама баш никаква врска со прокламираните европски вредности. Нормално, Македонија нема да си го менува името и идентитетот заради ирационални и шовинистички притисоци, а тоа, за голема жал на госпоѓа Меркел, ќе продолжи да биде товар за Европската Унија. На крајот, мора да се осврнам и на изјавата на новиот шеф на Европската Комисија, Жан-Клод Јункер, дека нема да има нови проширувања во наредните пет години. Веднаш по европските избори и по големиот триумф на крајната десница слушнавме бројни изјави од сите страни дека тоа ништо нема да промени во однос на европската интеграција. За жал, веќе сме сведоци дека многу нешта се променија. И покрај тоа што често на Македонија и се порачува дека треба да покаже лидерство, сега е очигледно дека нема ни „л“ од лидерство во самата ЕУ. Под налетот на крајната десница и на мрачната страна на европската политика, гледаме дека прва страда најмеката мета, односно проширувањето. Мораториумот на проширувањето на ЕУ нема ништо да стори за надминување на антиевропските, анти-имигрантските и радикалните стремежи. Тоа е поврзано со самата основа на економиите, општествата и државите во земјите од некогашна Западна Европа и со самиот модел на заедничкиот европски пазар и на ЕУ како институција, но најлесно е да се избере „мека мета“ и да се истури гневот врз некое „жртвено јагне“ наместо да се засукаат ракавите и да се влезе во решавање на проблемите и состојбите што го предизвикаа ова европско радикално свртување кон екстремната десница. Затоа, Македонија не треба ништо посебно да очекува од италијанското претседателство, ниту, пак, од било кое идно претседателство со Советот на Европската Унија. Грчкиот шовинизам останува единствената препрека помеѓу Македонија и нејзините стратегиски цели за влез во ЕУ и НАТО, но за надминување на овој проблем потребно е некој конечно да покаже лидерство и да и укаже на Грција дека во Европа во 21-иот век нема место за државен шовинизам. За такво нешто, како што сега стојат работите, за жал, ќе почекаме.

BIZNIS I POLITIKA

www.kapital.mk

Што бараше Крстиќ од Вучиќ u 20% намалување на пензиите u 15% намалување на платите во јавниот сектор сектор u 160.000 отпуштања од јавниот u 30% поскапување на струјата

от р и ск сте ии п р С ини анс иќ м ин рст се ф К за азар одне Л и п тавка с ос пишува:

Александар Јанев aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

П

ремиерот има меко срце и затоа има толкава поддршка од народот“, изјави министерот за финансии на Србија, Лазар Крстиќ образложувајќи дека болните реформи од кои што решил да не отстапува, како намалување на пензиите за 20% и платите во јавниот сектор за 15%, отпуштање на 160.000 државни административци

TE[KI REFOR KAJ PREMIER S и поскапување на струјата за 30%, биле неприфатливи за српската влада и резултираа со негова оставка. „Несогласувањата меѓу нас се околу цифрите, а не идеолошки“, објасни српскиот премиер Александар Вучиќ. Но, Крстиќ и неговото знаење што го стекнал образувајќи се на Јеил и понатаму ќе му бидат на располагање на Вучиќ, бидејќи по оставката, тој е назначен за специјален советник во Владата и ќе има задача да преговара со Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) а ќе учествува и во пишувањето на ребалансот на буџетот. Крстиќ смета дека Србија мора да покаже дека прави се за да ги надмине финансиските проблеми, а заштедите што ќе се направат преку агресивните

фискални мерки веднаш да се пренасочат во развојни инвестиции. „Дали е нужно да се намалат пензиите за 20% и платите во јавниот сектор за 15% за да покажеме дека сме сериозни? Па не, веројатно можеме да купиме уште малку време и да пробаме да направиме некои други работи. Но, се тоа е веќе пробано“, вели Крстиќ. Тој ја остави српската економија со јавен долг од 65% од БДП што е еднакво на 21,3 милијарди евра. Буџетскиот дефицит за годинава се проценува дека ќе изнесува 2,1 милијарди евра и ќе достигне 6,4% од БДП. Доколку не ги направи заштедите преку намалување на пензиите и платите како што побара Крстиќ, Србија ќе мора да се задолжи за да обезбеди толку пари и да избегне банкрот.

www.kapital.mk

Вундеркиндот од Јејл, по не цела година на позицијата министер за финансии, си даде оставка откако Вучиќ не му го прифати планот за реформирање на Србија

21,3

милијарди евра и 65 % од БДП изнесува долгил от на Србија

2,1

милијарди евра ил БДП ќе достигне буиџе6,4% од дефицит на Србија го тскиот динава

Ултиматумот на министерот заброј 767 11.07.2014 Капитал финансии Лазар Крстиќ предвидуваше намалување на пензиите за 20% и платите во јавниот сектор за 15%, отпуштање на 160.000 државни административци и поскапување на струјата за 30% за да се намали буџетскиот дефицит и Србија да избегне банкрот, но овие популарни мерки не поминаа кај премиерот Александар Вучиќ. Несогласувањата меѓу нив завршија со оставка од Крстиќ. Дел од српските економисти коментираат дека ова е режирана театарска претстава со која Вучиќ треба да излезе спасител на српскиот народ кој не дозволува да се кратат нивните примања, а за дел само очекуван потег на министер за финансии со совест, интегритет и храброст да не застане зад фиктивни реформски политики кои се на штета на земјата

47

RMI NE POMINUVAAT SO "MEKO" SRCE Крстиќ основа консултантска куќа?!

Според неофицијалните информации на српските медиуми, екс министерот за финансии Лазар Крстиќ размислува да основа консултанска куќа заедно со тимот што тој го доведе во Министерството за финансии. Дел медиумите пак пишуваа дека после министерската позиција тој ќе продолжи да работи во Deutsche bank, ММФ или Светска банка, но тој ги отфрли овие пишувања. Крстиќ само изјави дека останува да биде консултант во Владата, но нема да биде официјално вработен ниту, пак, ќе ги ужива привилегиите на владините вработени.

„Немам сомнежи и верувам потполно дека премиерот Вучиќ исто како и јас, сака да ја види Србија реформирана и убеден сум дека Владата ќе работи на тоа. Меѓутоа, исто така сметам дека премиерот и министерот за финансии треба да се усогласат и во пристапот и динамиката како ќе се спроведуваат реформите. Ние имаме различни ставови околу тоа и единствен можен договор меѓу нас беше моја оставка“, изјави Крстиќ. Намалувањето на платите и пензиите и отпуштањето на 160.000 работни од јавниот сектор биле само дел од планот на Крстиќ за да ги консолидира јавните финансии на Србија. Поскапувањето на струјата после поплавите во Србија било неопходно за да може Електростопанство Србија да остане

ликвидна, а тој е и главниот поборник да се искорени сивата економија. Тој смета дека Србија западнала во исклучително тешка економска ситуација особено од 2008 година наваму, откако во екот на рецесијата, српската влада ги зголемувала и платите во јавниот сектор и пензиите иако било економски неисплатливо ами на политичка основа. „Нашата ситуација е таква бидејќи во последните пет-шест години не е преземено ништо. Со постојаното зголемување на пензиите и нерешавањето на проблемот со огромниот број на вработени на државна сметка го зголемивме јавниот долг за околу шест милијарди само по тој основ“, вели Крстиќ. Оставката на Крстиќ дојде во време кога

www.kapital.mk

BIZNIS I POLITIKA српската Влада усвои два нови закони, едниот за работни односи и другиот за пензиско и инвалидско осигурување и според опозициските партии, овој тајминг е договорен за да се скрене вниманието кај незадоволните граѓани кои револтот го изразија протестирајќи пред зградата на Владата на Србија. Синдикатите што протестираа сметаат дека овој закон е штетен за работниците и забележуваат дека е донесен без јавна дебата. Крстиќ одговори дека неговата оставка не е поврзана со измените на Законот за работни односи и изјави дека тој го поддржува овој закон. „Неодговорно е што се се сведува на политика. Во време кога сме во криза, тоа мора да престане. Има работи што мора да се направат и тие реформи се толку оддолжени што сега кога доспеаа за наплата се мерат во огромен социјален обем. Мора да се види што може да се спроведе“, вели Крстиќ додавајќи дека веќе нема одложувања бидејќи нема ни друга алтернатива.

Интегритет или прониклива стратегија за повисок рејтинг на Вучиќ?!

Сите мерки од кои што не отстапи Крстиќ и го чинеа со министерската позиција во српската влада се непопуларни и болни за спроведување, а образложението дека мекото срце на Вучиќ не дозволи да се скратат платите и пензиите и да се отпуштат 160.000 луѓе според некои српски економисти е прониклива политичка стратегија што ќе го зголеми неговиот рејтинг кај народот. „Овој трик има за цел да покаже како власта многу го сака народот и не сака да ги крати од примањата на народот, но на крајот тоа ќе стане неизбежно“, коментира професорот од Економскиот факултет во Белград, Љубомир Маџар. Движењето Доста на поранешниот министер за економија, Саша Радуловиќ, исто така оцени дека оставката на Крстиќ е театарска претстава и дека образложенијата се трагикомични. Радуловиќ смета дека Крстиќ се оди од Владата бидејќи „никој за ништо таму не го прашува“. „Никој со здрав разум не би предлагал комбинација од намалување на пензиите за 20% што е заштеда од 900 милиони евра, намалување на платите за 15% што е заштеда од 800 милиони евра, поскапување на струјата за 30% што ќе обезбеди уште 500 милиони евра и отпуштање на 160.000 вработени

Александар Вучиќ

Саша Радуловиќ

Несогласувањата меѓу нас се околу цифрите, а не идеолошки.

Оставката на Крстиќ е театар, а образложенијата трагикомични.

премиер на Србија

поранешен министер за економија

Што му напиша Крстиќ на Вучиќ во оставката?!

„Принуден сум на оваа одлука бидејќи во потезите што ги влечеме, односно не влечеме, не препознавам подготвеност да фатиме во костец со најкрупните структурни проблеми во јавните финансии онака како што сметам дека е неопходно и единствено можно – енергично, едновремено и без одложувања. Непосреден повод е нашата неможност да се усогласиме околу ребалансот на буџетот“, пишува Крстиќ. Тој додава дека „ребалансот на буџетот без комплетно артикулиран пакет на агресивна фискална консолидација кај тековните расходи не е закон кој може да се замисли да и го предложи на Владата и уште помалку да го брани пред пратениците“. Крстиќ во оставката наведува и дека другите алтернативни правци што водат до консолидација на јавните финансии, ако воопшто постојат се значително полош избор од спроведување на енергични, едновремени и моментални потези, колку и да бидат социјално и политички тешки. во јавниот сектор што обезбедува заштеда на 1,5 милијарди евра. Таков економски план би чинел повеќе од 3,5 милијарди евра“, наведува движењето на Радуловиќ. Тој смета дека „премиерот го присилува Крстиќ да учествува во штетните тајни договори – од продолжувањето на криминалната приватизација, продажбата на Телеком, Аеродром, Лотарија, ЕПС, па до арапските работи си Етихад, Белград на вода и подарување на земјиштето на општина Кула на Ал Равафед. Според анализите на професорот Маџар, планот на министерот за економија, Душан Вујовиќ, кој доаѓа на местото на Крстиќ, кој предвидува намалување на платите и пензиите за 10% е остварлив, но не и доволен. Професорот Маџар оценува дека сепак Србија ќе мора да ги спроведе мерките на Крстиќ, кои што ги предлагаше и Саша Радуловиќ пред шест месеци. Професорот од Економскиот факултет, Милојко Арсиќ, пак, вели дека доколку

државата ги намали платите и пензиите за 10%, годишната заштеда во буџетот ќе биде околу 500 милиони евра, но и тоа ќе зависи од сите детали што ги предвидува планот за штедење. „Србија која има дефицит од 2,5 милијарди евра, треба да направи заштеди од 1,5 до 1,8 милијарди евра. Намалувањето на платите и пензиите според тоа би можело да биде и залудно, ако државата не го реши проблемот со јавните претпријатија на кои се трошат најмногу пари. Јавните претпријатија мора да се доведат во ред во следните неколку месеци. На прво место тоа се Железара Смедерево, Србијагас и Градското сообраќајно претпријатие кои се најголеми загубари, и ЕПС што е темпирана бомба. Ако тоа се направи, тогаш намалувањето на пензиите би било минимално неопходно“, вели професорот Арсиќ. Тој смета дека би било неодговорно власта само да ги скрати платите и пензиите без да ги спроведе другите реформи.

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

49

Миро Церар би можел да состави влада со уставно мнозинство во парламентот. Се претпоставува дека после толку силна победа на партијата лево од центарот, Церар нема да составува влада со тесно мнозинство поради што се исклучуваат комбинациите кои би донеле помалку од 50 гласови. “Финанце“ анализира која коалиција е најдобра за словенечката економија!

rot o s fe ar Pro o Cer ra Mir formida a a ]e j ata vl nov

Pobeda na novoto politi^ko lice vo Slovenija!

Ексклузивно за “Капитал“ од весникот “Финанце“ од Љубљана

Р

едовниот професор на Правниот факултет на Универзитетот во Љубљана, Миро Церар минатиот февруари се уште немаше намера да влезе во политика. Барем така изјави за магазинот Менаџер (Финанце): “Ако веќе однапред е јасно дека во моменталните околности нема место за постигнување на политичките цели, нема смисла да се исцрпуваш“. Денес тој е победник на неделните парламентарни избори во Словенија со новооснованата Партија на Миро Церар (СМЦ), а тогаш рече дека “без минимум етика политиката не може да биде долгорочно успешна а уште помалку демократична на што со своите антикорупциски и други барања предупредија неодамнешните протести“. Тој нагласи дека не е за силна репресија, но “кај јавните функционери би требало да се заострат критериумите за казнување. За да послужат како пример“. Партија на Миро Церар на изборите освои 34,6% од гласовите, односно 36 мандати во словенечкиот парламент со 90 пратенички места. Словенечката демократска партија (СДС) на Јанез

Јанша, кој ги прогласи изборите за нелегитимни освои 21 мандат, Десус 10, новоформираната Коалиција на обединетата левица 6 мандати колку и СД, Нова Словенија пет мандати, а партијата на премиерката во заминување Аленка Братушек (Сојузништво Аленка Братушек, ЗаАБ) 4 мандати. Партијата на Зоран Јанковиќ која се формираше пред изворите со распадот на Позитивна Словенија (НСи) која ги освои претходните избори, овојпат не успеа да влезе во Парламентот со освоени 2,9% од гласовите, а беа потребни најмалку 4%.

Групирање за соодветна коалиција

Миро Церар би можел да состави влада со уставно мнозинство во парламентот. Се претпоставува дека после толку силна победа на партијата лево од центарот, Церар нема да составува влада со тесно мнозинство поради што се исклучуваат комбинациите кои би донеле помалку од 50 гласови.

1.СМС + Десус + ЗЛ + СД + ЗаАБ = 62 гласови За економијата во ова сценарио лоши вести донесува пред се радикалната Обединета левица и Десус. Обединетата левица значи крај на приватизацијата, зголемување на даноците,дополнително зголемување на јавниот сектор и со тоа и државната потрошувачка.

Миро Церар би можел да завладее во средината на септември

Д

ржавната изборна комисија ќе ги објави конечните резултати од предвремените парламентарни избори на 29 јули. Претседателот Борут Пахор треба да ја свика првата седница на новото државно Собрание во рок од 20 дена по неговото конституирање, значи до 1 август. По конституирање на Собранието ќе следи постапката за формирање нова влада. Пахор мора најдоцна во рок од 30 дена по одржување на конститутивната седница на Собранието, во случајов најдоцна до почетокот на септември, да предложи кандидат за мандатар. Се очекува тоа да биде Миро Церар, претседател на партијата СМЦ, која имаше значителна предност на предвремените избори. Во меѓувреме Церар најверојатно ќе разговара со останатите парламентарни партии за можно коалицирање.

Капитал број 768 18.07.2014

BIZNIS I POLITIKA 50

www.kapital.mk

Кој е Миро Церар?

Р

оден е во 1963 година во Љубљана во угледно семејство на поранешниот гимнастичарски шампион, адвокатот Мире Церар и Зденка Церар, поранешна била министерка за правда. Иако е ново лице во високата политика Церар не е непозната личност во словенечкиот јавен живот. Стручњак за уставно право, професор на Правниот факултет во Љубљана и долги години правен советник на познати адвокатски куќи и компании. Во времето пред осамостојувањето на земјата, беше дел од тимот кој го подготвуваше новиот устав. Веќе со години пишува меидумски колумни во кои ја заговара потребата од морална рехабилитација на словенечката политика. Иако навидум има вкочанет професорски изглед, пријателите велат дека знае да се опушти и да засвири гитара. Како гимназијалец свиреше во групата “Алан Форд“, а забелешките дека е политички неискусен го правда со тврдењето дека “бргу учи“. Најмногу го споредуваат со долгогодишниот премиер Јанез Дрновшек, во чие време Словенија беше просперитетна земја и пример за останатите транзициски држави во регионот, пред да ја погоди економската, а потоа и политичка криза. Со оглед на тоа дека за време на предизборната кампања Церар се залагаше за ревизија на договорот на сегашната влада со Брисел околу начинот за санација на јавните финансии и за запирање на приватизацијата на државните компании, на која инсистира ЕУ, сега финансиските аналитичари му препорачуваат во идните разговори за формирање нова влада да не се согласи на создавање “леви коалиции“, туку во владата да ја вклучи и конзервативната компонента.

Поради тоа што се нови во политиката, и уште стојат на климави нозе, и не разбираат најдобро како функционира ЕУ и финансиските пазари, барем на почетокот не треба да се очекува попуштање во нивните радикални ставови. Со Десус ризикот е голем кај пензиските реформи и кратењата во потрошувачката на јавниот сектор. Веруваме дека уставното мнозинство е примамливо, но истовремено носи и големи ризици за најверојатниот мандатар Миро Церар- голем број партии во коалицијата значи и многу компромиси. Церар така потешко би ја остварил својата желба за водење на сите државотворни министерства.

2. СМЦ + СД + НСи + ЗаАБ = 51 глас Веројатно оваа коалиција е едена од подобрите за економијата. Прво, затоа што во владата би биле партии

Партијата на Зоран Јанковиќ која се формираше пред изборите со распадот на Позитивна Словенија (НСи) која ги освои претходните избори, сега не успеа да влезе во Парламентот со освоени 2,9% од гласовите, а беа потребни најмалку 4%. од левиот блок кои веќе искусиле што значи “ден после“, дека не е можно да се делува со радикални леви програми во развиениот свет. Второ, затоа што СД програмски попушти кај даноците (ветија дека нема да ги зголемат). Но веројатно со НСи би имале различни ставови во однос на намалување на јавната потрошувачка и јавниот сектор. За економијата би било далеку покорисно во владата да се најде полибералната НСи, која е под закрила на институтот Конрад Аденауер, со што би добиле поддршка и од германската канцеларка Ангела Меркел, најмоќната европска политичарка.

3. СМЦ + Десус + СД = 52 гласови Се проценува дека ова не е добар сојуз за економијата затоа што помалите партии би уценувале со зачувување на привилегиите на јавниот сектор и пензионерите.

4. СМЦ + Десус + СД + НСи + ЗаАБ = 61 глас Премногу програмски несродни партии што е лошо, тешко би постигнале каков било договор.

реформата на пензискиот систем, а Десус тоа го блокира“, вели Лутц Рохмејер од Ландесбанк Берлин Инвестмент. Уругвајскиот финансиер Емануел Мејер кој живее во Марибор и е директор во германската компанија за решенија од областа на соларната енергија Conergy вели: “Без разлика која боја ќе биде идната влада, идниот премиер треба да гледа надвор од идеолошките поделби и нужно да направи нешто за да се олесни отворањето нови работни места“. Ако толку многу луѓе од Словенија се незадоволни од своите политичари, додава тој, тоа е показател дека нешто не е во ред со политичарите, а не со луѓето. “Ни јас не тврдам дека десница е подобро решение од левицата за Словенија, но десницата секако е пољубезна од левицата која на луѓето им продаваше приказни дека со даноците уште повеќе ќе ги казни оние кои создаваат работни места“, заклучува Мејер.

Клучно ќе биде да надвладеат идеолошки решенија

И оваа недела во Телеком Словенија не можеа да започнат со претставување на компанијата пред потенцијалните купувачи. Причина : несигурноста во врска со ставот на идната влада во однос на приватизацијата, потврдуваат неофицијални извори. Со тоа процесот на приватизација ќе се оддолжи за најмалку три недели поради составување на новата влада. Потенцијалниот купувач исто така сака да знае со кого ќе си има работа. Надзорниот одбор на Словенечкиот државен холдинг (СДХ) бара најдоцна до крајот на месецот Владата во заминување да ја исправи одлуката за замрзнување на приватизацијата. Во спротивно СДХ судски ќе ја оспори, што не е добро за враќање на довербата на инвеститорите. Ако новата влада која најверојатно ќе ја води Миро Церар брзо и јасно не ја поддржи што побрзата

Без разлика на политичката боја на идната Влада, премиерот ќе мора да ги надмине идеолошките поделби и нужно да направи се за да го олесни создавањето нови работни места. Победничката партија ќе мора да формира коалиција која ќе спроведува реформи. Странските инвеститори засега со доза на сомнеж гледаат на партијата Десус како можен коалициски партнер. Која од можните коалиции најдобро би ја прифатиле странските инвеститори: коалицијата СМЦ, СД, Десус и можеби и ЗаАБ или коалицијата СМЦ, ЗаАБ и НСи? “Втората опција е подобра прифатена на пазарите затоа што странските инвеститори на Десус гледаат со голем сомнеж, затоа што една од главните неопходни реформи во Словенија е

Церар воздражан во однос на приватизацијата

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

51

Партијата на премиерката во заминување Аленка Братушек (Сојузништво Аленка Братушен, ЗаАБ) доби 4 мандати приватизација на Телеком (без разлика дали купувачот е телекомуникациска компанија или фондови) може да се случи потенцијалните купувачи, кои дадоа необврзувачки понуди, да ги повлечат или намалат цените на своите понуди. Церар во однос на продажбата

Словенечката демократска партија (СДС) на Јанез Јанша, која ги прогласи изборите за нелегитимни, освои 21 мандат. Јанша веќе е на издржување на двегодишната затворска казна поради аферата “Патрија“, односно примање мито при купување на оклопни транспортери за војската додека беше премиер

на Телекомот е воздржан, но важно е дека пред неколку дена изјави дека некои постапки се “веќе предалеку за да се стопираат“. Да потсетиме, во 2008 година за Телеком можеше да се постигне цена од 405 евра по акција, а денес помеѓу 140 и 160 евра по акција. Неофицијално,

необврзувачки понуди за Телеком испратиле осум потенцијални купувачи кои варирале од 140 до 160 евра. Една од најниските понуди е од Дојче Телеком, а интерес пројавија и руски МТС и шест инвестициски фондови, меѓу кои и ЦВЦ, Апакс, Аполо, Провиденс и Баин Капитал.

Капитал број 768 18.07.2014

52

www.kapital.mk

Интервју

Miodrag Kosti] најбогатиот српски бизнисмен

Ne se pla[am od dominacijata na Todori]! Не верувам дека хрватските брендови ќе ги исфрлат српските од полиците. Концентрацијата како оваа многумина ќе натера да зајакнат, смета Костиќ, претседател на српската компанија МК груп.

П

осле преземањето на словенечкиот Меркатор од страна на хрватската компанија Агрокор, Миодраг Костиќ, претседател на српската компанија МК груп, во интервју за Јутарњи лист го анализира влијанието на новиот распоред на силите на регионалниот пазар.

XX Концернот Агрокор неодамна успешно го заклучи процесот на купување на мнозинскиот удел во Меркатор и стана негов најголем сопственик. Какви промени на пазарот очекувате? Процесот на окрупнување на

Балканот секако мора да се случува, па за економијата во регионот е подобро да се одвива под закрила на овдешните компании отколку тоа да им го препуштиме на светските мултинационални концерни. Последицата од ваквите окрупнувања секако ќе биде рационализација на работењето и зголемување на ефикасноста, но и наметнување поголемо ниво на ефикасност на сите кои работат или планираат да работат со системите каков што е овој за кој зборуваме.

XX Двете компании заедно ќе остваруваат годишен приход од

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

Интервју

53

Царството со 66 милиони евра добивка

С

о своите компании МК груп и Суноко, Миодраг Костиќ е еден од владетелите на српската прехранбена индустрија. Тој е најголем производител на шеќер и на месо преку компанијата Карнекс, а неговите фирми имаат значаен удел и во туризмот, недвижностите, земјоделството и финансиите. Со 35 компании и 4.500 вработени Миодраг Костиќ ја заврши 2012 година со 66,2 милиони евра нето добивка, а во 2013 година само шеќерната индустрија му донесе промет од 205,5 милиони евра и заработка од 45,5 милиони евра. Од деловните приходи од 272,2 милиони евра МК груп оствари нето добивка од 8,3 милиони евра.

речиси седум милијарди евра и ќе вработуваат над 64.000 луѓе. Таквиот систем ќе биде регионален џин во малопродажбата и во производството на храна. Бидејќи МК груп е една од најголемите српски компании во прехранбената индустрија, гледате ли на оваа промена како на зајакнување на конкуренцијата и како ќе одговорите? Позицијата на МК груп во новите услови е одредена со нејзината конкурентност и ефикасност. На време донесовме и спроведовме свој стратешки план, кој опфаќаше инвестиции, развој и интерна

реорганизација. Ваквите процеси ги гледаме како придонес во развојот на регионалната економија и полесно пробивање на нашата компанија на странски пазари.

XX Верувате ли дека новиот распоред на силите во српската малопродажба е можност за раст на прехранбената индустрија и продажба или стравувате дека производите од Хрватска ќе имаат примат на полиците? Ако српските фирми го унапредат работењето и ја зголемат конкурентноста, не треба да се плашат дека ќе бидат исфрлени од пазарот. Ако тоа не го направат, нема да опстанат, па кој сака нека биде носител на концентрацијата во регионот.

XX Каков ефект врз малопродажните цени очекувате? Посебно врз цените на шеќерот, месото и другите стоки кои ги произведува МК груп? На малопродажните цени најмногу влијаат понудата и побарувачката на светскиот пазар и затоа сакаме да бидеме конкурентни на глобално ниво. Конкуренцијата не е пресудна во формирањето на цените.

XX МК груп го ширеше работењето во Украина. Како тамошната криза влијае на вашето работење и дали поради новите промени на српскиот пазар повеќе ќе се свртите кон бизнис надвор од земјата? Работењето во Украина не ни е загрозено и оптимистички размислуваме за иднината на украинскиот земјоделски сектор. Уверен сум дека интересот за тамошниот агробизнис нема да се намали. Промените на српскиот пазар нема да влијаат на нашата деловна стратегија.

XX На актуелната листа на хрватскиот Форбс Вие сте нов лидер меѓу најуспешните во Србија. Верувате ли

дека ќе ја задржите оваа позиција и идната година? Исклучителна чест ми е што моето име се најде на така висока позиција на листата на Форбс на најбогатите бизнисмени во регионот. Зад тој голем успех стои огромен труд и посветеност, мој и на менаџерскиот тим во МК груп. Повеќе од 30 години работиме успешно. Уверен сум дека се уште не сме го достигнале својот максимум и дека најголемите деловни успеси се пред нас.

XX Во февруари станавте мнозински сопственик на српската АИК банка. Од каде Ви се таквите амбиции после години брокерски бизнис? Со оглед на големината, МК груп веќе се однесуваше како банка. Имаме деловни аранжмани со 20 банки, меѓи кои и со ЕБРД, ИФЦ, како и Германската развојна банка. Веќе 17 години сум во управниот одбор на АИК банка, па преземањето всушност е континуитет на работењето на МК груп. Од АИК банка сакаме да направиме најефикасна банкарска платформа во Србија и да и ја зголемиме профитабилноста.

XX Како во иднина ќе ја развивате МК груп? Стратешкиот план е вложување во земјоделството, прехранбената индустрија и обновливите извори на енергија. Останатите наши дејности имаат улога на пружање поддршка на темелниот бизнис на компанијата и со нив мора да остваруваме синергиски ефект. Големиот инвестициски циклус во досегашниот период беше насочен на проширување на производството, енергетска ефикасност и на мрежа од капацитети за складирање, како и на системот за наводнување. Во идниот период продолжуваме со внатрешниот раст преку проширување на земјоделските капацитети и унапредување на нивната ефикасност.

Капитал број 768 18.07.2014

54

www.kapital.mk

профил

Britanecot koj najmno im odi na nervi na evropskite ^elnici! пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Н

е така одамна одржаните избори во Европската унија јасно покажаа дека дебатата во Европскиот парламент ќе биде уште повеќе зачинета со радикални и евроскептични говори кои само на нерви ќе им одат на проевропските челници кои мака мачат да ја вратат Унијата на вистинскиот пат и довербата на граѓаните на она што некогаш значеше европски проект. Иако победата што ја издвоија на изборите беше пирова, (проевропските партии сепак го задржаа мнозинството во европските институции), истата им даде посилен ветар во грб во однос на однесување во рамките на најдемократската институција во Европаевропскиот парламент. Така, на првото заседание на оваа

асамблеја, за време на интонирањето на надалеку познатата химна „Ода на радоста“, евроскептиците го свртеа грбот покажувајќи непочит кон химната и знамето истакната во оваа институција, предизвикувајќи неверување и критика меѓу присутните. Секако, највидливото олицетворение на она што значи скептицизам упатен кон европскиот проект, е елоквентниот фаталист, од неодамна и најхаризматичен политичар во Велика Британија, лидерот на УКИП (Независна партија на Обединетото Кралство), Најџел Фараџ. Фараџ одамна и е познат на европската јавност со тоа што уште од 1999 година е член на Европскиот парламент, но неговата популарност кулминира особено во последните неколку години, кога Европската унија влегува во криза, а Британија почнува да се соочува со наплив од имигранти. Ова прашење ја засилува реториката дека Британија треба да излезе од Европската унија, и поддршката за тоа стана толку силна, што актуелниот премиер Дејвид Камерон кој треба да организирана општи избори во Британија следната година, мораше да вети дека доколку победи

на изборите ќе распишен референдум на кој граѓаните ќе одлучат дали сакаат да останат или не дел од европското семејство. Токму антиимигрантската политика и британскиот излез од ЕУ е полето на кое овој политичар добива најсилна поддршка. Тој вели дека не ги почитува химната и знамето на Европската унија и дека не сонува за обединета Европа по примерот на САД, туку бара модерна Европа во која државите ќе оперираат заедно, ќе тргува и ќе се почитуваат меѓусебно.

Кој е Најџел Фараџ?

Етикетата која најчесто во Британија се лепи за Најџел Фараџ е "човекот од паб". Тој на јавноста и е познат по тоа што секогаш има пиво или цигари во рака, политичар кој постојано ги напаѓа денешните политичари поради тоа што функционираат како што вели тој „премногу механички“. Тоа што го прави Фараџ поразличен од другите, е фактот што секогаш го кажува она што ги мисли без многу да се грижи за политичка коректност. Токму поради тоа тој е многу почитуван и е инспирација за оние што се согласуваат

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

профил

55

Сум бил нарекуван многу работи во мојот живот, но тоа е политиката

ogu со него особено околу имиграцијата и напуштањето на Европската унија. Неговите обраќања не само во Европскиот парламент, туку и во британската јавност се секогаш многу гледани и популарни. Токму поради ваквите различни ставови честопати е иницијатор на многу жестоки дебати и караници. По победата на европските избори, целта на Фараџ е да го добие првото пратеничко место на неговата партија во Вестиминистер на на општите избори кои ќе се одржат во 2015 година. Инаку, Најџел Пол Фараџ е роден на 3 април 1964 година во Кент. Неговиот татко, Гај Оскар Јуст Фараџ, бил брокер но и алкохоличар, па го напушта семејството кога Најџел бил пет години. Најџел студирал на Дулвич колеџот, каде што развил љубов спрема крикет, рагби и политичка дебата. Така повеќе од времето го поминувал надвор играјќи крикет отколку во училница. Уште во тие рани детски години ги запрепастувал своите наставници со неговите силни политички изјави и анализи. На 18 годишна возраст тој носи одлука да не оди на универзитет, и да работи како тргувач место да се образува. Тука

Тој е човекот што без влакна на јазикот им се спротивставува на многу политичари и челници во Велика Британија и Европа. Силно се спротивставува на Европската унија по примерот на САД, но верува во модерна унијата во која државите меѓусебно ќе се почитуваат, ќе соработуваат и ќе тргуваат. На крајот од денот, тој е британецот кој без двоумење, првиот човек на Европскиот совет, Херман ван Ромпуј го нарече човек со “харизма на влажна крпа“ многумина веруваат и дека се оформува неговиот силен карактер. Набрзо тој се покажа популарен меѓу неговите клиенти и колеги трговци. Па од оваа работа заработил повеќе од довлоно за удобно живеење. Но сепак тој има друг повик - политика. Тие што добро го познаваат Фараџ велат дека до ден денес е пријател со неговите пријатели трговци, и верува дека речиси две декади поминати во оваа професија му го покажале вкусот на „вистинскиот живот“ и го направиле таков специфичен карактер. Неговата недоверба во европскиот проект се формира уште додека работи како трговец, а таа недоверба се зголемува со потпишувањето на договорот од Мастрихт. Особено поради тоа што е силен поддржувач на капитализмот и слободата на трговија па со овој договор почнал да стравува за традиционалниот начин на живот на Британците. Првиот чекор во политиката го прави на тој начин што се приклучува на партијата на конзервативците, но брзо е разочаран од начинот на кој таа партија работи. Фараџ одлучува да се отцепи од таа партија, и така станува еден од

основачите на денес веќе добро етаблираната партија УКИП, во тоа време позната како Анти-федерална лига. Она што е интересно за Фараџ е дека во неколку наврати тој имал како што вели тој блиска средба со смрт. Првата се случува во неговите рани 20-ти години кога бил прегазен од автомобил откако една ноќ се враќал од паб. Се здобил со тешки повреди а лекарите стравувале дека ќе ја изгуби ногата. Но од оваа трагедија тој прави среќен крај, па се жени со медицинската сестра Греини Хејс која за време на оваа несреќа се грижела за него. Тој со Хејс има два сина, но денес има и две ќерки со со неговата сегашна сопруга, Кирстен Meр, германка со која се оженил во 1999 година. Така честопати кога е обвинував дека е антиевропски настроен, тој се правда со бракот со Мер. Месеци по заздравувањето од сообраќајна несреќа, на Фараџ му било дијагностициран рак на тестистите. Тој целосно закрепнува и од оваа болест, но она што го преживеал борејќи се со оваа болест, вели дека било искуство кое му го сменил животот, што го прави уште повеќе решен да постигне што е можно повеќе во животот.

Капитал број 768 18.07.2014

56

www.kapital.mk

профил Познати изјави на Фараџ XX „Господине Самарас вие не ја водите Грција. Ве советувам да ја ребрендирате и да го промените името на вашата партија. Нова Демократија да биде Нема Демократија. Вашата држава е под надворешна контрола. Не можете да носите одлуки, со тоа се одрековте од суверенитетот и демократија, која велите дека вие сте ја измислиле“. u „Уште еднаш го предизвикувам премиерот Камерон на отворена дебата со мене да каже зошто верува дека треба да останеме во оваа корумпирана ЕУ што се

распаѓа. Иднината на народот е во прашање. Камерон, го имаш мојот број“ XX „Сум бил нарекуван многу работи во мојот живот- но тоа е политиката“ XX „Како оператор, не како човек, го почитувам Путин... Но не ги подржувам неговите политички погледи“ XX "Имате харизма на влажна крпа", Вака Фараџ го опишува Херман ван Ромпуј.

XX „Во рамки на разумот сите треба да имаме слобода да правиме тоа што сакаме“ XX „Мразам голема влада“ XX „Погледнете го светот во кој живееме, насекаде околку нас има камери“ XX „Луѓето мене ме гледаат дека сум достапен. Тие веројатно не ме гледаат како политичар. Можеби тоа е поентата. Можеби останатите се премногу полирани“ XX „ЕУ империјата се гради повторно со тоа што Албанија стана официјален кандидат. Дали Камерон сметаше дека може да го блокира тоа?“ XX „Лекцијата не е дека Западот треба да интервенира во Сирија. Лекцијата е дека Западот треба да стави крај на воените интервенции надвор“.

XX „Речиси во било која земја во која Западот нудеше поддршка или интервенираше за промена на режимот, ситуацијата стануваше полоша отколку подобра“.

Првото поголемо достигнување во политиката Фараџ го прави во 1999 благодарение на воведувањето на пропорционална застапеност за европските избори, кои направија помалите партии полесно да добијат места во Европскиот парламент. Тој важи за жесток критичар на Дејвид Камерон, кој пак претходно членовите на партијата на Фараџ во Парламентот ги нарече како "колачиња, лудаци и расисти". Токму поради честите негови напади врз Камерон, Фараџ честопати е прашан дали неговата партија е во војна со конзервативците, во која некогаш и тој бил член, тој вели: "Тоа е војна помеѓу нашата партија и целиот политички естаблишмент." Но, и покрај успехот на европските избори, сепак партијата на Фараџ лошо поминуваше на изборите во Британија. Оттука и надежта, дека по победата на европските избори, дека партијата на Фараџ конечно ќе обезбеди пратеничко место во Вестиминистер. Поради неуспесите на неговата партија, Фараџ во 2009 година си дава оставка од лидерската позиција во УКИП. Неговата популарност почнува да се зголемува веќе во 2010 година, кога особено стана популарен со изјавата упатена кон претседателот на Европскиот совет, Херман ван Ромпуј, обвинувајќи го дека има "харизмата на влажна крпа" и "дека неговата појава го асоцира на низок чин на банкарски службеник". Но со популарноста, доаѓа уште една несреќа. На денот на локалните ибзори во Британија во 2010 година падна авион во кој беше Фараџ. Од таа несреќа тој се здоби повторно со сериозни повреди. По опоравувањето од болница, тој уште еднаш вели дека ова искуство е искуство кое уште повеќе го променува него како личност: "Мислам дека оваа несреќа ме направи повеќе "јас"отколку што бев пред тоа. Да бидам искрен, сега сум дури повеќе фаталист“. По таа несреќа Фараџ одлучува повторно да се врати на лидерската позиција. Фараџ во моментот важи за најхаризматична политичка фигура во Британија.

Капитал број 768 18.07.2014

58

www.kapital.mk

Интервју

Вистинската вредност на онлајн курсот што го подготвивме е во тоа што претприемачите ги споделуваат своите искуства, без оглед дали се од Лаос, Турција или Македонија

Majkl Goldberg

меѓународен инвеститор и експерт за претприемништво

Ne mo@e site da bideme Silikonska dolina

razvojot na pretpriemni[tvoto e dolg i ma^en proces разговарал:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

П

реку 20.000 студенти од 182 земји од светот изминатава пролет ги гледаа видеата од онлајн курсот “Понатаму од Силиконската долина: Развивање на претприемништвото во транзициските економии“, продуцирани од американскиот професор Мајкл Голдберг и Кејс Вестерн Ризрв универзитетот од Кливленд, Охајо. Неодамна професор Голдберг ја посети Македонија во рамки на неговата мини европска турнеја од неколку земји, со цел да разговара со некои од слушателите на курсот. Со помош на Амбасадата на САД во земјава, имавме ексклузивна можност да разговараме со овој искусен професор, кој и самиот е венчр капиталист и бизнис лидер, околу актуелните предизвици за претприемачите од целиот свет.

XX Од каде идејата за онлајн предавања

на тема претприемништво? Идејата за овој МООК (Масовен отворен онлајн курс – Massive open online course, н.з.) се роди од моето искуство како предавач на тема претприемништво во Виетнам, во 2012 година. Замолен бев од тамошната влада да водам семинар за претприемачки екосистеми и развој. Првично, сакаа да научат како да станат налик Силиконската долина, а јас им реков, видете, вие повеќе личите на мојот роден Кливленд во тој поглед. Потоа, подготвивме еден семинар користејќи Скајп, во што учествуваа претставници од претприемачката сцена на Кливленд. Беше доста успешен и подоцна на истата тема предавав и во Камбоџа, Лаос, Мјанмар и Турција. Сметав дека постои глад во светот за дискусии околу темата претприемништво и со помош на грант од фондацијата Бартон Д. Морган креирав видео лекции. Интервјуирав 30-тина луѓе во Охајо и низ светот, па овие лекции повеќе личат на документарец одошто на класично предавање. И така се роди курсот “Раст на претприемништвото во транзициските

економии“, што можеше да се следи преку Coursera.org.

XX Што можат слушателите да научат од овој онлајн курс? Ова не се лекции за тоа како да почнете бизнис. Повеќе се работи за екосистемот, односно пошироко разбирање за тоа како заедниците ширум светот ги поддржуваат претприемачите. За тоа како да ги насочиш ресурсите во твојата заедница со цел да го унапредиш и развиваш твојот бизнис. Сакав да привлечам поширока публика – комбинација од претприемачи, претставници на локални, владини и невладини организации, луѓе што финансираат стартапи, како и студенти. Добрата работа е што овие МООК-ови развиваат дискусија помеѓу слушателите од цел свет. Студент или претприемач од Македонија може да размени мислење и искуства со колега од Нигерија, на пример. Имаме интерактивна секција, разговараме, имаме и квизови на теми од претприемништво...

XX Какви се искуствата на Кливленд

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

Интервју

со развојот на претприемачката сцена? Во Македонија не може да се пофалиме со поволен претприемачки амбиент. Што може да научиме од примерот на Кливленд? Пред 10 години, магазинот Entrepreneur направи ранг листа од 60 градови според развиеноста на претприемачката клима. Погодете на кое место беше Кливленд – на 60-то. Немавме многу стартапи, немавме венчр капитал пари, ангели инвеститори, економијата замираше, фабрики се затвораа. Ужас... Федералната влада повеќе се фокусира на научно-истражувачки работи, донаторските заедници во САД претежно финансираат култура, уметност, образование, така што останува на приватниот сектор, односно бизнис лидерите во комбинација со државната власт на Охајо и локалните институции од Кливленд да сторат нешто на тоа поле. Па, почна да се експериментира со различни програми за поддршка на претприемништвото, формирање на инкубатори и бизнис акцелератори. Во Силиконската долина с$ се приватни пари, банките не влегуваат во финансирање стартапи. Во Кливленд немаше доволно приватен капитал, мораше да направиме комбинација од владини, локални, приватни извори, за да ја заживееме претприемачката сцена.

XX Каква е денес претприемачката сцена во Кливленд? Подобрена во секој случај. Помина една деценија, иако изгледа како многу време, сепак не е. Градењето на квалитетен претприемачки екосистем е мачен и долг процес, но во секој случај имаме напредок. Можеби немаме примери на стартапи од типот на Гугл или Групон, но сепак имаме успешни претприемачки приказни. Подобрен е пристапот до капитал, менторирањето, коучингот...

XX Во Македонија имавме обиди за развој на мрежа од ангелиинвеститори, но некако не оди работата. Каква е ситуацијата на ова поле во Кливленд? Не е само Македонија што се мачи со алтернативното финансирање на младите бизниси. Во некои средини каде што предавав, Виетнам на пример, идејата да се финансирате со пари што се надвор од семејството е необична. Предизвик е да ги едуцирате успешните и богати бизнисмени, за тоа што се бизнис ангели. Треба долго време за да се крене свеста. Битно прашање е и дали бизнис ангел вложува само за да заработи или затоа што сака да им помогне на претприемачите. Во Силиконската долина, на пример, нема што да се стимулира локалната економија, таму бизнис ангелите вложуваат исклучиво заради профит. Една од битните работи за бизнис ангелот е дека тој мора да е спремен да ги загуби сите пари што ги вложува во некој стартап. Во Кливленд има стимулации за бизнис ангелите, владата ги поддржува нивните мрежи, има 25% поврат на данокот ако вложите како бизнис ангел - но не можам да кажам

59

“Мојот роден Кливленд пред 10 години беше катастрофа од аспект на стимулативна средина за претприемништво – немаше стартапи, немаше венчр капитал пари, немаше бизнис ангели... Со комбинација на државни, локални и приватни пари, експериментирање со различни програми за поддршка, формирање бизнис инкубатори и акцелератори, стимулирање на менторство од искусни бизнисмени – постигнавме напредок. Можеби немаме стартапи како Гугл или Групон, но сепак, имаме успешни претприемачки приказни“ дека имаме некој спектакуларен успех. Треба време.

XX Од вашето искуство во повеќе држави и комуникацијата со слушателите на онлајн курсот, кои се заедничките проблеми за претприемачите во транзициските економии? Не само во транзициските, туку и во некои напредни економии постојат истите предизвици за претприемачите: тежок или никаков пристап до капитал, неактивни или никакви мрежи на бизнис ангели, отсуство на венчр капиталисти... Менторирањето мора да се развие, да се стимулира. Во Силиконската долина има цел екосистем на менторирање, нешто што го нема во транзициските економии. Од она што го споделуваат учесниците на нашите онлајн форуми, се гледа дека бирократијата и корупцијата с$ уште

се големи пречки во многу држави во развој.

XX Завршените студенти во Македонија сонуваат за државна работа, а не да бидат претприемачи. Како е во САД? Како е во земјите каде што досега сте имале предавања? Штотуку бев и во Грција, па еден од младите слушатели на курсот ми рече дека пред две години сакал да работи државно, но сега не. Затоа што таму заради кризата настана хаос, платите се намалија, има отпуштања. И во Кливленд, па и во САД генерално, има луѓе што претпочитаат државна служба. Секаде е различно, сите заедници се различни, секоја индивидуална приказна е различна. Во САД има многу млади луѓе што користеле студентски кредит, па мора по дипломирањето да почнат да го враќаат. За нив не е баш згодно да отидат во претприемачи, туку мора да најдат работа со стабилни приходи, за да може да го отплаќаат кредитот.

Не само во транзициските, туку и во некои напредни економии постојат истите предизвици за претприемачите: тежок или никаков пристап до капитал, неактивни или никакви мрежи на бизнис ангели, отсуство на венчр капиталисти...

Мајкл Голдберг е визитинг професор по дизајн и иновации на Кејс Вестерн Ризрв Универзитетот (Case Western Reserve University) во Кливленд, Охајо. Тој е и ко-основач и менаџер на Бриџ Инвестмент Фонд Л.П. (Bridge Investment Fund L.P.), венчр капитал фирма која инвестира во израелски компании- производители на медицински уреди. Целата досегашна кариера на Голдберг се состои од структурирање и имплементирање на глобални бизнис операции. Меѓу другото, работел и на повеќе инвестиции на АОЛ (AOL) на азиските пазари, како и на проекти за Мајкрософт (Microsoft). Голдберг има големо меѓународно искуство во предавањето за претприемништво, предавал во Виетнам, Камбоџа, Лаос, Мјанмар, Турција, итн. Претходно, неколку години работел во Јужна Африка за Националниот Демократски Институт (НДИ). Голдберг дипломирал меѓународни односи на Принстон универзитетот, магистрирал меѓународна политика на Џонс Хопкинс универзитетот, а завршил и МБа студии на Вартон бизнис школата, при Универзитетот на Пенсилванија.

Капитал број 768 18.07.2014

60

www.kapital.mk

Свет бизнис и политика

Fenomenite na Svetskoto fudbalsko prven

Ekonomijata na Brazil

Слабиот економски раст, зголемената неликвидност и инфлацијата до 2020 година може да доведат до социјални немири и да ја обликуваат бразилската политика

С

ветското фудбалско првенство 2014 и Летните олимписки игри 2016 година немаат и нема да имаат значително позитивно влијание врз економијата на Бразил. Економскиот раст ќе остане помал од 1,8% годинава, а во идната година нема да биде поголем од 2,1%. Ова го заклучува Еулер Хермес, водечкиот светски осигурител на кредити за финансирање на трговијата, член на Алианс групацијата. Во своето најново истражување на економските изгледи, Еулер Хермес известува дека овие два мега настани во Бразил ќе предизвикаат поголема инфлација од раст. Оваа година инфлацијата се очекува да се одржи на 6,3%, а во 2015 да биде 6,1%. Недостигот на инфраструктура, хронично недоволните вложувања, протекционизмот, високите даноци и замрсеното деловно опкружување го спречуваат Бразил целосно да оствари корист од дополнителните економски активности кои таквите настани ги поттикнуваат. Напротив, тие ги истакнаа слабостите на бразилскиот економски модел. „Иако истражувањето за мега настаните покажа краткорочни позитивни ефекти, често е присутен занемарлив или дури негативен долгорочен резултат. Бразилската економија има специфични проблеми. Не само што државата не беше во состојба да ги оствари сите економски користи од Светското првенство, туку е соочен со значителна инфлација, која влијае на секојдневниот живот на Бразилците“, вели Лудовик Субран, главен

Нема голема корист за економијата

Реалниот БДП ќе остане низок

Светско првенство 2014: Повеќе инфлација одошто раст за Бразил Мега настаните не значат мега раст за Бразил

Мал, привремен пораст на вработеноста

0,7%

раст на вработеноста заради мега настаните

Инфлацијата ќе остане висока

Вкупна работна сила во Бразил

Зголемена несолвентност и покрај големите инфраструктурни зафати

Пораст на цените заради мега настаните

2,5 процентни поени во период 2009-2016

Историски, мега настаните ги измешаа долгорочните резултати

Минимален ефект во БДП (просечно годишно) Реален раст на БДП

2009-2013

2014

2015-2016

+3,4% 2009-2013

+1,8% 2014

+2,3% 2015-2016

помеѓу помеѓу Реален растод на БДП +3,4% +1,8% Нето ефект +0,1 пп и +0,15пп и мега настаните помеѓу помеѓу +0,15пп 0,2пп Нето ефект од +0,1 пп и +0,15пп и мега настаните Пад на повратот на инвестициите +0,15пп 0,2пп 2009-2013 2014 (просечно Реален порастгодишно) +6,8% +2,8% 2009-2013 2014 на инвестициите Реален пораст помеѓу помеѓу +6,8% +2,8% Нето ефект на на инвестициите +0,5пп и +0,4пп и мега настаните помеѓу помеѓу +0,8пп +0,6пп Нето ефект на +0,5пп и +0,4пп и мега настаните +0,8пп +0,6пп

економист на Еулер Хермес. Подготовките за одржување на Светското првенство и на Олимписките игри не го спречија наглото забавување на бразилската економија во текот на изминатите три години, а тој тренд тешко ќе се промени. Еулер Хермес проценува дека во 2014 година, во најдобар случај, позитивното влијание од овие мега настани на реалниот раст на БДП ќе бие ограничено на 0,2 процентни поени. Но, влијанието врз инфлацијата годинава би можело да достигне 0,5 процентни поени. Вкупно гледано, се очекува дека тие два настани ќе

+2,3% <+0,1пп <+0,1пп

Инвестиции (Атина 2004; Барселона 1992; Лондон 2012) Краткорочнивработувања(Атина2004;ЈужнаАфрика2010) Трговија (Сиднеј 2000) Туризам (сите) Репутација (Сиднеј 2000)

2015-2016 +4,0% 2015-2016 +4,0% <+0,4пп <+0,4пп

Јавен и приватен долг (Пекинг 2008; Германија 2006) Бумвопродажбанастанови(Атланта1996;ЛосАнџелес1984) Долгорочна вработеност (сите) Раст после мега настаните (сите)

придонесат за зголемување на потрошувачките цени за околу 2,5 процентни поени во периодот од 2009 до 2016 година. Се очекува влијанието врз економската активност постепено да се намалува после 2014 година, а ефектот врз потрошувачките цени може да остане присутен до 2020 година. Наглиот пораст на инфлацијата веќе предизвикува социјални немири, кои би можело да резултират со длабоки структурни реформи и нова политичка програма. Освен зголемување на инфлацијата, ни другите ефекти од Светското

фудбалско првенство во Бразил не се значително подобри. Мало е влијанието врз бруто домашниот производ и врз растот на инвестициите. Вкупните вложувања во инфраструктурата за Светското фудбалско првенство помеѓу 2009 и 2014 година достигнуваат 26 милијарди бразилски реали, што е 0,5% од БДП. Се очекува потрошувачката за Олимписките игри помеѓу 2010 и 2016 година да изнесува околу 12 милијарди реали (0,2% од БДП). Тоа се мали износи во споредба со националната економија

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

Свет бизнис и политика

nstvo vo Brazil

61

izgubi od fudbalot Зошто земјите победнички на Светското фудбалско првенство бележат пад на БДП?

Д

али е можно Германија, која е новиот светски шампион во фудбал, да заврши како губитник кога е во прашање економскиот раст? Историскиот одговор на ова прашање е да. Имено, во осум од девет последни Светски фудбалски првенства бруто домашниот производ на земјите победнички крахираше следната година, покажуваат податоците на Светската банка. Овој тренд е присутен уште од 1986 година, кога Аргентина избори победа. Единствен исклучок е Шпанија, победникот во 2010 година, чиј БДП во 2011 година бележи раст, но само од 0,1%. Освен тоа, се чини трендот е доста издржлив – пет од седум последни земји-победнички бележат шад и втората година после победата. Што се однесува до годинашните финалисти, аргентинската економија бележи раст од 3% во однос на 2013 година, додека германскиот раст е многу поскромен и изнесува само 0,4%. Кои се причините за одржливоста на ваквиот тренд? Дали станува збор за случајност? Примерокот од девет финалиња, сепак, и не е некој значаен примерок од кој може да се извлекуваат заклучоци. Но, некои економисти тврдат дека целата работа е во времето потрошено на гледање натпревари, односно на фактот дека фановите од државите победнички губат најмногу време гледајќи натпревари и следејќи ги сите аспекти на првенството, а тоа потоа се одразува на БДП. Теоријата е секако занимлива, но ефектите на овој тренд врз економијата се преголеми за да би биле предизвикани од неколку недели потрошени на глупирање и следење на фудбалот. Исто така, овој тренд не се појавува во другите спортови кои бележат подеднакво голема гледаност. Можеби само станува збор за пост победничко разочарување. Во месеците што доаѓаат, обично се бележи краток раст на продуктивноста, која потоа паѓа бидејќи на луѓето им станува јасно дека победата на Светското фудбалско првенство нема да им ги реши проблемите во државата. на Бразил. Еулер Хермес проценува дека во периодот од 2009 до 2013 година инвестициите додале само 0,5-0,8 процентни поени во просек годишно на растот на реалните инвестиции, како и 0,1-0,15 процентни поени годишно на растот на реалниот БДП. Се очекува

тоа влијание постепено да се намали после 2014 година. Од друга страна, се наметнува проблемот за одржување на огромните стадиони кои ги изгради земјата по повод Мундијалот. Нема долготраен ефект ниту на вработеноста. Власта се надева дека Светското

Лудовик Субран

главен економист на осигурителната компанија Еулер Хермес

одека социјалните немири продолжуваат да се засилуваат Д како одговор на наглиот пораст

на инфлацијата, нема да изненади ако календарот на спортските настани го обликува политичкиот календар во текот на претседателските избори во октомври. На крајот, длабоките структурни реформи би можеле да бидат вистински мега настан кој го очекува бразилската економија. фудбалско првенство создаде околу 700.000 работни места во текот на годинава. Со оглед на тоа дека работната сила во Бразил се проценува на над 100 милиони, ефектот е слаб, посебно гледано долгорочно. Многу нови работни места во градежниот сектор исчезнуваат веднаш штом завршат инвестициските проекти, а вработувањата во туризмот во најголем број случаи се краткорочни и на работни места со помало ниво на стручност. Расте и неликвидноста во земјата. Неликвидноста на компаниите е во пораст од 2011 година како последица на економската стагнација која дојде побрзо од очекуваното. Се предвидува дека таквиот тренд ќе продолжи поради се послабата побарувачка на домашниот пазар, заострувањето на монетарната политика и зголемувањето на каматните стапки од банките. Просечната каматна стапка на кредитите за нефинансискиот сектор порасна од 14% минатата година на 16% годинава. Еулер Хермес очекува неликвидноста на компаниите да се зголеми за 9% во текот на годинава, како и за дополнителни 3% во текот на идната година. Тоа ќе се случи и покрај зголемените инфраструктурни активности.

Иако овие прогнози ги нагласуваат постојните економски слабости на Бразил, не се сите вести лоши. Извештајот предвидува дека во Бразил нема да биде создаден балон на недвижности поради организацијата на големите настани. Освен тоа, влијанието на фудбалското првенство и на Олимписките игри на државните финансии ќе биде ограничено и не претставува голема закана за финансиските показатели. Околу 75% од инвестициите за Светскиот куп и 85% од средствата за ОИ ќе се финансираат од јавни фондови. Но, Еулер Хермес проценува дека тоа ќе додаде само еден процентен поен на фискалниот дефицит за периодот 2009-2016 година. „Додека социјалните немири продолжуваат да се засилуваат како одговор на наглиот пораст на инфлацијата, нема да изненади ако календарот на спортските настани го обликува политичкиот календар во текот на претседателските избори во октомври. На крајот, длабоките структурни реформи би можеле да бидат вистински мега настан кој го очекува бразилската економија“, смета Субран.

Капитал број 768 18.07.2014

62

www.kapital.mk

на руЧек со...

Наде Проева

универзитетски професор и прв доктор по античка историја

Evropa treba da se s od odnosot kon Make

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

на руЧек со... Најголемиот експерт за античката историја во земјава за Капитал од научен аспект го објаснува горчливиот проблем за историското наследство на античките Македонци околу кое со децении се кршат копјата со соседна Грција. Проева не го доведува во прашање македонското право да се повикува на античката историја, но го оспорува начинот на кој македонските власти се спротивставуваат на грчката пропаганда и на европската едностранчивост. Според неа, решението е во долгорочна стратегија за развој на историската наука и на младите кадри кои перспективно треба да го бранат и одбранат македонскиот идентитет.

На ш ето м ен и Од богатото мени на Арабеска одбравме: Филе Онион и десерт Тирамису

srami edonija

пишува:

Дејан Азески Dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска ivana.kuzmanovska@kapital.mk

А

нтичката историја е една од најексплатираните теми во македонската јавност во последните неколку години. Буквално се изнаслушавме разни нереални тези кои толку ни го заматија спознанието, што некои луѓе сигурно почнаа дури и да ја мразат историјата. Капитал ја покани на ручек професор доктор Наде Проева првиот доктор по античка историја во земјава која надолго и нашироко, а сепак многу егзактно и прецизно, ни ги објасни сите заблуди во врска со античката историја, но предложи и свои решенија за надминување на македонско-грчкиот спор. Наде Проева е родена во Ресен во 1949 година. Таа е редовен професор на Универзитетот Св. Кирил и Методиј, при Филозофскиот факултет на катедрата за историја во Скопје. Дипломирала античка археологија во 1973 година на Филозофскиот факултет во Белград, каде магистрирала и докторирала Во јуни 1978 година ја одбранила магистерската тема „Типологија на надгробните споменици во југословенскиот дел во римската провинција Македонија“, а во декември 1992 година на групата за историја и докторската теза „Влијание на доселениците на развојот на културните прилики во римската провинција Македонија“.Од 1979 до 1981 година била на специјализација во Париз, на Универзитетот Сорбона, каде што се здобила со диплома за продлабочени студии од областите епиграфика, нумизматика и религија. Во 1997 год од француската влада добија орден Витез на академски палми. За своите најмлади денови Проева се сеќава дека најмногу ги поминувала во читање и дека Ресенчани велеледека ги има прочитано сите книги во тамошната библиотека. За археологијата и историјата вели дека се одлучила бидејќи сакала, да го ‘‘открива‘‘ светот, а за своето

63

образованиео додава дека е среќна што го добила од врвни професори и во време и држава во која се почитувале научните и етички норми.

Идентитетот се брани со наука, а не со инает

Проева како долгогодишен универзитетски професор предупредува дека иако државата се удира во гради со историјата не прави ништо за да го подобри образованиот систем како единствен расадник на квалитетни историчари кои, според нејзе, се многу значајни за една релативно нова држава како нашата. „За жал ситуацијата со оздавањето научен кадар за историја според мене е очајна. Прво, бидејќи немаме стратегија, а без стратегија не може да се направи кадар. Второ, кај нас историјата е потценета, затоа што е исполитизирана и тоа допринесува таа да не се цени како наука , та така на историја се запишуваат најслаби студенти, Им се извинувам на студентите кои од љубов доаѓаат да студираат историја, меѓутоа 90% доаѓаат затоа што не можат да се запишат на друг факултет. Таквите студенти немаат основа, односно општо образование и од нив не можеш ништо да се направи. Кога , пак ќе завршат историја главнно можат да работат во школството, а таму знаеме каква е состојбата. И затоа сите оние што можат да успеат на друго поле и историската науката континуирано ги губи потенцијалните кандидати за квалитетни кадри“. Проева потенцира дека ако не знаеме каков треба да биде односот на државата кон историската наука и младите историчари треба да се угледаме на поразвиените и постари држави. „Првите мои студенти кога отидоа на специјализација во Франција беа шокирани што таму на нив гледале со стравопочит. Тоа е така бидејќи историјата е многу тешка затоа што е апстракна наука. Во нејзе не можеш да правиш експеримент како во физиката за да докажеш нешто. Историчарот треба експериментот да го прави во својата главаа. Не можеш како историчар да построиш илјадници војници и да ја повториш битката кај Гавгамела за да видиш како се одиграла. Историчарот треба да има чувство за перспектива, да има фантазија, да може да ја замисли во главата. И затоа е тешка и секаде во

Капитал број 768 18.07.2014

64

на руЧек со...

светот историјата се смета за една од најтешките науки која ја учат најдобрите студенти. А кај нас се смета за најлесна наука и се запишуваат најслабите студенти“.

Не треба целосно да се дистанцираме од наследството на античките Македонци

Во Македонија веројатно како последица на сите случувања во дневната политика, само по себе се наметна едно досадно прашање кое од историски аспект изгледа целосно нелогично па дури и смешно. Дали Македонците се Словени или пак наследници на античките Македонци. Еве како Проева од научен аспект го објаснува ова многу болно прашање. „До вчера во Македонија немавме историчари за антика и јас морав да се зафатам со решавање на едно од најтешките и најисполитизирани прашања во античката историја, а тоа е прашањето за етничката припадност на античките Македонци. Веднаш треба да каже дека ниту Грците се наследници на античките Хелени, ниту Французите се директни потомци на Галите, ни Египјаните на античките Египјани, итн. Меѓутоа, исто така погрешно е да се негира и секаква врска како што се правеше во претходниот државен систем Етногенезата е сложен процес во кој учествува супспратот подлогата која кај нас се античките Македонци и суперсупратот Словените кои се дојденци. Фактот дека ние зборуваме словенски јазик, покажува дека во нашата етногенеза надвладеала словенската компонента. Но, иако таа надвладеала тоа не ги брише нашите антички корени кои дефинитивно се дел од нашиот идентитте со процент

www.kapital.mk

што не може егзактно да се утврди, но дефинитивно ни дава право да се повикуваме на тоа античко наследство“. Според Проева, дури и да немаме генетска врска со античките Македонци, културата на секој народ и достигнувањата на секој народ се сопственост на целата човечка цивлизација и тоа никој не смее да го оспорува, а уште помалку забранува.

Намерите на грчкото негирање се провидни

Сепак според официјалните постапки на грчката држава и дипломатија, официјална Атина не ги сфаќа (не сака) објективните научни ставови . Еве што мисли д-р Проева за односот на нашиот јужен сосед кон македонската историја, идентитет и државата. „Причините за грчката политиката се повеќе од јасни. Најголемиот дел од Македонија тие успеаа да ја добијат благодарение на , филхеленизамот на европската политиката. Филхеленизмот е закоравено верување во западна Европа дека корените на сета западна цивилизација се во античка Грција кое е особено популарно во време на распаѓањет на .Отоманската држава Грците тој, тогаш научно недокажан став и таа поткрепа многу ефективно ќе ја искористат и со амин на големите сили го добија најголемиот дел од Македонија. И сега од петни жили се трудат да докажат дека античките Македонци се Грци што автоматски им дава право на тој дел од Македонија.“ Проева е со став дека дури и да биде општо отфрлена нивната теза тоа ништо нема да смени бидејќи според меѓународните закони границите се неменливи (освен кога.тоа го сакаат Големите- случајот Косово) „Морам да го споменам покојниот проф. Христо Меловски познат историчар по потекло од Лерин кој често велеше дека дури Грците да ни го дадат тој дел ние нема ништо да

направиме бидејќи тие веќе ја завршија асимилацијата на македонското население. Македонците од тој дел се или иселени или асимилирани. Имено ако тој дел би се приклучил на Р. Макеоднија автоматски ќе станеме малцинство во сопствената држава Значи, нема потреба од менување на границите, туку само почитување на правата на Македонците кои останаа таму и се уште не се асимилирани. Да се избориме да им се даде право да се изјаснуваат како што се чувствуваат, да им се дозволи да си го зачуваат

Европа треба да се срами од односот кон Македонија

Според Проева, Европа во грчко македонскиот спор по втор пат игра една срамна улога затоа што ако ја смени политиката ќе признае дека згрешила во минатото со фамозниот Версајски Договор. „Многу европски и светски научници се свесни дека Грција не е во право, но тоа не го кажуваат ниту пишуваат, бидејќи тоа ќе значи дека нема да може да истражуваат во Грција. Значи, научницие не се ниту наивни ниту неуки, но конформистички ги избегнуваат овие прашања“. Клучната теза на Проева е дека историјата не е кочничар за иднината, како што не убедуваат од Европската унија туку дека со таа теза не залажуваат за да си го смениме името, односно идентитетот. „Во еземјите кои се нејзини основачи и во кои често сум престојувала ако им чепнеш во националниот идентитет очи ќе ти ги извадат. Затоа, мора да се знае дека Европа во случајот со името е не само неверојатно некоректна, туку и непристојна што може да се смета и како благ израз за сето тоа што го прави. Но, за тоа не се криви само тие, туку и нашите политичари кои тоа го дозволија. Имено кога се растури Југославија тиебеа премногу

Со заедничката прослава на Илинденското востание ќе признаеме дека сме Бугари

Д

Кога бев млада во Ресен се зборуваше дека ги имам прочитано сите книги во тамошната локална библиотека

еновиве актуелна е идејата на Бугарската и Македонската академија на науките за заедничка прослава на Илинденското востание. Самото обзнанување на оваа информација во македонската јавност предизвика жестоки реакции и отпор. Проева е децидна дека тоа е погрешен потег и ќе има далекусежни последици. „Како може да имаш заедничка прослава со туѓ народ за ваква национална работа. Се одбележуваат работи во кои учествувале различни народи и различни војски. Кој учествуваше во Илинденското востание? Бугарите дојдоаво Македонија и се бореа? Наместо тоа тие кумуваа на предвременото кревање на востание кое ги уништи револуционерните сили. Политичарите се правдаат дека целта на ваквиот потег е подобрување на меѓусоседските односи. Веднаш ќе кажам дека тоа е невозможно. Ако ние прифатиме заедничка прослава на Илинденското востание автоматски прифаќаме дека сме Бугари. Не може ти да славиш свој настан, своја борба за национална слобода со народ што те негира. Каде се тука добрососедските односи? Добрососедски односи се соработка на културен план, на научен план, а не заедничка прослава на настан исклучиво поврзан со македонската историја кој Бугарите со години бесправно го присвојуваат“.

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

на руЧек со...

Прием 2011 национален Ден на Франција

Предавање на проф. П Карлие на Филозофски факултет

Со студенти по промиција на книга Ал.Мак уплашени, немаа искуство, бидејќи дотогаш политиката и стратегијата се водеше во Белград и дозволија да ни се меша кој како сака и од сите страни. Скандалозно е амбасадори да ни држат лекции. Во секоја земја за тоа веднаш се протеруваат а кај нас нашите политичари ќутат додека овие ги "шлапаат" в‘ лице Уште од антика не се толерирале непристојните амбасадори. Вината е наша што дозволивме да ни се мешаат во внатрешни работи и во нешто што е свето како што сеимето, јазикот а тоа е идентитетот на секој народ.“. Професорката Проева има и директна порака кон европските политичари и нивниот непринципиелен став за ова прашање. „Јас само за едно се чудам. Како не им е срам на тие европски политичари. Утре кога ќе се пишува историјата за нив и кога идните генерации ќе читаат што тие всушност барале од нас, генерациите ќе се срамат од нив. Ќе им се смеат. Како можат таква нелогична работа да бараат од еден народ. Идентитетот може да се смени само насилно. Ако прифатиме менување на името, автоматски САМИ си го менуваме идентитетот, и никого не ќе можеме да обвиниме за тоа.Оние што кај нас заговараат таква теза навистина не знам со кој ум го мислат тоа.!?! Очигледно не сфаќаат дека името само по себе е идентитет. Тука нема дискусија!. Има народи низ историјата кои користеле различни имиња во различни периоди. Но, за разлика од нив ние немаме резервно име. За овој регион освен Македонија и Македонци никогаш друго име не се користело. Името на земјата доаѓа од народот. Точка!“.

Одбравме погрешен начин да се бориме со грчката пропаганда

Проева е децидна дека итно ни е потребен сосема поинаков пристап во соочувањето и во опонирање на оваа грчка пропаганда. „Нашава држава одбра еден погрешен начин да се бори против сета оваа неправда. Наместо да ги подржува научниците кои ќе пишуваат книги и ќе се спротивстават на таа грчка пропаганда, ние правиме споменици. Ние можевме со тие пари да напишеме и преведеме илјадници книги од кои нацијата и државата ќе имаа многу поголема корист. Наместо тоа, историчарите се оставени да се снаоѓаат самите како знаат и умеат. Македонија може да одговори на пропагандите само со ескперти, кои ги има, иако во недоволен број. Треба да се направи стратегија за изучување на најважните периоди од историјата, а то а се прави со создавање кадар“. Уште еден многу значаен проблем поврзан со македонската историска наука се турка по тепих, а тоа е крајно малиот процент на историчари во Македонската Академија на Науките и Уметностите. „Во македонската академија на науки во мигов има само еден историчар, што најдобро го покажува нашиот однос кон историјата. Ние на ттој начин ја третираме историјата како да не е наука. Новата власт дефинитивно не им верува на историчарите кои се формирани во претходниот систем, бидејќи ги смета за комунистички ориентирани, што не е точно. За една недоволно афирмирана нација, најважно е да има развиена историска наука, зашто историјата е најважна за зачувување на идентитетот“.

65

Има решение за името

З

На меѓународен симпозиум Букурешт 2013

а крај Проева ја запрашавме каков е нејзиниот став за надминување на проблемот со името што Грција ни го наметна и го блокира развојот на земјата. Проева веднаш даде конкретен предлог кој според нејзе е единствено логичен и најбезболен. „Прво што треба да се знае дека име не се менува. Јас мислам дека тоа е превисока цена за влез во Европска Унија која утре може да се распадне. Сепак, за да не бидеме блокирани, иако со членство во ЕУ неа којзнае што да добиеме според мене најбезболно решение е додавка зад Република Македонија Префиксот , апсолутно неприфатлив бидејќи автоматски ќе дефинира нов идентитет. Ние тогаш ќе сме горно или северно Македонци. Затоа Грците инсистираат за префикс, а не суфикс – тие не се наивни. Најмногу што може во краен случај да се прифати е додавка и тоа според мене би требало да биде името Скопје. Имено во дипломатијата е вообичаено да се вели официјална Атина, официјален Париз,зошто главните градови се еден вид супституција на државата. А и така Грците не викаат Скопјани, тие нема никогаш да го прифатат нашиот идентитет. А со текот на времето таа додавка може и да отпадне со оглед на борјот на земјите кои не признаа под уставното име.

66

Капитал број 768 18.07.2014

светот на виното

ВИНСКИ МАЈСТОРИИ

Занемарливи вински мани

В

Asambla@a vrv na vinskoto umeewe Мешањето на сортите секогаш било пат во неизвесноста, но и огромен предизвик за винарите. И кај нас се почесто сретнуваме разни ќувеа или асамблажи, односно мешавини на две или повеќе сорти грозје, со што се приближуваме до умешноста која е високо ценета во винскиот свет

M

ешањето вино не е израз на слабост или криење на неквалитетот на виното. Напротив, тоа е навлегување во доменот на повторно и додатно откривање на можностите на одредени сорти вина и грозје, во содејство со други. Некои од овие обиди се добри, некои не. Затоа и се вели дека некои од овие “сортни бракови” се успешни, а некои можат да бидат катастрофални. Најважна работа во мешањето на винските сорти е да се води сметка за карактерот на секој елемент во таа мешавина, да се почитува карактерот на сортите, да не се потисне некоја од карактеристичните особености на една сорта за сметка на другата и една со друга да се надополнуваат. Секако, мешањето на сортите е мајсторија која не може секој да си ја дозволи. Таква слобода имаат само оние кои имаат добри сорти, добро грозје и умешни енолози. Впрочем, најголемите вина на светот се асамблажи од две и повеќе сорти. Водечки во оваа умешност се вината од Бордо. И шампањското е мешавина од разни сорти и повеќе години на берби. Белите асамблажи се доста поретки, освен шампањското, кое е едно од ретките големи вина кои не назначуваат ниту година на берба, ниту сорти од кои се направени. Но, мешањето на две, три или повеќе берби има за цел на виното да му даде зрелост и посебност која не би ја имало од само една берба,

особено кога е лоша. Оваа практика во Шампања е предизвикана од климатските неповолности во кои се одгледуваат лозјата, па морале да се снаоѓаат за да произведуваат вино кое нема да биде посебно, различно секоја година. Бордо вината се по правило асамблажи од “каберне совињон”, “мерло”, “каберне фран” и “пети вердо”. Главни се “каберне” и “мерло”, останатите сорти се само нешто како зачин, но со одредена цел - да се подобри, истакне или неутрализира некоја од особеностите на главните сорти, односно да се постигне поефектна рамнотежа на квалитетот. Австралиските винари сакаат да ги мешаат своите сорти и тоа го истакнуваат на етикетите. Слично се однесуваат и американските винари кои методот на асамблажи го имаат одлично усвоено и усовршено на завидно ниво. Италијаните веќе одамна се усовршени во мешањето на виното. Познати се асамблажите од областа на Венеција, од сортите “валполичела” и “бардолино”. Тоа се вина кои се одликуваат со вкус на цреши и зачински елементи како биберот. Познатата сорта од Италија, “санџовезе”, е често мешана со “алполичела” од што се добива арома на чад. Нашите винари влегуваат во оваа мошне деликатна авантура и тоа со мешање на автохтоната сорта “вранец” со други сорти. Па, така вината Александрија на Тиквеш е успешна асамблажа од повеќе сорти, а врвните асамблажи од Барово и Бела Вода постигнуваат невиден успех на светска сцена.

ината можат да имаат мани. Нешто заради лошото чување или просто затоа што им минало времето. Многу е важно да оцените дали маната која ќе ја најдете заслужува да го одбиете виното. Секогаш постојат ситни мани во виното кои можат да бидат и занемарливи. Меѓу нив се следниве: Непријатен мирис од шишето: Овој мирис доаѓа како концентрација на испарувањата во шишето. Најчесто тој мирис не говори за дефект во виното и за кусо време по отворањето на шишето мирисот испарува. Меурчиња: Во белото вино се јавуваат ситни меурчиња. Тоа е јаглерод диоксид кој може на виното да му даде и нота на вино со сода. Ако овие меурчиња немаат мирис на оцет, тогаш виното е во ред. Темна чаша: последната чаша (во црвеното вино) е темна и во виното има тврди честички. Овие материи се безопасни, иако понекогаш вкусот може да потсети на кал. Ова можело да се избегне ако тој што сипувал тоа го прави внимателно, пополека и остава малку течност на дното од шишето. Парчиња плута: Ова не е пријатно за гледање и за допир со усните. Се работи најчесто за лошо отворено шише или плута со слаб квалитет која се распаѓа. Инаку спојот на парчиња плута и виното е сосема безопасен. Кристали: Кај белите вина се појавуваат кристалчиња. Безопасно е и нема влијанија. Доволно е да го процедите виното.

НОВИ ВАФЛИ ОД ВИНЧИНИ ПО ЕКСТРА ПРОМОТИВНА ЦЕНА!

10

5

ден.

ден.

Произведува Макпрогрес доо, ул. Илинденска бб, 2310 Виница, Р. Македонија тел.: 033 36 22 89; факс: 033 36 22 99; info@makprogres.com.mk

www.makprogres.com.mk

www.vincinni.com