769 770 kapital magazin

cover story

analiza

6

merki za namaluvawe na nelikvidnosta

Evroobvrznicata nema da bide dovolna, falat u[te 230 milioni evra

politika Politi^ki obraz za pet pari!

број 769 / 770 цена 100 ден. | 25 јуЛи / 1 август, 2014, петок | година 15

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

внот и з у л екскизајнеро со дна VIPER

Tome Jovanoski Makedonecot [to ja potpi[a amerikanskata "otrovnica"

Капитал 25.07.2014 Капитал број број 769/770 672 12.09.2012

4 содржина 4 НАВИГАТОР 06 КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска Време на конформисти

12 cover story

Капитал предлага: 6 мерки за намалување на неликвидноста

18 Ексклузивно:

Томе Јованоски дизајнер во Крајслер

Македонецот што ја потпиша американската “отровница“

28 анализа

Продажбата на нови возила за 6 години е намалена Автодилерите го губат Бизнисот

www.kapital.mk www.kapital.mk

Издвојуваме Како до пари?

Ако се знае дека над 40 илјади мали фирми во земјава за наплата на побарување чекаат и над 10 месеци, а тој рок од година во година станува се подолг, ако се знае дека над 40 илјади фирми, од вкупно активни 57 илјади, се со блокирани сметки, а вкупниот долг на фирмите достигна 5,1 милијарда евра, тогаш време е да се вклучи алармот. Преземањето конкретни мерки за намалување на неликвидноста и решавање на хаосот во плаќањата мора да биде приоритет број 1 на бизнис заедницата и на власта. Капитал предлага 6 конкретни мерки кои би можеле да ја подобрат ликвидноста на компаниите.

XX Стр. 12

Автодилерите на колена

Пропаѓањето на Маккар, официјалниот дилер на БМВ за Македонија, по с$ изгледа нема да биде единствена “капитулација“ на пазарот на нови автомобили во земјава. Нашите сознанија се дека барем 50% од автодилерите се буквално пред банкрот, притиснати од стрмоглавената продажба, која лани се сведе на едвај 300 возила месечно за сите 20-тина овластени увозници заедно. Економската криза во комбинација со огромниот увоз на половни возила што го дозволи државата, ги ничкоса на колена бизнисмените што вложија милиони евра во продажната и сервисната мрежа за автомобили.

XX Стр. 28

32 анализа

Апсурди Секоја втора компанија во македонија е иновативна, а економијата никако да живне Можно ли е?!

40 политика

Македонска политика – ставови променети преку ноќ Политички образ за пет пари!

48 колумна

Ивица Боцевски

политички алалитичар

50 Балкан бизнис и политика

По преземањето на Aгрокор Тодориќ презадолжен во банки! Кој ќе ги плаќа долговите?

54 Репортажа:

Како Црна Гора успева да заработи една милијарда долари од туризмот

59 Профил

Матео Ренци Италијанецот кој ќе ја спасува Европа од банкарите

12

28

Како Македонија избира амбасадори?

Три дена викенд

Втора година по ред Владата амбасадорите ги избира преку јавни огласи, практика која не се сретнува во ниту една друга држава. Веројатно затоа и доаѓа измената на Законот за надворешни работи со кои место 2/3, новата одредба вели дека само 1/4 од амбасадорите треба да бидат кариерни дипломати(!?) Капитал анализира, каква дипломатија гради Македонија, што значи да се биде добар дипломат, кои звања треба да ги помине за да стане амбасадор, кои се неговите обврска во државата на прием и како, за споредба, соседството ја гради својата дипломатска мрежа?

XX Стр. 44

62 Свет

С$ поактуелната идеја за скратена работна недела на четири дена, форсирана претежно од западни компании и експерти, значи наместо 8 часа, да се работи по 10 часа на ден. Има и примери на работодавци што вовеле 32 часа за четири дена, а го задржале истото ниво на продуктивност, дури и го зголемиле. Ги анализираме искуствата на оние што веќе се обиделе да ја “компресираат“ работната недела во 4 дена, но и предлозите на светски бизнис лидери, како Карлос Слим , кој што е и порадикален, па предлага три работни дена и подолг работен стаж по избор.

XX Стр. 62

8/5, 8/4 или 10/4 прашањето е сега Како да се "стисне" работната недела во четири дена?

66 свет

Кои се најбогатите нафтени барони во светот?

68 технологија

Глобална конференција за новинари ифа, белек

70 на ручек со...

Антонио Милошоски

потпретседател на Собранието

74 светот на виното Трендови Време е за Розе

44

62

Капитал број 769/770 25.07.2014

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Ako samo pogledneme okolu nas i vo bilo koja sfera }e sfatime deka konformizmot stanuva dominantna sila koja gi pridvi`uva, odnosno gi umrtvuva rabotite. Vo biznisot, politikata, kulturata, vo sportot... se pogolem e brojot na onie koi im e polesno da ja srabotat rabotata bez da vlo`at mnogu nervi i stres, onaka reda radi, bez mnogu da se opteretuvaat dali toa }e izleze dobro ili najdobro, vnimavaj}i oddaleku da ne se zamerat so nekoj slu~ajno, postojano merej}i dali toa {to } e go odrabotat im e dovolno plateno, koi nikoga{ ne prezemaat ni{to na svoja raka ako {efot ne im ka`al deka treba da go pravat toa, koi po cel den imaat stav za se i se{to, a nikoga{ nemaat stav, nitu ideja kako toa {to go rabotat mo`e da bide podobro.

Време на конформисти

И

покрај бројните и конкретни економски и политички проблеми со кои се соочуваат Македонија, како држава, и македонските граѓани, конформизмот како појава е во врвот на можеби најголемите и најопасни закани за нашиот развој. Конформизмот како социјална појава е промена на однесувањето на човекот во согласност со нормите и очекувањата на нему важната општествена група. Таквото однесување оди во правец на некритичко согласување со важечките општо прифатени норми, вредности и ставови на групата кон која поединецот сака да припаѓа, па дури и кога тие се неисправни. Или во пракса тоа е тежнеењето на поединците и групата целосно да се прилагодат на опкружувањето и не прават ништо што би се сметало за необично од страна на авторитетот. Еден американски филозоф Ерик Хофер во една од своите книги напишал дека ако на луѓето им се даде слобода да прават што сакаат, тие обично се имитираат едни со други. Мотивот на стадо или мотивот да се припаѓа кон одредена група и да се биде прифатен од таа група веројатно е одамна присутна социјална особина на човекот. Кај некој посилно, кај некои послабо изразена. Но, она што е битно е што тоа конформирање и приклонувањето кон ставовите на групата се прави по сопствена волја и без никаква присила. На повеќето луѓе им е полесно да се прилагодат кон тоа што го мислат и прават другите, отколку да се изложат и јавно да покажат дека размислуваат или гледаат поинаку на работите. Полесно им е да ја сработат работата без да вложат многу нерви и стрес, онака реда ради, без многу да се оптеретуваат дали тоа ќе излезе добро или најдобро, внимавајќи оддалеку да не се замерат со некој случајно, постојано мерејќи дали

тоа што ќе го одработат им е доволно платено, кои никогаш не преземаат ништо на своја рака ако шефот не им кажал дека треба да го прават тоа, кои по цел ден имаат став за се и сешто, а никогаш немаат став, ниту идеја како тоа што го работат може да биде подобро. Конформистот никогаш не се впушта и не влегува во ризични ситуации, зделки и дијалози, па така и не може никогаш многу да си го окрка или да изгуби. Тој знае дека секогош е подобро на шефот да му се каже тоа што шефот сака да го слушне, за да не си создава непотребни проблеми. Звучи познато? Ако само погледнеме околу нас и во било која сфера ќе сфатиме дека конформизмот станува доминантна сила која ги придвижува, односно ги умртвува работите. Во бизнисот, политиката, културата, во спортот... Конформизмот станува начин на живот. Тој ја исклучува креативноста, лидерството и активизмот и се противи на промената и на напредокот. Затоа на крај наместо општество на креативни и претприемачи поединци, имаме општество на поединци кои се подготвени да се откажат од самостојноста, независноста и самопочитувањето на личноста, само за да бидат прифатени во групата, било да е тоа партија, компанија или месна заедница. Дали е тоа поврзано со економскиот статус на луѓето и затоа што Македонија е сиромашна држава? Не е. Има многу луѓе прилично богати кои многу лесно и доброволно се откажуваат од своите вредности и верувања само за да не си имаат проблеми или за полесно да напредуваат во очите на авторитетите кои ги почитуваат и величаат. Затоа во политиката и во бизнисот, па и во секоја друга има малку лидери, а многу следбеници. Еве да го анализираме бизнисот во Македонија. Повеќето од бизнисмените цело време се копираат едни со други. Почнувајќи од идејата за почнување

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

КапиталНО

Конформизмот станува начин на живеење во Македонија. Можеби на некои и не им изгледа оваа појава толку страшна. Но, конформизмот е многу поопасен од само обична социјална појава. Отсуството на критичкиот дух и слободната мисла е почеток на падот на секое општество. Без критична мисла и без слобода на поединецот не може да се развива ниту претприемништво, ниту економија, ниту дипломатија, ниту држава. Без поединци кои умеат да мислат со сопствена глава и кои имаат храброст да направат чекор повеќе отколку што од нив очекуваат оние кои ги поставиле, Македонија ќе стане болно општество. Општество без амбиција да прави промени, опшество кое се откажува од големи замисли, напори и идеали, кое полека, но сигурно ќе се удави во преголемиот прагматизам и конформизам. на бизнис, до потезите за водење на бизнисот, одлуки за нови инвестиции ...Многу ретки се оние бизнисмени во Македонија кои се обиделе да влезат и да почнат нов бизнис, да ризикуваат и да извадат нов производ или нова услуга која ја нема на пазарот. Кога е некој конформист, тогаш тој не ризикува. Кога нема голем ризик не може многу да изгуби, ама не може ни да добие. Затоа и многу малку компании успеваат од мали да пораснат во големи компании. Видете ги банките. Потезите и однесувањето на најголемиот дел од банкарите се повеќе од Зибероски. Одиграни на најсигурниот начин, без да имаат многу главоболки и стрес. Ретки се оние кои вложуваат екстра енергија за да навлезат во бизнис идеите за кои некој им бара кредит да ги реализира. Во политиката е уште пострашно. Во Македонија од независноста па досега на една рака можат да се избројат политичарите кои заради идеологија или некоја конкретна идеја се спротивставиле и истапиле надвор од стадото. Веќе станува незамисливо некој политичар или функционер на власт да излезе и јавно да го каже својот експертски или професионален став кој ќе биде различен од политиката која се води. Како што на пример тоа го направи поранешниот министер за економија на Србија, Саша Радуловиќ, откако не му ба прифатени реформите кои ги предложи за средување на ресорот, си даде оставка и јавно образложи зошто си дава оставка и кои се неговите ставови и мерки за кои

се залага. Во Македонија досега не се случило некој министер да не се согласи на пример со политиката на владата и да си даде оставка. Напротив, да немаш свој став за работите и случувањата станува некако предуслов за да добиеш и да постанеш на висока и важна функција. Видете ги само на што личат и како звучат подмладоците на партиите. На клонови на нивните идеализирани лидери. Кои не се ни обидуваат да кажат, а не, пак, да направат нешто поинаку од партиските авторитети, макар и тоа да било нешто паметно. Тие се само декор на партиските митинзи, партиска пешадија, без никаков идеализам и без иницијатива. Можеби на некои и не им изгледа оваа појава толку страшна. Но, конформизмот е многу поопасен од само обична социјална појава. Отсуството на критичкиот дух и слободната мисла е почеток на падот на секое општество. Без критична мисла и без слобода на поединецот не може да се развива ниту претприемништво, ниту економија, ниту дипломатија, ниту држава. Без поединци кои умеат да мислат со сопствена глава и кои имаат храброст да направат чекор повеќе отколку што од нив очекуваат оние кои ги поставиле, Македонија ќе стане болно општество. Општество без амбиција да прави промени, опшество кое се откажува од големи замисли, напори и идеали, кое полека, но сигурно ќе се удави во преголемиот прагматизам и конформизам.

7

Капитал број 769/770 25.07.2014

8

www.kapital.mk

НАВИГАТОР ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

77,5%

од вкупно исечената дрвна маса во 2013 г. е наменета за огревно дрво

Израелците немаат совест, ниту чест ниту гордост. Тие кои го осудуваат Хитлер ден и ноќ го поминаа Хитлер во варваризмот

Реџеп Таип Ердоган

премиер на Турција

победник на неделата

Руперт Мардок

+

Сака да создаде невидено медиумско царство. Медиумскиот магнат Руперт Мардок сака да стане уште поголем и нуди 80 милијарди долари за купување на Time Warner. Ова би било триумф на стариот магнат и исполнување на неговиот план кој го кове 50 години! На тој начин ќе владее со сите светски медиумски содржини. Неговото царство Twentieth Century Fox со оваа аквизиција ќе достигне фантастична концентрација, која ќе ги опфаќа телевизиските канали Fox, Fox News, FX, TNT и TBS, претплата на премиум содржините на HBO, филмските студија Twentieth Century Fox и Warner Brothers, и низа други големи компании кои би го комбинирале својот бизнис со правата што ги има Time Warner. Оваа компанија би имала годишен приход од 65 милијарди долари. Ова е вистинскиот стил на Мардок – мегаломански понуди. Речиси сите се од прва одбиени, но повеќето на крај се прифатени. Понудата за Time Warner може да предизвика уште поголема консолидација од тие кои оваа година се случуваа преку најголемите американски спојувања. Мардок знае кога треба да даде „непристоен“ предлог. Ова се времиња за големи преземања и затоа тој истапи на сцената.

Словенците и Србите најдобри

С

ловенците и Србите се најуслужливи продавачи, покажа истражувањето на тајните купувачи на агенцијата Хераклеа. Македонците се во долниот дел од табелата, зад Словенија, Србија и Хрватска. Последна е БиХ. Тајните купувачи посетија 800 различни објекти, како автосалони, банки, бензински пумпи, малопродажни објекти, салони на телекомуникациските компании, туристичко-угостителски објекти и супермаркети во Македонија, БиХ, Црна Гора, Словенија, Србија и

Слободните зони со од само 80 милиони

560 480 80

милиони евра е вкупниот извоз од слободните економски зони во првите 6 месеци од годинава

милиони евра е вкупниот увоз во зоните во првата половина од годинава

милиони евра е нето извозот во соните и за цела 2013 година

пишува:

Спасијка Ефтимоска

spasijka.eftimoska@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

С

амо 80 милиони евра е нето извозот од трите слободни економски зони во Македонија – Скопје 1 и 2 и Штип во првата половина од оваа година и во цела 2013 година. Тоа значи дека толкав е и нето ефектот од работењето на фабриките во зоните

за македонскиот бруто-домашен производ. Според официјалните податоци од Дирекцијата за технолошкоиндустриски развојни зони, фабриките во зоните во 2013 година направиле извоз од 760 милиони евра, но во исто време и увоз од 680 милиони евра. Значи нето извоз од само 80 милиони евра! Нето ефектот е ист и во првата половина од годинава и покрај зголеменото производство и извоз од зоните. Извозот во првите шест месеци е 560 милиони евра, а увозот 480 милиони евра. Во првата половина од минатата година, извозот изнесувал 364 милиони евра, а увозот

www.kapital.mk

и продавачи, Македонците полоши во Хрватска. Прва е Словенија, која остварила резултат од 75%, а потоа е Србија со 73%. Хрватска падна на третата позиција со пад на квалитетот на 70% од 76% од минатата година. Од агенцијата Хераклеа наведуваат дека во соработка со други агенции за тајно купување мереле пет основни елементи на добрата, односно квалитетна услуга, како што се поздрав, утврдување на потребите на купувачот, познавање на производот, нудење на дополнителен производ и заблагодарување за посетата. Речиси во сите категории победиле Словенците, освен во категоријата поздрав и утврдување на потребите и желбите на купувачите.

о нето извоз и евра! Нето ефектот од извозот од трите слободни зони во Македонија е само 80 милиони евра. Ова значи дека извозот што го прават фабриките од зоните нема речиси никаков придонес за македонскиот БДП.

329 милиони евра. Уште поголем проблем е што овој извоз станува доминантен во вкупниот македонски извоз. На пример, во 2005 година Македонија, според податоците од Државниот завод за статистика, извезла хемиски материи и производи за само три милиони евра, а веќе во 2013 за 483 милиони евра. Тоа е раст од фантастични 14.000%. Овие производи излегуваат од една од фабриките во зоната Бунарџик. Овој извоз зафаќа 15% од вкупниот македонски извоз лани. Не може на долг рок една фабрика да носи 15% од македонскиот извоз. Тоа е премногу ризично. Тоа веќе го почувствувавме со извозот на металуршките компании кога фати светската економска криза. Во 2009 година извозот падна за дури 32%. Проблемот е што Македонија генерално го губи извозот кој треба да придонесе за економски раст. Домашните компании се борат главно на домашниот пазар, со неколку исклучоци чиј извоз расте и освојуваат нови пазари – Макпрогрес, Алкалоид, Витаминка, металурзите... Но, тие не се доволни. Растот на македонскиот извоз на кој се повикува Владата се должи на извозот од фабриките во слободните економски зони, односно на странските инвестиции. Но, никој не го спомнува фактот дека нето ефектот од работењето на овие компании за македонската економија е многу мал, речиси незначителен. Најголемиот проблем на македонскиот извоз е што не содржи готови, конкурентни, иновативни и со додадена вредност производи. Затоа и ги губи веќе освоените пазари, како на пример балканските.

Капитал број 769/770 25.07.2014

НАВИГАТОР

9

мисла на неделата

> БРОЈКА

2,1%

порасна стапката на вработеност на лица од 20 до 64 години во 2013 во однос на 2012 г.

Поголем број од луѓето не сакаат вистинска слобода, оти да се биде слободен значи да се биде одговорен, а повеќето се плашат од одговорност

Сигмунд Фројд

австриски невролог

лидери

губитник на неделата

Срѓан Захариевски

Фудбалскиот клуб Металург избори пласман за третото коло од Лигата на Шампиони на УЕФА. Со победата над сараевски Железничар клубот стигна на чекор до групната фаза.

Темел Котил

CEO на Turkish Airlines „Туркиш Ерлајнс“ четврти пат по ред е прогласена за најдобра европска авиокомпанија

не им беше неделата

Ким Мехмети

Крајно неодмерен, но пред се неточен став изнесе интелектуалецот којшто треба да го гасне, а не потпалува огнот, - Македонија сакала да уништи се што е албанско

Владимир Путин

Без конкретни докази за инволвираност на Русја во соборувањето на малезискиот авион МХ-17, Путин и Русија станаа цел на медиумска хајка

_

Бенјамин Нетанјаху Втора недела по ред продолжува израелската офанзива во појасот Газа. Иако нема точни податоци бројката на цивилни жртви веќе е искачена преку 500 што ја прави израелската офанзива најкрвава во последните две децении. Факт е дека секој има право да си ја брани сопствената територија и да ги заштити своите сограѓани, но дури и за тоа постојат јасно дефинирани правила и меѓународни конвенции. Бомбардирањето на болници, религиски објекти и користење артилерија врз цивилно население сигурно не е дел од тие конвенции. Уште пострашна е реториката со која израелскиот премиер и државното раководство ја најавуваат и спроведуваат оваа офанзива. Тие без никаква заддршка и тактизирање пропагираат дека одат во одмаздничка акција за осветување на жртвите на терористички напади на еврејска страна. Прашањето е дали штитениците на една здравствена институција на било каков начин придонеле за жртвите кои ги има Израел од борбата со тероризмот. Уште појасно е дека еврејските раководители и нивната тајна служба Мосад со години има податоци за раководителите на антиизраелските терористи. Станува збор за ограничена група на луѓе со дебело терористички и злосторничко минато кое Израел има и право и средства и начин да ги изолира. Но во никој случај не смее да се дозволи тоа да го прави со недолжно цивилно население кое меѓународната заедница мора да најде начин да го заштити.

Капитал број 769/770 25.07.2014

10

www.kapital.mk

НАВИГАТОР

график на неделата...

Кои се најтргувани акции на Македонската берза? (во евра)

7.246.305

3.712.064

Комерцијална банка

Алкалоид

2.152.803

638.910

429.546

278.115

247.005

Макпетрол

Македонски телеком

Гранит

Македонија турист

Скопски пазар

Акциите на Комерцијална банка беа најтргувани на официјалниот пазар на Македонската берза во првите шест месеци годинава. Со нив е остварен промет од 7,2 милиони евра, што е безмалку половина од вкупно остварениот промет на официјалниот пазар, кој изнесува 16,9 милиони евра.

светот низ медиумите...

Haaretz

Блискиот Исток се тресe под израелската офанзива во појасот Газа. За разлика од останатите светски медиуми iзраелскиот печат е засега фокусиран само на еврејските жртви од делот на армијата. lll

3 факти за...

55,2% 18,9% 54,5%

од вкупно вработените лица во Македонија се со средно образование од вработените се со високо образование, магистратура и докторат

Од невработените се со средно образование

Депоата на “Маерск Л намалат трошоците н

Time

САД се соочуваат со инвазија од разни видови бубачки и инсекти, а борбата со нив ја чини земјата милијарди долари. Ова е топ тема на магазинот Тајм за оваа недела. Според нивните заклучоци ова е еден од проблемите кои неодговорно се занемаруваат во САД. lll

The Economist

Долгорочниот раст на САД успорува, а тоа може да се одрази на сите останати светски макроекономски показатели. На ваква разврска од состојбата предупредува лондонскиот магазин Економист врз оснава на опширната анализа. lll

Der Spiegel

Германскиот магазин се занимава со истрагата околу соборениот авион на компанијата Малезија Ерлајнс над Украина. Според нивните факти и заклучоци двете спротивставени страни се обидуваат да ја искористат трагедијата во своја полза. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1 2 3 4

Mакедонските аеродроми со трипати поголем раст на патници од европскиот просек Македонија издаде еврообврзница од 500 милиони евра Грција и Македонија ќе ја реконструираат железничката врска преку Битола Македонија со бродско депо кај Маерск Лајн

пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

М

акедонските увозници и извозници кои користат контејнерски транспорт можат да ги намалат трошоците затоа што за прв пат во Македонија имаат пристап до депо или таканеречено “суво пристаниште“. Ова се однесува на корисниците на бродскиот транспорт на компанијата “Маерск Лајн“, кои отсега празните контејнери по реализираниот транспорт можат да ги сместат во нивните две депоа во Скопје или во Гевгелија наместо да ги враќаат назад

20.000

бродски контејнери во Македонија годишно пристигнуваат од Грција и Албанија

3,4

милиони контејнери годишно превезува Маерск Лајн кон пристаништата, како што најчесто е пракса. “Новоотворените депоа им даваат можност на нашите клиенти да ги избегнат проблемите кои се појавуваат при враќање на контејнерите до пристаништето, особено во периоди кога

www.kapital.mk

Капитал број 769/770 25.07.2014

проценки... > БРОЈКА

Кори Удовички

министер за државна управа на Србија

Болна реформа

М

11

31,9%

ора да боли малку со цел покасно да не боли повеќе. А што е тоа повеќе - па да ја погледнеме Грција. Србија ја чека „грчко сценарио“, доколку не направи радикални промени во сите сектори до крајот на годината, вели министерката за државна управа на Србија.

паднаа површините за органско земјоделство во 2013 г, што е само 0,6% од обработливата површина во Македонија

ВЕСТИ...

Лајн“ ќе ги на извозниците П

Фирмите сами ќе организираат железнички транспорт?

Клиентите на најголемата бродска компанија во светот отсега ќе можат да ги складираат контејнерите во депоата во Скопје или во Гевгелија, наместо да го враќаат во пристаништата, што воедно е и поскапа постапка има штрајкови на грчката железница или на Солунското пристаниште“, објаснува за “Капитал“ Кирил Црвенкоски, директор на “Блу Бел“, компанија за бродски транспорт која е претставник на меѓународната компанија “Маерск Лајн“ за Македонија. Црвенкоски, кој има долгогодишно искуство во оваа дејност, вели дека оваа новина во бродскоконтејнерскиот транспорт од и за Македонија ќе влијае најмногу на зголемување на ефикасноста и поевтинување на целокупната услуга, но не и на обемот на бродско-контејнерски транспорт кој просечно за Македонија изнесува околу 20.000 контејнери годишно. Најголем дел од овој транспорт се реализира од и кон пристаништата во соседните Грција и Албанија. Овие депоа засега ќе можат да ги користат корисниците на услугите на “Маерск Лајн“, но заради зголемениот интерес и на другите бродари Црвенкоски се надева дека наскоро и другите корисници ќе имаат можност да користат депоа во земјава. “Маерск Лајн“ е данска бродска компанија со повеќе од 100-години искуство, која има бизнис операции во скоро сите земји во светот. Годишно превезува 3,4 милиони контејнери.

редлог- измените на Законот за железнички систем, што влегоа во собраниска процедура, даваат можност на домашни компании да организираат железнички превоз за сопствени потреби. Условот е фирмите да имаат своја композиција и обучен кадар со сите безбедносни сертификати и дозвола. Наместо странски или домашни оператори што би им биле конкуренција на Македонски железници – Транспорт, со законот се предвидува домашни компании да организираат сопствен превоз во железницата што ќе им обезбеди поевтин транспорт и поголема конкурентност.

Македонската влада пред повеќе од две години го одложи процесот на либерализација на железничкиот сообраќај до влегувањето на земјава во Европската унија со објаснување дека двете државни железнички претпријатија се наоѓаат во тешка состојба и со големи долгови.

Регистрација на залог по електронски пат

Р

егистрацијата на залог во Централниот регистар почна да се врши и по електронски пат со што целата постапка за упис на залог се забрзува. Со воспоставување на новиот систем за е-залог, вреден 250.000 евра, досегашниот процес на регистрација на залогот во хартиена форма ќе се спроведува преку интернет без потреба од физичко присуство на клиентот, само со примена на дигитални сертификати како средство за идентификација на подносителот. Претседател на Нотарската комора на Македонија, Зорица Пулејкова оцени дека новата можност треба да ја забрза постапката за упис. Целокупната докуметација потребна за уписот нотарите ќе ја достават во Заложниот

регистар скенирана и само во електронска форма. Веродостојноста на приложената документација во електронска форма ќе ја гарантира нотарот со својот електронски потпис. “На тој начин ќе се олесни постапката за граѓаните и за правните лица кои не ќе мора лично да одат во Заложниот регистар, ќе се заштеди време, ќе се зголеми правната сигурност и позитивно ќе влијае на бизнис климата затоа што забрзаната постапка ќе доведе до побрз пристап до кредитите кои ги одобруваат деловните банки“, рече Пулејкова. Системот за електронска регистрација на залог е дел од последната компонента од втората фаза на проектот „Едношалтерски систем“.

Капитал број 769/770 25.07.2014

www.kapital.mk

12 Cover story

Kapital predlaga:

6

merki za n na nelikv 1.

А

врските на Изедначување на правата и об , односно јавниот приватниот сектор и државата ските односи сектор во должничко доверител ција за Мултилатеранална компeнзаегл еи старите долгови во кои би вл ија државата и јавните претпријат

4.

ко се знае дека над 40 илјади мали фирми во земјава за наплата на побарување чекаат и над 10 месеци, а тој рок од година во година станува се подолг, ако се знае дека над 40 илјади фирми, од вкупно активни 57 илјади, се со блокирани сметки, а вкупниот долг на фирмите достигна 5,1 милијарда евра или oколу 70% од вкупниот бруто пишува:

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

М

алите и средните фирми не веруваат дека Законот за финансиска дисциплина кој почна да важи од април годинава ќе ги реши проблемите кои ги имаат со неликвидноста и со задоцнетата наплата на нивните побарувања. Десетици мали фирми ни потврдија дека во последниве месеци морале да направат промена на договорите за работа во која како рок на плаќање од поголемите фирми им било наметнато наместо 90 дена како досега, 120 дена. Имено, рокот од 120 дена кој сега им се наметнува на многу фирми е овозможен

домашен производ на земјата, тогаш време е да се вклучи алармот и да се признае дека проблемот со неликвидноста и се заканува на целата македонска економија. Преземањето конкретни мерки за намалување на неликвидноста и решавање на хаосот во плаќањата мора да биде приоритет број 1 на бизнис заедницата и на власта. Капитал предлага 6 конкретни мерки кои би можеле да ја подобрат ликвидноста на компаниите.

токму со Законот за финансиска дисциплина, со кој наместо да се скратат роковите за плаќање се легализираше неплаќањето на обврските на период од 120 дена. Многу фирми велат дека се принудени да ги прифаќаат овие услови на работа во страв да ги изгубат деловните врски со клиентите, заради што веруваат дека тоа нема да го реши проблемот за неликвидноста и доцнењето во плаќањата. Она што е нелогично како за бизнисмените, така и за експертите е што овој Закон им дозволува и на оние кои имаат пари, обично се тоа поголемите фирми, да неплаќаат до 120 дена. Со тоа се изедначуваат оние фирми кои имаат пари, а не сакаат да плаќаат, со оние фирми кои не плаќаат заради тоа што немаат пари и не се солвентни. Според последните податоци кои неодамна ги објави Народната банка во Македонија, најмалите компании

во земјава, чиј број е близу 40.000 (од 57.000 активни фирми), чекаат во просек по 587 денови или цели 10 месеци за да наплатат побарувањето. За малите си средни фирми овие рокови за наплата се неиздржливи и најголем дел од нив завршуваат со блокирање на сметките, активирање на хипотеките, стечај и ликвидација. Податоците на Народната банка покажуваат дека коефициентите за тековна и моментна ликвидност во економијата се спуштени далеку под задоволителното ниво. Ако долната граница за показателот за моментната ликвидност на фирмите е 1, во Македонија изнесува 0,89. Коефициентот за тековната ликвидност пак би требало да изнесува 2, а кај нас минатата година е измерен 1,26. Податоците од Народната банка покажуваат дека македонските фирми вкупно должат 5,1 милијарди евра, а долгот на корпоративниот сектор за

www.kapital.mk

Капитал број 769/770 25.07.2014

13

e w a v u l a nam vidnosta 2.

Усвојување на ЕУ директивата за обврски и рокови на плаќање

5.

Плаќање на ДДВ по наплатена фактура

3.

6.

Ефикасно и брзо решавање на споровите околу неплаќање

една година се зголемил за 5,5%. Најголем дел од долгот, односно 55,8% е кон нерезидентни кредитори, додека пак на домашните банки, фирмите им должат 42,7% од сумата. Со блокирана сметка пак, заклучно со мај годинава се евидентирани 40.194 фирми. Повеќе од очигледно е дека проблемот со неликвидноста во моментот е најгорлив проблем во македонската економија кој се повеќе се влошува. Ако не се преземат некои конкретни мерки за негово решавање или ублажување тој може да резултира со серија стечаи кои ќе произведат маса невработени лица. Капитал консултираше повеќе бизнисмени, финансиски експерти и искуства од други земји кои се соочуваат со истите проблеми и во обид да ја отвори дебатата како да се намали неликвидноста предлага 6 конкретни мерки кои би можеле да ја подобрат ликвидноста на компаниите.

1.

Изедначување на правата и обврските на приватниот сектор и државата, односно јавниот сектор во должничкодоверителските односи

Искоренувањето на културата на неплаќање во Македонија мора да почне од државата и државата мора да го постави примерот за приватниот сектор како треба да се почитуваат законите. И за државните и јавните институции мора да важат истите обврски и рокови за плаќање на обврските кон добавувачите, но и за плаќањето на даноци, придонеси и други давачки. Бидејќи, кога јавните претпријатија се толерираат да не плаќаат даноци и придонеси, буџетот и фондовите остануваат покуси за тие пари, кои потоа државата мора да ги надополни така што ќе го зголеми фискалниот товар врз фирмите. Затоа за да има вистински ефект на Законот за фискална дисциплина или задолжницата, обврските на државата, односно јавниот сектор мора да имаат ист третман како и оние на приватните компании.

2.

Издавање бесплатен извод за бонитет на фирми

Усвојување на ЕУ директивата за обврски и рокови на плаќање

Европската директива за рокови и обврски во плаќањата (2011/7/ЕУ) е средство на Европската унија за борба против доцнењето во плаќањето на комерцијалните трансакции, која европските земји беа задолжени да ја воведат во националните законодавства најдоцна до март 2013 година. Главната цел е да се заштитат малите и средните фирми кои не можат сами да се изборат за правото на навремена наплата, заради што се доведени во опасност да банкротираат. Доцнењето им создава големи трошоци и проблеми во ликвидноста, а секој спор за задоцнета наплата може да им го наруши односот со клиентот. Европската директива предвидува дека телата на јавните власти мораат да платата за стоките и услугите кои ги купиле или користеле во рок од 30 дена или во исклучителни случаи најдоцна во рок од 60 дена. За компаниите е предвидено одредена договорна слобода. Плаќањата во комерцијалните трансакции да ги прават во рок од 60 дена, освен ако поинаку не се договорат и ако тој договор е праведен кон доверителот. Компаниите имаат право веднаш да бараат камата заради заради задоцнето плаќање и право да бараат надомест за сите преостанати разумни трошоци. Законската каматна стапка за задоцнето плаќање е поголема барем 8% од референтната каматна стапка на Европската централна банка, а телата на јавните власти не смеат да договараат камата за задоцнето плаќање пониска од оваа камата. Значи, мерките од Директивата не се задолжителни за компаниите кај кои е дозволено во некои случаи да договорат и подолги рокови за плаќање, но мерките од Директивата се задолжителни за државата која на тој начин треба да постави пример за приватниот сектор како треба да се почитуваат договорите. Ако овие рокови бидат воведени како стандард за останатите учесници на пазарот, посебно за големите и моќните играчи, тогаш Македонија би можела да стане ликвидна држава во која водењето на бизнис нема да значи сигурен банкрот.

Капитал број 769/770 25.07.2014

14 Cover story Глигор Бишев

Верица ХаџиВасилева Марковска

Државата да издаде обврзници за застарените обврски

ржавата и државните институции се голем купувач на стоки и услуги од приватниот сектор. Тие исто така градат репутација на спори плаќачи и на тој начин го поставуваат тонот на однесување во земјата. Добриот пример на државата и државните институции, на сите нивоа, би бил многу поефектен инструмент за да се подобри организациската култура на плаќање во Република Македонија.

консултант

претседател на Управен одбор на Шпаркасе Банка

С

ите доспеани неизмирени обврски над 90 дена да се отпишат или да се регулираат. На тој начин фирмите ќе искажат загуба која ќе мора да ја покријат од добивката или постојниот капитал. Втор чекор ќе биде докапитализација, по што фирмата ќе биде квалификувана за добивање на кредит. Јавниот сектор, односно централната власт, локалната власт и јавните

3.

претпријатија треба да ги идентификуваат обврските што доспеале над 90 дена и за нив државата да издаде обврзници спрема доверителите. На тој начин ќе се подобри солвентноста кај приватните компании и дубиозите и загубите би биле помали. Со обврзниците би се тргувало на секундарниот пазар што ќе ја зголеми ликвидноста на приватниот сектор. На тој начин, доста ефикасно би се решила несолвентноста и неликвидноста во исто време.

Плаќање на ДДВ по наплатена фактура

Предлогот за плаќање на ДДВ по наплатена фактура веќе еднаш беше предложен во Собранието, но тој беше одбиен. Идејата е компаниите да го плаќаат ДДВ-то од 18% или 5% откако ќе си ја наплатат фактурата, а не како досега во рок од 25 дена по завршувањето на даночниот период. Тоа значи дека во услови кога една компанија чека да си ја наплати фактурата дури 300 дена, парите за ДДВ-то кон државата мора да ги обезбеди веднаш штом ја издаде фактурата на било кој начин или да се задолжува во банка. Во 2012 година пратеникот Изет Зеќири го поднесе овој предлог во собранието, кој добие едногласна поддршка од бизнисмените кои сметаат дека тоа не треба да биде привремено, туку трајно решение во македонските даночни закони, како што е пример во многу други земји во светот. На тој начин и фирмите и државата ќе го земаат својот дел кога ќе се реализира зделката, односно кога ќе стигнат парите, а не како сега државата да си го наплаќа својот дел прва не водејќи сметка како фирмата која е даночен обврзник ќе ги обезбеди парите. Со една ваква мерка државата ќе преземе дел од теретот на неликвидноста која сега ја чувствуваат само компаниите, кои не по своја вина се вовлечени во кругот на неликвидноста бидејќи државата не може да наметна правна рамка во која ќе се почитуваат договорите и роковите за навремено плаќање. Овој предлог не помина во Собранието, а министерот за финансии изјави: „Во европските земји има различни искуства, во некои земји е таа методологија, во други е тоа што кај нас се применува. Со оглед дека времињата во економска смисла се релативно ризлични, прашање е дали сега треба да се прават промени во Законот за данок на додадена вредност, кој е најстабилниот и најсигурен извор на буџетски приходи“. Сепак, проблемот со неликвидноста е многу подлабок и оваа мерка не може целосно да ги реши проблемите во бизнисот кој е преоптоварен и со многу стари долгови.

Д

4.

Мултилатеранална компeнзација за старите долгови во кои би влегле и државата и јавните претпријатија

Мултилатералната компензација подразбира учество на две или повеќе правни лица во постапката на порамнување на обврски. Може да учествуваат неограничен број на фирми, со тоа што последниот учесник мора да е во должничко-доверителски однос со првото лице.Тоа веќе се спроведувала во неколку земји во регионот, но меѓу кои Хрватска и Србија, наиде на критики од експертите дека е враќање кон рудиментарна форма на плаќање кое го оневозможува нормалното функционирање на пазарот. Обично мултилатералните компензации се прават со закон со кој таа се пропишува како задолжителна без оглед на волјата на субјектите. Ваков закон во март минатата година донесе Република Српска со цел да ја зголеми ликвидноста и да го намали внатрешниот долг. Со Законот за единствен систем за мултилатерална компензација и цесија се пропишува задолжителна мултилатерална компензација, како и можност за спроведување на билатерални и мултилатерални цесии и продажба на побарувањата преку единствен систем кој ќе го води Бањалучката берза. Сите компании, буџетски корисници, вонбуџетски институции, единици на локална самоуправа, освен оние врз кои е веќе покренат стечај или ликвидација, со овој Закон се задолжуваат во овој систем да ги пријават доспеаните, а неоспорени парични обврски кои ги имаат кон други субјекти, но не и побарувањата. За непријавените обврски е предвидена казна до 5 илјади евра. Бизнис заедницата во Република Српска го поддржа ова законско регулирање на пребивањето на долговите, кое дојде од Стопанската комора откако долговите меѓу компаниите и јавниот сектор веќе достигнаа опасно високо ниво кое се закануваше да затвори многу фирми. Ваква мултилатерална компензација во која би учествувале повеќе должници и доверители во Македонија би можела да се направи еднократно и евентуално за застарените долгови, но таа би има смисла само ако во овој систем влезе и јавниот сектор

За колку плаќаат компаниите и јавниот сектор во регионот? (во денови)

Земја Плаќања помеѓу компании Плаќања на државата и јавниот сектор

Хрватска 54 62

Србија 40 46

Словенија 66 51

Бугарија 41 57

За колку плаќаат компаниите и јавниот сектор во Европа? (во денови)

Земја Плаќања помеѓу компании Плаќања на државата и јавниот сектор

Финска 26 24

Естонија 35 25

Данска 34 35

Норвешка 32 34

БиХ 35 41

Турција 112 34

Шведска 35 35

Германија 34 35

www.kapital.mk

Капитал број 769/770 25.07.2014

15

Стојче Тасков

n Што покажува најновиот Европски индекс на Плаќања за 2014

регионален директор на EOS Matrix

На европските фирми проблеми им прави и наплата до 47 дена!

Н

ајновите податоци од Европскиот индекс на Плаќања за 2014 година покажува дека плаќањата фирма кон фирма во европските земји се вршат во просек за 47 дена (намалување за два дена од лани), додека јавниот сектор си ги плаќа обврските во просек за 58 дена (намалување на три дена од лани). Овие рокови за европските фирми имаат третман на задоцнето плаќање, со оглед дека европските директиви предвидуваат плаќањата да се вршат во рок од 30 дена, па изјавуваат дека доцнењето во плаќањата преставува сериозен ризик врз конкурентноста и нивното работење. Повеќе од половина од анкетираните фирми одговориле дека заради доцнењата во плаќањата го стопирале вработувањето на нови работници, а околу една третина одговориле дека заради тоа биле принудени да отпуштат вработени. Речиси сите одговориле дека доцнењата во плаќањата им создава дополнителни трошоци во работењето, им ги намалува приходите и им ја намалува ликвидноста. Испитуваните европски фирми како прва причина за доцнењето на плаќањата ги навеле финансиските проблеми на нивните должници, втора причина го навеле намерното задоцнето плаќање на долговите од страна на должниците, а како трета причина фирмите ја навеле неефикасната администрација која не може навремено да ги следи и да постапува кога има доцнење во плаќањата. Но, многу компании одговориле дека очекуваат во следниот период ризиците поврзани со задоцнета наплата да се зголемуваат. Извештајот кој е изготвен врз основа на испитувања од неколку илјади компании во 31 земја, плус Турција и Русија , покажува дека најголеми ризици за задоцнето плаќање има во Португалија, Грција, Шпанија, Романија и Италија. Најдолги рокови за плаќање меѓу компаниите има во Италија 94 дена, Португалија 83 дена и Грција 76 дена. Што се однесува до јавниот сектор најдоцна плаќа во Италија 165 дена или 5 и пол месеци, во Шпанија 154 дена и Португалија 129 дена. Во Финска компаниите меѓу себе си плаќаат за 26 дена, а државата плаќа за 24 дена. Во Естонија компаниите си плаќаат за 35 дена, а јавниот сектор плаќа за 25 дена. Во Германија компаниите меѓусебе си плаќаат за 34 дена, а државата плаќа за 35 дена. Дури 70% од испитаните фирми изјавиле дека националните влади не прават доволно за да ги заштитат од ризиците за задоцнета наплата, а половина од имаат помала доверба дека ќе ја добијат потребната финансиска поддршка од банките како помош да продолжат да го водат бизнисот за време на овој надолен циклус. Во Извештајот се вели дека во сите европски земји значително расте свесноста на јавниот сектор дека треба да постави добар пример кој ќе го следи и приватниот сектор, а државата да ја зајакне имплементацијата на законските одредби околу роковите и обврските за плаќањата.

Полска 38 38

Унгарија 41 54

Италија 94 165

Португалија 83 129

Шпанија 83 154

М

аксимален рок за плаќање без никакво договорено обезбедување треба да биде 30 дена, а доколку страните сакаат да договорат рок подолг од 30 дена, но не подолг од 90 дена, тогаш должникот да издаде меница/ задолжница – со личен авал на сопственикот. Доколку страните сакаат да договорат подолг рок од 90, но не подолг од 180 дена, тогаш должникот да мора да обезбеди хипотекарно покритие или банкарска гаранција, додека рок подолг од 180 дена да не се дозволува воопшто. Вака поставените рокови имаат логика и ако некој сака долг рок, треба биде обврзан за тоа да издаде сериозно обезбедување.

5.

и ако властите дозволат побарувањата кон јавниот сектор да се пребиваат и со данокот.

Ефикасно и брзо решавање на споровите околу неплаќање

Дел од проблемот на неликвидноста е и неефикасното судство. Фирми кои се обиделе овој проблем да го решаваат преку судовите знаат дека тоа е процес кој може да трае со години и повторно да не заврши со никаква корист. Познато е

Капитал број 769/770 25.07.2014

16 Cover story

дека стечајните постапки во Македонија знаат да траат со години и на крајот да се констатира дека должникот нема никаква стечајна маса од која би можеле доверителите да си ги наплатата своите побарувања. Споровите поврзани со неплаќање мора да бидат решавани во најбрзо можно време, или најдолго во рок од шест месеци, со што системот би почнал да ги штити доверителите, а не како што е случај сега системот да го штити должникот.

6.

Издавање бесплатен извод за бонитет на фирми

Договарањето околу роковите за исплата помеѓу бизнисот не може да биде предмет на договор со кој стриктно ќе се наметнат со закон. Тоа сепак мора да биде оставено на бизнисот со што ќе му се дозволи договорна слобода самите да одлучуваат за тие договори. Но, ако компанитте имаат повеќе информации за компаниите со кои соработуваат тогаш би можеле да носат и подобри одлуки и договори со кого какви рокови на плаќање да договараат. На пример, со законот можело да се предвиди од Централниот регистар бесплатно да може да се извади бесплатен извод за бонитет на секоја фирма. Тогаш фирмите имаат повеќе информации за тоа на која фирма можат да и дадат на одложено плаќање, а за фирмите кои на пример имаат лош бонитет ќе бараат авансно плаќање. Изводите за бонитет и сега се изготвуваат во Централниот регистар, но за нив се наплатува и никој не ги користи. На пример, според тарифата на Централниот регистар информацијата за економско

финансиска состојба на еден субјект чини 1.750 денари, а оценка за ликвидноста со мислење чини 350 денари. Ако фирмата бара извоз за бонитет за секој клиент тоа би бил многу голем трошок, посебно за малите фирми.

Прво да се реши несолвентноста!

За Глигор Бишев, претседател на Управниот одбор на Шпаркасе банка за да се реши неликвидноста, мора прво да реши несолвентнста кај фирмите. “По правило неликвидноста е комбинација на два фактори: недоволна количина на пари и несолвентност на компаниите. Факторот на недоволна количина на пари може да се реши со кредитирање, доколку компанијата е солвентна. Меѓутоа, доколку компанијата е несолвентна, не може да се одобри кредит. И тогаш се влегува во маѓепсан круг: неликвидностнесолвентност. Тој предлага сите доспеани неизмирени обврски над 90 дена да се отпишат или да се регулираат. “На тој начин фирмите ќе искажат загуба која ќе мора да ја покријат од добивката или постојниот капитал. Втор чекор ќе биде докапитализација, по што фирмата ќе биде квалификувана за добивање на кредит. Јавниот сектор, односно централната власт, локалната власт и јавните претпријатија треба да ги идентификуваат обврските што доспеале над 90 дена и за нив државата да издаде обврзници спрема доверителите. На тој начин ќе се подобри солвентноста кај приватните компании и дубиозите и загубите би биле помали. Со обврзниците би се тргувало на секундарниот пазар што ќе ја зголеми ликвидноста на приватниот сектор. На тој начин, доста ефикасно би се решила несолвентноста и неликвидноста во исто

www.kapital.mk

време”, смета Бишев. Стојче Тасев, сопственик на ЕОС Matrix смета дека Законот за финансика дисциплина има еден вид концепциска грешка бидејќи не прави разлика помеѓу фирмите кои се несолвентни и заради тоа не можат навреме да плаќаат и фирмите кои имаат пари, а со намера доцнат во плаќањата. “Овој закон поаѓа од претпоставка дека сите што плаќаат “имаат пари – ама не сакаат да платат” па негова главна логика е КАЗНА. Но, во повеќе од 50% од случаите фирмите не плаќаат затоа што немаат пари, а не затоа што не сакаат, па од таа перспектива казната е бесмислена. За што да се казни една фирма која го промашила бизнис моделот или зошто не знаеле да водат бизнис!?”, прашува Тасков. Доколку фирмата не може да плаќа, вели Тасков, таа треба да покрене стечајна постапка и/или да се репрограмираат долговите или да оди во ликвидација на имотот како основа за намирување на доверителите. Тој смета дека максимален рок за плаќање без никакво договорено обезбедување треба да биде 30 дена, а доколку страните сакаат да договорат рок подолг од 30 дена, но не подолг од 90 дена, тогаш должникот да издаде меница/задолжница – со личен авал на сопственикот. Доколку страните сакаат да договорат подолг рок од 90, но не подолг од 180 дена, тогаш должникот да мора да обезбеди хипотекарно покритие или банкарска гаранција, додека рок подолг од 180 дена да не се дозволува воопшто. “Вака поставените рокови имаат логика и ако некој сака долг рок, треба биде обврзан за тоа да издаде сериозно обезбедување. Денеска сите можат да

Како Хрватска го решава проблемот со неликвидноста?

В

о Хрватска минатата година кога министер за финансии беше Славко Линиќ се донесе Законот за финансиско работење и претстечајна спогодба кој според многумина е многу добро законско решение за решавање на неликвидноста. Во овој Закон, кој многумина го нарекоа и Линиќев закон се вградија одредби од Европската директива 2011/7/ЕУ со која се регулираат роковите за плаќање меѓу фирмите и државата на 30, односно најдолго 60 дена. За оние фирми пак кои не се солвентни се воведе можност за претстечајна спогодба Овој Законот имаше за цел да воведе ред во плаќањата, а во исто време на неликвидните претпријатија да им овозможи финансиско реструктуирање со цел да можат да

продолжат нормално да работат со тек на време да станат ликвидни и солвентни. Со оваа постапка на претстечајна спогодба на должниците им се овозможува поповолни услови и поголема можност за плаќање на долговите, отколку во случај на класичен стечај или ликвидација. Законот пропишува обврска за покренување постапка за претстечај за сите фирми кои се неликвидни и инсолвентни, под закани за казни за фирмата и за раководното лице. Фирмата која сака да покрене претстечајна спогодба меѓу другите услови треба до агенцијата ФИНА да достави договор со доверителите на кој начин и како ќе ги плаќа долговите, како и финансиски план за реструктуирање на фирмата. Освен тоа, хрватската влада донесе и низа други мерки со кои им се олеснува финансиската консолидација на работењето, како што е репрограм на долговите по основ на даноци кон државата,

репрограм на неданочните давачки, намалување на придонесот за здравствено осигурување, намалување на парафискалните давачки. Олеснувања за реинвестираната добивка со цел да се зајакне нивната конкурентност и да се намали неликвидноста. Во Законот за финансиско работење и претстечајна спогодба покрај роковите за плаќање е предвидена и активна улога на Владата, заедно со банкарскиот сектор и останатите доверители во постапките за претстечајна спогодба и консо-лидацијата на финансиското работење на должникот по моделот влез во капиталот, отпис на побарувања или превземање на недвижности на име на побарувањата. Според последниот Европски индекс на плаќања компаниите во Хрватска меѓу себе си плаќаат за 54 дена, а државата и јавниот сектор ги плаќаат своите обврски ги плаќаат во рок од 62 дена.

www.kapital.mk

договорат рок од 120 дена, со што страдаат малите фирми кои немаат пазарна сила да го издржат “рекетирањето” од страна на големите брендови фирми”, вели Тасков. И Верица Хаџивасилева Марковска, консултант и партнер во консултанската куќа ААГ смета дека проблемот со неликвидноста во Македонија станува сé понагласен. “Во земјата се создава култура на неплаќање. За жал државните институции на централно и локално ниво не се однесуваат различно од типичните бизниси во Македонија. Тие се многу значаен економски агент во државата, и тоа не само како предлагач на закони и подзаконски акти, со што ја остваруваат својата основна улога на клучен креатор на бизнис амбиентот во земјата, туку и како голем и значаен бизнис партнер на приватниот сектор. Државата и државните институции се голем купувач на стоки и услуги од приватниот сектор. Тие исто така градат репутација на спори плаќачи и на тој начин го поставуват тонот на однесување во земјата”, вели Марковска. Таа смета дека додека се предлагаат закони кои треба да го олеснат системот на

Денови на наплата по големина на фирма микро фирмите

307 малите фирми

131

средните фирми

111 109

големите фирми

Капитал број 769/770 25.07.2014

плаќањето меѓу приватниот сектор во земјата, добриот пример на државата и државните институции, на сите нивоа, би бил многу поефектен инструмент за да се подобри организациската култура на плаќање во Република Македонија. Какви и мерки да се превземат сите треба да бидеме свесни дека проблемот со неликвидноста не е создаден преку ноќ,

па не може ниту да се реши преку ноќ. Не постојат краткорочни мерки и решенија на проблемот со неликвидноста и мерките кои ќе се превземат треба да бидат спроведени на различни колосеци од приватниот сектор, јавните претпријатија па до јавната управа. Она што е повеќе од јасно дека проблемот на неликвидност во Македонија

17

не може да се решава со едноставно оставање фирмите да банкротираат и да одат во стечај. Процесот е веќе отиден предалеку и оставањето на фирми сами да се борат со неликвидноста ќе предизвика ланец од стечаи што на крајот ќе заврши со огромен број на невработени. Што Македонија, како рекордер по невработеност, не може да си го дозволи.

Капитал број 769/770 25.07.2014

18

Интервју

exclusive

www.kapital.mk

Tome Jovanoski дизајнер во Крајслер

Од родното Тетово, преку срцето на американската автомобилска индустрија, Детроит, Томе Јованоски се вивна во врвот на светскиот дизајн кога станува збор за челичните убавици. Изгледот на внатрешноста на Вајпер, моделот што е гордост на производителот Крајслер, е во најголем дел негова заслуга, а тој се надева дека ќе има прилика да работи и на многу други ремек дела на четири тркала.

Makedonecot [ amerikanskata

www.kapital.mk

Капитал број 769/770 25.07.2014

19

[to ja potpi[a a "otrovnica"

Капитал број 769/770 25.07.2014

20

www.kapital.mk

Интервју

пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

П

ријатно се изненадивме во Капитал кога пред некои два месеци на хрватски интернет портал сосема случајно налетавме на текст за најновиот Вајпер – суперспортскиот модел на американскиот производител Крајслер - во кој што се спомнуваше дека го дизајнирал ни помалку, ни повеќе, туку Македонецот Томе Јованоски. Возбудата порасна кога нашиот колега од редакцијата, Александар, штом го прочита неговото име, рече дека голема е шансата човекот да е токму неговиот пријател од детството, кој што од родното Тетово одамна се преселил во Америка со родителите, и за кого знае само дека работи нешто околу автомобилската индустрија. Заинтригирани од можноста да направиме разговор со Јованоски, решивме да провериме дали се работи за истата личност, а денес барем тоа е лесно: фала им социјалните мрежи. Пораката беше испратена, и за кусо време претпоставката се потврди - дизајнерот во Крајслер и дамнешното другарче на нашиот колега се една иста личност. И кога сака, сака: Јованоски баш тие денови да ти бил дојден во земјава, заради својата венчавка со неговата избраничка, исто така Македонка која живее во САД. Веднаш му се јавивме и го замоливме во живо да ни ја раскаже приказната за него и “вајперот“. Го “уловивме“ на еден час во целата таа мешаница по свадбата и семејните обврски. Тазе младоженецот дојде со својата сопруга Кристина, која што ја запознал во Детроит, каде што се преселил со своето семејство пред 18 години. Таа во моментов ги завршува студиите по графички дизајн и илустрација. “Креативноста ни е една од заедничките работи“, вели Јованоски. “Дури, понекогаш, на некој начин се натпреваруваме кој ќе нацрта или направи нешто покреативно, поубаво. За забава, се разбира. Тој момент беше еден од знаците дека таа ми е сродна душа“.

Автомобилистички фанатик од мали нозе

Ако Кристина е неговата сродна душа, тогаш автомобилите се негова пасија, несомнено. Томе вели дека - колку и тоа да звучи како клише во ваквите приказни – за автомобили се интересира од мали нозе. “Сите мои најблиски – родителите и сестра ми – ги бива за цртање, па оттаму ми е уметничката нишка, а јас бев ‘запален’ и за автомобили. Ги купував сите часописи за автомобили што можеа да се најдат кај нас, не промашував ниту една авто-трка, саем и било што поврзано со автомобилизмот.

Јованоски зад воланот на тест моделот на Вајпер Во тие списанија редовно имаше рубрики со автомобилски дизајни, па така почнав и јас да се интересирам, да црткам по нешто“, вели Јованоски. Преселбата во САД се случила токму во моментот кога требало да се запише во средно училиште, каде што, откако ја виделе неговата пасија за автомобилите, одговорните за професионална ориентација го насочиле во предмети поврзани повеќе со инженерството, конструкцијата, одошто со самиот дизајн на возила. Потоа се запишал на Колеџот за креативни студии (College for creative studies) во Детроит, за кој што е специфично филтрирањето на групата бруцоши на патот додека станат дипломци на отсекот за автомобилски дизајн. “Од околу 200 луѓе, секоја наредна година бројката се намалуваше, критериумите беа строги, и на крајот завршивме дваесетина, од кои што сите и не работат денес за некоја автомобилска компанија. Професионални дизајнери на автомобили во светот има малку, дали се 3.000 луѓе с$ на с$, јас самиот познавам барем по еден дизајнер од секоја автомобилска компанија на планетава“. За време на студиите, по завршување

на третата година, Томе го примиле на стажирање во Рено, во Париз, каде што поминал четири месеци на пракса. Вели дека му нуделе да остане и повеќе, но сакал да се врати во Детроит и да го заврши факултетот. “Последниот семестар ми предаваше Ралф Жилс, тогаш еден од побитните луѓе во дизајн одделот на Крајслер, а сега потпретседател на оваа дивизија. Најверојатно му се допаднаа моите цртежи, па по дипломирањето ми даде шанса и така се вработив во Крајслер. “ Кога Томе се вработил, во компанијата биле дваесетина дизајнери, и тоа за сите брендови вкупно: Крајслер, Доџ, Џип и Рам. Сега се повеќе, затоа што подоцна доаѓа преземањето од Фиат, но сепак, како што вели Јованоски, одделот е релативно мал во споредба со другите корпорации, а функционираат како едно семејство, сите добро се познаваат меѓу себе, се почитуваат и поддржуваат. Самата компанија им дава можност да ротираат низ другите оддели, за да сфатат подобро како се одвива целиот процес на производство на возилата.

На кожата не смее да има ниту “зуцка“ од комарец

И сега доаѓа најинтересното, моментот

www.kapital.mk

Капитал број 769/770 25.07.2014

Интервју

21

Вака изгледа “ѕверката“ што ја дизајнираше Томе Јованоски. Вајпер има мотор од 10 цилиндри, 8500 кубици и 650 коњски сили, и чини од 105 илјади долари нагоре.

што е и повод за овој разговор – како Томе стигна да работи на најбрзиот и најпрестижниот, ултра-спортски модел на Крајслер, легендарниот Вајпер, чија што прва верзија излезе во 1992 година . (‘viper’ на англиски значи змија отровница, н.з.). Овој Вајпер се смета всушност за трет голем редизајн на оригиналната верзија, а официјално го водат како петта генерација на возилото што веќе зазема култен статус помеѓу американските, но и светските вљубеници во ултраспортски сериски автомобили. “Автомобилскиот дизајн е како натпревар, а особено за ваков автомобил, на кого што можеби добивате шанса да работите еднаш во животот, и затоа за секој дизајнер е голем предизвик“, вели Јованоски. За Вајпер конкуренцијата била отворена за сите дизајнери во Крајслер. На секои две недели доаѓале главните шефови да одберат кои дизајни се квалификуваат понатаму, и од 23 предлог-дизајни на почетокот, во процес на изработка на макета влегле шест, меѓу кои и на Јованоски. Паралелно со изработка на моделот од глина, се работи и со инженерскиот дел од тимот.. “Уметноста е едно, таа нема граници,

но индустрискиот дизајн треба таа уметност да ја вклопи со сите правила на механиката, аеродинамиката, безбедноста, итн. “, вели нашиот соговорник. Од шесте макети се одбрале три дела, кои што се вклопиле во еден финален надворешен изглед, од кој што кровот бил дело на Јованоски. Од фаза на макета подоцна се оди во изработка на каросерија во вистинска величина и развојот на моделот до момент кога може да се промовира во јавноста трае околу три години. За финиширање на надворешниот изглед го одбрале колегата на Томе. Потоа се отворил конкурсот за обликување на внатрешноста на возилото. “Искрено да ви кажам, не бев многу среќен што не успеав да го добијам надворешниот дизајн до крај, затоа што ретко се добива шанса да работите на ваков модел, а тоа е и еден од моите омилени автомобили. Но, бидејќи ионака јас работев претежно на ентериери дотогаш, продолжив во таа насока со Вајпер“. Во “полуфиналето“ влегле четири предлози, но на крајот, главниот шеф на дизајн, Ралф Жилс, го одбрал дизајнот на Томе. Следи периодот на дообликување, корекции, усогласување

со сите други оддели во процесот на креирање на возилото, тестирање... “Се оди до најмали детали, финеси, за кои што просечниот купувач нема ни претстава. Колку за илустрација: кожата за седиштата и ентериерот се набавува ексклузивно од 1-2 места на светот, но мора да биде во толкава мера квалитетна, што и ако има лузна од каснување од комарец, не се користи. Ако некој дава преку 100 илјади долари за автомобил, заслужува с$ да биде перфектно“, објаснува Јованоски.

“Кога ми го дадоа тест моделот, 5 дена не излегов од него“

После три години развој, требало да се направи првата пробна мини-серија, но Јованоски вели дека немале време за тоа, па изработиле само еден прототип што го презентирале пред јавноста во 2012 година, на автосаемот во Њујорк. Но, работата не завршила тука. Следеле понатамошни тестови, за безбедност, брзина, пробни возења од потенцијални купувачи, итн. Го прашав Томе какво било чувството да ја гледа финалната верзија на Вајпер, со ентериерот потпишан од него. “Искрено, на моменти мислам дека сонувам. Иако на ентериерот не

Капитал број 769/770 25.07.2014

22

www.kapital.mk

Интервју

работев исклучиво јас, тоа е тимска работа, сепак најголемиот дел е мој труд и може да кажам дека Вајпер е прво мое ‘чедо’, првиот автомобил на кој што официјално целосно сум работел. Тие 3-4 години на развој некако бргу поминаа, затоа што кога работиш нешто со страст, ништо не ти е пренапорно , се вложуваш максимално, работиш по цели ноќи...“ Особено било возбудливо кога Томе го донел дома првиот модел што му го дале за тестирање и го повозел татко му низ населбата каде што живее. “Тој беше број.7 од првите произведени модели, и кога го зедов, мислам дека 4-5 дена не излегов од него, поминав сигурно преку 1500 километри. Не ми дозволија да го задржам“, се смее Томе и додава: “Се шегувам, тоа е прототип, му фалат повеќе елементи што ги има продажниот модел, само за тестирање е и подоцна се уништува“. Конечно, Вајпер во продажба излезе во 2013 година и со многуте опции за избор на боја на каросерија и ентериер, бандажи за тркалата и сл., се создаваат околу 365 илјади различни комбинации. Томе ни кажа дека пред “вајперот“, работел на неколку модели од групацијата, а кариерата не му се движела блескаво цело време. “Речиси имав готов автомобил, но почнаа да се менуваат нештата во групацијата со преземањето од страна на Фиат и дизајнот, односно моделот беше повлечен. Бев разочаран, но стиснав заби и продолжив понатаму. Работев и на делови од ентериерот на новиот Крајслер 300 м, на екстерни компоненти на Доџ Џрни, во Европа познат како Фиат Фримонт, малку работев и на Фиат 500... Значи, имам ‘чепнато’ од повеќе модели, во секој момент работам на по 3-4 проекти, но Вајпер е официјално прв модел каде што најголемиот дел од ентериерот е мој“. Во моментов Јованоски е префрлен во дизајнерскиот оддел за екстериери, вели дека компанијата за негов поуспешен развој го насочува да проба и други нешта. “Здравје Боже, ќе видиме, можеби ќе дојде и некој друг модел значаен како Вајпер“, се надева Јованоски.

“Сон ми е да дизајнирам за Ферари и Алфа Ромео“

Т

оме вели дека инспирација за своите дизајни наоѓа во различни области, но еден од најдрагите извори му е светот на архитектурата. “Френк Гери и Заха Хадид ми се едни од најомилените дизајнери/ архитекти, поради нивното креативно користење на материјали и структури во создавањето револуционерни и уникатни дизајни. Инаку, автомобилскиот свет е полн со индивидуалци што правеле револуции во дизајнот. Особено се восхитувам на дизајн компанијата Пининфарина, кои што од 1930 година до денес имаат креирано фантастични автомобили за повеќе производители, меѓу кои мислам дека најиновативни, според мене, се дизајните за Ферари и Алфа Ромео. Како страствен љубител на автомобили, дефинитивно би сакал да креирам модел за тие две компании. Бидејќи тие како дел од групацијата Фиат сега се заедно со Крајслер под неговата капа, можеби ќе имам прилика да си го остварам тој сон“

!"

#$

#

+

(

!

, )

(

"

#$%&'&

# (

)

*

-

!"#$

.

Капитал број 769/770 25.07.2014

24

www.kapital.mk

анализа

Sleduvaat zadol@uvawa kaj doma[nite banki

Evroobvrznicata nema da bide dovolna, falat u[te 230 milioni evra

пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Е

врообврзницата што и обезбеди на државата половина милијарда евра е доволна за раздолжување но не и за целосно финансирање на буџетскиот дефицит за следната година. Според Фискалната стратегија што ја објави Министерството

за финансии, Владата ќе треба да се задолжи со уште 230 милиони евра, од кои најголем дел ќе се позајмуваат на домашниот пазар. Тоа значи дека ќе се издаваат записи и обврзници кои најчесто завршуваат во рацете на редовните клиенти на државата – банкарите. Ова е лоша вест за многу бизнисмени кои се обидуваат да добијат кредит од некоја од банките бидејќи под ваков притисок од државата, кредитирањето на приватниот сектор ќе стагнира. Бизнисмените сугерираат пред секое ново задолжување, државата да направи анализа како тоа ќе се одрази на

работењето на домашните компании. „Банките имаат слободни финансиски средства кои може ефикасно да се искористат за поддршка на стопанството. Но, честото задолжување на државата на домашниот пазар може брзо да придонесе да се намали потенцијалот кај банките за кредитирање на стопанството. Ако се случи тоа, во време кога компаниите се соочуваат со голема неликвидност, ќе има негативни ефекти во целата економија бидејќи може да придонесе да се зголемат каматните стапки, што е спротивно на развојните политики на самата влада“, вели Арбен Халили, извршен директор

Капитал број 769/770 25.07.2014

25

Еврообврзницата што и обезбеди на државата половина милијарда евра е доволна за раздолжување, но не и за целосно финансирање на буџетскиот дефицит за следната година. Според Фискалната стратегија што ја објави Министерството за финансии, Владата ќе треба да се задолжи со уште 230 милиони евра, од кои најголем дел ќе се позајмуваат на домашниот пазар. Ова е лоша вест за многу бизнисмени кои се обидуваат да добијат кредит од некоја од банките, бидејќи под ваков притисок од државата, кредитирањето на приватниот сектор ќе стагнира

Обврски на државата за 2015 година

331,3

милиони евра

111,4

милиони евра

290,3

милиони евра

долг кон странство домашен долг

за буџетски дефицит

на Стопанската комора на Северозападна Македонија. Имајќи предвид како помина последната аукција на записи кога Министерството за финансии сакаше да позајми 15 милиони евра, а доби само третина, се отвора дилемата дали се намалува интересот на банките за државните хартии од вредност за сметка на зголемување на кредитирањето на приватниот сектор?! Банкарите објаснуваат дека порастот на депозитите постојано ја зголемува ликвидноста во банкарскиот сектор и поради тоа не би било проблем банките да обезбедат 165 милиони евра за

државата за догодина и во исто време да го поддржат стопанството со повеќе кредити. „Постојната ликвидност и парите што дополнително се влеваат во банкарските текови поради порастот на депозитите значи дека банките имаат вишок ликвидност да го обезбедат проектираниот кредитен раст и истовремено да инвестират во хартии од вредност издадени од државата и НБМ“, вели Тони Стојановски, член на Управниот одбор на Стопанска банка. Професорот Марјан Петрески од Американ Колеџ, исто така смета дека државата нема преголемо влијание врз

истиснување на парите од прометот, бидејќи, според него обемот на кредитирање се уште не е одреден од расположливоста на пари кај банките, туку од нивната перцепција за ризик. „Банките се уште се резервирани околу потенцијалот на барателите да ги отплаќаат кредитите и затоа растот на кредитирањето на фирми бавно се подобрува“, вели Петрески. Претседателот на Здружението на банкари, Ѓорги Јанчевски, вели дека уделот на државните хартии од вредност во билансите на банките се уште е голем, но тој уверува дека банките се подготвени да го поддржат

Капитал број 769/770 25.07.2014

26

www.kapital.mk

анализа Тони Стојановски

Арбен Халили

остојната ликвидност и П парите што дополнително се влеваат во банкарските

анките имаат слободни финансиски средства Б кои може ефикасно да се искористат за поддршка на стопанството. Но, честото

член на Управниот одбор на Стопанска банка

текови поради порастот на депозитите значи дека банките имаат вишок ликвидност да го обезбедат проектираниот кредитен раст и истовремено да инвестират во хартии од вредност издадени од државата и НБМ.

бизнис секторот бидејќи се уште се преликвидни. „Банките се уште вложуваат големи износи во државни записи што значи дека растот на депозитите е поголем отколку растот на кредитите. Она што охрабрува е дека податоците за годинава покажуваат засилено кредитирање на фирмите споредено со лани што е во корелација и со забрзувањето на економската активност“, оценува Јанчевски. Каматата што им ја плаќа државата на банките за овие хартии од вредност се движи од 3,6% за тримесечните записи до 5% за десетгодишните државни обврзници. Каматата за еврообврзницата пак, што ќе треба да ја плати државата на инвеститорите е 3,97%, со рок на доспевање од седум години. Економистите сметаат дека е позитивно што Македонија може да се задолжи на комерцијалниот пазар со еврообврзница со релативно поволна каматна стапка. Професорот Марјан Петрески од Американ Колеџ, вели дека тоа покажува дека инвеститорите ја гледаат економијата како стабилна, што се рефлектира и врз стабилниот кредитен рејтинг, кој не се промени низ кризата. „Негативниот аспект на еврообврзницата е што дел од парите ќе се искористат за рефинансирање, односно за отплата на долгови што достасуваат во претстојниот период. Износот што останува над тоа и понатаму е недоволно јасно за што конкретно ќе се употреби. Големо задолжување, без оглед по која каматна стапка, кое притиска врз долгот, за мој вкус е истурање пари во празно“, вели Петрески и додава дека е коректно секоја влада на граѓаните што ќе го отплаќаат тој долг да им каже јасно и недвосмислено за што ќе се искористат тие пари. „Ако намената е за патишта и други инфраструктурни објекти, може да има оправданост. Ако е за тековни буџетски потреби, може да биде почеток на фискален меур, кој видовме како заврши во земјите од периферијата на ЕУ“, оценува Петрески.

Јавниот долг до 37,6% од БДП Имајќи ги предвид задолжувањата од околу 730 милиони евра за следната година, јавниот долг сепак нема да надмине 37,6% од БДП бидејќи поголем дел од сумата ќе се искористи

извршен директор на Стопанската комора на Северозападна Македонија

задолжување на државата на домашниот пазар може брзо да придонесе да се намали потенцијалот кај банките за кредитирање на стопанството. Ако се случи тоа, во време кога компаниите се соочуваат со голема неликвидност, ќе има негативни ефекти во целата економија бидејќи може да придонесе да се зголемат каматните стапки, што е спротивно на развојните политики на самата влада.

ММФ сугерира да се намалат непродуктивните задолжувањата

М

исијата на ММФ при последната посета во Македонија и сугерираше на Владата да почне да го намалува буџетскиот дефицит за да се одржи и јавниот долг стабилен. “Приватната потрошувачка сега е зајакната, што придонесува за постепено повлекување на фискалниот стимулус. Задржувањето на фискалниот дефицит на централната власт ќе биде важно за да се задржи одржливоста на долгот“, изјави шефицата на мисијата на ММФ за Македонија, Ивана Владкова Холар. Таа посочи дека предвиденото намалување на дефицитот на 2,6% до 2016 година е соодветно, но и дека треба да се утврдат мерки за

за враќање на стари кредити што доспеваат. „Врз основа на определбите за финансирање на потребите на државата со најнизок можен трошок на среден и долг рок, одржливо ниво на ризик и ниско ниво на државен долг, како и реализацијата на планираните инфраструктурни инвестиции, движењето на државниот долг е планирано да се задржи во проектираните рамки, односно да има умерен раст кој нема да ја загрози одржливоста на јавните финансии“, пишува во Фискалната стратегија на Министерството за финансии. Меѓутоа, економистите коментираат и дека нискиот јавен долг од 34,9% од БДП (според официјалните податоци) што го има Македонија, не може да биде алиби за нерационалните задолжувања на Владата, бидејќи дури и еден милион евра да не можеме да ги вратиме на денот кога доспеваат обврските, државата е банкрот. Затоа е важно парите што се позајмуваат да се инвестираат паметно, во исплатливи инфраструктурни проекти што поттикнуваат економски развој. Тоа се капитални инвестиции во нови патишта, железнички пруги, хидроцентрали, кои носат економски развој, а не непродуктивни инвестиции во музеи, споменици, цркви и

негово исполнување. Како мерки за остварување на ова го посочи одржувањето на тековните расходи, но и утврдување приоритети и следење на проектите за јавни инвестиции кои ќе овозможат повисока реализација на приоритетните капитални расходи и долгорочни економски придобивки. ММФ смета дека Владата треба да подготви и Стратегија за управување со јавниот долг. “Особено стратегијата за управување со долг треба, како и во минатото, да биде насочена кон балансирање на трошоците и ризикот поврзан со избраната структура на долг, но исто така и да обезбеди конзистентност со монетарната и фискалната политика“, изјави Холар. тековни трошења за плати, социјални надоместоци и пензии, согласни се економистите. Меѓутоа, од 2017 година Владата со Устав ќе ги ограничи задолжувањата на државата до најмногу 3% од БДП за буџетски дефицит, односно 60% од БДП како максимална граница на јавниот долг.

Исправка

Во интервјуто со главниот извршен директор на Фени Индустри, Константинос Даскалакис , објавено во Капитал на 11-ти јули 2014год., со наслов „Инвестиравме и во време на криза, сега ги очекуваме резултатите“, направена е ненамерна грешка во изјавата: „... купивме фабрика за огноотпорни материјали во Пехчево...и сега сме сопственици на компанија што се вика Нова Рефрактори“. Наместо тоа, треба да стои: „делумно учествувавме во акционерскиот капитал на фабриката за огноотпорни материјали во Пехчево, поранешната Бомекс, заедно со други инвеститори. Оваа компанија работи под името Нова Рефрактори, којашто сега успешно работи и произведува за ФЕНИ и за други компании...“. Им се извинуваме на засегнатите страни за пропустот.

Почитувани читатели, Капитал Медиа Гроуп ја подготвува традиционалната годишна едиција КАПИТАЛ 200 НАЈГОЛЕМИ И 200 НАЈУСПЕШНИ во Македонија, во која ќе биде анализирано работењето на најголемите и најуспешните компании во Македонија.

2014

Во Едицијата ќе бидат вклучени повеќе текстови, интервјуа со најголемите и најуспешните компании од различни индустрии, како и повеќе анализи: l Кои се компаниите и индустриите кои ќе го носат растот следната година? l Плановите и целите на најголемите компании l Кои се најбрзорастечките газели меѓу големите? l Неликвидноста ги гуши и големите компании l Најголемите предизвици за компаниите за 2015 година Во рамките на Едицијата во одделни анализи ќе биде анализирано работењето на компаниите од клучните индустрии:

Во Едицијата ќе бидат рангирани компаниите според вкупните приходи и нето добивката остварени во 2013 година, но во рангирањата ќе бидат вклучени и повеќе податоци за компаниите како вредноста на активата, вредноста на капиталот и уште многу други показатели и коефициенти за успешноста и ефикасноста во работење. Годинава за прв пат во едицијата ќе бидат обработени и различни податоци и коефициенти за задолженост, со цел да ја прикажеме состојбата во која компаниите го дочекуваат Законот за финансиска дисциплина. Сите рангирања и показатели, како и секоја година, ќе бидат изработени врз основа на официјални и ревидирани податоци обезбедени од годишните сметки на компаниите. годишна специјалнa едиција на kapital media group n септември 2014 n www.kapital.mk

За повеќе информации во врска со едицијата обратете се на e-mail или на телефонскиот број 02 3298 110 Лица за контакт: Бобан Ѓорѓиевски boban.gjorgjievski@kapital.mk

l Прехранбена индустрија l Индустрија за пијалаци и вино l Индустрија за автомобилски делови l Металопреработувачка индустрија l Градежна индустрија l Трговија l Телекомуникации l Енергетика, нафта и гас

Капитал број 769/770 25.07.2014

28

www.kapital.mk

анализа

Proda@bata na novi vozila za

Avtodilerite go gubat biznisot Пропаѓањето на Маккар, официјалниот дилер на БМВ за Македонија, по с$ изгледа нема да биде единствена “капитулација“ на пазарот на нови автомобили во земјава. Нашите сознанија се дека барем 50% од автодилерите се буквално пред банкрот, притиснати од стрмоглавената продажба, која лани се сведе на едвај 300 возила месечно за сите 20-тина овластени увозници заедно. Економската криза во комбинација со огромниот увоз на половни возила што го дозволи државата, ги ничкоса на колена бизнисмените што вложија милиони евра во продажната и сервисната мрежа за автомобили.

Капитал број 769/770 25.07.2014

a 6 godini e namalena пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

М

фотоархива на Капитал

аккар официјалниот увозник за автомобилите на БМВ во Македонија, неодамна стави клуч на врата. Седиштето на компанијата во населбата Злокуќани е напуштено, а од сето она што го нудеше овој германски премиум бренд, останаа само постерите на ѕидовите од продажниот салон. Неофицијално дознавме дека трката за нов дистрибутер на БМВ, „мини“ и „ланд ровер“ е веќе започната, а во игра била наводно и „Аутомакедонија“, како и компании од Србија и Бугарија, а во јавноста наголемо се шпекулира дека ова нема да биде единствен случај на пропаст на автомобилски дилер во земјава. Слабата продажба на нови возила, предизвикана од економската криза и засилена од либерализираниот увоз на половни автомобили, ги ничкоса на колена бизнисмените што вложија милиони евра во продажните салони и сервисната мрежа. Податоците од Царинската управа покажуваат дека во првите пет месеци од годинава во земјава биле увезени и продадени вкупно 1.232 нови возила, што е пад за околу 11% во однос на истиот период од минатата година, а 28% помалку во однос на 2012. Во споредба пак со “златните времиња“ од 2008 со продадени 18.000 нови возила, продадените 3.288 за цела 2013 година се само 20%!? Колку за илустрација, има случаи на дилери на познати европски спортски брендови на автомобили, кои што лани продале само по 5-6 возила, а некои застапништва во извештаите што ги добивме, фигурираат и со 0 продадени возила! „Како што тргнале работиве, очекувам допрва да има затворање и на други застапништва на големите светски марки. Прашењето веќе не е дали тоа ќе се случи, туку со која динамика и со кој редослед ќе оди пропаѓањето. Веројатно Македонија нема да остане без застапништва и овластени сервиси, но дека ќе има почесто менување на газдите и овластените дистрибутери, тоа е сигурно“, вели за Капитал, Томислав Биљарац, долгогодишен новинар од областа на автомобилизмот и познавач на приликите.

И за 2014 се очекува пад на продажбата на нови возила од 15-20%

Дека расположението меѓу автомобилските дилери е многу лошо, се уверивме и обидувајќи се да ги контактираме околу моменталната ситуација. Првпат досега, едвај добивме

29

% 0 8

изјава само од еден од нив, и тоа без да го цитираме, кој што ни рече дека очекува пад во бизнисот во споредба со 2013 од 15-20%. „Многу лошо е за било која индустрија кога ќе се појави тренд на затворање на компании. Ова е поради тоа што ниту еден од овластените импортери не може да работи со профитабилност, сите сме анемични и на работ на егзистенција. Во било која држава во светот, во било која индустрија, доколку 5 последователни години некој економски сектор трпи пад од 20% - тој изумира, поради тоа што веќе во 3- тата година сите претставници на таа индустрија ја имаат променето својата дејност“, вели еден од овластените импортери кој сакаше да остане анонимен. Тој додава дека одамна го слуша прашањето „Зошто се уште работите и се трудите да опстанете на пазарот“? „Ако погледнете од страната на импортерот, тој инвестирал неколку милиони евра за отворање продажен салон, сервиси, лагер на нови возила, лагер на резервни делови, обуки и тренинзи на вработените, како и плати и режиски трошоци; и сега сето тоа да се затвори? Процесот на умирање на овие импортерски фирми е многу бавен, како што стојат работите, неизбежен.“ додава тој.

Елдорадото стана кошмар за трговците со половни возила

Во кризата н пазарот на нови возила голема улога има либерализираниот увоз на половни возила што државата го дозволи пред неколку години. Статистички работите стојат вака: во 2010 година во Македонија се увезени 51.399 половни возила што е рекордна бројка до тогаш. Веќе следната 2011 година, веројатно поради заситеност на пазарот, истата бројка паднала на 34.326 и на 28.546 во 2012. Во 2013 има повторно благ пораст на ваквиот тип на увоз на 29.560 возила, а за првите пет месеци од 2014 година вкупната бројка на увезени поволни автомобили е 10.436. Но, тоа што на почетокот беше Елдорадо за увозниците на половни возила, сега се претвори во вистински кошмар. Самите трговци потврдуваат дека денес секое второ возило е со налепница „Се продава“, а само на Интернет со месеци безуспешно се продаваат повеќе од 200.000 автомобили. Според сопствениците на автоплацеви, создаден е маѓепсан круг, од кој без интервенција од државата не можат да излезат ниту тие, ниту импортерите на нови возила. Џемо Мемедовски, сопственик на автоплац во центарот на Скопје, признава дека се соочуваат со

Капитал број 769/770 25.07.2014

30

www.kapital.mk

анализа

Томислав Биљарац

познавач на автомобилскиот пазар

ако што тргнале К работиве, очекувам допрва да има затворање и

на други застапништва на големите светски марки. Прашањето веќе не е дали тоа ќе се случи, туку со која динамика и со кој редослед ќе оди пропаѓањето. Веројатно Македонија нема да остане без застапништва и овластени сервиси, но дека ќе има почесто менување на газдите и овластените дистрибутери, тоа е сигурно. голема криза која нивниот бизнис од најпрофитабилен го направи најризичен и со најмали маржи. „Н$ снаоѓа истата судбина со импортерите на нови возила. Презаситеноста на пазарот едноставно ја задуши трговијата. Веќе никој наголемо не внесува возила во државава. Веќе и нам ни е јасно е дека Владата мора конечно да ја спроведе долго најавуваната мерка за ограничување на увозот на возила само на Еуро 4 стандарди, иако сме свесни дека со тоа ќе настрадаат некои трговци кои не успеале да ги продадат залихите. Но, ако продолжиме вака, старите возила во земјава, особено со најавените дополнителни поскапувања на бензинот, ќе почнат да се користат како старо железо“, вели Мемедовски.

Законот за увоз на стари возила допрва ќе дава негативни ефекти

Од носењето на законот за слободен увоз на возила со Еуро 2 стандарди во март 2010, досега во земјава се увезени повеќе од 150.000 половни возила. Ваквото “стампедо“ од западно европски „кршеви“ како што многумина ги нарекуваат возилата постари од десет години, според познавачите на пазарот има низа негативни ефекти на бизнисот и на општеството генерално. Освен што ваквиот хипер увоз на возила го наруши пазарот и на нови и на стари возила, ја загрози животната средина и ја загрози безбедноста на патници. Ако одиме со груба проценка дека секој од овие 150.000 увезени автомобили чинел по 2.000 евра во просек, се работи за 300 милиони евра потрошени за половни возила. А, најверојатно бројката е многу поголема, затоа што тргнавме со претпоставка на прилично ниска просечна вредност на возилата. Кирил Калеников сопственик и

Се преживува исклучиво од сервисите

С

поред македонските импортери да не беа овластените сервиси во склоп на нивниот бизнис прашање е воопшто дали во Македонија ќе останеа неколку салони за нови возила. Светлана Пљакоска генерален директор на Олимпиа Моторс вели дека профитот од продажбата на нови возила одамна е отпишан од импортерите и дека најголем дел од нив се потпираат на постпродажбата. „Ние како импортери условени од континуираниот пад на продажбата на возила моравме нашата заработка да ја сведеме на минимум, а и воопшто да ја укинеме во одредени случаи. Возилото го продаваме по иста цена колку што сме го увезле за потоа да чекаме парите да ни се вратат преку сервисот“ вели Пљакоска. Слична или уште подрастична состојба е кај одржувањето на старите возила Според мајстор Благоја Славевски долгогодишен сервисер за Мерцедес огромната бројка на увезени стари возила и лошата состојбата во која се наоѓаат дел од нив секојдневно ги полни многубројните сервиси за стари возила низ земјава. „Мојот сервис работи по 15 часа на ден и некогаш и тоа не е доволно. Познато е дека најголем дел од возилата кои се увезуваат се германски, а најголем дел од нив се од марката Мерцедес што значи дека на нас малкуте познавачи на овие машини падна најголемиот товар“ вели Славевски. И останатите автомеханичари кои ги контактиравме го потврдуваат тврдењето на Славевски. Тие неофицијално додаваат дека ниту едно единствено половно возила не е увезено во земјава без барем една мана или претходна поправка.

раководител на Кадиз вели дека импортерите на нови возила прават с$ за да ги вратат купувачите, но мора и државата да ја заврши својата “домашна задача“, односно да расчисти со нелојалната конкуренција. „Во јавноста владее фама дека ние сме противници на увозот на стари возила. Нека има, но условите да се изедначени. Не може ние да ги задоволуваме сите финансиски, технички па и еколошки стандарди, а некој да продава возила на плац без никакви дополнителни трошоци. Тоа апсолутно не е лојална конкуренција“ вели Калеников. Околу тоа дали и како треба да се

ревидира толку извиканиот закон го контактиравме професорот од Машинскиот факултет Миле Димитровски. „Тој закон дефинитивно треба да се ревидира, а како конкретно и на кој начин треба да одлучат стручните тела и институции кои ги имаме во земјава. Во секој случај држи тезата дека би било добро во законските норми покрај Еуро 2 стандардите да се вметне и ограничување на година на производство или не постара од 15 години“ Во насока на кажувањата на Димитровски околу законот за увоз на половни возила Томислав Биљарац додава дека со секоја наредна година

Капитал број 769/770 25.07.2014

31

2009

80%

е падната продажбата на нови возила во Македонија од 2008 до 2013 година ефектите од него ќе се поостри. „Ако Еуро 2 стандарди во 2010 година значело автомобили не постари од 15 години сега таа бројка е зголемена на 20 и се зголемува со секој нареден месец. Со тоа се зголемуваат и штетните ефекти како на бизнисот, така на безбедноста како и на животната средина“, вели Биљарац.

150.000 половни возила се увезле во Македонија од 2010 наваму

Околу безбедносните опасности од овие коли ни коментираше еден од шефовите на овластените сервиси на автомобили. „Законот им овозможува на физички лица преку ноќ да станат 'увозници', половните возила кои ги увезуваат со вредност помеѓу 500 и 2000 ЕУР никогаш нема да бидат сервисирани според стандарди, секогаш ќе бидат

2010

300

2011

2012

3.288

4.021

28.546

5.795

34.326

n Увоз на половни возила n Увоз на нови возила

7.183

10.574

2.944

51.399

анализа

29.560

www.kapital.mk

2013

милиони евра

најмалку се потрошени за увоз на половни возила во последниве 4 години крпени со остатоците од други увезени возила, никогаш нема да биде направен професионален сервис поради самиот факт дека тој сервис ќе чини 1/5 од цената на возилото каде што цената на сервисот е (во најмала рака) два пати пониска од стандардната вредност на цени за сервис во Европските држави; за кон кои стремиме и со кои се “мериме”.

Капитал број 769/770 25.07.2014

32

www.kapital.mk

анализа

Apsurdi

Sekoja vtora kompanija vo Makedonija e inovativna, a ekonomijata nikako da @ivne

Mo@no li e?! пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

В

ерувале или не, 43% од македонските компании официјално се прогласени за иновативни! Анкетата на Заводот за статистика спроведена во периодот 20102012 година покажува дека толкав процент од анкетираните компании имаат воведено некоја иновација на производ или процес, или пак организациска или маркетинг иновација! Ако овој извештај е вистинско освежување во македонската прилично конзервативна статистика, во која речиси воопшто не се воведуваат нови податоци и анализи, дефинитивно изненадување се добиените резултати! Ако од презентираните резултати треба да се извлече општ заклучок за иновативноста на македонската економија, тогаш заклучокот би бил дека македонските компании се поиновативни од 27,4% од бугарските иновативни компаниии и од 37% хрватски иноватори. Податоците се споредбени затоа што сите земји во регионот овој извештај го работат по истата методологија на Еуростат. “Капитал“ анализира: XX Што навистина покажуваат резултатите од ова истражување?

XX По која методологија е правено истото?

XX Каква е состојбата во другите земји од регионот каде што се спроведуваат вакви истражувања?

XX Во кои сектори се лоцирани најиновативните македонски компании?

Високи 43% од македонските компании се иновативни. Овој резултат го билдаат доминантните иновации во организација и маркетинг на компаните кои се сметаат за “лесни“ иновации, наспроти “тешките“ иновации за воведување нови производи и нови производни процеси. Оваа позитивна слика за македонската бизнис иновативност ја заматуваат следниве факти: 60% од иновациите се смислени без соработка со други институции, што значи дека се прилично стихијни! Околу 60% од трошоците за иновации се трошат за набавка на опрема и објекти, кои сами по себе не гарантираат иновација! Компаниите се најисплашени од цените на производите на своите конкуренти, а не од нивните иновациски активности што е уште еден доказ дека иновативноста не е нивниот џокер за иден развој! Големите се поголеми иноватори од малите фирми!

Од вкупно 42,8% иновативно настроени македонските компании, предничат големите компании (75,8%), а кај малите компании тој процент е далеку помал, 39,9%. Ако се гледа по дејности, убедливо најиновативни, дури 89,1%, се компаниите од областа на финансиите и осигурувањето, по што следуваат информатичкокомуникациските компании (69,5%) и оние кои се во бизнисот со недвижен имот (59,5%). Најмалку иновативни, според ова истражување се градежните, транспортните и земјоделските компании! Спротивно на перцепциите во јавноста дека иновациите во најголем дел се однесуваат на воведување нови производи или технологии со кои најчесто и се поврзува самиот термин “иновација“, анкетата на Статистика покажа дека речиси половина (46,4%) од иновациите се случуваат во сегментот на организација и маркетинг. Само 24,7% од иновациите се однесуваат на нови и усовршени производи или процеси,

додека најмал дел, 18,2% се однесуваат и на иновации и во двата сегменти истовремено. “Ова покажува дека во македонските компании доминираат “полесните“ иновации, кои се однесуваат на воведувањето некој нов маркетиншки трик или на одредени организациски промени во фирмата. За жал, клучните иновации кои значат нов производ или нов производен процес се застапени во многу помал обем“, коментира професорот Радмил Поленаковиќ од Центарот за развој на нови бизниси при Машинскиот факултет, кој во 2010 година го има спроведено истото истражување за потребите на Светска банка. Иако според него на македонската деловна сцена се чувствува подобрување на иновативната клима, неспорните податоци дека 60% од компаниите кои издвоиле средства за иновациски активности истите ги потрошиле за купување на опрема и објекти, а 60% од иновациите се направени без никаква соработка со други институции покажуваат дека македонските компании се уште недоволно ја сфаќаат улогата на

www.kapital.mk

Капитал број 769/770 25.07.2014

анализа

42,8%

од македонските компании се иновативни

37%

од хрватските компании се иноватори

33

27,4%

од бугарските компании се иновативни

Најиновативни

Во иноватовноста предничат големите компании

89,1%

75,8%

се компаниите од областа на финансиите и осигурувањето, по што следуваат

а кај малите компании тој процент е далеку помал,

39,9%

информатичко-комуникациските компании

69,5% 46,4% од иновациите се случуваат во сегментот на организација и маркетинг

24,7% 18,2%

и оние од бизнисот со недвижен имот

59,5%

Најмалку иновативни според ова истражување се градежните, транспортните и земјоделските компании!

од иновациите се однесуваат на производи или процеси

се однесуваат и на иновации и во двата сегменти истовремено

91,6%

49,2% 87,6% 45% од компаниите кои се иноватори на производи или процеси и

од иноваторите во производи и

од иноваторите во организација или маркетинг, работат на локален или регионален пазар, додека помал процент од нив,

иновации за нивниот иден раст и развој. Интересен податок кој всушност најдобро илустрира колкав е досегот на нашите компании е податокот дека најголем број од иновативните компании, и тоа 91,6% од компаниите кои се иноватори на производи или процеси и 87,6% од иноваторите во организација или маркетинг, работат само локален или регионален пазар во Македонија,

односно нивниот пазар е ограничен исклучиво во Македонија. Помал е процентот на иноваторите на производи (49,2%) чиј што пазар се земјите од ЕУ и ЕФТА. “Нашите компании не се плашат од иновативноста на другите компании, туку од цената нивните производи. Тоа е доказ дека иновативноста не е нивниот приоритет. Ова е заклучокот од

од иноваторите во организација се оние чиј што пазар им се земјите од ЕУ и ЕФТА

добиените одговори од анкетираните компании од кои 37,2% изјавиле дека најголем фактор кој им пречи во работењето е големата ценовна конкуренција со која се соочуваат, а најмалку важен фактот се иновациите од страна на конкурентите“, детектира Поленаковиќ и укажува на уште еден важен момент од истражувањето кој исто така води до заклучокот

Капитал број 769/770 25.07.2014

34

www.kapital.mk

анализа

дека иновативноста не е клучен приоритет на македонските менџери. Имено, само 6,4% од трошоците одвоени за иновациска активност во 2012 година биле искористени за интерни истражувања и развој, кои се основата за развој на една компанија. За жал,најголем дел од средставата наменети за иновации (59,5%) одат за набавка на опрема, машини, софтвер и згради кои можат, но и не мораат да водат кон иновативен развој на компанијата. Се додека трошоците за истражување и развој, како и трошоците за усвојување на нови знаења се на екстремно ниско ниво, иновативната потентност на македонската економија ќе биде на ниско ниво!

Очекувања дека Фондот за иновации ќе ја заживее оваа сцена

За Стопанската Комора бројките од статистичкото истражување се доказ дека македонските компании располагаат со интелектуален капитал (човечки ресурси) и храброст и визија да бидат носители на иновациите. Компаниите веќе започнале да прават чекори за воведување на иновации и при тоа негуваат организациска култура што ја поддржува иновацијата.

За првпат спроведената анкета на Заводот за статистика, според нивното официјално образложение, е направена за да се задоволат потребите од вакви податоци, но и заради целосно хармонизирање на статистиките за иновативни деловни субјекти во согласност со препораките на Европската унија. Истражувањето за иновациски активности на деловните субјекти ќе се спроведува на секои три години, како што е пракса во ЕУ “Што се однесува до поголемата иновативност во банкарскиот сектор, сметам дека е резултат на фактите дека клиентите се стекнуваат со се поголеми сознанија и информации и секогаш се со поголеми потреби и очекувања, а воедно стануваат и пребирливи. Разбирливо е дека за да се задржат клиентите, потребни се постојани вложувања во иновативни производи и услуги за да се задоволат таквите нивни потреби. Исто така примената на новите онлине услуги, e-banking сервисите и плаќањата преку банкомат и електронската трговија, се поголем број на клиенти ги прифаќаат, што претставува поттик и за банките за уште поголеми инвестиции во иновативни производи и услуги за поголем број на нови задоволни и лојални клиенти на банката“, вели Јелисавета Георгиева, извршен директор на Стопанската комора на Македонија. Со оглед на подобрената позиција на Македонија (според индексот за иновативност за 2013 година, кој го пресметува Светската организација за интелектуална сопственост, Македонија со Земјоделство, шумарство, рибарство

35,70%

Снабдување со вода, управување со отпад

Трговија на големо и мало, поправка на мот. возила Објекти за сместување и сервисни дејности со храна Транспорт и складирање

Според последниот извештај во Хрватска кој го опфаќа периодот 20082010 година, 37,3% од компаниите се иноватори при што и на тој пазар во друштвото на најиновативни компании со 79% доминираат големите компании наспроти малите чиј што удел е 33,4%. Тоа значи дека 3 од 4 големи хрватски компании се иновативни, како и една третина од малите. Иновациските активности се почести кај производните компании, во кои иновации вовеле скоро

За големите 50,00% компании најважни цели им се да го зголемат прометот, 45,00%

Преработувачка индустрија

Градежништво

Како е во другите земји од регионот?

35,40%

Рударство

Снабдување со ел. енергија, гас, пареа, кли-ја

вкупно 38 бода е рангирана на 51 место во светот, што во споредба со минатата година е подобрување за 11 позиции) и формирањето на Фондот за иновации и технолошки развој, од Комората очекуваат да се поттикне и финансира иновативната дејност за кој се предвидени 9 милиони евра за првата година кои се обезбедени од Светска банка и од буџетот. Овој фонд, вели таа, ќе ги поттикне партнерства помеѓу универзитетите, истражувачките центри и приватниот сектор во земјава, што на крај на ден би требало да ја подобри конкурентската способност на компаниите.

47,60% 25,10%

а да ги намалат трошоците, додека за малите компании зголемувањето на профитната маржа има најголемо значење.

44,50% 40,60% 34,10% 69,50%

Информации и комуникации

89,10%

Фин.дејности и осигурување Дејносто со недвижен имот Стручни, научни и технички дејности Административни и помошни услужни дејности

59,50%

45,70% 42,50%

ПОКАНА за семинар на тема: ЗАПОЗНАВАЊЕ СО НАЈНОВИТЕ ИЗМЕНИ И ДОПОЛНУВАЊА НА ЗАКОНОТ ЗА ЈАВНИ НАБАВКИ И НАСОКИ ЗА НИВНА ПРАВИЛНА ПРИМЕНА („Сл. весник на РМ“, бр.28/14 од 06.02.2014 година) (Обука наменета за економските оператори и договорните органи)  26 август 2014 година, од 10:00- 16:00 часот

Капитал Aкадемија, Скопје

Изминатиот период стапија на сила повеќе измени и дополнувања на Законот за јавни набавки („Сл. весник на РМ“ бр.148/13, 28/14 и 43/14). Се со цел да се запознаат економските оператори со последните измени и дополнувања, на што да внимаваат понудувачите и како измените ќе се рефлектираат при изготвувањето на понудите и учество во постапките за јавни набавки, Капитал академија организира еднодневен семинар на тема: „ЗАПОЗНАВАЊЕ СО НАЈНОВИТЕ ИЗМЕНИ И ДОПОЛНУВАЊА НА ЗАКОНОТ ЗА ЈАВНИ НАБАВКИ И НАСОКИ ЗА НИВНА ПРАВИЛНА ПРИМЕНА”. На семинарот ќе се разгледуваат актуелни теми за јавните набавки:  Воведување на Советот при спроведување на постапка  Забрана за тендециозно испуштање на позиции од предмерот  Новини кај способноста за вршење професионална дејност  Поддршка од друг субјект  Начинот на настап на група понудувачи  Новите исклучоци од примена на Законот и поврзани договорни органи  Задолжително објавување на проценетата вредност и тендерската документација  Задолжително доставување на изјава за независна понуда  Начин на поднесување на конечна цена  Согласности кои ќе треба да се обезбедат пред отпочнување на постапката  Новини кај техничкиот дијалог и негативните референци  Правила при набавка на софтверски решенија и лекови  Кои се вашите права во постапката?  Новини во жалбената постапка  Други прашања од интерес за учесниците

ПРОГРАМА:       

Последни новини во системот на јавни набавки Поднесување на конечна цена Насоки за подготовка на понудите и на што да се внимава Новини кај технички дијалог и негативни референци Достапност на податоци и информации преку ЕСЈН Електронски систем за јавни набавки и е-аукции Жалбена постапка

Семинарот е наменет за сите деловни субјекти (економски оператори) кои учествуваат во постапките за јавни набавки, а особено за:  лицата кои ги подготвуваат и ги поднесуваат понудите во хартија, по електронски пат и учествуваат на е-аукции;  менаџментот кој одлучува за содржината на понудите и за Вашите права во постапката на сите деловни субјекти (економски оператори) кои учествуваат во постапките за јавни набавки.

ОБУЧУВАЧИ:

Обучувачите се еминентни експерти за јавни набавки.

Сите заинтересирани учесници за овој семинар можат да се пријават најдоцна до 22 август 2014 година.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

Капитал број 769/770 25.07.2014

36

www.kapital.mk

анализа Радмил Поленаковиќ

Јелисавета Георгиева

Н

Ш

Центар за развој на нови бизниси

Стопанската комора на Македонија

ашите компании не се плашат од иновативноста на другите компании, туку од цената на нивните производи. Тоа е доказ дека иновативноста не е нивниот приоритет. Ова е заклучокот од добиените одговори од анкетираните компании од кои 37,2% изјавиле дека најголем фактор кој им пречи во работењето е големата ценовна конкуренција со која се соочуваат, а најмалку важен фактор се иновациите од страна на конкурентите. половина од нив, додека кај услужните компании некаква иновација вовеле нешто помалку од една третина. Што се однесува до типот на иновации 29,5% од компаниите се иноватори во организација и маркетинг, а 26,5% се иноватори на производи и процеси. Скоро половина од големите компании паралелно вовеле и иновации и во двете клучни области, додека тој процент кај малите компании е само 16%. Во Хрватска најчест облик на иновациска активност (84,4%) е набавка на машини, опрема и софтвер, при што производните компании повеќе практикуваат сопствени активности за истражување и развој, а услужните повеќе применуваат лиценцирање за патенти и други изуми, вложувања во know how и друго. За разлика од Македонија каде што екстремнно висок е процентот на иновативни компании чија што работа е насочена претежно на домашниот пазар, половина од иновативните хрватски компании се насочени кон европските пазари. Позитивен момент е што големите компании најголем дел од трошоците за иновациски активности ги користат за сопствeни (in-house) истражувања и развој, додека малите компании половина од буџетот за иновации го користат за набавка на машини, опрема и софтвер. Истражувањето на хрватскиот Завод за статистика е спроведено на примерок од 4.500 претпријатија (75,3% од нив одговориле на прашалникот) и ги вклучува сите средно големи и големи компании во основната група и стратифициран случаен примерок на мали фирми. Во соседна Бугарија состојбата е следна: во периодот 2010-2012, 27,4% од компаниите практикувале иновативна дејност наспроти 72,6% од компаниите кои биле целосно неиновативни. Од сите компании, 16,8% реализираат технолошки иновации (производи,процеси) и 18,6% спровеле нетехнолошки иновации (организациски и маркетиншки иновации). Во однос на претходниот извештај се забележува благ пораст на иновациската активност на бугарските компании од 0,3%, но пад се регистрира на иновациите во производи за 1,6% и во процеси за 0,2%. Во анализираниот период10,8% од претпријатијата реализирале нови или значително усовршени стоки и услуги (продуктни иновации), а 9,3% од компаниите вовеле значително

то се однесува до поголемата иновативност во банкарскиот сектор, сметам дека е резултат на се поголемите потреби и очекувања на клиентите. Разбирливо е дека за да се задржат клиентите, потребни се постојани вложувања во иновативни производи и услуги за да се задоволат таквите нивни потреби.

Како Статистика ја дефинира иновативноста? Иновации Иновациите вклучуваат воведување на нови или значително подобрени стоки, услуги, процеси, воведување на нови маркетинг концепти или стратегии или воведување на нови методи на организација во деловното работење, нови методи на организирање на работните обврски и донесување на одлуки и нови методи на организирање на надворешните односи со други деловни субјекти и јавни институции. Иновацијата треба да биде нова за претпријатието, но не е неопходно да биде нова за пазарот. Исто така, не е важно дали иновацијата е развиена од самото претпријатие или, пак, првично е развиена од друго претпријатие/институција. Видови иновации XX Иновации на производи (стоки и услуги) воведување на нова или значително подобрена стока или услуга, во однос на карактеристиките и можностите на стоката или услугата, нивната употребливост, составните делови и потсистемите.

XX Иновации на процеси примена на нов или значително подобрен процес на производство, начин на дистрибуција или помошна активност.

XX Организациски иновации воведување на нови методи на организација во деловното работење, нови методи на организирање на работните обврски и донесување на одлуки и нови методи на организирање на надворешните односи со други деловни субјекти и јавни институции.

XX Маркетинг иновации Маркетинг иновација претставува примена на нови маркетинг концепти или стратегии што значајно се разликуваат од веќе постоечките употребувани методи во претпријатието. подобрени процеси. Што се однесува до организациските иновации кои ги спровеле 12,4% од компаниите, тие во најголем дел се однесуваат на воведување нови методи на организација на работата поврзано со распределба на одговорностите и примена на нови бизнис практики за организирање на работниот процес. Во делот на маркетинг иновациите, кои ги примениле 14,2% од компаниите, најголем дел се однесуваат на воведување нови методи за образување на цените на стоките и услугите, како и нови техники за промоција на производите. Интересно е и тоа што иновациската активост била повисока кај компании од индустријата (31%) отколку кај услужните компании (23,3%). И во Бугарија се повторува правилото дека најиновативни се големите компании, дури 59%! Највисок степен на иновациска активност имаат компаниите од секторот производство на кокс и нафтени деривати (71,4%) а

најмалку иновативни се компаниите кои собираат и прочистуваат отпадна вода (14,3%). Во последниот извештај на српскиот Завод за статистика кој го опфаќа периодот 2010-2012 година, од сите воведени иновации најголемо е учеството на иновациите во организација на работењето (32,5%). Во вкупните трошоци кои се прават за воведување на технолошки иновации најголем е уделот на издатоци за набавка на машини, опрема и софтвер (77,7%). Како најголем ефект од воведувањето на иновации во производи и процеси компаниите го сметаат подобрувањето на квалитетот на производите и услугите (38,4%), зголемување на асортиманот (31,1%), а како трет значаен ефект се наведува замената на застарените производи или процеси (25,9%). Во Србија статистиката потврди дека 48% од компаниите имале иновациски активности, а 52% се неиновативни!

Направи разлика

Стани европски лидер за одржлива конкурентска предност

Е

кономски факултет при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје и најголемата интернационална студентска платформа АИЕСЕК, традиционално по четврти пат ја најавуваат Меѓународната летна школа – 2014 „Направи разлика- Стани европски лидер за одржлива конкурентска предност. Школата ќе се одржи од 8-17ти август 2014 година во хотел Метропол, Охрид. Концептот за реализација на Летната школа 2014 обединува напредни методолошки концепти за одржлива конкурентност во ЕУ и САД; Емпириски елаборации на 6 реални бизнис модела на одржлива конкурентска предност – 3 од Македонија, 3 од ЕУ/САД; Студиски посети во изворно работно окружување на 2 македонски конкурентни бизниси; Проектна анализа и решавање на 5 зададени предизвици за одржливата конкурентска предност. Работен јазик на Летната школа ќе биде англискиот јазик. „Во годината во која го прославува својот 64-ти јубилеј, Економскиот факултет – Скопје, Универзитет „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје традиционално, по 4-ти пат, во целосна соработка со АИЕСЕК Скопје, ја посветува овогодинешната

летна школа на едно од највиталните прашања за опстанок и развој на секој систем (бизнис субјект, факултет итн.)

– создавање и одржување на нивната препознатлива конкурентност“, се вели во најавата за настанот. Се со цел успешно пренесување на теоретското и практичното знаење од областа на одржливата конкурентска предност, ќе се погрижат голем број на релевантни и компетентни лица од едукативниот и бизнис секторот: проф. Xiaochen Zhang од Кина, проф. Ewoud Jansen од Fontys University of Applied Sciences (International Business & Management Studies), г-дин Ѕвездан Хорват (Professional Director for Eastern Europe at Adizes Institute), г-дин Глигор Бишев (Претседател на УО на Шпаркаасе Банка) итн. Во рамки на Летната школа свое корпоративно претставување ќе имаат компаниите поддржувачи на Школата и тоа: Комерцијална Банка АД Скопје, Стопанска Банка АД Скопје, Групацијата Шпаркаасе, Алфа Банка, Тинекс, АД Ферпшед, Капитал Медиа Груп, Шнајдер Електрик, Сковин АД, Бучен Козјак, ЦИРа, кои ќе допринесат за успешна реализација на школата.

Капитал број 769/770 25.07.2014

38

www.kapital.mk

политика

Министерот за образование ненадлежен за образованието

Ш

трајкот со глад на просветарите продолжува и се шири, а од одговорност се огради министерот за образование, Абдилаќим Адеми, повикувајќи се на автономијата на факултетите. Но, Адеми треба да знае дека автономијата пред се се однесува на финансиското работење на универзитетите, а кога има вакви случаи тој и тоа како е повикан да се обиде во рамките на своите надлежности да придонесе за решение, наместо со вакви изјави само да го комплицира проблемот. А дека тој нема лесно да се реши се виде

уште кога државниот просветен инспекторат реши дека рецензентските комисии треба да изготват нови извештаи, а Универзитетот треба да постапи во рок од 8 дена откако ќе го добие решението. Но, дека рокот тешко ќе се запази најави ректорот Саша Митрев, кој е на мислење дека само вистината може да биде решение за проблемот. Тој ги повика доцентите-штрајкувачи да одредат тројца редовни професори кои би направиле точна евалуација на сегашните рецензии, за да се знае дали овие наставници ги задоволуваат нормите за избор на вонредни професори.

Абдулаким Адеми

> БРОЈКИ

1.5

милиони денари отштета бара судот од демонстрантите од протестите за случајот „Монструм“ кои направиле штета од над 26.000 евра

151

Војник од македонскиот контингент во Авганистан се вратија во Македонија заокружувајќи ја успешната мисија за која добија два американски медали

14

Нови вработувања најави општина Охрид која преку Агенцијата за државни службеници распиша јавен оглас за новите работни места

facebook

1

Sasho Aleksov

2

Srgjan Stojancov

3

Goce Trpkovski

Комшијата заврши новинарство, и има желба да работи во Сител или Канал 5. Убаво е кога имаш цел пред себе!

STATISTI^KOTO BIRO NA EVROPSKAT

Deca do 13 godini najbrojnite barate azil od Makedonija пишува:

Овие од СДСМ уште „Шипо не го даваат“?:)

Ако не можеш да размислуваш надвор од кутијата, барем најди си поголема кутија.

Габриела Делова

Б

gabriela.delova@kapital.mk

ројот на македонски граѓани кои бараат азил во Европската унија бележи благ пораст за разлика од лани. Македонија и понатаму останува меѓу првите пет земји од каде доаѓаат најголем

Дури 33,4% од Македонците кои побарале азил во Европската унија во првите три месеци од оваа година се деца, односно малолетници до 13 години

www.kapital.mk

Капитал број 769/770 25.07.2014

бум-трес Наумовски - четврт преговарач за стариот проблем

Н

овиот амбасадор во САД, Васко Наумовски деновиве доби и нова задача. Претседателот Ѓорѓе Иванов, реши преговорите околу прашањето на името, да му ги довери на Наумовски со што на новиот министер за одбрана, Зоран Јолевски и официјално му престанува овој мандат. Откако и Владата даде зелено светло за предлогот на Иванон, претседателот во вилата „Водно“ на разговори ги повика новиот преговарач Наумовски, и сега веќе стариот, министерот за

одбрана Јолевски. Поранешниот вицепремиер за евроинтеграции, Наумовски со ова станува четврти по ред преговарач за името. Прв македонски преговарач беше Иван Вања Тошевски, следуваше Никола Димитров па Зоран Јолевски. Инаку, именувањето на Наумовски доаѓа на неколку недели пред одамна најавената посета на медијаторот Метју Нимиц во регионот. Иако датумот се уште не е прецизиран, се очекува Нимиц во Скопје да пристигне кон крајот на овој месец.

2.525 граѓани од Македонија побарале азил во Европската унија во првите три месеци од оваа година. Од нив најмногу побарале азил во Германија, вкупно 2260

TA UNIJA OTKRIVA

odini se barateli na akedonija vo EU?! број баратели на азил во Унијата, а најомилена дестинација за нашите граѓани и понатаму останува Германија. Само во првите три месеци од оваа година, Германија пријавила вкупно 2260 апликации од Македонија, од кои 1670 биле граѓани кои по прв пат побарале азил во оваа држава. Кварталниот извештај на Евростат покажува дека во првите три месеци од 2014 година дури 2.525 граѓани од Македонија побарале азил во Унијата. Од

нив само 20 добиле азилантски статус, додека сите останати биле одбиени. Од тие што го добиле азил, 5 се со статус на беглаци, 5 со статус на супсидијарна заштита и 10 до хуманитарни причини. Но она што фрапира во Извештајот на статистичкото биро на Унијата е фактот што Македонија е и меѓу државите со најголем број деца баратели на азил. Имено, во првите три месеци дури 33,4% од апликантите биле деца до 13 години. По нив, со 31% се лица на возраст од 18-34 години, 28,2% биле на возраст од 35-64 години, 7% од 14-17 години и 0,5% над 65 години. Инаку, освен Германија, дестинациите кон кои се упатуваат Македонците се Шведска, каде азил побарале 90 лица, Белгија 65 лица, Франција 45 и Холандија 40. Освен Македонците, меѓу најбројните баратели на азил во Унијата се и граѓаните од Сирија, Авганистан и Србија. Во првиот квартал од 2014 година, бројот на азилантите од Сирија пораснал за 8.500 апликации, а по нив следуваат азилантите од Србија и Авганистан, од каде бројот на азиланти се зголемил за 2500 од секоја држава. Всушност, азилантите од Сирија, Авганистан и Србија, се најбројните баратели на азил во ЕУ во првиот квартал, односно заедно преставуваат 30% од сите баратели на азил во овој период. Така, вкупната статистика на Евростат покажува дека бројот на азиланти само во првото тримесечје пораснал за 30% споредено со првиот квартал во 2013 година. А повеќе од 60% од апликантите ја избрале Германија за држава во која побарале азил. Најголем број од апликантите за азил во ЕУ се помеѓу 18 и 34 година (52,3%), а по нив следат азилантите на возраст од 35-64 година, па децата до 13 години.

39

Амди Бајрам пратеник

ласта ме почитува В само кога гласам. Изјави пратеникот, откако гласаше како што сака власта.

Јани Макрадули,

екс-пратеник

иту еден Н пратеник од минатиот состав немаше да ја продаде партијата и нејзините одлуки. Макрадули покажа колку го заболело што Заев/Шекеринска го натераа да бара работа по четири пратенички мандати по ред.

Никола Бакрачески

градоначалник на Охрид

Август не е погоден 2 датум за организација на еден ваков концерт. Им посочи Бакрачески на организаторите на концертот на Цеца, кој „патриотски“ беше поместен за предвечерието на Илинден.

twitter 1

i999y@i999y12 Jul

2

Де Вил™@crue2la46m

3

Влатко Васиљ@vlatkovasilj16 Jul

Денар дупка така нешто му иде патарината

Навивам за нашиве пензионери. Барем тие нека го проживеат убаво она што ние нема да го дочекаме!

Берово доби детективска агенција. Прва задача: Да ги најде жителите

Капитал број 769/770 25.07.2014

www.kapital.mk

40 политика Makedonska politika – stavovi pr

Politi^ki obra

Последните примери со неконзистентните опозиционери од СДСМ и ЛДП (во Парламентот и Советот на Општина Центар) ја извадија на виделина политичката неспособност на македонската опозиција и нивната лоша кадровска политика. Но, „Капитал“ го анализира и фактот дека ова не е единствен случај, и дека во македонската политика практика е носителите на функции своите ставови да ги менуваат буквално преку ноќ. Анализата ни покажува дека не се менуваат само мислења, туку и цели партии и идеологии, со невидена леснотија пред електоратот којшто им дал доверба токму заради нивниот претходен политички став

пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

С

е уште не стивнаа реакциите во јавноста за потегот на опозиционерките Роза Топузовска Каревска, Солза Грчева и Љубица Буралиева, да одат контра партиските одлуки (на ЛДП и на СДСМ) и наместо да го бојкотираат Парламентот, да седнат на пратеничките фотелји, кога нов внатре-опозициски скандал се отвори на повидок. Претседавачот со Општина Центар, Мирослав Шиповиќ којшто одлежа осум месеци во истражното оделение на „Шутка“ како првообвиненет во случајот „Претседавач“ дека како член на управниот и надзорниот орган на „Машинопромет“ (заедно со сопственици на други фирми) направил злоупотреба на службена положба и овластување и штета од еден милион евра, неодамна

Мирослав Шиповиќ беше пуштен да се брани од слобода, па се врати на работните обврски во една од најзначајните скопски општини. Но, при првиот негов јавен настап можеше да се насети дека Шиповиќ осумте месеци во притвор ги искористил за да ги смени своите политички ставови, па наместо очекуваните остри критики кон власта и кон нејзините потези, од него слушнавме благи оправдувања за спорните урбанистички планови градска четврт-Капиштец и Тасино чешмиче – Водно, со кои се отвори пат за зголемување на катноста на хотелот што се гради во близина на некогашна „Панорама“, кои се најдоа на дневен ред. Неколку дена претходно, градоначалникот којшто исто така доаѓа од редовите на опозицијата Андреј Жерновски најави вакво сценарио обвинувајќи го Шиповиќ за нелојалност. Седницата на општинскиот совет помина според најавите - Шиповиќ навистина гласаше воздржано, но со самото негово присуство овозможи кворум за седницата, која ја напуштија советниците од неговата партија. За

Солза Грчева ваквите промени гласаа присутните 11 советници на ВМРО-ДПМНЕ.Претходно, советниците на ВМРО-ДПМНЕ го повлекоа предлогот за промена на Деталниот урбанистички план „Мал ринг“, со кој ќе беше овозможена реконструкцијата на Градскиот трговски центар во барокстил. На почетокот на седницата, Шиповиќ децидно не се изјасни дали ќе гласа „за“ или „против“ спорните урбанистички планови, но нагласи дека нема да дозволи да биде уценуван. „Сакам да нагласам дека никогаш нема да дозволам мојата судбина и на моето семејство да биде тема на политичко проофитерство, ниту на мојот СДСМ, ниту на ВМРО-ДПМНЕ. Да ме интересираа пари, немаше да чекам осум месеци и да седам во притвор“, рече тој. Но, на гласањето не ја поддржа иницијативата на градоначалникот Андреј Жерновски за урбанистичките планови да се тргнат од дневен ред, а потоа и одби да ја напушти седницата заедно со останатите советници на СДСМ, со што јасно даде до знаење дека веќе дејствува со „своја

www.kapital.mk

Капитал број 769/770 25.07.2014

romeneti preku no]

политика

41

az za pet pari!

Роза Топузовска Каревска

Љубица Буралиева

глава“. Ден после оваа седница во негова одбрана излезе портпаролот на СДСМ, Петре Шилегов со коментар дека Шиповиќ не е предавник, туку дека едноставно бил под силен притисок од страна на власта, за што наводно самиот тој им признал во СДСМ кога им кажал да не се лутат. Ваквата верзија на случувањата на Шилегов, досега официјално не е потврдена од главниот засегнат Шиповиќ. Во меѓувреме, останатите три „предавнички“ пратеничките ТопузовскаКаревска, Грчева и Буралиева во Парламентот уживаат силна поддршка од своите колеги од власта. Членовите на собраниската Комисија за прашања на изборите и именувањата го поздравија нивниот потег и порачаа дека тоа е пример што треба да го следат и останатите колеги од опозицијата зашто единствен начин за решавање на проблемите и спроведување на реформите е токму преку дејствување и дебата во Собранието. Солза Грчева е член на комисиите за европски

прашања и за образование, наука и спорт, како и заменик член во комисиите за надворешна политика и за труд и социјална политика. Љубица Буралиева, пак, е член на комисиите за култура и за локална самоуправа, како и заменик член во комисиите за здравство и за земјоделство, шумарство и водостопанство.

Незрели политичари се бараат себе си и низ партии и низ идеологии

И додека овие примери апсолутно ја вадат на виделина политичката неспособност на македонската опозиција и нивната лоша кадровска политика (прашањето секако треба да биде кои филтри ги поминале овие ликови за да добијат толку висока позиција во внатрепартиската хиерархија), „Капитал“ го анализира и фактот дека ова не е единствен случај, и дека во македонската политика сосема е нормално носителите на функции и политичките лидери своите ставови да ги менуваат буквално преку ноќ.

Анализата ни покажува дека не се менуваат само ставови, туку и цели партии, исто така со невидена леснотија и со трошка одговорност пред електоратот којшто им дал доверба токму врз нивниот претходен став. 25 години на македонската политичка сцена веројатно немало толку активни партии колку што имаше трансфери на политичари и пред се пратеници. Од формирањето на македонскиот парламент до сега над 40 пратеници додека им траел мандатот смениле партија, а бројката на звучни имиња на партиите надвор од парламентот кои се прешалтале од еден во друг табор е два пати поголема. Бројот на обичните партиски активисти и членови, советници во локалната самоуправа, кои преминувале во друг тим едноставно не можат да се пребројат. И додека промената на една партија, во рамките на една иста политичка идеологија може да се смета за сосема логична или етички дозволена, кај нас сведочиме на целосно менување на цели политички идеологии и трансфери од една во друга партија од левицата во десницата и обратно. Понатаму, додека некои сменија само по една партија, други направија долга прошетка низ партиските опции па речиси секоја втора година беа во различна партија. Тука водат Слободан Чашуле со сменето вкупно шест партии, потоа дел од членовите и пратениците на поранешната партија на Васил Тупурковски Демократска Алтернатива, кои сменија по 3-4 партии и Филип Петровски кој смени 4 партии. Кај албанскиот политички блок рекордер е Хисни Шаќири, а во младата македонска демократија најмасовни трансфери бележи ПДП од каде во ДУИ пребегнаа 20-тина видни членови. Тука некаде се и неколку либерали на Стојан Андов кои сменија по два дреса, а нови партиски дресови облекоа и неколку важни стари членови на ЛДП, кои ги зеде Лиле Поповска. Но, овие ликови за коишто пишуваме не се исклучок! Тие се олицетворение за дното на македонската политичка идеологија. Тито Петковски на пример замина од СДСМ, направи партија, се дружеше со Груевски, делеше власт и фотелји, па се врати кај Бранко Црвенковски. И Имер Селмани замина од ДПА, создаде партија, ја упропасти, па Беким Фазлиу и Ружди Матоши се вратија кај Мендух Тачи. И Ивица Боцевски беше во СДСМ, па во ВМРО–ДПМНЕ, па заврши во ЛДП. Политичките соработки, пак, се друга тема... Кога дочекавме Љубчо Георгиевски да изјави дека се „фрла во прегратка“ на Црвенковски, што да се каже повеќе!? Тие двајцата апсолутно совршено ја затвораат приказната за неверојатни врски...

Капитал број 769/770 25.07.2014

42

www.kapital.mk

политика

Милошоски во 2006-та: Главен проблем не се политичарите –камелеони, туку големите партии што им даваат прибежиште

В

о контекст на оваа тема, навистина е интересно да се види како некогаш размислувал Милошоски, којшто во 2006-та во „Утрински весник“ има објавено колумна со наслов „Политички синдром“ во којашто наголемо го критикува Слободан Чашуле за неговото често менување на политички дресови, но и воопшто ваквата практика на политички пребојувања, од која Милошоски своевремено се згрозувал: „Колку и да е ова забавно за публиката, (менувањето дресови) колку тоа и да добар штоф за кроење на дневнополитичките трачеви, сепак, сметам дека не е добра работа за една млада демократија. Ова не покажува дека политиката почнала да зрее, туку дека пати од детска незрелост. За жал, промотори на оваа детска политичка незрелост најчесто се зрели личности (мислам луѓе во години) со завидно политичко искуство. Како и да е, не е добро кога политиката или политичката идеологија ~ се подредени само на личната цел на амбициозните политичари. Таквата појава не само што го нарушува легитимитетот на самите политички партии, туку го прави и бесмислено држењето до левата или конзервативната

Посилни од идеологија, принципи, морал... Аналитичарите велат дека не се работи само за македонски проблем туку за една глобална светска криза на идеологии, за што „Капитал“ ќе пишува веќе во следниот број. Но, проблемот кај нас е малку подлабок, оти тука покрај идеологиите на тест се ставени и личните капацитет, но и морални карактеристики на македонските политичари, од што и тоа како зависи развојот на една политичка сцена.

Груевски успеа да се избори за „ВМРО – ДПМНЕ“

Откако почнаа поделбите во ВМРОДПМНЕ, онаа на Љубчо Георгиевски на фракции, а веднаш потоа и на различни партии, почнаа и трансферите на членовите на партијата и на нејзините претставници во Собранието. ВМРОвските шалтања ги почнаа Владимир Голубовски, Борис Змејковски и Борис Стојменов кои по победата во 1998 излегоа од партијата поради

идеологија. Каква е таа конзервативна политичка партија чии ставови ги претставува политичар со петнаесетгодишен социјалистички стаж, или каков е тој левичар или социјалдемократ кој за помала или поголема функција се труди да ја приспособи својата реторика на новите „националистички“ околности во неговата нова партија. Но, зошто е тоа така? Затоа што некои политичари се научени да бидат функционери цел живот или, пак, се бизнисмени кои се навикнати бизнисите да им цветаат благодарение на непринципиелната вмешаност во политиката. Се нудат на две-три места, чекаат да видат какви се понудите, ја прифаќаат најсигурната, и дури потоа настапуваат со славопојките приспособени на соодветната идеолошка матрица на партијата што ја одбрале. Во секој случај, тоа се луѓе кои најчесто се многу добро изверзирани во политички симултанки и се способни во своите говори дадената политичка тема да ја украсат и со патриотски, и со економски, и со социјалистички, па ако треба и со националистички фолклор. Да биде иронијата поголема, главната одговорност за овој феномен на менување на политичките дресови не ја сносат овие политичари-камелеони. несогласувањата со тогашниот лидер Љубчо Геогиевски. Голубовски и Змејковски веднаш си направја свои партии - ВМРО-ДОМ, односно ВМРОВМРО, а истомислениците на Стојменов кога станаа од љубчовите пратенички клупи прво станаа независни, а потоа со нивниот лидер Борис Стојменов ја формираа ВМРО-Вистинска. Кога во ВМРО-ДПМНЕ ја расипаа „калимерата“ и со поранешниот претседател Борис Трајковски се случи ново прешалтување на силни партиски кадри. Доста Димовска тивко најави дека си заминува, само што не дочека самата да си замине туку заедно со Марјан Ѓорчев беа исклучени од партијата. Малку подоцна, таа ја создаде Демократко-републиканската унија. Кога после неколку забивања ножеви во грб конечно наголемо „пукна тиквата“ меѓу Љубчо Георгиевски и новиот лидер на ВМРО-ДПМНЕ Никола Груевски се случија најголемите политички

Не тие, туку партиите кои им нудат подолг или пократок ангажман, кои им нудат своевидно политичко прибежиште, се главните виновници за развојот на ваквата негативна појава. Значи, поголемите политички партии се виновни што овие мали, ситни, но често ненаситни политички суштества успеваат политички да се рециклираат и евтино да си го купат новиот политички легитимитет“ трансфери во партијата. Со Георгиевски во ВМРО-НП решија да заминат дури 13 пратеници. За сметка на тоа, а како еден вид доказ дека на времето бегале од Љубчо, кај Никола Груевски во ВМРО - ДПМНЕ се вратија старите ВМРО-вци Змејковски и Голубовски сосе членството... Но оваа ситуација не траеше долго. Мошне умешно во годините што следат Груевски успева да расчисти со останките од претходниот лидер, но не само тоа, туку и речиси да му ја преземе и ВМРО – Народна, откако лидерот Марјан Додовски (којшто уживаше максимална доверба од Георгиевски), после изборите во 2011-та буквално преку ноќ решава да премине во редовите на ВМРО – ДПМНЕ со став дека се враќа на своите политички корени. Георгиевски продолжува со некоја верзија на ВМРО – Народна, но таа партија реално на политичката сцена веќе нема никаква моќ, па мисијата на Груевски и тоа како е исполнета.

www.kapital.mk

Капитал број 769/770 25.07.2014

политика

43

Слободан Чашуле и Филип Петровски апсолутни рекордери

В

о македонската политика најмногу партии смени Слободан Чашуле. Дури шест. Од старата СКМ-ПДП беше избркан, и беше еден од основачите на ДП на Петар Гошев. Кога се скара со Тупурковски ја напушти ДА, политички ортак му стана Чедо Петров, па ја направија Нова демократија. Потоа тие коалицираат со ВМРО- ДПМНЕ, но НД брзо се распаѓа и тој останува во ВМРО се до караницата на Груевски и Георгиевски кога Чашуле заминува во ВМРО Народна. Како и кога му престанал ангажманот таму не се знае, но во моментов тој е амбасадор на Република Македонија во Кралството Шпанија, со директна поддршка токму на ВМРО – ДПМНЕ на Груевски.

Одлуката на Тито Петковски да ја формира НСДП, го уништи СДСМ

Цели 15 години СДСМ успеваше да го одржи партиското единство (барем пред јавноста), но со формирањето на НСДП од Тито Петковски излезе на површина гнилоста на партиската (не)обединетост. Откако не го избраа за наследник на Црвенковски, Петковски ја формираше НСДП, која стекна многу брзо голема популарност и успеа да преземе добар дел од членството - Веле Митаноски, тогашен директор на Агенцијата за информации, но и пратениците на СДСМ Иван Атанасовски, Славица Станковска и Јордан Михајловски. НСДП веќе

Неговиот помлад колега во политички преминувања, Филип Петровски преку ваквите трансфери направи кариера. Беше дете на ВМРО–ДПМНЕ, па кога Љубчо Георгиевски замина оттаму, Петровски го следеше. Замина со него. Па се премисли. Се врати назад. Ама не за долго. Кога Љубе Бошковски направи партија, Петровски замина и по него. Отиде, виде и се премисли. Пак! Ама овој пат реши да биде лидер. Направи партија! & даде и име – Демократска десница! Излезе и на избори. И освои дури 1.517 гласови. По неколку месеци веројатно сфати дека за лидер не го бидува, па по втор пат си дојде дома, во ВМРО–ДПМНЕ. Каде што го пречекале „братски и срдечно“.

после следните избори на кои освои 8 пратеници и апсолутно придонесе за поразот на тогашниот лидер на СДСМ, Владо Бучковки, влезе во новата Влада како коалициски партнер на ВМРО ДПМНЕ и на Никола Груевски и доби тројца министри во битни министерства – Вера Рафајловска за економија, Лазе Еленовски за одбрана и Живко Јанкуловски како вицепремиер. Љубовта со идеолошки спротивставените ВМРО – ДПМНЕ не траеше долго, па за две години НСДП ја напушта Владата, а многу брзо бидува и расцепена. Од неа излегоа две нови партии – ПОДЕМ и СДУ – двете подеднакво неуспешни. По завршувањето на оваа

политичка авантура, Петковски се врати во редовите на СДСМ, каде што братски му простија и го пречекаа со отворени раце, но коментарите дека неговиот потег бил сосема добро одработен и смислен останаа. Едните тврдат дека Петковски се офајдил од власта и Груевски, другите дека фајде видел од екс-лидерот на СДСМ Бранко Црвенковски, чија главна идеја била да се претстави Бучковски како неспособен партиски лидер. Во секој случај, не ВМРО -ДПМНЕ, туку НСДП и сега големиот критичар на оваа власт, Тито Петковски го донесе поразот за СДСМ во 2006-та, а со тоа и го устоличи Груевски.

Капитал број 769/770 18.07.2014

44

www.kapital.mk

политика

Зошто амбасадорските места се почесто се потполн

Makedonskata dip zaglavena vo biro Втора година по ред Владата амбасадорите ги избира преку јавни огласи, практика која не се сретнува во ниту една друга држава. Веројатно затоа и доаѓа измената на Законот за надворешни работи со кои место 2/3, новата одредба вели дека само 1/4 од амбасадорите треба да бидат кариерни дипломати(!?) Капитал анализира, каква дипломатија гради Македонија, што значи да се биде добар дипломат, кои звања треба да ги помине за да стане амбасадор, кои се неговите обврска во државата на прием и како, за споредба, соседството ја гради својата дипломатска мрежа? пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

Д

ржавите низ светот имаат различни начини при именување на амбасадори. Едни именуваат само кариерни, други и политички, трети ги делат на подобни и неподобни... Македонија е единствената држава во која амбасадорите се бираат на јавен оглас. Аналитичарите со кои разговараше Капитал во ваквата нововостановена пракса гледаат популистичка мерка, која не само што не е препознаена во дипломатијата, туку и пракса со која само се уништува

оваа професија, но и се урива имиџот на Македонија како држава. Ако се земе Грција на пример, од каде и потекнува терминот дипломатија, таму сите амбасадори се именуваат од редот на вработени во Министерството за надворешни, односно станува збор за кариерни дипломати кои поминале неколку обуки и рангови во рамките на институциите. Грција речиси и да не познава пракса во која за амбасадор е именуван некој „аутсајдер“ кој немал ниту ден работа во министерството. Исто така, голем дел од амбасадорите се имиња кои веќе и се познати на јавноста но и во светот, поради тоа што се членови на семејства кои со генерации градат дипломатска кариера. Кај нас дипломатските семјества се речиси непозната категорија. Од една страна тоа е поради фактот што Македонија сеуште е млада држава, со само 23 години независност, но од

друга страна, уште поважно, велат дипломатите, е фактот што искуството на амбасадорите и начинот на работа со кој се соочуваат, ги одвраќа нивните деца да продолжат по патот по кој тргнал некој од нивните родители. Но Капитал ги разгледа и праксите на другите соседни држави. Хрватска и Бугарија. Иако и таму може да се сретнат амбасадори кои се именуван политички, притоа најчесто станува збор за докажани лица во јавноста, сепак мнозинството од нив се кариерни дипломати. Од нивните биографии јасно се гледа дека нивната дипломатска кариера започнува од аташе, секретари па се до највискиот ранг амбасадор. Во Македонија во последно време се почесто се испраќаат политички назначени амбасадори, односно амбасадори избрани на оглас. Веројатно и поради тоа дојде последната измена на Законот за надворешни работи, каде

www.kapital.mk

Капитал број 769/770 18.07.2014

политика

45

Љупчо Арсовски поранешен амбасадор:

ако дипломат иако во пензија К бев ангажиран како член на комисијата при интервјуирање

на кандидатите за амбасадори за местата објавени со првиот оглас. Бев доста критичен спрема нив. Во таа прилика се потврди дека пријавените од Министерството беа најквалитетните кандидати. Одреден број воопшто не одговараа за овој оглас. Но кога е конкурс во прашање сите мислат дека поради некои врски можат да станат амбасадори. За жал некои од нив навистина станаа.

нуваат преку јавен конкурс?

plomatija okratija! пишува дека место 2/3 како што беше до само пред некоја година, само 1/4 од амбасадорите би требало да бидат кариерни (?!). Притоа, иако не се кариерни, аналитичарите негодуваат и околу биографиите и искуството што го имаат новопечените амбасадори. Такви примери се многу, а меѓу нив примери што најмногу „бодат очи“ се Веле Трпевски, поранешен амбасадор во Албанија, сега во Австралија, кој на 30 годишна возраст на местото амбасадор замина од службите во Собранието. Потоа нашиот амбасадор во Турција, Горан Тасковски кој претходно работел во поштата во Битола. Тука е примерот и со Даниела Караѓозоска, која во Загреб отиде без ден дипломатско искуство. Таа е сопственик на дом за стари лица. И секако последниот фрапантен пример е Вера Јовановска Типко, новоизбраната амбасадорка преку оглас, а која ќе има мандат во Србија, а која доаѓа од областа невропсихијатрија и која исто така нема ден дипломатско искуство.

Во Македонија секој мисли дека може да биде амбасадор Огласите на Владата за амбасадорските места јасно покажуваат дека во Македонија секој смета дека може да биде амбасадор. За тоа зборуваат и бројките. Преку 1000 кандидати се пријавуваат за да дојдат до фотелја во светските метрополи.

На таков начин, велат аналитичарите се рушат сите критериуми кои се потребни за да се биде амбасадор. Дипломатијата, велат тие, сепак не е професија која што може да ја обавуваат сите, туку обврска која бара многу искуство и силни познавања во повеќе области. Поранешниот дипломат од кариера Љупчо Арсовки, бил еден од оценувачите на пријавените кандидати по првиот објавен оглас за амбасадори. Тој за Капитал вели дека на конкурсот се пријавиле секакви профили, што покажува дека во земјава секој има чувство дека може да биде амбасадор, а притоа не ги познава ниту малку обврските на дипломатите. „Како дипломат иако во пензија бев ангажиран како член на комисијата при интервјуирање на кандидатите за амбасадори за местата објавени со првиот оглас. Бев доста критичен спрема нив. Во таа прилика се потврди дека пријавените од Министерството беа најквалитетните кандидати. Одреден број воопшто не одговараа за овој оглас. Но кога е конкурс во прашање сите мислат дека поради некои врски можат да станат амбасадори. За жал некои од нив навистина станаа“, вели тој. Според него не е најважна само биографијата и зборувањето на еден или повеќе странски јазици. „Најважна е километражата. Кандидатот може перфектно да го зборува јазикот на државата на прием, но ако е „бос“ со

Нано Ружин

во Брисел избран за амбасадор на годината

акедонската дипломатија е многу М партизирана. И тоа е најголемата слабоста. Притоа не им се остава

поголем простор за иницијативност на амбасадорите за создавање контакти. Многу од дипломатите се уплашени, страв им е од хиерархијата во Министерството па дури и кога ја пишуваат депешата се плашат да ја напишат вистината, оти се плашат да не бидат повлечени или сменети. Отсуствува храброст кај амбасадорите да покренат некоја иницијатива, па така само седат во амбасадите и уживаат во бенефициите кои ги нуди оваа позиција. знаење, тие дупки и празнини тешко се пополнуваат. Затоа е потребно искуство кое започнува од најнискиот ранг во Министерството. Но за жал кај нас многу од скалилата во хиерархијата брзо се скокаат“, вели Арсовски. За Арсовски фрапантна е и одлуката 28 годишен кандидат да дојде на местото заменик министер во Министерството за надворешни. „Во другите држави ова место е врв во дипломатската кариера“. За партизираноста на дипломатијата зборува и поранешниот амбасадор во НАТО, Нано Ружин кој своевремено во Брисел беше избран за амбасадор на годината (за 2007 година) од страна на Министерството за надворешни работи на Белгија и списанието Дипломатски Новости. „Македонската дипломатија е многу партизирана. И тоа е најголемата

Капитал број 769/770 18.07.2014

46

www.kapital.mk

политика

слабоста. Притоа не им се остава поголем простор за иницијативност на амбасадорите за создавање контакти. Многу од дипломатите се уплашени, страв им е од хиерархијата во Министерството па дури и кога ја пишуваат депашата се плашат да ја напишат вистината, оти се плашат да не бидат повлечени или сменети. Отсуствува храброст кај амбасадорите да покренат некоја иницијатива, па така само седат во амбасадите и уживаат во бенефициите кои ги нуди оваа позиција“, констатира Ружин. Според нив, дипломатскиот кор во било која земја во која е испратен наш амбасадор, веднаш препознава дали тој е искусен, или само туку така назначен. Таквите дипломати, велат тие, не се респектирани ниту од нивните колеги во државата во која амбасадоруваат, а уште помалку од државниците на земјата на прием. На тој начин, велат тие, се уништува и имиџот не само за амбасадорот туку и за целата дипломатија, а со тоа и на државата воопшто. Уништувањето на интегритетот и достоинството на оваа професија, според аналитичарите е веројатно и една од причините што дел од кариерните дипломати си поднесуваат оставка. Прв што стави крај на дипломатската кариера е поранешниот амбасадор во Хаг, Никола Димитров, а веднаш после него и директорот за економска дипломатија при МНР Ненад Колев. Димитров доби агреман за Москва, а германската држава пак му одобри агреман на Колев за Берлин... Нивните нејасни оставки во „пет до 12“ само ја отсликаа несериозноста на нашата држава чија дипломатија во очите на овие две светски политички сили сега сигурно изгледа како детска игра. Никола Димитров по својата оставка два пати се обрати во јавноста преку колумна во еден од дневните весници. Во последната тој зборува и за силната партизираност во државата, која без исклучок е присутна и во дипломатијата. „Очигледно, постои реална опасност меѓу младите да се зацврсти култура на опортунизам, наспроти култура на вложување во своите способности. Македонија ќе мора да избере меѓу пораката дека вратите се отворени за способните и пораката дека патот до успехот води преку партиите. Првата води кон просперитет. Втората води кон сиромаштија, “ вели тој.

Што треба да работат нашите амбасадори?

Освен законски пропишаните активности, амбасадорот во државата на прием има и многу други обврски, кои, според нашите соговорници, најмногу зависат од личноста, карактерот и искуството на дипломатот при промовирањето на земјата и со тоа градењето на нејзиниот имиџ. Но, за жал, јавноста повеќе слуша за гафовите и приватните проблеми на амбасадорите, отколку за активностите со кои покажуваат дека направиле нешто за време на својот мандат. На веб- страниците на нашите мисии во странство, освен за средбите

Димитров доби агреман за Москва, а германската држава пак му одобри агреман на Колев за Берлин... Нивните нејасни оставки во „пет до 12“ само ја отсликаа несериозноста на нашата држава чија дипломатија во очите на овие две светски политички сили сега сигурно изгледа како детска игра. на министерот Никола Попоски со тамошните политичари, други информации воопшто и нема. Капитал разговараше со неколку амбасадори, кои јавноста ги смета за кариерни, а чии активности биле позитивно препознаени во државата на прием и за тоа биле одликувани со признанија или ордени. Поранешниот амбасадор во НАТО, Нано Ружи, вака ги опишува работните задачи на дипломатите, според кои тие треба да се ценат дали се добри или не: „Активностите на амбасадорите во државите на прием се бројни. Јас додека бев амбасадор во НАТО, објавив најмалку десет текстови за Македонија во тамошните угледни весници и магазини. Денес нема ниту еден амбасадор кој може да се пофали со интервју или текст во државите на прием. Имав средби со клучните амбасадори во Брисел, не само оние кои беа важни за интеграцијата на Македонија во НАТО, туку и со оние со кои Македонија мораше да создава и одржува добри односи. Освен официјалните средби многу важни се и непосредните дружење за време на јавните настани, како концерти, театарски престави, изложби итн. Секоја ситница и знак на внимание исто така се цени. Присуството на сите приеми во државата на прием, како и организирање на вечери и ручеци на кои вие сте домаќин се исто важни за позиционирање на амбасадорот во државата на прием. Тоа дава поголема видливост и подобар имиџ за самата држава“, вели Ружин. Сличен е ставот и на поранешниот амбасадор од кариера Љупчо Арсовски. „Нашите амбасади се мали, со малку вработени, па потребно е секој вработен да има познавање од најважните полиња кои се важни за функционирање на амбасадата. Но една од најзначајните работи се секако и живите контакти, што секако бара и добра финансиска состојба на дипломатско-конзуларните

претставништва. Организирање на вечера, присутност на разни манифестации, изложби итн.“, вели тој. Според него, дополнително рушење на имиџот на амбасадорите и дипломатијата воопшто е што поради популизам од нив се бара економска, културна и друга активност. „Не може задачите на амбасадорите да бидат на таков пежоративен начин напишани. Повторно со популистичко соопштение се руши угледот на амбасадорите. Тие активности се подразбираат“, вели тој. Дека самоиницијативноста и постајаните активности на амбасадорите се повеќе од важни, потврда е и македонскиот амбасадор во ОБСЕ, кој претходно беше во Шведска и Финска, а кој од Финската влада беше одликуван со финскиот „Маршал Манерхеим комеморативен медал“ како признание за неговиот придонес за одличните билатерални односи меѓу двете земји. За неговите активности позитивно зборува и македонската бизнис заедница. Денес веќе важи за еден од малкумината дипломати кои е наделеку респектиран. Во изјава за Капитал дадена неодамна тој вака ги опиша неговите работни обврски: „За време на моето амбасадорување во Шведска и Финска остварував работни посети на скоро сите региони во Шведска и Финска, остварувајќи средби со гувернерите на регионите, пратениците во Парламентот од тие региони, градоначалниците на општините и секако со претставниците на бизнис секторот. Како резултат на секоја од овие посети, кои беа и медиумски покривани и подржани од шведските локални медиуми, иницирав можности за заедничка соработка и заеднички проекти во повеќе области. Тоа беше едно проактивно преставување на Македонија насекаде каде имав работни посети во Шведска и Финска, а не само на приемите и настаните во организација на дипломатскиот кор

www.kapital.mk

Капитал број 769/770 18.07.2014

Нашите поранешни дипломати велат дека дипломатскиот кор во земјата во која е испратен амбасадорот веднаш ги препознава дипломатите кои се искусни за разлика од оние кои се политички назначени. Политички назначените дипломати, велат тие, не се респектирани ниту од нивните колеги во државата во која амбасадоруваат, а уште помалку од државниците на земјата на прием. Оттука прашањето, каков имиџ гради Македонија со амбасадори кои не се ценети во земјите во кои ги испраќаме? во Стокхолм и Финска. Само со ваков ,,офанзивен пристап“ на земја ,,мала,, како Македонија може да се предизвика интерес за Македонија и се најде на нивните бизнис и тирустички мапи. Исто така во мојот препознатлив концепт на работа е претставување на Македонија во регионален контекст. Односно го искористив неактивниот однос на моите колеги амбасадори за мое регионално претставување на повеќе настани на кои јас бев покровител на бројни конференции пред се во ИТ бизнисот и Туристичките промоции. И на крајот многу важен момент во моето функционирање беше воспопставување на тимска работа со економскиот промотор во Скандинавија“, изјави тој неодамна за Капитал. Инаку, од лани, како обврска на амбасадорите им се наметна и здравствената дипломатија. Што точно

подразбира истата, до ден денес е нејасно. Во стратешкиот план на Министерството за 2014-2016 ништо не се спомнува околу оваа задача на дипломатите. Според Законот за надворешни работи, пак, амбасадор во земјата на прием ги има следниве обврски: ја претставуваат и застапуваат Македонија, ги штитат интересите на Македонија, ги унапредуваат и развиваат односите и севкупната соработка меѓу Македонија и државата на приемот, учествуваат во преговорите со владата и останатите државни институции на државата на приемот; ја следат внатрешната и надворешната положба и активноста на државата на приемот и за тоа го известуваат Министерството, ги известуваат органите, институциите и јавноста на државата на приемот за ставовите и развојот на Република

политика

47

Кои дипломатски звања ги познава нашиот Закон за надворешни работи?

Дипломатот може да се стекне со едно од следниве дипломатски звања:

а) високи дипломатски звања амбасадор во Министерството, oполномоштен министер, министер советник и советник

б) секретарски звања

прв секретар, втор секретар, трет секретар и аташе. Во земјите од регионот, но и во познатите европски и светски држави, до функцијата амбасадор се стигнува најчесто откако ќе се поминат сите рангови во хирерархијата или барем неколку од нив. Македонија; ја следат тековната економска политика на државата на приемот, ја промовираат на економски план Македонија.

НАБАВЕТЕ ГО НОВИОТ LENOVO THINKPAD S540 сите поголеми IT ULTRABOOK! во малопродажни ланци. ИЗВОНРЕДНО МУЛТИМЕДИЈАЛНО ИСКУСТВО AMD Radeon HD 8670 2GB графика со JBL звучници

ThinkPad S540 I7-4500u Processor 8GB DDR3

1TB HDD 15.6” W FHD (1920 X 1080)

2,1 kg

57.390,oo ден. ЛЕГЕНДАРЕН THINKPAD ДИЗАЈН алуминиумска заштита на LCD екранот, агол на гледање до 180 степени.

INet ИНЕТ - АВТОРИЗИРАН ЛЕНОВО СЕРВИС

ЗАШТИТНИК НА ВАШИОТ "DO" УРЕД!

ЗА ПОВЕЌЕ ИНФОРМАЦИИ:

A: Атинска 12 - Скопје T: 02/ 3090.625 E: sales@inet.com.mk W: www.inet.com.mk

Капитал број 769/770 25.07.2014

48

www.kapital.mk

колумна

Ивица Боцевски политички аналитичар

I pokraj toa {to ne postoi zakonska diskriminacija se zabele`uva deka postoi nekoj nevidliv „staklen tavan" {to gi spre~uva `enite pri nivniot probiv kon vrvovite na mo}ta. Faktot deka nemame studii za ovaa tema, kako i otsustvoto na makar i elementarna debata za preskromniot broj na `enimenxeri vo makedonskiot biznis, jasno uka`uva deka „stakleniot tavan" vo Makedonija e mnogu podebel otkolku {to smetame.

Мистериозното на жените – мен

К

аде се жените-менаџери во македонскиот бизнис? Вака некако треба да гласи насловот на студијата која што со нетрпение ја очекувам, но таа никако да се појави и покрај бројните економски факултети, бизнис-школи и тинк-тенкови што изникнаа во Македонија. Не знам зошто отсуствува академското или аналитичкото љубопитство да се навлезе во таа тема, кога станува збор за едно мошне интересно и уште позначајно прашање. Имено, не треба многу да се истражува за да се заклучи дека дури и глобално позициите на моќта се се уште окупирани од мажи, било да станува збор за светот на политиката или за светот на бизнисот или културата. Денес кога научно и практично се побиени сите тези за интелектуалните разлики помеѓу мажите и жените, кога станува совршено јасно дека соочувањето со предизвиците и со стресот воопшто не зависи од родот, туку од личните карактеристики, сепак, во многу заедници се уште постојат многу препреки во искачувањето на жените кон врвовите на моќта и влијанието. Делува многу чудно, но во многу заедници половина од луѓето (женската половина) не се земаат предвид кога се бара талентот, трудот, умот или способностите. Бројни успешни лидери, политичари, бизнисмени или културни работници, на овој начин се исклучени од врвицата кон успехот. Во последно време благодарение на глобалната демократизација нештата се поправаат во светот на политиката. Во шака држави, од кои се уште предничат скандинавските земји и оние од северозападна Европа, полека, но сигурно многу жени си го наоѓаат својот пат до собраниските клупи или до министерските кабинети. Начинот на кој што Ангела Меркел го води германскиот брод во немирните води на денешницата, како и нејзиното редефинирање на германскиот конзерватизам, покажува дека една жена може

многу поумешно да се справува и со најтешките работни места на планетава. Хилари Клинтон пред шест години беше на самиот дофат до американското претседателство, а сега се чини дека таа може мирно да едри до Белата куќа во 2016 година, доколку се одважи за нов изборен натпревар. Сепак, претседателствувањето на САД останува привилегија за машкиот род. Се покажа дека за САД е полесно еден Афро-Американец да стане претседател, отколку една жена. Овој бавен од на глобалната демократизација, кога станува збор за родовата застапеност, е уште побавен на балканите, а тука и Македонија не е некој посебен исклучок. Нештата, секако, се подобри од 1990-тите, кога Собранието и Владата беа безмалку униформно машки, но, за жал, се уште сме далеку од посакуваното. Елем, во сферата на бизнисот нештата се далеку посурови. Дури и во родово најпрогресивните земји жените менаџери мистериозно недостасуваат во корпоративните конференциски сали. Педантните статистичари и академската заедница се уште трага по причините за ова отсуство. Во најголемиот дел од демократските држави законски се забранува секоја форма на дискриминацијата, а постојат и активни политики за промоција на жените-менаџери. Сепак, бројките се сурови и укажуваат дека во светот на бизнисот се уште нема место за високи потпетици. Од друга страна, пак, изненадува тоа што компаниите што, сепак, имаат жена-менаџер одлично работат, а меѓучовечките односи во тие компании се далеку подобри отколку во останатите компании. Ова предизвика цела серија теории за „кооперативниот“ карактер на жената-менаџер, за разлика од „компетитивниот“ карактер на мажот-менаџер, но јас сметам дека се работи за нешто друго. Ретките жени што успеваат денес во машкиот корпоративен свет се жени-херои решени да се пробијат без разлика на сите препреки што им стојат на патот.

www.kapital.mk

Капитал број 769/770 25.07.2014

колумна

49

отсуство наџери Токму затоа компаниите водени од ваквите исклучителни личности покажуваат подобри резултати. Тоа и во минатото се случувало кога други општествено дискриминирани слоеви се пробивале кон врвот (граѓанството, малцинствата и така натаму), но нештата ќе се изедначуваат како што ќе се доближуваме до паритетот. Каква е, пак, ситуацијата во Македонија? За жал, „Капитал“, магазинот кој ми дава можност да ја објавувам оваа колумна, во своето издание за најдобрите македонски компании не дава демографска анализа на нивните менаџери. Јас би сакал да видам во следното издание колку жени се главни извршени директори во најуспешните македонски компании, а колкава е процентуалната застапеност на жените во управните одбори на овие компании. Фотографиите на управните одбори на стопанските комори во Македонија не покажуваат подем на родовата застапеност во македонскиот бизнис. Од оние митски „дванаесет апостоли“ на македонскиот бизнис само една е жена, Савка Димитрова од „Европа“. Доколку имавме полна родова еднаквост требаше да имаме шест жени-менаџери во кругот на најмоќните и највлијателни македонски менаџери, од кои барем една би била Албанка. Нештата се уште полоши кај компаниите од финансиската сфера. Единствено позитивно придвижување во оваа сфера е изборот на Даниела Арсовска за прва жена претседател на Сојузот на стопански комори на Македонија. Нормално, и во Македонија како и во секоја друга демократска земја имаме законодавство кое што ги елиминира сите видови на дискриминација. Во јавниот сектор имаме и политика на таканаречена „правична застапеност“ и институција наречена Секретаријат за имплементација на рамковниот договор, чија што единствена задача е да се труди да се постигне еднаква застапеност на етничките заедници во Македонија. Фактот дека во самата таа институција не постои

програма за натамошно образование правична застапеност на сите и остручување на жените-менаџери. етнички заедници и дека самата Жените-менаџери и женитеинституција си го подразбира професионалци може да бидат својот мандат како институција ангажирани од Министерството за правична застапеност на само за труд и социјална работа при една етничка заедница е тема за измените на законите за работни друг текст. Меѓутоа, оваа политика односи и другите прописи од произведува резултати и полека се социјалната сфера. Овие успешни воспоставува паритет во јавниот жени се најдобар доказ дека не сектор. Секако, ова доаѓа за сметка постои никаков на квалитетот и проблем да се отчетноста, но тоа балансира кариерата секогаш се случува Od onie mitski и мајчинството. кога нештата се „dvanaeset носат со декрет. Токму изготвувањето apostoli" na Јас сум одлучно на вакви политики против слична за баланс помеѓу makedonskiot политика на укази и кариерата и biznis samo edna декрети во сферата мајчинството е e `ena, Savka на бизнисот. најдобрата можна Dimitrova od Компаниите имаат политика за „Evropa". Dokolku задача успешно подобрување на да работат, да демографијата во imavme polna прават профит и едно современо rodova ednakда го шират својот општество, какво што vost treba{e бизнис. Успешното е македонското, многу da imame {est стопанисување подобра политика од `eni-menaxeri подразбира дека сите реклами за трето vo krugot na мора да бидат дете и за многудетно регрутирани семејство. najmo}nite i и кооптирани Во САД ова najvlijatelni најдобрите мистериозно отсуство makedonski поединци на врвот, на жените од menaxeri, od а тоа никогаш позициите на моќ се koi barem edna и никаде не се нарекува „стаклена постигнало со таваница“. Значи, bi bila Albanka. декрет. Меѓутоа, и покрај тоа што Ne{tata se дури во сферата не постои законска u{te polo{i kaj на бизнисот е дискриминација се kompaniite od неопходно да се забележува дека finansiskata смислат политики постои некој невидлив sfera. кои целат кон „стаклен таван“ што постигнување на ги спречува жените родова застапеност. при нивниот пробив Една можна форма кон врвовите на би била законска препорака моќта. Фактот дека немаме студии до компаниите да имаат барем за оваа тема, како и отсуството на една жена во својот управен макар и елементарна дебата за одбор, истата препорака НБРМ прескромниот број на жени-менџери може да ја донесе и за банките, во македонскиот бизнис, јасно како и на другите компании од укажува дека „стаклениот таван“ во финансиската сфера. Велам Македонија е многу подебел отколку препорака, а не декрет. Штом ја што сметаме. Се надевам дека со имаме оваа препорака во системот, овој текст јас направив барем една самата општа јавност и бизнисситна пукнатина во овој „стаклен заедница ќе вршат притисок за таван“, како и дека мошне скоро нејзино исполнување. Понатаму, многу жени-менаџери конечно ќе стопанските комори во Македонија го пробијат и искршат овој „стаклен би можеле да изготват специјална таван“ во парам-парче.

BIZNIS I POLITIKA

www.kapital.mk

По преземањето на Агрокор

Todori] prezadol@ Koj ]e gi pla]a dol

К

ој ќе ги плати долговите на Тодориќ е главното прашање откако Агрокор презема 53% од Меркатор и објави понуда за откуп на преостанатите акции во најголемиот словенечки трговски ланец. Сега по преземањето, заедничкиот долг на двете компании се проценува на околу пет милијарди евра, се вели во опширната анализа на хрватскиот портал Index.hr. На почетокот на годинава Агрокор се задолжи кај руската Сбербанка во износ од 600 милиони евра со цел да ги покрие старите и значително поскапите обврски, но тоа не беше доволно за да се затвори трансакцијата за преземање на Меркатор.

Тодориќ за да го преземе Меркатор мораше да задолжи дури 95% од Агрокор. Ако тој има проблеми со отплата на долгот тогаш останува без Агрокор, чии акции, со цел кредиторите подобро да се заштитат, веќе се префрлени на Адриа Гроуп Холдинг, посебна компанија во Холандија. Ако се знае дека долгот на двете компании по преземањето изнесува над 5 милијарди евра, тогаш неминовно се наметнува заклучокот дека Тодориќ е во големи долгови кои единствено можат да се враќаат преку нови задолжувања. Но, прашањето е до кога Тодориќ ќе може да се задолжува и кој всушност е газда на Агрокор –Тодориќ или банките? Тодориќ заложи над 95% од Агрокор

Тодориќ за да го преземе Меркатор мораше да задолжи дури 95% од Агрокор. Бидејќи по нормален пат не

можеше да ги обезбеди кредитите кои му беа потребни за операцијата на преземање на Меркатор, мораше да посегне по т.н.ПИК заем.

Payment in kind (ПИК) заемите се облик

www.kapital.mk

Капитал број 769/770 25.07.2014

51

Заедничкиот долг на Агрокор и Мерка то се проценува р на околу пет милијарди евра

@en vo banki! lgovite? на обврзници или кредити кои се со одложена исплата на купонска камата. Значи, издавачот на ПИК има можност на имателите на обврзниците или на кредиторот да исплати купонска камата или да понуди алтернативна обврзница еквивалентна на вредноста на каматата. Но, тука има е прилично голем фактор на ризик за издавачот, во случајот Агрокор-доколку издавателот на ПИК често избегнува да ја плаќа каматата неговата задолженост континуирано расте. Но, финансиските експерти појаснуваат дека заради прекумерната употреба на финансирањето на долгот издавачот може да ризикува да влезе во неликвидност или во несолвентност. Во одредени случаи неплатените обврзници можат да предизвикаат преминување на сопственичките права

Дали ќе се урне кредитниот рејтинг на Агрокор?

Рејтинг агенцијата Moody’s при крајот на мај го стави Агрокор на “надгледување” заради можното намалување на рејтингот, што би можело дополнително да ја разниша позицијата на Тодориќ во Агрокор. Од Moody’s не сакаат да ги коментираат своите идни оценки. “Ја пратиме понудата на Агрокор за стекнување на преостанатите Аг ро кор акции на Меркатор и кон имателите на има долг синергиските ефекти кои ќе обврзниците или кон добавувачи следат, како дел од нашето кредиторите. надгледување за намалување од околу 1,3 На кратко, на рејтингот. Меѓутоа, ако Тодориќ милијарди евра не можеме да зборуваме има проблеми за нашите идни рејтинг со отплата акции”,пишува хрватскиот на долгот тој портал Index повикувајќи се на останува без изјава од Moody’s. Агрокор, чии Словенечката јавност бурно акции, со цел кредиторите реагираше на фактот дека нивниот подобро да се заштита, веќе се најголем трговски ланец преку кој префрлени на Адриа Гроуп Холдинг, многу нивни производители ги пласираа посебна компанија во Холандија. своите производи заврши во рацете на “Некои велат дека сум задолжен и “хроничниот неплаќач”, како што до скор дека немам пари. Но, моите биланси го нарекуваат словенечките медиуми. ги имаа во раце стотина најголеми Истовремено во Хрватска владее светски аналитичари и тие рекоа тишина. На Тодориќ му честитаа дека се одлични”, изјави Тодориќ по главно за улизувачки расположените превземањето на Тодориќ.

www.kapital.mk

BIZNIS I POLITIKA политичари, кои ова го сметаат како голем успех за Хрватска, иако многу добро знаат што ги чека словенечките фирми и работници.

Словенците со договорот се заштитиле за три години

Освен што стравуваат за работните места на директно вработените во Меркатор, Словенците се плашат и за иднината на своите фирмите. Нивните стравови се пред се од начинот на кој што работи Тодориќ. Според информациите кои стигнаа до медиумите, договорот за преземање на Мерактор има одредени заштитни клаузули, кои барем на краток рок, ги штитат работниците и словенечките фирми добавувачи. Тодориќ, одосно Агрокор, во следните три години,помеѓу останатото, мора да ги задржи колективните договори со работниците, да се советува со претставниците на синдикатот за најважните одлуки за работниците. Со овој договор е предвидено во следните три години словенечките добавувачи да ги задржат местата на полиците на Меркатор или да имаат поштено доделено место согласно на нивната успешност на пазарот. На сите им е веќе познато како Тодориќ се однесува со добавувачите, дека им плаќа во многу долги рокови со што практично добавувачите го кредитираат него. Според последните извештаи, Агрокор има долг кон добавувачи од околу 1,3 милијарди евра.

Тодориќ се шири, снабдувачите на колена

Индекс неодамна пишуваше за тоа како во синџирот на (не)плаќање на Тодориќ проаѓаат хрватските производители на млеко. Кооперантите на Виндија кон крајот на април се пожалиле на хрватскиот портал Индекс дека оваа компанија с$ уште не им платила ништо од млекото испорачано оваа година. Наведоа дека од Виндија добиле одговор дека пари нема. Според неофицијални информации, Агрокор на Виндија во тој момент и бил должен неколку милиони евра. Но, во Виндија, се разбира, одбија да коментираат околу ова. Проблеми имаат и овоштарите. Во Индекс пред неколку месеци се јавил производител на јаболка и опишал како работат фирмите што вршат откуп на овошје, како што е Агрофруктус на Ивица Тодориќ, Абундана, Гомолаве и др.

Тодориќ за да го превземе Меркатор мораше да задолжи дури 95% од Агрокор. Ако тој има проблеми со отплата на долгот тогаш останува без Агрокор, чии акции, со цел кредиторите подобро да се заштитат, веќе се префрлени на Адриа Гроуп Холдинг, посебна компанија во Холандија. “Принципот е следен: задолжително мора да потпишеме договор со кој што се оградуваат од плаќање за 30, односно 60 дена, и ставаат рок од 365 дена. Во договорот се наведува дека ќе плаќаат дел по дел, месечно, меѓутоа не се наведува колку проценти од вкупниот износ ќе уплатат. Можат една куна, а не мораат ништо, како во мојот случај. Меѓусебно сите откупувачи се договорија дека нема да земаат стока од луѓе кои не сакаат да потпишат договор. Така што немаме избор, освен ако сме имале среќа да ја продадеме стоката надвор во ЕУ“. Да се потсетиме на односот помеѓу Тодориќ и месната индустрија Гавриловиќ, чии што производи со години не беа на полиците во Конзум. Гавриловиќ беше заинтересирана за преземање на ПИК Врбовец, но знаеше дека нема шанси ако Тодориќ го исфрли од полиците во неговите маркети. “Тие со своите 500-600 маркети практично во секунда може да го отворат, но и затворат пазарот. Ние не би успеале затоа што немаме толку продавници“, изјави Ѓуро Гавриловиќ во интервју од 2005 година. Тоа се само некои од примерите како Агрокор “им помага“ на хрватските производители во пробивање на пазарот.

Во Србија казнет заради нарушување на пазарот

Но, роковите за плаќање не се единственото со што Тодориќ ги загрозува помалите и послабите од себе.

Во Хрватска тој е недопирлив, но во Србија во почетокот на годинава е казнет со три милиони евра, заради злоупотреба на доминантната позиција на пазарот. Казната е изречена, затоа што Фриком во типските договори што ги заклучувал со купувачите – малопродажни маркети, во периодот од 2008 до 2010 година внесувал, како битен елемент, одредби со кои што им наметнувал обврска во целост и доследно да ги применуваат малопродажните цени утврдени во ценовниците на Фриком, како и обврска за ексклузивно купување на релевантен производ од Фриком со директна или индиректна забрана на продажба на конкурентски производи. Значи, ако не сте во сопственост на Тодориќ, марш од полиците. Проблем со него имаат и полјоделците. Лани, заради снижувањето на откупната цена на сончогледот, војводинските фармери беа принудени на очајничка блокада на Тодориќевата фабрика за масло “Дијамант“, по што од Агрокор им се заканија со целосен прекин на откупот, што потполно би ги уништило. Но, Тодориќ сега е во далеку поризична ситуација, и готовина му треба повеќе од било кога, што значи дека тој притисок би можел уште повеќе да се засили. Со Словенците не смее (веднаш на почетокот) да се замери, има обврски од договорите што мора да ги почитува следните три години, а хрватските фирми со кои што соработува, и работниците веќе и онака ги има на тацна.

Капитал број 769/770 25.07.2014

54

www.kapital.mk

Репортажа: Како Црна Гора успева да заработи една м

1,5

милиони туристи ја посетиле Црна Гора во изминатата година

3,6%

раст остварил црногорскиот туризам во однос на изминатата година

721

милиони евра изнесува вкупниот приход од туризмот во Црна Гора

Prirodnite ubavini ni[to, bez investici За мали земји со ограничени ресурси неприродно е да се развива масовен туризам, туку треба по секоја цена да се привлечат моќни инвеститори кои сами по себе ја менуваат структурата на гостите. Понатаму, ниедна природна убавина или ниеден луксузен објект не е реклама сама по себе туку треба агресивно да се промовира. На крај кога веќе ќе се привлечат тие туристи треба максимално да се анимираат со манифестации и секакви можни форми на алтернативен туризам за да се задржат што подолго и да се враќаат што почесто. Ова се главните поенти кои може да се научат од Црна Гора како позитивен пример на транзициона земја која успеала туризмот да го трансформира во вистинска доходовна дејност.

пишува и фотографија:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

Ц

рна Гора, која е држава со едвај 600.000 жители минатата година привлече 1,5 милиони туристи, оствари 9 милиони ноќевања и од нив заработи 1 милијарда долари кои претставуваат повеќе од 20% од БДП на земјата. Во изминативе неколку години Црна Гора успеала да привлече околу 3 милијарди евра инвестиции во туризмот и да се искачи на листата топ дестинации на Њујорк Тајмс. Ова се бројките и фактите кои го привлекоа Капитал Медиа Груп да ја посети Црна Гора со една единствена цел, на терен помеѓу луѓето директно инволвирани во туризмот да најде одговор на прашањето: „Како Црна Гора го прави тоа?“

Малите земји можат да живеат единствено од елитен туризам

Црна Гора за време на поранешна Југославија важеше за многу евтина туристичка дестинација, во најголем дел посветена на масовниот туризам. Нејзиното крајбрежје беше преплавено

со работнички одморалишта и евтини кампови во кои можеше да ужива букваллно секој. Ваквата состојба функционираше до почетокот на деведесеттите, кога овој вид на туризам, а и целата земја се зоочи со тешка криза. По нормализацијата на состојбата и особено по прогласувањето на независноста, црногорските власти врз база на светски искуства и сериозни анализи се одлучуваат на еден тежок но секако одлучувачки чекор за земја која живее од туризмот. Масовниот туризам да го заменат со елитен туризам. Црногорскиот министер за одржлив развој и туризам Бранимир Гвозденовиќ за Капитал ексклузивно одговори како Црна Гора ја спроведува оваа многу тешка и скапа транзиција. „Нашата главна стратегија години наназад е да ја промовираме Црна Гора како квалитетна дестинација бидејќи ние немаме место за масовен туризам. Нашиот брег е живописен и убав, но е мал и ограничен, слично како и природните убавини на Македонија. Поради таа причина, ние се јавувавме на сите големи саеми за градежништво. Паралелно со тоа, преку влезот на неколку големи инвеститори се создаде добар бизнис амбиент и Црна Гора почна

www.kapital.mk

Капитал број 769/770 25.07.2014

55

милијарда долари од туризмот

20%

од БДП на земјата остварува црногорскиот туризам

22.497

туристи од Македонија ја посетиле Црна Гора и оствариле 179.527 ноќевања што е раст од 13% во однос на 2012 година

ne vredat apsolutno ii i promocija да се перцепира како дестинација која им ги враќа парите на инвеститорите. Приватниот сектор навистина многу вложи во Црна Гора, но тие пари сигурно ќе им се вратат неколкукратно, а доказ за тоа се многуте успешни примери на кои се угледуваат бизнисмените едни од други“, вели Гвозденовиќ. Дека тврдењата на Гвозденовиќ се точни ни потврди и Саша Радовиќ претседател на туристичката организација на Црна Гора, кој е во директен контакт со сите инвеститори во туризмот и изворно ги познава нивните проблеми. „ За да ги охрабри странските инвеститори да почнат да вложуваат во Црна Гора државата мораше да вложи огромни пари кои се мерат во милијарди евра во она што е туристичка инфраструктура. Нови патишта, тунели, мостови, водоводи, пречистување на отпадните води. Тоа многу чинеше, но државата успеа да го направи и да ги донесе странските инвеститори кои сето тоа го надградија со проекти како што се ексклузивни хотели, ресорти и слично. Само во овој момент инвестициите во туризам се вредни три милијарди долари, што значи дека Црна Гора е број еден по инвестиции во туризмот во светот сметано по глава на жител“, вели

Радовиќ. Тврдењата на Радовиќ можевме да ги констатираме и самите. Она што беше најголемата болка на Црна Гора, односно врската помеѓу внатрешноста и приморјето, сега е надмината со изградба на пет километарскиот тунел помеѓу Бар и Вир Пазар со кој се менува целата конфигурација на теренот на Црна Гора и морето се донесува буквално на половина час до главниот град Подгорица. Релација која во минатото се поминуваше со саати. Александар Станковиќ, туристички водич кој има големо искуство со елитните туристи кои ги привлекуваат новите скапи инвестиции вели дека на основата која ја поставиле државата и инвеститорите, мора да се надогради и односот на персоналот и општо на населението за тие гости да се задржат. „Иако Црна Гора во минатото не била дестинација специјално наменета за елитен туризам, уште од 1960 година го имаме полуостровот Свети Стефан кој во 1972 беше прогласен за најдобар светски хотел и ни послужи како добра основа и пример за тоа што значи елитен туризам. Таму летувале Ричард Вилмарк, Ричард Бартон, Синди Поатје, Софијал Лорен, Мел Гибсон,

Тина Тарнер, Силвестер Сталоне, Јапонскиот Цар Хирохито, Данското Кралско Семејство и многу други, а причината поради која го одбирале Свети Стефан, а не некое друго елитно места е фактот што приватноста им била загарантирана. Свети Стефан значи има само еден влез и излез поради кој богатите гости чувствуваат контрола и приватност. Ваквиот принцип сега се применува во сите нови елитни места кои се изградени на Црногорскиот брег. Можеби го изгубивме Свети Стефан како место за туристички тури од по 5 или 10 евра, но на сметка на тоа ги добивме најпознатите и најплатежно способни туристи во светот“,објаснува Станковиќ. Во поглед на странските инвестиции во изминатиов период и се уште многумина ја третираат Црна Гора како руска колонија, но согледувањата од теренот и официјалните податоци покажуваат дека Русите ја губат трката за престижното прво место на инвеститори во Црна Гора. Таму можат да се забележат инвеститори од Канада и Западна Европа, инвеститори од Катар и Обединети Арапски Емирати, како и инвеститори од регионот. Луѓето кои се во директен контакт со инвеститорите во туризмот велат дека најинтересно за нив

Капитал број 769/770 25.07.2014

56

www.kapital.mk

Репортажа:

Бранимир Гвозденовиќ министер за одржлив развој и туризам на Црна Гора

Н

ашата главна стратегија години наназад е да ја промовираме Црна Гора како квалитетна дестинација бидејќи ние немаме место за масовен туризам. Нашиот брег е живописен и убав, но е мал и ограничен, слично како и природните убавини на Македонија. Поради таа причина ние се јавувавме на сите големи саеми за градежништво. Паралелно со тоа, преку влезот на неколку големи инвеститори се создаде добар бизнис амбиент и почна Црна Гора да се перципира како дестинација која им ги враќа парите на инвеститорите.

Саша Радовиќ

претседател на туристичката организација на Црна Гора

З

а да ги охрабри странските инвеститори да почнат да вложуваат во Црна Гора државата мораше да вложи огромни пари кои се мерат во милијарди евра во она што е туристичка инфраструктура. Нови патишта, тунели, мостови, водоводи, пречистување на отпадните води. Тоа многу чинеше, но државата успеа да го направи и да ги донесе странските инвеститори кои сето тоа го надградија со проекти како што се ексклузивни хотели, ресорти и слично.

Душан Ковачевиќ

директор на фестивалот Егзит

К

ога Егзит ќе слета во Будва ќе имаме можност да сведочиме за една најдобра сезона како за Будва, така и за Егзит. За тоа, гаранција е нашето реноме и минат труд за што сме прогласени за најдобар фестивал во Европа. Тоа што успеавме е резултат на фактот што нашиот фестивал има душа која планираме да ја пренесеме и на C Dance во Будва. Да се одржат два толку квалитетни фестивали во една недела е навистина голем успех кој секако ќе допринесе за огромна популарност и уште подобра сезона.

е неузурпираната природа и евтината работна сила.

Без силна промоција, нема ни туризам

Она што е навистина забележливо во Црна Гора во однос на изминатиот период е и навистина големата промоција. Институциите и приватниците заеднички преку организирана мрежа со навистина голем буџет буквално ја бомбардира светската јавност со можностите и потенцијалите кои ги нуди Црна Гора. Исмет Караманага, поранешен регионален директор на некогашниот туристички гигант од Словенија, агенцијата Компас вели дека Црна Гора конечно после долго време сфатила дека промоцијата е буквално се во туризмот. „Ако сакате туризам мора да промовирате буквално се и тоа да е што поагресивно. Конкретно Улцињ каде што јас работам во минатото не се промовираше и постојано имаше проблем да направи раст на бројот на туристи, дури и во релативно добри сезони за остатокот на Црна Гора. Од кога почнавме да се промовираме каква и да е сезоната ние имаме раст од 13% до 15% секоја наредна година. За да имаш добра сезона од 3 месеци мора многу интензивно да работиш на нејзина припрема и промоција во останатите 9 месеци, инаку буквално ништо не може да се постигне“. Конкретни чекори и резултати од засилената туристичка промоција на Црна Гора видовме дури и во Вирпазар, изолирано гратче на брегот на Скадарското езеро. Таму посетивме најсовремен инфо центар кој за туристите бесплатно ги нуди сите можни информации и услуги и истовремено работи на надворешна промоција на регионот на Скадарското езеро. „Скадарското езеро се посилно се промовира. Тоа е одбележано како еден од приоритетите за црногорскиот туризам. Се трудиме да се промовираме на сите саеми за туризмот. Не само националниот парк туку и туристичките организации се промовираат. Исто така се трудиме да ги афирмираме малите претприемачи како и индивидуалните

производители на вино сирења пршути риби и слично, а ги промовираме и регионалните вина од нашата област која се нарекува Црница“ вели Сара Јовичевиќ, од туристичкиот Инфо Центар во Вирпазар. Таа додава дека средства за изградба и одржување на вакви центри не е тешко да се обезбедат, особено ако се аплицира за меѓународна помош, а дека тие во секој случај се исплаќаат преку парите кои ќе се слеат во туризмот. „ Нашиот туристички објект е финансиран од германски и австриски донации и средства од општина Бар. Информациите кои ги пружиме се за туристите. Исто така правиме активности во насока на привлекување на повеќе туристи, информации за културно историското наследство за природните богатства и за активни работи со кои може да се бават туристите. Имаме и изложбен простор и галерија Центарот постои од 2009 година и дефинитивно дава резултати неговата работа. На дневно ниво не посетуваат минимум стотина луѓе плус организираните тури. Имаме исто така еден центар во едно помало гратче Врањиња на пет километри од Вир Пазар кое функционира исто така многу успешно“.

Гостинот мора да биде бомбардиран од содржини

Црногорското искуство кажува дека кога еднаш ќе се привлечат туристите, тие мора постојано да се анимираат и да се бомбардираат со содржини за да се задржат. Саша Радовиќ, како претседател на националната туристичка организација вели дека тајната на нивниот успех е тоа што во Црна Гора не се негува само квалитетниот сместувачки капацитет, туку самиот дух и самата атмосферата за време на летото. „Мислам дека никаде нема толку фестивали, карневали и општо летни настани како што тоа е во Црна Гора. Просто секој ден и во секој град на црногорското приморје нешто се случува. Нешто што ќе ве направи посреќен и ќе ве врати во вашата земја преполни со емоции. Посебно што можам да го истакнам е гостопримството

www.kapital.mk

Капитал број 769/770 25.07.2014

57

Лазар Раденовиќ градоначалник на Будва

З

9,4

милиони ноќе ња направиле турива стит во Црна Гора е на Ццрногорците кое навистина е издигнато на највисоко ниво“, вели Радовиќ. Во насока на неговите најави е и организирањето на C Dance фестивалот во Будва ова лето кој ќе се одржи од 15 јули до 17 јули. Станува збор за продолжение на мегапопуларниот фестивал од Нови Сад, Егзит за кој се очекува на популарната плажа Јаз во Будва да постигне уште поголема популарност. „ Градоначалникот на Будва Лазар Раденовиќ визионерски сфати што Егзит може да и донесе на Будва и плод на таа негова Визија е C Dance. Кога Егзит ќе слета во Будва ќе имаме можност да сведочиме за една најдобра сезона како за Будва така и за Егзит. За тоа гаранција е нашето реноме и минат труд за што сме прогласени за најдобар фестивал во Европа. Тоа што успеавме е резултат на фактот што нашиот фестивал има душа која планираме да ја пренесеме и на C Dance во Будва. Во таа насока големите светски ѕвезди на 16 јули ќе направат хуманитарна журка за настраданите од поплавите. Да се одржат два толку квалитетни фестивали во една недела е навистина голем успех кој секако ќе допринесе за огромна популарност и уште подобра сезона“, вели Душан Ковачевиќдиректор на фестивалот Егзит. Градоначалникот на Будва Лазар Раденовиќ од своја страна ветува дека овој мега настан ќе биде организиран најдобро можно. „Задоволство и привилегија е оваа година да бидеме домаќини на најдобриот фестивал во Европа ,Егзит . Будва досега беше препознатлива како добар домаќин на многу манифестации затоа верувам дека Егзит оваа година исто така ќе бенефицира. Се ова ни дава привилегија но и обврска фестивалот да биде на највисоко ниво. Ова ќе биде уште подобро организирано од сите досегашни големи настани на плажата Јаз. Се надевам дека Егзит ќе стане традиција и дека Будва ќе биде добар домаќин“. Покрај големи музички спектакли кои веќе стануваат секојдневие за долгите летни ноќи на црногорското приморје, малите приморски градчиња одржуваат и еден поинаков вид на манифестации од помирен карактер кои се се популарни

помеѓу бројните гости. Таков е и фестивалот во Тиват посветен на растението „Жученица“ кој десетта година по ред го организира мештанинот Маша Цекич. „Жученица е просто трева која ја има во сите делови на светот до висина до 600 метри надморска висина. Таа е лековите поради нејзините состојки кои се важни за лечење на шеќерните болести. Затоа и се одлучивме да ја промовираме преку летен фестивал на кој успеавме од пет традиционални рецепти да створиме преку 200 јадења. Тоа звучи малку чудно но кога ќе погледнеш дури тогаш сфаќаш кое е тоа богатсво. Дури и сладолед и шампањац имаме со жученица. Фестивалот постои десет години и секоја година е се попосетен. Претставува вистинска атракција за туристите во Тиват кои никогаш не го заобиколуваат. Во меѓувреме го проширивме фестивалот низ целата година дури имаме и патувачки караван по целото приморје посветен на растението „Жученица““. Според Санја Сарва директорка на локална туристичка организација Улцињ различните форми на манифестации не само што придонесуваат за разноликост на понудата туку и најделотворно ја продолжуваат сезоната нормално ако се поставени адекватно. А дека сезоната е навистина продолжена како последица на проширената понуда и многуте манифестации ни потврди и еден од најдобрите и најпознати црногорски глумци Милутин Мима Караџиќ кого го сретнавме во неговата штотуку отворена Винотека Ин Вино во центарот на Будва. „Јас во Белград живеам многу долго. Порано таму живеев во текот на цела година, а само лето доаѓав во Будва на една или две недели, а сега пола година сум во Будва, пола во Белград. Тоа е доказ дека во Будва има живот преку целата година. Важно е што Будва е веќе моќен град кој може да ги издржи тие големи инвестиции во промоцијата кои веќе и враќаат преку зголемување на бројот на туристи“. Караџиќ потврдува дека Будва за многу кратко време вистински се развила и дека во градот е вложен навистина голем

адоволство и привилегија е оваа година да бидеме домаќини на најдобриот фестивал во Европа, Егзит. Будва досега беше препознатлива како добар домаќин на многу манифестации, затоа верувам дека Егзит оваа година исто така ќе бенефицира. Ова ќе биде уште подобро организирано од сите досегашни големи настани на плажата Јаз. Се надевам дека Егзит ќе стане традиција и дека Будва ќе биде добар домаќин.

Милутин Мима Караџиќ

познат глумец и сопственик на угостителски објект во Будва

Б

удва е моментално град со преку 120 хотели и Будва има една феноменална структура на градба. Се гради навистина многу, случувања има уште повеќе, тука се големите фестивали, ова е град театар, тука се и модните ревии тука доаѓаат значајни и популарни луѓе од целиот свет . Бенефитот од ваквиот развој го чувствуваме сите.

Оскар Хуртер

раководител на туристичката служба при музеите на градот Цетиње

А

ко нешто има Црна Гора тоа е историја и одлучни сме тоа и да го форсираме. Цетиње пред се е град-музеј во кој доаѓаат туристи од секаде. Најголем дел од туристите доаѓаат од Дубровник можеби и 50% на еднодневни излети. Имаме разни институции кои се занимаваат со маркетинг преку кои сме застапени насекаде во светот. Бројот на туристи постојано расте и за брзо ќе го достигнеме периодот на Југославија. Ние сакаме многу повеќе, но исто така и работиме на тоа.

Капитал број 769/770 25.07.2014

58

www.kapital.mk

Репортажа:

капитал. „ Будва е моментално град со преку 120 хотели и Будва има една феноменална структура на градба. Се гради навистина многу, случувања има уште повеќе овдека се големите фестивали, ова е град театар, тука се и модните ревии тука доаѓаат значајни и популарни луѓе од целиот свет . Бенефитот од ваквиот развој го чувствуваме сите. Јас просто не можам да верувам колку луѓе поминаа низ мојата винотека само 15 дена од отворање. Тоа е доказ дека во градов има постојано луѓе кои сакаат да излегуваат и да трошат. Затоа од Будва во наредните пет години очекувам уште поголема промоција отворање на уште многу локали и Будва да донесе уште многу големи настани како овој за Егзит“.

Се продава добрата приказна

И статистички и според согледувањата од теренот во Црна Гора има се повеќе и повеќе туристи заинтересирани за посета на националните паркови и на историскиот туризам. Скадарското езеро, Цетиње и Ловчен стануваат се попопуларни дестинации кои идеално го надополнуваат приморјето. Цетиње просечно на ден го посетуваат 35 до 50 автобуси, а на Ловчен и Скадарското езеро забрзано се реновираат или се градат целосно нови угостителски објекти. Туристичкиот работник Александар Станковиќ има интересна теорија за ваквиот на прв поглед чуден тренд. „Хотел со пет ѕвезди има и овде, и во Македонија и во Америка. Природата ја прави разликата зошто некој би дошол во Црна Гора. Кога имаш толкав број на туристи во приморјето веројатно природно е да го користиш Цетиње или Скадарско езеро кое се оддалечени по 30 км како најдобро надополнување на понудата,“ вели Станковиќ. Овој тренд уште пред две децении го предвидел Рашо Вукчевиќ сопственик на угостителски објект на Скадарското езеро. Специфично за неговата кафеана популарно наречена Пешачац е тоа што таа е одалечена барем пет километри од најблискиот пат и населено место и до нејзе може да се стигне само со брод. „Јас овој објект го почнав пред 20 години на сред санкции и никој не ми даваше шанса. Тоа време Скадарското езеро служеше исклучиво за шверц. Додека другите со чамците разнесуваа нафта и останата роба за шверц јас разнесував камен за ѕидање.. И сите ме правеа луд ми велеа да се бавам со некој повеќе вносна работа. Ова е единствен објект во Црна гора кој нема пат до него нема струја, но има туристи. И фондацијата Роквелер го призна тоа. Инвестирано е сигурно пола милион евра. Ова е семеен бизнис каде што сме јас мојот брат и моето семејство. Овде сме угостиле многу значајни гости. Нема дипломат кој не не посетил нас. Сите кои ќе дојдат во Црна Гора доаѓаат и кај нас. 99% од гостите се странци што значи дека за квалитетна понуда каде и да се наоѓа секогаш гости ќе има“, вели Вукчевиќ. Ако мислите дека Вукчевиќ своите гости ги привлекува со мени од илјада јадење каде што доминираат кавијар и шампањ многу се лажете. Неговото мени е составено од неколку едноставни локални јадења

Гостинот секогаш е во право

С

епак и да се направи сето погоре споменато туризмот е тешка професија која некогаш не бара само знаење, туку и челични нерви. Нашиот водич Александар Станковиќ повторно ни раскажа една интересна приказна која најдобро ни ја отсликува реалноста со која мораат да се соочат туристичките работници за да ги задоволат и повеќе од специфичните барања на екстра богатите гости. „Познатиот милијардер Филип Жабре од компанијата Eконом го гледал филмот Касино Ројал и добил желба да го прослави роденденот во Црна Гора. Кога ние му кажавме дека ниедна од сцените од филмот не е снимена во Црна Гора и дека Касино Ројал не постои, туку дека е само измислица на Јан Флеминг тој нареди да се направи целосна реплика на филмот во една од конгресните сали на хотелот Сплендид. За тоа ја ангажиравме буквално целата режисерска екипа, дури и актерите од филмот со исклучок на Даниел Крег од кој со тешки маки најдовме дублер. Но, проблемот беше со една од пејачките ангажирани од господин Жабре која влезе во Џејмс Бонд филмот и на неколку минути пред настапот одби да пее бидејќи сме и дале обичен Дон Перињон, а не некое дупло поскапо вино. Таа бараше дури со обезбедување да ја носиме од фоајето на хотелот до нејзината соба. Тоа ја закочи целата прослава или целиот филм се додека не дојде сопругата на миљардерот и своерачно не ја исфрли надвор со зборовите не ти плативме 100.000 долари за една единствена песна за да ни правиш проблеми“.

како доброто козјо сирење, домашните маслинки, патлиџан, пиперка, лук, и секако риба која се лови во Скадарското езеро и се припрема на многу едноставен традиционален начин“. Црна Гора има направена вистинска револуција и во промоцијата на историскиот и верскиот туризам. Постојано расте бројот на туристи кои ги посетуваат црногорските манастири и старата престолнина Цетиње како и многубројните стари градови и тврдини. Исмет Караманага, претседател на друштвото на почитувачи на стариот град Улцињ вели дека историскиот туризам може да претставува значајна карика во целокупната економија, но дека за тоа треба посебна стратегија и посебен пристап. „Многу значајно за развој на историскиот туризам е приказната, но уште позначајно е почитувањето на правните норми со кои ќе се заштити тоа историско и културно богаство. Во Улцињ конкретно реновирана е палатата на Балшичите која денеска претставува луксузен хотел и ја продаваме како историски туризам а исто така како елитен. Ги промовираме како туристичка атракција дури и неколкуте црнечки

семејства преостанати во Улцињ уште од времето на робовладетелството“. Оскар Хуртер, раководител на туристичката служба при музеите на градот Цетиње вели дека Црна Гора регионално е неприкосновена во поглед на промовирање на историскиот туризам што значи дека напливот на туристи кон овие атракции не е случаен. „ Ако нешто има Црна Гора има историја и одлучни сме тоа да го форсираме. Цетиње пред се е град музеј во кој доаѓаат туристи од секаде. Најголем дел од туристите доаѓаат од Дубровник можеби и 50% на еднодневни излети. Имаме и голем број гости од Црногорското приморје. Се трудиме тие гости да ги задрежиме. Најпосетен е музејот-палата на кралот Никола. Но, интересен е и цетинскиот манастир. Имаме една од најзначајните икони во православниот свет и сега сме посветени на нејзина промоција.Имаме разни институции кои се занимаваат со маркетинг преку кои сме застапени насекаде во светот. Сите работиме во таа насока. Бројот на туристи постојано расте и за брзо ќе го достигнеме периодот на Југославија. Ние сакаме многу повеќе и работиме на тоа”, вели Хуртер.

www.kapital.mk

Капитал број 769/770 25.07.2014

Профил

59

Italijanecot koj ]e ja spasuva Evropa od bankarite

Капитал број 769/770 25.07.2014

60

Профил

По надалеку познатиот шармер, екс италијанскиот премиер Силвио Берлускони, добива ли Италија нов, сега миленик? Ако Берлускони беше виден како расипник, корумпиран политичар, новиот италијански премиер Матео Ренци со својата амбициозна програма и енергија за спроведување реформи, не само што преставува целосна спротивност од Берлускони, туку и кај многумина подгрева надежи дека е новиот „спасител на душата на Италија и на ЕУ“. Ќе успее ли во тоа останува да се види. За почеток, на своја страна го има најмоќниот европски лидер, германската канцеларка Ангела Меркел, а нивното пријателство доби и кованица- „Меркензи“ пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

О

www.kapital.mk

блечен во темни фармерки и кожна јакна, новиот премиерот на Италија, Матео Ренци, на кој му беа потребни само 136 дена од градоначалник на Фиренца, да стигне до најмоќната државна функција во оваа држава, е новото лице во Европа, кое го доби светското внимание не само поради тоа што е најмлад политичар во Италија и поради неговиот „покежуал“ стил на облекување, туку многу повеќе поради позитивната реторика која ја промовира, заради што многумина го гледаат како „можниот спасител на Европската унија“. Ренци не само што за кратко време направи молскавично брз раст на популарноста во Италија, за што потврда беше и мнозинството гласови кои ги

Новиот Блер?

Многумина во Европа, новиот италијански политичар го споредуваат со ексбританскиот премиер, Тони Блер, поради тоа што целеше директно кон лидерското место во партија, велејќи дека старата гарнитура треба да си оди. Исто така, многу негови политички ставови, многумина ги гледаат за исти со оние на Блер. Ренци и самиот претходно тврдеше дека ја поддржувал идеологијата на Блер за „Третиот пат“, идеологија која сака да направи помирување меѓу десното и левото крило во политиката, преку комбинирање на десната идеологија во однос на економијата и левата во однос на социјалната политика. Поради ваквата се почеста споредба италијанските медиуми го контактирале Тони Блер, кој за Ренци рекол „тој е политичар што го има сето она што е потребно за да се направи промена во Италија“. доби за време не европските избори одржани на крајот од март, туку го доби и вниманието на најмоќниот лидер во Европа, германскиот канцелар, Ангела Меркел. Токму поради тоа, европските аналитичарите предвидуваат создавање на едно ново партнерство на стариот континент во однос на политиките на ЕУ- моќните врски, секако од интерес, со Франција, сега Германија ќе ги гради со Италија. Таквата соработка веќе доби и своја позната кованица, па така некогашното „Меркози“ (кованица од Меркел и поранешниот претседател на Франција, Никола Саркози), сега станува „Меркензи“ (се мисли на соработка меѓу Меркел и Ренци). Но ваквата ново воспоставена соработка дека не секогаш ќе значи блакно поддршка од Италија за политиките на Германија во однос на Европа, Ренци веднаш покажа. Токму тој е иницијаторот за фискална флексибилност во Унијата, под услов државите да се држат во рамките на буџетските правилата на еврозоната, за што претходно Меркел воведе многу построга буџетска дисциплина. Ваквото омекнување на цврстите ставови на Меркел, уште повеќе ја зголеми популарноста на Ренци, која пак (популарност) сега сериозно ќе се мери и следи, со оглед на тоа дека токму Италија до крајот на годината ќе го има претседателското столче со Европската унија. Светскиот медиуми веќе го опишуваат Ренци како новиот италијански политичар кој зрачи со енергија, опуштен политичар кој „брзо и течно зборува без да користи белешки, адресирајќи ги сите проблеми на Италија, нудејќи широка лепеза на решенија“, пишува британскиот Гардијан. Инаку, освен по својот едноставен начин на облекување, симпатиите во Италија ги добива и поради тоа што се вози или со мал автомобил или со велосипед. Во своето обраќање по преземањето на функцијата премиер, Ренци рече дека ќе ја внесе "целата храброст, посветеност, енергија и ентузијазам на кои е способен“.

Кој е Матео Ренци, харизматичниот млад премиер на Италија?

Матео Ренци е само 39 години и е најмладиот премиер на Италија од нејзиното обединување од 1861 година. Тој никогаш не бил член на парламентот

и со тоа е првиот премиер кој е избран директно од градоначалничка функција. Роден е во Фиренца, каде и подоцна е градоначалник. Во 1999 година дипломирал право на Универзитетот во Фиренца. По дипломирањето првото работно искуство му е во маркетинг компанија во сопственост на неговата фамилија која била задолжена за продажба на весникот „Ла Национе“. Пред да влезе во политиката, Ренци бил и фудбалски судија на аматерско ниво. Карактеристично за него е и што пет пати по ред учествувал во телевизиската програма „Тркало на среќата“ преку што заработил 48 милиони лири. Инаку, интересот на Ренци за политиката почнал уште во средно училиште. Во 1996 година тој бил еден од основачите на комитетот за поддршка на кандидатурата на Романо Проди за премиер, а истата таа година тој се приклучува на Италијанската народна партија, кога станува секретар на провиниција во 1999 година. Во 2001 година тој се приклучува на Партијата „Деиси“, а три години подоцна станува Претседател на провинцијата на Фиренца. Во оваа партија останува до 2007 година, кога се приклучува на Демократската партија во која е член се уште. Во 2009 година тој станува градоначалник на Фиренца, од каде потоа директно се сместува во премиерската фотелја. Познавачите во Италија го нарекуваат Ренци, политичар што се спротивстави на целиот италијански политички естаблишмент, а кој Ренци го смета за дискредитиран, расипан од корупција и одговорен за „пропаѓањето на Италија декада по декада“. Оттука и неговиот прекар по медиумите е „Борачот“, а мнозинството аналитичари го прикажуваат како знак на многу потребните генерациски промени. Тој ужива далеку највисокиот рејтинг на било кој политичар во земјата или кажано со негови зборови, Ренци е "мошне амбициозен", а себе си се преставува како „прекин со минатото“ на секој начин. Ренци во Италија се гледа како човек кој сакам да всади верувањето дека политиката може да биде поинаква и дека промената е можна. Тој во една телевизиска дебата, вети дека ќе понуди нешто многу ретко во Италија: " Надеж" Главните приорите на кои Ренци се очекува да се фокусира во Италија, се работните места и растот, кои се гледаат

www.kapital.mk

Капитал број 769/770 25.07.2014

Профил

61

Кои се ставовите на Ренци за актуелните теми во Европа? Ренци за излезот на Британија од ЕУ: XX „Европа без Велика Британија не само што ќе биде помалку сиромашна, туку ќе биде помалку Европа“

Ренци за Бундесбанката, која се спротивстави на неговите барања за пофлексибилна фискална унија: XX „Банките не треба да се вклучуваат во политиката. Европа им припаѓа на граѓаните а не на банките, без разлика дали германските или италијанските. Работата на Бундесбанка е да обезбеди дека статутите се респектираат, а не да учествува во политичката дебата во Италија. Нивната улога не е да се вклучуваат во политичката дебата, исто како што јас не зборува за Шпаркасе, или Ландесбанка, не очекува и Бундесбанка да зборува за Италијанската политика“

За состојбата во Украина: XX „Рим ги споделува убедувањата дека интеграцијата на таа земја во ЕУ и односите меѓу Русија и ЕУ се паралелни процеси кои не треба да бидат во конфликт, туку треба да бидат соодветни едни на други“

За Јужен тек: XX „Ние веруваме дека Јужен тек е стратешки проект во Европа кој ги сретнува целите за диверзификација на транзитните рути и инфраструктурата со цел да се обезбеди поголема енергетска безбедност во ЕУ“

Ренци за состојбата во ЕУ: XX „Со најголема грижа, сакам да кажам дека ако Европа направи „селфи“ фотографија денес, тоа ќе биде фотографија на изморено лице, а во некои случаи, лице кое е подготвено на оставка. Ако продолжиме да се затвараме внатре во нашите граници, ние нема да продолжиме да се движиме. ЕУ мора да се промени и мора да престане да се однесува како „стара досадна тетка“ како двете главни слабости. Економијата едвај е во пораст, а невработеноста се уште се зголемува. Исто така, многумина веруваат дека на врвот од листата треба да ја стави и граѓанската правда, даночното затајување, гломазната бирократија кои се гледаат како главни причини зошто странските инвеститори се одвраќаат од Италија. Освен за враќањето на довербата во Италија, Ренци гласно зборува и за враќањето на довербата во европскиот проект- Европската унија. Оттука многумина ја поставуваат дилемата дали, со позитивната и амбициозна

агенда, Ренци ќе успее да ја врати душата на Унијата. Приоритетите кои тој ги најави за време на претседателството се: унапредување на единствениот пазар на услуги, и слободни трговски преговори со Америка (Ренци се смета за голем обожавател на американскиот претседател Барак Обама). Меѓутоа, не сите го делат позитивното мислење за Ренци и неговите ветувања. Прво, поискусните аналитичари, иако оставаат простор дека верувањата на Ренци можеби и можат да се исполнат, сепак поради неговото скромно искуство, со оглед на годините,

многумина се претпазливи во однос на занесот кој се наметна околу него. Меѓу најдежурните критичари е Орнела Де Зордо, советник во италинанската опозиција која тврди дека Ренци е многу подобар во правење ветувања отколку нивно исполнување. "Тој го користи слоганот "Речено, завршено!“ вели таа. "Јас би рекла, вели таа, „речено, но не сторено! бидејќи Матео Ренци е многу добар во правење известувања“, вели Де Зордо. "Но, кога ќе се погледне неговиот извештај, работите се многу различни. Се продава многу добро. Тој е одличен самопромотор."

Капитал број 769/770 25.07.2014

62

Свет

С$ поактуелната идеја за скратена работна недела на четири дена, форсирана претежно од западни компании и експерти, значи наместо 8 часа, да се работи по 10 часа на ден. Има и примери на работодавци што вовеле 32 часа за четири дена, а го задржале истото ниво на продуктивност, дури и го зголемиле. пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

С

едумдесетината луѓе што работат во Treehouse, компанија за онлајн едукација што ги подучува луѓето за технологијата, работат само четири дена неделно со истата полна плата како и другите работници во овој сектор. А, приходот на оваа компанија со седиште во Орландо, САД, пораснал за 120% минатата година, на 10 милиони долари, опслужувајќи 70.000 клиенти, вели за порталот ThinkProgress, директорот на Treehouse, Рајан Карсон. Карсон работи четири дена во неделата од 2006-та, кога ја основал својата прва компанија заедно со сопругата. Ја напуштил дотогашната работа, но подоцна сфатил дека сопствениот бизнис му ги зема сите седум дена од неделата. “Се сеќавам, една вечер седевме на каучот со жена ми и таа ми рече ‘Што правиме ние? Мислев дека сопствен бизнис значи дека ќе имаш повеќе време и контрола врз с$, но се чини дека имаме с$ помалку време и контрола, а стресот расте’ “. Тогаш тие решиле да не работат во петок и откако го вработиле првиот човек освен нив самите, решиле официјално да прогласат четиридневна работна недела и никогаш не ја повлекле таа одлука. Оттогаш Карсон основал уште три нови компании во кои што го воспоставил ова правило, од кои што Treehause e последната. Тој е убеден дека фирмата има корист од тоа што сега задоволството на вработените е поголемо, но и бројките одат во таа насока. “Мислам дека квалитетот на работата сега е повисок“, вели тој. “Триесет и два часа на работа со повисок квалитет се подобри од 40 часа работа со понизок квалитет“. Ефектот врз однесувањето на вработените исто така е голем, вели тој. “Едноставно се фаќам себеси како едвај

8/5, 8/4 ili 10/4 pra[aweto e s

Kako da se "s nedela vo ^e чекам да дојдам на работа по викендот, а мислам дека истото важи и за другите. Во понеделник сите се возбудени и орни за работа“. Уште една придобивка е што во Treehouse полесно наоѓаат потребни кадри, луѓето сакаат да дојдат во компанијата благодарение на скратената работна недела. Имаат вработени кои што ја одбрале компанијата наместо Twitter, Facebook и останатите технолошки гиганти, а Treehouse е конкурентна со платите. Нејзините продажби растат, а успеа да прибере и 13 милиони долари венчр капитал благодарение на својата висока ефикасност, со тоа што, на пример, стриктно се ограничува користењето на имејл. Карсон верува дека многу други компании може да го следат неговиот пример.

“Дали е можно сите да го направат ова? Не. Но, можам да се обложам дека огромен процент фирми може да спроведат пократка работна недела, а не ни размислиле за можноста“.

Продуктивноста не зависи од бројот на работни часови

Иако Карсон вовел 32 часа работа неделно во својата компанија, с$ поактуелната идеја за скратена работна недела, форсирана претежно од западни компании и експерти, се базира врз ист број на работни часови неделно, 40, што значи наместо 8 часа, да се работи по 10 часа на ден. Поборниците на оваа работна рутина велат дека не е проблем да се издржат десет часа на работа дневно, доколку знаеме дека петок ни е слободен ден, и можеме подолго време да си ги наполниме

63

sega

stisne" rabotnata etiri dena? Најбогатиот човек на светот со уште порадикална идеја

Карлос Слим: Треба да работиме само три дена неделно

Т

реба да се работи само три дена неделно, изјавил Мексиканецот Карлос Слим, најбогатиот човек на светот на неодамнешна бизнис конференција во Парагвај. “Треба радикална промена во начинот на работа кај луѓето. Наместо да се пензионираме на 50-60 годишна возраст, треба да работиме и до 70 или 75 години, но да работиме три дена неделно, можеби 11 часа на ден“, рекол Слим. Со тридневна работна недела ќе имаме повеќе време за релаксација, за квалитетен живот, смета Слим. Со тоа што ќе останат четири слободни дена во неделата ќе се отвори можност за нови забавни активности и други начини на занимација. Дека ова не се само празни зборови, доказ е неговата телефонска компанија во Мексико, Телмекс, каде што вработените кои што почнале да работат многу млади, уште како тинејџери, според колективниот договор може да се пензионираат и пред да наполнат 50 години, но дозволена им е опција да продолжат со работа доколку сакаат, со полна плата, но четири дена неделно.

Капитал број 769/770 25.07.2014

64

Свет

Рајан Карсон и Алан Џонсон, ко-основачите на Тreehouse, воведоа 4 дена со 8 часа работно време во нивната компанија, ја зголемија продуктивноста, приходите и добивката

Џон Мајнард Кејнз (1883-1946) еден од најголемите економисти на 20 век, предвидувал дека во 21 век луѓето ќе работат по 15 часови неделно, затоа што сметал дека толку би било доволно за задоволување на материјалните потреби батериите, поминувајќи повеќе време со семејството, или завршувајќи некои свои обврски за кои што обично немаме време. Бројни истражувања се правени за тоа како должината на работното време влијае врз продуктивноста. Едно такво вели дека присилувајќи ги луѓето да работат подолго, повеќе од 60 часа неделно, на пример, ја зголемува продуктивноста за кратко, но после 3-4 недели работа со тој режим, продуктивноста ќе почне да паѓа. Доказ дека подолгото работно време не значи поголема продуктивност е тоа што работниците во Грција имаат во просек 2.000 работни часа годишно, додека Германците 1.400, а сепак германската продуктивност е за 70% повисока. Во САД пак, доминантна бизнис култура е пренапорната работа. Статистиките велат дека од менаџерите, речиси секој работи најмалку по 50 часа неделно, а половина од нив и повеќе

од 65 часа. Во исто време пак, шест од десет најразвиени земји во светот, вклучително и Германија, забранија подолга работна недела од 48 часа. Во време на најсуровиот капитализам од 19 век, многумина работници во земјите што почнуваа индустриски да се развиваат, беа среќни доколку ја имаа недела за слободен ден. Постигнувањето на 40 часовна работна недела со слободни сабота и недела беше на светско ниво беше голема придобивка за работничкото движење. Меѓутоа, некои се обидоа да отидат и понатаму. Во 2008 година, околу 17.000 владини работници во сојузната американска држава Јута почнаа да работат четири десетчасовни денови во обид да се скратат трошоците. Експериментот не успеа: во 2011 година ја вратија петдневната работна недела. И Орегон и Тексас пробаа да воведат такво нешто, но предлог-законите не поминаа. Работење четири дена во неделата е

популарно и во Холандија, каде што секој трет вработен работи или 40 часа за четири дена или со скратено работно време пет дена. Во В.Британија, одредени професии, меѓу кои и новинарството, често практикуваат четири дена со подолга смена. Но, и покрај тоа што постојат доста компании што нудат збиена, но скратена работна недела, флексибилни аранжмани или работа во смени, сепак, пет дена, од девет до пет, с$ уште е најтипичниот начин на кој што се заработува за живот на Запад.

Кејнз предвидувал дека ќе работиме 15 часа на ден

Прашањето е сега, која е идеалната работна недела и дали четиридневна недела ќе стане пораспространета во светот? Искуството на Treehouse од почетокот на текстов е несомнено позитивно, но оваа компанија е млада според

Капитал број 769/770 25.07.2014

Свет возрасната структура, 27-28 години просечна старост, и нивното темпо на живот, обврски и потреби се поинакви од оние на постари вработени. Во Јута на пример, немало такво масовно задоволство од воведувањето на четиричасовна работна недела, вели Винстон Иновеј, службеник за односи со јавност во државноиот Оддел за човечки ресурси на Јута. “На некои од вработените им беше супер, но останатите имаа проблеми со земањето на деца од градинка, училиште и сл., додека граѓаните почнаа да негодуваат што не можеа повеќе да ги користат услугите на администрацијата во петоците. Заштедите исто така беа помали одошто планиравме“, вели тој. На пример, заштедите за греење и струја за една година, беа планирани да бидат три милиони долари, а всушност беа 502 илјади долари. Ревизијата исто така покажа дека е тешко докажливо оти продуктивноста се зголемила откако била скратена работната недела. Меѓутоа, заговорниците за скратена седмица велат дека придобивките од тоа не се само строго економски. Има и социјални и еколошки причини зошто работните часови не само што треба да бидат компресирани туку и значително намалени, вели Ана Коти, аналитичар од New Economics Foundation. “Ако работиме помалку, ќе има повеќе работни места, ќе се намали невработеноста и социјалните издатоци на државата во таа насока. Исто така ќе им помогне на луѓето малку да забават со темпото на живот, затоа што сме постојано под притисок да живееме во петта брзина. Треба да престанеме да купуваме готови оброци затоа што немаме време за готвење, да ги намалиме штетните емисии во воздухот со тоа што ќе возиме помалку и да ги цениме повеќе работите за кои што не се добива надомест – како што е општествената одговорност, грижата за другите, да станеме подобри родители, итн.“, вели Коти. Таа се залага за работна недела од 21 до 30 часови најмногу, која што исто така ќе ја редефинира и висината на најниската дневница. Идејата можеби звучи радикално на прва, но уште во 1930 година економистот Џон Мајнард Кејнз предвидувал дека на почетокот од 21 век луѓето ќе работат 15 часови неделно, верувајќи дека тоа би било доволно за задоволување на нивните материјални потреби.

Флексибилно работно време е решението

Но, наместо визијата на Кејнз, денес с$ уште владее моделот на работа во фабрика, а кога на тоа ќе ја додадеме и технологијата, и начинот на кој што таа го револуционизираше начинот на кој што комуницираме, добиваме 24/7 работна култура. “Старомодно е веќе да мислиме дека треба да доаѓаме на работа во 9 наутро и да си одиме во 7 попладне, затоа што сме пренатрпани со работа, кога новите технологии ни овозможуваат да работиме и од дома. Но, одењето

65

Зошто е добра четиридневна работна недела

Зошто не е добра четиридневна работна недела

XX Се добива уште еден слободен ден освен викендот, а платата останува иста XX Патувањето од дома до работа и назад може да биде надвор од вообичаеното шпиц време, а со тоа и стресот помал XX Се намалуваат трошоците за бензин, струја, греење XX Се зголемува продуктивноста под претпоставка дека вработените ќе бидат среќни заради придобивките од скратената работна недела.

XX Десет или девет работни часа за некого можеби се вообичаена рутина, но за многумина вработени би биле физички и ментално исцрпувачки XX Не само што работната недела се стиснува во покуса временска рамка, туку и сите “афтерворк“ активности мора да влезат во помалку преостанатите часови од секој раобтен ден XX Хроничниот стрес од балансирањето помеѓу работата и приватниот живот може и да не биде остсранет заради добивањето на уште еден слободен ден XX Грижата за децата и постарите членови на семејството заради подолгите работни денови може да предизвика тешкотии

во канцеларија стана дел од нашата ДНК, а подолгите часови на работното место се лоши за здравјето бидејќи го зголемуваат стресот“, вели проф. Кери Купер, експерт по организациска психологија на Ланкастер универзитетот. Но, тој не мисли дека компресираната или скратена работна недела е решението. “Се работи за флексибилноста – флексибилно време, флексибилно место. Работниците сакаат тоа да се случи, останува само да се убедат менаџерите дека е тоа добро и за нив, и за компанијата“. Тој го истакнува примерот на В.Британија каде што веќе постојат многу случаи на индивидуален пристап кон овој вид на флексибилност од страна на вработените и компаниите и наоѓање на модалитети што одговараат и на двете страни. Во 2011 година истражување за трендовите кај работодавците покажало дека 96% од испитаниците понудиле најмалку

една форма на флексибилно работење, додека 70% понудиле три или повеќе. Меѓутоа, 53% од фирмите одговориле дека природата на работата била ограничувачки фактор. Џон Вокер, претседателот на Федерацијата на мали бизниси на В.Британија, вели дека четиридневната работна недела е непрактична за бизниси како што се драгстори или водоинсталатери на пример, од кои што се очекува да бидат достапни секој ден. “Соочени со потребата економијата да се опорави, ваквите ограничувања на работната недела би биле нереални за мнозинството вработени“, вели тој.

Капитал број 769/770 25.07.2014

66

www.kapital.mk

Свет бизнис

Rangirawe na Biznis Insajder

Koi se najbogatite nafteni baroni vo svetot? Кои се најбогатите нафтени барони во светот и како тие го направија своето богатство? Бизнис Инсајдер направи кратка листа на која ги рангира следниве „нафташи“ како најбогати:

Мукеш Амбани милијарда долари) 2.(21,5

Б

Чарлс и Дејвид Коук тежат 68 милијарди долари) 1.(заедно

П

ознати како “бабарогата“ на Демократска партија (оваа партија наводно го заплашува гласачкото тело со тоа што може да им се случи ако републиканците дојдат на власт, а чии што големи поддржувачи се токму браќата Коук, н.з.) свето богатство, како и фамилијарниот бизнис, го наследија од нивниот татко, Фред. Но, оттогаш тие покажаа добар претприемачки дух. Коук Индустрис (Koch Industries) својата популарност ја стекнаа преку сосптвената техника за рафинирање нафта, но браќата набрзо го диверзифицираа портфолиото на продукти, па опфатија и рафинерии, гасоводи, како и производство на хемикалии, полимери и влакна. Најширокиот опсег од бизнис интересите се уште е фокусиран на нафтата, но Коук Индустрис сега станаа втората најголема приватна компанија (компанија што не котира на берза, н.з.) во Америка, останувајќи позади Каргил (Cargill). Нивната носечка нафтена подружница и подружница за гас, Флинт Хилс Ресорсис (Flint Hills Resources), процесира речиси околу 300 милиони барели нафта годишно. Оваа бројка е една од причините зошто Коук се постојано нападнати од борците за заштита на животната средина: Заедно, нивните компании емитуваат повеќе од 300 милиони тони на штетен гас годишно, што е еднакво на преку 5% од вкупниот јаглерод што се емитува во САД. Но, репутацијата на Чарлс и Дејвид Коук е с$ помалку базирана на нивниот бизнис успех. Таа повеќе се мери преку нивната поддршка кон Републиканската партија во САД. Политички активниот комитет на Коук е најголемиот донатор на пари во оваа партија.

ароните кои го добиле своето богатство преку нивните татковци ги држат првите две позиции на оваа листа. Мукеш Амбани во моментот раководи со Релианс Индустрис во Индија (Reliance Industries). Тој почна прво како производител на текстил, од што Релианс Индустрис создаде подружница која направи спектакуларен пресврт откако за прв пат се појави на светската сцена во 2008 година. Тој е сопственик на најголемата рафинерија во светот, во индиското место Џамнагар, со капацитет од 1,24 милиони барели на ден. Релианс Индустри исто така е и најголемиот светски производител на полиестер, но полека паѓа од оваа позиција со оглед на тоа дека го зема предвид влијанието врз околината и го отвори најголемиот центар кој постои за рециклирање на полиестер. Моќта да ја води втората најголема компанија во Индија му дава на Амбани голема можност да ги остварува своите бизнис и филантропски цели. Како и да е, неговото издигнување не беше добро дочекано од сите: една од првите активности на новата владата на Нарендра Моди беше да удри по Релианс со 579 милиони долари казна, што е само последна од серијата казни кои треба да ги плати Амбани.

www.kapital.mk

Капитал број 769/770 25.07.2014

Свет бизнис

Михаил Фридман милијарди долари) 4.(15,5

67

Е

ден паметен човек некогаш рекол дека другарството кое го правиш на факултет трае за цел живот. Иако не постои потврда колку блиску било пријателството на факултет меѓу Михаил Фридман и неговите колеги од факултет Герман Кан и Алексеј Кузмичев, важно е дека тие тројца денес заедно го водат рускиот конгломерат Алфа Груп. Во 2013 година, приходите на Алфа Груп изнесуваа 16,8 милијарди долари. Денес интересите на Фридман се насочени кон индустриите како што се банкарството и осигурувањето, но најголем дел од неговото лично богатство датира од минатата година кога Алфа Груп продаде 90% од акциите на ТНК-БП на Роснефт. Во тоа време, ТНК-БП беше третиот најголем производител во Русија, а ваквата зделка на тројцата колеги од факултет им донесе заедно 14 милијарди долари.

3. Р

Виктор Векселберг (17,2 милијарди долари)

ускиот могул Виктор Векселберг има многу важни имиња на својата пријателска листа, во која како еден од пријателите е и рускиот претседател Владимир Путин. Векселберг исто така има директен бенефит од растот и евентуалната продажба на ТНК-БР, со оглед на тоа дека еднаш беше заменик директор како и претседател на ТНК. Неговото прво богатство доаѓа од алуминиумот, откако ги капитализира можностите по перестројката со што стана еден од првите успешни приватни бизнисмени во Русија. Тој е коосновач на Сибериан-Уралс Алуминиум Компани и зеде убав профит кога оваа компанија беше споена кон РУСАЛ, најголемата компанија во овој сектор. Потоа, негов интерес станаа нафтата и гасот кога неговата холдинг компанија, Ренова Груп, го основа ТНК-БП со Алфа Груп. Тој долго време имаше интерес и во ИТ индустријата и телекомот, кога беше назначен од Путин во 2010 година како директор на Сколково, проект кој сакаше да направи пандан во Русија, на она што во Америка значи Силиконска долина. Интересно за него е што неговиот профит беше „истурен“ во една од најголемите светски колекции на Фаберже јајца: тој поседува 15 вакви јајца чија вредност се проценува на 100 милиони долари.

Вагит Алекперов милијарди долари) 5.(14,8

В

агит Алекперов е единствен меѓу петте најбогати барони во секторот нафта по тоа што самиот си го создал патот до ова место. Моменталниот извршен директор на Лукоил, втората најголема компанија за нафта во Русија, се издигна од дното: емигрирајќи од Азербејџан за време на Советската ера, тој работел како оператор за дупчење, потоа инженер, па заменик генерален директор на Башнефт и заменик министер за нафта и гас за Советскиот сојуз. Неговото богатство молскавично порасна по распадот на Советскиот сојуз. Како челник на Луколил, Алекперов поседува 20% од компанијата, што му носи милијарди. Тој исто така е заслужен за меѓународната експанзија на оваа компанија во 40 земји, за нејзиното сместување на Њујоршката берза, а ги искористи и неговите врски со Путин да ја обезбеди иднината на Лукоил како столб за поддршка на руската економија. И со цел името на Алекперов да продолжи во компанијата, тој му ги даде акциите на неговиот син Јусуф, кој што веројатно ќе го земе неговото место како извршен директор во оваа компанија.

Капитал број 769/770 768 18.07.2014 25.07.2014

68

www.kapital.mk

технологија

alnaija Globr enc i e f n r ko vinae o n a z Bel k , IFA

IFA vo novo izd пишува:

Есад Јакуповиќ

слободен новинар, Љубљана, специјално за Капитал

фотографија:

авторот и фотоархива на IFA

В

о близина на турското гратче Белек неодамна е отворен нов хотелски комплекс, Regnum Carya Golf & Spa Resort. Меѓу неговите први гости беа и околу 350 новинари од 45 држави, кои што беа поканети на веќе традиционалното годишно “проширено“ претставување на берлинскиот саем за новинари од целиот свет, IFA GPC (IFA Global Press Conference). IFA е најважниот саем од областа на потрошувачката електроника и индустрија за апарати за домаќинство, кој што на есен ќе се одвива во своето 54 издание, а IFA GPC e најголема меѓународна конференција за тој саем, која се случи по осми пат.

Претставување на новите трендови

Првиот ден од настанот во Белек се одвиваа низа предавања од директорите на компаниите што го поддржаа настанот како спонзори.

Се работи претежно за компании што редовно изложуваат на саемот IFA: Б/С/Х, Грундиг, Кархер, Миеле, Панасоник, Филипс, TCL, ТП Вижен, WMF и Вукс. Приликата да се претстави пред светските медиуми ја искористи и турскиот Вестел, групација од 29 компании што се бават со развој на технологии и софтвер, производство и дистрибуција на потрошувачка електроника, апарати за домаќинство, осветление, па дури и одбрана. Присутните компании своите најнови производи и решенија ги прикажаа и на посебни штандови на изложбата што го следеше настанот. Директорот за европски истражувања во компанијата Display Search, Пол Греј, ги претстави новите трендови во областа на потрошувачката електроника, помеѓу другото и незадржливото ширење на мобилните уреди, доаѓањето на новите модели закривени телевизори, преоѓањето на повисок квалитет на сликата (4К), паметните нараквици и сл.

Ширење на просторот и содржината

Заменик директорот на Германското здружение за апаратите за домаќинство (ZVEI) Клаус Вирл во своето предавање најави дека оваа година, исто како и минатата, светскиот пазар за апарати за домаќинство ќе порасне

Во новоотворениот хотелски комплекс Regnum Carya кај Белек, Турција, претставен беше претстојниот саем IFA, кој што ќе се случи од 5 до 10 септември во Берлин, како и најновите трендови во потрошувачката електроника и индустријата за бела техника за 3%. Директорот за потрошувачка електорника GfK Јирген Бојни оцени дека според минатогодишниот пад може повторно да се очекува раст на пазарот за потрошувачка електорника, оваа година за 1%, а во 2015 година за 5%, благодарение пред се на повторниот раст на продажбата на телевизори и персонални комјутери. Вториот ден на главната (глобална) конференција ХансЈоаким Камп, претседател на надзорниот совет на gfu, помеѓу другото најгласи дека IFA е „за индустријата, трговијата, корисниците и медиумите е најважен пазар за подготовка на динамична новогодишна сезона“. Камп, имено, објасни дека оваа година на саемот на IFA ќе се одржи

www.kapital.mk

Капитал број 769/770 25.07.2014

технологија

69

Неформалниот дел од атмосферата на IFA GPC 2014, во Regnum Carya Golf & Spa Resort, Белек, Турција

Што да очекуваме во потрошувачката електроника

Н

danie и меѓународна конференција IFA+ Summit, на која ќе настапат директори на големи компании и стручњаци за технологија и содржини, а темата на конгресот секоја година ќе се менува. Промената, помеѓу останатото, пошироко ја објасни др. Кристијан Геке, извршен директор на Месе Берлин, кој нагласи дека саемот на есен ќе се престави „во ново издание“, благодарение на новата хала CityCube Berlin, која компанијата Месе Берлин ја изгради на јужниот влез на саемот. Новата зграда на „градската коцка“ со две огромни сали од по 6015 квадратни метри, имено, го зголеми изложбениот простор на саемот за речиси 10% односно со тоа овозможи делумна реорганизација на саемот и воведување на конгресни односно конференциски активности. Во „градската коцка“ покрај двете огромни сали, во приземјето на први спрат, се наоѓаат и поголем број на помали конференциски и други простории. „Градската коцка Берлин“ ќе биде домаќин на различни конференции и настани и пред септември, а на есен во новата хала и на целиот саем ќе го видиме саемот ИФА во ново издание.

а саемот ИФА свои новитети претставуваат сите водечки светски производители што имаат влијание врз пазарните движења, особено во предновогодишната сезона, која што почнува практично по саемот во Берлин. Особено внимание годинава привлекуваат големите телевизори со извонреден квалитет, некои и со свиткан екран, повеќето од нив со Ultra HD резолуција и со напредни оперативни системи. Во центарот на вниманието ќе бидат и т.н. “wearable” (што може да се носат) уреди за различни намени, пред с$ “паметни нараквици“, односно “паметни часовници“ кои што се поврзуваат со телефон, наменети првенствено за комуникации, следење на телесни функции и надзор на активности. Големо внимание ќе биде насочено и кон с$ поразновидните и корисни 3Д печатачи. Новите преносни компјутери ќе бидат с$ почесто опремени со напредни системи за препознавање гестови и движења. Новите 3Д камери во преносните компјутери овозможуваат анализа на просторната длабочина и со тоа разбирање и на најмалите движења. С$ повеќе преносни компјутери ќе бидат опремени со Ultra HD резолуција, особено заради репродукцијата на с$ поквалитетно видео. Расте бројот на уреди што поддржуваат музика, односно звук со најголем квалитет, па затоа се шири и понудата на квалитетни слушалки, особено безжични W-Lan и Bluetooth, со се попаметно чистење на бучава и шум. Меѓусебното поврзување на потрошувачките уреди со намена делење на медиумите и управување со растечките домашни (па и деловни) архиви на музика, слики и видеа, станува с$ повеќе правило. Воедно се шири и поврзувањето на компјутерските и потрошувачките уреди со апаратите за домаќинство. Корисниците с$ почесто до апаратите за домаќинство пристапуваат преку мобилните уреди. Саемот IFA меѓу другото, ќе покаже како домашните мрежи може да придонесат за поштедлива и побезбедна употреба на апаратите за домаќинство.

Капитал број 769/770 25.07.2014

70

www.kapital.mk www.kapital.mk

на руЧек со...

Антонио Милошоски потпретседател на Собранието

Sekoja generacija treb da si ja prezeme obvrsk pravi pove]e za op[te

www.kapital.mk

Капитал број 769/770 25.07.2014

на руЧек со... Македонија уште е држава во создавање што ме тераше уште додека бев тинејџер да бидам активен, да учествувам во процесите на менување на општеството кон подобро, вели потпретседателот на Собранието, Антонио Милошоски, поткрепувајќи го ставот со сопствен пример како студент, кога беше еден од предводниците на протестите со кои во 1997 година се пружи отпор на парцијалното решавање на високото образование, подоцна како шеф на македонската дипломатија, а денеска како пратеник

Овозможено со гостопримството на хотелот Стоун Бриџ

ba kata da estvoto

пишува:

Максим Ристески maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска ivana.kuzmanovska@kapital.mk

О

д човек кој веќе во триесеттата година стигнал до позицијата министер за надворешни работи, а сега, на триесет и осум годишна возраст, е потпретседател на Собранието на Македонија, би се очекувало дека кариерата во неговиот досегашен живот подредила с$ на нејзините амбиции. Но, за денешниот гостин во рубриката, Антонио Милошоски, семејството е изборот кога е соочено со кариерата во дилемата „или-или“. „Министер може да биде и некој друг, но татко на мојот син не може да биде никој друг освен мене“, изјави Милошоски образложувајќи го своето повлекување од функцијата министер за надворешни работи во 2011 година, која ја извршуваше од 2006. Околностите во кои ја прифатил поканата да биде носител на листа на кандидати за пратеници на парламентарните избори во 2006 година, по кои стана пратеник, а набргу и министер, откриваат уште една димензија на неговата личност свеста дека своите капацитети треба да ги стави на располагање во процесите на менување на општеството во својата земја кон подобро. „Македонија уште е држава во создавање што ме тераше уште додека бев тинејџер да бидам активен, да учествувам во процесите на менување на општеството кон продобро. Сметам дека секоја генерација треба да си ја преземе таа обврска - да прави повеќе, а да мрмори помалку“, вели Милошоски, кој во 2006 година заедно со неговата сопруга живеел во Германија, бил докторант и научен соработник на Универзитетот во Дујсбург. Уште претходно се занимаваше со политика, но нас н$ интересираше што било одлучувачко во тој момент меѓу академската кариера и политиката да го избере второто? „Па, предизвикот“, одговара тој. „Тогаш во ВМРО-ДПМНЕ се случија сериозни промени, реформи, се смени

71

една генерација, и претседателот на партијата, Никола Груевски, ми се јави и ме покани да бидам носител на листа и кандидат за пратеник. Нормално, јас тогаш имав сопруга, истата е и денес, се советувавме, се консултиравме, јас сакав да прифатам, тоа навистина ми беше желба. Во Германија имавме убава живеачка, градевме кариера со перспектива за предвидлив успех, но овде предизвикот ми беше поголем. Во Германија не би можел да сменам или да направам толку, со толкав жар или желба, колку што можам овде. Македонија е потопла држава, еднаш се живее, зошто животот да не го вложам таму каде што се чувствувам дома?“, раскажува Милошоски. Неговата политичка афирмација почна со студентските протести од 1997 година против употребата на албанскиот јазик на Педагошката академија во Скопје. И денес стои зад некои од причините поради кои како студент застанал во првите редови на протестите. „Без разлика колку тие пораки што ги упативме како студенти беа основани или не, додадената вредност на протестите беше што прв пат во самостојна Македонија, со одредено задоцнување - ако се споредуваме со Словенија и со Хрватска, студентската младина создаде маса која артикулираше пораки до владејачката структура и до општеството во целина. Оттогаш не се потворија ваквите студентски движења, протести за упатување пораки, и тоа не е добро за едно општество. Добро е да има циклично тренирање на студентскиот активизам преку уверливо упатување пораки од важни моментуми до елитата, која и да е таа“, вели Милошоски. Тогашните протести биле реакција на парцијалното решавање на високото образование, а заложбите биле студентите во Македонија, без ралика на етничката, верската, социјалната, политичката припадност, да имаат барем една допирна точна со општата лингва франка во земјата, што е македонскиот јазик.

Ранобудната Кондолиза Рајс и страствениот пушач Сергеј Лавров

Во светот на дипломатијата, особено на министерско ниво, не недостасуваат средби со впечатливи личности. Милошоски го прашавме кои средби што ги остварил како шеф на македонската

Капитал број 769/770 25.07.2014

72

www.kapital.mk

на руЧек со...

Добро е да има циклично тренирање на студентскиот активизам преку уверливо упатување пораки од важни моментуми до елитата, која и да е таа

Проблемот е што Грците од мали нозе учат дека се супериорна нација, и од оваа гледна точка нѐ сметаат за второкласен сосед кој нема и не може да биде во право

Опозицијата ни е потреб во Собран ието за да се чуе различно мисна лење, за соперништво што ве тера да бидете попосветен на ветувањата што сте ги дале

дипломатија му оставиле особен впечаток? Секако, не е случајно што тој ги издвои оние со неговите тогашни колеги од САД ... и од контрапунктот, Русија. „Кондолиза Рајс. Таа е исклучителна личност - комбинација од спортска дисциплина и политичка бистроумност. Во 2010, кога ја потпишувавме декларацијата за стратешко партнерство, се сеќавам дека состаноците ги закажуваше многу рано - во 7.30 часот наутро. Кога прашавме зошто, со оглед на тоа што бевме уморни од патувањето и менувањето временски зони, таа кажа дека станува во 5.00 часот, џогира еден час, се подготвува и доаѓа на работа во 6.30, така што во 7.30 веќе еден час & бил почнат работниот ден. Рајс имаше одличен преглед на сите светски случувања, што и би требало да се очекува од државната секретарка на највлијателната држава во светот. Она што ми падна в очи беше тоа што таа, без разлика што јас доаѓав од држава што има шест пати помалку жители од градот Чикаго, се однесуваше како со колега на исто рамниште“, се впечатоците на Милошоски од државната секретарка на САД од администрацијата на Џорџ В. Буш. Не помалку впечатлива била неговата средба со шефот на руската дипломатија, Сергеј Лавров (с$ уште е на функцијата): „Него ако го запознаете лично нема повеќе да велите за некого - пуши како Турчин. Лавров сигурно пуши повеќе . Секоја пригода кога имаше услови тој замолуваше да запали цигара. Најмногу во Македонија му се допадна престојот во Охрид и нашата посета на црквата Света Богородица Перивлепта. Лавров беше позитивно шокиран од фрескоживописот, од иконографијата, од самата историска тежина на малата, стоквадратан црква, која, и самиот рече, содржи повеќе богатство од некои велелепни, високи и широки, грамадни храмови во Русија.“ Како еден од најотворените министри за надворешни работи кои Македонија ги имала, Милошоски го прашавме дали треба да се бараат задни намери од бугарска страна поврзани со иницијативата за заедничко славење на Илинден. „Од комплексот националната држава да се преслика во средниот век, ако може и подалеку, страдаат балканските држави. Србија, Бугарија, Грција, Турција, Црна Гора, Албанија ... сакаат денешниот пасош да го пресликаат на историските херои од пред илјадници години, и мислам дека заедничкото славење ако не е оптоварено со задни намери за историско-политички подметнувања, може да биде добар чекор. На пример, Светите Кирил и Методиј заслужуваат многу поголемо, пошироко заедничко чествување - од Русија, преку Чешка, Словачка, Украина, Бугарија, Македонија, па и Грција,

која во рамките на Византија дала поддршка за мисијата за ширење на христијанството на разбирлив и писмен начин. Светите Кирил и Методија со тоа што го направиле за Европа описменувајќи го и дохристијанизирајќи го источното белодробно крило на континентот, не заслужуваат да бидат политизирани, туку да им биде укажана заслужената чест. Најдобар потег, иако не доаѓа од православните цркви, направи папата Јован Павле Втори, кој ги прогласи за покровители, заштитници на Европа.“ И нашето следно прашање се однесуваше на актуеална тема. Какви се можностите за релативно брзо надминување на спорот со името, можеби уште пред НАТО-Самитот во Кардиф? „Не сум голем оптимист дека за брзо време грчко-македонскиот спор ќе биде надминат. За жал, зашто секако би било подобро на попродуктивни начини да ја трошиме билатералната енергија во односите. Но, ретко се случува истите луѓе кои ги создале проблемите да ги решат. Во случајов, од другата страна го имаме Самарас - човекот кој го „патентираше“ овој ирационален проблем, и не верувам дека тој е расположен истиот да го реши“, вели Милошоски кој смета дека проблемот помалку лежи во просторот за комбинации за надминување на спорот, а повеќе е во односот на грчката политичка елита кон соседите, особено кон Македонија. „Долго се занимавав со литература и размислување на оваа тема, и согледав дека во Грција митологијата е преточена во образованието. Уште од мали нозе тие учат дека се супериорна нација, барем во регионот, и од оваа гледна точка тие н$ сметаат за второкласен сосед. И тука е проблемот. Има една македонска поговорка која вели - Не боли толку да те удри Турчин со буздоган, колку да те удри Ѓуптин со опинок. Не сакам никого да навредам, но мислам дека оваа поговорка е апликативна за грчкиот однос кон Македонија - нив многу би ги болело Македонија да докаже дека е во право, или да успее да победи во овој апсурден спор. Во Грција има унисона хистерија по две прашања првото е доколку некој се обиде да го предизвика митот за континуитет од антиката, преку Византија, до современа Грција; второто прашање или мит е за чистотата на грчката нација - во Грција можете да бидете не-Грк само ако сте турист или дипломат. Грчкиот софтвер не е прилагоден на современоста.“ Во вакви околности, смета Милошоски, доколку се остави само на Македонија и на Грција да се обидуваат да најдат решение за спорот, тоа ќе биде битка на Давид и Голијат. Поради оваа асиметирија на моќта изразена пред с$ во грчкото право на вето, излезот од овој ќорсокак наметнат од Атина, тој го гледа само во евентуалниот зголемен интерес на Вашингтон, Берлин и Брисел како синоним за

www.kapital.mk

Капитал број 769/770 25.07.2014

Со моите сопатници сме ги искачиле Пелистер, Кораб, Титов Врв, Љуботен, Бистра, Стогово ...

на руЧек со...

73

Сергеј Лавров занемел пред охридска Перивлепта живописана од Михаил и Ефтихиј

Да се запре „скопјанизацијата“ на Македонија

Со Кондолиза Рајс - потпишување на Декларацијата за стратешко партнерство

В

о политиката кај нас, но и во стопанството, во културата, во спортот, шеесет -седумдесет години се нарушува рамнотежата во државата со нагласена скопјанизација по многу основи, смета Милошоски. На Скопје, како на главен град, му се дава пренагласена предност во споредба со другите градови, а резултатот е што и за самиот град тоа претставува повеќе товар отколку придобивка. Ние сме мала држава и би било добро да се угледаме на Словенија која е слична со нас по површина и население. „Сите ние заедно треба да обрнеме повеќе внимание на другите градови за да можеме да си ги заштитиме нашите кадровски, духовни, човечки, образовни резервоари полни. Со задоволство како член на Владата ги поддржував идеите за отворање на дисперзираните студии, на Универзитетот во Штип ... за да може дел од луѓето кои без овој чекор природно ќе беа привлечени во Скопје да добијат можност да си ја најдат својата кариера во своите градови. Ми се допаѓа и што дел од странските инвестиции, иако најмногу се врзуваат со Бунарџик, одат и во Велес, Кавадарци, Битола, и најавените во Кичево, во Охрид, и во Кочани. Оваа тема треба да се третира во секоја прилика, особено од личностите кои имаат влијание во јавниот живот, и сите ние да си направиме еден средорочен или долгорочен план за тоа како сакаме Македонија да изгледа на план на урамнотеженост на регионите за 10, 20, 30, 40 години“, вели Милошоски.

Европската унија. „Има сигнали дека тој интерес се зголемува, но сепак во овој момент тоа е недоволно за истото да се преточи во вложување на политички, дипломатски капитал за продуктивен притисок врз двете страни.“

Изборите некој ги сфаќа како битка „да се биде или не“

Како од потпретседател на Собранието, од Милошоски побаравме да оцени дали имаше смисла одложувањето на констатирањето на оставките на пратениците од опозицијата. „Заев и Шекеринска повеќе размислуваат со емоции, бидејќи и двајцата доживеале политички порази од премиерот Никола Груевски, и веројатно не можат да го поднесат и овој, за нивните политички кариери можеби и последен. Овие емоции стојат зад нивниот чекор од кој на крајот најмногу штета би имала државата, нејзиниот имиџ, а секако и СДСМ како партија. Констатирањето на оставките не може да се одложува до недоглед, и очекувам во тек на септември тоа да се најде во собраниските дискусии, и дефинитивно да се пресече - тие што сакаат да бидат пратеници да си ги заземат местата, а на тие што не сакаат, да им бидат констатирани оставките и местата да им бидат понудени на следните на листите. Како и да е, мислам дека до крајот на годинава собранискиот состав на еден или на друг начин ќе биде комплетиран. Дали со

првоизбраните од листите на СДСМ, или со оние кои се после нив, но најдобро ќе биде и за нив и за Македонија ако политиката и изборите не се сфаќаат како битки „да се биде или не“. Во секој случај, опозицијата ни е потребна, и како на владејачко мнозинство, за да се чуе различно мислење, за меѓусебно да се стимулираме, за соперништвото што ве тера да бидете попосветен на ветувањата што сте ги дале пред јавноста.“ На прашањето дали со прифаќањето на функцијата потпретседател на Собранието повторно го довел во прашање балансот меѓу семејниот и професионалниот живот, Милошоски ни одговори: „Од јули 2011 (кога се повлече од МНР, н.з.) успевам да го одржувам балансот да бидам и политичар, и родител, и сопруг, и пратеник ... да помагам кога синот ги учи првите букви, да го почувствувам задоволството како е да го научам да плива, да вози велосипед, и истовремено да бидам активен и во Собранието, и во мојата изборна единица.“ Како свои пасии што не може да ги засени ниту најзгустената професионална агенда, каква што, со оглед на досегашните функции, неретко имал, тој ги издвојува изворна народна музика, планинарењето, и раскажувањето приказни на помали деца - „не само на син ми, туку и на внуците, и на другарчињата со кои заедно учат“.

74

Капитал број 769/770 25.07.2014

светот на виното

ТРЕНДОВИ

vreme e za roze

Z

а розето зборувавме на истово место минатата година. Трендот продолжува со несмален интензитет. Не случајно, трендсетерите, Бред Пит и Анџелина Џоли од својот имот во француската Прованса направија ексклузивно розе кое има значаен успех на пазарот. Нивната потреба постојано да следат и да бидат во некој тренд, неспорно им го наметна розето како добар начин за себепромоција. Приказната за подемот на розето е молскавична кога ќе се земе предвид вековноста на винската продукција и вкусови. Но сепак приказната за розето е стара, особено кога се знае дека едно од првите вина во историјата, египетското било токму розето. Тоа го докажуваат толкувањата на хиероглифите во гробот на еден Египќанец кој живеел околу 2500 години пред нашата ера. Најмногу розе, се разбира, повторно прават Французите, а потоа Италијанците и во поново време САД. Оние кои го следат феноменот на вкусовите, тврдат дека паралелно со популарноста на розето растела и популарноста на шампањските вина во розе варијанта. Розето се пие најмногу од доцна пролет до рана есен. Во тие четири - пет месеци розето е многу популарно. Со оглед на тоа дека розето ги содржи или обединува својствата и на белото и на црвеното вино погодно е да се консумира со најразлична храна. Оние со поголема фантазија успеваат во него да

ги најдат квалитетите и особеностите на црвените и на белите вина. Дури постои една досетка која вели: Дајте ми розе вино, а јас ќе го искомпонирам со секаква храна! Но, сепак , ако се знае дека најголемата причина за да бидете освоени од едно вино е бојата, тогаш розето оваа ролја на освојување преку бојата ја игра одлично. Нијансите на боите кои се постигнуваат кај розето се вистинско богатство. Од боја на малина, капина, јагода, цреша, лубеница или чај(!) до розевото добиено со прекршување на светлината после дождот...тоа е само мал дел од експликациите за чудесната боја на розето. Бојата и вкусот пак, на розето му ја обезбедуваат влезницата и како вино за аперитив, на богата трпеза, со школки и скара, со риба и црвено месо и на крајот како извонреден десерт за што се потрудиле производителите кои прават извонредни слатки розе вина. За да се добие успешно розе треба да се надгледува како, на пример, млекото кое се вари, а да не истече. Секој винар ќе ви каже дека треба буквално да спијат до розето за време на мацерацијата. Постапките се мерат со часови, ако промашите една, отиде залудно целиот труд. Веројатно заради потребата од придобивање и допаѓање, производителите на розе особено внимание им посветуваат на шишињата и етикетите. Тие се посебни и по форма и по севкупниот дизајн. Ги има во сите можни облици какви што нема да ги

За помалку од две децении интересот за розето е зголемен од 10% на 28% во вкупната потрошувачка на вино. Овој тренд продолжува, а квалитетот на ова вино постојано се подобрува најдете кај другите вина. Водечки регион во светот на розето е француската Прованса каде 88% од произведените вина се розеа или - 145 милиони шишиња. Тоа веќе не е бран на популарност туку вистинска плима. Денес винските домени се повеќе се издвојуваат со својата посебност и оригиналност. Безмалку како и во светот на црвените и белите вина. Вреди да се истакне дека Македонија не заостанува зад останатите вински земји во производството на високо квалитетни розе вина. Доказ за ова се наградите кои Винарската визба Тиквеш ги освои на престижниот меѓународен натпревар специјално посветен на розе вината. На годинешниот Ле Мондиал ду Росе, со златен медал се закитија двете розе вина: Александриа Куве розе 2013 и Класик розе 2013.

Ладење во лето

Во лето најмногу се пијат бели, розе и пенливи вина. Сите тие не поднесуваат високи температури. За да уживате треба да ги сочувате постојано разладени на соодветна температура. Тоа никако не значи дека треба вината да ги направите ледени. Најдобрата температура за овие вина е помеѓу 8°Ц и 12°Ц . Ова разлика од неколку степени е заради различниот органолептички профил и стилот на секое вино кое си бара своја температура. Доколку имате услови разладете ги уште за некој степен (1 до 2) подолу зашто додека ги отворите, ставите во чаша и додека виното да стигне до вашата уста, тоа веќе ја качува температурата. Ако немате услови виното да го држите постојано на овие ниски температури, најдобриот начин е да употребите кофичка со мраз . За да се разлади виното на овој начин му требаат петнаесетина минути и од 20°Ц да стигне на саканите 8°Ц. Во фрижидер оваа температура се постигнува за околу час и половина. Не заборавајте дека коцките мраз во кофата морате да ги помешате со вода за да добиете хомогена температура. Сепак никако не ставајте коцки мраз во виното. Тоа е најдобриот начин да го осиромашите и обезвредните виното.

Ако пак го вадите од фрижидер за да го сочувате шишето студено, “облечете” го во оние специјални обвивки кои ја задржуваат температурата и по час и половина. Како и да е виното од фрижидер се вади во последен момент. Не го изложувајте на УВ зрачење, а во кофата со вода постојано додавајте нови коцки мраз.

Добро утро, време е за насмевка и убава мисла за мене, за тебе, за сите нас. Ајде да се подготвиме и со полн здив да го живееме секој ден. Секој ден пред нас, секој нов предизвик и на секој нов крстопат да ја донесеме вистинската одлука. За себе, за нашите најмили за сите оние кои ни значат. Ајде да го одбереме тоа што е внимателно одгледано, внимателно селектирано и апсолутно полезно за сите нас. Добар ден, време е да здивнеме, и по напорниот ден да ги наполниме батериите, да се изрелаксираме, да си дадеме простор за себе, нашиот дух и тело. Со чиста мисла, здрав ум, и со многу љубов да го одбереме она што најмногу ни годи и не насладува. Да, да, токму тоа. Добра вечер, време е за нашите најмили, најсакани, најпотребни. Време е з анешто вкусно за мирен и квалитетен сон. Време е за Натура. Натура, за секој ден. Добредојде на Натура – новиот член во Макпрогрес семејството.

®

заштитени трговски марки на Макпрогрес доо, Виница