01-771 772 kapital magazin

cover story

Makedonskite informati^ari stanuvaat evtina lon baza za golemite igra^i

mediumi Novinarstvoto ne umira, samo doa\a vremeto na vistinskite istra@uva^i!

politika Kraj na ideologiite.

Ima li alternativa?

број 771 / 772 цена 100 ден. | 8 август / 15 август, 2014, петок | година 15

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

interview

Identitetot ne e pra[awe na definirawe i na pregovarawe

Капитал 25.07.2014 Капитал број број 771/772 672 12.09.2012

4 содржина 4 НАВИГАТОР 06 cover story

Каде оди македонската ИТ индустрија Македонските информатичари стануваат евтина лон база за големите играчи

12 интервју

Милчо Манчевскирежисер Идентитетот не е прашање на дефинирање и на преговарање

18 претприемништво

Државната поддршка за претприемачите само 63 илјади евра Семејство, пријатели и “будали“ се главните финансиери на стартапите

www.kapital.mk www.kapital.mk

Издвојуваме Каде оди ИТ индустријата во Македонија?

Компаниите од ИТ индустријата се потешко наоѓаат работа на домашен терен, a не успеваат да направат доволно добри продукти за домашниот пазар кои ќе ги извезат, па с$ повеќе се ориентираат кон најбезболната варијанта - outsourcing за големи клиенти! Најголемото здружение на компании од оваа индустрија и за 2015 година очекува благ пораст на бизнисот од 1,6%, што значи дека поголеми стапки на раст во индустријата, какви што бележат други земји од регионот, во Македонија не можат да се очекуваат ниту на среден рок.

XX Стр. 6

Крај на идеологиите. Има ли алтернатива?

Крајот на идеологиите што Даниел Бел со научен авторитет го прогласи пред повеќе од половина век, се базира на тезата дека економијата ја победила политиката. И с$ ќе беше во ред ако навистина идеологиите и на нив базираната политика станеа минато, а со победата на економијата врз буништето на историјата победнички се издигнеше човештвото. Проблемот не е што идеологиите како политичка база се прогласени за непотребни или штетни, туку што таму ги испрати повторно идеологија.

XX Стр. 24

22 анализа

Прави ли Владата повторно утка со мерките за поттикнување на вработувањето? Само 1% од фирмите се пријавиле за вработување млади40 политика

24 политика

Економијата ја победи политиката Крај на идеологиите. Има ли алтернатива?

28 медиуми

Како функционира американскиот новинарски бизнис? Новинарството не умира, само доаѓа времето на вистинските истражувачи!

32 интервју

Весна Хорватовиќ, директор на Бирото за развој на образованието

36 Балкан бизнис и политика

Руски Газпром је презема хрватска Ина

39 интервју

Жарко Радуловиќ, косопственик на компанијата Montenegro stars hotel group

6

24

Иднината на медиумите

Највредни спортски клубови

Минатиот месец „Капитал“ имаше можност да престојува низ повеќе американски градови (Вашингтон, Денвер, Сан Франциско и Сиетл) и низ сите нив преку обуките за истражувачко новинарство да се запознае со аспектите коишто го сместуваат американското новинарство меѓу водечките во светот. Каква е иднината на медиумскиот бизнис? Што со финансиската криза којашто ги тресе и најголемите светски медиумски организации? Има ли печатот иднина? Дали е радиото навистина мртво?

XX Стр. 28

Во топ 50 листата на највредни спортски клубови на американскиот бизнис магазин Форбс до пред три години немаше такви што вредат две милијарди долари, а сега се дури шест. Реал Мадрид, вреден 3,44 милијарди долари, води на листата втора година по ред, за нијанса пред следната шпанска фудбалска сила, Барселона, која „тежи“ 3,2 милијарди, а со Манчестер Јунајтед, вреден 2,81 милијарди, се заокружува тројката највредни тимови. За американските спортски франшизи останува утехата дека ја прават масата во топ 50, држејќи дури 30 места во неа.

XX Стр. 50

42 свет

Петте корпорации кои владеат со европските медиуми

46 lifestyle

Навиките на најбогатите Како да се задоволи милијардер?

50 свет

Највредните 50 светски спортски клубови во 2014 според Форбс

54 на ручек со...

Јовица Угриновски неврохирург

58 светот на виното

Како да се пие умерено?

28

50

Капитал број 771/772 08.08.2014

www.kapital.mk

story 6 Cover cover story Kade odi makedonskata

Makedonskite informati^ari stanuvaat evtina lon baza za golemite igra^i

К

омпаниите од ИТ индустријата се потешко наоѓаат работа на домашен терен. Отсуството на домашна побарувачка им ја минимизира шансата да најдат клиент во друга земја! Поради поразителниот факт дека ИКТ компаниите не успеваат да направат доволно добри продукти за домашниот пазар кои ќе ги извезат, се повеќе се ориентираат кон најбезболната варијанта - outsourcing за големи клиенти!

www.kapital.mk

a IT industrija

Капитал број 771/772 08.08.2014

7

91,5%

од македонските компании со повеќе од десет вработени имаат широкопојасен пристап до Интернет

43,8% од компаниите имаат пристап до Интернет преку мобилна конекција

36,2% од компаниите го користат интернетот за користење на социјалните мрежи, блогови, веб-страници за споделување на мултимедијална содржина (пр., Facebook, Twitter, YouTube)

4,2%

или 19 милиони евра генерирале домашните компании продажба на софтвер во 2013

0,2%

се очекува да порасне македонскиот ИКТ пазар во 2014 година во однос на 2013

Капитал број 771/772 08.08.2014

8

Cover story Герасим Ванчев Семос

М

оменталната состојба во ИКТ индустријата е одраз на економската состојба во земјата која, за жал, е потешка отколку изминатите години. Индустријата, поради лошата финансиска состојба, нема можности да бара нови поквалитетни ИТ решенија и услуги. За жал, нашиот пазар многу малку бара.

Коча Бошку Сеавус

А

утсоурсинг-от на прв поглед можеби има доза на вулгарност или “помала вредност”, но во секој случај е одличен почеток за развивање на интерна технолошка експертиза. На почетокот се работи за потребите на други компании, но со тек на време се стекнува непроценливи искуства кое придонесува за креирање сопствени производи и услуги.

пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Д

омашната побарувачка за информатичко-комуникациски услуги драстично опаѓа. Се помалку компании имаат потреба од нов софтвер или друго информатичко решение, поради што работата на домашните информатичари се сведува само на банкарскиот систем. Во отсуство на пазар дома, тие работата си ја обезбедуваат претежно во други земји поради што овој сектор се повеќе добива димензии на аутсорсинг оаза за странски клиенти! Од вкупно 445 милиони евра колку што тежел вкупниот ИКТ пазар во Македонија во 2013 година, најголем процент, дури 78,6% отпаѓаат на телекомуникацискиот пазар, додека убедливо најмал процент, само 4,2% или 19 милиони евра се генерирале од продажба на софтвер. Најновите податоци за вредноста на информатичко-комуникациската индустрија добиени од МАСИТ (Комора на ИКТ компании) потврдуваат дека истата е во стагнација. Порастот во 2013 година во однос на 2012 година е незначителен, само 0,9%, а за оваа година исто така се проектира раст од минимални 0,2%. Иако дел од компаните од овој сектор имаат умерено оптимистички проекции за иднината, најголемото здружение на компаниии од оваа индустрија и за 2015 година очекува благ пораст на бизнисот од 1,6%, што значи дека поголеми стапки на раст во индустријата, какви што бележат други земји од регионот, во Македонија не можат да се очекуваат ниту на среден рок. Каква е всушност ситуацијата во ИКТ индустријата во Македонија? Зошто овој сектор, кој е еден од најперспективните во светот, кај нас не може да постигне повисоки стапки на раст? Зошто побарувачката на домашниот пазар е важен предуслов за да се добие работа надвор? “Моменталната состојба во ИКТ индустријата е одраз на економската состојба во земјата која, за жал, е потешка отколку изминатите години.

Министерството крчка нова стратегија за ИКТ

Р

азвој на ИКТ индустријата на база сопствени продукти и иновации, продуцирање ИТ кадар соодветен на потребите на компаниите, организирање на системите во клауд, отвореност на податоците за граѓаните и услуги за нив со информацијата во центарот, ќе бидат во фокусот на најновата стратегиja за развој на ИКТ, која ја најави министерот за информатичко општество и администрација Иво Ивановски. “Сакаме да направиме систем на услуги каде што информацијата е во центарот, а не како што е во денешно време сите услуги што се прават според технологијата. Во нашата програма предлозите и проектите се со информацијата во центарот, а врз база на таа информација секој граѓанин да може да добие услуга која ќе биде креирана според неговите протреби“, изјави министерот Ивановски. Глобализацијата го прави своето и потребно е нашите компании да го сменат начинот на работа и да се фокусираат на додадена вредност на услуги, на развој на софтвер, смета Ивановски, истакнувајќи дека во таа насока веќе има големо раздвижување, односно компаниите кои беа фокусирани само на продажба на хардвер веќе се транформираат.

Потешко се доаѓа до нови работи и нови проекти. Индустријата, поради лошата финансиска состојба, нема можности да бара нови поквалитетни ИТ решенија и услуги. За жал, нашиот пазар многу малку бара, поради што и самата индустрија малку произведува нови модерни мобилни и таблет апликации, а особено cloud решенија. Бидејќи ИКТ компаниите не успеваат да направат доволно добри продукти за домашниот пазар, истите не можат да ги пласираат надвор како готови решенија, се повеќе се ориентирани кон надвор за продажба на outsourcing услуги“,објаснува Герасим Ванчев, директор на компанијата Семос,

која своите готови софтверски решенија веќе неколку години ги пласира во регионот. Ванчев прецизира дека освен во Албанија и Косово многу им е тешко готовите продукти да ги продадат и во останатиот дел од Европа или подалеку, бидејќи тие се многу понапред од нас. Една од причините зошто домашните компании не можат да се пробијат на поголеми пазари со готови продукти е фактот дека немаат домашен пазар каде што прво би ги извежбале и усовршиле тие продукти. Колку е стеснет пазарот во земјава потврдуват скоро сите компании со кои разговаравме. Побарувачката на

www.kapital.mk

Капитал број 771/772 08.08.2014

9

Дел од компаните од овој сектор имаат умерено оптимистички проекции за иднината, најголемото здружение на компаниии од оваа индустрија и за 2015 година очекува благ пораст на бизнисот од 1,6%, што значи дека поголеми стапки на раст во индустријата, какви што бележат други земји од регионот, во Македонија не можат да се очекуваат ниту на среден рок.

Иво Ивановски министер за информатичко општество

Г

лобализацијата го прави своето и потребно е нашите компании да го сменат начинот на работа и да се фокусираат на додадена вредност на услуги, на развој на софтвер.

МАКЕДОНСКИОТ ИКТ ПАЗАР ПО ГОДИНИ (во мил ЕУР) Вредност на пазарот Вкупно ИКТ пазар Вкупно ИТ пазар Вкупно телеком пазар Вкупно софтвер Вкупно телекомуникациска опрема Услуги за одржување Mobil data

2011 417 82 335 17 41 295 35

2012 441 89 353 17 42 311 38

2013 445 96 350 19 44 306 41

2014 446 105 342 20 39 303 44

2015 453 116 338 22 37 301 47

2012/11 2013/12 2014/13 2015/14 5,80% 0,90% 0,20% 1,60% 8,50% 7,70% 9,60% 10,50% 5,20% -0,80% -2,30% -1,20% 2,10% 7,30% 8,60% 8,50% 3,10% 4,00% -10,90% -4,90% 5,40% -1,50% -1,10% -0,70% 6,90% 8,80% 7,60% 6,10% Извор - МАСИТ

домашен терен доаѓа доминантно од финансискиот сектор кој има потреба продукти и проекти за мобилно плаќање, буџетирање, како и “менаџерски информационен систем“ за банкарски сектор и осигурителни компании. Ваквиот тренд го потврдува и последното истражување на ИКТ индустријата во Југоисточна Европа (“South East Europe IT industry Barometer 2014” во кое се опфатени 164 компании од Македонија, Албанија, БиХ, Косово, Црна Гора и Србија. Сите овие компании потврдиле дека на домашен пазар повеќето клиенти им се од финансискиот сектор, по што следуваат ИТ секторот и државата односно јавната управа. Поради ваквата ограниченост на пазарите во целиот регион, повеќе од две третини од ИТ компаниите работат со меѓународни компании на домашен пазар, а 52% извезуваат. За оние кои успеваат да извезат проектите кои ги работат за меѓународни компании им се најважната “виза“ за зделка надвор!

Како се менува македонскиот ИТ бизнис? Телеком пазарот паѓа, софтверот расте Ако се погледне структурата на ИТ бизнисот во Македонија и како тој се менува, ќе се види дека телеком пазарот и телекомуникациската опрема драстично паѓаат што е одраз на

презаситениот телеком пазар, додека софтверот е во нагорна линија, што е резултатат на бизнис активноста на странски пазари. Промените во побарувачката на информатичко-комуникациски услуги предизвикуваат и промени во профилот на самите компании. Така, во малопродажбата потполно се загуби стриктната ИКТ дистинкција бидејќи ИТ опремата се продава и во супермаркети и со другата бела техника, додека софтверската индустрија бележи подем при што бројот на мали и средни извозно ориентирани софтверски компании се мултиплицира. “Македонскиот пазар и неговата апсорпциона моќ се толку мали што еден или два поголеми државни тендери можат евидентно да влијаат на годишните статистики. Од друга страна, цената на опремата постојано опаѓа т.е. се намалува нивото на мерлив ИКТ промет. Дополнително, компаниите во Македонија сеуште не инвестираат доволно во софтверски алатки и решенија кои на поразвиените пазари го компензираат падот на прометот од хардвер“, вели Коча Бошку од компанијата Сеавус која на македонскиот пазар е присутна пред се преку Сеавус едукативниот и развоен центар, а над 95% од прометот го остварува со пласман на софтверски решенија и услуги во

Западна Европа и САД. Главниот фокус на оваа компанија е во индустријата на игри и развојот на вградливи решенија во соработка со глобални производители. Со оглед на богатото искуство кое Сеавус го има во работа со странски клиенти, го прашавме Бошку зошто македонските ИТ компании се повеќе се свртуваат кон аутсорсинг? “До аутсорсинг проекти е релативно поедноставно да се пристапи. Аутсоурсинг-от на прв поглед можеби има доза на вулгарност или “помала вредност”, но во секој случај е одличен почеток за развивање на интерна технолошка експертиза. На почетокот се работи за потребите на други компании, но со тек на време се стекнува непроценливи искуства кое придонесува за креирање сопствени производи и услуги“, прецизира Бошку. Исто така, аутсорсингот за македонските компании, но и за останатите во регионот, е клучниот начин за да постигнат извоз на своите услуги или производи. Од Семос потврдуваат дека готов прозвод успеват да извезат само во регионот додека outsourcing работат за глобалниот пазар. “Компаниите се свртуваат кон outsourcing, заради тоа што се стеснува домашниот пазар, каде што може да се пласираат ИТ услугите. Според мене, outsourcing-от

Капитал број 771/772 08.08.2014

www.kapital.mk

10 Cover story Хрватската ИТ индустрија “тежи“ 1,3 милијарди евра!

В

о информатичката индустрија во Хрватска во 2013 година, приходите на 100-те најголеми ИТ компании изнесуваа 1,3 милијарди евра во кои работат нешто помалку од 6.000 вработени. Во однос на 2012 година вкупните приходи на компаниите пораснале за 8,6%, додека бројот на вработени останал ист. Најголема компанија по остварени приходи остана МСан Група, регионален дистрибутер со седиште во Загреб со остварени 227 илјади евра, по што следуваат Combis King и ICT. Ова се последните информации од неодамна објавеното истражување на IDC Adriatic кое се прави петта година по ред. Во насока на поддшка на извозот на ИТ производи, хрватското Министерство за надворешни работи со ИТ комората покренаа проект за поддршка на извозот на домашни ИТ решенија, кои веќе се имплементирани во хрватските државни институции. Засега како пилот проект се тестира на 10 пазари, со можност да се прошири и на повеќе индустрии. Проектот на терен го водат амбасадорите во избраните земји, чија задача меѓу другите е да се поврзат со домашните бизнисмени и да им го олеснат извозот на готови ИТ производи.

не е идеално решение (поради ниската профитабилност), туку продажбата на готови решенија, надвор од нашите граници“, вели Ванчев. И Тони Петрески од компанијата Инет смета дека поради релативно евтините ИТ професионалци, голем број на домашни, а во последниве неколку години се поголем број на странски софтверски компании, го зголемуваат своето присуство во Скопје и во градовите во Македонија каде што има ИТ факултети, пред се заради регрутирање на навистина високо квалитетните македонски ИТ кадри. “Токму затоа единствен сегмент од ИТ индустријата кој бележи раст во последните неколку години, но ќе бележи забрзан раст и во годините што доаѓаат, е изработката на софтвер, независно дали се работи за готови апликации, или пак само за аутсорсинг активности за други странски софтверски компании“, проценува Петрески кој оценува дека можностите за развој на македонската ИТ индустрија во наредните години се навистина неограничени, но клучно ќе биде зголемувањето на бројот на ИТ кадри.

Некои фирми воопшто и не работат за домашни клиенти

Неспорен е фактот дека помалку развиени економии како македонската немаат доволно големо поле за работа на домашен терен поради што расте бројот на микро ИТ фирми кои воопшто не ни размислуваат како да најдат клиенти на домашниот пазар. Една таква фирма е “Бла софт“. Сопственикот Борче??, кој веќе седум години работи за клиенти од САД, Германија и Велика Британија вели дека одбрале ваква стратегија од неколку причини. Прво, затоа домашниот пазар не е зрел, а корисниците се условно кажано “неписмени“, кои мислат дека со една апликација можат да добијат буквално се. Второ, економската ограниченост на домашниот пазар е голем ограничувачки фактор за компаниите кои сметаат дека нивната експертиза не можат да ја задоволат со толку ниски цени. “Во Македонија тешко се пробива

квалитетот, а плаќањето многу доцни. На светскиот пазар пак конкуренцијата е многу силна, особено од Индија и Пакистан. Ние доаѓаме до нови клиенти главно со помош на референци од задоволни клиенти. Секако, и сертификацијата е неопходен предуслов“, објаснува тој и предлага државата да им помогне на извозните ИТ компании во поволни кредити, одобено во периоди кога од лансирање на некој производ до негова продажба и наплата, компаниите се соочуваат со недостиг од пари. Едногласна е оценка на менаџерите од оваа индустрија е дека за развој на македонската ИТ индустрија неопходно е ширење на нови пазари. За извоз, пак, неопходно е да се понудат сериозни решенија за cloud, мобилни и таблет апликации. Понатаму, за тие да се направат потребен е квалитетен кадар, кој во моментот својата кариера претежно ја развива во странство. Во овој магепсан круг на причини и последици поради кој македонската ИТ индустрија не може се пофали со завидни стапки на раст и развој, неспорно е дека тие што ќе останат само на домашниот пазар, не можат да се надеваат на голем успех. Оние, пак, што ќе решат своите решенија и услуги да ги пласираат на нови пазари неопходна им е помош и тоа - да се воспостават контакти со наши докажани ИТ програмери од странство, да се ангажираатт докажани стручњаци за ИТ проекти кои ќе ни помогнат да дојдеме до европски фондови и да се развие државна стратегија на финансиско помагање на високо ризичните, но потенцијално високо профитабилни ИКТ проекти! Најголем раст во рамки на целокупната ИКТ индустрија, се очекува на ИТ пазарот од 9,6% и развојот на софтвер од 8,6%. Проценките на Масит се слични и за следната, 2015 година кога ИТ пазарот треба да достигне ниво од 116 милиони евра, а софтверскиот сегмент 22 милиони евра. Ова се вклопува и во оценките на менаџерите од ИТ индустријата дека и понатаму најголем раст ќе имаат аутсорсинг проектите.

Почитувани читатели, Капитал Медиа Гроуп ја подготвува традиционалната годишна едиција КАПИТАЛ 200 НАЈГОЛЕМИ И 200 НАЈУСПЕШНИ во Македонија, во која ќе биде анализирано работењето на најголемите и најуспешните компании во Македонија.

2014

Во Едицијата ќе бидат вклучени повеќе текстови, интервјуа со најголемите и најуспешните компании од различни индустрии, како и повеќе анализи: l Кои се компаниите и индустриите кои ќе го носат растот следната година? l Плановите и целите на најголемите компании l Кои се најбрзорастечките газели меѓу големите? l Неликвидноста ги гуши и големите компании l Најголемите предизвици за компаниите за 2015 година Во рамките на Едицијата во одделни анализи ќе биде анализирано работењето на компаниите од клучните индустрии:

Во Едицијата ќе бидат рангирани компаниите според вкупните приходи и нето добивката остварени во 2013 година, но во рангирањата ќе бидат вклучени и повеќе податоци за компаниите како вредноста на активата, вредноста на капиталот и уште многу други показатели и коефициенти за успешноста и ефикасноста во работење. Годинава за прв пат во едицијата ќе бидат обработени и различни податоци и коефициенти за задолженост, со цел да ја прикажеме состојбата во која компаниите го дочекуваат Законот за финансиска дисциплина. Сите рангирања и показатели, како и секоја година, ќе бидат изработени врз основа на официјални и ревидирани податоци обезбедени од годишните сметки на компаниите. годишна специјалнa едиција на kapital media group n септември 2014 n www.kapital.mk

За повеќе информации во врска со едицијата обратете се на e-mail или на телефонскиот број 02 3298 110 Лица за контакт: Бобан Ѓорѓиевски boban.gjorgjievski@kapital.mk

l Прехранбена индустрија l Индустрија за пијалаци и вино l Индустрија за автомобилски делови l Металопреработувачка индустрија l Градежна индустрија l Трговија l Телекомуникации l Енергетика, нафта и гас

Капитал број 769/770 25.07.2014

12

www.kapital.mk

INTERview Интервју

Identitetot ne e pra[awe na definirawe i na pregovarawe

М

илчо Манчевски важи за еден од врвните светски мајстори за раскажување на приказни преку филмот. Неговите филмови се предаваат на стотици универзитети и се влезени во филмски енциклопедии. Оние кои работеле со него на некој од неговите филмови знаат дека е голем перфекционист кој секогаш се дава целосно во работата, со строги критериуми, како кон себе и кон другите. Тој е меѓу малубројните

пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал XX Вашиот краткометражен филм „Четврток“ влезе во финалето на американските квалификации за трката за Оскар. Ова е само последен во низата големи успеси на вашите филмови. На што според Вас се должи незгаснатиот интерес на светската филмска јавност за вашето творештво, кој очигледно не може да се објасни само како одблесок од златото на венецијанскиот лав освоен со „Пред дождот“ во далечната 1994 година? Најискрено да ви кажам – не знам. Јас секогаш верував дека трудот порано

уметници кои секогаш имаат став како за денешните случувања, но и за случувањата од минатото. Вели дека за разлика од вулгарните малограѓани никогаш не се срами, ниту се обидува да ја измени богатата македонска култура, историја и традиција. Иако државата одбивала финансиски да ги поддржи, неговите филмови направија многу поголема промоција на Македонија одошто што направил било кој амбасадор или промотор. Во интервјуто за Капитал мајсторски ја раскажува приказната за неговиот личен и професионален успех.

или подоцна ќе се исплати, а талентот ќе биде откриен. Во сето она што го работам, јас најчесно се фрлам од срце и до крај, без задршка, со најстроги критериуми и кон себе и кон другите. Во уметноста човек мора да ја кажува својата вистина, својата емотивна вистина, и ако е тоа кажано на начин кој содржи уметничка вредност, тоа дело ќе има свој живот. Пред две години бев во жири на фестивалот во Варшава, и во еден ден ми пријдоа прво еден млад режисер од Перу, а потоа еден млад режисер од Кина. И двајцата беа возбудени затоа што имаат можност да ме сретнат – не поради тоа што ме доживуваат како селебрити, туку затоа што „Пред дождот“ ги погодил исклучително силно. Емотивното искуство кое го доживеале било пресудно, според нивните зборови, да одлучат да се бават со филм. Значи, не е работата во тоа дека ги сметаат моите филмови

за добри, туку нешто многу посилно – многу луѓе ги доживуваат моите филмови исклучително емотивно, филмовите ги допираат во срце. Тоа е поголема награда за еден уметник од сите фестивалски награди, од било кое сврстување во филмски енциклопедии, или ордени и финансиски награди. Но, на крајот на денот, најважен е дијалогот што уметникот ќе го има на само со делото. Мора чесно да си признаеш дали си го постигнал она што си сакал да го постигнеш, а тоа да биде неврзано со публиката, туку да биде соочување со делото, со креацијата и со вечноста. Публиката можеш да ја измамиш, ама вечноста не можеш да ја излажеш.

XX Како еден мултиталент се одлучува релативно да ги запостави другите полиња на творечки интерес, и во одреден период да одлучи првенствено да се посвети, во вашиот случај, на филмот? Кога и

www.kapital.mk

Капитал број 769/770 25.07.2014

13

Идентитетот не е прашање на дефинирање и на преговарање. Тоа е нешто што човек го носи во себе и тоа е право што не може ниту да се одземе, ниту да се оспори. Не треба да се потресуваме околу глупоста на некои луѓе и политичари кои се обидуваат да направат етничко чистење врз овој народ.

зошто се случи Милчо Манчевски да посака својот јавен лик да го гради преку режијата? Почнав да режирам за да се осигурам дека моите сценарија нема да ги упропасти некој лош режисер. Откако знам за себе, пишување – или, со други зборови, раскажување – ми лежело, и секогаш ми бил мерак да пишувам. Тогаш се чувствувам слободен, насмеан, знам дека создавам. Како тинејџер добив награда на „Политика“ за расказ, и тоа особено ме поттикна. Еден друг расказ кој доби награда кога имав 16 години е предлошка за играниот дел на мојот најнов филм, „Мајки“. А, еве како се случи: чивијата ми ја стави мојата професорка во гимназијата „Орце Николов“, Олга Пешевска. Кога професорката Пешевска ме праша што ќе студирам, и’ реков – новинарство, за да можам да се бавам со пишување. Таа дискретно ми посочи дека новинарите се изложени на притисоци и на цензура.

Мојот табиет не се помирува со такво се авторски, а не индустриски, и затоа нешто, и таа тоа го знаеше. „Зошто се рачно изработени – јас учествувам во не се обидеш да бидеш режисер“, ми секој аспект на процесот, од идеја, преку рече. „Режираш одлични гимназиски сите чекори на подготовки и проби, до претстави“. Тука ми светна најмалите детали во монтажа, сијалицата. После тоа се во создавање на музиката, обидов да се запишам на па и во маркетинг и пласман режија кај нас, ама немав кога филмот и дистрибутерот врски за да ме примат или тоа го бараат од мене. за да добијам државна Затоа, за да ги задоволам Јас секогаш стипендија за во странство – секојдневните креативни верував дека и покрај тоа што бев првенец потреби, интензивно и трудот порано паралелно се бавам со на генерација. За среќа, универзитетот во Јужен фотографија; објавив две или подоцна Илиној ме прими и ми даде книги фотографии и имав ќе се исплати, стипендија. две изложби кои патуваа од а талентот ќе На извесен начин, да работиш Њујорк и Москва до Санто биде откриен. Доминго и Стокхолм. Се’ на филм значи да создадеш помалку дела на број. Филм уште пишувам, ама ретко се работи споро и макотрпно објавувам. Последната нешто затоа што е гломазна, многу скапа што го објавив е книжулето кое се бави играчка која бара многу технологија и со теорија на уметноста „Вистина и во која учествуваат десетици и стотици прикаска: белешки за (исклучителна) луѓе со свој придонес. Моите филмови верба во уметноста“, во издание на

Капитал број 769/770 25.07.2014

14

www.kapital.mk

Интервју

Пунктум букс од Бруклин. Наскоро преводот на македонски ќе го објави Магор од Скопје.

XX Често во вашите филмови тема е македонската историја. Тоа е резултат на жива, актуелна креативна провокација или на некоја концепција што можеби вклучува јасна намера за афирмација на земјата? И едно и друго. Љубопитен сум кога е во прашање историјата воопшто, ме интересира што навистина се случило, и како тоа се разликува од она што го читаме во учебниците. Што е факт, а што фикција. Едно време студирав археологија, и се уште ме интересира реконструирање на некој живот што веќе не постои. Како режисер и писател, во описот на моето работно место е да бидам раскажувач. Во тој поглед ме интересира расчекорот меѓу вистината и прикаската, разните форми на раскажување – прикаски, легенди, митови, сказни, анегдоти, епови, романи, вицови, трачови, па и историја. Што се однесува до намерата да ја афирмирам земјава – таа намера постои. Мислам дека е тоа обврска на секој од нас, и верувам дека повеќето луѓе тоа го чувствуваат, дури и кога не го артикулираат. Мене ми е мило да ги претставам доблесните страни на оваа култура и на оваа педа земја пред светот, ама не сакам да лажам. Мислам дека оваа култура и традиција имаат свое богатство кое е дел од светската културна баштина и тоа треба да се афирмира. Има тука една друга работа.

Мислам дека тоа Што се однесува до вистинско богатство туѓи филмови, јас Мислам дека тоа на оваа култура многу ги сакам и ги вистинско богатство на ценам „Граѓанинот суштински се разликува од она што вулгарниот оваа култура суштински Кејн“ на Орсон Велс, малограѓански вкус го „Добри момци“ на се разликува од смета за наша културна Мартин Скорсезе, она што вулгарниот баштина. Очигледно „Кацелмахер“ на Р.В. малограѓански вкус го е дека вулгарниот Фасбиндер, „Среќа“ на малограѓанин се обидува смета за наша културна Тод Солонѕ, „Станар“ да измисли историја, на Роман Полански, баштина. Очигледно „Амадеус“ на Милош култура и традиција е дека вулгарниот Форман, „Персона“ на кои ниту постојат, ниту малограѓанин се Ингмар Бергман, „Во постоеле, а се срами обидува да измисли царството на чулата“ од својата вистинска на Нагиса Ошима, богата традиција затоа историја, култура „До последен здив“ што истата е рурална и и традиција кои на Жан-Лик Годар.... различна од западните ниту постојат, ниту Овој список е скоро урнеци. Ова е тема за постоеле, а се срами идентичен со списокот психолози и психијатри што пред извесно повеќе одошто тема од својата вистинска време го составив за уметници или богата традиција затоа на молба на мојот филозофи. Од каде таа што истата е рурална и јапонски дистрибутер. себе-омраза? Кај нас различна од западните Кога „Прашина“ често пати критериумот урнеци. Ова е тема за имаше премиера во за вреднување е колку некое дело личи на некој психолози и психијатри Јапонија, се јавија од најголемата странски кич. Мене, повеќе одошто тема продавница на напротив, ме интересира за уметници или видеа во Токио и ме не моите дела да личат филозофи. замолија со своја рака на посточки дела; да им го напишам дури не ме интересира списокот на десетте ниту моите дела да филмови кои најмногу ги сакам и ценам. бидат на ниво на добри светски дела. Потоа тој список го увеличија, во обесија Мене ме интересира моите дела да во едно крило од продавницата и целото поставуваат стандради за тоа како тоа крило го посветија на филмовите се создава уметност, и тоа до сега го што ги бев избрал, како и на моите имаат правено. Стандардите кои моите филмови. дела ги поставуваат се мали маркери во светската културна баштина. Затоа XX Kако ја оценувате денешната моите филмови и се предаваат на македонска филмска сцена и стотици универзитети, влезени се во има ли нашата кинематографија филмски енциклопедии и теми се на потенцијал да стане меѓународно меѓународни академски конференции. попрепознатлива? Не се чувствувам многу повикан да XX Ако не можете да одговорите на одговорам на ова прашање. Има луѓе неблагодарното прашање - со кој кои се платени тоа да го одговорат. од вашите филмови најмногу се Јас моето мислење за тоа како треба гордеете, кажете ни под кое од да се структуира, води и кадровски туѓите ремек-дела на седмата опреми македонската кинематографија уметност би се потпишале со го доставив до Советот за култура чиј најголемо задоволство? член бев при основањето (но веќе не Прашњето е неблагодарно, ама и сум). Моите анализи, мислења и совети прекрасно, можеби баш затоа што ги доставив и до Министерството за е конкретно и бескомпромисно. култура и до Филмскиот фонд во повеќе Јас стојам зад сите мои дела и прилики, вклучувајќи го тука и периодот сите мои изјави – и сега и после 20 кога се пишуваше новиот Закон за филм. години и било кога. Моите совети не беа земени предвид. Лично, најдраг филм ми е „Мајки“, Тоа си е право на културно-политичкиот најдрага збирка фотогрфии естаблишмент кој ја креира генералната ми е збирката фотографскин и конкретна политика на македонската пентаптихови „Пет капки сон“, а кинематографија. За резултатите треба како уметничко дело особено постда ги прашате луѓето во Агенцијата за концептуалистиките настапи „1.73“ филм (пораншен Филмски фонд) и во и 1АМ (повеќе информации за сите Министерството за култура. Во крајна нив има на мојот вебсајт www.manлинија, тоа им е во описот на работното chevski.com). Овие дела се малку место и за тоа примаат плата. Верувам потешки за широка консумпција, дека тие се задоволни со успесите на ама ми се допаѓаат – кога би бил македонската кинематографија. само непристрасен гледач би ми Јас можам да го сумирам што јас биле најомилени од она што сум го лично го имам направено во и за направил – затоа што се формално македонската кинематографија во овие безобразни (во поглед на естетската 21 година откако сум активен тука. форма и формат), а емотивно Ако не ги сметаме оние три години комплексни. Ми се допаѓаат и затоа откако дипломирав во Јужен Илиној што се занаетски едноставни, ама кога се обидував да снимам игран богати, самоуверени. И темите со филм во Македонија (а не го снимив кои се бават ми се најинтересни како затоа што постарите колеги и Данчо човек.

www.kapital.mk

Капитал број 769/770 25.07.2014

Интервју ги убедија тогашните политичари да го стават тој проект во бункер), јас во македонската кинематографија се појавив како аутсајдер со „Пред дождот“. Тој филм беше финансиран од Бритиш скрин и Полиграм Франција. Македонската држава влезе во филмот со 7% од чинењето, но по еден месец се повлече – пак под влијание на Данчо и неговиот партнер. Ако ја погледнете документацијата, ќе видите дека Македонија ги повлече ветените 150.000 тогашни германски марки од „Пред дождот“ во најделикатниот момент, а се врати во проектот дури откако го снимивме скоро целиот филм. Се разбира, тоа не беше пречка Македонија да си го присвои кредитот за тој филм кога тој беше поканет во Венеција и кога го обиколи светот; мене тоа не ми пречеше. На Македонија тогаш и требаше помош. Моите филмови имаат освоено повеќе сериозни меѓународни награди одошто сите уметнички дела од сите други области заедно во историјата на Македонија. Предмет се на академски конференции посветени конкретно на тие филмови, влезени се во филмски енциклопедии, за нив се пишуват есеи и книги, се предаваат на стотици универзитети. Тоа се факти. После глобалниот успех на „Пред дождот“ кај нас дојдоа да се снимаат британски и холивудски копродукции, нешто што денес не може ни да се сонува. Јас сите мои четири проекти во овие 21 година ги генерирав во странство и ги носев во Македонија како бакшиш – филмови кои се во најголема мерка финансирани со странски пари (скоро 80%), а кои ја афирмираат оваа култура, овој јазик, кои вработуваат стотици наши луѓе и школуваат наш филмски кадар. Во Мариово и во Штип и во Скопје и во Битола и во Прилеп дојдоа да работат врвни светски професионалци, некои од нив и добитници на Оскар, и од нив можеа да учат нашите млади филмаџии и глумци. Во време кога јас практично

Стандардите кои моите дела ги поставуваат се мали маркери во светската културна баштина.

Прашањето на името е идиотско!

XX Како гледате на идентитетот на Македонија и нејзините граѓани? Која е според Вас најсуштинската работа која најдобро го отсликува македонскиот идентитет? Идентитетот не е прашање на дефинирање и на преговарање. Тоа е нешто што човек го носи во себе и тоа е право што не може ниту да се одземе, ниту да се оспори. Не треба да се потресуваме околу глупоста на некои луѓе и политичари кои се обидуваат да направат етничко чистење врз овој народ. Тоа сега веќе тешко ќе го постигнат. На таа тема зборував во едно големо интервју кое го објави атинска „Елефтеротипија“: „Грчките политичари кои креваат националистичка хистерија за домашни политички цели обидувајќи се со тоа да ги покријат злосторствата од минатото се тие кои ја блокираат нашата интеграција. Да бидеме искрени, прашањето на името е идиотско. Како нешто од Бекет или Јонеско. Оправдување да се воведе блокада на оваа сиромашна земја (што ја уништува нејзината економија) и да се дестабилизира со тоа што се става вето на нејзиниот прием во меѓународнта заедница. Ова себично однесување е опасно. Тврдењето дека малата Македонија со нејзините 8.000 војници може да биде иредентистичка закана за својот силен сосед од НАТО, Грција со нејзините 240.000 војници, авиони и опрема е смешно. Мачо слонот

15

уплашен од глувче? Поважно е прашањето на пристојност. Што ти дава право да ми пријдеш и да ми кажеш како смеам да се викам? Не мислиш ли дека е тоа страшно безобразно? Најголем број луѓе во Македонија се етнички Македонци. Така се чувствувам јас, така се чувствувал татко ми, така се чувствувал и дедо ми. На почетокот на 20-тиот век имало имигранти кои се доселувале во Америка од Отоманската империја и се декларирале како етнички Македонци. Тоа се факти кои нема да се изгубат, без оглед на тоа колку детски изливи на бес грчките политичари ќе приредат или колку ембарга Грција ќе воведе. Ова може да е концепт кој тешко ќе им се објасни на граѓаните на Грција, која е веројатно последна земја во Европа која не го признава концептот на етнички малцинства (ниту нивните права), и која поради тоа била прекорувана од бројни меѓународни институции. Ова е прашање на идентитет и достоинство, есенцијални за секое човечко суштество, и длабоко е навредливо кога некој ќе се обиде да си игра со тоа.“ Од друга страна, 21. век сме. Не знам ни дали треба да се инсистира на разликите. Луѓето се во суштина сите исти, сите сакаме и страдаме, сите имаме надежи и разочарувања, љубови и таги. Луѓето се секаде исти, а разликите се само богатство и причина за радување.

Капитал број 769/770 25.07.2014

16

www.kapital.mk

Интервју

еднаш месечно добивав комплетни понуди да работам веќе финансирани холивудски филмови за главните студија, јас бев решен да снимам во Македонија. Јас одбив десетици и десетици големи холивудски продукции, од „Три крала“ за Ворнер Брадерс до „Семе на злото“ со Бред Пит на Колумбија Пикчрс. Со оглед на тоа дека ова интервју е за „Капитал“, да ви го посочам финансискиот ефект на моите филмови. Во сите четири мои филмови заедно македонската држава (преку четири различни македонски влади) учествуваше со помалку пари одошто минатата година македонската држава потроши на новиот филм „До балчак“. Односот на странски финансии во моите филмови во споредба со домашни финансии е скоро 5:1. Значи, за секој денар пари кои македонската држава ги вложила во продукција на моите четири филма во текот на овие 21 година, јас со мојата репутација и врз основа на вредностите на моите проекти, имам донесено скоро 5 денари странски финансии за тие исти филмови. Тоа е поголема странска инвестиција во македонската култура одошто сите странски финансии кои се вложени во македонската култура откако постои Македонија. Мене ми е особено мило што во моите четири копродукции, покрај македонската, учествуваа и владите на Велика Британија, Франција, Германија, Италија и Бугарија, како и приватни пари од истите земји и од Шпанија, плус финансиската поддршка од Еуроимаж. Ова се емпириски факти, тука воопшто и не зборуваме за афирмацијата на Македонија во свеста на луѓето во светот, за 40 меѓународни награди (од Златен лав до Номинација за Оскар, од Бразил до Тајпеј), над 200 фестивали, и над 50 земји каде овие филмови се’уште се во комерцијална кино, тв и видео-дистрибуција. Колку за информација, во 2010 Филмскиот фонд на Македонија одби воопшто да го разгледува барањето да изработи копија од мојот филм „Мајки“ и да го титлува на англиски пред светската премиера во Торонто. Со други зборови, државата беше подготвена мојот филм да го стави во бункер уште пред тој и да се појави на светската сцена. Потоа одби да ја поддржи и номинацијата за Оскар на „Мајки“. Не знам дали Данска така го третира Ларс Фон Трир, дали Грција така го третираше Ангелопулос, Русија Микалков, Франција Таверние или Југославија Кустурица. Еве ви уште една информација: „Мајки“ играше на 40 светски фестивали, од Бразил до Индија, од Берлин (фестивал од А категорија) до Торонто. Собра седум награди и номинации. Јас присуствував на над 20 од тие фестивали, како гостин од Македонија. Во текот на овие четири години сите тие активности за афирмација на македонската култура беа поддржани од страна на Филмскиот фонд и Министеството за култура, значи од македонската држава, со нула денари и со нула организациска и инфраструктурна поддршка.

живеење?

XX Ќе беше ли Милчо Манчевски По прашање на фотогеничност тоа е она што е денес ако на неговото Индија. Каде и да се завртиш имаш богат филмско образование му кадар. Мислам дека би можел таму и да недостасуваше американската живеам, иако Индија е многу напорна. компонента? Како да си на друга планета, воздухот Не верувам. Јас се доживувам себеси е набиен со историја и со мириси, како летачки Холанѓанин, како осамен екстремите се пред тебе цело време, каубој, како човек кој е доброволно а луѓето како да немаат план, немаат без татковина. Повеќе сум Њујорчанец утре, немаат намера, туку живеат во (каде живеам веќе 29 години), одошто денешниот миг. Други две места кои се Американец. Како дете јас се формирав и визулено богати, а и добри места за во Скопје, ама како возрасен моите живеење се Њујорк и Мариово. интелектуални и естетски интереси, како и мојот темперамент се оформени XX Македонија е земја која денес се од Њујорк. Јас цело време учам. Ја соочува со многу проблеми и која гледам својата еволуција и во делата и тешко и бавно се развива на секое во размислувањето. поле. Кое е според Вас најголемиот проблем кој XX Што работите ја ограничува Македонија во моментов и на патот да стане подобро какви се вашите место за работење и професионални живеење? планови за Јас се доживувам Широко распространетото наредниот период? себеси како летачки нечесно однесување и Подготвувам филм во пасивно-агресивниот однос Берлин, германскоХоланѓанин, како кон околината и кон себе. британска копродукција. осамен каубој, Летово го работев XX Како Вие гледате на како човек кој е берлинскиот дел Македонија во иднина? доброволно без од кастингот, а Се надевам дека ќе татковина. Повеќе сега заминувам за преовладее чесен, Њујорк, каде треба сум Њујорчанец, проактивен и позитивен да ја докомплетирам однос, кој ќе го промени каде живеам веќе актерската екипа. животот тука на подобро.

29 години, одошто Паралелно со XX Поминаа 20 години Американец. тоа, интензивно откако го направивте пред фотографирам и се дождот. Колку Македонија трудам да најдам денес успеа да ги надмине време да почнам да работам на изборот конфликтите од филмското на слики за следната изложба кај сценарио? мојата галеристка во њујоршко Челзи, На шпицата на „Пред дождот“, на Мијако Јошинага. Завршувам еден почетокот, стои „Сказна во три текст за искуствата кои произлегуваат дела“. Тој филм немаше намера да од преточувањето на сценарио во биде документарец за настаните во конкретен филм. Текстот е централно Македонија или во Југославија. Тој излагање на конференција која ќе се е уметничко дело со други намери. одржи во октомври во Потсдам, а потоа Мислам дека емотивната вистина која ќе биде објавен во книга. е во центарот на тој филм е она што го XX Сте снимале во многу земји, на чини вреден и вечен, а не политичките многу локации. Низ призмата на или општествени отсликувања и вашето око - објективи, која е пресликувања. Тоа што едно вакво најубавата локација во светот за на универзално дело се отсликува и во камера, а која би ја препорачале за конкретната стварност е само бонус.

ПОКАНА за семинар на тема: ЗАПОЗНАВАЊЕ СО НАЈНОВИТЕ ИЗМЕНИ И ДОПОЛНУВАЊА НА ЗАКОНОТ ЗА ЈАВНИ НАБАВКИ И НАСОКИ ЗА НИВНА ПРАВИЛНА ПРИМЕНА („Сл. весник на РМ“, бр.28/14 од 06.02.2014 година) (Обука наменета за економските оператори и договорните органи)  26 август 2014 година, од 10:00- 16:00 часот

Капитал Aкадемија, Скопје

Изминатиот период стапија на сила повеќе измени и дополнувања на Законот за јавни набавки („Сл. весник на РМ“ бр.148/13, 28/14 и 43/14). Се со цел да се запознаат економските оператори со последните измени и дополнувања, на што да внимаваат понудувачите и како измените ќе се рефлектираат при изготвувањето на понудите и учество во постапките за јавни набавки, Капитал академија организира еднодневен семинар на тема: „ЗАПОЗНАВАЊЕ СО НАЈНОВИТЕ ИЗМЕНИ И ДОПОЛНУВАЊА НА ЗАКОНОТ ЗА ЈАВНИ НАБАВКИ И НАСОКИ ЗА НИВНА ПРАВИЛНА ПРИМЕНА”. На семинарот ќе се разгледуваат актуелни теми за јавните набавки:  Воведување на Советот при спроведување на постапка  Забрана за тендециозно испуштање на позиции од предмерот  Новини кај способноста за вршење професионална дејност  Поддршка од друг субјект  Начинот на настап на група понудувачи  Новите исклучоци од примена на Законот и поврзани договорни органи  Задолжително објавување на проценетата вредност и тендерската документација  Задолжително доставување на изјава за независна понуда  Начин на поднесување на конечна цена  Согласности кои ќе треба да се обезбедат пред отпочнување на постапката  Новини кај техничкиот дијалог и негативните референци  Правила при набавка на софтверски решенија и лекови  Кои се вашите права во постапката?  Новини во жалбената постапка  Други прашања од интерес за учесниците

ПРОГРАМА:       

Последни новини во системот на јавни набавки Поднесување на конечна цена Насоки за подготовка на понудите и на што да се внимава Новини кај технички дијалог и негативни референци Достапност на податоци и информации преку ЕСЈН Електронски систем за јавни набавки и е-аукции Жалбена постапка

Семинарот е наменет за сите деловни субјекти (економски оператори) кои учествуваат во постапките за јавни набавки, а особено за:  лицата кои ги подготвуваат и ги поднесуваат понудите во хартија, по електронски пат и учествуваат на е-аукции;  менаџментот кој одлучува за содржината на понудите и за Вашите права во постапката на сите деловни субјекти (економски оператори) кои учествуваат во постапките за јавни набавки.

ОБУЧУВАЧИ:

Обучувачите се еминентни експерти за јавни набавки.

Сите заинтересирани учесници за овој семинар можат да се пријават најдоцна до 22 август 2014 година.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

Капитал број 771/772 08.08.2014

18

www.kapital.mk

ПРЕТПРИЕМНИШТВО

Dr@avnata poddr[ka za pretpriema^ite

samo 63 iljadi evra

Semejstvo, prijateli i "budali" se glavnite finansieri na startapite

Нема венчр капитал фондови, бизнис ангелите никако да полетаат, банките не ни помирисуваат стартапи – младите претприемачи во Македонија се оставени на поддршката од “светото тројство“ – friends, family and fools – пријатели, семејство и “будали“, во обидите своите идеи да ги преточат во бизнис. Агенцијата за поддршка на претприемништвото располага со само 63 илјади евра годишно за поддршка на овој сектор, средства што од ионака скромните 150.000 евра во 2012, се намалиле за цели 58%?!

пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

Н

Фотоархива на Капитал

еодамна присуствував на два настани поврзани со старт-ап сцената во Македонија, каде што повеќемина млади претприемачи, претежно од ИТ сферата, ги претставија своите бизнис идеи пред

искусни професионалци и бизнисмени, кои што требаше да го оценат нивниот потенцијал. Иновативност, енергија и ентузијазам не недостасуваше во нивните презентации и горе-долу сите се дојдени до фазата кога им требаат пари за комерцијализација на идејата. Разговарав подоцна со неколкумина од претприемачите, и на прашањето како планираат понатаму да го развиваат бизнисот, односно како воопшто се снаоѓаат со пари, сите со насмевка ми одговорија: од фамозната тројка F - friends, family and fools (пријатели, семејство и будали, популарен жаргон на глобалната претприемачка сцена,

н.з.) Не само во Македонија, туку и во добар дел од развиените економии парите позајмени од најблиските се главниот извор за финансирање на најголемиот дел од претприемачите. Комерцијалните банки и во Македонија и таму не влегуваат во стартапи, барем не во нивната рана фаза на развој. Но, она што постои како алтернатива кај нив се т.н. венчр капитал фондови (venture capital) - финансиски организации што вложуваат пари од приватни инвеститори во проекти кои се со висок ризик за поврат на средствата - бизнис ангелите, итн. Во земјава, с$ уште не се заживеани овие форми

www.kapital.mk

Капитал број 771/772 08.08.2014

ПРЕТПРИЕМНИШТВО

19

Таки Фити

професор по претприемништво

дна од најголемите слабости на Е македонското претприемништво е слабата иновативност, но постои и отсуство или многу мал број на квалитетни претприемачки процеси, бизнис инкубатори, акцелератори, итн.“

Цветко Смилевски

професор по претприемништво

кцентот пред с$ се става на А мерката самовработување отколку на претприемништвото.

Неопходно е институциите да им помогнат не само на оние што почнуваат сега со работа, туку и оние кои веќе постојат, а кои можат да растат и да донесат повеќе работни места.

на финансирање на стартапите, иако обиди за такво нешто постојат (пр. мрежата на бизнис ангели, н.з.)

Кај што се малку, па и нетранспарентно потрошени пари

Во таков случај, останува на државата да помогне во таа насока, преку различни програми, фондови и сл., кои што ќе го стимулираат формирањето и растењето на новите компании. Во Македонија иако постои Агенција за поддршка на претприемништвото, преку која секоја година се спроведува Програмата за поддршка на претприемништвото, конкурентноста

и иновативноста на малите и средни претпријатија (МСП), парите издвоени за оваа Програма за 2014 година се само 63 илјади евра?! Со толку пари всушност се финансираат неколку обуки за консултанти, студенти и сл., се спонзорира Европската недела на МСП и уште неколку активности и проекти. Оваа сума наместо да расте, во изминативе четири години е намалена за дури 58%. Притоа, не само што се намалени буџетските средства за оваа намена, туку овие програми не се вклучени како составен дел ниту од средствата кои на државата и следуваат преку ИПА фондовите, а кои за многу

држави членки на ЕУ, се главниот извор за финансирање на иновативни проекти и развој на малите и средни претпријатија. Од друга страна пак, извештајот на Државниот завод за ревизија предупредува за нетранспарентност во финансирањето на овие проекти, а резултатите од мерките ги оценува дека “не се на задоволително ниво“. Преклопувањето на надлежностите на институциите, неспроведувањето на активности предвидени во програмите, лошо планирање на активностите и отсуство на мерење на ефектите од спроведените активности, се само дел од проблемите кои ги наведува државниот ревизор. Од надлежните не добивме одговор зошто државните пари наменети за поддршка на претприемништвото се сведени на смешни 63 илјади евра годишно, ниту пак коментар на наодите на државната ревизија. Неофицијално ни беше кажано дека Владата преку други мерки, како што е програмата за самовработување, го стимулира претприемништвото и развојот на малите компании. Според податоците од Министерството за труд и социјална политика, преку 4.000 лица се вработиле преку оваа мерка, а дури 90% од фирмите кои искористиле кредит за

Капитал број 771/772 08.08.2014

20

www.kapital.mk

ПРЕТПРИЕМНИШТВО

самовработување се успешни после една година работење и продолжуваат да работат. Вкупната бројка на вакви фирми е околу 3.000, што е само 3-4% од бројот на активни фирми во земјава. Професорот Цветко Смилевски од БАС академијата вели дека премногу акцент се става на мерката самовработување, отколку на претприемништвото. „Во моментот во земјава се случуваат повеќе активности за поддршка на претприемништвото, но впечатокот е дека не се меѓу себе доволно координирани. Акцентот пред с$ се става на мерката самовработување, отколку на претприемништвото. Оти тоа подразбира помагање и на компании кои можат да бидат добри претприемачи. Неопходно е институциите да им помогнат не само на оние што почнуваат сега со работа, туку и оние кои веќе постојат, а кои можат да растат и да донесат повеќе работни места“, вели Смилевски. Професорот Таки Фити, од државниот Економски факултет-Скопје вели дека една од најголемите слабости на македонското претприемништво е слабата иновативност, но постои и отсуство или многу мал број на

Иако 92% од сите фирми во Македонија спаѓаат во групата на мали и средни претпријатија со вработени од 1-10 и носат 60% од БДП на земјата, нивниот пристап до капитал е “мисија невозможна“. Капитал анализира како едни од најнапредните земји во поглед на поддршката на претприемништвото во Европа, Ирска и Полска, го прават тоа. квалитетни претприемачки процеси, бизнис инкубатори, акцелератори итн. „Потребно е подобрување на клучните сегменти на инвестиционата клима, зголемување на капацитетот на дејствување и на трансформација на локалните власти, зголемување на квалитетот на образование во областа на претприемништвото, подобрување на пристапот на малите и средни претпријатија до средства за финансирање на растот“, вели Фити.

Капитал без менторство е изгубен капитал

Пристапот до фондови не е проблем само во Македонија. Според последниот извештај на Претприемачкиот барометар на

Како тоа го прави Полска?

П

олска бележи исклучителни резултати во однос на поттикнување на претприемништвото изминатава деценија. Во последните 12 години, во државата се потпишани 31,3 илјади договори за финансиска поддршка на мали бизниси во износ од 8,1 милијарди евра, а преку 873.000 вработени од 278.000 компании учествувале на тренинг сесии и постдипломски студии кофинансирани од Агенцијата за развој, а преку 1,14 милиони луѓе имале бенефит од создавањето на Националниот мрежа на мали и средни претпријатија. Освен Агенцијата за развој на претприемништвото во Полска функционираат и 16 регионални финансиски институции, како и Национална мрежа на мали и средни претпријатија. Во 2013 година Агeнцијата го лансира и новиот Фонд “Поддршка за иновации“, чија цел е да се охрабрат приватните инвеститори да инвестираат во иновативни старт-ап компании. Заемите од оваа програма ќе се движат од 50.000 до 500.000 евра, а вкупниот буџет е 25 милиони евра. Инаку мерките кои ги презема Полска, се речиси истите како и во секоја дражва: даночни ослободувања, олеснување на инспекциските надзори во компаниите кои штотуку почнале бизнис, олеснување на административните бариери за регистрирање фирма и скратување на судските постапките пред економските судови. Но

глобално ниво за 2013 година, пристапот до фондови е клучен предизвик за компаниите во сите држави. Преку 70% од претприемачите на светско ниво тврдат дека е тешко за нив да стигнат до фондови во нивните држави. Оттука, претприемачите освен банкарските кредити, бараат и поголем вклученост на државата преку разни форми на јавна помош и државни финансирања. Јавно-приватното партнерство е исто така мерка која според претприемачите треба повеќе да се развива за напоредно со тоа да се развива и претприемништвото. Но, како што ќе заклучат претприемништвото, иако парите се најважниот стимул за поттикнување

она што ја прави успешна, е нивната координираност и децентрализираност, заклучуваат европските експерти.

XX Елиминација на сите бирократски процедури кои претставуваат административен, финансиски товар за малите претпријатија XX Креирање на аналитичка база и поедноставување и обезбедување транспарентност во даночниот систем XX Обезбедување на транспарентност на царинскиот систем, преку поедноставување на правните провизии и редуцирање на контролните процедури XX Понатамошни чекори за подобрување на економскиот правен систем XX Популаризација на арбитражата XX Превенирање на банкротот и давање на „втора шанса“ за претприемачите XX Зајакнување на социо-економскиот дијалог XX Намалување на трошоците XX Промовирање на јавно-приватни партнерства

...и Ирска

Ирска одвојува 800 милиони евра за ризичен капитал (venture capital- капитал кој се вложува во иновативни и креативни компании) и за почетен капитал кој им е достапен на компаниите кои се лоцирани во оваа земја. Во последните години, преку 35 меѓународни договори за ризичен капитал биле потпишани за инвестирање во стартап компании и компаниите кои се во зачеток во Ирска, привлечени од нивниот квалитет, финансиските можности кои ги нуди Ирска како и поради даночните олеснувања. Ирска исто така одвојува 10 милиони евра Фонд за Меѓународни старт-ап компании. Овој фонд е лансиран во 2011 година, а инвестира во старт-ап компании кои се заинтересирани да почнат бизнис во Ирска. Дополнително, овој фонд има мрежа во 30 прекуокеански канцеларии со 150 професионалци кои нудат практична помош за тоа како да пристапите на светскиот пазар.

Мерките кои ги презема Ирска се : Варшава

XX 80 милиони евра претприемништвото е финансирано од Бизнис Ангели

www.kapital.mk

Капитал број 771/772 08.08.2014

ПРЕТПРИЕМНИШТВО на претприемништвото, сепак не е единствена. Дури 7 од 10 претприемачи тврдат дека менторството и советите и тоа како се пресудни за успех во претприемништвото. „Капиталот без менторство е изгубен капитал. Комбинацијата од финансиска помош попратена со совет и информации за тоа што е најважно за да се биде претприемач е оценето како најуспешна програма за подобрување на состојбите во претприемништвото“, стои во Извештајот. Високо на листата од барања на претприемачите на светско ниво се даночните стимулации и олеснувања кои државата треба да ги понуди и промовира за претприемачите. Намалување на товарот од индиректните даноци, поедноставување на даночните кодекси се само дел од мерките кои ги предлагаат претприемачите на светско ниво. Она што е многу интересно е дека речиси 50% од претприемачите сметаат дека државата мора да го слушне и нивното мислење и нивниот став за промените на регулативите кои се однесуваат на претприемништво. Вмрежувањето и истакнувањето на

позитивните примери е исто така мерка која дури за 85% од претприемачите во светот ќе влијае позитивно на подобрувањето на сликата на претприемништвото.

Даблин XX 17 милиони евра од официјални инвеститори или преку ризичен капитал XX 195 милиони евра од фамилија. пријателите/ индивидуално XX Пристап до банкарски кредити XX Промовирање на Иновативна Ваучер Шема преку која претприемачите XX добиваат техничка експертиза и одредена сума на финансиски средства за развој на нови научни или технолошки знаења XX Развој на повеќе форми на менторство за новите претприемачи XX Развој на повеќе мрежи кои директно им помагаат на претприемачите како преку совети така и преку финансирање XX Постојано намалување на бирократските бариери XX Иницијатива за „почни од почеток“ со која се дава можност за втора шанса за претприемачите XX Надградување на образовните програми преку кои с$ повеќе се учат и охрабруваат студентите да започнат свој бизнис XX Промовирање на претприемништвото како кредибилна опција за кариера

Според светските рангирања, на прво место за пристап до фондови е САД, а како најпретприемнички ориентирана држава во Европа е Ирска.

21

Капитал број 771/772 768 18.07.2014 08.08.2014

www.kapital.mk

22

анализа Pravi li Vladata povtorno utka so merkite za

Samo 1% od firmite se javile za vrabotuvawe

пишува:

Самовработувањето најатрактивно меѓу младите

gabriela.delova@kapital.mk

одинава, само во првите шест месеци одобрени се 535 проекти за мерката самовработување, од кои 446 се сигурни, а останатите се во резерва. Колку вкупно лица аплицирале, нема податок. Гледано секторски, најмногу интерес има за бизнис со трговија, фризер, такси услуги и други услужни дејности. Лани за оваа мерка се пријавиле 1.062 лица, а во 2012 вкупно 971 кандидат, што укажува на зголемување на интересот меѓу младите за ваков начин на вработување. Ова го потврдуваат и од Агенцијата за вработување, од каде посочуваат дека со проектот за самовработување со кредитирање во периодот 2008-2013 година регистрирани се вкупно 2.445 правни субјекти и 1.335 регистрирани индивидуални земјоделци и вршители на земјоделска дејност, а вработени се вкупно 2.935 лица и 1.335 индивидуални земјоделци.

Габриела Делова фотографија:

фотоархива на Капитал

О

колу 6.000 нови фирми се отвориле, а над 100.000 лица се пријавиле на владините програми и субвенции за вработување млади во последните седум години. Но, само 500 компании се заинтересирани за дел од програмите на Владата за вработување млади, што е помалку од 1% од вкупниот број фирми во државата (71.290). За оваа година се уште нема податоци, а во 2013 година 114 фирми учествувале на повикот за обука кај познат работодавач, 542 компании за мерката пракса, исто толку за кредитирање на правни субјекти и само 68 фирми се јавиле за субвенционирана обука кај познат работодавач. Претставниците од бизнис секторот со кои разговараше Капитал велат дека слабата заинтересираност се должи на повеќе причини - пред се, неедуцираниот и невешт кадар кој се добива преку овие огласи и можноста

Г

компаниите по субвенционираниот период да немаат потреба од овие работници. Токму поради тоа тие сметаат дека наместо субвенционирана обука и вработување, многу поголем бенефит бизнис секторот би имал од субвенционирана доедукација на младите преку разни курсеви и програми, но и прилагодување на образованието со потребите на пазарот на труд. Миле Бошков, претседател на Здружението на работодавачи, вели дека компаниите имаат бенефит од ваквите мерки, но фали доедукација и можност за дополнителни вештини кај

младите. „Компаниите може да имаат бенефит од ваквите мерки. Наскоро би требало да се прифатат и новите измени предложени од бизнис секторот за субвенциите да бидат поголеми. Но, она на што забележуваат фирмите е дека кадарот кој го добиваат честопати е невешт, па му фали доедукација и дополнително образование. Мерките во глобала се добри, но да бидат уште подобро фали доедукацијата и можност за дополнителни вештини“, вели тој. Според него, компаниите се уште не се многу отворени кон овие мерки, а причина за тоа е финансиската состојба

www.kapital.mk

Капитал број 771/772 08.08.2014

анализа pottiknuvawe

e prie mladi

100.000 пријави од 2007 година досега пристигнале до Агенцијата за вработување во врска со програмите и субвенциите на Владата за вработување

5.847

правни објекти се отворени со програмата самовработување, од кои активни се 76% во која се наоѓаат и неможноста по субвенцираниот период да го задржат работникот на работа. „Најголемиот проблем е обврската да се задржи кандидатот на работа. Секој сака да ја искористи мерката која се нуди, но сепак компаниите не се секогаш сигурни колку можат навистина да ги задржат вака примените кадри“, вели тој. Потврда за ваквата состојба е и последната анкета на пазарот на трудот која ја направи Агенцијата за вработување врз примерок од 3.069 субјекти. Таа покажува дека фирмите со години го потенцираат недостигот на кадар со соодветно занимање и со работно искуство, како и на работници со стекнати дополнителни знаења и вештини.

Има кандидати за обука, но компаниите сакаат сами да ги бираат

Кога веќе постои субвенционирана мерка за пракса, компаниите претпочитаат сами да ги избираат кандидатите. Билјана Пеева Ѓуриќ, директор на Дирекцијата на здруженија според дејности во Стопанската комора на Македонија, ваквите владини мерки ги оценува како позитивни, особено ако се тргне од податоците на Министерството за труд, кои покажуваат дека преку проектот за

23

Иако владините мерки за поттикнување на вработеноста на младите ги оценуваат како позитивни, компаниите сепак преферираат повеќе да се субвенционира доедукацијата и специјализацијата на младите, отколку по секоја цена да вработуваат. На тој начин не само што ќе се сретнат понудата и побарувачката на пазарот, туку компаниите ќе се справат со големиот проблем кој ги мачи со години да не можат да најдат соодветен кадар за вработување и покрај големата невработеност. самовработување со кредитирање се основале и функционираат 2.084 фирми и мали бизниси. Во нив се вработени над 3.150 лица. Преку проектот кредитирање правни субјекти (микро и мали претпријатија) во 2013 година се вработиле околу 260 лица. „Тоа значи дека со овие мерки се отвараат нови бизниси, но и се намалува во одреден обем бројот на невработени. Бенефитите за компаниите се однесуваат на добивање дел од средствата за исплата на плати и за ослободување од плаќање на социјалните придонеси за одреден временски период, во зависност од програмата. Но, наша генерална оценка е дека треба да се работи на градење квалитетни обучени кадри, кои по завршувањето на образовниот процес побрзо и поефективно ќе се вклучат во производните и услужните процеси со помали трошоци за работодавачите“, вели Пеева Ѓуриќ. Таа, исто така, смета дека праксата на студентите во компаниите треба да се спроведува во текот на целата година, а не само во летниот период, како што се прави до сега. Според неа, компаниите би имале поголема корист и ако сами ги бираат кандидатите што се пријавиле за обука. „Компаниите треба да можат да обучуваат соодветни профили на кадри кои им се потребни. Со тоа се овозможува по оформувањето на образованието тие да се вработат во овие компании. За таа цел се предлага субвенционирање на практиканството, односно ослободување од плаќање персонален данок на доход на основицата од просечната плата исплатена во Македонија за вработените кои се ангажирани како ментори“, вели таа. Токму од овие причини, бизнис секторот предлага соодветно креирање на наставните планови и програми за средното образование со цел учениците да покажат поголем интерес за учење и примена на теоретското знаење во пракса. Се бара и програмите да се изготвуваат преку отворен дијалог со бизнис-заедницата. Наспроти ваквите забелешки од компаниите, од Агнецијата за вработување велат дека заинтересираноста кај невработените и кај компаниите е во постојан подем и е на задоволително ниво. „Досегашната реализација на програмите и мерките за вработување укажува на голема заинтересираност кај невработените и кај работодавачите

Миле Бошков

претседател на Здружението на работодавачи

С

амо стотина фирми ги користат овие мерки. Најголемиот проблем е обврската да се задржи кандидат на работа. Секој сака да ја искористи мерката која се нуди, но сепак компаниите не се секогаш сигурни колку можат навистина да ги задржат вака примените кадри.

Влатко Поповски

директор на Агенцијата за вработување

Д

осегашната реализација на програмите и мерките за вработување укажува на голема заинтересираност на невработените лица за вклучување во овие програми, а воедно и на самите работодавачи. Од 2007 година досега доставени се околу 100.000 пријави од невработени лица за учество во сите програми и мерки кои Агенцијата за вработување ги имплементирала. Со програмата самовработување регистрирани се 5.846 правни субјекти, од кои активни се 74%. за вклучување во овие програми, како и на целосна реализација на планираниот опфат на корисници и голем процент на нивна успешност. Од 2007 година досега доставени се околу 100.000 пријави од невработени лица за учество во сите програми и мерки кои Агенцијата за вработување ги имплементирала. Со програмата самовработување регистрирани се 5.846 правни субјекти, од кои активни се 74%“, велат оттаму.

Капитал број 771/772 08.08.2014

24

www.kapital.mk

политика

Ekonomijata ja pobedi politikata

Kraj na ideolog Ima li alternat

пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

К

рај на идеологиите, па дури и следствен крај на историјата, уште во шеесетите, односно деведесеттите години од минатиот век, прогласија Даниел Бел, односно Френсис Фукојама, како научници или како пропагатори (за последново се осомничени од противниците на неолиберализмот). Бел во збирката есеи „Крајот на идеологијата“ (објавена 1960 година) изнесе теза

дека политичките идеологии се толку исцрпени, што, барем во тогашните западни демократски општества, економијата ја поразува политиката. Теза, што по падот на Берлинскиот ѕид - симболичниот крај на биполарната поделба на светот на источен и на западен блок, би требало да важи секаде, на општа радост на човештвото, зашто според една од најцитираните дефиниции економијата е наука што проучува како општествата ги користат оскудните ресурси за да произведат добра и да ги распределат на луѓето (Пол Семјуелсон, американски нобеловец). А политиката, од друга страна, под притисок на глобализацијата бега од ограниченоста (и од непопуларноста) на јасно дефинираните идеолошки позиции, во сигурноста на таканаречениот

„голем шатор“ (или catch-all party), која се изродува во макијавелистички прагматизам (realpolitik) лишен од морални стандарди (и одговорност). И с$ ќе беше во ред ако навистина идеологиите и на нив базираната политика станеа минато, и со победата на економијата врз буништето на историјата победнички се искачеше човештвото. Проблемот не е што идеологиите како политичка база се прогласени за непотребни или штетни (и како такви се ставени во карантин), туку што таму ги испрати повторно идеологија, неолиберализмот, кој и покрај економската криза од 2008 година с$ уште е единствен релевантен генератор на идеи за политичките лидери. За да ја избегнат оваа логичка замка, бранителите на неолиберализмот се

www.kapital.mk

Капитал број 771/772 08.08.2014

политика

Крајот на идеологиите што Даниел Бел со научен авторитет го прогласи пред повеќе од половина век, се базира на тезата дека економијата ја победила политиката. И с$ ќе беше во ред ако навистина идеологиите и на нив базираната политика станеа минато, а со победата на економијата врз буништето на историјата победнички се издигнеше човештвото. Проблемот не е што идеологиите како политичка база се прогласени за непотребни или штетни (и како такви се ставени во карантин), туку што таму ги испрати повторно идеологија, која и покрај економската криза од 2008 година с$ уште е единствен релевантен генератор на идеи за политичките лидери

giite. ativa?

повикуваат на либералните мислители (како големиот британски филозоф, Карл Попер), кои поимот идеологија го врзуваат само за затворените, тоталитарни општества, тврдејќи дека „отворените општества не поддржуваат едно-единствено гледиште за тоа што е „вистина“ (Попер). Истите авторитети идеологијата ја сметаат за затворен, нетолерантен систем на уверувања и идеи, кој претендира да ја монополизира вистината и одбива да влезе во дијалог со спротиставените позиции. И во оваа дефиниција нема ништо спорно, но повторно, што е ако не идеологија и форсирање на едноединствено гледиште заговарањето на слепа верба во „невидливата рака“ на пазарот кој неолибералите го сметаат за единствен критериум за вистина?

25

Како „одникаде“ да се појави светската економска криза во која банкротираат или се во должничка криза и моќни држави, невработеноста расте заедно со социјалната несигурност која води до насилни нереди дури и во метрополите кај кои најблаго одекна пукањето на „меурот“. Гледано од дистанцата на некој што не е приврзаник на одредена идеологија, како идеолошко може да се опише мислењето кое не се заснова на вистината, туку на интересите на актерите. Во демократија тоа би значело интерес на мнозинството, но ако владејачкиот неолиберализам е идеологија, тогаш (според погоре изнесеното) неговите цели се во спортивност со општиот интерес. Особено што неолиберализмот не е

избор на народот, кој за него не слуша во изборните кампањи, зашто системот кој вредностите ги одредува на (слободен) пазар тврди дека не е идеологија. А во меѓувреме религиозно се придржува и ја наметнува својата догма дека државата е проблем, а пазарот решение. Ако некогаш колективната идентификација се изведуваше во локализирани услови (повозрасните се сеќаваат на (под)затворената СФРЈ кадешто не беше тешко да се биде конкурентен во колектив чија „материјална“ база за среќа можеше да биде стандардот доволен да се купат два-три производи, како „Монтка“, „Петсто-кец“, во најтежок случај „Волксваген Голф“), денес, во време на целосна глобализација, желбата за припаѓање е посилна од кога и да е, и истовремено најтешка за задоволување, зашто критериум е светот. Во отсуство на масовни идеологии што би можеле да понудат историска трансцеденција (на пример, во христијанството прифаќањето на сиромаштијата и на останатите „несреќи“ има есхатолошко - рајско покритие) критериумот што за успех бара шопинг-потентност, односно смислата на индивидуалниот човечки живот ја мери според можноста за задоволување на хедонистичко/утилитарните потреби, е тешко да се исполни. Со експлоатирање на расположливите ресурси мора постојано да се создаваат доволно услови за ваква среќа, за да се избегне опасноста кај поединецот да зацврсне нагонот за спротиставување на системот. А тоа е тешко изводливо во ситуација кога единствена кочница

Капитал број 771/772 08.08.2014

26

www.kapital.mk

политика Ферид Мухиќ

Александар Станковски

истината е дека не може В да стане збор за крај на иделогиите, туку дека

после крахот на неолиберализмот И Западот тешко дека ќе се врати на некоја поцврста идеологија - иако

филозоф:

неолиберализмот сака да испрати порака оти треба да завршат другите идеологии, да се шири пазарот, да се црпи профит од целиот свет, за што инспирацијата е идеолошка. Глобализацијата не е процес, таа е проект, идеолошки осмислен, исто како што неолиберализмот е идеолошка подлога за капитализмот.

за алчноста на малубројните кај кои се концентрирани економските мегапотенцијали е свеста (таму кај што воопшто ја има) дека притисокот само за нив да работи „невидливата рака“ на пазарот го дестабилизира целиот систем загрозувајќи ја социјалната рамка (растот зависи од потентноста на потрошувачите, чија маса ја прави средната класа) во која единствено е можно да продолжи играта. Неолиберализмот се продава како идеологија на безидеолошкото - на местото на метафизиката и на есхатолошките перспективи на историјата се става слободниот пазар, а

уметник:

американскиот неолиберализам ја предизвика кризата која сега мора да се преживее, а за европскиот хуман либерализам нема пари со примерот на Украина се виде дека тој е неиздржливо прескап за Европа. Денешната ситуација може да води кон некаква синтеза, еклектицизам базиран на различни идеолошки бекграунди, со што би се пополнил идеолошки испразнетиот простор.

овој недостаток на идеологија чиј фокус на интерес ќе биде човекот, односно јавниот интерес, прави политичките водства, особено во транзициските земји, себе си да се доживуваат како корпорации. Кога вистинскиот јавен интерес се супституира со напорот на милиони поединци да ги остварат своите лични интереси (хедонистичко/ утилитарни), тогаш, заклучуваат политичарите, да се прават жртви во име на јавниот интерес е взалудно. Конечното прашање што го поставува општото (светско) незадоволство е постои ли излез од неолибералистичкиот, незаузден

капитализам? Аналитичарите од најразлична провениенција правец во кој може да се развиваат работите гледаат во менувањето на неолибералниот модел на глобализација, односно во алтерглобалистичкото движење кое бара глобализација со човечки лик. На тезата за крајот на идеологиите & се спротиставуваат очекувањата дека луѓето во религијата, односно во религиозната припадност ќе побараат “материјал” за да ја пополнат празнината настаната од губењето на идеолошки претпоставениот колектив (поради падот на социјализмот, на пример), или во автентичното

www.kapital.mk

Капитал број 771/772 08.08.2014

политика практикување на верата (во посуштинските случаи) ќе бараат задоволување на идентитетски потреби од непотрошувачка природа. Третата варијанта е на неолиберализмот да му се случи внатрешен колапс или отфрлање од страна на поданиците кои допрва ќе сфатат дека тоа се и што тоа значи - не е кобење, но тешко дека тој ќе преживее ако приреди уште една глобална криза. „Капитал“ за потребите на овој текст побара познати македонски интелектуалци со нас да ги поделат своите размислувања на темата. Професорот и филозоф, Ферид Мухиќ, смета дека крајот на идеологиите не е процес, туку проект, односно заговор на неолибералната идеологија која победи во идеолошката војна, а за да се обезбеди од нови конкуренти избегнува да се декларира (како идеологија) во ерата што самата ја прогласи за постидеолошка. „Некои идеологии пропаднаа зашто „бодеа очи“ - беа премногу успешни. Социјализмот направи неверојатни успеси - Советскиот Сојуз од 1918 до 1991 година опстануваше, и тоа без потребните капацитети, зашто луѓето веруваа во идеологијата. СССР беше поткопан идеолошки - неолиберализмот имаше поголеми капацитети за да победи во идеолошката војна чии меѓници се поставени со „Крајот на идеологијата“ (1960) на Даниел Бел, потоа „Крајот на историјата и

последниот човек“ (1992) на Френсис Фукујама, базирана на неговиот есеј „Крајот на историјата“ (1989), и „Судирот на цивилизациите“ (1996) на Семјуел Хантингтон. Авторите, како службеници на Стејт Департментот, ја постигнаа целта, испратија порака чија суштина е: сите престанете да барате - ние го најдовме неолиберализмот. Во овој контекст под судир на цивилизациите се подразбира како исламскиот свет со милијарда и 800 милиони луѓе да се претвори во пазар што ќе го купува тоа што сакаат САД и идеолошките сојузници. Вистината е дека не може да стане збор за крај на иделогиите, туку дека се сака да се испрати порака оти треба да завршат другите идеологии, да се шири пазарот, да се црпи профит од целиот свет, за што инспирацијата е идеолошка. Глобализацијата не е процес, таа е проект, идеолошки осмислен, исто како што неолиберализмот е идеолошка подлога за капитализмот. Пропагандата е дотолку успешна што Интернетот кој се продава како отворање на просторот, значи еднонасочно влијание - ние само примаме (луѓето од овој дел на светот, н.з.) ; на потсвесно ниво дресурата направила кога некој од англиското јазично подрачје само ќе овори уста, да звучи пософистицирано од некој што не зборува англиски, а кажува нешто навистина паметно“, изјави Мухиќ за „Капитал“. Уметникот Александар Станковски смета

27

дека крахот на неолиберализмот нема да го натера „моќниот“ Запад да се откаже од системот кој како наводно идеолошки неутрален најлесно се инсталира секаде кадешто допрва се гради демократија. „Уште во осумдесеттите години, пропаѓањето на идејата за модерната, и воспоставувањето на постмодерната, одрази состојба - не правец, не идеолошка позиција. Но, тоа значеше дека неминовно ќе дојде крајот и на идеологиите, што ќе донесе хаотична состојба, дезориентација на човекот во однос на вредностите кои бил научен да му бидат идеолошки претпоставени. Денешната ситуација може да води кон некаква синтеза, еклектицизам базиран на различни идеолошки бекграунди, со што би се пополнил (идеолошки) испразнетиот простор. И после крахот на неолиберализмот Западот тешко дека ќе се врати на некоја поцврста идеологија - иако американскиот неолиберализам ја предизвика кризата која сега мора да се преживее, а за европскиот хуман либерализам нема пари - со примерот на Украина се виде дека тој е неиздржливо прескап за Европа. Од друга страна, има примери на неоколонијални општества кои успеваат да просперираат, зашто, на пример, во контекст на претходното, потрошувачките навики, односно нескромните барања на еден Европјанин, прават тој „да чини“ колку стотина Кинези“, смета Станковски.

Капитал број 771/772 08.08.2014

28

www.kapital.mk

медиуми

Kako funkcionira amerikanskiot

Novinarstvoto n samo doa\a vreme vistinskite ist пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

A

ко првиот амандман значи нешто, тоа е дека државата не смее да му кажува на граѓанинот кој седи во својот дом какви книги да чита, каква телевизија да гледа и како да размислува“. Со овие зборови поранешниот судија во Врховниот Суд на Соединетите Американски Држави Тургуд Маршал го има опишано првиот амандман на американскиот Устав, според којшто се гарантира човековата слобода на говор, на религија и слободата на печатот. Не мора да сте новинар, за уште при првата посета на САД токму слободата да биде зборот којшто ќе ви помине

низ глава. Оваа држава и пред се ова општество едноставно почива врз слободи. Далеку од САД, ова можеби и изгледа како клише, но само неколку посети на американски медиуми, неколку разговори со американски функционери (актуелни и поранешни) и неколку предавања од професорите на врвните американски универзитети се доволни за да сфатите дека тука слободата има највисоко место на хиерахријата на вредности и дека ниту еден американски интелектуалец нема да прифати да му биде наметнато мислење или став сосила. „Капитал“ имаше можност да престојува речиси цел месец низ повеќе американски градови (Вашингтон, Денвер, Сан Франциско и Сиетл) и низ сите нив преку обуките за истражувачко новинарство да се запознае со аспектите коишто го сместуваат американското новинарство меѓу водечките во светот. Каква е иднината на медиумскиот бизнис? Што со финансиската криза којашто ги

тресе и најголемите светски медиумски организации? Има ли печатот иднина? Дали радиото навистина е мртво? Како социјалните мрежи го менуваат поимот за новинарство во овие денови? На сите овие прашања „Капитал“ разговараше со главни уредници на највлијателните американски весници, професори по новинарство и колеги од САД, но и од сите останати континети, на образовната програма финансирана од Стејт Департментот за „ѕвезди во подем“ во новинарството низ светот.

Нема политички, но и тоа како има притисок од бизнисот „Ако Владата одлучи што треба медиумот да објави, тоа е цензура! Ако медиумот одлучи, тоа е уредувачка политика. Се додека владата ги држи настрана рацете од уредниците, можеме да зборуваме за уредувачка. Се друго е владина политика“. Вака поранешниот главен уредник на „Сиетл Тајмс“ Мајк Фенчер ја дефинира разликата помеѓу она што е слободна мисла на медиумот и она што е наметнат

www.kapital.mk

Капитал број 771/772 08.08.2014

медиуми

t novinarski biznis?

ne umira, meto na tra@uva^i! став од некаде погоре главно од владините центри на моќ. Со г. Фенчер разговаравме во Сиетл, на состанок на којшто токму главната тема ни беше слободата на говор. Заедно со него беа и многу други новинари од овој град, претставници на невладини организации и професори. Што значи независно, а што професионално новинарство, го прашуваме г. Фенчер, а тој го одговара: „Независно новинарство практикуваат само фриленсерите. Да не се залажуваме дека вработен во медиумска корпорација може да сонува за независност. Независноста е поврзана секогаш со финансиите и изворите на приходи. Она што загрижува е кога условно речено „зависните новинари“ стануваат и непрофесионални, па ставот на редакциите којшто го презентираат го презентираат преку класична пропаганда. Светските стандарди на пишување едноставно мора да се почитуваат и тука нема компромис без разлика дали сте финансиски зависен или самостоен новинар“ вели тој. Во Вашингтон на оваа тема разговаравме

со еден од најпознатите американски истражувачки новинари, легендата на американското современо новинарство Чарлс Луис, којшто после успешната кариера во „Вашингтон пост“, се одлучува да основа еден сопствен проект – го формира „Центарот за јавен интегритет“, што е новинарска организација која се занимава исклучиво со истражувачко новинарство и објавува случаи на корупција и криминал низ светот. Луис е познат и како одличен автор, а неговата книга „Орвел се превртува во гроб“ од 2005-та стана бест-селер во рекордно време. Оваа година тој ја објави својата нова книга „935 лаги – Иднината на вистината и падот на американскиот морален интегритет“ којашто ја промовираше токму додека ние бевме таму. Луис, од кого навистина многу може да се научи ги посочува проблемите во американскиот „новинарски рај“. Од него, но и воопшто буквално од сите наши соговорници во САД можевме да заклучиме дека нашите американски колеги тешко успеваат да сфатат што е

29

„Капитал“ имаше можност да престојува речиси цел месец низ повеќе американски градови (Вашингтон, Денвер, Сан Франциско и Сиетл) и низ сите нив преку обуките за истражувачко новинарство да се запознае со аспектите коишто го сместуваат американското новинарство меѓу водечките во светот. Каква е иднината на медиумскиот бизнис? Што со финансиската криза којашто ги тресе и најголемите светски медиумски организации? Има ли печатот иднина? Дали радиото навистина е мртво? Како социјалните мрежи го менуваат поимот за новинарство во овие денови? На сите овие прашања „Капитал“ разговараше со главни уредници на највлијателните американски весници, професори по новинарство и колеги од САД, но и од сите останати континети, на образовната програма финансирана од Стејт Департментот за „ѕвезди во подем“ во новинарството низ светот.

тоа политички притисок. Во држава во која има две главни партии и медиуми со строго дефинирана уредувачка политика, новинарите ретко или никогаш не се соочуваат со повици од партија, со закани од политички функционери, а најмалку со тужби. „Не, не... Сигурно не станува збор за политички притисок од тој тип којшто се забележува во некои други земји. Но, не заборавајте ова е капитализам. Притисокот којшто нашите новинари го трпат е економски и пред се доаѓа од финансиерите. Доаѓа не од партиите, туку од големите бизниси, компании кои даваат пари за реклами, фирми... Притисокот е ист, можеби изворот е различен. Иако секако, се случува, особено кога има кампања да има и политички притисоци.“ вели тој.

Не доаѓа крај, туку рај за истражувачкото новинарство

Интересно е што Луис отвора и една нова димензија - за состојбата со истражувачкото новинарство во светот и неговата иднина, виза ви ваквите притисоци, но пред се и виза ви падот на квалитетот на медиумските производи: „Без разлика во која држава сте, сведочиме за еден општ пад на новинарските стандарди. Текстови напишани без душа, без никаква содржина, слепо копирање, брзи и неточни информации, небитни вести и сензационализам, се тоа на сметка на

Капитал број 771/772 08.08.2014

30

www.kapital.mk

медиуми

Мајк Фенчер

пензиониран главен уредник на Seattle Times

А

ко Владата одлучи што треба медиумот да објави, тоа е цензура! Ако медиумот одлучи, тоа е уредувачка политика. Се додека владата ги држи настрана рацете од уредниците, можеме да зборуваме за уредувачка. Се друго е владина политика.

Чарлс Луис новинар, автор, истражувач

С

ведочиме за еден општ пад на новинарските стандарди. Текстови напишани без душа, без никаква содржина, слепо копирање, брзи и неточни информации, небитни вести и сензационализам, се тоа на сметка на објективното информирања за она што е навистина важно. Скептик сум. Не знам како оваа ситуација ќе се развива. Но факт е дека се повеќе се удира по она што е вистинско новинарство и информирање. Истражувачки стории се помалку, редакциите се кратат, платите исто така. Ова стана „фаст-фуд“ бизнис. Нула квалитет и голем квантитет на небитни информации.

Кип Воткинс

професор по новинарство на - во Денвер

П

а 50 години сите го умираат радиото,од кога се појави телевизијата. Погледнете дали радиото е мртво? Не е. Нема теорија да пропадне печатот. Секогаш ќе има луѓе кои сакаат квалитетно четиво и тоа во хард копи верзија. Има убавина во тоа. Секогаш ќе има луѓе кои нема да сакаат да голтаат евтини, брзи и кратки информации само од интернет. Ќе бараат анализа, коментар, истражувачка сторија. Нив да им се обраќате.

Новинарство со ефект – кога има злосторство има и казна

Во Вашингтон е сместен најголемиот новинарски музеј на светот – легендарни насловни страници, телевизиски студија, историска и модерна новинарска опрема, познати мисли за новинарството, исечоци од книги – сето ова на едно место

Она што е импресивно во американското новинарство и покрај сите негови проблеми е ефектот којшто го предизвикува во општеството. Сите новинари велат дека аферата „Вотергејт“ којашто резултираше со пад на претседателот Никсон е пресврт во истражувачкото новинарство. Од тогаш па се до денеска милион се примерите во којшто после објавена сторија во медиум за корупција или скандал во работата на даден функционер имало сериозни импликации врз неговата понатамошна кариера. Тој или бидува сменет од функцијата, или не добива следен мандат (гласачите го казнуваат) или оди во затвор доколку се докаже дека сторил и кривично дело (најчесто злоупотреба на државните пари за лични или партиски цели). Така, во Денвер на состанок со една невладина организација „Етик Вач“ којашто работи на сузбивање на корупцијата, ни беше презентиран еден ваков случај. Функционер од Денвер на крај на годината имал 12 илајди долари вишок во касата и му наредил на сметководителот да му напише чек на негово лично име, што значи 12 илјади долари потрошил за лични цели. Следната година на истиот гувернер му останале 900 долари повеќе во касата и со тие пари тој купил авионски билет за да присуствува на конференција на Републиканската партија (чијшто член бил) во Њујорк. Значи ги потрошил за партиски цели. Се на се – проневерил околу 13 илјади долари. Организацијата „Етик Вач“ го отвора случајот и според законот истиот го разгледува комисија од 5 члена. Двајца републиканци, двајца демократи и еден независен член. „Што мислите како гласаа?“ не прашува Пег Перл, претседател Организацијата. „Три спрема два дека е виновен“ велиме како од пушка сите. „Не, пет спрема нула и тој мораше да одговара“ вели таа и на сите ни станува јасно дека вистинската вредност на овој систем е тоа што законот е над се и над секого, а правдата далеку од селективна. Во вакви услови, Перл вели, лесно им е на новинарите: „Тие соработуваат со нас, ни даваат и ние ним им даваме информации, до информациите лесно се стасува оти има закон за слободен пристап до нив. Се е јавно, а особено е јавно секое трошење на народните пари. Затоа и не може да има тужби за новинарите. Тие имаат документи. Ако некоја институција не сака да даде документи, Судот ќе и нареди и крај – мора да ги даде“ вели таа.

www.kapital.mk

Капитал број 771/772 08.08.2014

медиуми Националното јавно радио (НПР) е доказ дека овој медиум во САД не само што не е мртов, туку станува и се попопуларен. Додека телевизиите се повеќе фокусирани кон „ентертејмент“ дури и во нивната информативна програма, радиото се наметнува како медиум за сериозните граѓани. Огромни редакции, милиони и милиони слушатели и цела екипа специјализирана за истражувачко новинарство. Ова е зградата во Вашингтон во главното седиште. Ниту еден друг медиум во САД нема толку импресивни канцеларии и услови за работа. За жал, никакво фотографирање во зградата внатре не е дозволено објективното информирања за она што е навистина важно. Скептик сум. Не знам како оваа ситуација ќе се развива. Но факт е дека се повеќе се удира по она што е вистинско новинарство и информирање. Истражувачки стории се помалку, редакциите се кратат, платите исто така. Ова стана „фаст-фуд“ бизнис. Нула квалитет и голем квантитет на небитни информации“ вели тој. Уредникот на „Денвер пост“ за истражувачко новинарство Грег Грифин вели дека и неговата редакција се

специјален прилог

соочува со овој проблем: „Да, околу 100 колеги од мојот медиум во последните години изгубија работа. Едноставно се кратат трошоци. Тоа не може да не се одрази на квалитетот на работа. Во Денвер, освен „Денвер Пост“ до пред три години имаше уште еден весник „Колорадо“, но тие не издржаа под притисокот на кризата и пропаднаа. Нивната пропаст многу лично ја доживеавме и ние. Тие ни беа конкуренција, но и поттик. Мислам дека кога тие постоеја и ние бевме подобри.

12

СЕПТЕМВРИ 2014

31

Новинарството е мрежа, не можеш да си добар ако си изолиран“ вели тој. Но, за разлика од овие песимистички согледувања, долгогодишниот професор по новинарство на Метрополитен Стејт Универзитет во Денвер, Кип Воткинс има сосема друга теорија. Тој е согласен дека ова се тешки времиња за новинарството, но дека токму во црнила се гледа и најголемата светлина: „Не се согласувам дека иднината е мрачна. Ова е најдобро време да се биде истражувачки новинар. Затоа што тоа е реткост. А се што е ретко е богатство само по себе. Во ова море на неквалитет, ваше е да се наметнете. Токму сега се петте минути за секој добар медиум. Сега лесно ќе ве препознаат“ вели тој. На прашањето дали има иднина во бизнисот со печатено новинарство и дали воопшто на весниците им се заканува крај со се поактуелните социјални медиуми и интернетот, тој презентира една интересна паралела: „Никако. Па 50 години сите го умираат радиото,од кога се појави телевизијата. Погледнете дали радиото е мртво? Не е. Нема теорија да пропадне печатот. Секогаш ќе има луѓе кои сакаат квалитетно четиво и тоа во хард копи верзија. Има убавина во тоа. Секогаш ќе има луѓе кои нема да сакаат да голтаат евтини, брзи и кратки информации само од интернет. Ќе бараат анализа, коментар, истражувачка сторија. Нив да им се обраќате“ вели тој.

НОВИ m

2

“КАПИТАЛ“ ГИ АНАЛИЗИРА АКТУЕЛНИТЕ СОСТОЈБИ ПАЗАРОТ НА НЕДВИЖНОСТИ И ДАВА ПРОЕКЦИЈА ЗА НЕГОВИОТ РАЗВОЈ ДО КРАЈОТ НА ГОДИНАТА:  Капитал детално разработува кои се сценаријата за идниот развој на пазарот на станови: натамошен пад на цените, зголемување на станбеното кредитирање или пад на градежните активности?  Цените на становите паѓаат. До кое ниво се спремни да се спуштат инвеститорите за да продадат? Како моментално се движат цените на новите станови во Скопје и другите поголеми градови?  Какви “финти“ воведуваат инвеститорите за да продадат стан повеќе – од гратис патување до можност за заработка?!

 Станбеното кредитирање расте. Банките се повеќе внимание посветуваат на олеснување на условите и трошоците за одобрување станбени кредити. Колку порасна кредитирањето од почетокот на годината? Какви се проекциите на банкарите – ќе паѓаат ли и колку каматните стапки?  Цените на недвижностите паѓаат и во целиот регион. На кое ниво се цените на метар квадратен во балканските метрополи?

Повеќе информации во врска со прилогот и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-маил marketing@kapital.com.mk или на телефонскиот број 02 3298 110

Пазарот на недвижности, особено во Скопје, доживува максимална заситеност. На секој чекор никнуваат станбено-деловни згради, стратегиите за продажба на нови квадратни метри добиваат нова, досега невидена димензија, цените исто така се лизгаат надолу.... ЛИЦA ЗА КОНТАКТ: БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ САЊА САВОВСКА НИКОЛА ШАЛВАРИНОВ

Капитал број 771/772 08.08.2014

32

www.kapital.mk

Интервју

Vesna Horvatovi] директор на Бирото за развој на образованието

So Kembrix programite u^enicite ]e bidat na vistinski pat da stanat nau^nici! За воведување на Кембриџ програмата, за очекувањата од неа, за екстерното тестирање, грешките во учебниците и актуелноста на приватното образование „Капитал“ разговараше со директорката на Бирото за развој на образованието, Весна Хорватовиќ.

пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

В

Фотоархива на Капитал

оведувањето на Кембриџ програмата во основните училишта станува се поактуелна тема во Македонија, особено откако почна на големо да се забележува на квалитетот кои го даваат сегашните програми, како и на рангирањето на нашите ученици на светските листи за образование. Што точно значи оваа програма и какви ефекти ќе донесе „Капитал“ ја праша директорката на Бирото за развој на образованието, Весна Хорватовиќ.

XX Во последно време многу се зборува за најавата за воведување нови програми во основното образование, по примерот на Кембриџ. За што точно станува збор? Со оглед на тоа што во декември 2012 година беа објавени резултатите од меѓународното истражување TIMSS 2011, кои покажаа дека македонските ученици не се најдобро пласирани според знаењата поврзани со математика и природните науки во споредба со учениците од други земји, Владата го задолжи Бирото за развој на образованието, врз основа на потребата од стекнување меѓународно споредливи знаења на учениците во Македонија, да контактира со Меѓународниот центар за наставни програми за основно образование (Cambridge International Examination) и да започне со преземање и адаптирање на наставните програми по математика и природни науки, и

www.kapital.mk

Капитал број 771/772 08.08.2014

Интервју

тоа согласно развојните периоди во основното образование (I-III, IV-VI, VII-IX одделение).

XX Зошто токму Кембриџ програмите? Меѓународниот центар за наставни програми за основно образование (Cambridge International Examination) е еден од водечките центри за изработка на наставни програми и за изготвување тестови за следење на постигнувањата на учениците. Нивните програми и пружањето образовни услуги се реализираат во над 80 земји во светот. Новите наставни програми овозможуваат одлична основа за натамошните фази од образованието на учениците и нудат постојан развој, следејќи ги најдобрите образовни системи во светот. Главните карактеристики на адаптираните наставни програми по предметите математика и природни науки се, прво, спирална наставна програма – учениците

учат одредена тема, но подоцна во наставата се навраќаат на истата и повторно ја изучуваат на повисоко ниво и во поинаков контекст. На ваков начин им се овозможува да го консолидираат и градат знаењето што го научиле. Второ, научни истражувања, чија цел е да се насочат учениците на вистинскиот пат за да станат идни научници. Програмите вклучуваат истражувања кои ги охрабруваат учениците да поставуваат прашања и самите да доаѓаат до одговори преку поддршката од наставниците. Ова е докажан метод со кој часовите по математика и природни науки стануваат интересни за учениците, а сознанијата остануваат научени. Исто така, наставните програми им овозможуваат на учениците да развијат критичко мислење, да размислуваат и да ги користат доказите. Трето, решавање на проблеми - учениците многу лесно ќе научат дека математиката и природните науки се важни и ќе им помогнат во решавање на проблемите во секојдневниот живот.

XX Најавите се дека овие Кембриџ програми ќе се воведуваат пред се во основните училишта. Се размислува ли за нивно приспособување и за средните училишта? Наставните програми ќе се воведуваат сукцесивно. Оваа година започнуваме со програмите од прво до третто одделение, следната од четврто до шесто одделение, па од седмо до деветто. Значи, по три години ќе се воведат нови наставни програми и во средните училишта. Но, тоа не значи дека ние до тогаш нема да работиме на секој можен начин, преку обука на наставниците, инсистирање на активни методи во наставата и користење на ИКТ за да го подобриме квалитетот на наставата и во средните училишта, без разлика дали ќе работат по програми на Кембриџ или по постојните програми.

XX Помина уште едно екстерно тестирање. Се чини, се уште постои општо незадоволство и кај учениците и кај родителите од ваквото тестирање. Која е навистина целта на ова тестирање и кои се ефектите од досега спроведените? Можеме слободно да констатираме дека екстерното тестирање полека, но сигурно си го наоѓа своето место во нашиот образовен систем. Навистина се соочувавме со многу тешкотии, реакции, предизвици во начинот и подготвувањето на прашањата, начинот на спроведување, работата со наставниците, учениците, родителите, но, сепак, по две години спроведување постепено се надминауваат сите отворени прашања и дилеми. Иако честопати се прикажуваше дека целта на тестирањето е да се казнат наставниците, сепак нашата цел е, пред се, да се овозможи поголема објективност во оценувањето, да се заокружат стекнатите знаења на крајот на учебната година. Наставниците да можат да согледаат какви резултати постигнале со учениците, каде тие се најдобри, каде имаат пропусти за да

33

може да ја планираат подбро работата во следната учебна година. Учениците, пак, да си ја споредат оценката од наставникот и оценката од екстерното и тие да бидат задоволни од постигнатите резултати. Секаде каде што ќе се појават проблем и големи отстапки во оценувањето на наставниците, Бирото за развој на образованието ќе работи со тие наставници и ќе им пружа стручна помош за да ја подобрат својата работа.

XX Дали се размислува за унапредување и подобрување на тестовите со оглед на тоа дека во јавноста беа посочени неколку нелогични примери и прашања од самите тестови? Со оглед на тоа што за првпат во нашата државава се подготвуваа толку тестови и прашања, се разбира постои можност за грешка. Но, затоа беше и одлуката на министерот за образование и наука да се објават прашањата. Така, сите заинтерсирани, наставници, родители, ученици, стручната јавност имаа можност да ги прочитаат, разгледаат и да дадат забелешки. Ве уверувам дека креаторите на прашањата ги разгледуваа сите пристигнати забелешки и реагираа пред почетокот на тестирањето. Претстои повторно пречистување на базата на прашања и секаде каде што е потребно ќе бидат подобрени.

XX Дали екстерното тестирање се спроведува и важи и за приватните школи? Приватните училишта се одобруваат и верификуваат согласно закон. Така, во одреден дел тие следат и треба да исполнуваат одредени стандарди што ги пропишува државата и според програмата по која се одобрени, но, во голем дел тие имаат слобода да ја креираат својата програма. Доколку изразат подготвеност, тие може да бидат вклучени во процесот на екстерно проверување на постигнувањата на учениците, како што самите се приклучија кон полагањето државна матура.

XX Во последно време се чини станува тренд отворањето приватни градинки, школи... Кои критериуми важат за овие школи, по каква програма тие предаваат, под каков мониторинг се? Како што ви спомнав, со Законот за заштита на децата, Законот за средно образование и со други акти се пропишуваат условите за основање приватни образовани институции, градинки, средни уичилишта итн. Тие, согласно овие закони, исто како и јавните училишта се под надзор на Државниот просветен инспекторат. Може да побараат стручна и советодавна помош и од Бирото за развој на образованието. Ние сме подготвени во секој момент да им помогнеме и да соработуваме со нив.

XX Шоследните неколку години се посочуваше на бројни грешки во учебниците. Кој ја контролира изработката на учебниците и што се прави за да се надминат ваквите грешки? Процесот на подготовка, изработка и

Капитал број 771/772 08.08.2014

34

www.kapital.mk

Интервју

одобрување на учебници е регулиран со Законот за учебници во основните и средните училишта. Целата процедура ја води Педагошката служба. Накратко, авторите конкурираат со ракописи, рецензентски комисии (кои самите се пријавуваат на конкурс), составени од наставници од основните, средните училишта и факултетите, ги рецензираат и даваат предлог за нивно одобрување од министерот. Доколку има грешки и тие се посочат аргументирано до министерот и до Педагошката служба, постои законска можност да се формира комисија која ќе ги преиспита и ќе даде мислење до министерот за корегирање или повлекување на учебник. Со оглед на тоа што во интерес на сите е да имаме квалитетни учебници, добро е секоја грешка да биде посочена и аргументирана за да можат надлежните служби да постапат по нив.

XX За програмите во училиштата постојат разни учебници од различни автори. Различни училишта консултираат литература од различни автори. Колку е добро ова и дали можеби се размислува за унифицирање на учебниците за сите школи? Во различни земји постојат различни искуства и решенија во однос на користење на литературата и учебниците (од целосна либерализација до централизирање на одлуката за користење учебник). Кај нас, според Законот, министерот може да одобри за иста наставна програма до два учебника. Тие не се разликуваат по целите и содржините, бидејќи се работени согласно иста наставна програма, туку по методологијата, начинот на презентирање на содржините и сл. Битно е наставникот да ја следи наставната програма и да ги постигнува очекуваните резултати од таа програма. Кој учебник ќе го користи (се разбира одобрен од министерот за образование и наука) не претставува никаков проблем. Во однос на користењето дополнителната литература, можеби мислите за работните тетратки и друга литература што им се нуди на децата. Тука сме категорично против да се нудат на продажба на децата дополнителни тетратки, материјали и сл, кои родителот треба да ги плати. Така се руши идејата за бесплатни учебници и родителите се изложуваат на дополнителни трошоци. Затоа во Законот е предвидено доколку авторот смета дека е потребна и работна тетратка или друг пропратен

материјал за учениците, треба да го понуди во прилог на учебникот. Инаку, наставниците во текот на својата работа, за свое лично усовршување, како и во работата со учениците можат да користат одобрена литература од Министерството за образование и наука, како и секоја друга литература што сметаат дека ќе ги подбри наставата и учењето (се разбира почитувајќи ги законите за авторски права, за основно и за средно образование).

XX Неколку години наназад школите беа опремени со компјутери, лап топи и таблети. Колку програмата што се учи може да се спроведува преку овие гаџети и кои се придобивките од нив? Секоја наставна програма треба да се реализира и со користење дигатилни содржини, презентации, филмови итн. Тоа е наведено и во законите за основно и средно образование. Во денешно време користењето на информатичката технологија е императив без кој не може да се замисли совремната настава во 21 век. Придобивката е активна и современа настава, со активно вклучување на учениците, добивање и користење најнови информации. Денес, без користење на ИКТ во наставата не може да го задржите вниманието на учениците на часовите, ниту да побудите

интерес да ја следат наставата.

XX Бизнис секторот се почесто се жали на недостигот на соодветен кадар на пазарот на труд. Дали во Бирото за образование размислувате за реформи во образовниот систем и за какви реформи може да стане збор? Бирото за развој на образованието е надлежно главно за општообразовните предмети, но и во нив, следејќи ги современите трендови во образованието, како и документите на Европската унија кои ги даваат насоките за развој на образованието, вградуваме елементи на иновации и претприемништво уште од најрана возраст. Главно, за стручното образование е надлежн Центарот за средно стручно образование и обука.

XX Кои се следните цели на Бирото за развој на образованието? Бирото има една цел, а тоа е да работи постојано на подобрување на квалитетот на образованието на младите генерации во нашата земја. А нашите активности се најразлични, согласно законот и надлежностите, како и генералните политики и програми на Владата и Министерството за образование и наука. Проектите на кои работиме може да се следат од нашите извештаи и годишни програми за работа на нашата веб страница.

специјален прилог

5

СЕПТЕМВРИ 2014

Телефонот повеќе не е средство само за разговарање и гласовна комуникација. Телефоните денеска, особено паметните кои доминираат и на македонскиот пазар, користат и како средство за плаќање, уред за проверка на банкарските сметки и трансакции, преку нив проверуваме временска прогноза, контролираме што гледаат децата на својот компјутер, тие се местото од каде го планираме и резервираме годишниот одмор или патување... Телефонот во рацете на модерниот корисник е неговата совршена “секретарка“!

МОБИЛЕН СВЕТ

КАПИТАЛ ВО ОВА ИЗДАНИЕ НА СПЕЦИЈАЛНИОТ ПРИЛОГ “МОБИЛЕН СВЕТ” ВЕ ДОНЕСУВА:  Преглед на најновите можности, услуги и апликации кои ги нудат компаниите, банките, осигурителите и телеком операторите на македонските корисници на паметни телефони!  Водич – знаете ли што се можете да направите со својот мобилен телефон? Кои апликации можат да ви го олеснат животот и да Ви заштедат многу време, па и пари? Што е најново во мобилниот свет?  Најголеми клиенти на македонските ИТ компании во последно време им се банките. Ги прашуваме банките какви нови услуги воведуваат за своите корисници, особено за бизнис корисниците, а ИТ компаниите за тоа кои се следните новитети кои ги “крчкаат“ за во иднина?

Повеќе информации во врска со прилогот и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-маил marketing@kapital.com.mk или на телефонскиот број 02 3298 110.

 Мобилно плаќање, е-трансакции, е-книги, административни услуги за кои веќе нема потреба да одите на шалтер... се дел од мобилните услуги кои секојдневно се усовршуваат..  Кои се светските новитети во мобилните услуги?

ЛИЦA ЗА КОНТАКТ: БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ САЊА САВОВСКА НИКОЛА ШАЛВАРИНОВ

Капитал број 771/772 08.08.2014

36

www.kapital.mk

балкан бизнис и политика

i Rusk rom a p z a G ezem na I ja pr a tsk a v r h

Rusite ja prezemaat energetikata na Balk

У

нгарската компанија МОЛ дефинитивно одлучи да го продаде својот удел во хрватската нафтена компанија Ина, а единствени заинтересирани купувачи се Русите, односно Газпром, неофицијално објавува хрватскиот весник Нови лист. Првиот човек на Газпром, Алексеј Милер, неодамна беше во Загреб кај премиерот Зоран Милановиќ и кај претседателот Иво Јосповиќ, токму поради оваа намера. Русите ги интересира и истражувањето и експлоатацијата на нафта и гас на хрватското копно, но најмногу се заинтересирани за сопствеништво над Ина. МОЛ е дефинитивно подготвен да ги продаде своите 49% акции во Ина, а Газпром, односно неговиот Газпром нефт му одговара како купувач затоа што е подготвен дел од цената да му ја плати на МОЛ предавајќи му некои други нафтени и гасни полиња. МОЛ уште на крајот од минатата година на берзата во Будимпешта објави дека неговата управа добила налог да почне со подготовки за продажба на својот

удел во Ина. Колку далеку се отидени во преговорите Унгарците и Русите засега не се знае, но на состанокот во Загреб, според неофицијалните информации, Милановиќ му кажал на Милер дека Русите се добредојдени како партнер во Ина доколку со МОЛ успеат да се договорат на начин кој ги штити и хрватските интереси. Тој интерес е зачувување на домашните рафинерии и зголемување на нивното производство, како и на резервите. Прашање е дали се Русите подготвени да ги почитуваат хрватските барања имајќи предвид дека Газпром нефт во мнозинска сопственост од 2009 година ја има Нафтената индустрија на Србија (НИС), која има две модернизирани рафинерии – во Панчево и во Нови Сад. Панчево е модернизирана пред две години за 550 милиони евра, што беше услов од Србија за Газпром нефт да добие мнозински удел во НИС, која пред пет години ја плати 400 милиони евра. Модернизирана е и рафинеријата во Нови Сад, па двете сега произведуваат дури и повеќе од доволно за Газпром нефт. Ако ја преземе Ина, се поставува

прашањето за опстанок на хрватските рафинерии, посебно за таа во Сисак. Но, хрватската Влада паралелно подготвува и измени во Законот за приватизација на Ина со кои ќе оневозможи влез на нов стратешки партнер надвор од ЕУ доколку процени дека тоа ќе им штети на хрватските интереси. Посебно прашање е може ли Владата, иако е сопственик на 44% од акциите во Ина, да го запре гасењето на домашните рафинерии во очи на доаѓањето на Русите, како можен предуслов за нивен влез во Ина, договорен со МОЛ. Доколку Русите ги прифатат барањата на хрватската Влада, таа е подготвена на новиот партнер да му продаде уште 19% од своите акции, односно во Ина да го задржи само контролниот пакет од 25% плус една акција.

На ред се Американците

Како на ова сценарио ќе реагираат САД не е тешко да се предвиди, посебно откако претседателот Барак Обама објави воведување на досега најтешки американски санкции кон Русија, насочени против клучните

www.kapital.mk

Капитал број 771/772 08.08.2014

балкан бизнис и политика

37

Владата во Загреб ќе се согласи за нов стратешки партнер во рафинеријата Ина само ако Газпром се согласи да ги задржи двете хрватски рафинерии. Но, Вашингтон и порача на Хрватска да не влегува во никаков брак со Русите, бидејќи Газпром, кој веќе ја поседува српската нафтена индустрија, дефинтивно ќе завладее со овој геополитички важен терен.

kanot?! Ина во загуба од 1,63 милијарди куни

Рафинеријата Ина ја заврши 2013 година со загуба од 1,63 милијарди куни, која планира да ја покрие со задржаната добивка од претходните години. Ина е водечки извозник во Хрватска, а минатата година ги зголеми инвестициите за над 60%.

руски компании, како Газпромбанка и Роснефт, но и кон втората руска фирма за производство на гас, Новатек, и против ВЕБ, државната банка преку која се вршат сите плаќања на руската влада. Газпром, најголемиот производител на природен гас во светот, кој обезбедува голем дел од европските потреби за енергија, засега не е опфатен со санкциите. Рестриктивните мерки против Русија истовремено ги зголеми и Европската унија, која со новите санкции опфати бројни руски високи функционери, како и сепаратистички

водачи во Украина. Американскиот помошник државен секретар за европски и евроазиски работи, Викторија Нуланд, неодамна во Дубровник изјави дека Хрватска е сојузник на САД за повеќе политички и стратешки прашања, па така и за прашањето за енергетска безбедност. Таа порача дека амбициите на Хрватска да стане регионален енергетски јазол се остварливи, но за да стане тоа “мора да носи паметни одлуки“. Помеѓу редови, Вашингтон и порача на Хрватска да не влегува во никаков брак со Русите, бидејќи Газпром, кој веќе ја поседува српската нафтена индустрија, дефинтивно ќе завладее со овој геополитички важен терен. Министерот за економија на Хрватска, Иван Врдољак, изјави дека Законот за приватизација на Ина многу внимателно ќе се анализира и менува во согласност со стратешките национални интереси. Но, не одговори прецизно дали ја поддржува идејата на премиерот Зоран Милановиќ во законот да се стави дека Ина може да се продаде само на некој од ЕУ. „Законот за Ина ќе го анализираме многу внимателно, а не ад хок како што знаеја некои некогаш. Доколку е потребно, ќе го измениме согласно сите преземени обврски, а се во согласност со стратешките национални интереси – да имаме сопствено производство“, порача Врдољак. Тој вели дека за Законот за Ина со Европската комисија се разговара веќе неколку месеци. „Нема никаков притисок, тоа е нормална комуникација. Разговараме за повеќе закони кои треба да се донесат и изменат, не е тоа никаков посебен процес кој треба да се истакне“, тврди Врдољак. Министерот не ги коментира

информациите дека постои план на Владата за откуп на 7% од акциите во Ина, со цел повторно да стекне мнозински удел во рафинеријата. Не зборува ниту за првиот човек на МОЛ, Жолт Хернади, кој бара судењето на сите обвинети за подмитување на поранешниот хрватски премиер Иво Санадер да биде во Унгарија, со што би се избегнал судскиот процес во Хрватска. Целиот случај околу продажбата на Ина е обремент со криминалот во оваа компанија, кој се случувал од 2001 година наваму. За тоа се покренати судска и арбитражна постапка. Во арбитражата, хрватската Влада сака да докаже дека штетата е направена и да докаже дека нема причина за арбитражата која ја покрена МОЛ против хрватската Влада. Еден суд веќе рече дека МОЛ дошол до управувачкиот пакет во Ина преку коруптивно дело и криминал. „Тоа мора да го промениме“, истакна Врдољак. Претходно, хрватските медиуми објавија дека освен Гаспром и Роснефт, за Ина се наводно заинтересирани и Американци, кои сакаат да учествуваат во експлоатацијата на јагленводород на Јадранот, а за тоа би им одговарала сопствена рафинерија во Ријека.

Дали Владата ќе му рече не на Газпром?

„Не ни е сеедно на кого МОЛ ќе му ги продаде своите акции во Ина. За сите во ЕУ не може да се ставаат никакви ограничувања, но постојат преседани со кои на некои држави, на пример на Италија и Белигија, кога се во прашање енергетските компании, им е допуштено тоа да го прават кон надвор. Сакаме во можниот расплет за Ина да го контролираме тој процес колку што

Капитал број 771/772 08.08.2014

38

www.kapital.mk

балкан бизнис и политика

Викторија Нуланд

Иван Врдољак

Х

аконот за приватизација на Ина многу внимателно ќе се анализира и менува во согласност со стратешките национални интереси. Ќе го анализираме многу внимателно, а не ад хок како што знаеја некои некогаш. Доколку е потребно, ќе го измениме согласно сите преземени обврски, а се во согласност со стратешките национални интереси – да имаме сопствено производство. За Законот за Ина со Европската комисија се разговара веќе неколку месеци. Нема никаков притисок, тоа е нормална комуникација.

помошник државен секретар на САД за европски и евроазиски работи

рватска е сојузник на САД за повеќе политички и стратешки прашања, па така и за прашањето за енергетска безбедност. Амбициите на Хрватска да стане регионален енергетски јазол се остварливи, но за да стане тоа мора да носи паметни одлуки. можеме. Ние сме сопственик на 45% од Ина, МОЛ на повеќе од тоа, и може да го продаде. Но, ако се случи тоа, не ни е сеедно на кого“, изјави неодамна хрватскиот премиер Милановиќ. Дали министерот Врдољак се согласува со тоа, се уште не се знае. Од блиски луѓе на Милановиќ може да се слушне дека премиерот сака да спречи Русите да влезат во Ина, што и одговара на ЕУ. Меѓутоа, се стравува дека оваа идеја, за која се смета дека е иницијатива на неговиот близок Синиша Петровиќ како претседател на Надзорниот одбор на Ина, е всушност резултат на договор со МОЛ. Така МОЛ би останал во Ина, а со Владата во иднина пофлексибилно би преговарал. Идејата на Милановиќ е, согласно прописите на ЕУ, да се укинат специјалните права на државата во Ина,

министер за економија на Хрватска

З

но да се воведе правило државата како своевиден регулатор да може да одбие купувач на акциите на МОЛ ако процени дека неговиот влез не е од национален, односно од интерес на ЕУ. Моментално Русија тоа не е, но Американците би можеле да бидат. Но, според последните информации, МОЛ се откажа од преговори со хрватската Влада за Ина и е подготвен да го продаде својот удел од 49%. Официјално од седиштето на МОЛ во Будимпешта велат дека нивна цел е се уште да постигнат спогодба со Владата на Хрватска, но опцијата за продажба на нивниот удел е можна се додека преговорите не завршат успешно. Новиот круг преговори меѓу Владата и МОЛ беше закажан за 25 јули, при што Владата останува одлучна во тоа новиот стратешки партнер да вложува во развојот на Ина и во зголемување на

производството. Според Врдољак, на Ина и требаат инвестиции од две милијарди долари во нови истражувања и уште една милијарда во рафинерискиот бизнис и во малопродажната мрежа. „Во случај да имаме гаранции за инвестиции, развој, ширење на пазарот и работа на рафинериите, ќе биде помалку важно дали Хрватска има 44% или 25% удел. Никогаш не смееме да паднеме под 25% за да не дојдеме во ситуација некој да ја изманипулира својата сопственост поголема од 75%“, истакна Врдољак. Тој јавно праша зошто никој со годни не работел на тоа да се зголеми експлоатацијата на полињата во Славонија и на други места, поради кои Хрватска доцни во преземањето на лидерството во енергетскиот сектор на ова подрачје.

ˁ̯̦̖̦̌̍ ̡̛̬̖̯̔ • ʰ̨̦̭̚ ̦̌ ̡̛̬̖̯̔͗ ̨̔ ϭϬϬ͘ϬϬϬ͕ϬϬ ̖̬̏̌ • ˀ̨̡ ̦̌ ̨̯̪̣̯̌̌͗ ̨̔ Ϯϱ ̨̛̛̦̐̔ • ʶ̥̯̦̌̌̌ ̡̭̯̪̌̌͗ ϰ͕ϰϰ й ̴̡̛̭̦̌ ̌̚ ̛̪̬̯̖̏ ϰ ̨̛̛̦̐̔

№4

ɂɧɮɨ ɰɟɧɬɚɪ www.unibank.com.mk ɉɪ Ɇɟɫɟɱɧɚɬɚ ɪɚɬɚ ɢɡɧɟɫɭɜɚ ɟɭɪ ɡɚ ɤɪɟɞɢɬ ɟɭɪ ɫɨ ɪɨɤ ɧɚ ɨɬɩɥɚɬɚ ɝɨɞɢɧɢ ɢ ɮɢɤɫɧɚ ɤɚɦɚɬɧɚ ɫɬɚɩɤɚ ɧɚ ɝɨɞɢɲɧɨ ɧɢɜɨ ɜɨ ɩɪɜɢɬɟ ɝɨɞɢɧɢ ɋɨ ɟɞɧɨɤɪɚɬɧɢɨɬ ɚɩɥɢɤɚɬɢɜɟɧ ɬɪɨɲɨɤ ɟɭɪ ɢ ɟɞɧɨɤɪɚɬɧɢɨɬ ɚɞɦɢɧɢɫɬɪɚɬɢɜɟɧ ɬɪɨɲɨɤ ɨɞ ɢɡɧɨɫɨɬ ɧɚ ɨɞɨɛɪɟɧɢɨɬ ɤɪɟɞɢɬ ɋȼɌ ɢɡɧɟɫɭɜɚ ɧɚ ɝɨɞɢɲɧɨ ɧɢɜɨ Ɂɚ ɩɨɞɟɬɚɥɧɢ ɢɧɮɨɪɦɚɰɢɢ ɡɚ ɫɢɬɟ ɭɫɥɨɜɢ ɨɛɪɚɬɟɬɟ ɫɟ ɜɨ ȿɤɫɩɨɡɢɬɭɪɢɬɟ ɧɚ ɍɇɂ Ȼɚɧɤɚ ɢɥɢ ɧɚ ɢɧɮɨ ɰɟɧɬɚɪ

www.kapital.mk

Капитал број 771/772 08.008.2014

Интервју

39

@arko Radulovi] косопственик на компанијата Montenegro stars hotel group

Kvalitetniot odmor i dobrata usluga se ne[to [to nema cena разговарал:

Дејан Азески

Ж

Dejan.azeski@kapital.mk

арко Радуловиќ минатата година е прогласен за најуспешен менаџер во Југоисточна Европа, а хотелот Сплендид и компанијата Montenegro stars hotel group се прогласени за нај компанија во регионот. Истовремено хотел Сплендид е добитник и на “Certifice of Excellance” кој го доделува

најпосетениот сајт за патувања во светот. Неговите корисници трета година по ред го оценуват хотел Сплендид со највисока оценка. Ако се знае во хотелот досега се инвестирани повеќе од 100 милиони евра и дека тој важи за еден од најпрестижните сместувачки капацитети во Европа, овие признанија воопшто не се за изненадување. Во ексклузивното интервју за Капитал прочитајте за развојот на елитниот туризам на Јадранот, за начинот на кој се опслужуваат ВИП гостите, за црногорскиот концепт на комбинација од елитен и масовен туризам и за

конгресниот туризам како најдобар начин за продолжување на сезоната. Како позитивен пример вреден за споменување е и филозофијата на Радуловиќ околу тоа како угостителите треба да се постават и однесуваат за да го импресионираат гостинот до тоа потребно ниво за тој самиот да стане најдобар промотор на нивниот хотел кој со години ќе се навраќа и испраќа нови и нови гости на старата дестинација од која е задоволен .

XX Хотел Сплендид е еден од најлуксузните хотели на Балканот. Дали Црна Гора и регионот имаат доволно платежно способни туристи

Капитал број 771/772 08.008.2014

40

www.kapital.mk

Интервју

Во ексклузивното интервју за Капитал со Жарко Радуловиќ, косопственик на компанијата Montenegro stars hotel group во рамките на која работат три хотели: Сплендид како прв црногорски хотел со пет ѕвезди и хотелите со 4 ѕвезди: Монтенегро и Блу Стар прочитајте за развојот на елитниот туризам на Јадранот, за начинот на кој се опслужуваат ВИП гостите, за црногорскиот концепт на комбинација од елитен и масовен туризам и за конгресниот туризам како најдобар начин за продолжување на сезоната

за таков луксузен капацитет? Како театарска сцена, се што е поврзано се движат цените во вашиот хотел? со туризмот постојано е на јавна Пополнетоста на хотелите, особено во сцена. И аеродромот на кој туристите сезоната на годишни одмори потврдува слетуваат, и патот по кој одат до хотелот, дека Сплендид е омилено одморалиште и работниците во хотелот и оние на на оние кои се водат од логиката дека паркингот и во дискотеката, и оној квалитетниот одмор и кој работи во трговија добрата услуга се нешто или на производство на што нема цена. Цените земјоделски производи варираат во зависност од индиректно е поврзан со периодот на годината и туризмот. Сите ние сме видот на сместувањето. како глумци, а туристите Црна Гора од Значи во зависност дали нас постојано не гледаат е тоа соба, апартман, и создаваат некоја слика туризмот може претседателски апартман, за нас. Ако е таа слика да заработи итн.. Логично цените се позитивна тогаш е многу најмалку два највисоки во периодот веројатно дека тој турист кога побарувачката не само што повторно ќе или три пати е најголема во дојде, туку и на другите повеќе од сега. таканаречениот „шпиц на ќе препорача да не Да кажеме со сезоната“ посетат нас. Сите треба да се стремиме кон тоа кога XX Каква е структурата на уште десет туристите ќе заминат од вашите гости, од каде хотели од типот тука слободно да можат најмногу доаѓаат тие? на Сплендид кажат дека никогаш Ситуацијата веќе со не биле во поубава и лесно би се години наназад е држава од непроменета, така да заработувале три посредена Црна Гора. На крајот најбројни се гостите милијарди евра статистиката кажува дека од Русија, регионот задоволен гостин анимира на Западна Европа и барем уште тројца други остатокот од светот. да дојдат на истата дестинација, а XX Што е најважно за да се привлечат, незадоволен уште десет да не дојдат. опслужат и задржат елитните XX Сплендид беше прв хотел од ваков туристи? тип во Црна Гора. Дали е точно дека Кој сака да се занимава со туризам, се градат уште неколку такви хотели мора да сфати дека тоа е некој вид

Кој сака да се занимава со туризам, мора да сфати дека тоа е некој вид театарска сцена, се што е поврзаност со туризмот постојано е на јавна сцена и што ќе значи тоа за развојот на црногорскиот туризам и директно за вас како Сплендид? Се најавува нов инвестициски бран кој е насочен и спрема изградба на нови хотели од висока категорија. И тоа нас многу не радува. Колку за пример Црна Гора и со седум илјади кревети во хотелите со четири и пет ѕвезди заработува од 650 до 700 милиони евра годишно. Индиректната заработувачка е исто така многу голема но потенцијалот е уште поголем и резултатот може да биде неспоредливо подобар. Црна Гора од туризмот може да заработи најмалку два или три пати повеќе од сега. Да кажеме со уште десет хотели од типот на Сплендид лесно би се заработувале околу три милијарди евра. Со такви хотели оди инфраструктура, кафичи, ресторани, нови агенции итн. и Црна Гора би изгледала сосема поинаку отколку денес. Конкуренцијата е секогаш добра бидејќи е поттикнувачка од повеќе аспекти. Секој бизнис и секој поединец во бизнисот мора постојано да се преиспитува себе и

www.kapital.mk

Капитал број 771/772 08.008.2014

Интервју

Конкуренцијата донесува синергија и ја јакне силата на туристичката дестинација во целост својот бизнис и тука конкуренцијата е од незаменливо значење. Уште поважно е што конкуренцијата донесува синергија и ја јакне силата на туристичката дестинација во целост. Пример хотел како што е Сплендид ја јакне цела Будва како дестинација и сите нас што работиме и живееме во Будва.

XX Што мислите за промената на концептот во Црна Гора од масовен кон елитен туризам? Црна Гора е и премногу мала за да може и смее да си дозволи таков луксуз на диференцирање на пазарот. Нас ни е важно и работиме на тоа Црна Гора да биде препознаена како дестинација која е пристапна за сите гости, без оглед на тоа колку е нивната платежна моќ, или колкави се нивните специфични или неспецифични потреби. Не постои дестинација во светот која е само ексклузивна. Тоа се вештачки поделби и со самото тоа и поделбата е непотребна.

XX Дали можете да ни напоменете некои од најпознатите гости кои престојувале во вашиот хотел? Во хотелот престојувале преку 40 светски шефови на држави или Влади, бројни припадници на светската културна сцена и гламурозниот џет сет. Од навистина долгиот список на наши драги гости би ги издвоил Генералниот секретар на Обединетите нации Бан Ки Мун, принцот Алберт од Монако, некогашниот американски претседател Бил Клинтон, членови на легендарниот рок бенд Ролингстоунс, неверојатниот Мик Џегер, потоа Мадона, Бред Пит и Анџелина Џоли, Жерар Департије, Кевин Спејси и многу други.

41

XX Дали во хотелот престојуваат со најјужниот фјорд во Европа и еден туристи од Македонија и дали од најубавите заливи на Медитеранот, досега престојувал некој познат преку најголемиот европски кањон на Македонец? реката Тара, кој е после Колорадо втор Да и тоа нас не радува што бројот во светот или до единствената Европска на гости од Македонија постојано се прашума на Биоградската гора покрај зголемува. Сепак забележливо е дека Колашин се стигнува за нешто подолго дочекот на Нова година за вас од од три саати и тоа е она што Црна Гора Македонија е посебно интересен и многу ја прави толку атрактивна. Ако уште ни е драго што за време на прославите, на тоа се додаде традиционалното Македонците се помеѓу најбројните гостопримство, квалитетната храна, гости или да бидеме попрецизни помеѓу безбедноста на државата, која се гордее топ пет во хотел Сплендид. Во салата со меѓуетнички соживот, одушевувањето за Нова Година секогаш се чувствува на гостите од странство никогаш не нивното добро расположение, кое дава изостанува, веројатно и затоа тие радо посебен стимул и тоа нас многу не се враќаат и со себе носат некои нови радува. пријатели и познаници. Сепак поделбата на зимска и летна сезона XX Дали може да се каже и понатаму е предизвик дека туристичката за сите туристички понуда во Црна Гора работници, но тој се одвива преку проблем го имаат и многу цела година или е поразвиените дестинации сконцентрирана во Нас ни е важно од нас. Меѓутоа ние сме одредени периоди? и работиме мала и уште недоволно Што е со конгресниот развиена дестинација на тоа Црна и алтернативниот па кај нас тоа повеќе се туризам? Гора да биде забележува. Кога е во Слоганот на хотелот препознаена прашање конгресниот Сплендид „Сезона како дестинација туризам тоа веќе неколку од 365 дена“ не е години е сегмент кој само специфичност која е достапна рапидно расте. Релевантни на хотелската група за сите гости, светски организации Монтенегро старс во без оглед на тоа како Светскиот Совет за склоп на кој работи и и патување кои хотелот. Цела Црна Гора е колку е нивната туризам ги пратат и предвидуваат дестинација која е позната платежна моќ, движењата во туризмот по специфичности: ,Црна Гора ја вбројуваат или колкави природни географски и во десет најбрзо растечки културни различности, се нивните дестинации по тој основ на исклучително мал специфични или во наредниот период. простор. Тоа за време на Самиот хотел Сплендид неспецифични целата година ја прави во периодот од август до атрактивна за туристите потреби јуни е едно од клучните кои во нејзе доаѓаат. конгресни одредишта. Без оглед дали е во Тоа е додатен стимул да прашање, скијање, хајкинг, бајкинг, ги засилиме напорите и позитивните селски туризам или провод на нејзината прогнози што порано да ги оствариме во обала. Од југот на државата или од пракса. градот Котор кој може да се гордее

Капитал број 771/772 08.08.2014

42

www.kapital.mk

свет

„Капитал“ ви ги претставува петте најголеми медиумски „концентрати“ од кои доаѓа материјалот информациите врз чија база Европјаните ја развиваат својата слика за случувањата воот нивните земји и во свет

Tie go kontroliraat javnot

Pette korpor so evropskit

пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

В

лијанието на медиумските корпорации врз формирањето на јавното мислење, и политичката и економската моќ што оттука произлегуваат, се мерат во размерот на нивните буџети кои се неколкукратно поголеми од буџетите на некои држави. Светските медиуми ги поседуваат с$ помал број на корпорации, бидејќи како и секоја друга, и оваа сфера е дел од глобализацијата. Особено во услови на глобалната криза, „ако редакциите не се во состојба да прават профит, не им останува друга опција“, вели Дејвид Кар, медиумскиот експерт на Њујорк Тајмс, додавајќи дека тогаш „изборот паѓа на богаташите, и тоа на оние кои своите милиони и милијарди ги вртат токму на темелот на економската реалност на суровото секојдневие“. Барем во општествата за кои постои најнеподелена претстава дека се демократски, слободата на изразувањето не само што е загарантирана, туку е поддржана од едно сродно основно право - правото на објективно информирање. Не мал број интелектуалци од светски формат стравуваат дека со концентрирањето на медиумите, со спојувањето на некогаш независните (во меѓувреме финансиски потклекнати) медиуми во големи групации, ова право е доведно во прашање. „Капитал“ ви ги претставува петте најголеми медиумски корпорации во Европа кои се рангирани според приходите во минатата финансиска година (2013).

1.

Bertelsmann - „Газдите“ на RTL профитирале и од Наци пропагандата

Приходи во 2013: 16,356 милијарди евра Бертелсман групата со седиште во Гитерслох (Германија) се состои од 1.200 компании и акционери распоредени во повеќе од 50 земји. Вработува

Рајнхард Мон, кој го претвори провинцискиот издавач Бертелсман во медиумски конгломерат 111.763 луѓе на светско ниво (според последните податоци на официјалната веб-страница), што ја прави најголема медиумска куќа во Европа. Основен бизнис на групата се медиумите и услугите (весници, магазини, книги, телевизија, радио). Клучен пазар и е Западна Европа (особено Германија, Франција, Велика Британија и Шпанија), но присутна е и во САД. Бертелсман го засилува своето присуство и во регионите на раст како Кина, Индија,

Бразил. Под Бертелсман се RTL Group (телевизија), Penguin Random House (книгоиздателство), Gruner + Jahr (магазини), Arvato (медиумски и комуникациски услуги) и Be Printers (печатење). RTL Групата е водечка европска телевизиска и радио мрежа која поседува 55 телевизиски канали и 27 радио станици, како и продукциски компании ширум светот. Ако се изземат САД, RTL Групата е една од најголемите компании во областа на продукцијата,

www.kapital.mk

Капитал број 771/772 08.08.2014

свет

43

to informirawe - koj gi kontrolira niv?

racii koi vladeat te mediumi

Жан-Мари Месје, одговорниот за рекордната загуба на една француска компанија (Вивенди) 13,6 милијарди во 2001 година лиценцирањето и дистрибуцијата на телевизиски содржини. Бертелсман поседува 75,1% од RTL, а токму од ТВ-бизнисот доаѓаат и најголем дел од приходите на корпорацијата, 37%. Следат оние од Arvato со 27%, па, од Penguin Random House, 16%, од Gruner + Jahr, 13%, и од Be Printers, 7%. Во Бертелсман за две години очекуваат раст на профитот на милијарда евра годишно (во 2013 истиот изнесуваше 870 милиони евра), како и во рок од три до пет години и на приходите, на 20 милијарди евра (од 16,356 милијарди во 2013), соопшти неодамна извршниот директор на корпорацијата, Томас Рабе. Како главни подрачја на натамошен развој Рабе ги наброи образованието, музичките права, финансиските услуги и деловните информации. Бертелсман, исто така, забрзано преминува на дигитални платформи - во овој контекст во компанијата се охрабрени од големиот раст на прегледани видео содржини на сајтот на RTL групата - 16,8 милијарди во 2013, за разлика од 6,9 милијарди во 2012. Освен иднината, интересно е и минатото на Бертелсман, во кое се издвојува периодот на Втората светска војна, кога оваа компанија била најголем поединечен издавач на Наци пропаганда. Сопственици на Бертелсман се семејството Мон (19,1%), Бертелсман фондацијата (77,6%), Рајнхард Мон Фондацијата и BVG-Фондацијата (3,3%).

2.

Vivendi S.A. Повратникот од „мртвите“

Приходи во 2013: 10,197 милијарди евра Пред 12 години францускиот медиумски и телекомуникациски конгломерат дојде до работ на пропаста поради амбициите на тогашниот директор Жан-Мари Месје да создаде корпоративна империја. Цената што Вивенди ја плати беше долг од скоро 20 милијарди долари, најдобро изразена преку рекордната загуба кога станува збор за француска компанија - 13,6 милијарди во 2001 година. Цената, пак, за Месје, беше неговата оставка во 2002 година, кога Вивенди вредела помалку од една петина од својата пазарна капитализација во најдобрите времиња што достигала 100 милијарди долари. Два се стратешките чекори што ги презема новата управа, а што на компанијата & овозможија големо враќање. Прво, во 2003 година наследникот на Мејсе, Жан Рене Фурту, продаде 80% од филмското студио Universal за 14 милијарди долари (на General Electric), намалувајќи ја својата зависност од бизнисот со филм и со музика, кој во перспектива се покажа како еден од најпогодените од глобалната криза. Од друга страна, ги зацврсти позициите на Вивенди во телекомуникациите, интернетот и платената телевизија (pay-TV) - сектори

меѓу оние за кои, пак, се покажа дека кризата најмалку ги погоди. Вториот чекор е одлучното вложување во видео игри. Во 2008 година Vivendi Games стана едно со Activision (американскиот издавач на игри), а резултатот беше новата компанија Activision Blizzard. Зделката од 9,8 милијарди долари значеше прв сериозен предизвик за лидерот во бизнисот, Electronic Arts.

Activision Blizzard стои зад некои од најуспешните и најпрофитабилните наслови во светот на видео игрите: „Call of Duty“, „Guitar Hero“ и секако „World of Warcraft“ - MMORPG (Massively multiplayer online role-playing game) која по бројот на претплатници - над седум милиони, е број еден во светот. Во 2013 година, со цел понатамошно фокусирање на портфолиото, Вивенди, која дотогаш поседуваше 63% од Activision Blizzard, одлучи да задржи само 12%, а остатокот го продаде. Во мај годинава француската компанија продолжи со продажбата и ја редуцираше својата сопственост во Activision Blizzard на 5,8%. Вивенди денеска е осмата најголема светска компанија во медиумскиот бизнис (и број еден во Франција). Ја поседува Canal+ Group - францускиот лидер во pay-TV, нејзината подружница StudioCanal е водечки европски производител и дистрибутер на филмови и ТВ-серии. Дел од Вивенди е и Universal Music Group - светскиот лидер во музичкиот

Капитал број 771/772 08.08.2014

44

свет

бизнис - издавач на Риана, Марун 5, Лејди Гага, Џастин Бибер, Мараја Кери ... Во телекомуникацискиот бизнис ги поседува GVT (Global Village Telecom) водечката бразилска компанија за брз интернет, фиксна телефонија и payTV, како и SFR, францускиот лидер во телекомуникациите. Вивенди е основана во 1853 година под името Compagnie Générale des Eaux, кое во 1998 е сменето во Vivendi, па во 2000 во Vivendi Universal, за во 2006 повторно да се врати Vivendi. Најголеми акционери во компанијата се Groupe Bolloré (5,04%), Black Rock, Inc. (5%), Groupe Société Générale AM (4,49%), Amundi (4,49%), вработените во Вивенди (3,54%), CDC/FSI (3,48%), The Baupost Group (2%), Norges Bank Investment Management (2%), Qatar Holding (1,57%), Natixis Asset Management (1,50%), UBS Investment Bank (1,29%), Rothschild Asset Management (1,03%), BNP Paribas AM (0,96%), HSBC Holding plc. (0,47%).

3.

www.kapital.mk

Lagard$re - Моќни медиуми во рацете на поранешни продавачи на оружје

Приходи во 2013: 7,216 милијарди евра Lagard$re групата е поранешен мултимилјардерски конгломерат кој поседуваше 7,5% од компанијата EADS (European Aeronautic Defence and Space Company, денешната Airbus Group). На многумина сешто им поминува низ глава кога ќе слушнат дека некои од најголемите медиуми се во рацете на некогашни продавачи на оружје. Зашто денес Lagard$re е активна само во медиумскиот бизнис - печат, издаваштво (книги, весници, магазини), дистрибуција, како и телевизија, радио и мултимедија. Присутна е во над 30 земји и вработува околу 23.000 луѓе во над 400 подружници. Групата предводена од Арно Лагардер е структурирана околу четири комплементарни дивизии: Lagard$re Publishing (книги и електронски публикации), Lagard$re Services (Travel Retail - продажба во објекти сместени на аеродроми или железнички станици, и дистрибуција), Lagard$re Active (печат, радио, телевизија, аудиовизуелна продукција), Lagard$re Unlimited (спорт и забава). Lagard$re Active ги издава познатиoт неделник Paris Match и модниот магазин Elle. Компанијата е формирана во 1826 година како Hachette, а од 1992 се вика Lagard$re Groupe. Најголеми акционери & се Qatar Investment (12,8%), Арно Лагардер (9,30%), Lagard$re SCA (2,43%), DNCA Finance SA (2,23%), BlackRock Fund Advisors (1,63%), акции на вработените (1,45%), Braun, von Wyss & Müller AG (1,41%), Edmond de Rothschild Asset Management SA (1,38%), State Street Global Advisors Ltd. (1,29%),

Арно Лагардер, широката јавност го запозна и веднаш го презре кога сними секси едиторијал со својата 29 години помлада, а 30 сантиметри повисока девојка

„Не си сам“, им порачува Elsevier од своето лого на жедните за знаење, кои се главниот таргет на Reed Elsevier

www.kapital.mk

Капитал број 771/772 08.08.2014

свет

45

Големиот Deutsche Welle е само дел од ARD, Конзорциумот на јавните радиодифузери на Германија The Vanguard Group, Inc. (1,16%).

4.

Reed Elsevier PLC - Профит од незаситниот информациски глад на науката

Приходи во 2013: 7,106 милијарди евра Над 100 години за британско/ холандската компанија Reed Elsevier обезбедувањето пристап до специфични информации е профитабилен бизнис. Со брендот Elsevier таа е глобален лидер во обезбедувањето информации и алатки за потребите на професионалците од науката, од техниката и од медицината, а ScienceDirect , кој е еден од клучните продукти на Elsevier, е водечка научна онлајн база на податоци од овие области. ScienceDirect располага со над 2.500 списанија и над 11.000 книги (чиј издавач е Elsevier), а нуди и софистицирани алатки за пребарување кои заедно со интегрираните надворешни извори ја максимизираат ефективноста на процесот на учење/ истражување кај корисниците. Reed Elsevier располага и со сегмент за менаџирање на ризици и бизнис

информации, потоа сегмент за правни и регулаторни информации за потребите на правни фирми, корпорации, влади ... Со брендот Reed Exhibitions е глобален лидер во организирањето бизнис настани. Денешната Reed Elsevier е создадена во 1993 година со здружување на две компании - Reed International (британски издавач на книги и магазини; основана во 1894) и Elsevier N.V. (холандски издавач на научни публикации; основана во 1880). Денешната Reed Elsevier Group plc е со подеднакво поделена сопственост меѓу двете родителски компании - Reed Elsevier PLC (поранешната Reed International ) и Reed Elsevier NV. (поранешната Elsevier N.V).

5.

ARD - Јавна медиумска компанија со буџет за каков што сонуваат повеќето приватни

Приходи во 2013: 6,284 милијарди евра ARD, зад чиј акроним се крие целото име Arbeitsgemeinschaft der öffentlich-rechtlichen Rundfunkanstalten der Bundes-

republik Deutschland (Конзорциум на јавните радиодифузери на Германија), е втора најголема јавна медиумска компанија во светот. Приходите на ARD ги надминуваат буџетите на повеќето комерцијални медиумски компании во традиционалниот ТВ и радио бизнис. Предмет на спор во самиот ARD е дали соединувањето на поединечните јавни радиодифузери, меѓу кои и Deutsche Welle, може да се дефинира како компанија во економска и културна смисла пред с$. ARD е задолжен за целокупната програма на Erstes Deutsches Fernsehen (Прва германска телевизија), која работи под името Das Erste (Прва) од средината на деветесеттите години од минатиот век. ARD е основана во 1950 година, а денес располага со 11 телевизиски канали и 55 радио програми. Има околу 23.000 вработени и годишен буџет од 6,3 милијарди евра. Овој огромен буџет се обезбедува од педантно собирање на таксата од секое домаќинство, компанија, па и секоја јавна институција, а изнесува 17,98 евра месечно.

Капитал број 771/772 08.08.2014

46

www.kapital.mk

lifestyle

навиките на најбогатите

Kako da se zadovo

Во услови кога милијардерите можат да си дозволат речиси се што сакаат, се поставува прашањето дали статусот „луксузно“ има било какво значење за нив? Кои се вообичаените навики на милијардерите и кои се нивните барања кога станува збор за продукти и услуги?

Л

уксузот има посебно значење во речникот на милијардерите. Ако за многумина луксузот значи поседување на јахта, патување на егзотични дестинации, поседување приватен авион или имот од повеќе илјади хектари, кај милијардерите, кои веќе го поседуваат сето тоа, луксузот е дефиниран поинаку. Уникатноста, ексклузивноста и исклучителноста се работи кои во светот на милијардерите се подразбираат. Оттука, нивниот статус како милијардери тие го гледаат преку персонализација на услугите и продуктите што ги купуваат и можноста истите да им даваат повеќе слободно време и уживање во животот на начин како што тие сакаат и замислуваат да живеат. Колку повеќе паролата „понуда на недостижното“ е присутна меѓу компаниите кои сакаат да ги придобијат милијардерите, толку повеќе милијардерите ќе станат нивни клиенти и

се подготвени да платат повеќе пари за да го добијат “невозможното“.

С$ да им биде на дофат, во секое време, на секое место

Со оглед на тоа дека милијардерите се луѓе кои постојано патуваат, а честопати тие патување се случуваат спонтано, многу е важно да се знаат потребите на милијардерите кога тие патуваат. Едно светско истражување покажува дека како најважните потреби при патувањето милијардерите ги посочуваат флексибилноста, приватноста, интимноста и уникатни понуди. „Кога милијардерите патуваат тие сакаат да бидат во можност да го имаат на дофат тоа што го сакаат, како што го имаат и дома. Тие се навикнати на одреден начин на живот и сакат истиот да не биде прекинат без разлика на тоа каде се наоѓаат“. Милијардерите можат да бидат многу спонтани при планирање на

www.kapital.mk

Капитал број 771/772 08.08.2014

lifestyle

47

oli milijarder?

нивните патувања. Дестинации и датум на патување тие многу често ги менуваат. За да воспоставите и да одржите добра соработка со милијардерите, флексибилност е клучна карактеристика. Доколку не го правите тоа, милијардерот може да помине кај други конкурентни фирми. Ова особено е точно за милијардерите од Средниот Исток. Освен флексибилноста она што многу го бараат милијардерите е приватност. Милијардерите приватноста ја гледаат преку нивен избор за приватни резиденции како и, нешто што станува голем тренд, да престојуваат во приватни вили кои се веднаш до хотелските комплекси. Ова им овозможува да уживаат во услугите кои ги нудат хотелите, а истовремено да имаат пристап до приватна средина. Оваа потреба за приватност делумна е водена од вообразените богати индивидуи кои се се повеќе на број и сакаат да ги уживаат бенефитите

резервирани само за најбогатите. Освен приватноста, она што тие го барат е и голема интимност. Многу милијардери бараат нивниот персонал да биде достапен за нив и за време на нивните патувања. Многу од нив патуваат со дадилки кои ќе се грижат за децата за време на летото и во приватното летувалиште. Одржувањето на непрекинат животен стил со нивниот персонал од доверба им дозволува тие да се чувствуваат порелаксирано и на тој начин и самите да уживаат. Многу од нив дури бараат и да се редекорира местото каде се сместуваат при патување во стилот кој што го имаат и дома. Уникатни понуди. Ова е уште еден „фетиш“ на милијардерите кои им дозволува да се чувствуваат посебно. Тие сакаат да искусат изненадување кои ќе бидат приспособено на нивните личности, нивниот животен стил и нивните потреби. Тие сакаат нивните вкусови да бидат препознаени и да бидат

Кои се потребите на милијардерите при патување?

XX флексибилност XX приватност XX интимност XX уникатни понуди услужени на таков начин - на пример нивната храна да биде аранжирана од нивните најомилени ресторани.

Русите на Медитеранот, Арапите во Лас Вегас

Една од најомилените дестинации за милијардерите е Медитеранот: Сардинија, Јужна Франција и Западниот Медитеран. Богатите Руси во последно време се почесто гледаат кон Хрватска и

Капитал број 771/772 08.08.2014

48

www.kapital.mk

lifestyle

Црна Гора како пазари кои се поблиски до нив. Милијардерите од Среден Исток пак повеќе преферираат дестинации на Медитеранот. Меѓу топ дестинациите се и Макао и Сингапур. Тие се особено тренди за кинеските милијардери кои патуваат таму и за приватни и бизнис задоволство. Сингапур и Хонг Конг пак се омилени места за забава и коцкање. Северна Америка е втората најомилена локација за милијардерите. Тие од Кина е најмногу сакаат да патуваат во Лас Вегас, дестинацијата позната за коцкање. Таа е омилена бизнис локација и за милијардерите од Среден Исток особено за постарите. За тие што размислуваат за одмор, пак, омилена дестинација најчесто се Карибите но во зимските месеци. Русите сакаат да го поминуваат божиќниот одмор во овој регион.

Некои работи не може да се купат со пари

С

ветските истражувања покажуваат дека „луксузот“ е стил кој се употребува и вреднува многу во главите на милијардерите, но идејата за што е тоа луксуз е многу различна од милијардер до милијардер. За нив, луксузот се помалку се однесува на достижни работи а се повеќе станува збор за правење на нивниот живот поедноставен и подобар. Поспецифично, луксузот е поврзан со три карактеристични елементи: повеќе слободно време, уживање во животот и повеќе време за моменти со своите сакани како и добро здравје. Обврските на бизнисмените и богатите луѓе се премногу и тие имаат малку слободно време за да уживаат во животот. Таквото време тие го сметаат за луксуз и особено го вреднуваат начинот на кој тие доаѓаат до слободно време како и добрата услуга која им дозволува уште подобро да го поминат слободното време. Она што е интересно за милијардерите е и податокот дека и тие придават големо значење на она што народски кажано се работи кои не можат да се купат со пари: моменти поминати со саканите и добро здравје се најчестите работи што тие ги посакуваа како нешта што не се купуваат со пари. Ова особено е пример за Русија и Средниот Исток. Меѓу Кинезите овие елементи отсекогаш имале важно значење и постојано се култивираат.

Кога милијардерите патуваат тие сакаат да бидат во можност да го имаат на дофат тоа што го сакаат, како што го имаат и дома

Каков приватен авион и јахта сакаат милијардерите?

К

ога станува збор за приватните авиони, она што го земаат предвид милијардерите пред да се одлучат да купат приватен авион најчесто се врти околу индивидуалните потреби и барања. Селекцијата поретко е избор со кој само сакаат да се покажат, оти авионите се гледаа како имот на кој може да се пристапи „само со покана“. Милијардерите од Блискиот Исток она што го имаат најмногу на ум при купување на приватен авион, пак е статусот. Кинеските милијардери пак, кои во минатото повеќе патуваа со меѓународни летови, сега сакаат да имаат свои приватни авиони. Кога станува збор за летање со приватен авион, милијардерите сакаат да се чувствуваат комплетно удобно- нешто што подразбира рефлектирање на нивните потребни за приватност, интимно опкружување и специјални понуди и иксуства. Некои сакаат со себе да го имаат

својот персонал, или да имаат пристап до сличен персонал на кој што се навикнати. Во однос на јахтите пак, иако честопати кога се купува јахта се земаат предвид личните потреби и барања на богаташите, сепак во одреден степен тука се води сметка и за покажување на степенот на видливото богатство со оглед на тоа дека јахтата, за разлика од авионот е почесто на око пред јавноста. Во Средниот Исток и во Русија, јахтите се особено присутни во заедницата на милијардерите и тие пред се се гледаат како луксузни возила. Во Кина, каде милијардерите помалку се интересираат за надворешни и базирани на вода спортови, јахтите имаат повеќе внатрешен фокус. Како резултат на тоа, тие бараат поспецифични соби кои треба да ги задоволат нивните потреби за сместување, како што на пример е и соба за караоке. Исто така тие бараат и поголеми соби за бизнис

средби и забава. Постарите и првата генерација на милијардери од Среден Исток повеќе важност даваат на потрадиционалниот изглед на јахтата или авионот, како на пример да има традиционална бизнис сала. „Отвореноста на компаниите за пресретнувањето на специфичните барања на милијардерите е многу важна. Колку повеќе работите се прават да одговараат за нивните потреби, тие толку повеќе ќе платат за тоа. Да бидете внимателни кон нив и нивните потреби, а истовремено и флексибилни е она што е најважно за нив“. Накратко, тие веруваат дека компаниите кои им ги нудат своите производи и услуги на милијардерите, треба да одат над и преку она што тие го сметаат за нормално за своите клиенти. Услугите мора да бидат карактеристични на нивните потреби и да се во континуитет.

www.kapital.mk

Капитал број 771/772 08.08.2014

lifestyle

нудат дека компаниите кои им ги Милијардерите веруваат она ку пре и над т ода треба да своите производи и услуги, и ент кли ите сво за но мал нор за таат што тие го сме Постарите се за чување, помладите за трошење на богатството

Светските истражувања направени за милијардерите покажуваат дека различните генерации на милијардери на различен начин го гледаат своето богатство. Освен генерациските разлики, навиките и перцепцијата за богатството зависи и од културата и вредностите во земјите каде живеат. Така на пример, се смета дека постарите милијардери се повеќе фокусирани на зачувување на богатството. Тие го поминале својот живот создавајќи го богатството и се грижат како и на кој го предаваат. Тие не сакаат само да го задржат богатството туку и нивното достоинство и вредности. Овој втор елемент е особено важен за

милијардерите во Кина. Тие се свесни дека нивните деца се пораснати со привилегии, па поради тоа можеби нема да ги имаат истите квалитети и мотивот кои родителите ги воделе до успех. Помладите милијардери, пак, се фокусираат на уживањето во своето богатството, а тоа особено е видливо во Русија. На Средниот Исток пак, каде фамилиите се често поставени во хиерархија, најважните одлуки бараат одобрение од повисокиот ранг во хиерархијата. Така на Средниот Исток, јахтата на помладиот член на семејството ќе биде значајно помала од онаа на постариот член. Меѓународно ориентираните милијардери, пак, се почесто сакаат да бидат помалку формални, па

49

Милијардерите приватноста ја гледаат преку нивен избор за приватни резиденции

преферираат договорите да ги прават на маса со кафе, отколку во досадна канцеларија. „Нивниот ментален склоп е многу глобален и не е ограничен само на еден пазар. Но она што тие го бараат е доверба, дискреција и лесен пристап. Тие бараат партнери од доверба кои нема да им одземаат многу време, но кои се достапни од почетокот до крајот на проектот.“ Но она што е интересно е дека навиките на милијардерите се менуваат од година во година. Така ако во раните фази на нивното богатство, пред 10-15 години, руските милијардери трошеле многу пари на јахти без да знаат какви се обврски и трошоци носат, денес тие се многу попаметни купувачи.

Капитал број 771/772 08.08.2014

50

www.kapital.mk

Свет бизнис и политика

Najvrednite 50 svetski sportski klubovi vo 2014 spored Forbs

Real Madrid, Barselona i Man^ester Junajted uverlivi na vrvot Преземено од Форбс

Н

ајбогатите луѓе во светот почнаа да ги вреднуваат спортските

трофеи на рекордно ниво. Причините се големото богатство создадено на берзите во последниве пет години, експлозијата на надоместоците за ТВправата и ограничениот број на достапни тимови.

Вредноста на професионалните спротски франшизи се сврте наопаку со потенцијалната продажба на НБА тимот, Лос Анџелес Клиперс, на поранешниот извршен директор на Мајкрософт, Стив Балмер,

за две милијарди долари. Зделката која што заглави во судовите ги вреднуваше „Клиперси“ петнаесет пати повеќе од нивните приходи споредено со претходниот НБА рекорд кој беше вреднувањето на Милвоки

www.kapital.mk

Капитал број 771/772 08.08.2014

Свет бизнис и политика

51

1. Реал Мадрид XX Вредност: 3,44 милијарди долари XX Сопственици: Членови на клубот XX Реал влегува во полуфиналињата на Лигата на шампионите четири години по ред и создава повеќе приходи од која и да е друга спротска екипа во светот

2. Барселона XX Вредност: 3,2 милијарди долари XX Сопственици: Членови на клубот XX Во април бордот на сопственици на клубот изгласа да се зголеми капацитетот на Камп Ноу на 105.000 седишта, како дел од 800 милиони долари вредното реновирање на стадионот

Во топ 50 листата на највредни спортски клубови на американскиот бизнис магазин Форбс до пред три години немаше такви што вредат две милијарди долари, а сега се дури шест. Реал Мадрид, вреден 3,44 милијарди долари, води на листата втора година по ред, за нијанса пред следната шпанска фудбалска сила, Барселона, која „тежи“ 3,2 милијарди, а со Манчестер Јунајтед, вреден 2,81 милијарди, се заокружува тројката највредни тимови. За прекуокеанските спортски франшизи останува утехата дека клубовите кои ја играат американската верзија на фудбалот ја прават масата во топ 50, држејќи дури 30 места во неа Бакс во март и на Вашингтон Визардс во 2010 година, пет пати повеќе од приходите. Филаделфија 76 во 2011 се продаде за „само“ 2,5 пати повеќе од приходите. С$ уште не може да се утврди по која цена ќе се продадат „Клиперси“.

Двете следни највисоки понуди (по Балмеровата) се 1,6 милијарди долари и 1,2 милијарди. Повеќето страни се на мислење дека и 1,2 милијарди е превисока цена, па сега постои голема разлика меѓу експертските мислења (Форбс го

вреднуваше тимот на 575 милиони долари во јануари, откако се консултираше со спортските банкари). Но, случајот со Клиперс без дилема докажа колкава е вредноста на големите спортски тимови во САД, а имено, поголема е од кога

и да е. Но, и толку скапите американски екипи не можат да се мерат со европските фудбалски клубови кога станува збор за вредноста и за глобалното значење. Трите највредни спортски тимови во светот играат не-американски „бренд“ на фудбал. Шпански Реал Мадрид, вреден 3,44 милијарди долари, води на листата втора година по ред, за нијанса пред следната шпанска фудбалска сила, Барселона, која „тежи“ 3,2 милијарди. Манчестер Јунајтед ја заокружува листата на трите највредни тимови со вредност од 2,81 милијарди долари. Реал Мадрид стигнува до полуфиналето на Лигата на шампионите четири години по ред, а оваа година ја однесе круната

Капитал број 771/772 08.08.2014

52

www.kapital.mk

Свет бизнис и политика

дома, победувајќи го Атлетико Мадрид со 4:1 за својата рекордна десетта титула во Лигата. Победата значеше заработка од 78 милиони долари, наспроти 62 милиони, колку што Реал доби претходната сезона како полуфиналист. Клубот во кој игра глобалната икона и играчот на годината, Кристијано Роналдо, создава повеќе приходи од кој и да е друг спортски тим во светот (675 милиони долари во сезоната 2012-13). Комерцијалните приходи се осигурани со договорот од 41 милиони долари на годишно ниво со Адидас, и спонзорството на дресовите од авиокомпанијата „Флај Емиратс“ од 39 милиони долари годишно. Реал планира реновирање од 540 милиони долари на својот стадион, Сантјаго Бернабеу, кое се очекува да биде завршено во 2017 година. Барселона освои шест Ла Лига титули во последната декада и е предводена од Лионел Меси и Нејмар - двајца од најскапо платените играчи во споротот. Барселона, како и Реал Мадрид, ја поседуваат членовите на клубот на наречени социос. Членовите одобрија 800 милиони долари за реновирање на стадионот Ноу Камп во април. Со проектот стадионот ќе добие покрив, како и целокупен развој на околината на Ноу Камп. Ќе се обезбедат 5.000 дополнителни седишта, зголемувајќи го капацитетот на стадионот на 105.000. Проектот ќе почне во 2017 година, а ќе биде комплетиран во 2021. Во изјава за Форбс од Барселона потенцираа дека продавницата на Најки на Ноу Камп има поголема продажба од која и да е друга продавница на познатиот бренд за спортска опрема во светот. Манчестер Јунајтед ја заврши како седми оваа сезона во Премиер лигата. Ќе остане запаметена како најлоша сезона за клубот од лансирањето на Премиер лигата во 1992 година. Јунајтед го отпушти својот менаџер, Дејвид Моес, во април, само после една сезона. Моес го замени легендарниот Алекс Фергусон, кој го водеше клубот скоро три декади. Компаниите продолжуваат да се „лепат“ за Јунајтед и покрај проблемите на

3. Манчестер Јунајтед XX Вредност: 2,81 милијарди долари XX Сопственици: Семејство Глејзер XX Адидас ќе му исплати на Јунајтед 1,3 милијарди долари во наредниве десет години, почнувајќи од 2015, што е најбогат договор за оперема во историјата на спортот

4. Њујорк Јенкис XX Вредност: 2,5 милијарди долари XX Сопственици: Семејство Стајнбренер XX Вредноста на компанијата Yes, регионалната спортска мрежа од која 20% поседуваат Јенкис, беше 3,9 милијарди долари за 80% купени од 21st Century Fox во ноември 2013

5. Далас Каубојс XX Вредност: 2,3 милијарди долари XX Сопственик: Џери Џонс XX „Каубоите“ имаат 25-годишен договор со АТ&Т за правата на името на нивниот стадион, вреден 500 милиони долари теренот. Адидас потпиша договор со тимот на 10 години, а за 1,3 милијарди долари, што е повеќе од двојно од следниот најголем пакт во спортот. Седумгодишниот договор со Џенерал Моторс за

спонзорство на дресовите, вреден 559 милиони долари, стартува следнава сезона. Вол Стрит ја зголеми вредноста на акциите на Јунајтед на моменталните 3,6 милијарди долари, од 2,8 милијарди во мај.

Врвот за европските фудбалски гиганти, масата за американските

Социјалните медиуми не се прецизна мерка за популарност, но контрастот меѓу елитините европски

www.kapital.mk

Капитал број 771/772 08.08.2014

Свет бизнис и политика фудбалски клубови и американските тимови е огромна. Барселона (69 милиони), Реал (67 милиони) и Јунајтед (53 милиони) имаат најмногу Фејсбук следбеници меѓу спортските тимови. Сите први осум се фудбалски клубови, пред Лос Анџелес Лејкерс (НБА) да ја прекине низата со 21 милиони фанови. Њујорк Јенкис (МЛБ) со 8 милиони фанови се највисоко на листата од екипи кои не се фудбалски или НБА. Форбс ги вреднува тимовите во најголемите спротски лиги од 1998 година. Топ 50 листата е базирана на објавените анализи за НФЛ, НХЛ, НБА, МЛБ, Наскар ... и фудбалските лиги во последниве години. Просечниот тим во топ 50 вреди 1,34 милијарди, што е раст од 8% во однос на лани. Сега 38 тима вредат една милијарда за разлика од лани, кога беа 33. Пред три години немаше тимови вредни 2 милијарди, а сега такви се шест. Минимум за влез во топ 50 е вредност од 856 милиони долари (калчолигашот Милан) во споредба со 586 милиони четири години претходно. „Јенкис“ се највредниот нефудбалски тим во светот со вредност од 2,5 милијарди долари. Фудбалските клубови (од европскиот фудбал) доминираат на врвот од листата, но тимовите од американскиот фудбал ја прават масата на топ 50 со дури 30 места на листата. Највисоко рангирани меѓу нив се Далас Каубојс, на петтото место, со вредност од 2,3 милијарди долари. „Каубоите“ се највреден тим во НФЛ уште од 2007 година благодарение на најголемото спонзорство во лигата и на приходите од премиум седишта на нивниот стадион - заедно 220 милиони долари. Приходите на Далас добија силен ветар во грб кога минатото лето сопственикот на клубот Џери Џонс потпиша 25-годишен договор со АТ&Т вреден 500 милиони долари. Најголем скок за влез во топ 10 на листата на Форбс направи уште една глобална фудбалска сила, Баерн Минхен. Клубот прерипа пет места до бројот седум на листата, со вредност од 1,85 милијарди долари по освојувањето на петтиот наслов во Лигата на

53

6. Лос Анџелес Доџерс XX Вредност: 2 милијарди долари XX Сопственик: Гугенхајм Бејсбол XX МЛБ им одобри на Доџерс нов, 8,35 милијарди долари вреден договор, за 25 години телевизиски права, склучен со Тајм Ворнер Кејбл во јануари

7. Баерн Минхен XX Вредност: 1,85 милијарди долари XX Сопственици: Членови на клубот XX Баерн од Минхен ја освои Лигата на шампионите во 2013 и клубското членство порасна за скоро 30.000 во тек на последната година (на вкупна бројка од 223.985) шампионите во 2013 година. Комерцијалните приходи на Баерн достигнаа рекордни

308 милиони долари - што е втор најдобар резултат по оној на Парис Сен-Жермен,

8. Њу Ингланд Петриотс XX Вредност: 1,8 милијарди XX Сопственик: Роберт Крафт XX „Патриотите“ го продаваат секој свој настап пред домашната публика уште од 1994 година иако цените на нивните билети се втори највисоки во НФЛ

според Дилојт. Клубот од Минхен има најбогат договор за спонзорство на дресови (со Дојче Телеком, на 40 милиони долари годишно) и за опрема (со Адидас, на 38 милиони долари годишно) во германската Бундеслига. Дваесетте не-НФЛ тимови во топ 50 вклучуваат осум фудбалски и шест безбол клубови, а четворката од НБА ја предводи Њујорк Никс на 13-то место, со вредност од 1,4 милијарди долари. Тука е и Формула 1 тимот на Ферари (21 место со 1,2 милијарди долари) и највредната франшиза во НХЛ, Торонто Мејпл Лифс (26 место со 1,15 милијарди). Нови во топ 50 се Сент Луис Рамс (НФЛ) и Бостон Селтикс (НБА) кои го делат 45-то место со вредност од 875 милиони долари, како и Манчестер Сити кој е на 49 место со 864 милиони. Оукленд Рајдерс (НФЛ), Њујорк Метс (МЛБ) и Мекларен (од Формула 1) испаднаа од топ 50.

Капитал број 771/772 08.08.2014

54

www.kapital.mk

на руЧек со...

Јовица Угриновски неврохирург

Imame odli^na medicina, no mn slabo zdravstv

www.kapital.mk

Капитал број 771/772 08.08.2014

на руЧек со... Со познатиот неврохирург во двочасовното интервју за Капитал стигнавме да искоментираме теми и проблеми од скоро сите сфери на општественото живеење. Генералните негови пораки и заклучоци се дека луѓето треба да живеат скромно и во склад со природата и да вршат редовни контролни прегледи за да не дојдат во ситуација да одат кај доктор. Во ова опширно интервју прочитајте уште и детали за атентатот на Глигоров од медицински аспект, како и погледи и размислувања на Угриновски за низа актуелни теми и случувања.

пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

З

а доктор Јовица Угриновски имаат слушнато буквално сите во Македонија. Еазликата е единствено дали го знаат како аматерски ветеринар и пасиониран вљубеник во животните, како страстен фотограф и снимател, како активен планинар во земјава и странство, како авантурист кој стигнал да го посети дури и јужниот пол или како најпознат неврохирург во македонската медицинска историја. Седумдесет годишниот Угриновски, во никогаш посвежо издание, оваа недела беше гостин на Капитал, а како возврат на нашето гостопримство ни понуди цела лепеза од мислења, погледи, приказни и совети од буквални сите области на човековото живеење.

Уште како дете ме нарекуваа „докторе“

Овозможено со гостопримството на хотелот Стоун Бриџ

mnogu vo

Јовица Угриновски е роден во скопската населба Црниче од татко графички работник и мајка домаќинка. Самиот вели дека ја имал таа среќа да има прекрасни родители и да порасне во една здрава средина во која самиот вели дека никогаш немале многу пари, но затоа секогаш како деца биле најадени и испеглани. „Имав татко кој беше способен се да направи со сопствени раце, таа особина за среќа ја имам наследено од него. Никогаш не сум го чул да рече ова нешто не можам да го направам. Таа особина и јас ден денеска ја имам и ќе се зачудите ако дојдете дома, ќе видите мебел кој што е направен со моја рака и нема да поверувате дека тоа го направил човек кој не го работи тоа и кој што нема соодветен професионален алат. Мајка ми беше домаќинка целосно посветена на фамилијата и на децата. Така да првата едукација сум ја добил од фамилијата и од родителите. Се учевме на почитување на хиерархија. Моравме да ги почитуваме и постарите деца, бидејќи ако не ги почитуваш ќе добиеш ќотек. Тоа беше воспитниот елемент од тоа“

55

Сепак најинтересен факт на кој се сеќава Угриновски од неговата рана младост е како го добил неговиот прекар доктор уште на пет годишна возраст. „Уште од најмала 4 или 5 годишна возраст од кога се сеќавам за себе имав потреба да се грижам за животни, посебно за болни или повредени животни. Немаше куче, маче или пак повредена чавка за која јас не се грижев. Практино мојот дом беше претворен во амбуланта за животни. Поради тоа, мене уште од пет годишна возраст во малото ме нарекуваа докторе. Кога врсник од мало денес ќе ми се обрати со докторе не мисли на мојата професија, туку на мојот прекар. Јас се до гимназија бев познат како докторот“. Токму овој негов афинитет кон медицината уште од најмали нозе Угриновски го смета за клучен за неговиот избор на професијата и професионален развој во нејзините рамки. „Природно од тоа произлезе интерес кон природните науки и кон медицината. Во текот на студиите ми се роди љубов кон хирургијата. Можеби ќе ми се налутат другите колеги сметав дека хирургијата е кралица на медицината каде што човек директно учествува во процесот на лекување. Значи со моето знаење и умешност и со инструментите директно учествувам во лекувањето на болниот. Дополнително, ми се роди љубов и кон неврологија, бидејќи таа е егзактна наука која што врз основа на надворешните манифестации и на надворешните симптоми дава можност да заклучиш каде е процесот лоциран. На крај тие две љубови потполно случајно се споија во една и почнав со неврохирургија“.

Македонија се уште нема расчистено какво здравство сака

Не можевме да ја испуштиме можноста, а да не го прашаме доктор Угриновски за неговото мислење и предлог решение за состојбите во македонското здравство во кое го поминал целиот образовен и работен век. Тој ни даде двосмислен и интересен одговор за кој рече дека тие кои сакаат сигурно ќе го разберат. „Македонската медицина е одлична, што значи дека може да се носи рамо до рамо со европската и со светската медицина. Меѓутоа, македонското здравство е лошо. Медицина е едно, здравство е друго. Преведено на народен

Капитал број 771/772 08.08.2014

56

www.kapital.mk

на руЧек со...

јазик ова значи дека македонските доктори се стручњаци кои рамо до рамо можат да работат со колеги во Германија, Франција, Швајцарија што тоа и го прават и тоа одлично, меѓутоа здравствениот систем и покрај напорите кои што се прават се уште не соодветствува со вистинската слика“. Според него, основна причина за ваквата состојба е што во Македонија се уште немаме расчистено какво здравство навистина сакаме. „За пофалба се реформите и милионите евра кои се вложуваат во нова опрема и технологија. Меѓутоа, тука се поставува прашањето, ако имаме одлични доктори и имаме пристојна технологија зошто тоа не функционира. Значи грешката е во мотивацијата. Ние сме веројатно единствена земја во регионот и Европа каде што здравството е поделено на приватно и државно. Тоа никаде не постои бидејќи има единствен и интегриран здравствен систем во кој што се инкорпорирани и приватните и јавните и мешаните здравствени установи. Јас како неврохирург работам комплетно на приватна основа, оперирам осигуреник кој 40 години плаќа осигурување и мора се да плати од сопствен џеп“.

Одете на доктор кога сте здрави

Покрај кон државата Угриновски упати и совет до граѓаните како негови потенцијални пациенти на кои отворено им порача дека постојат начини како да се одржат што понезависни од болниците. „Прво мора да сфатиме дека сите сме потенцијални пациенти и најдобро е човек да се потруди да не стане пациент

или да не се разболи. Има фактори кои влијаат на здравјето и кои што не можете да ги избегнете, на пример глобалното загадување. Но, сепак можете барем еднаш во неделата да излезете на чист воздух. Има фактори кои што директно влијаат на здравјето и директно зависат од нас самите. На пример исхрана, пиење, лошите навики, стресот тоа се фактори кои што директно зависат од мене. Од мене зависи дали ќе имам 120 или 80 килограми, од мене зависи дали ќе бидам физички активен или само ќе седам пред интернет и компјутер“. Доктор Угриновски како многу значаен фактор за здравјето на пациентите ја додава и превенцијата. „Денеска немате улица каде што немате амбуланта, што значи дека не е никаков проблем два пати во годината да се направат редовни контролни прегледи што е се сосема доволни да го одржат човека здрав. Најголемата филозофија за медицината е „одете кај доктор кога сте здрави, бегајте од доктор кога сте болни“. Секоја возраст и секој пол си има табели на ризик, не мора дечко од 20 години да прави слика на белите дробови, не мора да прави преглед на простата, бидејќи статистички да добие некоја таква болест е помала од таа да добие на лото. Но, маж од 60 години мора да прави преглед на простата, жена над 30 години мора да прави редовен преглед на градите, барем два пати годишно. Во репродуктивниот период мора да прави гинеколошки преглед два пати годишно. Тоа се тие статистички табели и показатели кои што ќе овозможат на време да се открие некое заболување на време да се

лекува“.

Живеам скромно и во склад со природата

Покрај неоспорните успеси на професионален план Јовица Угриновски е препознатлив и по своите неконвенционални навики и уникатен стил на живот. За неговата ваква засебност тој смета дека потекнува од самото детство и најраните години. „Јас сум роден во индивидуална куќа вон градскиот метеж. Роден сум во Црниче кога Црниче си беше Црниче. Самиот збор си кажува, тоа беше Црнила, немаше ниту една сијалица, имаше три четири куќи и имаше огромен простор кој што припаѓаше на нас на децата. Веројатно затоа никогаш не сум можел себе си да се замислам да живеам затворен во бетон и стакло, во урбана средина, секогаш сум сакал да живеам во рурална средина особено поради мојата љубов кон животните. Тешко е во град да имаш 180 животни колку што јас имам во моментов. Тоа ми го нуди само периферијата, односно просторот вон градот. Прво живеев во Волково, а во последните десетина години и во Визбегово, значи не во населбата, туку потполно изолиран, во ридот таму каде што имаме еден свој мини ранч на кој сум горд. Сам го работам и сам водам грижа за сите животни нормално заедно со сопругата и со децата“. Интересно за мини ранчот на Угриновски е и фактот дека покрај пауни, шарпланинци,мачки, коњ, магаре, верверички, папагали, фазани, кокошки, зајаци таму може да се најде дури и еден волк за кого Угриновски вели дека се однесува поверно и попитомо, дури и од шарпланинците.

Се уште се чудам на смелоста со која настапив над Глигоров

Д

октор Јовица Угриновски веројатно е најпознат како човекот кој го спаси поранешниот претседател Киро Глигоров од сигурна смрт после атентатот со темпирана бомба кој беше извршен врз него. Скоро дваесет години подоцна Угриновски за читателите на Капитал се потсети на таа трагична, но историска случка. „Самата интервенција како интервенција не беше нешто извонредно или беше нешто што сум го правел илјадници пати. Меѓутоа, јас себеси лично си честитам на храброста да донесам пресудна одлука дека треба да се оперира претседателот и тоа да се оперира веднаш. Било какво задоцнување во третманот ќе беше фатално и немаше да има ваков крај каков што имаше. Признанието кое го дадоа странските експерти кои дојдоа после тоа беше токму од тој аспект. Тие ми честитаа како сум ја имал таа смелост да превземам одговорност, да се оперира првиот човек на државата. И беа во право, бидејќи можете да си замислите што ќе беше да беше обратен исходот, што беше многу поверојатно на таа возраст со таков тип на повреди. Тоа е прв пример во историјата и општо во човековата цивилизација, еден претседател со повреди над главата, да преживее атентат и да се врати на функција после тоа. Друг пример нема таков“. Операцијата врз Глигоров траела скоро 12 часа и е една од најдолгите извршени во таа област воопшто. Еве ги сеќавањата на Угриновски за деталите од тој кобен ден. „Бидејќи на обезбедувањето им се чинело дека

градска болница е поблиску, претседателот беше таму хоспитализиран. Мене буквално ме киднапираа од клиника да одам таму за да го видам и за чудо претседателот беше во добра состојба и беше свесен, односно со него можеше да се разговара. Меѓутоа во тоа време во градска болница немаше компјутерска томографија, која што е неопходна за следење на состојбата, а од искуство знаев дека при такви повреди, првичната проценка на состојбата лаже, еволуцијата на повредата настанува подоцна и тоа бараше да се пренесе на неврохирушка клиника и тоа се случи околу 11 часот. Околу 11 и 30 беше направена компјутерска томографија и од тој момент состојбата почна да се влошува, од човек кој што беше потполно свесен стана човек со кој што не можеше да се одржува контакт и компјутерската томографија потврди тоа што клинички го очекував и ми остана единствено да поставам индикација за итна операција. Имаше луѓе и против и за. Прво одеше операцијата на главата која заврши некаде 6 и 30 попладнето. Првите странски посматрачи дојдоа некаде околу 5 часот попладнето, кога операцијата беше на крај и после тоа почна операцијата на окото, сето тоа траеше некаде до малку пред полноќ до 11 и 30 часот на полноќ. Двете операции заедно траеја скоро 12 часа“. Угриновски додава дека сепак оваа не му била најдолга операција која ја изведувал. Личен рекорд му е 18 и пол часа, а и ден денес не му пречи да помине и по 10 часа во операциона сала.

www.kapital.mk

Капитал број 771/772 08.08.2014

57

Wadi Ram Јордан

Со ќерките на Шапка „Веројатно никој не му кажал на мојот волк дека е волк, а не му кажувам ни јас, па се однесува како куче. Ова ми е веќе втор волк. Првиот волк го имав пред пет години. Особеноста и мојот однос кон животните е дека јас ги чувам затоа што јас ги сакам и тие ми го возвраќаат тоа.. Волкот си има кафез, но тој е најголемиот период од денот пуштен сам на слобода и тој се шета низ целиот двор и се шета со мене како куче. Дури и кучињата ќе се оддалечат, а тој продолжува да оди покрај моите нозе. Не сакам да држам животни во кафез како што не би сакал и мене некој да ме држи во кафез, па макар бил кафезот златен“. Кога станува збор за урбаното живеење доктор Угриновски за жал констатира дека градовите станале стерилни и ја изгубиле душата. Според него, тие сега се една колективна спална каде што луѓето работат и спијат како пчели во кошница, каде што човекот е кибордизиран и претворен во робот. „Вистинскиот живот јас го наоѓам во Африка и во Азија каде што луѓето се порелаксирани, имаат една подруга животна филозофија и живеат релаксиран живот. Јас сум црпел многу од тоа како тие луѓе живеат, иако се сиромашни се среќни и задоволни. Ако било кој човек седне и размисли ќе види дека тоа се принципите кои се основата на среќата на човекот. Ако секој човек седне и размисли зашто ми се 12 купатила во станот каде што живеам, ако јас во еден момент можам да се бањам само во едно купатило, зошто ми се четири спални дома кога можам да спијам само во една, зошто ми се 20 кошули кога јас можам да носам само една. Ако седне и размисли веројатно ќе се приземји. Но, за жал тешко размислуваме и често не мотивира потрошувачкото во нас и погрешното натпреварување. Мене не ми треба БМВ, мене ми треба Лада Нива. Но, бидејќи

Со сопругата на Шапка

Антарктик

Мојот дом во планините

Во Сахара со стојадин

Виртуелниот живот носи само виртуелни пријатели

И

нтересна специфика за доктор Угриновски е неговиот однос кон новите технологии и кон новиот начин на виртуелно живеење. Иако е човек кој очигледно многу добро ја разбира дури и највисоката технологија, не можевме, а да не ја забележиме неговата филозофска дистанца од сите зависности и пороци на современото општество. Еве како тој самиот гледа на работите. „ Јас сум навикнат на директна комуникација и не можам да комуницирам со некого ако не го гледам во очи и тој не ме гледа во очи. За мене тоа е комуникација, сите други средства се средства за пренос на информација, а не за комуникација. Интернетот или е меилот е средство преку кое што јас треба да добијам информација или да проследам информација, а не да бидам на чет со тебе или да разговарам. Нема логика да јас она што овде седам и ручам со вас да го ставам после на фотографија да може да го гледа кој што сака и како сака. Зошто? Ова доживување е мое интимно со вас и нема потреба да го споделам со некој непознат“. За тоа колку е нереален виртуелниот живот доктор Угриновски ни даде и пластичен пример. „Мојот син кој што има 19 години доаѓа и ми вика тато јас имам 5.000 пријатели. Јас му викам „ашколсум“ ти имаш 20 години и си стекнал 5.000 пријатели, а јас за 70 години имам само тројца вистински пријатели. Тој не знае да ми одговори каква боја на коса имаат тие пријатели каква боја на глас, ниту какви се по карактер, едноставно иако тој има 5.000 виртуелни пријатели, јас со тројца вистински пријатели во животот имам повеќе од него. Ете тоа е виртуелноста на сегашното живеење, човек не живее реално туку виртуелно, и затоа се оддалечуваме. И не е чудо што има се повеќе и повеќе девијации. Ова се мои погледи и како мои остануваат не ги натурам никому. Кој има рецептори да ги сфати, нека ги сфати, а на кого му се смешни нека се смее“. комшијата има Мерцедес и јас ќе купам БМВ иако мене не ми треба. Угриновски вели дека нема намера на никого да го наметнува својот стил на живеење, но дека нема ниту намера за себе да гради вештачки стил. „Можам слободно да кажам дека и воопшто немам посебен стил и дека се однесувам природно. Јас се однесувам во зависност од соговорникот, во зависност од местото каде што сум. Ако сум на планина ќе ме видите облечен

планинарски, ако сум на прием, ќе ме видите облечен со лептир машна и со смокинг. Можам да се однесувам и со најобичен човек и со најугладен аристократ. Јас сум едноставен и стилот на живеење ми е таков. Не се оптоварувам со непотребни работи. Ако ми се потребни два пара чевли, јас имам два пара чевли, немам двесте пара. Се уште се возам со Лада Нива кое е најдоброто возило кое што одговара на мојот темперамент“.

58

Капитал број 771/772 25.07.2014

светот на виното

Kako da se pie umereno? Виното е несомнено корисно за здравјето. Но, секогаш има едно “но” кое вели ... “доколку се пие умерено”. Умереното пиење, иако е индивидуална категорија, е доста строго определено и научно етаблирано

V

о светот веќе одамна е утврдено количеството на вино кое може дневно да се испие без никакви последици по здравјето и за нормалното извршување на активностите. Правилото е, дневно - две чаши вино за жените или три чаши за мажите. Околу оваа мерка се сложуваат и најголемите светски научни авторитети и институции, како што е на пример и Светската Здравствена Организација. Единствениот проблем поради кој оваа препорака нашироко не се популаризира е најмногу поради оние кои во пиењето претеруваат и оваа препорака може да им послужи како аргумент за нивната неумереност. Неумереноста е токму разликата помеѓу уживањето во виното и неговата злоупотреба. Да знаете да запрете со пиењето кога треба е голема умешност, самоконтрола, но и навика и пристап, што е само наш индивидуален придонес во начинот на консумирање на виното. Тоа значи, да знаете да се спротивставите на општата атмосфера, на притисокот од другите (“ајде уште една”), на атмосферата на масата или друштвото. Поедноставно - да создадете свој однос кон пиењето. Познавањето на виното е една од насоките кои ве водат кон умереноста и воздржувањето од претераност. Познавањето на винските особености, на географското потекло на виното, на посебностите на виното кое го пиете, може многу да ви помогне во интелектуалното задоволство кое го дава виното. Ако тоа го постигнете тогаш вие самите сте оној кој одредува колку е доста, до каде досегаат софистицираните доживувања од виното, без притоа да го надминете она што е умерена доза во пиењето. Само така ќе успеете дозата да ја прилагодите на вашите граници на издржливост на алкохолот, согласно со вашата телесна градба и здравствена состојба. Дали сте возрасен и слаб, млад и корпулентен, се тоа се претпоставки за способноста да се поднесе алкохолот. Хипократ, фамозниот лекар од петтиот век пред нашата ера, со секој препишан лек препорачувал плус и малку вино. Тој самиот, во тоа време доживеал стотина години. Тој велел дека виното е нешто што му одговара на човекот, како на болниот така и на здравиот и треба да се пие во даден момент и во количество кое одговара на одредена телесна конституција. Хипократ утврдил дневна доза вино која изнесувала 0,27 деци дневно. Тој бил мунициозен посматрач на човечкото тело и дал сосема прецизни објаснувања за апсорпцијата на виното во човечкото тело.

Лекарите честопати, во екстремни случаи на болест го забрануваат виното сосема. Веројатно со право ако нарушувањата се такви што секое пиење може уште повеќе да ја влоши состојбата на болниот. Но тоа се екстремни случаи кои не го потиснуваат правилото за тоа дека самите треба да ја утврдиме количината за консумација. Еден Грк од античко време (345 година п.н.е) запишал: “Три пехари за вино се доволни- едниот, за здравје, кој го празнам најпрво, вториот за љубов и задоволство, третиот е за добар сон. Кога и третиот е празен гостите си одат, затоа што четвртиот веќе не е за нас, тој му припаѓа на насилството.” Умереноста не е никаква казна или оптоварување. Напротив, таа попрво се однесува на респектот кон виното и винската естетика. Зашто забелешката за умереноста е стара колку и самото вино. Платон зборувал за тоа дека помладите од 18 години не треба ни да го допрат виното, зашто “не треба да се дотура масло на огнот”. Тој тврдел дека виното треба да се пие умерено до триесеттата година, но со тоа што младиот човек треба секогаш да бега од пијанството. “Кога човекот веќе влегува во четириесеттите години може да ги повикува другите богови, особено Дионис за да присуствува на церемониите на старите луѓе и исто така на радувањето што бог им ги дал за да ги ублажат своите бремиња.” Платон понатаму вели: “виното е лекот за горчината на староста, благодарејќи на кое ние можеме да ја пронајдеме својата младост и да уживаме во заборавот на очајот. “ Количествата за умерено пиење се разликуваат во нијанси, но приближно може да се определи точната количина. Три чаши се она што е половина шише од 0,7 децилитри или 3,75 децилитри. Тоа се отприлика три чаши вино на ден. Секако, при определувањето на количеството секогаш треба да се води сметка за јачината на виното зашто не е исто дали виното има 12% алкохол или пак 15% алкохол. И се разбира за сопствената кондиција и здравје. И запаметете дека виното не се пие бргу. Една поговорка тоа го илустрира: “Вино се пие на часови, а не на литри. “

РЕЧНИК XXовошен карактерособините на виното кои потекнуваат од грозјето, аромите и вкусовите.

XXовошно- вино чии ароми и вкусови потсетуваат на овошје. Ова е широк поим затоа што во некои вина ова не може да се опише попрецизно. Може да потсетува на свежо, на сушено или на варено овошје. Прецизното одредување се сведува на опис - свежо јаболко, сува смоква, џем од јагода.

XXзаокружено- се однесува на вината кои не се сметаат за рамни, односно безлични или пак на оние вина кои немаат изразита особина. Се однесува на структурата на виното односно на неговата специфична комбинација на киселост, слаткост, танини или алкохол.

XXзбркано- вино со нејасен и заматен карактер. Се однесува на изгледот, аромите и вкусовите, па и на неговиот општ стил.

XXзелкато- вино чии ароми и вкусови потсетуваат на зеленчук, како што се зелените пиперки или аспарагус. Ова не се ценети ароми.

XXземјесто- вино чии ароми и вкусови потсетуваат на земја, на мокра земја, на сува почва, на некои ароми и минерали. Не е комплимент за виното. Се користи за да се опише вино кое е робусно, недоработено, нерафинирано.

XXзгодно-вино кое е привлечно заради својата деликатност и префинетост.

XXзреење-периодот на одлежувањето на виното во винаријата до моментот кога е подготвено за ставање во шише, но и периодот потоа,особено за подобрите вина.

XXживо- вино кое се чувствува со сите сетила. Може да биде јасно, и да има јасни ароми и вкусови. Спротивниот термин би бил - збркано.