773 kapital magazin

cover story

Na drugi im se stemni, na Makedonija nema da i se razdeni od embargoto

finansii Nad 100.000 honorarci od slednata godina ]e mora da pla]aat pridonesi

број 773 цена 100 ден. | 22 август, 2014, петок | година 15

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

PUTIN

15 GODINI NA VLAST

AVTOKRATOT KOJ JA IZDIGNA RUSIJA I POKA@A TUPANICA NA ZAPADOT!

politika So 80 op[tini na vrat, Makedonija ekonomski se davi!

Капитал Капитал број број 773 672 22.08.2014 12.09.2012

4 содржина 4 НАВИГАТОР 06 КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска Далеку е Русија!

12 cover story

Ниту имаме што да извеземе, ниту имаме кој да лобира На други им се стемни, на Македонија нема да и се раздени од ембаргото

20 финансии

Над 100.000 хонорарци од следната година ќе мора да плаќаат придонеси Придонесите на хонорарите ќе донесат 50 милиони евра во фондовите. Премалку за да се покријат огромните "дупки"

www.kapital.mk www.kapital.mk

Издвојуваме Кој добива а кој губи од руското ембарго?!

Русија забрани увоз на храна од Западот, а Македонија нема домашно производство на млеко и месо доволно ниту за себе, а не пак да извезува, за да може да ќари нешто од оваа ситуација. На Русија ќе и фалат огромни количини јаболка што ги увезува од Полска и Литванија, но македонскиот род на јаболка годинава е десеткуван. Згора на се, во моменти кога сите земји што не се под ембарго бараат начин како повеќе да извезат во Русија, Македонија нема амбасадор во Москва?!

Придонеси за над 100.000 хонорарци

Над 100.000 граѓани кои што се ангажирани со договор за повремено вршење на услуги или пак добиваат хонорари врз основа на авторски права поголеми од минималната плата месечно, од следната година ќе мора да плаќаат социјални придонеси. Пресметката врз основа на податоците од поднесените годишни даночни пријави за персонален данок лани покажува дека обврската за придонеси опфаќа хонорари во вредност од 190 милиони евра. Тоа значи дека во социјалните фондови се очекува да се слеат околу 50 милиони евра.

XX Стр.12

XX Стр.20

26 анализа

Фатаморгана или реалност? Македонија остана со празни раце! Инвестициите на арапските шеици завршија во Србија!

30 економија

Хаос со закупот на државно земјоделско земјиште Не се знае кој користи и колку плаќа за државното земјиште

36 политика

Нефункционални општини скроени само за етнички мир Со 80 општини на врат, Македонија економски се дави!

40 политика

Откако Џафери призна дека Владата вработува незаконски Кој ќе одговара што се делат плати за седење дома?

44 Балкан бизнис и политика

Во што е тајната на развиените општини?

20 места во регионот кои најдобро привлекуваат инвеститори

48 Ексклузивно

Репортажа Порто Монтенегро, Тиват Луксуз и забава за секој милијардер

12 Инвестициите на арпските шеици отидоа во Србија!

Ако пред само една година арапските инвестиции на Балканот беа бомбастична најава во чија што реализација ретко кој вистински веруваше, денеска дел од балканските земји имаат сериозна референтна листа на инвестиции од богатите арапски шеици, а другите се уште се надеваат дека и кај нив ќе капне нешто. Во друштво на тие што се надеваат на инвестиции од богатите арапски земји е Македонија која “искрши нозе“ одејќи во Катар и примајќи повеќе делегации дома. Слична е сликата во сите балкански земји по ред, меѓу кои апсолутни шампион по број и обем на реализирани инвестиции е Србија!

XX Стр.26

20 Кој ќе одговара што 1.200 административци седат дома и земаат плата?

Дури 1200 луѓе седат дома и земаат државна плата и покрај тоа што ваквиот процес на вработување е незаконски. Ваквата скандалозна изјава на вицепремиерот за рамковен договор Муса Џафери во најмала рака значи дека четири години по ред, откако е најавена систематизација и распоредување на вработените во администрација, дел од вработувањата по рамковен се случуваат незаконски?! „Капитал“ анализира како е можно ова да се случува и прашува - кој ќе преземе одговорност за тоа?

XX Стр.40

54 свет

15 години власт на Путин Автократот кој ја воздигна Русија и се спротивстави на Западот

60 свет

Запознајте го Илон Маск, најнеуморниот претприемач на планетава

62 на ручек со...

Владимир Талески градоначалник на Битола

66 светот на виното Конкуренцијата го развива винарството

26

40

Капитал број 773 22.08.2014

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Далеку е Русија! Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk Pove}e od 20 godini se vrtime vo krug baraj}i na~ini kako da se zgolemi izvozot, a se defokusirame od vistinskiot problem, a toa e deka Makedonija nema proizvodstvo. Zatoa i zvu~i tolku nebulozno koga nekoj minister }e ka`e deka makedonskite firmi mora pove}e da izvezuvaat vo Rusija. A {to da izvezuvaat?! Na primer, sekoja godina po red slu{ame kako izvozot na ovo{je i zelen~uk ru{i rekordi za minatata godina da dostigne 190 milioni dolari. Za da se dobie podobar uvid dali e toa golem ili mal izvoz eve edna sporedba. Ladnata i severna Litvanija so 3 milioni `iteli i 65 iljadi metri kvadratni samo vo Rusija godi{no izvezuva hrana od 900 milioni evra. Presmetajte kolku pati e toa pove}e od na{ite 6 milioni evra izvoz na zemjodelski proizvodi vo Rusija!?

Ete tolku e e daleku Rusija za makedonskiot izvoz.

Т

рговската војна која неодамна почна помеѓу Русија и Западот допрва ќе им создава главоболки на политичарите. Како и во секоја војна штети има на сите страни кои се вклучени. Но, од оваа трговска војна штети ќе трпат и многу субјекти кои без никаква вина беа вовлечени во ова сценарио на покажување на мускулите на јавна сцена од страна на најголемите светски лидери. И како и во многу досегашни случувања Македонија се однесува како да е изолиран остров. Па во ретките медиуми кои напишаа нешто повеќе за оваа ситуација, додека повеќето пренесоа само гола вест, анализите завршуваа со заклучок дека Македонија ќе немала ниту зијан, ниту ќар од руските санкции за увоз на храна и земјоделски производи од САД и ЕУ. Дали некоја институција воопшто се обидува да го измери ефектот врз Македонија од ембаргото на Русија, но и контра мерките на ЕУ за помош на производителите на храна кои ќе бидат погодени во оваа трговска војна? Стопанските комори како и вообичаено молчат. Тие чекаат прво Владата да го каже својот став. А ставот на Владата за споровите на светската политичка и економска сцена веќе го видовме. Тој е како во онаа народната поговорка. Ни ваму, ни таму, во средина, ама понастрана. Владата и за овој спор останува нема и без став. Досега ниту еден владин економски министер не се изјасни за ова прашање. Нема одговор колку и како ќе биде погодена Македонија? Што тоа ќе значи за компаниите кои веќе извезуваат? Дали Македонија може да го зголеми извозот на зеленчук и овошје на рускиот пазар? Како тоа да не допира до нас. Оваа трговска војна која во моментов го преокупира светот само покажува дека Македонија како држава нема чувство за тоа каде оди и каде сака да оди. И дека како и секогаш досега, е подобро наместо со вистинските проблеми јавноста да се бомбардира со вештачки

надувани проблеми на кои се докажува ефикасноста на државните институции. Како што тоа во изминатиов месец многу успешно се прави со случаите на листерија, хистеријата со која главните медиуми и државните институции известуваа за еболата, за тоа кој прв ќе стигне до коските на Александар Македонски, за одличниот одзив на граѓаните за отписот на долгови... Еден ефект за кој засега само тивко се зборува е притисокот кој ова ембарго ќе го има врз цените на храната. Намалената продажба во Русија ќе ја зголеми понудата на месо и месни производи, млечни производи, како и овошје и зеленчук од Европа, што сигурно ќе има притисок врз намалување на цените. Само во 2013 година Европската унија извезла во Русија земјоделски производи во вредност од близу 12 милијарди евра и во изминатите пет години е зголемен двојно. Од овој вкупен европски извоз на храна во Русија само извоз на месо и месни преработки изнесува 1,2 милијарди евра. Бидејќи ембаргото ќе трае една година европските производители сигурно ќе бараат секакви начини да ја пренасочат продажбата кон други земји. Во Хрватска веќе се дига паника дека маркетите набрзо ќе бидат преплавени со евтина храна од Европската унија. Некои трговски ланци во Хрватска веќе побарале од домашните производители и добавувачи да ги намалат маржите и да понудат пониски цени, бидејќи имале поевтини понуди од европските добавувачи. Сосема е извесно дека овој ефект ќе се почувствува и во Македонија. Трговските ланци, без разлика дали се со странски или домашен капитал, за да прават поголеми маржи повеќе ќе им се исплати да работат со поевтините европски добавувачи, што дополнително ќе ја намали продажбата на домашните производи на домашниот пазар. Но, повеќе од сигурно е дека ова ембарго ќе го зголеми увозот на храна, со оглед

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

КапиталНО

Дали некоја институција воопшто се обидува да го измери ефектот врз Македонија од ембаргото на Русија, но и контра мерките на ЕУ за помош на производителите на храна кои ќе бидат погодени во оваа трговска војна? Стопанските комори како и вообичаено молчат. Тие чекаат прво Владата да го каже својот став. А ставот на Владата за споровите на светската политичка и економска сцена веќе го видовме. Тој е како во онаа народната поговорка. Ни ваму, ни таму, во средина, ама понастрана. Владата и за овој спор останува нема и без став. Досега ниту еден владин економски министер не се изјасни за ова прашање. Нема одговор колку и како ќе биде погодена Македонија? Што тоа ќе значи за компаниите кои веќе извезуваат? Дали Македонија може да го зголеми извозот на зеленчук и овошје на рускиот пазар? Како тоа да не допира до нас. дека и сега најмногу храна увезуваме токму од ЕУ. Силно погодени ќе бидат производителите на млечни и месни производи, но најсилен притисок ќе имаат примарните производители на овошје и зеленчук кои по којзнае кој пат ќе се соочат со ниски цени, односно со својата неконкурентност која со години се поддржува и преку субвенциите. Македонија годишно троши близу 700 милиони долари за увоз на храна, а извезува храна за 360 милиони долари, од кои половината се извоз на свежо овошје и зеленчук. Е сега доаѓаме до тоа дали и како Македонија може да го искористи тоа што не е членка на ЕУ, па да го зголеми извозот на храна во Русија. За очекување е дека нашите економски министри сега ќе почнат мудро и јавно да ги советуваат домашните бизнисмени дека треба да бидат поактивни и да ја искористат шансата за повеќе да извезуваат на рускиот пазар. Но, кога реално ќе се согледаат работите на терен ќе се соочиме со поразителниот заклучок дека Македонија нема што да извезува во Русија. И оној малку извоз на храна што се прави во Русија се сведува на извоз на малку свежо овошје и зеленчук во вкупна вредност од 5,6 милиони евра. И кога ќе ги прашате домашните производители дали сега ќе извезуваат повеќе во Русија, добивате одговор дека и да сакаат да извезуваат немаат производи. Како што еден искусен бизнисмен вели за да се извезува некој производ,

прво треба да се произведе. А за да се зголеми извозот, претходно треба да се зголеми производството. За поголем обем на производство требаат пари, кои домашните производители ги немаат. Засега нема ниту обид да се направат некои заеднички напори како да се зголеми производството и преработувачката на земјоделски производи, како да се изнајдат можности за обезбедување на поволни обртни средства за извозниците, како да им се помогне на извозниците на несигурниот руски пазар да стапат во контакт со сигурни купувачи...Тоа се далечни теми за нас...И така 20 години се вртиме во круг барајќи начини како да се зголеми извозот, а се дефокусираме од вистинскиот проблем, а тоа е дека Македонија нема производство. Затоа и звучи толку небулозно кога некој министер ќе каже дека македонските фирми мора повеќе да извезуваат во Русија. А што да извезуваат?! На пример, секоја година по ред слушаме како извозот на овошје и зеленчук руши рекорди за минатата година да достигне 190 милиони долари. За да се добие подобар увид дали е тоа голем или мал извоз еве една споредба. Ладната и северна Литванија со 3 милиони жители и 65 илјади метри квадратни само во Русија годишно извезува храна од 900 милиони евра. Пресметајте колку пати е тоа повеќе од нашите 6 милиони евра извоз на земјоделски производи во Русија!? Ете толку е е далеку Русија за македонскиот извоз.

7

Капитал број 773 22.08.2014

8

www.kapital.mk

НАВИГАТОР ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

25,3

милијарди денари е нето долгот на Владата кон БНРМ и кон банките заклучно со јуни годинава, што е рекордно ниво. Во споредба со јуни 2013 година е зголемен за 16 милијарди денари, покажува статистиката на централната банка.

Миро Церар

мандатар за состав на новата словенечка влада

победник на неделата

Задача на идната влада не е само да ја осигура финансиската консолидација, економскиот развиток и социјалната држава. Сите заедно мораме да делувам во Словенија повторно да се воспостави општество каде човекот на човекот е човек

Алкалоид отвори сопствена л

А

лкалоид“ регистрираше ново друштво во Словенија, под името „АЛКA-ЛАБ“, со седиште во Љубљана. Станува збор за воведување сопствена хемиска лабораторија за тестирање на производи на територијата на Европската Унија, со цел пуштање во промет серија лек, инвестиција вредна околу 600.000 евра. Новоформираното друштво е во 100% сопственост на „Алкалоид АД“ Скопје. Зајакнување на позициите на пазарите на ЕУ како и постигнување

Хистерија од лис

Папа Францис

+

„Светиот реформатор“ е насловот што ќе осамне на насловната страница од септемвриското издание на американскиот бизнис магазин Fortune. Истиот се однесува на папата Францис, чии планови да ги реструктуира заразените со скандали ватикански финансии и да генерира повеќе приходи за католичката црква се предмет на интерес на магазинот. Овој пат папата кој не престанува да заслужува комплименти како духовен водач, од магазинот посветен на бизнисот добива големо признание и како менаџер: „Широко популарниот Францис е повеќе од духовен лидер на луѓето. Тој е елитен менаџер кој ги реформира ватиканските проблематични финансии“, пишува во поднасловот на текстот на Fortune. Во исто време, папата кој н$ навикна на секојдневни позитивни изненадувања, направи уште едно „за прв пат“ - изјави дека сака дијалог со Кина, државата која од познати причини ги прекина односите со Светата столица во далечната 1951 година. До раководството на најнаселената светска држава папата не испорачал ниту едно друго барање, освен тоа да се дозволи слободно функционирање на црквата

пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

Д

вомесечната голгота со мистериозниот предизвикувач на листериоза од која во Македонија летово починаа пет лица, конечно ја пресече министерот за здравство Никола Тодоров. Изворот на листерија, кој речиси цело лето во неизвесност ја држеше целата македонска јавност, е кумановската фабрика “Екстра Меин“! Иако оваа информација не е никакво изненадување затоа што името на

фабриката е во оптег веќе десетина дена, нејасно е зошто министерот, Комисијата за заразни болести, Агенцијата за храна и ветеринарство и надлежните инспекторати не ги презеле следниве логични чекори: Прво, зошто дури по дванаесет дена откако го стопираа производството во фабриката одлучија да се земат мостри од сите производи на “Екстра Меин“, а не само од оние во кои е утврдено присуство на листерија?! Зошто толку долго потрошувачите се изложуваат на потенцијална опасност? Второ, кој е извозот на листеријатасуровината или готовиот производ излезен од фабриката? Доколку е и суровината, како што исто така тврди надлежниот министер, треба да се спроведе брза и ефикасна истрага каде завршило тоа месо. Јавноста има право да знае дали

www.kapital.mk

лабараторија во Словенија што поголемо пазарно учество, се главните цели од кои произлегува овој потфат. Со континуираните вложувања во и надвор од границите на Македонија, „Алкалоид“ ги продолжува активностите за зацврстување на извозните позиции на компанијата како главна стратешка определба.

стерија Надлежните институции наместо брзо и ефикасно да откријат кој е извозот на смртоносната бактерија листерија, тие речиси два месеци тапкаа во место, дозволувајќи сомнителните месни производи да останат во малопродажба, а бактеријата да се шири контаминираното месо завршило кај други производители и кај кои?! Трето, министерот Тодоров потврди дека испитувањата направени на Факултетот за ветеринарна медицина се направени на отворен и затворен примерок на вакумиран свински врат, добиени од приватни лице. Отворено е прашањето дали само овие примероци се доволни и зошто не се направени повеќе анализи, на повеќе мостри запленети во малопродажба од страна на инспекторите? Четврто, примерокот во кој е потврдено присуство на смртоносната бактерија бил без лот, задолжителна ознака која се става во текот на производството и по која се следи трагот на производот, што укажува дека ниту законските решенија се почитуваат до крај, ниту пак инспекторите откриле дека вакви производи отишле во промет! Премногу отворени прашања и премалку одговори ја карактеризираат целата хистерија која се ни случува од појавата на листерија. Факт е дека јавноста добиваше премалку релевантни информации за опасната бактерија која демне од храната во маркетите, што ја руши довербата во институциите кои треба да се грижат за безбедноста на храната и здравјето на населението. Листерија имало и ќе има, исто како и многу други опасни бактерии. Клучното прашање е дали се спроведуваат законите и правилниците за производство на храна, има ли државата ефикасна контрола што се случува на терен и конечно, кому може навистина да му се верува?!

Капитал број 773 22.08.2014

НАВИГАТОР

9

мисла на неделата

> БРОЈКА

35,1% слабата побарувачка на купувачите има најголемо влијание на ограчувањето на економската состојба на деловните субјекти во текот на второто тримесечје

лидери

Секој кој одлучил да го посвети животот на политиката треба да знае дека заработувањето пари не е главниот приоритет Ангела Меркел германски канцелар

губитник на неделата

Хокан Самуелсон

шведската фабрика Волво загубата од лани ја претвори во добивка од 58 милиони евра во првиот квартал годинава, ја зголеми продажбата и ќе отвори 500 работни места

Елизабета Јанкуловска

годинашното издание на фестивалот Охридско лето е едно од најуспешните во неговата долга историја со 25.000 посетители и најразновидна културна програма

не им беше неделата

Борис Лаловац

Хрватска ја очекува продолжување на рецесијата и раст на јавниот долг, поради што Фич и го намали кредитниот рејтинг за еден степен

Барак Обама

дозволи Египет и Русија да му држат лекции по човекови права за случајот Фергусон

_

Никола Бакрачески Охрид ова лето е сведок на вистинска катастрофа. Единствениот преостанат извор на егзистенција за уште помалку преостаните граѓани туризмот доживеа вистински дебакл. Приватниот смештај ја имаше најкратката и најлошата сезона во поновата историја која според многумина е многу полоша дури и од онаа во времето на воениот конфликт во 2001 година. Најстрашно од се е што лично градоначалникот и администрацијата на чие чело се наоѓа наместо да се заангажираат за решавање на проблемот се обидоа во буквална смисла да удрат по „самарот“ и целата вина да ја пренесат на медиумите и нивното известување за туризмот во Охрид. Од сето ова може да се заклучи дека екстремно тешко ќе е да се применат бројните, широки и тешки препораки на експертите за спас на охридскиот туризам ако тие кои се најповикани и треба да ги применат се однесуваат вака неодговорно. Факт е дека работите не можат да се сменат преку ноќ и дека состојбите се резултат на несовесно и неодговорно работење години наназад, но факт е дека и еден градоначалнички мандат па и една година од него е доволно да се направи каква таква разлика. Се надеваме дека охридскиот градоначалник ќе го сфати тоа што поскоро и ќе го искористи остатокот од мандатот што попродуктивно.

Капитал број 773 22.08.2014

10

НАВИГАТОР

www.kapital.mk

график на неделата...

Број на патници (јануари-јули 2014) Годишен раст

19,9%

2.500.000 Годишен раст

30%

668.870 Скопје

Белград

3 факти за...

Годишен раст

3%

2.203.000 Годишен раст

11,8% Софија

Белградскиот аеродром рекордер по бројот на патници

1.344.490

Загреб

Аеродромот Никола Тесла во Белград е втор во Европа според растот на бројот на патници во првата половина од годинава, кој изнесува 32%. Во првите седум месеци, пак, на белградскиот аеродром поминаа над 2,5 милиони патници. Зад него е софискиот аеродром со 2,2 милиони патници, а според растот му конкурира скопскиот, кој бележи зголемување на бројот на патници од 19,9%.

светот низ медиумите...

Der Spiegel

Случувањата во Ирак се топ тема во сите светски медиуми. Ѕверствата кои ги спроведуваат и поттикнуваат терористите врз недолжното цивилно население конечно ја алармираат меѓународната јавност дека под итно е потребна нова воена интервенција во земјата. lll

The New York Times

Стравот од смртоносната Ебола е феномен кој го анализираат медиумите и експертите ширум САД. Нивните претпоставки се бројни и широки но едно е јасно дека луѓето во светот се повеќе ја губат довербата во современата медицина. lll

South China Morning Post

Папата Францис ексклузивно најави дека сака да ја посети Кина што е можно поскоро. Ова е вистински пресврт на односите помеѓу Ватикан и Пекинг кои се прекинати цели 63 години уште од времето кога со Кина раководеше Мао Це Тунг. lll

The Economist

Меѓународните сили во Ирак овој пат ќе немаат можност за поправен испит. Ова е заклучокот од темелната анализа на лондонски Економист кој повикува трета последователна интервенција на западните сили во Заливот конечно да заврши успешно. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

4,5% 5,5% 61,2%

е растот на индустриското производство во првата половина од годинава, што е скромно се зголемени залихите на готови производи во преработувачката индустрија е просечното искористување на капацитетите на деловните субјекти во јуни оваа година

Повторно проблеми за евроекономијата

На ЕУ и се заканува економска криза?! пишува:

Спасијка Ефтимоска

spasijka.eftimoska@kapital.mk

М

ногумина се изненадија од веста дека германскиот БДП во вториот квартал забележа минус од 0,2%. На годишно ниво, БДП бележи раст од 0,8%, што е под очекувањата на аналитичарите, кои прогнозираа раст од 1,5%. Во втората по големина економија во ЕУ, Франција, владее стагнација. Кога на ова ќе се додаде и веста дека Италија во второто тримесечје влезе во рецесија, веднаш се раѓаат нови сомнежи за опоравување на еврозоната, која тешко се извлекува од длабоката финансиска криза. Тоа го потврдува и податокот дека бруто домашниот производ во еврозоната во вториот квартал е на исто ниво со претходниот, а во ЕУ порасна за 0,2%. На годишно ниво, растот на БДП во еврозоната изнесува 0,7%, а во ЕУ 1,2%. Колку лошо може да биде? Дали на еврозоната и се заканува нова економска криза? Германската централна банка предупреди дека во втората половина од годината економијата на еврозоната ќе расте побавно од очекуваното. Аналитичарите се најмногу загрижени од неповолните состојби во германската економија. Главниот проблем се тешкотиите во извозот поради развојот на кризата во Украина и состојбата на Блискиот Исток. За првпат од почетокот на 2013 година

Оваа година требаше да биде година на враќање во живот на еврозоната, со отворање нови работни места и поттикнување на инвестициите. Наместо тоа, растот запре помеѓу април и јуни. Економијата се уште е под нивото од пред шест години, невработеноста е зголемена, а долговите се високи. Колку лошо може да биде? Дали на еврозоната и се заканува нова економска криза?

БДП во Германија во вториот квартал годинава падна во однос на претходниот квартал за 0,2%. Ова „заладување“ излезе поостро од првичните калкулации. Економските експерти предупредуваат дека извозот паднал повеќе од увозот, а потрошувачката е стабилна. Затоа минусот во вториот квартал го сфаќаат сериозно. Тие не очекуваат ни третиот квартал да биде особено успешен и затоа сметаат дека вкупниот економски раст за годинава треба да се корегира од 2% на најмногу 1,5%. Тоа ќе значи и помалку нови работни места. Но, воопшто не се очекува Германија да западне во рецесија, пред се, поради ниската

1 2

Алкалоид инвестира во Словенија Од денеска граѓаните ќе можат да бараат отпис на долгови

Марио Драги

3

Ќе се модернизира електронската комуникација помеѓу државните институции

4

UnionPay ќе ги замени Visa и MasterCard во Русија

Претседателот на ЕЦБ, Марио Драги за новите проблеми во еврозоната ги обвинува политичарите. Тој е дециден дека ЕЦБ нема да преземе ништо додека владите не се обврзат на структурни реформи. Ако пречките за водење бизнис останат, нема основ да се губат повеќе пари.

претседател на Европската централна банка

www.kapital.mk

Капитал број 773 22.08.2014

проценки...

Ашока Моди

> БРОЈКА

визитинг професор на универзитетот Принстон

11

219,5

Старите модели нема да покренат нов раст

Д

ури и ублаженото глобално предвидување за раст на БДП од 3,4% за оваа година веројатно на крај ќе се покаже претерано оптимистично. Имено, пред кризата светската трговија растеше со годишна стапка од 6% до 8%, многу побрзо од БДП. Но, во оваа година светската трговија, засега, запна на околу 3%. Непрепознавањето на ова темелно забавување само дополнително ги зајакнува очекувањата дека старите модели се способни да вдахнат нов живот во растот, пристап кој создава нови ранливи места.

милијарди денари достигна износот на паричната маса М2, во која влегуваат готовите пари во оптек, депозитните пари и краткорочните депозити. Само 69 милијарди денари остануваат врзани во долгорочни депозити, што значи речиси сите пари се на располагање за трошење.

ВЕСТИ...

ва нов бран

основна каматна стапка која го поттикнува растот. Сепак, ова се разочарувачки вести. Оваа година требаше да биде година на враќање во живот на еврозоната, со отворање нови работни места и поттикнување на инвестициите. Наместо тоа, растот запре помеѓу април и јуни. Економијата се уште е под нивото од пред шест години, невработеноста е зголемена, а долговите се високи. Растот што го бележат Шпанија и Португалија не е доволен за заживување на целата еврозона. Најголем проблем се Франција и Италија, каде не се очекува раст во втората половина од годината. Затоа очекувањата на менаџерите паднаа најниско ниво од крајот на 2012 година. Европската централна банка е под се поголем притисок да придонесе со макроекономски стимули, а од владите се очекува да инвестираат повеќе. Но, ЕЦБ се уште не прави ништо. Претседателот на ЕЦБ, Марио Драги за новите проблеми во еврозоната ги обвинува политичарите. Тој е дециден дека ЕЦБ нема да преземе ништо додека владите не се обврзат на структурни реформи. Ако пречките за водење бизнис останат, нема основ да се губат повеќе пари. Се погласни се коментарите дека ова се првите знаци како тензиите помеѓу Русија и Европската унија ја загрозуваат европската економија. Најмногу страдаат европските извоз и цените на берзанските производи. Некои економисти тврдат дека ЕУ веќе бележи т.н. изгубена декада.

Прокредит овозможува да штедите колку и кога можете

Ш

тедачите во Прокредит банка може да вложуваат според сопствената динамика-тогаш кога можат и имаат расположливи средства, а истите им се достапни во било кој момент од банкомат. Ова е новост што ја понуди банката за сите свои клиенти. Од Прокредит велат дека каматната стапка е висока, ако се спореди со ваквиот тип на штедење на пазарот и е изедначена со каматните стапки на орочените депозити. Дополнителна предност е што за да се започне да се штеди не е потребно голем влог, како што е случај со ороченото штедење во речиси сите банки кај нас. “Со овие одлични услови за штедење на штедна сметка,

сакаме да ја поттикнеме навиката за редовно одвојување на средства кај македонксите граѓани. Штедачите воопшто не се зависни од работното време или локацијата на експозитурата: може да вложуват преку електронско банакарство или со траен налог дирекно од нивната транскациска сметка“, изјави Горан Хаџипеторв, директор на сектор за физички лица.

За 30% зголемени градежните работи во странство

В

о првата половина од годинава градежниците во странство договорија градежни работи во вкупна вредност од 6,047 милијарди денари или околу 98 милиони евра, што е за 27,7% повеќе од истиот период лани. Во овој период, македонската градежната оператива во странство извршила градежни работи во вкупна вредност од 616, 6 милиони денари (над 10 милиони евра) што е за 41,8% повеќе споредено со истиот период лани. Зголемен обем на извршени градежни работи на градежниците е забележан во Италија, Холандија, Швајцарија, Бугарија и

Босна и Херцеговина, додека на другите пазари е регистриран намален обем. Босна и Херцеговина е земјата во која македонските градежници најмногу градат, што се должи пред се на зделката што македонската градежна компанија Гранит ја доби изградба на автоапт. Следуваат Италија, Германија, Бугарија.

Капитал број 773 22.08.2014

Cover story 12 cover story

www.kapital.mk

Nitu imame [to da izve

Na drugi im se s na Makedonija ne se razdeni od em

Р

усија забрани увоз на храна од Западот, а Македонија нема домашно производство на млеко и месо доволно ниту за себе, а не пак да извезува, за да може да ќари нешто од оваа ситуација. На Русија ќе и фалат

огромни количини јаболка што ги увезува од Полска и Литванија, но македонскиот род на јаболка годинава е десеткуван. Згора на с$, во моменти кога сите земји што не се под ембарго бараат начин како повеќе да извезат во Русија, Македонија нема амбасадор во Москва?!

www.kapital.mk

Капитал број 773 22.08.2014

ezeme, nitu imame koj da lobira

stemni, ema da i mbargoto

13

Капитал број 773 22.08.2014

www.kapital.mk

14 Cover story

пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

Дејан Азески

К

dejan.azeski@kapital.mk

ога слоновите се тепаат, глувците страдаат – вели една стара африканска поговорка, сакајќи метафорично да отслика дека во животот, малите, слабите обично го

Дане Јованов

винарија Стоби, извозник на вино во Русија

М

акедонскиот агро-бизнис може да профитира од ситуацијава, но под услов државата да реагира веднаш. Но, во моментов ние немаме ниту амбасадор во Москва кој брзо би воспоставил економски врски со руските фирми, инаку зависни од увозот на земјоделски производи од ЕУ и САД.

извлекуваат подебелиот крај кога големите, силните се пресметуваат меѓу себе. Во случајот со трговските ембарга што меѓусебно си ги наметнаа западните земји и Русија, оваа метафора може условно и да не важи за Македонија: сега сме имале шанса да искористиме од оваа “тепачка“ на посилните од нас, со тоа што на огромниот руски пазар од 150 милиони луѓе може да продадеме стока која што сега не смеат да ја продаваат земјите што се во моментов под ембарго. Да потсетиме: откако во текот на

годинава, во неколку наврати Западот & наметна економски и друг вид санкции на Русија заради нејзината политика во конфликтот во Украина и анексијата на Крим, Русија на почетокот од месец август воведе целосна едногодишна забрана на увоз на широк асортиман прехранбени производи од САД, ЕУ, Норвешка, Канада и Австралија. Русија забрани увоз на свинско, телешко и живинско месо, риба, овошје, зеленчук, сирење и останати млечни производи од овие земји како одговор на претходно наметнатите санкции кон неа.

Кире Шошев

“Душан Ќириќ“, извозник на праски во Русија

З

а да се искористи ембаргото треба да имаме поголемо производство, а тоа не може да се направи преку ноќ. Не значи дека сега треба сите во Македонија да засадиме овошје и зеленчук, затоа што ембаргото ќе трае една година, а може и порано да заврши, па вложување во нови насади што ќе дадат плод дури после неколку години нема да има никаква смисла.

www.kapital.mk

Капитал број 773 22.08.2014

Овошје и зеленчук

15

5,59

Месо и преработки

0

Млечни производи

0

Риба и преработки

0

Македонски вкупен извоз производи што с Македонски извоз на производи во Русија што се под ембарго за на западните земји Македонски извоз на производи во Русија што се под ембарго за западните земји во милиони евра

Овошје и зеленчук

5,59

Македонски вкупен извоз на производи што се под руско ембарго за западните земји во милиони евра

Овошје и зеленчук

145,0

Месо и преработки

0

Месо и преработки

28,0

Млечни производи

0

Млечни производи

7,2

Риба и преработки

0

Риба и преработки

4,3 Извор: Завод за статистика и НБРМ

Во македонската јавност веднаш потоа се постави прашањето што од сето ова може да ќари Македонија – бидејќи не е на списокот на санкционираните, може слободно да продава на рускиот пазар. Но, и тоа “слободно“ е само условно, затоа што државава с$ уште нема договор за слободна трговија со Русија, па македонските производи таму влегуваат со царина, со што им се намалува конкурентноста. Домашните извозници се жалат и на долгите процедури за вадење руска виза што им го поскапува и отежнува пласманот. Од

сето ова, кајмакот на крајот го собираат српски фирми, кои што прават реекспорт на македонски производи, а Србија има договор за слободна трговија со Русија. Но, еве и да претпоставиме дека овие проблеми ги нема, што ние всушност може да им продадеме на Русите? Во моментов земјава извезува во Русија најмногу овошје и зеленчук, лекови и феросилициум. Извозот од Македонија во Русија во 2013 година бил 23,8 милиони евра, според податоците од државната статистика, додека вкупниот извоз на земјава

изнесувал 3,2 милијарди евра. Тоа значи дека Македонија само 0, 007% од својот вкупен извоз го пласира во оваа земја, која што има има слични потрошувачки навики, слични или исти културолошки, религиски и останати карактеристики и огромен потенцијал да апсорбира буквално с$ што можеме да произведеме. Македонскиот извоз за волја на вистината последниве 2-3 години нагло скокна заради почнувањето со работа на неколкуте странски директни инвестиции во слободните економски зони, но еве да ја земеме бројката од пред неколку години, од 2006-та на пример, кога вкупниот извоз изнесувал 1,8 милијарди евра, тогаш извозот кон Русија бил 19,3 милиони долари, или 0,01%, нижите ги нето продажните цени доколку сакате и понатаму нашите полици да што е пак безначаен удел. ги полните со вашите производи! Овој ултиматум на хрватските производители На Русија ќе и фалат од секторот на млекарство им го упатила минатата недела управата на еден јаболка вредни 600 трговски синџир кој што е во странска сопственост, пренесува хрватскиот портал милиони евра, а Poslovni.hr. Споменатиот услов би можел да биде само увертира во моделот на Македонија нема ништо постапување на трговците откако Русија ги воведе санкциите за увоз на храна од да искористи членките на ЕУ. Како на хрватските производители да не им е доволно тоа што сега Да ги разгледаме сега им се забранети полиците во руските маркети, па сега и трговците на домашен терен производите што се под им прават дополнителен притисок со овие уцени, коментира порталот. Хрватска низа ембарго за западните земји, а години бележи голем увоз на храна, а сега би можел да ескалира со оглед на тоа што кои што Македонија би можела од 686 милиони евра потрошени за таа намена во првите три месеци од годинава, да ги пласира во Русија: во 451 милион евра завршиле кај производителите од осум членки на ЕУ. оваа земја во 2013 година Руското ембарго сигурно дека во првиот бран на потрага по можни купувачи ќе ги македонскиот извоз на овошје сруши моменталните цени, па хрватските аналитичари претпоставуваат дека не само и зеленчук бил во вредност трговците со странски сопственик, туку и оние домашните, за да обезбедат поголема од околу 5,6 милиони евра. Во профитабилност ќе одбираат попрво европски добавувачи со поевтина понуда, Русија најмногу извезуваме наместо хрватски. праски, грозје, јаболка и сливи, а од зеленчукот доминира

Извор: Завод за статистика и НБРМ Македонски вкупен извоз на производи што се под руско ембарго за западните земји

Овошје и зеленчук

145,0

С Риба и преработки

7,2

Хрватите се плашат од Месо и преработки поплава на евтина храна од ЕУ28,0 Млечни производи

4,3

Извор: Завод за статистика и НБРМ

Капитал број 773 22.08.2014

www.kapital.mk

16 Cover story

Земји што се најпогодени од трговското ембарго на Русија вредност на санкционираниот извоз во Русија, 2013 г. (во заградата се најзасегнатите производи) Полска Полска (овошје) (овошје)

837милиони 837милиони евра евра

Норвешка Норвешка (морска (морска храна)храна)

826милиони 826милиони евра евра

Холандија Холандија (сирење) (сирење)

637милиони 637милиони евра евра

Шпанија Шпанија (овошје) (овошје)

594милиони 594милиони евра евра

САД (живинско САД (живинско месо) месо)

515милиони 515милиони евра евра

Германија Германија (свинско (свинско месо) месо)

473милиони 473милиони евра евра

Данска Данска (свинско (свинско месо) месо)

392милиони 392милиони евра евра

Франција Франција (свинско (свинско месо) месо) 288милиони 288милиони евра евра

Канада Канада (свинско (свинско месо) месо)279милиони 279милиони евра евра Финска Финска (сирење) (сирење)275милиони 275милиони евра евра Извори: Wall Street Journal, Russian Federal Custom Service, International Trade Center Топ пет европски извозници во Русија Топ пет европски извозници во Русија Според типот на производот, 2013 г., во милиони евра

Според типот на производот, 2013 г., во милиони евра Процентните податоци се за извозот на земјата во не-ЕУ земјите Процентните податоци се за извозот на земјата во не-ЕУ земјите ОВОШЈЕ И ЗЕЛЕНЧУК Полска 317

61%

МЕСО И МЕСНИ ПРЕРАБОТКИ Германија 276 21%

РИБА Данска

38

8%

Литванија

308

81%

Данска

247

17%

Латвија

33

Шпанија

158

22%

Полска

162

20%

Ирска

Белгија Грција

155 107

68% 41%

Холандија Шпанија

118 111

13% 13%

1232

34%

ЕУ28 вкупно

1479

17%

ЕУ28 вкупно

МЛЕЧНИ ПРОИЗВОДИ Холандија 257

12%

51%

Финска

253

68%

20

14%

Литванија

161

74%

В.Британија Естонија

19 16

3% 25%

Германија Полска

160 142

14% 32%

ЕУ28 вкупно

200

5%

1371

14%

ЕУ28 вкупно

Извор: European Comission, Eurostat

Извор: European Comission, Eurostat

зелката и доматите. Месни преработки Македонија не извезува во Русија, ниту риба, како ни млечни производи. Но, ајде да ги видиме и вкупните количини од овие производи што земјава ги извезува на годишно ниво. Во 2013 година, извозот на овошје и зеленчук е вкупно 145 милиони евра, на месни преработки 28 милиони, на млечни производи 7,2 милиони и на риба 4,3 милиони евра. Овие групи на производи

собрани заедно, во вкупниот македонски извоз за 2013 година учествуваат само со 0,06%. Кире Шошев, сопственик на “Душан Ќириќ“, фирма што е еден од поголемите производители на овошје во Македонија, веќе неколку години има добро разработен канал за извоз во Русија, особено на праски. Тој вели дека за да се искористи состојбата со ембаргото, треба да се има на залиха

Западните производители почнаа да го избегнуваат ембаргото

Храна од Запад во обид да влезе во Русија како македонска

З

ападните производители почнаа да наоѓаат начини за избегнување на руското ембарго, со ре-експорт на европско овошје и зеленчук преку Белорусија, јавува руската агенсија ИТАР-ТАС. Руската ветеринарна и фитосанитарна надзорна агенција Роселкознадзор, соопшти дека открила обиди за ре-експорт на јаболка, праски, сливи и домати преку Белорусија, без да биде означено потеклото на стоката, или пак со налепници како да е произведена во Македонија, Србија, Турција или некои африкански земји. Пратките немале фитосанитарна документација, а руската инспекција открила дека овошјето и зеленчукот доаѓале всушност од Полска, Словенија, Холандија, Литванија и уште некои земји од ЕУ.

поголемо производство, а тоа не може да се направи преку ноќ. “Од конкретнава ситуација очекувам повисоки извозни цени, но тоа нема да биде драстично покачување, затоа што може да ги загубиме долгогодишните партнери од Русија. Исто така, не значи дека сега треба сите во Македонија да засадиме овошје и зеленчук, затоа што ембаргото ќе трае една година, а може и порано да заврши, па вложување во нови насади што ќе дадат плод дури после неколку години нема да има никаква смисла“, вели Шошев. Русија е голем увозник на овошје и зеленчук од земјите на ЕУ, а само Полска и Литванија секоја посебно на рускиот пазар извезуваат во вредност од преку 300 милиони евра годишно, и тоа најмногу јаболка. Една Литванија, која е балтичка земја од северот на Европа со три милиони жители, со клима што е далеку понеповолна за земјоделско производство одошто во Македонија, има годишен извоз само во Русија двојно поголем од македонскиот годишен извоз на овошје и зеленчук во цел свет. А Литванија не извезува само во Русија, туку и во други земји што не се во ЕУ, како и во членките на Унијата, се разбира. Во моментов, Русите не можат

Капитал број 773 22.08.2014

www.kapital.mk

18 Cover story

3,2

милијарди евра бил македонскиот вкупен извоз во 2013 година да се снабдат со јаболка од Литванија и Полска, своите најголеми снабдувачи со ова овошје, но како што стојат работите, нема да можат да купат многу ниту од кај нас. “Годинава 60-70% од производството на јаболка во Ресен е покосено од разни болести, град и сл., што значи дека ние сме далеку од нашиот просечен капацитет, и не може да размислуваме за некаков поголем извоз“, вели Илчо Ангеловски од Румко 91, фирма откупувач и извозник на јаболка од Ресен. Тој со руски партнери работи веќе осум години, а лани само неговата компанија успеала да извезе две илјади тони јаболка во Русија. “Рано е да се каже дали состојбата со ембаргото ќе влијае врз цената на јаболката, бербата ќе заврши за повеќе од еден месец, има најави за повисока цена, но ќе видиме“, вели тој. МН: Светот се тепа за рускиот пазар за храна, Македонија спие И додека сите земји што произведуваат храна, а не се на листата на руското ембарго, се борат од петни жили за освојување на огромната дупка на пазарот за храна што се сега се појави во Русија (вредноста на увозот од земјите што се опфатени со ембаргото изнесува околу 10 милијарди евра), македонските бизнис комори и останатите надлежни институции некако млитаво ја набљудуваат целата ситуација. А, бизнисмените велат дека треба брзо да се реагира. “Македонскиот аграр може да профитира од ембаргото кое го наметна Руската Федерација на ЕУ и САД, но под услов да реагира веднаш, меѓутоа реален проблем за Македонија претставува што во моментот немаме амбасадор во Москва кој би реагирал благовремено и би воспоставил брзи економски врски со многубројните руски компании кои се зависни од увоз на земјоделски производи од ЕУ и САД“, вели Дане Јованов, директор на винаријата Стоби. Засега виното не е на листата со која Русија забранува увоз од западните земји.

24

милиони евра бил извозот во Русија во 2013 година

5,6

милиони евра е македонскиот извоз во Русија на производи што сега се под ембарго за Западот

Кој најмногу ќе загуби, а кој ќе добие од ембаргото?

Г

ерманија и Полска ќе загубат најмногу заради ембаргото од Русија, гледано во апсолутни бројки на нивниот извоз, а руските соседи Финска, Латвија и Литванија ќе страдаат најмногу гледано според тоа колкава штета ќе предизвикаат санкциите како дел од нивниот бруто домашен производ, соопштува Ројтерс. Русија забрани увоз на овошје, зеленчук, месо, риба и млечни производи од 28 земји на ЕУ, како и од САД, Канада, Норвешка и Австралија, во период од една година, како одговор на санкциите што и ги наметна Западот заради нејзиното однесување во украинската криза. ЕУ има голем извоз на храна во Русија. Минатата година Русија купила храна од ЕУ за 16 милијарди долари, или речиси 10% од вкупниот извоз на храна од Унијата, според Еуростат. Германија, Полска и Холандија, трите најголеми снабдувачи со храна на Русија ќе бидат погодени најмногу од ембаргото. Извозот на храна во Русија зафаќа околу 3,3% од вкупниот германски извоз. Фармерите низ цела ЕУ сега се соочуваат со големи загуби доколку не најдат алтернативни пазари за нивните производи, особено овошјето и зеленчукот. Некои од нив веќе побараа од своите влади да издвојат пари за компензација на своите загуби. За САД ефектот од ембаргото ќе биде многу ограничен, затоа што извозот на на храна во Русија изнесува 0,1% од вкупниот БДП на земјата, смета Ројтерс. Американскиот извоз на храна во Русија во 2013 година бил 1% од вкупниот извоз на храна, додека рускиот вкупен извоз на американскиот и европските пазари е 13% од БДП на земјата. Од друга страна, земји што ќе можат доста да профитираат од ембаргото, се Бразил, кој е голем извозник на месо, Турција која извезува многу овошје, Аргентина со месо и овошје, Индонезија со палмино масло, Израел со зеленчук, Белорусија со шеќер, итн. немањето договор за слободна трговија ќе бидеме неконкурентни во однос Дејан Бешлиев на земјите кои тоа веќе го имаат Македонско-руска стопанска комора потпишано со Руската федерација, смета Јованов. еќе стапивме во контакт со руските Според него, во моментот, земјите од бизнисмени и ги информиравме БРИКС и земјите како Чиле и Аргентина дека може да ги контактираат имаат најсериозна шанса за влез на нашите бизнисмени за конкретна огромниот руски пазар. соработка. Во исто време, на домашните “Шансата на Македонија е преку фирми им испративме листа со извозот на свежо и замрзнато овошје и продуктите што се ставени под ембарго во Русија, за да знаат што ќе недостига на зеленчук, додека конкретно за виното во моментот нема забрана за увоз на рускиот пазар во следниот период. Пред земјите од ЕУ и САД. Будно го пратиме се, станува збор за овошје, зеленчук, развојот на настаните и во секој момент млечни и месни производи. сме подготвени доколку е побарано од нас да ги зголемиме извозните количини вино за Руската Федерација. Доколку тоа се измени македонските Како Винарија Стоби ние сме веќе извозници би можеле да искористат, но неколку години присутни на рускиот треба да се знае дека повторно поради пазар за вино“, вели Јованов.

В

Почитувани читатели, Капитал Медиа Гроуп ја подготвува традиционалната годишна едиција КАПИТАЛ 200 НАЈГОЛЕМИ И 200 НАЈУСПЕШНИ во Македонија, во која ќе биде анализирано работењето на најголемите и најуспешните компании во Македонија.

2014

Во Едицијата ќе бидат вклучени повеќе текстови, интервјуа со најголемите и најуспешните компании од различни индустрии, како и повеќе анализи: l Кои се компаниите и индустриите кои ќе го носат растот следната година? l Плановите и целите на најголемите компании l Кои се најбрзорастечките газели меѓу големите? l Неликвидноста ги гуши и големите компании l Најголемите предизвици за компаниите за 2015 година Во рамките на Едицијата во одделни анализи ќе биде анализирано работењето на компаниите од клучните индустрии:

Во Едицијата ќе бидат рангирани компаниите според вкупните приходи и нето добивката остварени во 2013 година, но во рангирањата ќе бидат вклучени и повеќе податоци за компаниите како вредноста на активата, вредноста на капиталот и уште многу други показатели и коефициенти за успешноста и ефикасноста во работење. Годинава за прв пат во едицијата ќе бидат обработени и различни податоци и коефициенти за задолженост, со цел да ја прикажеме состојбата во која компаниите го дочекуваат Законот за финансиска дисциплина. Сите рангирања и показатели, како и секоја година, ќе бидат изработени врз основа на официјални и ревидирани податоци обезбедени од годишните сметки на компаниите. годишна специјалнa едиција на kapital media group n септември 2014 n www.kapital.mk

За повеќе информации во врска со едицијата обратете се на e-mail или на телефонскиот број 02 3298 110 Лица за контакт: Бобан Ѓорѓиевски boban.gjorgjievski@kapital.mk

l Прехранбена индустрија l Индустрија за пијалаци и вино l Индустрија за автомобилски делови l Металопреработувачка индустрија l Градежна индустрија l Трговија l Телекомуникации l Енергетика, нафта и гас

Капитал број 773 22.08.2014

20

www.kapital.mk

Финансии Nad 100.000 honorarci od slednata godina ]e mo

Pridonesite na honorar

50 milion vo fondovite.

p e s a d a z u k l a Prem i k p u d e t i n m o r g o

Капитал број 773 22.08.2014

ora da pla]aat pridonesi

rite ]e donesat

ni evra

pokrijat 100.617

граѓани биле ангажирани да работат со договор за повремено вршење на услуги лани

25.237 граѓани пријавиле приходи од авторски права лани

190

милиони евра е вкупниот приход на овие граѓани лани што сега треба да плаќаат придонеси пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Н

ад 100.000 граѓани кои што се ангажирани со договор за повремено вршење на услуги или пак добиваат хонорари врз основа на авторски

права поголеми од минималната плата месечно, од следната година ќе мора да плаќаат социјални придонеси. Ова го предвидуваат измените на Законот за придонеси од задолжително социјално осигурување што ги предложи Владата, а експресно по брза постапка, во екот на летната сезона и без никаква јавна дебата ги изгласа Собранието. Објаснувањето на Владата е дека оваа обврска се воведува за компаниите да ги вработуваат граѓаните на определено време наместо со договор на дело и со тоа да се спречи неплаќањето

21

Над 100.000 граѓани кои што се ангажирани со договор за повремено вршење на услуги или пак добиваат хонорари врз основа на авторски права поголеми од минималната плата месечно, од следната година ќе мора да плаќаат социјални придонеси. Ова го предвидуваат измените на Законот за придонеси што ги предложи Владата, а експресно по брза постапка, во екот на летната сезона и без никаква јавна дебата ги изгласа Собранието. Ако направиме пресметка врз основа на податоците од поднесените годишни даночни пријави за персонален данок на доход лани, произлегува дека новата обврска за плаќање придонеси се однесува на хонорари во вредност од 190 милиони евра заработени од повремено вршење на услуги и авторски права. Тоа значи дека во социјалните фондови се очекува да се слеат околу 50 милиони евра. на придонесите. Ако направиме пресметка врз основа на податоците од поднесените годишни даночни пријави за персонален данок лани, произлегува дека новата обврска за плаќање придонеси опфаќа хонорари во вредност од 190 милиони евра заработени од повремено вршење на услуги и авторски права. Тоа значи дека во социјалните фондови се очекува да се слеат околу 50 милиони евра односно една четвртина од овие приходи колку што треба да зафаќаат придонесите за пензиско, здравствено и инвалидско осигурување во 2015 година (24,9%). Интересно е што Владата догодина планира да ја намали стапката на социјални придонеси, но во исто време ја проширува основата за пресметка дополнително со над 100.000 граѓани кои работат со договор на дело, така што давачките на фирмите кон државата нема да се намалат. Овие законски измени се чини се донесени без да се води грижа за тоа колку македонските фирми се

Капитал број 773 22.08.2014

22

www.kapital.mk

Финансии Мендерес Кучи

Павле Гацов

О

акт е дека ангажирањето на луѓе без Ф вработување, со договор на дело, доби епидемиски размери. Но, епидемијата главно

претседател на Стопанска комора на Северозападна Македонија

ваа обврска се воведува за да се наполнат пензискиот и здравствениот фонд кои што се во многу лоша финансиска состојба но прашањето е дали ќе се постигне целта. Јасно е дека фирмите се соочуваат со сериозни проблеми, немаат пари и ова оптоварување дополнително ќе им го комплицира работењето. Од друга страна, сите странски инвестиции што доаѓаат во земјава се ослободени од плаќање придонеси и дополнително добиваат секакви субвенции од државата што е не фер однос кон домашните фирми. И ако веќе се зголемуваат давачките кон државата, дали тоа значи дека ќе добиеме и поквалитетни услуги за тоа што ќе плаќаме повеќе?!. финансиски моќни да го понесат на сопствените плеќи овој товар во услови на преголема неликвидност. Се поизвесно е дека работниците сами ќе си ги плаќаат придонесите. Со тоа хонорарите би им се намалиле за една четвртина. „Оваа обврска се воведува за да се наполнат пензискиот и здравствениот фонд кои што се во многу лоша финансиска состојба, но прашањето е дали ќе се постигне целта. Јасно е дека фирмите се соочуваат со сериозни проблеми, немаат пари и ова оптоварување дополнително ќе им го комплицира работењето. Од друга страна, сите странски инвестиции што доаѓаат во земјава се ослободени од плаќање придонеси и дополнително добиваат секакви субвенции од државата што е не фер однос кон домашните фирми. И ако веќе се зголемуваат давачките кон државата, дали тоа значи дека ќе добиеме и поквалитетни услуги за тоа што ќе плаќаме повеќе?! Сметам дека ова е само селективна мерка која нема да го реши проблемот, а наш предлог е Владата да ја зголеми минималната плата и таа да важи за сите сектори во економијата“, смета Мендерес Кучи, претседател на Стопанската комора на Северозападна Македонија. Економистите се согласни дека овој потег има само едно објаснување а тоа е да обезбеди дополнително пари за двата најголеми фондови во државата, пензискиот и здравствениот, бидејќи во последните десетина години постојано се зголемуваат исплатите од фондовите но не и приходите. Пензискиот фонд на пример, не ќе можеше да опстане ако државата лани не одвоеше околу 340 милиони евра од државната каса за редовна исплата на пензиите. Професорот од Американ Колеџ, Марјан Петрески, смета дека решението за оптоварување на договорите на дело и авторските договори со придонеси е избрзано и не е добро обмислено. „Ако целта на владата била да стимулира конверзија на договорите на дело во трајни договори за вработување, тогаш решението би било придонеси да се плаќаат на договорите од лицата кои не се во работен однос. Меѓутоа мислам дека зад тој параван се крие потребата да се крпи пензискиот буџет, бидејќи тој е `исцеден` со транзицијата кон вториот столб, со постојаното зголемување на пензиите и со бањската рекреација на пензионерите. Од друга

претседател на Здружение на даночни советници

напаѓаше во јавниот сектор, кој ангажира непознат број на лица без договор за вработување. Во приватниот сектор ваквата појава редовно се санкционира. За бизнисот ова ќе биде нова форма на зголемување на трошоците на работењето доколку се прифати давачката да падне на товар на исплатувачот. Многу почесто заради заштита на сопствената профитабилност, работодавачите ќе ги задржуваат придонесите од бруто надоместот исплатувајќи помали хонорари“

Ќе се бришат хонорарците од листата на невработени, невработеноста ќе падне под 18%?!

А

генцијата за вработување од 1 јануари следната година ќе ги избрише од листата на невработени хонорарците и лицата кои работат со договор на дело или авторски договор, а кои остваруваат годишни приходи повисоки од 12 минимални загарантирани плати и за нив ќе мора да плаќаат придонеси за пензиско и за социјално и здравствено осигурување. Ако од вкупниот број на невработени во земјава се одземат луѓето што се ангажирани со договор на дело кои лани според УЈП биле 100.000 (и под претпоставка дека сите до еден не се истовремени и вработени), произлегува дека невработени ќе останат околу 170.000 граѓани што значи дека стапката на невработеност ќе се намали под 18%. страна, бенефитите од пензискиот и здравствениот фонд за осигурениците имаат горна граница над која без оглед колку придонеси плаќате, не добивате екстра бенефиции. Затоа мислам дека решението ќе предизвика дисторзија на пазарот. Во моментот, дури и не постои свесност меѓу работниците дека нето износот кој тие го добиваат ќе биде значајно помал, односно постои заблуда дека дополнителниот товар ќе го поднесат работодавците, меѓутоа тоа нема да се случи“, вели Петрески. Претседателот на Здружението на даночни советници, Павле Гацов, вели дека новата мерка ќе им зададе удар на широк спектар на професионалци, новинари, професори и доктори, односно армија луѓе кои работат со договор на дело, но и на бројните обучувачи од државната администрација кои во работно време хонорарно учествуваат на разни работилници. „Факт е дека ангажирањето на луѓе без вработување, со договор на дело, доби епидемиски размери. Но, епидемијата главно напаѓаше во јавниот сектор, кој ангажира непознат број на лица без договор за вработување. Во приватниот сектор ваквата појава редовно се санкционира. Новата мерка ќе ги погоди сите до еден од оваа група на хонорарци. За бизнисот ова ќе биде нова форма на зголемување на трошоците на работењето доколку се прифати давачката да падне на товар на исплатувачот. Многу почесто заради заштита на сопствената профитабилност, работодавачите ќе ги задржуваат придонесите од бруто надоместот исплатувајќи помали хонорари. Сепак односот на силите може да понуди и трето решение, некаква форма на

Економистите коментираат дека целта на Владата со обврската да се плаќаат придонеси на хонорарите не е да се стимулира конверзија на договорите на дело во трајни вработувања, туку да се крпи дупката во државниот пензиски фонд. Но, колку македонските фирми се финансиски моќни да го понесат на сопствените плеќи овој товар во услови кога постојано се жалат дека немаат пари?! Се поизвесно е дека работниците сами ќе си ги плаќаат придонесите и со тоа хонорарите ќе им се намалат за една четвртина. поделба на товарот на придонесите. Уште сега се извесни намалувањата на бројот на ангажирани лица, односно намалувањето на нивните нето хонорари, а со тоа и влошувањето на социјално економската положба на оваа категорија граѓани“, смета Гацов. Засега нејасно е дали обврската да плаќаат придонеси ќе се однесува на членовите на надзорните или управните одбори во фирмите, примањата на функционерите, пратениците, советниците, надоместоците на судии

Капитал број 773 22.08.2014

23

Марјан Петрески

професор на Американ Колеџ

ко целта на владата била да стимулира конверзија А на договорите на дело во трајни договори за вработување, тогаш решението би било придонеси да

се плаќаат на договорите од лицата кои не се во работен однос. Од друга страна, бенефитите од пензискиот и здравствениот фонд за осигурениците имаат горна граница над која без оглед колку придонеси плаќате, не добивате екстра бенефиции. Затоа мислам дека решението ќе предизвика дисторзија на пазарот. Во моментот, дури и не постои свесност меѓу работниците дека нето износот кој тие го добиваат ќе биде значајно помал, односно постои заблуда дека дополнителниот товар ќе го поднесат работодавците, меѓутоа тоа нема да се случи.

поротници, вешти лица и стечајни управници, надоместоците на членовите на МАНУ.

пензиите од државната каса од година в година се зголемува. Пресметката врз основа на податоците за лани покажува дека Фондот за ПИОМ би добил околу 20 милиони евра дополнително со наплатување на придонеси од хонорарите исплатени врз основа на договорите на дело или од авторски договори. Ако се знае дека на Фондот му недостигаат 364,6 милиони евра, оваа мерка воопшто нема да ги реши финансиските проблеми, а Владата и понатаму ќе треба да ја обезбедува оваа сума од Буџетот за редовна исплата на пензиите на над 290.000 пензионери.

Бела Техни ка

ǮǰȀǼ ǺǼǯǶǹ

ǮǰȀǼǺǼǯǶǹ ȦȜȝȖțȑ

ˌʽʿʰʻʧ

ɅȿɌɍȼȺȵȿ

ǽǼ DzǮ ǾǼ ȄǶ

ʥ̖̣̌ ˃̵̡̛̖̦̌

ˌʶʽ ʸʤˀʰʻʤ

ȆǸǼǹǮǾǶǻǮ

ˀʫʻʽʦʰ ˀʤʼʫ ʺʫʥʫʸ

ɊȿɎɂ ɇȺɇɋɂ ɊȺȵȿ ɇȺ ɄɊȿȾɂ Ɍɂ

ˀʫʻʽʦʰˀʤʼʫ

ɒɄɈɅȺ ɊɂɇȺ

ɅȿɌɍȼȺȵȿ ʤʦ˃ʽʺʽʥʰʸ

Бела Техника

Ǻdzǯdzǹ

ʤʦ˃ʽʺʽʥʰʸ

ʺʫʥʫʸ

ˌʶʽʸʤˀʰ ʻʤ ɉɪ Ɇɟɫɟɱɧɚɬɚ ɪɚɬɚ ɢɡɧɟɫɭɜɚ ɞɟɧɚɪɢ ɡɚ ɤɪɟɞɢɬ ɞɟɧɚɪɢ ɫɨ ɪɨɤ ɧɚ ɨɬɩɥɚɬɚ ɝɨɞɢɧɢ ɢ ɫɨ ɮɢɤɫɧɚ ɤɚɦɚɬɧɚ ɫɬɚɩɤɚ ɧɚ ɝɨɞɢɲɧɨ ɧɢɜɨ ɡɚ ɩɪɜɚɬɚ ɝɨɞɢɧɚ Ɂɚ ɨɫɬɚɧɚɬɢɨɬ ɩɟɪɢɨɞ ɤɚɦɚɬɧɚɬɚ ɫɬɚɩɤɚ ɟ ɩɪɨɦɟɧɥɢɜɚ ɢ ɜɨ ɦɨɦɟɧɬɨɬ ɢɡɧɟɫɭɜɚ ɩɪɢ ɲɬɨ ɦɟɫɟɱɧɚɬɚ ɪɚɬɚ ɢɡɧɟɫɭɜɚ ɞɟɧɚɪɢ ɋɨ ɟɞɧɨɤɪɚɬɧɢɨɬ ɚɩɥɢɤɚɬɢɜɟɧ ɬɪɨɲɨɤ ɞɟɧɚɪɢ ɢ ɟɞɧɨɤɪɚɬɧɢɨɬ ɚɞɦɢɧɢɫɬɪɚɬɢɜɟɧ ɬɪɨɲɨɤ ɨɞ ɢɡɧɨɫɨɬ ɧɚ ɨɞRɛɪɟɧɢɨɬ ɤɪɟɞɢɬ ɋȼɌ ɢɡɧɟɫɭɜɚ ɧɚɝɨɞɢɲɧɨ ɧɢɜɨ

˃ʫˈ ɩɨɞɚɪɨɰɢ ʻʰ ȆǼǽǶǻDZ ʶʤ ˀʫʻʽʦʰˀʤʼʫ ʿʽʪʤˀʽˉʰ

ʤʦ˃ʽʺʽʥʰʸ

ˀʫˇʰʻʤʻˁʰˀʤʼʫ ʻʤ ʶˀʫʪʰ˃ʰ

ɅȿɌɍ Ǻdz ȼȺȵȿ ǯdzǹ ˌʶʽʸʤˀʰʻʤ

ˀʫʻʽʦʰˀʤʼʫ ǽȜȒȎȞȜȤȖ

ɊȿɎɂ ʤʦ˃ʽʺʽʥʰʸ ɇȺɇɋɂɊȺ ˀʫʻʽʦʰˀʤʼʫ ȵȿ ɇȺ Бела ɄɊȿȾɂɌɂ Техника ʺʫʥʫʸ ɩɨɞɚɪɨɰɢ

ǾdzǻǼǰǶǾǮǩdz

ɅȿɌɍȼȺȵȿ

ǯȓșȎ ȠȓȣțȖȘȎ

ǽǼ DzǮ ǾǼ ȄǶ

ǹdz Ȁȁ ʺʫ ǰǮ ʥʫʸ ǩdz ʥʫʸʤ ˌʶʽʸʤˀʰʻʤ

ǽǼ DzǮ ǾǼ ȄǶ

ǮǰȀǼǺǼǯǶǹ

ʸʫ˃˄ʦʤʼʫ

ʺʫʥʫʸ

ʺʫʥʫʸ

ɲɨɩɢɧɝ Бела Техника

ɅȿɌɍȼȺȵȿ

ʿʽ˃ˀʽˌ˄ʦʤˋʶʰ ʶˀʫʪʰ˃

ɇȺ ɄɊȿȾɂɌɂ

За да ги исплати зголемените пензии за 5% годинава, Фондот за пензиско и инвалидско осигурување треба да обезбеди вкупно 710,6 милиони евра. Меѓутоа, приходите од придонеси не се доволни и поради тоа Владата од државниот буџет ќе треба да префрли 364,6 милиони евра за таа цел. Податоците низ годините покажуваат дека зависноста на исплатата на

ˌʽʿʰʻʧ ɊȿɎɂɇȺɇɋɂɊȺȵȿ

Се обезбедуваат пари за зголемените пензии?!

Експертите оценуваат дека постојат четири начини како може да се надминат овие проблеми а тоа се зголемување на бројот на вработени односно осигуреници, намалување на пензиите што е спротивно од политиките на оваа власт, зголемување на стапката на придонеси или пак подигнување на старосната граница на пензионирање. Во исто време со измените на Законот за придонеси, Владата донесе уште еден закон со кој се овозможува доброволно пролонгирање на пензионирањето за три години, односно до 65 години за жени и до 67 години за

ǾdzȂǶǻǮǻǿǶǾǮǩdz ǻǮ ǸǾdzDzǶȀǶ

ˌʽʿʰʻʧ

Капитал број 773 22.08.2014

24

380

www.kapital.mk

Финансии

ТРАНСФЕРИ ОД ДРЖАВНИОТ БУЏЕТ ДО ПИОМ

41,3%

365

360

41,4%

343

340

320

37,9%

300

285

280 удел во вкупниот буџет на ПИОМ

260

33,5%

240 33,9%

220

255

231

228

200 2009

35,4%

во милиони евра

2010 мажи, меѓутоа засега нема проценки колку оваа можност може да го растовари фондот за пензии.

Сите хонорарци треба да плаќаат придонеси

Во Законот за придонеси од задолжителното социјално осигурување децидно е прецизирано дека се воведува нова категорија на обврзници за плаќање придонеси, а законска обврска е на хонорарците и на нивните работодавачи да го пријават хонорарното работење или договорот за дело кај соодветните институции, кои треба да ги внесат во сопствените регистри. Новата категорија на обврзници за плаќање на придонеси од задолжително социјално осигурување се луѓе кои остваруваат приходи од извршување физичка или интелектуална работа, врз основа на договор за дело или авторски договор или друг договор со кој е определен надоместок за извршената работа во нето износ повисок од износот на минималната плата утврдена со закон која за 2015 година е утврдено да изнесува 9.590 денари. Ако граѓаните остваруваат приходи од повеќе договори, ќе станат обврзници за плаќање на придонес за задолжително пензиско и инвалидско осигурување кога збирниот нето износ на приходите по тие договори ќе го надмине износот на минималната плата утврдена со

2011

2012

закон. Измените се однесуваат и на оние кои што се вработени и земаат плата а сепак остваруваат дополнителни приходи по однос на авторски договори или договор на дело. На хонорарите од тие договори ќе треба да плаќаат придонеси за пензиско и здравствено осигурување. Од Владата коментираат дека плаќањето на придонесот од пензиско и инвалидско осигурување на одделните видови на приходи ќе им овозможи на лицата да остварат поголеми бенефиции од пензиското осигурување, односно повисока пензија. Премиерот Никола Груевски појаснувајќи ги овие законски измени изјави дека до Владата стигнале поплаки од повеќе луѓе кои се пожалиле дека работодавците ги држат со години како хонорарци за да не им плаќаат придонеси за пензиско, социјално и здравствено осигурување. „Во минатиот период забележавме и имавме поплаки од многу луѓе дека тие не добиваат вработување на определено време, само со цел сопствениците на компаниите да го избегнат плаќањето на придонесите. Од друга страна, проверивме како е во другите земји во Европа и констатиравме дека во околу 95% од земјите им се плаќаат придонеси на хонорарците“, изјави Груевски. Тој потенцира дека со ова решение земјава ќе се изедначи со најголем дел од земјите во Европа, а истовремено

2013*

2014*

ќе се скрати можноста многу луѓе да не можат да добијат договор на определено време само затоа што работодавците сакаат да избегнат плаќање на придонеси. „На тој начин дојдовме до идеја да се донесе овој закон и мислам дека ќе биде на задоволство на огромен број луѓе кои поради оваа причина се уште не се вработени“, рече Груевски. Изменетите законски решенија предвидуваат и казни и за работниците и за работодавачите во случај на непочитување на законот. Со глоба од 200 евра ќе биде казнето невработено лице што зема хонорар или работи со договор на дело ако инспекторите го најдат како работи кај некој работодавач, а со ист износ ќе биде казнет и работодавачот. Глоба од 500 до 1.000 евра ќе му се изрече на обврзникот што плаќа придонеси сам за себе ако не го достави договорот за дело и/или авторскиот договор или друг договор до Фондот за пензиско.

Kазна од 300 до 600 евра е предвидена за оној што нема да се пријави за плаќање придонес за пензиско и исто толкава казна ќе плати одговорно лице во фирмата. Глоба од 2.000 до 3.000 евра ќе му се изрече и на обврзникот за пресметка на придонесите - фирмата ако во пропишаниот рок не го достави извештајот до Управата за јавни приходи.

Капитал број 773 22.08.2014

26

www.kapital.mk

анализа

Fatamorgana ili realnost?

Makedonija ostana so prazni race!

Investiciite na arap [eici zavr[ija vo Sr пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

А

ко пред само една година арапските инвестиции на Ба лканот беа бомбастична најава во чија што реализација ретко кој вистински веруваше, денеска дел од балканските земји имаат сериозна референтна листа на инвестиции од богатите арапски шеици, а другите се уште се надеваат дека и кај нив ќе капне нешто. Во друштво на тие што се надеваат на инвестиции од богатите арапски земји е Македонија која “искрши нозе“ одејќи во Катар и примајќи повеќе делегации дома. Слична е сликата во сите балкански земји по ред, меѓу кои апсолутени шампион по број и обем на реализирани инвестиции е Србија! “Капитал“ анализира: што всушност прават арапските компании и банки на Балканот? Кои се ефектите од досега реализираните

Македонските институции останаа глуви на прашањата од “Капитал“: кои се ефектите од бројните посети на владини делегации на дел од арапските земји? Зошто се уште не се реализира ниту една од најавените инвестиции? Дали има конкретни пречки и проблеми за нивна реализација? За разлика од пред две години кога главен “хит“ беа средбите со шеиците од Катар, денес овие инвестиции никој не ги ни споменува, за разлика од Србија каде истите се мерат во стотици милиони евра! инвестиции? Зошто во Македонија се уште не се реализира ниту еден од бројните најавени проекти? Во Македонија заклучно со 2013 година, според официјаните податоци, влегле само 540 илјади долари странски инвестиции од Оман, Катар и Обединети Арапски Емирати. Една година порано, во 2012 година статистиката регистрирала инвестиции само од Обединети Арапски Емирати, од 100 илјади

долари. Од Катар во 2012 година нема прилив на инвестиции. Станува збор за минорни бројки кои никако не можат логички да се поврзат со бројните посети на македонски официјални делегации на премиерот, претседателот, министрите за финансии и економија, како и неколку вицепремиери... Сите тие во изминатите неколку години неколкупати се “прошетаа“ во Дубаи, Катар, Абу Даби и други дестинации со

www.kapital.mk

Капитал број 773 22.08.2014

анализа

27

Посетата на шеикот Мухамед ал Зајед од Обединети Арапски Емирати во март минатата година на Копаоник резултираше со бројни договори за инвестирање во Србија. На сликата со српскиот премиер Алаксандар Вучиќ

pskite rbija! цел да ги презентираат “македонскиот даночен рај и една од најдобри бизнис клими во Европа“, но судејќи според приливот на инвестиции, ефектите од посетите изостануваат. Најнапред во формализирање на рамката за соработката со овие земји, имаме отидено со Катар, со потпишување на меморандуми за бизнис-соработка. По враќањето од Катар во јануари минатата година, претседателот Ѓорге Иванов најави многу нешта – од заеднички настапи на трети пазари, формирање мешовит комитет за економска соработка, како и отворање амбасада во Скопје. Оттогаш ниту слушнавме што се случи со “дијалогот на високо ниво за реализација на договорите

Договорот на ЈАТ со Етихад резултираше со формирање нова компанија “Ер Србија“ во која Етихад има удел од 49% и инвестициите“, ниту пак дека некоја од најавите започнала да се реализира. Која е причината што најавите за катарски вложувања во Македонија до ден денес останаа само најави? Одговорот прво го побаравме кај владиниот портпарол, кој не упати кај директорот на технолошкоиндустриските зони, Виктор Мизо кој, пак, не препрати во Агенцијата за странски инвестици и промоција на извозот. Одговори за статусот на инвестициите од Катар до затворање на ова издание на “Капитал“, не добивме.

Владимир Глигоров Виенски економски институт

С

рбија е поинтересна од другите едноставно затоа што е најголем пазар во овој регион. Посебно кога станува збор за земји надвор од ЕУ. Затоа Србија е интересна како дестинација за инвестирање, но и како дестинација од каде подоцна би се гледало на целиот регион.

Што се случува во другите балкански земји?

Темата “арапски инвестиции“ деновиве е најактуелна во соседна Србија. Вистинска бомба неделава е информацијата дека Обединетите Арапски Емирати ја уплатија ветената милијарда долари буџетска помош за Србија благодарение на која земјата ќе нема проблем со ликвидноста до март следната година. По пристигнувањето на милијардата, премиерот Вучиќ кој го обелодени и договорите за основање на авио компанијата “Ер Србија“ и за закуп на 10 илјади хектари земјоделско земјиште со компанијата „Al Ravafedom“, кој резултираше со основање заедничка компанија во која државата има 20%. Премиерот обидувајќи се да ги расчисти сите недоразбирања и шпекулации во јавноста поврзани со овие проекти, изјави дека инвестицијата во неколку пропаднати земјоделски ко м б и н ат и “ те ж и“ 14 0,5 милиони евра обезбедени од компанијата од Емиратите, односно по околу илјада евра по хектар земја. Во првата

Капитал број 773 22.08.2014

28

www.kapital.mk

анализа

ИНВЕСТИЦИИ ОД ОБЕДИНЕТИ АРАПСКИ ЕМИРАТИ состојба 2012 (во милиони долари)

Грција Бугарија Косово БиХ Црна Гора Молдавија Албанија Романија Словенија Србија Хрватска Вкупно

258 108 52 40 34 13 9 8 3 2 2 529

Извор: ММФ

фаза ќе бидат преземени и реструктуирани две акционерските друштва во општините Кула и Бачка Паланка, за кои планираат да набават машини за сортирање, пакување, складирање и обработка на производи.

Арапите растураат со инвестиции во Србија!

Емирот од Катар, шеикот Хамад бин Калифа ал Тани во март минатата година купи шест грчки острови, лоцирани во Јонското Море фабрики за производство на сточна храна.

И Хрватите и Босанците се нудат

Дефинитивно најголема реализирана Арапските инвестиции се актуелна тема и арапска инвестиција на Балканот досега е во Босна и во Хрватска. Медиумите во Босна преземањето на 49% од српскиот национален доста често пишуваат дека бошњачките авиопревозник ЈАТ. Премиерот неделава го политичари постојано се удираат во гради објави потпишаниот договор и појасни дека дека имаат одлични односи со Турција, при приватизацијата на ЈАТ од страна на Саудиска Етихад, Србија се обврзала да инвестира 42 Арабија и други земји од Блискиот Истот, милиони долари, а партнерот 100 милиони но дека не можат да се пофалат со старт долари (40 милиони се докапитализација, а на конкретни инвестиции. Но, има и такви 60 милиони позајмица на основачот). Србија мислења дека за разлика од српскиот треба да ги обезбеди средствата до 2016 премиер кој успева да направи голема драма година, а досега уште ништо не е уплатено, околу арапските инвестиции, Босанците не и да ги санира долговите на ЈАТ, од кои 80% знаат да ги промовираат ниту досегашните се кон државата. До крајот на оваа година инвестиции. Така, Кувајт досега инвестираше се очекува новооснованата компанија да 65 милони евра во железарницата во Зеница, оствари профит од еден милион евра! а има одобрено и поволен заем од 65 милиони Овде е и мегаломанскиот проект “Белград евра за изградба на автопатот Ц5, кој води на вода“, кој опфаќа изградба на околу до Јадранско Море. Од Саудиска Арабија, два милиони квадратни метри станбено- пак, инвестициите во БиХ се проценуваат деловен центар, кој се проценува дека ќе на 200 милиони долари, вложени во неколку чини околу три милијарди евра, а кога ќе се реализира (предвидено е во 2016 г) дефинитивно ќе го преземе приматот Овој на најмегаломанска инвестиција деловен комплекс на некој арапски инвеститор на во центарот на Балканот досега. Подгорица, во рамки И тоа не е се. За да ги поддржат на кој има и хотел, е овие инвестициски проекти, заедничка инвестиција Обединетите Арапски Емирати со компанијата "Abu деновиве добија одобрување за Dabi kapital" од основање и на банка во Србија! Обединетите Арапски Под името „Мирабанк, акционерско Емирати друштво Белград“ ќе функционира новата банка во Србија, за која денес Народната банка на Србија даде одобрување за основање.Основачот на банката е дел од меѓународниот конгломерат „Ројал група“ кој е предводен братот на Кралот на Обединети Арапски Емирати, чие седиште е во Абу Даби. Меѓу бројните инвестициски најави, се споменува и фабрика за чипови вредна 4 милијарди долари. Екс министерот за економија Млаѓан Динкиќ во март минатата година во Абу Даби потпиша договор за заеднички инвестиции во земјоделството вреден 400 милиони долари со водечката земјоделска компанија “Ал Дахра“, кој опфаќа основање на заедничка компанија која ќе раководи со шест земјоделски комбинати во Војводина, проект за наводнување, како и отворање пет

клинички центри, изградба на универзитетска библиотека и деловен центар во Сараево и во неколку компании, меѓу кои и Босналек. Во Хрватска, пак, каде реализацијата на инвестиции од овие земји е многу слаба. Во јуни економска делегација од Обединетите Арапски Емирати ја посети земјата за да види кои сегменти би биле најповолни за инвестирање. “Ова е прва економска мисија од ОАЕ чија што цел е да ги испитаат бизнис можностите за инвестирање во Хрватска“, изјави шеикот Мохамед Ал Нуаими при посетата на Хрватска во јуни годинава. За весникот “Дневник“ тој потврди дека земјоделството е главното подрачје за кое се интересираат, но увиделе дека и ИТ секторот може да биде интересен за соработка. Конкретни информации за компаниите за кои има најголем интерес за инвестирање, се уште нема. И саудискиот шеик Ал-Велед бин Талал бин Абдулазиз ал Суад својот одмор летово го помина во Загреб. На медиумите кои беа

www.kapital.mk

Капитал број 773 22.08.2014

анализа

29

За кои проекти во Македонија Катарците пројавија интерес? докапитализација на

Во поход за инвестиции во мај 2012 година беа присутни 13 претставници на државни компании, како што се Катар инвестмент ауторити, Катар петролеум, Катар диар, Катар холдинг, Касат фуд, Катар ервејс, кои ги разгледуваа можностите за инвестирање во Македонија. Досега нема реализација на ниту една од најавите! љубопитни да дознаат дали шеикот планира инвестиции во Хрватска им одговори дека “секогаш, во која било земја бара шанси за инвестирање, а конкретно во Хрватска најголем потенцијал гледа во туризмот“. Шеикот, чие богатство се проценува на 28 милијарди долари, требаше да се сретне и со хрватскиот претседател Иво Јосиповиќ.

Освен Србија, и Црна Гора може да се пофали со конкретни проекти финансирани од некои од арапските иневстиции. Во април оваа година беше најавена, а веќе се реализира голема инвестиција на компанијата "Abu Dabi kapital" од Обединетите Арапски Емирати во изградба на шесткатен деловен хотел во Подгорица, кој треба да биде готов до крајот

Сопственикот на црногорската компанија, Душан Кнежевиќ традиционално одржува добри односи со Обединетите Арапски Емирати. За време на една од неговите посети, со министерот за култура, млади и социјален развој на ОАЕ, шеикот Нахјан бин Мубарак.

државната компанија ЕЛЕМ ски-центарот Попова Шапка Чебрен и Галиште, како и проектот „Вардарска Долина“ се дел од енергетските проекти за кои шеикот АлСајед пројави интерес да се најдат во портфолиото на Катар холдинг “Катар филоил“ најави отворање на повеќе бензински пумпи на 2015 година. Станува збор за заеднички проект на најбогатиот црногорски бизнисмен Душан Кнежевиќ, сопственик на Атлас Група и на компанијата Капитал Инвестмент, кои во центарот на Подгорица градат огромен деловно-трговски објект во чии рамки е и овој хотел.

Зошто Србија е најатрактивна за арапските инвеститори?

Според мислењето д-р Владимир Глигорово од Виенскиот економски институт и еден од најдобрите познавачи на економската ситуација во земјите од југоисточна Европа, прашањето за политичко влијание врз Србија се “решава“ со инвестиции. “Се зависи од тоа за кои инвестиции и инвеститори станува збор. Кога ќе добиете кредит од друга држава или кога инвестираат државни фирми, особено во стратешки гранки како енергија или храна, тоа секако има одредени политички калкулации и цели. Ако отидете и барате кредит од држава, практично од буџетот на руската држава, секако дека своја улога играат политички мотиви. Со оглед на политичката ориентација на Србија, не би можело да се каже дека станува збор за политичко условување или притисок. Сигурно станува збор за одржување на пријателство и блискост“, коментира Глигорово алудирајќи на сеприсутните руски и арапски инвестиции во Србија. За арапските инвестиции објаснува дека “Арапите мора некаде да ги пласираат своите суфицити“, а особено ги интересираат стратешки инвестиции во енергија и сообраќај. Но, зошто Србија е поинтересна за нив од другите балкански земји? “Србија е поинтересна од другите едноставно затоа што е најголем пазар во овој регион. Посебно кога станува збор за земји надвор од ЕУ. Затоа Србија е интересна како дестинација за инвестирање, но и како дестинација од каде подоцна би се гледало на целиот регион“. Економскиот аналитичар Игор Гавран од Сараево вели дека Србија е апсолутно доминантна во регионот во смисла на привлекување странски инвестиции, но и во поглед на квалитетот на тие инвестиции. “Во Србија има долга низа инвеститори токму во доменот на производство, почнувајќи од автоиндустријата“, вели тој. Листата на странски инвеститори во Србија ја предводат Германија, Австрија, Италија, Словенија и Франција, но последните интензивни инвестиции од Русија и од ОАЕ би можеле да ја променат оваа слика.

Капитал број 773 22.08.2014

30

www.kapital.mk

економија

Haos so zakupot na dr@avno zemjodel

Ne se znae koj ko i kolku pla]a za dr@avnoto zemji Преку недоволната контрола на терен и преку погрешниот модел на субвенционирање се отвора простор за манипулации со државното земјоделско земјиште. Сето ова предизвикува големи штети во поглед на неможноста да се оствари планираното производство што ја прави Македонија дополнително зависна од увоз. Според познавачите на состојбите единствен начин да се реши или барем ублажи проблемот е трансфер на надлежностите за издавање на државното земјиште од државно на локално ниво.

пишува:

Дејан Азески

Dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

Д

ржавата лани успеала да наплати само 55,14% од планираните приходи од закуп на државно земјиште. Или од 5,1 милион евра колку што требало да се слеат во буџетот по оваа основа, државата прибрала само 2,8 милиони евра. Сето ова во комбинација со бројните афери и шпекулации во кои во изминатиот период излегоа во јавноста за злоупотреби поврзани со државното земјоделско земјиште беа причина Капитал да ја истражи оваа тема и да детектира дел од главните причини за хаосот кој владее во користењето на државно земјиште. Неодамна медиумите објавија за случај во неготинското село Пепелиште кога некој наводно нелегално узурпирал

22 хектари државно земјоделско земјиште на кое посадил пченица. Кога надлежните институции го дознале тоа, пуштиле комбајни да ја ожнеат пченицата. Но, никој од надлежните не се ни обиде да објасни како е можно некој да обработува толкаво големо земјиште во сопственост на државата, без за тоа никој да не го дознае. Не е толку далечен и случајот со Џумајлија и Зоран Даневски кои земаа субвенции за државно земјоделско земјиште кое што наместо да го обработуваат го реиздавале на трети лица. Капитал на терен дојде до информации дека постојат уште многу вакви “големи” газди од типот на Даневски кои имаат закупено големи површини државно земјоделско земјиште и кои земаат субвенции, а истото го реиздаваат да го обработуваат сосема други лица. Посетата на екипата на Капитал низ неколку земјоделски села не увери дека апсолутно не станува збор за изолирани случаи, туку дека ваквата пракса е секојдневие само што не е толку редовно експлоатирана во јавноста и надлежните институции.

www.kapital.mk

Капитал број 773 22.08.2014

економија

31

Даниел Ѓурчиновски земјоделец од Тунчевиште

В

о нашиот регион конкретно имаше, педесетина хектари државно земјиште во село Врапчишта кое го користеа тогашните земјоделски комбинати. После тоа слушнавме дека го зел некој приватник и тој го посади само една година со пченица. Од тогаш се користи земјиштето за напасување на крави.

Васко Ристовски

Стопанска Комора на Македонија

Ф

lsko zemji[te

oristi a i[te „Манипулации се можни и постојат. Најчестите злоупотреби се поврзани со субвенциите и со реиздавање на државното земјоделско земјиште. Ако не е така, зошто луѓе кои никогаш не работеле земјоделие, аплицираат и земаат огромни површини на земјиште под закуп. И нормално бидејќи тие не се земјоделци и не им е главно производството, прават активности на тоа земјиште колку да остварат услови за земање на субвенции. Нив тоа веројатно им се исплаќа бидејќи ги зеле нивите под закуп по многу пониски цени. Сето ова е штета на луѓето кои навистина живеат само од земјоделство и на овој начин се оставени без земја“, вели земјоделец од Пелагонискиот регион кој сакаше да остане анонимен. Слични сведоштва имаме и од другите земјоделски региони во земјава. Венче Ангеловски земјоделец од Лозово, кој директно од теренот најдобро ги познава состојбите вели дека таков вид на операција може да изврши само човек кој е близок со оние кои треба да вршат директна контрола. „Станува збор за лични или други

врски од интерес кои ги има низ цела Македонија. Мене, лично, покрај тоа што не сакам да направам манипулација со субвенциите ми е исто така страв од контроли. Контролите доаѓаат од Скопје што значи тој што прави манипулации мора да има врски и во Скопје. Контроли има на теренот и ако се сака може да се исконтролираат и сите земјоделци. Веројатно станува збор за селективност на контролите штом досега не се фатени повеќе случаи“, вели Ангеловски. Земјоделците од Полошко, пак, велат дека не слушнале за злоупотреби на државно земјоделско земјиште, но дека тоа кај нив знае да стои обработено и со години. Даниел Ѓурчиновски земјоделец од Гостиварско вели дека кај нив нема многу државно земјоделско земјиште, но дека и тоа што постои не се обработува. „Во нашиот регион конкретно имаше педесетина хектари државно земјиште во село Врапчишта кое го користеа тогашните земјоделски комбинати. После тоа слушнавме дека го зел некој приватник и тој го посади само една година со пченица. Од тогаш се користи

акт е дека добар дел од средствата за субвенции одат во погрешна насока. Самиот моделна субвенционирање не е добар зашто се субвенционира по површина, наместо по принос со квалитет или по класи.

Стефче Пивковски

градоначалник на Могила и долгогодишен земјоделец

О

пштинските администрации и градоначалниците многу подобро ги познаваат луѓето на терен во споредба со Министерството во Скопје. Затоа треба да се прифати идејата општините сами да одлучуваат на кого ќе се дава под концесија земјоделското земјиште кое припаѓа на нивната територија. На тој начин многу поодговорно и поефикасно ќе се дојде до ситуација во која ниту еден човек кој не е земјоделец и кој нема сериозни намери да се занимава со земјоделство, да се стекне со државно земјоделско земјиште.

Борис Анакиев

универзитетски професор

О

д вкупно 700.000 хектари обработливо земјиште 200.000 веќе се упропастени со изградбата на патишта, населба и цели градови. Тоа е неодговорно однесување кон земјоделското земјиште кое ќе има трајни последици.

Капитал број 773 22.08.2014

32

www.kapital.mk

економија

земјиштето за напасување на крави“, раскажува Ѓурчиновски.

И моделот на субвенционирање создава проблеми

Од сето погоре споменато неодминливо се наметнува дека најголем дел од манипулациите со државното земјиште се поврзани со субвенциите. Ова според Експертите и познавачите на состојбите велат дека голем дел манипулациите со државното земјиште се случуваат заради погрешниот модел на субвенционирање. Васко Ристовски од Стопанската Комора на Македонија манипулациите со државното земјиште ги опишува како сензитивно прашање за кое има доста назнаки. „Има информации за злоупотреби со субвенциите. Постојат и показатели дека компании земаат поголеми субвенции отколку што имаат принос, односно производство. За жал, ништо официјално до сега нема и секој коментар би бил на ниво на шпекулација. Но, факт е дека добар дел од средствата за субвенции одат во погрешна насока“, вели Ристовски. Тој додава дека самиот модел на субвенционирање не е добар зашто се субвенционира по површина наместо по принос со квалитет или по класи. „Се стимулира квнатитет, наместо квалитет, кој ќе не издигне и со кој ќе бидеме конкурентни, со што ќе имаме

големи проблеми кога ќе ги почнеме преговорите со ЕУ “, заклучува тој. Сите останати земјоделци, раководители на здруженија и експерти кои ги консултиравме ни ги потврдија дека со ваков модел на субвенционирање каде што се субвенционира засадена површина наместо принос, државата и да сака не може да изврши контрола над десетици илјади индивидуални корисници на земјоделски субвенции.

Хаосот вродува и со многу подалекосежни последици

Градоначалникот на општина Могила Стефче Пивковски кој целиот свој живот се занимава со земјоделство вели дека поради споменатите нелогичности во делот на издавањето на државното земјоделско земјиште, се соочуваме со постојани кусоци во поглед на проектираното земјоделско производство. „Секоја година сметано според субвенционираните површини, Македонија треба да ги задоволува домашните потреби на пченица, а сепак увезува. Имаме кусок од 30% до 40% во однос на планираното производство. Тоа е поради фактот што тие проекции никогаш не се остваруваат, што значи дека некој што требало да посади, одгледа и ожнее пченица не го направил тоа. Ова е само еден пример со една култура, а слични случаи имаме и во останатото производство “, вели

Македонија со децении се однесува неодговорно кон земјоделското земјиште

П

ренамена на земјоделско земјиште во градежно е фраза која многу често се споменува во последниве неколку децении. Досега на земјоделско земјиште се изградени стотици илјади приватни куќи, илјадници објекти со различна намена и стотици километри патишта и неколку цели населби. Но, никој во овие статистики не се потрудил да каже нешто за големата слика или вкупната штета која со ваквата непланска политика и е нанесена на Македонија како земја со ограничено обработливо земјиште. Професорот Борис Анакиев вели дека како последица на сето ова Македонија веќе има изгубено скоро третина од обработливото земјиште. „Од вкупно 700.000 хектари обработливо земјиште 200.000 веќе се упропастени со изградбата на патишта, населба и цели градови. Тоа е неодговорно однесување кон земјоделското земјиште кое ќе има трајни последици.“

www.kapital.mk

Капитал број 773 22.08.2014

економија

33

ги знаат проблемите“, вели Анакиев.

Како ефикасно и долгорочно да се реши целиот проблем?

Пивковски. Професорот и експерт за земјоделство Борис Анакиев ги потврдува истите факти и додава дека клучниот проблем за целата состојба лежи во слабиот кадровски потенцијал на државните институции одговорни за земјоделието. „При три земјоделски факултети во

земјава кои секојдневно вадат нови кадри ние со години користиме луѓе од други професии за да ни го раководат земјоделието. Постојано се носат луѓе кои можеби се квалитетни и докажани во други области, но во конкретната стручна област очигледно немаат искуство и не

Според моменталната законска регулатива за тоа кој ќе добие, а кој не државно земјоделско земјиште под закуп, одлучува комисија при Министерството за земјоделство во која има претставници на општините и на земјоделските здруженија. Но, според познавачите на состојбите Министерството и да сака не може толку интензивно и детално да врши контрола врз секој кој аплицира за закуп на државно земјоделско земјиште. Затоа градоначалникот на Могила Стефче Пифковски, предлага оваа надлежност под итно да се децентрализира од Министерството кон локалните самоуправи. „Општинските администрации и градоначалниците многу подобро ги познаваат луѓето на терен во споредба со Министерството во Скопје. Затоа треба да се прифати нашата идеја општините сами да одлучуваат на кого ќе се дава под концесија земјоделското земјиште кое припаѓа на нивната територија. На тој начин многу поодговорно и поефикасно ќе се дојде до ситуација во која ниту еден човек кој не е земјоделец и кој нема сериозни намери да се занимава со земјоделство да се стекне со државно земјоделско земјиште “

НАБАВЕТЕ ГО НОВИОТ LENOVO THINKPAD S540 сите поголеми IT ULTRABOOK! во малопродажни ланци. ИЗВОНРЕДНО МУЛТИМЕДИЈАЛНО ИСКУСТВО AMD Radeon HD 8670 2GB графика со JBL звучници

ThinkPad S540 I7-4500u Processor 8GB DDR3

1TB HDD 15.6” W FHD (1920 X 1080)

2,1 kg

57.390,oo ден. ЛЕГЕНДАРЕН THINKPAD ДИЗАЈН алуминиумска заштита на LCD екранот, агол на гледање до 180 степени.

INet ИНЕТ - АВТОРИЗИРАН ЛЕНОВО СЕРВИС

ЗАШТИТНИК НА ВАШИОТ "DO" УРЕД!

ЗА ПОВЕЌЕ ИНФОРМАЦИИ:

A: Атинска 12 - Скопје T: 02/ 3090.625 E: sales@inet.com.mk W: www.inet.com.mk

Капитал број 773 22.08.2014

34

www.kapital.mk

политика

Ниту Реџепи веќе не може да го премолчува проблемот со радикалниот ислам

Д

ека е крајно време отворено да се зборува со проблемот со радикалниот, милитантен ислам во Македонија, покажа признанието на реис ул улемата, Сулејман Реџепи, дека Исламската верска заедница нема контрола врз две скопски џамии. Реџепи претходно оставаше впечаток дека е спремен јавно да го игнорира овој проблем, с$ дури истиот може да се „пика под тепих“. Но, сега очигледно не може. Реисот пред неколку години изјави дека во дури четири џамии

> БРОЈКИ

15

државни институции ќе се поврзат со новиот систем за интероперабилност преку кој по електронски пат ќе може да разменуваат документи и податоци

15%

поголем буџет ќе добие Министерството за одбрана, соопшти министрерот Зоран Јолевски

467

лица оствариле право на заштита, редовна парична помош или услуга за надминување на социјалниот ризик во кој се наоѓаат соопшти министерот за труд и социјална политика, Диме Спасов

facebook

ИВЗ не е власт, за набргу да негира дека кажал нешто такво. Но, тогаш го немаше конфликтот во Сирија и исламскиот калифат во Ирак, со нивната романтична привлечност за веќе индоктринираните од страна на вахабитските мисионери, кои повеќе сакаат да се нарекуваат селафии. Министерството за внатрешни работи не знае точна бројка на македонски државјани кои се борат во Сирија, но фактот дека само загинатите досега се четворица, укажува на сериозноста на проблемот.

So ili bez kome pro[iruvaweto na EU ]e odi se pobavno! Без разлика на тоа дали од октомври Европската комисија ќе постави нов еврокомесар за проширување, или не, приоритетите на ЕУ искажани преку новиот претседател на комисијата Жан Клод Јункер јасно покажуваат дека проширувањето на Унијата ќе се движи забавено. Оттука, се чини поважно, дали земјите аспиранти, како што е Македонија ќе направат промени во стратегијата за интензивирање на односите со Брисел и колку самите тие ќе преземат иницијативност со цел да се придвижат до посакуваното членство пишува:

1

Филип Черноземски

Иванов инцијатор на школа за ЛИДЕРИ. Господ рече Иронија. И би иронија.

2

Srgjan Stojancov

3

Viktorio Jakovleski

Грците ископале дупка и пошто у неа немало ништо дошле до заклучок дека Аце користел Wi-Fi.

Koce otrov im frlase na komarcistata minatiot vikend, ili Viagra?

Сулејман Реџепи

Габриела Делова

Г

gabriela.delova@kapital.mk

олема врева во последните две недели се крена околу претпоставките дали од октомври Европската комисија ќе назначи нов еврокомесар за проширување- задача која во моментот ја извршува еврокомесарот Штефан Филе. Ваквата информација како шпекулација ја оцени портпаролот на Филе, Питер Стано, а слично ја оценија и вицепремиерот за евроинтеграции Фатмир Бесими и министерството за надворешни работи во земјава. Засега, официјална изјава од функционер

од повисок ранг од Унијата, како и од мандаторот на Европската комисија, Жан Клод Јункер, нема. Веројатно, дури од октомври ќе се знае исходот од ваквата дилема, со оглед на тоа дека новата комисија ќе мора да се состави до октомври. Иако евентуалното укинување на оваа функција би можело да значи помала посветеност на ЕУ на земјите аспиранти, ако се земат предвид шпекулациите дека друг комесар под своја закрила ќе го земе проширувањето, па логично е дека таквиот комесар не може постојано да биде посветен на процесот на проширување со оглед на тоа дека ќе има и други обврски, сепак ваквиот исход не би направил многу голема промена за земјата, со оглед на фактот дека официјалните функционери на ЕУ јасно дадоа до знаење дека проширувањето,

www.kapital.mk

Капитал број 773 22.08.2014

бум-трес Договорот за добрососедство со Бугарија ќе си почека

Ф

инализацијата на договорот за добрососедство со Бугарија ќе следи по парламентарни избори во Бугарија кои ќе се одржат на петти октовмри. Ова го соопшти бугарскиот министер за надворешни работи во техничката влада во Бугарија, Даниел Митов. „Се разбира, ние остануваме на ставот дека договор за добрососедство со Македонија треба да биде потпишан. Тоа мене, а и вам ви е јасно дека речиси и нема шанси да се случи во рамките на

овие три месеца, но ако продолжиме да разговараме, без оглед дали тоа ќе го побара македонската страна или ќе биде на наша иницијатива, ќе придонесе да ја подготвиме рамката на договорот за идната Влада“, изјавил Митов. Ваква проценка неколку дена претходно даде и шефот на македонската дипломатија, Никола Попоски кој исто така рече дека најверојатно заокружувањето на договорот со Бурарија ќе треба да почека до формирањето на новата влада во Бугарија.

esar to

35

Љубица Буралиева

претеник

ко моето А исклучување е најполезно за мојата

опција, за СДСМ, ќе ја почитувам одлуката на партијата, изјави пратеничката која влезе во Собранието против одлуката на партијата

Митрополит Петар

владика на МПЦ

ладиката Тимотеј В е поглавар на расколничка

организација. А расколничката организација се црковните општини за кои Синодот на МПЦ одлучи да ги администрира Тимотеј

Зоран Заев

лидер на СДСМ

ема отворање Н на прашањето за собранискиот бојкот

и за ова има партиско единство. Kажа човекот од чија партија единството одамна се отселило барем во овој нов мандат на ЕУ ќе биде забавено. Односно, според проценките на европските дипломати до 2020 година не постои можност нова земја да стане членка на Европската унија. Сепак, велат познавачите, тоа не значи дека процесите на приближување на земјите аспирантни ќе бидат стопирани или забавени. Според нив, тие ќе се одвиваат како што се одвиваа и до сега, а темпото најмногу ќе зависи од исполнување на критериумите и посветеност на самата земја аспирант за членство во ЕУ. Оттука, велат упатените, многу поважна е сега поставеноста на земјата аспирант, како што е Македонија во односите со Брисел. Проактивноста и посветеноста на задачите и обврските дефинирани во Извештајот за напредокот, ќе бидат најголемото мерило за напредокот на

земјата кон Европската унија. Она што претходно го правеше еврокомесарот за проширување Штефан Филе, како што беше Високиот дијалог во разговорите со Македонија, е сега во рацете на Македонија и останатите земји аспиранти, и нивната иницијативност и креативност во подобрување на односите со Брисел, а од тоа најмногу ќе зависи и напредок во европските интеграции, велат тие. Или накратко, приближувањето на Македонија кон ЕУ,барем во овој период, најмногу ќе зависи од нас самите, а многу помалку од Брисел. Дали Секретаријатот за европски прашања и Mинистерството за надворешни работи ќе направат промена во стратегијата во однос на приближувањето на земјава кон ЕУ, останува да се види.

twitter 1

Оној со брадата@legovski

2

Kristina@lukanovska3h

3

Дејс@owskydays1h

Фала богу го прават автопатот во Кичево,па го спомнуваат Кичево на радио да не го заборават у државава дека постои.

Се најадов врат од Екстра Меин! Добро утро

Никола Тесла на 19 години го напуштил Балканот. Човекот стварно бил гениј!

Капитал број 773 22.08.2014

36

www.kapital.mk

политика

Nefunkcionalni op[tini skroeni samo za etni^ki mir

So 80 op[tini na vrat, Makedonija ekonomski se davi! пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Д

ури 80 општини (од кои десет го сочинуваат Градот Скопје, кој е посебна единица на локалната самоуправа) се протегаат на 25.713 километри квадратни колку што има Република

Македонија со нејзините два милиони жители, па фактот дека најголемиот дел од нив пливаат во долгови и финансиски тонат, многумина експерти го лоцираат токму во бројката. Покрај општините, административно Македонија е поделена и на 8 плански региони, но тие не се сметаат за првостепена административна поделба, туку како плански региони за развој Осумдесет општини значат и осумдесет градоначалници, осумдесет мали „држави во држава“ (што е и самата поента на децентрализацијата!), осумдесет локални власти и исто толку

можности за корупција, злоупотреба на истите, партиски вработувања, заглавување во бирократија и неефикасност. Македонија до локалните избори во март 2013-та броеше 84 општини, но тогаш општините Другово, Вранештица, Зајас и Осломеј престанаа да постојат и се споија кон Општина Кичево. Четири помалку сепак не значат дека постојната е оптимална бројка, оти една година подоцна, податоците за долговите на општините стануваат поразителни. Но, дали е само преголемиот број на општини виновник за лошата

www.kapital.mk

Капитал број 773 22.08.2014

политика Осумдесет општини значат и осумдесет градоначалници, осумдесет мали „држави во држава“ (што е и самата поента на децентрализацијата!), осумдесет локални власти и исто толку можности за корупција, злоупотреба на истите, партиски вработувања, заглавување во бирократија и неефикасност... Но, дали само преголемиот број на општини е виновник за лошата финансиска кондиција на локалната самоуправа или причините се подлабоки, ако јасен е фактот дека до таа бројка е дојдено само за да има етнички мир !? финансиска кондиција на локалната самоуправа (голем дел од општините имаат премалку жители и практички е невозможно да се полнат општинските каси), или во прашање се и капацитетот на градоначалниците, нивното лошо работење, мешањето на централната власт и слично... експертите велат дека се работи за комбинација на сите фактори.

Мирот во земјата (и во владината коалиција!) пред економскиот интерес

Во периодот од 1996 до 2004 година Македонија имаше уште повеќе општини – дури 123, бројка што и тогаш беше силно критикувана од професорите и аналитичарите, повикувајќи се на фактот дека цели триесет години, од 1976 до 1996 година Република Македонија функционирала со само 34 општини. Но, мора да се има предвид дека 34-те општини тогаш се должат на политиката на поранешната југословенска држава, која во нашата земја продолжува и по осамостојувањето. Дури десет години постоење како независна Република Македонија беа потребни за во државава воопшто да се отвори темата за децентрализација на власта. Со распадот на СФРЈ, со декрет на првиот претседател Киро Глигоров и со конзенсус на сите политички партии во тоа време, извршена е токму централизација на власта. Ова централизирање е изведено со цел да се овозможи целосна контрола на територијата на Македонија и да се осигура нејзиниот суверенитет. Глигоров сосема отворено зборуваше зошто процесот на децентрализација почна многу подоцна од формирањето на

37

По број на население и според пописот од 2002 година, најголема општина во Македонија е Куманово со 105.484 жители, а најмала е Општина Вевчани со 2.433 жители. По површина, најголема општина е Прилеп која има 1.194 км², а најмала е Општина Чаир со површина од 3,5 км².

Општините во паника од законот за финансиска дисциплина!

Е

диниците на локална самоуправа во Македонија минатата недела поднесоа иницијатива за измена на Законот за финансиска дисциплина, кој важи едвај два месеца. На средба со претставници на Министерството за финансии тие се пожалиле на неможноста за примена на овој закон во работењето на училиштата, градинките, домовите за стари лица и објекти од културата, кои се финансираат со блок дотации. Потоа било укажано на проблемот со блокираните сметки на повеќе општини, прашањето за плаќање на средствата кои општините ги имаат во делот за експропријација, како и прашањата во врска со групните Куманово – најголема општина јавни набавки, кои ги спроведуваат општините. Претставниците на општините нагласуваат дека особен проблем ќе претставуваат старите долгови, кои не подлежат на одредбите на овој Закон, а кои не ќе можат да се платат, имајќи ги роковите за плаќање на новите обврски.Во информација од

државата и зошто тогаш тие се одлучиле на сосема спротивен потег: "Во тоа време се плашевме од поединците во некои делови во Македонија кои заговараа формирање на етнички енклави, автономија на Струга и Тетово и нивно припојување кон Косово и Албанија, во Куманово се појавија српски радикали кои бараа автономија од Скопје. Тука ја видовма опасноста и се одлучивме за централизиран систем на Власт, со кој требаше да биде обезбеден територијалниот суверенитет на државата“, велеше Глигоров. Но, десетина години подоцна се покажа

седницата на Управниот одбор на ЗЕЛС, објавена на веб – страницата на оваа асоцијација, се наведува: „Претставниците на локалните власти сите конкретни предлози ги упатија до ресорното министерство, од кое сега се очекува одговор. Министерството за финансии веќе ги согледало нелогичностите, поради што ќе се пристапи кон одредени измени на законот“. „Законот за фискална дисциплина ќе биде употреблив, ако се подобри фискалната децентрализација, ако се зголеми процентот на приходи на општините, како што е тоа во повеќе земји во Југоисточна Европа. Со овие приходи што ги имаме како општини ние не можеме да бидеме ставени во една дисциплинирана ситуација да имаме редовни и регуларни плаќања кон добавувачите. Крајна резултанта од овој закон ќе биде да не може да се остварува развојна програма, да немаме инвестиции и да нема подобрување на животот на граѓаните“, вели кумановскиот градоначалник Зоран Дамјановски. дека оваа теза е апсолутно неодржлива во мултиетничка и безбедносно кревка Македонија, па веќе после конфликтот во 2001-та децентрализацијата станува топ тема. Законски измени во оваа насока се прават и малку порано, но сепак најзначајните измени се донесени после примирјето и усвојувањето на Охридскиот рамковен договор. Она што загрижува според познавачите е што самата поставеност на македонската децентрализација е погрешна, оти се должи не на потребата за ефикасност и економска одржливост (или поедноставување на животот на

Капитал број 773 22.08.2014

38

www.kapital.mk

политика

Клучни сегменти во реформата на локалната самоуправа се: XX Децентрализација на власта XX Фискална децентрализација XX Територијална организација XX Јакнење на капацитетите на општините граѓаните, туку за меѓуетнички мир и задоволување на апетитите за власт, зад маските на борбата за етнички права. Фактот дека децентрализацијата почнува да се спроведува токму после конфликтот открива дека начинот на којшто земјата територијално била поделена претходно бил неодржлив, но фактот дека десет години подоцна, во 2014-та ние се уште зборуваме за нелогичен број на општини и нивна економска неефикасност говори дека и оваа поделба сега е најверојатно пак погрешна. Она што е можеби најважниот дел од пакетот за Децентрализација е таканаречената фискална децентрализација. Целосно финансирање на сопствениот буџет нема ниту една држава, но целта е локалната самоуправа да се финансира од сопствени даноци, кои сама ги пропишува и собира и има пропишан лимит за висината на тие стапки. Ако општините го пробијат тој лимит, се знае дека државата повторно ќе ја преземе сферата на пропишување даноци и распределба. Во строго политизираната македонска реалност, оние општини и градоначалници кои се со сита партиска идеологија како партиите кои ја водат централната власт, бидуваат повластени и добиваат специјален третман, а останатите честопати се саботирани во нивната работа. Најголемиот проблем е сепак самиот извор на територијалната поделба којашто кај нас се сведува на меѓуетнички пазар. Тоа што во 2013-та на локалните избори се направија нови територијални измени само за да може во општина Кичево

Кичево Тоа што во 2013-та на локалните избори се направија нови територијални измени само за да може во општина Кичево да победи градоначалник Албанец (на општината Кичево и се припоија 4 општини со мнозинско албанско население) открива како политичките лидери ја сфаќаат македонската децентрализација да победи градоначалник Албанец (на општината Кичево и се припоија 4 општини со мнозинско албанско население) открива на која воденица ја тераат водата нашите политички лидери. Во 2004-та овој пример беше низ многу други македонски општини, со територијалната распределба од тоа време, процес заради којшто тогашната Влада на Владо Бучковски изгуби многу од својот рејтинг кај граѓаните од македонска националност.

Општините најмногу трошат на плати и вработувања!

Самото инволвирање на етничкиот момент во процес којшто треба да биде строго технички и да се воведува и унапредува само заради подобри услови за живот на граѓаните, покажува дека уште долго во Македонија ќе сведочиме на неефикасна локална власт и задолжени општини. А бројките се поразителни. Опозицијата и власта во меѓусебни обвинувања откриваат дека и едните, и другите

додека ги држат конците во општините работат недомаќински. На почетокот на оваа година, опозициската СДСМ објави фрапантни информации базирани на интерна преписка помеѓу вицепремиерот Владимир Пешевски и министерот за образование Спиро Ристовски, во која Пешевски бара од Ристовски да објасни како е можно за само две години од 2010-та до 2012-та 54 општини да натрупаат долг од 17 милиони евра. „Повеќе од половина од оваа сума, над 9 милиони евра се долгови на основните училишта. Тие не плаќале за греење, за превоз на ученици, за струја, за вода. Како ќе се превезуваат ученици, како ќе се затоплуваат училници, ќе имаат ли светло во овие училишта? Неизвесно е. Причината е скандалозна. Вишок вработувања. Вработувале наставници повеќе од потребниот број. Ова не се пресметки на опозицијата. Ова се официјални владини податоци. Вицепремиерот за економски прашања,

Каква е финансиската кондиција на општините е во европските земји?

В

о земјите од Европската Унија, според податоците кои ги добивме од Секретаријатот за европски прашања речиси 55% од приходите локалните власти ги задоволуваат од сопствени извори, а во скандинавските земји тој просек е дури 75%. 27% се генерираат од локални даноци, 17% од таксите, а 13% од (парични казни, камати на банкарски сметки, продажба на општинска сопственост. Основни локални даноци се Персоналниот данок и данок на имот. Во Македонија помалку од 20% се генерираат од сопствени извори (најмалиот приход е на Грција со 33%). Ние локални даноци немаме туку тие претставуваат трансфери на централната и локалната власт. Тоа е затоа што општините немаат контрола на даночните стапки. Средствата, кои се реално собрани немаат никаква врска со распределбата 80 –10 –10. Смислата на овие локални даноци е во нивната висина, односно во локалното одредување колкав ќе биде данокот (едни би прифатиле

поевтини и понеквалитетни услуги, а други – не). тоа се должи на можноста од различни даночни основици, па една заедница ќе финансира едно ниво на услуги, а други друго ниво. Секако дека последици има и од овој систем (некои послаби заедници овие диспаритети ги чувствуваат како намалена конкурентност и пречка во напорите за промовирање на нивниот економски развој). Заради тоа Програмите за воедначување се основен елемент на секој фискален систем. Децентрализираниот фискален систем може да функционира добро само ако приходите на ЛС од централната власт можат да се предвидат. Тоа е можно ако приходите се пропишани со формула. Во Европа постојат закони и прописи за тоа. Кај нас Министерството за финансии врши прераспределба од вкупната маса до Локалната самоуправа и применува “ограничување на јавната потрошувачка’ на износот на локалните даноци.

www.kapital.mk

Капитал број 773 22.08.2014

политика Марјан Ристевски

градоначалник на општина Прилеп

О

пштините билдаат долгови по неколку основи. Прво, според мене, тоа е проектирањето на Буџет поголем од реалниот, второ стасување на обврски кои растат, најчесто големи камати и неможност да се исплатат истите и трето, неуспех во прибирањето на даноци. Во однос на бројот на општини, сметам дека децентрализацијата е одлично поставена за големите општини, но малите општини и сега зависат од државниот Буџет, разни донации и дотации и кредитни линии.

Пешевски, оваа информација ја добил од Министерството за финансии и бара итно мислење од министерот за образование, Спиро Ристовски. Во оваа информација на Пешевски до Ристовски, како што изјави Шилегов, стои дека парите од блок дотациите одат во најголем дел за плати, поради што нема пари за плаќање сметки.“ изјави портпаролот на СДСМ, Петре Шилегов. Тој вели дека во таа информација стои дека очекувањата на владата се дека општините во просек лани потрошиле по дури 87 проценти од блок дотациите за плати на врабтените во основните училишта. „Во одредени општини, над 90 проценти од блок дотацијата за основно образование се троши за плати. „Тоа се должи на вишокот паралелки,

а со тоа и на вишокот вработени“. Ова е официјална констатација на вицепремиерот Пешевски. Слушнете што си признава власта во меѓусебната комуникација: „Бројот на ученици во основното и средното образование има тренд на намалување, но не и бројот на вработени во училиштата. Потоа се наведени општините каде што има вишок вработени. Врапчиште, Битола, Струга, Кичево, Дебар, Охрид, Могила трупаат долгови зашто парите од блок дотациите одат само за плати. И Град Скопје, троши дури 72 процента од блок дотацијата за плати во средното образование. Од документот не произлегува дека некој ќе сноси одговорност за огромните долгови од неразумната превработеност за задоволување партиски апетити„ вели Шилегов..

39

ВМРО – ДПМНЕ врати на прес конференција дека и општините каде што СДСМ е на власт се финансиски заглавени: „Општините каде што СДСМ бил или е на власт се дават во долгови, а вработените во јавните претпријатија на добиле плата со месеци. Струмица со која раководи претседателот на СДСМ, Зоран Заев, има долгови од вкупни 4,5 милиони евра. Кога тој така работи замислете како е во другите општини. Долговите на општината ги покажува кварталниот извештај на Општина Струмица заклучно со 30.09.2013 година, но и финансовиот извештај на ЈП Комуналец од 2011 година. Во ова јавно претпријатие вработените немаат земено две плати, а на повеќето од нив им се заканува отпуштање. Ако Струмица е примерот како функционираат СДСМ, тогаш доволно е јасно каква е состојбата во другите општини“ вели пратеникот Александар Николоски И обемната анализа на „Капитал“ на сметките на 12 од најголемите општини во Македонија, која ја објавивме пред неколку месеци ги покажа истите податоци - најмногу пари од тековните расходи се „фрлиле“ на плати, а веднаш потоа на стоки и на услуги, каде што главна ставка, секако, се „договорните услуги“... Речиси секаде, овие ставки се повеќекратно поголеми од ставките за капитални расходи или градежна оператива.

Капитал број 773 22.08.2014

40

www.kapital.mk

политика

Otkako Xafer Vladata vrabo

Koj ]e odg [to se de za sedew пишува:

Габриела Делова

gabriela delova@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

Ч

етири години по ред Владата преку Секретаријатот за спроведување на Рамковниот договор незаконски вработува лица со цел да се спроведе правичната застапеност во администрацијата. Ова во последното интервју го призна вицепремиерот задолжен за овој ресор, Муса Џафери кој рече дека незаконски е да се вработуваат лица кои седат дома и земаат плата. Вкупната бројка на ваквите вработени „неработници“ во моментот, според пресметките на вицепремиерот Џафери е 1.200 лица, а според последниот Извештај на Европската комисија за напредокот на земјата, 1.500 лица. Споредено, без ралика дали е 1.200 или 1.500 лица факт е дека станува збор за бројка на вработени колку што вработуваат најголемите компании во Македонија, со таа разлика што овие се вработени во македонската Влада само за да земаат плата на сметка на Буџетот без никакви работни задачи. Систематизацијата и распределбата на вака вработените беше најавена уште во 2010 година, кога во Извештајот на Европската комисија за Македонија децидно беше побарано ваквите кадри итно да бидат распределени. Но четири години подоцна, македонската администрација се уште „вдомува“. Пресметано по официјалните податоци на Владата, од каде последниот податок е дека

www.kapital.mk

Капитал број 773 22.08.2014

политика

41

ri prizna deka botuva nezakonski

В dgovara elat plati we doma?

Мерсел Биљаљи универзитетски професор

аков вид на вработување нема никаде во светот и ова е кривично дело. Се поставува прашањето кој ќе одговара за овие вработувања во моментот кога ќе се смени власта и ќе се утврди што се прави.

Дури 1.200 лица седат дома и земаат државна плата и покрај тоа што ваквиот процес на вработување е незаконски. Ваквата скандалозна изјава на Џафери во најмала рака значи дека четири години по ред, откако е најавена систематизација и распоредување на вработените во администрација, дел од вработувањата по рамковен се случуваат незаконски?! „Капитал“ анализира како е можно ова да се случува и прашува - кој ќе превземе одговорност за тоа? администрацијата брои 110.000 вработени, тоа значи дека повеќе од еден процент од вкупно вработените земаат плата од Буџетот, а притоа седат дома и воопшто не извршуваат работна задача за местото за кое се вработени. Оттука прашањето во што се претвора Рамковниот договор но и институциите во државата кои се преплавени од кадри кои не само што не се појавуваат на работното место, туку немаат ниту биро на кое би можеле да работат. Каде лежи одговорноста за ваквиот проблем? Во трката за поголем политички рејтинг и изборна победа, велат познавачите, двете партии, ветуваат работни местоа и вработуваат кадри во администрацијата, а вкупната бројка, која се уште само се претпоставува драстично расте од година во година. Оттука е и јасен одговорот на вицепремиерот Џафери дека со секое ново вработување во администрација се менува рамнотежата и веднаш се создава потреба од вработување на нови кадри од другите етнички заедници. Така, велат упатените, јавна тајна е дека многу од вработените делат биро и компјутер, а со оглед на постојаните

нови вработувања, очекувано е дека се повеќе ќе се трупаат кадри за кои ќе нема физички простор каде ќе може да работат. Универзитетскиот професор Мерсел Биљаљи вели дека ваквото однесување на партиите на власт, кој вработуваат лица кои седат дома а земаат плата е еднакво на кривично дело. „Тоа е кривично дело. Ваков вид на вработување нема никаде во светот. Се поставува прашањето кој ќе одговара за овие вработувања во моментот кога ќе се смени власта и ќе се утврди што се прави“, вели Биљаљи. Место да се намалува бројката во администрацијата, додава тој, истата е во постојан раст и неофицијално изнесува 180.000. „Во 2006 година од Брисел побараа Македонија бројот на вработени во администрација од 120.000 да се намали на 80.000. Место тоа, вработувањата продолжија и сега неофицијално има 180.000 вработени. Ваквата состојба е неодржлива и може да доведе до банкрот. Албанија со 3 милиони жители има администрација од 75.000“, вели тој. Универзитетскиот професор и декан на Правниот факултет, Борче Давитковски вели дека доколку се почитувал

Борче Давитковски декан на Правен факултет

С

ите вакви вработувања се направени спротивно на Законот за државни службеници. Ако се почитуваше законот, до овој проблем немаше да дојде. Сето ова е резултат на политички пазар. Рамковниот поставува услови од една страна, од друга страна партиите сакаат да си вработат свои кадри. Но наместо во контигенти да се прават вработувањата, треба веќе еднаш засекогаш да се почитува законот и селекцијата да се прави според компетентноста и стручноста на кадрите“

Законот за државни службеници, до ваков проблем немаше да дојде. Решението за оваа состојба го бара во волјата на политичките партии, еднаш засекогаш да најдат начин како да ги решат вработувањата. „Сите вакви вработувања се направени спротивно на Законот за државни службеници. Ако се почитуваше законот, до овој проблем немаше да дојде. Сето ова е резултат на политички пазар. Рамковниот поставува услови од една страна, од друга страна партиите сакаат да си вработат свои кадри. Но наместо во контигенти да се прават вработувањата, треба веќе еднаш засекогаш да се почитува законот и селекцијата да се прави според компетентноста и стручноста на кадрите“, вели тој. Според него тешко е да се утврди одговорноста од правен аспект, оти Рамковниот договор сам по себе бара да се исполни процентот од 25%. Оттука, вели тој, политичката волја меѓу партиите е единствено решение за надминување на ваквиот проблем.

Капитал број 773 22.08.2014

42

www.kapital.mk

политика

Албанците и Македонците во постојана трка, помалите заедници стагнираат

И бројките во истражувањата кои ги прави Народниот правобранител секоја година, испитувајќи ја правичната и соодветна застапеност во државната и јавната администрација, покажува постојан раст на администрацијата. Од година во година, во трката да се задоволи рамнотежата, двете партии се чини имаат премолчен договор и изговор пред јавноста да вработуваат нови кадри, велат аналитичарите. Иако можеби математиките не се најпрецизни, поради тоа што се уште постојат институции кои не одговараат на повиците на Народниот правобранител и не доставуваат податоци за бројот на вработени и нивната етничка припадност до омбудсманот, сепак од бројките јасно се гледа дека администрацијата е во постојан пораст. Анализата на достапните податоци од Народниот правобранител покажува дека за шест години (од 2007 година), двојно се зголемил бројот на вработени во државната и јавната администрација. Притоа, бројот на Македонци се зголемил за 1,5 пат, бројот на Албанци за повеќе од три пати, бројот на Турци исто за три пати, бројот на Роми, за два и пол пати, додека бројот на Срби, Власи и

Бошњаци забележува помал пораст од останатите. Вкупната бројка се уште е тешко да се утврди, со оглед на тоа дека 35 институции не одговориле на барањето на правобранителот, да ги достават бројките за вработени и правичната застапеност. Од вкупно 1084 институции, државни и јавни, 1049 доставиле податоци. Така, во моментот распоредот на „сили“ е следен: 75,3% од вработените во администрацијата се Македонци, 18,1% се Албанци, 1,8% Турци, 1,3% Роми, 1,6% Срби, 0,7% Власи и 0,4% Бошњаци и 0,8% други. Во последните шест години најголемо поместување во бројките има кај Македонците и Албанците. Процентуално гледано, бројот на вработени Македонци е намален за 8 процентни поени, додека кај Албанците е зголемен за 8 процентни поени. Така во 2007 година бројот на Македонци бил 83,7% а во 2013 75,3%. Додека кај Албанците во 2007 бил 10,7% а денес веќе е 18,1%. Кај другите помали заедници, овие осцилации се движат под еден процентен поен, речиси со незначителни промени. Гледано по институции, пак, во државната администрација процентите се повеќе или помалку соодветни на тоа што го бара Рамковниот договор. Правичната застапеност , според

заклучоците на правобранителот, помалку се спроведува во јавната администрација, односно институциите од јавното здравство, казнено поправните и воспитно поправните установи. Кај помалите заедници, вработувањата во администрација одат многу побавно. Упатените обвинуваат дека и тие малку што се вработуваат најчесто се по партиска линија. Од невладините ромски заедници дури истакнуваа дека од 1.000 до 3.000 евра му се потребни на еден припадник на Ромската заедница за да се вработи во администрацијата, средства кои треба да и ги плати на политичка партија за да обезбеди место во јавната служба. И од турските невладини организации се жалат на вработувањата. И оттаму обвинуваат дека тие Турци што се вработени досега, најчесто седат дома и земаат плата. На таков начин, велат од невладините, тие не можат на никаков начин да придонесат за подобрување на состојбата на Турците во земјава. Излез од ваквата состојба, во изјава што претходно за Капитал ја даде еден од изготвувачите на Рамковниот договор, Владо Поповски, гледа во поставување по еден помошник од сите помали заедници во рамките на Секретаријатот задолжен за рамковниот договор.

ПОКАНА за семинар на тема: ЗАПОЗНАВАЊЕ СО НАЈНОВИТЕ ИЗМЕНИ И ДОПОЛНУВАЊА НА ЗАКОНОТ ЗА ЈАВНИ НАБАВКИ И НАСОКИ ЗА НИВНА ПРАВИЛНА ПРИМЕНА („Сл. весник на РМ“, бр.28/14 од 06.02.2014 година) (Обука наменета за економските оператори и договорните органи)  26 август 2014 година, од 10:00- 16:00 часот

Капитал Aкадемија, Скопје

Изминатиот период стапија на сила повеќе измени и дополнувања на Законот за јавни набавки („Сл. весник на РМ“ бр.148/13, 28/14 и 43/14). Се со цел да се запознаат економските оператори со последните измени и дополнувања, на што да внимаваат понудувачите и како измените ќе се рефлектираат при изготвувањето на понудите и учество во постапките за јавни набавки, Капитал академија организира еднодневен семинар на тема: „ЗАПОЗНАВАЊЕ СО НАЈНОВИТЕ ИЗМЕНИ И ДОПОЛНУВАЊА НА ЗАКОНОТ ЗА ЈАВНИ НАБАВКИ И НАСОКИ ЗА НИВНА ПРАВИЛНА ПРИМЕНА”. На семинарот ќе се разгледуваат актуелни теми за јавните набавки:  Воведување на Советот при спроведување на постапка  Забрана за тендециозно испуштање на позиции од предмерот  Новини кај способноста за вршење професионална дејност  Поддршка од друг субјект  Начинот на настап на група понудувачи  Новите исклучоци од примена на Законот и поврзани договорни органи  Задолжително објавување на проценетата вредност и тендерската документација  Задолжително доставување на изјава за независна понуда  Начин на поднесување на конечна цена  Согласности кои ќе треба да се обезбедат пред отпочнување на постапката  Новини кај техничкиот дијалог и негативните референци  Правила при набавка на софтверски решенија и лекови  Кои се вашите права во постапката?  Новини во жалбената постапка  Други прашања од интерес за учесниците

ПРОГРАМА:       

Последни новини во системот на јавни набавки Поднесување на конечна цена Насоки за подготовка на понудите и на што да се внимава Новини кај технички дијалог и негативни референци Достапност на податоци и информации преку ЕСЈН Електронски систем за јавни набавки и е-аукции Жалбена постапка

Семинарот е наменет за сите деловни субјекти (економски оператори) кои учествуваат во постапките за јавни набавки, а особено за:  лицата кои ги подготвуваат и ги поднесуваат понудите во хартија, по електронски пат и учествуваат на е-аукции;  менаџментот кој одлучува за содржината на понудите и за Вашите права во постапката на сите деловни субјекти (економски оператори) кои учествуваат во постапките за јавни набавки.

ОБУЧУВАЧИ:

Обучувачите се еминентни експерти за јавни набавки.

Сите заинтересирани учесници за овој семинар можат да се пријават најдоцна до 22 август 2014 година.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

специјален прилог

12

СЕПТЕМВРИ 2014

НОВИ m

2

“КАПИТАЛ“ ГИ АНАЛИЗИРА АКТУЕЛНИТЕ СОСТОЈБИ ПАЗАРОТ НА НЕДВИЖНОСТИ И ДАВА ПРОЕКЦИЈА ЗА НЕГОВИОТ РАЗВОЈ ДО КРАЈОТ НА ГОДИНАТА:  Капитал детално разработува кои се сценаријата за идниот развој на пазарот на станови: натамошен пад на цените, зголемување на станбеното кредитирање или пад на градежните активности?  Цените на становите паѓаат. До кое ниво се спремни да се спуштат инвеститорите за да продадат? Како моментално се движат цените на новите станови во Скопје и другите поголеми градови?  Какви “финти“ воведуваат инвеститорите за да продадат стан повеќе – од гратис патување до можност за заработка?!

 Станбеното кредитирање расте. Банките се повеќе внимание посветуваат на олеснување на условите и трошоците за одобрување станбени кредити. Колку порасна кредитирањето од почетокот на годината? Какви се проекциите на банкарите – ќе паѓаат ли и колку каматните стапки?  Цените на недвижностите паѓаат и во целиот регион. На кое ниво се цените на метар квадратен во балканските метрополи?

Повеќе информации во врска со прилогот и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-маил marketing@kapital.com.mk или на телефонскиот број 02 3298 110

Пазарот на недвижности, особено во Скопје, доживува максимална заситеност. На секој чекор никнуваат станбено-деловни згради, стратегиите за продажба на нови квадратни метри добиваат нова, досега невидена димензија, цените исто така се лизгаат надолу.... ЛИЦA ЗА КОНТАКТ: БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ САЊА САВОВСКА НИКОЛА ШАЛВАРИНОВ

www.kapital.mk

BIZNIS I POLITIKA

VO [TO E TAJNATA NA RAZVIENITE OP[TINI?

20

mesta vo regionot privlekuvaat investitori

Каде во регионот најмногу се исплати да се вложува? Овој водич кој неодамна го објави хрватскиот весник Лидер може да им биде дел од одговорот на претприемачите на ова прашање, но и патоказ на градовите и општините како се привлекуваат инвеститори. Откажувањето од комунални и други давачки, даночни олеснувања, понудена инфраструктура и евтино земјиште многу бргу се враќаат. Покрај сето тоа, главна мамка за инвеститорите е “business friendly“ локална управа, која целата административна работа ја решава во најкраток можен рок.

А

ко земјите од бивша Југославија сакаат да привлечат повеќе инвестиции, државните тела треба добар дел од одговорноста за нив да ја префрлат на локално ниво. Тие засега немаат можност во целост да ги реализираат инвестициите заради законските ограничувања и поддршката, кои најчесто се лоцирани на централно ниво. Најдобра ситуација е кога државата и локалната управа се договараат и кога нема судир од политичка природа од типот кога една партија е на власт, а друга во град. МН- Црногорски пример Токму во тоа најдалеку отидоа Црногорците кои во последните неколку години привлекуваат, не многубројни инвестиции, но инвестиции од кои боли глава. Всушност, во повеќето случаи станува збор за аранжмани кои ги договара црногорската влада, а реализацијата е на локално ниво. Но, Владата е добар посредник, кој самостојно ништо не би можел да направи ако и тамошната локална заедница не е претприемчива и не реагира бргу на секој повик на заинтересиран инвеститор. Најголем адут на Црна Гора е природната убавина на Јадранското море, при што најмногу се

издвојува Херцег Нови, кој само во последните три години привлече 700 милиони евра инвестиции. Азербејџанската нафтена компанија Сокар вложува 500 милиони евра во изградба на хотелски комплекс со пет ѕвездички и марина со место за околу 250 јахти. Дел од средствата ќе се вложат во спорт и рекреација, парк, продавници и плажа. Локалната власт многу бргу го прилагоди просторниот план и во најкраток рок ги заврши и другите административни процедури за старт на реализацијата на оваа инвестиција. На тој начин беше привлечен и вториот по значење инвеститор, американската компанија Норд Стар, која веќе започна инвестиција за изградба на луксузен хотел со 29 вили, вреден 210 милиони евра. Слично е и во Тиват, каде канадски Адриатик Маринас работи на проектот Порто Монтенегро. Инвестицијата е вредна 600 милиони евра, а во него ќе има марина со 800 места за јахти, од кои 150 ќе бидат за мегајахти, ќе има низа луксузни станбени објекти, два хотели од висока категорија, но и јавни површини, галерии, продавници, плоштади и наутички музеј. Швајцарската компанија Ораском хотелс и дивелопмент во хотелскотуристичката населба во Тиват во

Битола, Македонија

Инџија, Србија

Иванец, Хрватска

XX Продаваат квадрат земјиште за евро XX Земјата ја продаваат за едно евро метар квадратен. Ако инвестицијата е добра, нема да биде спречена од шумата од прописи. Може да се вложува во туризам, производна дејност и земјоделство, а работната сила е евтина.

XX Инвеститори: Кромберг и Шуберт, Млекара Битола

XX Субвенции, транспарентност и брзина XX Едно од најдобрите европски одредишта за вложување во последните три години привлече околу 135 милиони евра вредни инвестиции. Клучот за успех? Субвенции за инвеститорите, транспарентност и ефикасна администрација.

XX Инвеститори: Грундфос, Ембаси груп, Хенкел, ИГБ Аутомотив, Метал цинкара

XX Олеснувања при купување, градење и ширење на бизнисот XX Општината дава олеснувања при купување, градење и ширење на бизнисот и ги субвенционира каматите на претприемачките кредити. Самата спроведува истражувања за потребите на пазарот и контактира со претприемачите.

XX Инвеститори: HEW, мали и средни бизнис

www.kapital.mk

Капитал број 773 22.08.2014

45

ionot koi najdobro investitori следните неколку години, според најавите, ќе инвестира 1,1 милијарда евра. Слична е приказната и во Будва, која чека финиширање на инвестиција од неколку стотина милиони евра, во изградба на хотел со четири или пет ѕвезди, на која локалната управа и дозволи попуст од 75% од вкупната вредност на комуналните и други давачки, ако истите се платат еднократно. Како што објаснува советникот во Заедницата на општини на Црна Гора, Саша Шчекиќ, без разлика на се, без Владата не би можело ништо да се направи. Тоа значи дека државната власт таму е првата адреса, што уште еднаш го потврди и Петар Мунк, сопственик на Адриатик Маринас, кој изјави дека бил подготвен да инвестира и во Хрватска но тамошната влада не била подготвена да реши одредени правни проблеми. Во Црна Гора властите на локално ниво биле попрагматични во поглед на прописите, кои не беа пречка за реализација на толку добри бизнис приказни. Колку е претприемнички насочена црногорската влада покажува и тоа дека ја намали даночната стапка за поморски услуги од 19 на 7%.

Рецепт од Инџија

Црна Гора е најуспешна инвестициска приказна, најмалата држава од бивша Југославија има најмногу инвестиции.

Србија пак е помалку успешна, ако не ги сметаме инвестициите на Фиат во автомобилската индустрија. Светла точка во регионот е Инџија. Во последните три години во оваа српска општина се инвестирани 135 милиони евра, главно странски инвестиции. Претседателот на општината Петар Филиповиќ објаснува дека ја реформирале локалната администрација и сега документите се добиваат за неколку минути, бизнис дозволите истиот ден, а градежните за 60-90 дена. Financial Times, односно неговиот бизнис додаток FDI Intelligence веќе три пати ја сместува Инџија во најдобрите европски градови за инвестирање. Има и други места во Србија кои можат да се пофалат со добра инвестициска клима. Таков пример е сремската општина Печинци која привлече 100 милиони евра за три години, а во Јагодина со субвенционирање на нови работни места привлече инвестиции од 75 милиони евра исто колку и Парачин со своите локални даночни и други олеснувања. Босна и Херцеговина е специфична земја во која политичката клима има најголемо влијание врз економијата од сите останати екс југословенски земји. Сепак, и во таквата непријатна атмосфера има изолирани острови на кои може да им се позавиди, како што се Теслиќ, Тешањ и Жапче. Тие во

Будва, Црна Гора XX Попуст во ексклузивната зона XX Можност за развој на елитен туризам. Идните инвеститори во хотели со четири и пет ѕвезди во ексклузивната зона добиваат попуст од 75% на комуналните услуги ако го платат целиот износ.

XX Инвеститори: Група Миракс, Стратекс група

Горажде, БиХ XX Најголемото градилиште во БиХ XX Едно од најголемите градилишта во БиХ во 2014 година, промена на Законот за имот и на планот за располагање со движен и недвижен имот. Тоа силно поттинка влегување на фирми во Горажде.

XX Инвеститори: Бекто прециза, ЕМКА Босниа, KGaAHueck&Co.

Дугопоље, Хрватска XX Положба меѓу Сплит и автопатот XX Близината на морето и на Сплит како центар, од една страна, и автопатот од друга страна главни се адути на оваа општина, која и понатаму дел од своите приходи вложува во инфраструктура.

XX Инвеститори: Легендре, Приматум фонд, дистрибутивниот центар на Агрокор

Јастребарско, Хрватска

Јагодина, Србија

XX Комунални надоместоци и придонеси XX Во првата година инвеститорите се ослободуваат од комунални надоместоци, во другата се плаќа 25%, а во третата 75%. Комуналниот придонес е помал за 15% за износите поголеми од пет милиони куни ако се уплатат еднократно. Субвенционираат 1% од каматата.

XX Инвеститори: Кауфланд, Комет, Хаглеитнер хигиен Хрватска, хотел Принцес

XX Бесплатно користење на земјиштето XX Добрата географска положба, бесплатното давање на земјиштето на користење, комплетната инфраструктура, субвенционирањето на новите работни места и локацијата во последните три години привлекоа околу 74,7 милиони евра.

XX Инвеститори: Порр Вернер и Вебер, Норткартон, Андреа конфеционе, Аунде, Вибак

www.kapital.mk

BIZNIS I POLITIKA Ново Место, Словенија XX Вложувања на Рено за јадранскиот регион XX Развиената деловна и индустриска зона привлече големи инвестиции од автоиндустријата. Лани само Рено заклучи инвестиција во ново централно складиште за резервни делови, кое го опслужува целиот јадрански регион.

XX Инвеститори: Рено Нисан Адриатик, Ревоз, Крка, Адра мобил

Херцег Нови, Црна Гора

Стара Пазова, Србија

XX Изградба на туристички содржини XX Близина на заливот Бока Которска, потенцијал за изградба на туристички објекти од висока категорија, изградба на марини и други туристички содржини и обнова на инфраструктурата. Процедурата е максимално скратена.

XX Инвеститори: Сокар, Норд стар, општината Херцег Нови 2012 година ја формираа BEAR (Business Excelence Area), развојна иницијатива со цел промоција на бизнис потенцијалите на овие три општини заради привлекување на странски инвеститори. Таа иницијатива ја препозна и списанието FDI кој овие три општини ги смести во топ 10 најпосакувани дестинации за инвестирање во категоријата мали региони за 2014 и 2015 година. Во рамки на таа иницијатива тие подготвија и кандидираа заеднички проект насочен кон унапредување на деловната клима, особено со оспособување на работната сила.

Добри примери во Хрватска

Општина Теслиќ им го продава земјиштето на инвеститорите за половина евро (четири куни) по метар квадратен, обезбедува средства за поттикнување на 100 вработувања, а ги ослободува новоформираните компании

XX Користи близината на Белград и Нови Сад XX Стратешка положба, близина на Белград и Нови Сад, блиску до важните сообраќајници, инфраструктурно опремена индустриска зона. Спогодба за слободна трговија со Русија, даночни олеснувања.

XX Инвеститори: Мерцедес бенз, Нестле, Волво, Горење, ДХЛ, Мулбауер, Алумил од плаќање на фирмарина во првите две години. За овие олеснувања локалната каса е покуса за 1,6 милиони евра. Интересна е приказната на општина Горажде која успеа во тоа што во БиХ е назамисливо- на еден невработен да има двајца вработени. Општината донесе план за располагање со движен и недвижен имот кој не се користи и со тоа даде силен поттик за доаѓање на нови компании. Општината сака работодавачите да бидат целосно ослободени од данок на добивка и да им се намали стапката на придонеси за здравствено осигурување за 50%, што би привлекло и нови инвеститори. Во Хрватска добри примери се Дугопоље или Јастребарско, во кои во последните три години се вложени 80 милиони евра. Градоначалникот Звонимир Новосел вели дека инвеститорите се ослободени од плаќање на комунални давачки во

првата година, во втората плаќаат 25%, а во третата 75%. “Инвеститорот кој гради деловни објекти во кои има производство од кој било вид, ќе се ослободат од комунални давачки во висина од 20%. Мерката за кофинансирање на каматата од 1% е договорена со Загребска банка, РБА и Ерсте банка“, објаснува Новосел. Добар пример е и општина Ловас во кој се слеаа пет милиони евра, а градоначалничката Тања Паша наведува дека ги намалиле комуналните такси, а земјиштето го продаваат за една куна по квадрат за вложување во земјоделството или друга производна дејност. “Освен тоа службениците на општинската канцеларија за меѓународна соработка им се на располагање на сите компании во смисла за повлекување средства од ЕУ фондовите“, вели Паша. Општина Ловас

Тиват, Црна Гора

Печинци, Србија

Жепче, БиХ

XX Се за комплекси и марини за елитен туризам XX Најмалиот град во Црна Гора го има најголемиот од четирите заливи во Бока Которска. Последните години привлекува инвеститори кои сакаат да градат марини и хотелско-туристички комплекси за елитен туризам.

XX Инвеститори: Адриатик маринас, Драском хотелс девелопмент

XX Место за гринфилд инвестиции XX Со квалитетна работна сила и инфраструктура, која постојано се развива, најисточната сремска општина во последните три години привлече многу гринфилд инвестиции вредни стотина милиони евра.

XX Инвеститори: Бош, Др. Еткер, Пери, Исомат, Група Дока, Сика, Атлантик

XX Поволни трошоци за бизнис XX Дури 95% од општината се покриени со приватни инвестиции. Нудат поволни производни и деловни трошоци, стимулации за инвеститорите и многу конкурентни цени и најголемо олеснување во однос на бирократските процедури.

XX Инвеститори: Дрводјелац, Кар трим, Мега рол, Ам трејд

www.kapital.mk

Капитал број 773 22.08.2014

47

Тешањ, БиХ XX Брза и евтина администрација XX Таа е межу десетте главни инвестициски локации во јужниот дел на Европа. Ја забрза и поевтини администрацијата, подготви понуда за брзо и евтино инвестирање и привлече инвестиции од целиот свет.

XX Инвеститори: МХБА, Побједа, Норд енд, Металпласт, Принцес, Целвик, Вин-Мис

Прелог, Хрватска XX Целата документација за три недели XX На тромеѓето меѓу Хрватска, Унгарија и Словенија, блиску до автопатот, администрација која за три недели ја решава целата документација, комунален придонес од само шест куни за метар кубен.

XX Инвеститори: Пол Грин, Хилдинг Андерс груп, Легет Плат со помош на оваа канцеларија повлече значителни средства од ЕУ фондовите, во најголем дел насочени кон локалната економија. Интересни приказни од Хрватска се и Прелог чија што администрација е спремна во рок од три дена да го реши секој проблем со документација. Градоначалникот пак на Иванци, Милорад Батиниќ вели дека инвеститорите ги искористиле поволностите во вид на ослободување од комунална такса, данок и такса за пренамена на земјиштето. Од словенечките локални заедници вреди да се издвојат Шоштањ, Церкље, Назарје, Ново Место, а од македонските градови тоа се Кавадарци, во последно

време и Кочани, а предничат Битола, Прилеп и Велес. Во хрватското Здружение на општини велат дека најважна мерка за поттикнување на инвестирањето, која е во рацете на локалната управа, е изработката на просторниот план. Тоа е она од почетокот на приказната кога кажавме дека со децентрализација треба да се поттикнат општините и градовите да поработат на стратегии за привлекување на инвестиции. Сепак, не е се ни во рацете на државата, што потврдуваат и споменатите примери. Повеќето локални татковци не знаат, а ниту сакаат да научат од другите кои тоа подобро го работат, туку се задоволуваат со своите позиции.

Рума, Србија

Теслиќ, БиХ

XX Евтино земјиште и сите дозволи на „изволте“ XX Во последните три години во оваа општина се инвестирани 52,8 милиони евра. Нејзини предности се локацијата, инфраструктурно добро опремената индустриска зона, евтиното земјиште и сите дозволи на „изволте“ XX Инвеститори: Адријана текс, Албон, Инсерт, Каблекс, Фриго Жика

XX Нови фирми без данок, низок данок за недвижности XX Ослободување од данок на новооснованите фирми, плаќање на одложено, една од најниските даночни стапки на недвижности, организациска единица која пружа поддрша според начелото „се на едно место“.

XX Инвеститори: Шкребиќ компани, Интерлигнум, Дрвокомерц, Имлек

Парачин, Србија XX Локални субвенции и олеснувања XX Од 2010 до 2013 година во оваа општина се вложени 75 милиони евра. Меѓу предностите за инвеститорите се и субвенциите и олеснувањата, како и ослободувањето од некои плаќања, како и извозот без царина на пазарот во Југоисточна Европа и Русија.

XX Инвеститори: Бреза, Гала, Рпидекс трејд, Мулти ко, Куќата за хартија Зора, Клас комерц

Приједор, БиХ XX Партнер и пријател на инвеститорите XX На инвеститорите им нуди разни стимулации и олеснувања, ја забрза администрацијата и нуди партнерско-пријателски однос со фирмите кои работат.

XX Инвеститори: Арчелор Митал, Краш, Нова Иванчица, Цемекс, Групација Кора, НорБос

Капитал број 773 22.08.2014

www.kapital.mk

Ekskluzivno: kapital vo pristan 48 репортажа

24

хектари има вкупна површина Порто Монтенегро

600.000.000 800 евра би требало да изнесува вкупната инвестиција

бродови пристанале за помалку од една година

3.000

членови на екипаж влегле во марината за истово време

Luksuz i zabava za пишуваат:

Дејан Азески Емил Бишев фотографија:

О

Дејан Азески

ние кои имале можност да служат војска во некогашната ЈНА сигурно слушнале за една од најголемите бази на Југословенската воена морнарица, познатиот Арсенал во Тиват, Бока Которска. Со оглед дека станува збор за единствениот Фјорд на Медитеранот ова место во Тиват имало исклучително стратешко значење за моќната југословенска флота каде се чувале некои од најголемите бродови. Арсенал во Тиват е познат и по тоа што таму после случувањата

во најголемото југословенско воено пристаниште Лора во Сплит, се повлекол титовиот брод Галеб и Разурнувачот Сплит како двата најпознати југословенски бродови. Сепак со распадот и на последниот остаток од Југославија (државната заедница Србија и Црна Гора) во 2006 година Арсеналот во Тиват е понуден на продажба. Од таму оној кој го посетил Тиват пред 2006 ако сега се одлучи за оваа дестинација ќе доживее вистински шок. Таму наместо патролни чамци и воени разурнувачи ќе забележите помали и поголеми јахти од пет до 205 метра. Наместо униформирани војници ќе забележите супер дотерани и брендирани милијардери. Наместо војнички кантини, најскапи ресторани кои негуваат секаков вид на светски кујни. Тоа веројатно е така бидејќи денеска 54% од акциите на Порто Монтенегро

(новото име за Тиватскиот поморски арсенал) е во сопственост на канадски бизнисмен Питер Манк. Неговото име беше познато во јавноста уште од 2007 година, а дури во 2008 година беше објавено дека акции во Порто Монтенегро поседуваат и рускиот олигарх Олег Дерипаска, Натаниел Ротшилд и Бернард Арнаулт. Дополнително се споменува и името на принцот Алберт од Монако како и на многу други познати светски моќници. Влезот на вакви и премногу звучни имиња на почетокот се сметало за вистинско чудо со оглед на фактот дека Бока Которска просто беше заборавена од туристите и тотално инфраструктурно отсечена. Сепак Мунк и неговите успеале да ја препознаат атрактивноста и привлечноста за пловење со јахти на единствениот фјорд на Медитеранот и близината на Тиватскиот аеродром кој во последно време е претворен во

www.kapital.mk

Капитал број 773 22.08.2014

ni[teto Porto Montenegro репортажа 49

162.000 6-8.000

евра е цената на годишно врзување на јахта од 125 метра

евра е цена на станбен квадрат

a sekoj milijarder Екипа на Капитал ја имаше ексклузивната можност да го посети Порто Монтенегро една од најлуксузните марини за мега јахти на Медитеранот. За нецели пет години, некогашната поморска база на ЈНА е трансформирана во една од најлуксузните населби во светот која рамо до рамо може да се носи со дестинации како Капри, Сан Ремо и Монте Карло. Покрај повеќе од 250 милиони евра кои досега се вложени во Порто Монтенегро за неговата ексклузивност придонесуваат и бројните содржини кои ги нуди марината, а кои опфаќаат лепеза од интернационални школи и интернати, преку јахтинг клубови се до цели воени подморници кои се специјално реставрирани за разонода на милијардерите. интимно слетувалиште на приватните авиони на супермилијардерите кои со своите јахти решиле да го посетат Порто Монтенегро.

Што претставува Порто Монтенегро?

Порто Монтенегро е првата супер модерна длабока марина на Јадранското море. Кога целосно ќе биде завршена изградбата би

требало да понуди повеќе од 600 паркинг места од кои 130 ќе бидат резервирани за јахти поголеми од 30 метри-како дел од комплетниот сервис на луксузни апартмани, продавници, ресторани и останати спортски и други релаксации. Во моментов во Порто Монтенегро функционираат 185 паркинг места за јахти, пет повеќе наменски згради со 130 луксузни апартмани, околу

20 продавници на брендови, полна спортска понуда, 64 метарски базен, поморски музеј. Во иднина се планира доградба на голф терен со полни 18 дупки и бродоградилиште кое би користеле за одржување на големите јахти. Наш домаќин во марината беше Данило Калезиќ ПР Менаџер на Порто Монтегро кој ни објасни повеќе за нивните клиенти и за средствата кои

Капитал број 773 22.08.2014

50

www.kapital.mk

репортажа

тие се спремни да ги платат, само за да бидат дел од семејството на Порто Монтенегро. „Просечна цена на квадратот е 6500 евра и варира во зависност

од тоа дали купувате помал или поголем апартман. Најголеми купувачи се Англичани Руси и клиенти од Централна Европа. Забележливо е дека многу од нашите клиенти се презиваат на ИЧ што значи дека тие се луѓе кои се преселени одамна во странство но сега конечно сакаат да имаат и да купат нешто убаво во Црна Гора“.

Данило Калезиќ

ПР Менаџер на Порто Монтегро

П

орто Монтенегро нуди буквално се што му е потребно на еден гостин или постојан жител на населбата. Имаме олимписки базен од 65 метра, различни бутици, фризерски салони, спа центри, аптеки, цвеќари, пет интернационални ресторани, лидо комплекс, имаме повеќе од пет брокерски куќи, јахтинг клуб, тенис клуб, куглање, сквош. Исто така во составот на Порто Монтенегро се наоѓа и првата меѓународна школа за деца во Црна Гора заедно со интернат. Ова е населба која ќе е жива и надвор од летната сезона.

Со оглед дека првичниот план е Порто Монтенегро да биде привлечно место за одмор на најбогатите светски луѓе, за неговото уредување ангажирана една од најпознатите светски Архитектонски куќи Риардон Смит. Клучот што токму тие биле одбрани за да го спроведат овој извонреден проект беше нивното искуство со реставрација и прилагодување на неколку стари познати градови во регионот. Клучната улога во креирањето на Порто Монтенегро ја имаат делата на урбаниот планер Кевин Ланч. „Ние сме во УНЕСКО зоната која што ја штити Бока Которска. Затоа се правиме во многу топли теракотни бои и во градбата користиме многу малку железо и стакло. Не градиме ниту во висина и одиме само четири спрата нагоре, значи се е испочитувано спрема стандардите на УНЕСКО. Ја немаме желбата да бидеме преголеми пресјајни и прегламурозни, нашите клиенти сепак бараат нешто поразлично од Монте

www.kapital.mk

Капитал број 773 22.08.2014

репортажа

Карло, а тоа поразлично ние го нудиме како комбинација од Црногорската архитектура и природна убавина и западниот луксуз“ вели Калезиќ за архитектурата на Порто Монтенегро.

Хотелот Риџент ќе ја дозбогати екстра луксузната понуда Вистинска јаготка на целиот шлаг во Порто Монтенегро е хотелот Риџент кој се гради во самото срце на марината. Од она што успеавме да го видиме на лице место навистина станува збор за еден од најлуксузните хотели било кога изграден во регионот кој со право најавува цени од 8.000 евра ноќевање за само една единствена ноќ. Јелена Лилјаниќ ПР Менаџер на Хотелот Риџент вели дека архитектите својата инспирација за хотелот ја нашле во бројните палати во Бока Которска и во влијанието на Венецијанската архитектура во регионот . „Сето ова е една голема промоција на Црна Гора и Бока Которска и Риџент е овдека заедно со сите нас да допринесе за црногорскиот туризам

да се искачи еден степен повисоко и хотел се Пентхаусите на повторно да се позиционира на мапата кровот кои имаат вкупна на луксузни туристички дестинации“. површина од 402 м2 со Покрај трите главни ресторани хотелот 200 квадрати тераса. Риџент Порто Монтенегро ќе содржи ПР менаџерката Јелена пекара и слаткарница, понатаму бар Лилјановиќ уште не на островче опкружено со вода до информира дека хотелот кое ќе може да се дојде само преку ќе повлече менаџери од мост потоа лајбари бар во кој ќе нивниот ланец на може да се пие шампањ и познатиот хотели во Бали и Риџент Чај. Тука се и огромните конференциски сали, а Риџент се Јелена Лилјаниќ припрема да биде и ПР Менаџер на Хотелот Риџент едно од најпосакуваните ето ова е една голема дестинации за венчавки промоција на Црна во регионот. Хотелот Гора и Бока Которска и ќе содржи и спа центар Риџент е овдека заедно со сите содржини, соби со сите нас да допринесе за релаксација, џакузи за црногорскиот и турско купатило. Се туризам да се искачи вкупно Риџент Порто еден степен повисоко Монте Негро ќе има 86 и повторно да се единици за сместување од позиционира на мапата кои 51 двокреветна соба на луксузни туристички и 35 резиденции. Сепак дестинации. главниот симбол на овој

С

51

Капитал број 773 22.08.2014

52

www.kapital.mk

репортажа

Подморницата Херој на ЈНА главна атракција за милјардерите

Сингапур како припомош во раководењето на хотелот. „Верувам дека тоа источњачко искуство ќе допринесе да добиеме една глобална понуда. Дополнително во таа насока содржината е обогатена и со скриена плажа на Луштица која гледа на отворено море и до која ќе се доаѓа со 20 минутно патување со брод. Исто така ќе се нуди и хеликоптерски трансфер до аеродромите во Тиват, Дубровник и Подгорица“, вели Лилјановиќ. Се на се вкупната инвестиција во хотелот Риџент Порто Монтенегро ќе изнесува 55 милиони евра, а се планира да е комплетирана до први август за кога е закажано отворањето на хотелот.

Кои се содржини ги нуди Порто Монтенегро?

Погоре споменавме што се ќе можат да добијат гостите на хотелот Риџент кој е само еден дел од Порто Монтенегро. Но содржините кои ќе можат да ги добијам жителите на самата населба се многу поголеми. Специфично за Порто Монтенегро е тоа што претставува една од ретките „Хомпорт“ марини која работи 365 дена во годината и е т.н. паркинг за јахти од целиот свет. Правилата на Порто Монтенегро не налагаат да сте сопственик на стан за да имате право да користите док од марината за вашата јахта. И обратно не морате да бидете сопственик на Јахта за да купите стан во Порто Монтенегро. Исто така специфично за Порто Монтенегро е тоа што можете да го реиздавате станот кој сте го купиле преку службите на марината. Данило Калезиќ вели дека Порто Монтенегро нуди буквално се што му е потребно на еден гостин или постојан жител на населбата. „Имаме олимписки базен од 65 метра. Различни бутици, фризерски салони, спа центри, апотеки, цвеќари пет интернационални ресторани, лидо комплекс, имаме повеќе од 5 броќерки куќи,јахтинг клуб, тенис клуб, куглање, сквош. Исто така во составот на Порто Монтенгро се наоѓа и прва меѓународна школа за деца во Црна Гора заедно со интернат. Ова е населба која ќе е жива и надвор од летната сезона“ Калезиќ додава дека според анкетите кои ги прават секоја година нивните клиенти се многу задоволни од Порто Монтенегро како комплекс. „Факт е дека кога овдека ќе купите стан станувате дел од

П

огоре споменавме дека Порто Монтенегро е всушност поранешна воена база и бродоградилиште на Југословенската воена морнарица. Инвеститорите очигледно не сакаат да го скријат овој факт туку го потенцираат. Поради тоа во самиот центар на Марината е оставен како симбол големиот пристанишен кран на ЈНА, а во нејзина чест е подигнат и цел музеј. Но, сепак најинтересна атракција за бројните туристи е подморницата Херој која е извлечена на копно и служи како жив музеј на некогашните времиња. „ Подморницата без потребно скапувала во морето десетина години. Ние ја реставриравме и од нејзе направивме музеј. Го ангажиравме последниот капетан на подморницата кој со својот тим ја реставрира во онаква состојба како што била кога се користела. Така да сега претставува голема туристичка атракција и сега луѓето кога ќе влезат во нејзе можат да видат како живееле и што правеле морнарите кои поминувале цели месеци во нејзе“, вели Данило Калезиќ. Нашите впечатоци од подморницата пак се клаустофобични и болни бидејќи секој од нашата група на посетите успеа барем по еднаш да се удри со главата раката или ногата во дел од збиените железни машини и ѕидови. Најголемо изненадување сепак ни беше „специјалната“ кабина за капетанот на подморницата во која тој за разлика од другите можел да го ужива сиот комфорт и луксуз во простор од цели два метри квадратни.

една цела заедница. Имаме најразлични настани, правиме најфеноменални изложби концерти, различни дружења. Овдека е отворен систем и доаѓаат и други туристи секој може да влезе не сме изолиран резерват. Имаме и наш забавно рекреативен концерт“ За сега во марината се инвестирани 287 милиони евра, а според инвеститорите тоа е само третина од она што е планирано да се вложи што значи дека целиот проект ќе чини од 500 до 800 милиони евра. За време на неколку часовната посета на марината успеавме барем да претпоставиме каде е вложено секое од овие 287 милиони евра и да констатира дека трудот и парите не биле залудно фрлени.

ПОКАНА На 18 септември 2014 година (четврток) во просториите на НБРМ, на 8. кат, со почеток во 14 часот, ќе се одржи 14. сесија на Клубот на истражувачите.

Ве молиме доколку сакате да презентирате Ваш работен материјал на оваа сесија на Клубот на истражувачите, да н$ известите најдоцна до 1 септември 2014 година (понеделник). Се надеваме дека ќе побудиме интерес кај Вас и кај Вашите колеги за учество на Клубот на истражувачите. Ве молиме Вашето присуство на оваа сесија на Клубот на истражувачите да го потврдите најдоцна до 15 септември (понеделник) 2014 година на тел. +389 2 3298 110; електронска пошта: kontakt@kapital.com.mk Клубот на истражувачите е формиран во јули 2011 година, во рамки на активностите за поддршка на развојот на истражувачката и аналитичката работа. Овој клуб е отворена платформа за презентација и дискусија на научно-истражувачки трудови, особено во доменот на монетарната политика и макроекономијата. Согласно со досегашната практика, сесиите на Клубот се одржуваат на тримесечна основа, во март, јуни, септември и во декември. Народната банка има отворен повик до истражувачите за поднесување сопствен труд до Клубот, вклучително и на оние што се во работна верзија. Заради понатамошно промовирање на Клубот на истражувачите и проширување на составот на учесниците, објавуваме покана до сите аналитичари и истражувачи од научно-образовните институции, финансискиот и нефинансискиот сектор, за редовно учество на неговите следни сесии, како дискутанти или како слушатели. На овој начин се овозможува квалитетна и отворена дискусија меѓу истражувачите, носителите на политиките, аналитичарите од финансиските институции и другите учесници. Исто така, преку размената на мислења се обезбедува унапредување на научно-истражувачката работа во земјата. Зачленувањето во клубот е од отворен карактер, за што подетаљни информации можете да видите на следнава врска: www.nbrm.mk/Клуб на истражувачи.

Капитал број 773 22.08.2014

54

www.kapital.mk

свет

15

ast l v ni godia Putin n

Avtokratot koj vozdigna Rusij i se sprotivst na Zapadot

www.kapital.mk

j ja ja tavi

Капитал број 773 22.08.2014

свет

55

Елцин си оди Путин доаѓа

Автократ кој непредвидливо реагира во манир на озлогласениот КГБ кога дома или однадвор ќе се почувстува загрозен, или лидер кој бескомпромисно, повторно КаГеБеовски, реализира стратегија чија суштина е осмислена уште кога пред петнаесет години за прв пат, на општо изненадување, дојде до една од највиските функции во Русија, премиерската? Одговор за однесувањето на Владимир Путин, особено по украинската криза и анектирањето на Крим, на Запад с$ повеќе бараат во психоанализата, а с$ помалку во геополитиката. А на исток, во неговата Русија, токму на истекот на петнаесетте години непрекината власт, Путин бележи историски најголема популарност од дури 87%, измерена од независниот московски институт за испитување на јавното мислење „Левада центар“ пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

К

фотоархива на Капитал

ога во август 1999 година тогашниот, сега покоен, претседател на Русија, Борис Елцин, го постави денешниот шеф на најголемата држава на светот, Владимир Путин, за премиер, дури и пратениците во руската Дума сметаа дека му гласаат доверба на политичар за една употреба, барем кога станува збор за највисоките функции во власта. Како и да биде поинаку, кога

пред него за само осумнаесет месеци се сменија дури четири премиери на руската Влада - Путин беше петтиот, рутински изгласан во ваквите околности, со 233 гласа „за“, само осум повеќе од неопходниот минимум (226). Непознат за пошироката руска јавност, тој не предизвика поголемо внимание ниту во остатокот од светот, во чии политички центри се сметаше малку веројатно останувањето на новиот премиер на функцијата подолго од неколку месеци . Есента 1999 година светските медиуми пренесоа изјава од Западот, поточно од неименуван функционер на НАТО, која се однесуваше на рускиот неуспех да го спречи бомбардирањето на Србија, во која се велеше дека „се создава ново меѓународно право во согласност со новонастанатите околности, во кои НАТО на себе ја презема улогата на

Капитал број 773 22.08.2014

56

www.kapital.mk

свет

Блиска средба на „мачото“ со Фемен во кого ултралевичарското движење гледа диктатор одржување и на воспоставување на мирот, а Русија повеќе не е супер сила, па дури ниту голема сила, и таква веќе нема да стане“. Вниманието кон новиот премиер не го сврте ниту Елцин кој во телевизиското обраќање по поводот го одреди Путин за свој наследник, значи и за највисоката функција - претседател на Руската Федерација, образложувајќи дека во него гледа лидер кој „е способен да го консолидира општеството, потпирајќи се на најшироките политички сили, и да го обезбеди продолжувањето на реформите во Русија; кој може околу себе да ги собере тие што ја имаат задачата во новиот, дваесет и прв век, да ја обноват големата Русија“. Колку Елцин бил во право, а колку згрешил Западот во проценките, сведочат актуелните случувања во Украина, чија крајна цел им е јасна дури и на најнаивните кои светот премногу просто го делат на добар, демократски Запад, и останат, воглавно недемократски свет. Според многумина аналитичари со Украина Западот сака да ja понижи Русија која активно (и успешно - Башар ал-Асад опстанува на власт) им се спротиставува на американските планови во Сирија, покажувајќи дека постои и друг пол на геополитичката моќ. Истата Русија чија некогаш силна армија три години пред Путин да стане премиер ја загуби војната во Чеченија (Првата чеченска војна - Чеченија има помалку жители отколку Русија војници, ако се смета и резервниот состав); Русија која тонеше во долгови; со месеци доцнеше со платите за администрацијата, а со чиј највреден државен имот располагаа како со свој сопствен неколкумина олигарси. Ако не беше контекстот на доаѓањето на Путин на власт таков како што го опишавме, и ако се обрнеше внимание на неговиот говор изречен во својство на кандидат-

премиер пред пратениците на Думата во август 1999, можеше да се насети дека тој има јасна идеја како да & се врати големината на тешката за менаџирање преголема Русија, и што е поважно, одлучност и енергија да ја реализира. „Не можам да ги набројам сите задачи кои стојат пред оваа Влада. Но, едно знам сигурно - ниту една од овие задачи не може да се спроведе без воведување темелен ред и дисциплина во државата, без воведување вертикален синџир“, рече Путин, барајќи ја довербата на пратениците. Во овој негов говор што тогаш помина незабележано е содржана суштината на политиката благодарение на која Путин петнаесет години неприкосновено останува на власт во Русија.

Стратешки одлуки или рефлекси на КГБ агент?

Најблагата слика што на Запад се создава за Путин го претставува рускиот претседател како ирационален, или барем нејасен, ризично таинствен лик со непроменета матрица уште од времето на агентурата во КГБ. Ова се засили особено по руската анексија на Крим, кога дури и германската канцеларка, Ангела Меркел, која според многумина е западен лидер кој најлесно наоѓа заеднички јазик со Путин, оцени дека тој е „во некој друг свет“. Уредничката во влијателниот американски магазин Политико, Сузан Гласер, размислувајќи слично, смета дека решението за украинската криза треба да се бара во психоанализата, визирајќи го Путин како пациент: „Бидејќи тесниот путинов круг управува со с$, се покажува дека решението на кризата зависи од еден човек, со што геополитиката се приближува до психоанализата“. Со Гласер не се сложува директорот на московскиот Меѓународен

институт за политичка експертиза, Евгениј Минченко, кој смета дека зад политичкиот хабитус на Путин стои јасна стратегија, која, како што споменавме погоре, рускиот претседател ја најави уште како канидат-премиер пред петнаесет години. Според Минченко, првото начело на оваа стратегија е одржувањето на територијалната целовитост на Русија; второто, обезбедување меѓу руската елита да постои таков баланс на влијанијата што нема да претставува никаква закана за лидерството на Путин; третото начело е одржувањето на високо ниво на лична популарност кај народот заедно со намалувањето на надворешните влијанија врз руската елита; и четвртото, битката за зачувување на местото во клубот на водечките светски лидери и на геополитичкиот адут на Русија што произлегува од контролата на енергетските текови, заедно со активното дејствување во постсоветските простори. Минченко смета дека е очигледно оти во петнаесетте путинови години на власт сите овие приоритети функционираат, а Руската Федерација порасна за два нови субјекти (Република Крим и федералниот град Севастопол). Првиот приоритет Путин почна уверливо да го остварува само неколку недели откако стана премиер, стартувајќи ја на 26 август 1999 година Втората чеченска војна со која го обезбеди територијалниот интегритет на Русија, нарушен со самопрогласената независност на Чеченија издејстувана со поразот од времето на Елцин. Западните влади заедно со невладините организации за човекови права го обвинуваа Путин за грубо кршење на руското и на меѓународното право при прогонот на чеченските противници, но популарноста во земјата му порасна на 70%. Веќе како руски претседател,

www.kapital.mk

Капитал број 773 22.08.2014

свет

Од времето кога со колегата од САД, Џорџ Буш, го предводеа глобалниот антитероризам терористичките напади во САД на 11 септември 2001 година Путин ги искористи за своите активности во Чеченија да ги легитимира како дел од глобалната борба против тероризмот. По примерот на Американците, и тој по потреба се повикува или се оглушува на меѓународното право - при американската интервенција во Ирак во 2003 година бараше да се почитува правото (и си го наруши односот со тогашниот претседател на САД, Џорџ Буш, со кого по 11 септември се зближија како глобални антитерористи), а во 2008 година влезе воено во Грузија игнорирајќи го Советот за безбедност на Обединетите нации. Од поново време - Путин се спротистави на странска интервенција во Сирија, повикувајќи се на меѓународното право, а влегувањето и преземањето на Крим ги нарече легитимни. Со не помала бескомпромисност Путин се зафати и со реализацијата на вториот приоритет - да им се скратат канџите на руските олигарси со кои

57

И Меркел го изневери по Крим - оцени дека тој е „во некој друг свет“ тие дотогаш длабоко беа навлегле во целокупната контрола врз државата. Откако ги стави под контрола оние од нив што ги контролираа медиумите, се пресмета и со најбогатиот Русин, Михаил Ходорковски (во 2003 година), кој беше сопственик на нафтената компанија Јукос, која потоа беше поделена и претворена во неколку државни компании. Судскиот процес со извесен крај по кој Ходорковски одлежа десет години затвор (Путин го помилува на крајот на 2013) повторно го изложи Путин на жестоки западни критики, во кои се тврдеше дека рускиот претседател не расчистува со олигарсите за да ја врати власта таму каде што демократијата ја сместува - во рацете на избраните од народот (на избори), туку дека ги отстранува пречките за неговиот авторитарен режим. Во овој контекст, а за очите на народот, Путин многу одработи и со понижувањето пред камерите на олигархот Олег Дерипаска (клипот е популарен на Јутјуб), кој шокиран од начинот на кој

претседателот го принуди да потпише одреден договор, заборави да му го врати пенкалото, по што уште еднаш беше натеран да се избламира, и да го врати она што не е негово.

Валтер го брани Сараево Путин сам го бранел Дрезден

Политичката биографија на Путин во високите нивоа на власта почна на 9 август 1999 година кога беше избран за премиер на руската Влада. Вршител на должноста претседател на Русија стана на 31 декември 1999 (по повлекувањето на Елцин), а спроведените претседателски избори му го потврдија мандатот што почна на 2 мај 2000. По четири години Путин доби нов мандат, за кој законски не можеше да претендира по трет пат, па во 2008 претседател стана неговиот близок соработник, Дмитриј Медведев. Путин повторно беше премиер, за веќе во 2012 да победи на претседателските избори и и формално повторно да стане претседател на Русија на 7 мај истата

Капитал број 773 22.08.2014

58

www.kapital.mk

свет

15

godini vlast na Putin niz ekonomski brojki

1999 БДП 195

2013 БДП 2.113

БДП

БДП

1.320 долари

14.800 долари

милијарди долари по глава на жител

по глава на жител

Инфлација

Инфлација

Девизни резерви во злато

Девизни резерви во злато

милијарди долари

милијарди долари

36,5% 12,6

6,5% 511

Државен долг

Државен долг

Просечна пензија

Просечна пензија

Просечна плата

Просечна плата

78% од БДП 13,7 долари 42 долари година. Можеби најпознатиот факт за Путин е дека тој во Советскиот сојуз бил агент на КГБ, при што од 1985 го 1990 година дејствувал во секторот надворешно разузнавање, со мисија во Дрезден, поранешна источна Германија. Оваа мисија завршува со легендарна и многу илустративна за ликот на Путин епизода, за која наводно има и сведоци. Имено, по падот на Берлинскиот ѕид (1998) демонстранти нетрпеливи да & стават крај на деценсиската поделба на Германија демолирале канцеларија на Штази, и се упатиле кон објектот во кој биле сместени Путин и неговите КГБ колеги. На прагот на зградата ги дочекал токму Путин и на течен германски јазик им се обратил, држејќи в рака како последен аргумент репетиран пиштол: „Ова е советска територија и вие стоите на нашата граница. Сериозен сум кога велам дека ќе пукам на секого кој ќе го загрози нашиот имот“. Сведоците се сеќаваат дека овие зборови ги изговорил со таква студена самоувереност што

милијарди долари

толпата мирно се разотишла. Ова совршено се совпаѓа со признанието на Путин дека особено ужива во читањето шпиунски романи, особено во оние „кога еден човек, сам, со својот труд, ќе успее да го постигне она што не можеле цели армии“. Кариерата во пост-советска Русија ја почнува како соработник на градоначалникот на Санкт Петербург, кој откако ги губи изборите во 1996 година, Путин се префрла во Москва, во администрацијата на претседателот на државата, при што брзо напредува кон повиските функции, додека Елцин во 1999 ненадејно не го назначи за премиер. Во кругот на блиски соработници на Путин во сите години на власт редовно се појавуваат личности со кои тој соработувал во претходната кариера, почнувајќи со оние од времето на КГБ. Првиот четиригодишен мандат на највисоката функција - претседател на Русија, Путин го искористи за стабилизирање на руската економија,

8% од БДП

276 долари 827 долари

значително помогнато од високите цени на суровините со кои земјата располага и со приливот на надворешен капитал. Но, и за борбата со олигарсите, за која не успеа да ја увери јавноста, особено меѓународната, дека ја води според декларираните мотиви. Овој впечаток го засилија обидите на претседателот да ја минимизира политичката конкуренција, како и влошените граѓански права. Во вториот негов мандат (2004-2008) е забележлива драстична промена на надворешната политика на земјата ако претходно преку личната врска со Буш Путин дојде дотаму што се чинеше Русија ќе ги урне сите предрасуди во соработката со НАТО и со ЕУ, сега веќе рускиот претседател почна да остава впечаток дека екс-советските простори ги брани од Западот со сомничавост карактеристична за Студената војна. Симптомите на авторитарна власт стануваа с$ повидливи, „Единствена Русија“ во вакви околности ја зацврсти и прошири својата власт.

специјален прилог

5

СЕПТЕМВРИ 2014

Телефонот повеќе не е средство само за разговарање и гласовна комуникација. Телефоните денеска, особено паметните кои доминираат и на македонскиот пазар, користат и како средство за плаќање, уред за проверка на банкарските сметки и трансакции, преку нив проверуваме временска прогноза, контролираме што гледаат децата на својот компјутер, тие се местото од каде го планираме и резервираме годишниот одмор или патување... Телефонот во рацете на модерниот корисник е неговата совршена “секретарка“!

МОБИЛЕН СВЕТ

КАПИТАЛ ВО ОВА ИЗДАНИЕ НА СПЕЦИЈАЛНИОТ ПРИЛОГ “МОБИЛЕН СВЕТ” ВЕ ДОНЕСУВА:  Преглед на најновите можности, услуги и апликации кои ги нудат компаниите, банките, осигурителите и телеком операторите на македонските корисници на паметни телефони!  Водич – знаете ли што се можете да направите со својот мобилен телефон? Кои апликации можат да ви го олеснат животот и да Ви заштедат многу време, па и пари? Што е најново во мобилниот свет?  Најголеми клиенти на македонските ИТ компании во последно време им се банките. Ги прашуваме банките какви нови услуги воведуваат за своите корисници, особено за бизнис корисниците, а ИТ компаниите за тоа кои се следните новитети кои ги “крчкаат“ за во иднина?

Повеќе информации во врска со прилогот и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-маил marketing@kapital.com.mk или на телефонскиот број 02 3298 110.

 Мобилно плаќање, е-трансакции, е-книги, административни услуги за кои веќе нема потреба да одите на шалтер... се дел од мобилните услуги кои секојдневно се усовршуваат..  Кои се светските новитети во мобилните услуги?

ЛИЦA ЗА КОНТАКТ: БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ САЊА САВОВСКА НИКОЛА ШАЛВАРИНОВ

Капитал број 773 22.08.2014

60

www.kapital.mk

свет

Zapoznajte go најнеуморниот претприемач на планетава

Pred da umram, ]e odnesam 80.000 lu\e na Mars

К

ога станува збор за животот на милијардерите, повеќето луѓе помислуваат на работи што парите може да ги купат – јахти, замоци или бесни коли. Илон Маск не е како повеќето луѓе. Само 15 години откако ги заработи своите први милиони, Маск е еден од највлијателните бизнисмени на денешнината. Тој е инволвиран во повеќе индустрии одошто просечен човек има хобија. Наместо да го троши своето богатство на хедонизам, Маск постојано докажува дека попрво би вложувал пари обидувајќи се своите страсти да ги претвори во компании и проекти што ќе го менуваат светот. Како и Марк Зукерберг, Илон Маск почнал да програмира уште како дете.

Претприемач, иноватор, основач на ПејПал и уште 5-6 други фирми, “воркохолик“ и авантурист, Илон Маск не запира. Откако направи електричен автомобил и пушти летала во вселената, сега сака да го колонизира Марс.

Но, за разлика од основачот на Фејсбук (Compaq), Маск бил самоук – и го продал кодот на својата прва видео игра за 500 долари, кога имал само 12 години. Тоа не значи дека образованието не е важно за Маск: тој дипломирал бизнис и физика на Универзитетот на Пенсилванија пред да се впушти во светот на стартапите. Првите милиони ги заработил во 1999-та кога Компак (Compaq) ја купи Зип2 (Zip2), софтверска фирма што

Маск ја основаше заедно со брат му, зделка вредна 340 милиони долари, од кои што 22 милиони му припаднаа нему. Зип2 разви интернет “градски водич“ за потребите на издавачката индустрија. Маск не седеше мирен. Ги вложи добиените пари во фирма што подоцна стана ПејПал (PayPal), и потоа заработи околу 160 милиони долари кога Ибеј(eBay) ја купи оваа фирма за интернет плаќања за 1,5 милијарди евра во 2002 година.

www.kapital.mk

Капитал број 773 22.08.2014

свет продолжи, ајде-да-го-пребродиме-ова“, изјави таа. “Тој не се снаоѓа добро во траурни ситуации“. После инвитро третманите за забременување, Џастин роди пет сина, една тројка, па близнаци. Но, после осум години брак, и дојде с$ преку глава. Двојката се раздели со турбулентен, мултимилионски развод. После само шест недели, Маск и испратил СМС порака на Џастин за да и каже дека е свршен со прекрасна британска актерка во своите рани 20-ти, Талула Рајли, која што му стана жена во 2010 година. Но, како што еднаш Џастин рече, најважната врска во својот живот Илон ја има со својата работа. По успехот со ПејПал, Маск ги истури својата енергија и пари во трикратниот потфат за освојување на вселената, правење на електричен автомобил со компанијата Тесла и со третата компанија - Солар Сити (Solar City) – доминација во инсталирањето на куќните соларни системи. Има речено дека работи и по 80 часа неделно, па и повеќе, скокајќи од состанок на состанок во седиштата на неколкуте негови фирми во Калифорнија.

Сака да ги спои Лос Анџелес и Сан Франциско за половина час

“Јас сум алфа во оваа врска“

Додека кариерата му цветаше, Маск во 2000-та се ожени со Џастин Вилсон, писателка на новели што ја запозна на универзитетот. Додека танцувале на својата венчавка, Маск наводно и рекол: “Јас сум алфа во оваа врска“. Природно темнокосата Џастин подоцна има изјавено: “Без оглед колку ја осветлував косата, Илон ме тераше да бидам уште поруса. ‘Стани платинеста’, постојано велеше, а јас постојано се опирав“. После една расправија, се сеќава таа, тој и рекол: “Да беше моја вработена, ќе те отпуштев.“ Нивното прво дете, Невада, почина ненадејно во 10-та недела. Џастин подоцна се жалеше дека Маск едноставно одбивал да тагува. “Тој беше во филмот на шоуто-мора-да-

Патот беше тежок. Маск подоцна призна дека прилично го потценил фактот дека производство на автомобил е многу тежок и скап потфат. Во време кога неговиот брак се распаѓал, бизнисите му беа погодени од економската криза и за малку ќе беше избришан од деловната мапа на САД. С$ што имаше, Маск го употреби за да ја одржи Тесла во живот. Од американската влада доби 465 милиони долари помош, а државата почна издашно да им дава даночни повластици на оние што купуваа електрични автомобили од Тесла. Така фирмата се спаси од банкрот. Иако фирмата се уште прави годишни загуби и има проблеми со дилерите на возилата, проценката на аналитичарите е дека Тесла вреди 25 милијарди долари во моментов. Како нејзин најголем акционер, богатството на Маск се проценува на повеќе од 8 милијарди долари. СпејсИкс (SpaceX), неговата фирма за вселенски патувања исто така мина долг пат откако нејзиното прво летало два пати по ред не успеа да полета. До 2012 година, 10 години по формирањето на СпејсИкс, таа стана прва приватна компанија што успешно лансирала во вселената и вратила назад летало, и испратила едно до Меѓународната вселенска станица МВС. Потоа фирмата успеа да добие договори со американската влада вредни стотици милиони долари, за конструирање ракети и водење на мисии за снабдување на МВС, и покрај тоа што буџетот на НАСА е скратен. Солар Сити пак, сега е вториот најголем производител на соларна опрема во САД. Со сето ова што го кажавме, не е дека Маск нема мерак за убави нешта. Тој

61

Кој е Илон Маск Роден: XX 28 јуни, 1971, во Преторија, Јужна Африка, од мајка Канаѓанка и татко Јужноафриканец.

Првата зделка: XX На 12 годишна возраст, самоукиот програмер Маск дизајнирал и продал видео игра, Blastar.

Приватен живот: XX Два пати женет и разведен, пет деца.

Најголеми успеси: XX Стана славен откако во 1999-та ја основаше PayPal заедно со неколку партнери, интернет сервис што ја трансформираше е-трговијата. По три години ја продадоа фирмата на гигантот eBay за 1,5 милијарда долари.

XX Потоа ја основаше компанијата за електрични автомобили Тесла и лансираше комерцијални модели на пазарот.

XX Во 2013-та објави планови за Hyperloop, систем за јавен транспорт, шатл за патници што ќе ги пренесе од Сан Франциско до Лос Анџелес за 30 минути, патувајќи со брзина од 1200 км на час.

XX Сега е директор и главен дизајнер на SpaceX, која што произведува и лансира ракети и вселенски летала.

XX Што вели: “Првиот чекор е да утврдиш дека нешто е возможно – потоа веројатноста ќе се случи“ XX Што велат другите за него: “Несомнено најголем иноватор на својата генерација, незапирлив претприемач, Илон Маск е секогаш еден чекор пред останатите“ плати 17 милиони долари за куќата во отмениот Бел Ер, каде што повеќе години живееше како кираџија со своите синови. Со своето големо богатство и влијание, Маск сега си постави уште поголеми предизвици. Како на пример, амбицијата да создаде колонија на Марс за 80 илјади луѓе со влезница за да се стигне до таму што ќе чини 500 илјади долари. А, тука е и идејата за Хиперлуп (Hyperloop), фантастично брз превоз (околу 30 минути) помеѓу Лос Анџелес и Сан Франциско. Во 2012-та, предвидуваше дека ќе транспортира луѓе до Црвената планета за околу 12-15 години. Потоа ја корегираше бројката на 20, за неодамна да каже дека иако е направен извесен напредок, се надева дека тоа ќе се случи пред да умре.

Капитал број 773 22.08.2014

62

www.kapital.mk

на руЧек со...

Владимир Талески градоначалник на Битола

Ulogata na gradona^alnikot ne smee da se sve na ^istewe ulic

www.kapital.mk www.kapital.mk

t ede ci

Капитал број 773 22.08.2014

на руЧек со...

63

Гостин во рубриката На ручек со неделава ни беше градоначалникот на Битола, Владимир Талески. Поранешниот актер зборува за неговата љубов кон театарот, неговите професионални достигнувања, начинот на кој се справува со улогата на градски татко и неговите филозофски погледи на животот. Ако образованието и начитаноста се меѓу многуте предуслови за добро интервју, тогаш со Талески сме направиле одличен избор. пишува и фотографија:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

П

ознатиот битолски актер Владимир Талески во една прилика на шега ни рече дека улогите на крал, принц и кнез свесно ги заменил со скромната улога на градоначалник на Битола се со цел да им биде во служба на неговите сограѓани. Според неговите размислувања, актерската и режисерската се всушност најдобрите професии на светот од кои по никоја цена не би се откажал, но со оглед на фактот дека граѓаните на Битола трет пат последователно го избираат за челник на градот на конзулите, тој има намера максимално да ја искористи можноста и да направи и остави зад него што е можно повеќе. Покрај специфичната функција која ја извршува за Талески многу интересна е неговата професионална биографија. Тој е еден од ретките луѓе во Македонија кој истовремено студирал два факултетa - Психологија и Факултет за драмски уметности. Дополнително специјализирал театарска режија на Националната академија за театар и филм во Софија, а магистрирал на Европската академија ЕСРА на тема драмско пишување театарска визура и аудиовизуелна комуникација. Од неодамна Талески е доктор по историја на темата историскиот и структуралниот развој на македонската драма, чин со кој смета дека конечно ги заокружил

сите сегменти од доменот на драмата актерството, режијата и драматургија. Професионалниот ангажман и политичката кариера му оставиле на Талески и време за да формира свое успешно семејство на што е особено горд. Тој е татко на Марија која веќе има и сопствено семејство и која преку нејзиниот син Давид го прави Талески уште погорд дедо. Помалата ќерка Александра е постдипломец на менаџмент, а сопругата како доктор по библиотекарство го комплетира шареноликиот академски портрет на семејството Талески.

Љубовта кон театарот

Неминовно како прво прашање во широкиот разговор со Талески се наметна зошто токму неговата професија е најубава на светот на што тој веднаш се наврати на неговите актерски почетоци. „Бев член на младинската сцена на народниот театар во Битола која ја водеше Владимир Гравчевски кој што беше невиден ентузијаст. Тоа е човек кој што кај многу млади луѓе внесе или ја пренесе љубовта кон она што се вика театар. Многу од тие мои млади колеги денеска се актери, многу станаа и новинари, но како и да е се движат во сферата на јавното живеење“. За неговиот професионален развој, но и за комплетното оформување како личност Талески е неизмерно благодарен на Битолскиот народен театар како институција со посебно значење за градот и за цела Македонија. Според него, станува збор за расадник на повеќе генерации извонредни актери

Капитал број 773 22.08.2014

64

www.kapital.mk

на руЧек со...

чии успеси се и меѓународни признати преку многубројните признанија. „Битолскиот театар одиграл најголем број претстави од Вилијам Шекспир или повеќе од сите македонски театри. Затоа во рамките на Бит Фест се договоривме да направиме наш фестивал и го нарековме Битола Шекспир Фестивал. Битолскиот театар е првиот од Македонија кој направи контакти со Глоб театарот од Англија во кој што работел Вилијам Шекспир. Овој театар е значаен по својата голема флексибилност и чувството за времето во кое што се живее. Нормално, во подобри времиња - подобро, некогаш со мала криза, но секогаш со чувство за времето во кое луѓето живеат. Така е и денеска, и мислам дека оваа генерација на луѓе кои се активни и активно работат во Битолскиот театар имаат своја нагорна линија и дека допрва ќе ги кажат своите главни зборови и ќе ја продолжат традицијата“. Како заклучок на овој дел околу „најдобрата работа на светот“ Талески ни потенцираше дека неизмерно е колку неговата професија му има помогнато во напредокот во политичката кариера и општо во извршување на градоначалничката функција. „Едукацијата бескрајно многу ми помогна во ова што го работам. Психологијата на луѓето многу добро ја разбирам и тоа го практикувам. Понатаму, драматургијата произлегува од животот на луѓето, а кога станувате градоначалник вие се занимавате најмногу со обичниот живот на вашите сограѓани. Значи сето тоа, што сте го научиле многу помага доколку знаете и најдете начин да го примените во конкретните реални околности. Нема да кажам ништо ново или не ја откривам Америка ако речам дека доколку ги

проучите светските класици ќе научите многу за луѓето за нивната психологија, за историјата за политиката. Играјќи го Шекспир, анализирајќи го Шекспир, работејќи со врвни режисери го разоткривате системот и методот како сето тоа функционира и ги учите карактеристиките на владеењето на власта, ги учите спецификите на народот, споредувате временски и цивилизациски и така правите една голема вертикала од Аристотел, Платон и Сократ до денешните наши современи текови и до денешните автори и случувања. Мислам дека најголемата тајна на успехот е сето она што ќе го научите практично да го примените во животот.“

Секој е најдобар на местото каде што припаѓа

Градоначалничката функција Талески ја извршува скоро цела деценија. Како во лош сон се сеќава дека кога ја презел функцијата, комуналните служби штрајкувале цели три месеци и цела Битола буквално била затрупана со ѓубре. Иако состојбите во градот од инфраструктурен и комунален аспект се многу подобрени, Талески не го смета за голем успех фактот што го очистил градот или што ги проширил улиците, тој тоа го смета за секојдневна должност на секој градоначалник која нема потреба да се потенцира дополнително. Иако станува збор за човек од културата најголем дел од вниманието на Талески е посветено на привлекување на што повеќе инвеститори кои ќе вработат што повеќе луѓе. „За еден град и градоначалник не е проблем или не би требало да биде проблем да се чистат улиците и да се одржуваат зелените површини. За нас навистина сериозен проблем

во овие глобално тешки економски услови е да најдете начин да ги вработите луѓето, да ги задржите во градот и евентуално да ги привлечете иселениците да се вратат назад. Затоа моравме да смислиме начин како да им помогнеме на овие луѓе во Битола, како една од општините во Македонија со најголема невработеност. Денес општина Битола е водечка општина околу методологијата и предлог условите за изградба на индустриски зони. Ние сме првата општина која почна од сопствениот буџет да инвестира во индустриска зона. Нашата индустриска зона Жабени е најдобар пример, дека е возможно општините самостојно да планираат, да организираат и да отвораат нови работни места и дека тоа треба да го прават и мора да го прават. Штом покажите таков резултат, недвосмислено ја добивате и поддршката од Владата на Р.М.“ Како потврда на неговата теорија Талески ги истакна бројките според кои само досега во зоната Жабени се вработени повеќе од 1.600 луѓе, а се очекува оваа бројка да биде неколку пати поголема во многу скоро време. Тој дополнително најави и нови инвестиции како во И.З. Жабени, така и во просторот на старата касарна , денеска „Златен рид“. Инфраструктурното јакнење на општините во внатрешноста Талески го поврзува и со потребата од растеретување на главниот град. „Мислам дека на Скопје треба да му помогнеме. Скопје треба да се ослободи од притисокот и напливот на луѓе кои сакаат да се вработат таму. Значи Скопје почнува да се пренатрупува , а нема потреба од тоа. Треба и во останатите градови исто така да се подигне прагот за создавање на услови за инвестиции

"Здраво генијалци" беше најевтината, а истовремено најпопуларна детска серија

М

ногумина од помладите не се сеќаваат дека авторитетниот градоначалник на Битола е некогашниот многу популарен меѓу децата „Двојче“ од серијата „Здраво генијалци“. Според неговите сеќавања, серијата е феномен сам по себе од секој можен аспект, а најинтересен е фактот што 31 епизода во пет години се снимени со само двајца главни актери и со минимално вложени средства. „Јас претходно го играв Хамлет, добив награди за Хамлет, бев во Москва, бевме на фестивали, бевме во Стокхолм, одиграв голем број насловни улоги: Едип, Лоренцачо, Нерон... но таква популарност како што ми донесе Здраво Генијалци не се имаше случено претходно. Телевизијата во превод е голема популарност и затоа тоа беше една голема промоција. Јас ги напишав сите епизоди што значи дека јас сум сценарист на „Здраво Генијалци“.Тоа е една од најевтините телевизиски серии бидејќи е направена само со двајца актери, еден машки и еден женски лик. Таму го применив методот на еден од најинтересните теоретичари и аналитичари кој се вика Етиен Сурио поточно на еден негов специфичен наслов 200.000 драмски ситуации што беше и еден вид инспирација за мојот докторат. Согледав дека бинарните комбинации кај драмските функции (ликовите) се најбројни и можат да се комбинираат. Етиен

Сурио се задржува само на ликовите , а јас се осврнав и на други елементи што значи дека во мултиплицирањето на ликовите ги вклучив и времето и просторот. Тоа овозможи со два лика да направиме толку многу комбинации“ Талески вели дека е среќен што во тој вакум на немање детска програма стекнале големата популарност, но жали што од тогаш наваму буквално ништо поголемо што може да се мери со „Здраво генијалци“ не е снимено, ниту реализирано. Интересен факт за оваа серија е што двете погоре споменати главни или единствени улоги се актуелни градоначалници. Владимир Талески на Битола, а Биљана Беличанец Алексиќ на скопската општина Кисела Вода. „Актерка баравме повеќе од сто дена за на крај изборот да падне на Биљана. Таа е полн погодок и убеден сум доколку не беше Биљана таа телевизиска серија немаше да биде толку популарна. Таа е многу интелигентна, талентирана и е музички образована. Таа беше мој предлог иако многу малку ја знаев само по неколку претстави во Прилепскиот театар. Биљана треба да ја познавате лично, таа дефинитивно е една од најдобрите актерки во Македонија, многу е амбициозна и способна и сигурна сум дека ќе направи се што треба да се направи за да биде добар градоначалник “.

www.kapital.mk

Капитал број 773 22.08.2014

65

Нерон

Со семејството

Меркуцио за да може луѓето да си остануваат тука. Се е до вработувањето верувајте. Инаку квалитетот на живот конкретно во Битола воопшто не се разликува од главниот град. Напротив. Постојано имаме културни манифестации, настани, забава, инфраструктура од сите домени и прекрасен староградски амбиент што го нема во другите општини. Луѓето понекогаш заминуваат само заради работата“. Користејќи ги примерите на неколку иселеници кои веќе одлучиле да се вратат и да инвестираат во Македонија, Талески ги повикува и останатите иселени Битолчани да размислат и да се вратат во својот роден град. „Ја користам и оваа можност да ги повикам Македонците кои се во фаза на формирање на семејства, кои се во фаза на одлуки, да размислат да дојдат во Македонија, да си дојдат во Битола, а ние се што можеме ќе им помогнеме. Ние се обидуваме да дадеме услови на сите за да ги планираат своите семејства тука во Македонија. Секој е најдобар на местото каде што припаѓа. Ние можеби во другите земји ќе бидеме супер и ќе направиме многу, но секаде ќе бидеме гости и секаде ќе бидеме оној другиот. Само дома можеш да го постигнеш максимумот, дома си свој, дома си на свој терен и само дома можеш да го направиш најдоброто“.

Да се биде градоначалник на Битола е чест, но и голема обврска

Секоја градоначалничка позиција е специфична на свој начин. Некои општини се поголеми, некои помали, некои побогати некои посиромашни, но за македонски прилики Битола е специфика сама за себе. Историски

Од гостувањето со претставата Хамлет во Русија

Од отворањето на фабриката Кромберг и Шуберт

Хамлет

Битола е најприродно филмско студио

У

ште еден проект во кој Талески е многу навлезен и може да се каже целосно обземен е да го направи својот град отворено филмско студио. Неговата теза зошто тоа треба да е токму Битола тој ја правда со повеќе хипотези. „Практично нема македонски филм кој што неколку сцени нема снимено во Битола. И странски продукции и копродукции постојано доаѓаат. Филмскиот град е практично еден нов имиџ на градот. Од Битола на еден час возење ги имате најголемите убавини на Балканот. Тука ви е Преспа , Пелистер , Охрид, Костур, Крушево, Мариово, Воден, а големите продукции во светот возат со часови за да стигнат на местото на снимање. Значи Битола е најубавото отворено филмско студио. Недостаток беше сместувачкиот капацитет. И затоа со новите урбанистички планови дадовме можност за изградба на нови десет хотели. Се обидуваме сите можности да ги ставиме во функција. На тој начин градот си го добива заслуженото место. Во едни подобри економски времиња убеден сум дека Битола може убаво да живее од големото културно наследство и сопствената култура“. станува збор за еден од најстарите и најзначајните градови во земјава, а културно дефинитивно за најградскиот град во пошироката околина. Поради сите овие факти Талески потврдува и потсетува на привилегиите, но и обврски кои ги носи оваа функција само по себе. „Секој градоначалник на Битола ја има обврската да биде внимателен кон сето културно-историско наследство и кон сето историско богатство кое го има Битола. Не е важно само да се заштитат големите и важни објекти од минатото, туку важен е и самиот однос кон битолското наследство и кон самата Битола како денешно културно случување“. Поради сето ова Талески како добар познавач и вљубеник во историјата на градот сака нејзе да ја потенцира на секој можен начин.

„Не случајно ние го градиме старото кино на браќата Манаки. Со децении и векови зборуваме за браќата Манаки, а на нив имавме посветено само една спомен плоча. Луѓе специјално одат во Верона за да го видат балконот на Јулија. Кога ќе го имаме киното Манаки луѓето ќе доаѓаат во Битола да го видат овој историски објект. Кога ќе дојдат туристите во Битола мора да знаат дека Хераклеја ја изградил Филип Втори Македонски. Треба да знаете дека најголемиот преродбеник на Турција, Кемал Ататурк своите најубави млади денови ги поминал во Битола. Најстариот театар во Македонија е битолскиот театар. Еден од најубавите филмски фестивали е Манаки фестивалот кој се случува токму во Битола. Широк Сокак е улица која што не можете да ја сретнете во секој град и така натаму.“

66

Капитал број 773 22.08.2014

светот на виното

ТЕНДЕНЦИИ

Konkurencijata go razviva vinarstvoto

V

о модерното винарство има низа спротивставени концепции. Едни се однесуваат на тоа што треба попрво да се истакне кај виното, дали регионот, областа, виногорјето. Оваа теза ја застапуваат во големите вински региони како Шампања, Бордо, Тоскана, Риоха. Поинаку е во Новиот (вински) свет, во САД, Австралија, Аргентина, Јужна Африка. Таму е главно името на винарот и на сортата. Тоа е резултат на две некогаш спротивставени концепции. Француската, која вели дека виното се прави во виногорјето и прекуморската, односно онаа од Новиот свет, особено Австралија, кои биле застапниците на тезата дека е многу поважно производството на виното и винификацијата, отколку лозарскиот дел. Со тек на времето, особено после 1980 година, овие две концепции се сретнале. Тоа се случило во моментот кога “летечките винари” од Новиот свет, доаѓаат на југот на Франција за да им помогнат на тамошните задруги и да го подобрат квалитетот на своите вина, со новите технологии кои тие во Новиот свет ги усовршиле и се покажале како многу успешни. Интересно е дека овие вински експерти се почесто помагаат во северната хемисфера на светот користејќи ги разликите во сезоната.

Вино и праски

З

Пред две три децении некои енолози велеле “дајте ни било какво грозје, ние во визбата ќе направиме вино какво што сакате!” Од тогаш наваму ова концепција драстично се менувала Така, тие на есен се кај винарите од Стариот свет, а на пролет (наша пролет) се враќаат дома. Поделбата на лозари - винари е од стари времиња. Лозарите немале технички средства да прават вино, туку го продавале грозјето во манастирите или во властелинските замоци кои можеле да го произведат виното и да го чуваат во визбите. Дури и кога го правеле сами, лозарите најчесто виното им го продавале на трговци кои потоа го продавале како вино од одредено подрачје. Своевидна промена во третманот и пристапот кон лозарството се случува повторно во Франција, а потоа, се разбира и во светот, во седумдесеттите и осумдесеттите години на минатиот век, кога расте интересот за лозарството и винарството и поради се поголемата потрошувачка на вино во светот. Во тоа време се повеќе млади луѓе наследници на имоти или по потекло од винарски

а наши навики необична комбинација, но ароматското богатство на зрелите праски дозволува извонредна елегантна комбинација. Дали знаете дека праските водат потекло од Кина и на овие простори ги донел Александар Македонски. Големи, сочни, благи, од јуни до септември праските се доминантно овошје. Нивната ароматска особеност е навистина елегантна особено кога се во полна зрелост како што е тоа во моментов. Во самата Тиквешија , заедно со лозјата одлично успеваат и праските. Таа комбинација дава особена густативна синергија. Освен тоа, праската е погодна за обработка на разни лесни летни колачи, но и свежа, носи сосема посебно доживување. Се препорачува праската да се излупи затоа

краеви, почнуваат да се образуваат по многуте енолошки школи и факултети. Овие млади луѓе не се веќе само наследници на традицијата, туку и сериозни производители и иноватори кои ги знаат сите тајни на занаетот, но овојпат дополнети со новите научни сознанија и разновидни нови технологии. Тие се здружуваат во задруги кои опфаќаат територија на неколку села и прават свој бренд или ако се доволно значајни продаваат и сами под свое име. Новиот вински свет се шири. Сега покрај Австралија се појавува и Нов Зеланд. Покрај Калифорнија се појавија Чиле и Аргентина. Јужна Африка е веќе одамна етаблирана на светскиот пазар. Тие прават извонредни вина и што е најважно по мошне поволни цени. Паралелно со тоа, се развила страшно голема конкуренција, така што блефовите и фалсификатите кај винарите се сведени на минимум. Државната контрола е ригорозна. Производителите и самите водат голема сметка за изложбите, саемите и отворените натпревари каде што се вреднуваат вината. Сето тоа ја зголемува продажбата и го прави виното достапно до крајните консументи. Новите производители многу добро знаат дека виното се прави од грозје, но не забораваат дека може да се подобри во подрумот и дека на крајот треба да се продаде на големиот пазар, полн со конкуренција.

што нејзината лушпа понекогаш може да биде и трпко горчлива што не е многу пријатно. За да излупите доволно е да ја ставите 30 секунди во врела вода (пред вриење) и потоа да ја полеете со вода од чешма, така лушпата ќе отпадне сама. За комбинација со вино праската оди многу добро со вина кои имаат изразити овошни ароми. Би ја препорачале “Темјаниката” на ТИКВЕШ потоа белиот “Гренаш” или “Совињон Блан” сите од линијата “Спешл Селекшн”. За колачи со праски особено добро ќе “легне” и “Шардонето” од “Спешл Селекшн”. Всушност и најголемиот број полуслатки или слатки бели вина би биле успешна комбинација.