774 kapital magazin

cover story

Kako i kade menaxerite gi vodat makedonskite kompanii?

analiza

politika

Za sedum godini dvojno zgolemena administracijata vo op[tinite! [to rabotat?!

(Ne)koj ]e kari od politi^kata kriza vo Makedonija!?

број 774 цена 100 ден. | 29 август, 2014, петок | година 15

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

U[te edno lo[o polugodie za makedonskite firmi

Firmite prodavaat se pomalku, naplatuvaat se pote[ko!

Pa\aat prihodite i profitot!

Капитал Капитал број број 774 672 29.08.2014 12.09.2012

4 содржина 4 НАВИГАТОР 06 КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска А цела Македонија да се прогласи за слободна зона?!

12 cover story

Бизнисмените на тест на кризата Како и каде менаџерите ги водат македонските компании?

18 анализа

Уште едно лошо полугодие за македонските фирми Паѓаат приходите и профитот! Фирмите продаваат се помалку, наплатуваат се потешко!

www.kapital.mk www.kapital.mk

Издвојуваме Како ли јас да пораснам?

На балканскиот пазар се случува нов распоред на бизнис силите. Преземања, окрупнувања, нови инвестиции... Каде се тука македонските бизнисмени и компании? Само еден податок е доволен – хрватскиот бизнисмен Ивица Тодориќ од Агрокор направи балкански гигант со годишен промет колку 200-те најголеми македонски компании! Капитал го анализира работењето на 24 македонски компании за да види во каква состојба се тие во последните четири години, како се менаџирани и каква улога имаат на балканската сцена на капиталот.

Аздисани општини

Во последните седум години во одредени општини администрацијата се зголемила и до четири пати повеќе, а најголемите вработувања се случуваат во предизборните години, односно 2008 и 2012, непосредно пред локалните избори во 2009 и 2013, покажува анализата што ја направи Капитал. Дополнително фрапира и фактот кој го открива ревизорот дека многу од вработувањата се случуваат спротивно на законските прописи и на штета на општинските буџети. Спротивно на законот, без вистинска потреба општините ангажирале привремено вработени, кои подоцна ги трансформираат во редовно вработени лица.

XX Стр.12

XX Стр.22

22 државно управување

Локалните самоуправи учат од централната власт За седум години двојно зголемена администрацијата во општините!

28 анализа

Ситуацијата во винскиот бизнис драматична Залихите притискаат, извозот паѓа, а лозарите бараат повисока цена на грозјето!?

32 Туризам

Охрид со катастрофално лоша сезона На охридскиот туризам му треба ремонт-нов концепт или колапс

38 политика

Опозицијата надвор од Собранието, дијалогот надвор од државата... (Не)кој ќе кари од политичката криза во Македонија!?

42 политика

Наши гинат на туѓи боишта, регрутирани во туѓи средини Колку есктремистичкиот ислам е закана за Македонија?

46 Балкан бизнис и политика

Нова прераспределба на капиталот на Балканот Хрватските бизнисмени купуваат се што може да се купи

12

22

Продажбата с$ помала, наплатата с$ потешка

(Не)кој ќе кари од политичката криза во Македонија!?

На прсти се бројат компаниите што годинава продаваат повеќе од лани или пак заработуваат повеќе. Анализата на полугодишните финансиски извештаи на фирмите што ги доставуваат резултатите од работењето до Берзата, покажува дека нема крај на кризата во бизнисот. Најголем дел од компаниите прикажаа намалување на приходите од продажба како на домашниот, така и на странските пазари, профитите се помали од лани, а значаен дел од нив се уште работат и со загуби. Менаџерите на компаниите отворено зборуваат дека нема нарачки за производство, а капацитетот на фабриките е речиси целосно неискористен.

Во Македонија нема политичка криза. Криза би постоела во оној момент кога институциите не би можеле да работат - вели првиот парламентарец Трајко Велјановски, а Капитал објаснува зошто тој греши и која е разликата помеѓу постоење на „институционална“ и „политичка“ криза. Фактот дека нашите институции работат „нормално“ говори дека државата не се соочува со институционална криза, но, политичката криза, евидентно постои и се манифестира преку Парламент лишен од дебати и политички живот лишен од суштински дијалог помеѓу власта и опозицијата во месеци во кои не се знае кој добива, а губи само Македонија...

XX Стр.18

XX Стр.38

56 свет

Политиката е менлива, само интересите се вечни Германија ја продава државната нафтена компанија на руски тајкуни

62 на ручек со...

Илина Арсова првата Македонка која го освои Монт Еверест

66 светот на виното ВИНАРСКИ ТАЈНИ Барикот - синоним за врвно вино

18

38

Капитал број 774 29.08.2014

6

www.kapital.mk

КапиталНО

А цела Македонија да се прогласи за слободна зона?!

М

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk Koja e logikata odredeni kompanii i fizi~ki lica da dobivaat dr`avna pomo{ i razni subvencii od buxetot, a drugi da ne dobivaat?

Vo vakvi neramnopravni uslovi stanuva sosema besmisleno raboteweto na doma{nite kompanii vo Makedonija. Koi moraat da gi pla}aat site danoci, site pridonesi na polni plati, apsurdni carini za uvoz na razni surovini koi ne se proizveduvaat vo Makedonija, DDV na site transakcii i na energijata koja ja koristat..

Kako {to stanuva sosema neatraktivno raboteweto vo kompanija so doma{en gazda. Bidej}i vrabotenite kaj doma{en gazda moraat polovina od svojata plata da ja davaat na dr`avata, a kaj strancite polovina od platata im ja pla}a dr`avata. Tuka stanuva zbor za dr`avna pomo{ koja im se dava na edna kategorija kompanii i so koja direktno se naru{uva konkurencijata kako me|u kompaniite, taka i na pazarot na rabotna sila.

Posebno, {to nekoi od ovie subvencionirani stranski kompanii imaat i pravo da prodavaat na doma{en pazar.

акедонија полека, но сигурно се навлекува на слободните зони. По слободните економски зони, се најавија финансиските зони, а најновиот е потег е формирање на слободни здравствени зони. Заедничко за сите е тоа што странските инвеститори кои ќе одлучат да отворат фирми во овие зони се ослободени од плаќање на буквално сите давачки. Не плаќаат данок на добива, не плаќаат персоналец и придонеси за вработените, не плаќаат ДДВ, не плаќаат царини за увоз на сите суровини и репроматеријали, не плаќаат акцизи. И згора на се државата од буџетот им плаќа половина од трошоците за изградба на објектите, над половина од трошоците за обуки на вработените, а во некои случаи и дел од платите на вработените... Звучи повеќе од примамливо. Суштината е на странските компании да им се намалат трошоците со што Македонија им станува екстра поволна за водење бизнис. И никој не треба да се сомнева дека со овој модел ќе се привлечат странски инвеститори. Проблемот е во нешто сосема друго. Која е логиката одредени компании и физички лица да добиваат државна помош и разни субвенции од буџетот, а други да не добиваат? Во вакви нерамноправни услови станува сосема бесмислено работењето на домашните компании во Македонија. Кои мораат да ги плаќаат сите даноци, сите придонеси на полни плати, апсурдни царини за увоз на разни суровини кои не се произведуваат во Македонија, ДДВ на сите трансакции и на енергијата која ја користат..Како што станува сосема неатрактивно работењето во компанија со домашен газда. Бидејќи вработените кај домашен газда мораат половина од својата плата да ја даваат на државата, а кај странците половина од платата им ја плаќа државата. Тука станува збор за државна помош која им се дава на една категорија компании и со која директно се нарушува конкуренцијата како меѓу компаниите, така и на пазарот на работна сила. Посебно, што некои од овие субвенционирани странски компании имаат и право да продаваат на домашен пазар. И сега овие повластици се прошируваат и е ќе важат и за други зони. Ќе важат и за компаниите кои ќе отворат свои претставништва во финансиските зони и на компаниите кои ќе инвестираат

и ќе отворат болници во новите слободни здравствени зони. Кај овие последниве пак има уште еден апсурд. Корисниците како услов за користење на државна помош ќе биле обврзани да воведат нови здравствени методи или постапки за превенција, дијагностика и лекување на болестите кои дотогаш не се користеле во Република Македонија. Но, здравствените услуги во зоната нема да бидат достапни за граѓаните на Република Македонија и на Косово, во првите 10 години од отворањето на здравствената установа, за да не се предизвикала нелојална конкуренција на веќе отворените приватни здравствени установи во Македонија. Прво, која е тогаш користа за македонските граѓани кои покрај тоа што даваат пари за лошите услуги на државниот здравствен систем, сега ќе треба со свои пари да го финансираат и работењето на овие странски болници. И второ, по кој основ македонските граѓани кои плаќаат даноци во Македонија се изедначуваат со граѓаните на Косово? Или можеби и со овој сосед се воведува критериумот това е всичко исто и наше. Кога веќе Владата е убедена дека овој модел дава резултати и сета енергија и ресурси се заложуваат за овој модел да успее, тогаш треба да оди храбро до крај и целата територија на Македонија да ја прогласи за слободна зона. Ако сакаме да бидеме Луксембург на Балканот, тогаш треба со политиките до се оди до крај. Целиот Луксембург е прогласен за слободна финансиска зона и таму не се прават разлика кој е со домашен, а кој е со странски капитал. Вака излегува дека во еден дел со политиките кои се водат сакаме да сме Луксембург, а во друг дел на политиките сакаме да сме Шведска. Па за едни компании Македонија е земја со ниски трошоци и евтина работна сила, а за други компании водењето бизнис во Македонија станува многу скапо и ѓаволски тешко. Вака излегува дека државата зема пари од една категорија фирми и граѓани и ги префрла на сметка на други компании и граѓани. Која е тука економската логика? Каде се тука еднаквите шанси за успех? И кој освен странците ќе може да се осмели да почне бизнис? Ако стратегијата е Македонија да се откаже од развојот на домашна индустрија и компании со македонски предзнак, тоа треба храбро да се искомуницира па секој согласно со тоа да си носи одлуки како, каде и што ќе работи. Можеби некои

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

КапиталНО

Во еден таков модел Владата би имала само еден проблем. Како да обезбеди приходи во буџетот за да ги финансира платите на се поголемата администрација, платите на пензионерите, се поголемите социјални давачки, бесплатните услуги за пензионери и за социјално ранливи категории ... Оти кога ќе станеме Луксембург сите други проблеми ќе се решат. Невработеност нема да има. Просечната плата од сегашните македонски 400 евра ќе порасне колку просечната плата на работниците во Луксембург од над 4.000 евра.. После може по примерот на Луксембург уште еднаш да го смениме уставот и да воведеме уставна монархија на чие чело ќе биде Големиот војвода. Кој може да го избереме на меѓународен оглас или тендер кој би се објавил на сите светски телевизии и весници. Со тоа автоматски ќе се наметне и префиксот пред името на државата со кој се мачиме повеќе од две децении. Големото војводство Македонија. домашни компании ќе одлучат дека им е поисплатливо да ги отпуштат сите вработени и да ги затворат фабриките во Македонија, па како инвеститори со пасош од некоја соседна земја да отворат нови фирми во слободните зони и така да ги намалат трошоците на работењето и да бидат попрофитабилни. Како што веќе имаат направено многу домашни бизнисмени. Во еден таков модел Владата би имала само еден проблем. Како да обезбеди приходи во буџетот за да ги финансира платите на се поголемата администрација, платите на пензионерите, се поголемите социјални давачки, бесплатните услуги за пензионери и за социјално ранливи

категории ... Оти кога ќе станеме Луксембург сите други проблеми ќе се решат. Невработеност нема да има. Просечната плата од сегашните македонски 400 евра ќе порасне колку просечната плата на работниците во Луксембург од над 4.000 евра.. После може по примерот на Луксембург уште еднаш да го смениме уставот и да воведеме уставна монархија на чие чело ќе биде Големиот војвода. Кој може да го избереме на меѓународен оглас или тендер кој би се објавил на сите светски телевизии и весници. Со тоа автоматски ќе се наметне и префиксот пред името на државата со кој се мачиме повеќе од две децении. Големото војводство Македонија.

7

Капитал број 774 29.08.2014

8

www.kapital.mk

НАВИГАТОР ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

18

милиони евра се очекува да вложи украинската компанија Енергија во новата фабрика во технолошкоиндустриската зона Скопје 2, во која ќе произведува еколошки системи за прочистување води. Во новата фабрика треба да се вработат 150 луѓе.

Бен Бернанке

Во септември и октомври 2008 година се случи најлошата финансиска криза во глобалната историја, полоша и од Големата депресија

поранешен шеф на американските Федерални резерви

победник на неделата

Алкалоид со раст на профитот за првата половина годинава

А

лкалоид АД Скопје во периодот Јануари - Јуни 2014 оствари позитивни финансиски резултати. Во единечниот Биланс на успех, остварените единечни продажби во износ од 2.973 милиони денари (48,34 милиони евра)бележат зголемување за 2% во споредба со остварените во истиот период во 2013 година. Добивката пред финансиски трошоци, даноци и амортизација (ЕБИТДА) изнесува 500 милиони денари (8,13 милиони евра), што претставува зголемување од околу 3%. Нето

"Капитал" дознава: Скопски саем се пр

Давор Лукшиќ

+

Најголемата трансакција во историјата на хрватскиот туризам се случи оваа недела, а тежи 120,1 милиони евра. Толку пари плати хрватската фамилија Лукшиќ за купување на компанијата Истратурист Умаг, со што застана на тронот на туристичкиот бизнис во Хрватска. Буквално Лукшиќ го победија австрискиот гроф Георг Елц во трката за Истратурист Умаг. Нивната компанија Плава лагуна стана најголемата туристичка групација во Хрватска со 45.000 кревети и со еден бизнис потег ги претрка фирмата Валамар, сопственост на тројца Австријци, и ровињската Маистра. Лукшиќ сега ќе ја прфетркаат Валамар и со вкупните приходи, кои годишно ќе изнесуваат 185 милиони евра. Со Истратурист Лукшиќ во своето туристичко портфолио додаваат 16 хотели, вили и апартмански населби. Еден од претставниците на семејството, Давор Лукшиќ, со право е горд на оваа бизнис зделка, која ја нарече клучен настан во историјата на нивната групација. Дваесет години тие вложуваат во хрватскиот туризам и тоа пари кои ги заработиле во Чиле, каде што живее оваа фамилија, а има потекло од Хрватска. Со оваа инвестиција Лукшиќ потврдуваат дека сега е време за инвестиции, преземања и нови бизниси затоа што капиталот е многу евтин. Затоа го искористија моментот кој им донесе не само челна позиција туку и нови приходи со оглед на тоа дека Истратурист има раст на приходите и на добивката од над 50%.

130

Гвидо Омладич сопственик на Ера

милиони евра требаше да инвестира Ера со унгарската градежна компанија Тригранит во изградба на деловно-трговскиот центар во Македонија Ера сити, но од тоа се уште нема ништо

пишува:

Спасијка Ефтимоска

spasijka.eftimoska@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

С

копски саем се продава, дознава „Капитал“. Сопственикот на словенечката групација Ера, Гвидо Омладич, за словенечкиот весник Финанце изјави дека „целиот имот на Скопски саем е во процес на продажба и ќе се продаде до крајот на годинава“. Кој е купувачот Омладич не кажува. Тој е дециден дека Комерцијална банка не го продава имотот на Скопски саем. „Капитал“ од свои извори дознава дека двете банки во Македонија кои го кредитирале Омладич, односно неговите фирми, ја запреле постапката за продажба на имотот на Скопски саем, Експо медиа груп и на Саем инвест, и се согласиле тој да го заврши овој процес. Информацијата

дека се продава имот на Скопски саем излезе во јавноста откако на веб страната на Комерцијална банка се појави оглас за продажба на згради со вкупна површина од 15.689 метри квадратни, земјиште под зградите од 7.046 метри квадратни, дворно место од 43.968 метри квадратни и градежно неизградено земјиште од 8.840 метри квадратни, сопственост на фирмите на Ера. Огласот сега е повлечен, а од Скопски саем веднаш демантираа дека нивниот имот се продава на јавно наддавање со образложение дека Комерцијална банка и Скопски саем имаат потпишано спогодба за регулирање на меѓусебните односи. Овие постапки се резултат на сериозните финансиски проблеми, кои се присутни во работењето на Ера во Словенија и во Македонија. Огласот кој го објави Комерцијална банка само потврдува дека компанијата има проблем да ги сервисира обврските кон банките и да ги реализира најавените проекти, како Ера сити центарот во Скопје. Според пишувањата на словенечките

www.kapital.mk

т и приходите добивката изнесува 304 милиони денари (5 милиони евра), што претставува зголемување од 4%. Според консолидираниот Биланс на успех, остварените консолидирани продажби во износ од 3.722 милиони денари (60,5 милиони евра) бележат зголемување од 9% во споредба со остварените во истиот период во 2013 година. Добивката пред финансиски трошоци, даноци и амортизација (ЕБИТДА) изнесува 510 милиони денари што претставува зголемување од околу 3%. Нето добивката изнесува 287 милиони денари (4,6 милиониевра),што претставува зголемување од 4%.

Капитал број 774 29.08.2014

НАВИГАТОР

мисла на неделата

> БРОЈКА

4,34

милијарди евра изнесуваат вкупните депозити во банките заклучно со јули годинава

лидери

родава? Скопски саем се продава, дознава „Капитал“. Сопственикот на словенечката групација Ера, Гвидо Омладич, за словенечкиот весник Финанце изјави дека „целиот имот на Скопски саем е во процес на продажба и ќе се продаде до крајот на годинава“. Кој е купувачот Омладич не кажува. весници Финанце и Дневник, Скопски саем е една од најдоходовните компании во рамки на Ера, која обезбедува голем дел од вкупните приходи. Ера го поседува Скопски саем од 2006 година, а Омладич заедно со унгарската градежна компанија Тригранит вети и изградба на деловно-трговски центар во Македонија вреден 130 милиони евра. Идејата на Омладич беше по изградбата на Ера сити, која требаше да заврши во 2016 година, да го продаде Скопски саем. Но, од сето тоа се уште нема ништо. Факт е само дека сопственикот на Ера, словенечкиот бизнисмен Гвидо Омладич, ќе мора да решава многу проблеми, во Македонија и во Словенија. Според информациите објавени од Финанце, Абанка Випа и Горењска банка побараа стечај за Ера, но судот наложи присилно порамнување, со кое Ера има обврска во наредните четири години да врати дел од долговите кон секоја банка. Ера има долгови од над 30 милиони евра, од кои најголем дел се обезбедени со хипотеки врз имотот, исто како и во Македонија. Инаку, групацијата Ера постојано ги намалува приходите, кои од 300 милиони евра во 2005 година се сведоа на 30 милиони евра во 2012 година. Но, изворите на „Капитал“ од Словенија велат дека Омладич постојано има бизнис проекти во најава. Така освен во Ера сити, тој сакал со 10 словенечки, австриски и италијански компании да инвестира и во проект во Словенија, вреден 200 милиони евра, во изградба на бизнис куќа и шопинг центар и во енергетски бизнис.

9

Добрите компании ги задоволуваат потребите на потрошувачите. Големите компании создаваат пазари Филип Котлер маркетинг гуру

губитник на неделата

Миро Церар

избран е за нов словенечки премиер со ветување дека ќе ги врати довербата на јавноста во државните институции и владеењето на правото и ќе најде пат за излез од кризата

Роберт Ордановски

постојат големи шанси иницијативата на првиот човек на Агенцијата за електронски комуникации за поевтинување на роамингот во регионот да вроди со плод

не им беше неделата

Мануел Валс

францускиот премиер ќе мора да составува нова влада откако доби сериозни критики на економската политика на штедење од самите министри

Трајко Вељановски

тепечката помеѓу пратениците на ДПА и на ДУИ во Собранието фрли уште една дамка во работењето на највисоката законодавна институција во државата

_

Никола Тодоров Министерот за здравство Никола Тодоров тешко ќе може да излезе од ситуацијата во којашто се најде, откако неколку дена после неговиот настап во којшто тој категорично тврди дека главен виновник за заразата со бактеријата листерија во Македонија (поради која починаа пет лица) е фирмата „Екстрамеин“, се појави интерен документ од Институтот за јавно здравје во којшто стои дека ниту еден од починатите не консумирал сувомесни производи, но и информации од надлежните институции дека и кај други компании е пронајдена истата бактерија. Ваквите податоци долеа масло на огнот, оти и центрите за јавно здравје, Агенцијата за храна и ветеринарство, Ветеринарниот факултет, Институтот за микробиологија - сите излегуваат со различни толкувања. Со различните толкувања и пред се со директното инволвирање на министерот и неговото мешање во работата на експертите, се остави огромен простор за недоверба и несигурност кај граѓаните. Не може министерот да оценува кој е виновен девалвирајќи го кредибилитетот на надлежните институции. Во една држава се знае која е улогата на министерството за здравство и тоа секако не може да биде јавно сатанисување на одредена компанија, додека во позадина институциите излегуваат со поинакви тврдења. Тодоров ќе мора да научи дека „здравството не е тој“ и да остави професионалците да ја завршат нивната работа, пред воопшто да се осмели да излезе со став и обвинување, за кој уште тврди дека се конечни.

Капитал број 774 29.08.2014

10

www.kapital.mk

НАВИГАТОР

график на неделата...

6,8 1,6 112,2

Јуни - 13 (мегаватчасови) Јуни - 14 (мегаватчасови)

500.000 400.000

3 факти за...

453.092

300.000

раст

307.417 раст

200.000

334.778

-32,20%

100.000

-39,10% 117.525

Термоцентрали

116,90%

-21,50%

203.937

0 Вкупно производство на електрична енергија

раст

раст

253.720

116.978

92.213

Хидроцентрали

Вкупен увоз

Зошто паѓа домашното производство на струја, а расте увозот? За 116,9% е зголемен увозот на струја во Македонија во јуни годинава споредено со истиот месец лани. Во исто време, пак, домашното производство на електрична енергија е намалено за 32,2%. Најголемо потфрлување во производството има кај термоцентралите, од 39,1%. Падот кај хидроцентралите изнесува 21,5%, а соларните централи произвеле за 68,6% повеќе струја.

> БРОЈКА

тони злато поседува Македонија и е рангирана на 79 место од вкупно 100 земји од светот во извештајот на World Gold Council за август 2014 тони злато има Албанија и е последно рангирана во извештајот, кој го потврдува и Меѓународниот монетарен фонд тони злато има Грција и е прва на Балканот, а следуваат Бугарија, Србија, Словенија и Босна и Херцеговина

Банките не можат да милиони евра кредит

374

милиони евра ќе префрли државата од Буџетот до Фондот за ПИОМ годинава за редовна исплата на пензиите

470

Вкупно лоши кредити од граѓани и фирми (во милиони евра)

460 450

светот низ медиумите...

South China Morning Post

Кинеската влада користи сателити за откривање на полиња за производство на марихуана и други видови на дрога. Ваквата практика во комбинација со драконските казни очигледно дава резултати во најбројната земја на светот. lll

Der Spiegel

Германските медиуми се сеќаваат на Аушвиц како една од најгрозоморните епизоди на Втората Светска Војна и на целокупната човекова историја. И покрај новите различни толкувања на историјата никој не може да ја оспори жртвата на евреите во војната. lll

445

440

430

426 420

422

428

425

The New Yorker

Американскиот магазин пренесува дека младите Израелци се противат на насилната политика на нивната влада во појасот Газа. Ова е веројатно прв пат во повеќе децениската историја на еврејската држава да има толкаво несогласување околу клучни политички прашања. lll

433

418

410 400 390 Авг-13

Сеп-13

Окт-13

Ное-13

Дек-13

Јан-14

Фев-14

Мар-14

Приватните компании не можат да вратат околу 360 милиони евра земени како кредити од банките во земјава и тоа е три и пол пати повеќе отколку лошите заеми дадени на граѓаните. Вкупно спорни за наплата се кредити во вредност од 460 милиони евра и во споредба со почетокот на годината, сумата пораснала за 7,5%.

The Economist

Кинескиот змеј е со се поголеми амбиции за економско и политичко глобално владеење. Ова е заклучокот од анализата на шест страни на лондонскиот магазин кој е убеден во намерите на официјален Пекинг, но спори околу нивните реални можности. lll

428

пишува:

Александар Јанев

П

aleksandar.janev@kapital.mk

риватните компании не можат да вратат околу 360 милиони евра земени како кредити од банките во земјава и тоа е три и пол пати повеќе отколку лошите заеми дадени на граѓаните. Вкупно спорни за наплата се кредити во вредност од 460 милиони евра и во споредба со почетокот на годината, сумата пораснала за 7,5%. Од друга страна, кредитирањето се зголемило за 4,6% што значи дека наплатата се влошува повеќе отколку што банките ја зголемуваат поддршката на бизнисот.

„Наплатата на кредитите се уште оди тешко, компаниите се финансиски исцрпени и не може да се каже дека се подобрува нивната платежна способност. Очекуваме дека овој тренд ќе се задржи цела година, без поголеми промени“, изјави неодамна Маја Стевкова Штериева, главен финансиски директор на Комерцијална банка. Статистиката покажува дека по одделни сектори, први на црната листа на банките кои најтешко ги враќаат кредитите се најдоа трговските компании, индустријата, хотелите и рестораните како и фирми што се занимаваат со дејност во врска со недвижен имот. Слабата наплата на кредитите е главен проблем поради кој банките во

Апр

www.kapital.mk

Капитал број 774 29.08.2014

проценки... > БРОЈКА

Арно Монтебур

поранешен министер за економија на Франција

11

12%

Постои поинаков пат за Европа

С

егашната економска политика ги води Франција и Европа во финансиски апсурд и ја влошува економската криза, најтешката која ја погоди Франција од 1929 година, смета разрешениот француски министер за економија Арно Монтебур. Според него, политиката на намалување на дефицитот не резултира со намалување на дефицитот и со ограничување на растот се спречува остварување на сопствените цели. „Постои поинаков пат за Европа и за Франција“, истакнува Монтебур.

е зголемена стоковата размена во 2013 година меѓу 10-те држави од југоисточна Азија, кои го сочинуваат АСЕАН, а стапката на економски раст на ниво на Асоцијацијата во последниве три години се движи меѓу 6% и 9%. Овие земји не ги почуствуваа во голема мера последиците на светската економска криза.

ВЕСТИ...

наплатат 360 ти од фирмите С

2013 година успешна за осигурителниот бизнис

456

459

460

428

р-14

Мај-14

Јун-14

Јул-14

првата половина од годината прикажаа послаби финансиски резултати од лани. Едни прокнижија драстично поголеми добивки, меѓутоа поголем дел од нив од позитивен биланс на успех лани, годинава прикажаа загуби. Најголем пораст на добивката забележа Стопанска банка и тоа за 65,4%, на 13,3 милиони евра. Охридска банка прикажа поголем профит за 52,4% и ја заврши првата половина од годината со добивка од 2 милиони евра. НЛБ Тутунска банка објави зголемување на добивката за 21,3% на 5,7 милиони евра. Комерцијална банка и во ова полугодие е во загуба од 2,27 милиони евра поради слабата наплата на кредитите, но во споредба со истиот период лани, загубата е три пати помала. Уни банка прикажа пад на добивката од дури 68,4%, а ТТК банка пријави загуба од над 800 илјади евра додека пак лани во истиот период работеше со добивка. Стопанска банка Битола исто така ја продлабочи загубата приближувајќи се до минус од речиси еден милион евра.

о остварена бруто премија од 7,19 милијарди денари во 2013 година, првпат по четири години, осигурителните друштва покажаа позитивен финансиски резултат. Во текот на 2013 година зголемен бил бројот на продадени полиси, а осигурителите имале пораст на профитабилноста, капиталот, активата и финансиските вложувања. Минатата беше уште една успешна година за осигурителната индустрија која повторно евидентира позитивни движења. Пораст се забалежува и во неживотното и во осигурувањето на живот, остварената бруто премија е 2,56% поголема во однос на онаа во 2012-та, а нивото на капитал е 4,67 милијарди денари или четири пати повеќе од минимално

потребното ниво“, изјави Климе Попоски, директор на Агенцијата за супервизија на осигурувањето. Ова покажува дека осигурителните друштва се доволно солвентни, со доволно адекватен капитал што овозможува во секое време да одговорат на преземените обврски. Во осигурителната индустрија моментно работат 1.600 лица, а дополнително се ангажирани уште 1.000. Порастот на вработеноста е 10%.

Македонија ќе добие слободни здравствени зони

В

ладата ќе покрива до 50% од инвестициските трошоци на странските инвеститори кои ќе изградат болници во слободните здравствени зони кои ги предвидува Владата. Предлог законот за Слободни здравствени зони предвидува формирање една зона на поголема територија, најверојатно во Скопје, на 1520 хектари. “Болниците ќе бидат ослободени од данок на додадена вредност и царински ослободувања при увоз на медицинска опрема, увоз на лекови, медицински потрошен материјал, медицински

помагала, при увоз на добрата применети за изградба на објект, електрична енергија, при увоз на возила за итна медицинска помош“, прецизираше министерот за здравство Никола Тодоров. Здравствените услуги во зоната нема да бидат достапни за граѓаните на Македонија и на Косово, во првите 10 години “за да не се предизвика нелојална конкуренција, особено во однос на веќе отворените приватни здравствени установи во Македонија“. Отворањето на првата слободна здравствена зона е предвидено за 2017 година.

Капитал број 774 29.08.2014

Cover story 12 cover story

www.kapital.mk

Biznismenite na t

Kako i kade men vodat makedonsk

www.kapital.mk

test na krizata

Капитал број 774 29.08.2014

13

n

На балканскиот пазар се случува нов распоред на бизнис силите. Преземања, окрупнувања, нови инвестиции...Каде се тука македонските бизнисмени и компании? „Капитал“ го анализира работењето на 24 македонски компании за да види во каква состојба се тие во последните четири години, како се менаџирани и каква улога имаат на балканската сцена на капиталот.

naxerite gi skite kompanii?

Капитал број 774 29.08.2014

www.kapital.mk

14 Cover story пишува:

Спасијка Ефтимоска

spasijka.eftimoska@kapital.mk

фотографија:

О

фотоархива на Капитал

д Македонија не излезе гигант на пазарот во регионот, како што се на пример Агрокор, Делта, Атлантик, Подравка, МК група... Играта што ја одиграа балканските бизнисмени во времето на транзицијата и после неа македонските менаџери и претприемачи едноставно ја пропуштија и сега нивните компании се оставени на маргините на случувањата на пазарите во регионот. А, таму, покрај редовното работење и се поголемата пазарна доминација на одредени брендови, се случуваат преземања и окрупнувања со кои големите стануваат уште поголеми. А, македонските компании со тоа стануваат уште помали. На балканскиот пазар се случува нов распоред на силите откако Ивица Тодориќ го презеде Меркатор и стана доминантен бизнисмен на овие простори. Каде се тука македонските бизнисмени и компании? Само еден податок е доволен – хрватскиот бизнисмен Ивица Тодориќ по преземањето на Меркатор од Агрокор направи балкански гигант со промет од седум милијарди евра. Толкав е годишниот прометот на 200-те најголеми македонски компании! Ова доволно кажува колку македонските компании не се фокусирани на раст и развој иако го имаат отворениот пазар на ЦЕФТА и на Европската унија. „Капитал“ го анализираше работењето на 24 македонски компании за да види во каква состојба се тие во последните четири години и каква улога имаат на балканската сцена на капиталот. Анализиравме неколку вида на компании - кои се рангирани меѓу најголемите и најуспешните во земјава, кои во времето на социјализмот беа гиганти на просторот на поранешна СФРЈ, кои никнаа во поново време и се наметнаа на домашниот пазар. Во анализата не се влезени компании што се монополи на пазарот, што произведуваат светски берзански производи, што се испостава на странски компании и што се од градежната индустрија, освен големите. Податоците за приходите, извозот, профитот и бројот на вработени покажуваат дека на прстите од едната рака се бројат компаниите во Македонија кои може да се справат со конкуренцијата од регионот и за кои може да се каже дека се развиваат и растат. Тука предничи фармацевтската компанија Алкалоид, кондиторските Макпрогрес и Витаминка, велешката фабрика Брако и винарската визба Тиквеш, чии приходи и извоз генерално растат. Тоа не може да се каже за останатите.

Европа, Макпетрол, Скопски пазар, Тетекс, Герас Цунев, ЕМО, Охис, Жито лукс, Гранит од некогашни гиганти сега станаа премногу мали во однос на конкуренцијата, а дел од нив се соочуваат и со големи загуби и изгубени пазари. Во транзицијата никнаа КАМ, Тинекс, Пекабеско и веднаш се наметнаа како успешни бизниси, но останаа да делуваат само на домашниот пазар и не израснаа до нивото што го постигна нивната конкуренција во регионот. Најлошо заврши велешката компанија Жито Вардар - во стечај, иако ги имаше сите предуслови за успешна компанија затоа што бизнисот со храна во моментот е најбрзорастечки. И компаниите кои добија странски стратешки партнер, Окта, Цементарница Усје, Скопска пивара, Млекара Битола, Кнауф Радика не пораснаа на ниво на конкуренцијата од регионот, а рафинеријата Окта дури остана и без своето производство.

Која е одговорноста на менаџментот?

Секогаш постојат разни изговори зошто македонските компании не можат да се рангираат со тие од Србија или Хрватска, а секогаш вината се лоцира во малиот пазар. Тоа не е секогаш вистина затоа што пазарот во регионот е отворен и прашање на умешност на менаџментот е колку го користи тоа, односно колку нуди конкурентен производ. Следен изговор се лошите услови за работа во Македонија (тешка наплата, скапи кредити, лоша инфраструктура, немање никаква поддршка од државата). И тоа не е доволно силна причина, а доказ се компаниите како Алкалоид и Макпрогрес. Но, за жал тие можат да се избројат на една рака и тоа е така веќе со години. Зошто е тоа така? И која е одговорноста на менаџментот на овие компании за нивното добро или лошо работење? Ова е посебен момент во профилот на македонските компании. Лошото или доброто менаџирање речиси никогаш не е причина за да се повика на одговорност директорот. Па, така со децении едни исти луѓе седат на челните позиции, без разлика што се акционерски друштва и што во интерес на акционерите е компанијата да остварува позитивни финансиски резултати. Просечната старост на менаџерите на македонските компании што датираат од социјализмот е 65 до 70 години. Нив веќе им завршува кариерата и проблемот сега е што ниту тие, ниту воопшто во Македонија се создаде професионален менаџерски кадар, кој ќе може успешно да го преземе управувањето со овие компании. Тоа ќе направи огромен проблем во работењето на овие компании кои се меѓу носечките на економијата во земјава. За овој факт веќе се разговара во многу бизнис кругови и сите се свесни за опасноста со која се соочуваат. Решенија се уште

Растат со силен извоз и агресивен маркетинг XX Алкалоид

XX Макпрогрес XX Витаминка XX Тиквеш XX Брако

Успех само со конкурентен модел XX КАМ

XX Тинекс

Државата е најлош газда XX ЕМО

XX Охис

www.kapital.mk

нема затоа што не постојат многу алтернативи. Домашен капитал нема за да може да ги купи, а странските компании се уште се резервирани за преземање иако цената е многу ниска. Финансиската криза од 2008 година откри колку во Македонија недостига знаење за водење бизнис. Но, кризата веќе не е актуелна, па се поставува прашањето во каква состојба се и каде одат македонските компании посткризно?

Тие што не извезуваат се осудени на пропаст

Во силна кондиција и со добри резултати во земјава работат само компаниите што се ориентирани на извоз и на конкурентни производи. Извозот е клучниот фактор за раст и само тој ги држи во живот компаниите. Прашање на време е кога ќе пропаднат тие што остануваат да работат само на домашниот пазар. Извозот е најсилната страна на Алкалоид, Макпрогрес, Витаминка, Брако, Димко Митрев. Податоците покажуваат дека фармацевтската компанија бележи континуиран раст на извозот и е присутна не сама на европскиот, туку и на американскиот и на рускиот пазар, кој се смета за најтешко достапен за македонските извозници. Алкалоид од 2010 година наваму постојано ги зголемува приходите, кои во минатата година достигнаа над 115 милиони евра, а извозот е половина од тоа, 64,6 милиони евра. Годишната добивка на Алкалоид во изминатите четири години се движи меѓу 9 и 10 милиони евра. Клучна карактеристика на Алкалоид е младиот менаџмент, предводен од претседателот на Управниот одбор и генерален директор, Живко Мукаетов. Тој е еден од ретките македонски менаџери кој е присутен на сите регионални збиднувања и активен учесник во сите иницијативи за регионални поврзувања и заеднички настап на трети пазари. Со млад менаџмент силно ориентиран кон извоз се развиваат и кондиторските фабрики Макпрогрес и Витаминка. Овие компании исто така имаат континуиран раст на приходите и на извозот. Витаминка, на чие чело стои Сашо Наумовски, синот на поранешниот долгогодишен директор Симон Наумовски, за четири години ги зголеми приходите за пет милиони евра, на 25 милиони, а извозот од 8 на 12 милиони евра. Профитот на компанијата за 2013 година изнесува 1,6 милиони евра. Макпрогрес, пак, со која управуваат таткото Александар и синот Глигор Цветанов, во минатата година оствари рекорден приход за четирите години од 19,7 милиони евра и профит од 1,5 милиони евра. Од 2010 до 2013 година извозот на Макпрогрес порасна од 8,3 на 10,95 милиони евра. „Макпрогрес по остварените извозни резултати во 2013 година стана најголем извозник во целата прехранбена индустрија. Извозните

Капитал број 774 29.08.2014

резултати не доаѓаат сами по себе. Најважно е да ја имате вистинската понуда – квалитетен производ по прифатлива цена. Во првите пет месеци од 2014 година Макпрогрес оствари рекордна продажба на странските пазари. Извезуваме на пазарите во над 40 држави, а годинава таргет ни е извоз од 18 милиони долари, што би било околу половина од вкупниот извоз на кондиторски производи од Македонија“, вели Александар Цветанов, генералниот директор на Макпрогрес од Виница. Овие компании применуваат и агресивен маркетинг и промоција – буквално го освојуваат пазарот и во земјава, но пред се во странство со завидливи стапки на раст на извозот. Присутни се на сите саемски манифестации на производи и технологија, агресивно бараат нови пазари, каде организираат силна промоција на своите производи. Во оваа категорија влегуваат и велешката фабрика за жичани конструкции и метални производи Брако, која е главно присутна на странските пазари, и винарската визба Тиквеш со силна фокусираност на регионот. Но, за овие компании е карактеристично што не бележат голем раст. Во 2013 година, Брако бележи вкупен приход од 16,7 милиони евра, што безмалку е на ниво од претходните години. Кај Тиквеш, пак, дури има и пад на приходите и на извозот. За разлика од овие фирми, кои се динамични и развојно ориентирани, некои од македонски компании, иако имаа(т) огромен потенцијал, едноставно ги јаде времето затоа што менаџментот не може да се носи со него. Кога имаа можност не сакаа да прифатат стратешки партнер, а сега нема ни кој да ги купи, а очигледно сами не можат или не знаат како да се развиваат. Скопски пазар, Европа, Гранит, Макпетрол важеа за мастодонти на македонската економија, а сега се во тешка стагнација или во загуба. Скопски пазар, на пример, бележи контиунуран пад на приходите од 2 милиони евра на 1,5 милиони евра за четири години. Компанијата работи профитабилно, со добивка од 218.000 евра во 2013. Иако на чело на Скопски пазар застана млад менаџер, Сашо Давитковски, и компанијата го прошири бизнисот и во инвестиции во недвижности, сепак бележи континуиран пад на приходите и намалување на мрежата на супермаркети и на вработени. Токму Скопски пазар беше една од атрактивните компании за преземање пред кризната 2008 година, а како потенцијален купувач неофицијално се спомнуваше српската Делта. Сега вредноста на компанијата на Македонската берза е драстично намалена, а информации за можна продажба нема. Фабриката Европа, нафтената компанија Макпетрол и градежната

15

Пасивни играчи кои ги „јаде“ времето и конкуренцијата XX Скопски XX Европа

пазар

XX Гранит

XX Макпетрол

Дали бизнисот со храна е гаранција за успех?

XX Пекабеско XX Жито

Вардар

Текстилните гиганти уништени XX Тетекс XX Герас

Цунев

Капитал број 774 29.08.2014

www.kapital.mk

16 Cover story

компанија Гранит се типичен пример на компании кои ги прегази времето и конкуренцијата. Од Европа сега се поголеми и Макпрогрес и Витаминка затоа што скопската фабрика има континуиран годишен приход од околу 12 милиони евра и извоз е околу 6,5 милиони евра. Компанијата во 2013 година имаше добивка од 280.000 евра. Макпетрол, пак, е сосема друга приказна. Компанијата тоне во загуба, која во 2013 година достигна 3,7 милиони евра, а во првите шест месеци годинава 1,8 милиони евра. Приходите и извозот на овој најголем нафтен дистрибутер постојано се намалуваат и минатата година изнесуваа 346 милиони евра, односно 8,8 милиони евра. За последниве три компании е карактеристично што со нив долги години управуваат исти директори. Директорката на Европа, Савка Димитрова, директорот на Макпетрол, Андреја Јосифовски и првиот човек на Гранит, Страшо Милковски, се прилично мирни во своите позиции. Градежната компанија Гранит, на пример, има пад на приходите од 117 милиони евра во 2011 на 97 милиони евра во 2013, а извозот од 34 милиони евра во 2010 во 2012 изнесуваше само 4,2 милиони евра. Сепак, компанијата бележи профит меѓу 4 и 6 милиони евра. Таа ја дели судбината на големите градежни компании во земјава, кои ги изгубија странските пазари и се преселија на домашниот. Проблем им е што не можат да обезбедат поддршка од банките за да конкурираат во странство и што немаат искуство со големи проекти затоа што на домашниот пазар големите проекти ги добиваат странски градежни компании. Бизнисот со храна, кој е еден од најпрофитабилните и најбрзорастечките во регионот, и донесе раст на компанијата Пекабеско, која никна во транзицијата, прво како трговец, потоа почна со свое производство, за пред некоја година инвестира околу 10 милиони евра во сосема нов производен објект. Приходите на Пекабеско растат, како и инвестициите, но таа делува локално, односно извозот и е слаба страна. Жито Вардар, пак, по неколку години брз развој и ширење на бизнисот, одеднаш се најде во банкрот. Фирмата е пред стечај и со големи загуби, кои достигнуваат и до два милиони евра и како главна причина за пропаста на Жито Вардар во бизнис заедницата се споменува лошиот менаџмент. Синџирот на супермаркети КАМ, пак, е пример за добар менаџмент, кој најде вистински модел за компанијата да биде единствена на пазарот. Со тоа обезбеди најголем раст на приходите и на профитот во оваа гранка. Со ниски

Дали компаниите ги водат лидери – визионери?

Е

ден бизнисмен од регионот вели: „Вистински успех е кога имате производ кој е планиран за пазар од барем 500 милиони луѓе. Без тоа нема конкурентност“. Колку од македонските менаџери размислуваат на овој начин? Со оглед на состојбата во која што се наоѓаат компаниите, многу малку. Според Стојан Дебарлиев, професор по деловно планирање на Економскиот факултет во Скопје, новото време бара нов тип на менаџери, стратегиски лидери - визионери, кои имаат развиено напредни менаџерски компетенции и способности, многу претприемчивост и иновативност во размислувањето и делувањето. „Дали македонските големи компании ги водат стратегиски лидери визионери? Одговорот на ова прашање е во корелација со одговорите на следниве прашања: Дали македонските големи компании растат? Дали соодветно се развиваат? Дали се конкурентни на странските пазари? За жал и големата слика на македонската економија и статистичките податоци укажуваат на неконкурентност. Причините може да се бараат во екстерни и интерни ограничувања. Екстерните укажуваат на се уште незаздравената светска економија, неподдржувачката домашна бизнис клима, неетичката бизнис практика, општата неликвидност на стопанството и други конјуктурни влијанија. Што се однесува до интерните ограничувања, тие паѓаат на гревот на лошото менаџирање на компаниите. Македонските врвни менаџери премногу се оптоварени со секојдневните оперативни активности на нивните компании и со доминантните екстерни ограничувања, па многу малку своето внимание го насочуваат кон стратегиските аспекти на нивното работење“, смета Дебарлиев. Тој како фактори за лошото менаџирање ги посочува и несоодветната едукација, личните карактеристики на менаџерите, на кои влијаат различните културни димензии на нашето поднебје, тоа што не анализираат, не ги познаваат пазарите и развојните трендови, не планираат во форма на стратегии и бизнис планови и што во македонските големи компании се уште не постои развиена практика на добро корпоративно управување кое треба да мобилизира поширока база на екстерна експертиза и знаење на стручњаци и професионалци во различни области. цени ги освојува купувачите и ја убива конкуренцијата. Менаџментот на КАМ не измисли ништо ново, туку го копираше веќе познатиот модел на маркетите од типот на Лидл. Конкурентот Тинекс, иако работи со поголеми приходи, има помал раст и помала добивка. Но, во 2013 година, КАМ речиси го стигна Тинекс со вкупен приход од 80 милиони евра, што е само за 10 милиони евра помалку од Тинекс, кој бележи пад на приходите за три милиони евра во однос на 2012 година. КАМ оствари и рекорден профит лани од 5,2 милиони евра, а добивката на Тинекс е 3,5 милиони евра. Текстилните комбинати во Македонија се буквално невидливи на пазарот. Иако беа бренд во поранешна СФРЈ, сега човек треба да се запраша дали се уште постојат. Убиени се од лошиот менаџмент кој опстојува таму со децении иако има катастрофални резултати. Приходите на Тетекс се сведени на не повеќе од пет милиони евра, што е помалку од сите анализирани компании и тоа е погубно за еден некогашен гигант. Во минатата година, комбинатот бележи невообичаено висока добивка од три

милиони евра. Струмичката конфекција Герас Цунев, пак, е целосно уништена. Има еден вработен, приходи од 20.000 евра и нема извоз во 2013 година. Светла точка во текстилниот сектор е само велешки Димко Митрев, кој произведува крзно и крзнени производи исклучиво за извоз, но ни оваа фабрика не може да се пофали со приходи поголеми од четири милиони евра. Државата е убедливо најлош газда во Македонија. Менаџерите поставени од државата ги докрајчија компаниите ЕМО и Охис, кои некогаш беа гиганти, имаа обезбедено пазари и барани производи. Тие беа лошо менаџирани со години, а откако државата го презеде управувањето во свои раце како доминантен сопственик ги доуништи. Охис ги сведе приходите од седум милиони евра во 2010 на 700.000 евра во 2013 година, а загубите се изразени во десетици милиони евра. И ЕМО е во милионски загуби и со преполовени приходи и извоз. „Капитал“ на страна 46-50 анализира „Што се случува на балканската сцена на капиталот?“

Почитувани читатели, Капитал Медиа Гроуп ја подготвува традиционалната годишна едиција КАПИТАЛ 200 НАЈГОЛЕМИ И 200 НАЈУСПЕШНИ во Македонија, во која ќе биде анализирано работењето на најголемите и најуспешните компании во Македонија.

2014

19

septe mvri

Во Едицијата ќе бидат вклучени повеќе текстови, интервјуа со најголемите и најуспешните компании од различни индустрии, како и повеќе анализи: l Кои се компаниите и индустриите кои ќе го носат растот следната година? l Плановите и целите на најголемите компании l Кои се најбрзорастечките газели меѓу големите? l Неликвидноста ги гуши и големите компании l Најголемите предизвици за компаниите за 2015 година Во рамките на Едицијата во одделни анализи ќе биде анализирано работењето на компаниите од клучните индустрии:

Во Едицијата ќе бидат рангирани компаниите според вкупните приходи и нето добивката остварени во 2013 година, но во рангирањата ќе бидат вклучени и повеќе податоци за компаниите како вредноста на активата, вредноста на капиталот и уште многу други показатели и коефициенти за успешноста и ефикасноста во работење. Годинава за прв пат во едицијата ќе бидат обработени и различни податоци и коефициенти за задолженост, со цел да ја прикажеме состојбата во која компаниите го дочекуваат Законот за финансиска дисциплина. Сите рангирања и показатели, како и секоја година, ќе бидат изработени врз основа на официјални и ревидирани податоци обезбедени од годишните сметки на компаниите. годишна специјалнa едиција на kapital media group n септември 2014 n www.kapital.mk

За повеќе информации во врска со едицијата обратете се на e-mail или на телефонскиот број 02 3298 110 Лица за контакт: Бобан Ѓорѓиевски boban.gjorgjievski@kapital.mk

l Прехранбена индустрија l Индустрија за пијалаци и вино l Индустрија за автомобилски делови l Металопреработувачка индустрија l Градежна индустрија l Трговија l Телекомуникации l Енергетика, нафта и гас

Капитал број 774 29.08.2014

18

www.kapital.mk

анализа на капитал

ke a m a z e i d o g u l o p o [ o l o n U[te ed

p i e t i d o h i r p Pa\aat t a a v a d o r p e t i m Fir e t o p e s t a a v u t a napl Анализата на полугодишните финансиски извештаи на фирмите што ги доставуваат резултатите од работењето до Берзата, покажува дека нема крај на кризата во бизнисот. Најголем дел од компаниите прикажаа намалување на приходите од продажба како на домашниот, така и на странските пазари, профитите се помали од лани а значаен дел од нив се уште работат и со загуби. Менаџерите на компаниите отворено зборуваат дека нема нарачки за производство, а капацитетот на фабриките е речиси целосно неискористен. Дури и во банкарскиот сектор кој што минатата година ја заврши си зголемување на профитот за 58%, освен две – три големи банки кои што прикажаа солиден пораст, останатите се соочуваат со намалување на добивките или загуби поради слабата наплата на дадените кредити.

пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Н

а прсти се бројат компаниите што годинава продаваат повеќе од лани или пак заработуваат повеќе. Анализата на полугодишните финансиски извештаи на фирмите што ги доставуваат резултатите од работењето до Берзата, покажува дека нема крај на кризата во бизнисот. Најголем дел од компаниите прикажаа намалување на приходите од продажба како на домашниот, така и на странските пазари, профитите се помали од лани а значаен дел од нив се уште работат и со загуби. Статистичките податоци по одредени индустриски сектори покажуваат дека најбрзо

www.kapital.mk

Капитал број 774 29.08.2014

анализа на капитал Фершпед

Приходи

Профит

-36%

-83% Европа

Приходи

-8% Приходи

ВВ Тиквеш

Профит

-4%

Благој Ѓорев

Профит

-14%

edonskite firmi

-81% окта

Приходи

-22%

profitot! +10% se pomalku, -4% e[ko! закрепнува текстилната индустрија која оствари раст на производството од 9% за половина година, хемиската индустрија и производството на лекови, додека пак кризата е најизразена во металската индустрија и производството на горива. Дури и во банкарскиот сектор кој што минатата година ја заврши си зголемување на профитот за 58%, освен две – три големи банки кои што прикажаа солиден пораст, останатите се соочуваат со намалување на добивките или загуби поради слабата наплата на дадените кредити. Според податоците на Државниот завод за статистика, најпогодена индустриска гранка од позначајните годинава е металургијата, со 3,1% помало производство во однос на истиот период лани во делот на производството на метали и 7,9% помалку во делот на производството на фабрикувани метални производи. Металургијата учествува со околу 10% во преработувачката

Загуба

-5,5 милиони евра

Макстил

Приходи

Приходи

Профит

-45%

-7% Приходи

19

Профит

-91%

Макпетрол

Приходи

-16%

Загуба

-1,8

милиони евра

Факом

Загуба

-560

индустрија. Факом, како компанија во дејноста на повисока илјади евра додадена вредност во металургијата, односно проектирање, производство и монтажа на челични Приходи Профит конструкции и производи, се соочи со пад на приходите од продажба за 16% споредено со истиот период лани. Од вкупната продажба во вредност од 5,1 милиони да се очекуваат подобрени резултати евра, приходите од домашниот пазар бидејќи склучивме договори за нови изнесуваат 2 милиони евра што е за нарачки со стандардните партнери 31% помалку од лани, а приходите од во Италија и Холандија, но и со нови извоз изнесуваат 3,1 милиони евра и се клиенти. Иако станува збор за нарачки за 4% пониски од лани. После првите од помал обем со нови партнери, сепак шест месеци годинава, Факом прокнижи тоа е успех бидејќи до нови клиенти не загуба од 560 илјади евра. се стигнува преку ноќ. На домашниот „Намалувањето на приходите и загубата пазар работиме неколку проекти во првата половина од годината се и позитивен сигнал во работењето резултат на смалувањето на обемот може да донесе влезот на странските на работа. До крајот на годината може инвеститори доколку договориме

Прилепска пиварница

+3%

-13%

Капитал број 774 29.08.2014

20

www.kapital.mk

анализа на капитал

Златко Симоновски генерален директор на Факом

Н

амалувањето на приходите и загубата во првата половина од годината се резултат на смалувањето на обемот на работа. До крајот на годината може да се очекуваат подобрени резултати бидејќи склучивме договори за нови нарачки. Иако станува збор за нарачки од помал обем со нови партнери, сепак тоа е успех бидејќи до нови клиенти не се стигнува преку ноќ. На домашниот пазар работиме неколку проекти и позитивен сигнал во работењето може да донесе влезот на странските инвеститори доколку договориме соработка со нив. Генерално, се уште не може да зборуваме за излез од криза, а проблемот со неликвидноста односно слабата наплата се уште постои.

соработка со нив. Генерално, се уште не може да зборуваме за излез од криза, а проблемот со неликвидноста односно слабата наплата се уште постои“, вели генералниот директор на Факом, Златко Симоновски. Челичарницата Макстил е една од компаниите што објави зголемување на приходите од продажба за 10% и заклучно со јуни изнесуваат 33,9 милиони евра. На домашниот пазар продажбата се намалила за 12% додека пак извозот пораснал за 15%. Крајниот финансиски резултат е добивка од 16 илјади евра. Митко Кочовски, директор за стратешко планирање во Макстил, вели дека резултатите споредени со истиот период лани покажуваат одреден пораст на продажбата но тоа е така бидејќи се споредува со катастрофално лоша 2013 година. „Годинава има за нијанса подобрување, успеавме да продадеме дел од залихите, а некои клиенти што се снабдуваа со метали од Украина, поради тоа што металуршките фабрики таму не работат, сега станаа наши партнери. Но и понатаму, искористеноста на капацитетот за производство на Макстил е една четвртина и во такви услови не може да зборуваме за добри резултати“, вели Кочовски. Тој објаснува дека слабата искористеност на капацитетот е последица на кризата во Европа бидејќи најголемите европски економии ги стопираа јавните инвестиции и поради тоа побарувачката за челик продолжува да паѓа. „Се додека не се динамизира инвестициската активност во најмоќните европски земји, не може да се очекува дека металуршките компании ќе го зголемат производството бидејќи нема доволна побарувачка за нашите производи. Продажбите не може да се надоместат на домашниот пазар бидејќи кај нас многу малку се употребува челикот. Тој вообичаено се користи при градење на мостови, бродоградба, вагони, цевки и слично. Од друга страна проблематично е и тоа што влезните цени на суровината, односно старото железо не се намалува со исто темпо колку што паѓаат цените на готовите производи, вели Кочовски. Прехранбената индустрија во првата половина од годината забележа скромен

Сашо Наумоски генерален директор на Витаминка

О

чекуваме до крајот на годината да продолжиме со истото темпо на пораст на производството и продажбите, а во фокусот освен домашниот пазар, ни се земјите од регионот, односно Србија, Косово, Бугарија, Хрватска, Албанија, Словенија и Босна и Херцеговина. Без оглед што се уште се чувствува економска криза, квалитетот на производите и системски пристап во работењето ни обезбедуваат позитивни финансиски резултати. Го проширивме асортиманот, а во иднина размислуваме дополнително да го зголемиме капацитетот на производството преку инвестиции во нови машини и опрема.

пораст на производството од 0,6%, но од компаниите што досега ги објавија финансиските резултати, единствено Витаминка од Прилеп може да се пофали со подобри остварувања. Приходите од продажба на компанијата се зголемени за 9% на 12,9 милиони евра. Продажбата на домашниот пазар е зголемена за 12% додека пак извозот пораснал за 6% и изнесува 5,5 милиони евра. Витаминка има добивка од околу 700 илјади евра што е за 24% повеќе од истиот период лани. „Очекуваме до крајот на годината да продолжиме со истото темпо на пораст на производството и продажбите, а во фокусот освен домашниот пазар, ни се земјите од регионот, односно Србија, Косово, Бугарија, Хрватска, Албанија, Словенија и Босна и Херцеговина. Без оглед што се уште се чувствува економска криза, квалитетот на производите и системски пристап во работењето ни обезбедуваат позитивни финансиски резултати. Го проширивме асортиманот а во иднина размислуваме дополнително да го зголемиме капацитетот на производството преку инвестиции во нови машини и опрема“, вели генералниот директор на Витаминка, Сашо Наумоски. Компанијата за производство на кондиторски производи Европа, пак, остварила за 8% помалку приходи од продажба. На домашниот пазар продажбата изнесува 2,5 милиони евра и е помала за 9% споредено со лани. Извозот на Европа е еднаков како и продажбата дома, но е помал за 6% во однос на лани. Компанијата Европа има добивка од само 100 илјади евра што е за 45% помалку на годишно ниво. Жито Лукс исто така има намлени приходи од продажбата за 14%. На домашниот пазар за шест месеци продадени се леб и бели печива во вредност од 8,6 милиони евра што е пад од 13% споредено со лани, а на странски пазари извозот изнесува само 400 илјади евра и е помал за 46%. Жито Лукс пријави загуба за првото полугодие од 725 илјади евра. Компанијата од прехранбената индустрија, Благој Ѓорев која што произведува масло за јадење, објави намалување на приходите од продажба за 14%. Од продажба на домашниот пазар инкасирани се 4,2 милиони евра односно 15% помалку од лани, додека

Трите телекомуникациски оператори со пониски приходи

Т

рите најголеми телекомуникациски оператори во Македонија прикажаа намалување на приходите од продажбата. Македонски Телеком објави дека во првите шест месеци годинава инкасирал 86,9 милиони евра што е 13% помалку од лани. Добивката изнесува 2,96 милиони евра и во споредба со лани е намалена за 83%.

ONE оствари приходи од 36,8 милиони евра но споредено со прото полугодие лани бележат пад од 9% главно поради намалувањето на интерконекциската цена. Компанијата има оперативна загуба од 1,6 милиони евра иако во истиот период лани прикажа позитивен финансиски резултат. Приходите на телекомуникацискиот оператор ВИП се намалени за 13% и изнесуваат 14,3 милиони евра. Оперативната добивка на овој оператор изнесува 300 илјади евра и е помала за милион евра споредено со лани. пак извозот изнесува 460 илјади евра и е зголемен за 3%. Компанијата има мала добивка од приближно 9 илјади евра.

Текстилната индустрија живнува, фармацијата стандардно добро Ако досега текстилните компании постојано се жалеа дека производството на облека се намалува, во првата половина од годината нарачките од нивните партнери од европските земји се зголемиле и тоа се одрази и во финансиските извештаи. Компанијата Мода од Свети Николе, објави дека приходите од продажба изнесуваат 2,2 милиони евра и се зголемени за 8% споредено со истиот период лани. Најголем дел од продажбата, односно 2 милиони евра доаѓа од извоз. Но, крајниот финансиски резултат е помала добивка за 10% од 425 илјади евра. „Во првите неколку месеци од годинава забележавме значајно зголемување на продажбата но поради намалувањето

www.kapital.mk

Капитал број 774 29.08.2014

анализа на капитал Митко Кочовски директор за стратешко планирање во Макстил

Г

одинава има за нијанса подобрување, успеавме да продадеме дел од залихите, а некои клиенти што се снабдуваа со метали од Украина, поради тоа што металуршките фабрики таму не работат, сега станаа наши партнери. Но, и понатаму, искористеноста на капацитетот за производство на Макстил е една четвртина и во такви услови не може да зборуваме за добри резултати. Се додека не се динамизира инвестициската активност во најмоќните европски земји, не може да се очекува дека металуршките компании ќе го зголемат производството бидејќи нема доволна побарувачка за нашите производи. на цените на производот, статистиката прикажа поскромен раст на приходите. Во исто време се зголемија и трошоците за плати на вработените така што првата половина од годината ја завршивме со помала добивка за 10%“, објаснува генералниот директор на Мода, Ангел Димитров. Тој очекува приходите од продажба до крајот на годината да се намалат токму поради трендот на намалување на цената на производите. „Ќе се обидеме тоа да го компензираме со поголемо производство. Нашите странски партнери вршат притисок да добијат поевтин производ уценувајќи не дека производството на далечниот исток во земји како Бангладеш, Виетнам е поконкурентно, но од друга страна нарачките од Македонија многу побрзо стигнуваат на пазарите и тоа е наша предност. Германската економија се очекува да продолжи да закрепнува и тоа е добро за нас бидејќи најголем дел од партнерите на текстилната индустрија се од таму“, вели Димитров. Индустријата за производство на лекови во првите шест месеци годинава бележи пораст од 2,2%. Најголемиот производител на лекови во земјава, Алкалоид, во првото полугодие евидентира зголемување на производството и продажбите. Алкалоид ги зголеми приходите од продажба за 9%, на 60,5 милиони евра. Поголем раст е евидентиран во приходите од продажба на домашниот пазар кои што пораснале за 5% на вкупно 26,2 милиони евра. Извозот на Алкалоид во вредност изнесува 34,3 милиони евра и е зголемен за 12%. Компанијата пријави добивка од 4,7 милиони евра, што е 4% повеќе во споредба со лани. Од останатите фармацевтски компании, Реплек оствари приходи од продажба од 10,3 милиони евра, што е зголемување од 9% на годишно ниво. Продажбата на домашниот пазар пораснала за 4%, додека кај извозот е евидентиран поголем раст од 23%. Добивката на компанијата за шест месеци годинава изнесува нешто повеќе од 900 илјади евра и е намалена за 27% во споредба со истиот период лани. Индустријата за производство на нафтени деривати прикажа најголем пад во првите шест месеци од 99,6%. Рафинеријата ОКТА објави намалување на приходите од продажба за 22% на

Компанија

21

Ангел Димитров генерален директор на Мода

В

о првите неколку месеци од годинава забележавме значајно зголемување на продажбата, но поради намалувањето на цените на производот, статистиката прикажа поскромен раст на приходите. Во исто време се зголемија и трошоците за плати на вработените, така што првата половина од годината ја завршивме со помала добивка за 10%. Приходите од продажба до крајот на годината ќе се намалат токму поради трендот на намалување на цената на производите, но ќе се обидеме тоа да го компензираме со поголемо производство.

Приходи од Промена продажба (милиони евра)

1 ОКТА

161,70

2 Макпетрол

Добивка/ Промена загуба (евра)

-22%

-5.500.000

158,40

-4%

-1.800.000

3 Македонски Телеком

86,90

-13%

2.960.000

-83%

4 Алкалоид

60,50

9%

4.700.000

4%

5 Макстил

33,90

10%

16.000

-91%

6 Цементарница Усје

31,90

15%

12.800.000

27%

7 Фершпед

30,80

-36%

100.000

-83%

8 Витаминка

12,90

9%

710.000

24%

9 Скопски Пазар

10,50

-7%

235.000

42%

10 Прилепска Пиварница

10,40

3%

760.000

-13%

11 Реплек

-27%

10,30

9%

910.000

12 Жито Лукс

9,00

-14%

-725.000

13 ВВ Тиквеш

7,10

-7%

61.000

-4%

14 Европа

5,00

-8%

100.000

-45%

15 Факом

5,10

-16%

-560.000

16 Благој Ѓорев

4,60

-14%

9.000

17 Сковин

2,60

-12%

-740.000

161,7 милиони евра, а првото полугодие го заврши со загуба од 5,5 милиони евра. Компанијата која важи за најголем дистрибутер на нафтени деривати во земјава, Макпетрол, се соочи со намалување на приходите од продажба на горива за 4%. Најголем дел од продажбата на деривати е остварена на домашниот пазар од што се инкасирани 153,6 милиони евра, што е 5% помалку споредено со претходната година, додека пак во странство, продадени се деривати во вредност од 4,8 милиони евра што претставува пораст од 31%. Макпетрол за првото полугодие прикажа загуба од 1,8 милиони евра. Засега се уште не се познати ниту резултатите од работењето на градежните компании иако овој сектор во последните неколку години се држи добро поради ангажманот во повеќето јавни инвестиции. Само компанијата за производство на цемент и бетон, Цементарница Усје досега ги објави финансиските резултати за првото полугодие според кои приходите од продажба пораснале за 15% на 31,9

милиони евра. Притоа, од продажбата на домашниот пазар се инкасирани 14% повеќе приходи, односно 23,4 милиони евра, додека пак извозот пораснал за 15% на 8,5 милиони евра. Две од винарници кои што котираат на берзата, исто така прикажаа намалување на приходите од продажба на вино. ВВ Тиквеш објави дека вкупните приходи од продажба изнесуваат 7,1 милиони евра, што е 7% помалку споредно со првата половина од минатата година. Извозот на вино во вредност се намалил за 24% и изнесува 2,6 милиони евра, додека пак продажбата на домашниот пазар изнесува 4,5 милиони евра и бележи раст од 8%. Крајниот финансиски резултат на компанијата е добивка од 60 илјади евра. Сковин исто така прикажа намалување на извозот изразен во вредност за 11%, со што приходите од продажбата во странство изнесуваат само 2 милиони евра. Вкупните приходи од продажба на компанијата изнесуваат 2,6 милиони евра, а винарницата објави загуба од нешто повеќе од 700 илјади евра .

-81%

Капитал број 774 29.08.2014

22

www.kapital.mk

државно управување

ite n l a Lok upravi samoat od u^ lnata ra centlast v

istra@uvawe na kapital

Za sedum godini d administracijata

b a r o t [

В

www.kapital.mk

о последните седум години во одредени општини администрацијата се зголемила и до четири пати повеќе, а најголемите вработувања се случуваат во предизборните години, односно 2008 и 2012, непосредно пред локалните избори во 2009 и 2013, покажува анализата што ја направи Капитал. Дополнително фрапира

Капитал број 774 29.08.2014

и фактот кој го открива ревизорот дека државно управување 23 многу од вработувањата се случуваат

спротивно на законските прописи и на штета на општинските буџети. Спротивно на законот, без вистинска потреба, општините ангажирале привремено вработени, кои подоцна ги трансформираат во редовно вработени лица, што е веројатно и една од поголемите причини за зголемување на вработеноста

dvojno zgolemena ta vo op[tinite!

! ? t a t bo

Капитал број 774 29.08.2014

24

www.kapital.mk

државно управување

пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

З

а седум години речиси двојно е зголемена администрацијата во општините. Ова го покажува анализата што ја направи Капитал врз база на податоците од Народниот правобранител кој секоја година прибира информации од институциите за бројот на вработеност и спроведување на начелото за правична застапеност. Кај дел од општините вработеноста во овој период пораснала дури и за четири и осум пати, но зачудува и податокот што, барем според податоците од извештаите на правобранителот, кај мал, минимален број од општините, наспроти трендот на вработување, постои намалување на вработеноста. Порастот на бројот на вработени во локалните самоуправи најмногу се бележи во години пред одржување на локалните избори, односно во 2008 и 2012 година, ако се знае дека локалните избори во земјава се одржаа во 2009, односно 2013 година. За податоците да бидат пофрапантни, тука е и податокот, објавен во ревизорските извештаи, дека многу од општините овие вработувања ги правеле спротивно на законските прописи, но и без реална потреба за вработување на нови лица. Ваквото заобиколување на законот најмногу се прави преку ангажирање на лица со договор на дело како и ангажирање на лица од агенциите за привремени вработувања, кои место да извршуваат привремена работа, најчесто се примени и извршуваат задачи како вработени во редовен работен однос. Зголеменото вработување во општините велат упатените е логичен след на трендот што се случува на државно ниво. Иако, велат тие, во земјава нема воспоставена пракса за тоа каков треба да биде соодносот на вработените во локалната самоуправа наспроти бројот на население во таа општина (потребите на граѓаните во различни општини се различни, велат тие), сепак сметаат дека секоја општина треба да се држи до соодносот минимум- максимум. Односно со минимум кадар да се дадат максимум резултати. Затоа, велат тие, потребно е да се вработуваат квалитетни и стручни кадри.

Тетово и Охрид рекордери по вработување!

Чаир, Охрид, Тетово и Кисела Вода се општините кои најмногу вработувале во последните седум години. Во Чаир вработеноста е зголемена за осум пати, но во апсолутни бројки, вработеноста е помала во однос на другите општини. Така во 2006 година во Чаир работеле 23 лица, додека во 2013 година тој број се искачил на 102. Најмногу вработувања се случиле во

ВРАБОТЕНОСТ ВО ОПШТИНИТЕ Општина

2013

2012

2011

2010

2009

2008

2007

2006

Аеродром

108

109

106

100

82

68

55

46

Арачиново

9

8

8

8

8

8

10

8

Берово

49

47

46

29

44

41

41

38

Битола

149

146

123

124

124

125

115

110

Богданци

22

20

16

18

13

14

13

12

Боговиње

40

40

34

31

37

26

28

33

Босилово

23

23

18

18

18

19

18

17

Брвеница

23

20

20

16

16

17

15

12

Бутел

59

56

50

44

44

44

41

42

Валандово

24

24

24

25

24

25

22

25

Василево

27

30

26

24

22

19

16

13

Вевчани

11

11

12

10

7

5

7

5

Велес

93

83

49

75

75

74

73

45

Виница

60

55

54

38

46

46

42

41

43

38

25

27

75

73

70

61

59

46

Врапчиште

47

44

Гази Баба

100

89

Гевгелија

59

72

58

55

68

71

62

37

Ѓорѓе Петров

72

73

60

59

60

60

49

45

60

Гостивар Град Скопје

33

139

119

105

107

66

662

685

666

609

593

536

48

49

49

34

Градско

21

21

Дебар

51

100

79 453

12

12

35

34

Дебарца

19

13

13

13

13

13

10

9

Делчево

32

33

53

31

42

39

47

31

42

42

45

29

30

30

12

11

10

Демир Хисар

40

38

Демир Капија

23

18

Дојран

14

14

10

10

10

8

9

8

Долнени

21

21

17

19

17

16

15

14

17

13

7

7

23

19

Желино

36

34

23

23

25

22

Зелениково

11

12

10

7

9

9

Зрновци

8

8

8

9

9

Илинден

42

41

37

28

30

23 18

8

Јегуновце

21

20

19

18

18

Кавадарци

69

0

64

59

59

Карбинци

11

11

12

11

9

10

10

5

130

131

124

123

109

86

65

62

Карпош

13 42

39

Кисела Вода

121

141

159

123

85

70

69

48

Кичево

171

108

103

86

91

88

81

80

Кочани

85

92

101

85

83

81

61

71

Конче

9

12

11

5

6

Кратово

18

17

20

20

19

18

19

17

Крива Паланка

50

50

47

43

53

44

43

36

Кривогаштани

20

16

13

12

12

9

9

5

Крушево 34 30 општина за КумановоТетово, каде вработеноста 153 151 последните седум години се зголемува Липково 32 31 речиси четири пати. Во 2006 година во 12 додека 11 Лозово оваа општина работеле 102 лица, во 2013 година таму работат 390. Маврово и Ростуше 26 22 Следна е општина Охрид, каде Македонска Каменица 43 и пол27 вработеноста се искачила за три пати. Во 2006Брод година во општина Македонски 69 Охрид 67 работеле Могила 75 лица, додека во 2013 13 година 12 во општината работат 260 лица. Неготино 40 Кисела 37 Слична е состојбата и во општина Вода. Таму вработеноста во последните Новаци 22 22 седум години пораснала за 2,5 пати. Во Ново Село 25 24 2006 година таму работат 48 лица, а во Охрид 260 175 Петровец 24 30 Пехчево 19 19 Пласница 12 12

31 31 32 29 30 28 2013 година брои 121 108 90 општината 122 118 115лице. 86 Во останатите општини порастот на 33 32 33 30 31 33 вработеност најчесто се движи од 1,5 122,5 пати, 7 а има7 и такви6 општини 6 каде5 до вработеноста е речиси иста теков на 22 15 14 15 во 14 сите овие години.

37 37 36 29 има20 Инаку, најмногу вработени Градот 13 Скопје. Таму 51 39 во 2013 36 година 29 работат 27 17 662 за 209 лица 12 лица,10што е 11 10 повеќе 9 од 2006, кога таму работеле 453 28 18 17 административци. Така, оглед на15трендот 22 со 15 13 на постојани 14 12 нови вработувања, зачудува фактот 26 20 18 што некои од општините решиле да ја 13 177 139 141 125 91 75 23

24

17

13

12

10

21 9

18

27

10

10

10

11

26 8

11

11

12

11

9

10

10

5

Карпош

Карбинци

130

131

124

123

109

86

65

62

Кисела Вода

121

141

159

123

85

70

69

48

Кичево www.kapital.mk

171

108

103

86

91

88

81

80

85

92

101

85

83

81

61

71

9

12

11

5

18

17

20

20

19

18

19

17

Крива Паланка 50 50 ВРАБОТЕНОСТ ВО ОПШТИНИТЕ

47

43

53

44

43

36

Кочани

Конче Кратово Кривогаштани Општина Крушево Аеродром Куманово Арачиново

6 државно управување

20 2013 34 108

16 2012 30 109

13 2011 31 106

12 2010 31 100

12 2009 32 82

9 2008 29 68

9 2007 30 55

5 2006 28 46

1539 32 49

1518 31 47

1088 33 46

908 32 29

1228 33 44

1188 30 41

115 10 31 41

868 33 38

12 149 26 22

11 146 22 20

12 123 22 16

7 124 15 18

7 124 14 13

6 125 15 14

6 115 14 13

5 110

43 40 69 23

27 40 67 23

37 34 51 18

37 31 39 18

36 37 36 18

29 26 29 19

20 28 27 18

12 13 33 17

Могила Брвеница Неготино Бутел Новаци Валандово

13 23 40 59 22 24

12 20 37 56 22 24

12 20

10 16 44 15 25

11 16 28 44 15 24

10 17

50 22 24

44 13 25

9 15 18 41 14 22

12 17 42 12 25

Ново Село Василево Охрид Вевчани Петровец Велес

25 27 260 11 24 93

24 30 175 11 30 83

26 177 12 23 49

24 139 10 24 75

26 22 141 7 21 75

20 19 125 5 18 74

18 16 91 7

13 75 5

19 60 12 47

19 55 12 44

17 54 12

13 38 10

46 9 43

10 46 10 38

27 73 10 42

26 45

Пехчево Виница Пласница Врапчиште

132 100 52 59

131 89 40 72

125 75 41 58

128 73 41 55

127 70 47 68

125 61 44 71

74 72 29 33 86 662

47 73 28 139 82 685

57 60 25 119 71 666

54 59 20 105 76 609

60 19 107 65 593

56 60 14 66 65 536

13 60 59

52 45 7 79 55 453

Росоман Градско Сарај Дебар

10 21 30 51

10

9

7

Свети Николе Дебарца Сопиште Делчево

64 19 36 32

9 21 30 100 61 13

25 48 52 13

24 49 52 13

24 49 54 13

30 34 32 13

6 12 28 35 48 10

6 12 22 34 32 9

35 33 16 38

35 53 18 42

25 31 24 42

24 42 24 45

27 39

26 47

29 75 12

30 76 11

19 31 11 30

138 8

84 9 17 15

Липково Берово Лозово Битола Маврово и Ростуше Богданци Македонска Каменица Боговиње Македонски Брод Босилово

Прилеп Гази Баба Пробиштип Гевгелија Радовиш Ѓорѓе Петров Ранковце Гостивар РесенСкопје Град

Старо Нагоричане Демир Хисар Струга Капија Демир Струмица Дојран

29 40 101 23 174 14

130 18 168 14

74

89

92

164 10

150 10

Студеничани Долнени Теарце Желино Тетово Зелениково

25 21 23 36 390 11

24 21 24 34 322 12

17 19 23 200 10

19 19 23 187 7

133 10 15 17 20 25 161 9

16 19 22 140 9

Центар Зрновци Центар Жупа Илинден Чаир Јегуновце

104 8 16 42

94 8 12 41 80 20

77 8 9 37 70 19

69 9 9 28 61 18

63 9 10 30 60 18

10 23 55 18

16 0 9 11

32 64 9 12

29 59 10 11

23 59 16 9

Чашка Кавадарци Чешино Облешево Карбинци

102 21 18 69

60

17

Чучер Сандево Карпош Штип Вода Кисела

10 11 28 130 129 121

26 131 174 141

26 124 143 159

22 123 120 123

24 109 95 85

16 10 20 86 83 70

Шуто Оризари Кичево ВКУПНО Кочани

19 171 5158 85

17 108 5026 92

18 103 4408 101

17 86 4031 85

20 91 4013 83

34 88 3519 81

11 25 117 59 51 62 49

21 17 137 54 7 5 23 56 13

41 8 27 119 46 29 37

57 10 105 8 19 14 19 13 102 8 53 7 7 19 23

15 42 14 10

11 39 13 5

18 65 62 69 29 81

16 62 61 48 22 80

2811 61

2885 71

Конче зголемените вработувања, 9 12 5 6 Освен фрапира и податокот 11 кој го открива

Кратово 18 дека17 20 број20 19 18 19 17 Државниот завод за ревизија во голем од општините се заобиколува законот со привремено вработени лица. Во Крива Паланка 50 50 47 голем 43број општини, 53 44 привремено 43 36 вработените стануваат редовно вработени, а бројката на привремените во Кривогаштани 20 и од 16онаа на 13 редовно 12 вработените.

12 9 9 5 одредени општини е поголема Крушево 34 30 намалат вработеноста. Куманово 153 151 Пример за тоа се општина Гостивар и Липково 32 31 е општина Дебар каде администрацијата 12 11 Лозово пати, односно двојно намалена. четири И во двете општини намалувањето се22 Маврово и Ростуше 26 прави во 2013 година. Македонскаопштина КаменицаГостивар во 43 27 Конкретно Македонски 69 а 67 2006 годинаБрод имала 79 вработени, рекордниот број на вработеност Могила 13 го 12 достигнува во 2012 година, кога таму Неготино 40 37 работат 139 лица. Во 2013 година во оваа Новаци 22 општина работат 33 лица, или четири22 пати во однос на претходната. Ново помалку Село 25 24 Во општина Дебар пак, во 2006 година Охрид 260 175 Петровец

24

30

Пехчево

19

19

Пласница

12

12

Капитал број 774 29.08.2014

31 31 32 29 30 28 имало 3490вработени. Во 2012 година оваа 108 122 118 115 86 бројка достигнала 100 вработени, за во 33 32 33 30 31 33 2013 година да биде двојно намалена, 12 7 оваа општина 7 6 да работат 6 односно во 51 5 лице.

22 15 14 15 14 37 37 36 вработувања 29 20 13 Привремените -51вентил 39 за редовно 36 29 27 17 вработување 12 10 11 10 9

Без разлика колку и да е фрапантен 28 17 податокот на дуплирањето на 18 22 15 15 13 14 12 вработените во локалните самоуправи, по фрапантен се26чини фактот што 20 18 13 голем број од вработувањата се прават 177 139 141 125 91 75 23 24 21 18 27 26 17 13 10 10 12 10 9 10 11 8

25

спротивно на законските прописи. Ревизорските извештаи на општините, објавени на веб- страницата на Државниот завод за ревизија, јасно покажуваат дека голем број од општините прават многу злоупотреби во вработувањата, особено преку привремено ангажираните лица и лицата со договор на дело. Ревизорот кај многу од општините посочува дека ангажираните лица преку агенциите за привремени вработувања извршуваат задачи кои одговараат за лица ангажирани со редовен работен однос, а за многумина од нив не постои ниту детална документација за потребата од нивно ангажирање. Еве дел од забелешките за некои од општините: Во општина Охрид во 2012 година градоначалникот склучил договор за дело со 9 лица за чие ангажирање исплатил вкупен износ од 673.000 денари, односно околу 11.000 евра, а истите биле ангажирани без критериуми за утврдување на месечниот надомест. Ревизорот констатира и дека општината нема документи за потребата од нивно ангажирање. Детална документација општината немала ниту за ангажираните 68 лица со статус привремено вработени. Слични се забелешките и за општина Тетово. Во 2012 година ревизорот забележува дека општината покрај редовните вработувања, ангажира и 87 лица со договори за дело. На овие лица, според ревизорот, им бил исплатен вкупен износ од 6 милиони денари, односно 97.500 евра, без претходно утврден месечен надомест. За потребата од нивно ангажирање во општината не постојат пишани документи и докази. Од вкупниот буџет, третина од приходите на оваа општина се трошат на плати. Односно во 2012 година за плати се потрошени 106.421.000 денари или 1.7 милиони евра. Оваа праска ревизорот ја констатира и во општина Центар. Во 2012 година и покрај редовните вработувања, ангажирани се лица и преку агенциите за привремени вработува за што се исплатени средства во вкупен износ од 15 милиони денари, или 250.000 евра. Истите, посочува ревизорот, не се ангажирани за работа за која според законот се бараат привремени вработувања, туку се ангажирани за извршување на редовни работни задачи, што е спротивно на одредбите на Законот за агенции привремени вработувања. Дел од нив се ангажирани за подолго од една година што е повторно спротивно на овој закон. Во дел од општините, масата на исплатата за привремено ангажираните лица е дури и поголема од онаа што се исплаќа на редовно вработените. Таков пример ревизорите забележуваат во општина Карпош. Во 2011 година ревизорот во оваа општина констатира значително ангажирање на привремено вработени лица во општинската администрација, за што платила 19% повеќе во споредба со претходната година, односно 31 милион денари. Бројот на привремено ангажираните лица вели ревизорот е значителен а

Капитал број 774 29.08.2014

26

www.kapital.mk

државно управување

Општина Тетово бележи најмногу вработувања во последните седум години. Од 102 вработени во 2006 година, општината во 2013 година има 390. Третина од приходите оваа општина ги троши на плати и надоместоци.

Во општина Охрид вработеноста за седум години се искачила за три и пол пати. Во 2006 година во општина Охрид работеле 75 лица, додека во 2013 година во општината работат 260 лица. потврда за тоа е фактот што масата на исплатени плати на овие вработени е поголема од масата на исплатени плати на редовно вработените, односно 58%. Притоа на ревизорот не му биле презентирани докази за потребата и законитоста од ангажирање на овие лица, стои во ревизорскиот извештај на оваа општина. Сличен пример ревизорот открива и во Општина Штип. Во 2009 година со

Во Општина Штип во 2009 година со статус на времени вработување се ангажирани 49 лица, што е 60% од вкупниот број на вработени во општината, открива ревизорот. Вработувањето на привремено ангажираните лица според ревизорот не е во согласност со законите. статус на времени вработување во оваа општина се ангажирани 49 лица, што е 60% од вкупниот број на вработени во општината. Вработувањето на привремено ангажираните лица според ревизорот не е во согласност со законите. Освен злоупотребите со вработувањата, ревизорите во голем број од општините посочуваат и на злоупотреби при исплата на плати и надоместоци, со

што општините значајно го оштетуваат буџетот со кој располагаат. Унапредувањето во администрацијата во општините, исто така се прави спротивно од законските прописи. Унапредувањето најчесто по лична оценка, и со дискреционо право, го прави самиот градоначалник, за што ревизорот оценува дека постои голема веројатно за субјективизам во одлуките.

Капитал број 774 29.08.2014

28

www.kapital.mk

анализа

Situacijata vo vinskiot biznis dram

Zalihite pritiska izvozot pa\a, a loz povisoka cena na g пишува:

Верица Јорданова

верица.јордановаЖкапитал.мк

фотографија:

М

фотоархива на Капитал

акедонската винска индустрија се соочува со сериозни предизвици. Извозот на вино од почетокот на годината е паднат за 17%, залихите на вино неофицијално се околу 70 милиони литри, а грозјето кое годинава треба да го откупат винарниците е со послаб квалитет и притисок за повисока цена! Во ваков амбиент и лозарите и винарниците ја стартуваат сезоната за откуп на винско

Драстично намалениот род и квалитет на винското грозје годинава дефинитивно нема да биде главниот проблем за македонските винарници. Ним поголема главоболка им задаваат големите залихи на вино, намалениот извоз и притисокот за пониски цени од европските производители кои се повеќе ги истиснуваат од пазарите. Домашните винарници прават пресметки како да го оптимизираат годинешното производството, а лозарите како да ја преживеат оваа навистина неповолна година грозје. Дел од винарниците велат дека ќе откупат многу помали количини од ланските, а и за оние количини кои ќе ги откупат, лозарите бараат повисока цена од лани, кога винското грозје беше со одличен квалитет?! “Проблемот годинава ни е како да се одбраниме од грозје! Залихите кои ги

имаат винарниците се проценуваат на околу 70 милиони литри вино, што одговара на околу 100 милиони килограми грозје, колку што во просек изнесува една годишна реколта во Македонија. Затоа сметам дека проблемот не е во квалитетот и квантитетот на родот, туку во цената

www.kapital.mk

Капитал број 774 29.08.2014

Анализа

29

mati^na

kaat, zarite baraat grozjeto!? на суровината и готовиот производ”, вели Ристо Маркудов, сопственик на винарницата “Риго Импекс”, која главно извезува наливно вино во Германија. Оваа винарница која минатата година откупи 23 милиони килограми грозје, годинава се соочува со залихи од 7 милиони литри вино и помали договори за извоз со германскиот пазар, поради што годинава ќе ги преполови количините грозје за откуп. Маркудов објаснува дека минатата година кога имаше екстра род од 160 милиони килограми грозје, спротивно на економската логика, порасна и неговата цена наместо да падне. Поради тоа, објаснува тој, винарниците (особено тие што произведуваат големи количини наливно вино) произведоа и понудија поскапо вино, поради што дел од извозните договори со нивните традиционални пазари беа

откажани! Минатата година беше добра и полоша, така што сметам дека ќе и за производителите од Италија, направиме споредбено подобри вина. Шпанија и Португалија, кои направија Како и секоја година, така и оваа, дополнителен притисок врз цените ценовната политика при откупот на на европскиот пазар и кои со своите грозје останува главен проблем, каде евтини вина успеаја да ги истиснат од една страна се лозарите кои оваа македонските од некои полици! година се соочуваат и со значително Дане Јованов од винарницата Стоби вели повисоки цени за производство на дека 2014 година ќе биде година на единица производ како резултат нивелирање на залихите на на зголемената заштита вино и побарувачката за со хемиски средства и винско грозје и објаснува: намалениот принос по “Родот кој ќе се добие единица површина, оваа година ќе биде додека кај винарниците со послаб квалитет има залиха од пад бележи извозот на во однос на ланската минатите години и на вино, а извозот на вино ливно берба. Единствено зголемен притисок во истиот период пора во шишиња од евтино вино кое што охрабрува е сна за 78% дека ситуацијата и доаѓа од Шпанија во околните земји, и Португалија, што Србија, Хрватска, резултираше со Словенија е дури откажување на дел од

21%

Капитал број 774 29.08.2014

30

www.kapital.mk

анализа Откупот на винско грозје во Македонија веќе почна, традиционално со раните сорти како Шардоне, Мускат, Темјаника, Траминец и Пинот Ноир (народски познат како Бургундец). Кај Вранецот се очекува до 40 - 50% помал род во однос на минатата година, додека кај Смедеревката приносите се намалени за 30%. Генерално, на ниво на држава количините винско грозје се намалени за 30 - 40%!

извозните договори на винарниците од потребите годинава се помали, поради при постигнување добра цена. Годинава, нивните традиционални купувачи”. залихите во винарниците и огромниот поради поголемата заштита на лозјата Производството на Стоби е проектирано прилив на евтино наливно вино од од временските неприлики, цената на исклучиво на сопствените лозови насади Шпанија”, велат од здружението “Вина производството им порасна, а родот и како генерална политика за производство од Македонија”. квалитетот е драстично помал. на квалитетни и врвни вина. Годинава ќе Во винарницата Сковин, каде „Освен фактот дека родот имаат намалување за околу 30% во однос откупот се уште не е почнат, е преполовен, ќе имаме на минатата година и ќе преработат не очекуваат тешкотии да и недостиг од винарски околу 5.000 тони винско грозје. ги обезбедат потребните визби кои ќе го откупуваат Стручните процени се дека приносот на 15 милиони килограми грозјето. “Повардарие“ и милиони литри вино винско грозје годинава ќе биде за 20 до грозје. Првиот човек, “Аневски“, кои откупуваа се из ве зени во првата 30% помал низ цела Македонија, а во Перо Моцан вели по 50 милиони килограми по ловина од 2014 г. одредени области во тиквешкиот регион дека поради тоа што грозје, годинава имаат се очекува намалување и до 50%. Од тие сопствените насади забрана за откуп”, причини, вкупното производство на вино редовно ги третирале, реагираше Љупчо од бербата 2014 ќе биде значително под состојбата е добра и во Аризанов од здружението минатогодишните 100 милиони литри. споредба со лани очекува на лозари „Агротиквешија”, Извори на “Капитал” од винарскиот за 5-10% помал род. Понизок квалитет кои се обидуваат со посредство на бизнис велат дека лошата година може да има кај црвените сорти грозје, ресорното Министерство да постигнат делумно можат да ја компензираат а кај белите сорти се очекува подобар за два денари повисока откупна цена од со екстра добрата 2013 година кога квалитет од лани. Моцан прогнозира минатогодишната (13 денари за килограм винарниците откупија над 160 дека винарниците годинава ќе смедеревка и 15 денари за вранец). милиони килограми винско немаат проблем со извозот Извозот на наливно грозје (27% повеќе од 2012) поради големите залихи на вино падна за 21%! и произведоа над 100 вино, кои ќе бидат доволни Извозот на македонско вино во првите милиони литри вино. да го компензираат шест месеци од годинава се намали за “Количините се намалениот род 17% во количина и 12% во вредност, во помалку вино во количи дефинитивно помали од годинава. споредба со истиот лани, но очекувам да Во ваквиот амбиент, се извезени во првите на период лани! се постигне баланс најисплашени се 6 месеци годинава Иако винарниците меѓу понудата и лозарите, свесни дека се охрабрени побарувачката на ќе имаат проблем и при што извозот на грозје од причина што пласманот на својот род и

35,2

17%

Дане Јованов

Перо Моцан

К

онизок квалитет може П да има кај црвените сорти грозје, а белите

Стоби

ако и секоја година така и оваа ценовната политика при откупот на грозје останува главен проблем. Од една страна се лозарите кои се соочуваат и со значително повисоки цени за производство на единица производ, додека кај винарниците има залиха и зголемен притисок од евтино вино од Шпанија и Португалија, што резултираше со откажување на дел од извозните договори.

Сковин

сорти ќе бидат со подобар квалитет од лани. Ние ќе ги обезбедиме потребните количини грозје за нас и не очекувам да има проблем со извозот поради големите залихи на вино кај винарниците.

www.kapital.mk

Капитал број 774 29.08.2014

Анализа

31

20-40%

помал принос на винско грозје годинава

Пазари каде македонското вино постигнува највисока цена по единица производ: XX 1. САД -2,80 евра за флаширан литар XX 2. Велика Британија - 2,24 евра XX 3. Кина - 2,25 евра за флаширан литар флаширано вино расте, “заканата” од напливот на евтино вино од Португалија и Шпанија на европскиот пазар и понатаму останува актуелна и ги загрозува извозните резултати на македонската винска индустрија во целост.

Падот на извозот во најголема мерка се должи на помалиот извоз на наливно вино и тоа 21% во количина и 19% во вредност. Извозот на вино во шишиња, пак, во истиот период порасна за 78% во количина и дури двојно повеќе во вредност. Тоа се должи во зголемување

на извозот кон Словенија и Хрватска. Двојно зголемување на извезените количини флаширано вино има и во Канада, а пазарите на САД и Русија го задржаа обемот на извоз од минатата година. Она што загрижува е што на најважните и традиционални пазари во регионот, каде што во годините наназад се пласираат најголемите количини на македонско флаширано вино, продолжува трендот на намалување на количините особено на пазарот во Србија каде се забележува намалување за 39% на количина флаширано вино и 27% во вредност. Позитивно е што цената по единица производ на вино во шише на овој пазар пораснала од 1,17 на 1,42 евра за флаширан литар, што укажува на влез на македонското вино во поквалитетниот сегмент. Македонија во 2013 година извезла вино во вредност од 50,57 милиони евра, што е пад од 8,41% или 4,6 милиони евра во споредба со претходната 2012 година. Извозот на вино во периодот од 2007 до 2012 година порасна за 15% или за 6,6 милиони евра.

Капитал број 774 29.08.2014

32

www.kapital.mk

Туризам

Na ohridskiot tur mu treba remont пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

О

хрид ја имаше дефинитивно најкратката летна туристичка сезона во неговата понова историја. Приватното сместување доживеа целосен крах, а големите хотелски капацитети не се задоволни од квалитетот и потрошувачките навики на гостите кои ги угостиле. Ова накратко е очајната слика за охридскиот туризам во оваа сезона која многу лесно може да биде и крстопат помеѓу некој нов концепт за развој на туризмот или кон целосно пропаѓање и бришење на охридската ривиера од регионалната и светската туристичка мапа. Со оглед на тоа дека охридската локална самоуправа наместо да предложи спасоносно решение целата вина

за ваквата состојба ја префрли на новинарите се најдовме повикани со помош на познавачи на состојбите и експерти да побараме брза акција и да предложиме начин како краткорочно или долгорочно да се спаси туризмот во Охрид.

Зошто приватното сместување доживеа колапс?

Не толку далечни се сликите од пред пет, шест години кога Охрид беше хит дестинација за македонските и српските туристи кои генерално го користеа приватното сместување. Тоа е и истиот период кога во Охрид се дуплираа ваквиот вид на сместувачки капацитети и буквално секоја спална, дневна соба па дури и гаража се претворија во апартмани и соби за издавање. Ваквиот начин на полупрофесионално туристичко работење неколку години даде навистина добри резултати но од тогаш наваму доживува постојано назадување за дното да го допре токму во актуелнава летна сезона. Ова го потврдува и претседателот на Здружението на Хотелиери (ХОТАМ) Дончо Таневски кој вели дека потврдено

приватните сместувачки капацитети во Охрид и охридско поминале послабо од и онака слабата минатогодишна летна туристичка сезона. „Приватното сместување воопшто или многу малку е вклучен во агенциските понуди, понатаму приватна куќа со 3 или 5 апартмани нема начин како да се договори со поголем тур оператор и како трето цените не се прилагодуваат еднакво брзо со премените на пазарот“. Поради сето ова Таневски предлага или сугерира приватниот смештај да го следи примерот на хотелиерите чие здружување и заедничко реформирање навистина даде резултати во последните неколку години. „И хотелиерите беа во криза и најдоа начин под капата на Министерството за економија да се здружат, да се реформираат и така заеднички да настапат пред големите тур оператори. Затоа во последниве години најголем дел од хотелите имаат раст на бројот на туристи. Не гледам проблем локалната самоуправа која е надлежна за приватното сместување да ги обедини, групира и едуцира раситнетите приватни издавачи кои само на таков начин ќе

www.kapital.mk

Капитал број 774 29.08.2014

Туризам

33

Катастрофата која ја доживеа приватното сместување во Охрид ова лето мора да е поука и показател дека итно нешто треба да се менува во туристичката концепција на градот. Кај хотелското сместување проблемот е сосем поразличен таму нема вишок, туку недостасуваат доволен број на квалитетни сместувачки капацитети за Охрид како целина да може да биде сериозен партнер за преговори со големите тур-оператори. Експертите сугерираат дека краткорочно приватното сместување мора да се обедини и професионализира под капата на локалната самоуправа, а долгорочно како единствено спасоносно решение ја посочуваат транзицијата кон елитен концепт на туризам кој го сметаат за многу попогоден и поприроден за региони со природните карактеристики на Охрид.

rizam Охрид со катастрофално лоша сезона можат да настапат како објективен партнер пред големите агенции кои објективно се единствениот фактор кој може да донесе поголем контингент туристи“.

Спасот е во целосна професионализација и во елитниот туризам

Според многумина познавачи на состојбите во туризмот ваквиот исход на сезоната во Охрид јасно покажува дека концептот на масовен туризам треба што поскоро да се напушта. Мешањето на концептите е еден од најголемите проблеми или недостатоци на македонското хотелиерство според нашите соговорници. Неодвоеноста на елитните од масовните туристички места, оние за забава од ресортите наменети буквално за одморање веќе се наметнуваат како неопходност. Универзитетскиот професор Зоран Тунтев е со став дека езерскиот туризам, кој во Македонија е најмногу експлоатиран, генерално на светско ниво е попогоден за привлекување елитни туристи. Тој им предлага на хотелиерите колку што е можно повеќе да се насочат

кон тој облик на туризам. „Во Охрид имаме хибриден туризам и мешање на концептите. Гостите овде не доаѓаат за да слушат турбо-фолк и да јадат лесковачка скара. Езерскиот туризам е многу покомплексен од морскиот и тие две работи не може да се споредуваат. Сметам дека градот треба да биде пристапен за средната класа, бидејќи за елитен се уште не сме подготвени. Во никој случај градот не треба да стане Мека на ’парадајз’ туризам“, вели Тунтев. Малкуте угостителски објекти кои практично ги примениле предлозите на Тунтев најизворно потврдуваат дека елитниот туризам се исплаќа и дека претставува единствена правилна насока за развој на туризмот во Охрид. Вилата Александар е од затворен тип, има два базени, внатре и надвор, ресторан, фитнес-центар, приватно обезбедување, масажа, а продава и оригинални парчиња од светскиот бренд за луксузна долна облека Викторијас сикрет, па и не е чудно што овде престојувале неколку регионални претседатели и министри, како и гости од светски компании кои последниве неколку години ја посетија Македонија. Сопственикот Стојан Димовски, кој е повратник од САД, смета дека хотелиерот треба да му понуди на гостинот се што тој може да замисли и да посака и само на таков начин понудата е комплетна. „Кај нас и чистачките знаат англиски јазик. Идејата ни е да понудиме се што му е потребно на еден гостин. Затоа, сметам дека кога во Охрид ќе се изградат стотина вили како Александар, градот ќе стане навстина монденски“, вели Димовски.

Охрид не смее да се потпре само на чартерите

Неофицијалните проценки кои ги добивме од ХОТАМ се дека ако продолжи сегашната динамика бројот на туристи дојдени со чартер летовите во Охрид може да е поголем и за 10% во однос на минатата година. Ако на ова се додадат и бројките кои ги добивме од хотелиерите дека имаат 20% раст на бројот на гостите тогаш може да се констатира дека чартерите се позитивна работа која му се случува на охридскиот туризам. Но капацитетите во никој случај не можат да се полнат само по воздушен

Дали автопатското решение кон Кичево е решение за сите инфраструктурни проблеми на Охрид?

Веројатно најбрз и наједноставен одговор на барањата на Мишевски е дека државата веќе гради автопат кон Охрид и дека е само прашање на време кога тоа ќе се заврши и конечно ќе се затвори темата за инфраструктурните потреби на Охрид. Но работите во реалноста не се така. Автопатското решение Охрид- Кичево е само сегмент од сето она што му е потребно на Охрид за да стане вистинска туристичка метропола. „Најголемата пречка која со децении се повеќе го изолира Охрид е планинскиот превој Стража помеѓу Кичево и Гостивар. Тоа е најпроблематичниот дел од патот на кој се губи најмногу време и кој психолошки одвраќа најмногу луѓе за да тргнат за Охрид. Поради ако веќе се градеше етапно тоа приоритет за изградба требаше да биде делницата ГостиварКичево, а не Кичево Охрид пат кој во најголем дел секако е обележан со испрекината линија за слободно претекнување или пак е дополнително проширен со трета лента“ вели за Капитал еден од поранешните градоначалници на Охрид кој со оваа проблематика се занимава со децении. Според него дополнително на градот му е непходно повторно после половина век да добие железничко поврзување со Скопје и дополнителна врска со веќе изградената пруга до Поградец од Албанска страна. Како приоритет одамна се наметнува и автопатското поврзување со Битола но перспективно и тунел под Галичица кој ќе ги поврзува Охрид и Отешево како услов за поголема мобилност помеѓу туристите двете некогаш многу популарни туристички дестинации.

Капитал број 774 29.08.2014

34

Туризам

Дончо Таневски ХОТАМ

Н

е гледам проблем локалната самоуправа која е надлежна за приватното сместување да ги обедини, групира и едуцира раситнетите приватни издавачи кои само на таков начин ќе можат да настапат како објективен партнер пред големите агенции кои објективно се единствениот фактор кој може да донесе поголем контингент туристи.

Зоран Тунтев

Универзитетски професор

В

о Охрид имаме хибриден туризам и мешање на концептите. Гостите овде не доаѓаат за да слушат турбо-фолк и да јадат лесковачка скара. Езерскиот туризам е многу покомплексен од морскиот и тие две работи не може да се споредуваат. Сметам дека градот треба да биде пристапен за средната класа, бидејќи за елитен се уште не сме подготвени. Во никој случај градот не треба да стане мека на ’парадајз’ туризам“.

Стојан Димовски сопственик на Вила Александар

К

ај нас и чистачките знаат англиски јазик. Идејата ни е да понудиме се што му е потребно на еден гостин. Затоа, сметам дека кога во Охрид ќе се изградат стотина вили како Александар, градот ќе стане навстина монденски“.

Крис Блажевски

сопственик на хотелот Дрим во Струга

Т

www.kapital.mk

отално погрешно е да се мисли дека Охрид и Струга имаат којзнае колкави туристички капацитети. Со едвај 4.000 хотелски легла ние не сме во состојба да преговараме со ниту еден сериозен тур оператор. Нас ни се потребни големи авиони со руски туристи кои ќе остануваат по цела недела и ќе има редовен дотур. Но, нивните агенции бараат голем број на легла со унифициран квалитет, а ние тоа за жал не можеме да го понудиме. Охридскиот регион со 10.000 хотелски соби, а не само со 4.000 хотелски легла може да стане вистинска туристичка дестинација“.

пат. Со повеќе од пет лета неделно и помалку од илјада туристи колку што пристигаат на охридскиот аеродром бенефит можат да видат охридските хотелиери но тоа ни малку не ги задоволува нивните капацитети, а уште помалку капацитетите на приватните издавачи на соби. На Охрид според експертите му е потребен сестран дотур на туристи од сите слоеви кое може да се оствари само со целосно заокружена инфраструктура во содејство со многу поевтина и поквалитетна понуда истовремено. Филип Мишевски, заменик генерален директор на хотелскиот комплекс Метропол потврдува дека постојано имаат поплаки од гостите кои ќе се одлучат да дојдат во Охрид со сопствено возило. „Не може градот да се полни само со чартер летови и воопшто со авиони. Тие се добра идеја која донесе многу голем бенефит за нас но на Охрид му е потребна многу поразноврсна пристапна инфраструктура од аеродромската. Потребен е пат како кон Скопје исто така кон Битола, Ресен и Свети Наум дестинации преку кои доаѓаат туристи од соседни Албанија и Грција. Тоа треба да е приоритет кој треба да се реализира што побрзо“. Истото го потврдува и Дончо Таневски кој вели дека ниеден туристички центар во светот не е ослонет на само еден извор на гости. „Сто пати сме кажале и пак ќе повториме се е убаво што се прави за туризмот и промоциите и носењето на чартерите но автопатско решение не само што треба туку и мора да се направи. Владата мора да изнајде средства да го заврши делот од Гостивар до Охрид и единствено на тој начин може да се направи поголем скок на бројката на туристи во градот“, вели Таневски.

Сезоната мора да се продолжи Ова е веројатно прва летна туристичка сезона во Охрид на која комотно може да и се одземе додавката „сезона“. Сите кои ги контактиравме во Охридско почнувајќи од продавачи на семки и играчки до директори на најлуксузни хотели потврдија дека Охрид ова лето имаше само и само викенд туризам. Уште пострашно е што овој викенд туризам скоро е концентриран на само еден единствен викенд околу верскиот и државен празник Илинден кога се концентрирани сите настани и манифестации. Во врска со оваа проблематика одговор побаравме и од туристичката агенција Компас, една од ретките во Македонија која е посветена на влезниот туризам, односно носење групи странски туристи во земјава. Според нивното долгогодишно искуство сезоната може да се продолжи единствено со понуда на различни содржини од страна на угостителите. Но од таму со жалење констатираат дека во многу малку хотели во Македонија може да се најдат придружни содржини од типот на дополнителни активности, спа-центри, базен и друго. „Тоа е сосема мал дел од хотелите

кои имаат некаква визија всушност, што треба да претставува хотелот. Македонија не е Турција, која нуди луксузен туризам од хотели со најразлични содржини. Немаме море, немаме Ајфелова кула, Биг Бен, канали како Венеција или Таџ Махал како Индија, но имаме прекрасни природни убавини, еколошка средина, се уште неистражена и неоткриена. Хотелите во соработка со агенциите имаат што да понудат како екстрасодржини во нивните услуги, но во нашето секојдневие каде што секој кревет е важно да биде полн, каде што поддршката на државата се сведува на минимум во областа на туризмот, хотелиерите се борат да го задржат и овој стандард кој го имаат и да успеат да не ги затворат вратите“, велат од туристичката агенција Компас.

Категоријата на гостите на историски најниско ниво

Друг уште пострашен проблем кој се наведува од угостителите се потрошувачките навики на туристите кои доаѓаат. Според последното истражување од заводот за статистика од 2010 година странските туристи кои во Македонија во просек остануваат 3,95 дена не трошат повеќе од 14.000 денари за време на целиот престој. Иако овие податоци се стари неколку години угостителите велат дека доколку сега се направи истражување бројките ќе бидат уште полоши. Ова според нив е премногу малку и подеднакво се должи и на слабата разноликост на туристичката понуда во Македонија но и на платежната способност на гостите кои доаѓаат. Ова го потврдуваат и самите угостители според нив туризмот не е само во хотелот туку дека бенефит од тие странски туристи кои што доаѓаат треба да има целиот град и држава, но дека како што поминува времето тоа е се помалку случај. „Апсолутно категоријата на гости оди надолу. Тоа го кажувам со полна одговорност. Хотелските гости кои што биле сместувани во нашите хотели во минатиот биле пет класи над денешните гости кои што доаѓаат. Значи од повисока категорија, поквалитетни и подобри потрошувачи од колку овие што се сега“, вели хотелиер од Охрид кој сакаше да остана анонимен. Од друга страна Димче Стефановски најдолгогодишен охридски угостител и поранешен директор на хотелскиот комплекс Метропол во Охрид едноставно го детектира целиот проблем за Капитал. „Квалитетните и платежно силни гости одат онаму каде што има најквалитетна понуда. Тоа во 80 години не беше ниту Грција ниту Бугарија, а никако Албанија, туку Македонија и затоа имавме многу повеќе гости кои беа и платежно поспособни. Сега работите се сменија соседите инвестираа милијарди во инфраструктурата и бидејќи тие се сега со поквалитетна понуда од нас ни го земаат и поголемиот број на туристи и оние кои се поплатежно способни“ констатира Стефановски.

www.kapital.mk

Капитал број 774 29.08.2014

Туризам

Која е објективната вистината за викенд становите?

Н

екои проценки велат дека во Охрид постојат 5.000 викенд станови бројка која постојано се зголемува со интензивната урбанизација на градот. Според многумина тоа е природно и продуктивно но низ годините наназад имаше и некои контроверзни ставови дека токму овие викенд станови се главна кочница на туризмот во Охрид. Одговор на оваа вечна и многу проблематична дилема побаравме од професорот Зоран Тунтев кој ни даде навистина објективно и искрено мислење. „Викенд становите не може и не смее да се забранат нив ги има во секое туристичко место. Но математички 5.000 станови се 20.000 легла. Тоа се 20.000 кревети кои се постојано полни бидејќи се даваат бесплатно или реиздаваат многу евтини на роднини , пријатели соседи и слично. Тоа значи дека во екот на туристичката сезона од вкупно педесет или шеесет илјади гости во Охрид 20.000 спијат бесплатно. Тоа на некој начин мора да се регулира како што е регулира и во другите туристички центри инаку на ваков начин претставува навистина нелојална конкуренција на сите оние кои живеат од туризмот“.

Потребни се поголеми хотелски капацитети

Со години наназад единствен спас за туризмот во Охрид се бара во субвенционирани државни договори со големите туроператори кои би требало да го наполнат градот со странски гости. Ова засега е делумно успешно бидејќи бројката на овие туристи не е преголема но сепак е подобра од претходната состојба на статистиките. Но, според познавачите на состојбите поврзано со ова постои и еден фактор кој намерно или не намерно се преќутува. Според нив, тоа што не можеме да ги пополниме постоечките сместувачки капацитети не значи дека тие се многу според дел од нив напротив имаме многу малку хотелски капацитет што дури изгледа несериозно во очите на големите туроператори. Крис Блажески, сопственик на струшки Дрим е еден од ретките кој го отвора овој проблем и вели дека една е бројката која се прикажува за сместувачки капацитети на регистрирани и нерегистрирани

пренаменети гаражи, а сосем друга е реалната бројка на вистински категоризирани хотелски легла кои во целиот басен на езерото ги нема повеќе од 4.000, бројка која според него делува смешно за било која сериозна светска туристичка агенција. „Тотално погрешно е да се мисли дека Охрид и Струга имаат којзнае колкави туристички капацитети. Со едвај 4.000 хотелски легла ние не сме во состојба да преговараме со ниту еден сериозен тур оператор. Нас ни се потребни големи авиони со руски туристи кои ќе остануваат по цела недела и ќе има редовен дотур но нивните агенции бараат голем број на легла со унифициран квалитет, а ние тоа за жал не можеме да го понудиме. Охридскиот регион со 10.000 хотелски соби, а не само со 4.000 хотелски легла може да стане вистинска туристичка дестинација“, вели Блажески. Неговата теза ја потврдува и професорот Зоран Тунтев кој вели дека Охрид официјално и неофицијално можеби има и 50.000 легла но тоа не вреди многу ако

35

од нив квалитетни и конкурентни се едвај неколку илјади.

Не е вината целосно кај угостителите

Иако Македонските туристички работници се едни од најнапаѓаните и од јавноста најобвинувани за својата летаргичност неинвентивност и безидејност тие имаат и своја страна на приказната. Љупчо Цветановски раководител на хотелот Климетица од Охрид вели дека под моменталните услови кои ги нудат банките да се вложува во туризмот средства од кредит, значи сигурно заглавување. „И во туризмот како и секаде има инветивни и неинветивни луѓе кои не сакаат да вложуваат. Но јас со сето мое искуство тврдам дека доколку се обезбедат подобри услови на кредитирање од банките за конктретнава намена ќе има многу позаинтересирани и луѓето повеќе ќе вложуваат во туризмот“ вели Цветановски. Дека вината целосно не може да се префрли на угостителите став е и на Филип Мишевски, заменик-генерален директор на хотелскиот комплекс Метропол, „Ние го направивме нашето во поглед на промоцијата, склучивме договори со холандски, фински, српски и грчки агенции, но бројот на туристи може да се зголеми максимум до 10% или 20% за една година. За да се направи екстра пробив, потребни се, пред с$, нови содржини и инфраструктура. Ако сакаме масовен туризам, прво ни треба продолжување на сезоната, потоа аквапарк, марина за глисери и мали јахти. Тоа ние, приватниците, не можеме самостојно да ги правиме, ни треба поддршка од државата. И за да дојдат туристите до Охрид, ни треба автопат до Скопје, Драч и Битола“, вели Мишевски.

Капитал број 774 29.08.2014

36

www.kapital.mk

политика

СПЦ чекаше 55 години за да го обвини архиеписокопот на МПЦ за упорен раскол?!

С

рпската православна црква уште еднаш покажа дека е изгубена во времето. Од чисто политички причини таа упорно се опира на решавањето на спорот со Македонската православна црква - иако Македонија над дваесет години е самостојна држава, СПЦ с$ уште одбива да го прифати фактот дека ова не е Вардарската бановина на Кралството Југославија, и оти овде одамна има самостојна православна црква, со епископи, свештеници, монаси, верен народ, на кои не може да им се забележи ништо повеќе отколку на нивните српски

> БРОЈКИ

2,7

милиони евра oд буџетот на Град Скопје ќе се платат за новата барокна фасада на објектот „Сити Галери“

14%

e намелен криминалот во Скопје во првото полугодие во однос на истиот период лани

6

милиони евра се заштедени со централизираната набавка на лекови за јавните здравствени установи

facebook 1

Panika Mile

2

Jane Stefanov

3

Sead Džigal

Најдобрата понуда за ова лето! Поминете 30 дена на вашето работно место, за само 150 евра.

Лесно ми е да си ја сакам нацијата. Како да научам да го сакам олошот од нацијата? #живавистина

Нов компјутерски систем за поврзување на 15 државни институции...Сега ќе може од Солитер да преминат на Кантер страјк онлајн.

пандани. На последното големо доцнење на СПЦ сме сведоци деновиве - 55 години откако МПЦ (за волја на вистината) самопрогласила автокефалност, СПЦ одлучи да поведе црковносудска постапка против поглаварот на МПЦ, г.г. Стефан, поради „упорно останување во раскол, нехристијанско учество во прогонот на архиепископот Јован, како и низа други антиканонски активности“. Во МПЦ не им остана ништо друго, освен да се обидат СПЦ да ја вратат во денешницата и во реалноста, порачувајќи дека одлуките на црковен Белград немаат значење во Македонија.

Skandalot so bugarskite paso[i ili koga pokraj suvoto gori i surovoto На членката на ЕУ, Бугарија, почна да & се удира од нос стратегијата кон Македонија чија важна компонента е масовното доделување бугарски пасоши на Македонци. Бугарското обвинителство потврди дека Државната агенција за Бугарите во странство помагала кандидати противзаконски да добијат државјанства. Проблемот е што покрај македонските „Бугари“, за сума од наводно 1.000 евра, оваа Агенција им вршела работа и на „Бугари“ по потекло кои на интервјуа доаѓале со преведувачи од арапски или од албански јазик

пишува:

Максим Ристески

О

maksim.risteski@kapital.mk

д 810 документи проверени од бугарското обвинителство по случаен избор, преку кои странци добиле бугарски пасоши, дури во 717 се најдени изјави за бугарско национално чувство без никаков доказ за истото. Првообвинета за скандалот е Државната агенција за Бугарите во странство, која директно го кршела Законот за бугарско државјанство, според кој за да се добие уверение за бугарско потекло кандидатот мора да има барем еден роднина Бугарин. Интересно е што Бугарите прават проблем само за пасошите што вака ги добиле „граѓани од соседни држави кои користејќи преведувачи од арапски и од албански јазик го „бомбардирале“ бугарското Министерство за правда со уверенија дека се Бугари“, пишува софиски Труд. Пасошите на ист начин издадени на граѓани на Македонија кои се етнички Македонци, не ги оспоруваат ниту бугарските институции, ниту јавноста. А образложението што го даваат за својот став повторно е на линија на негирањето на постоењето македонска нација. „Македонските граѓани имаат имиња од бугарскиот систем на имиња и карактеристични за Бугарија суфикси во презимињата“, пишува Труд. Во контекстот,

www.kapital.mk

Капитал број 774 29.08.2014

бум-трес Пратениците кои се тепаа ќе поминат само со жолт картон

Н

е е важно кој прв почнал, кој кого нарекол мајмун, кој кому ја опцул жената. Важно е дека вакво поведение е навреда да им се припише и на пијаниците по пазарите. Тие одлежуваат барем по една вечер во полициска станица ако ги фатат на дело. Но, пратениците на ДУИ и на ДПА кои го предизвикаа и учествуваа во инцидентот на седницата на Комисијата за финансирање и буџет, ќе поминат само со јавна опомена донесена на ад-хок кооринацијата кај

претседателот на Собранието, Трајко Вељаноски. „Како пратеник, како претседател на Собранието, а пред с$ како човек не можам да го прифатам насилството како начин за решавање на политичките или програмските расправи. Мислам дека само со заемно почитување и толеранција можеме да создадеме многу повисока политичка култура која ќе се темели врз принципите на демократијата дефинирана со онаа позната мисла на Волтер“, изјави Вељаноски по поводот.

37

Влатко Ѓорчев

пратеник на ВМРО - ДПМНЕ

ногу членки на М Европската Унија од Источна Европа го имаат дефинирано бракот во Уставот“. Ѓорчев е многу географски прецизен истокот му е мајката!

Никола Попоски

министер за надворешни работи

е сме во НАТО досега Н поради блокада од југот. Тоа нема да се случи ниту во Кардиф, ниту подоцна се додека не се согласи Грција на решение. Со овој став Попоски комотно може да си го самоукине прво своето работно место, а потоа и на останатие над 500 дипломати вработени да бараат решенија, а не да кукаат.

Абдулаким Адеми

министер за образование

бугарското ВМРО на Красимир Каракачанов очекува Министерството за правда целосно да престане да бара докази од Македонците дека имале роднини Бугари. Кај нашиот источен сосед се револтирани што освен Македонци, уверенија за бугарско потекло добивале и граѓани на Косово и на Албанија, претставувајќи се дека членуваат во прекугранични организации на Бугарите. Проверката на Врховното административно обвинителство покажала дека организациите што биле наведувани од кандидатите самата Државна агенција за Бугарите во странство не ги признава како сојузи на Бугарите во странство. Одговорно лице во Агенцијата по потреба дури и усно или по електронска пошта му наредувало на системскиот администратор да вметне некоја од организациите во списокот (на Агенцијата), без при тоа истото да биде направено со официјален акт. За прекршувањето на Законот, односно за неговото прееластично читање, вработените во Агенцијата се обиделе да се оправдаат повикувајќи се на четири книги („Не заблудата, а лагата

за гагаузите“, „Мајка Бугарија и нејзините чеда“, „Бугарите во Албанија и во Косово“ и „Бугарите од Голо брдо, Албанија“) чии автори пронаоѓале Бугари и таму кај што никој не би очекувал. Инаку, Агенцијата, според објавеното во „Дојче веле“, наплаќа 1.000 евра за издавање уверение за потекло - информацијата ја негира поранешниот шеф на Агенцијата, Росен Иванов. Најинтересно, во смисла на најкомично, во целата процедура за добивање бугарски пасош со посредство на оваа Агенција, било на интервјуата со кандидатите за добивање државјанство. На прашањето „Кои се бугарските официјални празници?“, кандидат одговорил „Електричар“, а на прашањето „Што работите?“, одговорот бил „Кирил и Методиј“. Објаснувањето е дека прашањата од шаблонот се петнаесетина и на кандидатите им се поставуваат по одреден редослед, според кој тие напамет ги учат и одговорите. Ако службеникот што го прави интервјуто сака малку да се посмее, доволно е да го смени редоследот на прашањата.

асега нема одлука З за пролонгирање на стартот на учебната година

заради жолтицата. Ако има, јавноста ќе биде навреме информирана. Кажа министерот на три дена пред почетокот на учебната година!

twitter 1

Џетроу@i_taka_toa33m

2

i999y@i999y19h

3

Разлутени Македонцом @vlatkovasilj13h

Му оди Влатче Ѓорчев на Стивен Хокинг и му вика: - што ги труеш луѓето, Земјата е плоча што лежи на три Мирки! НИШТО is available in your country.

Поднесувам амандман за уставните промени. Парична казна за секој оној кој со „сине“ се обраќа на ќерка си.

Капитал број 774 29.08.2014

38

www.kapital.mk

политика

Opozicijata nadvor od Sobranieto, dijal

(Ne)koj ]e kari od politi^kata kriza vo Makedonija!?

www.kapital.mk

logot nadvor od dr@avata...

Капитал број 774 29.08.2014

политика

39

Во Македонија нема политичка криза. Криза би постоела во оној момент кога институциите не би можеле да работат - вели првиот парламентарец Трајко Велјановски, а Капитал објаснува зошто тој греши и која е разликата помеѓу постоење на „институционална“ и „политичка“ криза. Фактот дека нашите институции работат „нормално“ говори дека државата не се соочува со институционална криза, но, политичката криза, евидентно постои и се манифестира преку Парламент лишен од дебати и политички живот лишен од суштински дијалог помеѓу власта и опозицијата во месеци во кои не се знае кој добива, а губи само Македонија... пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

В

о Македонија нема политичка криза. Криза би постоела во оној момент кога институциите не би можеле да работат и да ги носат оние акти за кои се основани. Секако дека има криза во однос на дијалогот меѓу власта и опозицијата, бидејќи едни без други не можеме да го дадеме тој придонес кој нормално треба да се даде. Институциите како што се Собранието, Владата, министерствата и дирекциите нормално функционираат и затоа нема криза. Со овој дециден став првиот човек на македонското Собрание, Трајко Велјановски откри дека не прави разлика помеѓу она што е „политичка“ и она што е „институционална“ криза. Фактот дека нашите институции работат „нормално“ говори дека државата не се соочува со институционална криза, односно дека државниот апарат формално си ја врши основната работа за која е и платен – се издаваат документи, работат сите јавни институции, се носат закони и законски измени, се одржуваат седници и состаноци, се делат плати низ

Капитал број 774 29.08.2014

40

www.kapital.mk

политика

администрацијата... Но, политичката криза, која евидентно постои се манифестира на сосема друг начин. Отсуството на најголемата опозициска партија од Парламентот, СДСМ, а сега и на опозициската партија во албанскиот политички блок - ДПА и тоа како влијае на политичкиот живот во која и да е демократија. Неколкумината пратеници коипреостануваат, а најавуваат дека ќе дејствуваат со опозициски предзнак секако дека не успеваат да ја доловат сликата за силна дебата каква што би прилегала во нормални услови на политички натпревар. Јасното мнозинство коешто власта го има во Собранието и претходно даваше комодитет на пратениците од владејачката гарнитура, но пред се на Владата којашто и така и така е сигурна дека нејзините предлози ќе поминат во домот што треба да биде коректив, но сега, не само што поминуваат туку за нив не се отвора никаква суштинска или долга дебата. Недостасуваат анализи подготвени од опозициски пратеници, бројки и факти како контра-аргументи на владините, расправи и дискусии... Секако, во криза е и политичкиот дијалог (за што признава и самиот Велјановски), кој е сведен на очекување на некаква нова лидерска средба помеѓу премиерот Никола Груевски и лидерот на опозицијата Зоран Заев, која повторно го става во заложништво демократскиот чин на транспарентно разговарање за проблемите. Разговорите зад затворени врати во Клубот на пратениците не може да бидат замена за еден квалитетен Парламент. Настрана фактите за квалитетот на пратеничките дискусии (или индивидуи) и во време на опозициско присуство, пишуваме за тоа како треба да личи една држава со сите демократски нишани. Ако еден од тие нишани фали, тогаш не може спикерот да вели дека нема политичка криза. За кризата да биде уште поголема, секако се грижи и лидерот на опозицијата којшто со своите несмасни изјави (на пример последната – дека ќе применеле методи кои скапо ќе го чинеле Груевски, ама и државата!?), отсликува една максимално безидејна политика која е далеку од конструктивност и никако не успева да стане соодветна анти-тежа на постојниот пол на моќта. Оваа изјава во којашто тој се заканува за иднината на државата во нормални земји експресно би го исфрлила од политичката сцена. Дополнително, тој и СДСМ очигледно никогаш не излегоа од партиската матрица на кусогледост и преокупација сами со себе, па оттука и собранискиот бојкот, никој не може да ги види во

Трајко Велјановски спикер

ратеничката група на СДСМ веќе П четири или пет пати го бојкотира Собранието. Тоа покажува за нивната

несериозност во носењето на одредени поолитички одлуки. Чудно е да се претставуваат како пратеничка група и да велат дека ќе делуваат од надвор, а да не влезат во работата на Собранието за што примаат плата. Оваа нивна стратегија ќе увидат дека е погрешна и дека не носи добро ни за нив, ниту за Македонија.

рамките на една осмислена политичка стратегија, туку многу повеќе личат на потези на очајници. Токму во вакви услови, Македонија го очекува и годинешниот извештај за напредокот од Европската комисија, за којшто Трајко Велјановски вели дека ќе бил: „позитивен, но со одредени замерки и одредени негативности“... Помалку позитивен, или помалку негативен, тој извештај секако ќе влијае на домашната политичка сцена, отворајќи нов фронт помеѓу власта и опозицијата, коишто сите „негативности“ ќе се обидат да си ги префрлат меѓу себе, заборавајќи ја одговорноста коишто и едните и другите ја имаат за државата.

Парламентарни дебати без дебата

А една од клучните забелешки којашто се очекува да стаса од Брисел (покрај онаа на адреса на опозицијата за бојкотот на Парламентот) е секако работата на Парламентот без опозиција. Само во последните месеци, без силна јавна дебата и брзо се донесоа неколку нови закони и законски измени кои се од клучно значење за граѓаните. Пред одморите се усвоија годишни извештаи за работата на десетици државни институции, предлог - законот за изменување и дополнување на Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги, се донесе законот за отпишување на долговите, а оваа недела на матичните собраниски комисии почна расправата (и веројатно многу брзо ќе финишира) за Нацрт амандманите за измени на Уставот и ребалансот на Буџетот. Според предлогот за ребаланс, вкупните приходи ќе се намалат од планираните 2,57 милијарди евра на 2,52 милијарди евра, а расходите од 2,87 милијарди евра на 2,84 милијарди евра.Овие две важни прашања ќе се разгледуваат без присуство на опозицијата. Владата до Собранието минатиот месец достави предлог за измена на

Уставот со седум нацрт-амандмани кои предвидуваат дефинирање на бракот како заедница на маж и жена, како и дефинирање на вонбрачната заедница; измени во составот на Судскиот совет, менување на името на Народната банка во Македонија; регулирање на фискалната политика во делот на висината на јавниот долг; формирање на финансиска зона; Државниот завод за ревизија да биде независен орган избиран од Собранието и менување на надлежностите на Уставниот суд, односно Судот ќе може да одлучува по уставната жалба за човекови права, како и за одлуките на Судскиот совет и Советот на јавни обвинители. Дефинирањето на бракот како заедница помеѓу маж и жена и можноста за формирање финансиски зони, односно таканаречени даночни раеви во земјава се едни од најконтроверзните нацртамандмани, кои предизвикаа силни бранувања во јавноста. Пратеникот Павле Трајанов на првата собраниска расправа по повод предложените измени уште поостро ќе ја критикува намерата на владата да овозможи формирање на даночен рај во земјава. Тие зони може да станат рај за перење валкани пари од трговијата со дрога или од тероризам, затоа што државата во тие зони нема никакви инструменти да го контролира текот на парите. Тоа може да биде од голема штета за Македонија и може да ги загрози нашите стратешки интереси да станеме членка на НАТО и на ЕУ, рече тој. Но, вицепремиерот Зоран Ставрески смета дека не се работи за таков тип зона, туку за нешто што веќе го има направено Луксембург. Не станува збор за зона по примерот на офшор-дестинациите во светот каде што се овозможува за даночни потреби да се регистрираат компании, банки и инвестициски фондови и слично, кои, освен таа регистрација, немаат никаква поврзаност со дестинацијата во која

www.kapital.mk

Капитал број 774 29.08.2014

политика Зоран Заев лидер на СДСМ

ваа есен ние како опозиција ќе зададеме О силен удар на власта. Како крајно решение имаме инструменти кои не би сакале да ги примениме, затоа што ќе доведат до лоши последици врз државата, но доколку сме принудени и наидуваме на ригидно одбивање на преговори и имплементација на нашите барања, не ни преостанува ништо друго, туку да излеземе со чекори кои ќе бидат крајно неповолни- за власта и за самата држава се овозможува нивната регистрација и немаат вработен. Станува збор за нешто по примерот на Луксембург во Европа, но тој станува скап за ваков тип инвестиции. Македонија треба да ја искористи оваа можност бидејќи има географска локација која е извонредно поволна во Европа, даночни поволности што ги даваме и во моментов за фирми што работат во слободни зони – образложи Ставрески. Во секој случај и ова, но и прашањето за новата дефиниција за македонскиот брак според аналитичарите не го добија(ваат) соодветниот собраниски третман. Законите што ги носи собранието и не зависат многу од гласањето на опозицијата бидејќи коалицијата на власт има мнозинство за да ги донесе, но во период кога таа не е присутна практично и нема никаква критика, ниту дебата. Она што ќе се изгласа во парламентот во вакви услови според аналитичарите е легално, но не и легитимно. Поради тоа што не се слуша и спротивниот глас законите донесени без опозиција во демократски држави се сметаат за еднострани и помалку квалитетни, додава тој. „Се губи доста, но се губи ако некому му е важна демократијата, во Македонија веќе се гледа дека тие непишани правила, како легитимитетот не се веќе на цена и се помалку ќе бидат на цена како оди процесот и сето тоа ќе се оправдува на база на легалноста која во дадениот случај е неспорана“, вели аналитичарот Здравко Савески, кој неодамна за Радио Слободна Европа го објаснуваше овој демократски феномен. Неговите колеги велат дека проблемот е многу подлабок и датира од многу поодамна, оти Македонија не успеала да развие демократски практики за контрола на власта кои ги имале развиените земји. „Во Македонија во континуитет се гради една таква политичка култура и мислам дека време е нешто да се промени, но вистината е една, нема партија на власт што сака да има јака опозиција“, велат аналитичарите.

Каде (мислат дека) одат СДСМ и ДПА?

Но, има ли опозиција којашто не сака да биде јака? Ако се анализираат потезите на најголемата опозициска партија кај нас, тешко може да се поверува дека таа има визија за себе како за иден победник и државен политички лидер. Целата стратегија којашто ја искреираа после губењето на изборите се сведе на вонпарламентарното дејствување и

бојкотот на институциите поради според нив „нефер изборите и крадењето на гласови“. Барањата за техничка Влада можеби ќе беа одржливи и оправдани, но, самиот лидер Зоран Заев при еден од телевизиските настапи кажа дека доколку изборите би се одвивале во фер и демократска атмосфера неговата партија би изгубила со 20 до 30 илјади гласови. „Четиристотини илјади на 420-430 за Груевски и владејачката партија. Тоа е вистинскиот резултат, тоа го кажувам многу често, не победа, заради тоа што имаме свои слабости“ кажа тој. Како Заев мислеше после вакво признавање да ја продаде идејата за техничка Влада? Со вакви настапи тој (а тој е лидерот) само ја девалвира основната тактика којашто ја применува. Значи прашањето не е дали СДСМ ќе победи или не, туку со колку ќе изгуби!? Ова дефинитивно не е политика вредна за победа. Можеби затоа и потегот на двете негови пратенички Солза Грчева и Љубица Буралиева да не ја послушаат партиската одлука и да ги прифатат пратеничките мандати наиде на поделени мислења и кај самото партиско членство. На седницата на Централниот одбор минатата недела, партијата реши да ги исклучи овие две пратенички од своите редови, но дали тоа е решение на долг (или каков и да е) рок? Тој Одбор изроди нова стратегија за работа која партијата ќе ја применува, а која ќе се базира на четири столба, 5.000 тима што ќе работат од врата на врата со акцент на граѓаните и нивните секојдневни проблеми и формирање централен систем на комисии, како еден вид паралелни институции. Тоа не значи влада во сенка, туку опозициски институции кои ќе испорачуваат конкретни предлози, објаснуваат од СДСМ.

Kадровски промени засега не се најавуваат, а без

41

разлика дали ќе има предвремени парламентарни избори, според Заев, стратегијата не е кампања, туку нов силен коректор на власта, но и за да ги утврди слабостите на опозицијата.За развој на стратегијата СДСМ направиле над 100 поединечни консултации со признати стручњаци во различни области. Другата опозициска партија, ДПА се реши на бојкот на Парламентот откако во вторникот нејзини пратеници на Комисијата за финансирање и буџет, влегоа во директна физичка пресметка со колегите од владејачката ДУИ. Тепачката проследена со пцости и речник недоличен за уличари траеше неколку минути, но беше повод за пратениците на Тачи да изјават дека ќе дејствуваат вонпарламентарно. Како тоа ќе го изведат и како планираат да ги постават своите активности сега, уште немаат одлучено, но со ова македонскиот парламент дефинитивно ја губи смислата на своето функционирање како столб на демократијата. Дали и како овој нов начин на дејствување на целата опозиција ќе промени нешто во позиционирањето на партијата на политичката сцена останува да се види, но јасно е дека она што пред Македонија стои е дефинитивна криза на политичката мисла, со или без опозиција во Парламентот и со или без негативности во Извештајот за напредок на Европската комисија...

Капитал број 774 29.08.2014

42

www.kapital.mk

политика

Na[i ginat na tu\i boi[ta, regrutirani

Kolku esktremisti^ e zakana za Makedon пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Г

лобално село - глобален џихад. Вака се објаснува заминувањето и на државјани на Македонија на боиштата во Сирија и во Ирак. Зашто, според изјавите на министерката за внатрешни работи, Гордана Јанкуловска, и на познавачите на состојбите во исламот кај нас, лицата со македонски пасоши кои се приклучуваат на екстремистичките групи (најчесто на Џабхат ал-Нусра, која е клон

на Ал-Каеда во Сирија, и на Исламската држава, поранешната Исламска држава на Ирак и Сирија) не се регрутирани или мотивирани овде. Најголем дел од нив подолго време биле надвор од земјата, под влијание на средина поподложна на глобалниот ефект на исламскиот екстремизам. Во Македонија нема изблици на радикализам како оние во Босна и Херцеговина, каде што еден од лидерите на вахабистите, Билал Босниќ, неодамна отворено повика на приклучување кон вооружените групи на ИСИС, или како на Косово, каде што полицијата во два дена уапси 43 исламистички екстремисти, откако косовскиот џихадист од редовите на ИСИС, Лавдрим Мухаџери, на својот Фејсбук профил објави фотографии на кои обезглавува сириско момче. Но,

дека ситуацијата ни овде не смее да се потцени покажува подготвувањето законски измени по скратена постапка со кои ќе се воведат затворски казни за македонските државјани кои учествуваат во конфликти во други земји. Иако, опасноста од екстремниот ислам во земјава не може прецизно да се оцени. Се шпекулира со бројките на државјани на Македонија кои одат да „шехидат“ (титула на загинатите во света војна) во Сирија или во Ирак, а точно се бројат само мртвите - досега деветмина. И изјавите на реис-ул-улемата Сулејман Реџепи не појаснуваат ништо - напротив, тој остава впечаток дека калкулира министерката Јанкуловска протолкува дека контекстот е амбицијата на Реџепи да биде реизбран на функцијата во ИВЗ. Самиот реис си го поткопа

www.kapital.mk

Капитал број 774 29.08.2014

политика

vo tu\i sredini

^kiot islam nija? кредибилитетот за да бара помош од МВР во двете џамии (Јахја-паша и Тутунсуз) врз кои, како што вели, немал контрола. Пред неколку години тој изјави дека ИВЗ ја изгубила контролата врз четири џамии во Скопје, за по неколку дена да демантира дека изјавил такво нешто. За да добиеме појасна претстава за димензијата на проблемот, го консултиравме политичкиот аналитичар и познавач на состојбите во исламот, Рамадан Рамадани. И неговите сознанија се дека лицата кои по потекло се одовде, а војуваат во Сирија или во Ирак, со Македонија ги врзува само пасошот: „Единствените случаи што ги знам на луѓе кои одовде отишле да војуваат таму, се оние кои се починати. Тројцата се од западниот свет. Едниот беше од Германија, оженет со Кинеска,

а по потекло е од Сарај; другиот од Гостивар, но работеле, или тој или неговите родители, на запад; и третиот, Сами од Скопје, беше дваесет години во Германија. Врз нив се случи она што можеме да го наречеме глобален ефект. Тие таму одат во етнички мешани џамии, и веќе се под влијание на глобалната претстава за исламот што ја создаваат главно Арапите. Не може да се најде нишка во Македонија за нивната одлука да одат да војуваат во Сирија. Нема информации дека овде се врши регрутација, било каков притисок“, вели Рамадани. На загриженоста на одредени експерти за опасните потенцијали што со себе, во Македонија, ги носи евентуалниот повратник од блискоисточните боишта, со степенот на индоктринација, военото искуство

43

Неспорно и во Македонија пропагаторите на екстремниот ислам имаат кого да таргетираат блискоста со Косово каде што неодамна полицијата уапси 43 екстремисти е податлива сама по себе. Сепак, во споредба со ситуацијата во Босна и Херцеговина и во соседно Косово, димензијата на проблемот во Македонија е ограничена од фактот што овде не оперирале професионални муџахедини од арапскиот свет и хуманитарни организации со исто потекло, кои се сметаат за главен фактор на влијание и мобилизација за милитантниот џихад. Дури и реисот Реџепи и министерката Јанкуловска се сложуваат околу едно - овде нема центри за регрутација на борци за екстремистичките структури, ниту организирани центри на вакво влијание, туку македонските државјани кои одлчуваат да „шехидат“ на туѓи боишта се под влијание и на туѓи средини, поподложни на глобалниот ефект на исламскиот екстремизам и поствоените трауми, Рамадани одговара дека не можат евентуалните повратници да претставуваат закана, зашто во Македонија нема генератори на екстремни идеи што би го оправдале тоа.

Не крие секоја брада лице на терорист

Еден од ефектите на исламскиот екстремизам се предрасудите кон муслиманите, особено кон оние кои имаат подолги бради, а пократки пантолони, во кои најголем дел од немуслиманското население безмалку веднаш гледа потенцијални терористи. Брачни двојки во кои мажот изгледа како што е погоре опишано, а кај жената е покриено с$ освен очите (во најширокото јавно мнение ова веднаш се става под поимот вахабизам), с$ почесто можат да се видат и во Македонија. И тоа на места, како скопските молови, каде што присуството на вака конзервативен „аутфит“ е во најмала рака неочекувано. Во одредени медиуми читаме изјави и на муслимани, кои се сметаат за традиционални во однос на македонската историја на исламот, од кои може да

Капитал број 774 29.08.2014

44

www.kapital.mk

политика

Рамадани: ИВЗ административните проблеми ги прикрива со обвинувања за екстремизам

И

сламската верска заедница своите проблеми што во голема мерка се последица на падот на нејзиниот кредибилитет се обидува да ги прикрие доведувајќи ги во контекст со екстремистичкиот ислам, вели аналитичарот Рамадан Рамадани. „Последниот спор што ИВЗ го има со некои администратори во Јахја-пашината џамија не е со оџата, туку е поврзан со административни работи (како што самиот реис Реџепи рече - со Мутавелијата, што претставува некој вид на економ, н.з.) со парите околу погребалните услуги и т. н.“, вели Рамадани, кој потсетува дека на Македонија, како и на секоја земја каде што живеат муслимани, им е потребна исламска заедница со капацитет да одговори на потребите на верниците, особено во ситуација на големи предизвици за исламот, како актуелната. А на ИВЗ, смета Рамадани, последниве години особено & се случува ничкосувањето на авторитетот, и тоа се заклучи дека „вахабитите“ или „селафиите“ и ним им пречат, и тоа додека се на молитва, во џамиите. Оправдана ли е ваквата стигматизација, која е сведена на површно заклучување само врз база на надворешниот изглед? Го дели ли секој муслиман кој носи подолга брада и пократки мустаќи светогледот на Ајман Ал Завахири, или, не дај Боже, на Абу Бакр ел Багдади, е следното прашање за Рамадани. „Нема конфликти меѓу традиционалните верници во Македонија и оние кои во јавноста се најпознати дека носат подолги бради. Нема никакво диференцирање во кредото, во основата на верата. Тоа се сунитски муслимани, како и повеќето муслимани во Македонија и во светот. Она што се случува во Македонија со исламот, е исто како и кај другите вери. По осамостојувањето, по падот на комунизмот, се случи една ревитализација на верските чувства, на верските практики, како и консолидирање на верското знаење. Не може луѓе кои оделе во титовата, кумровечка школа, да знаат исто за верата како некој што завршил во Истанбул, во Сараево или во Скопје, формално исламско образование. Првите учеле политичка индоктринација, а другите ги изучувале темелите и знаењето на верата“, вели Рамадани, кој за идеолошките недоразбирања меѓу муслиманите во Македонија главно причината ја гледа во немањето капацитет кај ИВЗ да одговори на предизвикот што го наметнува обновената потреба од посуштествен однос кон верата на с$ поголем дел од муслиманското насление. „ИВЗ освен што нема достојни кадри за однатре да ги инкорпорира и да ги претставува сите муслимани во Македонија, таа дури и инсистира на една монополска ситуација во претставувањето. Оттука се и

главно преку двете најголеми афери. „Првата е земањето кредит од Шпаркасе банка (за кој биле заложени имоти на ИВЗ во Старата скопска чаршија, н.з.), што е скандал само по себе, зашто во исламот најголем економски грев е работењето со камата. Ова е грев за обичните верници, а да не зборуваме за една верска заедница. И вториот скандал е она што е содржано во извештајот на Стејт департементот за религиозните права и слободи, а тоа е секоја година земањето арач од луѓето кои одат на аџилак, на кои ИВЗ им наплаќа 400 евра за виза која во суштина е бесплатна, церемонијално ја издава Саудиска Арабија. Ова ИВЗ ги прави со помош на некој во власта. Последица од вториот скандал е и загрозувањето на слободата на вероисповедта од страна на ИВЗ, и уривањето на угледот на оваа институција. ИВЗ во тек на времето не стремеше да се надополни со кадри, со знаење, за да може вистински да ги претстави муслиманите од цела Македонија“, вели Рамадани.

проблемите со бекташиската заедница, имотниот спор околу Теќето во Тетово. А сите тие се всушност сунити и претставуваат една заедница која би требало ИВЗ да ја претставува“.

Екстремистите не водат џихад, туку го злоупотребуваат Во споредбата со ситуацијата во Босна и Херцеговина и во соседно Косово, Рамадани лоцира уште една причина зошто во Македонија заканата од екстремниот ислам не е со димензија како во споменатите држави. Во Македонија немаше присуство на меѓународни хуманитарни организации кои би вршеле мисионерство и би остварувале влијание. А исламската традиција во Македонија, дури и во тек на комунизмот, била непрекината. Ние сме една од ретките земји во регионот која постојано имала учени верски лица, со формално стекнато знаење. Се студирало во признати исламски центри и таа линија на образование на муслиманските верски лица од Македонија никогаш не била прекината. „Ова значи еден поразвиен верски бекграунд кај населението - кај нас има теолошки образовани луѓе кои никогаш не биле дел од ИВЗ, но придонеле за развој и одржување на таа исламска традиција“, вели Рамадани. Кога порачува дека нема верско оправдување за одењето одовде да се учествува во конфликтите во Сирија и во Ирак, тој се повикува на сите водечки сунитски авторитети во светот, кои имаат и институционален кредибилитет, а кои се против приклучување на борци од странски држави. „Тие ова го образложуваат со политичката штета што може да се направи и имаат дадено прогласи дека муслиманите од други земји можат на поинаков начин да му помогнат на муслиманското население во Сирија кое е жртва на малцинскиот режим, на хуманитарен начин. А

народ, локално население што таму може да војува, има доволно - не е проблемот во бројноста - тие немаат пари, средства“, смета Рамадани. Тој екстремистичките структури ги смета за најголемиот проблем што го имаат муслиманите во светот, а кој потекнува од апостазијата (отпадништвото од верата). „Борбата против екстремизмот ја водат вистинските верски авторитети на исламот кои на време ги препознаваат овие работи. Сунитите водат однатре борба против екстремизмот и таа трае долги години. Екстремизмот постоеше и пред 11 септември (2001), тој е како треска, вирус, бактерија, кој се појавува одвреме-навреме. Ова воглавно го прават луѓе кои не се верски образувани - Бин Ладен, на пример, беше инженер“, вели Рамадани. Тој смета дека во Сирија борбата на локалното население кое е жртва на режимот кој посегна и по хемиско оружје не може да не биде оправдана, но за жал, екстремистите ја злоупотребуваат оваа трагедија на Сиријците за целите што се остваруваат според идеологија која нема никакво покритие во знаењето на исламот. „Џихад етимолошки потекнува од арапскиот збор џухд, што значи давање напор, кој почнува со борба со своите страсти, што е најголемиот џихад. Милитантниот аспект на џихадот како доктрина на војување подразбира сериозни и стриктни прописи. Во исламот не може да се војува како што се сака. Во сунизмот одлуката да се прогласи џихад во воена смисла не може да биде донесена на теоретско ниво, ако истата не може да биде спроведена од некаква организација, институција, ако не се знае јасно и недвосмислено на ниво на муслиманската заедница што и како треба да се прави. Знаејќи го ова екстремистите го злоупотребуваат џихадот во смисла на самоодбрана. За ваквиот џихад нема правила за прогласување“, вели Рамадани.

ПОКАНА за обука на тема:

ЗАКОН ЗА ФИНАНСИСКА ДИСЦИПЛИНА И ЗАКОН ЗА ВОНСУДСКО СПОГОДУВАЊЕ  10 септември 2014 година, 10.00-16.00 часот

Капитал академија, Скопје

ЦЕЛИ НА ОБУКАТА

Обуката се организира со цел да се обработат специфичностите од Законот за финансиска дисциплина објавен во „Сл. весник РМ“ бр. 187/13, кој стапи на сила од 1 мај 2014 и Законот за вонсудско спогодување, објавен во „Сл. весник РМ“ бр. 12/14.

СОДРЖИНА: ЗАКОН ЗА ФИНАНСИСКА ДИСЦИПЛИНА :  Примена на законот;  Поимите употребени во законот;  Рокот за исполнување на паричните обврски;  Надомест за доцнење при исполнување на паричните обврски;  Ништовност на договорни одредби;  Обврски на нотарот;  Надзорот и др.

Сите заинтересирани за учество на оваа обука можат да се пријават најдоцна до 5 септември 2014 година.

ЗАКОН ЗА ВОНСУДСКО СПОГОДУВАЊЕ :  Предмет на законот;  Примена на други закони;  Начела на вонсудско спогодување;  Правни лекови;  Постапка за вонсудско спогодување;  Постапка за склучување на вонсудска спогодба;  Скратена постапка;  Правни последици од отворање на постапка за вонсудско спогодување.

ОБУКАТА Е НАМЕНЕТА ЗА:

Претставници од сите трговски друштва односно правници и адвокати кои секојдневно се соочуваат со правна проблематика.

ПРЕДАВАЧИ

ТЕОФИЛ ТОМАНОВИЌ

судија на Апелациониот суд Скопје, во пензија

Д-Р ФИДАНЧО СТОЕВ

судија на Врховниот суд на РМ, во пензија

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

специјален прилог

12

СЕПТЕМВРИ 2014

НОВИ m

2

“КАПИТАЛ“ ГИ АНАЛИЗИРА АКТУЕЛНИТЕ СОСТОЈБИ ПАЗАРОТ НА НЕДВИЖНОСТИ И ДАВА ПРОЕКЦИЈА ЗА НЕГОВИОТ РАЗВОЈ ДО КРАЈОТ НА ГОДИНАТА:  Капитал детално разработува кои се сценаријата за идниот развој на пазарот на станови: натамошен пад на цените, зголемување на станбеното кредитирање или пад на градежните активности?  Цените на становите паѓаат. До кое ниво се спремни да се спуштат инвеститорите за да продадат? Како моментално се движат цените на новите станови во Скопје и другите поголеми градови?  Какви “финти“ воведуваат инвеститорите за да продадат стан повеќе – од гратис патување до можност за заработка?!

 Станбеното кредитирање расте. Банките се повеќе внимание посветуваат на олеснување на условите и трошоците за одобрување станбени кредити. Колку порасна кредитирањето од почетокот на годината? Какви се проекциите на банкарите – ќе паѓаат ли и колку каматните стапки?  Цените на недвижностите паѓаат и во целиот регион. На кое ниво се цените на метар квадратен во балканските метрополи?

Повеќе информации во врска со прилогот и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-маил marketing@kapital.com.mk или на телефонскиот број 02 3298 110

Пазарот на недвижности, особено во Скопје, доживува максимална заситеност. На секој чекор никнуваат станбено-деловни згради, стратегиите за продажба на нови квадратни метри добиваат нова, досега невидена димензија, цените исто така се лизгаат надолу.... ЛИЦA ЗА КОНТАКТ: БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ САЊА САВОВСКА НИКОЛА ШАЛВАРИНОВ

BIZNIS I POLITIKA

www.kapital.mk

Ивица Тодориќ сопственик на Агрокор

Со преземањето на Меркатор, Тодориќ создаде компанија која ќе вработува 64.000 луѓе и ќе биде водечка во секторот малопродажба и производство на храна во регионот и пошироко.

Nova preraspredelba na kapitalot na

Hrvatskite biznis se [to mo@e da s

Компании од Словенија и Хрватска газат немилосрдно кон нови зделки и пазари. За хрватските бизнисмени, Капитал број 774 29.08.2014 пак, е карактеристично што купуваат се што може да се купи откако кризата им ја намали цената речиси на сите компании. Најжестоко настапува хрватскиот бизнисмен Ивица Тодориќ, кој буквално стана балканскиот магнат. Во од го следат Емил Тедески и Адрис групацијата. Во овој поход, големите стануваат уште поголеми. Останатите компании оправдано може да стравуваат за својот опстанок бидејќи може да бидат згазени од конкуренцијата. Што се случува на балканскиот пазар во последно време?

www.kapital.mk

47

Емил Тедески

претседател на управата на Атлантик група

Атлантик група е меѓу водечките прехранбени компании во регионот, вработува 4.500 луѓе и има производни погони во Хрватска, Германија, Словенија, БиХ, Србија и Македонија. Секоја година Тедески презема по некој бизнис.

Анте Влаховиќ

претседател на Управата на Адрис групација

Половина година откако ровињски Адрис ја презеде Кроација осигурување се чини дека се на повидок контурите на нов регионален исчекор кон Словенија преку соработка со Сава Ре.

na Balkanot

Мирко Туш

сопственик на трговскиот синџир Туш

Обединувањето на хрватската Плодине и на словенечката Туш би било меѓуфаза, односно подготовка за продажба на така здружената мрежа на една од водечките европски трговски компании.

nismeni kupuvaat se kupi

www.kapital.mk

BIZNIS I POLITIKA пишува:

Спасијка Ефтимоска

spasijka.eftimoska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

С

појувања, преземања, соработка, нови бизниси се случуваат на Балканот посткризно. Доминацијата ја имаат компаниите од Словенија и Хрватска, кои газат немилосрдно кон нови зделки и пазари. За хрватските бизнисмени, пак, е карактеристично што купуваат се што може да се купи откако кризата им ја намали цената речиси на сите компании. Најжестоко настапува хрватскиот бизнисмен Ивица Тодориќ, кој буквално стана балканскиот магнат. Во од го следат Емил Тедески и Адрис групацијата. Во овој поход, големите стануваат уште поголеми. Останатите компании оправдано може да стравуваат за својот опстанок бидејќи може да бидат згазени од конкуренцијата. Што се случува на балканскиот пазар во последно време?

Агрокор стана балкански трговски гигант

Хрватскиот концерн Агрокор за 544 милиони евра го купи словенечкиот трговски синџир Меркатор и со тоа го формираше балканскиот гигант во трговската сфера, кој годишно ќе има годишен приход од седум милијарди евра. Сопственикот Ивица Тодориќ преку оваа компанија ќе вработува 64.000 луѓе, а таа ќе биде водечка во секторот малопродажба и производство на храна во регионот и пошироко. Откако го купи Меркатор, Тодориќ изјави дека „ова е заедничка победа на деловните луѓе, израз на одлучноста на темелите на промислена визија постојано да го подигаме нивото на успешност и на конкурентност“. Тодориќ тврди дека неговиот концерн и понатаму ќе се развива во регионот и ќе отвора нови пазари за производителите. „Нашиот успех е уште позначаен и охрабрувачки ако се знае во какви економски услови и опкружување работевме во последните неколку години. Тоа ни дава нови надежи заеднички да оствариме уште позначаен развој и раст и уште подобри деловни резултати, кои може да се очекуваат во поповолна економска атмосфера, на каква се надеваме во наредните години“, тврди Тодориќ и додава дека неговата фирма „придонела за развој на Хрватска и на целиот регион“. „Бевме и работевме на тоа да бидеме стабилизирачки фактор во нестабилната општа економска ситуација, а притоа никогаш да не ги запоставиме принципите на економската успешност. Како такви сме препознати во економската и бизнис констелацијата, па наидуваме на сесрдна поддршка за нашиот раст,

јакнење и остварување на зацртаните деловни визии и финансискоекономски цели“, вели Тодориќ. Најголемиот хрватски тајкун истакнува дека Агрокор и Меркатор ќе отворат големи можности за уште поквалитетна регионална добавувачка структура и можности за раст на прехранбената и на останатите индустрии. Тодориќ тврди дека неговото преземање на Меркатор значи зголемување на волуменот на продажба и отворање нови пазари за сите производители во регионот. Целта на Тодориќ со преземањето на Меркатор е да изгради глобално конкурентна и просперитетна компанија. Тодориќ со влезот во Меркатор обезбеди и работа во Словенија за фирмата за обезбедување Сокол Мариќ, иако нејзиниот сопственик тврди дека не доаѓа на словенечкиот пазар поради Агрокор. Но, познато е дека тој ги обезбедува објектите на Агрокор и на Меркатор во Хрватска. Дека Тодориќ нема да се задоволи само со преземањето на Меркатор потврди со тоа што оваа година обезбеди уште еден бизнис вреден 100 милиони евра. Потпиша договор за соработка со словенечкиот увозник на егзотично овошје Растодер вреден помеѓу 70 и 100 милиони евра годишно. „Во Словенија, како и во другите земји од регионот, следиме уште неколку слични претпријатија, чии производи имаме намера да ги вклучиме во нашиот систем и така да ја збогатиме нашата понуда“, најави Тодориќ. Сопственикот на Растодер, Изет Растодер, вели дека поврзувањето помеѓу Агрокор и Меркатор е голема шанса и за останатите словенечки претпријатија. Растодер најмногу тргува со банани, а нејзиниот сопственик го нарекуваат „кралот на бананите“.

Атлантик група секоја година презема по некој бизнис

Последниот бизнис потег на хрватската компанија Атлантик група, предводена од Емил Тедески, беше додавање на производството на чипс во своето портфолио. Компанијата, која веќе презеде низа компании на Балканот, договори стратешка соработка со Канаан од Долни Михољац за производство на нов бренд на чипс, а започна и длабинско снимање со можност за сопственичко преземање на оваа фирма, која е најзначаен производител на чипс во Хрватска. „Со овој чекор Атлантик се етаблира како значаен фактор во сегментот на производство на чипс на подрачјето на југоисточна Европа“, велат во компанијата. Атлантик група со компанијата Соко Штарк е водечки регионален производител на флипс. Најсилниот бренд во овој сегмент се Смоки. Основна дејност на Канаан, пак, се производство и промет на чипс (61%), екструдирани производи (37%) и на пуканки (2%). Фирмата е првиот хрватски и денес водечки производител на приватни стокови марки во

категоријата на солени грицки. Дека Тедески е неуморен и ненаситен во своето работење говори и информацијата дека сакал да ја преземе и компанијата Краш. Оваа работа се откри неколку години подоцна и тоа директно од раководството на Краш. „Тедески сакаше да го преземе Краш преку докапитализација на Соко Штарк и производството да го префрли во Србија. Но, му испративме противпонуда за ние да го купиме Соко Штарк, ама одговор нема“, откри Марица Видаковиќ, менаџер и главен претставник на малите акционери во Краш. Според информациите на хрватските медиуми, во Краш без размислување ја одбиле понудата, уверени дека со тоа доволно дале до знаење дека ничија аквизиција не ги интересира. Велат тоа не била ни прва, ни последна понуда што ја добиле, затоа што во минатите години ги имало многу. Атлантик група му предложила на Краш модел на деловно капитално задружување. Поедноставено, идејата била да се внесе нов капитал. Наводно, не станувало збор за готовина туку за други вредности, како недвижности. За возврат, Тедески сакал да преземе дел од брендовите на Краш и производството да го пресели во Србија.

www.kapital.mk

Капитал број 774 29.08.2014

49

по некој бизнис. Во 2010 година ги презеде словенечката Дрога колинска Калнички води Био Натура. Во 2008 година презеде низа лекарски установи и го формираше водечкиот приватен лекарски синџир во Хрватска – Фармациа. Година пред тоа стана сопственик на хрватската Фидифарм/ Диетфарм, на српската Мултивита и на македонската Вичишки комерц. Во 2006 година ја презеде фирмата Спортс директ во Велика Британија, а во 2005 Халека, водечкиот европски производител на храна за спортисти. Претходно ги презеде козметичките куќи Интерхем Загреб и Нева и брендот Цедевита.

Се спојуваат Туш и Плодине

544

милиони евра плати Ивица Тодориќ за словенечкиот трговски синџир Меркатор

7

милијарди евра ќе изнесува годишниот приход на Агрокор и Меркатор, со што ќе биде балкански гигант

64.000

луѓе сега ќе вработува Ивица Тодориќ и неговата компанија ќе биде водечка во секторот малопродажба и производство на храна во регионот и пошироко Во меѓувреме Атлантик група ја презеде дистрибуцијата на производите на Унилевер за Хрватска и Словенија, што и донесе годишен бизнис вреден околу 32 милиони евра. Таа ќе дистрибуира околу 400 брендови на Унилевер. „Големо признание е кога успешна меѓународна компанија како

Унилевер ќе ги препознае вредноста и потенцијалот на дистрибуцијата која ја развиваме повеќе од 20 години и ќе одлучи да му даде доверба на нашиот менаџмент и на дистрибуциската поддршка, кои многу добро го познаваат пазарот“, прокоментира претседателот на управата на Атлантик, Емил Тедески. Атлантик група е всушност една од водечките прехранбени компании во регионот. Со производството на спортска храна, Атлантик е водечка компанија во Европа. Таа вработува околу 4.500 луѓе и има производни погони во Хрватска, Германија, Словенија, БиХ, Србија и Македонија. Компанијата стигна до ова ниво затоа што секоја година Тедески презема

Откако Агрокор го презеде Меркатор, стигна веста за можно спојување на риечкиот трговски синџир Плодине и на словенечкиот Туш. Иако од Плодине веднаш ја демантираа информацијата на словенечките медиуми за стратешко поврзување со Туш, сепак оваа бизнис зделка не може сосема да се исклучи. „Информациите на словенечките медиуми се само шпекулација, а што се однесува до нашите кредитори, ние уредно ги сервисираме и ги извршуваме своите обврски“, изјави Ѓози Хеберлинг, член на управата на Плодине по пишувањата дека на повидок е создавање на уште една хрватскословенечка трговска групација. Според словенечките медиуми, на сопственикот на Туш, Мирко Туш, банките му одобриле преструктуирање на долг од 400 милиони евра, а на стратешко поврзување на двете компании инсистираат новите кредитори, посебно италијанската банкарска групација Интеса Сао Паоло, која финансиски е изложена и во Плодине и во Туш. Според неофицијалните информации, поврзувањето на Плодине и Туш, односно обединувањето на нивните малопродажни капацитети, би било меѓуфаза, односно подготовка за продажба на така здружената мрежа на една од водечките европски трговски компании. За ваков расплет на ситуацијата во прв ред се заинтересирани банкарите, кои во последните години се загрижени од падот на резултатите и на пазарниот удел на Туш во Словенија, каде е еден од најголемите трговски синџири. За разлика од Туш, положбата на Плодине на хрватскиот пазар и

www.kapital.mk

BIZNIS I POLITIKA нејзините деловни резултати се добри, па минатата година фирмата оствари приход од 430 милиони евра. Но, и кај неа е проблематична кредитната изложеност, бидејќи долговите во последните години надминуваат 220 милиони евра, што претставува оптоварување за нејзиниот раст и развој.

Адрис преку Кроација осигурување цели на словенечкиот пазар

После згаснувањето на Кроација Лојд, хрватската Кроација осигурување цели на словенечката осигурителна компанија Сава Ре. Половина година откако ровињски Адрис ја презеде Кроација осигурување се чини дека се на повидок контурите на нов регионален исчекор кон Словенија. Според неофицијалните информации, Кроација осигурување е во преговори со словенечкиот осигурител Сава Ре за да ги преземе работите околу реосигурувањето на портфолиото на најголемиот домашен осигурител. На почетокот од јуни, собранието на Кроација осигурување даде зелено светло за гасење на 45 години старата фирма ќерка Кроација Лојд, единствениот реосигурител во Хрватска, со цел рационализација на трошоците и на деловните процеси. Ако преговорите завршат успешно, најголемиот словенечки реосигурител би можел да

преземе дел од работите кои минатата година го зголемија профитот на Кроација осигурување за 2,5 милиони евра и ќе и ја отвори вратата за влез во Словенија. Откажувањето од реосигурување во Кроација го сметаат за добра работа ако се земат предвид заштедите и постепеното ослободување на врзаниот капитал. Словенечки Дневник пишува дека со овој потег Адрис групата и Кроација осигурување ќе добијат дополнителен мотив за зголемување на уделот во Сава Ре, кој во моментот достигна 15%. Во минатата година Кроација Лојд имаше над 14,7 милиони евра капитал, што е еднакво на окјолу 40% удел во Сава Ре. Од Кроација осигурување ги потврдуваат разговорите со Сава Ре, но нема да работат само со словенечката групација. „Кроација осигурување нема да склучи договори за реосигурување само со еден реосигурител, туку во согласност со деловната пракса, ќе тежи кон дисперзија на ризикот“, велат од компанијата. Поранешниот прв човек на Кроација осигурување Маријан Чурковиќ смета дека соработката меѓу двата големи регионални играчи е логична и оди во корист на двете компании. „Сава Ре во Хрватска е присутна само со помал удел во сопствеништвото на Велебит осигурување и Велебит животно осигурување. Исто така, таквиот потез на Кроација осигурување ќе и донесе

поголема улога на словенечкиот пазар“, вели тој. Прекуграничната зделка ќе и го отвори на Кроација словенечкиот пазар, кој самата го затвори во 1990-те години. Тогаш ја продаде Словеница, која подоцна со спојување стана Адриатик Словеница и денес е втор најголем играч зад Заваровалница Триглав. “Таа грешка не може да се исправи до денес и се чини дека првите потези на новиот сопственик одат во насока на ширење на пазарот на кој досега Кроација не беше многу присутна“, смета Чурковиќ. Продорот на Кроација осигурување во Словенија не е нова приказна. Дури и пред влезот на Адрис во Кроација, претходната управа даде зелено светло за купување акции, па благодарение на уделот од 8% во јуни 2013 година стана втор по големина акционер во словенечката групација. Пред еден месец, Сава Ре тргна во интензивно купување на 2% од своите акции, што во медиумите беше протолкувано како подготовка за одбрана од можно преземање од Адрис. Ровињската групација од првиот ден не крие дека аквизицијата на Кроација осигурување е само прва во низата за ширење на регионалниот пазар. Во следниот број на „Капитал“ прочитајте „Дали има интерес за преземања и нови бизниси во Македонија?“

www.kapital.mk

BIZNIS I POLITIKA

Po valutniot, mo@e da sledi i energetski

Bugarija pred ene

Н

ема друг сектор во Бугарија што може да се „пофали“ со 15% пад на продажбата и 9% на добивката во 2013 година во однос на минатата година. Според податоците на софиски „Капитал“ лани извозот на електроенергија и производството на примарни енергетски ресурси бележат пад, побарувачката во државата се намалува - според прогнозите на ДКЕВР (Државна комисија за регулирање на енергетиката и на водите) за 15% во периодот 2014-2015, во однос на 20132014, а цените по кои големите централи продаваат на големо достигнуваат ново дно. Годината бележи и нова негативна тенденција - за прв пат од 2009 приходите во секторот паѓаат, заедно со финансискиот резултат на

фирмите од овој сектор. Рекордни 77% од друштвата имаа послаба продажба на годишно ниво. Поради енергетскиот хаос предизвикан од неразумната државна политика, во минус се дури и природните монополи и обновливите извори на енергија, кои имаат гарантирани долгорочни договори. Најдраматична е ситуацијата во државната енергетика, која како обем на продажба претставува скоро половина од 30-те најголеми енергетски фирми. Од консолидираниот отчет на БЕХ (Бугарскиот енергетски холдинг) се гледа дека приходите се намалени за 13%. Загубата на НЕК (Национала електроенергетска компанија) за минатата година порасна до 63,5 милиони евра, и тоа откако & беа коригирани расходите за закуп на енергија. Во првичниот отчет

негативниот финансиски резултат стигаше 167 милиони евра. Нема државно друштво кое нема пад на продажбата и влошен финансиски резултат, со исклучок на „Булгаргас“ кој цела година се радува на 20процентното намалување на цената на гасот доставен од „Гаспром“ од 1 јануари 2013. Државниот трговец со гас излезе од 57 милионската загуба за 2012 и реализираше заработка од 31 милиони евра за 2013. Во однос на извозот, влажната 2012 година придонела хидроцентралите во Бугарија да имаат за 20% повисоко производство, но работата со максимална моќност на нивните грчки пандани било фактор за намалување на бугарскиот извоз на електрична енергија. Според ЕСО (Електроенергетскиот системски оператор) тоа довело до пад од 40%

www.kapital.mk

bord

Капитал број 774 29.08.2014

53

На бугарскиот енергетски систем му се заканува банкрот и е пред колапс. Секторот кај нашиот источен сосед бележи пад на продажбата, на добивката, на извозот, и скоро и да нема компанија од енергетскиот бизнис која нема причини да се жали. Во вакви околности итно се потребни реформи, а како едно од решенијата се разгледува создавањето енергетски борд - идеја што влегла во списокот со приоритетите на привремената Влада во Бугарија

nergetski kolaps на извозот во првата половина од 2013, кој почнал да се подобрува во втората половина од годината. Така што, на крајот на 2013 падот на извозот изнесувал 25%. Во ваква ситуација „Капитал“ својата анализа за енергетскиот сектор во Бугарија ја завршува со констатација дека дошло време за сериозни реформи.

Спасот е во создавањето енергетски борд?

За да се избегне банкротот и колапсот на бугарскиот енергетски систем, како едно од можните решенија софиски „Дневник“ пишува за создавање енергетски борд - идеја што влегла во списокот со приоритетите на привремената Влада во Бугарија. Според енергетскиот експерт Иван Хиновски од Бугарскиот енергетски форум

(БЕФ), енергетскиот борд треба да ги комбинира функциите на омбудсман и на општествен координатор, остварувајќи влијание преку својот авторитет и анализите направени од членовите. Наместо потполно нова структура, која ќе бара промени во законодавството, од БЕФ претпочитаат „помека“ варијанта на „енергетски совет“ (или конзилиум) во состав на постоечкиот регулатор ДКЕВР, кој со решение на Владата би го заменил досегашниот Општествен совет (исто така, во состав на ДКЕВР), но со проширени контролни и координативни функции. Според Красен Станчев од Институтот за пазарна економија ако ЕБ биде „општествен совет“ ќе се дојде само до ново издание на некаква тристрана комисија, во која никој освен владините органи ќе нема неспорен легитимитет,

или до нешто како семинар - инкубатор на идеи, од кои никој нема да знае кој и кога ќе има некаква корист. Затоа Станчев е приврзаник на „тврдата“ варијанта. По аналогија со „валутниот борд“, чија замисла е да се надминат конјуктурните политички размислувања при определувањето на цената на парите и на валутната политика, ЕБ треба да ја прекине врската меѓу политичката конјуктура и цените на енергетските ресурси и електроенергијата. Според Иван Хиновски ЕБ треба да располага со мониторинг и контролни функции, за да ги следи активностите на регулаторот и на поврзаните со неговата дејност други административни единици, и да ги претстави ставовите на енергетските друштва, професионалните сојузи, асоцијациите, невладините организации и т.н.

www.kapital.mk

BIZNIS I POLITIKA Красен Станчев смета дека барем извесно време ЕБ треба да биде органот кој ќе ги носи решенијата за политиките, а ДКЕВР да ги спроведува истите. При тоа, во ЕБ треба да влезат луѓе без конфликт на интереси и без политичка или идеолошка пристрасност, кои ќе бидат остручени за она што ќе треба да го прават. По неколку години, кога ДКЕВР ќе ги прилагоди процедурите и практиките на европските стандарди, тогаш таа ќе може да работи сама и бордот ќе може да се распушти. Според Станчев, освен што е невозможна, во моментов и не е неопходна промена на законот - до неа ќе се стигне, кога ќе има Парламент расположен да работи. Она што може да се направи уште сега е да се постигне согласност во однос на неколку конретни чекори за формирањето на ЕБ. Например, по ранг неговиот раководител да биде колку што е можно повисок - на почеток веројатно заменик-министер. Потоа, кога е во прашање составот, најдобра варијанта се експерти, кои би носеле лична одговорност, вклучително и судска, во случај ако за решенијата што ќе ги носи бордот се покаже дека се штетни. Најважниот, првиот чекор, треба да биде постигнување согласност во однос на целите. По ова прашање позициите на експертите се блиски. Иван Хиновски како основна цел на ЕБ го посочува запирањето на опасниот

процес на ескалирачка конфронтација меѓу државните и приватните енергетски компании, меѓу енергетската индустрија како целина и потрошувачите - индустриски и домашни. И уште, гарантирањето на независноста на регулаторот, на експертската соработка во преструктуирањето на секторот, и гарантирањето на системска издржливост на патот на овој процес, на заеднички и солидарни активности меѓу енергетскиот бизнис, политичарите и потрошувачите во услови на постоечките дефицити во институционалната, регулаторната, политичката и пазарната рамка. Како прв чекор неопходно е разработување на итна антикризна програма за активности во енергетиката. Бугарскиот енергетски форум веќе разработи и ја достави до привремената Влада варијантата на таквата програма. За Красен Станчев првата цел е да почнат да се применуваат Законот за енергетика и со него поврзаните закони - нешто што сега не се прави. Тоа значи и да се отстранат и коригираат последиците од досегашните конјуктурни, незаконски и дискриминирачки решенија на регулаторот. Втората цел, според него, е поврзана со обнова на дејството на член 30 од Законот, според кој приходите во системот треба да ги покриваат расходите. Односно, ЕБ да обезбеди

механизам за оформување цени, при што цените не треба да се под нивото на расходите за производство. Цените не треба да се оптоваруваат со непредвидени и непредвидливи расходи и последици. Следната цел треба да е постепената либерализација на бизнисите со електроенергија и енергетски ресурси во догледна иднина. Треба да се почне со преглед на постоечките преференцијални цени и со создавање на фонд што ќе ја покрие разликата меѓу цената на слободниот пазар и однапред преземените трошоци - на пример, со долгорочни договори со две од централите во „Марица-исток“. Оваа шема веќе е применета во Полска, а пред две недели беше одобрена и во Германија. И според двајцата експерти задолжителен услов за успех на идејата за енергетски борд е постигнувањето на политичка согласност. Нужна е согласност помеѓу повеќето политички партии за запазување на овие процедури, зашто стратегијата за развој на енергетиката и за либерализација на пазарот нема да се промени барем 10 години. Според Иван Хиновски потешкиот пат што треба да се изоди е постигнување консензуз меѓу политичките сили во однос на целите на претстојната и веќе многу забавена пазарна реформа во индустријата.

сите поголеми IT НАБАВЕТЕ ГО во малопродажни ланци. НОВИОТ РЕДИЗАЈНИРАН LENOVO THINKPAD X1 CARBON ИНОВАТИВНА ИЗРАБОТКА Ултра-тенок и многу полесен благодарение на издржливата карбон-фајбер конструкција, иновативен дизајн на вентилаторите за ладење без правење прашина.

ThinkPad X1 CARBON i7-4600U Processor 8GB DDR3 SSD 256GB 14.0" WQHD (2560X1440) Multi Touch

1,43kg Windows 8.1 Pro 64

100%

103.990,oo ден. ЦЕЛОСНА МОБИЛНОСТ Најлесниот 14” Ултрабук со зголемено траење на батеријата и мноштво опции за поврзување било каде, било кога.

INet ИНЕТ - АВТОРИЗИРАН ЛЕНОВО СЕРВИС

ЗАШТИТНИК НА ВАШИОТ DO УРЕД!

ЗА ПОВЕЌЕ ИНФОРМАЦИИ:

A: Атинска 12 - Скопје T: 02/ 3090.625 E: sales@inet.com.mk W: www.inet.com.mk

ПОКАНА На 18 септември 2014 година (четврток) во просториите на НБРМ, на 8. кат, со почеток во 14 часот, ќе се одржи 14. сесија на Клубот на истражувачите.

Ве молиме доколку сакате да презентирате Ваш работен материјал на оваа сесија на Клубот на истражувачите, да н$ известите најдоцна до 1 септември 2014 година (понеделник). Се надеваме дека ќе побудиме интерес кај Вас и кај Вашите колеги за учество на Клубот на истражувачите. Ве молиме Вашето присуство на оваа сесија на Клубот на истражувачите да го потврдите најдоцна до 15 септември (понеделник) 2014 година на тел. +389 2 3298 110; електронска пошта: kontakt@kapital.com.mk Клубот на истражувачите е формиран во јули 2011 година, во рамки на активностите за поддршка на развојот на истражувачката и аналитичката работа. Овој клуб е отворена платформа за презентација и дискусија на научно-истражувачки трудови, особено во доменот на монетарната политика и макроекономијата. Согласно со досегашната практика, сесиите на Клубот се одржуваат на тримесечна основа, во март, јуни, септември и во декември. Народната банка има отворен повик до истражувачите за поднесување сопствен труд до Клубот, вклучително и на оние што се во работна верзија. Заради понатамошно промовирање на Клубот на истражувачите и проширување на составот на учесниците, објавуваме покана до сите аналитичари и истражувачи од научно-образовните институции, финансискиот и нефинансискиот сектор, за редовно учество на неговите следни сесии, како дискутанти или како слушатели. На овој начин се овозможува квалитетна и отворена дискусија меѓу истражувачите, носителите на политиките, аналитичарите од финансиските институции и другите учесници. Исто така, преку размената на мислења се обезбедува унапредување на научно-истражувачката работа во земјата. Зачленувањето во клубот е од отворен карактер, за што подетаљни информации можете да видите на следнава врска: www.nbrm.mk/Клуб на истражувачи.

Капитал број 774 29.08.2014

56

www.kapital.mk

свет

Politikata e menliva, samo interesit

Germanija ja prodava dr@avnata naftena kompanija na ruski ta

Б

огатите руски тајкуни Михаил Фридман и Герман Кан, кои се на чело на конзорциумот Летер Уан (Letter One) ќе станат газди на германската државна компанија за нафта и гас ДЕА, која е дел од енергетскиот гигант РВЕ (RWE). Иако првично се зборуваше дека оваа зделка која тежи 5,1 милијарда евра ќе биде блокирана со објаснување дека го загрозува јавниот интерес, германските власти сепак одличиле да донесат разумна одлука и да ја одобрат продажбата. Со тоа вториот најбогат Русин, Фридман и ко-инвеститорите ќе добијат 190 дозволи и концесии за нафта и гас во Европа, Блискиот Исток и Северна Африка. Информацијата беше првично објавена во март годинава, и шпекулациите во јавноста се движеа во насока дека сепак нема да излезе ништо од оваа зделка бидејќи во меѓувреме се разви украинската криза и се заостри реториката помеѓу Русија и Западот.

Во време кога санкциите помеѓу Русија и Западот добиваат на силина, веста за продажбата на германската нафтена компанија ДЕА на руски тајкуни е само по себе контроверзна. Пред се заради тоа што се случува во време кога ЕУ и САД забранија продажба на технологија за нафтени ископувања на Русија, а токму ДЕА ја има огромната експертиза и концесии за ископувања на нафта и гас низ целиот светот. Со нејзиното купување Русија индиректно ќе стане сопственик на технологија која им треба за да подолжат да ископуваат нафта и да ги плаќаат идните буџетски трошења на земјата Овој бизис потез на Русите се случува во време кога Европската унија и САД воведоа економски санкии кон Русија со цел да ја казнат за нејзиното мешање во кризата во Украина и да ја присилат да се повлече од нејзините цврсти позиции и поддршката на про-руските сили во Украина. Како одговор на санкциите од Западот, Русија воведе

ембарго на увозот на сите прехранбени и земјоделски производи од Европа и САД. Но, се чини дека политичката игра е една, а економските интереси се сосема друга работа. Околу 30 % од нафтата и гасот кои ги користи Германија ги обезбедува од Русија. Но, најголемата енерегетска компанија

www.kapital.mk

Капитал број 774 29.08.2014

свет

57

Државната нафтена компанија ДЕА, која е дел од РВЕ, има голема експертиза и многу концесиции за нафта и гас во Европа, Блискиот Исток и Северна Африка.

te se ve^ni

tajkuni РВЕ, како и целиот енергетски сектор во последниве неколку години се соочуваат со големи проблеми. Откако Германија одлучи да се насочи кон поголемо користење на обновливи извори на енергија и да го намали производството на нуклеарна енергија, германските енергетски компании се соочија со големи проблеми во работењето, а долговите во енергетскиот сектор во изминатите четири години се зголемија речиси двојно. РВЕ во изминатиов период го намали бројот на вработени, продаде дел од активата и бараше различни начини за да го намали долгот. Но, на државната компанија чија главна дејност е продажба на електрична енергија очајно и требаат пари за да го намали долгот кој веќе достигна 31 милијарди евра. За прват во 60 години работење, РВЕ минатата година имаше загуба во работењете, а врендоста на нејзините акции од 2007 година досега се намали за две третини. Оваа зделка е контроверзна и заради

тоа што се случува во време кога ЕУ и САД забранија продажба на технологија за нафтени ископувања на Русија со цел да го забават ископувањето на нафта и гас надвор од територијата на Русија, а токму германската ДЕА има огромна експертиза и концесици за ископувања на нафта и гас во Северното море и Египет. Зделката беше начелно договорено во март годинава кога санкциите се уште не беа воведени и таа веќе ја доби потребната дозвола од антимонополските регулаторни тела на Европската комисија, и според плановите треба да биде завршена до крајот на годината. Од Фондот Летер уан чие седиште е во Лусембруг оваа зделка ја објаснуваат како „прв стратешки чекор за влегување во нафтената и гасната индустрија“. Во спроведувањето на договорот компанијата соработуваше со финансиски консултанти како Ротшилд, Памплона капитал менаџмент и Морган Стенли.

на земјата. Инаку, Фридман е исто така сопственик на холдингот Алфа Груп, во рамки на која ја поседува и најголемата приватна банка во Русија Алфа банк. Неговото богатсво Форбс го проценува на 17,6 милијарди долари со што се рангира како 48 најбогат човек во светот. Фридман преку Алфа Груп има огромни инвестиции во повеќе сектори, од нафтената индустрија па до телекомуникациите.

Кои се руските тајкуни кои ја купија ДЕА?

На чело на конзорциумот Летер Уан е Михаил Фридман, кој е втор најбогат бизнисмен во Русија. Тој заедно со бизнисменот Герман Кан минатата година ги продадоа своите удели во нафтената компанија TNK-BP на државната нафтена компанија Роснефт за 14 милијарди долари. Со тоа Роснефт стана најголема јавно тргувана нафтена компанија во светот. Иако не се меѓу бизнисмените кои беа цел на западните санкции, нивното влијание е многу големо со оглед на тоа што низ годините успеаа да создадат огромно богатство. Со купувањето на германската ДЕА, во која работа на 1.400 луѓе, тие ќе станат сопственици на технологија која би им требале на Русија и државната нафтена компанија Роснефт да подолжат да ископуваат нафта за да ги плаќаат идните буџетски трошења

Михаил Фридман, кој е на чело на конзорциумот Летер Уан е втор најбогат човек во Русија, сопственик на многу компании и на најголемата приватна руска банка Алфа банк.

Капитал број 774 29.08.2014

58

www.kapital.mk

свет

Cveta ta trija indus huana i so mar vo SAD

И

Zeleni dolari od zelenata trevka Откако марихуаната стана легална и за рекреативна употреба во две американски сојузни држави во јануари годинава, Колорадо и Вашингтон, тамошните претприемачи и инвеститори гледаат само низ “зелени очила“. Аналитичарите очекуваат оваа индустрија брзо да расте, па дури и да го надмине dot.com бумот од 1990-те, пишува германски Шпигел

ма многу начини човек да “се надува“: Џон и Џејн го знаеја тоа уште пред да отпатуваат во Денвер, Колорадо. Но, ниту еден од нив не беше подготвен за огромниот асортиман на понуда со која се соочија кога пристигнаа во 3D Cannabis Center, место каде што се продава марихуана за медицинска и рекреативна употреба. Таму, најдоа колачиња со сите можни вкусови – ментол, овошје, па дури и тартуфи и пралини. “Вчера добивме и швајцарски вкус“, вели продавачот, покажувајќи на темното чоколадо. Има и комбинации од типот колачиња и крем, или пак мандарина-чоколадо. Сето тоа, засилено со марихуана, се разбира. “Дозите се 80 или 40 милиграми од THC“, вели продавачот. Инаку THC е кратенка за tetrahydrocannabinol, психоактивната супстанца во канабисот. Веднаш потоа, Џон, инженер по занимање, помирисува еден од многубројните изложени порции и воскликнува “Одлично!“, уживајќи во моментот. Во неговиот роден Тексас, единствената опција за купување “тревка“ е од дилерите во темните улички. Сега, за прв пат, тој и неговата

сопруга, рецепционерка, стојат во цела маса туристи кон овие две држави, светла, весело уредена продавница што како што се нашите јунаци Џон и Џејн. не се разликува од било кој маркет за Потенцијал од 110 овошје и зеленчук. И немаат поим од милијарди долари годишно каде да почнат. На марихуана претприемачите како Дали да земат од “Silverback Gorilla“, Тони Фокс, сопственикот на 3D, затоа која што мириса некако земјесто или сега им цвета бизнисот. Фокс, 42 пак од “Death Star“, која пак што, според зборовите на продавачот е “небото“? Тоа годишник, вели дека бизнисот толку брзо почнал да расте, а набавките е марихуана што се култивира цели 10 биле толку ограничени на стартот, што години, објаснува тој. можел да работи само преку викендите. Во САД, земја која што е позната по Сега, нови одгледувачници на драконските законски мерки марихуана никнуваат низ што ги пропишува за било целата држава за да може каков криминал поврзан да се задоволи огромната со дрога, се случува една побарувачка. Во некои невообичаена револуција ми лијарди долари случаи, сопствениците на на пазарот. Марихуаната е потенцијалот на недвижности наплаќаат е веќе одобрена за марихуана индустријат за 2-4 пати поскапи кирии медицински цели во а во САД годишно од пазарниот просек повеќе од 20 сојузни на оние што сакаат да држави. Во многу места, изнајмат простори за луѓето дури и за ситен одгледување марихуана. проблем, како главоболка Во другите делови на или блага депресија, немаат земјата, дури и каде што марихуаната проблем да ја добијат на рецепт. Откако се уште не е легализирана на никакво организираа референдум на таа тема, ниво, никнуваат фабрики за храна државите Вашингтон и Колорадо целосно насред пустелии, затоа што многу ја легализираа марихуаната од први јануари 2014 година. Оваа одлука покрена компании се спремаат да се вклучат на

110

www.kapital.mk

Капитал број 774 29.08.2014

свет

59

база на марихуана се продаваат како алва, а пушењето тревка стана толку општествено прифатливо што дури и симфонискиот оркестар на Денвер неодамна се здружи со марихуана компанија и направија добротворен концерт наречен “Класичен Канабис: Концерт на високи ноти“. За време на паузата на концертот, мажи и жени во свечена тоалета можеа да се видат како палат џоинт на терасата од зградата и произведуваат густи облачиња на чад. Надлежните неодамна објавија дека приходите од индустријата пораснаа за 60% од јануари наваму. Службите проценуваат дека даноците и другите давачки што ќе доаѓаат од оваа индустрија ќе достигнат 134 милиони долари годинава. А, државата Колорадо заработува само 40 милиони долари од илјади работни места давачките за алкохолните пијалаци. има креирано мариху “Го нарекувам ова индустријата само воана марихуана Монополи“, Колорадо вели инвеститорот Кејси Старк. Неколку компании беа поканети да учествуваат на “Канабис самитот“. Тоа е само една од многуте конвенции за марихуана што се случуваат во Денвер. “Во моментов, ситуацијата е ‘пари трчаат по марихуана трча по пари трчаат по парихуана“, вели Старк. Тој вели дека инвестирал во дузина фирми поврзани со марихуана бизнисот. Тој исто така е сопственик на Studio A64 клубот во Колорадо Спрингс каде што гостите може да пеат караоке и да пушат марихуана, и кој што Старкс сака да го прошири во глобален синџир како Starbucks.

10

Во продавница за марихуана 3D Cannabis во Денвер, Колорадо, може да се купат колачиња со најразлични вкусови, сите “зачинети“ со марихуана

Упад во територијата на нарко картелите

Старк вели дека индустријата за марихуана има создадено 10.000 работни места и нотира дека државата ги впумпува Хангар претворен во простор за култивирање на марихуана првите 40 милиони долари во Колорадо. Некои аналитичари сметаат дека оваа индустрија пати повеќезаработк како даночни приходи од ќе расте за 10-12 милијарди долари следните пет години може да донесе а овој сектор во училиштата марихуана индустријат во регионот. „Патем“, пазарот. ИТ стартапи нудат апликации за Мајка на две деца, во споредба со тутунс а вели тој, тој додава дека ката потрошувачите, а технолози развиваат таа присуствувала индустријата ги лишува различни продукти – првенствено на протести, па дури картелите со дрога од електронски цигари за марихуана што формирала и сопствена милијарди долари само може да се купуваат како производи за компанија, која што на оваа година. „Погледнете во еднократна употреба, па дури и како почетокот била овластена да Мексико“, вели тој. „80.000 луѓе скапи дизајнерски предмети. продава марихуана само за медицинска се убиени во нарко-војната за шест Финансиските инвеститори исто така употреба. Како и многуте други години во оваа држава“. почнуваат да обезбедуваат пари за да членови на движењето за легализација Сега кога луѓето може да купат влезат на огромниот пазар во што е на марихуната, Фокс е убедена дека марихуана легално, приходите на можно порана фаза. Аналитичарите канабисот е еден од најдобрите бизнисменот Трип Кебер, пораснаа велат дека потенцијалот на пазарот лекови што помагаат во третманот на речиси за десет пати за само една за канабис е околу 110 милијарди тешки болести, како рак, епилепсија година. Тој има акции во повеќе долари годишно, четири пати повеќе од или Алцхајмерова болест - и дека е компании од марихуана индустријата, приходите што ги создава тутунската дефинитивно подобра од алкохолот. но клучен бизнис му е производството индустрија во САД. Откако марихуаната целосно се на чоколадни пралини и сокови со вкус Се прават споредби и со Dot.Com ерата, легализираше во Колорадо, таа едвај на праска, рибизла или лубеница, сите со златната треска од 19 век, па дури и со има некакво слободно време. “На први зачинети со различни дози на THC. крајот на прохибицијата во 1930-те, кога јануари, луѓето чекаа и по пат часа за Со цел да ja задоволи огромната се случи огромен раст на индустријата да влезат во продавницата“, вели таа. побарувачка, Кебер во моментот за алкохол. И секој се обидува да Популарноста на бизнисот се претвори преобразува една стара индустриска влезе во играта, како идеалистите, во заработка за време на првите три пекара во погон за изработка на така и тврдокорните бизнис реалисти, месеци годинава, што беа поуспешни од неговите продукти. Среде градилиштето, шарлатани, генијалци и шутраци. трите претходни години заедно. веќе може да ги видите почетоците Фокс го почнала бизнисот откако на она што на крај ќе биде целосно нејзиниот брат бил осуден на 10-годишна Како пуштени од синџир автоматизиран погон за полнење Скорешното целосно легализирање на затворска казна затоа што продавал шишиња со неговите пијалаци од марихуаната како да ја пушти од синџир марихуана на пријатели. Драконската канабис. Во моментот, овие шишиња се колективната потреба за нејзиното казна ја поттикнала Фокс да стане уште се полнат рачно. консумирање. Многу производи на самопрогласен “канабис активист“.

4

Капитал број 774 29.08.2014

60

www.kapital.mk

свет

2

држави во САД ја имаат целосно легализирано марихуаната, а во преку 20 е легална само за медицинска употреба

3,5

пати повеќе приходи од давачките на марихуана индустријата ќе заработи Колорадо во споредба со оние од индустријата за алкохол На крајот од оваа година, Кебер проценува дека тон од продукти храна направени од канабис ќе бидат испорачувани од фабриката секој месец, што е двојно од моменталното производство. Кебер вели дека тој веќе инвестирал „милиони и милиони“ во неговото мало царство. „Јас веќе јавно кажав дека ова не е бизнис за сиромашни луѓе“.

Економски атрактивен бизнис

Земете го примерот на Том Болич, кој ги направи неговите пари во Силиконската долина како ко-основач на онлајн компанијата за игри Zynga, кој оствари 10 милијарди долари преку неговото ИПО (иницијална јавна понуда“. Овој 41 годишен бизнисмен не е баш обожавател на марихуаната. „Јас повеќе сакам да пијам пиво“, вели тој. Но кога почнува да размислува за следната голема работа, тој се сврте кој индустријата со канабис. Тој инвестираше значителна сума на пари во Surna, компанија која развива систем за климатизација за одгледување на марихуана. Болич сака да ја развие компанијата во нешто што би било одговор Џенерал Електрик, само во областа на култивирање марихуана. Болич вели дека на оваа индустрија и требаат луѓе како него. „Нам ни требаат вистински компании“, вели тој. Професионалните инвеститори како Бостонс Дачес Капитал (Boston's Dutchess Capital) исто така сакаат да влезат во овој бизнис. Компанијата неодмна инвестираше во развој на Massroots апликацијата за паметни телефони, што е социјална мрежа за фанови на канабис, а која е слична на Инстаграм. Холандскиот партнер Даглас Ленгтон вели дека оваа фирма исто така инвестирала пари во компанијата која е специјализирана за завои/текстил направени од канабис.

Марихуаната се уште нема поддршка од банките

С

е до неодамна, законот во САД им забрануваше на банките дури и да отвораат сметки за бизниси поврзани со марихуана. Дури денес, многу финансиски институции, организации кои позајмуваат пари или фондови избегнуваат вклученост во ваков бизнис зошто се загрижени за својот имиџ. Многу компании во овој бизнис се уште работат само со кеш, вели поранешниот менаџер Стиви ДеАнџело. Блиндирано возило еднаш недело транспортира пари во неговиот Харборсајд Центар за здравје во Калифорнија, што прави годишен промет од околу 25 милиони долари. Комбето е полно со пари од даночните обврски на компанијата, кои потоа се доставени до локалната даночна канцеларија. Ова не е многу ефикасно. „Даночните службеници треба да седат таму и да бројат и бројат со часови“, вели ДеАнџело. Со цел да се надминат проблемите со банките кои што не подржаа

Ленгтон има долга историја во инвестирањето, со оглед на тоа дека во 1990-тите беше претседател на една инвестициона банка. Тој беше сведок на бројни инвестициски трендови, но и покрај тоа брзиот раст на индустријата со марихуана за него е многу невообичаен. Тој смета дека пазарот ќе порасне за 10-12 милијарди долари годишно во следните пет години. „Тоа е 1000% раст споредено со денес“, вели тој. Инвеститорите како Ленгтон се надеваат дека владата на САД наскоро ќе ја легализира марихуаната на национално ниво. Претседателот Барак Обама еднаш рече дека тој гледа на марихуаната како на помалку опасен продукт од алкохолот.

многу стартап компании, ДеАнџело ја формира инвестициската мрежа АркВју (ArcView) заедно со неговиот партнер. Претходно, тој одржа една од неколкуте годишни конференции во Денвер преку кои бара инвеститорите да се обединат со млади креативни лица со вносни бизнис идеи. Самиот ДеАнџело е стара школа. Тој како тинејџер, учествувал на повеќе демонстрации преку кои се барало да се легализира марихуаната. Денес ДеАнџело, ужива во „добра плата карактеристична за средната класа“. Сепак, тој се уште е човек што гледа на марихуаната како „велнес продукт“ кој го збогатува „духовно“, му ги зголемува капацитетите за „спокојство, можноста да ужива во одличен оброк, и во звуците на музиката или чувството на неговото либидо“. Но, смета дека индустриската дистрибуција на марихуаната ако се оттргне од контролата може да се претвори во кошмар. Тоа, предвидува Ленгтон, ќе биде кога вистинските пари ќе почнат да пловат меѓу „фармацевстките, и гигантите за алкохол и тутун“, и кога тие ќе почнат да бараат парче од тортата. Ако развојот тргне во таа насока, можно е некои стартап да достигнат вредност во милијарди. За сопственикот на 3D, Фокс, тоа е предолго да се чека. Нејзе и е веќе доволно од метежот и вревата во Денвер и се надева дека ќе го продаде својот бизнис ова лето. Таа вели дека инвестирала 500.000 долари да ја почне компанијата и да ja разработи. Таа вели дека добила понуда од 10 милиони долари за да ја продаде компанијата.

ОБУКА НА ТЕМА:

СОВРЕМЕНИОТ СМЕТКОВОДСТВЕН СИСТЕМ ЗНАЧАЕН ОСНОВ ЗА СОВРЕМЕНОТО КОРПОРАТИВНО УПРАВУВАЊЕ  11 септември 2014 година, од 10:00-16:00 часот

Капитал Aкадемија, Скопје

ЦЕЛИ НА ОБУКАТА:



Современо корпоративно управување

• Промени на карактеристиките на современото

Обуката се организира со цел обработка на специфичности од областа на сметководството и финансиското известување. Истата е насочена кон разрешување на одредени прашања и дилеми за правилно донесување на одлуки во функција на корпоративното управување кај правните ентитети.

корпоративно управување • Процесот на финансиско известување во современа корпоративна компанија • Потреба од стандардизирани финансиски извештаи • Одлуките на менаџментот и инвеститорите  Прашања и одговори

ПРОГРАМА:

ЗА КОГО Е НАМЕНЕТА ОБУКАТА:

Финансиското известување и менаџерите Современ сметководствен систем Унапредување на сметководствениот систем Карактеристики и ограничувања на квалитетот на финансиските извештаи  Елементи на финансиските извештаи  Признавање на елементите на финансиското  Основи за вреднување на финансиските извештаи    

За поголем број на корисници: екстерни корисници (менаџментот) и интерните корисници (инвеститори, вработени, добавувачи и други заинтересирани лица), сметководители, ревизори и сл.

Сите заинтересирани за учество на оваа обука можат да се пријават најдоцна до 9 септември 2014 година.

ПРЕДАВАЧ: М-Р. ЛЕНЧЕ ПАПАЗОВСКА

има 25 годишно работно искуство во сметководството и 5 години во областа на деловното право. Активно учествувала на 15 симпозиуми во земјата и странство. Основач е и управител на сметководственото биро “Книгоприма Консалтинг ДООЕЛ” Скопје од 1990 година. Претседател e на извршниот одбор на Сојузот на сметководители на Република Македонија. Папазовска е автор на прирачник за Финансиско известување издаден во Март 2004 година и е автор на повеќе трудови од областа на финансиите и финансиското известување и законската регулатива.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

специјален прилог

5

СЕПТЕМВРИ 2014

Телефонот повеќе не е средство само за разговарање и гласовна комуникација. Телефоните денеска, особено паметните кои доминираат и на македонскиот пазар, користат и како средство за плаќање, уред за проверка на банкарските сметки и трансакции, преку нив проверуваме временска прогноза, контролираме што гледаат децата на својот компјутер, тие се местото од каде го планираме и резервираме годишниот одмор или патување... Телефонот во рацете на модерниот корисник е неговата совршена “секретарка“!

МОБИЛЕН СВЕТ

КАПИТАЛ ВО ОВА ИЗДАНИЕ НА СПЕЦИЈАЛНИОТ ПРИЛОГ “МОБИЛЕН СВЕТ” ВЕ ДОНЕСУВА:  Преглед на најновите можности, услуги и апликации кои ги нудат компаниите, банките, осигурителите и телеком операторите на македонските корисници на паметни телефони!  Водич – знаете ли што се можете да направите со својот мобилен телефон? Кои апликации можат да ви го олеснат животот и да Ви заштедат многу време, па и пари? Што е најново во мобилниот свет?  Најголеми клиенти на македонските ИТ компании во последно време им се банките. Ги прашуваме банките какви нови услуги воведуваат за своите корисници, особено за бизнис корисниците, а ИТ компаниите за тоа кои се следните новитети кои ги “крчкаат“ за во иднина?

Повеќе информации во врска со прилогот и комерцијално претставување во истиот можете да добиете на е-маил marketing@kapital.com.mk или на телефонскиот број 02 3298 110.

 Мобилно плаќање, е-трансакции, е-книги, административни услуги за кои веќе нема потреба да одите на шалтер... се дел од мобилните услуги кои секојдневно се усовршуваат..  Кои се светските новитети во мобилните услуги?

ЛИЦA ЗА КОНТАКТ: БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ САЊА САВОВСКА НИКОЛА ШАЛВАРИНОВ

Капитал број 774 29.08.2014

62

www.kapital.mk

на руЧек со...

Илина Арсова

првата Македонка која го освои Монт Еверест

Skromnosta e najgolemata doblest na ^ovekot

www.kapital.mk www.kapital.mk

Капитал број 774 29.08.2014

на руЧек со... Со најпознатата македонска алпинистка најмалку зборувавме за нејзината триумфална експедиција на Монт Еверест. Причина за тоа е нејзиното преголемо филозофско знаење за најразличните области и од животот кое испреплетено со неоспорно големото практично животно искуство ја вбројува меѓу најинтересните луѓе за разговор во Македонија.

запознав првата Македонка која го освои најголемиот светски врв Илина Арсова одблизу се уверив во истите доблести и специфичности кои ги имаа и главните ликови од филмот. Со Илина Арсова ручавме во населбата Лагадин, близу Охрид, каде таа после легендарната експедиција на Монт Еверест, одлучила да се повлече и во мир, скромност и хармонија со природата да ги планира идните големи потфати. Можеби сето ова звучи чудно за повеќе од нас, но за човек како Илина која има освоено десет врвови над пет илјади метри, два над седум илјади и еден над осум, овој подвиг е не е така необичен.

Љубовта кон природата ми ја всадија родителите

пишува и фотографија:

Дејан Азески

Н

dejan.azeski@kapital.mk

е во толку далечното минатото имав можност неколку пати со страст да го гледам легендарниот филм Еверест со Лиам Нелсон. Покрај прекрасните сцени и интересната приказна, она што останува во сеќавање од овој филм е јунаштвото на главните ликови кои режисерот Дејвид Бришер ги има прикажано како некој вид надлуѓе со натчовечки способности и карактеристики. Тогаш верував дека сето тоа е класична филмска приказна која на нормални луѓе им дава наднормални карактеристики со единствена скромна цел да се постигне поголема гледаност. Но, кога лично за

Најголем дел од македонската јавнос ја познава Илина како прославен планинар, кој веќе е дел од македонската историја. Некои ја познаваат како ликовен уметник. Помал дел знаат дека Илина Арсова е ќерка и внука на истакнати македонски научни работници и политичари кој оставиле беле во времето во кое живееле и работеле. Но, за разлика од многу други лоши примери, таа не дозволила ваквото потекло да и биде товар и основа за евентуална долгорочна фрустрација, туку напротив вели дека и претставувало добра почетна база за сите понатамошни успеси во животот. „Родена сум во Скопје и тоа во подножјето на планината Водно што е многу значаен момент за мене, бидејќи имав можност од најмали нозе да растам на планина. Тоа е мојата прва планина и таму сум правела тренинзи и сум се качувала секој ден. Благодарение на мојата фамилија, во која сите се вљубеници во природата, и јас почнав да се занимавам со оваа хоби. Значи, таа насока да ја сакам, да ја негувам и да ја почитувам природата ја имам наследено од мојата фамилија. Токму тоа сакам и јас да им го пренесам на следните генерации. Да им дадам насока која што води кон поздрав живот. И многу сум благодарна на моите родители, бидејќи тие навистина ми ја пуштиле "чивијата" да одам да ги качувам планините. Од нив добивав многу голема поддршка буквално за се. Како најголем доказ за оваа нејзина нераскинлива врска со семејството Арсова ни го посочи најсвежиот пример од последното нејзино искачување на

63

највисокиот европски врв Елбрус за кој вели дека го искачила единствено благодарение на Вибер врската со нејзиниот татко во моментот кога буквално била откажана на само педесетина метри под врвот. Oвде може да остане така, но вистинскиот момент е дека јас се откажав, се вратив доле каде воспоставив врска па татко ми ме убеди после само еден ден одмор да се вратам пак на планината и повторно да се обидам. Така може да се каже дека два пати се качив до горе но вториот пат благодарение на поддршката и бодрењето од моите родители успеав да се качам до врвот. Со оглед на фактот што погоре го споменавме дека Арсова во нејзината куќа во Лагадин веќе повеќе од година дена живее во целосен склад со природата еве ги нејзините во права смисла филозофски мислења на оваа тема. „Природата е многу моќна и многу убава, а ние многу и посветуваме малку време (? нејасно). За мене експедициите се многу важни за да ми кажат каде е местото на човекот во светот. Во денешно време многу си дозволуваме и забораваме колку е силна природата и планините кои со само еден потег можат да не збришат. Кога си таму на планина ти си на некој вид опстанок, ама и соживот со природата, гледаш да искористиш нешто од нејзе без да ја повредиш, гледаш кои се вистинските вредности на човекот и кој ти е едноставниот приоритет. На планина и во природа малку ти треба за да бидеш среќен и да се радуваш, затоа ги терам луѓето да одат во планина и да спортуваат. Кога ќе го започнат денот со една прошетка на Галичица тогаш целиот ден ќе им е поинаков, ќе се наполнат со убава енергија ќе видат еден преубав пејсаж,ќе ја доживеат и апсорбираат таа енергија која ја има во природата. Не е исто да вежбаш во сала и да бидеш надвор на отворено“. Покрај матурирањето во славната скопска гимназија Јосип Броз Тито и дипломирањето на ликовната академија во Скопје, Арсова станува и магистер на француско-македонската мастер програма за бизнис јазици и меѓународна трговија. Самата вели дека вистинскиот потенцијал на своето образование планира да го искористи (многу) подоцна.

Капитал број 774 29.08.2014

64

www.kapital.mk

на руЧек со...

Четири години живеев номадски живот

Покрај посветеноста на природата и образованието, Арсова уште од младешките години секогаш наоѓала време и да патува. Тоа време на патување некогаш се издолжувало и со месеци и години. „Почнав интензивно да патувам на мои деветнаесет години претежно со ликовни ангажмани како студент, патував по мориња и цртав портрети. Тоа ми беше супер летна работа за да можам да си ја издржам зимата, да можам да одам на скијање и да си ја платам школарината. После тоа работев во Хрватска, во Франција и во Швајцарија, а кога стигнав до мастер студии почнаа малку посериозни да ми бидат работните ангажмани во скандинавските земји особено во Шведска“. Сепак веројатно најинтересен сегмент од нејзиниот многу плодотворен живот е нејзиното четиригодишно патување околу светот. „Само што го оформивме образованието со мојот тогашен партнер Илија Ристовски, со кој што ги качувавме сите планини, се одлучивме заедно да купиме карта во еден правец за Малезија и да го шетаме светот. Сите не прашуваа кога ќе се вратиме, а ние иако најавувавме три месеци, останавме четири години. И како што одевме, како што ни се трошеа нашите скромни нискобуџетни залихи така почнувавме да бараме друга работа. Работевме на лице место и работевме во повеќе азиски држави. Па после почнавме од југоисточна Азија наваму да го истражуваме светот и тоа преку работни ангажмани на секое место каде што ќе застаневме. Најважно е што работата стално беше поврзана со тоа што постојано го правевме со качување и со активен и авантуристички туризам. Тоа траеше од 2008 до кај 2012 и во овој период живеевме вистински номадски живот“. Токму од оваа голема и долгорочна експедиција на Илина Арсова и произлегува идејата да се искачи или поточно да проба да го освои Монт Еверест.

„Конечно некаде во 2011 кога се искачивме на Аматаблам еден потежок врв на Хималаите одлучив дека сакам да се пробам да се искачам на Монт Еверест и да се обидам да станам првата Македонка на највисокиот врв на светот. Но, конечната одлука дојде кога се искачивме на еден доста стрмен и доста тежок врв на Хималаите во непосредна близина на Монт Еверест, кој е скоро 7.000 метри и е многу стрмен, можеби технички потежок и од Еверест, и остваривме визуелен контакт со врвот на светот. Тогаш дефинитивно одлучив дека ќе работам се што треба само за да дојдам до можност за да ја реализирам експедицијата на Монт Еверест“.

Сите пречки се во главата, па дури и качувањето на Монт Еверест

За самата експедиција на Еверест Арсова потврдува дека е едно од најекстремните искуства кое може да се доживеат било каде на планетава. „Не е само физичкиот напор. Има спортисти кои што се доволно дисциплинирани и силни за да го издржат физичкиот напор. Но, од друга страна се екстремните услови кои не секој може да ги поднесе. Два месеци треба да се одвоиш од секојдневниот комфорт, од најблиските, од сопствениот кревет, сопствената перница, тушот каков што сакаш да го имаш секоја вечер. Се тоа мораш да заборавиш. Токму тоа многу луѓе ги кочи и не можат да издржат толку време да бидат во алтернативните услови на живот. Телото како тело крепи буквално се, ама главата е таа што не мачи сите нас. И јас многу пати се прашував зошто додека сите си седат во топло кафанче некаде во Скопје, јас се будам со студ во коски и си легнувам во ладна вреќа секој ден. Многу пати наутро дури и не можев да излезам од шаторот бидејќи патентот беше замрзнат. Но, секогаш ако си силен во главата наоѓаш некоја убавина во сето тоа и наеднаш тој кревет на камења на мраз и снег ти станува најубав на светот“. Сепак, иако во првиот дел од интервјуто Арсова го маргинализираше значењето на физичкиот напор, побаравме да да ни

објасни што тој значи . „Сумирано физичкиот напор за освојување на Монт Еверест трае 54 дена со полно работно време. Тоа вклучува, пешачење, движење, копање мраз. Движење и качување по стрмен и екстремен терен со милион непредвидливи изненадувања и лавини каде што нон стоп си изложен на ризик. Не знаеш кога ќе се направи одрон од камења, кога ќе се отвори пукнатина на глечерот. Од тие 54 дена 45 дена си на висна поголема од 5.000 метри каде што има само половина од кислородот што му е потребен на организмот, тоа е додатен предизвик и додатен ризик бидејќи живееш на место кое не е природно за телото и за паметот. Сепак, сето тоа што го кажавме досега не гледам ниту еден друг спорт каде што има таков тип на утакмица каде што сте 54 дена во рингот“. Како еден од клучните предуслови за нејзиниот успех Арсова го споменува добриот тим со кој имала привилегија да соработува. „Најбитно за мотивацијата е да си дел од добар тим, а шерпасите се многу добри за тоа. Сама јас немаше да успеам. Нашата експедиција беше доста скромна, бевме вкупно седум члена од кој петторица се качивме на врвот и сите беа независни и сите беа многу искусни. Кога стигнавме под врвот тогаш имавме еден на еден придружба од шерпаси, тие многу позитивно влијаат и те мотивираат, те туркаат ментално да не се откажуваш. Дополнително ти го забрзуваат малку чекорот да не се опуштиш, не ти даваат да се одмориш затоа што ако се заседнеш можеш мотивацијата да ја пресечеш и да не издржиш до врвот. За да можеш да напреднеш мора да си со подобри од тебе. Таму во случајот сите беа подобри од мене, јас бев единствената жена во нашата група, ама на крај некои не се качија, а јас се качив. Се е индивидуално“. Арсова денес, повеќе од година дена после враќањето од Еверест, вели дека ова искуство и сменило многу во животот, но дека не сака да живее на стара слава, туку планира да продолжи со

Во туризмот треба дамо да ги примениме искуствата од другите

И

лина Арсова во последнава година е актуелна и по својот последен проект за развој на Арт енд Адвенчр туризмот во Охрид кој експериментално го применува во нејзиниот хостел „Икар Хат“ во Лагадин. Таа е задоволна што во првата година како куриозитет успеала да привлече туристи дури и во зимскиот период. „Јас минатата година настапив многу еуфорично дека на цел Охрид ќе му донесам туристи за преку цела година. Тоа не успеа, ама одиме натаму. Почнуваме од мојава куќа, па преку Лагадин и пошироко. Поентата беше да се покаже дека Охридското езеро не е само еден голем базен, каде што луѓето може да се капат и да пливаат, туку дека има различни содржини кои што се нудат преку цела година. Мојот пристап кон туризмот почна да предизвикува се поголем интерес кај странски и домашни посетители, тоа ми создаде една мрежа од редовни гости љубители на природата кои што почнаа да доаѓаат, но исто така разбуди интерес и кај странски магазини за планина и за активен туризам кои што почнаа да доаѓаат овде и да снимаат

репортажи“. Врз основа на нејзиниот позитивен пример и сето искуство кое го има Арсова шетајќи низ целиот свет ја замоливме да даде некој совет и предлог како да се подобри туристичката слика на Охрид. „Тоа може да се направи само преку збогатување на понудата со различни содржини. Мислам дека ние прерано почнуваме да наплаќаме се, има критики дека сме почнале дури и воздухот да го наплаќаме и нормално дека тоа ќе се одрази на туризмот. Во момент кога туризмот не беше доволно стабилен, почна да се наплаќа буквално се. Прво треба да се зајакне услугата и да се популаризира градот, пред да почнат да се воведуваат такви такси. Нема проблем некој да плати 100 или 200 денари, но луѓето веднаш очекуваат нешто за возврат. Државата треба да побара стручна помош од поискусните држави, од некој што се покажал како успешен во една ваква инфраструктура и природна околина. Не треба да се измисли топла вода, туку треба да се побара или да се откупи нивната стратегија“.

www.kapital.mk

предизвиците. Во таа насока е и нејзиното последно искачување на највисокиот врв во Европа, Елбрус како дел од турата за освојување на седумте највисоки врвови на седумте светски континенти.

Шерпасите се главна причина зошто го сменив начинот на живот

Покрај слава, кондиција, ментална дисциплина и искуства Арсова дефинитивно донела нешто многу повредно од Монт Еверест и Хималаите, а тоа е начинот на размислување на Шерпасите, славното и храбро тибетско племе. „Шерпасите најмногу придонесоа да се преселам овде во Охрид. Нивниот начин на живот е толку едноставен, тие толку малку имаат, а толку се среќни што тоа му го посакувам на секого. Посакувам секој да може да се ослободи од прангите на снобизмот и материјализмот и да може да ужива во тој благодет што му го дала природата или средината. Му посакувам на секој да може да не биде зависен од тој таканаречен секојдневен комфорт кој го имаме, туку да биде пофлексибилен и во секакви услови да е среќен. Таму шерпасите живеат во најобични услови, а толку се среќни и толку се флексибилни. Тие немаат ни 40 кг и се многу мали по раст, а носат на грбот по 50,60 килограми, значи повеќе од нивната тежина. Никогаш не сум видела да се намуртат, да се пожалат дека нештоги боли, многу се позитивни и позитивно гледаат на тоа од што го работат и како живеат. Има изолирани случаи каде што Шерпаси се селат од планините и одат да работат дури и во Дубаи, но секогаш се враќаат назад каде што им е домот“ Според Арсова, оваа источњачка мудрост кај нејзе најпозитивно влијаела на процесот на социјализација во различни околности. „Овдека во Охрид цело лето можам да живеам со луѓе и да им понудам на бројните гости и пријатели буквално се. Но, знам дека во зима имам долг период кога ќе бидам сама. И тоа е супер, бидејќи тогаш имам време да творам, да сликам,

Капитал број 774 29.08.2014

65

Македонското знаме секогаш го носев близу срцето

И

лина Арсова апсолутно не остава впечаток на националист кој постојано се удира во градите потенцирајќи го своето национално чувство и потекло. Напротив, таа е редок пример на космополит кој ги почитува сите вери и нации, сите сфаќања и идеологии. Но, сепак на нашето прашање околу закачувањето на македонското знаме на врвот на Монт Еверест ни даде интересно мислење. „На повеќето експедиции на кои што сум одела сум одела поради самата себе поради личен предизвик. Тоа било лично моја страст и никогаш не била поврзана со никакви патриотски чувства. Но, се сеќавам кога почнавме на Алпите да се качуваме останавме или воопшто не понесовме македонско знаме. Но, потребата од тоа самата си дојде па него го нацртавме на снегот што значи дека тоа нам нешто ни претставувало и значело. Не дека јас сум имала некаква обврска кон сето тоа, туку некој спонтан патриотизам се јавува и сакаш да го направиш“. Во истата насока Арсова ни претстави и сегмент од за нејзе многу тешката и емотивна експедиција на Аконкагва. „На Аконкагва партнертот се разболе и заврши во болница. Јас морав сама да одам понатаму и на последните 300 метри јас ранецот го оставив во пештера за да ми се олесни товарот. Решив дека ништо не ми треба само еден термос со чај, една бонжита и секако македонското знаме кое го носев во јакната близу срцето. Значи тие беа трите најнеопходни работи кои што ми требале за горе. Тогаш тоа сум го направила спонтано, ама сега кога ќе размислам знамето е навистина значајно. Многу е интересно тоа чувство кога правиш нешто, тоа го правиш за себе и горд си со припадноста, и уште повеќе те храни тоа што народот е горд со тебе“. да пишувам... Тоа е супер, бидејќи претставува некој распоред кој одговара на она што лично ми треба мене и што ме заситува. Во Скопје ми пречеше таа преголема тензија, зафатеност и забрзаност на луѓето. Го сакам Скопје и таму секогаш супер си поминувам, бидејќи таму се сите мои пријатели и семејството, но ми требаше потивко место каде што ќе можам да се изолирам малку од време на време“. Арсова уште еднаш потенцираше дека е благодарна на нејзините предци што и го оставиле генот и воспитанието на скромноста. „Оваа куќа каде што сега живеам е куќа која што ја изградил дедо ми Петар Хр. Илиевски познат професор и академик. Специфично за него е што живеел во целосна скромност. Иако можел да си

дозволи и многу повеќе тој бил претерано скромен. Затоа, за мене скромноста е најголемата доблест и среќна сум што сум скромна. Креветот на кој што спиел дедо ми овде е некаков си сунѓер на некаква си импровизирана подлога. Тој никогаш не се пожалил дека го боли грбот, а доживеа длабока старост од 94 години. Никогаш не рекол дека му треба Дормео или некаква специјална перница. Пак ќе кажам дека сите тие измислени проблеми потекнуваат од главата и материјализмот и комерцијализмот која што ни наметнува таков тип на живот, каде што треба да бидеш потрошувач, постојано да купуваш, да се опремуваш за да бидеш современ. Јас сум стара школа и до некаде хипик во филозофијата. Се обидувам да рециклирам и на старите убави работи да им давам нов живот.

66

Капитал број 774 29.08.2014

светот на виното Најголемиот вински измамник осуден на 10 години затвор

Р ВИНАРСКИ ТАЈНИ

Barikot - sinonim za vrvno vino

S

ветски лидер во производство на барик е Франција. На пример, во 2011 година, произведени се 500.000 буриња во вредност од 300 милиони евра. Тоа се должи пред се на големите насади на даб и нивно внимателно управување. Лозјата и шумите во областа на Бордо и насекаде низ Франција внимателно се следат и изучуваат. Растот и развојот на дабот во кој ќе се одгледува најдоброто вино е мошне деликатна работа затоа што е утврдена интеракцијата помеѓу дабот и грозјето и дека тоа е решавачко во елаборацијата на некое големо вино. Французите, страственици за вино, но и за историја, забележале дека Жан Батист Колбер, прочуениот министер на Луј 14, започнал да сади и развива шуми, за да изгради повеќе бродови за француската морнарица. Морнарицата веќе нема потреба од даб, но затоа Франција извезува 65 проценти од својата продукција на барик, најмногу во САД (две третини од извозот), потоа во Италија, Австралија, Шпанија и сите други вински земји во светот. Притоа треба да се знае дека само 2% од виното во светот се одгледува во барик, но тоа е и најдоброто вино. Овој интерес за барикот е со релативно скорешен датум, затоа што дури во 1980 година е заклучено дека дрвото прави виното да еволуира на поинаков начин од вообичаениот. Дотогаш винските бочви биле третирани само како сад за сместување и транспорт на виното. Пред да се дојде до овие сознанија за новите ефекти и методи на бурето, енолозите постојано се преиспитувале, но главно за обичајот за напуштање на барикот за сметка на инокс садовите. Откако е утврдена неспорната врска помеѓу

Барикот или дабовото буре од 225 литри е несомнено услов за создавање на врвни, големи вина. Чудото на влијанието на дрвото не е нова работа, но во последниве децении доживува вистинска ренесанса дрвеното буре и специфичните вкусови и ароми, барик методата почнала да се користи како енолошко средство, иако во детали се уште не е позната своевидната алхемија помеѓу винските танини и дабот. Но затоа, големите марки вино се натпреваруваат да ги употребат најдобрите материјали, односно најдобрите видови даб кои се богати со ароми, а сиромашни со танини, наспроти дивите видови на даб кои ги има барем стотина, а кои ни од далеку не даваат резултати како што тоа го прави францускиот даб. Мошне благопријатен за виното се смета американскиот даб кој е поароматичен од францускиот, а во поново време и рускиот со кој допрва се експериментира. Кај нас се присутни и славонскиот и унгарскиот даб. Денес оваа дејност е доведена до перфекција. Во функција на стилот на виното кој треба да се постигне, производителите внимателно го избираат типот на барикот и начинот на кој е направен. Пред десет -дваесет години било доволно да се утврди дека виното има вкус на дрво, сега винарите бараат даб кој ќе направи рамнотежа во нивните врвни вина. Главната мајсторија е да се постигне ефект кој вели дека “дрвото треба да се чувствува, да се претпостави, но не и да доминира.” Сушењето и “печењето” на дрвото е мошне важно зашто тоа подоцна дејствува на виното и обезбедува цела палета на ароми кои одат од свежо дрво до ванила, кокосов орев, препечен леб, мока, чоколада, кафе, чад... Дрвото треба да се познава многу добро за да може врз него да се дејствува и да се направи добар барик. Затоа многу производители на вино експериментираат се со цел да добијат што поширока палета на ароми. Колку е тоа важно сведочи и примерот на еден од најзначајните производители на вино, односно винарниците на баронот Ротшилд кои имаат своја сопствена продукција на буриња и набавуваат дрво од повеќе краеви во Франција.

уди Карниавен, генијалниот измамник каков што во светот досега не е забележан, после еден долг судски процес беше осуден на десетгодишен затвор. До 2012 година овој 37 годишен Кинез од Индонезија се сметаше за еден од петте најголеми експерти за вино во светот. Во тоа време тој од своите фалсификати на познати француски вина успеал да заработи повеќе десетици милиони долари. Неговите мешања на големи и стари марки вина со сосема просечни вина се смета за сериозна измама и манипулација на пазарот, сметаше судот. Самиот Руди изјавувал на судот дека се кае за своите постапки и можеби тоа е дел од приказната зошто не добил 40 години, колку што се претпоставуваше на почетокот од судењето. На судот е докажано дека постојат седум крупни купувачи на неговите вина кои се оштетени за повеќе десетици милиони долари, а тој ќе треба да им ја надомести штетата. Утврдено е дека Карниавен во својата куќа во Калифорнија имал вистинска лабораторија за фалсификување на етикети, со лажни шишиња, тапи и формули за мешање на вината. Мешал оригинални вина со просечни од ист тип и стил и ги продавал на аукции по огромни цени. На оригиналните етикети менувал години на производство со години на најуспешните берби. Во одбраната било посочено дека Руди само сакал да биде дел од клубот на фалсификатори, зашто во светот трговијата со лажни вина за скапи пари и фалсификувањето се скоро ендемска појава. Неговата најголема грешка е што извадил шишиња со вино на една француска винарница од берба 1929 година, а таа винарница почнала да полни шишиња дури во 1934 година.

Добро утро, време е за насмевка и убава мисла за мене, за тебе, за сите нас. Ајде да се подготвиме и со полн здив да го живееме секој ден. Секој ден пред нас, секој нов предизвик и на секој нов крстопат да ја донесеме вистинската одлука. За себе, за нашите најмили за сите оние кои ни значат. Ајде да го одбереме тоа што е внимателно одгледано, внимателно селектирано и апсолутно полезно за сите нас. Добар ден, време е да здивнеме, и по напорниот ден да ги наполниме батериите, да се изрелаксираме, да си дадеме простор за себе, нашиот дух и тело. Со чиста мисла, здрав ум, и со многу љубов да го одбереме она што најмногу ни годи и не насладува. Да, да, токму тоа. Добра вечер, време е за нашите најмили, најсакани, најпотребни. Време е з анешто вкусно за мирен и квалитетен сон. Време е за Натура. Натура, за секој ден. Добредојде на Натура – новиот член во Макпрогрес семејството.

®

заштитени трговски марки на Макпрогрес доо, Виница