775 kapital magazin

cover story

Dali tutunskata industrija ]e se izdigne od pepelot?

analiza Golemite igra^i prezemaat se [to mo@e da se kupi na Balkanot

svet Svetskiot trgovski centar povtorno go dopira neboto

број 775 цена 100 ден. | 5 септември, 2014, петок | година 15

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

R Судството R медиумите R синдикатите и R економијата

мора да се ослободат од политичко мешање!

R Борбата со организираниот криминал да биде посилна и неселективна!

MERKEL GI ZA]UTE BALKANSKITE LIDERI

MAKEDONCITE SAKAAT DA VODAT BIZNIS SO MOBILEN VO RAKA!

во овој број СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

...МОБИЛЕН СВЕТ

петок 05/09/2014 www.kapital.mk

RASTE PONUDATA NA MOBILNI APLIKACII NA MAKEDONSKIOT PAZAR!

MAKEDONCITE SAKAAT DA VODAT BIZNIS SO MOBILEN VO RAKA! ^ ZA VODI EWE ST KORI TNIOT ME NA PALEFON TE

4

NA^INI NA KOI APLIKACIITE GO MENUVAAT VODEWETO NA BIZNIS

!

Капитал Капитал број број 775 672 05.09.2014 12.09.2012

4 содржина 4 НАВИГАТОР 06 КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска Лекција од Меркел

12 cover story

Дали тутунската индустрија ќе се издигне од пепелот? По влезот на Филип Морис, масовно се сади тутун во Прилепско.Кој ќе добие, а кој ќе изгуби?

18 анализа

Големите играчи преземаат се што може да се купи на Балканот Македонските компании никогаш не биле поевтини! Кој ќе ги купува?

www.kapital.mk www.kapital.mk

Издвојуваме Тутун

Моделот на субвенционирање кој поттикнува квантитет наместо квалитет и слабата примена на современи начини на производство се двете главни причини зошто тутунопроизводителите во Македонија не можат да постигнат добра цена. Од друга страна откупувачите не можат да размислуваат за поголем развој без производство на завршен производ или квалитетни домашни цигари. Експертите сугерираат дека на Македонија очајно и фали моќен домашен производител и трговец на тутун и цигари како што во минатото беше Македонија Табак.

Аквизиции

Пазарната вредност на 116 македонски компании кои котираат на Македонската берза во јули годинава изнесуваше 1,5 милијарди евра. Пред три години, на 33 компании котирани на Берзата пазарната капитализација им вредеше 2,1 милијарда евра. Во јули 2007 година, пред да удри кризата, пазарната вредност на овие фирми изнесуваше 4,9 милијарди евра. Овие податоци покажуваат дека вредноста на компаниите во земјава е драстично намалена, но тоа пак не е причина за тие да станат интересни за преземање од странски компании.

XX Стр.12

XX Стр.18

22 анализа

По големото влегување на шведскиот гигант во регионот Македонските производители не ги плаши ИКЕА, туку малата и непредвидлива побарувачка!

28 политика

Кога Меркел е брутално искрена Реформите ги правите бавно како полжав - така и ќе се движите кон ЕУ!

32 Балкан бизнис и политика

Поранешниот српски министер за финансии исправен пред законот Ја плетел ли и Динкиќ мрежата околу „Галеника“?

35 свет

ИДИС му ги испорача блискоисточните сметки на Западот Крвавата линија на ал-Багдади уште не е доволно црвена?!

38 свет

12

18

Кој ја сфати Меркел ја сфати, кој не...

Најмоќната жена на европската политика Ангела Меркел на конференцијата во Берлин на која учествуваа лидерите од Западен Балкан испрати јасна порака до овие држави – Германија е свесна оти државите се разочарани од темпото на приближување кон ЕУ, но темпото зависи од спроведувањето на реформите. А реформите според неа, во овој дел од континентот се спроведуваат со брзина на полжав. Овој став е своевидна шлаканица до сите овие западно - балкански држави кои мора да сфатат дека не се работи само за надворешни фактори и пречки кога се нивните интеграции во прашање!

Нов светски трговски центар

Само половина од деловниот простор во највисоката кула во САД, која се издигна на местото каде пред 13 години паднаа кулите близначки, е засега закупен. Седум компании ги сместија своите канцеларии во Кулата 1 во комплексот Светски трговски центар, чија изградба ги чинеше Њујорк и Њу Џерси 3,7 милијарди долари. Се одбројуваат последните денови до официјалното отворање на облакодерот што во челик и стакло ги преточи надежта и гордоста на Американците.

XX Стр. 28

13 години по терористичките напади Светскиот трговски центар повторно го допира небото

XX Стр. 38

42 на ручек со...

Бени Шаќири музичар Македонската музика е на апарати! Некој треба да ги исклучи тие апарати!

47 Специјален прилог Мобилен свет

66 светот на виното ОБИЧАИ Доброто вино никогаш нема потреба од вода

28

38

Капитал број 775 05.09.2014

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Лекција од Меркел

М Kolku konkretno Germanija misli da se vklu~i i dali i kako planira da ja zabrza evrointegracijata na regionot ostanuva da vidime.

O~igledno porakite od ovoj tip, kolku i da se tie jasni i konkretni, nema mnogu da pomognat. Bidej}i site politi~ari od zemjite od Zapaden Balkan po vra}aweto od Berlin se pofalija deka imale konstruktivni razgovori i deka bile pofaleni za napredokot. Ako se ostavat politi~arite da gi sproveduvaat reformite po nivni na~in, pove}e od sigurno e deka evro-atlantskata integracija }e prodol`i da se dvi`i so tempo na pol`av i vo slednite 20 godini

инатата недела германската канцеларка Ангела Меркел во Берлин ги собра политички лидери од земјите од Западен Балкан. За да им каже лично дека Европа не го заборавила Балканот. И дека во иднина ги гледа земјите од Западен Балкан во Европската унија. Но, кој колку брзо или бавно ќе стигне до таа цел зависи од брзината со која се прават реформите. Еден угледен германски весник на оваа изјава на Меркел за влез на Западен Балкан во ЕУ имаше коментар од типот целата среќа е што не се кажувале и рокови кога тоа ќе се случи. Но, да се вратиме на реформите кои балканските лидери ги заборавија уште пред да си дојдат дома. Списокот на Меркел за реформи кои не се направени и кои допрва треба да се прават излезе прилично долг и конкретен. Кога се слушаат овие реформи, така изговорени јасно и гласно, покажуваат колку сме различни и далечни од европските стандарди. Но, покажуваат и колку политичарите на Балканот сакаат да ги буткаат вистинските проблеми под тепих. И кога некој ќе се осуди тие проблеми да ги каже јавно, тогаш наместо искрена посветеност за нивно надминување, се добиваат реакции дека тие проблеми се однесуваат на другите, а не и за нас. Типично балканско однесување-

занимавај се цело време со споредни прашања, а суштината секогаш бутни ја под тепих. Како што би рекол словенечкиот филозоф Славој Жижек“Балканот е секогаш оној другиот, некаде на друго место, секогаш подалеку на југоисток”. А кога некој од странство директно и конкретно ќе посочи кон некоја земја и нејзиниот лидер, тогаш на сцена стапуваат теориите на заговор, дека некој намерно и крои завери на земјата, дека некој не не сака, дека не ни мисли добро...А ние бидејќи сме Балканци лесно и наивно наседнуваме и секогаш сме жртви на големите сили. Познати сценарија кои во изминативе години можат и повеќе од често да се прочитаат на регионалните медиуми. Но, да се вратиме на реформите. Ангела Меркел, од позицијата која ја има им порача на балканските политички лидери дека можеби имаат право и да се незадоволни од темпото со кое овој регион се приближува до ЕУ, но дека на крајот темпото зависи од самата земја. Односно од тоа која земја колку брзо ги спроведува реформите. А реформите во Западен Балкан, видени од перспектива на Меркел, се спроведуваат со брзина на полжав. Ако пак се видат реформите кои Меркел ги набројува, а кои не се направени, тогаш станува јасно зошто овие земји не се европски земји и нема да стана во блиска иднина. “Политички активно граѓанско

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

КапиталНО

Пораките од Европската унија во иднина мора да бидат јасни и недвосмислени. Ако целата работа остане само на завршни декларации и изјави, а политичарите на терен се остават да се движат со брзина на полжав, тогаш ќе биде повеќе од јасно дека на Европската унија можеби и одговара токму ова темпо за да може што повеќе да го одложи процесот на примање на земјите од регионот во европското друштво, посебно во време кога евроскептизимот и фобијата од проширување на Унијата се повеќе им ги стеснуваат политички маневри на главните европски лидери. Во меѓувреме ќе продолжи да се зголемува бројот на изгубени алки кога станува збор енергетската, патната и железничката инфраструктура општество може да овозможи конструктивна поддршка за натамошното зајакнување на демократските заедници во овие земји и така да ги приближи до ЕУ”, порача Меркел. Но, за тоа да постои потребно е да постои плурализам на медиумите, независни синдикати и стопанство кое ќе ја исполни својата улога како дел од заедницата, ослободено од политичко мешање. Меркел беше уште поконкретна за домашните задачи кои не се сработени па наложи дека земјите од Западен Балкан “мора да ги засилат мерките за борба против корупцијата и организираниот криминал, како и за натамошни реформи за зголемување на правната сигурност и да ја потврдат и засилат независноста на судството". Поконкретно од ова не може да биде кажано веројатно од никој друг освен од Меркел, која не пропушти да спомене дека Германија планира да биде многу активна во економските и политичките процеси на Балканот. Колку конкретно Германија мисли да се вклучи и дали и како планира да ја забрза евроинтеграцијата на регионот останува да видиме. Очигледно пораките од овој тип, колку и да се тие јасни и конкретни,

нема многу да помогнат. Бидејќи сите политичари од земјите од Западен Балкан по враќањето од Берлин се пофалија дека имале конструктивни разговори и дека биле пофалени за напредокот. Ако се остават политичарите да ги спроведуваат реформите по нивни начин, повеќе од сигурно е дека евро-атлантската интеграција ќе продолжи да се движи со темпо на полжав и во следните 20 години. Затоа пораките од Европската унија во иднина мора да бидат јасни и недвосмислени. Ако целата работа остане само на завршни декларации и изјави, а политичарите на терен се остават да се движат со брзина на полжав, тогаш ќе биде повеќе од јасно дека на Европската унија можеби и одговара токму ова темпо за да може што повеќе да го одложи процесот на примање на земјите од регионот во европското друштво, посебно во време кога евроскептизимот и фобијата од проширување на Унијата се повеќе им ги стеснуваат политички маневри на главните европски лидери. Во меѓувреме ќе продолжи да се зголемува бројот на изгубени алки кога станува збор енергетската, патната и железничката инфраструктура.

7

Капитал број 775 05.09.2014

www.kapital.mk

8 НАВИГАТОР ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

6.016 слободни работни места има во Македонија во вториот квартал

Хенри Кисинџер

поранешен американски државен секретар

Потрагата за светски поредок долго ја предводеа западните земји. По Втората светска војна лидерството го презеде САД, нација создадена на идејата за слобода. Традиционалниот европски став во изградба на светскиот поредок беше дека луѓето и државите се инхерентно конкурентни. За да се спречат последиците од завојуваните амбиции, нужни се рамнотежа на моќта и посветени шефови на држави

Фирмите се повеќе се жалат

В

о првата половина од годината фирмите доставиле 330 жалби за нерегуларности во тендерите до Државната комисија за жалби по јавни набавки што е за 13,4% повеќе споредено со лани, покажува најновиот извештај од мониторингот на јавните набавки на Центарот за граѓански комуникации. Интересно е тоа што за првпат по неколку години, во донесените решенија на Државната комисија доминираат одлуки за прифаќање на жалбите. Истиот извештај покажува дека голем дел од фирмите кои учествуваат на

победник на неделата Според Светскиот економски форум

Доналд Туск

+

Европските лидери конечно го избраа својот нов претседател. Од први декември оваа челна позиција ќе ја извршува полскиот премиер Доналд Туск. Туск во моментот е премиер на Полска, веќе втора година од својот втор мандат, што е единствен случај од 1898 година, по паѓањето на Берлинскиот ѕид, полски премиер да ја води државата два пати по ред. Но, неговата популарност не е случај само дома, во неговата матична држава, туку и на европско ниво. Туск е одличен пријател со германскиот канцелар Ангела Меркел, а многумина го споредуваат со Меркел и по стилот на водење на државата. Полска на чело со Туск, бележи економски раст од 20%. Иако европските медиуми по неговиот избор веднаш се фатија за неговите скромни познавања на англискиот, и целосно непознавање на француските (иако одлично зборува германски), сепак познавачите на состојбите во Унијата, ја поздравија одлуката на европските лидери, сметајќи дека токму вештините на Туск во моментот и се повеќе од потребни на една Унија со намален интегритет и доверба и Унија која поминува низ економска, но и политичка криза. Освен за Туск, оваа одлука на европските челници, која се случува 25 години од завршувањето на Студената војна, и деценија откако Полска е членка на Унијата, е големо признание и за самата држава Полска, но и за останатите земји од централноисточна Европа, кои сметаат дека поделеноста која со декада беше присутна во Европа - ЕУ на „стари“ и “нови“ држави - би требало конечно да исчезне.

Македонија најконк но и најсиромашна

Најконкурентни земји во регионот Ранг 54 63 67 70 77

Земја Бугарија Македонија Црна Гора Словенија Хрватска

М

Оцена 4.4 4.3 4.2 4.2 4.1

БДП по глава на жител (УСД) 7.328,49 4.943,67 7.026,41 22.756,02 13.561,71

акедонија е рангирана на 63 место од вкупно рангираните 144 земји во најновиот Извештај за конкурентност кој го објави Светскиот економски форум. Во споредба со ланскиот извештај Македонија има скок од десет места погоре на листата со вредност на индексот од 4.3.

Најконкурентни земји во светот Ранг 1 2 3 4 5

Земја Швајцарија Сингапур САД Финска Германија

Оцена 5.7 5.6 5.5 5.5 5.5

Највисока оценки Македонија има за ниските даноци, времето за започнување на бизнис, заштита на правата на инвеститорите,трошоците на бизнисот за тероризам, даночните олеснувања за инвестирање, нерегуларни плаќања и мито, флексибилноста во одредувањето на висината на платите, за добриот сооднос на платата и продуктивноста.

www.kapital.mk

т на нерегуларности во тендерите

тендерите не успеваат со своите понуди да стигнат до фазата на евалуација, а причини за отфрлањето на нивните понуди се административни пропусти, како и неисполнување на поставените услови во тендерската документација. Центарот за граѓански комуникации во извештајот посочува дека новите законски решенија кои стапија на сила од јануари ги дадоа очекуваните резултати во однос на намалување на преговарањата без претходно објавување на оглас, но сè уште се неефикасни во однос на намалување на поништувањата. Во вториот квартал од 2014 година со преговарање се склучени договори во вредност од 10,5 милиони евра, а поништени се 22,4% од огласените тендери.

Капитал број 775 05.09.2014

НАВИГАТОР

мисла на неделата

> БРОЈКА

31,5

милиони долари извезла Македонија во Русија во 2013 година

лидери

курентна, на Балканот Најлошо рангирање Македонија има за квалитетот на железничка инфраструктура со оценка 2, за квалитетот на транспортната инфраструктура со оценка 3.1, довербата на јавноста во политичарите (3.3), квалитетот на патиштата со оценка 3.4, независност на судството (3.5), фаворизирање во донесувањето на одлуки од страна на владините институции (3.6), постоење на пазарна доминација (3.7) и некорисноста на владините трошења со оценка 3.8. Ако се спореди со земјите од регионот Македонија е највисоко рангирана од земјите на Западен Балкан, а од регионот пред нас е само Бугарија која е рангирана на 54 место во Извештајот на најконкурентни земји во светот. Зад нас се рангирани Црна Гора на 67 место, Словенија на 70 место и Хрватска на 77 место. Меѓу другите податоци за земјите во Извештајот за конкурентност се објавуваат и податоци за бруто домашниот производ по глава на жител и извозот како процент од вкупниот бруто домашен производ, кои се меѓу поважните критериуми за економскиот развој на државата и животниот стандард на населението. Според овој критериум Македонија е убедливо последна во споредба со земјите од регионот со БДП по глава на жител од 4.943,67 долари. Колку за споредба Словенија која има приближно ист број на население и иста големина на територија има БДП по глава на жител од 22.756,02 долари. Инаку, најконкурентна земја во светот и во годинешниот Извештај за конкурентност по шести пат по ред е Швајцарија оценка 5.7, а по неа следуваат Сингапур, САД, Финска и Германија. Светскиот економски форум во најновиот Извештај предупредува дека здравјето на глобалната економија е во опасност бидејќи државите се соочуваат со потешкотии во спроведувањето на структурните реформи кои се неопходни за поттикнување на економскиот раст.

9

Најголемиот ризик е да не се преземе никаков ризик воопшто. Во свет кој се менува навистина брзо, единствената стратегија која гарантирано пропаѓа е онаа која не презема ризик Марк Зукерберг основач на Фејсбук

губитник на неделата

Федерика Могерини

Досегашниот шеф на дипломатијата на Италија, од октомври застанува на чело европската дипломатија, наследувајќи ја досегашната британка Кетрин Ештон

Дариус Јацек Кравиец

Полската нафтена компанија со која раководи Кравиец со години e на врвот од листата 500 најголеми во централна и источна Европа

не им беше неделата

Дилма Русеф

бразилската економија влезе во рецесија, што е последица на остриот пад на инвестициите и на светското фудбалско првенство, кое ја наруши деловната активност

Жарко Караџоски

распиша оглас за набавка на 1.100 палми за разубавување на туристички места за кои е подготвен да плати половина милион евра?!

_

Коце Трајановски Временските прилики во последно време не му одат во прилог на градскиот татко на Скопје. Поројните дождови неколкупати летово го поплавија и блокираа функционирањето на главниот град, исфрлајќи ја на површина старата “болка“- отсуство на атмосферска канализација! За овој проблем односно клучен инфраструктурен зафат, чие отсуство е недопустливо за главен град кој претендира да биде туристичка атракција, се зборува и укажува повеќе 15 години. Ако тогаш сообраќајот, фреквенцијата на луѓе и бројот на објекти во центарот на градот не придонесуваа овој проблем да изгледа толку ургентен, денес ситуацијата е сериозно алармантна. Градоначалникот Трајановски неколкупати досега во дождливите денови го слушнавме дека ќе формира тимови за решавање на проблемот, но не слушнавме да објасни кога ќе се направи проект за атмосферска канализација на Скопје, колку тоа ќе чини, од каде ќе се обезбедат средствата за овој клучен проект и кога истиот ќе се реализира! Граѓаните со право се незадоволни затоа што на секој пороен дожд буквално пливаат по улиците и се блокираат сите активности најмалку неколку часа. Од друга страна, се уште им е свежа јулската одлука за дополнително задолжување од над 7 милиони евра за довршување на луксузната зграда на ЈП Водовод и канализација за која досега се потрошија околу 11 милиони евра! Контрадикторно е и недопустливо да се задолжуваме за градење палата за вработените во оваа компанија, а атмосферската канализација да чека некои подобри времиња. Ако дотогаш не се удавиме?

Капитал број 775 05.09.2014

10

www.kapital.mk

НАВИГАТОР

график на неделата...

Слободни работни места

2.291

1.092

Преработувачка индустрија

Трговија на големо и мало

Извор: Државен завод за статистика

638 Градежништво

498 Транспорт и складирање

331 Административни и помошни услужни дејности

Кои сектори бараат најмногу работници?

Дури 6.016 слободни работни места има во компаниите во Македонија заклучно со вториот квартал оваа година. Најмногу слободни места има во преработувачката индустрија, 2.291, а се бараат пред се ракувачи и составувачи на машини и постројки.

> БРОЈКА

3 факти за...

3,2% 712 161

е просечниот раст на приходите на компаниите рангирани во Топ 500 Централна Европа, кој секоја година го објавува Дилојт милијарди евра приходи оствариле сите овие компании заедно компанија од Полска се најде на оваа листа, со што оваа земја има апсолутна доминација

Излезот од кризата беше само илузија?!

17.600 ЕУ ќе бара нова по барања доставиле граѓаните од социјално ранливи категории за отпис на долгови кон банките, за струја, парно и радио дифузна такса

за економски раст

светот низ медиумите...

The Economist

Лондонскиот магазин ја анализира криминализацијата на американскиот бизнис и тврди дека достигнува гигантски размери. Нивните заклучоци се базирана на статистичка и историска анализа на состојбите неколку децении наназад. lll

Der Spiegel

Шпигел истражува кое е тајното оружје на рускиот претседател Владимир Владимировиќ Путин. Иако ваквите анализи навлегуваат во сферата на фантастичните текстови нивното често објавување е јасен показател за преоптеретеноста на германската јавност со случувањата на истокот на Европа. lll

Time

Дали Шкотска навистина може да ја напушти Велика Британија и после неколку векови да се стекне со независност? Со ова се занимаваат врвните аналитичари на американскиот магазин кои ја застапуваат тезата дека Шкотска е поблиско од било кога до отцепување. lll

South China Morning Post

Кина и Велика Британија повторно ги кршат копјата околу Хонг Конг. Иако официјално уште од 1999 година територијата на оваа поранешна колонија и е вратена на Кина, официјален Лондон не се откажува лесно од дел од привилегиите кои Кина се обврза да ги почитува. lll

пишува:

Спасијка Ефтимоска

Ч

spasijka.eftimoska@kapital.mk

елниците на Европската унија во октомври ќе бараат нова стратегија за економски раст и за поттикнување на вработувањето откако сфатија дека излезот од тешката состојба досега беше само илузија. „Економските податоци потврдија дека заздравувањето, посебно во еврозоната, е слабо, инфлацијата е исклучително ниска, а невработеноста неприфатливо висока“, признаа премиерите на земјите од ЕУ.

Економските аналитичари одамна предупредуваат дека на Европа и се заканува нов влез во криза и рецесија. Изненадувачкиот пад на БДП во Германија во вториот квартал оваа година од 0,2%, колку и да е мал, заедно со падот на економијата во Италија и стагнацијата на француската економија го вратија стравот во ЕУ од враќање на рецесијата и кризата во еврозоната, за кои само пред три месеци се мислеше дека е зад нас. Овие три држави заедно чинат повеќе од две третини од економијата на еврозоната и тоа е причина зошто негативните резултати објавени во август предизвикаа толку голем страв. Така уште еднаш на спротивставени страни се најдоа Германија,

Џозеф Стиглиц

нобеловец и професор на универзитетот Колумбија

В

о повеќе земји на Европа ситуацијата изгледа многу, многу лошо. Приходот по жител денес е понизок отколку пред кризата. А тоа значи половина или повеќе од една деценија стагнација. Но, ова е само почеток. На зоната на еврото и се заканува депресија, која ќе потрае години и која ќе ја фрли во сенка дури и изгубената деценија во Јапонија. Политиката на штедење која ја заговара Германија е индиректно одговорна за тоа што Европа во последните шест месеци го пропушти економскиот залет.

www.kapital.mk

Капитал број 775 05.09.2014

проценки... > БРОЈКА

Дејан Бешлиев

извршен директор на Македонско-руската стопанска комора

Македонските извозници да не ги зголемуваат цените за Русија

М

акедонија реално може да го задоволи капацитетот на 2-3 региони во Русија, кои немаат повеќе од три милиони жители. Немаме капацитет да ја задоволиме Руската федерација. Наша цел треба да биде да се зголеми она што досега е работено. Ние сме насочени кон тоа производството да се пласира во руските региони, онаму каде што можеме реално да одговориме и каде што може да го задржиме континуитетот во идните години, смета извршниот директор на Македонско-руската стопанска комора, Дејан Бешлиев. Тој порачува македонските извозници да не ја користат ситуацијата за да ги зголемат цените бидејќи тоа може да има негативен ефект.

11

5

милијарди евра загубила ЕУ досега од воведувањето на забраната за извоз на земјоделски производи на рускиот пазар

ВЕСТИ...

олитика т

Економските податоци потврдија дека заздравувањето, посебно во еврозоната, е слабо, инфлацијата е исклучително ниска, а невработеноста неприфатливо висока

која инсистира на почитување на строгите правила за фискална дисциплина, и Франција и Италија, кои бараат да се дозволи поголема задолженост за да се инвестира во поттикнување на растот. Марио Драги, шефот на Европската централна банка, предупреди дека проблемот е недостигот на реформи, а не фискалната политика. Иако каматите на ЕЦБ се пониски од кога било, се чини дека парите за инвестиции тешки доаѓаат до крајните корисници. „Ако на младите луѓе кои сакаат да покренат некој бизнис им требаат осум до девет месеци, тоа сигурно не е проблем на фискалната политика“, порачува Драги. Слабоста на европската валута, пак, најмногу е последица на јакнењето на дефлациските закани во еврозоната, поради што ЕЦБ наскоро би можела дополнително да ја олабави монетарната политика. Во август инфлацијата во еврозоната се намали од 0,4% на 0,3% на годишно ниво, што е најниско ниво во последните пет години. Драги порача дека ЕЦБ е подготвена да одговори со сите расположиви средства ако инфлацијата дополнително забави. Уште пред еден месец Драги ги изненади сите кога порача дека ситуацијата во Европа е многу посериозна отколку што се сметало досега и затоа планира со сите расположиви средства да ја поттикне инфлацијата. Магазинот Економист како сериозен проблем го детектира и недостигот на храбри политичари кои би ги спровеле тешките реформи. Најмногу страв носи ситуацијата во Украина и влијанието на санкциите кои ЕУ ги воведе кон Русија. Веќе оваа есен ќе се види дали Ангела Меркел ќе попушти на притисоците за полабава фискална политика. „Заздравувањето е преслабо. Инфлацијата е прениска. Еврото е пресилно. На Европа и се заканува долга, речиси бескрајна стагнација ако ништо не направиме“, порача францускиот претседател Франсоа Оланд и повика на вонреден самит на челниците на еврозоната, кој би бил посветен на економскиот раст, на слабеењето на еврото како валута и на пофлексибилно сфаќање на потребата за кратење на буџетскиот дефицит. „Европа мора да биде повеќе од правила и економски буџети“, истакна италијанскиот премиер Матео Ренци. Вонредниот самит ќе биде посветен и на вработувањето, посебно на младите, кое останува голем проблем во ЕУ.

Швајцарија најголем инвеститор во првото полугодие

Н

ајголем дел од странските инвестиции во првото полугодие годинава, односно 118 милиони евра од вкупно 132,5 милиони евра доаѓаат од Швајцарија, објави Народната банка во својот последен извештај. Втора на листата од каде што се регистрирани најмногу странски инвестиции за шест месеци годинава е Турција со 24,2 милиони евра, а трета е Украина од каде дошле 20 милиони евра. Во истиот период, Народната банка регистрираше и голем одлив на капитал кон Франција од 105,8 милиони евра. По сектори, 35 милиони евра се инвестирани во производство, 31 милиони евра во рударството, 22 милиони евра во градежништвото и 19 милиони евра во услужниот сектор. Овој учинок е резултат на работењето на пет владини министри ангажирани да привлекуваат странски

инвестиции годинава. Според владините проценки, до крајот на годината на салдото се очекува да има вкупно 350 милиони евра странски инвестиции. Народната банка објави дека очекува инвеститорите во 2014 година да вложат 330 милиони евра. Проценките на меѓународните финансиски институции се попесимистички, и според Виенскиот економски институт Македонија годинава ќе привлече најмногу 200 милиони евра странски капитал. Виенскиот економски институт проценува дека сите други земји во регионот ќе привлечат повеќе странски капитал отколку Македонија. Прогнозите се дека странските инвеститори годинава ќе вложат по 300 милиони евра во Босна и Херцеговина и Црна Гора, 500 милиони евра во Косово, 600 милиони евра во Србија, 800 милиони евра во Албанија и дури 10 милијарди евра во Турција.

Јавни претпријатија купувале двојно поскапа струја

Ј

П Македонски железници купувало речиси двојно поскапа струја од онаа што ја договорило ЈП Македонска радиодифузија, покажува Индексот на рационалност на Центарот за граѓански комуникации. ЈП Железници платиле 6,25 денари за киловат час што е највисока цена од сите анализирани јавни претпријатија, додека пак ЈП Радиодифузија договориле цена од 3,46 денари за киловат час. Индексот открива значајни разлики меѓу цените на струјата што ја договорија

јавните претпријатија кои од април годинава купуваат електрична енергија на слободниот пазар. Во изработката на овој индекс биле вклучени сите 16 договорни органи кои во првите четири месеци од годинава објавиле оглас за набавка на електрична енергија, но сепак, индексот е изработен од цените за набавка на електрична енергија од 11 договорни органи, бидејќи 3 претпријатија ги поништиле тендерите, а две не одговориле на доставените барања за информации.

Капитал број 775 05.09.2014

www.kapital.mk

Cover story 12 cover story Dali tutunskata indus

Po vlezot na Filip M masovno se sadi tutu

Koj ]e dobie, a

Моделот на субвенционирање кој поттикнува квантитет наместо квалитет и слабата примена на современи начини на производство се двете главни причини зошто тутунопроизводителите не можат да постигнат добра цена. Од друга страна откупувачите не можат да размислуваат за поголем развој без производство на завршен производ или квалитетни домашни цигари. Експертите сугерираат дека на Македонија очајно и фали моќен домашен производител и трговец на тутун и цигари како што во минатото беше Македонија Табак, односно моќна локомотива која ќе може домашното производство да го однесе на меѓународен пазар и да го пласира по подобри цени.

www.kapital.mk

Капитал број 775 05.09.2014

13 strija ]e se izdigne od pepelot?

Moris, un vo Prilepsko

a koj ]e izgubi?

пишува и фотографира:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

К

апитал оваа недела ги посети „тутуноберачите“ во прилепскиот крај и изворно од терен го започна истражувањето посветено на начините за евентуално воскреснување на некогаш моќната македонската тутунска индустрија и тутунски извоз. Може да се признае дека работите не се толку лоши како што се пласираат во јавноста и дека од тутуно-производството во

Македонија се уште солидно се заработува. Но останува и фактот дека на овој сектор му недостигаат неколку носечки фактори за да може и понатаму да се развива и да го достигне нивото во кое бил во осумдесеттите и деведесеттите години од минатиот век.

Маките на тутунарите

Саше Соколевски е 28 годишен земјоделец од село Заполжани Општина Долнени, Прилепско. Тој од својата петта година работи на нивите на неговиот татко каде што произведува тутун. Кога го контактиравме ни кажа дека на нива без никаков проблем може да го најдеме секој ден помеѓу три

часот после полноќ и девет часот претпладне во вкупно сто дена колку што трае бербата на тутун во Прилепско. Интересно за Саше е што тој во Заполжани живее заедно со својата девојка која е од Скопје, а двајцата се со став дека планираат да се посветат на земјоделие и да ја продолжат традицијата на тутуно-производство нивните предци. Кога го прашавме Саше како ја донесол оваа за многумина млади несвојствена одлука тој ни го раскажа неговото патешествие. „Како и многу млади од овој и јас пред пет години решив да си ја пробам среќата и да се преселам во Скопје. Таму останав три години и работев во градежништво, што

Капитал број 775 05.09.2014

www.kapital.mk

14 Cover story Никола Тодоровски- Чорбе

Славе Соколески

ега во Македонија се произведуваат само 1.000 тони цигари годишно, а се трошат 4.000 тони. Ние некогаш произведувавме и по 7.000 што значи дека 3.000 тони извезувавме на надворешните пазари. На светскиот пазар има потреба од македонскиот тутун и цигари, значи колку и да произведеме квалитетен тутун и цигари ќе можеме и да го продадеме. Од тутунот во Македонија можат да живеат 200.000 луѓе и затоа државата треба да е претпазлива кон овој сектор.

д кога се воведоа субвенциите луѓе кои никогаш не работеле тутун најмија земја и аргати од градот за по 100 евра и почнаа да произведуваат масовно притоа не гледајќи на квалитет туку исклучиво на количина. На таков начин се создава вишок на пазарот и се девалвира трудот на правите тутунари кои живеат од тоа.

најдолгогодишен директор на Тутунски комбинат Прилеп

С

значи многу тешка физичка работа. Сменив неколку фирми и газди, но секаде беше исто покрај напорната работа и малата плата скоро никаде не успеав целосно да си го наплатам трудот и ми остануваа должни. Повторно морав да се потпрам на моите родители кои ми помагаа да го платам станот во Скопје. Значи таму за три години не само што не заработив пари туку потрошив дополнителни средства од дома. Затоа сега сум решен да се посветам и да го работам тоа што го знам. Дури и да најдам друга работа во Прилеп или подалеку од тутунот не се откажувам. Јас не сум единствен пример многу млади луѓе кои беа во Скопје се вратија на нивите за тутун и мислам дека ако се регулира цената односно тутунот се плаќа објективно, на оваа работа ќе се вратат дури и печалбарите од странство. Бидејќи ниедно место на светот не е како дома“ ја завршува својата приказна нашиот соговорник Саше. Покрај него и неговата девојка на истата позамашна нива во широкото долненско поле ги затекнавме и неговиот брат и снаа и секако неговиот татко Славе кој како глава на семејството раководеше со бербата. Средовечниот Славе кој и физички и интелектуално претставува слика и прилика на прав македонски одговорен и почитуван домаќин какви што се помалку има најизворно ни ги раскажа маките на тутунарите. „Оваа работа ја работам педесет години. Во минатото сите бевме вработени по државните задруги, фарми и претпријатија. И затоа тутунот ни доаѓаше како дополнителен приход од кој правевме свадби, купувавме коли и кревавме цели куќи. Сега дома сме седум души кои живееме исклучително од тутунот, дури и со тешки маки да земеме десет илјади евра од реколта тоа не ни е доволно кога ќе го поделиме на седум дела.“ Славе Соколевски како причина за малата заработувачка од тутунот го наведува фактот дека во одгледувањето на оваа култура неприродно се наметнаа стандарди да се произведува што поголем квантитет наместо квалитет. „Од кога се воведоа субвенциите луѓе кои никогаш не работеле тутун најмија земја и аргати од градот за по 100 евра и почнаа да произведуваат масовно притоа не гледајќи на квалитет туку исклучиво на количина.

тутунопроизводител- Заполжани

О

На таков начин се создава вишок на пазарот и се девалвира трудот на правите тутунари кои живеат од тоа“ Ваквите теренски согледувања се уште потврда на ставот на Капитал и повеќе експерти од областа на земјоделството дека најитно потребна е промена на моделот на субвенционирање кој наместо квантитет треба да стимулира квалитет или конкретно кај производството на тутун да се воведи стимулативно субвенционирање врз база на предаден готов производ во зависност од добиениот квалитет.

Кој е виновен за константно лошата откупна цена?

Дека теренските запазувања на Соколески се точни ни потврди и претседателот на здружението на тутунопроизводители од Прилеп, Данчо Милески. Тој предупредува дека на пазарот оваа година се очекуваат дури шест илјади тони вишок на тутун. „Тутунските компании побаруваат 24 илјади тони, а ќе се произведе преку 30 илјади тони тутун. Оваа година временските услови се поволни и нема оштетување што значи дека ќе има вишок на тутун кој не е застапен во договорите помеѓу производителите и откупувачите. Наше е да укажеме на овој проблем, а од тука натаму нека гледа државата. Веројатно тоа ќе ја снижи и цената на тутунот, но останува да го дочекаме 15 ноември кога би требало да почне откупот

за да можеме да кажеме со сигурност“ Околу очекувањата од намалување на откупните цени за оваа година и ефектот од таа практика отворено коментираат и самите земјоделци. Чичко Димче од Долнени кој го затекнавме пред селската кооперација ни кажа дека се коментира дека просечната цена за откуп на тутунот оваа година ќе е помеѓу 80 и 100 денари. „Уште дедовците и прадедовците саделе тутун. Од него се живееше многу убаво, а сега нема ниту да се прехраниме. Ако навистина се остварат прогнозите и ако тутунот се откупува во просек за 80 до 100 денари за килограм, народот ќе поцрка за јадење“ Сепак знаејќи дека минатата сезона тутунот се откупувал во просек по 200 денари за килограм навистина не ни беше јасна математиката на чичко Димче и како е можно истата цена да се преполови за една година. Тоа ни го објасни неговиот соселанец Владе Николоски кој објективно и прецизно ни го претстави целиот процес на производство за тутун и неговата поврзаност со крајната откупна цена. „Минатата и пред минатата година условите беа такви да поголем дел од тутунот се погоди прв категорија затоа и добро заработивме. Оваа година падна повеќе дожд што значи дека лисјата пребрзо се развија и најголем дел од бербата ќе биде тутун од втора и трета

www.kapital.mk

Капитал број 775 05.09.2014

15

Александар Цветкоски

Димче Јовановски

очно дека тутунот во минатото бил убаво платен. Луѓето се сеќаваат дека со кило тутун можело да се купат две кила сирење што претставувало вистинско богатство. Но ако ги земете сегашните односи не е толку далеку од тогашниот паритет бидејќи сирењето денес станува доста евтино. Разликата е во тоа што во минатото парите на луѓето им ги исплаќаа многу брзо, а дополнително луѓето живееја во една сигурна држава во која имаше вработеност и тутунот не беше никогаш примарно занимање во градовите.

ште дедовците и прадедовците саделе тутун. Од него се живееше многу убаво, а сега нема ниту да се прехраниме. Ако навистина се остварат прогнозите и ако тутунот се откупува во просек за 80 до 100 денари за килограм, народот ќе поцрка за јадење.

кустос во музејот за тутун во Прилеп

земјоделец од Долнени

Т

категорија од кој ќе има многу и цената ќе биде пониска. Тоа е работа од господ “ И од Институтот за тутун потврдуваат дека денешната состојба на тутунопроизводството е во извесен пораст. Според нивните податоци за реколтата 2012 год. откупени се 27 993 тони тутун, 2013 (30 997 тони), 10% повеќе во односна 2012. Од таму велат дека во наредните години ова производство ќе расте , имајќи ги во предвид зголемените побарувања на меѓународниот пазар од една страна како и стимулативните мерки кои ги превзема Владата преку субвенционирањето.

Земјоделците мора да се едуцираат за примена на современото тутунопроизводство

Сепак бидејќи објаснувањето на земјоделците не ни беше до крај прифатливо се обративме до Институтот за тутун, најстара научна институција од ваков тип на Балканот која работи на истата проблематика уште од 1924 година. Агрономот Ацо Шишкоски кој поминал цели четири децении во оваа институција веднаш ги демантира земјоделците и каже дека и те како тие можат да влијаат во процесот на производство на поквалитетен

тутун. „Постојат многу фактори кои допринесуваат да се произведе тутун од повисока категорија. Прво и основно е типот на тутун кој се сади. Нашиот институт нуди семиња кои гарантираат и до 60% производство на тутун од прва категорија, а примитивните земјоделци најчесто користат тип на тутун кој дава максимум 18 или 20 % прва категорија. Како последица на се пораширената примена на нашите типови на тутун кои се произведени врз научна база зголемена е и просечната извозна цена на квалитетниот тутун од Прилеп кон странство“ Бидејќи со Шишкоски заеднички констатиравме дека поголемиот дел од индивидуалните земјоделци се уште не се спремни да ги прифатат новите правила тој предложи дека сите напори на државата во иднина треба да се насочат кон стимулирање на примената на науката во земјоделието и во едукацијата на самите земјоделци. „Тука според мене е најголемата улога на државата, уште повеќе да ги подржува нашите и проектите на другите научни институции кои се применуваат во земјоделството и кои носат резултати и на крај да ги едуцира земјоделците самите да ги увидат бенефитите од современите методи на производство што ќе им гарантираат подобри и поквалитетни приноси и секако поголема цена и приходи“ Производството и трговијата на тутуни тутунски производи учествуваат со 3,2% во бруто домашниот производ, а тутунската индустрија учествува со 3,9% во вкупното индустриско производство и со 4,1% вработувања во вкупната индустрија. Поради сите овие непобитни факти мислење побаравме и од директорката на Институтот за тутун во Прилеп, Гордана Мицевска околу тоа како тутунот повторно да стане стратешка гранка во Македонија. Според нејзиното мислење потребно е да се респектираат неколку важни фактори како специјализација на реоните за производство на тутун, доследно почитување на Законот за тутун, користење на селекционо тутунско семе од овластен производително постојано

У

користење и воведување на нови сорти ,користење на сорти со помала еколошка варијабилност.. „Исто така потребно е окрупнување на поширокото производно балканско подрачје, со комерцијализирање на сорти погодни за соодветни производни реони на соседните земји за поголема конкурентност на светскиот пазар со поголемо и постабилно производство на дадениот тип. Стимулирање на производителите , но не само по килограми тутун туку и по квалитет. Воведување на посовремена технологија во производството“.

Филип Морис не е магично решение за сите проблеми на македонската тутунска индустрија

Како помеѓу земјоделците на терен така и во прилепската чаршија се уште главна тема е влегувањето на тутунскиот гигант Филип Морис во Тутунски Комбинат Прилеп. Според последните информации кои во јавноста ги изнесе директорот на Тутунски Прилеп Александар Дерменџиев за месец и половина треба да започне производството на цигарите на Филип Морис во Прилеп. Претходно беше најавено дека со самиот договорот е предвидено откупување одредени количини тутун секоја година со што ќе се помогне во решавањето на прашањето на откупот на тутун и на тој начин ќе им се помогне на сите непосредни производители на тутун. Истовремено, за Тутунски Прилеп придобивката би требало да биде тоа што ќе може да почне да работи профитабилно и да ја одобри ликвидност. Сепак вистинските познавачи на тутунскиот бизнис се уште се скептични околу ефектите од ваквата многу најавувана бизнис зделка. „Не верувам дека влезот на Филип Морис во Тутунски прилеп нешто посебно ќе смени. Мислам дека влегувањето таму е на некој начин почесно. Прво Филип Морис не влезе здраво, здраво се влегува со пари. Зошто Филип Морис би бил посветен на ова подрачје тие си имаат своја глобална политика и Прилеп не игра некоја голема

Капитал број 775 05.09.2014

www.kapital.mk

16 Cover story Ацо Шишкоски Институт за тутун

Т

ука според мене е најголемата улога на државата, уште повеќе да ги подржува нашите и проектите на другите научни институции кои се применуваат во земјоделството и кои носат резултати и на крај да ги едуцира земјоделците самите да ги увидат бенефитите од современите методи на производство што ќе им гарантираат подобри и поквалитетни приноси и секако поголема цена и приходи. улога во сето тоа. Јас мислам дека Филип Морис нема да доведе до развој на домашни брендови, нема да доведе до производство на странски лиценцни цигари и посебно дека нема да се троши многу наш прилепски тутун во производството на тие производи“. Според истиот соговорник кој со проблематиката на тутунскиот бизнис се занимава повеќе децении единствен начин за спас на комбинатот и на цел Прилеп со него е негова целосна продажба. „Цели педесет години се зборува де за влез на Хаус оф Бертман де за Филип Морис во Тутунскиот Бизнис во Македонија. Но ова што се случи сега е нешто сосема номинално и почесно и ќе биде без некакви последици. Кај нас единствено нешто што може да биде и треба да биде е комплетна продажба на Тутунски комбинат целосно. Малборо, Давидов и слични брендови имаат име и пазар но сигурно не можат да направат поевтина цигара од колку што ние можеме. Затоа што ние овдека си го имаме тутунот си ги имаме харманџиите си ја имаме технологијата, имаме и стари и нови брендови Имаме и наш пазар на поранешните југословенски простори и можеме да продаваме наш производ. Затоа велам ако дојде компанија како Филип Морис треба да дојде со двете нозе, а не да продава адвертајзинг и советувања. Ако дојде со двете нозе и ако влезе здраво дури тогаш би можело да биде добро во тутунската индустрија“.

Саше Соколески

тутунопроизводител- Заполжани

Д

ури и да најдам друга работа во Прилеп или подалеку од тутунот не се откажувам. Јас не сум единствен пример многу млади луѓе кои беа во Скопје се вратија на нивите за тутун и мислам дека ако се регулира цената односно тутунот се плаќа објективно, на оваа работа ќе се вратат дури и печалбарите од странство. Бидејќи ниедно место на светот не е како дома.

Тој додава и дека денес или утре Македонија ако сака да развива тутунски бизнис ќе мора одново да воскресне две работи кои во минатото ги имала, а тоа се една домашна моќна компанија која ќе може да тргува на рамноправно ниво со странство и секако домашен завршен производ како додадена вредност на целата индустрија. „Без разлика какви мислења владеат за Шутурков и Македонија Табак тоа беа луѓе и фирма кои можеа да продадат тутун и цигари на светскиот пазар. Тие едноставно ги познаваа трговците и беа многу почитувани во тие затворени кругови. Денеска за жал немаме таква локомотива која може да го извлече домашното производство на светските пазари Понатаму Прилеп и Македонија имаа сопствен завршен производ во неколку видови цигари кои се произведуваа во Прилеп и Скопје. Општо познато и не треба да се споменува колкава е додадената вредност која сме ја имале во тоа време во споредба со денес кога продаваме суров тутун “

На светскиот пазар се создаваат идеални услови за пласман на ориенталниот тутун

Прилепскиот крај од поодамна е познат по идеалната микроклима за одгледување на ориенталниот тутун. Станува збор за една од основните состојки во Бленд цигарите кои покриваат најголем дел од

светскиот пазар. Регионот на Балканот конкретно Грција, Турција, Бугарија и Македонија веќе подолго време важат за најголеми производители на оваа култура. Според експертите кои ги консултиравме овие три соседни држави во последниве неколку години рапидно го намалиле производството на ориентален тутун што отвара огромен простор за Македонските произведувачи. Иако најавите од овие земји се дека повторно ќе се оди на зголемување на производството факт е дека тие нема да се вратат на старото високо ниво. Доктор Кирил Филиповски долгогодишен раководител на Институтот за тутун во Прилеп вели дека за македонскиот квалитетен тутун секогаш имало пласман на светските пазари но дека сега моментот е особено повелен. „Европска унија ги намали или целосно ги укина субвенциите за ориентален тутун во Бугарија и Грција, а Турција површините со тутун ги заменува со маслинки. Тоа природно значи дека цената на светскиот пазар на овој вид култура ќе оди нагоре, а Македонија како најголем производител по глава на жител во регионот тука треба да ја гледа својата шанса“ вели Филиповски. Според него тутунот бил и ќе остане број еден земјоделски сектор во Македонија и било какви обиди за пренамена на површините засадени со тутун во друга култура ќе останат економски неоправдани.

Почитувани читатели, Капитал Медиа Гроуп ја подготвува традиционалната годишна едиција КАПИТАЛ 200 НАЈГОЛЕМИ И 200 НАЈУСПЕШНИ во Македонија, во која ќе биде анализирано работењето на најголемите и најуспешните компании во Македонија.

2014

19

septe mvri

Во Едицијата ќе бидат вклучени повеќе текстови, интервјуа со најголемите и најуспешните компании од различни индустрии, како и повеќе анализи: l Кои се компаниите и индустриите кои ќе го носат растот следната година? l Плановите и целите на најголемите компании l Кои се најбрзорастечките газели меѓу големите? l Неликвидноста ги гуши и големите компании l Најголемите предизвици за компаниите за 2015 година Во рамките на Едицијата во одделни анализи ќе биде анализирано работењето на компаниите од клучните индустрии:

Во Едицијата ќе бидат рангирани компаниите според вкупните приходи и нето добивката остварени во 2013 година, но во рангирањата ќе бидат вклучени и повеќе податоци за компаниите како вредноста на активата, вредноста на капиталот и уште многу други показатели и коефициенти за успешноста и ефикасноста во работење. Годинава за прв пат во едицијата ќе бидат обработени и различни податоци и коефициенти за задолженост, со цел да ја прикажеме состојбата во која компаниите го дочекуваат Законот за финансиска дисциплина. Сите рангирања и показатели, како и секоја година, ќе бидат изработени врз основа на официјални и ревидирани податоци обезбедени од годишните сметки на компаниите.

l Прехранбена индустрија l Индустрија за пијалаци и вино l Индустрија за автомобилски делови l Металопреработувачка индустрија l Градежна индустрија l Трговија l Телекомуникации l Енергетика, нафта и гас

годишна специјалнa едиција на kapital media group n септември 2014 n www.kapital.mk

За повеќе информации во врска со едицијата обратете се на e-mail или на телефонскиот број 02 3298 110 Лица за контакт: Гордана Михајловска gordana.mihajlovska@kapital.mk

Капитал број 775 05.09.2014

18

www.kapital.mk

анализа

Golemite igra^i prezemaat se [

MAKEDONSKITE KOMPANII NIKOG NE BILE POEVTI

редноста на македонските компании е драстично намалена, но тоа пак не е причина за тие да станат интересни за преземање од странски компании. Иако на пазарот во регионот и на глобално ниво се случува прераспределба на капиталот и на бизнисот, кога големите играчи купуваат се што може да се купи, во Македонија нема такви бизнис случувања. Зошто?

www.kapital.mk

Капитал број 775 05.09.2014

Анализа

19

[to mo@e da se kupi na Balkanot

OGA[ INI!

пишува:

Спасијка Ефтимоска

spasijka.eftimoska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

П

азарната вредност на 116 македонски компании кои котираат на Македонската берза во јули годинава изнесуваше 1,5 милијарди евра. Тоа е многу ниска цена ако се споредат бројките од пред неколку години. Во јули 2011 година, на пример, на 33 компании котирани на Берзата пазарната капитализација им вредеше 2,1 милијарда евра. Во јули 2007 година, пред да удри кризата, пазарната вредност на овие фирми изнесуваше 4,9 милијарди евра. Овие податоци покажуваат дека вредноста на компаниите во земјава е драстично намалена, но тоа пак не е причина за тие да станат интересни за

преземање од странски компании. Иако на пазарот во регионот и на глобално ниво се случува прераспределба на капиталот, кога големите играчи купуваат се што може да се купи, во Македонија нема такви бизнис случувања. Ако се исклучат странските инвеститори што ги носи Владата во слободните економски зони, друг странски капитал одамна не е влезен во земјава. „Капитал“ во минатиот број анализираше каква прераспределба на бизнисот и на капиталот се случува на балканската сцена. Компании од Словенија и Хрватска газат немилосрдно кон нови зделки и пазари. За хрватските бизнисмени, пак, е карактеристично што купуваат се што може да се купи откако кризата им ја намали цената речиси на сите компании. Најжестоко настапува хрватскиот бизнисмен Ивица Тодориќ, кој буквално стана балканскиот магнат. Во од го следат Емил Тедески и Адрис групацијата. Во овој поход, големите стануваат уште поголеми. Останатите компании оправдано може да стравуваат за својот опстанок бидејќи може да

бидат згазени од конкуренцијата. Со преземањето на Меркатор, хрватскиот бизнисмен Ивица Тодориќ создаде компанија која ќе вработува 64.000 луѓе и ќе биде водечка во секторот малопродажба и производство на храна во регионот и пошироко. Тодориќ по преземањето на Меркатор од Агрокор направи балкански гигант со промет од седум милијарди евра. Толкав е годишниот прометот на 200-те најголеми македонски компании! Ова доволно кажува колку македонските компании не се фокусирани на раст и развој иако го имаат отворениот пазар на ЦЕФТА и на Европската унија. Уште еден пример, хрватската компанија Атлантик група е меѓу водечките прехранбени компании во регионот, вработува 4.500 луѓе и има производни погони во Хрватска, Германија, Словенија, БиХ, Србија и Македонија. Секоја година нејзиниот сопственик Емил Тедески презема по некој бизнис. Потоа, можното обединување на хрватската трговска компанија Плодине и на словенечката Туш би било меѓуфаза, односно подготовка за продажба на така здружената мрежа на една од водечките европски трговски компании. Половина година откако ровињски Адрис ја презеде Кроација осигурување се чини дека се на повидок контурите на нов регионален исчекор кон Словенија преку соработка со Сава Ре. Македонија е исклучена од овие случувања. Зошто? Постојат неколку причини и состојби кои ги диктираат односите и развојот на бизнис настаните во Македонија. Веројатно една од главните е што македонските компании не се влезени во фокусот на големите играчи бидејќи имаат многу слаба пазарна позиција и моќ и никого не загрозуваат за да бидат купени, дури и кога се многу евтини. Само неколку домашни компании котираат високо на пазарот во регионот и тие од одамна се истакнуваат како интересни за преземање, но тоа се уште не се случува. Причината тука се бара во релативно високите цени што ги бараат и во тоа што менаџерите/акционери се уште не се подготвени за да ги продаваат. Треба да се земе предвид и фактот дека голем дел од македонските компании (текстилни и прехранбени) веќе работат за странските преку производство на приватни марки, кои зафаќаат дури и повеќе од половина од нивното вкупно производство. Поради тоа, големите компании немаат никаква

Капитал број 775 05.09.2014

20

www.kapital.mk

анализа

Кристијан Поленак

управувачки партнер во адвокатското друштво „Поленак“

Н

ема голем интерес за преземање компании во Македонија. Ако се исклучат неколкуте прегрупирања и сосема малиот број големи трансакции кои главно се случуваат надвор, но имаат импликации во Македонија, нема други позначајни случувања. Во принцип, секоја компанија или бизнисмен сака да влезе таму каде што правилата на игра се јасни. Гледано регионално, во Хрватска, на пример, има зголемен број на трансакции затоа што земјата е членка на ЕУ и правилата се јасни, односно нема многу простор за менување закони, даноци и даночни политики, регулаторни рамки. Тоа е најважно. Понатаму, најдобро се знае како стојат работите кај првиот комшија и затоа регионалните инвеститори прво гледаат своите интереси да ги најдат во соседниот двор. Мора да прифатиме дека компаниите од регионот многу добро знаат како стојат работите во секоја земја и економија на Балканот и од тоа зависат бизнис одлуките што ги носат.

причина да влегуваат со свој капитал на овој пазар. Уште една многу голема причина зошто македонските компании не се во фокусот на странските компании е што се технолошки многу уназадени поради целиот процес на деиндустријализација што и се случува на Македонија повеќе од 20 години. Тоа денари евра го покажуваат и бројките, според Јул-14 91.566.899.514 1.488.892.675 кои индустриското производство е Јул-13 111.060.876.432 1.805.867.909 преполовено за 30 години, учеството на Јул-12 107.714.236.812 1.751.451.005 индустријата во БДП е Јул-11 127.814.071.195 2.078.277.580 сведено од 50% во 80-те години на минатиот век Јул-10 118.386.130.444 1.924.977.730 на 15% во 2012 година. Јул-09 105.328.384.370 1.712.656.656 Уште пострашно е што од вкупниот Јул-08 214.805.593.219 3.492.773.873 обем на инвестиции во основни средства Јул-07 304.246.627.193 4.947.099.629 во стопанството во Јул-06 78.606.420.832 1.278.153.184 2012 година само 25,06% отпаѓаат на Јул-05 43.216.766.285 702.711.646 индустријата, што е двојно помалку од Вклучени се акциите од задолжителната котација и од пред 90-те години. пазарот на акционерски друштва со посебни обврски Затоа Македонија стана за известување. евтина суровинска Во јули 2014 година котирани се 116 друштва. база, пред се, во Во јули 2011 година беа котирани 33 друштва. аграрот, а текстилната индустрија се сведе на лон-производство. не може да се носи со него. Кога Некои македонски компании, иако имаа можност не сакаа да прифатат имаа(т) огромен потенцијал, едноставно стратешки партнер, а сега нема ни кој да ги јаде времето затоа што менаџментот ги купи, а очигледно сами не можат да

Колку вредат компаниите на Македонската берза?

се развиваат. Се повеќе аналитичари коментираат и дека македонскиот бизнис поевтинува со цел да се случи внатрешна прераспределба на капиталот, односно нов циклус на приватизација. Тоа веќе еднаш се случи во времето на трансформацијата на општествениот капитал во приватен.

Сакаат ли македонските компании да се продаваат?

Познавачите на бизнис случувањата на домашната и на пошироката европска сцена потврдуваат дека нема интерес кај странските купувачи за македонските компании. „Нема голем интерес за преземање компании во Македонија. Ако се исклучат неколкуте прегрупирања и сосема малиот број големи трансакции кои главно се случуваат надвор, но имаат импликации во Македонија, нема други позначајни случувања. Во принцип, секоја компанија или бизнисмен сака да влезе таму каде што правилата на игра се јасни. Гледано регионално, во Хрватска, на пример, има зголемен број на трансакции затоа што земјата е членка на ЕУ и правилата се јасни, односно нема многу простор за менување закони, даноци и даночни политики, регулаторни рамки. Тоа е најважно. Понатаму, најдобро се знае како стојат работите кај првиот комшија и затоа регионалните инвеститори прво гледаат своите интереси да ги најдат во соседниот двор. Мора да прифатиме дека компаниите од регионот многу добро знаат како стојат работите во секоја земја и економија на Балканот и од тоа зависат бизнис одлуките што ги носат. Така, на пример, хрватските компании имаат зголемен интерес во Словенија со интензивирањето на тамошните приватизации“, вели Кристијан Поленак, управувачки партнер во адвокатското друштво „Поленак“. Според него, причините зошто големите системи не се поприсутни во Македонија не треба да се бараат во малиот пазар, политичката или безбедносната ситуација. „Тие веќе не претставуваат ризик. Суштествени информации за тоа како стојат работите во бизнисот во Македонија се добиваат од македонските партнери и постоечките странски инвеститори. Оттука, колку е подобра деловната клима за тие што се веќе присутни на пазарот, толку ќе се подобрат и можностите за спојувања и преземања. Нормално, можноста за поголем профит е една од детерминантите, но не секогаш е одлучувачки фактор“, истакнува Поленак. Љубица Рубен, правен консултант и сопственик на МЕНС ЛЕГИС Скопје, укажува на некое раздвижување

www.kapital.mk

Капитал број 775 05.09.2014

Анализа на пазарот, но не очекува големи случувања. „Има интерес за преземање на голема компанија, а купувачот располага со околу 300 милиони евра. Парите не се од регионот, но вклучени се регионални играчи бидејќи подобро ги знаат работите на терен“, вели Рубен. Но, според неа, кај менаџерите на македонските компании нема подготвеност за да продаваат. „За непријателско преземање е многу тешко бидејќи акционерите се или вработени во компанијата или нивните деца си ги вработиле и сега се плашат да ги продаваат акциите за да не ја изгубат работата. Не гледаат никакво фајде од продажба на акциите, дури и од компаниите од кои не добиваат никаква дивиденда. Но, нашите фирми мора да влезат во глобалниот систем бидејќи ќе им падне цената. Тоа се случи со словенечките компании. Тие купуваа и се ширеа низ регионот и не сакаа да се продаваат за ниедна цена, а сега дојде време да се продаваат за многу ниски цени. Затоа компанија треба да се продаде кога ќе добие најдобра понуда. Но, тоа не значи вештачки да се дигнат цените. Нема основа да расте цената на акцијата кога компанијата не дели дивиденда, а растат загубите и продава недвижности, како што тоа е случај кај нас“, смета Рубен.

21

Љубица Рубен

правен консултант и сопственик на МЕНС ЛЕГИС Скопје

К

ај менаџерите на македонските компании нема подготвеност за да продаваат. „За непријателско преземање е многу тешко бидејќи акционерите се или вработени во компанијата или нивните деца си ги вработиле и сега се плашат да ги продаваат акциите за да не ја изгубат работата. Не гледаат никакво фајде од продажба на акциите, дури и од компаниите од кои не добиваат никаква дивиденда. Но, нашите фирми мора да влезат во глобалниот систем бидејќи ќе им падне цената. Тоа се случи со словенечките компании. Тие купуваа и се ширеа низ регионот и не сакаа да се продаваат за ниедна цена, а сега дојде време да се продаваат за многу ниски цени.

Каде да се очекува поголем интерес?

Според Рубен, во моментот за странските купувачи се интересни енергетскиот и фармацевтскиот сектор во Македонија. Иако обновливите извори на енергија се најактуелни, овде тешко оди со инвестициите бидејќи бавно се тера целиот процес и се обезбедува потребната документација. Поленак, пак, смета дека, во принцип, Македонија денес дава повеќе можности за greenfield инвестиции отколку потенцијал за преземање. „Финансискиот сектор не привлекува зголемен интерес за капитални трансакции, освен неколку потенцијални

локални прегрупирања. Агро секторот е се уште недоволно развиен и има потенцијал за привлекување инвеститори. Концесиите и јавно приватните партнерства во производството на струја, дистрибуција на гас и во рударството се потенцијал кој може да доведе до преземања и инвестиции во капиталот на локалните компании. Нашите поголеми компании во прехранбената индустрија не покажуваат јавен интерес за привлекување инвеститори. Со исклучок на Алкалоид, фармацевтските компании го губат чекорот и стануваат неинтересни за преземање“, вели Поленак.

Капитал број 775 05.09.2014

22

www.kapital.mk

анализа

3,3 27,9

Po golemoto vleguvawe na [vedsk

Makedonskite proizvodi tuku malata i nepredvid Македонскиот пазар е премал за гигантот Икеа, а македонските производители на мебел не ги исполнуваат високите критериумите за да произведуваат за шведскиот гигант. Грандиозното влегување на Икеа во регионот нема да донесе никаков бенефит за македонската дрвна индустрија!

пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

З

агреб доби голем Икеа центар! Отворањето на центарот освен што беше топ бизнис настан во Хрватска, особено што за неговата реализација се чекаше неколку години, тој привлече огромен интерес и кај граѓаните во регионот како нова шопинг можност и кај компаниите како нова бизнис можност! Ова особено добива на значење поради планот на шведскиот производител

на мебел да изгради уште два центри во Хрватска (Сплит и Ријека), еден во Љубљана и пет во Србија - Белград, Нови Сад, Ниш и во средна Србија! Во балканското ширење на Икеа, Македонија воопшто не се ни споменува! Иако многу компании-производители на мебел ширум Балканот тријат раце од можноста да соработуваат со светскиот гигант, малкумина во овој момент можат да се пофалат со конкретен договор. Засега, само една словенечка и една босанска компанија се на листата на локални доставувачи на Икеа. Словенечката компанија “Пластика Сказа“, која со Икеа соработува 23 година, од минатата година е “производен развоен доставувач“ што значи дека за Икеа подготвува целосен производ- од развој на идеја,

www.kapital.mk

милијарди ЕУР чиста добивка во финансиската 2013 г

Капитал број 775 05.09.2014

23

Изградбата на Икеа центарот во Љубљана се планира за следната година, на 84 илјади квадратни метри во БТЦ центарот. Преговорите се уште се во тек!

раст

3,1%

фото: www.zoomiraj.com

милијарди ЕУР раст приходи од продажба 3,1% во 2013

Во загребскиот ИКЕА центар се вработени 350 лица. Повратот на инвестицијата се очекуваат за најмалку пет години.

kiot gigant vo regionot

iteli ne gi pla[i IKEA, dliva pobaruva^ka! Само во првите четири дена од отварањето на Икеа Загреб, центарот го посетија над 60 илјади граѓани, меѓу кои и многу од Словенија, БиХ и Србија. Тие најмногу се заинтересирале за детскиот оддел и за кујните. За само четири дена биле продадени 120 комплетни кујни. Најпродаван производ на самиот старт е “покал чашата“, со 2.862 продадени парчиња. обликување на производот и негово производство. “Секогаш мораме да размислуваме однапред. Кај Икеа нема спиење“, изјави за “Бизнис плус“ директорката Тања Сказа. Оваа компанија засега се шири само во Словенија, со сопствените

брендови Cuisine и Organko, кои нема се пласираат во Икеа. Она што е извесно е дека на полиците на загребска Икеа ќе се најдат и производи на MS&Wood, фабрика за мебел од Босна и Херцеговина која за Икеа произведува четири групи столчиња во 25 модели. Оваа компанија, која во првите 150 денови од годината ги зголеми приходите за 522%, речиси целото производство го извезува на јапонскиот, европскиот и американскиот пазар. Директорот и сопственик на оваа компанија, Мухамед Пилав за “Бизнис плус“ потврди дека во нивните приходи Икеа учествува со 70%. “Икеа продава производи со врвен квалитет и тоа го бара од своите парнери. За Икеа работат само оние кои можат да понудат висок квалитет“.

И македонскиот пазар беше скениран

Две-три години пред да се реализира најавениот влез на Икеа во регионот, оваа компанија ги скенираше сите производители на мебел во регионот, вклучително и македонските. Извори за “Капитал“ велат дека ниедна македонска фабрика не ги исполнила во целост строгите и прецизни критериумите на овој светски гигант за да може да влезе во нивниот синџир на доставувачи. Ако е повеќе од извесно дека домашните компании ќе немаат позитивен ефект од доаѓањето на Икеа, прашањето е дали ефектите ќе бидат негативни ако македонските потрошувачи се пренасочат кон новите Икеа центри? “Не очекуваме одлевање на македонски

Капитал број 775 05.09.2014

24

www.kapital.mk

анализа Мухамед Пилав MS&Wood

Икеа продава производи со врвен квалитет и од доставувачите бара врвен квалитет на производите. За Икеа работат само оние кои можат да понудат висок квалитет.

98,1

милион евра чини инвестицијата на Икеа во Загреб

13,8

милиони евра “тежел“ прометот со мебел и покуќнина во Македонија во 2011 година

450

милиони евра годишно се проценува хрватскиот пазар на мебел

Тања Сказа

“Пластика Сказа“

Секогаш мораме да размислуваме однапред. Кај Икеа нема спиење.

потрошувачи кон новоотворените центри. Нам поголема конкуренција ни е солунската Икеа, а без без Икеа на македонскиот пазар владее огромна конкуренција. Потрошувачката е релативно мала и со сезонски карактер и тоа е клучниот проблем“, објаснува Тони Божиновски од “Технокооп“. Малиот пазар и недоволната побарувачка за мебел го прават овој пазар многу осцилаторен, а компаниите мора да обезбедат извозни зделки, најчесто во регионот, за да ги покријат месеците кога потрошувачка на мебел речиси и нема. “Ваков амбиент и пазар на кој што циклусот за набавка на мебел е 7-10 години, е целосно неатрактивен за големи светски гиганти како што е Икеа“, вели тој. Официјалните податоци за потрошувачка на мебел е од 2011 година, кога прометот со мебел и покуќнина изнесувал 13,8 милиони евра! Проценки за тоа колку сега тежи овој пазар нема.

Како во Хрватска се гледа на доаѓањето на Икеа?

Емезета, која е дел од групацијата Стеинхоф Интернационал, и на глобално ниво најголем конкурент на Икеа, два дена пред отворањето на Икеа, ја отвори својата втора продавница во Загреб, од вкупно четири колку што има во Хрватска. Тоа е нејзината стратегија за справување со Икеа. “Ние сме број два во светот и со Икеа

се натпреваруваме на многу пазари. Емезета е појака од Икеа пред се во ширината на асортиманот затоа што нудиме своја електроника и бела техника, што е доста важна разлика во понудата. Исто така стилот на Икеа е воедначен и препознатлив, а ние нудиме многу повеќе различни стилови “, вели претседателот на управата на Емезета Слободан Школник. Во рамките на оваа групација е и поскапиот брендт Кика, кој сега целосно се повлекува од хрватскиот пазар. Школник објаснува дека против сериозниот конкурент кој доаѓа на малиот хрватски пазар ќе се одбранат со зајакнување на понудата и достапноста и тоа со отворање на уште три продавници годинава, со што значително ќе го зголемат пазарниот удел. Ваквата “војна“ која на хрватскиот пазар ја отворија странските трговци со мебел,се оценува дека ќе влијае негативно врз домашната дрвна индустрија, која во изминатите кризни години изгуби 10 илјади работни места и падна на 30% од домашниот пазар на мебел. “Со доаѓањето на шведскиот производител на хрватскиот пазар, домашните производители ќе изгубат уште 1 до 3% од пазарот. Ќе следува вистинска борба меѓу трговците кои се борат за ист пазар од околу 450 милиони евра годишно“, проценува Дарко Мотиќ, професор на Шумарскиот факултет во Загреб.

ПОКАНА за обука на тема:

ЗАКОН ЗА ФИНАНСИСКА ДИСЦИПЛИНА И ЗАКОН ЗА ВОНСУДСКО СПОГОДУВАЊЕ  10 септември 2014 година, 10.00-16.00 часот

Капитал академија, Скопје

ЦЕЛИ НА ОБУКАТА

Обуката се организира со цел да се обработат специфичностите од Законот за финансиска дисциплина објавен во „Сл. весник РМ“ бр. 187/13, кој стапи на сила од 1 мај 2014 и Законот за вонсудско спогодување, објавен во „Сл. весник РМ“ бр. 12/14.

СОДРЖИНА: ЗАКОН ЗА ФИНАНСИСКА ДИСЦИПЛИНА :  Примена на законот;  Поимите употребени во законот;  Рокот за исполнување на паричните обврски;  Надомест за доцнење при исполнување на паричните обврски;  Ништовност на договорни одредби;  Обврски на нотарот;  Надзорот и др.

Сите заинтересирани за учество на оваа обука можат да се пријават најдоцна до 5 септември 2014 година.

ЗАКОН ЗА ВОНСУДСКО СПОГОДУВАЊЕ :  Предмет на законот;  Примена на други закони;  Начела на вонсудско спогодување;  Правни лекови;  Постапка за вонсудско спогодување;  Постапка за склучување на вонсудска спогодба;  Скратена постапка;  Правни последици од отворање на постапка за вонсудско спогодување.

ОБУКАТА Е НАМЕНЕТА ЗА:

Претставници од сите трговски друштва односно правници и адвокати кои секојдневно се соочуваат со правна проблематика.

ПРЕДАВАЧИ

ТЕОФИЛ ТОМАНОВИЌ

судија на Апелациониот суд Скопје, во пензија

Д-Р ФИДАНЧО СТОЕВ

судија на Врховниот суд на РМ, во пензија

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

специјален прилог

26

СЕПТЕМВРИ 2014

ЦЕЛОСНА ЛИБЕРАЛИЗАЦИЈА НА ПАЗАРОТ НА ЕЛЕКТРИЧНА Производител на електрична енергија ЕНЕРГИЈА Македонија за неколку месеци влегува во третата, финална фаза од процесот на либерализација на пазарот на електрична енергија. Досегашниот број на правни субјекти кои слободно, на отворен пазар можеа да одлучат од каде ќе купат струја за своите бизнис потреби изнесуваше нешто над 200, во финалната фаза од либерализацијата влегуваат буквално сите- и домаќинствата и сите мали компании! Што конкретно ќе значи тоа?

Дистрибутер/снабдувач на електрична енергија

Краен корисник

СО ОВОЈ СПЕЦИЈАЛЕН ДОДАТОК ДЕТАЛНО ВЕ ИНФОРМИРАМЕ:  Што треба да знаат македонските граѓани пред 1 јануари следната година до кога секое домаќинство ќе треба да си избере снабдувач со електрична енергија? Што конкретно значи либерализацијата и како ќе оди постапката за избор на снабдувач?  Какви цени може да очекуваат домаќинствата и малите бизниси со оглед на фактот дека веќе се напушта досегашниот солидарен принцип на формирање на цените кога компаниите го

Повеќе информации во врска со прилогот и за претставување во истиот можете да добиете на е-маил: sanja.savovska@kapital.mk gordana.mihajlovska@kapital.mk или на телефонскиот број 02 3280 910

носеа товарот на цената? Ако компаниите кои веќе слободно на пазарот се снабдуваат со струја, користат во просек за 25% поевтин енергенс, што може да очекуваат граѓаните?  Каква во иднина ќе биде улогата на Регулаторната комисија за енергетика во новите, либерализирани услови на пазарот со струја во Македонија?  Какви ефекти во другите земји донесе процесот на либерализација? ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: САЊА САВОВСКА ГОРДАНА МИХАЈЛОВСКА

Капитал број 775 05.09.2014

26

www.kapital.mk

политика

Документите меѓу сите институции ќе се разменуваат само по електронски пат

М

акедонската бирократија во иднина ќе ја понесе одговорноста доколку загуби документи на граѓани кои претходно ги поднеле до релевантните институции. Новиот нацрт-закон за општа управна постапка предвидува во иднина документите меѓу сите институции да се разменуваат само по електронски пат, а за нивно исчезнување ќе се бара одговорност меѓу вработените. Новиот закон, што Министерството за информатичко општетсво и администрација

го подготвува две години, според ресорниот министер, Иво Ивановски, треба да го модернизира системот на управна постапка, да ја подобри нивната транспарентност, но и да ја зголеми довербата на граѓаните во јавната администрација. „Ќе се обезбедат што е можно поефикасни, поедноставни и побрзи управни постапки, со намалени административни трошоци за државниот Буџет и за деловниот сектор“, рече Ивановски.

> БРОЈКИ

15

Милиони евра чинеше изградбата на новата зграда на Министерството за финансии која деновиве беше пуштена во употреба

50

Лица со високо образование ќе вработи Министерството за внатрешни работи во подрачните единици надвор од Скопје

150

Сиријци пронајде македонската полиција во вагон за транспорт на јаглен кај Велес во обид нелегално да ја поминат границата и да имигрираат во Западна Европа

facebook 1

Gjorgi C Monako Galetanovski

nema turbofolk vo diskotekive a na kanal 5 audicija za zvezde granda.... cudno malce??

Ademi "ramkovno" gi izbroi i prva^ пишува:

2

3

Филип Черноземски

Можеби ова образование е бесплатно за родителите но скапо ќе ги чини младите.

Srgjan Stojancov

За спринтот известуваат сами, за парите ќутат и кога ќе ги прашаш.

Максим Ристески

В

maksim.risteski@kapital.mk

о моментов немаме точен број, бидејќи сите училишта не ни го испратија бројот на ученици. Главно процентот е помеѓу 30 и 35% Албанци и оваа пропорција се однесува за првооделенците, рече министерот за образование и наука, Абдулаким Адеми, и н$ остави да се

прашуваме која е целисходноста на оваа изјава и зошто во целиот контекст главен е процентот на Албанчиња првачиња. Секој граѓанин на државава може да му наброи на министерот барем неколку „поглавни“ проблеми во образованието. Но, ако веќе Адеми зборува за бројките, и оваа година во прво одделение се запишаа помалку деца, а трендот на намалување е за неколку илјади години по ред. Во учебната година 2013/2014 има околу 19.000 првачиња - што е за дури 1.700 помалку од 2012/2013, а споредбата со 2000 година е застрашувачка - тогаш во прво одделение

www.kapital.mk

Капитал број 775 05.09.2014

бум-трес Македонците и Грците во Албанија заедно ќе се жалат на Уставен суд

М

акедонците и Грците во Албанија заедно ќе поднесат жалба пред тамошниот Уставен суд зашто сметаат дека со новата територијална поделба на земјата им се загрозени малцинските права. Со новиот Закон за територијална поделба, кој во албанскиот Парламент беше донесен во отсуство на опозицијата, македонска општина остана само Пустец. Барањата на Македонците - трите општини во областа Голо Брдо - Стеблево, Острени и Требиште, да се обединат во една, која

би се викала Голо Брдо, и општините Запот, Шиштавец и Топојан, во областа Гора, да се обединат во една општина Гора, се одбиени. Според Македонската алијанса новиот Закон ја прекршува Рамковната конвенција за националните малцинства. Против новата територијална поделба на Албанија е и Заедницата на локалните единици, која бара да има меѓу 80 и 100 општини, наместо 61 колку што сега преедвидува Законот. Досега во Албанија имаше 373 општини.

Изјавата на министерот Адеми дека меѓу првачињата има помеѓу 30 и 35% Албанци освен што н$ остави во недоумица која е нејзината целисходност во контекстот - почеток на училишната година, заличи и како да е дадена по инерцијата која ги влече министрите на ДУИ во секоја пригода да бараат нешто што можат „рамковно“ да го избројат

^iwata

се запишале речиси 30.000 првачиња. Нема потреба човек да е есперт за да сфати дека причината се лошите економски и социјални услови, кои ги „бркаат“ младите надвор од земјата, а ги дестимулираат при планирањето на семејството и оние што остануваат. Во вакви услови кои важат особено за некои региони во кои најголем дел од населението е албанско, нема поента да се потенцира дека негативниот тренд кај природниот прираст помалку ја погодува албанската заедница во Македонија, односно да се делат и учениците во

етнички проценти. Зашто инвентарот трпи „рамковно префарбување“, но децата не смее да станат дел од сведувањето на Охридскиот договор на бројки. Секако алудираме на потегот на министерот Адеми веднаш по неговото преземање на ресорот образование, кога го обои во сино претходно црвениот пулт за изјави за медиумите во Министерството за образование и наука. Освен боите на неговата партија (ДУИ), Адеми покрај македонскиот, додаде албански и англиски превод на името на Министерството. И ако во овој случај тој одлучно стави до знаење од која етничка заедница е министерот, истото не го стори тогаш кога стануваше збор за вистински проблем од неговиот ресор - во случајот со штрајкот со глад на професорите од Државниот универзитет во Штип, на кој подоцна се приклучи и Самостојниот синдикат за образование, наука и култура. Адеми, веднаш штом почна штрајкот, а Државниот просветен инспекторат донесе одлука, се огласи и јавно ги повика ректорот и деканот да го спроведат решението (на Инспекторатот) во законскиот рок од 8 денови, под закана на санкции. Но, само неколку денови подоцна, и тоа кога случајот се вжешти со приклучувањето кон штрајкот и на СОНК, министерот се прогласи за ненадлежен, повикувајќи се на автономијата на Универзитетот.

27

Бојко Борисов

поранешен бугарски премиер

еркел ми рече: М Победи на изборите и тогаш дојди да ти помогнам. A Борисов токму со најавата дека државата ќе ја води со помош на германската канцеларка планира и да победи на предвремените избори.

Владимир Путин

претседател на Русија

ога би сакал, би К можел да го освојам Киев за две недели. Рускиот претседател упорно мисли и упорно греши дека што повеќе игра на „јас“ толку повеќе ќе биде респектиран...

Беким Мурати

градоначалник на Сарај

ма инвеститори, И ама немаме детален план. Мурати

открива дека во Македонија се случува да нема и кога има..

twitter 1 Миле Паника@mile_panika43m Комшиите не виделе дали мајка му на Диме Спасов му истурила вода сабајле, али скалите биле мокри.

2 Vasko Lazarevski@vlazarevski2h

Оние кои беа некогаш верни Титови пионери, денеска се уште поверни Грујови пензионери

3 Од едно дете брат му@stevcooo3h Ова имево на плоштадот „Делфина“ во чест на Атина ми звучи како тој вицот: „Внучко како се викаш?“ -Филип. „Леле исто како внук ми Петар“.

Капитал број 775 05.09.2014

28

www.kapital.mk

политика

Koga Merkel e brutalno iskrena

Reformite gi pravite bavno kako pol@av taka i ]e se dvi@ite kon EU!

www.kapital.mk

Капитал број 775 05.09.2014

политика

Н

Никола Груевски

Александар Вучиќ

Мило Ѓукановиќ

ајмоќната жена на европската политика Ангела Меркел на конференцијата во Берлин на која учествуваа лидерите од Западен Балкан испрати јасна порака до овие држави – Германија е свесна оти државите се разочарани од темпото на приближување кон ЕУ, но темпото зависи од спроведувањето

пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Г

ерманија треба да биде поприсутна во регионот и на политички и на економски план, а предизвиците и нерешените прашања на регионот треба да се предизвици и нерешени прашања на Европа и на Европската унија.“ Со ваков официјален став македонската владина делегација предводена од премиерот Никола Груевски (а сочинета и од вицепремиерот Владимир Пешевски и министерот за економија Беким Незири), минатата недела отпатува на самитот „Германија – ЕУ – Западен Балкан“ којшто е еден од поголемите надворешно -политички настани кои се случиле во последниот период. Но, ако се суди од она што официјално излезе како заклучок од конференцијата на која учествуваа и Србија, Босна и Херцеговина Црна Гора, Албанија и Косово, за нашиот државен врв веројатно важи изреката „внимавај што посакуваш, оти може да ти се исполни“.

29

Еди Рама

на реформите. А реформите според неа, во овој дел од континентот се спроведуваат со брзина на полжав. Овој став е своевидна шлаканица до сите овие западно - балкански држави кои мора да сфатат дека не се работи само за надворешни фактори и пречки кога се нивните интеграции во прашање!

Според пораките од домаќинката на самитот и негов главен иницијатор, германската канцеларка Ангела Меркел европската и светска економска и политичка сила Германија и тоа како планира активно да се вклучи во процесите на Западниот Балкан виза ви неговите евро-атлантски интеграции, но лидерите на овие држави присутни на самитот тешко дека имаат за што да се радуваат на ваквиот став од официјален Берлин. Според заклучоците од Самитот, Германија и тоа како е запозната со состојбите во овој дел од континентот, но токму затоа лидерствата не може да очекуваат дека со нереформирани општества, полни со базични демократски проблеми може да се случи чудо во нивните интеграции. Остри, јасни и недвосмислени беа заклучоците во кои е наведено дека без владеење на правото, без сериозна и неселективна борба со криминалот и корупцијата, без плурализам на медиумите, независни синдикати и стопанство, но и без политички активно граѓанско општество, Балканот не може да очекува европски напредок. „Капитал“ ги анализира овие пораки, но и улогата на германската држава во европските интеграции на регионот, за која што после оваа конференција

и скептиците сметаат дека е посилна отколку што се мисли.

Германија – нова политичка сила на Балканот

Професорот по меѓународно право и поранешен шеф на македонската дипломатија Денко Малевски оценува дека токму состанокот во Берлин може да се смета за пресвртен момент, во кој завршува американската, а почнува германска ера на Балканот. „Улогата на Германија на Балканот е показател дека, во иднина, работите во нашиот регион ќе се решаваат бавно и темелно, со преговори и решенија што ќе бидат производ на компромиси и прилагодувања. Нема да има спектакуларни продори кои би биле последица на надворешна интервенција, па што се однесува до Македонија, можеби ќе зажалиме што заврши американската ера“ изјави тој. Но, од друга страна, многумина аналитичари сметаат дека токму ваквиот пристап е она што и тоа како е потребно за регионот, оти само со ваков начин на работа можно е да се надминат проблемите во кои со децении пливаат овие земји. Србија и Црна Гора веќе водат преговори за членство со ЕУ, иако Македонија за разлика од нив прва доби кандидатски статус, ама на него и остана. Од 2005-

Капитал број 775 05.09.2014

30

www.kapital.mk

политика

та наваму земјава постојано добива препораки од Европската комисија за почеток на преговорите, но овие препораки не наидуваат на зелено светло во Европскиот совет, па може слободно да се заклучи дека од 2005та Македонија тапка во место. Спорот за името со Грција и противењето на официјална Атина на македонските интеграции се кочница за нашиот напредок, па државава сега е на исто рамниште со Албанија којашто исто така има кандидатски статус, но за којашто веќе на декемврискиот самит се најавува и датум за преговори. Ако тоа се случи, Македонија ќе остане во иста група само со Косово и со Босна и Херцеговина – држави со добро познати сериозни проблеми од внатрешно и надворешно политички карактер.

Не ќе да е само до Грција...

Но, канцеларката Меркел на конференцијата јасно посочи дека е свесна оти државите се разочарани од темпото на приближување кон ЕУ, незаборавајќи да спомене и дека темпото зависи од спроведувањето на реформите – нешто за коешто таа оцени дека се движи со брзина на полжав. Овој јасен став на, за многумина, најмоќниот европски лидер Меркел претставува своевидна шлаканица до сите овие западно - балкански држави кои мора да сфатат дека не се работи само за надворешни фактори и пречки кога се

Жозе Мануел Баросо

претседател на ЕК (во заминување)

едостигаат врски како што се патишта, Н железница, енергетика, инфраструктурни инвестиции. Луѓето гледаат на она што се случува денеска во Берлин и тие сакаат да знаат дали перспективата за нивното членство е вистинска, а мојот одговор во улога на претседател на ЕК дека таа перспективата постои и сигурен сум дека денешниот самит помогна во создавањето и зајакнувањето на овој моментум“ рече претседателот на Европската комисија (ЕК) во заминување, Жозе Мануел Баросо. нивните интеграции во прашање "Сите земји од Западниот Балкан ќе имаат можност да влезат во ЕУ ако ги исполнат условите за пристап. Германија е свесна за нејзината одговорност за мирољубива, стабилна и демократска иднина заснована врз владеење на правото и ќе продолжи да го поддржува регионот на неговиот пат кон оваа иднина" стои во заклучоците на Самитот, а за да биде оваа порака дополнително јасна, понатаму пишува: „Освен разрешување на отворените билатерални и внатрешни односи, потребно е помирување и внатре и меѓу општествата во регионот. Овие земји мора да ги засилат мерките за борба против корупцијата и организираниот криминал, како и за натамошни реформи за зголемување на правната сигурност и да ја потврдат и засилат независноста на судството... Потребно е и политички активно граѓанско општество може да овозможи конструктивна поддршка за натамошното зајакнување на демократските заедници во овие земји и така да ги приближи до ЕУ. За тоа се потребни плурализам на медиумите, независни синдикати и стопанство кое ќе ја исполни својата улога како дел од заедницата, ослободено од политичко мешање... Во плурална демократија, опозицијата мора да може да ја игра својата улога во парламентарната рамка, и

исто така, мора тоа да го сака". Во врска со Македонија, конкретно се наведува дека спорот за името со Грција мора да се реши ургентно со подготвеност да се направи компромис од сите страни, но ваквиот тон од официјален Берлин со кој јасно се посочува на сите недостатоци во балканските демократии, вклучувајќи ја и нашата, прецизно посочува дека уште многу домашни работи државата има пред себе, пред да може сосема чисто да го впери прстот во јужниот сосед. Дополнително, како што многумина аналитичари и оценуваат, доколку Македонија успее да ги надмине сите овие забелешки, тогаш со или без прием во ЕУ, таа ќе биде Европа. Поентата на реформите е подобар живот за македонските граѓани. Независно судство, економија ослободена од политички притисок, плурализам во медиумите и независност, активно граѓанско општество – ова треба да се критериуми на македонските граѓани, а не на ЕУ! Ова е дополнително битно, оти според сите најави нема изгледи да го решиме спорот за името во догледно време, па она што треба да се направи е да се свртиме кон себе: „Во домашната политика, владејачките политичари на Македонија, кои по секој политички јуриш, ги палеа сите мостови зад себе, ја загубија способноста да обединуваат. Бидејќи внатрешниот дијалог, да не речам единство, е потребен за решавање на нашите проблеми, н$ чека долго и макотрпно градење на разрушените мостови на елементарна меѓусебна доверба. Дури откога ќе се заврши оваа колосална домашна задача, државата ќе биде оспособена да излезе на меѓународната

Што според Берлин, им недостасува на балканските држави?

XXвладеење на правото XXсериозна и неселективна борба со криминалот и корупцијата XXплурализам на медиумите XXнезависни синдикати и стопанство XXполитички активно граѓанско општество

www.kapital.mk

Капитал број 775 05.09.2014

политика Денко Малевски поранешен МНР

о домашната политика, владејачките политичари В на Македонија, кои по секој политички јуриш, ги палеа сите мостови зад себе, ја загубија способноста да обединуваат. Бидејќи внатрешниот дијалог, да не речам единство, е потребен за решавање на нашите проблеми, н$ чека долго и макотрпно градење на разрушените мостови на елементарна меѓусебна доверба. Дури откога ќе се заврши оваа колосална домашна задача, државата ќе биде оспособена да излезе на меѓународната сцена во потрага по решение за односите со соседите.

сцена во потрага по решение за односите со соседите“ оценува Малески.

И за НАТО нема надеж

И додека останува на западнобалканските лидери да ги соџвакаат и со за секого својствен пи ар дома да ги пренесат пораките од Берлин, за македонското лидерство пристигна уште една германска порака, овој пат во врска со НАТО интеграциите на земјата. Шефот на германската дипломатија Франк Валтер Штајнмаер во изјава за „Дојче Веле“ порача дека на Самитот во Велс нема да има проширување на Алијансата. „Во врска со овој Самит можам да кажам дека го подготвувавме колку што е можно подобро. Ќе се одлучува за многу неопходни работи кои се

однесуваат на балтичките држави. Што се однесува до проширувањето, доколку се погледнат документите, ќе се види различен напредок кај нашите партнери од Западен Балкан, но во моментов во однос на ова не гледам дека ќе има изненадувања“ вели тој. Но, за разлика од пораките што се однесуваат за Унијата, овие во однос на НАТО македонскиот државен врв ги очекуваше и не е изненаден. Македонскиот министер за надворешни работи Никола Попоски веќе изјави дека и нашата Влада нема никакви очекувања: „Во делот на НАТО, за Кардиф немаме никакви очекувања поради причините кои ги знаеме од претходно, односно постои вето од Грција, тоа е дефинирано како нелегално од Меѓународниот суд на

31

правдата. Грција нема никаква реакција на тоа и е единствена земја која се нема произнесено по однос на нелегалната блокада.“ вели Попоски. Тој ова го изјави после средбата со неговиот латвиски колега Едгарс Ринкевичс кој упати на позитивните аспекти од самиот Самит, иако и тој е свесен дека прием за Македонија нема да има: „Иако нема да има одлука за проширување на НАТО, на престојниот НАТО самит во Кардиф, мислам дека ќе имаме добри средби со министерствата за надворешни работи на сите земји аспиранти за членство во НАТО околу тоа како може да ја унапредиме нашата соработка и подобро да се подготвиме за евентуалното членство во НАТО. Што се однесува до Македонија, можам да кажам дека има одлука во НАТО штом се реши проблемот со името, Македонија ќе може да стане членка на НАТО, и тоа е проблем кој сеуште чека решавање.“-рече тој. Но, ова не е доволно за Македонија, па во вакви услови, македонската влада ако се верува на последните информации, ќе одлучи во Кардиф да испрати само делегација на министерско ниво, иако поканата за земјава е на државно. Без очекувања и без надеж за некаков напредок, премиерот и претседателот веројатно заклучиле дека нема никаква потреба од нивното присуство на уште едно фијаско на македонската надворешна политика.

ОБУКА НА ТЕМА:

СОВРЕМЕНИОТ СМЕТКОВОДСТВЕН СИСТЕМ ЗНАЧАЕН ОСНОВ ЗА СОВРЕМЕНОТО КОРПОРАТИВНО УПРАВУВАЊЕ  11 септември 2014 година, од 10:00-16:00 часот

Капитал Aкадемија, Скопје

ЦЕЛИ НА ОБУКАТА:



Современо корпоративно управување

• Промени на карактеристиките на современото

Обуката се организира со цел обработка на специфичности од областа на сметководството и финансиското известување. Истата е насочена кон разрешување на одредени прашања и дилеми за правилно донесување на одлуки во функција на корпоративното управување кај правните ентитети.

корпоративно управување • Процесот на финансиско известување во современа корпоративна компанија • Потреба од стандардизирани финансиски извештаи • Одлуките на менаџментот и инвеститорите  Прашања и одговори

ПРОГРАМА:

ЗА КОГО Е НАМЕНЕТА ОБУКАТА:

Финансиското известување и менаџерите Современ сметководствен систем Унапредување на сметководствениот систем Карактеристики и ограничувања на квалитетот на финансиските извештаи  Елементи на финансиските извештаи  Признавање на елементите на финансиското  Основи за вреднување на финансиските извештаи    

За поголем број на корисници: екстерни корисници (менаџментот) и интерните корисници (инвеститори, вработени, добавувачи и други заинтересирани лица), сметководители, ревизори и сл.

Сите заинтересирани за учество на оваа обука можат да се пријават најдоцна до 9 септември 2014 година.  лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

ПРЕДАВАЧ: М-Р. ЛЕНЧЕ ПАПАЗОВСКА

има 25 годишно работно искуство во сметководството и 5 години во областа на деловното право. Активно учествувала на 15 симпозиуми во земјата и странство. Основач е и управител на сметководственото биро “Книгоприма Консалтинг ДООЕЛ” Скопје од 1990 година. Претседател e на извршниот одбор на Сојузот на сметководители на Република Македонија. Папазовска е автор на прирачник за Финансиско известување издаден во Март 2004 година и е автор на повеќе трудови од областа на финансиите и финансиското известување и законската регулатива.

Капитал број 775 05.09.2014

свет

BIZNIS I POLITIKA

32

www.kapital.mk

Porane[niot srpski minister za finansii isprav

Ja pletel li i Dinki mre@ata okolu "Gale

П

оранешниот министер за финансии и стопанство на Србија, Млаѓан Динкиќ четири часа сведочеше во истрагата против осомничените дека го оштетиле фармацевтскиот гигант „Галеника“ за околу 75 милиони евра. Динкиќ е сослушан во Одделот за организиран криминал при Јавното обвинителство во својство на сведок, а после тоа тој не сакаше да даде изјава за медиумите. Таа истрага се води против поранешниот генерален директор на Галеника Ненад Огњеновиќ, поранешниот претседател на Управниот одбор на компанијата и директорот на СПС Дејан Бачковиќ и уште седум други осомничени дека ја оштетиле Галеника и прибавиле противправна имотна корист за компанијата Велефарм и други поврзани претпријатија. При крајот на јули во оваа истрага пред Обвинителството сведочеа и претседателот на СПС и министерот за

Големо внимание предизвика повикот од српското јавно обвинителство до екс министерот за финансии Млаѓан Динкиќ на сослушување во аферата Галеника, во која осомничените се товарат дека испумпале од фирмата над 75 милиони евра. Иако тој тврди дека бил повикан на „сведочење“, а не на „сослушување“ српските медиуми отвораат дилеми за неговата улога во скандалот за којшто Динкиќ тврди дека ништо не знае. надворешни работи Ивица Дачиќ, како и високиот функционер на таа партија Бранко Ружиќ. Со оваа трета по ред истрага за малверзацииите во Галеника осомничените се товарат дека од 2008 до 2012 ја оштетиле Галеника за повеќе од 75 милиони евра. За првата кривична постапка против Огњановиќ и уште девет обвинети наскоро би требало да почне судење, а втората постапка е во фаза на завршување на истрагата. Во кривичните

постапки кои се однесуваат на Галеника и одговорните лица опфатени се спорни активности кои според сомнежите на обвинителството предизвикале штета за Галеника од преку 100 милиони евра.

Како течело сослушувањето?

Поранешниот министер за финансии и стопанство Динкиќ, според информациите на српски Курир во текот на четиричасовното сведочење тврдел дека не знае ништо за малверзациите

www.kapital.mk

Капитал број 775 05.09.2014

33

Афера „Галеника“

И

страгата за злоупотреби во Галеника се води и против поранешниот претседател на Управниот одбор на компанијата Дејан Бачковиќ и уште седум други луѓе. Тие се товарат дека од 2008-та до крајот на 2012-та ја оштетиле Галеника за околу 75 милиони евра и стекнале противправна корист за Велефарм и останати поврзани компании. Во првиот извештај којшто излезе во медиумите откако се отвори аферата, стоеше дека Обвинителството има докази како Велефарм со 102 безвредни меници „платил“ лекови и други фармацевтски производи во износ од најмалку 7,7 милијарди динари, односно 77 милиони евра и сите пари од продадените производи ги задржал. Најновиот извештај обвинува 11 луѓе дека помогнале во грабежот на овој фармацевтски гигант. Опфатен е период од ноември 2008-та до декември 2012-та. И покрај тоа што од Велефарм во тој момент веќе и должи на Галеника околу 21,2 милиони евра, на 8 јануари 2009-та склучуваат нов договор за набавка на лекови и фармацевтски производи во износ од седум милиони динари. На почетокот на февруари истата година се потпишува договор од 18, 6 милиони евра, а месец и пол подоцна уште еден со кој Галеника се обврзува да испорача дополнителна стока во вредност од 178 илјади евра. Според приложените докази се гледа дека Галеника цело време ги испорачува лековите, иако Велефарм за ништо нема платено ни евро. Пред Млаѓан Динкиќ, на барање на Обвинителството, сослушани се и претседателот на СПС Ивица Дачиќ и функционерот од таа партија Бранко Ружиќ и поранешниот премиер Мирко Цветковиќ. Според неофицијалните информации, Ружиќ како и Динкиќ, тврдеше дека не знае ништо за аферата, додека Дачиќ кажа дека странски компании биле фаворизирани во однос на оваа државна компанија за лекови.

ven pred zakonot

i] enika" ? во Галеника. Тој во зградата на Обвинителството стигна во 10 часот наутро и таму се задржа цели четири часа, после што не сакал да дава изјави за медиумите. „Се повлеков од политиката и не сакам да давам никакви изјави“ кратко кажа тој, а подоцна во разговор со медиумот навел дека сака да потенцира оти бил на сведочење, а не на сослушување и дека разговорот со надлежните лица „не бил ништо посебен“.

Нервоза во судницата

„Ме повикаа само како еден од бројните сведоци во тој процес. Не беше тоа ништо посебно. Секакви прашања ми беа поставувани и од страна на осомничените и од страна на нивните адвокати“ ги пренесува Динкиќ впечатоците од настанот и се потсетува на својата одлука да се повлече од јавниот живот: „Тоа важи денеска и ќе важи и во иднина. Верувајте ми дека животот е

многу поубав без микрофони и камери, па не би сакал тоа да го менувам“ Но, извор од истрагата за „Курир“ открива дека во текот на сослушувањето за наводните злоупотреби „тешки“ околу 75 милиони евра, Динкиќ се обидувал да објасни дека овој фармацевтски гигант и случувањата во него не биле негово ресор. „Изгледаше многу нервозно, дури и влегуваше во полемика со десетината адвокати кои три и пол часа го решетеа со прашања. Рече дека не знае ни дали нешто се преземало за да се реши проблемот во Галеника, затоа што тоа не бил негов ресор, но и дека како министер за финансии и стопанство не се занимавал со ниту еден поединечен случај или поединечна компанија, па оттука не се занимавал ниту со Галеника. Објаснуваше дека ресорот на чиешто чело беше тој, немал никакви врски со веледрогериите и дека за тоа било надлежно министерството за трговија. Динкиќ кажал дека за кризата во Галеника прв пат слушнал во 2012-та и дека не знаел како тој систем за наплата воопшто функционира. Изворот за Курир открива и дека Динкиќ нагласил дека неговата единствена допирна точка со Галеника бил законот за јавен долг, во текот на чијашто изработка се споменувал овој случај и проблемите во оваа компанија. Во продолжетокот на истрагата, според неофицијалните информации треба да биде сослушан и поранешниот претседател на Србија, Борис Тадиќ, затоа што поранешниот директор на таа компанија Ненад Огњановиќ во текот на сослушувањата изјавил дека за проблемите коишто Галеника ги имала со наплата на своите побарувања од „Велефарм“ ги информирал и Динкиќ, Цветковиќ и Тадиќ.

И долговите од партијата на врат

Д

инкиќ ќе треба да бара чаре и за долговите во кои е заглавена неговата екс партија Обединети региони на Србија, којашто на изборите не го помина цензусот. Тој си даде оставка од лидерската позиција после ваквиот катастрофален резултат, но тој и понатаму е официјален застапник на оваа партија, што значи дека ќе мора да се соочи со понатамошната судбина на партијата и особено со нејзините милионски долгови. Партијата има повеќемилионски долгови за закуп на простории, плати на вработените, сметки за комуналии, сметки за изборната кампања, но нивната вкупна сума не се открива. Сметката на оваа партија е блокирана веќе неколку месеци за сума од 18,5 милиони динари, а долговите не можат да бидат наплатени оти партијата нема имот, но за финансиски одговорен се смета токму Динкиќ, оти во регистарот на политички партии тој се уште фигурира како застапник. Според законот за политички партии тој може да поднесе барање за гаснење на партијата откако таква одлука ќе донесат партиските органи. Оти органите не постојат, останува можност да тоа да се случи со бришење на партијата од регистарот на Министерството за јавна управа, но тоа може да се случи дури за седум години.

специјален прилог

Како што човековиот организам има потреба од соодветна подготовка пред летото и поголемото изложување на сонце, така и враќањето на есенските дождливи и променливи денови бара соодветна подготовка

26 ЗДРАВЈЕ

СЕПТЕМВРИ 2014

ЕСЕНСКА ГЕНЕРАЛКА НА ВАШЕТО ТЕЛО “КАПИТАЛ“ ВО ОВА, ЕСЕНСКО ИЗДАНИЕ НА СПЕЦИЈАЛНИОТ ПРИЛОГ “ЗДРАВЈЕ“ ВИ ДOНЕСУВА КОРИСНИ СОВЕТИ: 

Не дозволувајте облачните денови кои следуваат да ви го расипат летното расположение. Како да го задржите високото ниво на енергија? Како да продолжите со исто темпо и во пократките есенски денови?



Ако главната маана на летото е што топлото време драстично ги ограничува можностите за физичка активност, есента е време кога со различни активности можете да ја одржувате летната топ форма и добро да се подготвите за студената зима. Ви препорачуваме интересни идеи за вежбање и спортување!

Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: sanja.savovska@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 206



За гурманите пак, есента носи богата трпеза. Костени, тикви, круши, спанаќ... се само дел од плодовите кои ни ги нуди есента. Прочитајте се за нивните лековити и хранливи својства и инспирирајте се за богатото есенско мени!



Секако, во есен се не е идеално. Променливото време ги враќа на сцена првите настинки, алергиски реакции, влошување на состојбата кај некои хронични болести... Повеќе лекари Ве советуваат како во претстојните месеци да го зачувате Вашето здравје!

ЛИЦE ЗА КОНТАКТ:

САЊА САВОВСКА

www.kapital.mk

Капитал број 775 05.09.2014

свет

35

IDIS mu gi ispora^a bliskoisto^nite smetki na Zapadot

Krvavata linija na al-Bagdadi u[te ne e dovolno crvena?! пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

А

л-Каеда однесе 2.996 животи со нападите на 11 септември 2001 година, а откако почна освојувањето на ирачка територија од страна на Исламската држава на Ирак и Сирија (сегашниот Исламски калифат) со преземањето на Фалуџа во јануари 2014, за шест месеци се убиени над 5.500 ирачки цивили (извештај на Обединетите нации). Осама бин Ладен и другите лидери на Ал-Каеда по нападите на „кулите близначки“ се повлекоа во

глувчешки дупки, а Исламската држава буквално вреска - овде сме - ако можете спречете н$, шепурејќи се пред целиот свет со бруталност без преседан, дури и за поимот што го создаде досегашното искуство од методите на екстремните исламски милитантни организации. Во првиот случај (нападите од 11 септември) САД и партнерите итно ја почнаа „Војната со теророт“ (Глобалната војна со тероризмот) со цел елиминација на Ал-Каеда, која без разлика што организацијата на бин Ладен никаде немаше воспоставено фронт каде што би можело да биде нападната, сепак беше водена, според доктрината на превентивно војување (напади на Авганистан и на Ирак). А во вториот случај, на реалната закана од Исламската држава упатена од конкретна и с$ поголема територија, воените опции на САД се с$ уште во фаза на

разгледување, иако одамна и ОН побара „итно да се преземат сите можни мерки за да се избегнат масовните злосторства и потенцијалниот геноцид“ (по масовното убивање на Езидите од страна на Исламската држава). Прашањето е зошто е ова вака? Некој иронично би одговорил дека во Ирак и во Сирија жртвите не се Американци. А слободно може да се каже дека калифатот им се случува токму на Американците кои „до вчера“ беа во Ирак, откако извршија инвазија на земјата под изговор дека водат војна со тероризмот асоциран со Ал-Каеда (и откако го соборија од власт Садам Хусеин зашто наводно ќе ги снабдел терористите со оружје за масовно уништување, а подоцна се покажа дека немал никаква врска со Ал-Каеда). Причините што во вакви околности во изјавите на американскиот претседател, Барак Обама, с$ уште

Капитал број 775 05.09.2014

36

www.kapital.mk

свет

Колку што е неопходно и итно, толку е и сложено да се запре групата Исламска држава, која и сунитите што не ја поддржуваат, не ја сметаат за поголемо зло од она што доаѓа од западните интервенции или од режимите како оној на Башар ал-Асад. Последново очигледно добро го знае и калифот Абу Бакр ал-Багдади кој отворено збришувајќи с$ што му стои на патот со методи од кои се згрозува и Ал-Каеда порачува - овде сум, што ми можете! На ваквите последици Западот требаше да мисли многу порано, кога грубо правеше свои сметки на Блискиот исток. Сега е повеќе од јасно дека каква и да е интервенција што ќе го запре беснеењето на Исламската држава многу тешко ќе остави состојба на Блискиот исток со прифатливо мал ризик од неа да се изроди нова Ал-Каеда или ИДИС акција има само во најава, се микс од политички - што објективни, што субјективни, и секако, објективнотехнички. Политички субјективните нема воопшто да ги отвораме во овој текст, поради опасноста да навлеземе во теории на заговор, кои остануваат такви колку и да звучат логично. А за да ги сфати политички објективните причини човек не мора да е експерт за граничните подрачја на исламот или за сите потенкости на односите помеѓу играчите на Блискиот исток - доволно е само да гледа вести. Но, пред да се навлезе во ваква анализа, треба да се објасни зошто Исламската држава која со својата бруталност ја „посрами“ и Ал-Каеда, во моментов е опција број еден за милитантните џихадисти. Разликата помеѓу Ал-Каеда и ИДИС е што првите својата борба првенствено ја насочуваат кон далечниот непријател - САД и нивните западни сојузници. А вторите сметаат дека приоритет треба да биде борбата дома, против домашниот непријател (пред с$ се мисли на деспотиите од арапскиот свет), кој го спречува создавањето (обновувањето) на исламската држава - калифатот, организиран според шеријатското право во неговото најконзервативно толкување. Бруталноста на режимот на Башар ал-Асад во Сирија, и системската дискриминација на сунитите во Ирак под шиитот Нури ал-Малики, како и

формирањето на калифатот, покажаа дека ИДИС има пореална, поостварлива агенда, која, како таква, е многу попривлечна за џихадистите. Со американската инвазија во Ирак беше сменет режим, но, секуларен. Го замени верско решение чиј дебакл го олицетворува поранешниот премиер, ал-Малики, кој во своите два мандати не само што не успеа да ја обедини земјата, туку одбиваше да ги интегрира сунитските паравоени формации во ирачката војска (така буткајќи ги во екстремизам), а и на други начини вршеше системска дискриминација на сунитите во земјата. Како резултат, сунитите од некогашниот режим на Садам Хусеин, иако идеолошки не ја поддржуваат ИДИС, се борат на нејзина страна. Ал-Малики беше донесен на власт поради очекувањето на Американците дека со еден вака потценувачки прост потег - носењето на шиит кој ќе владее шиитскоексклузивистички со земјата, ќе ги избалансираат сунитско-шиитските влијанија на Блискиот исток, со цел да ја намалат сунитската база за растечкиот екстремизам. Во меѓувреме се покажа дека со потегот не само што не се постигна целта, туку оти ИДИС доби свои јатаци секаде каде што сунитите се мнозинство во Ирак. Влијанието на шиитски Техеран во Ирак по повлекувањето на Американците, како

и застанувањето на Иран на страната на режимот во Дамаск, дополнително ги испровицира селафиско-вахабистичките исламски движења во земјите на Персискиот залив и ги доближи до ИДИС. Одредени аналитичари тврдат и дека Саудиска Арабија, чие владејачко кралско семејство Сауд официјално е цел на закани од ИДИС, преку богати поединци & дава(ше) финансиска поддршка на Исламската држава, само за да се спречат шиитските геополитички претензии во регионот.

Не е с$ во шеријатот и ИДИС знае дека има нешто и во политиката

Колку што е неопходно и итно да се запре групата Исламска држава, толку е и сложено - неподелени се мислењата на аналитичарите. Голем ризик подразбира и начинот на воената интервенција, и образложувањето на целите на истата, особено поради опасноста да се добие најлошата можна перцепција за неа кај локалното население. Народот на Блискиот исток не мора да памети во моментов ги трпи последиците од западните интервенции во регионот. Затоа е, благо кажано, крајно сомничав, кон нова воена кампања на Западот, која, ако во вакви услови само малку излезе од контрола (прашање е дали воопшто може да се осмисли западна агенда која и при идеално спроведување

www.kapital.mk

Капитал број 775 05.09.2014

свет

37

И „на црно“ калифатот заработува 2 милиони долари дневно од нафта

О

рганизацијата на калифот Абу Бакр ал-Багдади контролира територија со приближна големина колку Јордан, на која се наоѓаат неколку нафтени полиња и брани. Групата почна како Ал-Каеда во Ирак, и најактивна беше во 20062007 година. Во 2012 се преименува во Исламска држава на Ирак и Левант (Сирија). На почеток се бореше против Башар ал-Асад заедно со сириската опозиција, за потоа да се сврти и против неа, дури и да одзема територии кои претходно од режимот во Дамаск ги ослободиле други исламски милитантни организации. Од овие причини од Исламската држава се одрече и Ал-Каеда, а нејзиниот сириски сојузник Фронтот Ал-Нусра се бори против ал-Багдади. Воените успеси на ИДИС во Ирак само во август раселија 600.000 лица, а по пат калифатот одзема солидни количества американско оружје од поразената ирачка армија.Главни начини од кои сега се финансира се грабежи, рекет и би била прифатлива за жителите на Блискиот исток), само ќе го помогне формирањето на нов бран поддршка за ИДИС. А контрола може да се воспостави само со ограничени интервенции (како досегашните - со воздушни напади за подршка на курдската контраофанзива), но не и во градовите и во другите населени места што ги контролира Исламската држава, во кои евентулните авионски напади би резултирале со голем број цивилни жртви. Претходно кажавме дека дел од структурите на Исламската држава не ја делат нејзината идеологија, но заедничкиот непријател доволно ги мотивира да се борат под црното шехадет знаме. Друг проблем што ја комплицира евентуалната западна интервенција против ИДИС е курдското прашање. Исламската држава покрај тоа што има добро обучени борци (што беше потврдено и од американски официјални лица, кои изјавија дека „никогаш не се сретнале со организација како ИДИС“, по неодамнешната битка во близина на Мосул, во која Американците учествуваа како воздушна поддршка), има и добри политички стратези. Играјќи на картата дека во регионот се стравува од курдските национални тенденции во Ирак, во Иран, во Турција

продажба на нафтата од наоѓалиштата што ги поседува. А се работи за 60% од сириските капацитети за производство на нафта, и за неколку нафтени полиња во Ирак. Иако експерите велат дека експлоатацијата на овој дел од воениот плен на ИДИС не може долго да потрае, поради тоа што ал-Багдади нема доволно стручни луѓе за целта, во меѓувреме калифатот заработува скоро два милиони долари дневно од илегален извоз на нафта, со кои, нормално, купува оружје. Проценките се дека Исламската држава дневно успева да прошверцува 210 цистерни, најчесто во Турција, од кои нафата се продава за 10 до 25 долари за барел (суровата нафта на светскиот пазар чини 100 долари за барел). Понатаму, калифатот симулирајќи држава, секојдневно инкасира сериозни пари и од данокот што го наплаќа - за голем камион поминувањето низ неговата територија чини 400 долари, за помал 100, а за автомобил кој се користи за транспорт на стоки, 50 долари.

и во Сирија, ИДИС се конфронтираше со Курдите за да добие макар премолчно одобрување од Арапите, од Турците, од Иранците. Во прилог на ИДИС оди и тоа што САД и Европа ги помагаат Курдите - американските воздушни напади почнаа откако ИДИС навлезе во курдски подрачја, по што беше убиен и новинарот Џејмс Фоли. Можеме да замислиме како тоа му изгледа на локалното сунитско население, при фактот што успесите на ИДИС не почнаа со напредокот против Курдите - групата уште претходно во јуриш освојуваше големи територии во Ирак, со незапамтена суровост кон неистомислениците. С$ ова изгледа уште подраматично во светлината на курдскиот референдум закажан за месецов, и на зголемувањето на курдската територија за 40% во „процепот“ настанат во борбата меѓу ИДИС и ирачката војска. Сценарио кое никако не би било по волја на локалното население е и соработката меѓу режимот на Башар ал-Асад и Западот. Насетувајќи дека САД под заканата од ИДИС на ал-Асад гледаат како на помало зло, сирискиот министер за надворешни работи, Валид ал-Муалим, неодамна му понуди соработка на Вашингтон, порачувајќи дека „Сирија географски

и тактички се наоѓа во центарот на меѓународната колација против Исламската држава“. Официјалниот одговор беше „САД не сака да го засилува диктаторот“, но американската армија изврши извидувачки летови над Сирија, подготвувајќи се за можен воздушен напад на териоториите што во земјата ги контролира ИДИС. Проценките се дека најбезболно решение за запирање на ширењето на Исламската држава со збришување на с$ што & стои на патот, е самоорганизацијата, „будењето“ на сунитите во регионот причинето од свесноста кон што води понатамошното јакнење на самопрогласениот калифат според идеологија што не ја смета за исламска ниту еден сунитски верски авторитет. Западната улога би била да се препознае и поддржи евентуалното вакво движење, но познавачите сметаат дека до такво нешто тешко дека би можело да дојде, после разочарувањето на сунитското население кое од владите што требаше да го испорачаат она што го ветуваше уривањето на режимот на Садам Хусеин во Ирак и соработката на сунитското население со Западот во борбата со Ал-Каеда, не добија ниту интеграција (права), ниту подобар стандард.

Капитал број 775 05.09.2014

www.kapital.mk

38 свет 13 godini po teroristi^kite

Svetskiot trgovski centar povtorno go dopira neboto

После 13 години од терористичките напади во САД, Светскиот трговски центар е воскреснат. Само половина од деловниот простор во највисоката кула во САД, која се издигна на местото каде што паднаа кулите близначки, е засега закупен. Седум компании ги сместија своите канцеларии

во Кулата 1 во комплексот Светски трговски центар, чија изградба ги чинеше Њујорк и Њу Џерси 3,8 милијарди долари. Се одбројуваат последните денови до официјалното отворање на облакодерот што во челик и стакло ги преточи надежта и гордоста на Американците.

www.kapital.mk

Капитал број 775 05.09.2014

e napadi

свет

90.000 m

2

стакло е искористено за оваа кула, со тестирана издржливост на урагани и земјотреси

Лифтот брз како Усеин Болт

sek.

се потребни за да стигне лифтот од приземјето до врвот на кулата со брзина од

37 km/

h

48.000

тони челик е употребен за изградба на кулата 1 од Светскиот трговски центар или тоа е еднакво на:

22.500 6 автомобили или Ајфелови кули

3 6

милиони посетители се проценува дека ќе го посетат Светскиот трговски центар секоја година деловни згради се планирани во комплексот Меморијален центар и Музеј Транспортен центар

1. Burj Khalifa Дубаи, ОАЕ 5. Petronas Twin Towers Куалалумпур, Малезија 2. One World Trade Center Њу Јорк, САД 3. Taipei 101 Тајпеј, Тајван 6. Willis Tower Чикаго, САД 4. Shanghai World Financial Center Шангај, Кина 7. Empire State Building Њу Јорк, САД

3,8 милијарда

$

1,5

милијарда

$

1,8

милијарда

$

1,2

милијарда

$

1,6

милијарда

$

950 милИони

$

41

милИони

$

39

Капитал број 775 05.09.2014

40

www.kapital.mk

свет

Поглед од милион долари за 700 долари од квадрат

Канцеларија на врвот на Америка!

Кевин Марфи

лидер на тимот градежници

Марфи во моментов работи на врвот на Америка на последните подготовки за големото отварање на највисоката кула во комплексот Светски трговски центар

пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

К

евин Марфи вели дека ја има канцеларијата со најдобар поглед во Америка од каде што Статуата на слободата изгледа како играчка, и веројатно никој што нема фобија од височина од 540 метри не би му противречел. Марфи работи на врвот на новиот Светски трговски центар во Њујорк но не меѓу четири ѕида, ами како лидер на тимот што ја поставуваше челичната конструкција на кулата што после 13 години од терористичките напади, повторно го допре американското небо. „Во текот на сите овие години, имаше многу моменти кога беше тешко да се поверува дека некој повторно ќе стапне овде. Но, Светскиот трговски центар е одраз на надеж и издржливост преточени во челик и стакло. И сега е реалност“, вели Марфи додека првата кула од Светскиот трговски центар брои ситно до официјалното отворање на своите врати. Засега вратите на Светскиот трговски центар се отворени за агенцијата за недвижности Дарст која што менаџира со деловниот простор што се издава, но изненадувачки е што само половина од вкупно 104 ката во највисоката кула на западната хемисфера се досега закупени од компаниите. Агенцијата Дарст дури мораше и да ги намали цените за издавање на деловен простор за 10% така што сега метар квадратен може да се

закупи и под 700 долари. Меѓутоа, колку што ќе треба вработените да се качуваат повисоко, толку деловниот простор ќе ги чини компаниите повеќе. Највисоките катови се издаваат и по 1.000 долари за метар квадратен, а вработените може да бидат без гајле, бидејќи лифтовите ќе стигнуваат од приземјето до врвот за само 60 секунди. Цените на деловниот простор се високи и поради тоа што целата кула се проценува дека вреди 3,8 милијарди долари, што ја сместува на врвот во светот по потрошени пари за изградба. Се проценува дека за целосно уредување на комплексот Светски трговски центар ќе се потрошат над 10 милијарди долари. Инвестициите во овој комплекс се заеднички на јавната агенција Port Authority of New York & New Jersey која што се грижи за инфраструктурата во овој дел од САД. Оваа агенција се финансира сама со приходи од патарини, наемнини, и други такси што ги наплатува. Агенцијата Дарст која има договор на 99 години да менаџира со деловниот простор, има удел од 10% во кулата 1 од Светскиот трговски центар. Дарст го добија договорот со инвеститорот да менаџираат со кулата во следните 99 години на јавен оглас на кој се пријавија вкупно 5 компании. Еден од сопствениците на агенцијата, Даглас Дарст изјави дека нема магична стратегија, туку едноставно му понудиле на инвеститорот тоа што барал. Во моментот кога Дарст го склучија договорот, кулата беше речиси издигната до последен кат, меѓутоа, тие го одредија нејзиниот финален изглед. Нивниот договор предвидува секогаш кога некоја компанија ќе закупи простор во кулата, Дарст да добива од 8% до

13% од наемнината за првата година. Нивниот прв потег беше донесувањето на нивниот клиент од кула на Times Square, Conde Nast, а потоа и уште шест други компании, BMB Group, GSA, China center, Kids Creative, Legends Hospitality и Servcorp. Сите овие компании држат 57,5% од вкупниот простор за издавање во кулата. „Кога почнавме да оперираме со Светскиот трговски центар во 2011 година, мислевме дека економијата ќе почне да расте, но очигледно се излажавме“, вели Мајкл Дарст. Годишниот надомест за оперирање со кулата ги чини Дарст околу 2,1 милиони долари годинава. Нивната инвестиција од 100 милиони долари за кои што добија сопственички удел во кулата од 10% очекуваат дека ќе им се врати за многу

www.kapital.mk

Капитал број 775 05.09.2014

свет

41

Кои компании ќе имаат канцеларии во највисоката кула во Америка?

Legends Hospitality 100-102 кат

Legends Hospitality е компанија која нуди кетеринг и маркетинг услуги за професионални спортски тимови. Изнајмува три ката од кулата вклучувајќи ја и опсерваторијата на врвот. Дополнително. канцеларии за менаџментот и администрацијата ќе имаат на 45 кат.

Servcorp 85 кат

Servcorp е австралиска компанија која продава канцелариски простор, виртуелни канцелариски производи и ИТ услуги.

KiDS Creative 87 кат

Рекламна агенција.

China Center 64-69 Даглас и Џоди Дарст, соптвеници на агенцијата за недвижности што ќе менаџира со највисоката кула во Светскиот трговски центар следните 99 години, мораа да ги намалат цените за издавање на просторот за 10% за да има поголем интерес кај компаниите краток период. Првата нова зграда во комплексот беше завршена во мај 2006 година. Националниот меморијален центар 11 септември се отвори токму на десетгодишнината од терористичките напади во кои се урнаа кулите близначки, додека пак музејот ги отвори вратите во мај годинава. Кулата 4 од комплексот се отвори во ноември лани, кулата 3 е се уште во изградба и се очекува да биде завршена до 2016 година. Кулата 2 од Светскиот трговски центар нема да биде изградена во планираните параметри додека не се утврди дека ќе биде исплатлива, додека пак за кулата 5 допрва треба да се направи план за конструкција но се уште не се знае кога.

General Services Administration (GSA)

China Center of New York е групација која им обезбедува на кинеските бизниси во градот канцеларии, конференциски и друг деловен простор.

50-55

ИНституцијата General Services Administration (GSA) е дел од Владата на САД која го следи функционирањето на федералните агенции.

BMB Group 46

Компанијата е со седиште во Лондон и се занимава со инвестициски консалтинг за државниинвестициски фондови и инвеститори од листата Форбс 200.

Conde Nast Publications Inc 20-44 кат ЗАБЕЛЕШКА: Кулата располага со 325.279 м2 за изнајмување. Некои од катовите се резервирани за механичка опрема и не се достапни за изнајмување. Од агенција Дарст која ја изнајмува кулата не информираат кои се тие катови. Затоа празниот простор што се гледа на сликата технички може и да не е слободен.

Conde Nast е медиумска групација која е издавач на Vogue, Vanity Fair и GQ. Conde Nast засега изнајмува најмногу катови во кулата и тоа 25.

Капитал број 775 05.09.2014

42

на руЧек со...

Бени Шаќири музичар

Makedonskata muzika e na apara Nekoj treba da gi isklu^i tie apar

www.kapital.mk

Капитал број 775 05.09.2014

на руЧек со... Единствениот музичар во земјава што живее од музиката, поконкретно од рок-н-рол, Бени Шаќири, во изминатиот период е доста актуелен со песните „Си беше еднаш“ и „Генерале“, дела направени во соработка со музичарот Златко Ориѓански. Освен за новите песни, Капитал ја искористи можноста со Шаќири да поразговара и за неговите оценки за македонската музичка сцена, за тоа како е да се живее од музиката, но и за дел од општествените процеси кои се случуваат во земјава.

Овозможено со гостопримството на хотелот Стоун Бриџ

ati! i rati!

43

Многу тешко и будалесто е еден човек во Македонија да се занимава со рок-н-рол. Но јас тврдоглаво останувам тука пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk фотографија:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

С

ам“, „По навика“, „Дај ма пиши ми“, како и сега актуелните „Си беше еднаш“, „Љубов“ и “Генерале“, се само дел од опусот музички дела по кои е познат нашиот денешен гостин, Арбен Бени Шаќири. За Бени и не треба некоја посебна најава. Неговата уникатност веќе во неколку наврати е докажана на македонската сцена, не само поради тоа што се уште го одржува рок-н-ролот жив во земјава, и покрај силното влијание на светска електронска и поп музика, туку, можеби поважно, што е единствениот музичар кој живее од музиката. Ретко кој може да каже, дека барем еднаш не бил на свирките кои Бени ги прави заедно со неговиот бенд Нон - Стоп, по клубови низ цела Македонија. Можеби најнепобитен доказ за љубовта кој тој ја негува кон музиката е негова непосредност и енергија на секој настап, да биде истовремено признаена македонска музичка ѕвезда, но и да остварува секојдневно непосредни контакти со публиката, со неговите обожаватели за време на неговите клупски свирки. „ Не ми е битно дали свирам хуманитарно или за пари. Јас исто се давам. Јас, но и моите другари од бендот“, вели Бени и додава дека музиката му е единственото нешто што кое сака и планира да се занимава во животот. За неговата веќе 14 годишна професионална кариера (иако со музика се занимава и многу претходно пред 2000 година кога ја формира групата Нон- стоп), вели дека не жали за ништо, освен што оваа професија не започнал да ја прави многу порано.

Материјалната страна ми е најмалку битна

Бени е роден во Скопје во 1969 година. За себе вели дека имал прекрасно и безгрижно детство. „Живеев во една

средина во која луѓето беа рамноправни, немаше класни разлики како сега. Како и сите обични деца сум пробал да бидам и фудбалер, и кошаркар, и каратист, и карикатурист. Она што дефинитивно ми било битно сега, и ќе ми биде битно додека сум жив е музиката. Не сум сакал никогаш ништо друго да бидам“, објаснува Бени. Вели дека не постои дефиниција или зборови со кои може да се каже како се родила љубовта кон музиката. „Не знам зошто е тоа така. Но како куриозитет од детството ми е дека на неполни две и пол години ги распознавав сите плочи. Не само што ги препознавав туку ја знаев страната на која се наоѓа саканата песна. И тоа не може да се објасни“, вели тој. Пред да почне сериозно да се занимава со музиката, вели дека работел повеќе професии. Во некои фирми, во ТВмаркетинг, во радио... Приказната со Нон- стоп започнува во 2000 година, на негова 31 годишна возраст. Енергијата што му ја дава музиката и која тој ја пренесува додека е на сцена, е нешто што Бени не би го заменил за ниту една друга професија во светот. Таа е толку голема, што материјалната страна од работењето на оваа професија му е најмалку важна. „Не ми е важно да направам пари. Да бидам богат материјално. Не дека не ми требаат. Ќе ми го олеснат живото многу. Но секогаш кога сум сакал да се замислам себе си како пејач, не сум се замислувал како пејач кој заработува многу, туку како пејач кој што пее пред народ“, вели нашиот гостин. Токму поради тоа, смета тој, „сум малку повеќе среќен од останатите. Не дека нема тешки моменти, кога спојуваш крај со крај, но веројатно тоа е поентата на нашето битисување на земјата. Да се види малку и мака, да не се како подмачкано“. Неговите идоли од детството се многу. Битлси, Џими Хендрикс, Стиви Вондер, Дип Парпл. Но единствениот идол, кој го почитувал и ќе го почитува секогаш е Фреди Меркури фронтменот на Квин. „Мислам дека нема да се роди подобар фраер од него. Знам дека беше неверојатен изведувач, атракција. Тоа што најмногу ми е жал што не успеав да го гледам и слушам во живо. Таков човек се раѓа еднаш во стотици години.

Капитал број 775 05.09.2014

44

www.kapital.mk

на руЧек со...

Таква енергија од пејач ретко се гледа. Затоа тој ми е музички идол. Тој ми е идол за сите времиња“, вели Бени. За еден човек да се занимава и да живее од рок-н-рол, Бени вели дека е многу тешко и будалесто. Токму затоа тврди дека единствениот кој што живее и егзистира од рок-н-рол. „Сите бендови мора да работат уште нешто. Јас сум некаде влезен во коридорот каде сум поатрактивен за публиката и за луѓето што гравитираат околу тие клубови, а веројатно и ние како бенд си носиме некој квалитет и сме интересни за публиката. Тоа е исто како циркус. Одите од град во град. Ако е добар циркусот тој трае со години, ако не чини тогаш се распаѓа во старт. Она што го краси мојот бенд и мене е тоа што го работиме со многу жар и со многу волја. Нека нема пари, ние пак ќе свириме“.

Присуството на пејачите од регионот е одраз на нашата малициозност и неспособност

Во последно време во земјава се почесто се негодува околу присуството на музичарите од регионот на поголемиот број музички настани што се прават по различните градови во земјава, на сметка на домашните. За овој феномен поразговаравме и со Бени. „Не треба човек да биде во заблуда. Влијанието на српско-хрватскиот јазик како јазик на кој што се изведува одредена композиција е 50-60 години наназад. И ние би сакале да го искорениме тоа преку ноќ. Второ, сите српско-хрватски изведувачи ги имаат најдобрите сателитски и интернет телевизиски портали и радија, кои максимално ја протежираат и застапуваат таа музика. Од кај нас никој не може да отиде и да направи било што, особено не на македонски јазик, тоа е пример и со Тијана, и со Калиопи, Каролина, Владо Јаневски. Сите тие го искршија јазикот да направат нешто, но не успеаа во тоа. На Тоше му тргна добро, но нажалост таа приказна заврши како што заврши. Па така сите мораа да направат албум на српско-хрватски за да можат да бидат

атрактивни за тој пазар“, заклучува Бени. Тој е растеретен од фактот дека музичарите од регионот се поприсутни и поплатени во земјава, отколку македонските музичари. Не од причина што не му е битно колку заработува, туку повеќе заради тоа што смета дека тоа е одраз на нашата неспособност и малициозност. „Тоа е одраз на нашата неспособност, малициозност. Тоа е одраз на истите луѓе што сакаат да инвестираат во некои ѕвезди, а истовремено се затруени со музички канали како што се “Пинк“ и “БК“. Истите тие се фасцинирани од Жељко Самарџиќ. Дополнително никој не се фаќа за суштината, за талентот. Сите се фаќаат каква мајца облекол Бени, дали ја ишишал косата, или каква кола вози тој. Ало! Јас сум овде за музика не сум за маици и за коли. Ако ти се доаѓа мојата музика третирај ме како таков, ако не тогаш фрли ме слободно. Тоа е ствар на вкус и на избор. Но луѓето сакаат да се занимаваат со се, само не со суштината зошто сум јас тука. Тоа мене многу ме нервира“, вели тој. На прашањето за колку пари свират македонските музичари, тој вели дека за разлика од музичарите во регионот и во светот, тие не ја дефинираат цената за своите настапи. „Цената на македонските пејачи ја дефинираат клубовите, или оние што те канат да настапуваш на некоја манифестација. Ние сме гладни, сиромашни и затоа не купуваат евтино“, вели Бени. Она што го прави особено разочаран од македонската музика е што и во неа, како и во другите сфери од општеството работите се испревртени. Според Бени, грев е едни музичари и врвни пејачи како Мики Јовановски Џафер, Драган Мијалковски да се занимаваат со споредни работи, а не со она за што се створени. „Македонската музика е на апарати. Треба да се донесе закон да се исклучат тие апарати. Нема цел. Посочив веќе неколку великани од музиката, кои се бават со споредни работи. Нема потреба од македонска музика. Ќе си слушаме, англиска, шпанска, италијанска, итн. Ако на некој му дојде спонатано да прави музика, нека си ја работи и нека не бара од никој признание за тоа“, вели Бени. Во насока на тоа, како за целосно промашување ја смета последната

владина одлука, да се субвенционира македонската музика. „Дегутантно е државата да ме субвенционира за да направам песна. Од октомври до сега имам направено шест песни. А годината уште не е завршена. Сега чекам да направам спот. А мене никој не ме субвенционира. Имам студио имам луѓе со кои работам и сакаат да го работат тоа. Мене не ми треба субвенции за тоа. Што ќе правиме со тие пари? Најчесто од нив малку се трошат на продукција и правење музика, авторите ќе си ги потрошат за супер одмор во Грција. Музиката или ја правиш и живееш или не ја правиш. Затоа сме на ова дереџе на кое што сме“, вели тој. Слично мислење дели и за македонските фестивали. Последните неколку години наназад државата се обидува да ги врати фестивалите во полн сјај, но Бени за ваквата иницијатива вели- со сила убавина не бидува. „Од стара баба лепотица не бива. Можеш да ја фингираш и шминкаш, но таа е баба. Нешто што е замрено и умрено, нема што да се обновува и да се прави. Почнав со фестивал, тогаш ми беше битно и беше поискрено. Сега е се катастрофа“, вели Бени. Како и да е вели Бени, тој сепак тврдоглаво останува во музиката. Последната соработка со докажаниот музичар Златко Ориѓански ја оценува како одлична, пред се поради искреноста и посветеноста на Ориѓански кон она што го прави. „Златко Ориѓански е музичар на светско ниво, не постои албум како неговиот за филмот „Пред дождот“, на кој автор е самиот тој. Тој има снимано во најдобрите студија во Лондон. А сепак е особено скромен човек. Човек кој е во музиката и живее за таа музика. Тој во еден момент дојде и ми рече, имам нешто за тебе, сакам да го чуеш ако ти се допаѓа да го сработиме заедно. Јас му реков- не треба да го слушнам, со тебе ќе работам. Гледаш дека човекот е нормален. Ете така тргна соработката со него“, вели Бени. Првата песна која ја направи во соработка со Златко, ја отпеа и на албански јазик. За тоа вели дека е обид да го продаде тоа парче музика, таа енергија и на пазарот во регионот. „ Спојката е многу интересна. Таа е отпеана од етнички Албанец, а творец е Македонец. Таа испреплетеност е

Живееме во хаос општество

И

ако Бени не гледа телевизија, а интернет користи само за да види каде и кога настапува, сепак не е целосно исклучен од општествените случувања и процеси во земјава. „Мислам дека најголемото зло што му се случи на човештвото се телевизорот и интернетот. Се вадиме сите на тоа дека ни треба проток на информации, а ние најмногу ги користиме за други работи. Гледаме серии. А зошто не произведеме сами? Секојдневно се пишува за црна хроника, се е црна хроника, политичарите се на насловна страна. Луѓето кои се млади талентирани, нив ги нема. Се е расуло, хаос општество. Кое влијае е тоа за нас музичарите. А ние сме тие заедно со другите уметници што треба да ги промениме работите. А не гледам дека некој прави нешто за да се променат работите на подобро. Мислам дека сме завршена приказна, ние сме генерација која нема да доживее да види процут, некој напредок. Можеби ренесанса после нас генерациите ќе доживеат. Ние не. Се с$ дало по пари“, вели тој.

www.kapital.mk

Капитал број 775 05.09.2014

на руЧек со...

45

Дегутантно е државата да ме субвенционира за да направам песна. Ако на некој му дојде спонатано да прави музика, нека си ја работи и нека не бара од никој признание за тоа

многу интересна. Луѓето некогаш, иако ретко, знаат да го препознаат тоа. Не знам кој би имал зијан ако отидеме во Албанија и заедно со Златко направиме некаков пробив. Оти во Албанија немаат вакви проблеми. Си имаат свои проблеми од друга природа, но кај нив тоа христијани- муслимани, АлбанциМакедонци, не постои. Тие примаат се. Сега скоро на телевизија Клан, имаше некаков музички натпревар, на кој гостин беше Здравко Чолиќ. Не знам дали од тие луѓе 1% го разбираат јазикот на кој пее Чолиќ. Но тој за нив е ѕвезда. А за сцената и да не зборува, таа е милион долари“, вели Бени. Веројатно мал дел од читателите знаат и дека тој е иницијатор на еден проект чија цел беше да се издаде мултиетничко ЦД, со песни испеани на македонски, албански, српски, влашки, ромски јазик. „Тоа се направи по конфликтот во 2001. Јас сум по убедување космополит. И да сакам, а не сакам не можам да ги делам луѓето на овие или оние. Мојата припадност си ја знам, и немам проблем со тоа, но немам проблем и со припадноста на другиот. Сакам да покажам дека музиката е универзален јазик. Сакав да им покажам на тие зовриени и мутави глави кои сакаа на терет на народот да направат конфликт за да можат да поентираат и профитираат, дека можам да им ја понудам музиката идентично на шест различни јазици. Можам да ги пеам сите јазици ако сакам. Сакав да покажам дека менталната страна е нешто што ни е потребно, а не физичката“. Освен музичките обврски, од неодамна Бени има и нови. Тој е родител на

две деца. Вели дека ужива во оваа обврска, опишувајќи ја како најголемо задоволство во животот, но поради обврските кои ги има околу свирките, вели дека особено е среќен што поголемиот терет околу децата го презела жена му. „Жена ми е особено стабилна, посветена , снажна мајка. Доста уморна и ненаспана, ама среќна и задоволна. Насмеана. Не е спорно дека јас им недостасувам, но јас сум тој што носи, што заработувам. Јас немам оставштина. Се заработувам со моите две раце. Особено ми е драго што поголеми терет со децата го поносе жена ми. Да децата се напорни во одредени моменти, но истовремено се најголемото задоволство“, објаснува Бени. За своите наследници вели дека нема по секоја цена да ги прави музичари. Изборот на нивната идна професија, вели тој јас остава на нив. „Прав успех за секој родител е детето да биде подобро од татко му. Сите ние треба гордо да го носиме презимето на оние што се пред нас, но за да го потврдиме тоа ние треба да направиме речиси дупло. Тоа луѓето денес тешко го сфаќаат“, вели тој. Бројот на свирки во една недела е постојано менлив. Некогаш две, некогаш има и до седум свирки. Вели дека нема потреба од некое посебно време за релаксирање, зошто како што вели тој, ужива во свирењето и правењето музика. Она што во моментот му фали, повеќе поради родителските обврски, е можност да отспие оддеднаш цели осум часа. За сите оние што ги интересира која од

Би влегол во политика, само еден мандат за да ги променам нештата!

Б

и влегол во политика, но тоа да биде законски ограничено на 4 години и да немаш никогаш повеќе право да се занимаваш со тоа. Влегуваш, пробуваш да направиш нешто, да подобриш, и чао. Најпривлечна позиција би ми била некоја поврзана со внатрешно уредување на државата. Но да се разбереме, немам намера за тоа. Хипотетички, кога би бил на таква функција би работел за да гледам луѓе што заработуваат добро. Замислете просечната плата да биде 500 евра. Тоа може да се направи, но за жал не се прави. Очигледно луѓето на тие позиции имаат други интереси. Сакам да се средат некои работи во земјава и државава да функционира, а луѓето солидно да живеат и заработуваат. Плата ли е 7000 денари? песните кои ги има отпеано Бени му е најдрага, тој за Капитал открива дека тоа е песната „Љубов“ и песната „Сам“. Во наредниот период дефинитивно ќе го гледаме во полето на музика. Но што точно ќе прави и на кој начин ќе ја создава музиката рече дека не сака да прејудицира. „Плановите се едно, можностите се друго. Важно останувам со музиката, не очекувајте друго од мене“.

ПОКАНА На 18 септември 2014 година (четврток) во просториите на НБРМ, на 8. кат, со почеток во 14 часот, ќе се одржи 14. сесија на Клубот на истражувачите.

Ве молиме доколку сакате да презентирате Ваш работен материјал на оваа сесија на Клубот на истражувачите, да н$ известите најдоцна до 1 септември 2014 година (понеделник). Се надеваме дека ќе побудиме интерес кај Вас и кај Вашите колеги за учество на Клубот на истражувачите. Ве молиме Вашето присуство на оваа сесија на Клубот на истражувачите да го потврдите најдоцна до 15 септември (понеделник) 2014 година на тел. +389 2 3298 110; електронска пошта: kontakt@kapital.com.mk Клубот на истражувачите е формиран во јули 2011 година, во рамки на активностите за поддршка на развојот на истражувачката и аналитичката работа. Овој клуб е отворена платформа за презентација и дискусија на научно-истражувачки трудови, особено во доменот на монетарната политика и макроекономијата. Согласно со досегашната практика, сесиите на Клубот се одржуваат на тримесечна основа, во март, јуни, септември и во декември. Народната банка има отворен повик до истражувачите за поднесување сопствен труд до Клубот, вклучително и на оние што се во работна верзија. Заради понатамошно промовирање на Клубот на истражувачите и проширување на составот на учесниците, објавуваме покана до сите аналитичари и истражувачи од научно-образовните институции, финансискиот и нефинансискиот сектор, за редовно учество на неговите следни сесии, како дискутанти или како слушатели. На овој начин се овозможува квалитетна и отворена дискусија меѓу истражувачите, носителите на политиките, аналитичарите од финансиските институции и другите учесници. Исто така, преку размената на мислења се обезбедува унапредување на научно-истражувачката работа во земјата. Зачленувањето во клубот е од отворен карактер, за што подетаљни информации можете да видите на следнава врска: www.nbrm.mk/Клуб на истражувачи.

58

Капитал број 775 05.09.2014

светот на виното

ОБИЧАИ

Dobroto vino nikoga[ nema potreba od voda Вистинските уживатели на виното никогаш не го мешаат со вода, Бела Хаваш, Унгарец, важи за најавторитетен современ филозоф на виното. Неговите изданија се потврда за значењето на виното во светската култура и развој воопшто.

Виното во својот состав има од 75% до 85% вода, токму затоа не се додава вода во виното. Вистинскиот уживател во виното се чуди за мешањето на виното со вода, додека пак другите го афирмираат шприцерот како вистински пијалок

S

поред него историјата на виното има три големи периоди. Првиот е оној пред Потопот, вториот од моментот кога Ное ја засадил лозницата, а третиот, кога Исус ја претворил водата во вино. Ние го живееме овој трет период. Голем број уживачи во виното сепак го мешаат виното со вода. На тоа чистунците одговараат: “повеќе вреди да се умре во вино отколку да се живее во вода” или “не сакам вода ни во чевелот, а камо ли во виното!” Својата позиција ја бранат со тоа дека виното е продукт на времето, затоа што со години тоа се облагородува развивајќи ги своите волшебни мириси и вкусови. Затоа, се смета дека додавањето вода е вистинска ерес. Љубителите на шприцер упорно наоѓаат причини за својата постапка, велат дека со водата го подобруваат виното. Тие тврдат дека во чашата прво треба да се стави вода, а потоа и вино. Со ваквиот редослед на налевање, водата и виното наводно подобро се мешаат. Но, тоа не е точно затоа што водата има поголема специфична тежина од виното и спротивната постапка е правилна ако станува збор за добро мешање. Љубителите на шприцер, за да си придадат значење, измислуваат разни имиња за своите пијалоци. Па така шприцерот го нарекуваат шоферски, дамски, професорски, боемски, шокиран, исплашен...

НАЈДОБАР Е ФРАНЦУСКИОТ ШПРИЦЕР

Љубителите на шприцер одат и подалеку, дури во антиката. Историјата вели дека во античките времиња, во Атина и во Рим виното се пиело задолжително со вода, дури имало и строги прописи за соодносот во мешањето. Се пиело мешано, а само за боговите се служело чистото вино. На филозофските и политички расправи кои се одржувале ноќе, се одредувал соодносот на мешањето и количеството кое ќе се испие. Во стара Грција ги сметале за варвари оние кои пиеле чисто вино, не мешано со вода но, и тогаш имало борци за чистотата на виното. За поетот Анакреон се вели дека греши затоа што пие чисто вино. Спартанскиот крал Кломенес пак тврдел дека од мешањето на виното може да се полуди. Во тие антички времиња виното се

мешало во однос еден спрема еден, а кај посилните вина водата била подоминантна. Тогаш виното се изработувало од грозје кое содржело многу шеќери. Освен тоа грозјето пред да се преработи стоело 10 дена на сонце и потоа 5 дена под сенка. Со тоа водата испарувала од грозјето, а процентот на шеќер во него се зголемувал до фантастични 45% до 50%. Вината биле густи слатки, се чувале и по 10 до 20 години. Водата испарувала и вината станувале уште посилни и затоа можеле да се пијат само разблажени и тоа поприлично. Се наведуваат случаи дека од малку вино се опивале многу луѓе. Нормално било виното да има и по 20 степени алкохол и било многу слатко, па од таму и потребата од разблажување.

АЛИБИ ВО АНТИКАТА

Во виното не се додавала само вода. Во антички времиња било обичај да се додаваат разни материи заради спречување на расипувањето, за бистрење или за ароматизирање. Така, на пример, се додавале некои цветови, зачини и смола, виното се третирало на чад слично како што се чадело месото. Денешните

“сангрија” и “рецина” користат рецепти од тоа време. Обичајот за мешање на водата со виното се задржал во Франција и Италија се до 17 век, а кај нас се до денешни денови иако причините се различни. Но, без предрасуди има едно правило дека доброто вино на денешен степен на обработка не треба да се меша со вода затоа што се намалува неговата магија. Кај обичните вина работата е поинаква и оваа постапка има оправдување. Ако се земе предвид дека водата која се пие во приморските места е најчесто дождовница која од стоењето во цистерни е неисправна, полна со вируси и бактерии, кога на таа вода ќе и се додаде малку црвено вино, тоа навистина ја подобрува водата. Освен тоа на пазарот излегуваат вина кои имаат малку оправдување за својот назив, односно толку се слаби, тенки, без ароми, што и обична клуб - сода ги прави попитки и свежи. Нешто како освежителен пијалок.

Неодамна во 81-та година од животот почина баронесата Филипина де Ротчилд, која ја сметаат за една од најзначајните личности во светот на виното, достојна наследничка на својот татко Филип Ротчилд кој пак се смета за најинвентивниот винар на 20-от век. Зад себе таа остава една винска империја наречена Шато Мутон Ротчилд која е најголемиот извозник на врвни вина од Франција, а во чии рамки работат и многу други брендови раширени и во Калифорнија и Чиле. Филипина Ротчилд со винарство се занимавала после смртта на својот татко во 1988 година. Дотогаш била актерка во филм и во славниот театар Комеди Франсез.