776 kapital magazin

cover story

Biznismenite baraat promena na Zakonot za finansiska disciplina

analiza

POLITIKA

Kolku e lesno da se najde dobar menaxer vo Makedonija?

Kako ]e igra Makedonija na nadvore[na scena?

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

број 776 цена 100 ден. | 12 септември, 2014, петок | година 15

str.

40

interview

^arls Garet амбасадор на Кралството Британија во Република Македонија

bez vladeewe na pravoto, nema ni ekonomski razvoj!

INTERVIEW

Gligor Bi[ev претседател на Управен одбор на Шпаркасе банка Македонија

[parkase banka po^nuva so proektno finansirawe

во овој број СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

ZO[TOUVA OL@ PROD @NATA A GRADE IJA KOG A NZ EKSPA VA^KAT POBARU NOVI NA STANO PA\A? I^ DRAST петок 12/09/2014 www.kapital.mk

...НОВИ М2

KAPITAL ANALIZIRA

KOLKU KVADRATI MO@E DA KUPITE VO REGIONOT ZA 100 ILJADI EVRA?

PA\AAT CENITE VO HRVATSKA I SLOVENIJA,

RASTAT VO ESTONIJA I LATVIJA

!

Капитал Капитал број број 776 672 12.09.2014 12.09.2012

4 содржина 4 НАВИГАТОР 06 КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска Шашма

12 cover story

Бизнисмените бараат промена на Законот за финансиска дисциплина Државата и фирмите да плаќаат максимум за 60 дена!

18 интервју

Глигор Бишев, претседател на Управен одбор на Шпаркасе банка Македонија Шпаркасе банка почнува со проектно финансирање

www.kapital.mk www.kapital.mk

Издвојуваме Цел квартал за наплата

Рокот за наплата на фактурите од 120 дена што го предвидува како можност Законот за финансиска дисциплина е предолг и бизнисмените веќе побарале од Владата да се скрати на максимум 60 дена и за приватните фирми и за државните институции. Што е најважно, дознаваме дека власта покажала волја да ги промени овие законски одредби кои дозволуваат и фирмите и државата да плаќаат одложено по четири месеци.

XX Стр.12

Добар менаџер злато вреди

Kризата потврди дека има многу слабости во управувањето со македонските компании и дека на едната рака може да се избројат тие што успешно работат и се развиваат. Што се случува со другите? Имаат ли потреба за добри и стручни менаџери? Што е уште поважно, дали може да најдат луѓе во Македонија што имаат капацитет да водат компанија? Нашето истражување утврди: многу тешко!

XX Стр. 28

28 анализа

Пазарот на менаџери стихиен и нетранспарентен Колку е лесно да се најде добар менаџер во Македонија? Многу тешко!

34 политика

ЕУ + НАТО = замрзнати проширувања Како ќе игра Македонија на надворешна сцена?

40 интервју

Чарлс Гарет, амбасадор на Кралството Британија во Република Македонија Владата мора да обезбеди услови за демократизација на медиумската сфера!

44 свет

Темната страна на примирјето во Донбас Алијансата единствена за Украина - без решение за Русија

12

28

Британски амбасадор

Британскиот амбасадор во Македонија, г. Чарлс Гарет, вели дека е мошне свесен оти во Македонија со години постои фрустрација од блокираните евро - атлантски интеграции, но ако се тргнат надворешните фактори кои влијаат врз ова, Гарет отвора две клучни прашања – што Македонија може да направи за конечно да тргне напред и што ја спречува Македонија за да прави реформи во меѓувреме, независно од ЕУ?

48 профил

Алтернатива

Може ли Македонија да го издржи предолгото стоење во место во однос на евро- атлантските интеграции без да се соочи со внатрешни проблеми, на што алудираше новата шефица на надворешната политика Федерика Могерини? Со најавите дека следното НАТО проширување може да се очекува во 2016, а европското најрано во 2020, потребна ли и е на Македонија нова стратегија во надворешната политика?

XX Стр. 40

XX Стр. 34

„Новите“ членки го преземаат водството во Европа Полскиот премиер Доналд Туск почнува нова ера во ЕУ!

50 на ручек со...

Јордан Плевнеш уметник Сакам да го освојам светот со македонската духовна меморија

55 Специјален прилог нови м2

66 светот на виното И виното масовно се фалсификува

40

34

Капитал број 776 12.09.2014

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk I dodeka nekolku meseci celata biznis javnost e svrtena kon ovie zakonski izmeni za finansiska disciplina, nikoj ne zboruva za su{tinata.

A toa e deka makedonskite firmi koi sega po zakon }e ~ekaat po 120 dena za da si go naplatat toa {to go prodale ili srabotile ne mo`at da zemat kredit od nitu edna banka. Oti normalno e deka firmite vakvi kakvi {to se, so padnat obem na rabota i so eden kup nenaplateni pobaruvawa, se rizi~ni za bankite.

Zo{to bankite bi im davale krediti na vakvi firmi koga mo`e slobodnite pari koi gi imaat da gi vlo`at vo hartii od vrednost koi dr`avata gi izdava za da se zadol`i i koi im nosat kamati od 3% do 4%?

Ova e su{tinata koja ostanuva zad seta ovaa {a{ma so navodnoto zakonsko re{avawe na finansiskata disciplina.

I ako vlastite sakaat navistina da go re{at ovoj problem treba kako prvo da gi smenat ovie zakonski odredbi, kako {to ima ve}e najavi deka }e se pravat, i vtoro, dr`avata kako pozajmuva~ da se povle~e od doma{niot finansiski pazar i da im ostavi pogolem prostor na kompaniite . Se drugo e pravewe evtini {a{mi i butkawe na problemot pod tepih.

Se dodeka ne dojde vreme da se gasi po`arot koj }e nastane.

Шашма

В

о Македонија веќе подолго време владее правило кога има некој проблем наместо да се зборува за суштината на тој проблем, тој да се бутка под тепих. А за проблемот побрзо да се заборави, во јавноста се прави некоја збрка за некоја сосема друга небитна работа. Можеби некој тоа ќе го нарече ПР-ско спинување. Има за тоа и еден стар турски збор-шашма. И како последица на одбегнувањето на соочување со вистинските проблеми, нивното решавање се одложува колку што е можно повеќе се додека работата не дојде до ѕид. И во такви услови не се бара квалитетно и најдобро решение за проблемот, туку се гаси пожар. А на секоја власт и одговара луѓето да ги држи во шашми и заблуди, за да бидат послушни, да се мирни и за секој случај подисплашени. Еве на пример последните измени со Законите за основно и средно образование со кои наводно власта го ограничува правото на штрајк со тоа што на наставниците што штрајкуваат ќе им наоѓа резервни наставници. Со експресното носење на овие измени сите имаат да кажат по нешто за тоа колку оваа власт е недемократска, како го ограничува правото на штрајк...И веќе никој во јавноста не зборува за тоа зошто наставниците сакаат да штрајкуваат и кои се нивните барања. Никој не зборува за квалитетот на образованието, од какви учебници предаваат наставниците, има ли квалитетен наставен кадар... Суштината дека квалитетот на наставните програми и наставниот кадар во образованието никогаш не бил подолу останува цело време под тепих додека јавноста се занимава со навидум многу важни проекти како бесплатни учебници, компјутер за секое дете, преводи на светски најпознати книги, екстерно тестирање, па жолтица, па нови изедначени униформи, па Кембриџ програми, па

задолжително утринско пуштање на националната химна.. Образованието е премногу сериозен сегмент од секое општество за со него да се прават не до крај испитани експерименти. Секој неуспех во овој сегмент се одразува врз сте други делови –врз економијата, врз политиката, врз управувањето со сите процеси во државата. Пред десетина дена пратениците мазно ги усвоија и владините предлози и нацрти за седум измени на Уставот кои во следните триесетина дена ќе бидат отворени за дискусии во јавноста. И до крајот на октомври ќе биде завршена целата процедура, од која единствениот заклучок е дека во Уставот може да се стави било што и повторно се да остане по старо. Но, затоа изминативе неколку месеци сите аналитичари и експерти се фатија на јадицата да анализираат само форма без никаква суштина. Исто како и пратениците кои требаше да гласаат за уставните измени, иако за некои од нив немаа никаков поим што значат и зошто се носат. Во делот на економијата ваквите примери на несуштински мерки и одлуки кои се носат навидум да се решат постоечките проблеми има уште повеќе. Последниот помпезно најавуван Закон за финансиска дисциплина е типичен пример на таква форма без суштина. Кој наводно се донесе за да се реши проблемот со неликвидноста и несолвентноста, но во пракса не само што не го решава проблемот, туку ако се применува така како што е донесен, го влошува проблемот. Точно е дека сите бизнисмени бараат чаре и спас како да преживеат во овие пореметени бизнис услови во кои никој никому не плаќа. И сега државата влегува со закон да го средува тоа, од кој прво се иззема себе си како должник, а второ предвидува законска можност оние кои и досега доцнеле со плаќање да доцнат со плаќање на своите обврски

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

КапиталНО

Последните измени со кои наводно се ограничува уставното право за штрајк се уште еден пример за шашма. Со експресното носење на овие измени сите имаат да кажат по нешто за тоа колку оваа власт е недемократска, како го ограничува правото на штрајк...И веќе никој во јавноста не зборува за тоа зошто наставниците сакаат да штрајкуваат и кои се нивните барања. Никој не зборува за квалитетот на образованието, од какви учебници предаваат наставниците, има ли квалитетен наставен кадар...Суштината дека квалитетот на наставните програми и наставниот кадар во образованието никогаш не бил подолу останува цело време под тепих додека јавноста се занимава со навидум многу “важни” проекти. дури до 120 дена. И сега има ситуација во која секој си зема за право да не плаќа до 120 дена и за тоа ич мува да не го лази. И додека неколку месеци целата бизнис јавност е свртена кон овие законски измени за финансиска дисциплина, никој не зборува за суштината. А тоа е дека македонските фирми кои сега по закон ќе чекаат по 120 дена за да си го наплатат тоа што го продале или сработиле не можат да земат кредит од ниту една банка. Оти нормално е дека фирмите вакви какви што се, со паднат обем на работа и со еден куп ненаплатени побарувања, се ризични за банките. Зошто банките би им давале кредити на вакви фирми кога може слободните пари кои ги имаат да ги вложат во хартии од вредност кои државата ги издава за да се задолжи и кои им носат камати од 3% до 4%? Оваа камата во услови кога Европската централна банка ги намали каматните стапки на рекордно ниски 0,05% се и тоа како атрактивни. Странските банки кои во Македонија имаат свои банки не им во опис и попис да ги спасуваат македонските компании кои се во криза. Ниту, пак, да се грижат за условите во кои тие работат. Тоа е сепак работа на македонските лидери. Но, каде е во оваа приказна државната развојна банка? Кога веќе државата носи вакви закони кои се надвор од секоја економска логика и со кои се меша во работењето на фирмите, тогаш нека влезе до крај и нека им обезбеди на фирмите можност и пристап до обртни

кредити кои фирмите ќе ги земаат за да ги преживеат овие рокови за плаќање од 120 дена. Ако државата на фирмите им дава можност да доцнат толкав период без да платат никаква камата, тогаш нека им даде можност и да земат кредит исто без камата. Да, ова звучи сосема бесмислено. Но, доцнење во плаќање од 120 дена не е ништо друго освен кредитирање без камата. На пример една мала фирми која имала договор со голема фирма по измените за фискална дисциплина е доведена да прифати нови услови за игра и да чека големата фирма да и ги плаќа фактурите дури за 120 дена. Во меѓувреме, треба да плати веднаш ДДВ од 18% за таа неплатена фактура, треба да подели плати на работниците секој месец, треба да набави суровини и да си покрие трошоците за производство, а во тој период додека си ги чека парите за сработеното не може да земе кредит оти за банките е многу ризична. Ова е суштината која останува зад сета оваа шашма со наводното законско решавање на финансиската дисциплина. И ако властите сакаат навистина да го решат овој проблем треба како прво да ги сменат овие законски одредби, како што има веќе најави дека ќе се прават, и второ, државата како позајмувач да се повлече од домашниот финансиски пазар и да им остави поголем простор на компаниите . Се друго е правење евтини шашми и буткање на проблемот под тепих. Се додека не дојде време да се гаси пожарот кој ќе настане.

7

Капитал број 776 12.09.2014

8 НАВИГАТОР

www.kapital.mk

ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

Ова е година кога Грција ќе застане на сопствени нозе. Да, и понатаму е ранета, но раните и заздравуваат и гледа во иднината. Во третиот квартал од годината бруто домашниот производ конечно би можел да забележи раст, што всушност ќе биде прв квартален раст од 2008 година, кога започна рецесијата

4.000

килограми аронија се очекува да бидат набрани од плантажите кај Пехчево. Ова е ново овошје во Малешевијата, донесено од Русија пред 16 години. Цената на еден килограм на македонскиот пазар се движи од 5 до 8 евра, а во ЕУ и до 20 евра.

Андонис Самарас

премиер на Грција

победник на неделата

Тим Кук

+

Тешко е да се наследи Стив Џобс, но магијата на брендот продолжува и со новиот прв човек на Apple, Тим Кук. Многу од конкурентските компании уште пред Apple најавија „паметен“ часовник, некои веќе дури и исфрлија вакви уреди на пазарот, но сето тоа помина тивко за пошироката јавност. Претставувањето на Apple Watch светските медиуми го пренесоа како ударна вест - и оние кои не следат технологија добија претстава дека се случува нешто многу важно, што ќе го револуционеризира концептот за часовник, но и за мобилен телефон. Со Apple Watch е најавена новата линија производи на гигантот од Купертино, и поглавјето од историјата на компанијата што ќе го обележи работата на Тим Кук. За магијата на „Јаболкото“ можеби уште подобро зборува претставувањето на новиоте iPhone 6 и 6 плус на истиот настан одржан во Флинт Центарот. Имено, телефони со големи екрани (како 4,7 инчи, односно 5,5 инчи, во случајот на iPhone 6, односно на 6 плус) другите производители на мобилни телефони нудат одамна. Не е тајна и дека Apple се одлучи на вакви промени во дизајнот токму под притисок на конкуренцијата. Но, без разлика, новите iPhone-и добија ист, ексклузивен третман, како и Apple Watch, во информативните појаси на светските медиуми.

ЕДС ветува до 40% пониска ц

Ф

ирмите ќе имаат корист од целосната либерализација на пазарот на електрична енергија, затоа што ќе им донесе поевтина струја“ тврди Кочо Анѓушев, сопственик на компанијата ЕДС, која е еден од најголемите трговци на либерализираниот пазар со електрична енергија. Тој ги повика малите компании, кои од 1 јануари 2015 година можат да се снабдуваат со струја на слободен пазар, да одлучат кој ќе ги снабдува со електрична енергија бидејќи како што рече тоа е од нивен

Трансјадранскиот гасовод стапува на сцена

ТАП се поизвесна алтернатива на Ју

Се поизвесното одложување на изградбата на гасоводот Јужен тек е веројатно главната причина зошто и премиерот и министерот за финансии во минатата недела најавија дека се бара алтернатива за рускиот гасовод. Иако официјално изградбата на гасоводот ТАП сериозно доцни, никој не може да каже до кога ќе се одолговлечи украинската криза и комплетирањето на Јужен тек, што е сериозна шанса за ТАП. пишува:

Дејан Азески

М

dejan.azeski@kapital.mk

инистерот за финансии Зоран Ставрески при последната посета на Азербејцан и официјално објави дека Македонија сака да стане дел од Трансјадранскиот гасовод (ТАП), кој ќе ги поврзува азербејџанските наоѓалишта со западноевропскиот

пазар и кој се смета за алтернатива и главна конкуренција на веќе блокираниот руски проект Јужен Тек. Изјавата на Ставрески доаѓа само неколку дена пред официјалниот почеток на изградбата на гасоводот ТАП, кој е закажан за 20 септември во Баку. „Ние би сакале да бидеме дел или да станеме партнер во Трансјадранскиот енергетски проект и ќе излеземе со таков предлог после потпишувањето на договорот“, изјави Ставрески за АБЦ-Азербејџан.

www.kapital.mk

цени за струја за компаниите

интерес. „Секој клиент на ЕДС ќе има загарантирана цена за времетраењето на договорот. Цените во просек се 40% пониски од сегашните и ова намалување следи по падот на монополот за продажба на електрична енергија и влезот на ЕДС на пазарот со услови и цени кои се сега реални за индустријата“ вели Анѓушев. Компаниите треба да изберат кој ќе ги снабдува со електрична енергија најдоцна до 15 ноември годинава. Третата фаза од либерализацијата се однесува и на домаќинствата, но Анѓушев им препорачува да останат на регулиран пазар.

Капитал број 776 12.09.2014

НАВИГАТОР

мисла на неделата

> БРОЈКА

23.1%

пораснаa трошоците за авионски превоз на патници во август годинава во однос на истиот месец лани

лидери

ужен тек? Дека изјавата на Ставрески не е случајна покажува и претходната најава на премиерот Никола Груевски дека околу ТАП течат преговори. „За обезбедување поголема количина на гас во игра се две опции - Јужен тек и европскиот ТАП, но се разгледуваат и други. Едната можност е Јужен тек, проект кој во моментов е во мирување поради политички проблеми на ЕУ и САД од една страна и Русија од друга, а поврзани со Украина. Што се однесува до вториот - ТАП, има разговори, тие течат и нема никаков проблем, но тој гас до Европа ќе стигне многу доцна. Во меѓувреме се разгледуваат и опциите за други гасоводи“, рече Груевски во последното интервју. Во меѓувреме западните медиуми и дипломати се повеќе го форсираат алтернативниот Tрансјадрански гасовод, кој се гради со единствена цел - големите количини на азербејџански гас да ги доведе во Јужна и Западна Европа, со што ќе се направи сериозна конкуренција на Гаспром. Ако се види листата на компании кои партиципираат во овој проект, ќе стане јасно дека западниот капитал и држави цврсто застануваат зад ТАП. Покрај државната азербејџанска компанија Socar, во ТАП директно се вклучени и норвешката Statoil, една од водечките светски компании за гас и нафта Бритиш петрол, белгискиот енергетски гигант Fluxys, швајцарската Axpo и секако можеби двете светски најмоќни компании од овој сектор Total и Е.On. Проблемот со ТАП, според познавачите на состојбите, а и според официјалните информации, е што тој ќе почне да функционира многу доцна, после 2018 или 2020 година. Но, со оглед на фактот дека изградбата на Јужен Тек е стопирана на неодредено време, никој не може да каже дали ТАП нема да го престигне рускиот гасовод.

9

Успехот е лош учител. Ги заведува паметните луѓе да мислат дека не можат да губат

Бил Гејтс основач на Мајкрософт

губитник на неделата

Тимотеус Хтгес

Дојче телеком се подготвува за влез во сегментот на спортското обложување за да зграби дел од колачот на пазарот на кој се вртат милијарди евра

Лабина Митевска

филмскиот фестивал „Браќа Манаки“ веќе е во рангот на европските филмски фестивали, за што директорката даде максимален придонес, ангажираност и професионализам

не им беше неделата

Матео Ренци

иако вети дека со целосен економски пресврт ќе го врати економскиот раст во Италија, сепак мораше да признае дека годинава растот ќе биде нула.

Абдулаќим Адеми

Законските измени кои предвидуваат замена за наставниците кои штрајкуваат нема да го подобрат образовниeтo ни социјалната положба на наставниците

_

Еди Рама Албанскиот премиер Еди Рама со изјавата дека услов за Македонија да биде примена во НАТО мора да биде и спроведувањето на Охридскиот договор, покажа прво дека дипломатијата не му е најјака страна, а второ дека нема никакви информации за реалните случувања во нашата држава. Кога веќе се дрзнува од позиција на премиер на земја -сосед, да дели лекции за предизвиците со кои се соочува Македонија во своите интеграции, добро би било Рама да проучи дали тоа што го зборува навистина е така и ако не е, кој е виновен што Рамковниот договор е сведен на вработувања на луѓе коишто седат дома, а земаат плата. Исто така Рама треба да ја испита и позицијата на партијата претставник на Албанците во земјава – ДУИ, којашто е континуирасно на власт речиси од своето формирање, но за да се утеши дека сепак, во она што го зборува има и малку вистина, тој следната посета на Македонија, може да ја искористи за да отиде до Тетово, Гостивар, Дебар, Чаир, Сарај и останатите општини со мнозинско албанско население, за лично да се увери што значи непочитување на Рамковниот договор и што значат загрозени малцински права на Македонците таму. Се додека ова не го стори, изјавите на Рама се сведуваат на удирање во гради на лидер на земја којашто конечно дочекала да има некој на којшто мисли дека може да му глуми реформска сила.

Капитал број 776 12.09.2014

10

www.kapital.mk

НАВИГАТОР

график на неделата...

Извоз како % од БДП

69,8% Бугарија

88,1%

53% Македонија

43,6%

42,4%

Црна Гора

Словенија

Хрватска

Кој е најголем извозник во регионот?

Извозот е еден од најдобрите показатели колку е конкурентна економијата на една земја. Мерено преку учеството на извозот во вкупниот БДП Словенија е најконкурентна земја во регионот со учество на извозот од 88,1% во вкупниот БДП. Во Македонија извозот учествува со 53% во БДП, што за земја со отворена економија се смета за ниска конкурентност на извозната економија.

> БРОЈКА

16,8%

е зголемен бројот на издадени одобренија за градба во јули годинава во однос на истиот месец од 2013

3 факти за...

73,2 11,8% 16,9%

милиони евра е вредноста на имотот што го презеле банките со активирање на хипотеките од вкупните кредити заклучно до јуни се лоши пласмани, односно ненаплатливи е стапката на адекватност на капиталот на банките во првото полугодие што е двојно повеќе од законскиот минимум

Како му оди на пазарот на недвижности во Скопје?

Најмногу се бара канцелариски прос

светот низ медиумите...

The Times

Кралицата Елизабета Втора се дистанцира од коментирање на шкотскиот референдум и побара од политичарите да не ја мешаат монархијата во ова прашање. Медиумите почнаа овој потег на да го коментираат како конечно прифаќање на реалноста за шкотската независност. lll

2

пати повеќе ло вен канцеларискиде простор е закупен во пр ва половина година та отколку во 2013ва,

The Wall Street Journal

Во САД расте поддршката за воена интервенција против исламистите на ИСИС во ИРАК. Ова се резултатите од истражувањата кои ги објавува њујоршкиот весник според кој во интерес на САД и на целиот свет е кризата во Ирак да се заврши што поскоро. lll

Der Spiegel

Германскиот магазин пишува за нереалните основи врз кои се базира идниот забрзан развој на општеството од секој аспект. Според нивните анализи сето ова може да се одрази катастрофално на подолг рок и да резултира со подалекосежни последици од најразличен вид. lll

The Australian

И австралиските власти се загрижени од глобалните размери кои ги зазема тероризмот. Релативно мирната земја на секој чекор воведува нови безбедносни мерки и стандарди како основа за помирен сон на нивните граѓани и безбедносни служби. lll

пишува:

Спасијка Ефтимоска

П

spasijka.eftimoska@kapital.mk

азарот на канцелариски простор во Скопје е најраздвижен во првата половина на оваа година, покажува анализата на пазарот на недвижности во главниот град на консултантската куќа Фортон. Понудата на канцелариски простор во овој период се зголеми за 6.248 метри квадратни, од кои 66,6% се А класа, но порасна

и вкупната закупена површина за два пати во однос на 2013, па така цените останаа непроменети. Со тоа, празниот канцелариски простор е намален на 33.599 метри квадратни, што е 11,3% од вкупниот. Во Фортон очекуваат тој да се намали на 7,4% до крајот на годинава. Во Скопје, се нуди бруто деловна површина за наем од 298.868 метри квадратни, што е за 2,1% повеќе во однос на лани. Нови градби од А класа се Аура Корнер и Сити Тауер, а од класата Б е само ГП Пелистер деловен објект. Овој пазар заживува и само во

Хотелите со 4 и 5 ѕвезди полупразни

Според анализата на Фортон, хотелите со 4 и 5 ѕвезди во Скопје бележат мала искористеност на капацитетите, во просек од само 44%. Споредено со крајот на 2013, просечната дневна цена остана 121 евро, а приходот по соба е намален на 58 евра поради падот на бројот на ноќевања. Исполнетоста на хотелите е помала од просекот од 69,8% во поголемите европски метрополи. „Зафатеноста на хотелите со 4 и 5 ѕвезди во Скопје главно зависи од бизнисот, а не од рекреативните посети. Туристите што го посетуваат Скопје за рекреација најчесто ги користат хотелите од пониска категорија“, анализираат од Фортон.

www.kapital.mk

Капитал број 776 12.09.2014

проценки... > БРОЈКА

Џим Јонг Ким

директор на Светската банка

Нема лек за повеќе вработувања

100

С

ветот се соочува со глобална криза за вработувања, која го загрозува стопанскиот раст, и не постои волшебен лек за тоа. Треба да се отворат 600 милиони нови работни места до 2030 година за светот да може да се справи со зголемениот број жители. Нема сомневање дека постои глобална криза во вработувањето, изјави директорот на Светската банка, Џим Јонг Ким.

стор

Најжив е пазарот на канцелариски простор, каде се зголемени и понудата и побарувачката. Овде се очекува цените да растат. Најлошо стои пазарот на малопродажен простор, каде понудата е зголемена, но изнајмувањето не оди, па кириите паѓаат.

првата половина годинава се изнајмени 8.732 метри квадратни. Ендава се всели во Објектот на Холокаустот, ЕВН во објектот на ВеВе Груп, а Амбасадата на Катар во Сити Плаза. Се очекува до крајот на годинава да бидат закупени уште 6.000 метри квадратни бидејќи 11 фирми се заинтересирани за дислокација. Според Фортон, најскап простор од А класа нуди Хипериум билдинг, со цени за 30%-40% повисоки од конкуренцијата. Цената на А класа канцелариски објекти на премиум локација се движи од 11 до 14,5 евра за метар квадратен, а во внатрешноста на градот од 8 до 11 евра. Кај Б класата, цената на премиум локација е од 7 до 10 евра, а во внатрешноста од 5 до 7 евра. „Очекуваме натамошно намалување на празните простори, посебно во А класата бидејќи нема нови деловни простори во изградба. Главни двигатели на пазарот и понатаму ќе останат големите корпорации, кои моментално се во објекти што не ги задоволуваат нивните потреби. Цените на закупот за деловните објекти од А класа ќе бележат раст бидеќи побарувачката ќе порасне, во контраст со ограничената понуда на пазарот. Исто така, се очекува некои од компаниите што се занимаваат со финансиски услуги (банки и осигурителни компании, подружници и странски ентитети) да бидат заинтересирани за специјализирани објекти бидејќи нивните простории се под нивните групни стандарди во однос на квалитетот“, анализираат од Фортон. Најлошо стои пазарот на малопродажен простор, каде понудата е зголемена, но изнајмувањето не оди, па кириите паѓаат. На крајот од јуни 16,4% од објектите беа празни. „Во ГТЦ беше забележан зголемен број на празни простори. Имаше драстична промена на закупците на премиум локации, со тренд на опаѓање на закупнината. Кај малопродажните галерии, бројот на празни простори продолжува да расте, што најмногу се должи на раст на празен простор во Соравиа. Севкупниот број на празни простори во овој сегмент порасна на 35%“, коментираат од Фортон. До крајот на годинава очекуваат повеќе малопродажни објекти поради експанзија на синџирот супермаркети Карфур и Рамстор, рестораните за брза храна Бургер Кинг и на ЛЦ Ваикики, како и поради доаѓањето на модниот бренд Deichmann. Во Фортон очекуваат позначајни промени на овој пазар по две години, по изградбата на Џевахир Мол (15.000 м2) и Емпорио Мол (6.000 м2).

11

рати за плаќање на долговите на даночните обврзници бара Грција од меѓународните кредитори. Владата се надева дека тројката ќе дозволи и до 108 рати, но поголема е веројатноста да се согласи со 48 до 72 рати.

ВЕСТИ...

Банките во првото полугодие заработиле три пати повеќе од лани

Б

анкарскиот сектор во првите шест месеци годинава оствари профит од 18,7 милиони евра што е три пати повеќе отколку истиот период лани, покажуваат најновите податоци што ги објави Народната банка. Најголем дел од добивката доаѓа од групата големи банки, кои што остварија профит од 16,8 милиони евра, додека малите банки се уште работат со загуби. Овој резултат придонесе да се подобри и профитабилноста на банкарскиот сектор, која според показателот за поврат на просечниот капитал (ROE) изнесува 5,4%. По одделни банки од оние што доставуваат финансиски резултати на Берзата, најголем пораст на добивката забележа Стопанска банка и тоа за 65,4%, на 13,3 милиони евра. Охридска банка прикажа поголем профит за 52,4% и ја заврши првата половина од годината со

добивка од 2 милиони евра. НЛБ Тутунска банка објави зголемување на добивката за 21,3% на 5,7 милиони евра. Комерцијална банка и во ова полугодие е во загуба од 2,27 милиони евра поради слабата наплата на кредитите, но во споредба со истиот период лани, загубата е три пати помала. Уни банка прикажа пад на добивката од дури 68,4%, а ТТК банка пријави загуба од над 800 илјади евра додека пак лани во истиот период работеше со добивка. Стопанска банка Битола исто така ја продлабочи загубата приближувајќи се до минус од речиси еден милион евра.

Се спушта рампата за увоз на половни возила

В

ладата го намали рокот за увоз на половни возила со еуро два еколошки стандарди. Наместо до февруари 2016 година, ваквите автомобили ќе можат да се купат од странските авто плацеви до крајот на годината. Оваа одлука е донесена со образложение дека возниот парк во земјава е значително променет што придонесува за заштита на животната средина. Автомобилите, пак, со стандардот еуро три ќе може да се увезува во Македонија до 30.6.2015 година, а пак од

1 јули 2015 година во земјава ќе можат да се увезуваат само возила со еуро четири стандарди. Од почетокот на увозот на стари автомобили, според проценките, увезени се околу 150 илјади автомобили со еуро два стандардот.

Капитал број 776 12.09.2014

www.kapital.mk

Cover story 12 Biznismenite baraat promen cover story

Dr@avata i firmite da pla]aat maksimum za 60 dena!

www.kapital.mk

Капитал број 776 12.09.2014

13 na na Zakonot za finansiska disciplina

R

Рокот за наплата на фактурите од 120 дена што го предвидува како можност Законот за финансиска дисциплина е предолг и бизнисмените веќе побарале од Владата да се скрати на максимум 60 дена и за приватните фирми и за државните институции. Што е најважно, дознаваме дека власта покажала волја да ги промени овие законски одредби кои дозволуваат и фирмите и државата да плаќаат одложено по четири месеци. Барањата на бизнис секторот се исти како и барањата на Европската Унија до нејзините земји членки да ја применат директивата за рокови и обврски во плаќањата (2011/7/ЕУ) која предвидува државите и нивните институции да плаќаат за стоките и услугите кои ги купиле или користеле во рок од 30 дена или во исклучителни случаи најдоцна во рок од 60 дена, додека пак компаниите да плаќаат во рок од 60 дена, освен ако не се договорат поинаку. пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

З

аконот за финансиска дисциплина кој што од мај годинава почна да се применува со цел да ги скрати роковите на плаќања не ги испорачува очекуваните ефекти бидејќи наместо во најкратките предвидени рокови од 60 дена, компаниите ја користат одредбата што дозволува да се плаќа најдоцна во рок од 120 дена. За државните институции кои што претставуваат значаен бизнис партнер на фирмите и кои што промптно ги наплатуваат јавните давачки, исто така е предвиден неоправдано долг рок за плаќање од 120 дена. Неофицијално дознавме дека дел од бизнисмените веќе побарале од Владата да се промени овој закон со цел реално да ги дисциплинира и приватните фирми и државните институции да плаќаат во рокови не подолги од 60 дена и што е најважно, власта покажала волја да ги промени спорните законски одредби. Бизнисмените коментираат дека тоа се неиздржливи рокови што како можност ги дозволува законот, а како непишано правило ги применуваат речиси сите компании, па дури и тие што имаат пари и реално може да плаќаат и за покусо време. Претседателот за Здружението на даночни советници, Павле Гацов, смета дека законот ги охрабри и оние фирми кои плаќаа навреме да бараат изрична согласност за пролонгирање на плаќањето до 120 дена. „Државата им направи мечкина услуга на стопанствениците,

Капитал број 776 12.09.2014

www.kapital.mk

14 Cover story Павле Гацов

Илија Андреевски

аконот ги охрабри и оние фирми кои плаќаа навреме да бараат изрична согласност за пролонгирање на плаќањето до 120 дена. Ова е посебно злоупотребено од фалените странски инвеститори кои ги заострија условите на плаќање. Државата им направи мечкина услуга на стопанствениците, зголемувајќи го уште повеќе бројот на деновите на наплата на побарувањата. Еден од генераторите на структурната неликвидноста е и државата, бидејќи јавните давачки се прибираат на пресметковна основа, а од друга страна плаќањата се уредуваат на повеќегодишен рок кога се работи за капиталните јавни набавки.

и било добро законските рокови да се многу пократки и да се усогласени со европските, односно максимум 60 дена за наплата на фактура, но во овие услови тоа е научна фантастика за нас. Дури и овие предвидени 120 дена за наплата доколку се почитуваат ќе биде добро, бидејќи фирмите ќе може да планираат приливи за одредено време. Но скептичен сум дали воопшто ќе профункционира законот бидејќи одредбите предвидуваат ние да ги пријавуваме во УЈП нашите партнери кои што не ги почитувале роковите за плаќање. Тоа значи дека од пријатели ќе создаваме непријатели и ќе ги затвориме вратите за понатамошна соработка.

Претседател за Здружението на даночни советници

З

зголемувајќи го уште повеќе бројот на деновите на наплата на побарувањата“, вели Гацов. Спорно во постојниот закон е тоа што на државните институции како Фондот за здравствено осигурување и корисниците на пари од овој фонд, односно јавните здравствени установи и универзитетските клиники, како и на јавните претпријатија им се дозволува рок од 120 дена за плаќања на своите обврски, а роковите ќе се скратуваат по 30 дена секоја година до 2016 година. „Еден од генераторите на структурната неликвидноста е и државата, имено јавните давачки се прибираат на пресметковна основа, додека плаќањата се уредуваат на повеќегодишен рок кога се работи за капиталните јавни набавки. Неликвидноста во стопанството се продлабочува и со забавеното враќање на повеќе платените даноци. Државата не се „потепува“ да го врати повеќе наплатеното, напротив се труди тајмингот за враќање на туѓата ликвидност да се растегне“, оценува Гацов. Верица Хаџивасилева Марковска, консултант и партнер во консултантската куќа ААГ исто така смета дека државните институции на централно и локално ниво не се однесуваат различно од типичните бизниси во Македонија и диктираат бавно темпо на плаќање на обврските. „Тие се многу значаен економски агент во државата, и тоа не само како предлагач на закони и подзаконски акти, со што ја остваруваат својата основна улога на клучен креатор на бизнис амбиентот во земјата, туку и како голем и значаен бизнис партнер

сопственик на компанијата Екотип

Б

на приватниот сектор. Државата и државните институции се голем купувач на стоки и услуги од приватниот сектор. Тие исто така градат репутација на спори плаќачи и на тој начин го поставуваат тонот на однесување во земјата”, вели Марковска. Таа смета дека додека се предлагаат закони кои треба да го олеснат системот на плаќањето меѓу приватниот сектор во земјата, добриот пример на државата и државните институции, на сите нивоа, би бил многу поефектен инструмент за да се подобри организациската култура на плаќање во Република Македонија. Стојче Тасков, регионален директор на ЕOS Matrix смета дека Законот за финансиска дисциплина има еден вид концепциска грешка бидејќи не прави разлика помеѓу фирмите кои се несолвентни и заради тоа не можат навреме да плаќаат и фирмите кои имаат пари, а со намера доцнат во плаќањата. “Овој закон поаѓа од претпоставка дека сите што плаќаат “имаат пари – ама не сакаат да платат” па негова главна логика е КАЗНА. Но, во повеќе од 50% од случаите фирмите не плаќаат затоа што немаат пари, а не затоа што не сакаат, па од таа перспектива казната е бесмислена. За што да се казни една фирма која го промашила бизнис моделот или зошто не знаеле да водат бизнис!?”, прашува Тасков. Доколку фирмата не може да плаќа, вели Тасков, таа треба да покрене стечајна постапка и/или да се репрограмираат долговите или да оди во ликвидација на имотот како основа за намирување на доверителите. Тој смета дека максимален рок за плаќање без никакво договорено

обезбедување треба да биде 30 дена, а доколку страните сакаат да договорат рок подолг од 30 дена, но не подолг од 90 дена, тогаш должникот да издаде меница/задолжница – со личен авал на сопственикот. Доколку страните сакаат да договорат подолг рок од 90, но не подолг од 180 дена, тогаш должникот да мора да обезбеди хипотекарно покритие или банкарска гаранција, додека рок подолг од 180 дена да не се дозволува воопшто. „Законот сосема неоправдано предвидува рок за наплата од 120 дена како максимален рок, што би значело дека дури и сите да го испочитуваат законското решение, просекот ќе остане ист – 120 дена, а тој е проблематичен. Тоа малите фирми не можат да го издржат. Јас не можам никако да го разберам тој дел од законското решение. Секое плаќање подолго од 30 дена е фактичко кредитирање. Ако некој сака кредит, треба да го бара од банка а не од своите добавувачи. Со вака смешно поставен рок од 120 дена, се уништуваат микро и малите фирми и се понижува банкарскиот систем бидејќи се развива „неформална“ кредитна активност каде посилниот пазарен субјект бара и може да добие од своите послаби добавувачи трговски кредит. Ова никако не може да донесе ништо добро за државата“, вели Тасков. Финансиските експерти оценуваат дека донесувањето на ваков закон ќе влијае на подобрување на ликвидноста на здравите компании кои работат профитабилно, а ќе го забрза пропаѓањето на компаниите кои не работат прудентно. Според нив, законот треба да овозможи заштита на малите

www.kapital.mk

Капитал број 776 12.09.2014

15

Стојче Тасков

регионален директор на EOS Matrix

З

аконот сосема неоправдано предвидува рок за наплата од 120 дена како максимален рок, што би значело дека дури и сите да го испочитуваат законското решение, просекот ќе остане ист – 120 дена, а тој е проблематичен. Тоа малите фирми не можат да го издржат. Јас не можам никако да го разберам тој дел од законското решение. Овој закон поаѓа од претпоставка дека сите што плаќаат “имаат пари – ама не сакаат да платат” па негова главна логика е КАЗНА. Но, во повеќе од 50% од случаите фирмите не плаќаат затоа што немаат пари, а не затоа што не сакаат, па од таа перспектива казната е бесмислена. За што да се казни една фирма која го промашила бизнис моделот или зошто не знаеле да водат бизнис!?

Еве како прави Хрватска

Просечни рокови на плаќања Македонија

Хрватска

128 54 дена Турција

дена Србија

дена Словенија

дена БиХ

112 40 66 дена

фирми од самоволието и безобѕирното рекетирање од големите компании кои имаат силна куповна моќ. „Тие големи компании во Македонија учејќи една од друга, ја злоупотребуваат својата куповна моќ и со поставување на рокови за плаќање од 90 или 120 дена буквално се кредитираат од своите мали добавувачи“, велат експертите. Според експертите, дури и рокот од 60 дена за плаќање на обврските е предолг. Велат дека нормален рок за плаќање на фактура е 7 дена, 10 дена или 15 дена. Меѓутоа, бизнисмените коментираат дека проблемот со неплаќањата ескалирал до фаза кога никој никому не плаќа, така што и законските рокови од 120 дена доколку се почитуваат, ќе им овозможат на фирмите да ги планираат тие приходи по четири месеци. „Би било добро законските рокови да

35 дена

се многу пократки и да се усогласени со европските, односно максимум 60 дена за наплата на фактура, но во овие услови тоа е научна фантастика за нас. Дури и овие предвидени 120 дена за наплата доколку се почитуваат ќе биде добро, бидејќи фирмите ќе може да планираат приливи за одредено време. Но скептичен сум дали воопшто ќе профункционира законот бидејќи одредбите предвидуваат ние да ги пријавуваме во УЈП нашите партнери кои што не ги почитувале роковите за плаќање. Тоа значи дека од пријатели ќе создаваме непријатели и ќе ги затвориме вратите за понатамошна соработка“, вели Илија Андреевски, сопственик на компанијата Екотип. Во Европа пак, речиси сите земји ја применија директивата за рокови и обврски во плаќањата (2011/7/ЕУ)

Фирмите ќе плаќаат ДДВ по наплата на фактурите

инистерот за претприемМ ништво и трговија на Хрватска, Гордан Марас објави дека има големи очекувања од најавената мерка со која се воведува пресметка на ДДВ по наплатена реализација на фактурите. „Државата може да си допушти да наплати ДДВ и по три месеци а ова е клучна мерка за да се реши проблемот со неликвидноста. Овој систем ќе опфати повеќе од 150.000 фирми“, изјави Марас. Тој изјави дека премиерот Зоран Милановиќ го прифатил неговиот предлог, сите фирми со годишен обрт до 400.000 евра, од 1 јануари следната година да плаќаат ДДВ по наплатена фактура. Министерот призна дека тешката наплатата на побарувањата е најголем проблем во Хрватска и дека ќе биде приоритет на идното делување на Владата. Просекот за наплата на побарувањата во Хрватска сега е 105 дена а министерот планира до крајот на својот мандат овој рок да се сведе на прифатливи 60 дена.

Капитал број 776 12.09.2014

16 Cover story

која предвидува државите и нивните институции да плаќаат за стоките и услугите кои ги купиле или користеле во рок од 30 дена или во исклучителни случаи најдоцна во рок од 60 дена, додека пак компаниите да плаќаат во рок од 60 дена, освен ако поинаку не се договорат и ако тој договор е праведен кон доверителот. Компаниите имаат право веднаш да бараат камата заради заради задоцнето плаќање и право да бараат надомест за сите преостанати разумни трошоци. Законската каматна стапка за задоцнето плаќање е поголема барем 8% од референтната каматна стапка на Европската централна банка, а телата на јавните власти не смеат да договараат камата за задоцнето плаќање пониска од оваа камата. Значи, мерките од Директивата не се задолжителни за компаниите кај кои е дозволено во некои случаи да договорат и подолги рокови за плаќање, но мерките од Директивата се задолжителни за државата која на тој начин треба да постави пример за приватниот сектор како треба да се почитуваат договорите. Ако овие рокови бидат воведени како стандард за останатите учесници на пазарот, посебно за големите и моќните играчи, тогаш Македонија би можела да стане ликвидна држава во која водењето на бизнис нема да значи сигурен банкрот.

Во Македонија се чека 10 месеци за наплата, во Европа 47 дена

Законот за финансиска дисциплина ги затекна фирмите во невиден хаос во плаќањата. Колку е загрижувачки проблемот со неликвидноста докажаа и последните статистички податоци на Народната банка според кои повеќе од половина од активните компании, односно речиси 40.000 чекаат за наплата на фактурите во просек по 307 дена. Тоа се цели 10 месеци. За една година, рокот на наплата се оддолжил дополнително за два месеци што значи дека неликвидноста во бизнис секторот ескалира до граници кога како што велат бизнисмените, „никој никому не плаќа“. Ова се микро фирми за кои што десетте месеци рок на наплата на побарувањата се неиздржливи и несомнено водат кон банкрот. Големите и средните компании, според

истите податоци на Народната банка, ги наплатуваат побарувањата во рок од 110 дена. По сектори, најмногу денови за наплата на фактурите чекаат градежните компании, и тоа по 209 дена. Фирмите што се занимаваат со недвижен имот наплатуваат во просек за 193 дена, земјоделските фирми за 164 дена, додека пак индустријата чека по 151 ден просечно за да наплати побарување. „Фирмите што имаат пари и работат добро плаќаат за период од два месеца, но има многу од нив што не плаќаат и по две години. Генерално се чувствува тешка неликвидност во бизнис секторот. Проблематично е што многу фирми пропаѓаат, неколку супермаркети затворија во последните месеци и тие како доверители заглавија многу фирми на кои што им должат. Станува неиздржливо“, вели Ацо Андрески, сопственик на компанијата за хемиски производи, Андрос фарма. Загрижувачки е тоа што бизнис секторот предупредува дека годинава е уште потешка за наплата на побарувањата од лани. Ангел Николов, сопственик на млекарницата Милком, признава дека не била подобра ни минатата година, но според него, неликвидноста годинава кулминира. „Солидни компании со кои до вчера добро се соработувале одеднаш пропаѓаат и автоматски станува невозможно да се наплатат побарувањата. Имаме поднесено и многу тужби, споровите се добиени а сепак е тешко да се наплати бидејќи нема што да им земете. Голем дел бизнисмените имаат по повеќе фирми, па штом една ќе згаснат, работат со друга, но долговите остануваат неплатени. А штом вас не ви плаќаат, и вие не можете некому да платите и во тој круг губиме сите“, вели Николов. Тоа што го зборуваат бизнисмените го потврдуваат и статистичките податоци, според кои две третини од активните фирми во земјава, кои што се категоризираат во микро претпријатија, си ги плаќаат долговите во рок од 587 дена или приближно две години. Големите и средните компании плаќаат за 143, односно 136 дена. Анализата по сектори повторно покажува дека градежниците најдолго оддолжуваат со плаќањата и во просек ги плаќаат долговите за 348 дена.

www.kapital.mk

Во Европа, плаќањата од фирма кон фирма се вршат во просек за 47 дена (намалување за два дена од лани), додека јавниот сектор си ги плаќа обврските во просек за 58 дена (намалување на три дена од лани). Овие рокови за европските фирми имаат третман на задоцнето плаќање, со оглед дека европските директиви предвидуваат плаќањата да се вршат во рок од 30 дена, па изјавуваат дека доцнењето во плаќањата преставува сериозен ризик врз конкурентноста и нивното работење. Повеќе од половина од анкетираните фирми одговориле дека заради доцнењата во плаќањата го стопирале вработувањето на нови работници, а околу една третина одговориле дека заради тоа биле принудени да отпуштат вработени. Речиси сите одговориле дека доцнењата во плаќањата им создава дополнителни трошоци во работењето, им ги намалува приходите и им ја намалува ликвидноста. Испитуваните европски фирми како прва причина за доцнењето на плаќањата ги навеле финансиските проблеми на нивните должници, втора причина го навеле намерното задоцнето плаќање на долговите од страна на должниците, а како трета причина фирмите ја навеле неефикасната администрација која не може навремено да ги следи и да постапува кога има доцнење во плаќањата. Но, многу компании одговориле дека очекуваат во следниот период ризиците поврзани со задоцнета наплата да се зголемуваат. Извештајот кој е изготвен врз основа на испитувања од неколку илјади компании во 31 земја, плус Турција и Русија, покажува дека најголеми ризици за задоцнето плаќање има во Португалија, Грција, Шпанија, Романија и Италија. Најдолги рокови за плаќање меѓу компаниите има во Италија 94 дена, Португалија 83 дена и Грција 76 дена. Што се однесува до јавниот сектор најдоцна плаќа во Италија 165 дена или 5 и пол месеци, во Шпанија 154 дена и Португалија 129 дена. Во Финска компаниите меѓу себе си плаќаат за 26 дена, а државата плаќа за 24 дена. Во Естонија компаниите си плаќаат за 35 дена, а јавниот сектор плаќа за 25 дена. Во Германија компаниите меѓу себе си плаќаат за 34 дена, а државата плаќа за 35 дена.

Почитувани читатели, Капитал Медиа Гроуп ја подготвува традиционалната годишна едиција КАПИТАЛ 200 НАЈГОЛЕМИ И 200 НАЈУСПЕШНИ во Македонија, во која ќе биде анализирано работењето на најголемите и најуспешните компании во Македонија.

2014

vo sledn iot broj

Во Едицијата ќе бидат вклучени повеќе текстови, интервјуа со најголемите и најуспешните компании од различни индустрии, како и повеќе анализи: l Кои се компаниите и индустриите кои ќе го носат растот следната година? l Плановите и целите на најголемите компании l Кои се најбрзорастечките газели меѓу големите? l Неликвидноста ги гуши и големите компании l Најголемите предизвици за компаниите за 2015 година Во рамките на Едицијата во одделни анализи ќе биде анализирано работењето на компаниите од клучните индустрии:

Во Едицијата ќе бидат рангирани компаниите според вкупните приходи и нето добивката остварени во 2013 година, но во рангирањата ќе бидат вклучени и повеќе податоци за компаниите како вредноста на активата, вредноста на капиталот и уште многу други показатели и коефициенти за успешноста и ефикасноста во работење. Годинава за прв пат во едицијата ќе бидат обработени и различни податоци и коефициенти за задолженост, со цел да ја прикажеме состојбата во која компаниите го дочекуваат Законот за финансиска дисциплина. Сите рангирања и показатели, како и секоја година, ќе бидат изработени врз основа на официјални и ревидирани податоци обезбедени од годишните сметки на компаниите.

l Прехранбена индустрија l Индустрија за пијалаци и вино l Индустрија за автомобилски делови l Металопреработувачка индустрија l Градежна индустрија l Трговија l Телекомуникации l Енергетика, нафта и гас

годишна специјалнa едиција на kapital media group n септември 2014 n www.kapital.mk

За повеќе информации во врска со едицијата обратете се на e-mail или на телефонскиот број 02 3298 110 Лица за контакт: Гордана Михајловска gordana.mihajlovska@kapital.mk

Капитал број 776 12.09.2014

18

Интервју

interview

www.kapital.mk

Gligor Bi[ev претседател на Управен одбор на Шпаркасе банка Македонија

[parkase bank po^nuva so proektno finansirawe За прв пат на пазарот во Македонија, Шпаркасе Банка го воведува проектното финансирање, во вистинска смисла на зборот. Кај овој тип на финансирање Банката не бара биланси, туку бара проект, потоа да станува збор за новооснована фирма, акционерите или потенцијалните инвеститори да се квалитетни инвеститори, да имаат искуство на водење на такви проекти, да имаат одржлив проект кој што ќе се докаже преку соодветна студија и да имаат одредено учество во финансирање на проектот кое по правило се движи од 25-35%. И врз основа на оценката на таквиот проект, Шпаркасе Банка, заедно со Штаермеркише и Ерсте групацијата одлучува дали ќе го финансира проектот. Пораката е дека не мора да имате фирма со биланси, не мора да имате претходно зад вас компании кои сте ги воделе, туку да имате идеја, добар проект и почетен капитал.

www.kapital.mk

ka

Капитал број 776 12.09.2014

19

пишува:

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

XX Со какви резултати Шпаркасе ја заврши првата половина годинава? Во фокусот на Шпаркасе Банка во наредните 5 години, ќе биде нејзина трансформација, во препознатлива Банка која најдобро ги разбира и задоволува финансиските потреби на населението и компаниите во Република Македонија. Основен приоритет е да се интегрира во македонската економија и фокусот е на зголемувањето на билансот на состојба, односно на кредитните и депозитните активности. Резултатите на Шпаркасе Банка се подобри од оние што беа проектирани на почетокот на оваа година. Во првите шест месеци, Шпаркасе Банка беше единствена Банка кај која што депозитите на претпријатијата се зголемија скоро за 16%, за разлика од Банкарскиот сектор каде за истиот период депозитите се намалија за 3,5%. Исто така, темпото на раст на депозитите на населението беше за два и пол пати повисоко од темпото на раст на депозитите во банакраскиот сектор во просек, а кај кредитирањето на компаниите растевме со три пати побрзо темпо. Шпаркасе ги зголеми кредитите на компаниите за 9%, додека Банкарскиот сектор во целина растеше со 3% во однос на 31 декември 2013 година. Онаму каде што најмногу растевме со фантастична цифра и каде скоро го дуплиравме билансот е делот на гаранции, акредитиви и кредитни линии, каде Шпаркасе Банка за шест месеци го дуплираше балансот во однос на крајот на претходната година. Истовремено, Шпаркасе Банка учествуваше во голем број на корпоративно-опшествени настани кои ги поддржуваше како Еко проект – Рециклирање, кажи да, Манаки, Охридско лето, Летен камп Медо Штедо – за децата од СОС детско село, донација на мебел за децата со Аутизам – Во мојот свет, Проект за студирање и стажирање во Грац – Best of South East….И сето тоа наиде на поддршка не само на Шпаркасе Банка Македонија, туку и на Штаермеркише Австрија. Финансискиот резултат на Банката за првите шест месеци изнесуваше 6 милиони денари. Но, тоа не беше приоритет за Банката, ниту пак за акционерите. Акционерите на Шпаркасе Банка прифаќаат во наредните пет години Банката да остварува поврат на вложените средства од 4% до 5%, се со цел Банката да може во периодот на забавен раст да ја поддржи македонската економија со извонредно добри кредитни услови. По тој основ, Шпаркасе Банка Македонија значително се разликува од другите банки.

XX Колкав е реалниот потенцијал на Шпаркасе Банка со кој може да ја поддржи македонската економија? Потенцијалот е речиси неограничен, бидејќи нашиот потенцијал не е ограничен само со депозитната база прибрана во Македонија, ниту со

Капитал број 776 12.09.2014

20

www.kapital.mk

Интервју

капиталот на Шпаркасе Македонија. Бидејќи зад Шпаркасе Банка Македонија стојат и капиталот на Шпаркасе Грац, а и на Ерсте групацијата. Во голем број на проекти ќе одиме заедно. Во моментот разговараме за два проекти за финансирање на одредени проекти за недвижнини. Едниот проект е од областа на трговските центри, а другиот проект е изградба на населба за живеење. Двата проекти се на ниво од 30-50 милиони евра. Истовремено, во разговори сме и за финансирање на проекти во областа на енергетиката. Шпаркасе Банка во овој период беше првата Банка која имаше know-how да ја финансира првата био-гасна централа во Македонија. Тоа е надоврзување на досегашната традиција според која Банката е посебно силна во областа на енергетиката, имајќи предвид дека и првите електрични централи во Македонија пред 4-5 години кои добија концесија беа финансирани исто така од Шпаркасе Банка Македонија. Капацитетот не е само во финансиските средства со кој располага Банката, туку и од аспект на know-how и знаењето што го има Банката и Групацијата да ги разбере клиентите и нивните

студија и да имаат одредено учество во финансирање на проектот кое по правило се движи од 25-35%. И врз основа на оценката на таквиот проект, Шпаркасе Банка, заедно со Штаермеркише и Ерсте групацијата одлучува дали ќе го финансира проект. Пораката е дека не мора да имате фирма со биланси, не мора да имате претходно зад вас компании кои сте ги воделе, туку да имате идеја, добар проект и почетен капитал.

XX Каква е во моментот состојбата со кредитирање на компаниите во Македонија? Споменавте дека Шпаркасе Банка во првите шест месеци има три пати зголемено кредитрање на фирмите и тоа во услови кога фирмите многу тешко добиваат кредити од банките кои се уште ги оценуваат како многу ризични...Какви компании кредитира Шпаркасе? Па меѓу компаниите кои ги кредитиравме има компании кои се новоосновани, како и финансирање на проекти како што е био-гасната централа во Тетово, има други новоосновани компании во областа на енергетиката кои добиле концесија

моделот според кој при проценката за кредитната способноста на населението се зема во предвид расположивиот доход како капацитет за враќање на кредитот. За разлика од често применуваниот банкарски модел да може да се задолжите најмногу до 1/3 од вашите приходи, Шпаркасе Банка на граѓаните им дозволува можност да се задолжат за целокупниот вишок на средства кои остануваат на располагање по минималните средствата кои се потребни за тековно живеење. Така за секој град Банката има проценето колку парични средства му се потребни на едно четиричлено семејство да ги задоволи своите потреби и целокупниот износ на приходите кој останува над тоа може да се користи за задолжување кај Банката. Новост од први септември годинава, како надоградба на овој модел на расположлив доход е тоа што граѓаните ќе се третираат и ќе можат да ја добијат истата грижа на Банката како и компаниите. Односно, Банката условите за кредитирање, вклучувајќи ги и каматните стапки, ќе може да ги прилагодува согласно кредитната способност на граѓаните. Значи, од први септември, веќе нема една

Потенцијалот е речиси неограничен, бидејќи нашиот потенцијал не е ограничен само со депозитната база прибрана во Македонија, ниту со капиталот на Шпаркасе Македонија. Бидејќи зад Шпаркасе Банка Македонија стојат и капиталот на Шпаркасе Грац, а и на Ерсте групацијата. Во голем број на проекти ќе одиме заедно. Во моментот разговараме за два проекти за финансирање на одредени проекти на недвижнини. Едниот проект е од областа на трговските центри, а другиот проект е изградба на населба за живеење. Двата проекти се на ниво од 30-50 милиони евра. Истовремено, во разговори сме и за финансирање на проекти во областа на енергетиката. потреби, да го познава регионот и да понуди не само финансирање, туку и консултантски услуги. На први октомври ќе се одржи втората Инвестициска конференција што ќе ја организира Ерсте во Македонија за финансирање на проекти и работа со должнички хартии од вредност, пред се обврзници, односно можноста одредени компании своите потреби за финансирање ги решаваат по пат на издавање на долгорочни обврзници, но и одредени финансиски институции кои имаат вишок на средства, доколку сакаат, истите да ги инвестираат во квалитетни должнички харти од вредност за што можат да ја користат Ерсте групација.

XX Шпаркасе Банка сега за прв пат на пазарот почнува со проектно финансирање. За каков тип на финансирање станува збор и кои фирми ќе можат да аплицираат за проектно финансирање? Да, за прв пат на пазарот во Македонија, Шпаркасе Банка го воведува проектното финансирање, во вистинска смисла на зборот. Кај овој тип на финансирање Банката не бара биланси, туку бара проект, потоа да станува збор за новооснована фирма, акционерите или потенцијалните инвеститори да се квалитетни инвеститори, да имаат искуство на водење на такви проекти, да имаат одржлив проект кој што ќе се докаже преку соодветна

за градење електрична централа или за фотоволтаици, компании кои имаат проекти за недвижности... Тоа се инвеститори кои имаат добри идеи и бизнис планови. Но, секторот не е ограничување, бидејќи добри проекти кои се прифатливи за финасирање може да има и во земјоделието, здравството, образованието, фармацевтската индустрија, прехрамбената индустрија... Единствено треба да имате добра идеја и да го познавате бизнисот во кој сакате да инвестирате. Шпаркасе Банка Македонија поседува и лизинг компанија која беше доста вклучена во финансирање на градежните компании за купување на опрема, посебно на оние кои што влегоа во изградбата на делницата Скопје-Штип, како и Кичево-Охрид. Истовремено, од Шпаркасе, тие беа поддржани со гаранции и акредитиви, но исто така и со кредитирање за купување опрема, како и комбинација на кредит за опрема, но и лизинг за опрема. Она што е добро кај лизингот, тој не го оптеретува билансот и не ја зголемува задолженоста на компанијата, туку компанијата треба да има само cash-flow за редовно плаќање на ратите за лизинг.

XX Каква е ситуацијата во областа на работа со населението? Кај работењето со населението Шпаркасе Банка Македонија од септември претходната година го воведе

каматна стапка за стамбен кредит или потрошувачки кредит, туку напротив, оние граѓани кои што се рангирани во највисоката категорија „А“ и кои што редовно си ги плаќаат кредитите тие ќе имаат пониски каматни стапки, а тие што се со пониска кредитна способност, кај нив ќе мора да се вклучи повисока премија за ризик и тие ќе се задолжуваат со повисоки каматни стапки. На тој начин секој граѓанин ќе биде посебно анализиран, посебно ќе се разговара со него, и Банката ќе му посвети посебна грижа за да му обезбеди производ согласно неговите потреби. Значи за разлика од порано кога на секој поединец му се нудеше ист пакет, односно секој се третираше како масовен клиент, сега Шпаркасе Банка населението го третира како поединечен клиент, да ги научи неговите потреби, да ги научи неговите планови, капацитетот на отплата на кредитот и согласно тоа да понуди соодветен производ.

XX Каков е ризикот кај компаниите, дали може да се очекува сега банките да се свртат кон бизнисот со поголеми пласмани? Состојбите се уште не се такви да можеме да констатираме дека ризиците се намалени и дека економскиот раст и растот на доходите се одвиваат со забрзано темпо. Она што на светско ниво ги изненади банките и аналитичарите, е дека и покрај тоа што дојде до големо олабавување на монетарните политики,

www.kapital.mk

Капитал број 776 12.09.2014

Интервју

21

Компаниите ќе мора сами да го решат проблемот со несолвентноста

П

роблемот со несолвентноста компаниите ќе мора сами да го решаваат, со преструктуирање, преку намалување на трошоци на работење, исфрлање на нови производи, зголемување на продуктивноста, освојување нови пазари и крајна мерка зголемување на капиталот на компанијата. И она што е зачудувачки податок за Македонија, е што се регистрирани околу 90.000 компании, од нив 4050.000 се активни, но од тие активните, само 0,7% се акционерски друштва. Јас во последните 10-15 години немам слушнато некое Д.О.О да се трансформира во А.Д. со цел да прибере свежи пари на пазарот на капитал. Тоа е еден од начините да го финансирате својот развој, кога ќе дојдете до одредено ниво на работење, како алтернатива на банкарското кредитирање. драстично намалување на каматните стапки, енормна емисија на примарни пари, и во САД и во Европа, кредитниот раст остана анемичен. Овој феномен е присутен и на Балканот и во Македонија, со тоа што банките во земјава кредитираат многу повеќе во однос на ЕУ и САД. Значи, во САД централната Банка го зголеми билансот за четири пати, а кредитирањето на годишно ниво стагнираше или се движеше во рамки од 2% до 4% раст. Во Европа кредитната активност благо опаѓаше или стагнираше, а некаде од октомври лани, се забележува раст на кредитирањето од 2% до 3%.

XX Како го објаснувате овој феномен? Има вишок на ликвидност, а кредитирањето стагнира... Овој феномен е предизвикан од неколку фактори. Рецесијата доведе до зголемување на невработенoста, пад на доходите, и при исти непроменети кредитни стандарди, и компаниите и населението проценија дека се високо задолжени. Еден од факторите што во Македонија кредитниот раст е повисок од оној во еврозоната, е тоа што Македонија и во 2009 и во 2012 година имаше многу блага криза, а растот и на доходите и на реалниот БДП е еден од повисоките и во Европа и во регионот. Тука се предизвиците таа динамика и тој раст да продолжи и на тој начин кредитирањето може да го поддржи економскиот раст и растот

на доходите. Но, доста е неблагодарно да се прогнозира имајќи ги предвид движењата во еврозоната и индикациите дека заради состојбата во Украина, европската економија во вториот квартал годинава повторно влезе во стагнација, иако во првиот квартал имаше доста позитивен економски раст.

XX Можно ли е оваа криза и рецесија во ЕУ да потрае подолго? Како го оценувате сега последново намалување на каматните стапки и воведувањето на нов монетарен инструмент од страна на Европската централна Банка? Како овие потези ќе влијаат врз европската економија, но и врз работењето на банките во Македонија и на македонската економија? Како одговор на слабите резултати на економски план во вториот квартал во еврозоната и исклучително ниската инфлација која може да прејде во дефлација, денеска ЕЦБ неочекувано, повторно ги намали каматните стапки и ги сведе речиси на нула. Денеска може да позајмите пари од ЕЦБ со камата од 0,05%, а доколку имате вишок ликвидност и ја депонирате кај ЕЦБ треба да платите 0,2%. Истовремено ЕЦБ објави дека ќе почне со политика на т.н. квантитативно олабавување (QEquantitative easing), односно директно купување на хартии од вредност од приватниот сектор и на тој начин директно да ја зголеми ликвидноста не

само на банките, туку и на компаниите, и на крајот на целата економија. И најверојатно тоа треба да неутрализира одредени ефекти предизвикани од конфликтот во Украина и санкциите што си ги наметнаа Русија и Западот меѓусебно.

XX Дали сето ова значи дека македонските банки сега ќе можат полесно да дојдат до европски пари? Во принцип повисоката ликвидност во еврозоната треба преку одредени трансмисиони канали да се пренесе до сите региони во светот, особено на Балканот и во Македонија. Но, она што е специфично за Македонија е што каматната стапка е пред се диктирана од понудата и побарувачката на девизи на девизниот пазар и ниските каматни стапки треба да се поттик да движењето на капитал од земјите со нулти каматни стапки кон земјите со позитивни каматни стапки како Македонија. Меѓутоа, во првите 6-7 месеци имаме благо опаѓање на девизните дознаки од нашите иселеници и тоа е најсилниот канал за прилив на финансиски средства во земјава. Дали нултите каматни стапки ќе ги натераат нашите сограѓани во странство наместо да штедат таму, дополнително да почнат да ги префрлаат парите во Македонија каде што каматните стапки се уште се позитивни, останува да се види. Инаку, имајќи ја предвид структурата на Банкарскиот сектор во земјава, во овој момент не

Капитал број 776 12.09.2014

22

www.kapital.mk

Интервју

може да се очекува дека банките ќе може да се задолжат дополнително во странство имајќи ги предвид движењата во нивните матични банки. Исклучок тука се 2-3 банки, меѓу кои се Шпаркасе, Охридска преку Сосиете Женерал... Наша голема предност е што можеме да го исфинансираме секој добар проект во Македонија и дел од овие пари преку зајмување од нашата матична Банка да ги донесеме во земјава и во согласност со тоа ги намаливме каматните стапки од почетокот на неделава.

XX Какви се очекувањата за заздравувањето на македонската економија? Проблемот со неликвидноста и несолвентноста се продлабочува, нема знаци за заживување и преструктуирање... Што очекувате до крајот на годинава и следната година? Како што кажав, основна причина за ЕЦБ да ја намали каматната стапка и да уфрли поголема ликвидност во европските економии беа дефлаторните притисоци. Во Македонија со податоците од јули, инфлацијата изнесуваше 0.4-0.5%, а мај и јуни, негативна, значи од тој аспект, дефлаторните притисоци во Македонија ослабуваат и треба да се оцени дали беа од привремен или од подолгорочен карактер, за да НБРМ одлучи дали ќе оди со одредено прилагодување на монетарната политика. Меѓутоа, во прв ред тука е битен девизниот курс и девизните резерви. Нашето монетарно правило е пред се концентрирано на притисоците на девизниот пазар, дали има вишок или кусок на девизи. Проблемот со несолвентноста компаниите ќе мора сами да го решаваат, со преструктуирање, преку намалување на трошоци на работење, исфрлање на нови производи, зголемување на продуктивноста, освојување нови пазари и крајна мерка зголемување на капиталот на компанијата. И она што е зачудувачки податок за Македонија, е што се регистрирани околу 90.000 компании, од нив 40-50.000 се активни, но од тие активните, само 0,7% се акционерски друштва. Јас во последните 10-15 години немам слушнато некое Д.О.О да се трансформира во А.Д. со цел да прибере свежи пари на пазарот на капитал. Тоа е еден од начините да го финансирате својот развој, кога ќе дојдете до одредено ниво на работење, како алтернатива на Банкарското кредитирање. Зависно од амбициите на постојните сопственици, тие може да решат да го задржат доминантното учество во фирмата, но со доаѓањето на нови мали сопственици, би ја зајакнале капиталната сила на компанијата и би отвориле можност за лансирање на нови производи, нова технологија или пак да преземаат други компании на македонскиот или странските пазари.

XX Но, зошто ниту постојните акционерски друштва, ниту поголемите Д.О.О. не го практикуваат тоа во Македонија? Еден од двигателите на пазарите се ИПО – иницијална јавна понуда на акции, првата емисија на акции и претворањето на ДО во АД. Она што најмногу цутеше во Европа и САД изминативе неколку години беше токму ова- претворање на фирмите од партнерства или Д.О.О. во АД.

XX Ако треба лично да инвестирате во три сектори, кои би биле тие? Ниту еден инвеститор не се откажува од ликвидноста и од приносите што ги даваат должничките хартии од вредност, а јас лично една третина од парите би инвестирал во депозит во банка, една третина во државни хартии од вредност и една третина во акции.

Иако кредитниот раст на банките беше низок, меѓутоа, прибирањето на пари преку иницијална јавна понуда на акции доживеа бум.

XX Како добар познавач на финансискиот пазар, сметате ли дека ако некоја од поуспешните македонски компании, еве и оние што се веќе акционерски друштва, се одлучат за нова емисија на акции, тоа ќе биде успешно, ќе собере капитал? Се зависи дали таа компанија има добар план, што ќе прави со тие пари. По правило компанијата не прави сама ИПО, туку кани специјализирана финансиска институција, обично инвестициска Банка, која ја гарантира таквата емисија, т.н. underwriter. Значи не станува збор за тоа дека хазардерски одите на пазарот надевајќи се дека ИПО ќе успее, туку разговарате, преговарате таков проект со инвестициска Банка, која што го анализира вашиот биланс, профитабилност, амбиции, и врз основа на тоа Банката одлучува да ви ја гарантира и целосно да ја запише емисијата и потоа ја продаде на странски и домашни инвеститори. Токму тоа е еден од начините да се привлечат странски инвеститори во земјава, и тоа инвеститори кои што немаат знаење да инвестираат во одредена дејност, туку имаат вишок средства –инвестициски фондови, пензиски фондови, осигурителни компании – и сакаат истите да ги инвестираат во хартии од вредност што ќе

имаат повисок принос.

XX И Шпаркасе најави посилен влез во инвестициското Банкарство. Го имате испитано пазарот, можно ли е наскоро да се очекува ваша конкретна активност во таа насока? Затоа и ЕРСТЕ доаѓа, да ја одржи Втората инвестициска конференција во Македонија. Тоа е повеќе истражување на пазарот, на тој начин се мобилизираат и голем број на мали инвеститори, кои што немаат огромни вишоци на средства, но кога тие ќе се концентрираат може да исфинансираат некој добар проект. А тоа е еден од стандардните начини за прибавување на средства од странство во форма на портфолио инвестиција, а не на директни инвестиции.

XX Колку во вакви услови државата ќе остане атрактивна за пласирање на вишокот на ликвидни средства од банките, со оглед на висината на каматните стапки? Па еве, со оваа мерка на ЕЦБ каматите во еврозоната се скоро нула, исто така цената на обврзниците падна. Колку за пример, пред 10 дена БМВ издаде обврзница на 4 години со камата од 2%. Денес, по објавувањето на мерките на ЕЦБ, двегодишната обврзница на Германија носи камата од -0,01%. По објавувањето на оваа мерка, берзанските индекси секаде во светот се зголемија, што значи вишокот на ликвидност оди претежно во корпоративни обврзници и во акции.

®

заштитени трговски марки на Макпрогрес доо, Виница

Капитал број 776 12.09.2014

24

www.kapital.mk

Компании и пазари

Biznis so kol centri

Balkanot im go zema lebot na Azij

Kade e Makedoni vo celata prika Западноевропските и американските компании што работат аутсорсинг услуги за големи светски корпорации, ги селат сопствените повикувачки (call) центри од Индија, Пакистан, Филипини и останатите традиционални дестинации за овој бизнис, во југоисточна Европа. Интересно е што една од причините за овој тренд е и подобриот изговор на англискиот јазик во земјите од регионов. Анализиравме какви се шансите на Македонија да конкурира на овој пазар вреден неколку десетици милијарди долари годишно.

пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

А

мериканската компанија “Сител“ го затвори својот повикувачки центар (анг. call center) во Милано и го премести во Србија, што предизвика гнев на вработените. Ова се случи во април годинава, а предизвика интерес и кај регионалните власти во Италија кои што ги испитуваа околностите на повлекувањето на оваа фирма. “Ова е скандалозно, сето ова се случува затоа што на Европа не и е гајле за правата на работниците. Многу е лесно да се затвори фирма и да се отиде во Србија каде што може да даваат месечни плати од 400 евра“, изјави тогаш потпретседателот на регионалната влада на Ломбардија, Фабрицио Чекети.

Сителовиот повикувачки или кол-центар во Милано вработувал 200 луѓе, а компанијата ширум светот вработува 60.000 луѓе. Во Србија веќе имала свој кол центар, од 2011 година. Ова е пример кога кол-центар на голема меѓународна компанија се преселува од западна Европа на Балканот, заради пониските трошоци за работа, но познавачите на овој пазар велат дека во последно време с$ поизразен е трендот вакви кол-центри да се преместуваат од традиционалните дестинации со евтина работна сила, како Индија, Пакистан или Филипини, во југоисточна Европа. Се работи за кол центри во сопственост на големи меѓународни компании специјализирани за оваа дејност, кои што пружаат техничка поддршка и друг вид услуги во името на познати светски корпорации, најчесто од технолошката област (HP, Microsoft, итн.), но и други сектори, како банкарскиот, потрошувачка електроника и сл. Тие нудат помош во случај на некаков проблем или потребна информација во врска со производот, но има и многу

www.kapital.mk

Капитал број 776 12.09.2014

Компании и пазари повикувачки услуги. Во 2006 година тие во Скопје отвориле центар за поддршка на американскиот технолошки гигант Hewlett Packard (HP) кој што ги покрива сите поранешни југословенски републики, Албанија, Бугарија и Малта. Во регионов веќе работат повеќе кол центри во сопственост на различни компании, вели таа, кои што даваат техничка поддршка и друг вид услуги на големи светски корпорации, најчесто од информатичката индустрија. Најмногу ги има во Романија и Бугарија, но во последно време се отвораат с$ повеќе и во Србија, Албанија, а операции во помал обем има и во Македонија. “Потенцијал за оваа индустрија несомнено постои“, вели Мршиќ. “Во земјите од регионов многу лесно може да се најдат вработени кои што со јазичните способности покриваат многу земји од Европа, како и САД, Америка, Канада, Австралија, каде што преовладува англискиот јазик. Кадарот е високо образован и ценовно прифатлив. На пример, во Бугарија има доста повикувачки центри со над 500 вработени. Во Романија исто така“.

Кол центар од 2000 луѓе во Македонија?!

ijcite

ija azna? компании кои што бараат продажни, маркетинг или друг вид активности на пазарите, заради деловните потреби. Тоа всушност значи т.н. аутсорсирање (анг. outsourcing) на овие активности од страна на светските корпорации, односно нивно доделување на фирми што работат со кол центри.

Романија и Бугарија водат според бројот на кол центри во регионов

“Во азиските земји, аутсорсингот се изведува исклучиво за земјите од англиското говорно подрачје, како и за потребите на локалните пазари. За другите јазици, посебно европските, многу тешко може да најдат соодветни кадри. Компаниите од оваа индустрија што имаат седишта во Европа и сакаат да го покријат целиов регион со еден центар - тоа се нарекува one stop shop – најчесто аутсорсираат во земјите од југоисточна Европа“, вели Сања Мршиќ, директорка на EuroAnswer, кол центар во Македонија кој што е дел од британскороманска компанија за аутсорсинг на

Освен центарот на EuroAnswer, кој што во моментов вработува 40 луѓе, а наскоро ќе се прошири за уште 15-тина, нашата соговорничка вели дека според нејзините сознанија во Македонија има неколку повикувачки или кол центри кои што работат повеќе продажба (надворешни повици, т.н. outbound проекти, н.з.) за германскиот и американскиот пазар. Пред околу два месеци во македонските медиуми се појави оглас за вработување на 1.000 до 2.000 луѓе во кол центар што ќе го отвори голема американска компанија, која што има 12.000 вработени во 5 земји и пружа грижа за корисници и техничка поддршка на големи компании од САД, лидери во своите области. Иако името на компанијата не беше откриено во огласот, според овие податоци што беа дадени, направивме мало истражување на интернет, и најверојатно се работи за компанијата StarTek, со седиште во Денвер, Колорадо, која што има бизниси и во Канада, Филипини, Хондурас и Костарика, и околу 12.000 вработени. Од министерот задолжен за странски инвестиции, Џери Наумоф, чиј што кабинет учествуваше во организацијата на интервјуата за огласените работни места, не добивме официјална потврда, ниту демант дали се работи токму за таа компанија, ниту пак дали се пријавиле доволно кандидати на конкурсот. Ни рекоа дека процесот с$ уште трае, дека с$ уште не можат да откриваат детали затоа што се работи за компанија што котира на американската берза и секаква информација околу нејзините бизнис планови е ценовно чувствителна. Во април месец пак, минатата година, британската компанија Ascend Capital најави дека ќе отвори кол центар во Македонија, инвестиција вредна неколку стотици илјади евра. Тогашниот директор на Агенцијата за странски инвестиции и промоција на извозот, а сега министер без ресор задолжен за

25

Кол центри во Македонија: лична карта XX Потребни вештини: Одлично познавање на англиски јазик, но за клиентите што бараат поддршка за земји од друго говорно подрачје, треба да се знаат и други јазици.

XX Образование: не мора секогаш да е високо. Битно е познавањето на странски јазик и компјутерски вештини.

XX Работа во смени: Неизбежна кога се работи за опслужување клиенти што се стационирани во САД, Канада, Австралија и други држави од различни часовни зони XX Примања: Се движат околу официјалната просечната плата на ниво на Македонија, или нешто над тоа. На пример, во огласот за вработување што го објави голема американска компанија од јули месец годинава, беше наведена бруто плата од 30.000 денари. Повеќето од компаниите што работат на македонскиот пазар даваат и бонуси за успех и други финансиски стимулации.

XX Профитабилност: Не е многу висока, велат претставници од индустријата, но сепак е исплатлива дејност доколку имате неколку добри клиенти со кои соработувате долгорочно. Околу 70% од оперативните трошоци се однесуваат на вработените.

XX Инвестиции: Потребни се прилично големи вложувања во софтверски решенија, посебни сертификати за безбедност и квалитет, софистицирани системи за известување, резервна поддршка во случај да дојде до прекин на работата од низа причини (пад на електроенергетски систем, прекин на интернет конекции, елементарни непогоди. итн.) странски инвестиции, Висар Фида и директорот на Ascend Capital, Џастин Драмонд, најавија вработување на 100 до 150 млади луѓе од земјава што требаше да работат директен маркетинг и регионална продажба на еколошки препарати за чистење. Кол центарот се уште официјално не е отворен, а до затворањето на весников не добивме информација од надлежните до каде е инвестицијата. Ова се посериозните најави поврзани со бизнисот со кол центри што се објавени во македонската јавност изминатиов период. Дали ќе бидат потврда на трендот за зголемен интерес на светските компании од оваа област за влез на Балканот, односно во Македонија, останува да видиме.

Капитал број 776 12.09.2014

26

www.kapital.mk

Компании и пазари

Сања Мршиќ EuroAnswer

П

отенцијал за овој бизнис во Македонија несомнено постои. Релативно лесно може да се најдат вработени што ги познаваат главните светски јазици, како и речиси сите јазици од регионов. Кадарот е високообразован и ценовно прифатлив.

Клиентите од САД, Канада и Британија сакаат оператор со добар акцент

Стојче Тасков, регионален директор на EOS Matrix, компанија чија што природа на бизнисот- управување со побарувања - исто така вклучува кол центри, иако вели дека претходно споменатите кол центри се всушност бизнис што не е конкуренција на неговиот, затоа што таргетираат надворешни пазари, (а тој го опслужува пазарот во Македонија, и секоја друга членка на EOS Matrix групацијата го покрива исто така, сопствениот пазар, н.з.) ги знае пазарните прилики кога се зборува за кол центри. Тој смета дека за отворање на повикувачки центри што работат со надворешни пазари, т.н. офшор кол центри, Македонија е плодна почва. “Големата невработеност кај младите луѓе во случајов е предност на Македонија, затоа што работата во кол центри е тешка и има голем обрт на вработени кои што си даваат отказ во рок од шест месеци до една година. Предност е и мултикултурноста и мултијазичноста на македонското општество каде истовремено се зборуваат 4-5 јазици од големи етнички групи, што дава потенцијал да се опслужува целиот Балкан, а големата стапка на познавање англиски јазик дава шанса да се опслужува и целиот свет. Просечната бруто плата е релативно ниска, иако е с$ уште превисока за да се мери со Индија, Пакистан, Индонезија и сл., но регионално е конкурентна. Отворање на офшоринг кол центри може да помогне во вработувањето млади луѓе како прво вработување. Тоа не е место каде што некој прави кариера или останува подолго од една година“, вели Тасков. Сања Мршиќ од EuroAnswer вели дека уште една предност на регионов, што го засилува трендот на селење на кол центрите од азиските земји, е и проблемот со лошиот акцент, односно изговорот на англискиот јазик во овој дел на светот. “Корисниците од САД, В.Британија или Канада, не сакаат да разговараат по телефон со некој што има тежок, специфичен нагласок, колку и да го зборува течно англискиот јазик. Причина пак за селење на кол центрите од северна Африка ( Тунис, Египет, итн.) беа политичките немири во овие земји, каде што исто така има многу повикувачки центри, особено за земјите

Што работат кол центрите?

С

тојче Тасков од EOS Matrix вели дека треба да се прави разлика помеѓу кол центар како средство за комуникација на една компанија што работи на домашен пазар и офшор (“off shore“) кол центрите како странски инвестиции. “Првите го имаат како таргет за комуникации локалниот пазар, во нашиот случај македонскиот, кој што е многу мал пазар, претежно се работи за излезни повици и работат по налог или за сметка на домашни компании, па врз таа основа – мал пазар плус мала куповна моќ, остваруваат релативно мали приходи. Вторите, офшор кол центрите работат во земјава, но опслужуваат надворешни пазари, обично за големи брендови, каде што цената на услугата е поскапа, па можноста за раст е многу поголема”, објаснува Тасков. За споредба, вели тој, кол центар од 200 луѓе (т.н. агентски станици) во Македонија, кој работи за домашен пазар, можеби е и преголем, затоа што може да ги исконтактира сите жители на земјава за една недела, додека офшоринг кол центрите и со 2.000 агентски станици не можат да го исконтактираат својот таргетиран пазар ниту за еден месец. Сања Мршиќ, од кол центарот EuroAnswer, вели дека офшор кол центрите најчесто ги пружаат следните видови услуги: поддршка (поплаки, пофалби, информации, помош); продажба на производи (т.н. cross sales, up sales, итн.); техничка поддршка (стручна, бидејќи бара други дополнителни вештини); маркетинг (на постоечки клиенти или нови); истражување на пазарот (за постоечки или нови производи, демографски карактеристики, бази на податоци, итн.) а постои можност и за back up office услуги (вршење на канцелариски работи за клиентите: праќање факсови, поштенски пратки, електронски пораки и сл.)

од француското говорно подрачје“, вели Мршиќ. Таа додава дека и за аутсорсирањето во југоисточна Европа с$ уште постои резервираност кај меѓународните компании заради нестабилноста на регионот во претходните години, генералното непознавање на регионот, предрасудите во поглед на

општествените прилики и сл. “Во секој случај, мислам дека работите се менуваат. Токму овие денови преговараме со голем клиент од Канада за поддршка на корисниците од целата земја, а следната седмица имаме посета од една од најголемите светски корпорации заради отпочнување преговори за соработка“.

Капитал број 776 12.09.2014

28

анализа

na t ro eri a z Pa enaxen i m ihi spa st tran en ne rent

www.kapital.mk

Kolku e lesno da se dobar menaxer vo M

Mnogu te[ko! пишува:

Спасијка Ефтимоска

spasijka.eftimoska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

К

олку често бизнисмените и компаниите во земјава ангажираат професионални менаџери? Всушност, уште поважно прашање е дали може да се најде квалитетен менаџер во Македонија, кој ќе има потенцијал и знаење да води една компанија? Многу тешко! Кризата која започна во 2008 година

потврди дека има многу слабости во управувањето со македонските компании и дека на едната рака може да се избројат тие што успешно работат и се развиваат. Што се случува со илјадниците други? Имаат ли потреба за добри и стручни менаџери? Бизнисмените велат дека би биле многу среќни да најдат менаџер на кого ќе можат да му постават цели и да му ја доверат фирмата на управување, но не можат да најдат таков човек. „Не може да се врзат 10 луѓе во оваа држава што имаат капацитет да водат компанија“, вели еден домашен бизнисмен. Овој проблем најдобро го илустрираат компаниите со странски капитал во земјава, кои најчесто си носат и менаџери од странство, а ги

менуваат секогаш кога имаат проблем со остварените резултати или се разидуваат во политиките и целите. Проблемите зошто Македонија не создаде менаџерска сцена се пред се во образовниот систем, во индустриското назадување и во отселувањето од државата на сите што имаат малку повеќе знаење, амбиција и храброст. Во таков амбиент како нус последица е фактот дека најголем дел од фирмите застануваат на едно ниво на развој и потоа се мачат да преживеат, а сите работи во свои раце ги држи еден човек - сопственикот. Така не оди. Сите успешни бизнисмени укажуваат дека овој модел е погрешен и лош. Еден од најуспешните балкански бизнисмени, Емил Тедески, претседателот на управата на Атлантик

www.kapital.mk

Капитал број 776 12.09.2014

Што бараат бизнисмените, а не можат да најдат кај менаџерите?

XXЗнаење XXПознавање на комерцијалното и финансиското работење XXАмбиција XXХраброст XXПретприемачки дух XXДоверливост XXАвторитет

Анализа

113

29

место од 144 доби Македонија во извештајот за глобална конкурентност на Светскиот економски форум поради отсуство на делегирање надлежности во бизнисот

2

пати е поголема просечната годишна бруто заработувачка на административните и на комерцијалните директори од таа на помошниците стручњаци за наука и инжинеринг и на службениците

93%

е поголема просечната годишна бруто заработувачка на административните и на комерцијалните директори од платата на бизнис и административните стручни соработници

791.076 se najde Makedonija?

денари изнесуваше просечната годишна бруто-заработувачка на административните и комерцијалните директори во Македонија во 2010 година, за кога постојат последни податоци

Kризата потврди дека има многу слабости во управувањето со македонските компании и дека на едната рака може да се избројат тие што успешно работат и се развиваат. Што се случува со другите? Имаат ли потреба за добри и стручни менаџери? Што е уште поважно, дали може да најдат луѓе во Македонија што имаат капацитет да водат компанија? Многу тешко! група, вели дека има голема криза во управувањето со компаниите. „Кризата во управувањето се гледа во сите сегменти на општеството, па и меѓу бизнисмените, кои откако заврши фазата на прва акумулација на капиталот не се свесни дека им требаат врвни менаџери за да се борат со конкуренцијата. Сопствеништвото обврзува и треба да се оддели од управувањето. Ако некој е сопственик, не значи и дека е добар управител. Менаџмент вештината се учи во школите за претприемништво и во пракса и затоа треба во наставата во

основните училишта да се воведе претприемништво и управување“, вели Тедески. Тоа го укажуваат и бизнисмените во земјава, според кои, само компаниите што имаат изградено добра менаџерска структура успеваат добро и успешно да работат и покрај кризата. „Менаџментот е многу болна точка и една од најслабите страни на македонските компании, покрај финансиите. Човечкиот капитал е исклучително важен фактор кој мртвата опрема и тимовите работници ги става во функција на производство и силни

резултати. Постои недостиг од добри економисти во комерцијалното и во финансиското работење во Македонија. Кај нас во образованието воопшто не се исфрлаат кадри за човечки ресурси, а тоа е многу важно. Во сите сфери имаме лоши кадри“, вели тој. Самите бизнисмени признаваат дека веќе се заморени и дека им треба млада и нова сила во компаниите. Но, малку компании наоѓаат успешен модел за да го спроведат тоа. “Јас сум во бизнисот речиси 35 години, од кои на раководна позиција и како сопственик веќе 22 години, па нормално е веќе и да се чувствувам заморен. Имав неколку обиди да ангажирам професионални менаџери, кои би претставувале моја десна рака што се вели, но за жал, сето тоа заврши неуспешно. Токму тие ја напуштаат компанијата кога имаше најтешки моменти, а некои од нив отворија сопствени компании, конкурентски, или едноставно заминаа на друго место. Во меѓувреме, ги подготвував двата

Капитал број 776 12.09.2014

30

www.kapital.mk

анализа

мои сина да ме наследат. Сметам дека поголема доверба не можам во никого да имам за тоа дека ќе работи во најдобар интерес на компанијата и ќе го продолжи нејзиниот раст и развој“, вели еден бизнисмен од прехранбената индустрија. Проблемот на лошиот менаџмент особено стана актуелен посткризно. Многу бизнисмени сега се прашуваат како и со кого да го развиваат својот бизнис. Ова е отворено прашање на глобално ниво. Каков менаџер бара новото време? До 2008 година се бараа менаџери кои ќе ја развиваат компанијата, а потоа менаџери што ќе штедат и кратат трошоци по сите основи. Какви се потребни сега? „Зависи од тоа во каква фаза е одделна компанија. Генерално сите барат лидер со сите карактеристи за луѓето во него да гледаат пример и да имаат доверба за да го следат“, едногласни се експертите од оваа област.

Менаџерот „удавен“ во морето проблеми на бизнисот

Луѓето од фирмите што „ловат“ менаџери и што посредуваат при вработувања голем дел од вината што фирмите немаат професионални менаџери ја наоѓаат кај самите бизнисмени. Според нив, многу фирми не сакаат да трошат пари на луѓе бидејќи тоа не го доживуваат како инвестиција. Второ, најголем дел од фирмите се посветени на преживување и сите конци ги држат самите сопственици. За професионални менаџери нема ни место ни пари. Како трет проблем го посочуваат менталитетот на бизнисмените, кои не даваат простор за независен и креативен менаџмент. Тоа го покажува и последниот извештај за глобална конкурентност на Светскиот економски форум, во кој Македонија е на дното на табелата (133 место од 144) поради отсуството на делегирање надлежности во бизнисот. Тоа се смета за најслаба точка на бизнисот покрај слабата конкурентска предност. „Сопствениците, акционерите се водени од профитот. Спремни се на ‘ѓаволски пакт’ во трката до профит. Затоа декларативно се подготвени за менаџер што ќе им донесе профит. Од менаџерот очекуваат веднаш и инстант резултати, што не е најдобра стартна позиција. Многу е битно реално да се анализира состојбата и трендот на работење од претходните години, па врз основа на реален план да се продолжи. Менаџирањето не е инстант дисциплина и ниту еден менаџер нема да прифати да менаџира под такви услови “, вели Игор Чекаров, директор на Декра вработување. Тој е дециден дека во земјава има млади кои се способни, знаат да менаџираат, имаат идеи и образование. „Но нема доволно шанси за тие луѓе. Проблемите се во застарената структурата

Странските директори со поголеми плати од домашните

В

о Македонија е присутен и уште еден феномен. Директорите со странски пасош во македонските компании добиваат поголема плата од домашните. Колку се демотивирани домашните менаџери од овој факт? „Тоа е сигурно демотивационен фактор, но тоа е веќе политика на компанијата. Треба да се има предвид и дека странскиот менаџер веќе се докажал во матичната компанија. И затоа ужива и поголема доверба. Но, има и реномирани и докажани менаџери од Македонија кои успешно раководат и се соодветно нагадени, вели Игор Чекаров, директор на Декра вработување. Сепак, смета дека минусот на македонските менаџери е што покрај солидната едукација и мотив, немале шанса во пракса да стекнуваат секојдневни искуства кои се клучни во кариерниот развој. „Подобро ќе изменаџира еден процес прилично технократски ориентиран менаџер од странство, отколку креативен и мотивиран човек од овде затоа што првиот еднставно знае како функционира процесот и знае да ги предвиди слабостите. Нам долги години ни недостасуваа можности за практицирање на знаењето и усовршување и дури во поново време се креираат можности за развој на менаџерски вештини и знаења во пракса“, вели тој. Според официјалните податоци на Државниот завод за статистика, најплатени се менаџерите во финансискиот и телекомуникацискиот сектор. Во 2010 година, за кога постојат последните податоци, 791.076 денари изнесуваше просечната годишна бруто-заработувачка на административните и комерцијалните директори, 622.914 денари на директорите на производствените претпријатија, а 605.388 денари на директорите на претпријатија за угостителство, трговија и други услуги. Колку тоа ги мотивира менаџерите да бараат функции токму во овие компании? Според експертите бекграундот и искуството ги дефинираат овие работи и компаниите водат многу сметка за тоа кога сакаат да ангажираат менаџер. Уште еден момент што ја разликува Македонија од развиените земји е тоа што не постои голема разлика помеѓу платите на врвниот и на понискиот менаџмент, па дури ни во однос на пониските работни места. Ни два пати не е поголема просечната годишна бруто заработувачка на административните и на комерцијалните директори од платата на бизнис и административните стручни соработници. Само два пати е поголема платата на административните и на комерцијалните директори од заработувачката на службениците. „Кај нас се изместени критериумите. Не се искристализирани вредностите и цените на работната сила. Тие се зададени величини. Не е слободен пазарот. Но тоа ќе мора да се менува“, велат експертите.

www.kapital.mk

Капитал број 776 12.09.2014

Анализа Уникатен модел за да се најде партнер и директор

Р

ечиси во сите земји во регионот е пракса менаџери да се бараат преку огласи. Но, постојат и исклучоци. Во Хрватска, изумителот на најбрзиот електричен автомобил на светот, Мате Римак, најде и добар начин како да си најде косопственик и управител на својот нов стартап - преку Фејсбук. Римак е задоволен од одзивот. За три дека му се јавиле 40 кандидати, од кои половина ги задоволуваат критериумите, па нив ќе ги викне и на разговор. Новата фирма на Римак ќе развива и продава нови производи во областа на потрошувачка електроника.

на македонските компании, трансформацијата на раководењето од претприемачка до менаџерска, како и сфаќањето дека луѓето во компанијата се трошок, а не инвестиција. Голема пречка за развојот на кадрите во компаниите е и тоа што во Македонија малку компании растат и се развиваат, а многу е поголем бројот на оние што се оптоварени со есенцијални проблеми, да произведат, продадат, наплатат, како основен циклус, па од таму менаџерите немаат можност и ресурси да имплементираат иновативни и развојни стратегии“, истакнува Чекаров. И Горан Цивкароски, директор на “хедхантинг“ компанијата Pedersen & Partners во Македонија, тврди дека во земјава може да се најде квалитетен менаџер за која било позиција, но прашање е каде и како се наоѓа таков кадар. “Нормално е дека има разлика кога барате менаџер во Полска, Романија или во Македонија затоа што се работи за пазари од 40, 20 и 2 милиони луѓе. Но, ако таму ви треба примерок , т.н. pool од 200 или 500 кандидати за да направите квалитетна селекција, кај нас ќе ви требаат 20 или 50. На крајот на денот, за една позиција треба еден човек и невозможно е тој да не се најде“, смета тој. Според Цивкароски, проблемот е што постојат македонски компании кои прават и по 10-20 милиони евра годишен обрт, а сакаат да најдат финансиски директор преку оглас. “Дали ако сте вие финансиски директор во голема компанија и поради некоја причина сакате да си заминете, би пратиле свое CV на таков оглас? Веројатно никогаш. Дали заради претпазливост, дали заради нешто друго, но сигурно дека нема да конкурирате преку јавен оглас за така висока позиција. Еве, не мора да ангажираат професионална консултантска куќа за барање менаџери, ама да видиме дали имаат во фирмата регрутери чија задача е да пронајдат кадри какви што им требаат? Не може компанија со над 100 вработени да нема посебен оддел за човечки ресурси, како што е случајот во голем број македонски фирми“, вели Цивкароски. Токму отсуството или само формалното постоење на сектор за човечки ресурси, кој не ја извршува функцијата што во секој современ учебник по економија му е дефинирана, е една од причините за впечатокот дека некои домашни фирми имаат проблеми со наоѓањето менаџерски кадри, особено за повисоките позиции. “Одделот за човечки ресурси не значи правник или сметководител

што се грижи за платниот список, пријавувања, одјавувања и сл.., она што некогаш го знаевме како кадрово. Менаџерот за човечки ресурси треба да е своевиден бизнис партнер, кој ја сфатил стратегијата на фирмата, каде таа се гледа за 5 или 10 години и со каков менаџерски и останат кадровски потенцијал може да ги оствари своите цели. Тој треба да знае каде на пазарот може да ги најде потребните кадри, од кој факултет излегуваат тие, во кои фирми се развиваат... Тоа е суштината на т.н. план за наследување (succession plan) кој сериозните компании во светот го имаат, а кај нас ретко. Во тој план е зацртан кариерниот пат на секој менаџер, колку обука ќе му се пружи, колкава вредност ќе му додаде таа како на професионалец, што ќе се случи со него за пет години, како ќе се реагира во случај ако замине некој менаџер. Ова во многу компании го нема и развивањето на менаџерскиот кадар е стихијно“, вели Цивкароски.

Има ли средниот менаџмент одврзани раце?

Следна грешка што ја прават многу фирми е што работат без стратегија и тим. Ќе каже некој бизнисмен: каде грешам? Имам добар производ, добра цена, сум го ставил на рафт и сега што понатаму? Каде згрешил? Нема среден менаџмент што ќе работи на конкретен проект. Тука најчесто се кочат работите. Но, за квалитетните работници во една компанија да можат да го дадат целиот свој потенцијал и придонес, треба да имаат и простор за тоа. Универзитетскиот професор Сашо Арсов не гледа пазар на менаџери во земјава бидејќи е прикриен. „Кај нас никаде не се објавуваат плати, бонуси и други трошоци за менаџерите, а со тоа се губи можноста за споредување и натпревар меѓу нив. Кај нас доминираат познанствата. Изборот на менаџер оди по принцип на лични препораки и ретки се случаите на објективна селекција“, вели тој. Според него, лошо е и што постои долго задржување на менаџерите на исти позиции и што нема волја кај сопствениците да ја доверуваат компанијата на други менаџери. „Главно наследниците менаџери се бараат од семејството. Нема ниту практика на промени на менаџерите кои не остваруваат добри резултати. Своевремено и Стив Џобс и Мајкл Дел биле сменети од врвните позиции на компаниите што самите ги основале. Кај нас тоа е незамисливо“. истакнува тој.

31

Капитал број 776 12.09.2014

32

www.kapital.mk

политика

ЕУ одлучи: Комесарот за проширување станува Комесар за добрососедство и проширување

А

встриецот Јоханес Хан е наследниот на Штефан Филе, еврокомесарот за проширување. Освен проширувањето, портфолието на Директоратот за проширување од оваа година се проширува, па сега Хан ќе биде одговорен и за добрососедската политика во Европската унија. Притоа, според преименувањето на овој директорат, јасно е дека новата

Јоханес Хан

> БРОЈКИ

5,5

милиони евра чини новата катна гаража „Солунски конгрес“ која за денот на независноста 8 септември ја отвори премиерот Никола Груевски

8

пишува:

maksim.risteski@kapital.mk

15

кратки документарни филмови сними репортер на Си- Ен- Ен за време на двонеделниот престој во Македонија, а чија цел е туристичка презентација на земјата

facebook 1

Ahmeti go ignori za sitni „patrio Максим Ристески

нови споменици доби главниот град Скопје непосредно пред прославувањето на 23 години од независноста на Македонија

Srecko Popovski

Резервни наставници, резервни лекари, резервни стечајци, резервни демонстранти...РЕЗЕРВНА ТАТКОВИНА

2

Damir Neziri

3

Sasho Aleksov

Држава што е у целосен мрак не ја спасуе влада у сенка, посебно ако сенката е толку длбока што владата не се ни гледа.

Малку вистина, малку судбина. Така е во Македонија.

комисија и дава приоритет на добрососедската политика, додека преговорите околку проширувањето на Унијата се ставени, во втор план. Инаку, Хан важи за искусен политичар и познавач на состојбите на Балканот. Тој во моментот ја извршува функцијата комесар за регионална политика, а на должност како комесар за добрососедство и проширување ќе стапи од први ноември.

фотографија:

Фотоархива на Капитал

Т

олку вообичаено стана претставници на албанските политички партии да не присуствуваат на прославите со кои се чествува 8 Септември - Денот на независноста на Македонија, што медиумите речиси и не се занимаваат со овој проблем. Лидерот на ДУИ, Али Ахмети, кој особено внимание посветува на градењето и на одржувањето добри односи со меѓународниот фактор, и кој најажурно испраќа честитки по сите протоколарни поводи до други држави, не се потруди на граѓаните на својата држава барем да им го честита Денот на независноста. Сето ова во услови кога нема инстанца од која не сме добиле порака дека сите политички фактори треба да придонесуваат за подобрувањето на

меѓуетничките односи. И кога ДУИ го брани албанскиот премиер Еди Рама (кој се дрзна Македонија да ја потсетува на обврските од Рамковниот договор во контекст на нашите НАТО-аспирации), дека тој само го повторил она што веќе било кажано на НАТО-Самитот во Велс за Македонија, оти членството треба да се заработи и со целосно спроведување на Охридскиот договор. А за ова „целосно спроведување“ партијата на Ахмети „рамковен“ придонес треба да даде токму во вакви поводи - етнички неутрални и како такви прилично безопасни за албанскиот „патриотизам“ на лидерот на ДУИ. Зашто Ахмети има министри во Владата на Македонија, пратеници во Собранието, градоначалници, директори по државните институции ..., благодарение токму на придобивките од 8 септември 1991 година. Повикувањето на поставеноста на Албанците во историскиот настан кој го одбележуваме на споменатиот ден тоа што не гласале на референдумот за независност, нема никаква поента по потпишувањето на Охридскиот рамковен договор. Нема простор за споредба

За целосно спроведување на Рамковниот договор, на кое ДУИ го стави акцентот од заклучоците за Македонија од последниот НАТО-Самит, лидерот на партијата, Али Ахмети, „рамковен“ придонес требаше да даде токму со учество во државните прослави по поводи како 8 Септември - етнички неутрални и како такви прилично безопасни за неговиот „патриотизам“ без кој не оди на избори

www.kapital.mk

Капитал број 776 12.09.2014

бум-трес СДСМ ја извади на сонце владата во сенка

В

ладата во сенка е вториот чекор од реализацијата на Стратегијата за политичко делување на СДСМ. Формиран е Директорат на Централниот систем на комисии и поставени се 5 извршни директори (Радмила Шекеринска, Оливер Спасовски, Ванчо Узунов, Дамјан Манчевски, Александар Кирацовски) кои заедно со Заев ќе ја координираат работата на 17 комисии. Комисијата за внатрешни работи ќе ја води потпретседателката на СДСМ, Фросина Ременски, за правда, Рената Дескоска, за финансии, Кире Наумов, за

економија, Драган Тевдовски, за транспорт и врски, Благој Бочварски, за одбрана, Максим Димитриевски, за земјоделство, шумарство и водостопанство, Тања Прентовиќ, за здравство, Гоце Чакаровски, за образование и наука, Петар Атанасов, за труд и социјална политика, Мила Царовска, за локална самоуправа, Дејан Павлески, за европски прашања, Лидија Димова, за култура, Роберт Алаѓозовски, за животна средина и просторно планирање, Пеце Мирчевски, за информатичко општество и администрација, Цветанка Иванова, и за енергетика, Митко Андреевски.

ira 8 Septemvri otski" poeni! ниту со отсуството на премиерот Никола Груевски од големата прослава што ДУИ ја организираше по повод стогодишнината на албанското знаме и од независноста на Албанија. Зашто Груевски во случајот ќе се соочеше со егзалтираните скандирања „УЧК“, осамен меѓу тројца лидери на Албанците од регионот (Хашим Тачи, Сали Бериша, и секако, али Ахемти). А Ахмети на свечената

академија по повод независноста на Македонија ќе одбележеше празник на својата држава, и единствениот „компромис“ што ќе го направеше ќе беше лишувањето од можноста да демонстрира патриотизам пред гласачите Албанци со тоа што ќе го игнорира 8 Септември. Смешно звучи објаснувањето на ДУИ за отсуството на Ахмети од прославата дадено за еден од ретките медиуми кои пишуваа на темата, дека Ахмети неколкупати изјавувал оти Македонија е негова држава, и оти Албанците од Македонија немаат резервна татковина, па, според тоа, сметал дека нема потреба лично да учествува во прославата на празниците кои ја одбележуваат независноста на државата.

33

Мирјана Најчевска

активист за граѓански права

акедонскиот народ е глуп, М како цепаница, неделкана. Најчевска ваквите „епитети“ подобро да ги користи за да си ја опише сопствената улога во општеството сведена на недоделкана критика во празно.

Зоран Заев

лидер на СДСМ

ште малку можеме да чекаме со разговор да У ги најдеме решенијата

и практично да ги реализираме. Осумте години во опозиција на СДСМ не им пречат да почекаат „уште малку“... а што после тоа малку, никој не знае!

Ѓорге Иванов

претседател на Р.М

ие сме транзит-зона на многу бегалци, во Н која се случуваат илегални

работи со влијание на меѓународниот тероризам, верски радикализам, се обновуваат канали... Следниот пат во наплив на искреност не е лошо Иванов да каже што Македонија презема за ваквите состојби.

twitter 1

Lafo Mamone@ninjastic754h

2

Man@goran_man5h

3

Бапчо@thefitzzz4h

Вести: Миле Јанакиески му направил #ТендерЧелинџ на Никола Тодоров

Го гледаш, го растеш, го пазиш, го школуваш и после се учленува во партија и трга по лош пат.

Ако jавниот долг е толку висок... кизнај колку е тајниот !!!

Капитал број 776 12.09.2014

34

www.kapital.mk

политика

EU + NATO = zamrznati

Kako ]e igra Ma na nadvore[na

www.kapital.mk

Капитал број 776 12.09.2014

политика

pro[iruvawa

akedonija a scena?

35

Може ли Македонија да го издржи предолгото стоење во место во однос на евроатлантските интеграции без да се соочи со внатрешни проблеми, на што алудираше новата шефица на надворешната политика Федерика Могерини? Со најавите дека следното НАТО проширување може да се очекува во 2016, а европското најрано во 2020, потребна ли и е на Македонија нова стратегија во надворешната политика? Што треба да прави земјата на надворешен план, додека трпеливо чека пред затворените врати на ЕУ и НАТО? пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

З

а речиси неполн месец, Македонија доби два „црвени картони“ од интеграциите кон кои 23 години, од независноста, барем официјално аспирира. Уште еден Самит на НАТО помина во духот на „нова пропуштена шанса“ Македонија да стане полноправна членка на НАТО Алијансата, а Европската унија веднаш по изборот на својот нов претседател на Комисијата, соопшти дека до 2020 година европско проширување ќе нема. Ваквиот став ЕУ го цементира и со минатонеделната „протечена“ одлука на ЕУ, во новата Европска комисија да ја изостави позицијата комесар за проширување, заменувајќи го со комесар за добрососедство. Во поширок контекст, пак, со рускоукраинскиот конфликт на европска сцена, се чини Западот во наредниот период ќе се соочува со многу поважни прашања, отколку проширувањата на ЕУ и НАТО. Тука секако е и се уште ненадминатата економска криза, бројната невработеност, референдумот за независност на Шкотска, а догодина и референдумот на Британија за излез од ЕУ... Во вака нововоспоставениот гео- политички контекст, логично се наметнува прашањетокаква надворешна политика ќе води Македонија? Со времено затворениот Запад, како ќе се дефинира стратегијата на државата? Што ќе прави Македонија на надворешен план, додека чека да се отворат портите на ЕУ и НАТО? Одговорите на овие прашања се чинат особено важни, ако се има предвид и последната порака испратена од

Капитал број 776 12.09.2014

36

www.kapital.mk

политика

Што може да направи Македонија во меѓувреме?

XX Професионализација на дипломатијата XX Создавање тим за посилно лобирање во ЕУ и НАТО XX Создавање и зацрвствување на пријателства во ЕУ и НАТО земјите XX Реформи по “рецептот“ кој го даде Меркел (судство, медиуми, политички дијалог) XX Подобрување на добрососедските односи XX Градење на подобар меѓународен имиџ новоназначениот комесар за надворешна политика на ЕУ, Федерика Могерини, која рече дека доколку не се реши прашањето со името (што е главната кочница на патот кој евро- атлантските интеграции), Македонија може да се соочи со внатрешен конфликт. Од Секретаријатот за европски прашања, велат дека во овој период Секретаријатот ќе биде насочен кон „професионална координација на земјата во однос на хармонизација

Фатмир Бесими

вицепремиер за евроинтеграции:

екретаријатот за европски прашања продолжува со своите С напори за успешна и професионална координација на земјата во однос на хармонизацијата со европското законодавство (...) Секретаријатот за европски прашања интензивно работи и на подготовки за реализација на Националната платформа за водење на преговорите за пристапување која обезбедува компаративна анализа на последните рунди на проширувањето, особено во однос на институционалната поставеност и потребните структури за преговори. На овој начин, Република Македонија го задлабочува дијалогот со Европската унија за пристапување на земјата во заедницата. со европското законодавство“. Во исчекување на новиот Извештај за напредокот на земјата, секретаријатот работи и на подготовка на Националната програма за следната година. „Секретаријатот за европски прашања продолжува со своите напори за успешна и професионална координација на земјата во однос на хармонизацијата со европското законодавство. Последователно на ова се придружните активности кои оваа институција ги има, а се насочени кон конкретизација на одредени задачи и активности отцртани преку Претпристапниот дијалог на високо ниво (...) Секретаријатот за европски прашања интензивно работи на подготовки за реализација на Националната платформа за водење на преговорите за пристапување која обезбедува компаративна анализа на последните рунди на проширувањето, особено во однос на институционалната поставеност и потребните структури за преговори. На овој начин, Република Македонија го задлабочува дијалогот со Европската унија за пристапување на земјата во заедницата. Со ова се отцртува размената на механизмите за политички критериуми како и клучните одредници кои претставуваат дел за поуспешно пристапување на Република Македонија во Европската унија. Владата на Република Македонија и Секретаријатот за европски прашања остануваат во чекор со продолжено успешно усогласување на законодавството на ЕУ, со зацврстување на институционалните структури за координација и менаџирање на процесот на пристапување и понатамошно зајакнување на административните капацитети за имплементација и зајакнување на правото“. Што точно значи ова „професионална

координација во однос на хармонизацијата на законодавството со ЕУ“, и дали тоа е тесно поврзано со реформите кои од Берлин пред две недели ги побара канцеларката Ангела Меркел, од одговорот на Секретаријата тешко е да се утврди. И додека од Секретаријатот и Министерството за надворешни работи не посочуваат дали и какви конкретни чекори ќе се преземаат во идниот период, аналитичарите сметаат дека овој “вакум“ период може да се искористи за фундаментално редефинирање на стратегијата и дипломатската мрежа на земјата и осмислување на конкретни чекори и иницијативи за остварување на дипломатските цели.

За ЕУ и НАТО нема алтернатива?!

Поправање на срамот што последната година ја обележа дипломатијата е првото нешто што им паѓа на памет на аналитичарите. Кадрите кои во последните неколку месеци се избираат за највисоката дипломатска позицијаамбасадор, се првото нешто што треба да се реформира, велат тие. „Две третини од новоизбраните кадри никој не ги познава ниту во нивниот работен амбиент во кој биле пред да бидат избрани за амбасадор“, вели универзитетскиот професор Стево Пендаровски кој актуелната кадровска структура во дипломатските мрежи ја оценува како катастрофална. Сличен е ставот и на поранешниот амбасадор во НАТО, професорот Нано Ружин. „Овој период треба да се искористи за професионализирање на дипломатскиот кадар. Пред се да се повлече партискиот, и место лојалните, како дипломати да бидат испратени способните кадри од Министерството“, вели Ружин и додава: „Потребно е да се редефинира стратегијата, да има подобри инструкции за дипломатите и анализа за состојбите во земјите каде тие се испратени. Да се создаде соодветен тим кој ќе покаже поголема иницијатива и лобирање за македонските интереси надвор“, вели Ружин. И двајцата се согласни дека за Македонија не постои друга алтернатива освен ЕУ и НАТО. „Македонија е во Европа и природно и припаѓа на Европската унија и НАТО. Оттука Македонија нема друга алтернатива освен ЕУ и НАТО. Но во

Капитал број 776 12.09.2014

38

www.kapital.mk

политика Стево Пендаровски

Нано Ружин

Т

отребно е да се редефинира П стратегијата, да има подобри инструкции за дипломатите и анализа

универзитетски професор:

реба фундаментално да се промени надворешната политика. Отсуствува конкретна стратегија. До сега никој јасно не кажал што конкретно ќе прави Македонија на надворешен план. Не сме слушнале некој да рече НАТО и ЕУ остануваат приоритет, но во меѓувреме, ќе соработуваме со Русија, Турција или некоја друга земја. Ние сами нагаѓаме дали свртуваме кон Русија, Турција... моментот, тапкаме во место. Тоа е поради фактот што Македонија има слаба дипломатија и надворешна политика водена од уплашен министер кој место да ги преземе работите во свои раце, чека рецепти од надвор. Ние немаме надворешни пријатели. Посетите на државници од клучни европски држави се сведоа на минимум“, вели Ружин. За отсуство на конкретна стратегија зборува и професорот Пендаровски. „До сега никој јасно не кажал што конкретно ќе прави Македонија на надворешен план. Не сме слушнале некој да рече НАТО и ЕУ остануваат приоритет, но во меѓувреме, ќе соработуваме со Русија, Турција или некоја друга земја. Место отворено да знаеме каде оди надворешната политика, сами нагаѓаме дали

поранешен амбасадор во НАТО:

за состојбите во земјите каде тие се испратени. Да се создаде соодветен тим кој ќе покаже поголема иницијатива и лобирање за македонските интереси надвор. Ние во моментот, тапкаме во место. Тоа е поради фактот што Македонија има слаба дипломатија и надворешна политика водена од уплашен министер кој место да ги преземе работите во свои раце, чека рецепти од надвор.

свртуваме кон Русија или Турција“, вели Пендаровски. Според него за Македонија постојат и други алтернативи, освен ЕУ и НАТО, но тие не се доволно добри за нас. „Македонија мора во ЕУ, не само поради пари туку и поради фактот што таму живеат најстабилните демократии, најбогатите држави. Погледнете ги сите меѓународни извештаи, и ќе видите дека меѓу првите рангирани држави, по сите параметри се секогаш европските држави. Ние треба да одиме во ЕУ за да ги ископираме тие општествени модели. Затоа мора да останеме на овој пат. Но да одиме натаму вистински, со конкретни чекори“, вели Пендаровски. Реформите во судството, медиумите, подобрување на политичкиот дијалог, или на кратко реформите кои ги побара

од Берлин, германската канцеларка Ангела Меркел, се исто така полињата на кои мора да работи Македонија во следниот период, велат тие. Поранешниот министер за надворешни работи, пак, Антонио Милошоски, во изјава за друг медиум, вели дека со најавата за одржување на самити за балканските земји, каков што се одржа во Берлин, земјите од регионот се ставаат на колосек за следното проширување на Унијата, кое тој го очекува во 2019 или 2020 година. Исто така, смета тој, руско- украинскиот конфликт ја зајакнува потребата од почитување на меѓународното право, нешто што и оди во прилог на Македонија, ако се има предвид победата на Македонија над Грција во Судот во Хаг.

Капитал број 776 12.07.2014

40

www.kapital.mk

Интервју

interview

^arls Garet

амбасадор на Кралството Британија во Република Македонија

bez vladeewe na pravoto, nema ekonomski razvo

www.kapital.mk

a ni oj!

Капитал број 776 12.07.2014

Интервју

41

Со амбасадорот на Обединетото Кралство, г. Чарлс Гарет разговаравме непосредно по завршувањето на НАТО – Самитот во Велс. Тој порачува дека мошне е свесен оти во Македонија со години постои фрустрација од блокираните евро - атлантски интеграции, но ако се тргнат надворешните фактори кои влијаат врз ова, Гарет отвора две клучни прашања – што Македонија може да направи за конечно да тргне напред и што ја спречува Македонија за да прави реформи во меѓувреме, независно од ЕУ? пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

XX Господине амбасадор, првото прашање би се однесувало на Самитот на НАТО. Властите дома, но и Меѓународната заедница добро ја подготвија јавноста дека и овој пат Македонија не треба да има никакви очекувања за прием, оти проширувањето воопшто не е ниту тема. Но, таман и проширувањето да беше една и единствена тема на дневен ред, Македонија повторно немаше да добие прием, оти заклучоците за нашата држава не се менуваат од 2008-та и Самитот во Букурешт. Како Вие гледате на оваа ситуација, на овој гордиев јазол? Јас разбирам дека од македонска перспектива ова е извор на фрустрација. Имате Самит на НАТО којшто се случува во Кардиф, којшто според мене беше најважното политичко случување оваа година, а Македонија не може да биде дел од него како полноправна членка. Одговорот за Македонија не е променет и се додека не се најде взаемно прифатливо решение за спорот со Грција за името во рамките на Обединетите Нации, не може да се очекува прием на државата. Но, секако ова е комплицирано и бара огромно лидерство и храброст.

XX Решението со Грција се чини се подалеку, плаши тоа што како сите да креваат раце. Отстрана гледано, што сметате дека е клучна пречка за надминување на проблемот? Мислам дека освен што недостига лидерство, недостига и политичка волја и креативност...

XX Што најмногу? Би кажал дека два фактори го отежнуваат процесот. Едниот е дисбалансот помеѓу двете земји од аспект на итноста која му ја придаваат на овој проблем. За Македонија ова е многу важно прашање, и исто така многу итно. За Грција исто така е важно прашање, но не е толку итно. И овој дисбаланс е пречка. Втора работа е тајмингот. За лидерствата во двете земји ова е многу чувствително прашање. И многу е битно за нив да имаат вистински момент за да ја однесат земјата кон решение. Тоа не е можно секој ден во годината, за

тоа е потребна одредена политичка атмосфера и тајминг. Мора да се начека тој прозорец да биде отворен во исто време и кај вас и таму и да се најде тогаш простор за решение.

XX Македонскиот министер за надворешни работи, Никола Попоски во Кардиф беше најавен под уставното име на земјата. Некои нови ветрови ли дуваат од официјален Лондон во врска со името Македонија и што мислите за таа конкретна ситуација? Таа конкретна ситуација не го менува ставот на официјален Лондон и нашиот пристап кон ова прашање, а тоа е истата формулација којашто ја користиме во НАТО контекст. Тоа е се што би можел да кажам на оваа тема.

XX Впечатокот е (особено после неодамнешната Конференција во Берлин во врска со Западниот Балкан) дека Германија станува се поприсутна во овој регион, дури и дека ги презема конците од рацете на САД. Сметате ли дека интересот на официјален Берлин може да има некаков, и каков импакт врз придвижување на процесите? Не би рекол дека Германија има нова улога. Германија секогаш имала и тоа како битна улога во овој дел на Еврпа. Наголемо ја позравувам конференцијата во Берлин и самата иницијатива на германската влада, сметам дека продуцира многу корисна композиција за да се дефоусира вниманието на меѓународната јавност кон овој дел на континентот. И премиерот Никола Груевски неодамна го соопшти ова. И го поздраувам ова. Не би гледал на ова како на зголемен или ребрендиран интерес на Берлин, Берлин секогаш бил заинтересиран, исто како што се заинтересирани и сите учесници на таа конференција.

За медиумите најлесно е да заземат политичка страна, но Владата мора да обезбеди ова да не се случува XX Заклучоците од таа берлинска конференција на многу јасен начин ги отсликаа клучните проблеми на државите и нивните лидерства во овој дел на континентот. Партизирано судство, политичко мешање во економијата и пазарот, зграпчени и неслободни медиуми, отсуство на силно граѓанско општество. Што мислите вие? Кои се клучни слабости на македонското општество?

Капитал број 776 12.07.2014

42

www.kapital.mk

Интервју

Амбасадорот смета дека Македонија мора да работи на две битни полиња – медиумската слобода и владеењето на правото, оти тоа не е важно само за демократијата во државата, туку и за економскиот просперитет „Владата работи многу напорно на привлекување на странски инвестиции, но секој потенцијален инвеститор или оној којшто веќе дошол, веднаш ќе погледне каква е ситуацијата со владеењето на правото во државата“ вели тој. Ги немам заклучоците пред мене, но главната поента треба да се бара во позитивниот пристап кон надминувањето на проблемите кај овие држави. Што се однесува до деталните заклучоци или пораки до секоја земја, тие не се изненадување. Прашањата како слобода на медиумите, владеење на правото, транспарентност, ова се прашања со кои се соочуваат сите држави во транзиција и Македонија не е исклучок. За секоја земја веројатно има акцентирање на еден или повеќе вакви проблеми, но повеќе или помалку ова е слика за регионот.. Битно е да се знае до каде се државите во решавањето на овие состојби виза ви нивните интеграции ако сакаат прогрес кон ЕУ.

XX Колку месеци сте веќе во Македонија? Веќе три и нешто...

XX Од она што досега сте имале можност да го видите, кои се клучните проблеми на Македонија? Во кои сфери има најголем застој на реформите? Би рекол дека прашањето за состојбата на медиумите. Медиумите се слика за една демократија и секако тука медиумите се соочуваат со многу проблеми. И низ светот е така, има пазарен притисок врз медиумите, се намалуваат рекламите, се намалуваат читателите и гледачите, но во земји како Македонија ова и тоа како е потенцирано, тука пазарот е и помал. Тука се присутни и други предизвици во однос на македонските медиуми. Впечатокот којшто го имам од разговорите со македонски новинари и медиумски работници е дека најлесно е да се заземе одредена политичка позиција, но Владата мора да обезбеди ова да не се случува, затоа што тоа не би му помогнало на развојот на медиумите како столб на демократијата. Друго поле коешто се соочува со предизвици е прашањето за владеењето на правото. Тоа е уште еден многу битен елемент на демократијата. Фундаментален. Но, не е само демократијата во прашање и не е само креирање фер општество, туку ова е прашање на просперитет. Еве еден пример од мојата кариера. Во Хонгконг, каде што бев на служба една од најголемите дебати беше како да се обезбеди и заштити владеење на правото низ транзиција и секој бизнис во Хонгконг, секоја компанија порача дека ова е круцијално за една економија и за економскиот развој на земјата, оти работата на фирмите зависи многу од исполнувањето на овој услов. Владата работи многу напорно на привлекување

на странски инвестиции и бележи успеси на тој план, но секој потенцијален инвеститор или оној којшто веќе дошол, веднаш ќе погледне каква е ситуацијата со владеењето на правото во државата. Ако нешто се изјалови во нивната работа и отидат на суд, дали ќе добијат фер судење.

XX Зошто Македонија не прави реформи независно од ЕУ? Пристапниот дијалог на високо ниво (ХЛАД) беше токму затоа и наменет, но и тој сосема заглави... Што се случува со овој дијалог сега? Тоа беше една многу креативна идеја за да и се помогне на Македонија да остане фокусирана на реформите. Но, на крај на денот како и да ги наречете тие реформи, дали преговори, дали ХЛАД реформите мора да се направат и фокусот мора да биде на реформите во економијата судството, јавната администрација...

XX Но, немате информација каков е моменталниот статус на ХЛАД? Немам информација за конкретната фаза на процесот. Но знам дека во периодот којшто следи фокусот ќе биде на тоа што Македонија може да стори на полето на реформите...

Успехот на вашите соседи може да предизвика тензии во Македонија XX Минатата година ѕвезда на Самитот на ЕУ беше Србија. Ако се суди според информациите, оваа година тоа ќе биде Албанија, којашто веќе направи голем чекор со добивањето на кандидатскиот статус, но се шпекулира дека набрзо можно е да добие и датум за почеток на преговори. Како овие регионални текови ќе влијаат врз нашата држава? Успехот на соседите на Македонија го гледам како одлична работа, тоа е одлично за секоја поединечна земја, одлично е за регионот, но одлично е и за вашата земја. Ако Албанија бележи успех на патот на евро- интеграциите и Македонија има бенефит. Секако, друг аспект е фрустрацијата којашто е тука присутна и тоа сосема го разбирам. Да се навратам на претходните прашања – зборувавме тука за многуте предизвици со кои се соочува вашата држава од аспект на полињата во коишто се уште се потребни реформи, но Македонија се соочува и со еден уникатен проблем, а тоа е фрустрацијата од блокадите. И тоа влијае врз земјата на многу начини. Тешко е за еден млад амбициозен човек да го посматра ова. И тешко

ИСИС е закана за сите!

XX Како гледате на иницијативите за независност на Шкотска? Имаме стриктни инструкции од Лондон да не зборуваме на оваа тема. Веројатно разбирате дека во британските избори имаме и период на молчење, пред таков битен политички настан не зборуваме многу, па не би зборувал ниту за оваа ситуација.

XX Две клучни теми се главни на геополитичката сцена во овој период – кризата во Украина и ИСИС. Како Велика Британија се поставува во овие две прашања? Ова се гео стратегиски прашања со огромна тежина. Една работа што е важна е дека двете прашања беа разгледувани во голема длабочина во Кардиф. И Македонија како земја аспирант за членство во Алијансата исто така може да извлече позитивна енергија од тие дискусии. Украина е едно многу тешко прашање. Тоа е нешто што бара огромна грижа, внимание и колаборација. Многу е тешко да се предвиди. Но, Самитот беше одлична можност да се седне заедно, да се разговара, да се разменат искуства и да се изгради најцврст можен став. ИСИС е проблем во секоја земја. Имаме стотина луѓе само во Велика Британија коишто отидоа да се борат во тоа име. И на Балканот има такви примери. Затоа е неопходно државите многу да соработуваат меѓусебно и да разменуваат информации. Во тој контекст ги поздравувам законските измени, но тоа не е се што Македонија треба да стори и не е цела одговорност тука, оти тука се и други аспекти – разузнавање, внатрешни истраги, како и испраќање на битни пораки до заедниците. е и за македонското општество и за македонската економија. Оттука разбирам дека тоа што соседите напредуваат може само да ја зголеми фрустрацијата во земјата.

XX Стравувате ли од македонски внатрешни немири (какви и спомена и новиот висок претставник за надворешна и безбедносна политика на Европската Унија, Федерика Могерини)? Можеби и од етнички тензии? Апсолутно. Тоа е една страна од фрустрацијата, а за Македонија тоа е мошне важна страна. Но, според мене мора да се постави прашањето – што може Македонија да стори за да се развие себеси на начин за сите етнички заедници во ова а земја да се чувствуваат мотивирани да одат напред заедно, како една држава без да гледаат лево или десно.

Нема поважно прашање за Македонија од евроатлантските интеграции!

XX Како гледате на работата на Парламентот без најголемата опозициска партија СДСМ (а и ДПА најавува дека ќе го напушти наскоро)? Тоа е комплицирана ситуација. Нивното отсуство од парламентот фрла светлина

www.kapital.mk

Капитал број 776 12.07.2014

Интервју

врз еден голем предизвик со којшто се соочува земјата, а тоа е да има дијалог на сите релевантни политички субјекти за прашања кои се исклучително битни за земјата. Парламентот треба да е местото каде што овие дискусии треба да се водат. Тоа се луѓе кои се избрани од граѓаните да ги претставуваат. Се надевам дека есенва СДСМ и ВМРО – ДПМНЕ ќе успеат да седнат на маса и да најдат заеднички јазик. Во тој дијалог може да се отворат многу важни прашања, како тие за изборите од пролетта и важно е тие прашања да бидат правилно адресирани и дебатирани.

XX Одлуката на СДСМ да бојкотира, доведе до тоа многу клучни законски измени да бидат донесени летово без никаква дебата. Како го цените Вие ова? Но, не може да биде блокиран Парламентот. Битно е тој да функционира, дури и ако групи пратеници не се таму, легислативата мора да тече. Во спротивно, тоа води кон нова политичка криза.

XX Како ова ќе се одрази на годинешниот Извештај на Европската Комисија за напредокот на Македонија? Не би можел да шпекулирам , ова не е

43

Со британските компании разговарам за проблемите со кои тие се соочуваат тука XX Комуницирате ли со британските инвеститори во Македонија? Како тие ја оценуваат бизнис климата и на што најмногу ви се жалат? Не би сакал да ја нарушам доверливоста на разговорите коишто ги имаме, но имаме разговори со главните британски инвеститори кои се тука со многу добра причина, има делови од македонската економија коишто се мошне атрактивни за инвестиции однадвор, но тоа не значи дека нема проблеми. Тие барат често пати да им помогнеме во надминување на некои од проблемите со коишто се соочуваат тука.

XX Има ли најава за некоја нова британска компанија заинтересирана за влез на македонскиот пазар? Не знам за некои точни компании, но знам дека има голем интерес во Британија оти Македонија е потенцијална цел за инвестирање. прашање за нас дипломатите во Скопје. Мошне е важно да ја има препораката за почеток на преговори, тоа ќе биде порака за земјата. Тоа што еднаш е добиена, не значи дека никој не дебатира за таа препорака и дека таа само така се трансферира од година в година. Не би рекол дека добивањето на препораката значи ништо, тоа е знак дека се напредува. Што и да излезе во извештајот е многу битно за Македонија и сите мора внимателно да го читаме XX Во понеделникот Македонија прослави 23 години независност.

Која би била Вашата порака до македонските граѓани? Би кажал дека имате фантастична земја со огромни потенцијали и кога би бил јас македонски граѓанин би се трудел тој потенцијал да го искористам до максимум.

XX А до политичките лидери? Ним би им порачал дека пред нив е еден долг и комплициран пат од тоа каде е земјата сега до главните цели – членство во ЕУ и во НАТО, но дека тој пат мора да се изоди, оти ова, верувајте е најважното прашање во земјата денеска.

Капитал број 776 12.09.2014

44

www.kapital.mk

свет

Temnata strana na primirjeto vo Donb

Alijansata edins bez re[enie za Ru пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

И

ако со повремени прекршувања, примирјето на истокот на Украина засега се одржува. Особено за населението кое живее на подрачјето на конфликтот, и за војниците кои би биле на самата линија на фронтот, ова е вредност сама по себе. А на патот кон решението на кризата, прекинот

на огнот е само еден чекор, како што рече и претседателот на Европскиот Совет (во заминување), Херман ван Ромпуј. Овој пат, во најдобар случај, ќе биде долг и тежок; се разбира, доколку примирјето стане трајно, односно се одржува толку долго колку што ќе траат мировните преговори. Песимизмот на одредени аналитичари оди дури дотаму што зборуваат дека е с$ залудно, зашто е стигнато до „точката од која нема враќање“, во која и за двете страни - и за Русија и за Западот, не постои компромис што би бил барем малку поподнослив од целосниот пораз. Но, сепак, од реториката на спротиставените страни може да се заклучи дека има решенија што би произлегле од мировните преговори, а што би

& одговарале на Русија. Сценариото за развој на настаните по волја на Москва би подразбирало единствена Украина (со сочуван територијален интегритет, секако, без Крим), но со широко автономни овластувања за Доњецк и за Луганск. А ова би значело дека Кремљ ќе добие далечински управувач со кој во секое време ќе може да прави „пречки“ во Киев. Во случај и преговорите да „заглават“, а примирјето да продолжи, при што би се создал „замрзнат конфликт“, Русија повторно е таа што ќе се дочека на нозе, зашто споменатите области на неодредено време ќе останат во рацете на проруските бунтовници и надвор од контролата на Киев. За ваквите закани за Украина кои доаѓаат од прогласувањето

www.kapital.mk

Капитал број 776 12.09.2014

свет

45

Откако по дотогаш успешната офанзива украинската војска беше натерана да бега во пресрет на НАТО-Самитот во Велс, а Русија во контраофанзивата со сопствени вооружени сили отвори и нов фронт во Мариупол, се очекуваше Алијансата барем да навести како ќе парира. Но, најконкретното нешто што во Кардиф го предизвика Путин со начинот на кој го натера Порошенко да прифати примирје, беше демонстрацијата на единство меѓу НАТО-членките. Ваквата ситуација најавува дека на први резултати од мировните преговори ќе се чека долго. А толку да чека му одговара само на Путин

bas

stvena za Ukraina.

Rusija на примирјето многумина виновник гледаат во украинскиот претседател, Петро Порошенко. Сметаат дека предоцна сфатил оти воено не може победи, а позлобните дури велат дека наивно се понадевал на воена помош од Западот. Охрабрен од успесите со

кои ги притисна сепаратистите скоро до границата со Русија (се работеше за комбинирани акции на украинската армија и на приватните, платенички батаљони финансирани од украински олигарси) се понадева на воено решение (во негова корист, секако), и на настап

од таква позиција на преговорите со рускиот колега, Валадимир Путин, на 29 август, во Минск. Но, се случи она што можеше да се претпостави - Путин се покажа дека добро процени кога го прифати ризикот да влезе со регуларна руска армија (ова Кремљ с$уште не го

Капитал број 776 12.09.2014

46

www.kapital.mk

свет

признава) во Украина, и непосредно пред преговорите во главниот град на Белорусија трупите под команда на Порошенко беа поразени до степен што ги натера дури и во бегство. Во тој момент се виде колку е висок степенот до кој Западот е подготвен да ја толерира агресијата на Русија (подоцна тоа се потврди и на НАТО-Самитот во Велс, а и во деновите по него). НАТО објави дури и сателитски снимки на руски воени колони длабоко навлезени на украинска територија, а Украинците уапсија десет руски припадници на воздушно десантна единица за кои Русите смешно се оправдаа дека тие (падобранците) се изгубиле, и така, сосем случајно, ја преминале државната граница. Но, и покрај очигледното теренско вклучување на руската армија во конфликтот на истокот од Украина, Западот продолжи да ја притиска Русија само со санкции. А и со нив, во последниот случај, се закани „на одложено“. Со низата одобрени санкции против Русија, Европската унија ќе чека да види дали Москва ќе покаже конструктивност во мировните напори. Санкциите би ги опфатиле руските банки, воените и нафтени компании со државен удел од над 50% (тука влегува

и Гаспром). Ако стапат во сила ќе биде забранет и извозот на оружје во Русија, како и на таканаречената стока за двојна намена - за воена, но и за цивилна употреба. Се очекува Русија да биде погодена и од еветнуталната забрана на извоз на опрема за истражување и експлоатација на нафта, поради соодветните руски активности во нафтените полиња од арктичкиот појас. Прашањето што го поставуваат аналитичарите е колку санкциите значат притисок врз Русија, а колку, ако се земат предвид и контрасанкциите, врз „санкционерите“; со оглед на идеолошката мотивираност на Русите да издржат во борбата со „Киев, кој сега е американска марионета“, за разлика од „Западњаците“ во чија „борба за демократија во Украина“ нема идеали.

Треба ли Украина с$уште да игра на воена помош од НАТО? Ако донеодамна се поставуваше прашањето има ли смисла постоењето на НАТО по распаѓањето на Советскиот Сојуз (со што ја снема и заканата за Европејците од евентуалната комунистичка наезда поради која е и формирана Алијансата), ситуацијата во Украина го даде потврдниот

одговор. „Лице в лице се соочуваме со драматично променета средина во однос на безбедноста. На исток Русија ја атакува Украина. На југоисток го гледаме растот на терористичката организација - таканаречената Исламска држава, која врши ужасни ѕверства. На југ (во Либија, н.з.) се соочуваме со насилство, несигурност, нестабилност“, изјави генералниот секретар на НАТО (во заминување), Андрес Фог Расмусен, во пресрет на НАТО-Самитот на кој во Велс се сретнаа лидерите на 28-те земји членки. Во ова име на Самитот беше побарано членките на Алијансата да одвојуваат 2% од својот БДП за одбрана, зашто во моментов само четири од нив го исполнуваат овој критериум. Но, ако и Алијансата во Кардиф демонстрираше единство во намерата да & се помогне на Украина, тоа очигледно не помогна да се најде модус за ефикасно решавање на кризата, што би значело овозможување на земјата да го ужива својот територијален интергитет и суверенитет. Тешко е за НАТО да го избере средниот пат кој оди меѓу ставот дека не треба директно (со свои воени формации) да се вклучи во конфликтот, и принуденоста да реагира проактивно за да си ја исполни целта поради која

www.kapital.mk

Капитал број 776 12.09.2014

свет земјите-членки (особено оние до кои украинската криза е блиску географски или поради значителна застапеност на руски малцинства) влегле во него. Но, проблем е и што НАТО с$уште нема капацитет за проактивно дејствување. Во моментов располага со Сили за одговор (NATO Response Force - NRF) кои бројат 25.000 војници од различни држави ангажирани на шестмесечен, ротациски принцип. Свесна дека овие сили не можат да реагираат доволно брзо и оти не се подготвени за воени конфликти со висок интензитет (се употребуваат првенствено во операции со мировен или со хуманитарен карактер), Алијансата на Самиот во Велс донесе одлука да создаде нови единици, за итно дејствување. Во нив би влегле неколку илјади војници кои до местото каде што се потребни (во случај на криза) ќе може да бидат распоредени за 48 часа. Истите, според планот, ќе бидат поддржувани од специјални сили, од воздух и од море. Брзината на реакција се очекува да се постигне така што на територијата на најзагрозените земји-членки (од евентуален конфликт) благовремено ќе биде изградена мрежа на логистички објекти, на складишта за техника, за муниција ... Во вторникот Порошенко изјави дека со одредени членки на НАТО постигнал договор за снабдување на Украина со оружје. Оваа помош Алијансата сепак му ја испорача на украинскиот претседател, иако кога тој претходно ја најави (веројатно првенствено за да го нагласи

симболичкото значење на моментот) претставници на НАТО објавија дека Алијансата нема да испрати оружје во Украина, но дека некои поединечни држави-членки може тоа да го направат, доколку сакаат.

Дијалогот продолжува, а времето работи за Путин

По руската контраофанзива во Доњецк и Луганск, Путин, по с$ изгледа со сопствени (руски) вооружени сили, се спушти малку на југ, отворајќи нов фронт во Мариупол, стратешки град кој по копно ја поврзува Русија со Крим. И откако вака го одвлече вниманието на украинската армија која поита да го брани Мариупол, а западните земји алармираа за новото нарушување на суверенитетот и на територијалниот интегритет на Украина, Путин предложи мировен план. Порошенко, јасно е, на терен беше принуден да го прифати. Иако сето ова изгледа како да е претходно добро смислено и обмислено, на Запад с$уште се смета дека главната стратегија на Путин е да биде непредвидлив. Во овој контекст се толкува и намерата со реченицата што му ја кажал на претседателот на Европската комисија (во заминување), Жозе Мануел Баросо („Ако посакам за две недели ќе го преземам Киев“). Кремљ тврдеше дека реченицата, во најмала рака, е извадена од контекст, но Путин не може да не претпоставил дека каква и да е изјава од ваков вид Баросо нема да издржи, а да не ја подели. Во истиот контекст, особено по анексијата на Крим, се појави поговорката - колку

47

се попротивречни руските дејствија, толку е посилен Путин. Кои се неговите предности во актуелната ситуација на примирје, може да се заклучи и од она што погоре го наведовме. Особено ако мировните преговори не дадат брз резултат. Додека Украина мора да биде проактивна (конфликтот се случува на нејзина територија), односно да бара начини териториите под контрола на сепаратистите да си ги врати, на Путин не му е никаков проблем да чека. Западот не сака војна со Русија, но Украина е веќе во војна со својот голем сосед. Путин може да чека и во неговата Русија - односно не е под никаков политички притисок таму нема политичка сила што може да претендира за такво нешто. За разлика до лидерите на западните држави кои од една страна се под голем притисок на опозицијата, но и општествата таму се такви што не може да се избегне одговорноста пред граѓаните. Уште една предност на Путин е што западните земји колку и да демонстрираат единство против Русија, голем дел од нив тоа го прават по цена на болни одрекувања од нивните економски интереси. Последен пример е Финска, која, како што пренесоа одредени медиуми, била најгласна против воведувањето санкции за Москва. Финците наводно се уплашиле од најавата на рускиот премиер, Дмитриј Медведев, дека дел од контрасанкциите би било и затворањето на просторот за воздушен сообраќај над Русија, што, ако се случи, би довело до колапс на авио-сообраќајот во Финска.

ПОКАНА На 18 септември 2014 година (четврток) во просториите на НБРМ, на 8. кат, со почеток во 14 часот, ќе се одржи 14. сесија на Клубот на истражувачите.

Ве молиме доколку сакате да презентирате Ваш работен материјал на оваа сесија на Клубот на истражувачите, да н$ известите најдоцна до 1 септември 2014 година (понеделник). Се надеваме дека ќе побудиме интерес кај Вас и кај Вашите колеги за учество на Клубот на истражувачите. Ве молиме Вашето присуство на оваа сесија на Клубот на истражувачите да го потврдите најдоцна до 15 септември (понеделник) 2014 година на тел. +389 2 3298 110; електронска пошта: kontakt@kapital.com.mk Клубот на истражувачите е формиран во јули 2011 година, во рамки на активностите за поддршка на развојот на истражувачката и аналитичката работа. Овој клуб е отворена платформа за презентација и дискусија на научно-истражувачки трудови, особено во доменот на монетарната политика и макроекономијата. Согласно со досегашната практика, сесиите на Клубот се одржуваат на тримесечна основа, во март, јуни, септември и во декември. Народната банка има отворен повик до истражувачите за поднесување сопствен труд до Клубот, вклучително и на оние што се во работна верзија. Заради понатамошно промовирање на Клубот на истражувачите и проширување на составот на учесниците, објавуваме покана до сите аналитичари и истражувачи од научно-образовните институции, финансискиот и нефинансискиот сектор, за редовно учество на неговите следни сесии, како дискутанти или како слушатели. На овој начин се овозможува квалитетна и отворена дискусија меѓу истражувачите, носителите на политиките, аналитичарите од финансиските институции и другите учесници. Исто така, преку размената на мислења се обезбедува унапредување на научно-истражувачката работа во земјата. Зачленувањето во клубот е од отворен карактер, за што подетаљни информации можете да видите на следнава врска: www.nbrm.mk/Клуб на истражувачи.

Капитал број 776 12.09.2014

48

www.kapital.mk

свет

" ite o v o N g " nkiaat e l ^ zem o pre tvoto v s vod vropa E

Polskiot premier

po^nuva nova era vo EU! пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Д

оста шокантен дојде изборот на полскиот премиер Донал Туск, за нов претседател на Европскиот совет, а со тоа и на Европската Унија. Во неколку месечните преговори коишто се правеа по завршувањето на изборите во ЕУ, премиерката на Данска, Хеле Торнинг Шмит беше најсигурниот кандидат за оваа позиција. Но минатата недела, на изненадување

KOJ E TUSK?

О

вој 57 годишен политичар е роден во Гданск, на брегот на Балтичкото море. Тој бил лидер на ќелија за атникомунистичко движење. Познат е по цитатот „комунизмот беше толку грозен што или треба да си исклучителен конформист или целосен будала за да не го видиш злото кое го носи“. Туск ја води Полска од 2007 година, и е единствениот полски премиер кој беше реизбран на избори откако од 1989 година Полска стана демократска држава, а полската економија бележи раст од 20% под негово водство и покрај европската економска криза.

на многумина, Европа донесе поинаква одлука, назначувајќи за лидер по прв пат политичар од екс-коминистичка земја. Всушност биографијата на Туск е речиси перфектна за ваква водечка позиција (ако го исклучиме фактот за неговото слабо познавање на англискиот јазик), а популарноста која ја ужива дома во родната Полска, му обезбеди и втор мандат како премиер, што се случува по прв пат откако Полска, по 1989 година стана демократска држава. Дополнително, можеби некои ќе речат, многу позначаен фактор за неговиот избор е одличното пријателство со германската канцеларка, Ангела Меркел која во моментот е перципирана како единствениот лидер на ЕУ, од кој зависат сите одлуки. Прагматичноста и одлучноста за силни

економски иако непопуларни реформи, нешто што е симбол на владеењето на Туск, многумина го гледаат како владеење во стилот на Меркел, па оттука во одредени кругови Туск многумина го споредуваат со моќната канцеларка Меркел. Директорот на тинк- тенк организација во Варшава, Марцин Заборовски вака ги споредува Туск и Меркел. „Тие добро се согласуваат и на лично ниво. Хемијата меѓу нив е добра. Таа не се води исклучиво по идеологија. Таа е прагматична, а истото може да се каже и за Туск“. Дополнително, иако Полска важи за пример во ЕУ за тоа како се води економија бележејќи постојан економски раст, карактеристично за Туск е и што во неговиот мандат од седум години тој и

Актуелниот полски премиер важи за политичар кој ревносно се бори за полските интереси во ЕУ - за поголемо парче од ЕУ буџетот, за заштита на индустријата со јаглен..., а сето тоа, велат познавачите го прави без да создаде непријатели. Тој верува во подлабока ЕУ интеграција, но во тоа верува најмногу во безбедносна смисла. Без разлика што верува во европскиот проект, многумина го опишуваат Туск како политичар кој го гледа САД како свој најважен сојузник. Директорот на тинк тенк организација во Варшава, Марцин Заборовски, го опишуваа Туск како „Атлантист“. Тој вели дека „во ситуација како оваа

(Руско- украинска војна), Туск ќе гледа што е добро да се направи во ЕУ сферата. Но ако работите се заострат, тој знае дека треба да работи со Американците“. Токму фактот дека тој е Атлантист, велат аналитичарите, може да се види и како предност во подобрување на ЕУСАД преговорите за слободна трговија. Туск освен премиерска функција има извршувано и други функции во Полска. Од 1991 година беше речиси пратеник во секој мандат на Парламентот. Тој во 1997 до 2001 година бил и потпретседател на Сенатот, а од 2003 до 2007 беше лидер на опозицијата. Во 2005 година тој беше и кандидат за претседател на Полска, но со тесно

www.kapital.mk

Капитал број 776 12.09.2014

свет

49

Предизвици за Туск: n Справување со

економската криза n Конфликтот меѓу Русија и Украина n Евентуалниот излез на Велика Британија од ЕУ

дека Туск и е добар пријател на Меркел, сепак сите се едногласни дека со оваа одлука, ЕУ презема симболичен чекор, сакајќи да покажат дека Студената војна е надмината и дека војните на стариот континент не треба да се повторат (ако се има предвид се уште ненадминливата криза со Украина и Русија). Токму така, директорот ан Центарот за Европски реформи, тинк- тенк организација во Лондон, го гледа назначувањето на Туск. Според него изборот на Туск е сигнал за Русија дека нема да се толерира војна од било каков вид на истокот од ЕУ. За друга пак, како Џуди Демпсеј, аналитичар на тинк- тенк организација од Берлин, ова повеќе резултат на некаков внатрешен логаритам на ЕУ. Сепак, повеќе се сложуваат дека со назначувањето на искусниот полски премиер, поделеноста која со декада беше присутна во Европа - ЕУ на „стари“

и “нови“ држави - би требало конечно да исчезне. Како и да е, без разлика на позадината каде се бара причината за изборот на Туск, изборот на лидер од поранешна комунистичка држава кај многумина, особено помалите централно- источни европски земји, влева надеж дека ЕУ конечно ги признава демократските напредувања на земјите од соседството и ги надминува предрасуди дека политичарите од централно -источна Европа се неспособни за градење на бриселскиот конесензус поради нивното еднопартиско наследство. Но освен за централно- европските, изборот на Туск за наследник на Ромпуј неспорно е големо признание и за Полска како држава, која веќе 25 години (по паѓањето на Берлинскиот ѕид во 1989 и завршувањето на Студената војна) трпеливо се труди да ја реставрира својата позиција на стариот континент. Полските дипломати ова го оценуваат како голема победа преку која Полска конечно успеа да се интегрира во некогашниот затворен западен европски клуб. „Постоеше едно длабоко вкоренето чувство дека источна Европа се гледа на поинаков начин, нешто помеѓу Русија и „вистинската“ Европа. Ова чувство може да биде надминато со тоа што една од топ позициите во ЕУ ја презема Полска. Сега Полска веќе може да се чувствува како дел од јадрото на Европа“. Како Туск ќе ја води Унијата рано е да се зборува. Засега, од неговото обраќање по изборот, јасно е дека меѓу приоритети кога ќе го преземе кабинетот во декември неспорно ќе биде заедничката политика на ЕУ кон Русија, што е доста деликатно прашање во рамките на Унијата. Економската криза и нарушената доверба во европскиот проект, се исто така предизвици со кои ќе се соочи новиот лидер на ЕУ.

британскиот премиер Дејвид Камерон. Многумина сметаа дека тој ќе има круцијална улога во реформирање на патот што ќе ја задржи Велика Британија во ЕУ во следните пет години. Најголемите предизвици со кои ќе се соочи Туск и новите лидери се слабата економија, непосредното соседство кое „гори“ (Украина) како и можноста Британија да излезе од ЕУ. Неговото политичко портфолио е обележано со силна поддршка за слобода на пазарот со минимална интервенција на владата, како и добри односи со сите ЕУ членки. Се верува дека Туск ќе и даде нова нота на ЕУ, односно ќе направи да функционира со атрибути кои се карактеристични за

класична држава. Ќе успее ли во тоа, ќе се цени во годините кои доаѓаат... Но, освен големата радост дека Полска доби една од топ позициите во ЕУ и со тоа ја цементира својата улога во Европа, некои аналитичари, ја истакнуваат и негативната страна од изборот на Туск за лидер на ЕУ, сметајќи дека тоа ќе влее несигурност во Полска за тоа кој ќе биде негов наследник како премиер на Полска. „Некои сметаат дека загубата на Туск како премиер ќе ја ослаби позицијата на неговата партија и ќе ги отвори вратите за опозицијата да се врати назад“. Што ќе се случува со Полска по заминувањето на Туск, сепак рано е да се предвидува.

Затворениот западен европски клуб (старите членки на ЕУ) конечно ги отвори портите за земјите од Централно- источна Европа, со префикс екс- комунистички држави, кои со години се трудат да ја реставрираат својата позиција на стариот континент. Полска успеа да се запише во историјата како прва држава од Централно- источниот европски блок, која стигна до топ позицијата- Претседател на Европа. Изборот на полскиот премиер Доналд Туск за претседател на Европскиот совет, не само што е сигнал за Русија, дека нејзините некогашни сојузници сега се на страна на западот, туку е и еден вид мост со кој почнуваат да се надминуваат разликите и поделбите меѓу „старите“ и „новите“ членки на европското семејство. Колку ова дипломатска тактика на европските лидери е предзнак за посилни реформи во ЕУ, допрва ќе се види донесе економски раст на земјата од 20% и покрај европската економска криза. Што ќе го обележи мандатот на Туск во следните пет години, останува да се види. Дали и тој ќе биде обележан како политичар со „харизма на влажна крпа“, како што влијателниот британски евроскептик, Најџел Фараџ го нарече неговиот, претходник, Херман Ван Ромпуј, ќе покаже времето. Засега стои надежта, дека Туск, може да направи големи реформи во Унијата.

Што стои позади ваквата одлука на лидерите на ЕУ?

Помеѓу европските аналитичари постојат различни толкувања околу тоа зошто европските лидери одлучија оваа највисока функција во Европската унија да му ја дадат на лидер на една екскомунистичка земја. Иако причините кои ги истакнуваат варираат од проста бирократска математика, до фактот водство победи неговиот опонент Лех Кацински. Иако јазично стои слабо (не збори англиски, ниту пак француски) аналитичарите му препишуваат многу други политички вештини на Туск, вклучувајќи ја способноста да принуди компромиси и силна одличност да продолжи и да презема важни но непопуларни мерки. Туск исто така има одлично искуство со источното соседство, што е предност имајќи го предвид актуелниот конфликт со Русија и Украина. Што е најважно, тој има доста добри односи со Ангела Меркел, и со повеќето колеги во Европскиот Совет, вклучувајќи ги и францускиот претседател Франсоа Оланд и

Капитал број 776 12.09.2014

50

на руЧек со...

Јордан Плевнеш уметник

Balkanot e srceto na Evro

www.kapital.mk

Капитал број 776 12.09.2014

на руЧек со...

51

Од демирхисарско Слоештица до Елисејските Полиња во Париз, расказите на Плевнеш се долги широки, содржајни и интересни за слушање. Најважно од се е што во секоја негова реченица може да се најде по некаква порака. Интересно за нашиот гостин е колку и да напредува во кариерата колку и да е успешен секогаш наоѓа време да се врати во Македонија и на Балканот и тука да сподели дел од своето знаење, бидејќи како што вели овој регион е самото срце на Европа. Веројатно единствена мана на целото ова интервју е тоа што не може да е доволно широко да опише сето она што Плевнеш го остварил и преживеал. пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk фотографија:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

С Овозможено со гостопримството на хотелот Стоун Бриџ

opa

ветски познатиот, романописец, сценарист, драматург, дипломат и актуелен ректор на филмската академија ЕСРА оваа недела беше гостин на Капитал во рубриката „На ручек со“. Популарниот Плевнеш пред ручекот не покани да ја посетиме и академијата со која раководи од каде ни останаа прерасни импрес&и и идеи. Што се однесува до самиот разговор може слободно да се каже дека иако траеше повеќе од три сати беше тотално недоволен за да може само да се разгледа сето она што Плевнеш го направил и постигнал.

Роден сум во македонската Венеција

Селото Слоешница како и целиот Демир Хисарски крај е расадник на истакнати македонски уметници и општо јавни дејци. Само од фамијата Цветаноски има дури тројца такви тоа се браќата Владо (познат актер и режисер), Љубе (познат сценарист и автор на најпознатите македонски документарни филмови) и секако нашиот гостин Јордан Плевнеш кој е докажан уметник во многу области.

Од тука природно првото прашање кор му го поставивме на нашиот гостин е околу тајната на успехот на целата негова фамилија. "Ние едноставно пораснавме во такво културно опкружување. Дедо ми по мајчина линија Илија Николов Кочовски бил еден од најпознатите раскажувачи во регионот рамен на Марко Цепенков. Од тука ние уште како мали знаевме и сонувавме за античките амфитеатри покрај Црна, за голем дел од познатото и непознато македонско наследство и нормално тоа не поттикна да се интересираме се повеќе и повеќе. Понатаму образованието го продолживме во Битола каде што станавме дел од прочуената театаска школа на Гравчевски ентузијаст кој регрутираше надежни актери уште од најмали нозе" Плевнеш за селото Слоешница вели дека е македонската Венеција бидејќи секоја куќа си има своја река или рекичка, а за конзулскиот град Битола дека бил добра основа за сите негови понатамошни успеси. "Во гимназијата во Битола за прв пат се вљубив во француската литература и драма најмногу благодарение на моите професори. Фаворит уште од тие денови ми беше Алберт Ками за кого ја напишав и матурската тема. Се сеќавам дека прифесорот беше толку задоволен што ги отвори вратите од училницата за цело школо да слуша како јас зборувам " За жал во изминатата година Јордан Плевнеш ги изгуби своите двајца браќа, а Македонија изгуби големи уметници.

Капитал број 776 12.09.2014

52

www.kapital.mk

на руЧек со... Единствена утеха за големата загуба Плевнеш го смета филмот Тајната Книга кој е произведен како резултат на соработката на тројцата браќа уметници.

Богомилското движење пред десет века се залагало за обединување на Европа.

лен автор и Алберт Ками ми беше оми денови ите иск наз гим од е ушт л идо

Бидејќи погоре споменатиот филм Тајната Книга е всушност приказ на дел од историјата на Богомилското движење кое своите корени ги има во Македонија го прашавме Плевнеш како голем познавач на темата што всушност претставува тоа. "Богомилското движење е обид за обединување на Европа десет века порано од нејзиното вистинско обединување и пред идеите на Аденауер и Жан Моне. Тоа во суштина е космополитско и е слично на Манихејството во Бугарија и Патаренството во Западна Европа како други дуалистички движења кои се развивале со слична цел " Плевнеш смета дека не е сличајно што најголемите македонски интелектуалци и творци во изминатиов век инспирација за своите дела црпеле токму од Богомилското движење и дека тоа е значаен и интересен дел од македонската историја кој треба да се истражува и негува и понатаму.

Париз го доживеав како светска татковина на духот

Во Париз отидов во една босонога варијанта и ја почнав како метач на гробиштата Перл Лашезкариерата

Демократијата е секојдневен државен удар

Амбициозноста во комбинација со големата претходно спомената љубов кон француската култура ќе го однесе Плевнеш на крајот на осумдесеттите години во француската престолнина Париз. За долгите години поминати во градот на светлината самиот вели дека биле и се инспирирачки и многу плодотворни, особено поради фактот што Плевнеш во Париз за разлика од многу други македонци ги поминал сите социјални скалила. "Во Париз отидов во една босонога варијанта и кариерата ја почнав како метач на гробиштата Перл Лашез каде што се закопани многу познати личности. Подоцна дочекав моите претстави да се играат во најпознатите париски театри, а во истиот град каде што почнав како метач бев и амбасадор на република Македонија. Парижаните ме почитуваат поради тоа што во сите варијанти на развојот

на кариерата јас не ги заборавив старите пријатели кои ги посетував во најсиромашните гета дури и како амбасадор". На нашето барање да ни одговори зошто Париз е толку посебен Плевнеш се послужи со зборовите на Данте Алигери генијалниот фиренчанец кој по прогонството од родниот град емигрирал токму во Париз. "Париз е светска татковина на духот"

Во ЕСРА се водиме од идејата дека Балканот е срцето на Европа

Јордан Плевнеш е основач и ректор на универзитетот за аудиовизуелни уметности Европска Филмска и Танцова Академија која е дел од образовните системи на универзитетот ЕСРА од Париз во доменот на филмот, на театарот Фолкфанд во Есен во делот на музиката и дел од акедемијата за модерен танц од Ротердам. Бидејќи универзитетот е формиран во 2007 година и веќе ги има извадено првите генерации на дипломирани студентите ја искористивме можност да го распрашаме Плевнеш нешто повеќе околу целата идеја и начин на работење. „ Значајно е да се спомене дека јас го формирав овој универзитет после 30 години присуство на светските сцени. Значи јас живеам во Париз од 1988, моите драми се играни на сите пет континенти, а моите книги се објавени на триесетина јазици во светот. Затоа решив дел од тоа знаење и искуство да пренесам и овде кај нас. Со дванаесет катедри и професии ЕСРА на некој начин е почеток на таа аудиовизуелна револуција во источна Европа. Значи осум од нашите професии ги нема во државниот систем и тие се на некој начин иднината на научно технолошката револуција. Јас сум секогаш воден од една мисла на големиот ум на европската литература Никола Бувие дека Балканот е срцето на Европа. Јас таа идеја и во мојата литература, во мојата уметност и во мојата стратегија на освојувањето на светот со македонската духовна меморија веќе ја применив, а сега истата идеја ја пренесувам и студентите во ЕСРА. Така да веќе седум години ние сме институција што ги води тие големи уметнички трансформации на македонската реалност“. Плевнеш е особено задоволен што успехот на ЕСРА е препознат и од големите имиња на светската уметност. „Еден од моите големи европски пријатели познатиот португалски режисер Мануел де Оливеира сакаше да ми даде веднаш поддршка и три месеци после формирањето на универзитетот дојде во Скопје и не удостои со неговата посета. Од тогаш како да започна таа голема авантура на присуство на личности кои

www.kapital.mk

Капитал број 776 12.09.2014

на руЧек со...

53

На отворањето на возобновената зграда на Македонскиот Народен Театар

Со турскиот уметнички виртуоз Омер Калеши

Семејството Плевнеш се на врвот на светската култура. Дополнително бидејќи универзитетот има една Балканофилка стратегија ги привлекува сите земји на Балканот и во Југоисточна Европа и го организира единствениот фестивал на југоисточна Европа во Париз секоја пролет“. МН: Македонското прашање ќе се реши кога ќе се реши Кинеското, Руското, Индиското и многу други нерешени прашања Јордан Плевнеш е и актуелен советник на претседателот Ѓорѓе Иванов. Вели дека е горд бидејќи е единствениот уметник во меѓународниот совет на претседателот и дека со Иванов имаат одлична соработка. На нашите прашања

од овој дел ни одговори многу интересно. „На слично вакво Пред легендарниот Париски театар „La Huchette“ прашање на еден новинар во Њујорк, кога ме прашаа кога ќе се реши побрза после падот на берлинскиот ѕид македонското прашање, јас му реков: и дека тоа се чувствува и во Македонија не е решено кинеското прашање, не е која е дел од таа светска историја. решено руското прашање, не е решено Поради сето ова Плевнеш има и своја индиското прашање, не е решено ниедно дефиниција за демократијата во светот. прашање, така да во историската слика „ Мојата најомилена дефиниција е во која не е решено ниедно прашање не дека демократијата е секојдневен може да биде решено ниту Македонското државен. Затоа секаде вела повелете прашање“. интелегенцијо , млади, стари, големи, Плевнеш за меѓународната политика мали, остварувајте го тој принцип и генерално констатира дека историјата е владејте“.

Среќен сум што „Република“ можам да ја наречам прва ластовичка на македонската демократска пролет

П

окрај многуте професионални и приватни достигнувања Плевнеш може да се пофали и дека е основач и главен уредник на првиот македонски приватен или независен весник Република. На тие стресни но историски денови околу основањето на весникот се сеќава со огромна прецизност. " Позната е мојата опсесија со македонските весници кои излегувале уште во периодот пред Втората Светска Војна. Отсекогаш се водев од мотото на Јордан Хаџи Константинов Џинот дека весникот е тој оган што гори во душата на секој слободен човек што сонува за Независна Македонија. И од тој сон со помош на неколку личности од дијаспората пред се на браќата Јаковлевски и на францускиот новинар Жан Христов Нотијас ја реализиравме идејата и навистина првиот број на Република се појави на 2 август 1991 година“.

Плевнеш се сеќава и дека публицистот Гоце Дртковски, Република ја нарекол првата ластовичка на македонската политичка пролет во очи на независноста, и вели дека тоа е реченица и ден денес му побудува убави спомен за тие години. Сепак со жалење констатира дека македонската политика и јавност во тој момент не била спремна за таков вид на весник. „Тогаш во Македонија беше многу драматично времето за да се објави таков слободоумен весник. Српската армија уште беше на тлото на Македонија и познатиот озлогласен генерал Благоја Аџиќ на неколку наврати на бирото на претседателот Глигоров ја изговорил реченицата „до кога ќе излегува ова ѓубре“ притоа држејќи го весникот република во раката. Затоа излегоа само 163 броја но ефектот од сето тоа беше голем“.

Со машината за куцање под рака насекаде низ светот

ЕДНОДНЕВЕН СЕМИНАР:

ОБУКА ЗА ОБЕЗБЕДУВАЊЕ НА ТАЈНОСТ И ЗАШТИТА НА ОБРАБОТКАТА НА ЛИЧНИТЕ ПОДАТОЦИ  15 септември 2014 година, од 10:00-16:00 часот

Капитал Aкадемија, Скопје

ЦЕЛ НА ОБУКАТА:

Правните лица од областа на трговијата како контролори на збирки на лични податоци, да се стекнат со знаења и вештини кои ќе им овозможат правилно толкување и примена на прописите за заштита на личните податоци, што ќе им овозможи минимизирање на ризикот од случајно губење, преправање, неовластено откривање или пристап до податоците со кои располагаат при вршењето на својата дејност.

АГЕНДА:

I.  Заштита на личните податоци во Рeпублика Македонија - Законски барања и стандарди  Правна рамка за заштита на личните податоци  Поимник  Офицер за заштита на личните податоци  Обврска на контролорите за регистрација на збирките на лични податоци во Централниот регистар на ДЗЛП II.  Начела за заштита на личните податоци  Обработка на матичниот број на граѓанинот  Обработка на биометриски податоци  Лична карта - задржување и копирање  Давање на лични податоци на користење  Директен маркетинг

III.  Технички и организациски мерки за обезбедување тајност и заштита на обработката на личните податоци  Документација со опис на технички и организациски мерки за обезбедување тајност и заштита на обработката на личните податоци IV.  Вршење на инспекциски надзор над обработката на личните податоци  Редовен инспекциски надзор Вонреден инспекциски надзор   Контролен инспекциски надзор V.  Обработка на личните податоци преку системи за видео надзор  Акт со кој се уредува начинот на вршење на видео надзорот  Обврски на контролорите при воспоставување на системи за видео надзор

ПРАКТИЧНИ ПРИМЕРИ ЗА КОГО Е НАМЕНЕТА ОБУКАТА:

За правните лица од областа на трговијата

Заинтересираните за учество на овој семинар можат да се пријават најдоцна до 13 септември 2014 година.  лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

ПРЕДАВАЧИ:

Инспектори од Дирекцијата за заштита на личните податоци:

ИГОР КУЗЕВСКИ

виш инспектор за заштита на личните податоци, раководител на Одделение за вршење на инспекциски надзор, сертифициран ISO/IEC 27001 Lead Auditor и сертифициран ISO/IEC 27005 Risk Manager

МАРЈАНА ПОПОВСКА инспектор за заштита на личните податоци, сертифициран ISO/IEC 27001 Lead Auditor и сертифициран ISO/IEC 27005 Risk Manager

66

Капитал број 776 12.09.2014

светот на виното

I vinoto masovno se falsifikuva

V

о еден од минатите броеви на ова место пишувавме за казната изречена за најголемиот вински фалсификатор Руди Караваинен. Но, оваа појава во светот е неверојатно раширена. Со напливот на винската култура и мода фалсификаторите видоа дека ова е профитабилна работа и ги зголемија апетитите. Оваа појава е особено изразена во Кина која во последниве децении се соочува со голем интерес за виното и значењето на големите марки и како вредност и како начин за себеприкажување во поубава светлина. Кинезите, во недостаток на претходни искуства во областа на виното, фалсификуваат вина од најпознатите брендови. Европската унија се обидува да и ја наметне на оваа земја обврската да се погрижи преку својот правен систем да ги спречува овие, во основа мошне тешки лажирања. Франција гради цел систем на односи и соработка со Кина , се со цел да им се застане на пат на овој криминал. Се цени дека овие вински фалсификати достигнуваат вредности од неколку стотини милиони долари. ЕУ се обидува да

добие гаранции од Кина дека ќе се бори ефикасно против оваа појава на фалсификување пијалаци од Европа. За ова е склучен и посебен договор помеѓу Кина и ЕУ. Кинескиот пазар во моментов е преплавен од фалсификати на големите вина од Европа, особено на вината од Бордо. По стотина долари за шише се продаваат вина од познати марки во кои понекогаш има само обоена засладена водичка. И тоа поминува, зашто Кинезите не знаат многу за виното. Едно од најпознатите вина од Бордо “Шато Лафит” е особена мета за фалсификување. Се проценува дека во Кина има повеќе “Шато Лафит” шишиња отколку што ги има во Франција, кај самиот производител. Само во Шангај, при една проверка, откриени се повеќе од 4.000 шишиња од ова вино. Ако оваа бројка ја помножите по стотина долари по шише, тогаш станува збор за значаен криминал. Но, кинескиот случај и не е осамен, затоа што некои италијански пенливи вина се фалсификувани во Европа во неколку стотици илјади примероци, и тоа не се наменети за во Кина туку за во Европа. Истото се случува и со шампањските вина кои се фалсификуваат насекаде низ Европа, особено во Велика

Не се само уметничките дела, женските ташни и парчиња облека цел на фалсификаторите. Тоа се прави и со виното. Во Кина е забележен масовен тренд на фалсификување на големите вински марки, но тоа се случува и во Западна Европа Британија, Германија и земјите на Бенелукс. Најчесто овие фалсификати носат имиња на големи марки и берби, но многу често се со измислени имиња и можат да се најдат низ Италија за цена од 15 евра по шише, што се смета за апсолутен грабеж, имајќи го предвид квалитетот кој го содржат. Дури и во Европа судските и полициските власти не се покажуваат многу способни да им застанат на пат на овие лажирања кои се вреднуваат на повеќе стотици илјади шишиња. Во Италија дури и оние судии кои се против мафијата се зафаќаат со овие работи, затоа што станува збор за криминал од огромни размери.