777 kapital magazin

} Следните 15 години. Која е визијата на Македонија? } За што се залагаше Капитал?

број 777 цена 100 ден. | 19 септември, 2014, петок | година 15

www.kapital.mk

основан во септември 1999

...САМО ИДЕЈАТА Е КАПИТАЛ, Сè ДРУГО Е ПАРИ...

Капитал Капитал број број 777 672 19.09.2014 12.09.2012

4 содржина 4 НАВИГАТОР 06 КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска Следните 15 години почнуваат сега и од нас

08 Следните 15 години

Почнува новата геополитичка и економска реалност. Која е визијата на Македонија?

16 15 години капитал... За што се залагаше Капитал? Петнаесет години борба за слобода на идеите и капиталот

www.kapital.mk www.kapital.mk

Издвојуваме Кај ќе бидеме за 15 години?

С$ што се случило денес во оваа 2014 година, во 2029 година, после 15 години ќе биде само историја. Вистината е дека денес никој нема ни најмала претстава како ќе изгледа Македонија, ниту светот после 15 години. Капитал со овој број се обидува некои настани кои се случувале во минатото и кои се случуваат сега да ги стави во поширок контекст и иднината да ја направи попредвидлива. Кога се зборува како ќе изгледа Македонија во следните 15 години повеќе од с$ има потреба од визии за тоа каде сакаме да одиме и како да стигнеме до таму.

До 2019 година економски раст само до 4%

Економијата во следните пет години ќе расте со годишни стапки од 3% до најмногу 4%, барем доколку се покажат како реални проценките на Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) што значи дека очекувањата за забрзување на растот со стапки од 7% остануваат само желби испишани во предизборните програми. Економистите коментираат дека ова е бавно темпо на развој, недоволно да креира нови работни места колку што треба за да се подобри стандардот на граѓаните. Со ова темпо, ќе ни требаат над 80 години за да го стигнеме просечниот европски животен стандард!

XX Стр. 8

24 анализа

XX Стр. 24

Каква економска политика и треба на Македонија за да се одлепи од дното?! До 2019 година економски раст само до 4%

30 анализа

Кој е клучниот приоритет за економски опстанок? Македонија да си ја врати индустријата!

36 анализа

За што треба да размислуваат македонските компании во следните 15 години? Нови производи, нови брендови, поголема понуда! Само тоа е формулата на успехот!

40 политика

„Два напред –три назад“ во реформирањето на земјата Македонија мора да го смени или орото или играчите!

50 анализа

Големиот евро - атлантски сон се претвори во кошмар Има ли Македонија друга стратегија освен да чека?

8

24

Македонија да си ја врати индустријата!

Македонија мора да го смени или орото или играчите!

Дали Македонија ќе стане земја со технолошки напредна и конкурентна индустрија или ќе остане евтина суровинска база со трудоинтензивно производство? Ова се двата правци кон кои може да (не) се движи земјава во наредните еднадве децении, во зависност од тоа колку политичките и бизнис лидерите ќе се опаметат и освестат за опасностите и предизвиците што демнат над македонската економија. Таа во овој момент е деиндустријализирана, неконкурентна и технолошки уназадена. За да се врати во живот, мора веднаш да се насочи кон инвестиции и технолошко напредување.

Овој јубилеј „Капитал“ го слави во услови на една нова политичка криза, овој пат криза на политичкиот дијалог во земјава со отсуство на опозицијата од Парламентот и отсуство на елементарна политичка дебата, нешто на што и претходно низ годините сме сведочеле. Тука се и мноштвото проблеми во многу области– пренатрупаната јавна администрација, политичкото влијание во медиумите, судството и образовниот систем, кревката демократија и потиснувањето на критиката, селективната борба со корупцијата и криминалот. Секако, тука е и можеби најголемиот предизвик од сите коишто стои исправен пред земјата – имплементацијата на Охридскиот рамковен договор...

XX Стр. 40

XX Стр. 30

60 анализа

Претприемачки маки големи Има идеи, нема пари. Или обратно беше...

64 светски конгрес

Македонија на Светскиот конгрес за безбедност и здравје при работа Работата одзема повеќе животи отколку војните. Како до поголема безбедност на работа?!

66 светот на виното ВИНО Најскапото лозје на светот

30

40

Капитал број 777 19.09.2014

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Следните 15 години почнуваат сега и од нас

Da se podgotvi izdanie Makedonija vo slednite 15 godini e hrabar obid glasno da se zboruva za odlukite i ~ekorite koi treba da se donesat i napravat denes. Glasno da se zboruva za vizijata za slobodna, razviena, demokratska, otvorena i nova Makedonija, za koja {to pi{uvame 15 godini.

Mo`ebi ona {to go pi{uvame vo ovoj broj }e mu zvu~i kako recenzija na pro~itanata kniga. Mo`ebi denes gi nemame site informacii. No, vo svetot na politikata i ekonomijata, osven informacii i interesi, ima emocii i lojalnost. A niv se pomalku gi gledame i gi slu{ame koga se zboruva za idninata na ovaa zemja.

ако ќе изгледа Македонија во следните 15 години? Ова е прашање на кое е тешко да се даде одговор. Многу луѓе не се ни обидуваат да си го постават самите на себе, да го постават гласно, а не пак да дадат одговор. Да се зборува за иднината не воопшто лесно. Проблемот во опишувањето на иднината е во отсуството на детали и повеќе информации. Посебно кога живееме во време во кое пред нашите очи се испишува историјата. Време во кое нема утре, туку само сега. Посебно е тешко да се предвидат работите во економијата. Заради тоа кога економистите зборуваат за идните економски прогнози повеќе зборуваат за визии, за одлуки кои треба да се донесат денес, а кои треба да донесат подобро утре. Да се подготви издание Македонија во следните 15 години е храбар обид гласно да се зборува за одлуките и чекорите кои треба да се донесат и направат денес. Гласно да се зборува за визијата за слободна, развиена, демократска, отворена и нова Македонија, за која што пишуваме 15 години. Можеби она што го пишуваме во овој број ќе му звучи како рецензија на прочитаната книга. Можеби денес ги немаме сите информации. Но, во светот на политиката и економијата, освен информации и интереси, има емоции и лојалност. А нив се помалку ги гледаме и ги слушаме кога се зборува за иднината на оваа земја. Од сегашен аспект она што со сигурност можеме да го кажеме дека повеќе информации и транспарентност не значат и помалку манипулации. Пред 15 години имаше

К

помалку приватни медиуми. Но, постоеше надеж дека кога ќе има повеќе приватни медиуми ќе има и поголема слобода. Денес има повеќе приватни медиуми , но има помала слобода на медиумите. Денес има повеќе претпоставки медиумите да се слободни, но ете не се. Едно од објаснувањата е дека слободата има потреба од нешто повеќе освен закони и правила кои што не и пречат. Има потреба од слободни луѓе, луѓе со лични квалитети, луѓе кои имаат амбиција да бидат подобри, поуспешни, посреќни, поздрави... Кога осознаените слободни луѓе се слабо малцинство, победуваат другите. Тие кои што можат да дишат, да живеат и да работат во темните сенки на лагите, кражбите, нелојалните игри и правила. Денес сме затрупани од информации кои што имаат за цел не да ни помогнат да разбереме, туку да ни попречат да разбереме. Зошто вистината многу често е нешто кое сите го знаат, но се плашат да го кажат на глас. Поновата и постарата историја покажува дека тоа кое што ги менувало општествата не се што повеќе информации, туку фактот дека имало луѓе кои биле готови да преземат ризик тоа што сите го знаат да го кажат на глас. И токму заради тоа што тие луѓе се подготвени да преземат ризик, луѓето одбираат да им веруваат. Тоа важи и за политичарите, и за бизнисмените, па и за медиумите. Во отсуство на лидери кои не можат да испорачаат доверба и кои немаат визија за тоа каде земјата ќе се движи во следните 15 години се повеќе луѓе се одлучуваат да ја напуштат Македонија оти тука не ја виделе својата иднина. Статистиката,

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

КапиталНО

Во отсуство на лидери кои не можат да испорачаат доверба и кои немаат визија за тоа каде земјата ќе се движи во следните 15 години се повеќе луѓе се одлучуваат да ја напуштат Македонија оти тука не ја виделе својата иднина. Статистиката, социолозите и државата не можат да ги пребројат оние кои ја напуштиле Македонија и причините зошто се иселуваат од оваа земја, која патем е лидер во реформите и која според бројките има најголем економски раст во цела Европа. социолозите и државата не можат да ги пребројат оние кои ја напуштиле Македонија и причините зошто се иселуваат од оваа земја, која патем е лидер во реформите и која според бројките има најголем економски раст во цела Европа. Но, секој од нас може да направи лична пресметка со колку од пријателите, соседите, роднините се збогувал низ годините. Во меѓувреме цела една генерација деца македончиња се одгледуваат во странство или од skype мајки и татковци кои заминале во странство и ги гледаат децата само за летните годишни одмори. Останатите кои одлучуваат во земјава по линија на помал отпор, одбираат да ја одмолчат својата визија за Македонија. Следните 15 години ќе бидат такви какви што сами ќе ги направиме. Иднината е на оние луѓе кои не оставаат времето само да минува покрај нив, туку мислат, бараат сојузници за своите идеи и на оние кои дејствуваат. Капитал и во следните 15 години ќе продолжи да бара сојузници во остварувањето на визијата за Македонија која ја преставуваме во ова јубилејно издание. Ќе продолжиме да бидеме сојузници на оние кои имаат добри идеи, во бизнисот и политиката, и на оние кои не се плашат да го кажат гласно тоа што сите го знаат. Нашето мото во изминативе 15 години е дека идејата е најголемиот капитал.

Но, прашање е колку придонесовме ова мото вистински да се разбере. Колку Македонија како општество има капацитет, волја и храброст да ги препознае и да ги прифати добрите идеи? Колку добри идеи во бизнисот и политиката биле убиени само и само да се зачува конформитетот и ситните користи на нашите работни места, функции, лични и партиски релации? Само заради тоа што се уште постојат монополи и олигополи кој се спремни да ги убијат сите нови и прогресивни идеи за да ги зачуваат позициите кои ги стекнале со разни политичко-бизниси спреги. Главниот предизвик на Македонија во следните 15 години е да обезбеди повеќе економски слобода и владеење на правото. Можеби звучи како клише, но тоа е единствениот рецепт за успех. Ако се обезбедат поголеми економски слободи, кои меѓу другото подразбираат ниски даноци, помалку регулација од државата, владеење на правото, изградба на силни институции неминовно ќе следи и економскиот развој. Тоа е модел кој се покажал успешен во многу земји. Изборот останува да го направиме самите ние. Точно е дека многу време е пропуштено и Македонија многу доцни во носењето на клучните одлуки. Но, новите 15 години започнуваат сега, тука и од нас. Какви ќе бидат следните 15 години зависи само од нас.

7

Капитал број 777 19.09.2014

8

www.kapital.mk

Следните 15 години

Po^nuva novata geopoliti^ka i ekonomska realnost.

Koja e vizijata na Makedonija?

www.kapital.mk

Капитал број 777 19.09.2014

Следните 15 години

s

9

Се што се случило денес во оваа 2014 година во 2029 година, после 15 години ќе биде само историја. Вистината е дека денес никој нема ни најмала претстава како ќе изгледа Македонија, ниту светот после 15 години. Капитал со овој број се обидува некои настани кои се случувале во минатото и кои се случуваат сега да ги стави во поширок контекст и иднинатата да ја направи попредвидлива. Да предвиди кои се сценаријата кои можат да се случуваат на геополитички и на економски план, а за кои мора да бидеме подготвени и за кои треба да имаме одговори со цел подобро да ги искористиме добрите ветришта, а да се заштитиме од негативните шокови. Кога се зборува како ќе изгледа Македонија во следните 15 години повеќе од се има потреба од визии за тоа каде сакаме да одиме и како да стигнеме до таму.

Капитал број 777 19.09.2014

10

Следните 15 години

пишуваат:

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

С

www.kapital.mk

е што се случило денес во оваа 2014 година во 2029 година, после 15 години ќе биде само историја. Вистината е дека денес никој нема ни најмала претстава како ќе изгледа Македонија, ниту светот после 15 години. Не знаеме дали тогаш ќе постои Европската унија и дали нас ќе не има во неа. Не знаеме кој ќе биде светска сила во политиката и економијата. Дали можеби на Марс ќе има нови колонии на луѓе? Дали роботите ќе ги заменат луѓето во се поголем број индустрии? Не знаеме ниту колку Македонци ќе живеат во Македонија, а колку низ светот. Не знаеме колку луѓе ќе читаат Капитал и на каков медиум ќе го читаат. Проблемот во опишувањето на иднината е отсуство на деталите. И секогаш има ризик обидите да се зборува за иднината да завршат како рецензија за прочитана книга. Зошто во светот на политиката и економијата, освен информации и интереси, има емоции и лојалност. Информациите и интересите во политиката и бизнисот се менлива работа. Затоа, најголемо богатство и умешноста на големите лидери е искуството од минатото да го

употребат во предвидување на идните процеси и промени. Тоа не го може секој. Некои немаат волја, некои немаат капацитет. Капитал со овој број се обидува некои настани кои се случувале во минатото и кои се случуваат сега да ги стави во поширок контекст и иднинатата да ја направи попредвидлива. Да предвиди кои се сценаријата кои можат да се случуваат на геополитички и на економски план, а за кои мора да бидеме подготвени и за кои треба да имаме одговори со цел подобро да ги искористиме добрите ветришта, а да се заштитиме од негативните шокови.

Каде оди светот?

Со уривањето на Берлинскиот ѕид симболички падна последната брана за неолиберализмот кој веќе до средината на деведесеттите години од минатиот век се прошири на целиот свет. Настанатиот униполарен светски поредок со Соединетите американски држави како единствена преостаната суперсила и партнерската развиена Европа, односно Европската унија, не оставаше простор за геополитички алтернативи на атлантизмот. Во вакви околности Македонија со голем ентузијазам го зазема курсот кон Европската унија и НАТО, кој иако обесхрабруван од повеќедеценискиот спор за името, официјално с$ уште останува врвен приоритет во надворешната политика на македонската Влада. Но, процесот во тек, кој значајно менува некои довчерашни константи во геополитиката, наметнува предизвици и за Македонија, особено поради

„лер позицијата“ во евро-атланските интеграции. САД остануваат најголема сила - во воен сојуз се со 60 држави со кои заедно трошат 75% од светскиот буџет за одбрана, но за оваа сила прашање е дали с$ уште може да се каже дека „при сила нема правдина“. Имено, ако Америка не прашуваше никого кога ќе одлучеше „правдата“ да ја земе во свои раце секаде во светот, денеска САД, месеци откако Исламската држава на Ирак и Левант го згрозува човештвото со своите ѕверства на територијата по која „до вчера“ газеше американска воена чизма, с$ уште бараат партнери за заедно да ја одиграат улога на светска полиција што самите си ја наметнаа. Со кризата во Украина се отворија многу карти и се забрза играта која се случува во светската геополитика и геоекономија. С$ поголем број аналитичари отворено ги обвинуваат големите сили за потпалување на хаосот во Украина. Рускиот министер за надворешни работи, Сергеј Лавров, по стапувањето во сила на последниот пакет санкции од ЕУ за Москва, изјави дека САД ја користат кризата во Украина за економски да ја изолираат Европа од Русија, сакајќи за себе да издејствуваат најдобра можна позиција во тековните преговори за креирање на трансатланското трговско и инвестициско партнерство - за на Европа да & наметнат испораки на американски течен гас по цени што не можат да му конкурираат на енергенсот со руско потекло. „Иако токму во Европа се родени

www.kapital.mk

Капитал број 777 19.09.2014

Следните 15 години

11

Ли Кечијанг премиер на Кина мислителите кои тврделе дека економијата треба да ја одредува политиката, ЕУ сега е подготвена да ја жртвува економијата за сметка на политиката“, изјави шефот на руската дипломатија, дополнувајќи дека тоа не може да трае долго бидејќи меѓу членките на Унијата тој препознал, како што рече, гласови на здрав разум, кои реагирале на парадоксот да се даваат инструкции за подготвување нови санкции за Русија истиот ден кога во Минск беше потпишана мировната спогодба за Украина. Аналитичарите во овој контекст потсетуваат на историјата на американската хегемонија во Европа, почната со Маршаловиот план во 1947 година - проектот за обнова на поствоена Европа и за нејзина заштита од влијанието на комунизмот. Планот се спроведувал четири години за кои околу 13 милијарди долари се пратени во европските земји како економска и техничка помош, што резултирало со значителна американизација на економијата и на техниката во Европа. До денес неусогласената геополитичка и општо идентитеска визија меѓу нејзините членки, е причината што во ЕУ релативно лесно се прима диктатот на САД, поради што дури и лидерите на најгордите држави на Стариот континент додека се фалат дека имаат одлични односи со Вашингтон, како поранешниот британски премиер Тони Блер, во Белата куќа добиваат прекари како (во случајот на Блер) „пудлицата на Буш“. Оттука ЕУ е најголемата жртва на

украинската криза (секако, заедно со Украина). Од изјавите и информациите што доаѓаат по состаноците на кои се договараат санкциите за Русија, јасно е дека истите се носат под притисок на САД, а директно се одразуваат на економијата на ЕУ со несогледливо голем потенцијал. Но, додека Унијата е губитник, тука се геополитичките интересенти ако не за победници во строгата смисла на зборот, тогаш барем за правење на уште еден чекор кон промената на досегашниот поредок во кој САД се единствената суперсила. И во овој случај украинската криза влијаеше како акцелератор, овој пат за зацврстување на поврзаноста на земјите што не се сложуваат со американската надоврешна политика на која е подредено и дејствувањето на НАТО-Алијансата.

Нови предизвици

Од друга страна, токму во екот на кризата, БРИКС (Бразил, Русија, Индија, Кина и Јужноафриканската Република) - сојузот на земјите што прават петина од светската економија, го упатија предизвикот до Светската банка и до Меѓународниот монетарен фонд, со основачкиот акт на БРИКС-развојната банка. На ова му претходеше конфликтот меѓу БРИКСземјите и САД по пропаѓањето на реформата на ММФ поради ветото од американскиот Конгрес. Реформата подразбираше спроведување на она што уште во 2010 година беше договорено меѓу членките на ММФ, дека земјите во развој треба да добијат повеќе гласови при

одлучувањето во организацијата со оглед на растот на уделот на државите од БРИКС во глобалниот БДП за последните десет години од 18 на околу 28%. Сорботката во рамките на БРИКС очигледно расте паралелно со западните обиди за изолација на Москва која затоа се јавува како мотор на споменатите процеси. Овде не треба да се заборави и Евроазиската унија (Русија, Белорусија, Казахстан, со понатамошна перспектива на ширење), која, исто така, има голем потенцијал за економски напредок. ЕУ, која е на врвот на својот развој, има БДП во однос 4:1 со Евроазиската унија, која, пак, покрива многу поголема територија, извозник е на нафта и гас (кои ЕУ ги увезува), има многу помала стапка на задолженост во однос на државите на ЕУ, и добро е интегрирана бидејќи сите три држави беа дел од Советскиот Сојуз и заеднички им е рускиот јазик. Кина, од своја страна, во ситуација кога секој момент се чека да го преземе првото место од САД на листата најсилни економии и во исто време е најзаначаен сопственик на американскиот долг, не престанува да ја тестира својата новостекната геополитичка позиција. Води спорови околу териториите на азиските земји кои се американски партнери; против Вашингтон војува и во сајберпросторот, и што е најважно, со Москва потпиша енергетски договор вреден 400 милијарди долари, на кој се надоврзаа и други педесет договори, меѓу кои и воени. Со последново паднаа во вода над

Капитал број 777 19.09.2014

12

www.kapital.mk

Следните 15 години

педесет години сеење недоверба меѓу Москва и Пекинг од страна на Вашингтон. Кина веќе подолго време прави напори да го смени доларот како главна валута за правење меѓународни сметки, сметајќи дека особено кога доларот се користи како светска валута за пресметување на цената на енергенсите, САД добиваат премногу неосновани предности. Во трговијата поврзана со гасниот договор Русија и Кина ќе се користат своите национални валути. И Шангајската организација бара нов, поправеден светски поредок, јасно критикувајќи ја Америка поради ексклузивитетот на групата земји кои ги нарекуваме Запад (овој поим одамна не се совпаѓа со географската категорија, зашто тука се подразбираат и Јапонија, Јужна Кореја, Тајван, Австралија ...) да бараат за себе апсолутна безбедност, додека другите (во одредени случаи) немаат право ниту на елементарна самоодбрана од агресија, тероризам, сецесионизам. Оттука сите земји кои се под закана на американската, како што ја нарекуваат, bullyingдипломатија, се групираат во сојузи за да не останат „село без кучиња“, односно за да ги држат понастрана американските бомбардери. На овие сојузи и организации со симпатии гледаат дури и земји-членки на ЕУ, зашто с$ уште кога се дефинираат сојзуништвата, едната страна се САД и Западна Европа, но, никоја не ја споменува Источна Европа, иако одамна многу нејзини држави се и во ЕУ и во НАТО. Во Шангајската организација полноправно членство

Нуриел Рубини економист

Нееднаквото богатство ќе доведе до војни

А

мериканскиот економист Нуриел Рубини, кој важи за прв економист кој ја предвиде економската криза во 2008 година, предупредува дека заради нееднаквоста во богатството и приходите во многу земји се има проширено економскиот принцип-победникот зема се, кој им служи само на елитите и го изобличува економскиот и политичкиот систем. Економскиот национализам во економијата завзема различни облици од трговски бариери, протекционизам, противење на странскиот капитал. Во САД, предупредува Рубини, почнува да владее системот на легализирана корупција, во кој големите корпорации даваат огромни суми на пари на избраните политичари. Во земјите во развој често работите се многу поедноставни: локалните политички и економски олигарси непречено владеат и доминираат во економијата и политиката. Заради штетите кои ги предизвика големата рецесија, најразвиените светски економии се осудени на стагнација, а земјите во развој се соочени со тешки економски проблеми. Сето тоа е идеална основа за цветање на економскиот и политички национализам и протекционизам. имаат Русија, Кина, Узбекистан, Казахстан, Киргистан и Таџикистан, а набљудувачи се Индија, Пакистан, Монголија, Авганистан и Иран. Апликацијата на САД да добијат статус на набљудувач во организацијата, нормално, беше одбиена, во 2006 година. „Шангајците“ „држат“ околу четвртина од светските резерви

на нафта, половина од гасот и експлоатацијата на ураниум, и над третина од резервите на јаглен. Дека Вашингтон кој во секое геополитичко сценарио анализира многу чекори однапред е на чисто со доаѓањето на мултиполарниот свет јавно е од изјавите на американските стратези од највисок формат, како Збигњев

www.kapital.mk

Капитал број 777 19.09.2014

Следните 15 години

Бжежински и Хенри Кисинџер. Дали САД немаат ништо против својата детронизација од позицијата единствена суперсила, или само се помируваат со неизбежноста, не може да се заклучи од признанието на американските аналитичари дека новиот свет ќе биде мултиполарен, но оти либералните темели кои Америка ги поставила ќе бидат доволно цврсти за ниту новите сили да не ги доведат во прашање. И навистина, денес, сите геополитички претенденти на врвот „војуваат“ по капиталистички правила - идеолошка алтернатива на капитализмот не постои. Глобалната политичка структура мора да се преобликува за да биде одржлива во новите политичко-економскоопштествени околности, а Америка треба да соработува со другите за оваа цел, порача Хенри Кисинџер, советникот на национална безбедност и државен секретар во времето на американските претседатели Ричард Никсон и Џералд Форд. Поредокот актуелен во модрениот свет моментално е во голема криза, и светот е во хаос, констатира Кисинџер, аргументирајќи дека

„Либија е во граѓанска војна, фундаменталистичките армии прогласија калифат во Сирија и во Ирак, авганистанската млада демократија е скоро парализирана, тензиите со Русија се обновени, а односите со Кина „лизгаат“ од приказна за соработка до јавни обвиненија“.

Економската моќ се сели кон Истокот

За многу економисти и бизнисмени да се погледне напред во иднината во следните 15 години е многу тешка задача. Исто како што за многу луѓе е тежок одговорот на прашањето каде се гледаат за 15 години. Предвидувањето на економската иднина дополнително е оптеретена и ограничена од мистеријата на економските циклуси за кои никој не може со сигурност да предвиди колку долго ќе траат, што ќе донесат...Затоа кога гледаат напред економистите повеќе зборуваат за визија и насоки на политиката се зборува за економска иднина. До 2030 година потрошувачката на потребните водни, енергетски и

13

прехранбени ресурси ќе се зголеми за 40% до 50%. Тоа заедно со светската економска и политичка нестабилноста го прават носењето на важни бизнис решенија потешко од секогаш. До 2050 години потрошувачката на енергија може да се зголеми дури до 80% поради растечкото богатство на економиите во развој и зголемувањето на бројот на население до 9 милијарди луѓе. Според прогнозите на нафтениот гигант Шел, природниот гас ќе доминира во глобалниот енергетски микс, заменувајќи го јагленот како суровина за производството на електрична енергија. Глобалните потреби за гас до 2035 година, според Шел, ќе бидат за две –третини поголеми од денешните, со што ќе дојде своевиден крај на 70 годишната доминација на нафтата. Тоа ќе доведе до промени во функционирањето на многу индустрии. Она што веќе станува јасно е дека за проблемите кои најмногу не погодуваат, како на пример економската нестабилност, се надвор од контрола националните влади. Кризата во лидерството кое нема капацитет да испорача економска и

Капитал број 777 19.09.2014

14

www.kapital.mk

Следните 15 години

политичка сигурност предизвикува огромно незадоволство кај луѓето. Од друга страна, се повеќе експерти предупредуваат на нерамномерната распределба на капиталот и богатството во светот, кое во комбинација со слабите лидерства може да доведе до нови војни. Кога се зборува за економска иднина не може, а да не се споменат прогнозите кои упатуваат дека центрите на економска моќ во следните децении полека но сигурно се поместуваат од Запад кон Исток. Светската економска криза иницираше почеток на коренити промени на глобалниот економски амбиент. Повеќе истражувања упатуваат на тоа дека до 2025 година Кина ќе биде најсилна економија во светот и ќе ги надмина САД , барем според показателот бруто номинален производ. Кина е сега втора најголема светска економија, најголем светски извозник и предвидувањата се дека јуанот за десет години ќе стане една од неколкуте силни светски валути. Можеби тоа да не значи ништо на терен, но факт кој веќе почнува да се чувствува е дека парите и готовината се повеќе се селат кон источните и арапските земји, кои во следните години ќе се наметнуваат како најголеми инвеститори. Во Истражувањето на Светската банка насловено како Мултиполарност-нова глобална економија се предупредува на оваа прераспределба на силите и се посочува на надоаѓањето на економиите како што се Кина, Индија, Бразил, Јужна Кореја, Русија, Индонезија кои до 2025 година би можеле да создаваат околу половина до светскиот економски раст. Се поголем е бројот на компании од овие земји кои од локални прераснуваат во мултинационални и кои го шират работењето и инвестициите низ целиот свет.

Која е визијата за Македонија?

Кога се зборува како ќе изгледа Македонија во следните 15 години повеќе од се има потреба од визии. Визии како да порасне економијата, како индустријата да се подигне, како компаниите побрзо да се развиваат, како да се произведат повеќе производи и брендови, како да се обезбеди квалитетна и поевтина енергија, како да се зголеми

конкурентноста на економијата. Визии кои се новите пазари, кои се новите економски сојузници и партнери, визии како инфраструктурно да се поврземе со регионот и светот. Ако треба да се прави некој приоритет тогаш Македонија мора веднаш да ја создаде визијата како во следните 15 години да го сопре иселувањето на младите луѓе. Ако како земја немаме визија како на младите да им обезбедиме атрактивна и добро платена работа со која ќе можат да се развиваат и лично и професионално, Македонија ризикува да стане земја со се помалку жители и со се постаро население. Ако иселувањето продолжи со исто темпо, Македонија ќе се соочи со крах на многу политики. Ќе се соочи со дупки во здравствениот и пензискиот систем, со недостаток на квалитетна работна сила, со недостаток на квалитетни менаџери кои ќе можат да ги управуваат фирмите, со недостаток на квалитетни политичари кои ќе имаат визија и идеја како Македонија да ја направат подобро место за живеење. Македонија во ситуација кога објективно ништо не се случува со години што би можело да & го одржи ентузијазмот за декларираните врвни надворешно политички приоритети - членство во ЕУ и во НАТО, мака мачи да обезбеди конзистентност во економската и надворешната политика. По секое западно-самитско разочарување, од одредени овдешни центри следуваат повици за вртење кон исток, кои, пак, најголем дел од аналитичарите веднаш ги сведуваат на „правење бајрам со мозокот“. Но, некои од нив (од аналитичарите), сепак, а со оглед на погоре опишаната ситуација, оставаат простор и за поконретна соработка (со геополитичка визија) и со други земји и организации (Русија, Кина и Турција се најчесто споменувани) надвор од приотитетните ЕУ и НАТО, но бараат тоа да се прави транспарентно, за да се знае каде оди надворешната политика, и што губиме, а што добиваме со тоа. Ако се погледне објективно, за Македонија веќе нема назад од патот кон Брисел - стремиме кон вредносниот систем на ЕУ, се наоѓаме во Европа, опкружени сме со земји кои веќе се дел од ЕУ и од НАТО, или стремат кон тоа. Од друга страна,

во празниот од по евроатланските интеграции (од перспектива на крајната цел - без да ги потценуваме попатните придобивки) , сепак, не би било паметно да не водиме полицентрична економска политика кон светот. Во овој контекст, шефот на српската дипломатија (Србија веќе ги почна преговорите со ЕУ), Ивица Дачиќ, и во име на својот македонски колега, при неодамнешната посета на Скопје, изјави дека „ние (Србија

www.kapital.mk

и Македонија, н.з.) секако ќе ја усогласуваме нашата политика (со политиката на ЕУ, н.з.), но, ќе водиме и сметка и за нашите економски интереси“. Дачиќ во заедничко име го прокоментира и односот на двете земји кон санкциите што ЕУ ги воведува кон Русија: „Украина начелно ги поддржува санкциите, се придружи на декларацијата на ЕУ, но, ништо не направи за нивната конкретизација. Русија, кога воведуваше контрасанкции кон ЕУ во делот на земјоделството, не ги воведе против Украина. Знаете, тие може да војуваат и да тргуваат, а ние сите останати да плаќаме за тоа“, рече српскиот министер за надворешни работи. Кредибилитет на овие негови размисли секако им даде продуктивноста за Србија, во економски поглед, од неутралноста во однос на украинската криза, а истата поставеност уште подобро ја искористија земјите на Латинска Америка кои со огромни договори влегуваат на рускиот пазар. Но, ако, сепак, во горниот контекст, за момент си направиме „бајрам на

Капитал број 777 19.09.2014

15

мозокот“, и разгледаме стратешки опции надвор од ЕУ и д НАТО, ќе дојдеме најпрво до заклучок дека за геополитичките центри на моќ Македонија не е интересна, освен за Турција. А кога, на пример, за партнерство со Русија би одлучувала нашата волја, непремостив проблем би претствувало противењето на албанскиот фактор, кој инсистира на ЕУ и на НАТО, и се заканува (а тоа го потврдуваат и странците) дека во моментот кога би исчезнала последната надеж за влез во споменатите организации, Македонија ќе се соочи со внатрешен конфликт. Што од ова ќе стане реалност, а што ќе остане само емоција, сепак не може да се предиди со сигурност од денешен аспект. Она што е најсигурно е дека иднината ќе ни биде онаква какви што сами ќе ја направиме, или поточно од визијата на лидерите кои ние ќе ги избереме. Новите 15 години во новата геополитичка и економска реалност почнуваат денес и тука.

Капитал број 777 19.09.2014

www.kapital.mk

16 15 години капитал...

Za [to se zalaga[e Kapital?

Petnaeset godin borba za sloboda ideite i kapital Си поставивме цел да ги откриеме младите, полетни, амбициозни, талентирани претприемачи во Македонија, чии што идеи и визии ќе и ги претставиме на јавноста. Сакаме да покажеме дека не секогаш крајните финансиски биланси се мерило за нечија големина, дека приходите и профитот не се единствен критериум за вреднување на успехот, туку дека најважна е идејата, концептот, потенцијалот, визијата. Нашата намера не е да останеме само во границите на Македонија, туку оваа креативна сила и потенцијал на некои идни големи бизнисмени да ја бараме и на Балканот, Европа и светот.

В

о време кога точната и навремена информација е најскапоцен ресурс, Капитал се наметна како најрелевантен извор на квалитетни информации кои што лидерите во македонскиот деловен, политички и невладин сектор ги користат при донесувањето на своите одлуки. Капитал Медиа Гроуп е компанија присутна 15 години на пазарот, и за нејзина среќа или несреќа досега не доби посериозна конкуренција во областа на информирањето за сите најважни настани во економијата и политиката, што се случуваат во

Македонија, регионот и светот. Затоа, императивот на екипата која е составена од млади и посветени професионалци што ги креираат содржините е тие да се споредуваат со оние медиуми што се водечки во бизнис-новинарството во планетарни рамки и да поставува стандарди што во земјата ќе бидат репер за сите останати. Да се биде лидер на пазарот во својот сегмент е голема чест и задоволство, но и голема обврска кон сите што секоја недела нетрпеливо го чекаат Капитал да ги информира за економските проблематики и актуелности, но,

Љупчо Зиков:

Капитал го одсонував цели две години од 1997 година (тогаш работев во Дневник) па до 1999 година кога и фактички го отпочнав проектот! И како велат, кога нешто толку многу го посакувате, вие во суштина клучната работа за успешен почеток ја завршувате несвесно! Тоа се вика ентузијазам и катарза. Јас го викам хемија! Знаете, бренд не се создава со тоа што ќе кажете еве јас сега ќе создадам бренд!? Не. Треба да работите, не најдобро што можете, туку најдобро - како треба! Јас посакав Капитал да биде најдобриот весник во Македонија! И најпосакуваниот! Лансиравме визија – Капитал да биде највлијателниот текст во земјата кој ќе информира, коментира и анализира за економските, бизнис и политичките состојби во Македонија и регионот! Тоа ни беше стратешката цел! Нашата мисија беше стратешката цел да ја постигнеме со професионалност и што е најважно сеопфатно информирање и анализирање на бизнис-информациите... Кога така силно ќе ги поставите целите тогаш сигурно успевате, ја објаснува

својата визија Љупчо Зиков, основач на Капитал Медиа Гроуп.

www.kapital.mk

Капитал број 777 19.09.2014

15 години капитал...

ni a na lot

и да ги едуцира со своите содржини за најновите трендови во менаџментот, маркетингот, технологијата, автомобилизмот и останатите сегменти на модерниот бизнис и лајфстајл.

Кога се живее сонот

COVER STORY

ANALIZA

6

MERKI ZA NAMALUVAWE NA NELIKVIDNOSTA

EVROOBVRZNICATA NEMA DA BIDE DOVOLNA, FALAT U[TE 230 MILIONI EVRA

POLITIKA POLITI^KI OBRAZ ZA PET PARI!

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

БРОЈ 769 / 770 ЦЕНА 100 ДЕН. | 25 ЈУЛИ / 1 АВГУСТ, 2014, ПЕТОК | ГОДИНА 15

“Јас Капитал го сонував цели две години од 1997 година (тогаш работев во Дневник) па до 1999 година кога и фактички го отпочнав проектот! И како велат, кога нешто толку многу го посакувате, вие во суштина клучната работа за успешен почеток ја завршувате несвесно! Тоа се вика ентузијазам и катарза. Јас го викам хемија! Знаете, бренд не се создава со тоа што ќе кажете еве јас сега ќе создадам бренд!? Не. Треба да работите, не најдобро што можете, туку најдобро - како треба! Јас посакав Капитал да биде најдобриот весник во Македонија! И најпосакуваниот! Лансиравме визија – Капитал да биде највлијателниот текст во земјата кој ќе информира, коментира и анализира за економските, бизнис и политичките состојби во Македонија и регионот! Тоа ни беше стратешката цел! Нашата мисија беше стратешката цел да ја постигнеме со професионалност и што е најважно сеопфатно информирање и анализирање на бизнис-информациите... Кога така силно ќе ги поставите целите тогаш сигурно успевате“, ја објаснува својата визија Љупчо Зиков, основач на Капитал Медиа Гроуп. Првиот број на Капитал излезе на 24 септември 1999 година, на црно-бела весникарска хартија, креиран во скромни технички услови, со помош на два половни компјутери, во моменти кога брзиот Интернет - пристап и скапата графичка картичка беа само мисловна именка за тогашната редакција. Како што вели слоганот “Само идејата е капитал, с$ друго е пари”, кој што стана своевиден заштитен знак на неделникот, идејата и визијата за тоа што сакаат да направат, беше највредната работа што ја имаа кај себе луѓето што ја започнаа приказната за Капитал. Со текот на времето се менуваше форматот на весникот, како што тој созреваше и еволуираше во својата

О ЗИВН ЕКСКЛУЈНЕРОТ НА Т ЗА СО ДИ СЛЕРОВИО КРАЈ ВАЈПЕР

TOME JOVANOSKI MAKEDONECOT [TO JA POTPI[A AMERIKANSKATA "OTROVNICA"

17

Капитал број 777 19.09.2014

18 15 години капитал...

концепција и содржина – од среден формат на дневен весник, мал формат на неделник, голем формат делумно во боја, па с$ до денешниот дизајн, со фул страници во боја на квалитетна хартија. За овие 15 години колку што постои неделникот, неговиот постојан развој и стремеж да остави белег врз македонскиот информативен простор, ја наметнаа потребата Капитал да стане дел од еден поголем ентитет, под чија капа ќе бидат сите производи креирани од екипата на неделникот и неговите партнери. Така, се формираше Капитал Медиа Груп, од чија продукција излегуваат сите печатени и електронски изданија на групацијата, како и останатите содржини што оставаат неизбришлива трага на македонскиот медиумски простор, а најновиот член на групацијата Капитал Академија пополнува уште една празнина во општеството со организирање на квалитетни обуки за важни и актуелни прашања од областа на бизнис работењето со кои се соочуваат компаниите.

Мисијата на Капитал

Нашата мисија беше свртена кон иднината, а целта беше она што го постигнавме, но и многу повеќе од тоа. „Капитал“ растеше 15 години паралелно со Македонија затоа што придонесуваше за развој на целокупниот општествен, политички и економски амбиент во земјата. По 15 години, ние можеме да кажеме дека израснавме. Македонија исто така, но за жал недоволно за да биде членка на Европската унија и на НАТО. Не се изгради национален консензус и државно единство за сите важни прашања и цели кои треба да и ја обезбедат иднината на земјата. Но, храбрите се фаќаа во костец со целокупниот амбиент и се справуваа со проблемите. Храброста за среќа беше одлика на голем дел од бизнисмените, но за несреќа, не и на политичарите. Капиталот и покрај сите турбуленции, неизвесности и ризици, грабеше напред. Политичарите повеќе или помалку останаа заробени во минатото, меѓусебните пресметки, партиските интереси и комбинаторики. Земјата оствари економски прогрес благодарение на бизнис-иницијативата, а можеше многу повеќе ако ја имаше поддршката и од државниот систем и политичката елита. Економскиот напредок ќе беше уште поголем ако сега бевме во преговори за влез во ЕУ, ако бевме членка на НАТО, ако беше решен спорот за името, ако имавме реформи... Во 2001 година ја потпишавме Спогодбата за стабилизација и асоцијација со ЕУ, во 2005 добивме статус земја-кандидат за членство и толку. Во 2008 во Букурешт извисивме за влез во НАТО затоа што не бевме доволно ангажирани за да го избегнеме грчкото вето. Дочекавме визна либерализација, но не и датум за преговори со Унијата. Спорот за името како грда сенка се надвиснува над патот што води до Брисел. Тој е игнориран долги години, исто како и обврските за имплементирање на европските

www.kapital.mk

закони и стандарди, социјалната беда, економската криза. Во еден момент се запали црвеното светло. Притисокот од меѓународната заедница врз Македонија е огромен за да се затворат сите отворени прашања. Голем е и притисокот од внатре, од самите граѓани кои бараат излез од транзициониот кошмар, од кој не може да излезат, иако транзицијата официјално заврши. Ако излезот не им го понуди државата, ќе го побараат надвор веднаш штом ќе падне визниот режим. Прашањето е каде згрешивме? Не се постигна политичко и национално единство околу главните приоритети на земјата. Бидејќи не се поставија приоритетите, државата талкаше и на политички и на економски план. Во политиката доминираше присуството на партиските интереси, во економијата отсуството на капитални проекти и инвестиции. Не може да се постигне одржлив развој кога нема национална стратегија за економските приоритети. Сиромаштијата и сивата економија мора да се искоренат, криминалот и корупцијата да се победат. Мора да имаме долгорочна државна инвестициска програма, во која ќе се посочи кои инфраструктурни и производни објекти се од стратешки интерес за државата. Сега ја немаме и затоа ништо не се изгради. Многу идеи и иницијативи за инвестиции беа осуетени од гломазниот, тромав, нестручен и непрофесионален државен апарат и од “мршојадците” во политичките партии. Овие две работи се причинско-последично поврзани. Системот е дисфункционален поради партизираноста, а партиите имаат клучно влијание врз системот поради неговата нефункционалност. Лекот е реформи во јавната администрација, чистење на партиските кадри, професионализација, одговорност и ефикасност. Македонија мора многу поагресивно да тргне напред. Има потенцијал во земјата за да се подобрат економските перформанси и да им се обезбеди подобар и поквалитетен живот на граѓаните. Тие тоа го заслужуваат. Потребно е само национално обединување, не само на политичките актери од власта и опозицијата, како и од македонскиот и албанскиот политички блок, туку и на народот. Македонија може да му раскаже убава приказна на светот.

речиси две децении заклучиме дека Македонија с$ уште транзитира. Погубно за македонскиот бизнис и за целото општество. Процесот на приватизација кој мораше да се случи за да раскрстиме со општествената и да преминеме кон приватна сопственост, создаде многу поделби во македонското општество. Приватизацијата во својата суштина е многу неправедна, бидејќи создава класа на малкумина кои што стануваат газди на дотогашните државни фирми, а сите други остануваат само вработени. Факт е дека за многумина приватизацијата во Македонија заврши неправедно и незаконски. Многумина ги изгубија своите работни места, се затворија многу фабрики, се изгубија пазарите, се изгуби сигурноста ... Се соочивме со економски неуспех од кој не знаевме како да излеземе. Многу брзо фрустрациите за економскиот неуспех од нашата транзиција почнаа да се префрлаат врз десетина директори, кои во приватизацијата станаа газди на големите македонски компании.Тие и до ден денес се посочуваат како главни виновници за неуспешната приватизација. Тоа е вистинска искривоколчена перцепција на јавноста креирана од неспособни политички елити да создадат општество достојно за живеење и професионален напредок! И сега, што беше вината на овие директори? Дали тоа што успеаја да ги сочуваат компаниите кои што ги презедоа и управуваа со нив и денес да ги направат силни компании, со илјадници вработени кои земаат плата далеку над македонската просечна плата? Тоа што со години се главни полначи на буџетската каса и што создаваат најголем дел од македонскиот БДП? Тоа што со години наназад се присутни во македонското општество, преку спонзорирање на концерти, културни и спортски манифестации? Тоа што со години се под притисок да ги финансираат изборните кампањи на политичките партии...? Да биде апсурдот поголем, оние директори кои заради немање на менаџерски капацитети дозволија или намерно ги однесоа во стечај компаниите кои ги раководеа или купија, одамна се заборавени. Нивниот неуспех не им се зема за зло. Но, успехот во Македонија ниту во минатото, а ниту сега не се простува така лесно.

Слободен пазар и фер конкуренција

Градење на македонските капиталисти

Капитал од самите почетоци одлучи да ја промовира пазарната економија и капитализмот, принципите на слободен пазар и фер конкуренција како единствено функционално решение кое води до поголем развој. Но, на самите почетоци ниту ние, ниту, пак, оние кои го практикуваа капитализмот не знаеја многу за капитализмот. Обидите за воведување на либералниот капитализам и пазарната економија во Македонија не беа воопшто лесни. Преминот од планска кон отворена пазарна економија го одложувавме колку што можеме повеќе, за да и после

Вистина е дека градењето на капитализмот во Македонија одеше бавно, тешко и болно. Денес, речиси две децении откако тргнавме да го градиме капитализмот прашуваме: До каде е капитализмот во Македонија и ние со него? Дали Македонија успеа да создаде капиталисти? Дали богатството го фалиме или поблиска ни е сиромаштијата во џебот и во духот? Дали го имаме нагонот да бидеме поконкурентни и поуспешни? За жал неспособноста, зависта и мрзливоста с$ уште се силно присутни во нашата реалност и во нашиот дух и

www.kapital.mk

Капитал број 777 19.09.2014

15 години капитал... ден денес. А тие не одат рака под рака со духот и принципите на капитализмот. И денес големите компании и нивните сопственици и директори се под притисоци на политичарите и на власта. И денес некои политички елити имаат напади на популизам за поништување на приватизации и оспорување на сопственоста заради исправање на “историски” неправди од транзицијата. И денес имаме компании кои имаат повластен пристап до пазарот ако се блиски до политичката опција на власт. Сигурно дека тука треба да ги бараме причините зошто и по две децении транзиција и обиди за изградба на капитализмот с$ уште го бараме светлото на крајот од тунелот и лутаме по вистинскиот модел. Нема пазарна економија без претприемач и, како што нема капитализам без капиталисти, односно капиталисти без капитал. Дали Македонија има капиталисти? Дали Македонија има луѓе и компании кои што знаат како да прават пари и како да ја повлечат економијата напред?

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

...БРЕНДОВИ

петок 6/12/2013 /www.kapital.mk

KAKO SE GRADAT MAKEDONSKITE BRENDOVI?

PO TERK NA

DIREKTOROT ILI PO MERKA NA

PAZAROT? КОИ СЕ НАЈВРЕДНИТЕ СВЕТСКИ БРЕНДОВИ?

apple

APSOLUTEN [AMPION ZA 2013!

PETAR LAZAROV i KALIN BABU[KU MAKEDONIJA EKSPORT KONSALTING

BREND NE SE PRAVI SO ZGODNI HOSTESI!

2013

 ШТО ГИ ОЧЕКУВА КОМПАНИИТЕ ВО 2014 ГОДИНА?

 КОИ ИНДУСТРИИ

ЌЕ ГО НОСАТ РАСТОТ ВО СЛЕДНИТЕ 20 ГОДИНИ?

 ГРАДЕЖНИШТВОТО ЈА ДРЖИ ЕКОНОМИЈАТА ВО ПОЗИТИВА

 САМО 11 КОМПАНИИ

Развојот мора да го носат домашните инвестиции!

Откако трансформацијата на општествениот капитал заврши во голем дел од претпријатијата, на сцена излезе девизата дека Македонија може да креира економски развој со инвестиции од странски компании. Капитал предупреди дека домашниот капитал исто така е многу важен, ако не и пресуден, за креирање одржлив развој на земјата. За жал земјата с$ уште се држи до првата девиза како “слеп за стап” и во меѓувреме не успеа да создаде амбиент за генерирање на сопствен развој. Капитал отсекогаш се залагал и ги поддржувал инвестициите, а не штедењето. Затоа што веруваме дека инвестициите се тие кои што можат да ја подигнат економијата и компаниите на едно повисоко ниво, да отворат нови работни места и да создадат нови вредности и поквалитетен живот на граѓаните. Се залагавме за јавни инвестиции во инфраструктурата бидејќи само така Македонија може да ја смени перцепцијата дека сме црна дупка на Балканот. Капитал гласно се залагаше за странските инвестиции, но многу повеќе за домашните инвестиции. Зaтоа што домашните инвестиции се тие кои вработуваат најмногу луѓе, кои ја создаваат македонската економија и кои остануваат во земјата и кога има економска или политичка криза. Дел од нашата визија се потврдува и денеска – евроинтегративните процеси и нашата немоќ! Првиот фељтон објавен во Капитал, пред 14 години беше на тема ЕУ, како настана и како се развиваше оваа организација. Таа идеја и таа заложба с$ уште е високо на нашата агенда. Но, уште на самите почетоци сме биле свесни дека членството во НАТО и ЕУ нема да оди ниту лесно ниту брзо. Со насловот “Во ЕУ ќе н$ асоцираат ако не оваа среда, тогаш идниот петок” во 2000 година сме предупредиле дека процесот мора да се сфати многу сериозно и да им се посвети сериозно

VI NDO BRE TO GO [ ENIJA M PRO ETOT SV

ПРАВАТ ПРОФИТ ПОГОЛЕМ ОД 10 МИЛИОНИ ЕВРА

 200-ТЕ НАЈГОЛЕМИ

ГОДИШНО ВРТАТ 7,7 МИЛИЈАРДИ ЕВРА

 НАЈГОЛЕМИТЕ

ДВАЈЦА “НАФТАШИ“ ТРУПААТ ЗАГУБИ

 ПРОИЗВОДИТЕЛИТЕ НА ХРАНА ВО ИНВЕСТИЦИСКИ ЦИКЛУС!

 ГОДИНА НА ПРОМЕНИ годишна специјалнa едиција на kapital media group  септември 2013  www.kapital.mk

intervju

Nikol~ePetkovski претседател на Управниот одбор на Еуростандард банка

67,6%

од вкупно одобрените нефинансиски субјекти кредити за се од четирите големи банки, што претставува огромна концентрација и мала конкуренција

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА КАПИТАЛ | БРОЈ 10 | ДЕКЕМВРИ 2012

WWW.KAPITAL.MK

Apsurdna finansiska situacija

Порастот на нефункционалните кредити главен предизвик во 2013 година

Bankite imaat vi{ok milioni evra, ama krediti nema da davaat

500 Agrobiznis

Ima li koj da go kreditira biznisot so hrana?

Menaxerska u~ilnica

[to treba za dobra sorabotka so bankite

ВО ТЕЛЕКОМИНДУСТРИЈАТА

 ПРОИЗВОДСТВОТО НА МЕТАЛИ ВО СЛОБОДЕН ПАД

19

Капитал број 777 19.09.2014

20 15 години капитал...

внимание на реформите кои ќе кои ќе н$ одведат до посакуваната цел.

Откривање на новите бизнис херои

Заложбите на Капитал отсекогаш беа и ќе бидат македонските компании и менаџери да работат и да се однесуваат по современите стандарди на работење. Нашите текстови во голема мерка имаа и едукативна функција. Денеска можеме со гордост и без лажна скромност да кажеме дека Капитал ја имаше пионерската улога во младоменаџерската револуција во Македонија! Помогнавме многумина наши читатели од менаџерските слоеви во земјава да се запознаат со начинот на работа на менаџерите на успешните компании од светот. Да ги прочитаат приказните за патот до успехот на најголемите светски корпорации и нивните бизнис лидери. Како тие донесуваат одлуки, како размислуваат, како живеат... Пишувавме неброено пати за современите светски трендови во менаџментот, маркетингот, управувањето со човечките ресурси и сите останати аспекти на бизнисот, со цел да им помогнеме на македонските менаџери да бидат подобри во секојдневното извршување на нивните работни обврски и исполнувањето на компаниските цели. Ги раскажавме животните приказни на најголемите светски претприемачи, денес најбогатите луѓе на светот, за нивните визии и бизнис лидерство, со цел да ги инспирираме домашните бизнисмени да немаат ограничувања во своите соништа и амбиции за раст на своите компании. Им понудиме непроценливо “know-how” за да бидат подобри во својата работа, што на крајот ќе донесе напредок и на нивно лично и професионално ниво, но и нивните соработници и вработени, што на крајот носи додадена вредност за нивните компании и за сите засегнати страни во поширокиот општествен контекст на бизнис делувањето. Си поставивме цел да откриваме што е можно повеќе млади, полетни, амбициозни, талентирани претприемачи во Македонија, чии што идеи и визии ќе и ги претставиме на јавноста. Сакаме да покажеме дека не секогаш крајните финансиски биланси се мерило за нечија големина, дека приходите и профитот не се единствен критериум за вреднување на успехот, туку дека најважна е идејата, концептот, потенцијалот, визијата. Нашата намера не е да останеме само во границите на Македонија, туку оваа креативна сила и потенцијал на некои идни големи бизнисмени да ја бараме и на Балканот, Европа и светот.

Транспарентност и модерно корпоративно управување

Една од клучните заложби на Капитал досега била и примена на модерното корпоративно управување кај домашните компании, во што неизбежен дел е и транспратентноста пред јавноста. Затоа пишувавме и за теми кои што не секогаш се пријатни за оние кои што не се воодушевени нивното водење на

компаниите да биде јавно и видливо за акционерите и сите останати засегнати страни. Една таква тема што ја покренавме беше и околу видливоста на помалите акционери во македонските акционерски друштва. Во Македонија е тајна кои се акционерите кои поседуваат под 5% од капиталот, иако дури и во земјите од регионот ова веќе не е табу-тема. Во Србија јавно се достапни имињата на сите акционери во компаниите. Во Хрватска, пак, јавно и бесплатно на интернет-страницата на депозитарот се достапни податоците за 10-те најголеми акционери во секое акционерско друштво, без разлика на процентот кој го поседуваат, а информациите се ажурираат на дневна основа. Зошто тоа не е случај и во Македонија? На кого му оди во прилог ваквиот закон? „Капитал“ во изминатите години ја отвори оваа тема, а расправата стигна и до Собранието, по иницијатива на Радмила Шеќеринска. Но, пратениците од владејачката коалиција во 2012 година ја отфрлија можноста за транспарентност во акционерскиот капитал на Македонија. Ако некој посака да се запознае со сопственичката структура на некое акционерско друштво, односно да види кој с$ управува со него, на веб-страницата на Централниот депозитар за хартии од вредност може да ги дознае само сопствениците на удели поголеми од 5%. Секој, пак, што сака да ги дознае имињата на сите акционери во една компанија мора да поседува една акција од таа компанија за да има увид во акционерската книга, а за тоа треба да плати и 4.130 денари. Дури и да успее да ги дознае сите акционери, прашање е колку таа листа утре нема да се промени и да мора да плати уште 4.130 денари за новата. Од необјасниви причини акционерот што има 4,9% од акциите и тој со 5,1% во Македонија имаат различен третман со Законот за трговски друштва во поглед на транспарентноста. А, „малите“ акционери имаат и тоа како големо значење и често знаат анонимно да се поврзат и да формираат критична маса со која имаат пресудно влијание во донесувањето одлуки во една компанија. Иако во Македонија главните менаџери на компаниите најчесто имаат удел под 5%, нивните одлуки на акционерските собранија поминуваат многу мазно, што значи дека нивното влијание во одлучувањето е многу силно. Во изминатите години, пак, многу индивидуални инвеститори станаа акционери во македонските компании. Посебно во берзанскиот „бум“ акционери станаа и многу политичари, јавни личности, новинари, државни функционери... Законот им дозволува далеку од очите на јавноста да влијаат врз работењето на друштвото и да остваруваат лична корист. Долга е листата со политичари, пратеници и судии во земјава кои поседуваат

www.kapital.mk

Капитал број 777 19.09.2014

www.kapital.mk

22 15 години капитал... СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

!

петок 23/05/2014 www.kapital.mk

...ДЕЦА

FORBS SOVETUVA:

KAKO DA ODGLEDATE MILIONER? DETSKA PIRAMIDA NA ISHRANA

ZDRAVI DECA SRE]NI RODITELI

KAKO DA IZBERETE BEZBEDNI DETSKI IGRA^KI?

2MARKETING -ра

КОНФЕРЕНЦИЈА

 06 јуни 2013  хотел Александар Палас, Скопје

Капитал прв од сите медиуми уште на средината на 2011 година ги објави драматичните бројки дека повеќе од 400.000 Македонци се иселиле од земјава во последните 20-тина години. Темата се работеше повеќе месеци во неколку десетина продолженија, а се тргна од бројката дека 56.000 наши сограѓани добиле странски пасоши во последните десет години. Понатаму преку истражување и контакти со преку 50 соговорници дојдовме до податоци за целосно иселување на младото население од поедини региони во земјава и последиците кои таа појава ги предизвкува. На крај стигнавме до бројки од 447.000 иселени Македонци поради кои Светска банка ја рангира Македонија на 23 то место земји во светот во која најмногу се иселува населението.

КЛУЧНИТЕ ЗБОРОВИ НА СОВРЕМЕНИОТ МАРКЕТИНГ!

организатор:

партнер: СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

NA ATAIJA ULOG OT URG HIR ETMANOM R N VO TKARCI A NA A DOJK N

...ЗДРАВЈЕ

петок 25/10/2013 /www.kapital.mk

Kako sami da gi pregledate dojkite?

I ESTI NAJ^ EST A BOLDOJKAT NA

RAKOT NA DOJKATA KOSI!

!

NAD 700 NOVI SLU^AI GODI[NO VO MAKEDONIJA COVER STORY

DALI TUTUNSKATA INDUSTRIJA ]E SE IZDIGNE OD PEPELOT?

ANALIZA GOLEMITE IGRA^I PREZEMAAT SE [TO MO@E DA SE KUPI NA BALKANOT

SVET SVETSKIOT TRGOVSKI CENTAR POVTORNO GO DOPIRA NEBOTO

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

www.kapital.mk

Борба за спречување на одливот на луѓе

После Капитал со овие бројки излегоа повеќе македонски медиуми, а проблемот стигна и до македонскиот парламент. Новинар на Капитал беше повикан на консултации и во оваа највисока законодавна институција. Истовремено Капитал иницираше и спроведе истражување за заминувањето на младото население од малите градови во земјава. Според податоците до кои дојдовме во поедини мали градски средини низ Македонија во зимскиот период недостига и по 70% од населението, а во многу места не може да се состави ниту првооделенска паралелка. Во меѓувреме констатиравмен дека главниот град Скопје се соочува со пренаселеност која влијае на условите на живот во истиот. Инфраструктурата, школството, здравството и економијата трпат последици од ваквата појава, а во спротивна насока повеќето граѓани се иселуваат токму заради квалитетот кој го пружат институциите од истите овие области. Дојдовме и до драматични податоци дека приватниот сектор во некои помали градови во Македонија не вработува ниту 100 луѓе севкупно и дека 90% од вработените се државни службеници. Подинамичен економски раст кој ќе генерира нови работни места и повисок животен стандард, посредена држава и од административно-бирократски и од инфраструктурен аспект и стабилност на подолг рок се клучните услови за да запре процесот на ислелување на населението. За ова се залагаме сиве овие 15 години откако постои Капитал, ќе се залагаме и понатаму, тоа е нашата вечна мантра.

БРОЈ 775 ЦЕНА 100 ДЕН. | 5 СЕПТЕМВРИ, 2014, ПЕТОК | ГОДИНА 15

акции во македонските компании. Но, за јавноста е тајна во кои компании се акционери јавните функционери. Менаџерите на македонските компании генерално не ја поддржуваат законската тајна што ги крие акционерите под 5%, но досега само Фершпед на својата интернет-страница ја објави целосната акционерска структура, на која јавно и транспарентно може да се видат сите акционери. Во Македонија имаше и скандалозен обид за сокривање на сите акционерски книги од очите на јавноста, но откако „Капитал“ го откри овој проблем, веднаш се интервенираше во законот и сега Депозитарот е должен секој понеделник на својата интернет страница да објавува ажурирана листа на сите акционери со удел над 5%.

КРЕАТИВНОСТ ДИГИТАЛИЗАЦИЈА СМЕЛОСТ

 СУДСТВОТО  МЕДИУМИТЕ  СИНДИКАТИТЕ И  ЕКОНОМИЈАТА

МОРА ДА СЕ ОСЛОБОДАТ ОД ПОЛИТИЧКО МЕШАЊЕ!  БОРБАТА СО ОРГАНИЗИРАНИОТ КРИМИНАЛ ДА БИДЕ ПОСИЛНА И НЕСЕЛЕКТИВНА!

MERKEL GI ZA]UTE BALKANSKITE LIDERI

MAKEDONCITE SAKAAT DA VODAT BIZNIS SO MOBILEN VO RAKA!

ВО ОВОЈ БРОЈ СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

...МОБИЛЕН СВЕТ

петок 05/09/2014 www.kapital.mk

RASTE PONUDATA NA MOBILNI APLIKACII NA MAKEDONSKIOT PAZAR!

MAKEDONCITE SAKAAT DA VODAT BIZNIS SO MOBILEN VO RAKA! ZA E VODI^ KORISTEW OT NA PAMETNI TELEFON

4

NA^INI NA KOI APLIKACIITE GO MENUVAAT VODEWETO NA BIZNIS

!

ОБУКА НА ТЕМА:

ФИДИК ДОГОВОРИ – ПРИПРЕМА НА ПРОЕКТИ  29 и 30 септември 2014 година, од 09:00-16:00 часот

Капитал Aкадемија, Скопје

ЦЕЛИ НА ОБУКАТА:

Обуката се организира со цел да се унапреди работата на сите ониe кои во своите компании ќе се занимаваат со меѓународни договори, запознавање со ФИДИК организацијата, формите на договорите и процедурите за реализација на проектот. ЌЕ БИДЕТЕ ЗАПОЗНАЕНИ СО:  Меѓународните услови на договорите и условите за нивната примена  Основните одредби на најкористените форми на договори  Предностите и проблемите кои можат да се јават при користење на вакви форми на договори во Македонија  ФИДИК процедури на инвестициските проекти

ПРОГРАМА: 1. Увод и ФИДИК организацијата 2. ФИДИК услови на договорот 3. Набавки 4. Општи услови на договорот 5. Посебни услови на договорот 6. Учесници на проект 7. Договорна цена и плаќање 8. ФИДИК Процедури на проект

9. Ризици на проект 10. Варијации и прилагодувања 11. Отштетни побарувања 12. Примена на ФИДИК условите во договорите во регионот 13. Вовед во Раководење со проект (Project Management)

ПРАШАЊА И ОДГОВОРИ Сите заинтересирани за учество на оваа обука можат да се пријават најдоцна до 25 септември 2014 година. Работен јазик на обуката е српски.

ЗА КОГО Е НАМЕНЕТА ОБУКАТА:

За поголем број на корисници: Раководители на компании, Раководители на сектори, Раководители на развој, Инженери, Инженери за надзор, Правници, Економисти и на сите оние кои во своите компании се занимаваат со меѓународни договори.

ПРЕДАВАЧИ:

НИКОЛА ЦВИЈАНОВИЌ дипломиран градежен инженер со 14 години работно искуство во водечки српски градежни и консултантски компании. Работел како проектант и надзор, изведувач, а подоцна и како консултант на проекти од високоградба и инфраструктура. Од 2007 е дел од тимот предавачи на курсевите на ФИДИК во организација на Mace I ACES. Во текот на работата во Mace како дел од тимот инженери, управувал со проекти според ФИДИК услови на Договор. ТАЊА ЈАУКОВИЌ дипломиран градежен инженер. Од август 2008 работи

за Маce како cost Manager на проектот Универзијада- Блок 67. Тања има искуство во проектирање и знаења потребни за дефинирање на процесот на работа, подготовка и имплементација на политики и процедури кои обезбедуваат квалитет во текот на извршувањето на инвестициските проекти во градежништвото. Има искуство во подготовка на тендери и анализа на понудите, изготвување на договорите, дефинирање на голем број буџети за проекти, а потоа и следење и известување за трошоците, изработка на плановите за активности на проекти, има знаење и значајно искуство во финансиските процедури и процеси со кои успешно се управува со финансиите на проектот.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

специјален прилог

26

СЕПТЕМВРИ 2014

ЦЕЛОСНА ЛИБЕРАЛИЗАЦИЈА НА ПАЗАРОТ НА ЕЛЕКТРИЧНА Производител на електрична енергија ЕНЕРГИЈА Македонија за неколку месеци влегува во третата, финална фаза од процесот на либерализација на пазарот на електрична енергија. Досегашниот број на правни субјекти кои слободно, на отворен пазар можеа да одлучат од каде ќе купат струја за своите бизнис потреби изнесуваше нешто над 200, во финалната фаза од либерализацијата влегуваат буквално сите- и домаќинствата и сите мали компании! Што конкретно ќе значи тоа?

Дистрибутер/снабдувач на електрична енергија

Краен корисник

СО ОВОЈ СПЕЦИЈАЛЕН ДОДАТОК ДЕТАЛНО ВЕ ИНФОРМИРАМЕ:  Што треба да знаат македонските граѓани пред 1 јануари следната година до кога секое домаќинство ќе треба да си избере снабдувач со електрична енергија? Што конкретно значи либерализацијата и како ќе оди постапката за избор на снабдувач?  Какви цени може да очекуваат домаќинствата и малите бизниси со оглед на фактот дека веќе се напушта досегашниот солидарен принцип на формирање на цените кога компаниите го

Повеќе информации во врска со прилогот и за претставување во истиот можете да добиете на е-маил: sanja.savovska@kapital.mk gordana.mihajlovska@kapital.mk или на телефонскиот број 02 3280 910

носеа товарот на цената? Ако компаниите кои веќе слободно на пазарот се снабдуваат со струја, користат во просек за 25% поевтин енергенс, што може да очекуваат граѓаните?  Каква во иднина ќе биде улогата на Регулаторната комисија за енергетика во новите, либерализирани услови на пазарот со струја во Македонија?  Какви ефекти во другите земји донесе процесот на либерализација? ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: САЊА САВОВСКА ГОРДАНА МИХАЈЛОВСКА

Капитал број 777 19.09.2014

24

www.kapital.mk

анализа

Kakva ekonomsk politika i treb Makedonija za d odlepi od dnoto Do 2019 godina ekonomski rast samo do 4%

www.kapital.mk

ka eba na da se to?!

Капитал број 777 19.09.2014

Анализа

25

Економијата во следните пет години ќе расте со годишни стапки од 3% до најмногу 4%, барем доколку се покажат како реални проценките на Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) што значи дека очекувањата за забрзување на растот со стапки од 7% остануваат само желби испишани во предизборните програми на политичките партии. Економистите коментираат дека ова е бавно темпо на развој, недоволно да креира нови работни места колку што треба за да се подобри стандардот на граѓаните. Со ова темпо, ќе ни требаат над 80 години за да го стигнеме просечниот европски животен стандард. Магично стапче надвор од контекстот на економската наука нема, па затоа единствен начин да се постигне брз економски раст е преку длабоки реформи на економската политика.

Капитал број 777 19.09.2014

26

www.kapital.mk

анализа

Rast na BDP do 2019 godina

2017

2016

2015

3,8%

4,0%

3,4% 2014

3,2%

пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Е

кономијата во следните пет години ќе расте со годишни стапки од 3% до најмногу 4%, барем доколку се покажат како реални проценките на Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) што значи дека очекувањата за забрзување на растот со стапки од 7% остануваат само желби испишани во предизборните програми на политичките партии. Економистите коментираат дека ова е бавно темпо на развој, недоволно да креира нови работни места колку што треба за да се подобри стандардот на граѓаните. Со ова темпо, ќе ни требаат над 80 години за да го стигнеме просечниот европски животен стандард (и тоа под услов во меѓувреме, европската економија да не мрда).

Но, доколку сите економски политики се стават во функција на забрзување на развојот, со стапки на раст од 6% на пример, европскиот просек би го достигнале за 25 години. Многу пати се полемизирало како може да се оствари таков раст?! Магично стапче надвор од контекстот на економската наука нема, па затоа единствен начин е преку длабоки реформи на економската политика. Дека актуелните политики не ги дадоа очекуваните резултати докажуваа статистичките податоци, според кои во последните седум години, додека економијата ја води оваа Влада, просечниот раст изнесува 3%. Колку и да е голем ефектот од европската криза врз овој резултат, не може да биде оправдување бидејќи во исто време, во исти околности, земјите во развој како на пример Турција, Полска, или Естонија остварија импресивни стапки на раст. Што треба да направи Владата за да создаде поконкурентна економија и да изгради стабилни темели за побрз развој? Светска банка сугерира да се инвестираат повеќе пари за изградба на инфраструктурни објекти како што се

автопатиштата, железницата, гасоводот. Според некои проценки на Светската банка, за да се забрза економската активност, земјите во развој треба да инвестираат околу една четвртина од БДП (што во нашиот случај би било околу 2 милијарди евра) во капитални проекти. Кај нас, ниту една Влада досега, не одвоила повеќе од 5% од БДП за јавни инвестиции. Освен тоа, оваа меѓународна финансиска институција ни сугерира земјата да продолжи да ја одржува макроекономската стабилност преку ниско ниво на буџетски дефицит и јавен долг како основа за одржување на ценовната стабилност и зголемување на конкурентноста на извозот. Во однос на деловната клима, Светска банка ги нотира клучните пречки на Македонија за водење бизнис, а тоа се отежнатиот пристап до капитал, судството и корупцијата во јавните институции, долгото чекање за дозволи за градба и затварање на бизнис. Меѓународните експерти коментираат дека побрз економски развој може да се постигне само доколку постои прецизна визија и голема посветеност од страна на

www.kapital.mk

Капитал број 777 19.09.2014

Анализа 2019

4,0% 2018

4,0%

транспортна структура на железнички пруги и патишта, проширување на системите за наводнување и капацитетите за чување, заради развој на агробизнисот, како и поддршка на барањата за електрична енергија на производителите кои стануваат се‘ поактуелни. Еднакво е важно да се подобри интеграцијата на домашните компании во системот на вредности. Еден од неопходните услови е здрав и ефикасен банкарски систем, така што домашните учесници имаат доволен пристап до финансиските средства за развој на сопствениот бизнис“, смета претставникот на ММФ, Патрик Житон.

Што поголем извоз, толку поголем економски раст

Зголемувањето на извозот, а за сметка на тоа намалување на увозот преку поголемо искористување на домашните ресурси, може да има огромен импакт врз забрзување на економскиот раст на земјата. Според проценките на ММФ, следната година извозот ќе

Проценки на ММФ

Владата да се постигне подобар резултат. Тие забележуваат дека Владата во последните неколку години постигнала добри резултати во напредокот и ефиксаноста во работењето, но сепак значително заостанува зад другите земји во регионот. Како најклучни забелешки се наведуваат политичката нестабилност во земјава, контролата на корупцијата, владеење на правото и ефективноста на владата. Што не се препорачува да се прави? Речиси сите меѓународни финансиски институции сугерираат да не се зголемува бројот на вработени во јавниот сектор само за да се се намалува невработеноста. Кај нас постојано се водат спротивни политики што е евидентно и од економскиот резултат. Претставникот на ММФ во Скопје, Патрик Житон, смета дека економскиот раст и

вработувањето треба да бидат на врвот на агендата во Македонија и пошироко во регионот, бидејќи креаторите на политиките сега можат постепено да се оддалечуваат од состојба на управувањето со кризи. „Економски раст од 6% или 7% се стапки на раст што ние би сакале да ги видиме. Одржувањето на макроекономската стабилност е секако предуслов за повисоки стапки на раст. Но, и други работи се важни. За мала континентална земја како што е Македонија од клучно значење е да се гради економија на фирми и сектори кои се способни за извоз и кои ќе стекнуваат корист од многу поголемата побарувачка. Од друга страна, од суштинско значење е ваквите извозни фирми да се поврзат со своите пазари; ова претпоставува развивање на ефикасна

27

порасне 9%, а до 2019 година растот ќе ослаби на 7,5%. Бизнисмените се децидни дека државата треба да направи структурни реформи што ќе им помогнат на извозните компании да ја подобрат конкурентноста, со тоа да освојат нови пазари, да отвораат нови капацитети и работни места. Според нив, за поголем извоз од Македонија се потребни подобри услови за кредитирање, повеќе договори за слободна трговија, поголема државна поддршка за извозниците. Извозниците очекуваат поголема поддршка од Владата за стимулирање на извозот со директни субвенции како што на пример, се помага земјоделството. Тие се се’ погласни дека власта не им помага ниту приближно толку колку што им дава поволности на странските инвеститори. Многу домашни бизнисмени јавно коментираат дека се чувствуваат запоставени, маргинализирани и дискриминирани од сопствените институции во сопствената држава. Велат

Капитал број 777 19.09.2014

28

www.kapital.mk

анализа Димитар Богов

Глигор Бишев

еделникот Капитал се профилира како комбинација од економски и бизнис магазин, еден од ретките во нашата земја со толку долг континуитет. Тој е објективен хроничар на развојот на македонската економија, но о пропуштените можности, на подемот на многу домашни компании со добри идеи, визија и стручност, како и падот на многу други. Очекувам, Капитал во иднина да биде непристрасен аналитичар на економските трендови кој ги истакнува позитивните, но и ги забележува и предупредува на негативните, ги препознава и промовира победниците во бизнисот, а не го троши своето време и простор на безидејните.

о својата аналитичност, професионалност и квалитет за 15 години, списанието Капитал успеа да се наметне како "The Economist" na Makedonija. Ви посакувам уште многу јубилеи и да станете "The Economist" за и на Балканот.

гувернер на НБМ

рекоа за капитал...

Н

и дека во Македонија се појавува категорија „бизнисмени од втор ред“ и поради тоа бараат властите да ја насочи енергијата кон поддржување на домашните компании и со тоа на извозот.

Повеќе кредити за поддршка на бизнисот

Во време кога економската криза длабоко навлезе во порите на домашната економија и домашните фирми ги остави без пари, единствен спас е зголемување на понудата на евтини кредити. Меѓутоа, според проценките на Народната банка, кредитирањето ќе расте со релативно побавно темпо отколку пред кризата. Сега кога компаниите имаат најголема потреба од финансиска поддршка, банкарите ја применуваат добро познатата конзервативна кредитна стратегија – наместо во кредити, најголем дел од парите ги инвестираат во безризични државни и благајнички записи. Тие се уште перцепираат висок ризик во бизнис секторот, иако, македонските компании се сметаат за ниско задолжени. Задолженоста на германските компании на пример е речиси три пати поголема од вредноста на брутодомашниот производ (БДП) на земјата, што значи дека германскиот бизнис им должи на банките над 7.000 милијарди евра. Но германските компании, иако теоретски презадолжени, ја создадоа најмоќната економија во Европа и трета по ред во светот, веднаш зад САД и Јапонија. Просечната плата во Германија надминува 3.000 евра, а невработени се

само 7% од луѓето. Македонските компании во банките должат 2 милијарди евра што значи дека задолженоста на бизнисот со кредити изнесува околу 25% од БДП на земјата. Но резултатот од “дисциплинираната” кредитна политика е поразителен - ниско ниво на инвестиции, слаби компании со мал извоз кои генерираат армија на невработени луѓе и низок животен стандард. Евидентни се разликите меѓу остварувањата на германската и македонската економија, исто толку колку што е очигледна и филозофијата на развој на двете економии. Суштинскиот проблем на домашните компании е тешкиот пристап до капитал и слабата поддршка од банките за побрз економски развој. Причините за тоа може да се лоцираат и кај банките и кај компаниите, меѓутоа неликвидноста на економијата е факт што ја потврдува и статистиката.

Се бара силна државна развојна банка

Меѓутоа, колку и да се оцрнуваат комерцијалните банки дека не ги поддржуваат доволно компаниите со кредити, сепак, главната улога во економијата треба да ја има Македонската банка за поддршка на развојот (МБПР) која е формирана од државата токму за поддршка на развојот на фирмите. А колку оваа банка има капацитет да ја игра главната улога во зголемување на кредитирањето ако се знае дека има капитал од само 30,4

претседател на Управниот одбор на Шпаркасе банка Македонија

П

Како до побрз економски раст?!

XX 25% од БДП инвестиции на државата во инфраструктура XX Да не се зголемува бројот на вработени во администрација XX Олеснување на пристапот до капитал за компаниите XX Директни државни стимулации за извозните компании XX Ефикасна борба против корупцијата во јавниот сектор милиони евра?! Бизнис секторот оценува дека државната развојна банка мора постојано да се докапитализира со пари од буџетот за да има силно влијание во поттикнување на развојот на фирмите и отварање на нови работни места. Владат во својата последна програма најави дека во следните четири години ќе ја докапитализира МБПР со 10 милиони евра. Иако веќе неколку години наназад се зборува за реформи во МБПР, тие се оддолжуваат предолго. Со оглед на тоа што МБПР е акционерско друштво во целосна сопственост на државата, таа треба своите средства да ги стави во функција на остварување на стратегијата за развој, а главно како непрофитна банка, што значи да обезбеди поповолни услови на кредитирање во однос

www.kapital.mk

Капитал број 777 19.09.2014

Анализа

29

Живко Мукаетов

претседател на Управниот одбор на Алкалоид

П

очетоците на „Капитал“ се совпаѓаат со почетоците на мојата кариера во „Алкалоид“ и многу убаво се сеќавам на тоа време. Се сеќавам на старите формати на магазинот, на ентузијазмот со кој тогашната редакција и уредништво работеше за да магазинот кој го створи прерасне во она што е денес: издржан неделен бизнис информатор, кој иако на времиња не беше единствен, успеа да ги премости сите турбуленции и да остане водечки деловен информатор во Република Македонија. Во денешново динамично време на функционирање, кога техничко-технолошкиот развој завладеа со бизнисот, па и со светот воопшто, кога секојдневно сме препллавени од разни информации, дефинитивно ни е потребна добра селекција на четива. „Капитал“ ми го нуди токму тоа, а се надевам дека ќе остане така уште многу години! на комерцијалните банки и да ги поддржува стопанските активности за кои комерцијалните банки не се заинтересирани, велат бизнисмените. Освен тоа, тие велат дека на МБПР треба да и се дозволи да издава банкарски гаранции на фирми кои учествуваат на странски тендери, што посебно ќе им помогне на домашните градежни фирми, кои поради преголемата изложеност кон “малите” домашни банки понекогаш не можат да обезбедат банкарска гаранција за да конкурираат за некој поголем тендер. Бизнисмените велат дека доколку

развојната банка се плаши да им биде конкуренција на постојните деловни банки, тогаш банките нема да бидат мотивирани да ги подобрат условите, туку развојната банка само ќе ги потврди нивните позиции на пазарот. Развојната банка мора да биде корективен фактор за намалување на каматите и за олеснување на условите кои ги нудат банките. Суштината на постоењето на државните развојни банки е да обезбедат полесен пристап до пари и со поповолни услови отколку условите што ги нудат деловните банки. Смислата на развојната банка е

да понуди подолгорочно кредитирање на развојните проекти, за кои деловните банки не се доволно заинтересирани, а имаат поволни ефекти врз економскиот развој. Покрај тоа, развојните банки би требало да поддржуваат и други економски активности, како извозот, изградба на локална инфраструктура, енергетска ефикасност и обновливи извори на енергија, кои можат да ја зголемат конкурентноста на домашната економија. Ако не го обезбедува тоа, тогаш се доведува во прашање самото постоење на ваквите државни банки.

Капитал број 777 19.09.2014

30

анализа

e Kojniott u^ ite l k ior om pr ekonstaza i op ? sk nok

www.kapital.mk

Makedoni vrati ind

www.kapital.mk

Капитал број 777 19.09.2014

Анализа

ija da si ja dustrijata!

31

V

раќање на индустријата! Тоа е лекот што денес го применуваат дури и развиените земји за да ги повратат истоштените економии. Ги враќаат фабриките од Кина и Индија дома за да ги поттикнат економскиот раст и вработувањата. Македонија повеќе од две децении се соочува со деиндустријализација. За да се врати во живот, мора веднаш да се насочи кон инвестиции и технолошко напредување. Без тоа, во прашање ќе биде доведен не само опстанокот на индустријата, туку и на државата и на народот!

Итно потребни мерки за да може да се случи реиндустријализација во Македонија

XX да се отворат фондови за финансирање нови инвестиции (директно да се вклучи МБПР) XX домашните компании да добијат еднаков третман како и странските XX да запре иселувањето на младите XX образовниот систем да дава стручни кадри XX да се создава и поттикнува претприемачкиот дух

Капитал број 777 19.09.2014

32

www.kapital.mk

анализа д-р Ѓорге Иванов Претседател на Република Македонија

Д

рекоа за капитал...

озволете ми да ви го честитам 15-годишниот јубилеј, со желби за натамошни успеси во работата. Магазинот Капитал во изминатите години се издигна во значаен медиум што ги следи сите општествени текови, со особен акцент на економијата, финансиите и бизнисот. Низ страниците на Вашиот неделник се регистрирани позначајните економски движења во Република Македонија, регионот, Европа и светот, како и релевантни анализи и коментари од влијателни експерти

пишува:

Спасијка Ефтимоска

spasijka.eftimoska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Д

али Македонија ќе стане земја со технолошки напредна и конкурентна индустрија или ќе остане евтина суровинска база со трудоинтензивно производство? Ова се двата правци кон кои може да (не) се движи земјава во наредните една-две децении, во зависност од тоа колку политичките и бизнис лидерите ќе се опаметат и освестат за опасностите и предизвиците што демнат над македонската економија. Таа во овој момент е деиндустријализирана, неконкурентна и технолошки уназадена. За да се врати во живот, мора веднаш да се насочи кон инвестиции и технолошко напредување. Конкуренцијата многу брзо гази напред така што веќе нема многу време и простор за да се мислиме. На глобалната сцена сите се согласуваат дека во иднина целото внимание ќе се сврти кон високата технологија, обновливите извори на енергија, земјоделството, посебно кон новите облици на обработување на земјиштето, и кон производството на храна. Новата економија е темелена на дигитализација, нови знаења и вештини. Прилагодувањето и следењето на трендовите ќе биде клуч за успехот. Има ли Македонија сила за тоа? „Вистинскиот пресврт во пазарна економија може да го направат претприемачите и менаџерите преку перманентнен процес на воведување нови технологии, иновации, зголемување на расходите за истражување и развој на фирмите, подобрување на корпоративното управување и сл. Тоа на нашата индустрија, која има вонредно неповолна структура, застарена технологија, ниска продуктивност... и е повеќе од неопходно. Се разбира дека Владата може да го поддржи и охрабри ваквиот процес со индиректни мерки“, смета академик Таки Фити. Според него, Владата треба да ја подобри политиката за поддршка на малите и средните

од бизнис-сферата. Со ова, Капитал даде придонес во развојот на македонската демократија, како и во развојот на пазарната економија и претприемништвото. Поаѓајќи од вашето мото „Само идејата е капитал, се друго е пари...“, верувам дека ќе продолжите на иновативен, креативен и уникатен начин да ги следите движењата во економската и бизнис-сферата, со што ќе придонесете за натамошниот развој на ова поле. Дозволете ми да ви посакам натамошна успешна работа и многу јубилеи.

претпријатија и на претприемништвото и инвестициите во индустријата. Од и да го стимулира развојот на малите вкупниот обем на инвестиции во основни бизниси. средства во стопанството во 2012 година, Зошто е важно да се отвори прашањето само 25,06% отпаѓаат на индустријата, за новата економска и индустриска што е двојно помалку од пред 90-те политика на Македонија? Затоа што ова години. Индустријата денеска ангажира е главна тема во секоја земја што сака само 20% од вработеното население, а во да се развива. По колапсот на новите добрите 80-те години над 40%. економии и на финансиските пазари, Македонија стана евтина суровинска започна глобален тренд во промена на база, пред се, во аграрот. За тоа уште размислувањата: големите индустриски повеќе придонесуваат владините нации и новоиндустријализираните субвенции, кои се наменети за земји повторно се потпираат на одржување на социјалниот мир, а не индустријата како на одлучувачки за поттикнување на инвестициите економски фактор. Од почетокот на 2010 и иновации во година индустријата на САД имаше производството на годишен раст од над 10% и отвори храна. Македонија околу 500.000 работни места. мора да Германија секогаш веруваше престане да во индустријата и ги задржа биде пазар е помал обем на за извоз клучните индустриски гранки. индустриско проиот зводство на евтина Поинаква е ситуацијата во во 2013 година спор едено земјоделска Индија, земјата која од својата со 1986 година. суровина и независност се уште не доживеа треба да се позначајна индустријализација. пренасочи кон Сега оваа земја со стратегијата производство на „Национална производна политика“ храна, во што ќе разработи план за индустриски развој. инвестира многу знаење, технологија и Уделот на преработувачката индустрија ресурси. во бруто националниот доход од Текстилната индустрија се сведе на лонсегашните 16% до 2025 година треба да производство. Останаа само фабриките порасне на 25%. во металната и кондиторската Како е во Македонија? Катастрофална индустрија, како традиционални деиндустријализација и се случува индустриски гранки во земјава. А, и на Македонија. Повеќе од 20 години тие се оставени сами на себе со сите се уништува домашната индустрија, проблеми со кои се соочуваат. Новите што на крај доведува до економски инвестиции во индустриските зони геноцид! Бројките се поразителни, а не се решение на долг рок ако не мерките незначителни. Мерено низ врзат домашни партнери и не отворат бројки - индустриското производство е нови домашни бизниси. За жал такви преполовено за 30 години, учеството на очекувања нема на повидок за да ја индустријата во БДП е сведено од 50% во променат генералната слика дека на 80-те години на минатиот век на 15% во Македонија и се случува уништување 2012 година. Во 2013 година, вредноста на индустријата, кое го спроведува на македонскиот БДП изнесуваше 8,3 домашниот политички фактор и тој ја милијарди евра, во кои поголемо е сноси одговорноста. Од оваа состојба учеството на трговијата отколку на сега не може да се излезе со умерено индустријата. Трговијата учествува амбициозни, туку само со радикални со 1,3 милијарди евра, а индустријата реформи. Првостепен државен со 1,2 милијарди евра. Отприлика предизвик треба да биде враќање толкав е и придонесот на јавната на репутацијата на индустриското управа. Тоа е неодржлив систем. Втор производство. Само индустријата може поразителен податок е што во време да повлече поголем и забрзан економски на наплив на странски инвестиции во раст, да отвори работни места и да го производни погони во индустриските спречи процесот на масовно иселување зони, нема пораст на вредноста на на младата популација. Тоа треба да е е БДП што го создава индустријата. Тоа императив за Македонија. Се што треба значи дека Македонија не бележи да правиме е да го зголемиме извозот. индустриски напредок. За тоа сведочат

46%

www.kapital.mk

Капитал број 777 19.09.2014

Анализа

33

Руфи Османи универзитески професор и политичар

М

агазинот „Капитал“, без сомнeие е еден од ретките медиуми во Македонија кој објективно и непристрасно ги анализира феномените во економијата, во политиката и воопшто во општеството. Пристапот на „Капитал“ е, пред с$, професионален, по што се разликува од другите медиуми, и тоа е додадената вредност во еден асиметричен пазар, крајно цензуриран од актуелната власт. Со аргументирани критики преку компаративен пристап во однос на ЕУ и на соседните земји, кон негативните последици од процесот на транзицијата во економијата и во политиката, и пред с$, со вашите предлози и

идеи за изнаоѓање реални решенија, вие аргументирано докажувате дека не само парите се капитал, туку пред с$ човечките ресурси, идеите и глобалните проекти се највредниот капитал. Ви пожелувам прогрес во реализацијата на целта за демократизација на нашето општество и вистински напредок на економијата, без што нашата земја ризикува на среднорочен (и дологорочен) рок да стане земја на старци и криминалци.

54,5%

било учеството на индустријата и рударството во вкупниот БДП во 1988 година, што е далеку повеќе отколку денес, кога е сведено на одвај 15%

Индустријата е лек за кризата

Индустријата се враќа назад во многу земји, дури и во развиените, затоа што Кина веќе не е евтин пазар на труд. Втора причина е и растот на трошоците за логистика и транспорт, па производството се сели поблиску до пазарите за продажба. Ова ќе придонесе за нов економски залет на развиените земји затоа што индустријата создава натпросечно многу добро платени работи. Производниот сектор тесно е поврзан со другите стопански сектори и затоа е двигател на целата економија. На тој начин и благостостојбата рамномерно се распределува. Овој нов тренд на враќање на индустријата е покренат и овозможен од технолошкиот развој. За неколку години во индустријата се создаде ефективна врска помеѓу индустрискиот софтвер и најмодерниот хардвер. Дигитализацијата за развој на производот и производството доведе до тоа производните чекори да се стопат во една целина – од дизајнот преку планирањето на производот, инжинерингот и создавање на производот до услугите. Ефектот од тоа е ефикасност, пократко време за доаѓање на пазарот и поголема флексибилност. Технолошкиот напредок овозможува толкаво зголемување на продуктивноста, така што факторите трошоци за плата и превоз губат на важност. Поради тие промени во западните економии повторно може да се покрене конкурентно производство. Тоа е пак предупредување: фирмите

кои нема навреме да се вклучат во оваа револуција на висока технологија брзо ќе заостанат во трката. И европските лидери, соочени со сериозната финансиска криза, бараат да се посвети поголемо внимание на потребите на индустријата со цел да се надмине кризата и да се подигне животниот стандард на граѓаните на ЕУ. „Индустриската политика е многу важна затоа што производството и понатаму мора да игра клучна улога во економската криза во Европа. Повторното раѓање на индустријата и тоа како е итно потребно затоа што БДП во ЕУ веќе со години константно паѓа. Јас немам ништо против вложувања во наука, истражувања, услужни дејности или во банки, но нашата цел е помагање на граѓаните на ЕУ затоа што мора да го зголемите бројот на работи места. Без индустрија, а при тоа мислам како на мало, така и на средно претприемништво, оваа цел не ќе може да се оствари“, вели Антонио Тајани, поранешниот еврокомесар за индустриска политика. Многу влади се на критика дека ја запоставуваат индустријата, а некои и целосно се свртеа против неа. Сега гледаат дека тоа било погрешна одлука. Особено се критикува пресимлифицираното насочување на климатската контра енергетската политика, па сега повторно се разгледуваат мерките кои ги блокираат индустријата и нејзиниот развој. „Мора поголемо внимание да им посветиме на потребите на компаниите

11,1%

од активните фирми во 2013 година се од преработувачката индустрија, а дури 35,7% се занимаваат со трговија на големо и мало и поправка на моторни возила кои со толку многу правила и закони за заштита на околината многу често се чувствуваат блокирани во својот развој и раст“, изјави поранешниот претседател на Европската комисија, Жозе Мануел Баросо. Поради тоа Брисел во иднина ќе обезбеди финансиска помош за повторно раѓање на индустријата. Целта на ЕУ е до 2020 година индустријата да претставува 20% од БДП. Токму тоа го бараат и македонските бизнисмени од индустријата. „Со привлекувањето странски инвестиции во зоните донекаде се компензираат ефектите. Но, тие ќе беа многу поголеми доколку законски, на економска основа, индустријата во економските зони имаше обврска да помогне во одреден временски период преку joint venture со цел да користи што повеќе македонски производи. Вториот проблем е што металургијата е предмет на еден неразбирлив игнорантски однос. Се нема време за постојната индустрија во земјава. Принципот што се заговараше во економските политики беше ние правиме систем за целото стопанство. Тоа е нешто што вистинскиот живот и праксата не го прифаќаат во ниту една земја. Мора да се водат политики кои ќе бидат соодветни на структурата на стопанство и на економските проблеми. Не може да се носат закони кои важат за сите. За металургијата, која е енергетски интензивна гранка, и ЕУ води посебни политики. И за преработувачката индустрија се водат такви политики за таа да стане водечка во отворањето работни места“, вели Минчо Јорданов,

Капитал број 777 19.09.2014

34

www.kapital.mk

анализа

претседател на Управниот одбор на Макстил. Тој, исто така, укажува на моментот на реиндустријализација на Европа и на другите развиени земји. „Проблемот со деиндустријализацијата предизвика многу проблеми и во силни индустриски земји и наметна обратен процес. Ако порано се отвораа работни места во Кина, Малезија, Јужна Америка поради евтината работа рака, сега фабриките се преселуваат во Европа. Инвестициите се враќаат во сопствените земји за да отвораат работни места во индустријата и да ги решат социјалните проблеми“, истакнува тој. Според Јорданов, приоритет треба да бидат селективните, наменски политики со цел да се поддржат постојните преработувачки капацитети. Во металната индустрија, каде челикот оди цел за извоз, треба да се применува посебна политика. Треба да се поттикнува отворање преработувачки капацитети во индустријата со обоени метали и во земјоделството за да се спречи катастрофално високиот увоз на храна. Без консензус за долгорочната национална развојна стратегија многу лесно може да ни се случи сликата на Македонија за една-две децении да не биде многу подобра од денешната.

Кои проблеми да се решат за да биде можна реиндустријализација на Македонија?

1.Запирање на Белата чума - да запре иселувањето на висококвалитетен стручен кадар, способен да менаџира и развива бизнис, и воопшто на квалификуваната работна сила и на младите од земјава. Доколку овој тренд не запре, ќе нема кој да работи во македонските фабрики. Овој проблем веќе е присутен и, сакале или не да признаат од Владата, со него се соочуваат и странските компании кои отвораат свои погони во индустриските зони низ земјава. Не само што нема квалификувани работници за во производството, туку веќе нема ни луѓе за работа во некои градови. Намалениот природен прираст и иселувањето на младите создава лоша демографска слика во Македонија, во која расте бројот на старото население. Во такви услови ќе биде уште потешко да се покрене индустријата.

2.Реформи во образовниот систем според сите прогнози, во следните 20 години ќе настанат низа нови, денес непостоечки занимања, поврзани пред се со напредокот на технологијата, а со време ќе престане потребата за денес раширените професии. Ако Македонија не се прилагоди на потребите на пазарот, логично е да се очекува помал интерес кај инвеститорите и компаниите кои сакаат да работат овде, но и заминување на постоечките во земји кои нудат квалификувана работна сила. Државата мора да го реформира образовниот систем и затоа што тој и во моментот не дава доволно стручни и квалификувани кадри. Остручувањето на работниците не е само обврска на фирмите, бидејќи тие од старт мора да располагаат со квантум на стручњаци од одредени области за да може, пред се, да се поддигне

технолошкото ниво на производните процеси во земјава, што е клучно за поголема конкурентност. Македонија технолошки назадува и затоа се соочува со тежок пласман на производите на меѓународниот пазар. Во индустријата се повеќе се барат квалификувани работници кои софтверски можат да управуваат со комплексните процеси. Сега индустриските работници во производството на вредни стоки веќе не носат сини комбилизони, туку таблети. Новиот индустриски свет се нарекува индустрија 4.0. Стручњаците сакаат да го прикажуваат таквото производство како пазар на кој машините во паметните фабрики во голем дел сами се организираат, синџирите за испорака сами се усогласуваат и суровините на машините им даваат комплетна информација за производството.

3.Брз и лесен пристап до пари – инвестициите и технолошкиот развој се дефицитарен момент во работењето на македонските компании. За да се создаде простор за нивно поттикнување, државата мора да земе дел од работите во свои раце – да обезбеди модели и фондови за нивно финансирање. Време е да се отвори прашањето за постоењето и функцијата на Македонската банка за поддршка на развојот. Таа мора под итно да се стави во функција на развојот и растот на бизнисот во Македонија така што ќе се докапитализира и ќе обезбедува поволни кредити за финансирање на нови и растечки бизнис. За добар и успешен модел може да им послужи Хрватската банка за поддршка на развојот, која само за шест месеци годинава подели 479 кредити во износ од 360 милиони евра, од кои најголем дел се со каматна стапка од 2% до 3%! Ова во Македонија е невозможно. Потребна е и поголема поддршка за мали и средни бизниси – старт ап и малите бизниси не може да бидат оставени само на себе.

4.Да се разбудат луѓето што имаат пари - има луѓе што имаат пари, но немаат желба да инвестираат во производен бизнис. Наивно е да се верува дека тие веднаш ќе ги вратат парите назад и ќе поместат нешто во економијата. Тие не веруваат во оваа држава и затоа ги извадиле парите надвор. Во исто време треба и да се разбуди духот на народот генерално бидејќи тој сега е пасивен и незаинтересиран. Сите се зихераши и ги чуваат вишокот пари во банка. Никој не се охрабрува да се фати со производство. Најголем ерес е да очекуваме дека директните учесници во приватизацијата од 90-те години се способни сега да направат реиндустријализација. Креативни и иновативни луѓе може да го направат тоа, а треба само да се задржат во земјава и да се поттикнат со фонд кој ќе ги поддржи нивните идеи.

5.Стимулирање на домашните инвестиции - државниот интервенционизам е потребен за да наметне економска политика на даночни стимулации. Севкупната државна политика да биде насочена кон поддршка на извозниците, а не на трговците, како и на домашните компании, а не само на странските. Потребни се инвестиции во агробизнис, металургија, ИТ индустрија, здравство, туризам.

Тренд е да се носи "Индустриска политика". Што содржи македонската?

К

ако и повеќето земји во Европа, и Македонија има стратешки документ за развој на индустријата, наречен „Индустриската политика 2009-2020 година“. Тој е усвоен во 2009 година со цел интегрирана проактивна индустриска политика. Таа треба да постави основа и насока за идниот развој на Македонија, за зголемување на конкурентноста на економијата базирана на знаење и иновации, соработка меѓу актерите на индустрискиот развој, зајакнување на капацитетите за имплементација на индустриската политика на ЕУ и успешно користење на европските фондови за зајакнување на конкурентноста. „До 2020 година, Македонија да развие динамичен спој на одржливи и автентични индустрии како: органско вино и храна, еко-челик, еколошко градежништво, креативни индустрии, информатички и комуникациски технологии, медицинска опрема и услуги, автентичен туризам и други индустрии“, пишува во Индустриската политика, во која нема бројки или проекции што треба да се остварат во догледен период. Во индустриските политики што се усвојуваат во поново време во другите земји се ставаат конкретни цели. На пример, индустриската стратегија на Хрватска од 2014 до 2020 година предвидува просечна стапка на раст од 2,85% годишно, отворање на 85.000 работни места, промена на структурата на извозот во корист на производите со висока додадена вредност, раст на извозот за 30%, а на продуктивноста на трудот за 68,9%. Индустрискиот препород треба да го постигнат извозно ориентираните сектори: производство на основни фармацевтски производи, готови метални производи, компјутери, електронски и оптички производи, електрична опрема, машини и уреди, прехранбени производи и мебел. Стратегијата „Национална производна политика“ на Индија предвидуба уделот на преработувачката индустрија во бруто националниот доход од сегашните 16% до 2025 година треба да порасне на 25%.

Капитал број 777 19.09.2014

36

www.kapital.mk

анализа

v o n , i d o v z i o r p Novi

u n o p a m e l o pog Samo toa e

a n a t a l u m r fo

www.kapital.mk

Капитал број 777 19.09.2014

анализа Потребна е култура ориентирана кон нови производи... Многу компании имаат големи инженери и паметни луѓе, но потребна е гравитациона сила која нив ќе ги спои

Стив Џобс

Повеќето македонски компании својата конкурентска предност ја билдаат врз ниската цена на производите. Воведувањето нови производи наместо предизвик за освојување на нови потрошувачи и пазари кај нас е “нужно зло“ диктирано од странската конкуренција. Исклучоци има, но тие се ретки. Не е далеку времето кога пазарен успех ќе имаат производите и услугите кои имаат високо ниво на додадена вредност, а до нејзе се доаѓа само со истражувачки, развојни и иновациски активности!

vi brendovi,

uda!

uspehot!

37

пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

М

ногу малку македонски компании имаат култура ориентирана кон производи за која што зборува ненадминливиот Стив Џобс, кој од Епл направи технолошка икона која буквално штанца производи за кои луѓето ширум светот лудуваат. Притоа, за цената на производите од посакуваниот и престижен бренд не се прашува. Во тоа всушност е магијата! Имаат ли македонските компании желба и визија да створат таква магија? Искуството покажува дека со исклучок на неколку компании, кои можат да се избројат на една рака, нашите компании и нивните менаџери многу тешко ја усвојуваат парадигмата на модерната економија дека без нови производи, без постојано воведување новитети на пазарот- пазарната позиција едноставно се губи. Истата, за жал, ја заземаат странски производи што е најочигледно во постојаниот раст на трговскиот дефицит, но и на рафтовите во супермаркетите каде се повеќе и во се повеќе категории доминираат увозни производи.

Мерки за зголемување на конкурентноста

Светска банка препорачува повеќе мерки како да се зголеми конкурентноста на македонското стопанство е да се намали сегашниот јаз меѓу Македонија и земјите од ЕУ преку поттикнување на интересот за истражување и развој и иновациски активности: XX ДАНОЧНА ПОЛИТИКА воведување конкретни, стимулативни даночни политики за реализирање активности за истражување, развој и иновации во рамки на компаниите XX БУЏЕТСКА (ФИНАНСИСКА) ПОЛИТИКА - пласирање соодветни финансиски алатки, услуги и механизми за спроведување истражувања, развој и иновациски активности во компаниите, со посебен акцент за поголеми услови за пристап до старт ап капитал XX ПОЛИТИКА НА КОНКУРЕНЦИЈА - реориентација на владини фондови за иновативни претпријатија. Препораките на ЕУ се до 2020 година средствата за истражување и развој да достигнат 3% од БДП

Капитал број 777 19.09.2014

38

www.kapital.mk

анализа

Застарен асортиман, амбалажа на која и застанало времето, многу слаби маркетиншки активности во споредба со конкуренцијата од странство, ниски цени како единствен адут... Ваква е за жал, сликата за поголем дел од македонската производна сцена, која на полиците во домашните и странски супермаркети ја претставува сликата на македонското производство. Ако структурата на извозот од една земја во голема мерка се смета за огледало на целокупниот нејзин потенцијал да креира додадена вредност, тогаш структурата на нашиот извор ни праќа информација колку малку производи имаме во структурата на економијата. Имено, половина од извозот минатата година го направиле само 20 производи, а од нив на една рака се бројат производите со повисока додадена вредност или доработка. Најголем дел од клучните македонски извозни производи ги произведуваат компании во странска сопственост кои произведуваат во слободната економска зона за што од државата добиваат огромни поволности и бенефиции, а останатите се суровини, производи од железо и челик и свежо овошје и зеленчук. Производи со додадена вредност, брендови кои оставиле впечаток на некој пазар ги нема на таа листа што значи дека или не ги извезуваме или нивниот извоз се мери “во трагови“?!

Зошто македонските компании не се продукт-ориентирани?

Немаме пари ни за тековно работење, камо ли да мислиме на нови производи! Банките не ги следат нашите бизнис идеи! Немаме соодветен кадар за брендирање и маркетинг на производи! Ова се најчестите одговори кои ги добиваме од менаџерите на компаниите со кои разговараме на темата- македонски брендови и нови производи. Во најголем дел од случаите станува збор само за барање изговор за анемичната бизнис сцена во земјава. Максималната незаинтересираност за клучното прашање за опстанокотпроизводство на препознатлив производ и негова продажба по што повисока цена се потврди и овојпат. На прашањата упатено до Македонската асоцијација на преработувачи на овошје и зелечук (МАП): колку нови производи годишно лансираат нивните членки и што е клучно за да се зголеми домашното производство на преработки со додадена вредност, добивме одговор дека Асоцијацијата нема ваков тип на податоци затоа што детално истражување меѓу своите членки досега не е спроведено!? За жал, голем дел од компаниите од конзервната индустрија користат и 70% од својот капацитет за брендовите на странски

Владимир Глигоров аналитичар

ога ќе се погледнат податоците за иновативноста К и отвореноста на балканските мали и средни претпријатија се гледа дека тие се значително поназадни

од овие сектори во развиените земји на Европската унија, како и од просекот во ЕУ. Според тоа, малите и средни претпријатија не се иновативни и не се интернационализирани што значи дека не сметаат ни на продажба на странски пазари ниту очекуваат странска конкуренција.

Повеќето македонски компании имаат изговор за својата пасивност- немаат пари, немаат кадар, немаат доволно знаење... Исклучок се единствено некои компании од прехранбената индустрија кои притиснати од силната конкуренција инвестираат во нови технологии и нови производи. Дали тоа е доволно? Како да се размрдаат македонските компании во следните 15 години, ако сакат да останат долго на пазарот? компании, без желба и капацитет да влезат во процес на брендирање, да станата препознатливи, да пробијат нови пазари и да постигнат повисока цена. Според некои проценки, повеќе од 60% од конзервните фабрики произведуваат за големите трговски синџири во Македонија и во регионот. Менаџерите на дел од нив велат дека воопшто не ни размислуваат на брендирање, бидејќи трошоците за тоа се многу големи, а споредено со светските брендови во конзервната индустрија, па и со регионалните производители, македонскиот ајвар, лутеница и корнишони не се конкурентни. Поради ваквиот став најверојатно уште долго на листата за извоз ќе има свежо овошје и зеленчук, но не и преработки со повисока цена. Кондиторите дефинитивно се најактивни кога станува збор за проширување на асортиманот. Меѓу нив и доста успешни приказни кога станува збор за извоз под сопствен и препознатлив бренд. Овде предничат компаниите Макпрогрес и Витаминка, кои изминативе неколку години лансираа многу нови производи на пазарот, главно како резултат на направените инвестиции во нови технологии. Минатата година виничката кондиторска индустрија инвестираше три милиони евра во два нови производни погони, едниот во кондиторијата во Виница, другиот во здрава храна во Скопје, што резултираше со нови 50-тина производи! Ефектите се повеќе од евидентни- во првите пет месеци годинава извозот порасна за 28%! Витаминка, пак, годинава инвестираше 2,5 милиони евра во нови машини од производителот БИЛЕР кои ги користат сите швајцарски компании за производство на чоколади. Првите производи направени со новата технологија се очекуваат на почетокот на 2015 година.

Од компаниите кои се издвојуваат во поглед на проширување на асортиманот се и оние од млечната индустрија. Млекара Битола деновиве објави дека влегува во инвестициски циклус вреден 9 милиони евра во модернизација на млекарата и воведување нови технологии, со помош на кои ќе го прошират асортиманот. “Можноста за развој и раст во иднина ја гледаме во зголемување на извозот во регионот и на светско ниво. Веќе започнавме инвестиција која ќе ни овозможи создавање на нови и поконкурентни производи, како за странските така и за домашниот пазар“, велат од компанијата потенцирајќи дека следењето на менливиот вкус на потрошувачите мора соодветно да се проследи со нови производи кои ќе го задоволат тој вкус.

Македонските компании иновираат во маркетинг, но не и во нови производи?!

Малкуте истражувања направени на оваа тема само ја потврдуваат благо кажаномртвата ситуација. Првиот извештај на државниот Завод за статистика, објавен неодамна, покажа интересни податоци: дури 43% од македонските компании се изјасниле дека се иновативни, но во “иновативните проекти“ доминираат иновациите во организација и маркетинг кои се сметаат за “лесни“ иновации, наспроти “тешките“ иновации за воведување нови производи и нови производни процеси. Високи 46,4% од иновациите се случуваат во сегментот на организација и маркетинг, 24,7% од иновациите се однесуваат на нови и усовршени производи или процеси, додека најмал дел, 18,2% се однесуваат и на иновации и во двата сегменти истовремено. Дека македонските компании иновативноста ја сфаќаат прилично ограничено укажува и фактот дека

www.kapital.mk

Капитал број 777 19.09.2014

анализа

39

Од листата на 20 најизвезувани производи од Македонија, едвај на една рака можат да се избројат оние со додадена вредност, како што се лековите, лонтекстилот и дел од производите на странските инвеститори во зоните. Се останато се суровини!. Ако ни во следните 15 години не почнеме да извезуваме брендирани македонски производи, шансите за освојување нови извозни пазари неповратно ќе се стопат!

60% од иновациите се смислени без соработка со други институции, што значи дека се прилично стихијни или смислени само од менаџментот на компанијата?! 60% од трошоците за иновации се трошат за набавка на опрема и објекти, кои сами по себе не гарантираат иновација, а многу малку кон истражувања на пазарот и развој на нови производи, кои се единствена гаранција за постабилно планирање на развојот. И едно малку постаро истражување на Националниот центар за развој на иновации и претприемничко учење, спроведено меѓу повеќе од 2.000 македонски фирми, покажа дека само 18% од нив во периодот од 2007-2009 година вовеле нов или значително подобрен производ или услуга. “Потребно е многу повеќе да се работи на зголемувањето на свесноста за иновациите и нивното значење за економскиот развој, односно на потребата од иновирање во целата култура на живеење и работење. Таа промоција на креативноста треба да почне да се случува од најрана училишна возраст, а фокусот на државата и стопанските комори да биде кон тоа фирмите да се обучат за тоа како да развиваат нови производи и услуги, да освојуваат нови пазари или да развиваат нови канали за дистрибуција”, вели раководителот на Националниот центар, професор Радмил Поленаковиќ.

Само извозот ги држи будни компаниите

Ако треба да се даде одговор на прашањето зошто македонските компании се прилично заспани во денешниот свет на постојано менување, веројатно клучната причина треба да се бара и во “капацитетот на плуќа“ на македонските компании. Над 90% од компаниите кои направиле нов производ, иновација во производот, според

извештајот на Статистика, се компании балканските мали и средни претпријатија ограничени на домашниот пазар. Тоа се гледа дека тие се значително поназад значи дека конкуренцијата која на од овие сектори во развиените земји домашен пазар ни доаѓа од увоз ги тера на Европската унија, како и од просекот колку-толку да ги следат трендовите во ЕУ. Според тоа, малите и средни што другите ги диктираат, односно да претпријатија не се иновативни и не се прават производи слични на нивните со интернационализирани што значи дека цел да ги задржат домашните купувачи. не сметаат ни на продажба на странски Речиси е незамисливо некоја македонска пазари, ниту очекуваат странска компанија да пробие нов пазар конкуренција“. благодарение на производот, Во вакви услови, анализира а не на пониската цена. Глигоров, овие мали и Билдањето конкурентска затворени економии предност на база на единствено што можат да ниски цени засега понудат на меѓународен се покажува како пазар се туризам, неразвојна. енергија (ако имаат) од компаниите кои се Неповолната или сурови земјоделски иноватори на произв структура на производи. работат само домашеоди или н пазар економиите на “Останатата економска балканските земји од активност главно се аспект на потентноста состои од производство да се креира додадена на стоки и услуги кои вредност и производи не се разменуваат, туку со висока цена е остануваат исклучиво на детектирана и во домашниот пазар“. Ова последниот извештај целосно го отсликува на Европската македонскиот амбиент Комисија за во кој извозот го од иновациите во маке донските сочинуваат суровините, мали и средни компании се однесува претпријатија за односно рудното нови и усовршени пр ат на оизводи 2013-2014 година. богатство, челикот и ил и процеси Во овој извештај примарното земјоделско се наведува дека производство. во Македонија, Светските експерти за Црна Гора, Србија и таканаречениот change Албанија учеството на management препорачуваат малите и средни компании во вкупната дека развојот на нови производи економија е на ниво на европскиот треба да биде клучна активност за сите компании. Само таквиот пристап просек, но имаат далеку помал удел ќе им овозможи да останат во чекор со во вкупната додадена вредност која ја конкуренцијата. Ако не развивате нови креира економијата! производи некој друг ќе го направи тоа Овој податок го анализира Владимир и ќе ви ги украде потрошувачите! Колку Глигоров во неговата последна колумна побргу македонските менаџери го сфатат во српски “Нови магазин“: тоа, толку подолго ќе останат на пазарот. “Кога ќе се погледнат податоците Во спротивно конкуренцијата ќе ги изеде! за иновативноста и отвореноста на

91,6%

24,7%

Капитал број 777 19.09.2014

40

www.kapital.mk

политика Илија Димовски

Горан Трајковски

апитал“ се истакнува со својата професионалност и објективност и медиум којшто кога обработува одредена тема навлегува во нејзината суштина, без притоа да крие податоци, без разлика дали тие податоци и факти се позитивни или негативни за една или друга страна. Затоа „Капитал“ е добар пример за сите други медиуми. Можеби она што недостасува е проширување на публиката, но тоа веќе е прашање на уредувачката политика. Јас ви посакувам да продолжите по истата патека и да нижете уште повеќе успеси и одлични текстови.

агазинот Капитал е инспирација за претприемништво. Кога станува збор за тоа како треба да продолжи да се развива во иднина, најважно е да успее да го задржи чекорот пред времето. Предизвикот за Македонија во следните 15 години е да се отвори опшеството, економијата, да ги отвориме умовите и срцата.

координатор на пратеничката група на ВМРО – ДПМНЕ

рекоа за капитал...

К

директор на Управа за јавни приходи

М

"Dva napred – tri nazad" vo reformir

Makedonija mora d ili oroto ili igr

www.kapital.mk

Капитал број 777 19.09.2014

41

Маја Стевкова Штериева

главен финансиски директор на Комерцијална банка

К

апитал претставува реномиран и ценет неделник кој успешно се развиваше во изминатите 15 години. Во изминатите години Капитал растеше и во бројот на страни и во квалитет на изданијата, ги следеше трендовите и случувањата во земјата и светот и информираше за сите релавнтни настани. Со секоја измината година се подобруваше во содржините, начинот на информирање, квалитетото на анализите. Досегашниот развој на Капитал покажува дека во овој медиум работат новинари кои знаат како да го развиваат весникот и несомнено треба да продолжат со добрата работа како и сите овие години. И понатаму да бидат насочени кон навремено и точно информирање, објективно и непристрасно новинарство, со аргументирани и сопфатни анализи чија што цел ке биде да се даде вистинска слика за состојбите без тенденциозности.

raweto na zemjata

Овој јубилеј „Капитал“ го слави во услови на една нова политичка криза, овој пат криза на политичкиот дијалог во земјава со отсуство на опозицијата од Парламентот и отсуство на елементарна политичка дебата, нешто на што и претходно низ годините сме сведочеле. Тука се и мноштвото проблеми во многу области, на кои реагираат и странските мониторинзи и извештаите и на Европската Комисија и на американскиот Стејт Дипартмент – пренатрупаната јавна администрација, политичкото влијание во медиумите, судството и образовниот систем, кревката демократија и потиснувањето на критичката мисла, селективната борба со корупцијата и криминалот. Секако, тука е и можеби најголемиот предизвик од сите коишто стои исправен пред земјата – имплементацијата на Охридскиот рамковен договор и неговото (не) прифаќање од страна на двете најголеми етнички заедници Македонците и Албанците. пишува:

Катерина Синадиновска

da go smeni ra^ite! П

katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал етнаесетгодишнината на „Капитал“ ја славиме само еден месец откако Републиката прослави 23 години независност. За еден медиум можеби нема поголем комплимент од фактот

Капитал број 777 19.09.2014

42

www.kapital.mk

политика Јованка Јолеска Поповска

Златко Муцунски

апитал уште од самите почетоци внесе многу новини во македонските медиуми. Наметна подлабок аналитичен дух, базиран на истражување, податоци, разбирање за бизнис и економските трендови во земјата, регионот и пошироко. Вистинска додадена вредност се анализите и изданијата кои длабински навлегуваат во индустриите, предизвците на реалниот и финансискиот сектор, бизнис моделите кои се за пример. Малите и средни бизниси, со кои ПроКредит постојано работи имаат постојана потреба од свежи информации и нови трендови од сферата на бизнисот и финансиите, кои ќе им послужат во нивното тековно работење. Верувам дека Капитал со секоја наредна година ќе добива нови читатели и ќе станува редовно, практично и објективно четиво на бизнис популацијата.

о 15 години постоење Капитал треба да им одржи лекција на другите во кои насоки да се развиваат, бидејки опстанувајки 15 години во време на сурова конкуренција, значи дека Капитал се развива во вистинската насока. Со својот квалитет, независност и професионалност станаа омилена бизнис лектира на читатели чиј број постојано се зголемува. Капитал постави високи стандарди во информирањето и треба да продолжи само напред со добрата работа.

генерален директор на ПроКредит банка

рекоа за капитал...

К

дека најголем дел од неговите анализи, прогнози и залучоци низ текстовите во тие 15 години се покажале како точни, особено во сферата на политиката, каде што податоците не се базираат на бројки, туку на квалитетни брифинзи и информации, но со оглед на фактот дека и 15 години од формирањето на нашиот медиум, главните предизвици на домашната политичка сцена не се реализирани и се се уште присутни, веројатно подобро за земјата ќе беше „Капитал“ малку повеќе да грешеше во прогнозите. Во оваа прилика, нема да пишуваме за турбуленциите со кои се соочуваше Македонија во изминатиот период, а кои будно беа следени од перата на нашиот весник. Повеќе ќе се осврнеме

Илија Димовски координатор на пратеничката група на ВМРО – ДПМНЕ

М

акедонија во следните години мора огромно внимание да посвети на економскиот развој и тоа е единствената насока за земјата да биде успешна и се што е поврзано со економијата Македонија мора да го има во своите политички цели – ако тоа е членство во ЕУ и НАТО, максимално да се посветиме на тие приоритети, ако е привлекување на странски инвестиции – да се посветиме на тоа, ако е драстично подобрување на стандардите во образованието, тогаш да се посветиме на тоа, ако заклучиме дека ни треба итно подобрување на инфраструктурата тогаш да се фокусираме на тоа. Не мислам дека имаме проблем во дефинирањето на овие приоритети, сите политички структури се согласни за овие цели, но дефинитивно имаме проблеми од неколку аспекти. Прво тука е проблемот со спорот со името, којшто Грција стратешки го наметнува и ние мора да се научиме да живееме со него, а второ тоа е бавното менување на менталитетот и тоа во сите сегменти – и на науката и на политиката и на

на една обемна анализа на состојбите сега и на чекорите коишто од овој момент натаму ќе треба да се преземат за доброто на македонската држава. Меинстримот на нашата уредувачка политика отсекогаш бил така и насочен – да не се троши енергија на генезата на настаните, туку на антиципација на нивниот развој и евентуалните закани од проблемите со кои се соочува општеството. А проблеми и тоа како има. Овој јубилеј „Капитал“ го слави во услови на една нова политичка криза, овој пат криза на политичкиот дијалог во земјава со отсуство на опозицијата од Парламентот и отсуство на елементарна политичка дебата, нешто на што и претходно низ годините новинарството и на секојдневното живеење. Мораме многу побрзо да се професионализираме во секој сегмент на нашата работа и живеење и да научиме да носиме лична одговорност, да се менуваме како луѓе и како карактери, без разлика кој што работи. Ова се однесува на сите нас – земјоделци, професори, политичари, аналитичари, шофери... За да оди државата напред, мора да одиме ние напред како луѓе.

Муса Џафери

вицепремиер за Рамковен договор (изјава дадена за десетгодишнината од договорот)

амковниот Договор Р обезбеди добри предуслови за една

мулти-етничка држава и рамноправност за сите свои граѓани . Меѓусебното разбирање, без оглед на етничката и религиска припадност е само уште една од основните одредби на Охридскиот договор, која претставува солидна основа за изградба на едно ново демократско општество со високи меѓународни стандарди. Овие 10 години се презедоа големи чекори кон спроведувањето на Охридскиот договор. Усвоен е голем дел од законските акти предвидени од Договорот, но нè очекува и нивното практично исполнување.

главен извршен директор на Порше Македонија

П

сме сведочеле. Тука се и мноштвото проблеми во многу области, на кои реагираат и странските мониторинзи и извештаите и на Европската Комисија и на американскиот Стејт Дипартмент – пренатрупаната јавна администрација, политичкото влијание во медиумите, судството и образовниот систем, кревката демократија и потиснувањето на критиката, селективната борба со корупцијата и криминалот. Секако, тука е и можеби најголемиот предизвик од сите коишто стои исправен пред земјата – имплементацијата на Охридскиот рамковен договор и неговото (не)прифаќање од страна на двете најголеми етнички заедници Македонците и Албанците. Но, со ред...

Владо Поповски поранешен министер за правда и одбрана

амиот Охридски С договор, и Уставот и законите

во кои се преточени неговите одредби, не обезбедуваат хармонија на меѓуетничките односи, туку многу е важно каква политика се води. Дали политичките лидери, партиите, невладиниот сектор, медиумите ... ја поддржуваат етничката хармонија како клучна вредност. Ако во таа смисла пројавиме лицемерие, стереотипно однесување, резултати не може да има. Треба да се види и дали Охридскиот договор е докрај исполнет - барањата на Албанците што произлегуваат од него се прифатливи. Ако е исполнет, треба да се одржува.

Исмет Рамадани аналитичар

ногу е чудно М и несфатливо како овој проблем и

понатаму останува, а мултиетничка влада имаме речиси од осамостојувањето на државата. За ова неретко придонесуваат

www.kapital.mk

Капитал број 777 19.09.2014

политика

43

Глигор Цветанов извршен директор на Макпрогрес

Н

ајпрвин Ви го честитам јубилејот и Ви посакувам и понатамошни големи успеси. Капитал е дел од нашата компанија и мојот дом уште од самото појавување пред 15 години. За мене Капитал претставува медиум од доверба, кој донесува анализи, стории и информации кои радо ги читам и користам во тековното работење. Редовни учесници сме и на советувањата и конференциите кои ги спроведува Капитал академија. Сметам дека насоката во која треба да се развива Капитал е да ја одржи високата доверба која ја има кај читателите, а може и да воведе или да подетално одработува теми на полето на креативноста, истражување и развој, маркетинг концепти. Капитал може да делува позитивно и во делот на мотивацијата и инспирацијата за поттикнување на компаниите и менаџерите за размислување на големо.

Власта и опозицијата да ја сфатат својата улога во нормална демократија!

Веднаш после третите по ред вонредни парламентарни избори кои се одржаа пролетва, најголемата опозициска партија СДСМ којашто повторно изгуби, одлучи да примени нова стратегија во своето политичко дејствување. Тогаш уште тазето партиско раководство на чело со лидерот Зоран Заев порача дека изборите биле нефер и недемократски и дека следниот чекор од нивна страна ќе биде бојкот на институциите. Партијата освои 34 пратенички мандати, но со одлука на партиските органи беше констатирано дека тие нема да се прифатат и дека СДСМ останува да функционира надвор од законодавниот и самите партнери во Владата, колку со она што не го прават, а треба да го направат на овој план, толку и со тоа што го прават испраќајќи ризични пораки.Треба многу да се вложува во негувањето на европските вредности, а влезот во Европската унија и во НАТО сметам дека проблемот со меѓуетничките односи би го симнал од дневниот ред. Секако, неопходно и е вложување во образованието, отворање нови работни места, воопшто подобрување на економската состојба, за младите да се одвратат од деструкцијата на национализмот и на каков и да е друг радикализам.

Пол Волерс

амбасадор на САД во Р. Македонија

а жал, во З Македонија, многу често гледам

лидери кои бараат краткорочна добивка за себе и за своите партии во искористување на конфликтот, наместо да работат за да го решат. Тоа е рецепт за неуспех на една држава. Се надевам дека конференциите како оваа ќе покажат дека постои подобар начин, што води кон мирна иднина за Македонија, преку ангажирање на сите групи и партии

дом. Сепак оваа партиска директива не ја послушаа сите пратеници, па Солза Грчева, Љубица Буралиева и Роза Топузовска Каревска (од коалициската ЛДП) седнаа во пратеничките клупи со што добија црвени картони од матичните партии (или од раководството), што отвори дилеми за и онака разнишаното единство во редовите на опозицијата. Со ова, Македонија влезе во една нова политичка криза, во која законодавниот дом функционира практички без никаква дебата (после тепачката со пратениците од опонентот ДУИ и Демократите на Тачи решија да бојкотираат). Квалитетот на работата на „храмот на демократијата“ е под лупа и на странците, па амбасадорите од западните демократии, но и функционерите од ЕУ и до САД не за иднината на Македонија како мултиетничка демократија каде што сите групи се почитуваат едни со други и да работат заедно за посилна Македонија.

Мериет Шурман

амбасадор на Кралството Холандија

еѓународната М заедница е загрижена од

однесувањето на судските инстанци кое создава впечаток на селективна правда или применување на двојни стандарди. Постои загриженост кога станува збор за владеење на правото во Македонија, посебно за фундаменталните права и слободи. Се чини дека кога станува збор за крајната линија, за стабилноста и за независноста на надзорните институции – тука се собранието, медиумите и судството, има сериозна загриженост од прекумерна контрола и за користење на одредени механизми на политизиран и селективен начин. Можеби тука станува збор само за перцепции, но има такви перцепции и потребно е справување со нив. Дури и ако станува збор само за перцепции, тоа не е добро за демократијата и стабилноста на оваа земја.

пропуштаат прилика да порачаат дека дебатата во секоја нормална држава се води внатре во собранието, а не на улици и преку прес конференции. Овој замрен политички дијалог имаше обид да се активира преку една лидерска средба на Заев со премиерот Никола Груевски, но таа заврши со фијаско, а од двете партиски кујни пристигнуваат сосема спротивни информации за можниот развој на настаните. Додека од СДСМ убедуваат дека нема никакви шанси да се вратат во Парламентот без да бидат исполнети нивните барања (техничка Влада која ќе организира нови избори), во разговорите со ВМРО – ДПМНЕ може да се заклучи дека тие се прилично комотни и убедени во ставот дека СДСМ порано или подоцна ќе се врати назад, пред се поради силниот притисок од странците. Но, како и да е, остануваат месеци и месеци кои се потрошени на вакви предвидувања, енергија изгубена во меѓусебни надмудрувања, закони па дури и уставни измени од клучно значење донесени речиси преку ноќ без соодветна расправа, Парламент во којшто се помалку може да се слушне мислење различно од она на Владата... сето ова не се политички услови и клима со која земјава може да се пофали пред светот. Аналитичарите, но и дипломатските претставници се едногласни дека Македонија во следниот период нужно е да созрее. Поточно, нужно е да созреат нејзините политички елити па (како што вели и официјален Берлин во заклучоците од Конференцијата за Западен Балкан, одржана неодамна под палката на најмоќниот лидер на европската политика Ангела Меркел) опозицијата да мора да може да ја игра својата улога во парламентарни рамки и, исто така, да мора да сака да го прави тоа, а Владата да мора да обезбеди услови за истото. Од друга страна, владејачкото мнозинство мора да биде свесно дека без опозиција на пократок или подолг рок губат и самите тие. Во секој случај, најголем губитник е Македонија, којашто во услови во кои соседите галопираат кон ЕУ и кон НАТО (Србија и Албанија, земји што беа далеку зад нас во европските интеграции сега се едната со датум за преговори, другата со кандидатски статус), останува заглавена во продукција на евтини домашно политички сапуници, спинови и пропаганда, без отворање на клучните прашања за нејзиниот развој.

Капитал број 777 19.09.2014

44

www.kapital.mk

политика Бранко Азески претседател на Стопанската комора на Македонија

рекоа за капитал...

К

апитал веќе деценија и пол се профилираше како клучен „сопатник“ на успешните менаџерските тимови во земјава. Речиси нема канцаларија во компанискиот сектор која сум ја посетил, а во неа да нема примерок на „Капитал“.Тоа самото по себе зборува дека овој современ news – магазин има содржини кои на управувачките тимови во македонските друштва им обезбедува – од афирмација, пишувајќи за нив, до едукација – содржини кои им ги подобруваат нивните менаџерски вештини. Како извор на долгорочен економски раст знаењето денес се наметнува како нов „генератор“. Под влијанието на информациско-комуникациската технологија и на таа основа развој на квалитетно различни општествени односи, мултиплицираниот ефект на примената на новите знаења го забрзува и трансформирањето на општетството, но и на управувачките тимови. Современите економски текови се повеќе се базираат на користење на нови идеи, информации и стекнување на нови знаења и вештини. Покрај постоечките содржини, токму таа нова улога на знаењето треба да биде патоказ и за уредничкиот тим на „Капитал“, а што сигурно ќе го зголеми неговото влијание во медиумскиот простор на земјава.

Никола Љушев

главен извршен директор на Вип

К

апитал е моето задолжително четиво во петоците. Со особено внимание ги читам разработките на економските теми, како и интервјуата со претставниците на бизнис заедницата во Македонија. Во моментов мислам дека ова е единствениот бизнис магазин во Македонија и од срце ви пожелувам многу успешни изданија и јубилеи, и многу, многу поволни и убави бизнис вести!

Iskrenost, a ne profiterstvo vo me\uetni^kite odnosi

П

осле конфликтот во 2001та, стана јасно дека иако се потпиша Охридскиот договор, на меѓуетничките односи Македонија ќе мора да работи уште многу, и многу искрено, зашто тоа е нејзиното најчувствително прашање, особено кога станува збор за односите меѓу Македонците и Албанците. „Многу е чудно и несфатливо како овој проблем и понатаму останува, а мултиетничка влада имаме речиси од осамостојувањето на државата. За ова неретко придонесуваат и самите партнери во Владата, колку со она што не го прават, а треба да го направат на овој план, толку и со тоа што го прават испраќајќи ризични пораки. Треба многу да се вложува во негувањето

на европските вредности, а влезот во Европската унија и во НАТО сметам дека проблемот со меѓуетничките односи би го симнал од дневниот ред. Секако, неопходно и е вложување во образованието, отворање нови работни места, воопшто подобрување на економската состојба, за младите да се одвратат од деструкцијата на национализмот и на каков и да е друг радикализам. За сето ова се потребни вистински лидери, кои ќе знаат понекогаш и по цена на личниот или на партискиот рејтинг да донесат одлука или да направат потег за заедничкото добро.“ смета аналитичарот Исмет Рамадани. Дилемите коишто ги отвора Рамадани се сосема на место и логични. Зошто досега не се направило доволно на

овој план е прашање за лидерите во минатото, а оние сега актуелните треба да одговорат зошто Рамковниот договор читко напишан и на македонски и на албански стана тежок за толкување и читање. Клучниот проблем не е во содржината на овој документ, туку во начинот на којшто тој се спроведува. Кога лидерите од албанскиот политички блок обвинуваат за неспроведување на Договорот, забораваат да споменат дека тоа неспроведување се однесува и на Тетово, Гостивар, Дебар, Сарај, Чаир и сите општини со мнозинско албанско население, каде што никој не го почитува правото на македонското население за употреба на македонското знаме и јазик, пропишано токму со овој Договор. Од друга страна, Договорот се чини дека е сосема добар за ДУИ

www.kapital.mk

Капитал број 777 19.09.2014

45

Тони Стојановски

член на УО на Стопанска банка

П

озади големите успеси стојат добро реализирани големи идеи кои секако се инспирација и поттик за многу други околу нив. Многу честитки за Капитал, многу честики за 15 години проткаени со успешно егзистирање на македонската медиумска сцена. Богатството на информации креаитвно презентирани во магазинот како и професионално критичките размислувања и анализи, како и досега, треба и понатаму да јакнат и да бидат поттик за развој на слободниот и креативен претприемачки дух во Република Македонија кој носи нови бизниси што може да генерираат работни места, извоз и посилна економија. особено (таа партија е на власт речиси непрекинато од 2002-та), којашто во него најде соодветно алиби за вработување на своите гласачи во администрацијата и создавање на партиска војска само поради фактот што Договорот пропишува да се достигне одредена квота на Албанци во јавната управа. Ова лицемерно однесување и толкување на документот што за земјава живот значи, води кон нови и нови етнички поделби на кои кумуваат сите политички лидери заедно, на чело со оние кои ја водат државата. Па така секојдневно сведочиме на се поголеми поделби креирани токму од политичките лидерства. Изборите и изборните кампањи поминуваат во сенката на националистички говори и поттикнување на меѓусебна омраза, се поттикнува (наместо да се искоренува) етничкото гласање, се формираат моноетнички коалиции за еднократна употреба (на локалните избори во 2013-та во Кичево коалиција направија СДСМ и ВМРО – ДПМНЕ од една страна и ДУИ и ДПА од друга), се провоцираат тензии и се игра со емоциите на народот. Сето ова води до фактичка поделба на земјата на терен, којашто и тоа како може да биде опасна. Акумулираното незадоволство претставува максимална закана, па се наметнува прашањето дали рамките на Охридскиот договор ќе бидат доволно широки за тоа да не се прелее. На одбележувањето на 10 години од Рамковниот договор, вицепремиерот задолжен за спроведување на Договорот Муса Џафери порала дека документот обезбедува добри предуслови за една мулти-етничка држава и рамноправност за сите свои граѓани. „Меѓусебното разбирање, без оглед на етничката и религиска припадност е само уште една од основните одредби на Охридскиот договор, која претставува солидна основа за изградба на едно ново демократско општество со високи меѓународни стандарди. Овие 10 години се презедоа големи чекори кон спроведувањето на Охридскиот договор. Усвоен е голем дел од законските акти предвидени од Договорот, но н$ очекува и нивното практично исполнување. И во следниот период со заеднички сили треба да се посветиме на спроведувањето на обврските кои произлегуваат од овој мировен документ, бидејќи тој претставува

Лицемерното однесување и толкување на Охридскиот догоор, води кон нови и нови етнички поделби на кои кумуваат сите политички лидери заедно, на чело со оние кои ја водат државата. Изборите и изборните кампањи поминуваат во сенката на националистички говори и поттикнување на меѓусебна омраза, се поттикнува (наместо да се искоренува) етничкото гласање, се формираат моноетнички коалиции за еднократна употреба (на локалните избори во 2013-та во Кичево коалиција направија СДСМ и ВМРО – ДПМНЕ од една страна и ДУИ и ДПА од друга), се провоцираат тензии и се игра со емоциите на народот... процес кој гарантира општествена еднаквост и интеграција во европското семејство“ вели тој. Вицепремиерот за европски прашања, Фатмир Бесими вели дека се согласува со неговиот колега и тогаш кажаното и додава дека Охридскиот договор е дел од системот, а не на програмите на политичките партии. „ОРД и интеграцијата се два процеси кои се движат паралелно, додека соопшти за барањето на Брисел за составување на квалитативна анализа за спроведувањето на овој Документ“ вели Бесими. Сепак, најпластичен опис за Договорот и неговата иднина нуди професорот Блерим Река, кој јавното доживување на имплементацијата на Договорот го спореди со приказната за чашата која, во случајов, за Албанците е полна до половина, а за Македонците е полупразна. „Акцентот треба да се стави на понатамошно подобрување на правичната застапеност при вработувањата во администрацијата, на службената употреба на албанскиот јазик, и на подобрената дисперзија на државниот буџет. Без пардон треба да се отворат неколку прашања - употребата на албанскиот јазик и начинот на кој ќе се користи државниот буџет, статусот на Албанците кои седат дома, а земаат плата“. Аналитичарот и екс министер за правда и за одбрана Владо Поповски вели дека Македонија има постигнато ретко големи успеси на планот на вклучувањето на немнозинските заедници во тековите на државата - во целата јавна власт, преку принципот на соодветна и правична застапеност. „Ефектот од овие резултати е

стабилноста на државата и затоа Македонија треба да го спореведува Рамковниот договор поради самата себе. Меѓуетничкиот дел е клучен за стабилноста на Македонија, би рекол и дека е првиот столб.Самиот Охридски договор, и Уставот и законите во кои се преточени неговите одредби, не обезбедуваат хармонија на меѓуетничките односи, туку многу е важно каква политика се води. Дали политичките лидери, партиите, невладиниот сектор, медиумите ... ја поддржуваат етничката хармонија како клучна вредност. Ако во таа смисла пројавиме лицемерие, стереотипно однесување, резултати не може да има. Треба да се види и дали Охридскиот договор е докрај исполнет - барањата на Албанците што произлегуваат од него се прифатливи. Ако е исполнет, треба да се одржува.“ вели тој. Во наредните 15 години тој очекува власта да биде внимателна и мудра, за да го одржи трендот на меѓуетничките односи, знаејќи дека така ја одржува Македонија како држава. „За 15 години очекувам Македонија да ги реши проблемите со спорот за името и со влезот во НАТО и во Европската унија, а тоа ќе ги зацврсти меѓуетничките односи. Не може изолирано да ги решавате меѓуетничките односи, бидејќи ќе немате можност, капацитет за тоа, ако не ги решите проблемите на евроатланските интеграции. Едното е врзано со другото“ порачува Попоски. Но, Македонија се чини дека е се подалеку од остварување на ова што го зборува господинот Попоски, па без отворени врати во ЕУ и во НАТО опасностите за една мала и на геополитичката карта немоќна земја, стануваат се поголеми.

Капитал број 777 19.09.2014

46

www.kapital.mk

политика Иван Бановски

Фатмир Бесими

апитал успева да се одржи како респектибилен економскополитички магазин кои има секогаш спремни одговори на актуелните економски и политички состојби во земјава и во странство. Написите се критични и даваат вистинска оцена и анализа на состојбите. Анализите се издржани и за мене како човек од металуршката струка ми се од голема помош во сознавањетро на економските прилики и економските феномени. Моја е најдобронамерна сугестија тој да продолжи да развива повеќе стручни, аналитички, а помалку „забавни“ содржини кои од време на време ке се најдат на вашите страници и на некој начин ја уриваат концепцијата на весникот. Точно дека тој не може да биде учебник по економија, но може во многу да придонесе во доближувањето на тие економски теми до читателите кои се ваша целна група.

К

генерален директор на Макстил

рекоа за капитал...

К

вицепремиер задолжен за европски интеграции

апитал“ со своето излегување на пазарот донесе нов квалитет во медиумите во Македонија и со својата професионалност и непристрасност успеа тој квалитет да го одржи низ годините и само да го надградува. Секогаш одлични анализи, интересни коментари и објективни критики. Очекувам и во иднина да продолжи креативно со нови идеи! Честитки до редакцијата на Капитал за 15-от роденден!

Состојбата со медиумите се најде и како една од петте точки во агендата на политичкиот дијалог на високо ниво што Владата на Република Македонија го започна со Европската комисија на 15-ти март пред четири години. Според тогашната агендата усогласена во политичкиот дијалог од страна на премиерот Никола Груевски и тогашниот комесарот за проширување Штефан Филе, до септември минатата година требаше да се преземат мерки кои ќе ја унапредат слободата на медиумите како една од клучните демократски придобивки. Но, ХЛАД во моментов е блокиран, а мерките кои требаше да се преземат се сведоа на нов и контроверзен закон за медиуми, но и на формирање на Агенција за медиуми, за која многумина веруваат дека само ќе придонесе за цензурата и контролата на слободната мисла

Mediumite da prestanat da krijat informacii i la@iraat podatoci!

С

остојбата со медиумите во Македонија е катастрофална и за тоа не зборуваат само релевантните меѓународни извештаи, туку и самиот изглед на македонските весници и телевизиски продукти. Земјава падна за 22 места на ранг листата за слободата на медиуми, според последниот извештај на Фридом

Хаус (од 94 место падна на 116 место). Арбитрарното одземање на медиумските лиценци, односно затворањето на медиумите и влошената средина за новинарите се едни од главните причини кои го предизвикале падот, соопшти Фридом хаус, организација која во Вашингтон го презентираше извештајот за граѓанските и политички права во светот.

Македонија забележува натамошен пад и на ранг-листата на организацијата „Репортери без граници“. Според слободата на информирањето, земјата е рангирана на 123-то место, меѓу 180 земји во светот. Лани беше на 116-то. „Новинарот Кежаровски стана симбол за нарушувањата во слободата на информирањето. Откако беше осуден на затворска казна од 4,5 години, неговиот

www.kapital.mk

Капитал број 777 19.09.2014

47

Константинос Даскалакис генерален директор на ФЕНИ Индустри

К

апитал е дефинитивно водечки деловен магазин во Македонија кој е објективен барометар на целокупните економски состојби, не само во државата, туку овозможува економски увид и во регионот, а секако ги одбележува и најзначајните светски економски прилики особено доколку се рефлектираат врз домашното стопанство. Бидејќи се работи за стриктно деловен магазин, треба да се стави во функција на бизнис промотор од една страна и строг критичар на се она што го попречува одржливиот деловен развој од друга страна. Истовремено, да изнесува објективни и избалансирани ставови кои ќе им дадат насоки на креаторите на македонското стопанство и сите засегнати страни.

притвор беше заменет со домашен притвор, под меѓународен притисок. Но, веќе следниот ден во Србија беше уапсен друг новинар, Зоран Божиновски, по потерница од Интерпол. Божиновски често работеше истражувачки стории за Сашо Мијалков, шеф на македонските тајни служби и роднина на премиерот Никола Груевски“, се наведува во извештајот на „Репортери без граници“. Критики за медиумската сфера имаше и во извештајот на ОБСЕ/ОДИХР за покривањето на кампањата за изборите 2014-та во којшто сосема јасно беше потенцирана политичката блискост на најголемите медиуми (презентирана

преку непрофесионално известување) со власта. Дипломатите и искусните македонски новинари забележуваат дека крајноста во која е отидено македонското новинарство резултира со отсуство на информација. „Кај нас не е проблем тоа што сведочиме на пропаганда или на заземање на политичка страна во медиумите – проблем е што тука фали елементарна информација. Се лажираат податоци, се кријат информации, се пласираат лаги. Никакви стандарди не се почитуваат“ велат тие. Британскиот амбасадор во земјава Ричард Гарет во интервју за

„Капитал“ неодамна изјави дека прашањето со медиумите е еден од клучните проблеми со кои се соочува земјата: „Медиумите се слика за една демократија и секако тука медиумите се соочуваат со многу проблеми. И низ светот е така, има пазарен притисок врз медиумите, се намалуваат рекламите, се намалуваат читателите и гледачите, но во земји како Македонија ова и тоа како е потенцирано, тука пазарот е и помал. Тука се присутни и други предизвици во однос на македонските медиуми. Впечатокот којшто го имам од разговорите со македонски новинари и

Капитал број 777 19.09.2014

48

www.kapital.mk

политика ИскРа Ветаџоковска Муцунска менаџер и ко-сопственик на Виталиа

рекоа за капитал...

К

апитал е мојот омилен неделник бидејќи е секогаш во тек со најновите трендови во бизнисот, презентирајќи успешни приказни, конструктивни анализи и инспиративни статии. Повеќегодишната соработка на Виталиа со магазинот е целосен доказ за квалитетот на содржината и читателската публика. Од Капитал очекувам и во иднина да ја следи својата мисија и да остане констуктивно критичен и иновативен, карактеристики кој го прават да биде меѓу најдобрите и најчитаните медиуми во својата област.

медиумски работници е дека најлесен начин за работа е да се заземе одредена политичка позиција и Владата мора да обезбеди услови ова да не се случува за да се развива медиумската сцена во насока на демократија“ вели тој. Медиумите се најдоа и како една од петте точки во агендата на политичкиот дијалог на високо ниво што Владата на Република Македонија го започна со Европската комисија на 15-ти март пред четири години. Според тогашната агендата усогласена во политичкиот дијалог од страна на премиерот Никола Груевски и тогашниот комесарот за проширување Штефан Филе, до септември минатата година требаше да се преземат мерки кои ќе ја унапредат слободата на медиумите како една од клучните демократски придобивки. Но, ХЛАД во моментов е блокиран, а мерките кои требаше да се преземат се сведоа на нов и контроверзен закон за медиуми, но и на формирање на Агенција за медиуми (тоа што порано беше Совет за радиодифузија), која покрај за телевизиите и радијата, ќе биде надлежна и за весниците и за интернет порталите кои досега не подлежеа на регулација. Сите членови на Агенцијата треба да се избрани во Собранието со гласовите на мнозинството. Тројца по предлог на собраниската Комисија за избори и именувања, тројца по предлог на ЗЕЛС, и еден по предлог на мнозинското здружение на новинари. Членовите на Агенцијата ќе имаат мандат од 9 години, а за својата работа ќе добиваат надоместок во висина до 4 просечни плати. Самото ова е можне спорно и отвора простор за цензура и контрола на медиумската мисла, директно од страна на власта. Како контра-одговор на овие потези на државата, новинарските здруженија се обединија во Совет за етика на медиумите во Македонија, тело коешто е во фаза на формирање, а чијашто цел

Златко Симоновски генерален директор на ФАКОМ

И

дејниот концепт на КАПИТАЛ во моментов сметаме дека ги задоволува сите критериуми за сериозен бизнис неделник. Економските и финансиски анализи кои се централен дел на секој број и го сочинуваат јадрото на магазинот, третираат актуелни теми од современото бизнис секојдневие, секогаш поткрепени со коментари и видувања на компетентни лица од соодветната област. Прилозите додаваат уште една коцка во мозаикот наречен КАПИТАЛ кој слободно може да се констатира дека не заостанува зад врвните светски бизнис магазини како Bloomberg Businessweek, The Economist, Forbs и многу други.

е унапредување на професионалните стандарди во новинарството и воведување на саморегулација како мерка која се применува насекаде низ светот. Успехот на ова тело е можеби прв чекор неопходен за воведување на ред во хаосот со непочитувањето на професионалните новинарски начела во земјава.

Итно формирање на независни регулаторни тела во борбата со корупцијата и криминалот „Меѓународната заедница е загрижена од однесувањето на судските инстанци кое создава впечаток на селективна правда или применување на двојни стандарди“ заклучи неодамна холандската амбасадорка Мариет Шурман, а со нејзиниот став се согласуваат и мнозинството нејзини колеги – европски дипломати. Состојбите во македонското судство се наголемо критикувани во Извештаите на ЕУ и на Стејт Департментот. Вашингтон оди и чекор понатаму, па три години по ред во своите извештаи за Македонија наведува дека покрај примената на двојните аршини, тука има политички затвореници. Недовербата на граѓаните во судството и судските одлуки се одразува и после секоја поголема судска пресуда, особено за случаи кои допираат и во политиката, па веднаш има протести, демонстрации и цели говори посветени на непрофесионалноста на македонските судии. Она што експертите сметаат дека е клучно да се стори е под итно да се ревидира кадарот во судовите, да се тргнат рацете на власта од судниците и да се спречи секакво политичко влијание врз работата на судиите. Без исполнување на овие услови, Македонија уште долго нема да може да се пофали со реформиран судски систем, независно од бројот за закони и до регулативата којашто се труди да ја доближи до европските

практики. Исто така, она што во најскоро време ќе мора да се направи – е да се имплементира конечно новиот закон за кривична постапка, со што на Јавното обвинителство ќе му се одврзат рацете. Претходниот јавен обвинител Љупчо Шврговски порачуваше на секое излагање дека неговите обвинители немаат буџет и немаат услови за работа (немаат ниту интернет, телефони,печтачи, возила, па дури ниту тоалетна хартија). Дали во меѓувреме во ЈО се снабдиле со овие основни услови за работа не е јасно, но и покрај тоа што сегашниот обвинител Зврлевски е потивок од неговиот претходник, информациите од таму велат дека се уште се кубури и со кадар и со средства. Борбата против криминалот и корупцијата од друга страна мора да се одвива преку постоење на силни и независни контролни тела. Домашниот завод за ревизија одамна веќе не објавува навреме и редовно извештаи за работата и ненаменското и незаконско трошење на државните пари, а Антикорупциската комисија тешко дека некој знае што работи во моментов. Нејзиниот прв човек Ѓорги Сламков, максимално се затвори од јавноста и наместо практиката на редовни прес-конференции на кои тој ќе соопштува активности, а новинарите ќе се распрашуваат за статусот на одреден случај за кој Комисијата покренала постапка (нешто што го правеа сите негови претходници), тој се појавува од време на време на некакви празни дебати или трибини. Комисијата ниту е активна, ниту е релевантна, ниту има кредибилитет во јавноста (на ова се забележува и во последниот извештај за напредокот на Македонија на ЕУ). Нејзино итно активирање, но и активирање на Антимонополската комисија се неопходни за развојот на земјата и борбата со криминалот и корупцијата.

Капитал број 777 19.09.2014

50

www.kapital.mk

анализа

Golemiot evro - atlantski son se

Ima li Makedoni strategija osven

www.kapital.mk

e pretvori vo ko[mar

nija druga en da ^eka?

Капитал број 777 19.09.2014

анализа

51

Во услови кога веќе со години не постои јасна и конкретна стратегија за тоа што ќе прави Македонија за да ја надмине состојбата на стоење во место, дали се откажуваме од ЕУ и НАТО или пак остануваме “верни“ на евро- атлантските интеграции, Капитал се впушта во амбициозна анализа на разгледување на можните сценарија кои ни престојат во наредните десет -петнаесет години. пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

В

фотоархива на Капитал

о 1991 година, кога Македонија ја прогласи својата независност, се чинеше граѓаните го направија најтешкиот чекор во остварување на својот сон- суверена и независна Република Македонија. Целите и насоките каде Македонија треба да се движи понатаму, беа уште претходно поставени. На немирниот Балкан, кој го следи прекарот „буре барут“, постоеше национален консензус дека единствена надеж за безбедност и просперитет треба да се бара во целосно интегрирање во НАТО- чадорот кој се восприемаше како гарант за стопирање на било какви немири во земјата и пошироко, и Европската унијакоја барем во тој момент беше синоним за просперитет и благосостојба. За жал, иако целите беа јасно поставени, нивното остварување стана повеќе од тешка задача за решавање. Првите сопки на надворешен план, почнаа уште од првиот ден кога Македонија се прогласи за независна држава. Од зачленувањето во Обединети нации, преку ембаргата со соседите, прашањето со името, препреките за зачленувањето во ЕУ и НАТО... македонската надворешна политика секојдневно се соочува со големи предизвици. А предизвиците, се трупаат, но решенијата изостануваат. Со години веќе јавноста слуша и негува надеж дека секој следен самит, на НАТО или на ЕУ, земјата конечно ќе ја добие заслужената покана. За жал, ваквиот исход постојано се одложува.

Капитал број 777 19.09.2014

52

www.kapital.mk

анализа

Во услови кога веќе со години не постои јасна и конкретна стратегија за тоа што ќе прави Македонија за да ја надмине состојбата на стоење во место, дали се откажуваме од ЕУ и НАТО или пак остануваме “верни“ на евроатлантските интеграции, ќе се решава прашањето со името или не, Капитал се впушта во амбициозна анализа на разгледување на можните сценарија кои ни престојат во наредните десетпетнаесет години на надворешен план. Со оглед на тоа дека прашањето за името е најтешкиот исчекор кој треба да се направи за влез во НАТО и ЕУ, Капитал ги анализира различните сценарија околу ова прашање.

Сценарио прво: Што доколку се реши прашањето со името? Иако ваквото сценарио се чини доста неверојатно од оваа перспектива, надежта дека ќе се најде магична формула за ова болно прашање постојано опстанува. Потврда за тоа веројатно е и фактот што преговорите под покровителство на ООН, се уште се во тек. Пред неполна недела, како „гром од ведро небо“, дојде и изјава на лидерот на опозицијата Зоран Заев кој посочи дека до него стигнуваат „сигнали дека постои можност за брзо решение на спорот за името“. Ваквата изјава на лидерот на опозиција Капитал ја земја со резерва, поради

фактот што ваквиот одговор на Заев со името, Македонија конечно ќе ја повеќе личи на одбрана во отсуство на реализира препораката за датум за подобар одговор за жешкото прашањепреговори, која пет пати по ред и ја кои се црвените линии на СДСМ по однос доделува Европската комисија. на прашањето за името- кое секогаш И додека подготовките околу буди огромен интерес кај граѓаните, официјализирање на членството во отколку вистинска информираност НАТО најчесто земаат една година, на лидерот околу тоа до каде се преговорите со Европската унија, во преговорите околу името. најмала рака би траеле седум Во прилог на тоа оди и години, што е пракса речиси на неговиот претходен секоја земја што преговара одговор во кој вели за членство во Унијата. дека изостануваат Тоа значи, дека доколку и најминимални до крајот на годинава се година е периодот от како информации од најде решение околу Македонија ќе ја доби Владата за тоа името, Македонија поканата од НАТО да е до каде се и како најрано кон крајот на и официјално членкастане на течат преговорите следната или почетокот Алијансата околу името, на 2016 година може како и прогнозата да биде официјално на министерот за членка на НАТО, односно надворешни работи, во најдобри услови во Никола Попоски кој вели дека 2020 година да стане „и со најавите за можен позасилен членка на Европската унија. Секако, ангажман на Германија во следната доколку компромисното решение го година не треба да очекуваме некаков “преживее“ референдумот, односно напредок по прашањето за името“. доколку граѓаните дадат поддршка за Но доколку ги тргнеме на страна евентуалното решение. ваквите дневнополитички изјави на Всушност ваквата прогноза и не е политичарите, и претпоставиме дека многу далеку од прогнозите на овие навистина има шанси прашањето околу две организации, НАТО и ЕУ, од каде името да се реши, тоа значи дека соопштија дека следниот НАТО самит кој Македонија веднаш ќе биде поканета ќе се одржи во 2016 година, ќе го стави за членка на НАТО. Многу веројатно е проширување на својата агенда, односно и дека на следниот европски самит, изјавата на новиот претседател на непосредно по решавањето на спорот Европската комисија, Жан Клод Јункер

1

www.kapital.mk

Капитал број 777 19.09.2014

анализа

53

Каде е Македонија денес: 1. Од 2008 година чекаме членство во НАТО 2. Од 2009 стоиме на препораката за почеток на преговори со ЕУ 3. Од 1995 разговараме за прашањето за името 4. Стопиран Дијалог на високо ниво со ЕУ 5. Стопирани реформи во сите сектори 6. Незавршен Договор за добрососедство со Бугарија 7. Најави од Албанија за можна блокада во НАТО ако не се имплементира Охридскиот договор

Кои чекори се потребни во наредниот период: 1. Конкретна надворешна стратегија 2. Професионализирање на дипломатијата 3. Конкретна стратегија за односите со соседите 4. Јасно посочување дали ЕУ и НАТО се интеграциите кон кои продолжуваме 5. Доколку ЕУ и НАТО веќе не се интерес, каде ќе се насочиме? Која е цената за пренасочување?

6. Што ќе се прави околу прашањето за името? Ќе го решаваме или не?

дека до 2020 година Европската унија нема да се проширува. Секако, ова сценарио е реално, само доколку прашањето со името добие разрешница. Во други услови, и во 2016 и во 2020 година, Македонија многу веројатно ќе ги пропушти шансите да стане членка на НАТО, односно членка на ЕУ. Но освен името, во последно време се зборува и за евентуална блокада од Бугарија за членство во ЕУ, доколку Договорот за добрососедство не биде потпишан, односно од Албанија за членството во НАТО, доколку Рамковниот договор соодветно не се имплементира. Дали и колку ваквите закани можат да бидат сериозна пречка за македонската интеграција во ЕУ и НАТО, како што тоа го прави Грција, од оваа временска дистанца е тешко да се прогнозира. Се знае само дека на лесно „запаливиот“ Балкан реална се чини можноста и најбаналните прашања меѓу државите да стана сериозно јаболко на раздорот.

Сценарио второ: Што доколку прашањето за името не се реши?

Доста сериозни прогнози стигнуваат од моќните европски претставници за тоа кои би биле последиците за земјата доколку ова прашање уште долго се држи отворено. И канцеларката на Германија, Ангела Меркел, и новоименувата шефица за надворешни работи на ЕУ, Италијанката Федерика

Во услови кога сериозни изјави доаѓаат од клучните европски лидери, германската канцеларка Ангела Меркел и новоназначената шефица за надворешни работи на ЕУ, Фредерика Моргерини, дека доколку не се реши прашањето за името земјата има можност од сериозна внатрешна криза, имаат ли клучните лидери во државата, стратегија како ќе се спречи таквата евентуална криза? Могерини, а последно и британскиот туку можеби посериозен се чини амбасадор во ексклузивното интервју проблемот што ваквото сценарио остава за Капитал, Чарлс Е. Гарет рекоа дека да тлее искра за внатрешна криза, ако постои можност од внатрешна криза, се знае дека огромно мнозинство на па дури и конфликт, доколку набрзо етничките Албанци во земјата иднината не се одблокираат евро- атлантските на Македонија ја гледаат единствено во интеграции. ЕУ и НАТО. До која точка на вриење би можеле да Барем таков е впечаток кој се добива стигнат ваквите прогнози тешко е да од изјавите на лидерот на ДУИ, се претпостави. За волја на вистината Али Ахмети кој патем е лидер и на Македонија веќе се наоѓа во партијата која е во коалиција со засебен вид на политичка владејачката ВМРО-ДПМНЕ, криза, имајќи го предвид според кој „во остварување отсуството на опозицијата на нашите идеали ќе се од парламентарниот спротивставиме на сите дом, како и двата што ќе ни застанат на години вообичаено инциденти кои патот и ветуваме дека траат преговорите со последователно, во ДУИ ќе ја исполни Европската унија рок од една и пол мисијата и аманетот на година, му се случија претходните генерации на најдемократскиот а тоа се ЕУ и НАТО“. дом. Секоја нова Дополнително, посочува криза на внатрешен Ахмети, “непостигнувањето план, дополнително го одложува на компромис носи ризици приближувањето до евро- атлантските за отворање на други проблеми и структури, што значи сагата на поделби меѓу заедниците и го загрозува македонското членство во ЕУ и НАТО, се она што е постигнато по Охридскиот со секоја нова криза, само ќе се договор“. одолговлекува до бескрај. Во ваква констелација, доколку уште Некаква утеха на краток рок може да се долго прашањето околу името биде гледа во продолжувањето на Дијалогот пречка за влез во ЕУ и НАТО, односно со ЕУ на високо ниво (ХЛАД), кој се доколку се откажеме од ЕУ и НАТО, сметаше за неофицијално преговорање логично се наметнува прашањето, дали со Унијата. Дали новиот еврокомесар Македонија може да се соочи со уште за добрососедство и проширување ќе една криза како онаа од 2001? Какви ли понуди исто креативна и утешителна би биле последиците од таквиот исходформула, како што беше високиот се само прашања на кои треба сериозно дијалог, останува да се види. Но дури да се размислува... и тоа да се случи, таквата формула би Сценарио трето: била издржлива на краток рок, како Што доколку прашањето што всушност се покажа и со Дијалогот околу името исчезне? на високо ниво кој се сопна на првата Ова сценарио, барем во овој момент внатрешна политичка криза во земјава. Втора опција во овој случај, е Македонија се чини нај нереално. Иако Македонија успеа да ја докаже неиздржаноста на да се откаже од евро- атлантските каприциозноста на Грција во однос на интеграции и да води „неврзана“ овој спор на високиот Меѓународен суд надворешна политика. Во тој случај, на правдата во Хаг, каде докажа дека Македонија не само што ќе остане дупка официјална Атина нема право да ја на Балканот, со оглед на тоа дека сите блокира Македонија во ЕУ и НАТО, сепак соседи аспирираат кон овие интеграции,

7

ОБУКА НА ТЕМА:

УПАТСТВОТО ЗА НАЧИНОТ И ТЕХНИКАТА НА ПОСТАПУВАЊЕ СО АРХИВСКИОТ И ДОКУМЕНТАРНИОТ МАТЕРИЈАЛ ВО КАНЦЕЛАРИСКОТО И АРХИВСКОТО РАБОТЕЊЕ ОСНОВА ЗА ИМПЛЕМЕНТАЦИЈА НА ЗАКОН ЗА АРХИВСКИ МАТЕРИЈАЛ И УРЕДБАТА ЗА КАНЦЕЛАРИСКО И АРХИВСКО РАБОТЕЊЕ  3 октомври 2014 година, 09:00-16:00 часот

Капитал Академија, Скопје

ЦЕЛИ НА ОБУКАТА:

Поради големиот интерес пројавен во врска со донесувањето на новото УПАТСТВО ЗА НАЧИНОТ И ТЕХНИКАТА НА ПОСТАПУВАЊЕ СО АРХИВСКИОТ И ДОКУМЕНТАРНИОТ МАТЕРИЈАЛ ВО КАНЦЕЛАРИСКОТО И АРХИВСКОТО РАБОТЕЊЕ (“Службен весник на Република Македонија” бр. 99/14 од 02.07.2014 година) и другите прописи за канцелариско и архивско работење, “КАПИТАЛ АКАДЕМИЈА” на ден 3 Октомври 2014 година, организира семинар на тема: “УПАТСТВОТО ЗА НАЧИНОТ И ТЕХНИКАТА НА ПОСТАПУВАЊЕ СО АРХИВСКИОТ И ДОКУМЕНТАРНИОТ МАТЕРИЈАЛ ВО КАНЦЕЛАРИСКОТО И АРХИВСКОТО РАБОТЕЊЕ ОСНОВА ЗА ИМПЛЕМЕНТАЦИЈА НА ЗАКОН ЗА АРХИВСКИ МАТЕРИЈАЛ И УРЕДБАТА ЗА КАНЦЕЛАРИСКО И АРХИВСКО РАБОТЕЊЕ”

Учесниците на семинарот ќе се запознаат со новото Упатство за начинот и техниката на постапување со архивскиот и документарниот материјал во канцелариското и архивското работење и посебно ќе се разработуваат сите прашања кои се предмет на ова Упатство, а се од практично значење за неговата примена во канцелариското и архивското работење. И овој семинар, како и сите други претходни семинари кои ја презентираа новата современа правна рамка за уредување на прашањата за канцелариското и архивското работење, на учесниците ќе им овозможи непосредно да ги елаборираат, разгледаат, коментираат и дискутираат овие прашања.

ПРЕДАВАЧИ:

М-Р ЉУПЧО ФАРМАКОСКИ, дипломирал на Правниот факултет

„Јустинијан Први“ во Скопје, а магистрирал на Институтот за социолошки и политичко-правни истражувања на отсекот: Менаџмент на човечки ресурси. Учествувал во поготвувањето на закони и бил повереник на истите од областа на организацијата и работата на државната управа; воведувањето на систем за управување со квалитетот и заедничка рамка за процена на работењето и давањето на услуги во државната служба; државните и јавните службеници; управната постапка; управната инспекција и инспекцискиот надзор; канцелариското и архивското работење, електронското управување, прописи во врска со заштитата на личните податоци; прописи во врска со воспоставувањето и начинот на користење на информациониот систем за обработка на податоци во електронски облик и електронски потпис , при управување со документи кај буџетски корисници, прописи во врска со азилот и миграцијата, внатрешните работи и интегрираното гранично управување. Д-Р ИВАН АЛЕКСОВ, раководител на сектор во Државниот Архив на Република Македонија. Истакнат стручњак од областа на канцелариското и архивското работење. Поседува повеќе домашни и меѓународни сертификати од областа на канцелариското и архивското работење.

Сите заинтересирани за учество на оваа обука можат да се пријават најдоцна до 1 октомври 2014 година.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

www.kapital.mk

Капитал број 777 19.09.2014

анализа три години подоцна, пресудата никако да се материјализира. Политичките интереси се покажуваат далеку надмоќни над правните норми. Но доколку се случи тоа, на што очигледно се надеваат и некои од политичарите на владејачката партија (потпретседателот на Собранието, Антонио Милошоски смета дека со рускоукраинскиот спор, меѓународното право добива на тежина, што и оди прилог и на Македонија, имајќи ја предвид пресудата од Хаг), тоа значи дека Македонија веднаш ќе биде поканета за членка на НАТО, и ќе и биде одреден датум за почеток на преговорите со ЕУ. Официјалното членство во ЕУ и НАТО и во овој случај Македонија би ги добила во период од години како и во првото сценарио. Значи НАТО членка од 2016, а ЕУ членка најрано од 2021 година. Секако разликата меѓу првото и третото сценарио е фактот што Македонија ќе стане членка на евро- атлантските интеграции под уставното име Република Македонија. Евентуалните препреки од Бугарија и Албанија, споменати во првото сценарио, остануваат како можна пречка на патот кон ЕУ и НАТО и во овој случај. Во вака дадените околности, имајќи ги предвид трите сценарија, и најавите за блокади и од другите соседи, се чини сосема логична одлуката на Европската комисија, Комесарот за проширување, да го надгради и прошири, и како

55

НАТО и ЕУ со стопирани проширување до 2016, односно 2020 година. Размислува ли Македонија за промена на стратегијата за надворешна политика или удобно ни е се уште да си стоиме во место? примарна функција да му ја додели политиката на добрососедство што веројатно претпоставува задачи преку која треба да се испеглаат односите меѓу раскараните соседи. Многу од проблемите меѓу балканските држави, кои иако звучат неверојатни

и смешни, сепак се реална пречка за интегрирањето на Балканот, а со тоа и Македонија во евро- атлантското семејство. Истовремено, од друга страна, пак, со вакви сценарија на маса се чини доста ноншалантно е поставена македонската

ЕДНОДНЕВЕН СЕМИНАР:

РЕВИЗОРСКИ ДОКАЗ И РЕВИЗОРСКИ ТЕХНИКИ  30 септември 2014 година, од 10:00-16:00 часот

Капитал Академија, Скопје

ЦЕЛ НА ОБУКАТА:

На 30 септември 2014 година, Капитал академија организира еднодневен семинар на тема: РЕВИЗОРСКИ ДОКАЗ И РЕВИЗОРСКИ ТЕХНИКИ. Во првиот дел на семинарот ќе дознаете за видовите на доказ кој од ревизорот професионално се бара да го прибере за да ја комплетира својата работа согласно бараните стандарди. Во наредните делови, ќе научите како ревизорите го прибираат овој доказ. Како што веројатно би очекувале надворешните ревизори, а оттука, се подразбира, и внатрешните ревизори, се раководат од стандарди кои се применливи за прибирање на ревизорски доказ.

АГЕНДА: ПРИРОДА И КВАЛИТЕТ НА РЕВИЗОРСКИ ДОКАЗ  Ревизорски доказ - стандарди  Соодветен ревизорски доказ  Извори на ревизорски доказ

РЕВИЗОРСКИ ПРОГРАМИ, РАБОТНИ ДОКУМЕНТИ И ДОСИЕЈА  Важност и корисност на ревизорските програми  Содржина на добри ревизорски работни документи  Структура на ревизорско досие и главни документи во него РЕВИЗОРСКИ ТЕХНИКИ - ИНТЕРВЈУИРАЊЕ  Процес на интервјуирање планирање, започнување и спроведување на интервју  Видови на интервју РЕВИЗОРСКИ ТЕХНИКИ – КРТ И АВТОМАТИЗАЦИЈА НА РЕВИЗИЈАТА  Дефиниција на КРТ  Предности на вршење на ревизија со користење на КРТ  Различни употреби на КРТ  Употреба на компјутерот во управувањето и администрирањето на на ревизијата

ТЕХНИКИ ЗА ПРИБИРАЊЕ НА РЕВИЗОРСКИ ДОКАЗ  Кои се деветте техники за прибирање на соодветен ревизорски доказ

ПРАШАЊА И ОДГОВОРИ

Заинтересираните за учество на овој семинар можат да се пријават најдоцна до 26 септември 2013 година.

За внатрешните ревизори во трговските друштва и јавните институции.

ЗА КОГО Е НАМЕНЕТА ОБУКАТА:

ПРЕДАВАЧ: М-Р НАТАША МИСОВСКА,

ОДР, обучувач на CIPFA, советник на Главниот ревизор за ИПА за методологија и развој на ревизијата во Ревизорското тело за ревизија на инструментот за претпристапна помош на ЕУ во РМ, овластен државен ревизор со 25 години работно искуство од кои 14 години во државната ревизија и ревизија на ИПА. Предавач на Проектот за стекнување на меѓународен сертификат на внатрешните ревизори од јавниот сектор од CIPFA.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

www.kapital.mk

Капитал број 777 19.09.2014

анализа надворешна политика. Токму и поради тоа, честопати се влегува во бескрајна дебата за тоа- има ли Македонија надворешна стратегија и знаеме ли на каде се движиме. Оттука јасна е потребата од итно преземање на конкретни чекори и јасно исцртување на надворешната политика за надминување на доста сериозните предизвици со кои е соочена земјава. Некои вид на ад- хок решенија понудија веќе задолжените за надворешните работи. Така, министерот за надворешна политика Никола Попоски, смета дека најважно е следниот период да го искористи за потребните реформи, за економски развој и подобро искористување на европските фондови. А за клучната пречка за почеток на преговори – блокадите од Грција Попоски не очекува решение на краток рок дури и со најавите за можен позасилен ангажман на Германија и дека во следната година не треба да очекуваме некаков напредок по прашањето за името. Сличен е ставот и на вицепремиерот Фатмир Бесими, според кој најважно во следниот период е да се направат длабоки реформи и да се одговори на забелешките кои ги носи новиот Извештај за напредокот на Македонија кон ЕУ. Нова стратегија за членство во НАТО, најави и новиот министер за одбрана, до неодамна преговарач во спорот за името, Зоран Јолевски. Што конкретно опфаќа стратегија јавноста нема

Вера Јовановска Типко

57

Илија Псалтиров

Дали ова е новото лице на македонската дипломатија? До кога за амбасадори ќе се испраќаат несоодветни кадри без соодветно дипломатско искуство? Зошто место 2/3, се направија промени само 1/3 од амбасадорите да се кариерни дипломати? Што ни е целта? информации. Но дали ваквите привремени чекори и решенија може да и помогнат на Македонија? Дали освен краткорочна, има Македонија и долгорочна стратегија? Дали можеби е дојдено време сериозно да се произнесеме дали ЕУ и НАТО остануваат наши приоритети? Доколку не, јавно да се соопшти зошто е тоа така, и кои би биле алтернативите на земјава? Во спротивно пак, доколку ЕУ и НАТО и понатаму остануваат приоритет, важно е да посочи што ќе прави Македонија и каква надворешна политика ќе води во меѓувреме, додека препреките за

членство во истите, не се надминат. Кои ќе бидат прашањата на кои ќе биде посветена македонската дипломатија и какви чекори ќе се преземаат во таа насока? Ако згора на ова се додаде и кадровската политика во однос на новопоставените амбасадори, се чини македонската надворешна политика, има сериозни предизвици кои не зависат само од факторите надвор, туку и од решенијата и стратегијата дома. Подготвени ли се лидерите за конкретни чекори и реформи, останува прашање од милион долари...

Ние сакаме да ве информираме дека Canon ви претставува нов паметен A4 печатач во боја! Ние веруваме дека овие нови решенија од Canon во комбинација со нашата експертност, можат да додадат значителна вредност на вашиот бизнис со што ќе стане уште поуспешен!

$IFDL PVU UIF OFX JNBHF36//&3 "%7"/$& " DPMPS QSJOUFS

$ J

$ J

$ J'

Со новите компактни A4 модели во боја*, асортиманот imageRUNNER ADVANCE на Canon сега нуди комплетно и моќно решение за документи кое е лесно за користење и погодно за било каква канцелариска средина. Ова е совршен спој за сите ваши печатарски потреби, независно од големината на канцелариската средина.

ул. Франклин Рузвелт 33а тел. (02) 31 11 275 факс. (02) 31 13 039 info@impegna.mk servis@impegna.mk www.impegna.mk

бул. 11 Октомври,46 тел. (02) 3 21 46 77 факс. (02) 3 21 46 88 genel@genel.com.mk www.genel.com.mk

ул. Васил Ѓоргов 33, лок.2 тел. (02) 3 21 75 99 факс. (02) 3 21 75 97 aleksandar@copierplus.com.mk www.copierplus.com.mk

ул. Мирче Оровчанец 8а тел. (02) 32 45 407 моб. 078 30 04 012 desoski@alfatech.mk www.alfatech.mk

Капитал број 777 19.09.2014

58

www.kapital.mk

претприемништво

Pretpriema^ki maki golemi

Ima idei, n Ili obratn

www.kapital.mk

Капитал број 777 19.09.2014

претприемништво

59

Кога се зборува за претприемништвото во Македонија, неизбежна е вечната спротивставеност на овие две мантри: 1) во земјава има креативен потенцијал и изобилство добри идеи, но нема лесен пристап до пари за тие да се реализираат и 2) пари има, но нема доволно квалитетни проекти. Банките во принцип не финансираат стартапи, не само во Македонија, туку во цел свет. Алтернатива се венчр фондовите, бизнис ангелите, роднините, пријателите, семејството...Но, овие првите ги нема, вторите се во обид да “полетаат“ веќе со години, значи останува да се снаоѓа кој како знае и умее. Од друга страна пак, истражувањата покажуваат дека ниту 10% од Македонците не би се решиле да почнат сопствен бизнис. Дали само парите се проблем?

nema pari. no be[e...

Капитал број 777 19.09.2014

60

www.kapital.mk

претприемништво Нивните идеи станаа сериозни бизниси

Од прва рака: претприемачите за претпри Михаил Петрески

Александар Пајковски

основач на Пексим

П

основач на Дуна компјутери

ексим ја основав пред повеќе од 20 години и мојата визија и определба беше јасна уште од стартот: знаев дека сакам да направам добра фирма која ќе прави квалитетни производи и услуги, првенствено банкарски софтвер. Имав колеги од факултет што се вработија во банки, што ми го олесни првото отворање на вратите. Не е тоа доволно за да ве одберат токму вас, затоа што на пазарот секогаш има поголеми, поискусни играчи, но ако имате што да понудите, многу се важни тие студентски врски, мрежата од контакти што мора да ја изградите.

пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

З

а потребите на оваа “јубилејна“ тема за претприемништвото, неодамна спроведов една мини анкета помеѓу мои пријатели и познајници, со едно единствено прашање: “Што би направил(а) со еден милион евра?“. Разговарав со околу 20-тина луѓе и ги добив отприлика следниве одговори: “Милион евра?! Охохоо, ќе ги ставам во банка и ќе си земам 30.000 евра камата годишно и нема глава да ме боли“; или пак “Ќе купам 7- 8 стана и ќе ги си ги рентам, а со остатокот ќе го прошетам цел свет“; Имаше и нешто поедуцирани “инвеститори“, па рекоа дека дел од парите ќе ставеле во банка, дел ќе вложеле во недвижности, а остатокот во хартии од вредност. Некои се амбицираа дека ќе купеле акции од светските гиганти како Гугл и Кока-Кола, кои што на долг рок, нели, може да донесат само профит. Имаше неколку варијации на истата тема, но речиси и да немаше човек што кажа дека ќе почне некаков бизнис со тој еден милион евра. Сите опции беа за некакво вложување што ќе носи принос од тој капитал, без притоа човек да се помачи за нешто. За волја на вистината, меѓу соговорниците практично и да немаше луѓе што во моментот работат или некогаш работеле приватен бизнис. Знаев дека кај такви луѓе секако би била поголема веројатноста да размислуваат за инвестирање свежи пари во некоја бизнис идеја или во развивање на некој постоечки бизнис. Целта ми беше да видам колку кај

Е

дно од правилата што јас како претприемач ги следев, е да се кршат правилата во бизнисот. На почетокот, сонувавме да им го подобриме животот на луѓето со помош на технолошките решенија, но изигрувавме и трговци. Мора да се прилагодиш на секоја ситуација. Сепак, и во тие околности најдовме врска со информатиката. Со помош на тогаш најмодерниот џебен компјутер изработивме фактура и увозно-извозна декларација, којашто буквално ја направивме во автомобил, но потоа овие решенија ги усовршивме и им ги продадовме на многу македонски компании.

останатиот дел од популацијата постои нагон за претприемништво. Очигледно само се потврди статистиката дека просечните Македонци претпочитаат сигурна работа за плата или како во хипотетичкиов случај од анкетата, сигурен приход во вид на камата, рента и сл., одошто авантура во неизвесност, наречена претприемништво. Безброј теми се напишани досега, меѓу кои само Капитал барем стотина текста има посветено на тоа колку е всушност развиена претприемачката култура во земјава и кои се клучните фактори што влијаат врз (де)стимулурање на претприемачката сцена. Македонците немаат храброст да почнат сопствен бизнис поради тоа што им многу им е полесно да работат за друг или најдобро, во државна служба. Тие пак, кои ќе решат да почнат бизнис се откажуваат уште на старт поради неможноста да дојдат до потребниот капитал. Токму поради овие причини Македонија е далеку под европскиот просек за претприемништво. Во европските земји на 100 вработени има 15-20 претприемачи, а кај нас просекот е пет. Една анализа што ја правеше Сојузот на стопански комори пред извесно време покажа податок дека само 7% од граѓаните преферираат да се вклучат во претприемачката активност. Зошто е тоа така? Експертите од оваа област што ги контактиравме, велат дека меѓу главните причини е немањето традиција во практикувањето на приватна бизнис иницијатива, како што тоа го имаат западните европски земји, САД, итн. Македонија имаше само 2-3 децении на практикување капитализам пред Втората светска војна, и потоа 5 децении сосема друг општествен систем што не го стимулираше претприемачкиот дух, и само две децении на пазарен систем од времето на независноста до денес. Експертите сметаат дека сепак е потребно малку повеќе време за да се

Каде најчесто грешат македонските претприемачи

Од искуството што го имаат македонските бизнис консултанти работејќи со компании во зародиш, како и од сведоштвата на самите претприемачи, издвојуваме неколку клучни причини што доведуваат до ослабување или пропаѓање на нивните проекти.

XX Потпирање на својот инстинкт, наместо да се добие валидација за идејата.

XX Недоволно брзо лансирање на бизнис идејата на пазарот.

XX Примање совети од секого.... или пак од никого.

XX Отсуство на маркетинг.

XX Ставање на потрошувачот на последно место.

XX Запоставување на ширењето мрежа на контакти.

XX Ангажирање на погрешни луѓе. смени менталната матрица во насока на претприемачкото размислување. Втора причина е целосното отсуство или слабото практикување на содржини поврзани со претприемништвото во едукативните програми, и тоа почнувајќи уште од основното училиште. “Младите не се израснати и воспитувани да размислуваат надвор од воспоставениот модел и сами да градат свои работни места. Дополнително, се уште се трудиме да го искорениме балканскиот менталитет на стриктно дефинирани професии

www.kapital.mk

Капитал број 777 19.09.2014

претприемништво

иемништвото

61

Кристијан Даниловски

Нина Ангеловска

Ј

ога нашата идеја за групно купување преку Интернет победи на натпревар за најиновативен бизнис-план, за многумина тоа беше само добра бизнис-идеја. Но, за кратко време по натпреварот заедно со двајца партнери ја основавме фирмата ВебСпот преку која ја управуваме интернет-страницата за групно купување Групер, првата ваква интернетстраница во Македонија. Концептот на овој бизнис беше развиен во САД, ние само го прилагодивме на македонскиот пазар. Најголемиот предизвик за нас беше соочувањето со малите и разочарувачки бројки за е-трансакциите во земјава. Денес, Групер има преку 65.000 корисници на групните попусти“

основач на Групер

основач на Fx3x

ас имав компјутер од 10-годишна возраст, кога компјутерите с$ уште беа реткост во земјава. Уште кога ги гледав филмовите Terminator 2 и The Last Starfighter имав сон да работам визуелни ефекти и анимација, иако немав поим како ќе го остварам тој сон. Во 1997 година со еден партнер основавме фирма и решив да го живеам сонот. Почнавме со работа во една соба, во која се сеќавам дека имаше само една пластична масичка. Клучен момент беше кога донесовме одлука од домашниот пазар, да се обидеме со работа на холивудски филмови. Денес нашата компанија има преку 200 вработени.

како вредни (доктори, инженери, економисти, правници и професори) и перцепција на претприемачите како измамници. Што се однесува до зголемувањето на приватните инвестиции во претприемништвото или секторот со висок ризик: старт- ап и спин - оф компании, освен промените во образовниот систем и македонскиот менталитет, клучна е стабилна и конкурентна пазарна економија, како и заживувањето на алтернативните начини на финансирање, како бизнис ангели, инвестициски фондови за ризичен капитал и слично. “, смета

К

професорот Радмил Поленаковиќ, раководител на Центарот за развој на нови бизниси при Машинскиот факултет - Скопје. И секако, за тоа колку лесно или не луѓето ќе се решат да бидат “сам свој газда“ одлучува тоа дали е лесно или не да се најдат пари за да почнете бизнис.

Банките не финансираат стартапи. И точка. Кои се алтернативите?

Кога се зборува за претприемништвото во Македонија, неизбежна е вечната спротивставеност на овие две мантри:

1) во земјава има креативен потенцијал и изобилство добри идеи, но нема лесен пристап до пари за тие да се реализираат и 2) пари има, но нема доволно квалитетни проекти. Каде е вистината? До сега безброј пати сме зборувале со банкарите, оние што ги даваат парите, и нивниот став е всушност овој вториот претходно споменат. Дека пари за добрите проекти секогаш има. Но, тоа се пред с$ проекти на веќе разработени компании, со барем две-три годишна кредитна историја. И во Македонија, и во многу поразвиените економии, банките во принцип не финансираат старт ап бизниси и претприемачите мора да се снајдат за почетокот, а тоа е всушност најтешкиот дел од секоја бизнисприказна. „Немате кредитна историја, немате ниту што да заложите, жалам, мора да ве одбиеме“, е вообичаеното образложение на банкарите кога претприемачите аплицираат за кредит со којшто сакаат да почнат свој бизнис. А, како да имам кредитна историја, кога не можам да добијам кредит за да почнам да ја правам таа историја, е логичното прашање што си го поставува секој претприемач додека се чуди од каде да најде пари за реализација на својата бизнис-идеја. Неодамна присуствував на два настани поврзани со старт-ап сцената во Македонија, каде што повеќемина млади претприемачи, претежно од ИТ сферата, ги претставија своите бизнис идеи пред искусни професионалци и бизнисмени, кои што требаше да го оценат нивниот потенцијал. Иновативност, енергија и ентузијазам не недостасуваше во нивните презентации и горе-долу сите се дојдени до фазата кога им требаат пари за комерцијализација на идејата. Разговарав подоцна со неколкумина од претприемачите, и на прашањето како планираат понатаму да го развиваат

Капитал број 777 19.09.2014

62

www.kapital.mk

претприемништво

Само 1-2 македонски стартапи успеале да “чепнат“ нешто од странските инвестициски фондови

Д

ека млади и иновативни компании ширум светот добиваат инвестициска инјекција слушаме речиси секоја недела, но ретко кога во регионот се случува некој инвестициски фонд да инвестира милионска сума во компанија која е на пазарот само четири години. Минатата година загрепската компанија iStudio, позната како една од најуспешните агенции за маркетинг на социјални медиуми во регионот, доби милион евра инвестиција од словенечкиот инвестициски фонд РСГ капитал. Во Македонија пак, с$ уште нема некој пример на „старт ап“ компанија која добила инвестиција вредна милион евра, целосно од некој странски инвестициски фонд. Не може точно да се одговори на прашањето зошто странски инвестициски фондови не инвестираат во македонски „старт ап“ компании, бидејќи тука пред с$, треба да се земе предвид и нивото на претприемничкиот дух во земјава, можноста за градење бизнис, идеите и креативноста на претприемачите, како и интересот на странските фондови да инвестираат во „старт-ап“ од Македонија, велат познавачите на состојбите меѓу „старт ап“ компаниите. А ако ги прашате оние коишто го презеле ризикот да започнат нешто свое последниве години, во време на криза, ќе ви објаснат дека за да

направите таков „дил“, потребна е макотрпна работа и долги преговори, но на крај ќе пресуди одлучноста на инвестицискиот фонд да вложи во идејата на еден „старт ап“ од Македонија, бидејќи повеќето од нив гледаат на нашиот пазар како ризичен за инвестирање. Општо е познато дека македонските „старт-ап“ компании, особено оние кои работат во делот на ИТиндустријата, најчесто учествуваат на натпревари и на тој начин ги добиваат дополнителните финансии и се надеваат дека некој инвеститор ќе ги забележи. Во оваа насока, позитивен е примерот на „старт-ап“ компанијата X3M Games од Битола, којашто креира компјутерски и

мобилни игри. Имено, оваа компанија во декември 2012 учествуваше на MobileAppCamp SEE и доби награда од компанијата GameFounders, со што станаа дел од нивниот инкубатор во Талин, Естонија. Слично на нив, компанијата Tesseract Interactive од Скопје, која исто така работи на создавање компјутерски игри, во февруари годинава доби инвестиција од LAUNChub акцелераторот од Софија во вредност од 30.000 евра, во нивната игра Excubitor, со што и официјално станаа дел од овој акцелератор.

бизнисот, односно како воопшто се снаоѓаат со пари, сите со насмевка ми одговорија: од фамозната тројка F - friends, family and fools (пријатели, семејство и будали, популарен жаргон на глобалната претприемачка сцена, н.з.) Не само во Македонија, туку и во добар дел од развиените економии парите позајмени од најблиските се главниот извор за финансирање на најголемиот дел од претприемачите. Доколку не се снајдат со заем од своето семејство или пријатели, оние што сакаат да „се осмелат“ немаат многу алтернативни извори на финансирање. Во најголемиот број случаи, оние со

претприемачки амбиции се млади луѓе во своите 20-ти или 30-ти години, така што мала е веројатноста да имаат заштедено некоја позначајна сума сопствени пари коишто може да ги вложат во својата идеја. Во земјава има само неколку мали фондови основани од странски владини проекти кои финансираат бизниси во зачеток. Тоа се фондови во рамки на бизнисинкубаторите во Скопје и во Битола, како и во Центарот за развој на нови бизниси на Машинскиот факултет, за коишто досега пишувал „Капитал“. Според генерализирани и неофицијални проценки, 70%-80% од

новоформираните фирми пропаѓаат во првите две-три години од своето постоење. Токму неможноста да дојдат до капитал за финансирање на својот развој, е една од главните причини поради која голем број од бизнисидеите остануваат само во главите на несудените претприемачи. Професорот Поленаковиќ вели дека од досегашното осумгодишно искуство во поддршката и развојот на старт ап бизнисите преку Центарот за развој на нови бизниси, се докажало дека покрај тоа што генерално финансирањето е проблем за сите категории претприемачи, сепак, најголем проблем

Тesseract Interactive, младите македонски дизајнери на компјутерски игри во 2013-та добија 30.000 евра од LAUNChub бизнис акцелераторот од Софија, за развој на нивната игра Excubitor

www.kapital.mk

Капитал број 777 19.09.2014

претприемништво

е финансирањето бизнис-идеи за производство. „Сума од 5-6.000 евра е доволна за почнување бизнис во услужниот сектор, значи ИТ-фирма, консалтинг, дизајн и слично. Меѓутоа, доколку станува збор за некој вид производство или трговија од поголем обем, тогаш потребни се средства во десетици илјади евра, па и повеќе. Е, тука веќе се јавуваат проблемите со финансирањето. Банките, колку и да се рекламираат дека се блиски до економијата, не сакаат да преземат ризик и да влезат во финансирање почетни бизниси. Речиси нема банка која нема да бара минимум 6-месечна историја и некаква хипотека или посериозно покритие за кредитот“, потенцира Поленаковиќ.

Стимулирање на претприемништвото или социјална мерка?

Во Македонија нема т.н. венчр (venture) капитал фондови, коишто во поразвиените економии се тие што, всушност, финансираат добри бизнисидеи кои, секако, носат и поголем ризик, но од нив подоцна може да се развијат и мултимилионски бизниси. Нема ниту државни фондови специјализирани за финансирање нови бизниси. Министерството за економија, преку Програмата за развој на претприемништвото спроведена од страна на Агенцијата за поддршка на претприемништво, на годишно ниво издвојува скромни 60-тина илјади евра, но тој буџет не е наменет за директна поддршка на старт ап бизниси, туку се поддржуваат проекти на институции за поддршка на мали и средни компании, како што се бизнис-центрите, бизнисинкубаторите, коишто реализираат

разни обуки и тренинзи за старт ап бизниси. Во насока на директна парична поддршка на развој на малите бизниси е мерката за самовработување, што Владата ја спроведува последниве седум години. Агенцијата за вработување и Министерството за труд и социјала во мај годинава го објавија вториот циклус од Програмата за самовработување, преку која до сега вкупно 5.835 лица започнале свој бизнис, од нив 75 % се уште функционираат, а голем дел обезбедиле работа и за други лица. Годинава се очекува бројката на оние што се самовработиле да изнесува 900. Од буџетот за овие нови бизниси досега се одвоени 18,5 милиони евра, а за годинава ќе се одвојат дополнителни 3,3 милиони евра. Покрај грантот од 3.000 евра во форма на опрема и репроматеријали, учесниците во Програмата за самовработување добиваат и други придобивки како, обука за претприемништво, експертска поддршка за развивање на својата бизнис идеја во одржлив бизнис план и советодавна поддршка при регистрација на бизнисот. . Меѓутоа, некои аналитичари сметаат дека овие напори на Владата се повеќе од социјален карактер, одошто во насока на вистинско стимулирање на претприемништвото. Се поддржува самовработувањето, се ублажува

63

невработеноста, но колку има тука реално претприемништво е друго прашање. Уште една новина во насока на поддршка на претприемништвото, односно неговата иновативна компонента, е основањето на Фондот за иновации и технолошки развој, кој што с$ уште се подготвува за првите финансирања, а за кој државата обезбеди повеќе од 10 милиони евра. Професорот Цветко Смилевски од БАС академијата вели дека премногу акцент се става на мерката самовработување, отколку на претприемништвото. „Во моментот во земјава се случуваат повеќе активности за поддршка на претприемништвото, но впечатокот е дека не се меѓу себе доволно координирани. Акцентот пред с$ се става на мерката самовработување, отколку на претприемништвото. Оти тоа подразбира помагање и на компании кои можат да бидат добри претприемачи. Неопходно е институциите да им помогнат не само на оние што почнуваат сега со работа, туку и оние кои веќе постојат, а кои можат да растат и да донесат повеќе работни места“, вели Смилевски.

Капитал број 777 19.09.2014

64

www.kapital.mk

светски конгрес

Rabotata odzema pove]e @ivoti otkolku vojnite. Kako do pogolema bezbednost na rabota?!

Makedonija go predvode[e Ba kongres za bezbednost i zdrav

Р

аботата одзема повеќе животи отколку војните на светско ниво и ова е застрашувачки факт што беше еден од најсилните мотиви за одредување на главните теми на годинешниот Светски конгрес за безбедност и здравје при работа што се одржа во Франкфурт, Германија, во периодот од 24 до 27 август. Конгресот го посетија повеќе од 4.000 учесници од 137 различни светски држави. Во Македонија со години наназад стапката на смртност на работното место е најмалку 5 пати поголема од стапката на смртност во развиените европски земји. Во светски рамки повеќе од 2 милиони луѓе загинуваат на работното место или од болест предизвикана од работата. Затоа културата на безбедно работење е поставена како глобална цел, во свет кој е во економска криза и каде се уште се гине на работното место. На повеќе од 40 технички симпозиуми, според мнозинството предавачи, меѓу кои министри, функционери и експерти за безбедност и здравје при работа, културата на безбедното работење треба да биде сржта на секоја државна политика. Таквата култура ќе доведе до намалување на болестите, повредите и загинувањата при работа, но исто така ќе доведе и до намалување на трошоците за отсуство од работа, осигурување и казни со кои се соочуваат компаниите доколку некој од нивните работници се повреди на работното место. Културата на безбедно работење ќе доведе и до намалување на психофизичката болка на жртвите на несреќите при работа и нивните фамилии. Светскиот конгрес за безбедност и здравје при работа е настан кој се организира на секои 3 години од страна на Меѓународната организација на трудот. Настанот беше составен од форуми, преку 40 симпозиуми и саем на

кој се претставија стотици производители на лична заштитна опрема, компании, интернационални институции, но и невладини организации. Претставник на Македонија на овој можеби најзначаен светски настан во безбедноста и здравјето при работа беше Македонското здружение за заштита при работа (МЗЗПР), кое е невладина организација која повеќе од 50 години се занимава со оваа проблематика. Балканот со заедничко претставување на Светскиот конгрес за безбедност и здравје при работа иницирано од Македонија. „Светскиот конгрес за безбедност и здравје при работа беше одлична можност за здружението да се запознае со бројни експерти и да се стекне со искуства и добра пракса кои подоцна ќе ги пренесе во Македонија. Ова е трет Светски конгрес на кој учествува здружението, но втор Светски конгрес каде што сме директно присутни со свој штанд, по оној во Истанбул кој се одржа во 2011 година. Покрај учеството на саемот, симпозиумите и форумот за превенција, ние организиравме серија средби со регионални и интернационални организации со цел соработка за подобрување на состојбата на безбедноста и здравјето при работа во Македонија,” изјави Петковски, претседателот на Македонското здружение за заштита при работа. Самостојно, на своја иницијатива, покрај сигурното сопственото претставување на Конгресот во Франкфурт, Македонското здружение за заштита при работа покани други 5 сестрински организации од Балканот на заедничко претставување. Организациите кои се придружија на македонската иницијатива беа: Фондација „Центар за безбедност и здравје при работа” од Бугарија, „Српско здружение за заштита при

работа” од Србија, „Друштво на инженери за заштита при работа Љубљана” од Словенија, „Албански центар за безбедност и здравје при работа” од Албанија и „Косовско здружение за заштита при работа” од Косово. Македонското здружение за заштита при работа, кое е всушност мала организација од Македонија, беше двигател на регионот во полето безбедност и здравје при работа. Целта на ова организирање беше преку регионалната соработка и здружување да се претстават на светската јавност регионалните капацитети на соработка се со цел да се унапреди заштитата при работа во регионот, како и создавање на културата на безбедно и здраво работење. Заедничкиот штанд со Балканските земји, беше надополнет со учеството и на Институцијата за безбедност и здравје при работа (IOSH) од Велика Британија. За значајноста на оваа институција говори фактот што таа е единствена невладина организација признаена од Меѓународната организација на трудот како невладина организација за безбедност и здравје при работа и институција признаена од Кралицата Елизабета II. Институцијата за безбедност и здравје при работа (IOSH) го препозна потенцијалот во работата на Македонското здружение за заштита при работа и ја подржа оваа регионална соработка. Штандот го посетија повеќе од 200 учесници на конгресот, но и многумина значајни експерти за безбедност и здравје при работа. Меѓу гостите беа Криста Седлачек, директорката на Европската агенција за безбедност и здравје при работа Тим Бригс, претседател на Институцијата за безбедност и здравје при работа од Велика Британија.

www.kapital.mk

Капитал број 777 19.09.2014

светски конгрес

alkanot na Svetskiot avje pri rabota. Македонското здружение за заштита при работа организираше и учествуваше на два значајни регионални состаноци. Деран Вилијамс, експерт за безбедност и здравје при работа во Европската банка за обнова и развој (ЕБОР) беше модератор на регионален состанок на кој се зборуваше за професијата и за проблемите со кои се соочуваат балканските земји во однос на безбедност и здравје при работа. Базирано на овој состанок и проблемите искажани во него, Вилијамс во иднина ќе даде совети и насоки врз основа на неговото искуство и долгогодишната работа во ЕБОР. Тој покажа заинтересираност за соработка и можни идни проекти во некои од земјите, што претставуваше одличен резултат кој произлезе од овој состанок. Милан Петковски, претседател на Македонското здружение за заштита при работа побара од Вилијамс и ЕБОР да ги поддржат професионалните организации од оваа област со конкретно вклучување на истите во сите проекти кои ги финансира банката. Исто така тој побара банката да го стимулира постоењето на регионалната мрежа за заштита при работа и да помогне во наоѓањето на ресурси ваквата мрежа да постои. Целта на оваа мрежа би била размена на искуства и добри пракси помеѓу земјите од регионот, но и пошироко. Претставниците на балканските земји и Институцијата за безбедност и здравје при работа разговараа за идна соработка со конкретни обуки и активности.

Медиумите незаинтересирани за безбедноста и здравјето при работа На отворањето на Светскиот конгрес, но и во многу следни настани беше нагласено дека медиумите не се заинтересирани за безбедноста и здравјето на работниците. Може да се каже дека со истите проблеми се соочуваме во Македонија. Вклученоста на медиумите би можела значајно да

влијае на зголемување на свеста, а со тоа намалување на несреќите при работа. Во Македонија немаше никаков интерес за Светскиот конгрес, ниту од македонските медиуми, ниту од македонските институции. „Еболата и трагедиите кои ги предизвикува се во ударните дневни вести – што е правилно. Но загинувањата на работното место не се споменуваат. Затоа, задачата со која се соочуваме е воспоставување на перманентна култура на свест,” изјави Гај Рајдер, генерален директор на Меѓународната организација на трудот. Овој конгрес разјасни дека секоја култура мора да придонесе со своите вредности и решенија за проблемите со кои се соочува светот на безбедност и здравје при работа. Со искористувањето на потенцијалот на секоја држава и размената на искуства и практики помеѓу земјите може да се воспостави и развие заедничка глобална култура на безбедно работење која подоцна може да се воспостави на регионално и локално ниво. Македонија направи исчекор на ова поле, преку иницијативата на Македонското здружение за заштита при работа за регионално вмрежување со цел промоција и подигнување на свеста за безбедност и здравје при работа во оваа држава и регионот. На конгресот беа присутни и претставници на неколку реномирани македонски компании кои директно се запознаа со трендовите во светот на безбедноста и здравјето при работа. Тие беа изненадени колкаво значење се дава на овој работен аспект во светски рамки и остварија директни контакти со експерти и интернационални компании. На затварањето беше најавено дека домаќин на следниот Светскиот конгрес ќе биде Сингапур во 2017 година. За прв пат во 60 годишната историја на овој настан ќе се одржи конгрес во Југоисточна Азија.

65

"Светскиот конгрес за безбедност и здравје при работа беше одлична можност за здружението да се запознае со бројни експерти и да се стекне со искуства и добра пракса кои подоцна ќе ги пренесе во Македонија. Ова е трет Светски конгрес на кој учествува здружението, но втор Светски конгрес каде што сме директно присутни со свој штанд, по оној во Истанбул кој се одржа во 2011 година. Покрај учеството на саемот, симпозиумите и форумот за превенција, ние организиравме серија средби со регионални и интернационални организации со цел соработка за подобрување на состојбата на безбедноста и здравјето при работа во Македонија,” г-дин Милан Петковски, претседател на Македонското здружение за заштита при работа.

66

Капитал број 777 19.09.2014

светот на виното

ВИНО

Najskapoto lozje na svetot

V

Виното од овој домен е однапред продадено и за да се влезе на листата на купувачи мора да се чека многу, многу долго. Попусти се сите интервенции и додворувања на сопствениците, но невозможно е да се добие шише повеќе затоа што се знае точниот број на шишиња и бројот на постојаните и традиционалните претплатници. Овој домен е мошне ограничен. Се работи за точно 1 хектар и 80 ари и уште нешто во квадратни метри. И тоа е така уште од 1580 година. Лозјето дава се на се 4.000 шишиња вино и ништо повеќе. Независно од тоа каква е годината, доба или лоша. Ова лозје дава исклучително вино од сортата пино нуар, кое ги содржи сите квалитети на големо вино и кое се прави на начин во кој не се дозволени грешки. Лозјето се обработува на традиционален начин, па дури и за обработката на земјата не се користат машини туку коњска запрега со плуг. Ова лозје во 1651 година го преземал еден принц со име Конти и од тогаш на Романе му е додадено и Конти. После француската револуција сопствениците се менувале повеќе пати за во 1869 година да го преземе еден трговец со вино, предок на денешните сопственици. Од тогаш наваму, главно семејството де Вилен го чува ова скапоцено лозје и покрај големи тешкотии

на кои наидувале, затоа што на времето, винарството и не било толку доходно. Од 1974 година со имотот раководи Обер де Вилен, но постојат повеќе од 40 наследници. Се разбира дека имало обиди за купување на имотот, но семејството цврсто се држи и опстојува и тоа се смета за најдобрата референца. Обер де Вилен признава дека сега нивното вино е работа на висок луксуз, но сепак останува на тоа дека се работи за земјоделски производ и се надева дека така ќе остане на задоволство на љубителите на ова вино, а не за колекционерите. Пред 20 години само пасионираните љубители го купувале ова вино. Денес поседувањето на примероци од “Романе Конти” е работа на голем профит, зашто шишињата “Романе Конти” на аукциите соборуваат рекорди. Виното им се продава на 200 познати индивидуалци, љубители кои можат да си дозволат вакви цени, на стотина специјализирани продавници и во неколку ресторани кои се постојано и со години претплатени. Продавниците земаат обврска дека виното ќе го препродаваат само на познати купувачи за да се избегнат шпекулациите со него, односно да се избегне да се најдат, на пример, на интернет продажба, што би се сметало за своевидна деградација на брендот. Во Франција остануваат само 600 шишиња, другото оди за извоз. Цените се движат од

Во француската винска област Бургундија постои едно би рекле митско лозје, а со тоа и такво вино. Станува збор за имотот “Романе Конти” кој се смета за најскапиот терен во светот на кој се одгледува лоза неколку стотини евра за полошите берби, до неколку илјади за подобрите. Но, тоа се само почетните цени, затоа што ова е производ кој се бара и го нема доволно. Постојат и други соседни лозја кои даваат извонредни вина, но само еден е доменот на “Романе Конти.”

Занимливости

Халал вино

Н

а муслиманите им е забрането да пијат алкохол, па и вино. Но ако е халал, тогаш може. Муслиманите во Франција кои ги има близу 5 милиони пијат вино во кое нема алкохол. Најден е начинот - може да се консумира вино и шампањско без алкохол. Веќе се отвораат ресторани во кои освен халал храна се сервира и халал вино. Овој бизнис бргу се развива. Само во 2012 во Белгија, на пример, продажбата на халал вино е зголемена за 25 проценти.

Еден голем производител на вино од Шпанија произведува халал вина за кои се изградени посебни и специјални сосема нови производни линии на кои никогаш претходно не се произведувало вино со алкохол. Ова вино се пласира на пазарите на земјите од Персискиот залив, Мароко, Алжир, Индонезија и Франција. Во исто време една голема компанија од САД прави вино без алкохол. Барака Компании од САД има склучено сериозни договори во Мароко за пласирање на нивното халал вино. Но, тука не запираат

амбициите, па се предвидува Мароко да биде своевидна платформа за ширење на халал виното по африканските земји.