778 kapital magazin

cover story

Golemite trgovci gi ucenuvaat malite doma[ni proizvoditeli

specijalen prilog Pazarot na struja celosno se otvora na 1 januari 2015! [to zna^i toa?

POLITIKA Za7godini60patipove]e vraboteni vo Sekretarijatot za ramkoven!

број 778 цена 100 ден. | 26 септември, 2014, петок | година 16

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

INTERVIEW

Goran Mitreski сопственик и главен извршен директор на Кабтел

TOJ [TO VO @IVOTOT NE OBEZBEDIL PLATA ZA BAREM DVAJCA LU\E NE MO@E DA ZBORUVA ZA BIZNIS

во овој број 10

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА МАГАЗИНОТ КАПИТАЛ

S FITNE ZA SOVETIITE ESENSK DENOVI

петок 26/09/2014 www.kapital.mk

...ЗДРАВЈЕ

DOLGI PRO[ETKI VO PRIRODA I VITAMINSKA ISHRANA SE LEK ZA ESENSKATA DEPRESIJA!

KAKO DA OSTANETE RASPOLO@ENI I VO SIVITE ESENSKI DENOVI?

 KAKO DA GI POBEDITE ESENSKITE ALERGII?

 KAKO VA[ITE DECA

DA BIDAT BEZBEDNI I ZDRAVI VO ESEN?

LADNO CEDENI MASLA

HRANA I LEK BENKITE ZNAK NA UBAVINA ILI OPASNOST?

4

PRIRODNI DETOKSIFIKATORI KOI TREBA DA GI IMA VO SEKOJ DOM

!

Капитал Капитал број број 778 672 26.09.2014 12.09.2012

4 содржина 4 НАВИГАТОР 06 КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска Државата-мајка

12 cover story

Капитал истражува Како се влегува на полиците на трговските маркети?

18 Интервју

Горан Митрески

сопственик и директор на Кабтел

24 специјален прилог

Целосна либерализација на пазарот на електрична енергија

www.kapital.mk www.kapital.mk

Издвојуваме Како се влегува на полиците на трговските маркети?

Тежок и скап е влезот на малите домашни производители на полиците на големите супермаркети. Земање на дел од прометот која фирмата го прави преку маркетот, дополнителни давачки, долги рокови на плаќање, несоодветни услови за чување на производите, плаќање за позиционирање и за реклами се само дел од притисоците на кои се изложени многу домашни производни фирми, а кои им создаваат дополнителни трошоци кои им ја намалуваат профитабилноста на фирмите, а кои не ретко завршуваат и со банкрот на некои помали фирми...

Пазарот на струја целосно се отвора на 1 јануари 2015!

Малите компании имаат избор како ќе се снабдуваат со електрична енергија в година: да одат на слободен пазар или да останат на регулираниот пазар на електрична енергија чии услови ги одредува Регулаторната комисија за енергетика. Рокот за склучување на договори со снабдувачите истекува на 15 ноември годинава, а доколку потрошувачот не склучи договор по автоматизам останува на регулираниот пазар. Според понудите на трговците од терен компаниите ќе излезат на слободен пазар повеќе од сигурно од 1 јануари следната година ќе трошат поевтина струја!

XX Стр. 24

XX Стр. 12

32 анализа

Како се поддржува бизнисот во Хрватска, а како во Македонија? ХБОР одобрила кредити од 360 милиони евра, МБПР од 36 милиони евра!

35 Колумна

Јитка Пантучкова претседател на Управниот одбор на Охридска банка

38 Банки и финансии

14 сесија на Клубот на истражувачи на НБРМ Неопходна е поголема координираност помеѓу фискалната и монетарната политика

40 Интервју

Ненад Јовановиќ извршен директор на Горење Македонија

44 политика

За 7 години 60 пати повеќе вработени во Секретаријатот за рамковен!

48 политика

Македонија се откажа од Високиот дијалог со ЕУ! Со кој план сега ќе се реформира земјата?

52 Балкан Бизнис и Политика

Вучиќ ги стега јавниот сектор и социјалните давачки

12

24

Како се поддржува бизнисот во Хрватска, а како во Македонија?

За 7 години 60 пати повеќе вработени во Секретаријатот за рамковен!

За шест месеци годинава Хрватската банка за обнова и развој одобрила кредити за поддршка на бизнисот во износ од 360 милиони евра. А Македонската банка за поддршка на развојот вкупно досега има пласирано 238,5 милиони евра за поддршка на македонскиот бизнис. Во првата половина од годинава, МБПР одобрила кредити во износ од само 36 милиони евра. Ова не е доволно за македонските компании и за извозниците.

Околу 650 лица годишно е просечната бројка на нови вработувања во Секретаријатот за рамковен договор. Во последните седум години откако постои Секретаријатот вработени се 4.550 административци. Од нив во моментот, една четвртина, 1.200 лица незаконски седат дома и земаат плата. Со новите 150, најавени од самата институција, нераспределените лица ќе стигнат бројка од 1350. По некоја проста математика, секретаријатот незаконски храни исто толку лица колку што има вработени во една поголема фабрика во земјава.

XX Стр. 32

XX Стр. 44

55 Свет

Шпанија се израдува на шкотското „не“, но спремна ли е да ја плати цената со која Лондон го купи?

58 на ручек со...

Томислав Османли уметник и новинар

63 специјален прилог ЗДРАВЈЕ

82 светот на виното ВИНСКИ ЗАБЛУДИ За виното треба да се размислува

32

44

Капитал број 778 26.09.2014

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Државата-мајка Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Vo poslednite nekolku godini dr`avata e taa koja najmnogu gradi, koja najmnogu vrabotuva, najmnogu zgolemuva plati, penzii i socijalna pomo{ za da ja zgolemi li~nata potro{uva~ka...Ako e toa modelot koj od mnozinstvoto se izbira kako najdobar, toga{ neka ne se frustrira nikoj od faktot deka platite vo Makedonija se najniski. Ne mo`e od edna strana da ni bide ubavo i da sme sre}ni koga dr`avata ni obezbeduva rabotni mesta, ni gi zgolemuva platite i penziite, ni obezbeduva biznis zdelki, a da ne ni ~ini koga nosi zakoni za minimalna plata, koga se zgolemuvaat cenite na energensite i gorivata, koga naplatuva pove}e danoci, pove}e kazni za soobra}ajni tro{oci...

Е

ден министер во македонската влада пред некое време во својот кабинет организираше интервјуа со пријавените на огласот за вработување во една странска компанија. Еден друг министер си го позајми своето име, презиме и својот службен и-мејл ставајќи се како лице за контакт во Македонија на странската компанија која одлучи да инвестира во слободната економска зона. Сопругата на еден друг министер е меѓу првите вработени во фабриката која во Македонија ја отвори странска компанија која по комуникациите со истиот овој министер одлучила да инвестира во земјава. Еден македонски амбасадор во странство е назначен во одборот на директори во фирмата која во Македонија ја отвори една странска компанија од земјата во која тој беше амбасадор, а која инвестираше во слободната економска зона. Ова се веќе премногу случаи, кои очигледно потврдуваат дека ваквото однесување на министрите во македонската влада не е исклучок, туку правило. Точно е дека секој има право да конкурира за било кое работно место, но во овие случаи има нешто сосема друго. Непотизмот по својата дефиниција однесување на поединците, најчесто носители на политичка, економска, војна или некоја друга моќ и влијание заради своето повластена позиција за обезбедување на бенефиции и други погодности на членовите на својата фамилија, на роднини и блиски лица во однос на други лица. Секако дека на никој не треба да му се скрати правото да гради сопствена кариера. Но, зачестеноста на вакви случаи во македонската политичка пракса со право отвара дилема дали користењето на службената функција за прибавување на лична корист и корист за својата фамилија веќе не станува сосема нормално однесување во политичкиот живот во Македонија. Македонија пред повеќе години го има усвоено Законот за на судир на интереси со цел да да се обезбеди спречување на

злоупотребата на јавните овластувања и должности на службеното лице за остварување на користољубиви цели за себе или блиски лица и да се обезбеди спречување на можноста приватниот интерес на службеното лице да го загрози јавниот интерес. Во овој Законот судирот на интереси се дефинира како судир на јавните овластувања и должности со приватниот интерес на службеното лице, во кој службеното лице има приватен интерес што влијае или може да влијае врз вршењето на неговите јавни овластувања и должности. Обврската да испитаат дали во овие случаи има конфликт на интереси или непотизам ја имаат други институции, во кои седат еден куп експерти, кои за тоа земаат огромни плати. Како тие ќе се однесуваат кон ваквите однесувања на одредени функционери останува да почекаме и да видиме, бидејќи како што велат сега се презафатени оти Македонија била во изборна година па имале многу работа. Но, како и да е странските инвестиции почнаа да отвараат работни места и предизвикуваат големи промени на пазарот на труд. Гневот на јавноста кој се насочува кон странските газди дека давале многу ниски плати е сосема непотребен и насочен на погрешна адреса. Странските компании кои доаѓаат да инвестираат во Македонија работат според законите кои важат во Македонија. Во Македонија законски одредената минимална плата е 8.800 денари. Што е тогаш проблемот ако најниската плата која ја даваат странските инвеститори биде 8.800 денари? Во Германија минималната плата е 1.400 евра. Кој воопшто си прави бајрам со паметот дека германска фирма во Македонија ќе плаќа германска плата кога истата таа фирма одлучила да инвестира тука токму заради тоа што платите во Македонија се најниски. Па ние како држава плаќаме реклами со пари од државниот буџет за целиот свет да го убедиме дека сме

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

КапиталНО

Гневот на јавноста кој се насочува кон странските газди дека давале многу ниски плати е сосема непотребен и насочен на погрешна адреса. Странските компании кои доаѓаат да инвестираат во Македонија работат според законите кои важат во Македонија. Во Македонија законски одредената минимална плата е 8.800 денари. Што е тогаш проблемот ако најниската плата која ја даваат странските инвеститори биде 8.800 денари? Па ние плаќаме реклами со пари од државниот буџет за целиот свет да го убедиме дека сме новиот инвестициски рај во Европа со најевтина работна сила. И зошто сега некој би протестирал пред вратите на германската фабрика? Ако некој сака да протестира нека протестира пред Министерство за труд и социјала, пред Парламент, пред Влада...Фрустрациите и незадоволството нека си го кажат таму. новиот инвестициски рај во Европа со најевтина работна сила. И зошто сега некој би протестирал пред вратите на германската фабрика? Ако некој сака да протестира нека протестира пред Министерство за труд и социјала, пред Парламент, пред Влада...Фрустрациите и незадоволството нека си го кажат таму. Да, навистина е поразително и фрустрирачки кога ќе се прочитаат извештаи кои покажуваат дека платите во Македонија се најниски во регионот. Но, тие за жал не можат да се зголемат со закон или со владина одредба. Проблемот што платите во Македонија се ниски е во тоа што фирмите во Македонија се премногу слаби и немоќни да инвестираат и да отвараат нови работни места, приходите и профитите не им растат за да можат да покачуваат и плати (барем на оние кои одлучиле да работат бизнис кој нема да биде закачен на државниот буџет), економијата произведува се помалку...Од друга страна, сведоци сме дека во последниве години државата е таа која ја придвижува економијата. Најмногу гради јавни капитални објекти, зголемува плати, пензии и социјална помош за да ја зголеми личната потрошувачка...И се тоа наидува на одобрување кај граѓаните. Ако е тоа моделот кој од мнозинството се избира како најдобар, тогаш нека не се фрустрира никој од фактот дека платите во Македонија се најниски. Не може од една страна да ни биде убаво и да сме среќни кога државата ни обезбедува работни места, ни ги зголемува платите и пензиите, ни обезбедува бизнис зделки, а да не ни чини кога носи закони за минимална плата, кога се зголемуваат цените на

енергенсите и горивата, кога наплатува повеќе даноци, повеќе казни за сообраќајни трошоци... За жал и по повеќе од 20 години практикување на пазарна економија никој во Македонија не сака да се откаже од државата-мајка. После толку време сите, и граѓаните и фирмите, кога имаат проблеми бараат решение од државата и посегаат по буџетот. Транспортерите бараат субвенции од буџетот за да си го обноват возниот парк и да бидат поконкурентни, а се бунат кога државата им ги зголемува цените на дозволите. Земјоделците добиваат субвенции за да засадат род и бараат државата да им ги покрие штетите ако неосигурениот род им го утепа град, а се бунат кога државата им бара да отворат фирма и да плаќаат даноци и придонеси. Медиумите се тепаат за државни реклами, а се бунат кога државата им кажува што и како да пишуваат... Дури и црквата бара повеќе пари од државата оти приходите кои ги остварувале им биле мали, а не плаќаат никакви даноци... Сите како да имаат чувство дека парите кои се во буџетот се таму нечии или некој ни ги дал, а не дека се полнат преку даноци и давачки кои ги плаќаат сите граѓани и фирми, кои потоа владата ги прераспределува на одредени групи. Затоа, се додека сакаме да спиеме во скутот на државата и да цицаме од државните јасли, ќе мора да се помириме со начинот на кој државата ни го определува животот и бизнисот. Се додека не пораснеме и не станеме доволно независни сами да си ги решаваме проблемите, државата ќе владее баш вака.

7

Капитал број 778 26.09.2014

8 НАВИГАТОР

www.kapital.mk

ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

19,83% е зголемено осигурувањето на живот во првата половина од годината

Бан Ки Мун

генерален секретар на ООН

победник на неделата

Човековите права се „под напад“ насекаде. Обезглавувања од бомби, намерното изгладнување на цивили со напади врз болници, напади врз засолништа на ОН и хуманитарни конвои се доказ дека човековите права и владеењето на правото, се под напад.

Вината на Стоби со златни ме

В

ината Вранец Веритас и Аминта на Винарница Стоби, освоија златни медали на Меѓународниот натпревар за квалитет на вината Мундус Вини. На овој престижен натпревар од светски ранг, реномираната македонска винарница освои и сребрени медали за вината Кабарне Совињон, Шардоне Барик и Петит Вердо. "Признанијата што ги добиваме за нашите вина на ваквите светски натпревари е од големо значење

Инвестирајте во изград станови, профитите се

Џек Ма

+

Популарен како рок ѕвезда, еден од најбогатите Кинези, а до неодамна не можеше да најде работа. Вака со неколку збора може да се отслика Џек Ма, таткото на Алибаба. Неговиот успех се одвива на начин кој го запира здивот. Денес неговата фирма ги освојува берзите, па и Волстрит, и тоа на начин што е единствен во историјата. Овој 49 годишник има богатство кое се проценува на 20 милијарди долари. Со одењето на берза со трговската платформа Алибаба неговото богатство веројатно само ќе се зголеми. Инвеститорите полудеа по неговите акции и вредноста на Алибаба веќе достигна 231,4 милијарди долари и ги надмина Амазон и еБау. Џек Ма ги сруши сите митови за тоа кој може да биде успешен претприемач и бизнисмен. Иако не му одело ниту со училиштето ниту со вработувањето, имал храброст и знаење да основа своја компанија во мал стан во градот Ханхзху на истокот на Кина и сега да стане конкуренција на Силиконската долина. Славата ја достигна кога од Кина го исфрли еБау. „Можеби еБау е морско куче во океанот, но јас сум крокодил од реката Јангце“. Овие зборови на Ма се доволно илустративни за неговиот карактер и храброст. Џек Ма е еден вид духовен татко на Алибаба, тој е визионер кој ја користи секоја можност, а неговите способности за трговија станаа легендарни. Тој наводно може да продаде се, дури и нешто што не постои.

24 7,3

градежни фирми има меѓу 200-те најпрофитабилни во Македонија

милиони евра е добивката на најпрофитабилната градежна фирма

Изградбата на станови и деловен простор е меѓу најпрофитабилните бизниси во Македонија, профитните маржи на најуспешните компании од овој сектор се движат од 20 до 50%, неколку пати повисоки од оние на фирмите што претежно работат на градежни проекти финансирани од државата. Меѓу 30-те најпрофитабилни компании во земјава, шест се од градежната индустрија, а четири од нив работат исклучиво во изградбата на станови и деловни објекти. пишува:

Игор Петровски

И

igor.petrovski@kapital.mk

зминативе 2-3 години имаше многу “анализи“ за тоа дека станбениот и деловниот простор во Македонија ќе поевтинат затоа што пазарот е презаситен , дека бројни градежни фирми ќе почнат да

паѓаат со приходите и добивките, дека на добар дел од нив им се заканува банкрот затоа што се заглавени кај банките со големи кредити... Ниту видовме дека квадратот нешто значително падна со цената, ниту фирмите прават помалку пари, а скраја да е од банкрот. Напротив, градежништвото се покажа како сектор што бележи најголеми стапки на раст, расте побрзо од сите други клучни индустриски сектори во

www.kapital.mk

едали на меѓународен натпревар за Винарница Стоби, затоа што тие претставуваат најважната препорака пред нашите консументи и купувачи од земјата и од странство. Но, кога станува збор за награди од Меѓународниот натпревар Мундус Вини, задоволството е неизмерливо поради тежината на истите што се клучниот момент во поглед на можностите за ширење на нашата продажна мрежа и пласирање на висококвалитетните Стоби вина на светските пазари пред тамошните консументи", изјави Дане Јованов, директор на Винарија Стоби.

дба на е извонредни! државава. Анализата на работењето на 200-те најпрофитабилни фирми во Македонија, покажа дека меѓу нив има 24 градежни фирми, за кои што минатата година беше прилично добра, пред с$ заради бројните инфраструктурни и други јавни проекти што го почна Владата, но и заради изградбата на голем број станбени и деловни објекти. Компаниите што градат станбен и деловен простор всушност се и најбројни од градежниот сектор меѓу 200-те најголеми во земјава. Нивните сопственици тврдат дека побарувачката на станови не стивнува, напротив, расте, а статистички податок во прилог на оваа теза е порастот на станбеното кредитирање. Банките во првите седум месеци годинава одобриле за 10% повеќе кредити за купување станови во однос на истиот период лани. Дека изградбата станови и деловни простории е многу профитабилна периодов покажуваат и нето добивките на овие компании, меѓу кои прва е ГП Пелистер од Битола, со чиста добивка во 2013 година е 7,3 милиони евра, со приходи од 22 милиони евра, значи профитна маржа од одлични 33%. На второ место е Адора Инженеринг, со 6,2 милиони евра чиста добивка и приходи од 17,8 милиони евра, и слична профитна маржа како и ГП Пелистер, од 34,6%. Следат Гранит, со 5,2 милиони евра и приходи од 92,4 милиони евра, профитна маржа од 5,67% (компанијата е ангажирана повеќе во инфраструктурни и јавни објекти, одошто во комерцијални станбени објекти и деловен простор, н.з.), потоа Жикол со 4,11 милиони евра чиста добивка од 18,4 милиони евра приходи (профитна маржа 22,4%), ГП Илинден од Струга, со профит од два милиони евра и приходи од 14,2 милиони евра (профитна маржа од 14,1%), итн. Апсолутен шампион според профитната маржа меѓу градежните компании е Марковски компани од Битола, со приходи во 2013 од 11,4 милиони евра и профит од 5,14 милиони евра, што значи профитна маржа од дури 45%. За оваа компанија се знае дека е ангажирана на градежни работи за потребите на РЕК Битола.

Капитал број 778 26.09.2014

НАВИГАТОР

9

мисла на неделата

> БРОЈКА

6,8%

од вкупниот број на вработени во Македонија се во градежниот сектор

лидери

Парите не можат да се купат со среќа. Ако сакате да заработите, морате многу да работите. Жал ми е, но таков е капитализмот Мајкл Блумберг сопственик на медимскиот гигант Bloomberg

губитник на неделата

Татјана Проскурјакова

Светска банка одобри кредит од 70,9 милиони долари за рехабилитација на магистрални и регионални патишта во Македонија, првенствено кон коридорите 10 и 8

Еди Рама

Албанскиот премиер за кратко време успеа да се наметне како регионален лидер - Албанија стана првата европска држава во којашто папата дошол во официјална посета

не им беше неделата

Никола Тодоров

Министерот Тодоров по кој знае кој пат има проблеми да го одбрани своето работење во јавноста за што секогаш некој друг е виновен

Франоса Оланд

Ретко кој француски претседател може да се пофали со неуспех дека дури 86% од Французите не се задоволни од неговото работење

_

Реџеп Таип Ердоган Турската влада ја укина забраната за носење исламски шамии во средните училишта, а дел од турското општество гледа во слични иницијативи на владата обид за исламизација на земјата. Дополнително Турскиот писател и новинар Ерол Озкорај осуден е условно на 11 месеци затвор, бидејќи во еден текст го навредил претседателот Реџеп Таип Еродоган. Ова се два скандалозни настани од последната недела кои се продолжение на низата небулози и недоречености поврзани директно со десетгодишното самоуверено и самоволно владеење на Ердоган. Според многумина и покрај неоспорните економски резултати кои ги постигна Турскиот државник не може да му се заборави за спроведувањето на низа реформи и мерки кои ги рушија самите постаменти на турското општество и на современата Турска држава. Според некои анализи и коментари денешна Турција е се подалеку од онаа секуларна држава која ја створи големиот Кемал Ататурк и дека реформите на неговиот наследник Ердоган не се ништо друго туку обид да се уништат сите придобивки од визионерското владеење на Ататурк. На меѓународен план Ердоган се смета како главен идеолог и пропагатор на низата револуции во исламскиот свет познати како Арапска пролет во која животот го изгубија стотици илјади луѓе, а како една од најголемите последици на ваквата политика се смета и формирањето на ИСИС и нивниот калифат во Багдад кој во моментов претставува закана за безбедноста и стабилноста на глобално ниво.

Капитал број 778 26.09.2014

10

НАВИГАТОР

Кој го прави БДП?

4,0%

www.kapital.mk

график на неделата...

Вредноста на бруто домашниот производ 15,5% 5,4% во вториот квартал годинава изнесуваше 7,5% 135.686 милиони денари. Кога ќе се 14,8% погледне структурата, и понатаму главниот 9,8% удел го има секундарниот сектор, 13,2% 11,5% додека индустријата и земјоделството 12,6% создаваат само 22,3% од Извор: Државен завод за статистика македонскиот БДП.

1.220

годишни ЦЕМТ дозволи за 2015 година ќе подели Министерството за транспорт на возила со еуро 5 категорија и 204 на возила со еуро 6 категорија. Со тоа се очекува 100 процентна покриеност со ЦЕМТ дозволи на возилата со еуро 6 стандард и 55-60% на возилата со „еуро 5“ стандард.

светот низ медиумите...

The Times

Официјален Лондон сепак ќе ги намалува средствата од федералниот буџет за Шкотска. Ова се најновите вести од Даунинг 10 кои се очекува да предизвикаат бран од незадоволство во најсеверната Британска република, која само пред неколку дена на референдум одлучи дека сака да остане дел од Британија. lll

Der Spiegel

Германскиот магазин ги анализира реалните опасности од Еболата по здравјето на луѓето на планетарно ниво. Конкретно ширењето на оваа болест е една од најконтроверзните теми во историјата на медицината бидејќи постојат бројни шпекулации околу нејзиното појавување. lll

2.325 57 7,3

Трговија на големо и мало

3,1% 2,5%

> БРОЈКА

3 факти за...

Рударство и индустрија Јавна управа и одбрана Нето даноци на производи Финансиски дејности Дејности со недвижен имот Земјоделство и шумарство Градежништво Стручни, научни и технички дејности Информации и комуникации Уметност, забава и рекреација

милијардери има во светот сега, што е за 155 луѓе, односно за 7% повеќе во однос на 2014 година нови богаташи доаѓаат од САД, каде воопшто има најмногу милијардери илјади милијарди долари вреди богатството на најбогатите во светот, што е раст од 12% за една година

Што покажа извештајот за богатството на населениет

Македонците се "ниска богатство од 2.429 евра пишува:

Спасијка Ефтимоска

spasijka.eftimoska@kapital.mk

М

акедонските граѓани се дел од „ниската класа“ во светот, која брои 3,5 милијарди луѓе и кои имаат богатство помало од 5.300 евра по жител. Богатството на еден Македонец во просек изнесува 2.429 евра, заклучно со декември 2013 година. А, еден Швајцарец во просек располага со финансиски имот вреден 165.540 евра и тој е најбогат во светот според рангирањето што го направи Алианц во извештајот за богатството во светот. Македонија не е рангирана во овој извештај, но „Капитал“ го измери богатството на населението врз основа на податоците објавени од НБРМ и го спореди Нето финансиски имот по жител (во евра)

The Wall Street Journal

со тоа на граѓаните од 50 земји. Мерено е колку населението поседува акции, банкарски депозити, осигурителни полиси, државни хартии од вредност и пензиско осигурување. Резултатот е разочарувачки. Македонците се 68 пати посиромашни од Швајцарците, а три пати и од Хрватите. Вкупниот финансиски имот на Македонците изнесува 5.019.000.000 евра. Поради тоа не припаѓаат на светската „средна класа“, која брои 912 милиони луѓе. Дури половина милијарда луѓе и речиси 40 милиони од Источна Европа успеаја да се искачат до средната класа во текот на последните 13 години, но меѓу нив не се граѓаните од Македонија. Според извештајот, глобалниот бруто финансиски имот на населението порасна за 9,9% во 2013 година, што е највисока стапка на раст од 2003. Тоа го доведе имотот до рекордно ниво од 118 илјади

Удел на одделен сектор по региони

северна америка

Банкарски депозити Хартии од вредност Осигурителни полиси и пензии Останати побарувања

Неприродната позиција на западот да ги вооружува Курдските бунтовници е топ тема на Њујоршкиот економски весник. Нивната анализа се базира на прашањето околу тоа дали е помало зло со Багдад и регионот да владеат Курдите или силите на ИСИС. lll

западна европа источна европа

South Сhina Morning Post

Властите во Пекинг се се поодлучни да играат што поголема улога во Хонг Конг. Експертите предупредуваат дека на овој начин поранешната британска колонија ќе ја изгуби и онака малата автономија која и остана во однос на кинеската централна власт. lll

Швајцарија

САД

Белгија

Холандија

Јапонија

Шведска

Тајван

Канада

Сингапур

www.kapital.mk

Капитал број 778 26.09.2014

проценки... > БРОЈКА

Марио Драги

претседател на Европска централна банка

ЕУ подготвена на „неконвеционални“ мерки

Н

23

ие сме подготвени да преземеме дополнителни неконвеционални мерки за да го забрзаме растот во еврозоната. Ние сме подготвени да користиме неконвеционални инстирументи во нашиот мандат, и менување на големината и/ или составот на нашите неконвеционални интервенции доколку стане непоходно да ги адресираме ризиците од веќе предолгиот период на ниска инфлација.

милиони евра се најавените турски инвестиции во Македонија кои се очекуваат да отворат 700 нови работни места

ВЕСТИ...

то во 50 земји?

класа" со а по жител

милијарди евра. Во Источна Европа богатството е зголемено за 11,2%, што е двојно повеќе отколку во Западна Европа (+5,2%). Во, Македонија финансиската актива на домаќинствата порасна за 7,4%. Повеќе од половина од растот е условен од заштедите во банките, а остатокот е од вложувањата во приватните пензиски фондови (27,1%) и од полисите за животно осигурување (22,7%). На крајот од 2013 година, населението во банките чуваше 3.097 милиони евра, во акции 579 милиони евра, во пензиските фондови 440 милиони евра, во готово имаше 235 милиони евра, а во полиси за животно осигурување 665 милиони евра. Извештајот на НБРМ покажува дека доходот и финансиската актива растат побавно од долгот на домаќинствата, што ја влоши способностa на граѓаните да ги отплаќаат долговите.

Македонците се 68 пати посиромашни од Швајцарците, а три пати и од Хрватите. Македонските граѓани се дел од ниската класа во светот, која брои 3,5 милијарди луѓе и кои имаат богатство помало од 5.300 евра по жител.

Интернационалната HR конференција по шести пат во Скопје

И

нтернационалната HR конференција во организација на Македонската Асоцијација за Човечки Ресурси годинава по шести пат ќе се одржи во Македонија. На 3-ти октомври во М6 Едукативниот центар на Конферемнцијата насловена “HR Standards & Best Practices” ќе учествуваат врвни и еминентни спикери, професори и практичари ќе го споделат своето искуство и знаење со присутните учесници. Изборот на тема за овогодишната конференција да биде “HR Standards & Best Practices”, произлезе од континуираната потреба за унапредување на професијата менаџмент со човечките ресурси, поставувајќи стандарди кои ќе бидат базата на која ќе се надополнуваат искуствата од најдобрите светски практики од оваа област. Во

рамки на оваа поширока тема Претседателот на ЕАПМ, Izy Behar (Франција) ќе говори за процесот на HR стандардизација, Barbara Luckmann Jagodic (Словенија) ќе го пренесе своето искуство од Триглав Групацијата, за развојот на вработените и имплементацијата на минимални стандарди како еден од клучните фактори за организациски успех, додека HR практичарот Rainer Jensen (Германија) ќе говори на темата за Талент менаџмент, како една од најдобрите HR практики кои ги примениле во Coca Cola Erfrischungsgetraenke AG. Од друга страна, професорот кој доаѓа од Шефилд универзитетот м-р Giovanni Serafini, ќе се осврне на влијанието на HR практиките врз организацискиот успех. За прв пат на оваа конференција за првпат ќе биде објавен и награден избраниот HR менаџер за 2014 година.

Агенцијата McCann Белград најуспешна агенција во регионот

А

РАСТ ПО СЕКТОРИ ОД 2007 Банкарски депозити Хартии од вредност Осигурителни полиси и пензии

2.429 В. Британија

Германија

11

Грција

Словенија

Хрватска

Македонија

генцијата “McCann” Белград е прогласена за најдобра агенција во регионот на фестивалот на рекламни кампањи „BalCannes“ кој се одржува во рамките на Викенд Медиа фестивалот во Ровињ. „McCann“ Белград е прогласена за агенција на годината врз основа на изборот на специјализираниот портал за огласување „Media Marketing” едногласно поддржан од страна на жирито на фестивалот „BalCannes“ составено од претставници на специјализирани медиуми од Србија, Хрватска, Словенија, Босна и Херцеговина и Македонија. “Благодарение на креативноста на младите професионалци, квалитетот на услугата и работата кои придонесуваат кон деловните резултати на нашите

клиенти, агенцијата “McCann” Белград уште еднаш докажа дека е најуспешна агенција поради што сум многу горд. Оваа награда е потврда на нашата визија да бидеме најпосакуван комуникациски партнер со сите наши партнери, без разлика дали станува збор за локални, регионални или мултинационални компании”, изјави по повод ова значајно признание Срѓан Шапер, основач на “I&F McCann Grupа” во чији рамки работи агенцијата “McCann” Белград. Викенд Медиа Фестивалот кој се одржува по седми пат во хрватскиот град Ровињ и ги обединува вработените во комуникациската индустрија од регионот, агенциите, медиумите и огласувачите, во потполност ја оправда титулата најголем маркетиншки настан во годината.

Капитал број 776 12.09.2014

www.kapital.mk

Cover story 12 Kako se vleguva na policite cover story

www.kapital.mk

Капитал број 776 12.09.2014

na trgovskite marketi?

13

i c v o g r t e t i m e l Go gi ucenuvaat i n [ a m o d e t i l a m i l e t i d o v z i o r p

T

ежок и скап е влезот на малите домашни производители на полиците на големите супермаркети. Земање на дел од прометот која фирмата го прави преку маркетот, дополнителни давачки, долги рокови на плаќање, несоодветни услови за чување на производите, плаќање за позиционирање и за реклами се само дел од притисоците на кои се изложени многу домашни производни фирми, а кои им создаваат дополнителни трошоци кои им ја намалуваат профитабилноста на фирмите, а кои не ретко завршуваат и со банкрот на некои помали фирми. Во Македонија не постојат никакви закони, ниту кодекси кои го уредуваат однесувањето на трговците што очигледно им дава простор да ја злоупотребуваат својата моќ во договарањето на условите за соработка со добавувачите. пишуваат:

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

Д

ури 96 од секои 100 производители од прехранбениот сектор се изложени на нефер практики и уцени од страна на големите трговски ланци. Заради ваквите практики, работењето на производителите од прехранбената индустрија, посебно на малите и средните фирми, е се пооптеретено со големи финансиски давачки кои го загрозуваат не само развојот на компанијата, туку го доведуваат во прашање преживувањето на одделни бизниси и претприемачи”. Ова е дел од Истражувањето кое неодамна го спроведе Европската комисија, а кое треба да резултира со подготовка на посебни законски одредби со цел да се стави ред и да се заузда работењето на големите трговци ланци. Имено, со години наназад многу европски фирми се жалеле на нечесните уцени и практики кои им ги наметнуваат големите трговци кои

злоупотребувајќи ја својата доминантна позиција им наметнуваат дополнителни давачки со кои им се зголемуваат трошоците за работење и им се намалува приходите. Но, се чини дека Европската комисија по фармацевтската и финансиската индустрија, сега планира да воведе ред и во работењето на трговските гиганти кои ја нарушуваат конкуренцијата. Во Македонија ниту една институција никогаш не се занимавала со ова прашање, па затоа не постојат никакви истражување за тоа дали и како трговските ланци ја злоупотребуваат својата позиција на пазарот. Капитал одлучи да направи сопствено истражување за позицијата на трговските ланци на пазарот. Направивме анкета помеѓу повеќе домашните фирми за да ги прашаме за искуство кое го имаат при обидот да влезат и да ги продаваат нивните производи во некој од маркетите. Речиси сите потврдија дека се соочуваат со уцени и нечесни практики кои им се наметнуваат од страна на големите трговци. Земање на дел од прометот која фирмата ја прави преку маркетот, дополнителни давачки, долги рокови на плаќање, несоодветни услови за чување на производите, плаќање за позиционирање се само дел од притисоците на кои се изложени многу домашни производни фирми, а

Капитал број 776 12.09.2014

www.kapital.mk

14 Cover story Љупчо Велевски

Роберто Павлов

вие пракси водат корени од големата моќ на маркетите и доминатните позиции кои успеале да ги освојат на пазарот. Најчесто овие нечесни практики се манифестираат како екстра или ретроактивни плаќања, плаќање за подобра позиција, плаќања за каталози, одложување на плаќањата, принуден поврат на роба... Сите овие практики можат понекогаш да бидат ставени и во договор и тоа да биде легално од тој законски дел, но фактички станува збор за изнуда.

ога некоја фирма оди да понуди производ за продажба во некој маркет прво што му се наметнува е да потпише годишен договор во кој еден од условите е 2% од прометот кој фирмата го прави преку маркетот да оди за реклама, дополнителни 3% за учество во флаери, за секој нов отворен маркет дополнителни 1% и на крајот излегува дека 10% од прометот кој го прави фирмата преку некој маркет му се задржува од маркетот. Дополнително, никој маркет не ја плаќа стоката пред да ја продаде, а потоа откако ќе се продаде фирмите имаат проблем да си ги земат парите со месеци или со години. Тоа не е злоупотреба, туку катастрофа за секоја фирма”, објаснува Павлов.

директор за извоз во Витаминка

О

кои им создаваат дополнителни трошоци кои им ја намалуваат профитабилноста, а кои не ретко завршуваат и со банкрот на некои помали фирми. Праксата покажува дека со уцени од големите трговци најмногу се соочуваат помалите фирми производители на леб, млечни производи и други прехранбени производи. Овие тешки оптужби најчесто можат да се чујат во “четири очи”. За жал ретки се оние кои се подготвени јавно да настапат со своите искуства во работењето со маркетите, во страв дека ќе бидат исфрлени од полиците или дека под казна ќе им бидат наметнати уште поголеми давачки. Можеби за некој ова е сосема логично големите трговци да имаат поголема моќ во преговарањето на условите за соработка со малите фирми и добавувачи. Но, тоа излегува надвор од економската логика на слободно пазарно однесување кога таа моќ ќе почне да се злоупотребува. Проблемот е што во Македонија тоа однесување не е воопшто регулирано, па се се сведува на тоа земи ако ти чини.

Малите производители имаат убиствени услови за влез во маркетите

Од анкетите кои Капитал ги спрoведе на терен може да се заклучи дека малите фирми се поподложни на уцени и нечесни практики од страна на трговците, додека големите и познати фирми или ретко се среќаваат со вакви практики или за нив не сакаат да зборуваат јавно. Од Витаминка велат дека во своето досегашно работење имала лошо искуство со големите европски и светски

менаџер и сопственик на фирмата Чеза Комерц

К

ланци на маркети, но не и со маркетите во Македонија. “Ако зборувам конкретно за Витаминка ние имаме добра позиција и досега никој од маркетите не се осудил да не уценува. Веројатно тоа е заради големината на компанијата, долгогодишната соработка, добрите услови и асортиманот што го имаме, поради добрата инфраструктура, квалитетот кој го имаме, заради што Витаминка им е потребна на големите супермаркети како добавувач”, вели Сашо Наумовски, генерален директор на Витаминка. Точно е вeли тој дека има војна на полиците, но таа е помеѓу компаниите добавувачи. ”Секој се труди да има што повеќе производи и што пониски цени и со тоа да ја истисне конкуренцијата. Постојат разни начини како закупување на сопствен простор на полиците или поставување на сопствени гондоли, што засега не се покажува како исплатливо, бидејќи со самото тоа што се делиш од својата конкуренција се правиш помалку забележлив за купувачот. Имаме информации и за нечесни работи како екипи кои кружат низ маркетите во Македонија и ги дупчат и отвораат производите на конкретна конкурентска компанија. Но, сите тие нефер и нечесни практики се на компаниско ниво”, вели Наумовски. Директорот за извоз во Витаминка, Љупчо Велевски, кој има докторирано на темата глобална малопродажба за Капитал вели дека злоупотребите и уцените од страна на големите трговски ланци постојат не само во литературата, туку и во пракса и не само во светот, туку и во Македонија. “Некаде овие односи се порегулирани,

некаде се оставени на диво, како кај нас на пример. Овие пракси водат корени од големата моќ на маркетите и доминантните позиции кои успеале да ги освојат на пазарот. Најчесто овие нечесни практики се манифестираат како екстра или ретроактивни плаќања, плаќање за подобра позиција, плаќања за каталози, одложување на плаќањето, принуден поврат на роба... Сите овие практики можат понекогаш да бидат ставени и во договор и тоа да биде легално од тој законски дел, но фактички станува збор за изнуда”, објаснува Велевски. Неговите информации говорат дека дури 50% од заработката на супермаркетите во Италија и Унгарија се остварува на ваков начин. Сосема е друга приказната кај помалите фирми, кој во Македонија, како и во европските земји, се најизложени на притисоци и уцени од маркетите. Роберто Павлов, менаџер и сопственик на фирмата Чеза Комерц која се занимава со производство и трговија на зрнести производи и суровини за прехранбена индустрија вели дека маркетите во Македонија на големо ја злоупотребуваат својата позиција и им наметнуваат многу големи трошоци кои го оптеретуваат работењето на фирмите. “Ако фирмата мора некому да плати за да и се продаде производот тоа е класична злоупотреба. Во Македонија кога некоја фирма оди да понуди производ за продажба прво што му се наметнува е со маркетот да потпише годишен договор без кој не може да соработува. Еден од условите во тој договор е 2% од прометот кој се прави со производите на конкретната фирма да оди за реклама, дополнителни 3% за

www.kapital.mk

Капитал број 776 12.09.2014

15

Сашо Наумовски

генерален директор на Витаминка.

В

итаминка во своето досегашно работење имала лошо искуство со големите европски и светски ланци на маркети, но не и со маркетите во Македонија. Во Македонија имаме добра позиција и досега никој од маркетите не се осудил да не уценува. Веројатно тоа е заради големината на компанијата, долгогодишната соработка, добрите услови и асортиманот што го имаме, поради добрата инфраструктура, квалитетот кој го имаме, заради што Витаминка им е потребна на големите супермаркети како добавувач”, вели Сашо Наумовски, генерален директор на Витаминка.

учество во флаери, за секој нов отворен маркет дополнителни 1% и на крајот излегува дека 10% од прометот кој го прави фирмата преку некој маркет му се задржува од страна на тој маркет. Дополнително, никој маркет не ја плаќа стоката пред да ја продаде, а потоа откако ќе се продаде фирмите имаат проблем да си ги земе парите со месеци или со години. Тоа не е злоупотреба, туку катастрофа за секоја фирма”, објаснува Павлов. Тони Димевски, сопственик и менаџер на живинарската фарма Мое Пиле вели дека однесувањето на маркетите е навистина страшно. “Условите и уцените кои ги поставуваат маркетите во договорите за соработка се убиствени. Се случува договорите да бидат само фрлени на маса во стилот земи или остави без простор да се преговараат некои други услови. Доколку не се исполни некој услов имаат право да не ти ја платата стоката. Мислам дека државата тука конкретно ништо не може да направи”,

Тони Димевски

сопственик и менаџер на живинарската фарма Мое Пиле

У

словите и уцените кои ги поставуваат маркетите во договорите за соработка се убиствени. Се случува договорите да бидат само фрлени на маса во стилот земи или остави без простор да се преговараат некои други услови. Доколку не се исполни некој услов имаат право да не ти ја платат стоката заради што многу фирми се заглавени во судски спорови со маркетите. вели Димевски, кој вели дека истото се случува и со големите маркети во странство. Димевски ни предложи да направиме сопствено истражување колку македонски фирми се заглавени во судски спорови со маркетите затоа што на пример не им испорачале роба на време или заради некои други услови од договорите. Сигурен е дека резултатите ќе покажат дека многу мали производни фирми во земјава имаат пропаднато токму заради токму заради тоа што маркетите не им платиле.

Ваквиот начин на работа на теренот им овозможува на трговските ланци и маркетите да работат без да ангажираат финансии за набавка на производи, бидејќи маркетите имаат позиција да набавуваат производи без за нив да платат се додека не ги продадат, а тоа во пракса се оддолжува и многу подолго од тоа, што се сведува на бескаматно кредитирање од страна на добавувачите. Од друга страна, фирмите, посебно оние помалите, со ваквите пракси на дополнителни давачки и со долги периоди на плаќање се доведени

Малопродажбата им носи големи профити на трговците во Македонија

С

поред финансиските резултати на трговските ланци и маркетите во Македонија им оди многу добро, и за разлика на пример од производните фирми, остваруваат прилично големи профити. На последната листа на најголеми 200 компании во Македонија дури 15 трговски ланци и маркети, а помеѓу 200-те најпрофитабилни Најголем меѓу нив е Тинекс кој само лани кој имал годишни приходи од 91 милион евра, кои

на годишно ниво имаат благ пад од 2,6% и профит од 3,5 милиони евра, кој е поголем за 15,8% во споредба со претходната година. Втор по големина е ланецот маркети КАМ кој прави годишен приходи од 80 милиони евра (годишен раст од 17%) и профит од 5,2 милиони евра (годишен раст од 18,5%). Трет е Веропулос со приходи од 65 милиони евра и профит од 6,6 милиони евра, кој е најпрофитабилен трговски ланец на маркети во земјава. Ланецот

маркети Рамстор е четврт по големина со годишни приходи од 26,7 милиони евра (годишен раст од 19,69%) и профит од 1,6 милиони евра (годишен пад од над 40%). Во последниве неколку години најголемите трговски ланци масовно отворија повеќе нови маркети низ земјата, а се појавија и многу нови маркети кои имаат значителен раст во бизнисот, што очигледно упатува на тоа дека малопродажбата во Македонија е и тоа како исплатлив бизнис.

Капитал број 776 12.09.2014

www.kapital.mk

16 Cover story

буквално пред банкрот, во услови кога банките се потешко обезбедуваат кредити кои би им помогнале да ги надминат овие предолги периоди кога чекаат да си ги добијат парите за производите кои ги продале. Бидејќи во земјава не постојат закони кои ги обврзуваат трговците со своите добавувачи да се однесуваат почесно, Македонија на трговците им нуди прилично голема слобода во преговарање на условите со кои ќе соработуваат со добавувачите. Фирмите од регионот се посебно активни и агресивни кога станува збор за подобар пласман во маркетите во Македонија. На пример, хрватската компанија Подравка влегува со посебни договори со маркетите, во кои и се гарантираат одредени повластици кои и помагаат да има доминантна позиција во маркетите. За жал засега ниту една компанија од Македонија го нема тоа реноме и таа моќ да има таков договор со маркетите во Македонија. А не пак во некоја од земјите од регионот. Преку фаворизирање на дистрибутерите со увозни производи кои имаат поголема финансиска моќ, домашните прехранбени производи ја губат битката на домашниот пазар. Оттука, не е ни чудо што во Македонија станува се поскапо и понеисплатливо да се произведува и што земјата го губи домашното производство на храна.

Злоупотребата на моќта од големите трговци е погубно за малите и средни бизниси

Во Извештајот на ЕК стои дека во текот на изминатата декада процесите на концентрација и вертикална интеграции на учесниците на пазарот довеле до структурни промени во ланецот на снабдување со храна, кои резултирале со создавање со значително различни нивоа на преговарачка сила и економски нерамнотежи. “Иако разликите во преговарачката сила се вообичаени и легитимни во деловните односи, нивната злоупотреба доведува до нефер и нечесни трговски практики кои имаат директно негативно влијание кое е посебно погубно за малите и средните бизниси”, се заклучува во Извештајот на ЕК. Со темата за нечесните постапки на трговците Европската комисија се занимава вее неколку години, но сега изгледа е решена да оди чекор понапред и да стави ред во однесувањето на големите трговци. Во 2013 година ЕК објави и Зелена книга за нечесните трговски практики во кои меѓу другото беше наведено дека трговците ги злоупотребуваат нецелосно прецизираните услови во договорите, дека своите трошоци и ризици непредвидено и прекумерно им ги наметнуваат и пренесуваат на фирмите добавувачи, дека нечесно и незаконски им ги раскинуваат

ˌʽʿʰʻʧ

ɅȿɌɍȼȺȵȿ

ǽǼ DzǮ ǾǼ ȄǶ

ȆǸǼǹǮǾǶǻǮ

ˀʫʻʽʦʰ ˀʤʼʫ ʺʫʥʫʸ

ɊȿɎɂ ɇȺɇɋɂ ɊȺȵȿ ɇȺ ɄɊȿȾɂ Ɍɂ

ˀʫʻʽʦʰˀʤʼʫ

ɒɄɈɅȺ ɊɂɇȺ

ɅȿɌɍȼȺȵȿ ʤʦ˃ʽʺʽʥʰʸ

Бела Техника

Ǻdzǯdzǹ

ʤʦ˃ʽʺʽʥʰʸ

ʺʫʥʫʸ

ˌʶʽʸʤˀʰ ʻʤ ɉɪ Ɇɟɫɟɱɧɚɬɚ ɪɚɬɚ ɢɡɧɟɫɭɜɚ ɞɟɧɚɪɢ ɡɚ ɤɪɟɞɢɬ ɞɟɧɚɪɢ ɫɨ ɪɨɤ ɧɚ ɨɬɩɥɚɬɚ ɝɨɞɢɧɢ ɢ ɫɨ ɮɢɤɫɧɚ ɤɚɦɚɬɧɚ ɫɬɚɩɤɚ ɧɚ ɝɨɞɢɲɧɨ ɧɢɜɨ ɡɚ ɩɪɜɚɬɚ ɝɨɞɢɧɚ Ɂɚ ɨɫɬɚɧɚɬɢɨɬ ɩɟɪɢɨɞ ɤɚɦɚɬɧɚɬɚ ɫɬɚɩɤɚ ɟ ɩɪɨɦɟɧɥɢɜɚ ɢ ɜɨ ɦɨɦɟɧɬɨɬ ɢɡɧɟɫɭɜɚ ɩɪɢ ɲɬɨ ɦɟɫɟɱɧɚɬɚ ɪɚɬɚ ɢɡɧɟɫɭɜɚ ɞɟɧɚɪɢ ɋɨ ɟɞɧɨɤɪɚɬɧɢɨɬ ɚɩɥɢɤɚɬɢɜɟɧ ɬɪɨɲɨɤ ɞɟɧɚɪɢ ɢ ɟɞɧɨɤɪɚɬɧɢɨɬ ɚɞɦɢɧɢɫɬɪɚɬɢɜɟɧ ɬɪɨɲɨɤ ɨɞ ɢɡɧɨɫɨɬ ɧɚ ɨɞRɛɪɟɧɢɨɬ ɤɪɟɞɢɬ ɋȼɌ ɢɡɧɟɫɭɜɚ ɧɚɝɨɞɢɲɧɨ ɧɢɜɨ

˃ʫˈ ɩɨɞɚɪɨɰɢ ʻʰ ȆǼǽǶǻDZ ʶʤ ˀʫʻʽʦʰˀʤʼʫ ʿʽʪʤˀʽˉʰ

ʤʦ˃ʽʺʽʥʰʸ

ˀʫˇʰʻʤʻˁʰˀʤʼʫ ʻʤ ʶˀʫʪʰ˃ʰ

ɅȿɌɍ Ǻdz ȼȺȵȿ ǯdzǹ ˌʶʽʸʤˀʰʻʤ

ˀʫʻʽʦʰˀʤʼʫ ǽȜȒȎȞȜȤȖ

ɊȿɎɂ ʤʦ˃ʽʺʽʥʰʸ ɇȺɇɋɂɊȺ ˀʫʻʽʦʰˀʤʼʫ ȵȿ ɇȺ Бела ɄɊȿȾɂɌɂ Техника ʺʫʥʫʸ ɩɨɞɚɪɨɰɢ

ǾdzǻǼǰǶǾǮǩdz

ɅȿɌɍȼȺȵȿ

ǯȓșȎ ȠȓȣțȖȘȎ

ɇȺ ɄɊȿȾɂɌɂ

ʥ̖̣̌ ˃̵̡̛̖̦̌

ˌʶʽ ʸʤˀʰʻʤ

ǹdz Ȁȁ ʺʫ ǰǮ ʥʫʸ ǩdz ʥʫʸʤ ˌʶʽʸʤˀʰʻʤ

ǮǰȀǼǺǼǯǶǹ ȦȜȝȖțȑ

ǽǼ DzǮ ǾǼ ȄǶ

ǮǰȀǼǺǼǯǶǹ

ǮǰȀǼ ǺǼǯǶǹ

ɅȿɌɍȼȺȵȿ

ʸʫ˃˄ʦʤʼʫ

ʺʫʥʫʸ

ʺʫʥʫʸ

ɲɨɩɢɧɝ Бела Техника

ˌʽʿʰʻʧ ɊȿɎɂɇȺɇɋɂɊȺȵȿ

Бела Техни ка

ʿʽ˃ˀʽˌ˄ʦʤˋʶʰ ʶˀʫʪʰ˃ ǽǼ DzǮ ǾǼ ȄǶ

договорите, дека злоупотребуваат доверливи информации и уште многу други форми на уцени. “Изложеноста на вакви нечесни практики им ги намалува приходите на добавувачите, им ги зголемуваат трошоците на работење и ги оневозможуваат да инвестираат во својот развој. Целта на Европската комисија е да ги елиминира овие практики со цел да создаде еднакви услови за сите учесници на пазарот”, заклучуваат во Европската комисија која ги поттикнува земјите членки да го решат ова прашање. Па така некои земји некои членки во ЕУ нечесните практики ги решаваат со тоа што пропишуваат добри практики за регулирање на односите помеѓу големите трговци и добавувачите, а некои земји членки имаат подготвено посебни законски решенија со кои до детали ги разработиле забранетите практики од страна на трговците. Иницијативата на Европската комисија веќе ја поддржале неколку големи трговски ланци како што се Tesco, Kaufland и Metro, кои во своите матични земји потпишале кодекси за создавање на подобри односи со добавувачите, а Велика Британија нечесноста на трговците се одлучи да ја реши со посебен закон во кој се забрануваат низа нечесни и нефер практики кои досега големите трговски ланци им ги наметнувале на своите добавувачи.

ǾdzȂǶǻǮǻǿǶǾǮǩdz ǻǮ ǸǾdzDzǶȀǶ

ˌʽʿʰʻʧ

Капитал број 778 26.09.2014

18

www.kapital.mk

Интервју

interview

Goran Mitreski сопственик и главен извршен директор на Кабтел

TOJ [TO VO @IVOTOT NE OB PLATA ZA BAREM DVAJCA LU NE MO@E DA ZBORUVA ZA BI пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

Дејан Азески

И

dejan.azeski@kapital.mk

ако работел за голема светска компанија од секторот телекомуникации и имал пред себе можности за блескава корпорациска кариера, Горан Митрески сепак решил да почне приватен бизнис пред точно 13 години.

Со Кабтел, компанијата што ја основал со минимален капитал, помош од неговиот поранешен директор и со само двајца вработени, почнал да го работи она што најдобро го знаел: продажба, инсталација и техничка поддршка на информациско-комуникациски технолошки решенија. Со тек на време Кабтел станал застапник и партнер на низа големи светски брендови од сферата на телекомуникациите и ИТ безбедноста. Искуството во комерција му помогнало на Митрески при освојувањето на нови клиенти, чија што листа денеска е импресивна: силни компании во домашна и странска сопственост од разни индустриски

сектори, јавни претпријатија, државни институции... Со Митрески разговаравме за патот на Кабтел до успехот, како компанијата за неполни 10 години успеа да се најде меѓу 200 најуспешни компании, за предизвиците со кои се соочува компанијата денес, како и новите области во кои што ќе го проширува бизнисот, како што се енергетски ефикасното и автоматизирано менаџирање на климатизација, надзор и останати процеси во објекти, како и технолошки решенија за мали и средни компании што допрва ќе го освојуваат пазарот.

XX Како почна приказната за Кабтел?

www.kapital.mk

Едно е да си раководител, менаџер во државна администрација, висок функционер, директор на јавно претпријатие и сл., каде што треба во принцип да потрошите нечии туѓи пари. Сосема друго е да сте сопственик, менаџер или и двете заедно во приватна компанија, кај што треба да обезбедите плата не само за себе, туку и за 10, 50, 100 или илјадници луѓе. Неспоредливо е. Некој што никогаш не обезбедил плата барем за двајца луѓе, верувајте не го знае чувството, но и одговорноста. И тој не може да зборува дали е тешко или лесно да се води бизнис.

BEZBEDIL U\E IZNIS Што работевте пред да ја отворите компанијата? Кабтел е стартап, фирма почната буквално од нула, со двајца вработени во 2001 година. Јас претходно работев во претставништвото на Алкател (Alcatel) во Македонија, ми беа отворени доста врати, но бев на своевиден крстопат: дали да останам во фирмата која нудеше добра перспектива, па дури и позиција во странство или пак да почнам нешто свое. Се решив за ова второто. Моите блиски и пријатели мислеа дека сум “одлепил“, беше тоа година на воениот конфликт, многу негативна енергија насобрана, лошо време за почнување бизнис, кога

Капитал број 778 26.09.2014

19

многумина гледаа да отидат надвор од земјава да си ја бараат среќата. Но, јас решив да останам во Македонија и како малата рипка Немо да влезам во океанот со многу поголеми риби, па дури на моменти и ајкули и да започнам да пливам. Во рамките на Алкател имав прилика доста да прошетам и да видам како се прави бизнис во различни држави, во различни деловни амбиенти и сфатив една работа: дека ако си доволно добар, ќе бидеш успешен кај и да си. Морам да признам дека имав и среќа да имам за директор човек од кој што научив многу за бизнисот. Ги совладував принципите на водење бизнис на "суров" начин, директно на терен.

XX Кои беа првите бизниси на Кабтел? По што станавте препознатливи на пазарот? Почнавме со она што го знаев и стекнав како искуство од Алкател, а тоа беа решенијата за кабелски LAN системи, односно нивната “Alcatel Cabling Solutions” програма. Во меѓувреме тој дел се издвои од Алкател и се создаде компанијата Нексанс (Nexans), денес светски гигант во производство на бакарни и оптички кабли за инфраструктурни и индустриски потреби. Кабтел стана застапник за нивните производи во земјава, а нешто подоцна ја започнавме соработката и со Касперски (Kaspersky), руската компанија за производство на софтвер

за заштита на информатичките системи, која што во тој момент с$ уште си го пробиваше патот на светскиот пазар. Ние го популаризиравме нивниот софтвер на македонскиот пазар, во време кога никој не беше чул за оваа компанија, кога во тој сегмент господареа западните играчи. Дури и го донесовме основачот на компанијата Евгениј Касперски во Македонија. Денес компанијата порасна до таа мера глобално, што тој е веќе во рангот на “селебрити“.

XX Кои се денес клучните бизнис сегменти во кои работи Кабтел? Во основа на нашето компаниско работење е всушност информацијата, односно грижата таа информација да се пренесе од еден до друг крај – тука влегува делот на каблите, оптичките мрежи, радио линковите, ИП телефонските централи, рутерите за безжична комуникација, односно сите видови на опрема и инфраструктура потребна за примање, обработка и пренесување на информацијата. Во тој сегмент постепено додававме нови производи и услуги, односно го пополнувавме мозаикот со сето она што недостасуваше во портфолиото, за денес да сме застапници и партнери на врвни светски брендови, како АлкателЛусент (Alcatel– Lucent), Дуралајн (Duraline), Ланде (Lande), Mајкрос (Micros), Нексанс (Nexans), РФС (RFS), Саутер (Sauter), Тренд (Trend), Есер

Капитал број 778 26.09.2014

20

www.kapital.mk

Интервју

(Esser), УанАксес (OneAccess). А, за да информацијата стигне безбедно на крајната дестинација, односно да биде заштитена од сите можни хакерски упади и друг вид на злоупотреби, како што кажав, ги користиме софтверските пакети на Касперски, како и Сајбероум (Cyberoam), технички решенија за т.н. периметарска, како и интерна заштита на информатичките системи во една компанија, но и контрола на процесите, на пример, при користењето на интернетот. Со тоа практично, работодавецот може во секој момент да има целосен увид колку и на кој начин всушност неговите вработени продуктивно го користат интернетот, што е само една од практичните примени на овој систем.

XX Колку македонските компании ја сфаќаат потребата од заштита на своите информацискокомуникациски системи? Инвестираат ли доволно во безбедносни решенија? Од ден на ден, с$ повеќе ја сфаќаат потребата за заштита. За разлика од пред неколку години, сега имаме повеќе нарачки за безбедносни решенија од страна на компаниите. Како што се развива технологијата, а расте и обемот на работа на компаниите и нивото на секојдневно справување со најразличен тип на (дез)информации, тие с$ повеќе сфаќаат дека мора да ги заштитат своите информации.

XX Дали инвестирањето во ваква заштита е типично за големите компании и институции, или и помалите бизнис субјекти ја сфаќаат потребата? Големината на компанијата воопшто не треба да е пресудна при размислувањето за заштита на своите информациски системи. На некоја мала фирма информацијата што засега бизнис вреден 5.000 евра, може повеќе да & значи одошто на голема компанија информацијата што засега бизнис од 500 илјади евра. С$ што поседува една организација во вид на податок и информација, без оглед дали е компанија или државна институција, е подложно на закана од упад и злоупотреба. Па, и како обичен граѓанин, зошто да дозволам некому да влезе во мојот декстоп компјутер, лаптоп, таблет или мобилен телефон и да преземе, избрише, злоупотреби документи, слики, видеа... Особено заштитата на мобилните уреди е “жешка“ тема денес, откако видовме што се случи со хакерскиот упад во телефоните на многу славни личности неодамна. А, ретко кој воопшто и помислува на заштита на својот смартфон. Едноставно го земаме од продавница, го полниме со с$ и сешто, а не сме ни свесни што с$ може да се случи со незаштитените информации во него. Најинтересното е што инвестицијата во заштита на информациите е неспоредливо мала со евентуалната штета што може да ја претрпиме како бизниси и физички лица од можната злоупотреба.

од компјутер, кои што служат за контрола, надзор и управување на севкупнатамашинска и електрична XX Што е најголемата конкурентска опрема во еден објект, како што се предност на Кабтел на пазарот? вентилација, осветлување, снабдување Кабтел е една од ретките, можеби и со енергија, противпожарни и единствена компанија во регионот со безбедносни системи, итн. Ова сето е толку широко портфолио на ИКТ услуги, поврзано со автоматиката, област во решенија и експертиза. Апсолутно која исто така навлегуваме с$ повеќе сите проекти се комплетирани до како компанија, крај во дефинираната а се однесува на временска рамка со сите начинот на работа запазени стандарди на сите овие за квалитет. Кабтел за системи, при што, разлика од добар дел во автоматскиот компании во секторот систем за И покрај тоа што има одлична, да бидам климатизација, нескромен, па ќе кажам во јавноста сме на пример, се и најдобра во одредени етаблирани во делот заштедува енергија, сегменти, техничка заради “паметното“ на ЛАН каблирањето, поддршка во земјава. вклучување и помалку е познато Не е доволно само да исклучување на го инсталирате т.е. дека имаме успешно греењето или интегрирате решението реализирани ладењето, во кај вашите клиенти, зависност од тоа проекти и во делот туку постојано да имате кога корисникот на безжичната цел тим што ќе стои во влегува, излегува позадина за секаков тип инфраструктура, од просторијата, на поддршка. Конкретно влегува во или го системи за говорна, кај заштитата, на пример, напушта објектот податочна и видео се работи за системи и сл. Еден од кои се покомплексни комуникација од најзначајните од порано – сега имаме најновата генерација проекти што го сервери на Мајкрософт, работевме од базирани на ИП Линукс, виртуелни, вакви, оваа област е технологија, онакви... И сето тоа треба инсталирањето на да се стави под капата на комплексни опремата во новиот еден систем за заштита, интегрирани спортски центар што верувајте воопшто не во населбата Јане комуникациски е едноставно. Е, дечките Сандански, каде од Кабтел тоа го можат, решенија, итн. што интеграцијата а ако затреба, ја имаме на автоматиката и поддршката од нашите е комплетно на партнери принципали во Кабтел, а опремата е од познатиот секое време. швајцарски производител Sauter. Инаку XX Најавувате интересни решенија за овие автоматизирани решенија се мали и средни компании што допрва применливи во различни типови на ќе се појават на пазарот. Објаснете објекти, од семејна куќа со сопствен малку повеќе за тоа. систем за климатизација, надзор и сл., Работевме на барање на решение па до огромни објекти, како што се што ќе биде замена за Microsoft спортски сали, трговски центри, итн.

Exchange, тоа е сервер за мали и Инаку, во делот на автоматиката имаме средни бизниси, а нашата алтернатива стратешка соработка и заедничка е базирана на Linux платформа. развојна политика со домашната Тоа значи дека вие како корисник компанија Мидел со која сакаме ќе може да ги користите апсолутно да покажеме и докажеме дека и сите Microsoft Office алатки како и македонските продукти и решенија во досега, вклучително и најпопуларниот целост можат да се носат со било која мејл клиент Microsoft Outlook, да ги реномирана светска компанија во оваа имате сите функционалности (пошта, област. календар, контакти, синхронизација со XX Кои беа најголемите предизвици во мобилни уреди, канцелариски сервер, развојот и растот на Кабтел овие мрежна инфраструктура и заштита 13 години? од напади) и никогаш нема да знаете, Како и секоја друга фирма, и Кабтел ниту да ве интересира дека од другата е жив организам, со свои подеми и страна не е Exchange, туку нешто падови, успеси и неуспеси, доаѓање, поедноставно и постабилно, а далеку заминување, па и враќање на луѓе... ценовно поприфатливо. Се работи Од моја страна, отсекогаш се трудев за Зентиал (Zentyal), решение што го да создадам здрава средина за имаме инсталирано кај неколку клиенти работа, со мотивирани и задоволни досега и се покажува одлично. вработени. Денеска сме компанија со XX Кажете ни нешто повеќе за преку 50 вработени, што за македонски проектите во кои што сте прилики, веќе и не е мала фирма, ангажирани, а имаат врска со па можеби дури ни средна, така да енергетската ефикасност? За што можеме да се сметаме за поголема конкретно се работи? фирма, особено во технолошкиот Тоа се т.н. Building Management Sysсектор каде што делуваме. tems (BMS), односно системи водени Се разбира правевме и грешки

Спремаме интересни решенија за малите и средни фирми

www.kapital.mk

Капитал број 778 26.09.2014

Интервју

21

Целта ми е да направам “перпетуум мобиле компанија“ XX Како сопственик и менаџер на компанија со континуиран раст, како ги решавате предизвиците на управувањето: сметате ли дека делегирате доволно? Мислам дека доволно делегирам. Кога решив да правам сопствена компанија, цел ми беше тоа да биде своевидна “перпетуум мобиле компанија“, односно организација која може да функционира и во мое подолгорочно отсуство. Во моментов с$ уште не сме го постигнале тоа попатно, но кој не греши? Јас и како човек и како прв човек на компанијата сметам дека нормално е да се греши, но не е добро ако не учиме од грешките, а уште повеќе ако ги повторуваме. Што би се рекло, човечки е да се згреши првиот пат, но ако ја повторуваш истата грешка, тоа е веќе прашање на избор.

XX Еден од најголемите проблеми на македонските компании е наплатата, што ја влошува нивната ликвидност. Има ли Кабтел вакви проблеми и како ги решава? Се разбира дека имаме како и сите останати компании, се чувствува недостиг на пари, и навистина е тешко кога имате сериозен проект, очекувате сериозна наплата, а од другата страна ќе ви кажат дека очекуваат делумна, а во одредени случаи и целосна компензација. За нас во основа компензацијата е неприфатлива, освен во исклучителни прилики. Во

ниво во целост, но одиме натаму. Имаме група на менаџери и вработени кои што се одговорни за своите сектори, донесуваат самостојно одлуки до прилично високо ниво на одлучување, а за клучните работи најчесто конечната одлукаја донесувам јас, откако претходно за покомплексни случаи се консултирам со мојот менаџерски тим. Сепак, јас сум сопственик и извршен директор на компанијата и одговорноста на крајот на денот е западните земји компензацијата не е воопшто популарна и речиси и да не се користи. Да бидам искрен, не можам да прифатам ние да нудиме некому висока технологија, а тој да ни "плати" со јаболка. Ние не сме трговци со јаболка и не знаеме како да ги продаваме.

XX Имате ли проблем да најдете квалитетни соработници, менаџери; развивате ли компаниски succession plan за вработените/менаџерите? Да, тешко е да се најдат квалитетни луѓе, не само менаџери, туку и работници од сите профили. За да можете квалитетно да управувате компанија или некој нејзин сектор, морате да имате најмалку пет квалитетни луѓе на кои што може да се потпрете во секој момент. Никој не може с$ сам да направи. Во моментов правиме реорганизација на работењето, што значи секој сектор да биде засебна профитна единица, со сопствен биланс на успех. Во рамки на компанијата

лично моја. Немам воопшто проблем да разговарам и да се посоветувам со било кој од вработените, ако за тоа имам потреба. Како што ќе кажеше татко ми, за чии што совети сум му вечно благодарен: "сине, секогаш слушни го мислењето на тие околу тебе, а дали ќе го прифатиш или не и каква одлука ќе донесеш е твој личен избор и одговорноста за таквата донесена одлука никогаш не заборавај, е секогаш твоја и само твоја". секој сектор интерно ќе им фактурира на другите сектори и на крајот мини билансите ќе покажат кој е во плус, кој во минус, ќе се анализира, итн. План за наследување или т.н. Succession Plan, во моментов формално немаме, но почнуваме да работиме и на тоа сериозно. Влеговме во еден проект поддржан од Европската банка за обнова и развој, од кој што јас лично многу очекувам да ни помогне во поефикасно и поефективно организирање на компаниските работни процеси. Преку проектот имаме ангажирано британски консултант кој што веќе ни помага во тоа.

XX Колкава е флуктуацијата на работна сила во Кабтел, имате ли проблем со одлив на кадри, со оглед на тоа што техничките струки стануваат с$ побарани на пазарот? Можам да кажам дека одливот на луѓе од кај нас е прилично мал, под 5%, што значи дека нудиме добра

Капитал број 778 26.09.2014

22

www.kapital.mk

Интервју

Она што ја издвојува Кабтел од останатите компании во секторот е што има одлична, да бидам нескромен, па ќе кажам и најдобра, техничка поддршка во земјава. средина за работа и сте “бизнис ангел“: напредок. Генерално во каков стартап Не е битно дали сте има недостиг на работна би инвестирале сила во Македонија, свои пари во мала или голема колку и да звучи тоа Македонија? фирма, сите имаат Уф, тешко парадоксално со оглед потреба од заштита на прашање... на високата стапка на Најверојатно во ова невработеност. Причината информациите. е најверојатно во ниската На некоја мала фирма што сега сакаме да го форсираме, квалификуваност информацијата енергетска на голем дел од што засега бизнис ефикасност преку невработените, а тие што технологијата имаат некакво школо вреден 5.000 евра за автоматско и вештини, а од друга може повеќе да & управување со страна имаат малку значи одошто за системите и или воопшто и немаат голема компанија процесите во искуство или не сакаат објекти. Верувам било што да работат, или информацијата што дека тоа е многу па очекуваат дека ќе се засега бизнис од актуелно сега и има случи чудо и ќе дојдат 500 илјади евра голем потенцијал за странски инвеститори раст. што ќе понудат плати од неколку илјади евра.

XX Да треба сега да почнувате бизнис, со Гледаме дека тоа не оди баш така. Било сето искуство од изминативе кој странски инвеститор доаѓа овде 13 години, дали би се нафатиле? да направи профит со најниски можни На прва би ви кажал “не, нема шанси“, но трошоци и ако утре на овој пазар веќе знаејќи се себе си, многу веројатно дека ги нема луѓето што се подготвени да би се нафатил. Најверојатно, оној дел од работат за 150-200 евра, тој ќе оди во Горан, оној креативен дел од мене што други држави каде што ќе ги најде сака да создава и остави нешто позади истите услови. себе, нешто подобро и поубаво, сигурно XX Да претпоставиме за момент дека би преовладал.

Тешко е во приватниот бизнис, но предизвикот е голем. Едно е да си раководител, менаџер во државна администрација, висок функционер, директор на јавно претпријатие и сл., каде што треба во принцип да потрошите нечии туѓи пари. Сосема друго е да сте сопственик, менаџер или и двете заедно во приватна компанија, кај што треба да обезбедите плата не само за себе, туку и за 10, 50, 100 или илјадници луѓе. Неспоредливо е. Некој што никогаш не обезбедил плата барем за двајца луѓе, верувајте не го знае чувството, но и одговорноста. И тој не може да зборува дали е тешко или лесно да се води бизнис. Јас во времето кога решив да почнам приватен бизнис имав позиција која беше многу барана на пазарот, бев инженер-комерцијалист, значи човек со технички познавања, а со искуство во продажба. Тоа и ден денес многу се бара на глобалниот пазар. Можев да работам и во Франција, САД и сл. Не отидов. И не се каам. Создадов нешто што ме прави горд, создадов компанија која храни преку 50 семејства, компанија која нуди современи технолошки решенија што го прават бизнисот и животот на секој човек полесен. Тоа ме прави среќен и исполнет човек.

| Специјален прилог | Целосна либерализација на пазарот на електрична енергија |

Pazarot na struja celosno se otvor

Kompaniite ]e tro[at poevtina struja, doma]instvata da ostanat vo postojniot sistem!

Малите компании имаат избор како ќе се снабдуваат со електрична енергија в година: да одат на слободен пазар или да останат на регулираниот пазар на електрична енергија чии услови ги одредува Регулаторната комисија за енергетика. Рокот за склучување на договори со снабдувачите истекува на 15 ноември годинава, а доколку потрошувачот не склучи договор по автоматизам останува на регулираниот пазар. Според понудите на трговците од терен компаниите кои ќе излезат на слободен пазар повеќе од сигурно од 1 јануари следната година ќе трошат поевтина струја! Тоа е шанса за подобрување на конкурентноста на македонските производи!

24 | 26 септември, 2014

Специјален прилог | Целосна либерализација на пазарот на електрична енергија |

ra na 1 januari 2015! [to zna^i toa?

26 септември, 2014 | 25

| Специјален прилог | Целосна либерализација на пазарот на електрична енергија |

43-44

евра е просечната цена на мегават час за 2015 г. Кога ќе се додаде мрежарината од 38 евра (33,3 за ЕВН и 4,7 за Мепсо) на пазарот може да се понуди цена од 8182 евра (10 евра повисока од регулираната). Затоа на домаќинствата не може да им се понуди пониска цена!

75

72

евра за мегават/час е моменталната цена определена од страна на Регулаторната комисија за енергетика со важност до 1.1. 2015

= 38 евра се за мрежарината. Остануваат

евра за мегават/час е цената која ја плаќаат компаниите кои од 1 април излегоа на слободен пазар, а регулираната е 96,5 евра за мегават/час.

+ 34

евра за цена на струјата што е пониска од цената на светските берзи.

ноември

DO

2014

Предности од либерализираниот пазар? } Пониска цена на струјата и можност да се преговара за цената и начинот на плаќање } Можност за склучување на договор на пократок или подолг период, а со тоа и поголема флексибилност на компаниите при изборот и менувањето на оператор со електрична енергија } Добивање две сметки, едната за потрошена струја, а другата за мрежарина јануари

50.000 компании и 630.000 домаќинства кои сакаат да излезат на слободниот пазар треба да изберат снабдувач и да склучат договор со него за снабдување со електрична енергија од 1.1.2015 г.

пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

О

фотоархива на Капитал

2015

до 44 евра за мегават час. Кога на оваа цена ќе се додаде и мрежарината од 38 евра за мегават час, утврдена од страна на Регулаторната комисија, се добива цена од 81-82 евра, која далеку повисока од моменталната регулирана цена од 72 евра за мегават/час со важност до 1.1. 2015. Математиката за компаниите е обратна. Оние кои се уште не се на слободен пазар плаќаат регулирана цена од 96,5 евра за мегават/час, додека нивните колеги кои од 1 април излегоа на слободниот пазар имаат просечна цена од 75 евра за мегават/час, што значи дека нивно излегување од сегашниот регулиран систем повеќе од сигурно ќе им донесе и поевтина струја!

д 1 јануари пазарот на електрична енергија во Македонија целосно се либерализира. Тоа значи дека 50-тина илјади компании и 630 илјади домаќинства можат да одберат нов снабдувач (една од десетинате лиценцирани компании за увоз на струја) или да останат на регулираниот пазар, на кој ќе се снабдуваат со струја по цени регулирани од државата. Во моментов компаниите кои користат таканаречена индустриска струја, плаќаат по цени повисоки од пазарните, па ЕДС од другата година, кога слободно Им препорачувам ќе купуваат по пазарна цена, реално можат да очекуваат на компаниите да пониски трошоци за овој одберат снабдувач и од енергенс. Домаќинствата, пак, почетокот на следната кои сега плаќаат цена пониска година да добијат од пазарната, е пожелно да поевтина струја, Со останат на сегашниот регулиран оглед на цената на пазар од причина што ниеден од лиценцираните трговци со струјата во Македонија струја, не може да понуди цена ги советуваме пониска од пазарната, која на граѓаните да останат на меѓународниот пазар на струја регулираниот пазар. за 2015 година се движи од 43

Кочо Анѓушев

26 | 26 септември, 2014

Целосно либерализирање на пазарот што значи дека сите што избрале снабдувач од него ќе добиваат струја, а компаниите и домаќинствата кои решиле да останат на регулиран пазар ќе продолжат да “се снабдуваат во краен случај“, односно да добиваат електрична енергија по регулирана цена Што конкретно сега се случува?

Според пропишаните законони и правила, на слободен пазар сега можат да излезат компаниите кои досега не беа опфатени со либерализацијата (големите индустриски гиганти и околу 200 кои имаат над 50 вработени и годишен приход поголем од 10 милиони евра). Станува збор за околу 50 илјади компании и институции, на кои според сегашната поставеност на цените, најмногу ќе им одговара излегувањето на слободен пазар. “Им препорачувам на компаниите да одберат снабдувач и од почетокот на следната година да добијат поевтина струја, Со оглед на цената на струјата во Македонија ги советуваме граѓаните да останат на регулираниот пазар“, апелира Кочо Анѓушев, директор на ЕДС, компанија која обезбедува 64% од енергијата која сега се дистрибуира на слободниот пазар. Тој проценува дека новите корисници на слободниот пазар ќе добијат и до 40% пониски цени на струјата, што за него е доказ дека досега цените на струја во Македонија биле далеку над

| Специјален прилог | Целосна либерализација на пазарот на електрична енергија |

П

ред стартот на последната фаза од либерализацијата на пазарот на електрична енергија, нема никакви информации Димитар од Регулаторната комисија за енергетика! Петров претседател на Пролетта, пред да Регулаторната комисија за започне втората енергетика фаза претседателот Димитар Петров во неколку наврати посочи дека Комисијата нема да дозволи нагли скокови во цените на електричната енергија за домаќинствата, но истакна дека е факт оти таа во наредните години ќе расте! Најголеми трговци со електрична енергија

Најголеми трговци со електрична енергија Ранг 2013 15

Ранг 2012 КОМПАНИЈА 10 ГЕН-И

27

11

35

/

ЕФТ МАКЕДОНИЈА ЕНЕРЏИ ДЕЛИВЕРИ СОЛУШНС ЕДС

ИЗВОР: Едиција ТОП 200 најголеми и најуспешни

Вкупни приходи 2013 (евра) 88.675.428

Годишна промена (%) -14,11%

64.826.310

-35,16%

288.530

-55,20%

1

9.578.160

1.137.496

53.106.579 1.251.612,01%

1.939.987

1180010,6

7

12.688.848

1.945.151

реалните. Ефектите од досегашниот процес на либерализација на пазарот како повеќе од позитивни ги оценуваат и во ЕВН Снабдување каде велат дека досегашните нивни корисници веќе добиле пониски сметки за електрична енергија и до 40%, како и “искусен тим, кој се грижи за потребите на компаниите, прави целосно планирање на трошоците и нуди бесплатни совети за рационално користење на електричната енергија“. “Како компанија со над 70% пазарен удел, ЕВН Снабдување е прв избор на бизнисот во земјава. Оттука ние во оваа фаза сме фокусирани на компаниите и нивните потреби. Нашето искуство ни овозможува да понудиме услуги по мерка на секоја компанија, што ја прави нашата понуда атрактивна, бидејќи освен најдобра цена нудиме и целосна поддршка“, вели Нико Берберу, менаџер на ЕВН Снабдување и најавува дека на компаниите и малиот бизнис во следниот период ќе им понудат дополнителни поволности, како евтини тарифи и рационализација на потрошувачката. Тој очекува

Нето добивка(загуба) 2013 (евра) 73.598

Број на Годишна вработени Актива 2013 промена (%) (евра) -24,90% 1 21.005.676

либерализацијата да донесе пониска цена, а со тоа и подобри конкурентноста на компаниите и можноста за идни инвестиции за развој на нивните бизниси. Поаѓајќи од досегашното, неколкумесечно искуство по втората фаза од либерализацијата на пазарот која стартуваше на 1 април, и Стопанската Комора ефектите ги оценува позитивни очекувајќи тие да се повторат и во третата, финална фаза. Децидни се дека снабдувањето со електрична енергија по пониски цени, како намалување на трошковниот инпут, позитивно ќе влијае врз ценовната конкурентност на компаниите. “Со третата фаза од либерализација на пазарот на електрична енергија би можело да се очекува лиценцираните снабдувачи со електрична енергија да понудат пониски цени за бизнис корисниците од досегашните – регулирани цени. На пазарот, од страна на лиценцираните снабдувачи со електрична енергија се најавува можноста за снабдување на малите бизнис потрошувачи по значително пониски цени во однос на постојната

Нико Берберу ЕВН Снабдување Либерализацијата на пазарот на електрична енергија за компаниите донесе пониска цена со што директно се подобри конкурентноста на компаниите и можноста за идни инвестиции за развој на нивните бизниси. Оттука ефектот од процесот на либерализација врз економијата е позитивен во секоја смисла.

28 | 26 септември, 2014

Капитал (евра) 693.145

цена на електричната енергија“, велат во Комората потенцирајќи дека досега организирале повеќе презентации и работни средби со стопанствениците. Она што дефинитивно отсуствува во целиот процес е гласот на надлежните институции. На неполни два месеци пред крајниот рок кој што го имаат компаниите да изберат оператор кој од следната година ќе ги снабдува со електрична енергија, Регулаторната комисија за енергетика молчи! Ниту даде одговор на прашањата кои “Капитал“ ги испрати за подготовките за финалното завршување на процесот на либерализација на пазарот на електрична енергија и очекуваните ефекти, ниту пак на нивната веб страница можат да се најдат какви било информации за тековниот процес од кој што се засегнати буквално сите компании и пред се нивната конкурентност. Единствено активни на терен, меѓу компаниите кои за прв пат треба да се соочат со нов начин за набавка на клучниот енергенс- струјата, се лиценцираните увозници на струја, кои им презентираат како ќе се одвива постапката, им прават конкретни пресметки за цената која ќе ја добијат, им даваат конкретни понуди... Дел од нив се децидни дека од целиот процес на либерализација имаат големи очекувања, но и големи пречки со кои се соочуваат. Еден од сериозните предизвици во доследно спроведување на процесот на либерзализација во следниот период според Анѓушев, е снабдувањето со струја на државните институции. Излегувањето на слободниот пазар за нив подразбира избор на снабдувач, па распишување на тендер, односно подолга процедура која досега не е започната. продолжува на стр.30

Специјален прилог | Целосна либерализација на пазарот на електрична енергија |

Samo EDS mo@e da ponudi najdobri uslovi na pazarot na struja

Л

иберализацијата на пазарот на електрична енергија започна на 1 април кога 222 средни приватни компании со над 50 вработени согласно законот и пазарните правила излегоа на слободниот пазар и имаа можност да се одлучат за избор на сопствен снабдувач. Повеќе од 64% отсто од компаниите како свој добавувач го избраа ЕДС и првите фактури пониски за околу 30% ги уверија во вистинската одлука. Либеразицијата на овој пазар се одвива етапно и сега следува третата фаза. Со неа ќе бидат опфатени малите компании, кои се на број околу 20 илјади. Нивната вкупна потрошувачка е околу 2.000 гигават часови електрична енергија или сочинуваат 20 проценти од пазарот. Оваа е исклучително важна фаза затоа што не сите компании знаат дека избор имаат само до истекот на рокот, односно доколку не се одлучат за влегување во регулираниот пазар и да склучат договор со еден од добавувачите, тие продолжуваат со досегашниот снабдувач но според нови услови и цени. Потпишувањето на договор со лиценциран снабдувач во зададениот рок носи поевтина струја за околу 40%. Оние што нема да одлучат од кога ќе набавуваат струја до крајниот рок, 15 ноември всушност ќе плаќаат поскапа електрична енергија. Задоцнетото премислување значи дека ќе треба да

се чека следниот циклус на потпишување на договори односно, изборот ќе биде возможен дури по една година. „Влегувањето на оваа група на компании на либерализираниот пазар е исклучително комплицирано пред се заради нивната бројност. Од 15 до 20 000 правни субјекти треба да знаат, да бидат информирани за да им се овозможи полесно донесување на одлука за тоа од каде ќе се снабдуваат со струја и под кои услови. Уште повеќе е важно дали тие знаат што ќе се случи доколку не изберат нов снабдувач, односно дека остануваат на пазарот како снабдуван во краен случај односно со досегашниот добавува но со нови услови и повисоки цени. А во споредба со оние компании што веќе добиваат за 30% пониски фактури за електрична енергија, останувањето по старо ќе ги направи неконкурентни. Исто така пролонгирањето е со цел и да се остави простор и време за појава на нови играчи на пазарот на енергија односно зголемување на конкуренцијата, што секако секој либерализиран пазар го има како свој приоритет“, изјави Кочо Анѓушев, вели првиот човек на ЕДС. Но дали компаниите знаат што треба да очекуваат? Во фактурите од 1 јануари ќе има две одделни сметки, едната ќе се однесува на мрежарината, односно преносот на струја и се наплатува директно од операторот на мрежата односно ЕВН дистрибуција. Другата сметка се однесува на потрошената електрична енергија, тука влегува и пазарнината кон МЕПСО. Тоа значи дека вкупната сума за наплатување односно висината на фактурата цена зависи од цената на мрежарината, онаа што ја наметнува ЕВН и цената за пазарнината одредена од МЕПСО. ЕДС има најголем процент од либерализираниот пазар, 64% и со поголема моќност, што ја става во подобра позиција. Со ова само ЕДС

може да гарантира исполнување на условите од договорот до крај, бидејќи може да изврши балансирање на потребите во најголемата балансна група. Тоа значи дека во секој момент може да се направи баланс на различните потреби на компаниите без опасност да се покачи цената на струјата . Секоја компанија којашто кога избира треба да знае дека тој снабдувач што има најголема балансна група без исклучок може да понуди најдобри услови. Исто така оваа компанија досега е најотворена во својата понуда кон компаниите. Повикот за изработка на бесплатна анализата која што ја изработува стручен тим врз основа на информациите дадени од компанијата, колкави фактури плаќала, колку досега трошела, на кој принцип се снабдувала и слично, е само еден чекор во информирање и привлекување на нови клиенти. Секој заинтересиран може да пристапи на отворената интернет платформа www. eds.mk каде ги има сите информации за либерализацијата, за понудата на ЕДС и се разбира се изготвува бесплатна анализа за компаниите колку навистина заштедуваат со оваа македонска компанија за продажба на електрична енергија. Важно е за компаниите да знаат дека нема потреба да прават никакви измени во техничка смисла, односно потпишувањето договор со нов снабдувач на електрична енергија не значи нова инвестиција. Броилата, каблите, приклучокот остануваа истите, старите, а од страна на ЕДС има комплетно прилагодување на новиот систем без никакви дополнителни трошоци. Се менува само квалитет на дистрибуцијата на електрична енергија и услови и тоа на подобро. ЕДС е членка на меѓународната берза за набавка на струја, што ја прави единствена македонска компанија со развиена мрежа за снабдување со електрична енергија и искуство во набавка на струја на слободен пазар. Тоа значи дека компаниите кои набавуваат струја од ЕДС ќе бидат сигурни во договорената цена и квалитетот на испораката.

26 септември, 2014 | 81

| Специјален прилог | Целосна либерализација на пазарот на електрична енергија |

Каква е структурата на цената на електричната енергија?

К

рајната цена за корисниците се состои од цената за мрежарина, цена на енергија и пазарнина (цената на операторот). Цената на мрежарината зависи од тоа на кое напонско ниво е приклучен корисникот, а таа е регулирана од страна на Регулаторната комисија. Сегашната цена важи до јули следната година кога Комисијата ги ревидира цените.

продолжува од стр.28

Пазарот се отвора на целиот Балкан

Пазарот на електрична енергија од први јануари следната година целосно се отвора и во Србија, Црна Гора и Босна и Херцеговина. Во Словенија и Хрватска веќе е либерализиран, што значи дека домаќинствата и малите потрошувачи веќе добро ги знаат правила на игра. Во Словенија конкретно домаќинствата веќе пет години можат да одлучуваат кај кој снабдувач ќе одлучат да купуваат струја. На овој пазар конкуренцијата донесе пониска цена на киловат час струја, но и други поволности како на пример гарантиран рок во кој цената нема да поскапи или прва бесплатна сметка. На словенечкиот пазар електрична енергија нудат: Електро енергија, Енергија плус, Електро Цеље Енергија, Електро Горењска продажба, Е3, потоа Петрол, ГЕН-И и уште неколку мали снабдувачи насочени само кон одреден сегмент на купувачи. На хрватските домаќинствата и малите потрошувачи пред повеќе од една година, пониска цена на струјата од онаа која ја продаваше Хрватското електростопанство

30 | 26 септември, 2014

(ХЕП), им понудија ГЕН-И и RWE. По нивната појава на пазарот, ХЕП за да ги задржи клиентите, мораше да ги коригира цените. Во тоа време голема прашина крена заминувањето на 35 хрватски министерства и канцеларии на државната управа од државната компанија кај конкуренцијата. На хрватскиот пазар се ХЕП, ГЕН-И, РВЕ енергија, Проенерџи, NOX група, Руднап, Хрватски телеком, Корлеа и Петрол. Иако по влезот на Хрватска во Европската Унија беа понудени пакет аранжмани во кои цената на струјата беше нешто пониска, експертите предупредуваат дека долгорочно може да се очекува само раст на цените на енергијата. “Конкуренцијата на пазарот на снабдувачи ќе ги присили да воведат нови технологии и да осмислат нови производи. Некои од тие нови технологии, како на пример паметни броила, ќе влијаат на потрошувачките навики на граѓаните и ќе им помогнат да постигнат повисок степен на енергетска ефикасност. Значи, енергија може да биде поскапа, но ќе ја трошиме помалку. Либерализацијата на пазарот е нужен предуслов за развој на технологии и деловни модели кои тоа ќе

го овозможат“, вели Чорак. За сите купувачи, освен за домаќинствата, пазарот на електрична енергија во Црна Гора е отворен од 2009 година. Од следната година, сите вклучувајќи ги и домаќинствата, ќе станат квалификувани купувачи. Лиценца за снабдување освен ЕПЦГ Снабдување, има Моненегро Бонус, компанија која го снабдува Комбинатот за алуминиум во Подгорица и не покажува намера да ја прошири дејноста. Во БиХ досега сите купувачи (освен домаќинствата) кои имаа можност на слободен пазар да купуваат струја, досега не ја користеа таа можност, но од први јануари ќе мора да се снабдуваат исклучиво на отворен пазар. Домаќинствата или малите купувачи кои нема да изберат снабдувач ќе имаат право да се снабдуваат со електрична енергија по економски оправдани и транспарентни цени. Анализите и во соседна Србија, каде пазарот исто така целосно се отвора после Нова година, се дека домаќинствата нема да добијат поевтина струја од причина што и таму плаќаат цена пониска од пазарната, како инструмент на социјалната политика на земјата.

ОБУКА НА ТЕМА:

ФИДИК ДОГОВОРИ – ПРИПРЕМА НА ПРОЕКТИ  29 и 30 септември 2014 година, од 09:00-16:00 часот

Капитал Aкадемија, Скопје

ЦЕЛИ НА ОБУКАТА:

Обуката се организира со цел да се унапреди работата на сите ониe кои во своите компании ќе се занимаваат со меѓународни договори, запознавање со ФИДИК организацијата, формите на договорите и процедурите за реализација на проектот. ЌЕ БИДЕТЕ ЗАПОЗНАЕНИ СО:  Меѓународните услови на договорите и условите за нивната примена  Основните одредби на најкористените форми на договори  Предностите и проблемите кои можат да се јават при користење на вакви форми на договори во Македонија  ФИДИК процедури на инвестициските проекти

ПРОГРАМА: 1. Увод и ФИДИК организацијата 2. ФИДИК услови на договорот 3. Набавки 4. Општи услови на договорот 5. Посебни услови на договорот 6. Учесници на проект 7. Договорна цена и плаќање 8. ФИДИК Процедури на проект

9. Ризици на проект 10. Варијации и прилагодувања 11. Отштетни побарувања 12. Примена на ФИДИК условите во договорите во регионот 13. Вовед во Раководење со проект (Project Management)

ПРАШАЊА И ОДГОВОРИ Сите заинтересирани за учество на оваа обука можат да се пријават најдоцна до 25 септември 2014 година. Работен јазик на обуката е српски.

ЗА КОГО Е НАМЕНЕТА ОБУКАТА:

За поголем број на корисници: Раководители на компании, Раководители на сектори, Раководители на развој, Инженери, Инженери за надзор, Правници, Економисти и на сите оние кои во своите компании се занимаваат со меѓународни договори.

ПРЕДАВАЧИ:

НИКОЛА ЦВИЈАНОВИЌ дипломиран градежен инженер со 14 години работно искуство во водечки српски градежни и консултантски компании. Работел како проектант и надзор, изведувач, а подоцна и како консултант на проекти од високоградба и инфраструктура. Од 2007 е дел од тимот предавачи на курсевите на ФИДИК во организација на Mace I ACES. Во текот на работата во Mace како дел од тимот инженери, управувал со проекти според ФИДИК услови на Договор. ТАЊА ЈАУКОВИЌ дипломиран градежен инженер. Од август 2008 работи

за Маce како cost Manager на проектот Универзијада- Блок 67. Тања има искуство во проектирање и знаења потребни за дефинирање на процесот на работа, подготовка и имплементација на политики и процедури кои обезбедуваат квалитет во текот на извршувањето на инвестициските проекти во градежништвото. Има искуство во подготовка на тендери и анализа на понудите, изготвување на договорите, дефинирање на голем број буџети за проекти, а потоа и следење и известување за трошоците, изработка на плановите за активности на проекти, има знаење и значајно искуство во финансиските процедури и процеси со кои успешно се управува со финансиите на проектот.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

специјален прилог

3

-ТИ

ОКТОМВРИ 2014

КОЈ Е КОЈ?

ВИНО

ВО МЕСЕЦОТ НА ГРОЗДОБЕРИТЕ, ВИНОТО, СЛАВЕЊЕТО НА ПЛОДНОСТА И БЕРИЌЕТОТ “КАПИТАЛ“ ТРАДИЦИОНАЛНО ГО АНАЛИЗИРА ВИНАРСКИОТ БИЗНИС И ВИНСКАТА КУЛТУРА ВО МАКЕДОНИЈА  Кои се најголемите производители на вино во Македонија? Која винарница колку вино произведува?

 Амбициите во македонската винска индустрија се големи: да произведува

квалитетно вино, да воведува новитети во понудата, да извезува по што повисока цена, македонското вино да се етаблира високо на листата на барани вина! Како овие амбиции да се реализираат? Со кои мерки треба да се поттикне нивниот развој за поголема профитабилност на македонската винска индустрија?  Кои се лекциите кои можат да се научат од најголемите македонските извозници на вино? Што тие советуваат?  Распоредот на сили на европската винска карта постојано се менува и придвижува? Се јавуваат по некои нови ѕвезди, а и традиционалните виски земји постојано работат на нивниот сјај! Кој е кој во светот на виното?

Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: sanja.savovska@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3280 910

ЛИЦE ЗА КОНТАКТ:

САЊА САВОВСКА

Капитал број 778 26.09.2014

32

www.kapital.mk

економија

360

милиони евра за кредити за 6 месеци

42% од кредитите се за инвестиции

266

милиони евра за извозниците за шест месеци

61

милион евра осигуран извоз за шест месеци

2%

камата за кредити за млади претприемачи

Kako se poddr@uva biznisot vo Hrvatska

HBOR odobrila kredi evra, MBPR od 36 mil пишува:

Спасијка Ефтимоска

spasijka.eftimoska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

З

а шест месеци годинава Хрватската банка за обнова и развој одобрила кредити за поддршка на бизнисот во износ од 360 милиони евра. А Македонската банка за поддршка на развојот вкупно досега има пласирано 238,5 милиони евра за поддршка на македонскиот бизнис. Во првата

половина од годинава, МБПР одобрила кредити во износ од само 36 милиони евра. ХБОР досега на фирмите им има одбрено вкупно 3,2 милијарди евра. Уште пофрапантно е што ХБОР одобрила 360 милиони евра во услови на значително намалена кредитна активност, дури за 30% годинава, поради што сега презема низа активности за поттикнување на кредитирањето. Оваа банка има вистинска улога на поддржувач на бизнисот и на извозот во Хрватска, не само со обемот на финансиска поддршка, туку и со условите што им ги нуди на компаниите. Младите претприемачи ги финансира со каматна стапка од 2%, а младите бизнисмени што се занимаваат со земјоделство и рибарство со 3%. Во првите шест месеци

до ХБОР пристигнале барања за кредит од 125 млади бизнисмени, а одобрени се 50. Вкупно се одобрени 479 кредити во вкупна вредност од 360 милиони евра, од кои 42% се за финансирање на инвестиции. Дури 266 милиони евра се одобрени за извозниците. Во согласност со зголемениот интерес кај хрватските извозници за издавање гаранции, ХБОР за шест месеци издала гаранции во износ од 13,1 милион евра. Осигуран е извоз во вредност од 61 милион евра и е исплатена отштета во износ од 266.000 евра. Како е во Македонија? Заклучно со 31 јуни годинава, МБПР има кредитно портфолио од 238,5 милиони евра. На крајот од минатата година МБПР имаше пласирано (сама и преку другите банки) кредити во

www.kapital.mk

Капитал број 778 26.09.2014

економија

33

36 55,3

милиони евра за кредити за шест месеци

милиони евра од ЕИБ за инвестициски кредити во 2013

28,5 1%

милиони евра осигуран извоз во 2013

камата за кредит за самовработување

a, a kako vo Makedonija?

iti od 360 milioni lioni evra! износ од 202,6 милиони евра. Во цела 2013 година има одобрено кредити во вкупен износ од само 24,4 милиони евра. Ова кажува дека МБПР нема речиси никаква позначајна улога во поддршка на бизнисот во земјава, ниту на извозниците. Иако зголемувањето на кредитната поддршка на годишно ниво е 14,25%, апсолутните износи се премногу мали за да дадат некаков ефект во стимулирање на инвестициите или на извозот. Па, на една поголема компанија во земјава вообичаено за инвестициски циклус и се потребни минимум пет до 10 милиони евра. Тоа го

покажува досегашната пракса. Вкупниот кредитен фонд на МБПР ни од далеку не ги задоволува овие потреби на компаниите. А, целиот проблем е што Владата се уште не го зголемува капиталот на МБПР, иако тоа беше ветено во неколку наврати, за таа да може навистина да биде партнер на бизнисот и да ги промени условите за кредитирање на компаниите кои сега ги диктираат комерцијалните банки. Од сопствените средства на МБПР лани се поддржани 25 проекти на мали и средни фирми (производство, градежништво, транспорт, извозни компании) во

За шест месеци годинава Хрватската банка за обнова и развој одобрила кредити за поддршка на бизнисот во износ од 360 милиони евра. А Македонската банка за поддршка на развојот вкупно досега има пласирано 238,5 милиони евра за поддршка на македонскиот бизнис. Во првата половина од годинава, МБПР одобрила кредити во износ од само 36 милиони евра. Ова не е доволно за македонските компании и за извозниците.

Капитал број 778 26.09.2014

34

www.kapital.mk

економија

вкупен износ од само 1,9 милиони евра. Директорот на МБПР, Драган Мартиновски, на почетокот од годинава за „Капитал“ изјави дека досега неколку пати било дискутирано со Владата за зголемување на капиталот на банката. „Повеќе капитал секако дека е подобро од помалку капитал. Тоа би било подобро и за нас како менаџмент. Но, ова прашање треба да биде наменето за акционерот на државната банка, а тоа е Владата. Проценка на Владата е дали ќе ја докапитализира државната банка и колкави се всушност можностите за зголемување на потенцијалот на МБПР“, изјави тогаш Мартиновски. Зачудувачи е и зошто МБПР не сака да се наметне како конкуренција на деловните банки? Раководството на банката тоа дури го посочува и како добра политика и стратегија.

Ништо ново од МБПР

За оваа година од МБПР не најавуваат никакви новитети во работењето и во понудата до компаниите, единствено што обезбеди уште 100 милиони евра од Европската инвестициска банка. Тоа што првите три аранжмани од ЕИБ беа потрошени за час само покажува колку бизнисот е гладен за пари. Кредитната линија од ЕИБ започна со реализација во 2009 година, како дел од од пакетот мерки на Владата за ублажување на последиците од глобалната финансиска криза. Кредитите се наменети за финансирање на основни средства, трајни обртни средства и приоритетни проекти. Износите на кредитите се движат од 5.000 до 6 милиони евра, со каматна стапка од 5,5%. Во 2013 година од оваа кредитна линија се одобрени 378 барања во вкупен износ од 83.262.065 евра. Од нив, 226 барања во износ од 55.385.367 евра се за инвестициски кредити, 145 во износ од 23.258.841 евра се за трајни обртни средства, а седум во износ од 6.617.857 евра се за приоритетни проекти. Дури 50% од овие кредити завршиле во Скопје. Во јули годинава

МБПР објави дека е во тек реализација на уште 66 проекти во вкупен износ од 15 милиони евра. За разлика од Македонската банка за поддршка на развојот, Хрватска промени неколку кредитни програми за уште повеќе да им помогне на инвеститорите и на извозниците. Ја продолжи до крајот на годинава привремената мерка за намалување на каматната стапка за инвестиции во земјоделство и рибарство, индустрија, туризам, заштита на околината и енергетската ефикасност. Банката продолжи и со спроведување на Моделот за поделба на ризикот со цел поттикнување на деловните банки на посилно финансирање на стопанството, а донесе и мерка за привремено продолжување на рокот за отплата на кредитите одобрени од програмите за ликвидност, подготовка на извозот и кредитирање на производството и тоа за две години. Од ХБОР информираат дека имаат значајна улога и во спроведувањето на Акцискиот план за поддршка на извозот 2014-2015, кој владата го усвоила во април оваа година. Дел од кредитните програми се изменети, па така за кредитирање на подготовката и наплатата на извозот е воведена поповолна каматна стапка за извозниците почетници (бизнисмени кои првпат извезуваат, првпат извезуваат на одреден пазар или првпат извезуваат нов производ или услуга. Во програмите стопанство, мало и средно претприемништво и ново производство е овозможено кредитирање на рок до 17 години, вклучувајќи 4 години грејс период. Од ХБОР се бара уште поголема кредитна поддршка за новите бизниси затоа што од 15.000 новоотворени бизниси и претпријатија во Хрватска во првите шест месеци оваа година само 125 бизнисмени побарале кредит од оваа банка.

Ако не беа кредитите од ЕИБ ќе немаше кредити

Од МБПР признаваат дека ако не беше кредитната линија од ЕИБ ќе немаше ни раст на кредитните пласмани. „Порастот на вкупните кредитни пласмани се должи главно на зголемувањето на пласманите од кредитната линија за финансирање на мали и средни трговски друштва и кредитните линии обезбедени преку Европската инвестициона банка“, пишува во годишниот извештај на банката за 2013 година. Освен од ЕИБ, МБПР дели кредити и од стоковата кредитна линија од Италија, која беше обезбедена во 1999 година во износ од 12,7 милиони евра за набавка на машини, опрема и технологија од италијанско производство. Средствата се во целост искористени, а сега се вршат пласмани од револвинг средствата. Кредитната линија за финансирање

на микро, мали и средни претпријатија од КФВ обезбедува 8,2 милиони евра. Кредитна линија од Посебениот кредитен фонд за мали и средни фирми досега обезбеди 3,3 милиони евра. Фондот за Проектот за одржлива енергија е во износ од 1,5 милиони долари и е целосно искористен. МБПР обезбедува и кредити за владиниот проект „Самовработување со кредитирање” со камата од 1%. Со 31.12.2013 година од оваа кредитна линија се пласирани 6,8 милиони евра. Нема податок колку од овие бизниси успеале. И кредитната линија од Земјоделскиот кредитен дисконтен фонд се реализира преку МБПР, а до крајот на 2013 одобрени се 5.725 кредити во вкупен износ од 72,1 милиони евра. Просечниот износ на кредитот изнесувал 12.600 евра. Од вкупно одобрените кредити, 83% (2,9 милиони евра) се за примарно земјоделско производство, 13% (1,7 милиони евра) за мали и средни трговски друштва кои вршат преработка на земјоделски производи, а 4% (0,5 милиони евра) се за извоз на земјоделски производи. Од кредитна линија за производство, преработка и извоз на земјоделски производи, која започна со имплементација во 2012 година, одобрени се 27 барања во износ од 7,5 милиони евра. Една третина од овие кредити завршија во винската индустрија, 22% во конзервната, 21% во мелничкопекарската, 9% во сточарството, а 7% во млечната и месната индустрија. Дури 77% од средствата се наменети за обртни средства. Каматите на кредитите на МБПР се движат од 1% за самовработување до 6,5% за финансирање на мали и средни фирми од средствата на МБПР. МБПР е единствената финансиска институција во земјава која врши осигурување на извозни и домашни побарувања од комерцијални и политички ризици на краток рок. Во 2013 година, потпишала полиси за осигурување на извозни побарувања од комерцијални ризици со 35 осигуреници, а со 10 за осигурување на домашни побарувања од комерцијални ризици. Вкупно е осигуран извоз во износ од 28,5 милиони евра, што е годишен раст од 38%. Најголем дел од осигурениот извоз е пласиран во Хрватска, БиХ, Бугарија, Грција, Србија и Русија. Во минатата година, МБПР осигура домашни побарувања од комерцијални ризици во износ од 5,1 милион евра (29% помалку од 2012). Токму поради зголемените комерцијални ризици во земјава и во странство МБПР, односно државата, треба да ја зголеми својата поддршка за бизнисот. Таа треба да покрие дел од ризиците на компаниите затоа што комерцијалните банки нема да го направат тоа. Интересот на државата е поттикнување на инвестициите и зголемување на извозот. Бизнисмените бараат државната развојна банка постојано да се докапитализира со пари од буџетот за да има силно влијание во поттикнување на развојот на фирмите и отворање нови работни места. Според нив, ако годишно се одвојуваа од буџетот барем по 10 милиони евра за МБПР, сега таа ќе имаше капитал од минимум две милијарди евра.

www.kapital.mk

Капитал број 778 26.09.2014

колумна

35

Политика за кохезија на ЕУ 2014-2020 година

Јитка Пантучкова Претседател на Управниот одбор на Охридска банка

Дали 167 милијарди евра од фондовите на ЕУ ќе и дадат поттик на Централна и Источна Европа? на вкупните средства 1.Анализа за 2014-2020 година

Е

Evropskata komisija, vo ramki na svojata pove}egodi{na finansiska ramka, ja objavi raspredelbata na finansiski sredstva za politikata za kohezija za poedine~ni zemji-~lenki za periodot 20142020 godina.

Konkretnite iznosi na finansiski sredstva, koi }e bidat nameneti za zemjite, ne pretstavuvaat golemo iznenaduvawe.

No, so detalno ispituvawe, mo`eme da otkrieme golem broj na interesni fakti.

вропската комисија штотуку ги објави конечните бројки за распределени средства за политиката за кохезија за периодот 2014-2020 годна за поединечни земји-членки. Генерално, објавените бројки не донесоа премногу изненадувања, иако подеталниот увид дава интересни резултати. Финансиската помош од структурните и инвестициските фондови на ЕУ за ЦИЕ може да стане стимулативна мерка слична на Маршаловиот план за Западна Европа по Втората светска војна. Вкупниот буџет за политиката за кохезија за периодот 2014-2020 година која се спроведува од страна на структурните и инвестициските фондови на ЕУ веќе беше дефиниран во декември 2013 година. Износот за периодот 2014-2020 година достигнува 1,3 милијарди евра според тековните цени и е за 1,3% поголем во однос на периодот 2007-2013 година. ЦИЕ-6 (Хрватска, Чешка, Унгарија, Полска, Романија и Словачка) со доделени 161,1 милијарди евра ќе добие околу половина од вкупниот „колач“. Во споредба со периодот 2007-2013 година тоа е за 11% повеќе. Во најдобар случај, ефективното искористување на оваа огромна сума на пари ќе го подигне економскиот и социјалниот потенцијал на земјите од ЦИЕ на повисоко ниво, а разликата помеѓу западните и источните земји-членки на ЕУ, полека, сосема ќе се намали. Задоволителното ниво на апсорпција во ЦИЕ би требало да доведе до побрзо приближување. Ако европските фондови се користат ефективно за инвестиции што поттикнуваат развој, темпото на развој би се зголемило. Проценуваме дека во буџетскиот период 2014-2020 година, фондовите на ЕУ треба да придонесат за просечен раст од 0,3 б.п. (базични поени), па дури до 0,8 б.п. во зависност од износот на доделените средства и моменталниот развој на земјата. Како што може да се очекува, фондовите на ЕУ би требало да имаат поголемо влијание врз помалку развиените земји (како што е Романија), а помало влијание врз развиените земји (како што е

Чешка). Доколку земјите се успешни во искористувањето на фондовите на ЕУ, разликата во развојните фази на земјите постојано би се намалувала, а поделбата на развиени и економии во развој на ЕУ повеќе не би ја следела поранешната „Железна завеса“. Од 2012 година, само Чешка и Словачка од ЦИЕ-6 се подобри од некои од старите земји-членки (имено Грција и Португалија) во однос на економските резултати. Ако потенцијалот на фондовите на ЕУ целосно се искористи, можеме да процениме дека и други земји од ЦИЕ (особено Полска и Унгарија) исто така имаат потенцијал да ги надминат ослабените економии од јужната периферија на Еврозоната до 2020 година. Романија и Хрватска ги чека најдолг пат во однос на нивната патека на приближување. Ако ги надминат сите пречки од периодот 20072013 година во однос на користењето средства од фондовите на ЕУ (ова особено важи за Романија), до 2020 година тие ќе ги постигнат истите економски резултати на сегашните лидери на ЦИЕ-6. Претстои многу работа за целосно да се искористи потенцијалот на средствата од европските структурни и инвестициски фондови. Со цел да се зголеми капацитетот за апсорпција на ЦИЕ-6, препорачани се повеќе мерки. Поголемиот дел од нив треба да се донесат на национално ниво: значително намалување на бирократијата, потранспарентен процес на селекција на проекти со цел да се избегне сомнеж за корупција, да се посигне повисок квалитет во работењето на јавната администрација, поедноставување на системот за имплементација со помал број на оперативни програми и пократки рокови во пристапот и склучувањето договори за проекти, поширока соработка со банките за пред- и ко-финансирање. Сепак, можеме да идентификуваме неколку предлози и за подобрување на апсорпцијата на прекугранично ниво (поинтензивна соработка помеѓу земјите во регионот) и на ниво на ЕУ (повеќе јавни информации за стапките на апсорпција кај поединечни земјичленки). (Продолжува)

Капитал број 778 26.09.2014

36

www.kapital.mk

Интервју

interview

Nenad Jovanovi] извршен директор на Горење Македонија

Na[ite proizvodi se superiorni, zatoa i davame 5-godi[na garancija пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

XX Каква ќе биде 2014 година за Горење во Македонија? Ќе оствари ли фирмата раст на продажбата и профитот? Оваа година настанаа доста промени во рамките на Горење Македонија. Имавме интерно реструктурирање, промена на дел од процесите и воведување на новини во целокупното работење. Она што н$ мотивира и континуирано н$ води напред е задоволување на потребите на нашите потрошувачи и желбата постојано да ги воодушевуваме со нови иновативни производи. Во согласност со претходно изнесеното, решивме оваа успешна стратегија и промена да ја крунисаме со

инвестиција во целосна и бесплатна 5 годишна гаранција на апаратите од бела техника и унапредување на сопствената сервисна мрежа. Работиме напорно, се трудиме и даваме максимум од себе за на крајот на годината да оствариме раст на продажбата и профитот.

XX Горење е фирма која македонските потрошувачи ја знаат уште од времето на поранешната федерација, брендот им е познат, неговиот квалитет и традиција. Колку тоа го искористи компанијата за задржување и подобрување на пазарната позиција во земјава? Токму така, Горење е водечки европски производител на апарати за домаќинство. Обезбедува технички усовршени, модерно дизајнирани, енергетско - ефикасни апарати за домаќинство за потрошувачите од 70 земји низ светот, подобрувајќи го нивниот квалитет на живот повеќе од 60 години. Благодарение на ваквиот имиџ како и на постојаните иновации, производите на Горење се диференцирани во однос на

останатите, а потрошувачите на Горење секогаш ја препознаваат нивната вредност. Во согласност со глобалната стратегија, Горење континуирано им ги потврдува на своите потрошувачи супериорниот квалитет, совршениот дизајн и ефективноста на модерната технологија кои го надградуваат брендот со специфичен карактер на совршеност. За квалитетот и репутацијата на Горење сведочат бројни престижни интернационални награди, вклучувајќи ги Red Dot Design Award, Plus X AwardTM, Grüner Stecker prize, Get Connected Product of the Year Award, Product Innovation Award, Trusted Brand, Superbrands, Icograda Excellence Design Award, ICSID Excellence Design Award, Innovation of the year и многу други.

XX Колкав пазарен удел држи Горење во Македонија во моментов? Каква е генерално состојбата на пазарот за бела техника во Македонија, дали тој расте, стагнира или опаѓа? Кои фактори најмногу влијаат врз динамиката на овој пазар?

www.kapital.mk

Капитал број 778 26.09.2014

37

Преку една милијарда евра годишен приход од продажба, преку 10.000 вработени, бизнис операции и операции во преку 70 земји од Европа и светот, преку 60 години традиција во производството на бела техника... Горење денес е мултинационална компанија, иако сите ја препознаваме како гордост на словенечката индустрија и економија. Компанијата со децении е присутна и на македонскиот пазар, преку својата продажна и сервисна мрежа, иако имало обиди и за отворање на фабрика во земјава. Со директорот на Горење Македонија, Ненад Јовановиќ зборувавме за тоа што значи брендот Горење на македонскиот пазар и што компанијата прави за да го зголеми пазарниот удел кој што во моментов е помеѓу 20 и 30%. Во последните неколку години пазарната моќ на населението во Македонија е ослабена. Поради тоа во повеќето случаи цената е пресуден фактор при донесување на одлука за купување. Но, сепак треба да се земе во предвид и пост продажната услуга. Апаратите од Горење иако се за нијанса поскапи во однос на конкуренцијата, квалитетот, сопствената сервисна мрежа и новата 5 годишна гаранција се од огромно значење за купувачите што долгорочно ги прави производите поевтини од останатите. Во моментов пазарот на бела техника опаѓа, но Горење има пазарно учество кое се движи меѓу 20-30%.

XX Ако се мери во релативни вредности, каква е пазарната позиција на Горење во Македонија во споредба со останатите балкански земји каде што се продаваат производите? Во која земја брендот е најсилен? Пазарната позиција на Горење во Македонија е одлична. Со оглед на локалната пазарната моќ и бруто домашниот производ може да кажеме пазарната позиција на Горење во Македонија е во очекуваните рамки споредено со Србија, Хрватска и Словенија каде пазарното учество на Горење е поголемо. Брендот има континуиран раст на пазарите на поранешна Југославија.

XX Кои се конкурентските предности на Горење на пазарот? Колку во тоа удел има грижата за корисниците, сервисната мрежа и сл.? Горење е компанија со огромна традиција во производство на апарати за бела техника. Меѓу главните конурентски предности може да ги издвоиме добриот однос меѓу квалитетот и цената, добро изградената продажна и постпродажна мрежа во Европа, добро позиционираниот бренд на клучните пазари, модерниот дизјан, добрата соработка со клучните клиенти, флексибилноста и способноста за брз одговор на промените, како и посветеноста на вработените и добриот и професионален тим. Квалитетните апарати, нивното одржување преку брза и професионална поправка и замена со сигурни и оригинални делови се основа на квалитетното работење на компанија како што е Горење. Затоа, со воведувањето на новата 5 годишна гаранција ја докажуваме нашата доверба во сопствениот квалитет. Затоа Горење во изминатиов период инвестираше во проширена, сопствена и современа постпродажна услуга, која дополнително ќе ги следи потребите и ќе се грижи за клиентите, односно за нивните апарати во гарантиот рок и по истекот на истиот. Посебна корист за клиентите

има и новиот центар за корисници (call центар) на бројот 02/32 99 111. Доколку клиентите имаат било каков проблем, прашање или сакаат да пријават дефект треба едноставно да го повикаат овој број. Координаторот од центарот за поддршка ќе организира интервенција за најмногу 24 часа. Понатаму, овластените сервисери ќе се погрижат за поправка на апаратите во гарантниот рок, како и по истекот на истиот.

XX Со оглед дека Горење отвори неколку фабрики во Србија, дали компанијата размислува за ширење на производството и во Македонија? Кои се конкурентските предности на Србија, што тие понудија, а Македонија не може да го обезбеди? Пред да одлучи Горење да отвори својата фабрика во Србија, имаше преговори за соработка и во Македонија. Посредувавме во овие преговори, но крајниот резултат е надвор од моите ингеренции и немам конкретни информации. Мое лично мислење е дека најверојатно поради пазарните и понудените услови одлучиле да не се прошири производството и во Македонија.

XX Каде с$ Горење има фабрики низ регионот и во Европа?

Во Македонија Горење најмногу продава машини за перење

XX Кои се производите што Горење најмногу ги продава во Македонија? Во Македонија, како и до сега, најдобар дел од продажбата на Горење отпаѓа на машините за перење. Тука особено би ја потенцирале новата SensoCare генерација на машини за перење и сушење од Gorenje која е резултат на долгогодишното искуство и истражување на потребите и желбите на потрошувачите. Горење успешно креираше машини за перење алишта кои со помош на деветте сензори го прилагодуваат процесот на перење на програмата, типот и тежината на алиштата и со тоа ви заштедуваат енергија, вода и време. Тие се исклучително еколошки и најдобрите од нив имаат енергетска класа дури до 50% подобра од оние со А енергетска класа. Сметаме дека на сите овие карактеристики се должи с$ поголемата продажба на машини за перење на Горење. Добра продажба има и во делот на шпорети и фрижидери, особено на новата ION генерација на комбинирани фрижидери, кои што создаваат идеална микроклима за зачувување на свежината на храната и елиминираат 95% од бактериите и вирусите.

Најголемиот дел на производството за брендот Горење е во Словенија. Дел од производството на фрижидери и бојлери е во Србија, каде што е префрлен целиот технолошки процес, процесната линија и менаџерскиот кадар кој раководи и го следи севкупниот производствен процес. Горење инвестира во својот производствен капацитет и откупи повеќе фабрики на реномирани брендови кои се уште работат под своето матично име како што се Asko (Шведска), Atag (Холандија) и Mora (Чешка). Сакам да потенцирам дека Горење, независно од тоа во која држава се произведува, во целост стои зад квалитетот на своите производи и гарантира за секој од нив.

XX Дали производните капацитети на Горење соработуваат со некои македонски добавувачи? До пред одреден период, Горење имаше повеќе преговори со македонски добавувачи, па дури и во одредени случаи успеа да оствари соработки со дел од нив. Но, сепак, с$ зависи од капацитетот и рокот на испорака на понудените и произведените репроматеријали.

XX Како оди во Македонија продажбата на специјалните серии потпишани од светски дизајнерски имиња, како што е Пининфарина? Многу сме задоволни од продажбата на специјалните дизајнерски линии: Oraito, Simplicity, Classioco, Karim Rashid, Pininfarina. Тие се веќе препознатливи за Горење и успеавме да ги инспирираме клиентите да креираат единствен простор за живеење и нова перспектива на нивниот дом. Нашите клиенти н$ поттикнуваат да креираме нови решенија кои ќе ги олеснат секојдневните навики, а воедно ќе имаат впечатлив дизајн по разумна цени.

XX Каква е стратегијата на Горење за понатамошен развој на брендот, врз што ќе се фокусира идниот раст и развој на компанијата, следствено и нејзиниот бизнис во Македонија? Во наредниот период, фокусот на Горење Македонија e во инвестирањето во постпродажната услуга - проширена и современа сервисна мрежа, која дополнително ќе ги следи потребите и ќе се грижи за нашите клиенти, односно за нивните апарати во гарантиот рок и по истекот на истиот. Исто така, планираме да го зголемиме асортиманот во продажните места за бела техика низ цела Македонија и да континуирано да воведуваме нови производи и да ги презентираме новите технологииособено во нашиот продажен салон општина Карпош (Скопје) на ул.на бул. Партизански одреди 99 спроти Лептокарија.

Капитал број 778 26.09.2014

38

Банки и финансии

ja a i s se bot n^i 4 1 lu va u K na tra@ M is na NBR

Neophodna e pogolem pome\u fiskalnata i

пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

К

www.kapital.mk

ако да се креира оптимална економска политика во Македонија во услови на глобална криза и Проценка на трошочната ефикасност на на банкарскиот сектор на Балканот со посебен осврт на Македонија беа двете главните теми за дискусија на 14 сесија на клубот на истражувачи на НБРМ која се одржа минатиот петок во Скопје. Според заклучоците и препораките на двајцата овогодишни презентери др. Борче Треневски и Викторија Атанасовска Новевски с$ додека не се создадат услови за релаксирање на монетарната политика, фискалната експанзија преку зголемување на расходите треба да биде посебно внимателна, бидејќи во спротивно може делумно да биде неутрализирана од монетарната реакција. Во поглед на банкарскиот сектор истражување на Атанасовска Новевски покажува дека банките во Македонија имаат помала трошковна ефикасност од оние во Хрватска и Словенија, а поголема од Србија и Црна Гора. Исто така потврдено е дека банките со странски капитал во земјава имаат повисока трошковна ефикасност од оние со домашен капитал, а дека помалите банките во последниот период ги надминуваат големите според оваа ставка. Генерално се очекува влезот во ЕУ да ја подобри трошковната ефикасност на банките во Македонија според примерот на останатите земји кои веќе се дел од унијата.

Сè додека не се создадат услови за релаксирање на монетарната политика, фискалната експанзија преку зголемување на расходите треба да биде посебно внимателна, бидејќи во спротивно може делумно да биде неутрализирана од монетарната реакција. Клубот на истражувачите е формиран во јули 2011 година, во рамки на активностите за подршка на развојот на истражувачите и аналитичката работа. Овој клуб е отворена платформа за презентација и дискусија на научноистражувачки трудови, особено во доменот на монетарната политиката и макроекономијата. Согласно со досегашната практика сесиите на тримесечна основа, во март, јуни, септември и во декември.

Државата треба да внимава со зголемувањето на расходите „Иако Македонија има ниско ниво на јавен долг и потреба од поекспанзивна фискална политика, сензитивноста на нејзината економија условена од концентрираноста на македонскиот извоз, концентрираноста на земјите во коишто тој се реализира, увозната зависноост и отвореноста на земјата, огромната детерминираност на растот на домашниот БДП од странската ефективна побарувачка сензитивноста на приливите и одливите на капитал се доведува во прашање значајноста на јавните обврски и одржливоста на јавниот долг во иднина“ ова е еден од клучните заклучоци на истражување на доцент др. Борче Треновски околу тоа Како да се креира оптимална економска политика во Македонија во услови на глобална криза. Понатаму Треновски предупреди дека иако фискалната и монетарната политика во Македонија се однесуваат како стратешки супститути, оваа

координација често придонесува за намалување на економската активност - го отвора прашањето за нивото на нивната координираност или некоординираност. „Во оваа насока е неизбежна препораката за зголемување на координираноста на двете политики, во случајот водење попрудентна фискална политика (имајќи предвид дека монетарната политика значајно ги вклучува фискалните варијабли во својата реакциона функција) – ова поконкретно би значело дека сè додека не се создадат услови за релаксирање на монетарната политика фискалната експанзија преку зголемување на расходите треба да биде посебно внимателна, бидејќи во спротивно може делумно да биде неутрализирана од монетарната реакција, а во тој случај е поважна тенденцијата за намалување на економската активност“. Треновски како значајна ја потенцира и потребата потребата од извесни промени/реформи кои ќе придонесат за зголемување на ефикасноста на фискалниот мултипликатор во дражавата, во спротивно тој предупредува дека фискалната власт треба да се воздржува од зголемувањето на јавните расходи имајќи го предвид нивното негативно влијание врз економската активност „Зголемувањето на ефикасноста на фискалната политика/мултипликаторот на јавните расходи може да се подобри преку: преструктурирање на јавните расходи во насока на зголемување на делот на развојната компонента/

www.kapital.mk

Капитал број 778 26.09.2014

Банки и финансии

39

ma koordiniranost i monetarnata politika капиталните расходи, насочување на фискалниот стимул кон домаќинствата/ бизнисите кои нема да го заштедат, туку ќе го потрошат/инвестираат, поголема координираност со монетарната политика со цел – зголемувањето на јавните расходи да не предизвикува притисок на девизните резерви и на општото ниво на цени. И секако треба да се води сметка за очекувањата на економските субјекти, кои доколку во иднина очекуваат поголема фискална контракција како резултат на денешните зголемени јавни расходи, ќе реагираат со зголемување на штедењето и намалување на инвестициите“.

Монополската позиција на пазарот ги прави големите банки лежерни

Откако постојат официјални податоци за концентрацијата на банкарскиот сектор во Македонија (од 2004, Извештај за работењето на банките, НБРМ), HerfindahlHirschman индексот сугерира прифатлива концентрација. Меѓутоа, доколку се погледне концентрација на трите најголеми банки мерена спрема вкупната актива истата сугерира прилично висока концентрација, што може да значи искористување на пазарна моќ на трите најголеми банки или пак произлегува од

високиот степен на нивната ефикасност. „Врз основа на извршената анализа за трошковата ефикасност на банкарскиот сектор во Македонија може да се забележи дека иако големите банки бележат пониски нивоа на ТЕ споредено со останатите, сепак нивното пазарно учество останува речиси непроменето, што упатува дека конкурентноста банките не е резултат од нивото на ефикасноста. Оваа слика на македонскиот банкарски сектор може да се објасни преку теориите на пазарна моќ што се користи од страна на големите банки за зачувување на нивно пазарно учество и/или со теоријата на трошоците при промена на депонентна банка“ вели Викторија Атанасовска Новевски во своето истражување за Трошковната ефикасност на банките. Според останатите податоци трите најголеми банки имаат просечна трошковна ефикасност во периодот 2000-2012 од 89% (минимална- 87%, а максималната -91%), додека кај останатите банки просечната ТЕ исто така изнесува 89% (минимална- 85%, а максимална- 90.5%). ТЕ кај трите најголеми банки е прилично константна со осцилации во периодот 2000-2012, т.е. пад за време на конфликтниот период (2001-2002) (2000:91% и 2002:87.4%) и за

време на финансиската криза (2008:88.6%, 2009:88.1% и 2010:87.1%). Според Атанасовска Новевски ова сугерира дека ефектите од кризата во Македонија се почувствуваа со задоцнување од речиси една година, што е очекувано имајќи предвид дека нашиот банкарски сектор с$ уште се придржува на традиционалното банкарство, т.е. не работи со софистицирани производи и не „отворен„ на примарниот пазар. „Ако се земе предвид фактот дека профитабилноста на овие банки во периодот 2000-2012 е значително висока, може да се претпостави дека големите банки уживаат пазарна моќ, а профитабилност резултира од нивната монополска позиција. Уште повеќе, оваа група на банки се чини ја практикува хипотезата на „тивок живот“ на Hikcs, според која менаџерите лагодно се однесуваат на пазарот, бидејќи максимизирањето на профитот не е резултат од минимизирањето на трошоците, туку од монополската позиција на пазарот“. Атанасовска Новевски за крај констатира дека практично, по финансиската криза останатите банки континуирано ја подобруваат ТЕ и во овие години се поефикасни од трите најголеми банки.

Капитал број 778 26.09.2014

40

www.kapital.mk

Интервју

interview

Zoran [apuri] професор на Американ колеџ-Скопје

“Kupenata stoka ne se vra]a” mora da zamine vo istorijata! пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

XX Професоре, да направиме една споредба помеѓу заштитата на правата на потрошувачите во ЕУ и во Македонија: каде сме слични во тој поглед, а каде се најголемите разлики? Заштитата на правата на потрошувачите во Европската унија е утврдено како едно од најважните вредности на ЕУ. Во основните, односно најважните правни акти на ЕУ, во Спогодбата за ЕУ и Спогодбата за функиционирање на ЕУ, е потенцирана цврстата поврзаност на

заштита на правата на потрошувачите со заштита на здравјето, со безбедноста и со економските интереси на граѓаните на ЕУ. Правата на потрошувачите се битен столб на единствениот пазар на ЕУ. Регулативата на ЕУ во оваа област е мошне динамична и постојано се унапредува, со цел да се подобри високата заштита на правата на потрошувачите на единствениот европски пазар. Македонија, како земја со статус на кандидат за полноправно членство за Европската унија, меѓу другото, има обврска да го примени правото на ЕУ и во оваа област. Донесен е Законот за заштита на потрошувачите во 2004, кој е дополнуван во неколку наврати, донесен и Закон за надзор на пазарот, неколку пати е дополнуван и Законот за трговија, и донесени се низа други посебни закони како што е Законот за

безбедност на производите. Во делот на примена на европската регулатива, иако с$ уште има потреба за унапредување на законодавството во оваа област, состојбата постепено се подобрува.

XX А, колку во Македонија реално се практикува европската регулатива во областа на заштита на потрошувачите? Проблемите настануваат токму со практичната имплементација на законите. Во извештаите на Европската комисија за напредокот на земјава, во последните три години, во поглавјето број 28 ( заштита на потрошувачи и здравстевна заштита), се констатира одреден напредок во оваа сфера. Притоа, помеѓу другото се наведува, дека ефикасното спроведување на регулативата и на политиките на потрошувачие е ограничено со континуиран недостаток

www.kapital.mk

Проф-др. Зоран Шапуриќ го знаеме како поранешен политичар, а изминативе десетина години е предавач на Универзитетот Американ колеџ по група предмети од правото, меѓу кои и за правото на потрошувачите. Тој вели дека с$ уште треба да се подобрува регулативата во оваа област во Македонија по урнекот на ЕУ, но и да се едуцираат трговците и граѓаните за тоа дека потрошувачот е “навистина крал“ на административни и финансиски ресурси. Се констатира и одреден напредок на невладиниот сектор. Притоа, би потенцирал дека е добро што во последниве неколку години се зголемува бројот на судски пресуди со кои се заштитуваат правата на потрошувачите, како и зголемување на активности на Народниот правобранител, во последните години, во насока на заштита на овие права. Притоа, што граѓаните постепено стануваат свесни дека нивното потрошувачко право е едно од најважните права.

XX Кои се облиците на нечесно пазарно однесување регулирани во нашето законодавство? Во нашето законодавство, се предвидени повеќе примери на нечесно пазарно однесување. Како нечесно пазарно однесување е утврдено однесување кое е спротивно на професионално однесување ( кое с$ уште е доста широко поставено), однесување кое значително го нарушува однесување на просечниот потрошувач за одредени производи и услуги, пазарно однесување кое е измамничко поради тоа што содржи лажни информации и поради тоа е невистинито или пак, е веројатно дека ќе придонесе за однесување на потрошувачите, кое не би било такво во друг случај, давање на невистини податоци за карактеристиките на производите и услугите, злоупотреба на симболите на производите, неточни податоци за цената и/или начинот за пресметување на цената, за положбата и идентитет на трговците и на нивните застапници, неисполнување н декларирани обврски, злоупотреба на трговски називи маркетинг и реклама кој ги доведува потрошувачите во заблуда, неточни податоци за сервисирање, итн.

XX Кои се пак најчестите случаи на такво однесување што ги покажува домашната пракса? Во праксата овие случаји се често застапени и постојат бројни примери на реакции на потрошувачите поради нивното доведување во заблуда од низа причини, како што се реакции поради несодветни сервиси на производи, несоодветно

Капитал број 778 26.09.2014

41

снабдување со резервни делови (најмалку Постојат законски обврски за постапување пет години по продажбата и најмалку две на трговците при распродажбата, иако години пред истекот на гарантниот рок), се разбира, сосема друго прашање е реакции на доведување во заблуда поради колку тие во праксата се остваруваат. Во нејаснотии во објавување на цената оваа смисла се законските обврски на на производите и услугите, реакциите трговците за јасно и целосно физичко во поглед на туристичките аражмани, одвојување на производите кои се откажување на авионски летови, реакции предмет на распродажбата од останатите во поглед на амбалажата и несодветно производи, јасни и детални услови за постапување со амблажата и отпадот од обележувањана производите кои се амбалажа, скриени и нетранспарентни предмет на распродажба. Доколку е трошоци при вршењето банкарските ставена на распродежаба стока со услуги, услугите на монополски субјекти, некоја грешка, оштетување или друг како и бројни други примери. недостаток, тоа мора јасно да се обележи и означи, како и објаснување во што се XX Кога ги спомнавте монополите, што состои грешката, наведување на “нова“ мислите за нивното однесување и “стара“ цена и реален процент на наспроти правата на потрошувачите во намалување на цената, за секој одделен Македонија? производ и услуга или категорија на Во наведените извештаи на Европската производ или услуга. Како претходна, комисија за напредокот на Македонија, односно стара цена се смета цената која јасно е потенцирано дека постојат бројни трговецот ја применувал 30 дена пред реакции и постојано зголемување на рекламирање на распродажбата. Ова поплаки на потрошувачите во поглед на т.н. услуги на монополите. Инаку, жалбите се само најважни обврски но, постојат како и низа други обврски во случај на треба да се упатуваат до Државниот распродажба. Се разбира познато е дека пазарен инспекторат, до Народниот овие обврски често не се почитуваат, правобранител, како и до организациите но тука треба да делуваат пред с$ на потрошувачите и тие се преплавени од надлежните инспекторати. ваквите реакции на граѓаните. Се разбира, XX До кога во Македонија ќе имаме ако сето ова не даде резултат, останува соопштенија во трговските објекти од поведување на судски постапки. Но, ова типот “купената стока не се враќа“ и покажува и дека треба уште многу да се сл.? На Запад можете работи на унапредување на во определен правата на потрошувачите период да вратите и на приближување кон купен производ стандардите на ЕУ . без да објаснувате XX Може ли да посочите зошто, како, и дури некој поеклатантен Во извештаите на и да ви ги вратат пример на заштита на парите, а не само Европската комисија потрошувачките права во да замените со друг ЕУ, што кај нас се уште е за напредокот на производ. Кај нас незамислив? Македонија, јасно е тоа е незамисливо. Постојат многу вакви потенцирано дека Зошто? примери во ЕУ, како Постојат и кај нас постојат бројни поеклатантни се, да речеме, законски одредби во прецизната регулатива реакции и постојано врска на правото на со мошне детални услови зголемување поврат на стока и на за јасно обележување на на поплаки на правото на поврат стоката чиј рок за употреба на парите, но притоа потрошувачите во е пред истек; обврски за мора да се наглси детално декларирање поглед на т.н. услуги дека овие одредби на карактеристиките на на монополите. се недоволно храната, како на пример, прецизирани и во обврската за калоричните и иднина мора да многуте други својства на се унапредат. Во Европската унија, тоа е храната, обврски за јасно декларирање прецизно регулираано и за стоката купена на датумот кога одредени прехрамбени и вослучај на купопродажба со директен производи како на пример, месото е контакт меѓу трговецот и потрошувачот и замрзнато, кога се пакувани итн.; мошне во случај на купопродажба од дистанца, стриктни и прецизни обврски за јасно како што е на пример, купопродажбата дефинирање на трошоци и спречување преку интернет, телефон и слично. Во и на најмала можност за појава на ЕУ е недозволива праксата што кај нас скриени трошоци и т.н.скриена цена; е честа, да се ставаат написи од типот “ големата транспарентност во креирање на купената стока не се враќа“ и сл. Кај нас политиките и на регулативата во областа тоа мора да се смени, а пак ќе повторам на правата на потрошувачите во ЕУ, дека и инспекциските органи мора да интезивната соработка помеѓу државните бидат поактивни. Во САД, правото на органи, потрошувачите и бизнис поврат на прoизводите и на парите во секторот... случај на враќање на производите е XX Потрошувачите често се жалат на апсолутно, а од друга страна пак, многу трговците кога овие организираат трговци во своето работење одат и многу попусти и распродажби, односно повисоко од утврдените минимални на бројните непрецизности при законски одредби и дозволуваат право обележување на старите и новите на поврат на производите и враќање на цени, реалниот попуст и сл. Кои се парите , дури и без наведување на било законските обврски на трговците, а каква причина од страна на купувачите, во какви се правата на потрошувачите? рок од 30, 60 дена, па и подолго.

Капитал број 778 26.09.2014

42

www.kapital.mk

политика

Боемското терање мандат не проаѓа кај граѓаните

Г

радоначалникот на скопската Општина Центар, Андреј Жерновски, никако да реализира проект со кој ќе ги задобие симпатиите на граѓаните, особено на оние кои за да го поддржат не им е доволно тоа што е кадар на опозицијата. Со оглед на степенот на исполитизираност на македонското општество, секој потег на едната (политичка) страна, вообичаено е дочекан „на нож“ од другата, но во случајот со Боемската улица на Жерновски многу негативни реакции дојдоа и од третата, независна страна. А невообичаено, дури и од оние кои обично го бранат во името на политичките бои, не слушнавме пофални

> БРОЈКИ

500

Лица во првите шест месеци од оваа година побарале азил во Македонија, од кои најбројни 215 се лицата од Сирија

1.203

повици се регистрирани на телефонската линија за совети на граѓаните „Ало докторе“ за една недела

3.000

Велосипедисти учествуваа во велосипедското дефиле што се одржа низ земјава по повод Денот без автомобили

facebook 1

Srgjan Stojancov

2

Vlatko Vasilj

3

Sasho Aleksov

На МТВ секој ден го репризираат Трето полувреме. Ко да е говор на Груевски.

А ние во Македонија кога ќе гласаме на референдум за отцепување на разумот од партиската послушност?

Морализира и критикува се додека не се најде во истата ситуација, а после ги оправдува истите постапки.

- Македонецот.

зборови за протектот кој градоначалникот & го претпостави на изградбата на градинката во Капиштец, за која во јули 2013 рече дека ќе биде завршена за половина година. Дека одекот на неговото вледеење оди подалеку од Општина Центар, деновиве можевме да прочитаме во битолските медиуми битолскиот огранок на ЛДП наводно побарал оставка од Жерновски, обвинувајќи го за стопроцентен статистички пораз на партијата во однос на опозициската стратегија за бојкот на Собранието. Од ЛДП беше избрана една пратеничка - Роза Топузова-Каревска, и таа прва го прекрши бојкотот.

[to bara Zaev - uslov vlasta ili prodol@u пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

С

$ поизвесно е дека деновиве ќе продолжи политичкиот дијалог за надминување на кризата што настана по изборите по кои опозицијата одлучи да го бојкотира Парламентот. Последната информација до затворањето на овој број на Капитал е дека преговарачките тимови на ВМРО-ДПМНЕ и на СДСМ до крајот на неделава ќе имаат нова средба. Според бриферите од партиите каменот на сопнување е формулацијата која СДСМ инсистира да влезе во името на точката од преговарачката агенда под која ќе се разговара за механизмите што би ја успокоиле опозицијата пред излегувањето на следни избори. Формулацијата е „механизми што ќе обезбедат фер и демократски избори“, што би значело дека ВМРО-ДПМНЕ треба да прифати оти изборите во април не биле фер и демократски. Овде се поставува прашањето што сака да издејствува лидерот на СДСМ, Зоран Заев, во преговорите. Дали услови што ќе му овозможат на избори да докаже дека доминантното расположение на народот

е за промени, против „ненародната“ власт? Или по секоја цена сака да се оправда за изборниот пораз? Ако му е поважно првото, зошто тогаш дозволува да се губи време, но и фокусот од дупките во изборниот процес кои треба да се пополнат за истиот што помазно да помине според критериумот фер и демократски? На странците вклучени во преговарачкиот процес им е повеќе од јасно кои се невралгичните места на македонските избори и (според партиски брифери) веќе има работни верзии на решенија за подобрување на изборниот процес според европските искуства и законодавство. За нив инсистирањето со насловот на споменатата точка да се алудира дека претходните избори биле нефер и недемократски, што ВМРОДПМНЕ секако нема да го прифати, е само непотребно кочење на процесот. Со ова и со барањето со ВМРО-ДПМНЕ да се преговара и за техничка влада Заев остава впечаток дека договорот за излез од политичката криза помалку би му одоговарал нему отколку на власта. Односно, дека во СДСМ и кога би биле задоволни од евентуално постигнатиот договор, не се чувствуваат подготвени набргу да се

Со инсистирањето со ВМРО-ДПМНЕ да разговара за техничка влада според агенда од која главно ќе се чита дека претходните избори не биле фер и демократски, СДСМ остава впечаток дека го кочи процесот што би требало да доведе до услови за порамноправна битка меѓу власта и опозицијата - во Собранието и на следните избори. На социјалдемократите како да им треба уште време поминато во сигурноста на „сенката“ од столбовите на стратегијата од која засега во јавноста излезе само списокот со кадровски решенија

www.kapital.mk

Капитал број 778 26.09.2014

бум-трес Отпечаток од прст за подолг престој во ЕУ

М

акедонските граѓани кои ќе бараат подолг престој од 90 дена во некоја од земјите членки на ЕУ, освен редовните формулари ќе треба да остават и отпечатоци од прстите. Од Европската унија потенцираат дека ова е дел од модерниот визен информативен систем за подобрување на безбедноста и борбата против прекуграничниот криминал. Освен за македонските државјани, регулативата ќе се применува и за Турција, Албанија, Босна и Херцеговина, Косово, Црна Гора и за Србија.

vi za fer bitka so uvawe na tajm-autot? вратат во институционалната битка во Собранието, или за скорешно ново изборно соочување. Како посигурно да се чувствуваат во „сенката“ од столбовите на стратегијата од која засега излезе само списокот со кадровски решенија. Зашто настрана од тоа што во ВМРО-ДПМНЕ се повеќе од јасни дека за техничка влада нема да разговараат, и преставниците на меѓународната заедница не го поддржуваат ова најспоменувано барање од петте што СДСМ ги испорача како услов преговорите да продолжат. Социјалдемократите се обидоа да поентираат по изјавата на коориднаторот на пратеничката група на ВМРО-ДПМНЕ, Илија Димовски, дека (во партијата) „не размислувале за предвремени

парламентарни избори“, и оти претходната негова изјава, според која, ако пратениците од опозицијата не се вратат во Парламентот, во ноември ќе бидат распишани предвремени избори, била извадена од контекст. СДСМ прашуваше кој го притиснал Димовски да ја повлече изјавата (за избори во ноември) и заклучи дека ВМРО–ДПМНЕ е во потполна конфузија. Но, повеќе од јасно е дека „заканата“ со констатирањето на оставките на пратениците на СДСМ и организирањето предвремени избори имаше функција само да ја допритисне опозицијата да се врати во Парламентот, што, ако се случи, ќе значи победа за ВМРО-ДПМНЕ, односно дека за владејачката партија предвремени парцијални избори би биле изнуден потег.

43

Ѓорге Иванов

претседател на Р.М

ашиот економски успех Н придонесува младите да останат во Македонија, а нашите најуспешни поединци живеат во Македонија, а работат на светскиот пазар.

Mакедонскиот претседател држи одлични говори... кога сонува!

Андреј Жерновски

градоначалник на Центар

ко боемската улица А беше евтина, ќе беше неквалитетна. Жерновски

да беше вклучен во „Скопје 2014-та“ за проектот сигурно ќе го изјавеше истово, оти очигледно расипништвото му пречи само тогаш кога не е негово.

Борут Пахор

претседател на Словенија

ури во сабота дознав Д дека Словенија е ставена на листа на 50 американски

сојузнички во борбата против ИСИС. Словенечкиот претседател последен дознава за стратешки одлуки во сопствената држава.

twitter 1

Д.@danielica73h

2

Сеирдотмк@seirdotmk2h

3

БиЧ Плизз@kirilmkd2 Sep

Им благодарам на СДСМ и ВМРО за моето среќното детство!

– Ама тогаш ги немаше, бе!

– Токму затоа им благодарам! ДОДЕКА ВИЕ ГЛЕДАВТЕ ИНДИСКИ СЕРИИ ИНДИЈЦИТЕ ЛАНСИРАА РАКЕТА ВО ОРБИТА У нормална држава тоа возот полн бегалци шо го фанале тек у Велес е скандал ... само кај нас е успех на МВР.

Капитал број 778 26.09.2014

44

www.kapital.mk

политика

Skandalozna zloupotreba na Ohridskiot

Za 7 godini 60 pa pove]e vraboteni vo Sekretarijato za ramkoven!

www.kapital.mk

t dogovor

ati i ot

Капитал број 778 26.09.2014

политика

45

Околу 650 лица годишно е просечната бројка на нови вработувања во Секретаријатот за рамковен договор. Во последните седум години откако постои Секретаријатот вработени се 4.550 административци. Од нив во моментот, една четвртина, односно 1200 незаконски седат дома и земаат плата. Со новите 150, најавени од самата институција, нераспределените лица ќе стигнат бројка од 1350. По некоја проста математика, секретаријатот незаконски храни исто толку лица колку што има вработени во една поголема фабрика во земјава пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

О

глас за 150 нови рамковни вработувања минатата недела распиша Секретаријатот за спроведување на рамковниот договор како дел од програмата Правична и соодветна застапеност. Од 2008 година, откако постои официјално овој Секретаријат бројот на вработени е зголемен за речиси 60 пати, а вкупниот буџет на ова тело за седум години е зголемен за три пати. Во 2008 година Секретаријатот броел 28 вработени со вкупен буџет од 3,9 милиони евра. Седум години подоцна, во 2014 година, Секретаријатот за спроведување на рамковниот договор брои 1778 вработени, а вкупен буџет на располагање има 10,3 милиони евра. Според предлог буџетот на Владата, до година, односно во 2015 година, буџетот на Секретаријатот се зголемува за еден и пол милион евра, односно ќе изнесува 11,8 милиони евра. Според анализата која ја направи Капитал, анализирајќи ги податоците од Народниот правобранител и оние во Буџетите, годишно овој секретаријат вработува по 600- 700 лица, најчесто преку два огласи- еден во јануари и еден во септември- октомври. Тоа значи дека за седум години, Секретаријатот вработил околу 4.550 лица, од кои барем според тврдењата на вицепремиерот одговорен за овој ресор, Муса Џафери само четвртина,

Муса Џафери вицепремиер

амковните вработувања Р продолжуваат, затоа што се вработуваат и Македонци“ вели

вицепремиерот, но не објаснува зошто тој како втор човек во Владата не го покренува прашањето на владина седница и не инсистира оваа погубна политика за македонската економија да престане.

односно 1.200 се лица кои се уште не се распределени, или познати како лица кои седат дома, а земаат плата. Нивното распоредување според вицепремиерот Џафери се очекува да заврши во март идната година. Оттука не чудат резултатите кои ги покажа неофицијалната анкетата направена на БИРН по повод 13 години од Охридскиот рамковен договор во која кај мнозинството испитаници „првата реакција на прашањето што претставува Рамковниот договор е дека тоа е соодветна и правична застапеност на Албанците во државните институции“. Така, освен како основа за пребројување, општиот впечаток е дека Охридскиот рамковен договор го изгуби значењето како документ за градење на интегрирано општество и мултиетнички соживот. Од устите на политичарите, особено оние најповиканите за спроведување на овој договор, освен бројки и проценти, не се слуша ниту една друга информација која упатува на градење на интегрирано општество и соживот, што е всушност и темелот на овој договор. Огласи за нови вработувања, преименувања на училишта, штрајкови на професори, и пребројување на првачиња (сума сумарум политички изјави) се проектите на кои се сведува договорот. Колку вкупно проекти, настрана од претходно споменатите, се спроведени во изминатиот период тешко е да се преброи. Во менито реализирани проекти на официјалната страна на Секретаријатот нема никакви податоци.

Капитал број 778 26.09.2014

46

www.kapital.mk

политика

Секретаријат за спроведување на рамковеннадоговор Секретаријат за спроведување рамковен договор Буџет 2015 (предлог) 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008

Вкупен буџет

Трошоци за плати

11,8 милиони евра 10,3 милиони евра 9,5 милиони евра 7,4 милиони евра 9,8 милиони евра 7 милиони евра 4,2 милиони евра 3,9 милиони евра

11,07 милиони евра 9,6 милиони евра 8,8 милиони евра 6,7 милиони евра 9,2 милиони евра 6,6 милиони евра 3,9 милиони евра 3,5 милиони евра

Приходи за нови вработувања 10,8 милиони евра 9,2 милиони евра 8,6 милиони евра 6,3 милиони евра 8,8 милиони евра 6,2 милиони евра 3,6 милиони евра 3,2 милиони евра

Вработени во Нови рамковни Секретаријатот вработувања 1637 1778 400+ 150 1578 260+141 1571 600 1145 330+270 620 700 / 700 28 700

* Од јануари 2008 година официјално постои Секретаријатот за спроведување на рамковниот договор

Всушност и какво спроведување и имплементирање на Рамковниот договор може да се очекува, кога буџетот на Секретаријатот одговорен за оваа намена, со години се троши најмногу на плати. Од вкупно планираните 11,8 милиони евра со предлог- буџетот за 2015 година, 11,7 милиони ќе се трошат на плати. Згора на тоа, секретаријатот ќе добие уште 10, 8 милиони евра за правична застапеност односно за нови вработувања, во услови кога 1.200 лица незаконски седат дома и земаат плата. Ваквите „двојни буџети“ еден за плати, друг за нови вработувања, Секретаријатот ги добива секоја година откако постои. Со таа разлика што од година во година и едниот и другиот „буџет“ расте. Кога станува збор пак за застапеност на Албанците во администрација, правичната застапеност барем во државните институции е на задоволително ниво. Има дури и такви институции каде процентот од 25% е надминат. Така во Секретаријатот за спроведување на рамковниот работат 82,6% Албанци, во Министерството за локална самоуправа 59,1%, во Министерство за здравство 44,5%, кај Народниот правобранител 40,3%, во Министерството за култура 36,8%, Правда 33,6%, Економија 32,6%... или како што објаснува вицепремиерот Муса Џафери „онаму каде менаџираат Албанците се направи поинаков напор и динамика и полесно се постигнуваат подобри резултати“. Сепак, постојат и институции каде застапеноста на Албанците се уште е 0%. Имено воопшто Албанци нема вработено во Академијата за судии и јавни обвинители, Агенцијата за поддршка на претприемништвото, Агенцијата за остварување на правата на заедниците, Дирекцијата за радијациона сигурност, Институтот за стандардизација како и Националната агенција за нуклеарни технологии.

Прашањето што се наметнува е какви проекти спроведува оваа битна владина институција кога со години буџетот се троши најмногу на плати и надоместоци!? Од вкупно планираните 11,8 милиони евра со предлог- буџетот за 2015 година, 11,7 милиони ќе се трошат на плати. Дополнително, секретаријатот ќе добие уште 10, 8 милиони евра за правична застапеност односно за нови вработувања, во услови кога 1.200 лица незаконски седат дома и земаат плата. На официјалната страна на Секретаријатот менито за реализирани проекти стои празно

Албанците дури во 2020 година ќе бидат правично застапени?!

В

о моментот, според последната анализа која ја прави народниот правобранител, застапеноста на Албанците на ниво на цела територија е 18,1%, што е речиси 7% помалку од рамковно гарантираните 25%. Ако се има предвид темпото на вработување во последните седум години, тоа значи дека ќе бидат потребни уште седум години, за да се задоволи бараниот процент (25%). Ваквиот заклучок се темели на следните податоци. Имено, во 2007 година, повторно според податоците на Народниот правобранител на ниво на Македонија биле вработени 10,78% Албанци во државна и јавна администрација, додека на крајот од 2013 година, бројот на застапени Албанци во администрација е 18,1%. Тоа значи дека во рок од 7 години, бројот на Албанци се зголемил за 7% процентни поени, што е всушност процентот кој фали денес за Албанците да бројат 25%. Оттука заклучокот на Капитал, дека доколку се продолжи со истото темпо на вработување, за седум години, односно во 2020 може да се очекува дека Албанците ќе бидат застапени во администрацијата со 25%. Неодамна вицепремиерот одговорен за спроведување на рамковниот договор рече дека бавното темпо на исполнување на „квотата“, најмногу се должи на фактот што постојано се вработуваат и Македонци. „Рамковните вработувања продолжуваат, затоа што се вработуваат и Македонци“, вели Џафери. Секако, доколку се запре со вработувањето на Македонците, исполнување на процентот на застапеност на Албанците веројатно ќе дојде и побрзо, односно, доколку коалиционите партнери се договорат, период дури може и да се оддолжи. Дали веќе воспоставеното темпо на вработување е некој вид на договор помеѓу двата коалициони партнери за вработување на партиските послушници, може само да се претпоставува. Јасно е само дека влада не само што е најголем работодавач во државата, туку остануваме и уникатен случај во светот каде во администрација се вработуваа луѓе само да се задоволи одреден процент, а притоа така вработените седа дома, а земаат плата.

Капитал број 778 26.09.2014

48

www.kapital.mk

политика

Makedonija se otka@a od Visokiot dijalog so EU!

So koj plan sega ]e se reformira zemjata? пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

С

фотоархива на Капитал

е сеќава ли некој дека пред само две години Македонија почна еден сериозен процес на европски реформи под името „Пристапен дијалог на високо ниво“ (ХЛАД)?

Toa што тогаш од Владата на чело со премиерот Никола Груевски беше претставено како огромен успех за македонските европски интеграции, веќе година дена не функционира, а причините за блокадата на Дијалогот со

Брисел се гледаат на различни страни. Оваа година не се одржа заеднички состанок на македонската Влада со бриселската администрација, со што стана и официјално јасно дека дијалогот е прекинат, но изненадува фактот што нашите официјални лица за разлика од времето кога истиот се воспоставуваше, сега се максимално тивки на оваа тема, веројатно со надеж дека од преокупација со дневно актуелни политички теми, никој нема да најде време да се сети на овој битен процес. Пристапниот дијалог почна во времето кога вицепремиер за европски интеграции кај нас беше Теута Арифи. И таа, и сега веќе комесарот во заминување Штефан Филе не штедеа на транспарентност кога при брифинзите објаснуваа дека она што Македонија всушност го добива се реално

преговори, но поради комплексниот спор со Грција за името, нема да се наречат така. „Брисел смисли инвентивен начин како да ја вклучи Македонија во преговори, кои нема да бидат официјално крстени преговори. Ние сега ќе ги отвораме поглавјата и ќе правиме реформи. Идејата беше процесот за реформација на оние полиња кои се најкритични да почне, а паралелно со тоа да се надминува проблемот со Грција, за утре, кога евентуално ќе се најде решение за истиот, ние да бидеме веќе спремни. Јасно е дека едно поглавје се отвора и процесот на реформи трае долго, па не сакавме веќе да губиме време“ зборуваше тогаш вицепремиерката Арифи. „Капитал“, две години потоа, истражува зошто и кој дозволи да се напушти

www.kapital.mk

Капитал број 778 26.09.2014

политика

Големиот оптимизам којшто го презентираа македонскиот премиер Груевски и комесарот за проширување (во заминување) Штефан Филе се изгуби помеѓу македонската неподготвеност за справување со реформи и европската попустливост оваа идеја, кога во суштина, најголем бенефит од неа ќе имаа самите македонски граѓани, корисници на услуги на реформираните македонски институции ?

Дијалог којшто требаше да го реформира цело општество

„Она што го започнуваме денеска е сеопфатен процес, активна политика на дијалог меѓу нас и е инклузивна рамка за реформите кои ќе бидат во корист за сите нас. Европската комисија е убедена дека иднината на Македонија е во ЕУ. Сакаме да работиме заедно со вас за вашето членство во ЕУ да стане реалност. Ве уверувам дека сум посветен на поддршка на вашиот реформски процес. Убеден сум дека вашата иднина е во ЕУ и дека заедно можеме да оствариме реален одржлив и видлив напредок во реформите и приближувањето кон ЕУ“, Со овие зборови еврокомесарот Филе го отвори пристапниот дијалог во Скопје на 16 март 2012-та кога официјално и почна приказната. Премиерот Никола Груевски тогаш изрази силна подготвеност на македонската Влада за суштински

Тоа што Високиот дијалог е блокиран, не значи дека не можеме ние да правиме реформи – велат во Секретаријатот за европски интеграции за Капитал, но и од таму признаваат дека дури и да се прават реформите, тие нема да бидат ниту со истата динамика, ниту со истиот редослед пропишан од ХЛАД. Зошто и со која цел македонските политички лидери, небаре договорени пристапија кон политичка дестабилизација на земјава во услови кога Македонија беше исправена пред огромен предизвик и одлична можност за доближување до ЕУ, останува мистерија, но факт е дека додека нашата држава свесно или не избега од понудената шанса, соседите го искористија моментот – Србија доби датум за преговори, а Албанија кандидатски статус

49

Фатмир Бесими

вицепремиер за европски интеграции

дејата беше И проста – да се реформираме

и на Македонија да и се даде на инклузивност. За жал, ништо од тоа не искористивме. Оваа година еве не се ни одржа состанок на ХЛАД. Јас морам да кажам дека без разлика што тој процес е стопиран, ние како Секретаријат работиме и понатаму на планот за спроведување на реформи, но тоа не е ХЛАД. Главната пречка според мене е домашната политичка сцена и пред се отсуството на политички дијалог помеѓу власта и опозицијата, како знак за една политичка незрелост.

Петар Стано потпарол ЕК

о Брисел има волја В за продолжување со оваа платформа

(ХЛАД), со овој инструмент во насока на подобрување на реформските процеси во услови кога нема реални преговори за членство. Постои континуирана посветеност од страна на Европската Унија и на земјите членки да се забрза пристапниот процес со сите држави од Западниот Балкан.

Чарлс Гарет

амбасадор на Обединетото кралство во Р. Македонија

реформи во клучните подрачја кои ги опфаќа пристапниот дијалог што Македонија од вчера го почна со Европската унија. По средбата со еврокомесарот за проширување, Штефан Филе, Груевски соопшти дека дијалогот ќе се води по пет значајни теми: владеење на правото, јавната администрација, слобода на изразување и слобода на медиуми, изборниот процес и функционална пазарна економија. Крајот на тој месец март беше резервиран за почеток на техничкиот дијалог кој значи отворање на 23 и 24 поглавје. Поглавјето 23 се однесува на правосудството и фундаменталните права, а поглавјето 24 на правдата, слободата и безбедноста. За останатите теми од пристапниот дијалог Груевски најави дека ќе се реализираат експертски состаноци во рамките на поткомитетите основани согласно со Спогодбата за стабилизација и асоцијација. Груевски го оцени дијалогот како нова платформа за соработка, која е значајна за нас и е со ограничено времетраење. „Главната цел е да се овозможи натамошен евроинтеграциски напредок на Македонија и подобра подготвеност

емам информација Н за конкретната фаза на процесот.

Тоа беше една многу креативна идеја за да и се помогне на Македонија да остане фокусирана на реформите. Но, на крај на денот како и да ги наречете тие реформи, дали преговори, дали ХЛАД реформите мора да се направат и фокусот мора да биде на реформите во економијата судството, јавната администрација. за преговорите за членство кои неизбежно ќе дојдат. Македонија и Европската комисија се партнери во историски потфат за нашата земја, а тоа е членството на Македонија во Унијата. Тоа е предизвик на нашата генерација политичари за чиешто спроведување сите посветено работиме без оглед на ирационалните пречки кои ни се поставуваат на патот. Затоа што членството е добро за понатамошниот економски и демократски развој за

Капитал број 778 26.09.2014

50

www.kapital.mk

политика Петте теми за реформи кои според Дијалогот почна (и престана) да ги работи Македонија :

Вака изгледаа седниците и вака практички се одвиваше дијалогот на македонската Влада со бриселската администрација, посветен на реформите на македонските слаби точки понатамошната промоција и заштита на нашите вредности“, изјави Груевски. Еврокомесарот Филе кажа дека процесот на преговори сега практично е ставен во еден обемен документ табела која претставува оперативна мапа за постигнување на овие цели. „Владата се обврза оваа мапа да ја претвори во оперативен патоказ. Очекувам дека резултатите од оваа работа ќе бидат споделени со нас, а ќе се разговара и за приоритетите за следниот период. Пристапниот дијалог на високо ниво треба да биде искористен токму за она за кое што е и замислен, а тоа е да се има политички дијалог на високо ниво, за развојот на вашата земја, за реформите и за проширувањето. Она што е важно за проширувањето е да се состават три важни агли на еден триаголник. Првиот е внатрешна политичка дебата и инклузивно учество во рамки на земјата, вториот се реформите, а третиот се соседите. Колку поцврсто работите на еден или два агли толку подобри услови создавате за останатите агли“, кажа тој.

Бесими: Наместо да се реформираме, заглавивме со политичкиот дијалог дома

Интересна е информацијата којашто се појави веднаш после почнувањето на Дијалогот, а тоа е дека меѓу другото, на маса било ставено дека ако Македонија во првите месеци ги исполни задачите кои произлегуваат од Акциониот план којшто на првата средба го утврдија премиерот Груевски и еврокомесарот Филе, ќе се зајакне кредибилноста на земјата и во такви услови, Брисел индиректно ќе може да помогне во решавање на спорот со името. Истите извори порачаа дека во случајот со Македонија, како и претходно со Србија треба да се употреби креативноста. Клучната пораката беше дека и покрај тоа што за да се донесе одлука за датум за преговори потребен е консензус, кој во моментот Македонија го нема поради противењето на Грција, Брисел може да

најде креативен начин и да го креира тој консензус, само ако Македонија добро ги заврши обврските кои & се дадени со овој план. Но, овие брифинзи на високи дипломатски извори од Унијата, не дочекаа да се реализираат, оти Македонија многу порано и од најпесимистичките сценарија успеа да го напушти договорениот концепт со Брисел и да продолжи по некоја своја патека, далеку од идејата за која се договорија ЕУ и официјално Скопје. Дијалогот почна добро, се одржаа четири главни состаноци и многу средби на тимовите формирани специјално за таа намена во Скопје и во Брисел на коишто детално се договараа чекорите потребни за реформи во дадените области. Но, во периодот којшто следуваше потоа, Македонија повторно влезе во избори. Опозицијата иако учествуваше на истите во двата изборни круга, на крај не ги призна резултатите и го напушти Собранието, па сега државата е во ситуација во којашто повторно е ставена во политичка криза, но за разлика од претходно, се чини дека овој пат, алармот во Брисел воопшто не е вклучен и дека бриселската администрација веќе крена раце од македонските внатрешни проблеми. Зошто и со која цел македонските политички лидери, небаре договорени пристапија кон политичка дестабилизација на земјава (почнувајќи од 24 декември, па преку распишувањето на предвремени парламентарни избори, па се до бојкотот на СДСМ на Парламентот) во услови кога Македонија беше исправена пред огромен предизвик и одлична можност за доближување до ЕУ, останува мистерија, но факт е дека додека нашата држава свесно или не избега од понудената шанса, соседите го искористија моментот – Србија доби датум за преговори, а Албанија кандидатски статус (и ако се верува на информациите, во декември на Самитот ќе добие и датум). Вицепремиерот задолжен за европски интеграции Фатмир Бесими признава

1. Владеење на правото и основните слободи; 2. Реформа на јавната администрација; 3. Медиуми, слобода на изразување во медиуми и професионален стандард; 4. Изборната реформа и 5. Функционирањето на пазарната економија. дека Пристапниот дијалогот е блокиран и практични не постои. Тој во разговор за „Капитал“ вели дека тоа е огромна штета за земјата, оти самиот процес беше одлична можност и позитивна енергија од ЕУ кон Македонија, која ние не сме успеале да ја артикулираме: „Идејата беше проста – да се реформираме и на Македонија да и се даде на инклузивност. За жал, ништо од тоа не искористивме. Оваа година еве не се ни одржа состанок на ХЛАД. Јас морам да кажам дека без разлика што тој процес е стопиран, ние како Секретаријат работиме и понатаму на планот за спроведување на реформи, но тоа не е ХЛАД. Главната пречка според мене е домашната политичка сцена и пред се отсуството на политички дијалог помеѓу власта и опозицијата, како знак за една политичка незрелост. Бојкотот на СДСМ не оди во полза на враќање на дијалогот и јас би апелирал до нив да се вратат во Собранието и да се воспостави една нормална политичка клима за работа“ вели Бесими. Од Мисијата на ЕУ во Скопје, за „Капитал“ велат дека не сакаат да коментираат ништо повеќе од тоа што неодамна го изјави портпаролот на ЕК, Петар Стано: „Во Брисел има волја за продолжување со оваа платформа (ХЛАД), со овој инструмент во насока на подобрување на реформските процеси во услови кога нема реални преговори за членство. Постои континуирана посветеност од страна на Европската Унија и на земјите членки да се забрза пристапниот процес со сите држави од Западниот Балкан“ изјави Стано. Сепак, неговата изјава не се однесува на Македонија конкретно, со што уште еднаш се потврдува дека сега во фокусот на ЕУ се наоѓаат некои други држави и дека шансата којашто и беше дадена на нашата земја, а која не се искористи, тешко дека ќе може пак да се повтори. Особено не, во услови во коишто целата македонска политичка енергија е насочена кон внатрешни меѓупартиски препукувања и несериозен пристап на домашните лидери.

www.kapital.mk

Александар Вучиќ

BIZNIS I POLITIKA

премиер на Србија

Да видите кога ќе ги притиснете како можат да обезбедат повеќе. Директорите на јавните претпријатија не се тука затоа што се попаметни од сите нас, туку затоа што државата им дала да бидат монополисти и да наплаќаат нешто што не им припаѓа.

Vu^i] gi stega javniot sektor i socijalnite dava^ пишува:

Спасијка Ефтимоска

spasijka.eftimoska@kapital.mk

пишува:

фотоархива на Капитал

С

о сет на мерки за кратење на буџетските трошоци премиерот Александар Вучиќ ќе ја спасува српската економија. Србија идната година мора да

заштеди 700 милиони евра во буџетот. А, веќе позајми една милијарда евра од Обединетите Арапски Емирати. Бомбастично најавените реформи наидоа на поддршка од стручната и меѓународната јавност, но прашањето е дали и колку ќе дадат ефекти. Уште поважно е колку Вучиќ ќе биде истраен во спроведувањето на овие болни резови, особено ако тие му го загрозат високиот рејтинг кој се уште го ужива меѓу граѓаните во Србија. Кои се мерките на Вучиќ? Пензиите кои

надминуваат 25.000 динари ќе бидат намалени за 3,1%, тие над 35.000 динари ќе се намалат за 6,2%, а тие над 40.000 динари за 9%. Пензиите поголеми од 60.000 динари ќе се скратат за 15%-16%. Такви се околу 41.000. Околу 60% од пензионерите нема да бидат чепнати затоа што нивните пензии се помали од 25.000 динари. За 10% до 10,5% ќе се намалат и платите на вработените во јавната администрација кои се повисоки од 25.000 динари. Од оваа мерка ќе бидат

www.kapital.mk

Кои се мерките на Александар Вучиќ?

XX Пензиите поголеми од 25.000 динари ќе се кратат за 3,1% до 16% XX Платите на вработените во јавната администрација повисоки од 25.000 динари ќе се намалат за 10% до 20% XX Ќе се кратат субвенциите за Србијагас и за Железниците на Србија XX Ќе се менува моделот за субвенционирање на земјоделството за парите да одат повеќе кај вистинските мали земјоделци XX Директорите на јавните претпријатија кои остваруваат профит ќе мора да го уплатат во буџетот до 15 јануари

SRBIJA SE ODLU ZA RE ^ FORMI I

^ki поштедени 113.000 административци. Најголемиот товар ќе го поднесат 31.167 вработени во јавниот сектор кои заработуваат над 100.000 динари, кои ќе се намалат на ниво на солидарен данок од 20%. „Се трудевме да ги заштитиме најсиромашните бидејќи луѓето во Србија тешко живеат. Не е тоа прашање на политичка воља. Прашање е само можат ли тоа луѓето да го преживеат. Знам дека на никого нема да му биде лесно, но ќе можат да живеат и да

Капитал број 778 26.09.2014

53

Со сет на мерки за кратење на буџетските трошоци премиерот Александар Вучиќ ќе ја спасува српската економија. Србија идната година мора да заштеди 700 милиони евра во буџетот. Вучиќ и порача на нацијата дека му се потребни три години „за да го сврти бродот и да ја оддалечи Србија од карпата“. ги сочуваат работните места“, изјави премиерот Вучиќ. Планираната заштеда од платите и пензиите изнесува околу 400 милиони евра, а до планираните 700 милиони, според Вучиќ, ќе се доаѓа со „тешки мерки“. Една од нив и поголема наплата на даноци. Тој призна дека овие мерки се сугерирани и од Меѓународниот монетарен фонд. Дополнителни мерки што ќе се преземат се кратење на субвенциите за Србијагас и за Железниците на Србија. Вучиќ ќе го реформира и моделот за субвенционирање на земјоделството за парите да не одат повеќе кај „земјоделските тајкуни“, туку кај вистинските мали земјоделски производители. „Баш ми е гајле што разни тајкуни ќе се бунат и какви се не комбајни и трактори ќе извадат на патиштата. Можат да ме сменат, па што. Ви ветувам дека ќе видите резултати“, категоричен е Вучиќ. Тој додава дека државата досега просечно издавала хектар за 128 евра и дека тоа е просечната цена за закуп на земја во Србија, а за тоа давале 110 евра субвенции по хектар. „Всушност државата не заработувала ништо, 18 евра по хектар. Сега ќе бараме тој што добива субвенции за 10 хектари да има барем еден вработен“, истакна Вучиќ. Директорите на јавните претпријатија кои остваруваат профит ќе мора да го уплатат во буџетот до 15 јануари и досега веќе се обезбедени 150 милиони евра по овој основ. Јавните претпријатија и министерствата мора да штедат и да ја подобрат ефикасноста. „Да видите кога ќе ги притиснете како можат да обезбедат повеќе. Директорите на јавните претпријатија не се тука затоа што се попаметни од сите нас, туку затоа што државата им дала да бидат монополисти и да наплаќаат нешто што не им припаѓа“, вели Вучиќ. Планот на Владата е до 2017 година буџетскиот дефицит во Србија да се намали од 2,5 милијарди на една милијарда евра. Според Вучиќ, се уште има ликвидни средства, но треба да се реагира веднаш за подоцна да не дојде во ситуација кредиторите да му кажуваат што да прави. Тој и порача на нацијата дека му се потребни три години „за да го сврти бродот и да ја оддалечи Србија од карпата“. „Сите останати мерки за фискална консолидација, како што се доведување на јавните претпријатија во ред, намалување на сивата економија, отпуштање на вишокот вработени во јавниот сектор не можат да дадат

доволно заштеда за избегнување на кризата, ниту можат да дадат големи ефекти на краток рок. Доколку платите и пензиите не се намалат за 15%, следната година ќе мора уште еднаш силно да се коригираат надолу. Може процентот на намалување да биде и помал (12%), но тогаш ДДВ ќе мора да се зголеми за два процентни поени“, покажува анализата на Фискалниот совет на Србија.

Реформи или рецесија

Владата на Србија беше приморана да прави нешто затоа што економијата не може да излезе од кризата, а државата се уште троши многу повеќе отколку што буџетот дозволува. Премиерот Вучиќ призна дека платите во јавниот сектор се за 40% поголеми од тие во приватниот, кој пак го издржува јавниот. Последната прогноза од Европската банка за обнова и развој е дека годинава српската економија ќе има пад од 0,5%, со оценка дека „веројатно ќе се лизне кон рецесија“. Претходно ЕБРД прогнозираше економски раст во Србија од 1%. Една од причините за економската криза се и поплавите кои ја погодија земјата оваа година, а од кои најмногу страдаа земјоделството и енергетиката. За 2015 година, ЕБРД предвидува дека БДП во Србија ќе се опорави и ќе се врати на раст од 2%. Пакетот мерки што ги објави премиерот Вучиќ наидоа на одобрување од меѓународната заедница. Поранешниот германски канцелар Герхард Шредер оцени дека новите реформски потези потсетуваат на болните и тешки реформи што тој ги спроведувал во Германија. „Мислам дека тоа се важни чекори кои треба земјата да ја одведат во подобра иднина. Приватизацијата на државните фирми исто така е исправна и неопходна мерка. Германскиот пример покажува дека таквите реформи за многумина може да бидат многу болни“, изјави Шредер во интервјуто за српскиот весник Блиц. Тој потсети дека со неговата „Агенда 2010“, која ја спровел пред 11 години, биле намалени социјалните давачки. “Политичарите нерадо воведуваат такви мерки и само тогаш кога се убедени дека е тоа добро за нивната земја. Освен тоа потребни се неколку години за да се почувствуваат ефектите од тие реформи. Тоа од граѓаните бара големо трпение“, истакна Шредер. Претставникот на делегацијата на Европската унија во Белград, Фрејк Јанмат, изјави дека Брисел ги поддржува предложените мерки.

www.kapital.mk

BIZNIS I POLITIKA Србија очекува пари и од продажбата на 502 фирми

В Герхард Шредер

поранешен канцелар на Германија

Мислам дека тоа се важни чекори кои треба земјата да ја одведат во подобра иднина. Приватизацијата на државните фирми исто така е исправна и неопходна мерка. Германскиот пример покажува дека таквите реформи за многумина може да бидат многу болни.

Фрејк Јанмат

претставник на делегацијата на Европската унија во Белград

Ние на ова гледаме како на дел од агендата за структурни мерки, а фискалната консолидација би требало да оди рака под рака со економските реформи кои ќе ги поддигнат конкурентноста и растот. Една од нашите специфични препораки беше намалување на субвенциите и гаранциите на кредитите, бидејќи нивното ниво е високо.

Александар Влаховиќ

претседател на Сојузот на економисти на Србија

Јасно е дека фискалната консолидација е прв чекор и дека таа самата по себе не е реформа, но е создавање претпоставка за реформи. Добро е што владата не се одлучи за натамошно зголемување на ДДВ бидејќи тоа дополнително ќе ја загрозеше и онака кревката деловна активност. Овие мерки треба да придонесат за стабилизација на јавните финансии и да бидат вовед во суштински структурни реформи, во кои преструктуирањето на јавниот сектор е основна задача.

о Владата тријат раце од постигнатиот интерес кај инвеститорите за приватизација на 502 државни фирми во Србија, иако во јавноста не владее голем оптимизам дека овој процес ќе заврши брзо и успешно. Министерот за финансии Душан Вујовиќ информира дека стигнале голем број писма од заинтересираните инвеститори, од кои дури 60% биле кредибилни. Рокот за достава на писмата истече на 15 септември, но Владата го одложи објавувањето на имињата на потенцијалните купувачи. Министерството за економија е должно до почетокот на декември кое претпријатие ќе биде приватизирано, а кое ќе оди во стечај. Вкупниот долг на претпријатијата во преструктуирање (161 од 502) изнесува 4,7 милијарди евра, од кои долгот кон државата е 2,4 милијарди, а комерцијалните долгови изнесуваат 2,3 милијарди евра. Останатите претпријатија на државата и должат 3,2 милијарди, а на другите доверители 3,4 милијарди евра. Законот за приватизација предвидува приватизацијата на општествените претпријатија да заврши до крајот на 2015 година. Медиумите шпекулираат дека главната битка во приватизацијата ќе се води за преостанатите земјоделски претпријатија во Војводина и тоа помеѓу познатите бизнисмени Миодраг Костиќ и Петар Матијевиќ. Компанијата МК група и индустријата за месо Матијевиќ веќе пратиле писмо со намера за купување на практично најатрактивните земјоделски претпријатија, кои имаат вреден имот, а пред се ниви. Тие сакале да купат по десетина земјоделски комбинати, а и фабриките ПКБ од Белград, ПИК Земун и Драган Марковиќ од Обреновац. Според медиумите, писма со интерес пратиле и бизнисменот Филип Цептер за купување на бањата Термал во Врдник, „кралот“ на бакарот Милан Поповиќ за Вршачки виногради, Русите го сакаат Симпо, а швајцарската компанија Рош е заинтересирана за Галеника од Земун. Наводно, во Агенцијата стигнале 950 писма за 350 претпријатија. Се проценува дека околу 200 компании нема да го преживеат последниот круг, што значи дека ги чека стечај, а потоа ликвидација. Србија ги решава овие претпријатија затоа што претставуваат преголем товар за буџетот, од каде добиваа субвенции. „Овие компании прават големи загуби, а нас ни е важно економијата да се реформира за да може во иднина да се отворат нови работни места“, вели европретставникот во Србија, Фрејк Јанмат. Тој порача дека во исто време треба да се реформираат и другите јавни претпријатија, како Србијагас и Електропривреда Србије, кои исто така добиваат субвенции и гаранции од државата.

„Ние на ова гледаме како на дел од агендата за структурни мерки, а фискалната консолидација би требало да оди рака под рака со економските реформи кои ќе ги поддигнат конкурентноста и растот. Една од нашите специфични препораки беше намалување на субвенциите и гаранциите на кредитите, бидејќи нивното ниво е високо“, изјави Јанмат. Според него, во наредните три години е исто така важно овие мерки да се надополнат со реформи во јавниот сектор и со натамошни реформи со цел унапредување на деловната клима. Претседателот на Сојузот на економисти на Србија, Александар Влаховиќ, смета дека мерките се чекор во добар правец. „За мене ова не е неочекувано. Јасно е дека фискалната консолидација е прв чекор и дека таа самата по себе не е реформа, но е создавање претпоставка за реформи. Потребата за намалување на платите и пензиите ќе беше многу помала ако се тргнеше порано во структурни реформи“, изјави Влаховиќ. Според него, добро е што владата не се одлучила за натамошно зголемување на ДДВ бидејќи тоа дополнително ќе ја загрозеше и онака кревката деловна активност. Влаховиќ порачува дека овие мерки треба да придонесат за

стабилизација на јавните финансии и да бидат вовед во суштински структурни реформи, во кои преструктуирањето на јавниот сектор е основна задача. „Добро е што на списокот мерки се најдоа и јавните претпријатија бидејќи тие, како и фирмите во преструктуирање, се рак рана на српската економија“, вели Влаховиќ. Тој смета дека позитивен чекор се и Законот за труд и поместувањето на старосната граница за одење во пензија. „Сега се најавува и борба против сивата економија, а пред се во делот на акцизните стоки, а треба да се придодаде и реформирањето на јавните претпријатија, при што тоа ќе бара време. Не може се да се направи во период кој се мери со месеци, туку со години. Но, владата барем покажа искреност во намерата да се реформира секторот на јавни претпријатија. Првиот сигнал би бил смена на сите директори таму каде што се остваруваат најголеми загуби“, вели Влаховиќ. Тој очекува да види професионализација во управувањето, департизација, корпоративизација и решавање на прашањето со вишокот вработени во јавните претпријатија.

www.kapital.mk

Капитал број 778 26.09.2014

свет

55

I po [kotskoto referendumsko „ne" ostanaa mnogu „hrabri srca"

[panija se izraduva na [kotskoto „ne", no ]e ja plati li cenata so koja London go kupi? пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

П

ричините за радост во Лондон по победата на референдумското „не“ за независност на Шкотска се сведуваат на избегнувањето само на краткорочните последици што ќе ги наметнеше евентуалното потврдно изјаснување на Шкотланѓаните. Дејвид Камерун се спаси од срамниот влез во историјата како најголем губитник меѓу премиерите на Британија со тоа што не беше ставен во ситуација да треба да преговара со шкотскиот премиер, Алекс Салмонд, за раздружување на тровековната унија, односно за

Обединетото Кралство остана во истите граници, но тоа веќе не може да биде истото, ако сака да остане цело. Кампањата „Да, Шкотска“ мотивираше незапамтено масовна политичка ангажирност чија енергија нема да биде лесно да се канализира ако Лондон брзо не го увери Единбург дека го добива ветеното. Шкотска ги охрабри другите што сакаат да го следат нејзиниот пример дека референдумот е легитимен начин да се испита волјата на народот дури и за прашањата на суверенитетот. Но, постои ли, на пример, во Шпанија, толку висок демократски амбиент каков што демонстрираше Англија, што ќе гарантира оти референдумот за независност на Каталонија ќе се спроведе со пуштање ливче во гласачка кутија, а не со грубо кинење на сложената државна заедница?

Капитал број 778 26.09.2014

56

www.kapital.mk

свет

начинот на кој Британија би изгубила третина од својата територија. Но, она што се знаеше уште долго пред да се одржи референдумот е дека Обединетото Кралство, но и Европа, па и пошироко, ќе треба да најдат начин за пресретнување на неизбежните долгорочни последици во многуте средини каде што евидентно постои желба да се тргне по патот на Шкотска. Конретно во северната конститутивна држава на Обединетото Кралство, тесната победа на кампањата „Подобро заедно“ (55% наспроти 45%) значи дека Лондон што поитно, и без никакви калкулации, треба да почне да делегира нови овластувања во Единбург, но и во Кардиф (Велс), и во Белфаст (Северна Ирска). Тоа сепак не ја исклучува можноста Шкотланѓаните да побараат нов референдум веќе во догледно време (сепак, кампањата „Да, Шкотска“ мотивираше незапамтено масовна политичка ангажирност чија енергија нема да биде лесно (од позиција на Британија) да се канализира). Темата независност на Салмонд не му е тешко да ја одржува жешка благодарение на лидерите на трите главни британски партии - Дејвид Камерун (на владејачката Конзервативна), Ед Милибанд (на Лабуристичката) и Ник Клег (на Либерално-демократската), кои во пресрет на референдумот им ветија на Шкотланѓаните проширување на овластувањата на Единбург (во замена за останувањето заедно). Имено, меѓу тројцата индикативно се појави разногласие околу начинот на кој треба да се испорача ветеното, и тоа само неколку часа по објавувањето на резултатите од референдумското изјаснување. Камерун излезе со став дека од пошироката автономија на Шкотска не може да не се офајди и остатокот од Обединетото Кралство, Клег реагираше дека исполнувањето на ветувањето до Шкотланѓаните не може да биде условено со други уставни реформи, а само Милибанд предупреди дека не смее да има никакви „но“, ниту „ако“, во препуштањето на ветените поголеми овластувања на Единбург. „Не сум изненаден што ситничарат и што не се држат до земената обврска - единствено ме изненадува брзината со која тоа го направија“, зајадливо

прокоментира Салмонд. Но, и доколку нема нов референдум за независност, и еден друг, временски близок референдум, може да покаже дека оваа приказна не е завршена, на кој „островајните“ ќе се изјаснуваат „за“ или „против“ останувањето на Британија во Европската унија, а кој британскиот премиер вети дека ќе го организира до 2017 година. На тој референдум Шкотланѓаните би можеле да ја тестираат новостекнатата автономија, и да не ги признаат неговите резултати. Главното прашање овде е колку се подготвени државите да се одречат од централизираноста на своите овластувања. На одумирањето на државите се чини прерано се израдуваа приврзаниците на делегирањето што поголеми овластувања во Брисел и во останатите центри на Европската унија. Референдумот на кој Британците може да се изјаснат за излегување од ЕУ, наликува на извесна компензација и антиципација на претстојниот процес на зголемување на автономијата и на праќањето повеќе пари во Шкотска, но и во останатите делови на Кралството, за да се сочува заедништвото, преку одржување на социјалниот мир. Во прилог на тезата оди и совпаѓањето на засилувањето на ефектот “храбро срце“ во Шкотска со падот на животниот стандард и растот на несигурноста кај населението. Британската држава (како и најголем дел од другите светски држави) слабее во корист на беспоштедната либерализација - државите се одрекуваат од своите овластувања во интерес на слободното движење на капиталот и на зголемувањето на профитот, зад што стојат корпорациските конгломерати кои Салмонд не може

да ги тргоне, како што му успеа да ги „расплаче“ „студените“ Англичани. Ваквото слабеење на државите ја намалува социјалната сигурност зашто се скратува јавната потрошувачка во здравството, во образованието, за социјалната грижа ..., а грижата во овие сектори му се доверува на пазарот, односно на приватниот сектор, во кој, особено во доживувањето на ранливите категории граѓани, се работи само за приватните интереси на елитата. Конретно, во Шкотска, Салмонд во кампањата за независноста алармираше на бесчувствителноста на елитите, кои, визирајќи го Лондон, ги обвини и за послушнички менталитет кон САД во „нелегалните војни“, спротивни на шкотскиот „интернационализам“. Наспроти дел од аналитичарите кои сметаат дека социјалната димензија на протестите асоцирана со глобализацијата и светската економска криза е само ново „руво“ на стариот национализам, се чини дека пореално е на сецесионизмот да не му се одрекува ниту една од димензиите.

www.kapital.mk

Капитал број 778 26.09.2014

свет

Една од предностите на Британија (во споредба, на пример, со Шпанија, и нејзините проблеми со Каталонија) е високиот демократски амбиент во кој се случи референдумот во Шкотска, што би требало да го намали степенот на непријателство меѓу унионистите и сецесионистите во шкотското општество. Аналитичарите очекуваат опомената од референдумот Британија да ја натера да ги преуреди политичките односи со регионалните актери во правец на федерализација (некоја форма на федерализација, која, нормално, официјален Лондон нема да ја нарекува со вистинското име). Трите клучни

британски политички партии постигнаа договор дека Шкотска треба да добие поголема автономија за останувањето во Обединетото Кралство, во чиј контекст се планира префрлање на овластувања во делот на финансиите, на даноците и на социјалната политика на шкотскиот парламент. Кога, пак, зборуваме за долгорочните ефекти со светски одек, не треба да заборавиме дека ако и во Квебек референдумот заврши во корист на Канада, и, што е најважно, мирно, прашање е како ќе завршат с$ поизвесните референдуми, на пример, во Шпанија, односно во Каталонија и во Баскија. Шкотска дефинитивно

57

покажа дека референдумот е сосем легитимен начин да се испита волјата на народот (нацијата) дури и за прашањата на суверенитетот, но постои ли во Шпанија демократски амбиент што ќе гарантира оти референдумот ќе се спроведе со изразување на волјата со пуштање ливче во гласачка кутија или, ќе има грубо кинење на некои сложени државни заедници? Во Шпанија ризикот да се случи второто е прилично голем. Претседателот на регионалната (каталонска) влада, Артур Мас, најави дека набргу официјално ќе побара Мадрид да дозволи одржување референдум за независноста на шпанската покраина асоцирана со Барселона. Каталонскиот парламент веќе усвои закон за необврзувачки консултации (преку референдумско изјаснување) за независност од Шпанија, кои треба да се оржат на 9 ноември. Шпанската влада смета дека овој референдум ќе го прекрши уставот на Шпанија, зашто (според уставот) регион не може самостојно да распише ваква форма на непосредно одлучување на граѓаните на кој самостојно ќе одлучи за својата интегрираност во Шпанија. Прашање од голем безбедносен ризик е дали шпанскиот премиер, Маријано Рахој, ја научи лекцијата од Камерун, и наместо игнорирањето што ја иритира „провинцијатата“ Каталонија, од центарот Мадрид ќе делегира поголема автономија кон североистокот на државата.

Капитал број 778 26.09.2014

58

на руЧек со...

Томислав Османли писател и новинар

Svetot se soo^uva so stra[na regresija

www.kapital.mk

Капитал број 778 26.09.2014

на руЧек со... Со популарниот драмски писател, романописец и теоретичар кој на наше големо задоволство беше овонеделен гостин во нашата се попопуларна рубрика, имавме можност да поразговараме на низа теми од историјата, теоријата, драмата, литературата и општеството. Стигнавме да прокоментираме и за стрипот, филмот и фамилијарните вредности. Долгата низа на интересни теми е најдобар мотив за нашиот читател да се задлабочи и да истражи што поголем дел од ова навистина интересно интервју.

Овозможено со гостопримството на хотелот Стоун Бриџ

пишува:

Дејан Азески

П

Dejan.azeski@kapital.mk

оследица од неприродно долгата општествено политичка и економска транзиција која резултира со уште пострашна негативна ерозија на морални вредности и норми, е фактот што македонската јавност се повеќе ги заборава уметниците како фела која води сметка за културното богатство

на овој народ. Поради тоа Капитал преку рубриката на „Ручек со“ се обидува да ги реактуелизира македонски творци од сферата на културниот живот кои ја задолжиле и продолжуваат да ја задолжуваат Македонија и македонскиот народ со своите дела. Таков пример е Томислав Османли популарниот драмски писател, романописец и теоретичар кој на наше големо задоволство беше овонеделен гостин во нашата се попопуларна рубрика. Уредникот на културната редакција на телевизија Телма ни потврди дека иако во својата богата кариера дал многу интервјуа ова му е едно од најквалитетните. „Ваков издашен и ваков сестран разговор никогаш не сум имал практично целиот мој живот и приватниот, службениот и творечкиот како и оној на претходните генерации како и на следната генерација го опфативме на еден квалитетен начин и од се срце благодарам на авторот и на Капитал.

Проникнав од семејство кое со генерации ја цени уметноста

Кога човек ни малку себично и суетно разговорот ќе го почне со реченицата „Јас имав среќа да растам во семејството на Димитрие Османли инаку првиот македонски филмски и театарски дипломиран режисер на кој му должам навистина многу“ тогаш од почеток знаете дека ќе има скромен, опуштен, објективен но и многу продуктивен разговор. „Покрај крај уметникот Османли јас пред се растев во семејството на Димитрие Османли педагогот. Јас она што го знам од Драматургијата му го должам на мојот татко. Јас завршив правен факултет но се чувствувам како да сум завршил уметничка школа особено оној отсек за драматургија. Тоа му го должам на татко ми кој многу внимателно без напрегање на моите први љубопитства одговори прво со инструкции, а потоа упатувајќи ме на неговата исклучително богата библиотека. Таа библиотека која тој ја создаваше со децении, а од која јас добар дел испрочитав и од која учев. Горд сум што денеска се наоѓа во легатот што го создадов како спомен на точно тој Димитрие Османли првиот режисер македонски и мојот педагог. Легатот се наоѓа заедно со неговата соба и голем број скапоцени предмети во кинотеката на Македонија“. Томислав Османли е добар познавач на историјата, што значи и на историјата на неговото семејство со многу интересно и специфично презиме. Тој ни раскажа дека семејството Османли дефакто го носи

59

презимето Хаџинаум , бидејќи е Влашко семејство кое потекнува од Москополе но генерации семејството живее во Битола. „Од двете страни предците на мојот татко биле трговци, но трговци што припаѓале на првиот граѓански слој на тогашното македонско општество во турско време на што инаку му го должиме и нашето презиме кое е прифатено поради почест што турските власти му ја дале на еден мој предок кој дал пари за изградба на познатите и добро опеаните Битолски касарни. Мојот предок очигледно дал најголема сума и него му е даден почесниот назив Османли или империјален“. Османли потенцира дека неговата стара фамилија одиграла клучна улога во уметничкото насочување на неговиот татко Димитрие како основа за сите негови понатамошни успеси. „Во тоа семејство и од двете страни практично уметноста и особено музицирањето беше многу присутна . Сите членови на нашето семејство се исклучително музикални освен мене, јас за жал го немам тој квалитет, Тоа беше едно семејство во кое музиката беше многу присутна. Мојот дедо беше трговец но трговец со книги, тој имаше дуќан и мала печатница во Битола и дуќан кој му го отвори на неговиот син во Скопје. Тука покрај брегот на Вардар постоеше дуќанот на Тома Османлиевиќ, син на Дијаманди Османли или Хаџинаум. Тоа било во предвоено време. Во такво културно опкружување се разви сенсот на мојот татко. Плус можам да кажам дека загреан за филмот е од Милтон Манаки кој бил близок семеен пријател. Манаки на кој мојот татко му се оддолжи со една значајна и многу прикажувана и емитувана филмска репортажа од 1956 година, но и сценариото за играниот филм „Екселенции, митно“ во кој кој битолскиот кинематограф е главна личност“

Старо Скопје е неисцрпна инспирација за моето творештво

Иако е по потекло и родум од Битола, Томислав Османли негува исклучителни чувства кон Скопје како град во кој живее од својата втора година и во кој го поминал целиот негов живот. Помеѓу колегите интелектуалци важи за исклучителен познавач на историјата на нашиот град ,а од вкупно 21 книга која ја има напишано дури пет му се посветени на старо Скопје. „Данило Коцевски кој е поголем познавач од мене го истражува пред се средновековно и повоено Скопје, а мене

Капитал број 778 26.09.2014

60

www.kapital.mk

на руЧек со...

повеќе ме интересира меѓувоено Скопје или она Скопје на првото оксидентално западно пограѓанчување. Тука во центарот на интересирањето ми е Јосиф Михајловиќ Македонец од Тресонче истакнат градоначалник во време на кралството Југославија . Тој е првиот модерен скопски урбанист, а богами и градител и архитект на некои најзначајни и најубави згради“. Иако Османли е роден дури во 1956 година вели дека како дете успеал да затекне дел од тој стар меѓу воен Скопски дух. „ Старото граѓанско Скопје јас го наоѓав во Пајко Мало и цела таа страна на Вардар. Се сеќавам како дете одевме во посета на стари достоинствени градски фамилии, на пример дел од семејството Сапунџи чии куќи и имоти се наоѓаа тука во Пајкомало. Икономови сопствениците на фабриката Европа исто така беа тука и чии што потомци за жал не и предци исто така ги познавам. Значи преку нив јас како дете го фатив шмекот на старо Скопје, го паметам Вардар во кој се пливаше тогаш Вардар во кој не само што имаше капачи туку рибари и риби, за разлика од овој деградиран Вардар и архитектонско урбанистички и еколошки. Така да ги понесов тие сеќавања од едно убаво живо и детство кое што впиваше од контрастите на тој град“ Османли Скопје го посочува како вечна инспирација за неговото творештво. „Дојдов како двегодишно дете од Битола во станот кој го добивме во штотуку изградените згради на кејот на Вардар кои што се дел од градскиот трговски центар. Живеев во кула број два на улица Тиранска, таа улица е значајна по многу наши автори кои што живееле на таа улица. Едниот е Славко Јаневски кој ја напиша својата прозна книга „Улица“ точно за тој локалитет и за таа улица, која се викала Попкочина во бивша Југославија, а исто така и Гого Ивановски кој ја пишува „Улицата што била живот“. Јас ја имав таа среќа да напишам трета книга за таа улица иако немам намера да се споредувам со тие великани која се вика „Пеперутката на детството“ и тоа е мојата прва прозна книга што ја објави тогашна „Мисла“ во 1993“.

Османли на крај на овој дел со жалење констатира дека не го препознава и не се поистоветува со ова денешно Скопје.

Пишувањето е идеалната професија за мојот карактер

Османли како и секој добар син се обидува да го наследи неговиот татко и да се запише на факултетот за режија во Белград каде доживува навистина голема изненадување кое ќе го определи правецот на неговиот иден живот. „Мојот татко сакаше да станам, правник економист или лекар нешто за тој сметаше дека ќе ми даде поголема безбедност во животот или ќе ме упати во насоки кои што не се така ризични како што се патиштата на уметноста, отсекогаш тоа било така. Но за жал или среќа мене таму не ме примија. По пет години татко ми ми призна дека тој посредувал за јас да паднам на уписот за академија во Белград и веројатно тоа е единствен пример каде што таткото интервенира за синот да не биде примен на факултет“ После ова Османли се запишува и завршува правниот факултет во Скопје, многу ценета струка на која самиот вели дека не работел ниту еден ден од кариерата. „Сето тоа ме упати во пишувањето каде што се најдов себе си. Бидејќи сум човек кој што го сака мирот, спокојот работата со себеси над себе и врз текст. Тоа е мојот свет. Потоа лека полека се ме поканија да се придружам во Млад Борец. Тогаш се заразив со новинарството, новинарската рѓа и оловото ми влегоа во крвта и уште не ми е излезена. Без разлика што уште не работам со олово, работам во електронски медиум но оловото е тука и новинарството уште го сакам“. Османли се сеќава дека со литературно творештво започнал да се занимава уште во гимназија, пасија која не го напушта до ден денеска. „Со пишување бев афициран од тоа што мојот татко го работеше и тука е повторно неговото влијание нормално во комбинација со талентот за пишувањето што отсекогаш сум го имал. Напишав неколку рецитали кои во тоа време беа многу модерни творби, а се осмелив и го напишав својот прв драмски текс. Сега

веројатно ако го прочитам ќе се срамам од него, но тогаш ми значеше многу. Се викаше „Маргер“ и се случуваше во историски период во Скопје “. Османли вели дека и покрај првичниот шок сепак се определил цел живот да се посвети на литературниот занес отколку на материјалните добра, избор за кој вели дека не би го менувал дури и да може да се врати назад низ времето. Како круна на својата писателска кариера Османли го посочува ширењето на неговото творештво во делот на романите кои ги смета како најсложена прозна форма. „Јас сум напишал дваесет и една книга, а само два романи. Роман да се напише не е лесно и ова „само“ е со преносно значење. Првиот роман кој се вика „Дваесет и првиот“ кој го напишав на педесет и нешто години. Не е ретко педесет годишници да ги пишуваат своите први романи. И мислам дека тоа е многу важно бидејќи треба да ги напишеш своите први прозни книги тогаш кога ќе мора и кога чувствуваш дека дошло време. Кога ќе созрее материјалот. „Дваесет и првиот“ е книга која се занимава со почетокот на новото столетие и со нашиот влез во него. Нас ни се сервираше дека навлегуваме во една доба на вечна хармонија или како што велеа астролози излегуваме од епохата на рибата и влегуваме во епохата на Водолијата што значи дека мед ќе се излева од садот на Водолијата. Од тоа ништо не бидна обратно со воениот конфликт во Македонија на локално ниво и со нападите на 11 септември во САД на глобално ниво имавме едно тревожно навестување на една иднина која што заплашува и застрашува со својата катастрофична можност“. Романот „Дваесет и првиот“ деновиве ќе биде објавен и во книгоиздавателството „Дерета“ во Белград. Вториот роман на Османли кој се вика „Зад аголот“ е со дејствие кое се одвива во 1999 година за време на бомбардирањето на НАТО врз СР Југославија. „Дејствието всушност шета од антика до иднина. Но 1999 е тежишната точка. Времето кога во соседството во СР Југославија НАТО бомбардираше.

Љубовта во семејството не одржа и во најтешките моменти

П

окрај тоа што е докажан новинар, познат писател и врвен интелектуалец од секој тип Томислав Османли големо внимание посветува и на семејството. Со неговата за жал покојна сопруга Снежана Османли исто така врвен интелектуалец и истакнат општествено политички активист имаат створено семејство на кое секој би се гордеел. „Горд сум на фактот што мојот син Димитар заврши економски факултет и претприемништво и магистрираше во Америка на американскиот универзитет во Вашингтон. Уште погорд сум на фактот дека покрај тоа што заврши убава школа неговите интересирања не допираат само до економијата и претприемништвото. Тој се занимава сега со менаџирање на една школа во М6 која што се занимава со едукација на менаџерски кадар повикувајќи од цел свет истакнати имиња за да имаат можност посетители на школата да ги слушаат и да се образуваат. Тоа е мојот син Димитар кој има 36 години, татко е на две прекрасни

внуки. Има сопруга Американка со име Мишел која е претседател на Македонско Американската Стопанска Комора и живеат во едно многу хармонично семејство во кое четворицата си споделуваат љубов и заедно со нив и ние , тоа мојата покојна сопруга ја правеше многу горда“ Османли еднакво пофални зборови има и за неговата ќерка Александра. „Сличен или еднакво добар и позитивен пример е и нашата ќерка која заврши правен факултет и беше избрана за студент на генерацијата, заврши во многу тешки времиња за сите нас бидејќи мојата сопруга тогаш се бореше со тешка болест. Сега се наоѓа пред магистратура, мажена е за еден прекрасен млад човек архитект Јане Тулбевски. Тој ги советува сите родители многу да внимаваат како се однесуваат дома пред своите деца бидејќи од најмали нозе тие ја апсорбираат домашната позитивна или негативна атмосфера и после тоа го рефлектираат и тоа го применуваат врз следната генерација.

www.kapital.mk

Награда за развој на стрипот 2009

Капитал Капитал број број778 778 26.09.2014 26.09.2014

61

Москополе како балкански Вавилон

О Фамилијарно

Сопругата Снежана Османли како советник на претседателот Глигоров 1995 година

Награда за роман на година 2010 година Тука развивам девет приказни, а бомбардирањето е само една, се со Со Димитрие цел да го доловам феноменот на Османли на изненадата или на она што не чека снимањето на зад аголот на секој план. “ филмот Бела ужасна Османли со две други книги е Кошула регресија кон концептите на родоначалник на два теориски конзервативните вредности кои светот го правци во Македонија, Теоријата патрифицираат кон некои несакани состојби. на филмот и теоријата на Стрипот. На пример падот на баасистичките режими на Книгата за стрипот на Османли ќе му ја донесе оној драстичен начин како што се случи тоа и наградата Мито Хаџивасилев Јасмин за директно го воведе арапскиот и блискоисточниот литературно творештво. Османли е автор свет во длабока криза. Јас сум убеден дека тоа е на уште седум прозни и три есејски книги. дел од овие процеси на регресија кон десницата Посебно е горд на единствената негова детска и дека тоа го предизвикуваат токму моќните книга посветена на детството на Исус Христос. сили кои одат кон дестабилизација на се што има Ексклузивно за читателите на Капитал најави елемент на социјалност“. дека можеме наскоро да го очекуваме и Османли е голем противник и на концептот на неговиот трет роман за кој не ни откри детали глобализацијата во кој вели дека апсолутно не но не издржа да се издаде дека токму од него верува. очекува најмногу. „Јас велам оставиме таков каков што сум и како Не верувам во концептот што ми е убаво и те молам не ме унапредувај ти на глобализацијата како што сакаш да бидам унапреден. Понекогаш Едно од клучните прашања на кое очекувавме да унапредувањето е многу релативно на тоа не ни даде одговор Османли е тоа околу развојот и учат мудростите кои што и западот ги прифаќа, перспективите на општеството како на локално а потекнуваат од подалечниот исток, како на така и на глобално ниво. Тој не удостои на пример Зен филозофијата или учењата на квалитетен, опширен и јасен начин, но за жал Будизмот. Таа филозофија предупредува дека неговиот одговор воопшто нени даде оптимизам. понекогаш напредувањата се само привидни. „Јас сум многу скептичен по ова прашање , Дека тоа што куцкам по тастатурата на Ајфонот а скептичен ме прави оваа ужасна регресија не ме прави понапреден и посреќен, можеби која се случува на светски план и на светските сум поинформиран, но можам да бидам многу процеси каде што провалира влијанието на понесреќен и позаробен. Ако пак мене главна десницата и тоа на се поекстремната десница цел во животот ми е паметен телефон и следење така да во криза се наоѓа и левата идеја и на технологијата и јас тоа го сакам дури тогаш присуството на левицата во власта. Тоа ме можеш да ми помогнеш и да ме култивизираш и вознемирува бидејќи во демократијата ако ништо глобализираш“. друго треба да се води бар изобилен дијалог Османли колку за наша утеха вели дека сепак на концептите на конзервативната држава со во светот постојат сили како што силите на концептот на социјалната држава. Тој дијалог зелените , на левите движења на алтернативата насекаде за жал е секнат. И ние сведочиме и итн, кои што полека и на демократски начин се во процесите на меѓународната политика една обидуваат да ја создадат новата свесност.

сманли е и еден од ретките добри познавачи на историјата на влашко Москополе, место од кое потекнува неговото семејство и уште една цела плејада од истакнати дејци од секоја можна општествена областа. Еве што ни раскажа Османли за ова место со многу голема и богата историја но за жал со трагична и очајна судбина. „Москополе е една исклучителна енклава населана со Власи која што е формирана некаде кон 16 век. Таа била населена од Власи трговци кои тргувале прво време преку Драч, а потоа по старата Виа Игнација . Развивајки ја својата трговска дејност на сите страни не само што стекнувата исклучителни богатства туку и стекнуваат исклучителна култура и свест колку културата и едукацијата е битна. Четириесет и двете цркви кои што ги градат власите за зачувување на културниот и религиозниот живот во Москополе говорат за духовноста и религиозната ориентираност на населението таму. Тоа било раскошно место во кое што златото се точело на сите страни се сеќавам дека во Нова Македонија објавивме еден фељтон дека во домаќинските куќи дури и женските токи украси на чевлите биле златни, имаше и едно претерување дека во богатите куќи дури и дршките од метлите биле позлатувани“. Османли како доказ за неговите тврдења за значењето на Москополе пред разурнувањето на страна на Али Паша Јанински го споменува и постоењето на Москополската академија , интернационално отворена високообразовна школа. „Иако едукацијата во Москополе одела на грчки јазик, да не заборавиме дека таму е создаден и четворојазичникот во кој македонскиот јазик се сублимира и се афирмира. Москополе во таа смисла е еден интернационален и културен феномен и културна енклава која што придонесува во лингвистичката и културната еманципација на Македонците, власите Грците и на Албанците како културна средина. Тоа е едно космополитско место кое ја доживува трагедијата на Али Паша Јанински и трагедијата на првата светска војна кога е сосем деградирано.“

ОБУКА НА ТЕМА:

УПАТСТВОТО ЗА НАЧИНОТ И ТЕХНИКАТА НА ПОСТАПУВАЊЕ СО АРХИВСКИОТ И ДОКУМЕНТАРНИОТ МАТЕРИЈАЛ ВО КАНЦЕЛАРИСКОТО И АРХИВСКОТО РАБОТЕЊЕ ОСНОВА ЗА ИМПЛЕМЕНТАЦИЈА НА ЗАКОН ЗА АРХИВСКИ МАТЕРИЈАЛ И УРЕДБАТА ЗА КАНЦЕЛАРИСКО И АРХИВСКО РАБОТЕЊЕ  3 октомври 2014 година, 09:00-16:00 часот

Капитал Академија, Скопје

ЦЕЛИ НА ОБУКАТА:

Поради големиот интерес пројавен во врска со донесувањето на новото УПАТСТВО ЗА НАЧИНОТ И ТЕХНИКАТА НА ПОСТАПУВАЊЕ СО АРХИВСКИОТ И ДОКУМЕНТАРНИОТ МАТЕРИЈАЛ ВО КАНЦЕЛАРИСКОТО И АРХИВСКОТО РАБОТЕЊЕ (“Службен весник на Република Македонија” бр. 99/14 од 02.07.2014 година) и другите прописи за канцелариско и архивско работење, “КАПИТАЛ АКАДЕМИЈА” на ден 3 Октомври 2014 година, организира семинар на тема: “УПАТСТВОТО ЗА НАЧИНОТ И ТЕХНИКАТА НА ПОСТАПУВАЊЕ СО АРХИВСКИОТ И ДОКУМЕНТАРНИОТ МАТЕРИЈАЛ ВО КАНЦЕЛАРИСКОТО И АРХИВСКОТО РАБОТЕЊЕ ОСНОВА ЗА ИМПЛЕМЕНТАЦИЈА НА ЗАКОН ЗА АРХИВСКИ МАТЕРИЈАЛ И УРЕДБАТА ЗА КАНЦЕЛАРИСКО И АРХИВСКО РАБОТЕЊЕ”

Учесниците на семинарот ќе се запознаат со новото Упатство за начинот и техниката на постапување со архивскиот и документарниот материјал во канцелариското и архивското работење и посебно ќе се разработуваат сите прашања кои се предмет на ова Упатство, а се од практично значење за неговата примена во канцелариското и архивското работење. И овој семинар, како и сите други претходни семинари кои ја презентираа новата современа правна рамка за уредување на прашањата за канцелариското и архивското работење, на учесниците ќе им овозможи непосредно да ги елаборираат, разгледаат, коментираат и дискутираат овие прашања.

ПРЕДАВАЧИ:

М-Р ЉУПЧО ФАРМАКОСКИ, дипломирал на Правниот факултет

„Јустинијан Први“ во Скопје, а магистрирал на Институтот за социолошки и политичко-правни истражувања на отсекот: Менаџмент на човечки ресурси. Учествувал во поготвувањето на закони и бил повереник на истите од областа на организацијата и работата на државната управа; воведувањето на систем за управување со квалитетот и заедничка рамка за процена на работењето и давањето на услуги во државната служба; државните и јавните службеници; управната постапка; управната инспекција и инспекцискиот надзор; канцелариското и архивското работење, електронското управување, прописи во врска со заштитата на личните податоци; прописи во врска со воспоставувањето и начинот на користење на информациониот систем за обработка на податоци во електронски облик и електронски потпис , при управување со документи кај буџетски корисници, прописи во врска со азилот и миграцијата, внатрешните работи и интегрираното гранично управување. Д-Р ИВАН АЛЕКСОВ, раководител на сектор во Државниот Архив на Република Македонија. Истакнат стручњак од областа на канцелариското и архивското работење. Поседува повеќе домашни и меѓународни сертификати од областа на канцелариското и архивското работење.

Сите заинтересирани за учество на оваа обука можат да се пријават најдоцна до 1 октомври 2014 година.

 лицe за контакт: Гордана Михајловска и Ленче Зикова  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3280 911

82

Капитал број 778 26.09.2014

светот на виното

ВИНСКИ ЗАБЛУДИ

Za vinoto treba da se razmisluva

I

ма најразлични заблуди за виното типични и нетипични. Типичните се чести и не можат да се избројат. Покрај класичните, како онаа дека колку е виното постаро толку е подобро, до онаа според која увозното вино е подобро од домашното, па се до тоа дека постојат стручњаци за вино кои знаат с$. Последнава е одраз на ароганцијата на оној кој мисли дека многу знае за виното. Тоа е невозможно, од причина што виното е област составена од низа стручни комплементарни познавања. Таквиот убеден стручњак на прашањето за мислење за некое вино, ќе ви каже духовито, дека му се чини дека во чашата има - вино! И тоа е најчесто одговор кој треба да го задржи високото мислење за неговата стручност(!?). Во понатамошно разглобување, ќе сфатите дека таквиот познавач не е истовремено и дегустатор што во винарството е посебна гранка и нема многу поим за таа област, со сите права дека знае за некој друг дел. Келнерот или сомелието по правило треба на оној кој нарачал вино да му ја даде тапата откако ќе ја извади. Нарачувачот ја зема и ја мириса. Така се проценува дали виното можеби е расипано. Со таа постапка може да се открие барем делумно состојбата на содржината на шишето. Тоа всушност не е оригиналниот повод за оваа постапка. Тој обичај настанал пред многу децении кога се појавиле фалсификати на големите вина. Разни измамници ставале обично вино во оригинални шишиња на големите марки. Пред педесетина години не било тешко да се набават луксузни етикети на познати марки и квалитетна маркирана тапа. Тапата и не е некоја гаранција за исправноста на виното затоа што ако виното е расипано, доволно е да се проба една голтка за да го дознаете тоа. Така многу подобро ќе почувствувате дали виното е во ред. Постои и една друга заблуда која се однесува на она вртење на виното во чаша, за време на дегустациите. Но, познавачите (!?) тоа најчесто го прават доста нападно. Точно е дека е потребно извесно протресување на виното затоа што така се ослободуваат аромите, односно се врши проветрување на виното по излегување од шишето. Но, на тој начин виното се загрева и алкохолот бргу испарува, па не можете да добиете сигурни и точни податоци за духот на тоа вино. Носот, односно осетот за мирис е многу важна работа за запознавањето и уживањето во виното. Некои имаат способност во виното да откријат волшебни мириси на сливи, боровинки, џемови, камења, кожа, нафта, пепел и уште неколку стотици мириси и вкусови досега забележени.

Постојат многу вински заблуди, но постојано се регистрираат и нови. Некогаш тие се дел од задолжителните вински приказни, а делумно се создаваат со растењето на интересот за виното Постои и мислење дека виното после транспорт мора да се одмори, затоа што секое преместување значи и промена на структурата во виното, па затоа треба виното да одлежи за да се смири, да се сталожи и да се врати во нормална состојба и потоа да отстои пред употребата. Некои ова го сметаат за заблуда. Но, тоа е точно, се нарекува “феномен на патнички шок”. Одмор на виното му е потребен. Сте биле во посета на некоја винарница и на одење, после дегустацијата на лице место, сте купиле од тоа вино затоа што многу ви се допаднало. Но, ако тоа вино го отворите веднаш откако сте го однеле дома, впечатокот ќе биде дека тоа вино не е исто со она што сте го пробале претходно и ве воодушевило. Тоа не значи дека ви подметнале некое друго вино. Шокот од патувањето си го направил своето, виното е стегнато, станува здодевно, не многу питко, далеку од она што очекувате. Едноставно виното не дава се од себе. Затоа треба да го одложите пробувањето за неколку дена. Поради тоа често пати не наоѓате објаснување за тоа зошто некое вино за кое сте мислеле дека треба да биде

многу солидно заклучувате дека е неинтересно, непитко, со преистакнати киселини итн. Тогаш треба да се запрашате, дали на пример чашата била како што треба, дали сте го пиеле на соодветна температура, дали воопшто сте биле расположени за пиење или пред тоа сте јаделе некоја силна храна која ги покрива вкусовите на виното или храна која не одговара за конкретното вино... Заблудите се елиминираат со искуство и размислување. Само ако размислувате за него ќе можете да станете љубител, а потоа и добар познавач.

Куриозитет

Дом Перињон ќе се пие и во иднина

Б

ернар Арно, лидерот на најголемата светска компанија на луксузни производи (Луи Витон, Мое Шандон, Хенеси, Живанши и др.) зборува за иднината на луксузните производи и вели дека може да се предвиди дека за 20 години веќе нема да постои Ајфон, но тогаш луѓето сигурно ќе го пијат шампањското Дом Перињон. Тој предвидува дека еден од главните заинтересирани за неговата суперлуксузна стока ќе бидат Кинезите затоа што тој очекува дека нивниот економски растеж ќе продолжи.