780 kapital magazin

cover story

Koj i kako upravuva so dr@avniot kapital?

analiza

Lo[ite krediti kaj firmite na rekordno najvisoko nivo!

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

3

-та регионална конференција на деловни луѓе од повеќе од 6 држави на едно место

Повеќе начини на вмрежување за нови деловни можности

број 780 цена 100 ден. | 10 октомври, 2014, петок | година 16

www.kapital.mk

l 29. и 30.10.2014 l хотел Europe, Сараево

INTERVIEW

VIKTOR PAPAKONSTANTINOU главен извршен директор на ОКТА

OD RAFINERIJA OKTA STANA PROFITABILNA TRGOVSKA KOMPANIJA

4

Капитал број 780 10.10.2014

содржина 06 КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска Критичари на власта желни за државни тендери

12 cover story

Кој и како управува со државниот капитал? Јавните и државните претпријатија тонат во загуба. До кога?!

20 Интервју

Виктор Папаконстантиноу

главен извршен директор на ОКТА

Од рафинерија ОКТА стана профитабилна трговска компанија

26 Бизнис и финансии

Вирусот на слаба наплата преминува во епидемија Лошите кредити кај фирмите на рекордно највисоко ниво!

COVER STORY

KOJ I KAKO UPRAVUVA SO DR@AVNIOT KAPITAL?

ANALIZA LO[ITE KREDITI KAJ FIRMITE NA REKORDNO NAJVISOKO NIVO!

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

www.kapital.mk

Издвојуваме 34 анализа

Конзервната индустрија во паника Дивиот откуп на пиперки го загрозува извозот на готови производи вреден 50 милиони евра!

38 специјален прилог

ТРАНСПОРТ И ЛОГИСТИКА

42 Колумна

Митко Кoчовски

директор за стратешко планирање во Макстил

Акцискиот план на Европската унија за челичната индустрија Унијата ќе ја спасува челичната индустрија. Каде сме ние?

Државни фирми загубари

Драстично е влошено финансиското работење на најголемите јавни претпријатија и компаниите со државен капитал во земјава. Во последните пет години дури и тие кои работеле со добивка отидоа во негатива или се на граница да пријават загуба. А, причина не секогаш се намалените приходи, кои кај некои државни претпријатија дури и се зголемени. Зошто е тоа така? Не може да се каже дека јавните претпријатија ја делат судбината на приватниот сектор, кој е на удар на кризата, затоа што се монополи и затоа што во повеќето приходите се слеваат континуирано. Значи, проблемот се расходите.

XX Стр. 12

12

3

-та регионална конференција на деловни луѓе од повеќе од 6 држави на едно место

ПОВЕЌЕ НАЧИНИ НА ВМРЕЖУВАЊЕ ЗА НОВИ ДЕЛОВНИ МОЖНОСТИ

БРОЈ 780 ЦЕНА 100 ДЕН. | 10 ОКТОМВРИ, 2014, ПЕТОК | ГОДИНА 16

www.kapital.mk

 29. и 30.10.2014  хотел EUROPE, Сараево

INTERVIEW

VIKTOR PAPAKONSTANTINOU ГЛАВЕН ИЗВРШЕН ДИРЕКТОР НА ОКТА

OD RAFINERIJA OKTA STANA PROFITABILNA TRGOVSKA KOMPANIJA

Назив и адреса на седиштето и уредништвото на издавачот на медиум: Капитал Медиа Гроуп доо Скопје, бул.Партизански одреди бр. 17-1/16, П. ФАХ 503, 1000 Скопје Име на одговорното лице на издавачот на медиум: Основач и директор Љупчо Зиков Име и презиме на одговорниот уредник: Биљана Здравковска Стојчевска Назив и адреса на печатницата и датумот на печатење или препечатување: Графички центар Скопје, ул. Скупи бб, 1000 Скопје

РЕГИОНАЛНИ ПАРТНЕРИ на капитал

46 политика

На средбите на ДУИ со амбасадорите - фокус проблемот со Грција Во која улога Ахмети разговара со странците за името?

50 балкан бизнис и политика

Ќе стави ли Борисов крај на серијата бесполезни избори? Изборите во Бугарија повторно не сменија ништо

54 Свет

Хонг Конг бара слободни избори „Чадор револуцијата“ ја менува и политичката клима во Кина

58 бизнис и спорт

Предаторите во фудбалскиот бизнис Менаџерите одлучуваат кој ќе игра... Од играчите што им ги избираат супер - агентите

62 на ручек со...

Васко Ташковски ликовен уметник

Уметникот не може да успее без туѓа поддршка, колку и да е добар

66 светот на виното

ВИНСКИ ЗЕМЈИ Либан - праисторија на виното

Лошите кредити рушат неславни рекорди

Вирусот на слаба наплата на кредитите се побрзо се шири во банките. Најкритична е наплатата на ратите за кредити дадени на приватните фирми. До август годинава, спорни за наплата биле 370,9 милиони евра што е 16,3% од сите кредити дадени на компаниите. За една година, сумата пораснала за 15,3%. Банкарите потврдуваат дека враќањето на кредитите оди многу тешко бидејќи компаниите се финансиски исцрпени од долгата економска криза и нивната платежна способност не се подобрува. Овој негативен тренд е закана за и онака слабата кредитна активност правејќи ги банкарите попретпазливи и поконзервативни во одобрувањето кредити.

XX Стр. 26

26

Капитал број 780 10.10.2014

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Problemot e tokmu vo toa {to site kriti~ari na vlasta i takanare~ni opozicioneri sonuvaat da stignat do dr`aven tender. A bidej}i ovaa garnitura e predolgo na vlast, mnogu kriti~ari se ve}e isposteni {to ne mo`at da se omrsat so nekoj dr`aven tender. Pa taka nervozni po~nuvaat da smisluvaat razni na~ini kako da im se priklu~at na zabavata. Oti i tie se del od ovaa dr`ava de.

Pa zo{to da ne u~estvuvaat na dr`avnite proekti?! A vo isto vreme ustata im e polna so izjavi deka samo lu|e bliski na vlasta gi dobivale tenderite. E pa ako e taka, toga{ kako firmata na Qub~o Georgievski ja dobila lokacijata. Toa zna~i deka ili tenderite ne se namesteni kako {to tvrdat ili, pak, toj stanal blizok do vladeja~kata garnitura. Treto nema. No, poverojatno e deka vo slednive godini se po~esto }e gledame vakvi kriti~ari na vlasta koi javno mnogu kritikuvaat i se falat so xokeri protiv vlasta, a potajno molat boga ovaa vlast da ostane {to podolgo.

Критичари на власта желни за државни тендери

П

оранешниот премиер Љубчо Георгиевски јавно се пофали за своите најнови бизнис потфати. Со неговата градежна фирма, во која како што кажа биле вработени 45 луѓе, сега ќе влегува и во хотелиерството. Ќе градел хотел под Кале. Тој сакал тоа да биде модерен хотел, ама морало да биде барок. Како што вели имало можност сегашната владејачка гарнитура, како докажан љубител на барокот, да остане на власт и во следните 10 години, па хотелот против негова волја ќе го направел во барок стил. Ама тоа ќе бил вистински барок. А не како сегашниот барок што го градела власта од гипс и стиропор. Можеби многумина кога го читале ова помислиле дека ова е една од оние измислени вести. Но, не. Градителот Љубчо лично го потврди својот најнов бизнис потфат. И не само тоа. Тој лично порача дека фактот што токму негова фирма победила на тендерот на Министерството за транспорт за атрактивната локација под Кале нема да го промени неговиот однос кон власта. Тој и понатаму ќе останел критичар на власта. Ниту, пак, имал намера да го менува ставот за владиниот барокен проект Скопје 2014 година. Тоа што актуелнава гарнитура била на власт веќе осум години, а како што претпоставува, може да остане и во следните десет, не значело дека сега не треба да се јавуваат на тендери кои ги организира државата. “Зошто да не се јавуваме на тендери кои ги организира државата. Тоа се државни проекти и зошто да им дозволиме да си ги делат само структури блиски до владејачката гарнитура. Вака барем им ја расипав забавата”, јавно се изјасни Љубчо. Оф мори мајко. Еве ова е пластичен пример зошто во Македонија нема и нема да има саглам опозиција уште долго време. Проблемот е токму во тоа што сите критичари на власта и таканаречни опозиционери сонуваат да

стигнат до државен тендер. А бидејќи оваа гарнитура е предолго на власт, многу критичари се веќе испостени што не можат да се омрсат со некој државен тендер. Па така нервозни почнуваат да смислуваат разни начини како да им се приклучат на забавата. Оти и тие се дел од оваа држава де. Па зошто да не учествуваат на државните проекти?! А во исто време устата им е полна со изјави дека само луѓе блиски на власта ги добивале тендерите. Е па ако е така, тогаш како фирмата на Љубчо Георгиевски ја добила локацијата. Тоа значи дека или тендерите не се наместени како што тврдат или, пак, тој станал близок до владејачката гарнитура. Трето нема. Но, веројатно во следниве години се почесто ќе гледаме критичари на власта кои јавно многу критикуваат и се фалат со џокери против власта, а потајно молат бога оваа власт да остане што подолго. Покрај за барокниот хотел, Љубчо Георгиевски деновиве е актуелен со многу интервјуа во кој во негов стил зборува за се, па дури за шверцот од 1992 година. Кога, како што вели тој, партијата ВМРО ДПМНЕ со која тој тогаш управувал била само набљудувач, а многу фирми и поединци се збогатиле на сметка на државата. Интересно што никој не наоѓа за потребно да го праша за продажбата на ОКТА. Случај кој во 2006 година во Извештај на Меѓународна кризна група беше посочен како скандалозен пример на корупција, што нормално беше демантирано од тогашниот менаџмент на ОКТА. Колку за потсетување ОКТА беше продадена за 32 милиони долари, а дополнително беа инвестирани околу 128 милиони долари, од кои 110 милиони долари за изградбата на нафтоводот, кој според договорот требаше да преработува нафта, а Македонија како држава се имаше обврзано да го откупува мазутот кој ќе се добива од преработката,во

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

КапиталНО

Интересно што никој не наоѓа за потребно да го праша екс-премиерот Георгиески за продажбата на ОКТА. Ако веќе Георгиески сака да и ја расипува забавата на власта, освен со добивање на државни тендери, може да се обиде да прозбори и за овој меѓудржавен договор со еден куп анекси, кои со години и од секоја власт се чуваат далеку од очите на јавноста. Или е свесен дека ако се отвори овој договор во јавноста, неговата забава може најмногу да биде расипана? спротивно да плаќа пенали. И не само тоа. Договорот за продажба на ОКТА беше причината заради која пазарот на нафтени деривати беше со години затворен за конкуренција, а заради прекршувања на овој договор Македонија како државата плати казна од 40 милиони долари од државниот буџет. И сега повеќе од десет години од продажбата, ОКТА не произведува, туку само продава нафтени деривати во Македонија. А сега веќе и јавно се обзнануваат плановите на грчките газди на ОКТА, нафтоводот да се трансформира во продуктовод преку кој ќе се транспортира дизел гориво. Опција за која Капитал пишуваше уште пред неколку години, а која тогаш беше нормално демантирана како целосна невистина. Од аспект на компанијата овој потег и може да се разбере. И многу други европски рафинерии се одлучија целосно да прекинат со производство заради високите цени на нафтата, малите маржи и намалената потрошувачка. Но, ете ниту оваа власт, ниту Георгиевски како тогашен премиер не наоѓа за потребно да се изјасни за тоа дали ова е во согласност со тоа што тој го договорил со грчките власти, кои преку државната нафтена рафинерија Хеленик Петролеум се газди и на скопската рафинерија ОКТА? Со кој анекс било договорено ова кога се формираше фирмата Вардакс, која требаше да го управува нафтоводот, а во која Македонија е сопственик на 20% од капиталот, согласно што државата требаше да добива дивиденда која никогаш не ја доби? Каква ќе биде сега

позицијата на Македонија во контекст на овој продуктовод? Ако веќе Георгиески сака да и ја расипува забавата на власта, освен со добивање на државни тендери, може да се обиде да прозбори и за овој меѓудржавен договор со еден куп анекси, кои со години и од секоја власт се чуваат далеку од очите на јавноста. Или е свесен дека ако се отвори овој договор во јавноста, неговата забава може најмногу да биде расипана? И додека во Македонија политичарите се забавуваат кој прв до државен тендер , Европската комисија јавно предупреди дека е загрижена за големата партизација и политизација на сите нивоа во земјава, кои ако не се променат се закана Македонија да ја изгуби препораката за отпочнување на преговори со Европската унија. И сега прашањето е што со оваа констатација. На оние кои се забавуваат како да лапнат државен тендер баш им е гајле за тоа. Тие најдобро знаат да пливаат во матно и најсреќни се кога сме што подалеку од европските правила. Оние останатите кои не сакаат да водат политика со својот живот и кои сакаат нормално да живеат и работат без да се закачени за државни тендери не им останува ништо друго освен да се отселат од државата. Или да останат бидат споменици во барокната приказна, која со вакви констатации, многу ќе сакаат да продолжи да се развива и во иднина. Оти во недостиг на реална економија, фирми кои ќе прават бизнис надвор од јаслите на државата, само барокот ќе остане најдобар бизнис. Се разбира преку државни тендери.

7

Капитал број 780 10.10.2014

8 НАВИГАТОР ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

95,5% е зголемен извозот на автобуси ов Македонија во август годинава

Викторија Нуланд

помошник на државниот секретар на САД за Европа и Евроазија

победник на неделата

Ли Кекјанг

+

Кина ги претрка САД и стана најголема економска сила на светот, судејќи според податоците од Меѓународниот монетарен фонд. До крајот на 2014 година, Кина ќе создава 16,48% од светскиот БДП. Уделот на САД ќе биде 16,28%, односно 17.417 милијарди долари. Голема улога во сето ова секако има и актуелниот кинески премиер Ли Кекјанг, кој иако е само една година на функција, најде ефикасен начин да ја материјализира работата на сите негови претходници кои во последниве три децении успеаја најбројната земја на светот да ја направат и најуспешна економска приказна. Сепак успесите на Кекјанг не се само наследни, тој во изминативе пет години, кои беа исклучително успешни за Кина, особено на економски план, служеше на функцијата прв потпретседател во владата на Вен Џиабао, задолжен за економски развој, финансии и макроекономска политика. Дека Кекјанг не е случаен избор и дека под неговата палка Кина сигурно ќе го продолжи зацртаниот прогресивен пат, најголема гаранција е неговата досегашна успешна кариера. Кинескиот премиер во своите 59 години успеал да ги помине сите можни скалила на комплицираната кинеска државна хиерархија, од обичен младински активист, преку висок функционер во локалните извршни совети до челната позиција на една од најмоќните светски влади. Очигледно рецепт кој и носи резултати на Кина и на кој треба да се угледаат и другите држави.

Како можете ноќе да спиете под заклонот на членот 5 на НАТО, а дење да промовирате нелиберална демократија, да промовирате национализам, да ограничувате слобода на медиуми и да го дијаболизирате граѓанското општество, ги праша Нуланд лидерите од регионот на стратешкиот форум за Централна и Источна Европа кој се одржа во Вашингтон.

www.kapital.mk

Алкалоид со обновен сертиф за лекови на Романија

Ф

армацевтската компанија „Алкалоид“ доби обновен сертификат за Добра производна пракса (GMP) од Националната агенција за лекови и медицински помагала при Министерството за здравство на Романија, по извршената инспекција во погонот за производство на полусинтетски цефалоспорини. Ова е петта инспекција на погоните на „Алкалоид“ од страна на романските авторитети, што претставува уште

Доминација на американската валута

Доларот до крајот на ќе вреди 52 денари?! Веќе 12 недели по ред во Америка биковите водат во борбата против мечките. Нивната доминација во овој период му обезбеди 8,8% поголема вредност на доларот во однос на еврото. Проценките на финансиските аналитичари се дека зелената банкнота ќе продолжи да јакне до ниво од 52 денари за долар. пишува:

Александар Јанев

В

aleksandar.janev@kapital.mk

еќе 12 недели по ред во Америка биковите водат во борбата против мечките. Нивната доминација во овој период му обезбеди 8,8% поголема вредност на доларот во однос на еврото. Ова е прв пат по 1971 година доларскиот индекс да расте континуирано 3 месеци, кога за време на претседателот Ричард Никсон е дозволено слободно формирање на курсот на американската валута. Вестите дека американската економија е во подобра форма отколку што се очекуваше, но и безидејноста во Европа како да се надмине кризата во која заглавија најголемите земји на стариот континент, му овозможија на доларот да го достигне врвот во последните две години. Само во септември, во САД се отворени 248.000 работни места што е за 30.000 повеќе од очекувањата, а невработеноста падна од 6,1% на 5,9%. Јенот исто така вртоглаво паѓа откако

8.8%

порасна вредноста на доларот во однос на еврото за 4 месеци стана јасно дека Јапонија ќе ја запише и третата по ред загубена декада. Силата на доларот во овие услови е пример за поговорката дека помеѓу слепите и едноокиот е цар. Проценките на финансиските аналитичари се дека зелената банкнота ќе продолжи да јакне и курсот евро/ долар ќе достигне ниво од 1,18, што значи дека вредноста на доларот во домашна валута ќе изнесува 52 денари. Падот на вредноста на еврото во однос на доларот, како и очекувањата дека трендот на јакнење на американската валута ќе продолжи и понатаму како последица на силните нарушувања во европската економија, ќе им создадат проблеми на македонските компании кои увезуваат од странство и плаќаат во долари. Од друга страна пак, македонскиот извоз во САД и во други

www.kapital.mk

фикат од агенцијата една потврда за највисоките европски стандарди што компанијата ги применува во секојдневното работење, а се основа за стекнување и одржување на авторизациите за пласман на своите производи не само во Европската Унија, туку и пошироко. Со ова „Алкалоид“се потврдува како високопрофесионален производител на фармацевтски производи со примена на најсовремени производствени технологии и деловни стандарди, се со единствена цел квалитетни, ефикасни и безбедни лекови.

Капитал број 780 10.10.2014

НАВИГАТОР

мисла на неделата

> БРОЈКА

450

милиони долари достигна увозот на храна во првите осум месеци годинава

лидери

а годината земји каде што стоката се продава за долари, стануваат поконкурентни на тие пазари. Доларите што ќе ги добијат извозните компании ќе вредат повеќе во денари, додека пак увозниците кои ќе треба да платат повеќе бидејќи ќе мора да купат долари со повеќе денари. “Слабеењето на еврото за сметка на јакнењето на доларот ја прави македонската економија поконкурентна во делот на извозот надвор од еврозоната. Точно е дека увозот во долари поскапува, особено нафтата”, оценуваат економистите. Сепак, анализирајќи ги статистичките податоци за увоз и извоз на земјата, повеќе компании ќе загубат од растот на доларот, бидејќи земјава повеќе увезува одошто извезува во долари. Меѓу 25-30% од увозот на Македонија е од Русија, САД, Бразил, Украина, Кина и уште неколку земји со кои тргуваме во долари. „За мирен сон на компаниите, но и на индивидуалните клиенти што имаат заштеди, во однос на движењето на доларот и соодветното влијание во однос на останатите странски валути, понтензивно треба да ги разгледаат можностите за заштита од курсни влијанија преку користење на изведени финаниски инструменти (forwards, CRS, options)“, сугерира Емил Јакимов, претседател на Здружението на финансиски пазари. Кај извозот пак, најголем дел, или над 60% е насочен кон земјите од ЕУ, така што од растот на доларот во однос на еврото не се очекуваат позначајни ефекти врз економијата. Според проценките, само околу 15% од извозот во странство се наплатува во долари, главно во Русија и земјите од источниот блок. Статистичките податоци покажуваат дека Македонците малку штедат во долари, иако откако почна трендот на јакнење на американската валута во однос на еврото, интересот за долари расте. Според официјалните статистички податоци, граѓаните во банките чуваат околу 200 милиони долари, што е 7% од вкупните штедни влогови во девизи.

9

Јас не сум човек од технологијата кој од друга перспектива гледа на луѓето. Напротив, јас на технолгијата гледам низ очите на моите купувачи. Низ очите на нормалните луѓе Џек Ма основач и извршен директор на Али Баба

губитник на неделата

Зоран Јанковиќ

малата излезност на гласачите не беше пречка Јанковиќ да извојува уште една победа и да го продолжи мандатот во градоначалничката фотеља на Љубљана

Торстен Хеинс

компанијата Блекбери се чини излегува од кризата, во што и помагаат два нови модели на смарт телефони, со кои ги освојува пазарот и луѓето кои сакаат статусни симболи

не им беше неделата

Живко Митревски

прв е кога треба да се наметне обврска за плаќање К-15 во фирмите, ама тој нема да дели К-15 затоа што ССМ бил јавен сектор, кој пак е под капата на државата

Андреј Жерновски Иако е единствен градоначалник од ЛДП, му се тресе лидерското столче во партијата.

_

Абдулаќим Адеми На “реформите“ во образованието им нема крај. Откако почна да ги спроведува најновите експерименти за екстерно тестирање во основно и средно и преку ноќ ја воведе Кембриџ програмата за основците, Министерството за образование на чело со новиот министер Абдулаќим Адеми дојде до генијална идеја - да воведе државен испит, нешто налик на екстерно тестирање, и за студентите! И тоа не еднаш, туку двапати во текот на студирањето, наводно како вентил за селекција на подобните од неподобните за студирање. Предлогот ја шокираше јавноста. На сите веќе им е повеќе од јасно дека не може да помине ден без некоја нова реформа во земјава, но да се воведуваат вакви небулози во високото образование, кое не е задолжително за разлика од основното и средно, и да се изразува толкава недоверба кон универзитетите во земјава, е страшно засрамувачки! Дали со овој државен испит, за кој е нејасно кој ќе го спроведува, што ќе се случи со резултатите, што ако кандидатот не го положи испитот... државата всушност изразува огромна доза на недоверба кон квалитетот на универзитетските професори, кои на тоа место дошле според строго пропишани критериуми за образование и научна работа. Плус, универзитетите имаат надворешна евалуација како потврда за нивниот квалитет. Плус постои одбор за акредитација кој е задолжен да следи дали факултетите ги исполнуваат условите за вршење на високообразовна дејност. Со овој предлог се ништи се и државата се става над универзитетите! Нејасно е од каде е преземен воопшто овој модел, но дефинитивно не се антиципирани негативните и опасни последици од истиот.

Капитал број 780 10.10.2014

10

НАВИГАТОР

www.kapital.mk

график на неделата...

Трошоци на живот

Извор: Државен завод за статистика

13,10% 7,20%

Лекови, помагала и опрема

Пиво

6,80%

Жестоки пијалоци

Најмногу растат трошоците за лекови

И

3,90%

3,70%

Патен сообраќај

Здравствени услуги

ндексот на трошоците на живот за лекови, помагала и опрема порасна за дури 13,10% во првите девет месеци годинава во однос на истиот период лани. Вкупниот индекс е намален за 0,2%, објави Државниот завод за статистика. Индикативно е дека меѓу топ 5 трошоци со најголем раст се и тие за здравствени услуги.

> БРОЈКА

37%

3 факти за...

21% 14,5% 12%

искористеност на ИПАРД-1 програмата

Financial Times

ММФ предупредува на трета рецесија во Еврозоната од почнувањето на финансиската криза. Ова се вознемирувачките вести кои ги пренесува американското издание на „Фајненшал Тајмс“ како доказ дека кризата е далеку од завршена. lll

South China Morning Post

Кина и САД директно ќе разговараат околу опасностите од милитантниот ислам кој се развива во Ирак. Ова е најголема потврда околу реалната опасност која демнее од ширењето на радикалниот Ислам по светскиот мир, ред и поредок. lll

The Sydney Morning Herald

Австралија активно се вклучува во војната против тероризмот. Сили на нивната армија и во воздух и на копно се присутни во Ирак. Јавноста е поделена и исплашена од можниот контра удар на милитантните муслимански екстремисти. lll

е намален извозот на пијалаци и тутун во првите осум месеци годинава во споредба со истиот период лани

11% 106

светот низ медиумите...

Легендарниот германски канцелар Хелмут Кол е на насловната страница на магазинот Шпигел како потсетник на годишнината од обединувањето на двете Германии во 1900. Канцеларот обединител е директен ментор и на актуелната канцеларка Ангела Меркел. lll

е падот на извозот во август во споредба со јули годинава

ИПАРД 2 отвора инвести за повеќе земјоделски п

Порасна производството на вода во Македонија во 2013 во однос на 2011 година

Der Spiegel

од извоз во првите осум месеци го прави Џонсон Мети

милиони евра е вредноста на ИПАРД-2, од кои 60 се за кофинансирање инвестиции во земјоделството пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

С

лабостите од досегашното спроведување на ИПАРД програмата, наменета за инвестиции во земјоделскоруралниот сегмент, од која искористивме само 11% се основата врз која се дизајнира моделот на користење на ИПАРД 2, кој ќе стартува во 2016 година. Неодамна министерот за земјоделство, Михаил Петков најави формирање фонд за претфинансирање на проектите, што досега е е еден од клучните проблеми заради тоа што корисниците мора да ги обезбедат сите средства за инвестицијата, а по нејзината реализација да добијат поврат на 50%. Измени има и самиот удел на кофинансирање, кој во одредени случаи од 50% ќе се зголеми и до 70%. Тони Димовски, првиот човек на Платежната агенција, преку која оди реализацијата на овој европски фонд, објаснува дека со клучните измени (кои се уште не се усвоени од Европската Комија) се зголемува опфатот на

корисници на програмата и се дава можност и на поголеми агро-комбинати да аплицираат. Исто така се воведуваат нови сектори како што се житни и индустриски култури, повеќегодишни насади, градинарски и лозови насади. За првпат се воведуваат и инвестиции во обновливи извори на енергија доколку се наменети за земјоделското стопанство. ИПАРД-2 (2014–2020 ) е проектирана на вкупно 106 милиони евра од кои 60 се наменети за кофинансирање инвестиции во земјоделството, прехранбената индустрија и руралната економија, а останатите 56 за изградба на мали системи за наводнување, за изградба на пристапни патишта до обработливите површини и електрификација на полињата. За разлика од ИПАРД-1 каде соодносот на финансирање беше 50:50, во ИПАРД-2 стапката на кофинансирање инвестиции на земјоделски стопанства ќе изнесува 65% за млади земјоделци и 70% за земјоделски стопанства на над 700 метри надморска висина. Стапката на кофинансирање е зголемена на 65% и за инвестиции за основање и модернизација на мали претпријатија и занаетчиски дејности во руралните средини, како и за инвестирање во капацитети за рурален туризам.

www.kapital.mk

Капитал број 780 10.10.2014

проценки... > БРОЈКА

Кристин Лагард

директор на Меѓународниот монетарен фонд

Глобалната економија ќе заглави во просечен раст

Г

11

13,3%

лобалната економија би можела да заглави на патот на просечен раст, со голема задолженост и висока стапка на невработеност ако политичарите не ги отворат пазарите на труд, не преземат вложувања во инфраструктура и не ги променат фискалните политики, предупреди шефицата на ММФ, Кристин Лагард. Според неа, посебно во опасност е еврозоната.

се намали индексите на трошоците на животот кај авионскиот превоз на патници во септември 2014

ВЕСТИ...

ициска можност проекти! М

Македонија има извозни индустрии кои може да ја позиционираат како светски бренд

Клучни измени во ИПАРД 2: XX Зголемен опфат на корисници (во мерката 101 како корисници се јавуваат научни и образовни институции кои се регистрирани во Фарм Регистарот со регистрирани производни капацитети, во мерката 103 големината на корисниците се зголемува до 750 вработени) XX Во градинарското производство на отворено се зголемува минимумот кој корисникот треба да го поседува од 0,2 ха на 0,5 ха XX Се воведува нов сектор кој досега не беше опфатен со ИПАРД I, а тоа е секторот за производство на житарици каде што корисниците доколку набавуваат механизација ќе треба да имаат минимум 1ха земјиште.

XX Инвестиции во обновливи извори на енергија (вклучувајќи и биомаса и биогас.) се соодветни за ко-финансирање доколку се наменети за земјоделското стопанство, како и за продавање доколку има вишок.

XX Се воведуваат нови сектори: житни и индустриски култури, повеќегодишни насади, градинарски и лозови насади.

XX Одгледување на животни каде што новитетот е одгледување на говеда за тов, претходно беше опфатено само производството на млеко, како и несилки.

XX On-farm processing and direct marketing of agriculture production – ова е комплетно ново досега процесингот беше во 103 меѓутоа се однесуваше на правни лица, а овде се однесува на земјоделски стопанства.

XX Во 103 е опфатена и мелничката индустрија, како и производство на масла од растително и животинско потекло, и оцет.

XX Во 103 се подржуваат иневестиции за достигнување на сите ISO стандарди меѓународно признати што ќе помогнат при извозот.

инатата недела во Скопје, во организација на Македонија 2025, се оддржа тркалезна маса на тема „Развој на извозот и можности за трговски партнерства“. Претседавачи со тркалезната маса беа Вера Ставроф, претседател и извршен директор на HerbalScience и член на Одборот на директори на Македонија2025 и Живко Мукаетов, извршен директор и претседател на Управниот одбор на Алкалоид, кој исто така член на Одборот на директори на Македонија2025. На тркалезната маса учествуваа некои од најуспешните македонски компании од кондиторската индустрија, производители на вино и други прехранбени производи кои веќе успешно извезуваат во регионот, но и во светски рамки. На тркалезната маса се дискутираа можностите за извоз на македонските компании, предизвиците со кои се соочуваат при откривање на нови пазари и промените кои треба да бидат имплементирани за да бидат

поконкурентни. Мукаетов истакна дека Македонија има индустрии кои би можеле да и помогнат да се позиционира како светски препознатлив бренд. “Но, за да може сето тоа да се реализира потребна е синергија во дејствувањето на македонската бизнис заедница, институциите и на македонската бизнис дијаспора”, изјави Мукаетов. Македонија2025 како организација која има за цел да го помогне економскиот развој на земјата, преку својата глобална мрежа се труди да им ги отвори вратите на иновативните македонски компании кон светот. Тркалезната маса беше настан кој го најавува Форумот кој Македонија2025 ќе го одржи во Торонто, Канада на 23 и 24 октомври. Покрај бројните претставници од Северна Америка на Форумот ќе учествуваат и владини претставници од Македонија кои ќе ги презентираат инвестициските потенцијали на земјата како и бизнис делегација од Македонија.

Лоша оценка за правото на сопственост во Македонија

М

акедонија се најде на 72-то место по економските слободи на листтата од 152 држави која ја прави канадскиот институт „Фрејзер“. Најниска оценка од 5,4 земјава доби за правен систем и права на сопственост, а највисока оценка од 8,2 во критериумот звук на парите и пазарната регулативата каде што сме оценети со 8,1. Во критериумот слобода на трговијата на меѓународно ниво

оценката е 7,7 , а големината на владата е оценета со 5,8. Од регионот пред Македонија по економските слободи е рангирана Црна Гора која се најде на 38 позиција со оценка 7,41 и Албанија која доби оценка 7,18 што и го обезбеди 62- то место на листата. Босна и Херцеговина се најде на 80 место, Грција е на 84 место, Словенија 105, Србија 117-та, додека Хрватска е на 123- то место.

Капитал број 780 10.10.2014

Cover story 12 cover story

www.kapital.mk

Koj i kako upravuva s

Javnite i dr@a pretprijatija t

Do koga?

www.kapital.mk

Капитал број 780 10.10.2014

so dr@avniot kapital?

13

avnite tonat vo zaguba.

?!

Во последните пет години драстично е влошено финансиското работење на најголемите јавни претпријатија и компании со државен капитал во земјава, со тенденција повеќето да работат со милионски загуби. Дури и тие кои работеле со добивка отидоа во негатива или се на граница да пријават загуба. А, причина не секогаш се намалените приходи, кои кај некои државни претпријатија дури и се зголемени. Значи проблемот е во расходите.

Капитал број 780 10.10.2014

www.kapital.mk

14 Cover story Дејан Бошковски

Гајур Кадриу

А

Н

генерален директор на ЕЛЕМ

генерален директор на Македонија пат

Д ЕЛЕМ останува еден од најголемите домашни инвеститори и годинава продолжи со реализација на планираните енергетски проекти. Само во 2013 година во енергетски зафати компанијата инвестира над 60 милиони евра. Во 2014 година, согласно инвестициската програма, завршија два капитални проекти во вкупна вредност од околу 90 милиони евра. Вкупни приходи (евра)

пишува:

Спасијка Ефтимоска

spasijka.eftimoska@kapital.mk

фотографија:

Д

фотоархива на Капитал

растично е влошено финансиското работење на најголемите јавни претпријатија и компаниите со државен капитал во земјава. Во последните пет години дури и тие кои работеле со добивка отидоа во негатива или се на граница да пријават загуба. А, причина не секогаш се намалените приходи, кои кај некои државни претпријатија дури и се зголемени. Оваа слика ја даде рангирањето на 200 најголеми и најуспешни компании во земјава во едицијата која неодамна ја објави Капитал. Зошто е тоа така? Не може да се каже дека јавните претпријатија ја делат судбината на приватниот сектор, кој е на удар на кризата, затоа што се монополи и затоа што во повеќето приходите се слеваат континуирано. Значи, проблемот се расходите. Е тука, очигледно, секоја компанија си тера своја политика, се разбира усогласена со владината, затоа што државата е 100% сопственик на овие фирми. Некои велат дека се влезени во инвестициски циклус, некои добиваат и субвенции од државниот буџет, а некои пак и несоодветни трошоци (на пример, ЈСП Скопје ќе мора да троши пари за одржување на Милениумскиот крст и за изградба на Панорамското тркало). Со цел да видиме на што се должат негативните финансиски резултати на компаниите во државна сопственост (јавни претпријатија и акционерски друштва) отидовме чекор понатаму и ги анализиравме нивните финансиски извештаи и нивното работење. За жал, многу малку јавни претпријатија објавуваат годишни финансиски извештаи, а и некои што се објавени се многу сиромашни со информации и со податоци, со што транспарентноста во работењето е сведена на минимум или воопшто ја нема. Тоа отвара сомневање за начинот на кој тие работат, како и за одговорноста и професионализмот на нивниот менаџмент.

Како работат државните фирми и јавните претпријатија? Најголемата државна компанија, АД Електрани на Македонија минатата година пријави загуба од 2,1 милион евра, а само пред четири години, во 2010 имаше добивка од четири милиони евра. Намалени се и приходите на друштвото

ие работиме толку колку што ќе ни даде работа Јавното претпријатие Државни патишта, а и заработуваме толку колку што ќе ни плати. Ние немаме приходи. Да имаме повеќе работа, ќе ја исчистиме загубата. Барав и од Владата и од ЈП Државни патишта повеќе пари, но нема.

Нето добивка Број на /загуба (евра) вработени

Електрани на Македонија 2013 2012 2011 2010 2009

254.333.960 265.199.586 272.582.290 291.698.424 263.753.753

-2.155.510 776.610 761.224 4.021.601 3.120.344

4.674 4.228 4.065 3.880 3.882

49.669.334 56.920.200 47.394.389 51.294.795 40.579.721

251.773 7.861.199 13.681.264 10.791.421 13.766.657

469 463 455 438 440

МЕПСО 2013 2012 2011 2010 2009

Вкупни приходи (евра)

Нето добивка Број на /загуба (евра) вработени

ЈП Македонски шуми 2013 2012 2011 2010 2009

26.472.137 30.179.958 28.520.261 30.229.224 29.313.183

-1.446.513 15.335 59.088 552.467 51.173

2.259 2.311 2.424 2.272 2.406

-1.965.593 -29.832 89.025 73.197 587.626

2.230 2.304 2.305 2.154 2.214

Македонска пошта 2013 2012 2011 2010 2009

24.751.005 24.380.024 23.896.718 23.685.246 22.216.187

Вкупни Нето добивка Број на финансиски резултат за 2013 и падот на од 264 милиони евра во 2009 на 254 приходи (евра) /загуба (евра) вработени добивката во претходните три години, пред милиони евра во 2013 година. Намалено е се, се должи на исправки во побарувањата иЈСП производството на електрична енергија Скопје на ЕЛЕМ постари од три години. од домашните термо и хидроцентрали. Во 2013 32.764.488 228.225 1.346 збор за побарувања од кои „Станува 2009 година, на пример, се произведени поголем 5.886 електрична енергија, 2012гигаватчасови 28.836.881 -78.218 1.316 дел се преземени од делбениот биланс, пред поделбата на старото ЈП а во 2012 година 5.370 гигавати. Годишниот 2011 за 2012 20.518.412 -823.872 1.315За дел од нив компанијата води ЕСМ. извештај година (последно судски објавениот) покажува дека од вкупните 2010 16.504.354 -1.631.102 1.317 спорови, кои доколку се добијат ќе создадат вонредни приходи. Овие расходи на ЕЛЕМ од 263 милиони евра, 99 2009 евра16.421.433 705.597 1.343 исправки во деловните книги немаат милиони отпаѓаат на инвестициски влијание врз ликвидноста на компанијата. активности. Бројот на вработени за пет ЈП Македонска радиотелевизија АД ЕЛЕМ останува еден од најголемите години е зголемен за 792, од 3.882 во 2009 24.842.800 503.914 927 домашни инвеститори и годинава на2013 4.674 вработени во 2013. со реализација на планираните Во2012 годишниот извештај објаснуваат продолжи 5.889.474на ЕЛЕМ 2.048.477 150 дека во 2009 година го започнале „најголемиот енергетски проекти. Само во 2013 година 2011 20.671.522 8.339.849 на во 938 енергетски зафати компанијата инвестициски циклус од постоењето компанијата со сума од 37 милиони евра, инвестира над 60 милиони евра. Во 2014 Вкупни Нето добивка на завршија два капитални проекти во година која во 2010 година прерасна во 50 милиони Број вкупна вредност од околу 90 милиони евра евра“. Во приходи 2011 година инвестирале милионвработени (евра) /загуба61(евра) евра, а во 2012 скоро 100 милиони евра. - Паркот на ветерни електрани „Богданци“ МЖ Транспорт Според менаџментот на ЕЛЕМ, негативниот и ревитализацијата на хидроелектраните 2013 21.877.627 -8.328.266 1.261 2012

24.188.918

-7.441.352

1.350

2011

29.778.705

-6.104.972

1.413

2012 2012 2011 2011

56.920.200 56.920.200 47.394.389 47.394.389

2010 2010 2009 2009

7.861.199 7.861.199 13.681.264 13.681.264 10.791.421 10.791.421

51.294.795 51.294.795 40.579.721 40.579.721

www.kapital.mk

Вкупни Вкупни приходи приходи (евра) (евра)

ЈП ЈП Македонски Македонски шуми шуми

13.766.657 13.766.657

463 463 455 455 438 438 440 440

2013 -1.446.513 2.259 2013 26.472.137 -1.446.513 2.259 Синиша26.472.137 Спасов генерален директор на МЕПСО 2012 30.179.958 15.335 2.311 2012 30.179.958 15.335 2.311 и расходите 59.088 на МЕПСО, како 2011 28.520.261 2.424 2011 риходите 28.520.261 59.088 2.424 оператор на електропреносниот систем 2010 30.229.224 552.467 2.272 2010 и на30.229.224 552.467 2.272се пазарот на електрична енергија, 2009 29.313.183 51.173 2.406 регулирани и се одобруваат51.173 од Регулаторната 2009 29.313.183 2.406 комисија за енергетика. Дополнително треба Македонска пошта Македонска пошта дека МЕПСО во овој период да се има предвид 2013 24.751.005 -1.965.593 е во континуиран на 2013 24.751.005 инвестициски -1.965.593циклус2.230 2.230 модернизација и надградба на преносната 2012 24.380.024 -29.832 2.304 2012 24.380.024 -29.832 2.304 мрежа и на системите за управување со 2011 23.896.718 89.025 2.305 2011 23.896.718 89.025 2.305 електроенергетскиот систем.

2010 23.685.246 73.197 2.154 2010 23.685.246 73.197 2.154 2009 22.216.187 587.626 2.214 2009 22.216.187 587.626 2.214

П

Вкупни Вкупни приходи приходи (евра) (евра)

ЈСП ЈСП Скопје Скопје 2013 2013 2012 2012 2011 2011 2010 2010 2009 2009

Нето Број Нето добивка добивка Број на на /загуба /загуба (евра) (евра) вработени вработени

32.764.488 32.764.488 28.836.881 28.836.881 20.518.412 20.518.412 16.504.354 16.504.354 16.421.433 16.421.433

228.225 228.225 -78.218 -78.218 -823.872 -823.872 -1.631.102 -1.631.102 705.597 705.597

1.346 1.346 1.316 1.316 1.315 1.315 1.317 1.317 1.343 1.343

24.842.800 24.842.800 5.889.474 5.889.474 20.671.522 20.671.522

503.914 503.914 2.048.477 2.048.477 8.339.849 8.339.849

927 927 150 150 938 938

ЈП ЈП Македонска Македонска радиотелевизија радиотелевизија 2013 2013 2012 2012 2011 2011

Вкупни Вкупни приходи (евра) (евра) приходи

МЖ МЖ Транспорт Транспорт 2013 2013 2012 2012 2011 2011

Нето Број Нето добивка добивка Број на на /загуба (евра) (евра) вработени /загуба вработени

21.877.627 21.877.627 24.188.918 24.188.918 29.778.705 29.778.705

-8.328.266 -8.328.266 -7.441.352 -7.441.352 -6.104.972 -6.104.972

ЈП за за железничка железничка инфраструктура инфраструктура МЖ МЖ ЈП 2013 2013 2012 2012 2011 2011

Капитал број 780 10.10.2014

15

Нето Број Нето добивка добивка Број на на /загуба (евра) вработени /загуба (евра) вработени

20.632.403 20.632.403 15.929.224 15.929.224 15.900.047 15.900.047

-6.527.211 -6.527.211 -9.410.249 -9.410.249 -6.516.513 -6.516.513

1.261 1.261 1.350 1.350 1.413 1.413 1.316 1.316 1.351 1.351 1.446 1.446

Вкупни Број декана МЕПСО во овој период е во (втора фаза). Во последните пет добивка години се Вкупни Нето Нето добивка Број на континуиран инвестициски циклус на реализирани најголемите приходи (евра) инвестициски /загуба (евра) (евра) вработени вработени приходи (евра) /загуба модернизација и надградба на преносната зафати од постоењето на компанијата – АД и модернизација на РЕК Битола, отворање со АД за за изградба изградба и стопанисување стопанисување со мрежа и на системите за управување со електроенергетскиот систем“, објаснуваат на два рудници за јаглен, изградба на станбен и деловен деловен простор станбен и простор од компанијата МЕПСО. главен транспортен систем за јаглен од 2013 1.146.710 292 Убедливо најголема добивка лани пријави Брод Гнеотино16.742.317 до Суводол, систем за 2013 16.742.317 1.146.710 292 АД293 Државни патишта од дури 20 милиони отпепелување во РЕК Осломеј, пуштена 2012 12.529.603 795.082 2012 293Ова е новоформирано друштво, кое евра. е во употреба 12.529.603 ХЕ Света Петка, а во795.082 тек се 2010 388 го наследи Фондот за патишта, но презеде подготовки за18.536.346 проектите Бошков1.839.380 Мост, 2010 18.536.346 1.839.380 388 и дел од активностите и вработените на Луково Поле и19.988.026 топлификација на1.585.907 Битола 2009 382 2009 19.988.026 1.585.907 382 Македонија пат. Ова е огромна стапка и регионот. Станува збор за капитални на профитабилност со оглед на тоа дека проекти чија реализација трае и по неколку ЈП Македонија пат ЈП Македонија пат приходите во 2013 изнесувале 71 милион години и за кои се потребни големи 2013 13.468.006 -371.908 966 2013 13.468.006велат во ЕЛЕМ.

-371.908 966Затоа, пак, Македонија пат тоне во евра. финансиски средства“, загуби. Пад на приходите и на добивката-995.173 има и кај 2012 14.327.462 1.035 2012 14.327.462 -995.173 1.035 Во изминатите пет години ова претпријатие постојано работи со загуба, а МЕПСО, државната компанија за-4.131.052 пренос на 2011 13.026.348 1.538 2011 13.026.348 1.538 приходите му се намалени од 15,7 милиони електрична енергија. Рекордни-4.131.052 приходи во 2010 -2.747.000 евра во 2009 на 13,5 милиони евра во 2013 изминатите пет години МЕПСО оствари во 2010 -2.747.000 година. Заклучно со септември годинава, 2012 година, од 56,9 милиони евра, кои во 2009 15.694.994 -3.555.000 1.513 2009 1.513 Македонија пат има и долг кон Управата за 2013 година се15.694.994 намалени на 49,7-3.555.000 милиони јавни евра. Во минататаВкупни година МЕПСО оствари Нето добивка добивка Број наприходи од 5,5 милиони евра. Вкупни Нето Број на „Сега не е исто како што било порано. и најмала добивка од 251.773 евра, за приходи (евра) /загуба (евра) приходи (евра) кога /загуба (евра) вработени вработени Буџетот за одржување на патиштата е разлика од 2012 година, добивката изнесуваше 7,9имилиони евра. ЈП ЈП Водовод Водовод и канализација канализација „Приходите и расходите на МЕПСО, како 2013 20.842.765 25.555 оператор систем 2013 на електропреносниот 20.842.765 25.555 и на пазарот на електрична енергија, 2012 21.059.685 263.778 2012 21.059.685 263.778 се регулирани и се одобруваат од 2011 20.292.619 317.796 Регулаторната комисија за енергетика.

2011 20.292.619 317.796 Дополнително треба да се има предвид 2010 21.319.394 242.994 2010 21.319.394 242.994

2009 2009

21.755.382 21.755.382

250.728 250.728

2013 2013

18.220.839 18.220.839

43.642 43.642

ЈП ЈП Комунална Комунална хигиена хигиена

намален. Ако се анализираат последните пет години, ќе се види дека ја имаме 1.214 намалено загубата благодарение на 1.214 кратење на сите непотребни трошоци и на 1.207 1.207 максималната ефикасност на менаџментот 1.218 на претпријатието. А, програмата за работа 1.218 е1.223 100% реализирана и тоа за годинава 1.223 1.244 1.244

1.128 1.128

Најголеми неплаќачи на даноци и придонеси!

В

о 2010 година се донесе Законот за плаќање на рати на даночните долгови на јавните претпријатија и трговски друштва основани од државата, општините или од Град Скопје со кој се уредува начинот, постапката и условите за отплата на долговите. Управата за јавни приходи им даде можност за отплата во месечни рати на десет години, со грејс период од три години за редовните плаќачи. И плус им ги прости камататите. УЈП тогаш утврди дека заклучно со 2009 година 58 должници имаат вкупен долг од 41 милион евра и камата од 33 милиони евра (која им ја отпиша). До 31.12.2012 година платени се само 1,7 милиони евра, а во 2013 година наплатени се 1,5 милиони евра, укинат е репрограм од 1,4 милиони евра и прекинат е репрограм од 22,5 милиони евра, со што остануваат за наплата 14 милиони евра. Според УЈП, во Скопје јавните претпријатија имаат главен долг од три милиони евра и отпишана камата од 1,8 милиони евра, а до крајот на 2012 година платиле само половина милион евра. Ако се земат и податоците од Дирекцијата за големи даночни обврзници, јавните претпријатија должат уште 30 милиони евра, а платиле само 1,7 милиони евра. Најголем дел од вкупниот долг на јавните претпријатија е по основ на ДДВ, а потоа за неплатен данок на добивка и за персонален данок на доход за вработените. заклучно со седми месец. Сега нема работа, а мора да ги плаќаме вработените, од кои дел се на принуден одмор. Ние работиме толку колку што ќе ни даде работа Јавното претпријатие Државни патишта, а и заработуваме толку колку што ќе ни плати. Да имаме повеќе работа, ќе ја исчистиме загубата. Барав и од Владата и од ЈП Државни патишта повеќе пари, но нема. Имаме и стар возен парк и за негова обнова нема пари. Сега има пари за осум часа работа на терен за некои возила, а треба да бидат 24 часа. До надлежните институции пративме и писмен извештај за тоа во каква состојба се патиштата, но нема повратен одговор“, изјави генералниот директор на Македонија пат, Гајур Кадриу. Изградбата и одржувањето на патиштата сега се во надлежност на двете претпријатија, ама постојната патна инфраструктура е во катастрофална состојба, посебно автопатиштата. Изградбата на новите автопатишта (Демир Капија-Смоквица, Кичево-Охрид и Миладиновци-Штип) започна годинава и таа допрва ќе влијае врз финансиските резултати на овие претпријатија. Покрај патната, во очајна состојба е и железничката инфраструктура, а во слична состојба се и двете железнички претпријатија. МЖ Инфраструктура во минатата година пријави загуба од 6,5 милиони евра, а МЖ Транспорт од 8,3 милиони евра. Тие постојано се во загуба.

Капитал број 780 10.10.2014

16 Cover story Оливер Деркоски

2012

28.836.881

-78.218

2011

20.518.412

-823.872

1.315

2010

16.504.354

-1.631.102

1.317

2009

16.421.433

705.597

1.343

1.316

ЈП Македонска радиотелевизија 2013

24.842.800

503.914

2012

5.889.474

2.048.477

150

2011

20.671.522

8.339.849

938

Ирфан Асани

www.kapital.mk

927

генерален Нето директор на МЖ Инфраструктура Вкупни добивка Број на приходи (евра) /загуба (евра) вработени мортизацијата како расход е основна о 2009 и 2010 година се уште причина која генерира загуби во беше мало влијанието на МЖ Транспорт претпријатието, бидејќи не се кризата врз нашето работење, 21.877.627 -8.328.266 1.261 за калкулира ниту во калкулацијата посебно од работењето на2013 два пресметка на надоместокот за пристап наши големи клиенти – Макстил 2012 и 24.188.918 -7.441.352 1.350 кон инфраструктурата, од причина што Скопски легури. За нив заедно 2011 29.778.705 -6.104.972 1.413 надоместокот би се зголемил до ниво сме возеле 700.000 тони во што не може да биде прифатено од 2010 година, а во наредните ЈП за железничка инфраструктура МЖ транспортниот пазар. А, за покривање години по околу 250.000 2013 20.632.403 -6.527.211 1.316 ниту на тој расход не се обезбедуваат тони, што секако влијаеше средства од-9.410.249 Буџетот. на нашиот вкупен резултат.

2012 15.929.224 1.351 2011 15.900.047 -6.516.513 1.446

генерален директор на МЖ Транспорт

В

За разлика од МЖ Транспорт, кое има и пад на приходите од дури 26,5%, во МЖ Инфраструктура имаат зголемени приходи од 15,9 милиони евра во 2011 година на 20,6 милиони евра во 2013 година. Но, подобрување на финансиските резултати нема, иако првиот човек на претпријатието, Ирфан Асани, очекуваше надежна 2013 година и позитивен финансиски резултат. „Основна причина за работењето со загуба на МЖ Инфраструктура е пресметаниот расход на амортизацијата на средствата, за кој трошок не е потребен одлив на парични средства, но согласно законските прописи е вклучен во финансиските извештаи на претпријатието. Финансирањето на ЈП МЖ Инфраструктура се обезбедува од Буџетот, а согласно Програмата за финансирање и надоместок за користење на железничка инфраструктура, кој го плаќа железничкиот превозник (МЖ Транспорт). Амортизацијата како расход е основна причина која генерира загуби во претпријатието, бидејќи не се вкалкулира ниту во пресметката на надоместокот за пристап кон инфраструктурата, од причина што надоместокот би се зголемил до ниво што не може да биде прифатено од транспортниот пазар. А, за покривање на тој расход не се обезбедуваат ниту средства од Буџетот. Доколку го исклучиме влијанието на трошокот на амортизацијата, претпријатието би остварило добивка, која во 2013 година би изнесувала 2,5 милиони евра“, велат од управата на МЖ Инфраструктура. Во исклучително лоша финансиска состојба е и МЖ Транспорт. Според генералниот директор Оливер Деркоски, причина и за лошите резултати е и кризата која го погоди стопанството. „Прво, во анализата на периодот кој го споменувате треба да имате предвид дека во 2009 и 2010 година се уште беше мало влијанието на кризата врз нашето работење, посебно од работењето на два наши големи клиенти – Макстил и Скопски легури. За нив заедно сме возеле 700.000 тони во 2010 година, а во наредните години по околу 250.000 тони, што секако влијаеше на нашиот вкупен резултат. Исто така, мора да се спомене и намалениот број на транзитни возови за и од Грција,

А

Вкупни приходи (евра)

Нето добивка Број на /загуба (евра) вработени

АД за изградба и стопанисување со станбен и деловен простор 2013 2012 2010 2009

16.742.317 12.529.603 18.536.346 19.988.026

1.146.710 795.082 1.839.380 1.585.907

292 293 388 382

-371.908 -995.173 -4.131.052 -2.747.000 -3.555.000

966 1.035 1.538

ЈП Македонија пат 2013 2012 2011 2010 2009

13.468.006 14.327.462 13.026.348 15.694.994 Вкупни приходи (евра)

1.513

Нето добивка Број на /загуба (евра) вработени

ЈП Водовод и канализација 2013 2012 2011 2010 2009

20.842.765 21.059.685 20.292.619 21.319.394 21.755.382

25.555 263.778 317.796 242.994 250.728

1.214 1.207 1.218 1.223 1.244

18.220.839 18.275.866 17.281.291

43.642 1.209.253 1.306.935

1.128 889 887

10.307.879 9.945.553 11.369.200

-187.367 9.031 -132.826

270 276 276

ЈП Комунална хигиена 2013 2012 2011

М-НАВ 2013 2012 2011

кој од над 1.200 пред кризата се намали на 700 овие години, што секако придонесе за намалување на нашите приходи. Во првите две години и буџетската поддршка беше околу 7,8 милиони евра годишно, што придонесуваше да имаме позитивен резултат. Таа во наредните години беше

сведена на 3,4 милиони евра, се разбира поради влијанието на кризата. Кога вака ќе се проанализира периодот, јасно е дека МЖ Транспорт работи со потешкотии, но и дека тие произлегуваат од фактори на кои не можеме многу да влијаеме. Во овој период успеавме со низа мерки да ги

Капитал број 780 10.10.2014

www.kapital.mk

18 Cover story Бојан Василевски

Марјан Цветковски

П

о 2012 година, освен трошоците за редовното работење, е прокнижено и вредносно усогласување на ненаплатените побарувања по основ на радиодифузна такса во износ од 5,7 милиони евра, што во голема мера влијаеше на профитабилноста, како и во 2013 година, кога вредносното усогласување изнесуваше 6,4 милиони евра. Тоа има дополнително влијание и поради тоа што е непризнат трошок во даночниот биланс.

генерален директор на ЈП МРТ

генерален директор на Водовод и канализација

рофитабилноста на ЈП Водовод и канализација воопшто не е влошена бидејќи нашево претпријатие во анализираните пет години има извршено делумни или целосни реконструкции на водоводната и канализациската мрежа на град Скопје и набавка на резервни делови и опрема. намалиме трошоците за 5,7 милиони евра годишно, што ни помогна да преживееме“, вели Деркоски. Македонската радиотелевизија се уште е во зоната на профитабилност, но за три години добивката е стопена, од 8,3 милиони евра во 2011 на 500.000 евра лани. Приходите се рекордни во 2013, но останува долгот кон УЈП од 1,4 милиони евра. „Во 2011 година имаше отпис на обврски по кредити од Лондонскиот и Парискиот клуб во износ од 4,5 милиони евра, а во 2012 година беа вратени во евиденција. Во 2012 година, освен трошоците за редовното работење, е прокнижено и вредносно усогласување на ненаплатените побарувања по основ на радиодифузна такса во износ од 5,7 милиони евра, што во голема мера влијаеше на профитабилноста, како и во 2013 година, кога вредносното усогласување изнесуваше 6,4 милиони евра. Тоа има дополнително влијание и поради тоа што е непризнат трошок во даночниот биланс. Во 2012 година, во МРТ започна процесот за дигитализација на опремата, кој продолжи и во 2013, при што се инвестирани вкупно 7,2 милиони евра, што исто така влијаеше на профитабилноста“, објаснуваат од ЈРП МРТ. Јавното претпријатие Водовод и канализација исто така се соочува со пад на приходите и добивката. Од менаџментот велат дека приходите се намалиле откако во 2008 година ја зголемиле цената на водата, што ги натерало граѓаните да ја штедат, и откако неколку компании дел од своите процеси почнале да ги извршуваат со технолошка вода. „Профитабилноста на ЈП Водовод и канализација воопшто не е влошена бидејќи нашево претпријатие во анализираните пет години има извршено делумни или целосни реконструкции на водоводната и канализациската мрежа на град Скопје и набавка на резервни делови и опрема“, истакнуваат од претпријатието.

В

Кражби, скандали, апсурдни трошоци...

Интересен феномен е ЈСП Скопје. За пет години двојно се зголемени приходите на ова јавно претпријатие, а тоа во 2013 година за првпат влезе и во зоната на профитабилност. Но, пред се, поради субвенции и донации. И покрај помошта, веќе годинава, според последните информации, ова претпријатие се соочува со финансиски проблеми. Со оглед на фактот дека на негов товар падна и одржувањето на Милениумскиот крст и изградбата на Панорамското тркало со придружни објекти и мостови, очекувано е финансиската состојба уште повеќе да се влошува. Зошто ЈСП Скопје доби вакви обврски е друго прашање, со оглед дека тие се далеку од доменот на неговата основна дејност. Во ЈСП Скопје велат дека минатогодишната добивка е резултат на благото зголемување на приходите со истовремено намалување на расходите. „Карактеристично е што забележавме пораст на приходите во услови кога возрасните граѓани добија уште еден бесплатен ден. Зголемениот промет во најголем дел се должи на новиот начин на контрола на билетите и наплатата на дополнителни билети. Намалувањето на расходите во најголем дел се должи на намалените расходи за одржување на новите автобуси, намалената цена на нафтата на светските берзи и на залагањето на менаџментот за одговорно работење“, објаснуваат од ЈСП Скопје. Македонска пошта е уште еден типичен пример на јавно претпријатие оптоварено со еден куп финансиски проблеми, но и пропусти во работењето. Пошта вообичаено ја следат и кражби и афери, кои уште повеќе ја празнат сметката. Во 2013 година, загубата на Македонска пошта достигна два милиони евра, а од менаџментот се правдаат дека тоа се должи на подарени акции во Поштенска банка. „Врз основа на Заклучок на Владата, Управниот одбор на Македонска пошта донел Одлука за подарување на акциите

на Македонска пошта во Поштенска банка на Владата. Во согласност со Заклучокот на Владата, на 28 јуни 2013 година склучен е договор за дар, со кој на Владата и се пренесуваат во сопственост и владение без надомест 12.830 обични акции издадени од Поштенска банка, со вкупна номинална вредност од 2.413.194 евра. Како резултат на ова извршено е вредносно усогласување на финансиските вложувања за наведениот износ, што директно влијаеше на зголемувањето на расходите и искажаната загуба“, информираат од управата на Македонска пошта.

Зошто не се реформираат?

Економистите се согласни дека најголемиот проблем со јавните претпријатија е тоа што ниту една власт досега немала политичка волја да спроведе вистински реформи. Тие коментираат дека во западноевропските општества постојат начини како тоа се прави, а без притоа да мора да се приватизираат. Еден од основните принципи е да се евалуираат завршните сметки на претпријатието, да се следи системот на плати и наградувања, бројот на вработени и тоа колку секој од нив е соодветен за работната позиција. Во Германија, на пример, јавните претпритијатија кои се основани од градовите функционираат како еден холдинг и целосно се потпираат на принципите на пазарната економија. Станува збор за централизирано раководење со одделните јавни претпријатија, што само по себе раѓа потреба од укинување на директорските позиции во секое претпријатие и прекинување на практиката на партиски вработувања. Средствата од градот стигнуваат на една сметка и оттаму се распределуваат кон секое претпријатие. На овој начин градските холдинзи, кои ги менаџираат јавните комунални претпријатија, стануваат кредитоспособни, подготвени да излезат на меѓународниот пазар на пари, каде што задолжувањето е по пониски камати, а се користи за нови инвестиции и развој.

ϯ͘ ̨̛̬̖̦̣̦̐̌̌ ̴̶̡̨̛̦̖̬̖̦̠̌ ̦̌ ̨̛̖̣̦̔̏ ̣̱̖̑ ̨̔ ̨̢̪̖̖̏ ̨̔ ϲ ̛̬̙̔̌̏ ̦̌ ̨̖̦̔ ̨̥̖̭̯

ʿ̨̢̖̖̏ ̸̛̛̦̦̌ ̦̌ ̧̥̬̖̙̱̖̏̏̌ ̌̚ ̨̛̦̏ ̨̛̖̣̦̔̏ ̨̨̛̥̙̦̭̯ ʿ̨̢̖̖̏ ̸̛̛̦̦̌ ̦̌ ̧̥̬̖̙̱̖̏̏̌ ̌̚ ̨̛̦̏ ̨̛̖̣̦̔̏ ̨̨̛̥̙̦̭̯ ʿ̨̛̦̯̌̚ ̛ ̛̛̦̏̔ ̛̛̪̦̖̣̭̯̌ ̢̖ ̸̱̖̭̯̱̏̏̌​̯̌ ̦̌ ̯̬̖̯̯̌̌ ̨̪ ̬̖̔ ̨̛̬̖̦̣̦̐̌̌ ̴̶̡̨̛̦̖̬̖̦̠̌ ̦̌ ̡̨̠̌ ̦̌̔ ϭϱϬ ̶̨̛̛̭̪̭̯̖̦͕̏ ̡̨̛̛̬̖̯̬͕̔ ̛̣̦̐̌̏ ̶̛̛̱̬̖̦̔ ̛ ̨̛̛̦̦̬̏̌ ̨̔ ̨̢̪̖̖̏ ̨̔ ϲ ̛̬̙̔̌̏ ̨̔ ̨̨̛̬̖̦̯̐ ̢̖ ̨̛̠̯̔̍̌ ̨̨̨̛̬̔̐̏ ̛ ̦̌ ̛̭̣̖̦̯̖̔ ̧̪̬̹̌̌̌͗ Ka̡̨ ̨̖̦̌̔̚ ̔̌ ̨̛̪̖̯̖̍̔ ̦̌ ̨̛̥̖̱̦̬̦̑̌̔ ̛̯̖̦̖̬͍̔ ʶ̨̡̣̱ ̭̥̖ ̛̭̪̬̖̥̦ ̌̚ ̶̛̛̛̣̖̬̣̠̍̌̌̌̚ ̦̌ ̡̨̛̖̦̖̬̖̯̭̯̐ ̪̬͍̌̌̚ ʶ̡̨̌ ̔̌ ̛̦̪̬̥̖̌̌̏ ̡̪̖̯̌Ͳ̬̦̙̥̦̌̌̌ ̨̔ ̨̛̯̱̬̥̯̚ ̛ ̨̛̥̹̦̯̖̔̌ ̶̛̛̛̭̪̖̠̣̯̖̯͍̌

Ϯϵ͘ ̛ ϯϬ͘ϭϬ͘ϮϬϭϰ ˈ̨̯̖̣ ʫ̨̱̬̪̖͕ ˁ̨̬̖̌̌̏

ʯ̨̪̦̠̯̖̌̌̚ ̨̛̦̏ ̛̪̬̯̦̖̬̌ ̨̔ ̨̨̛̬̖̦̯̐ ̛ ̨̭̯̬̖̯̖̏̌ ̨̛̦̏ ̨̛̖̣̦̔̏ ̨̨̛̥̙̦̭̯͊ ʶ̸̛̣̱̦ ̛̪̬̯̦̖̬̌ ̦̌ ʥ̛̛̦̭̚ ̪̣̱̭͗

Капитал број 780 10.10.2014

20

www.kapital.mk

Интервју

interview

VIKTOR PAPAKONSTANTINOU главен извршен директор на ОКТА

OD RAFINERIJA OKTA STANA PROFITABILNA TRGOVSKA KOMPANIJA

T

рансформацијата на ОКТА во изминатата година и половина беше голем успех, редок пример на проект од ваков вид во регионот. Додека обезбедувавме непрекинато и сигурно снабдување со гориво на земјава, успеавме да се трансформираме од нефлексибилна и неефикасна тешка индустрија во брзорастечка и ориентирана кон клиентот, логистичка и трговска компанија. Целосните резултати од процесот на трансформација може да се видат од константно зголемување на нашиот пазарен удел, од значителното подобрување на профитабилноста во работењето и од генерираните приходи. Целосниот позитивен резултат ќе се покаже во финансиските резултати следната година.

www.kapital.mk

Капитал број 780 10.10.2014

21

Капитал број 780 10.10.2014

22

www.kapital.mk

Интервју

пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

XX Во првото полугодие од годинава, но и лани, приходите од продажба на ОКТА се намалуваат и компанијата работи со загуба. На што се должи овој финансиски резултат? Колку сте задоволни од работењето? Трансформацијата на ОКТА во изминатата година и половина беше голем успех, редок пример на проект од ваков вид во регионот. Додека обезбедувавме непрекинато и сигурно снабдување со гориво на земјава, успеавме да се трансформираме од нефлексибилна и неефикасна тешка индустрија во брзорастечка и ориентирана кон клиентот, логистичка и трговска компанија. Целосните резултати од процесот на трансформација може да се видат од константно зголемување на нашиот пазарен удел, од значителното подобрување на профитабилноста во

голем број на рафинирани производи (дизел, бензини итн.) станаа достапни во Европа како резултат на отворањето на нови рафинерии блиску до нашите пазари, намалувањето на побарувачка од европските пазари кои беа во економска рецесија, како и фактот дека САД прекинаа да увезуваат бензин од Европа, откако развија свое домашно производство. Овие фактори ги истиснаа европските рафинерии во делот на понудата и побарувачката. Ќе преживеат само технолошки понапредните рафинерии и оние со пристап до море или до поевтини извори на сурова нафта. ОКТА немајќи пристап до море, изградена одамна и со застарена технологија, произведувајќи многу мазут што не може веќе да биде искористен целосно во нашиот регион, се најде себеси во незавидна положба. Веднаш штом нашите пазари се отворија кон конкуренцијата од надвор, ОКТА започна да го губи пазарниот удел и стана целосно неекономична. Во јануари 2013 година, последниот месец од производството, ОКТА губеше повеќе од 70 американски долари за секој тон произведено гориво. Најважно, оваа ситуација ја стави целата земја во незавидна положба. Повеќе од половина од испораката на горива,

како и на нивната желба за постојано подобрување во нашата секојдневна работа.

XX Дали тоа значи дека трансформацијата создаде технолошки вишок и што ќе се случи со вработените? За време на трансформацијата се одлучивме да излеземе во пресрет на барањето на дел од нашите вработени кои беа близу до возраста за пензионирање и да им понудиме програма за доброволно пензионирање. За оваа програма за предвремено пензионирање на нашите вработени планирано е да се потрошат повеќе од 4 милиони евра оваа година. Всушност, програмата стана толку популарна кај нашите вработени, што моравме да го ограничиме бројот на луѓе што ќе влезат во неа за да избегнеме да изгубиме луѓе со клучни квалификации кои ни се потребни и во иднина. Оваа програма ни овозможи да започнеме да вработуваме помлади кадри со неопходни квалификации што ќе придонесат за иднината на ОКТА.

Засега нема рестарирање на производството XX Каква е иднината на рафинеријата ОКТА? Планирате ли да го рестартирате производството или ќе продолжите да увезувате преработени нафтени

Недостатокот на правилни контроли значи дека несоодветно гориво што е надвор од регулативите може да го најде својот пат на пазарот. Ова има три негативни последици. Прво, потрошувачите ставени во искушение за пониска цена добиваат гориво со квалитет под стандардите, што е потенцијално штетно за нив, како и за околината. Второ, државата не може да се осигура дека сите даноци и давачки се платени. И трето, нелојалната конкуренција значи дека компаниите што го почитуваат законот на овој начин се ставени во незавидна положба, што им наметнува финансиски тешкотии со негативни ефекти по економијата и вработеноста во државата. работењето и од генерираните приходи. Целосниот позитивен резултат ќе се покаже во финансиските резултати следната година, во 2015, бидејќи годинава е привремено отежната со издатокот за програмата за доброволно пензионирање која им ја понудивме на нашите вработени.

XX Зошто рафинеријата ОКТА престана да преработува нафта и од производител се претвори во трговец со нафтени деривати? Последните неколку години беа доста неповолни за сите европски рафинерии. Бидете свесни дека голем број на европски рафинерии беа затворени, а многу од нив и целосно деактивирани. Само изминатиот месец беше најавено дека четири италијански рафинерии ќе бидат затворени во наредниот период. Причините се поврзани со економијата за снабдувањето со горива во нашиот регион. Како резултат на прекинот на извозот на сурова нафта од Иран, Ирак и Либија од пред неколку години, како и зголемувањето на побарувачката на сурова нафта од Далечниот Исток, се намали пристапот до конкурентни извори на сурова нафта во Медитеранскиот регион. Истовремено,

сржта на индустриската и економската моќ, зависеше од рафинерија која работеше со загуби, која беше зависна од понуда на сурова нафта од се повеќе и повеќе недостапни извори. Признавам дека на ОКТА и требаше повеќе време да состави нов бизнис модел и да реагира. Но, откако го направивме тоа, бенефитите станаа очигледни веднаш. Во моментов снабдувањето во државата е на највисоко ниво по цена која е доста конкурентна. Инфраструктурата на ОКТА со 350 милиони литри капацитет за складирање дава сигурност дека ќе има доволно гориво за економијата да се движи, дури и во случаи на непредвидливи прекини во испораката. Развивме високотехнолшки логистички систем што ни овозможува во секое време да располагаме со 100 камиони и неколку вагони на пат, со постојани проверки на квалитетот, како и контролата во секоја фаза од транспортот, истоварот и складирањето. Сето ова беше возможно благодарение на вештините и експертизата на вработените во ОКТА, со поддршка на стручноста на Групацијата Хеленик Петролеум. Навистина сум горд колку брзо нашите вработени се прилагодија на новиот бизнис модел,

деривати? Какви се плановите за работењето во Македонија? Нашата моментална оперативна состојба ќе остане се додека условите на меѓународниот пазар на нафтени деривати не се променат. ОКТА ќе продолжи да инвестира во зголемување на својот капацитет, со цел да обезбеди квалитетно гориво на своите потрошувачи, на брз и сигурен начин. Нашиот пазар се состои од најголема мрежа на бензински пумпи, индустриски корисници и трговци со нафтени деривати, а очекуваме и дополнително да го зголемиме нашиот пазарен удел во наредните години.

XX Колкава е побарувачката на нафта и нафтени деривати оваа година? Вкупната побарувачка на нафтени деривати беше стабилна во изминатите две години. Постои замена помеѓу самите производи, се зголемува побарувачката на дизел и ТНГ, заменувајќи ги бензинот и мазутот. Побарувачката на нафтени деривати е тесно поврзана со реалниот економски раст. Се очекува нашиот пазар да започне со проширување штом повторно ќе почнат да растат индустриското производство, градежната индустрија и

www.kapital.mk

побарувачката за нови возила.

Нафтоводот ќе стане продуктовод за дизел XX Како би го оцениле пазарот на нафтени деривати во Македонија? Со кои проблеми најчесто се соочувате во вашата работа? Нашиот пазар е конкурентен и отворен, што е добро за економијата и за потрошувачите, бидејќи ја гарантира достапноста на соодветна понуда со конкурентна цена. Сепак, недостатокот на правилни контроли значи дека несоодветно гориво што е надвор од регулативите може да го најде својот пат на пазарот. Ова има три негативни последици. Прво, потрошувачите се ставени во искушение за пониска цена да добиваат гориво со квалитет под стандардите, што е потенцијално штетно за нив, како и за околината. Второ, државата не може да се осигура дека сите даноци и давачки се платени. И трето, нелојалната конкуренција значи дека компаниите што го почитуваат законот на овој начин се ставени во незавидна положба, што им наметнува финансиски тешкотии со негативни ефекти по економијата и вработеноста во државата.

Капитал број 780 10.10.2014

23

Ова, за жал е ситуација со која ОКТА и уште неколку други компании на нашиот пазар мора да се соочуваат секој ден. Се надевам дека Владата ќе продолжи и ќе успее во своите постојани напори да ги зајакне постоечките правила што треба да важат за сите играчи на пазарот и ќе ги засили контролите, особено за време на увоз.

XX Колку ОКТА го користи нафтоводот Вардакс? Има ли капацитет Македонија целосно да го користи овој нафтовод? Нафтоводот во моментов се чисти, со цел да биде пренасочен од нафтовод за сурова нафта во продуктовод за дизел. Ова е многу интересен, но тежок проект, еден од првите во светот од ваков вид! Кога ќе биде завршен, ќе биде единствениот прекуграничен продуктовод во нашиот регион со огромна стратешка важност. Продуктоводот ќе ја гарантира континуираната испорака на дизел во земјава и на Косово, независно од условите на патот, тесните грла на граничните премини, временските услови како и други непредвидливи фактори кои можат да го попречат патниот транспорт. Се разбира, истиот може преку ноќ да

биде пренаменет за транспорт на сурова нафта.

XX Сметате ли дека методологијата за пресметување на цените на нафтените деривати треба да се промени? Дали преговаравте со Владата во врска со ова прашање? Ова не е нешто што го имаме дискутирано со Владата. Во моментов, методологијата на цените не е многу релевантна за нас. ОКТА е трговец на големо со горива и нашите цени за нашите клиенти ги следат меѓународните цени на горивата во регионов, додека цените по методологија најмногу се применуваат кај крајните потрошувачи.

XX Како ќе се движат цените на нафтените деривати во наредниот период? Кога би го знаел тоа би бил многу богат човек и не би зборувал со Вас сега.

XX Како ОКТА ќе се развива во следниот период? Дали планирате да го зголемите бројот на бензински пумпи низ Македонија? Во моментов ја разгледуваме нашата стратегија за малопродажба и ефектите од нашата мрежа на бензински пумпи. Хеленик Петролеум управува со повеќе од 2000 бензински пумпи

Капитал број 780 10.10.2014

24

www.kapital.mk

Интервју

на меѓународно ниво и поседува значајно искуство во снабдување со горива и обезбедување на соодветни услуги преку бензинските пумпи. Оваа експертиза наскоро ќе биде имплементирана и во ОКТА.

XX Последните податоци за извозот на Косово покажуваат намалување на продажбата на нафтени деривати на овој пазар. Дали тоа значи дека ОКТА го губи косовскиот пазар? Косово е многу конкурентен пазар и стана уште покомпетитивен со отворањето на автопатот што ги поврзува Приштина и брегот на Албанија. Транспортот на горива на овој автопат нуди пониски цени, поради непостоењето на патарини, како и поопуштени гранични контроли. ОКТА успеа значително да ја зголеми профитабилноста на својот извоз на Косово преку фокусирање на испорака на најголемите трговци со горива во оваа соседна земја. Ќе продолжиме да се фокусираме на овој пазарен сегмент на Косово, каде имаме предност со логистиката и цената.

XX ОКТА се повеќе се промовира како општествено одговорна компанија. Зошто кампањите иницирани од ОКТА се важни и што добива компанијата од нив? За ОКТА, но и мое лично убедување е дека големите компании мора да му вратат на општеството, особено

кога има потреба за таква активност. Релативно лесно е за големите компании да ја користат организационата поставеност, работната сила и ресурсите за да им помогнат на другите или да организираат активности со голем ефект. Одлучивме да инвестираме време, труд и ресурси во поддржување на проекти поврзани со образованието, здравјето и децата - три области особено важни денес. Не очекувам да добиеме ништо за возврат од овие активности како компанија, освен задоволството кое доаѓа од знаењето дека можеби сте помогнале во подобрувањето на животот на другите. Тоа задоволство исто така го делат и нашите вработени кои знаат дека нивните напори и работа имаат поголемо, позитивно влијание на општеството во кое живеат. Имајќи го ова предвид, оваа година ја започнавме кампања на национално ниво наречена Шанса за живот. Нејзината цел е ОКТА да донира на Одделението за Интензивна нега на Детската клиника во Скопје, но истовремено и да ја покрене свеста и кај другите компании, организации и граѓаните за донирање во оваа цел. Одделот за Интензивна нега има потреба од опрема за да обезбеди нега на се поголемиот број примени бебиња и деца. Ситуацијата е прилично алармантна и поради тоа ОКТА заедно

со Детската клиника дојде до идеја за реализација на ваква кампања. Многу сме среќни што успеавме да иницираме голем одѕив на граѓаните. Има високо ниво на вклученост на граѓаните преку социјалните медиуми, многу познати личности јавно ги поддржаа активностите, а во исто време и одредени компании ја препознаа потребата да се вклучат во кампањата. Се надеваме дека собраните средствата ќе направат вистинска разлика за бебињата кои чекаат на нас да им дадеме шанса за живот.

XX Колку е голем интересот за Програмата за практиканти која ја започнавте? Нашата Програма за практиканти во својата сегашна форма започна оваа година и низ компанијата поминаа две групи на студенти. На двата круга се пријавија голем број на кандидати, кои поминуваат преку организирани тестови и интервјуа пред да бидат избрани да работат за нас во период од три или повеќе месеци. Ова е многу успешна програма и добивме многу позитивен ефект од учесниците. Ова е многу ефективен начин за нас да им понудиме на студентите и дипломираните, можност за обука и развој, но во исто време ни овозможува да идентификуваме соодветни кандидати кои може да се приклучат на нашиот тим кога ќе се јави потреба за нови вработувања во ОКТА.

Капитал број 780 10.10.2014

26

www.kapital.mk

Бизнис и финансии na t o s Virua naplainu slab m e r ta pvo epiva mija de

Lo[ite krediti kaj firmite na rekordno najvisoko nivo!

480 470

Лоши кредити (во милиони евра)

460

456

450

445

440 430

426

420

422

410 Aug-13

Sep-13

428 Oct-13

425 Nov-13

Dec-13

428

433

429 419

Jan-14

Feb-14

Mar-14

Apr-14

May-

6

-14

www.kapital.mk

Капитал број 780 10.10.2014

Бизнис и финансии

27

Вирусот на слаба наплата на кредитите се побрзо се шири во банките. Најкритична е наплатата на ратите за кредити дадени на приватните фирми. До август годинава, спорни за наплата биле 370,9 милиони евра што е 16,3% од сите кредити дадени на компаниите. За една година, сумата пораснала за 15,3%. Банкарите потврдуваат дека враќањето на кредитите оди многу тешко бидејќи компаниите се финансиски исцрпени од долгата економска криза и нивната платежна способност не се подобрува. Овој негативен тренд е закана за и онака слабата кредитна активност правејќи ги банкарите попретпазливи и поконзервативни во одобрувањето кредити. Гувернерот на Народната банка, Димитар Богов, проблемот го лоцира само во одделни банки, а не во целиот банкарски сектор. значително забрзување на економската активност. Порастот на економијата главно се должи на компаниите што Александар Јанев aleksandar.janev@kapital.mk работат во технолошко – индустриските зони, и по сектори најдобро се држат фотографија: градежните компании поради нивниот фотоархива на Капитал ангажман во изведувањето на некои јавни инвестиции. Останатите домашни фирми помалку или повеќе се уште се анкарите се потешко успеваат да соочуваат со криза. Порастот на лошите ги наплатат дадените кредити кредити засега не е драматичен и на приватните фирми и тоа нашиот банкарски сектор во овој дел се го докажуваат последните држи подобро отколку сите други земји статистички податоци според во регионот“, објаснува Јанчевски. кои за една година, лошите кредити се Тој вели дека овој негативен тренд зголемиле за 15,3%. Банките не можат повторно ќе ги направи банкарите да наплатат 370,9 милиони евра од поконзервативни во одобрувањето компаниите, што е 16,3% од кредити. сите кредити пласирани „Кредитирањето годинава во стопанството. Ако на расте побрзо отколку оваа сума се додадат лани, но порастот на и лошите кредити лошите кредити ќе кај населението, влијае на промена на произлегува дека деловната политика милиони евра кредити вкупно 473,7 милиони на некои банки, на фирмите се проблемати евра се спорни за особено оние кои што чни за враќање наплата. имаат најголем удел Статистиката покажува на нефункционални дека по одделни пласмани во своето сектори, први на портфолио“, смета црната листа на банките Јанчевски. кои најтешко ги враќаат Гувернерот на Народната кредитите се најдоа банка Димитар Богов, трговските компании, пак, вели дека учеството индустријата, хотелите на лошите кредити и рестораните како во вкупните кредити од сите кредити кај фи и фирми што се се стабилизира занимаваат со дејност по достигнување се лоши кредити рмите во врска со недвижен на максимумот во имот. средината на минатата Банкарите потврдуваат година, а проблемот дека наплатата го лоцира во одделни на кредитите оди банки, не во целиот многу тешко бидејќи компаниите банкарски сектор. се финансиски исцрпени и нивната „Можни се повремени порасти во платежна способност не се подобрува. некои месеци но генерално трендот Претседателот на Управниот одбор на е стабилизиран, а во догледно НЛБ Тутунска банка, Ѓорѓи Јанчевски, време очекуваме и да започне да се вели дека долгата економска криза е намалува. Проблемот веќе не е општ за причината што домашните компании се банкарскиот сектор туку локализиран во тешка финансиска кондиција. во поедини банки и главно се однесува „Наплатата на кредитите од фирмите се на кредити дадени пред повеќе години. влошува и тоа е очекувано бидејќи нема Во рамките на своите надлежности пишува:

Б

370,9

474 459

Jun-14

461

Jul-14

Aug-14

16,3%

Капитал број 780 10.10.2014

28

www.kapital.mk

Бизнис и финансии

Ѓорѓи Јанчевски

претседател на УО на НЛБ Тутунска банка

Н

Димитар Богов

Тони Стојановски

У

Н

гувернер на Народна банка

член на УО на Стопанска банка

аплатата на кредитите од фирмите се влошува и тоа е очекувано бидејќи нема значително забрзување на економската активност. Порастот на економијата главно се должи на компаниите што работат во технолошко – индустриските зони, и по сектори најдобро се држат градежните компании поради нивниот ангажман во изведувањето на некои јавни инвестиции. Останатите домашни фирми помалку или повеќе се уште се соочуваат со криза. Растот на лошите кредити ќе влијае на промена на деловната политика на некои банки во поглед на кредитирањето, особено оние кои што имаат најголем удел на нефункционални пласмани во своето портфолио.

чеството на лошите кредити во вкупните кредити се стабилизира по достигнување на максимумот во средината на минатата година. Можни се повремени порасти во некои месеци но генерално трендот е стабилизиран, а во догледно време очекуваме и да започне да се намалува. Проблемот веќе не е општ за банкарскиот сектор туку локализиран во поедини банки и главно се однесува на кредити дадени пред повеќе години. Во рамките на своите надлежности Народната банка презема мерки за зајакнување на управувањето со кредитните ризици и корпоративното управување во банките.

ефункционалните кредити се сметководствена категорија во која главно спаѓаат кредитите кои се отплаќаат со задоцнување поголемо од 90 дена. Тоа значи дека кога ќе се види зголемување на нивото на нефункционалните кредити, се зголемуваат кредитите кои го надминуваат прагот од 90 дена при нивната отплата. Во суштина не постои значајна квалитативна разлика меѓу компанија која ги отплаќа обврските со доцнење, на пример, од 85 дена и компанија која е во доцнење при отплатата на обврските 91 ден, чии побарувања согласно регулативата мора да се евидентираат како нефункционални.

Народната банка презема мерки за зајакнување на управувањето со кредитните ризици и корпоративното управување во банките“, вели Богов. Банкарите велат дека сигурноста и стабилноста на банкарскиот сектор воопшто не е доведена во прашање имајќи ја предвид капиталната позиција на банките, која е двојно повисока од законски пропишаниот минимум од 8%, како и покриеноста на нефункционалните пласмани со резервации, кое се движи некаде околу 100%. Тони Стојановски, член на Управниот одбор на Стопанска банка, објаснува дека зголемувањето на лошите кредити во последните неколку месеци во делот на компаниите, не мора да значи дека се зголемил ризикот што го перцепираат банките во реалниот сектор во истиот тој период. „Нефункционалните кредити се сметководствена категорија во која главно спаѓаат кредитите кои се отплаќаат со задоцнување поголемо

од 90 дена. Тоа значи дека кога ќе Стресни резултати се види зголемување на нивото од стрес тестовите на нефункционалните кредити, Резултатите од стрес тестовите се зголемуваат кредитите кои го што ги спроведе Народната банка надминуваат прагот од 90 дена при исто така покажаа дека доколку се нивната отплата. Во суштина не случи најлошото сценарио во постои значајна квалитативна економијата, адекватноста на разлика меѓу компанија која капиталот во банкарскиот ги отплаќа обврските со сектор ќе се задржи над доцнење, на пример, 12% што е значително од 85 дена и компанија повисоко ниво од која е во доцнење законскиот минимум од при отплатата на 8%. Тоа значи дека сите ми лиони евра се зголеми обврските 91 ден, чии банки ги положиле ле лошите кредити за една побарувања согласно стрес тестовите што им год ин а регулативата мора да ги зададе централната се евидентираат како банка. нефункционални“, Меѓутоа, еден дел објаснува Стојановски. од тестот прикажува Тој вели дека до крајот на загрижувачки резултати. годината не би требало да се очекува Лошите кредити кај компаниите во позначајна промена на состојбите во најлош можен случај ќе достигнат 33,1% овој сегмент, но сугерира внимателно од кредитното портфолио, што во пари да се следат движењата во европските би било еднакво на околу 750 милиони економии, со оглед на влијанието што го евра спорни за наплата. По одделни имаат врз нашата економија.

47,8

Капитал број 780 10.10.2014

30

www.kapital.mk

Бизнис и финансии

сектори, најпроблематични за наплата би биле кредитите дадени на компании што се занимаваат со хотелиерство и угостителство, односно дури 44,7% од вкупните кредити, а според ова сценарио, инвеститорите во недвижности не би можеле да отплатат 43,1% од земените кредити. Состојбата кај граѓаните е подобра споредено со бизнис секторот. Лошите кредити дадени за населението според најлошото можно сценарио би се искачиле од 6,2% на 14,4%. Колку е ова сценарио возможно?! Откако европската економија повторно е во фаза на слабост, а германската економија ги покажува првите знаци на рецесија после 2009 година, меѓународните финансиски институции се повеќе искажуваат загриженост за економскиот раст. Засега проценките за Македонија се дека економијата следната година ќе порасне околу 3% што е всушност и најоптимистичка оценка во споредба со останатите земји од регионот.

Слабата наплата ги подјадува добивките Финансиските извештаи на банките за првите шест месеци годинава покажаа дека дел од банките имаат сериозни проблеми да ги наплатат побарувањата така што тоа директно се одразува во нивните биланси како загуба. Комерцијална банка во првото полугодие годинава објави загуба од 2,27 милиони евра поради слабата наплата на кредитите, но во споредба со истиот период лани, загубата е три пати помала. Уни банка прикажа пад на добивката од дури 68,4%, а ТТК банка пријави загуба од над 800 илјади евра додека пак лани во истиот период работеше со добивка. Стопанска банка Битола исто така ја продлабочи загубата приближувајќи се до минус од речиси еден милион евра. Некои од банките прикажаа пораст на добивката. Стопанска банка објави зголемување на профитот и тоа за 65,4%, на 13,3 милиони евра. Охридска банка прикажа поголем профит за 52,4% и ја заврши првата половина од годината со

добивка од 2 милиони евра. НЛБ Тутунска банка објави зголемување на добивката за 21,3% на 5,7 милиони евра. Генералниот директор на НЛБ Тутунска, Ѓорѓи Јанчевски, вели дека влошувањето на кредитното портфолио има најголемо влијание во ослабувањето на профитабилноста кај некои банки. „Штом нивото на ненаплатливи кредити се зголемува, значи дека банката треба да одвојува поголема сума за резервација која што се книжи како трошок. Ако веќе нема друг начин за наплата, тогаш банките го превземаат имотот што е ставен под хипотека. Но се додека тој имот не се продаде, банката ќе мора секоја година да отпишува по 20% од неговата вредност книговодствено, така што профитот може да дојде дури откако ќе се заврши целата постапка“, објаснува Јанчевски. Според последните податоци од Народната банка, банките имаат запленето имот вреден 114,9 милиони евра.

WWW.DAVID.COM.MK

ПРЕДНОСТ ЗА ВАШИОТ БИЗНИС

ФИСК ЛНИ AП Р ТИ СО НАЈДОБАР КВАЛИТЕТ ПО НАЈДОБРА ЦЕНА

Фискалните апарати од Давид Компјутери се во тек со најновите правни и технолошки регулативи.

Eдноставни и интуитивни за користење, со брз печат и едноставна промена на ролна, тие се вистинска предност за Вашиот бизнис. Широката сервисна мрежа, која се простира низ целата земја, Ви овозможува брза професионална и навремена поддршка и сервис.

Булевар “Јане Сандански” бр.72 | +389 2 2450 372 | info@david.com.mk

www.kapital.mk

Капитал број 780 10.10.2014

31

Искусни HR менаџери и професори од Европа зборуваа за најдобрите практики во управувањето со човечки ресурси, како и потребата за воведување стандарди во оваа професија, на шестата по ред меѓународна HR Конференција во организација на Македонската асоцијација за човечки ресурси.

6-TA INTERNACIONALNA HR KONFERENCIJA VO SKOPJE

I menaxiraweto so vrabotenite bara standardizacija

пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

Ш

то значи стандардизацијата на HR професијата и кои се меѓународните искуства по ова прашање беше една од главните теми на шестата по ред Интернационална HR конференција што се одржа минатиот петок во Скопје, во организација на Македонската асоцијација за човечки ресурси – МАЧР. На конференцијата насловена ‘HR Стандарди и најдобри

практики’ (HR Standards & Best Practices), свои презентации одржаа искусни професори и практичари од Франција, Словенија, Грција и Германија, меѓу кои и Изи Бехар, претседателот на Европската асоцијација за менаџмент со луѓе – European Association for People Management. Заедно со Џовани Серафини, професор на Универзитетот Шефилд, Барбата Лукман Јагодиќ, одговорна за човечки ресурси во Триглав групацијата и Рајнер Јенсен, поранешен висок менаџер во Кока Кола Берлин, на посетителите им објаснија за процесите на стандардизација на менаџирањето со човечки ресурси на

глобално ниво. Објаснија каков ефект имаат добрите HR практики врз успехот на организациите, дадоа увид во некои од најдобрите практики за управување со човечки ресурси, а г.Јенсен презентираше за менаџирањето на талентите (talent management), тема која е особено актуелна последниве десетина години, осврнувајќи се на искуството во германската подружница на Кока-Кола. “Со оглед на тоа што стандардизацијата претставува важен процес преку кој се утврдуваат критериуми со чие исполнување се гарантира ниво на квалитет на одредена услуга или производ, во стремежот за унапредување на професијата менаџмент на човечки ресурси треба да ја градиме свеста за потребата од поставување на стандарди, кои ќе бидат базата на која ќе се надополнуваат искуствата од најдобрите светски практики во оваа област. “, рече Христина Лозановска, претседател на МАЧР. На конференцијата за прв пат МАЧР додели и награда “HR менаџер на годината“, што ја доби Магдалена Славејкова, менаџер за човечки ресурси во Цементарница УСЈЕ АД Скопје.

! " " # $$$ % " & ! # ' !

Капитал број 780 10.10.2014

32

www.kapital.mk

анализа

Sekoj 4-ti osigurenik koristi boleduvawe, sekoe 7 boleduv

Polovina od vrabote Makedonija la@no bo

Бројот на издадени боледувања во Македонија пораснале за 16% во 2013 година, споредено со 2012. Паралелно, пораснале и боледувањата кои се издадени под сомнителни услови. Од извршени 53 контроли на боледувања во првото полугодие од 2013 година, речиси кај половината, односно во 22 случаи се забележани неправилности. Светскиот извештај на Галуп, пак, покажува дека високи 57% од вработените во Македонија се чуствуваат мизерно на своето работно место, а само 12% се продуктивни. пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Р

ечиси секое второ боледувања во Македонија е сомнително, а секој четврти осигуреник зема боледување, покажуваат извештаите за 2013 година на Фондот за здравствено и пензиско осигурување во Македонија (ФЗОМ). Според истите, во првите шест месеци од 2013 година направени се 53 контроли на боледувања, во кои 22 се сомнителни. Во 2012 година, пак, од 180 контроли на боледување кај 54 се забележани неправилности, што укажува на зголемување на сомнителните боледувања за една година (2012-2013). Поради сомнителните боледувања, Комисијата на Фондот која прави контроли на боледувањата само во првото полугодие од 2013 година, изрекла шест казни, и тоа 3 договорни казни во износ

од половина капитација, 3 договорни секое седмо боледување е подолго од казни во износ од четвртина капитација 31 ден. Во 2012 година, пак на товар на и 2 договорни казни со фиксен износ од Фондот се издадени 13.474 надоместоци 75.000 денари, односно 1220 евра. за боледувања, што е речиси идентично Како дел од причините се неуредно во споредба со 2013 година. водење на евиденција, не За таа намена, фондот во 2013 година запазување на временска рамка, бил олеснат со 7.4 милиони како и неисполнет критериум евра, што е намалување во за дијагностички постапки. однос на 2012 година кога Но, освен бројот за боледувања Фондот на сомнителни исплатил 9.9 милиони од вработените боледувања, расте и евра. во Македонија се бројот на издадени На ниво на држава, чувствуваат мизерно на боледувања. Во 2013 според пресметките на своето работно место година, споредено со Фондот, на секои 1000 2012 година, бројот на вработени осигуреници боледувања бележи раст 29 осигуреници користеле од 16%. право на боледување Речиси секој четврти осигуреник на товар на Фондот(тоа во земјата користи боледувања, а секое се заболувања над 31 ден). Ако се седмо боледување е од подолго од еден разгледа, пак, вкупниот број на издадени месец. боледувања од матичните лекари, Во 2013 година биле искористени 109.388 излегува дека на секои 1.000 вработени боледувања, наспроти 93.838 боледувања осигуреници, 230 користеле боледување. искористени во 2012 година. Што значи дека секој четврт осигуреник Во истата година (2013) се издадени користи боледување.

109.388 боледувања, од кои 13.683 се Извештаите на Фондот не прават анализа боледувања кои според законски одредби кои осигуреници најмногу земаат се на товар на Фондот, што значи дека боледување. Но, последните изјави од

57%

www.kapital.mk

Капитал број 780 10.10.2014

анализа

vawe e podolgo od mesec

Само 12% од Македонците се посветени на работното место

enite vo oleduvaat?!

О

БРОЈ НА БОЛЕДУВАЊА Општи лекари Гинеколози Стоматолози Вкупно

Извор: ФЗОМ

2010 91.599 13.449 1.413 106.461

2011 90.154 12.322 859 103.326

2012 80.805 12.416 617 93.838

2013 95.847 12.697 844 109.388

2011 1.128 16.967 4.073 22.168

2012 817 9.562 3.095 13.474

2013 660 9.572 3.451 13.683

БРОЈ НА НАДОМЕСТОЦИ ПО БОЛЕДУВАЊЕ Вид на боледување Повреда на работа Заболувања Нега на член Вкупно боледувања

Извор: ФЗОМ

2010 1.216 17.024 4.057 22.297

Најчести дијагнози за кои се издадени боледувањата: XX болки во грбот XX фрактура на потколеница XX малигна неоплазма на дојка XX заканувачки абортус XX ангина пекторис

Најчестата причини за боледување: XX заболувања 70%, XX нега за член 25% XX повреда на работа и професионални заболувања (20%) таму, барем коментирајќи ги извештаите за претходните неколку години, покажуваат дека административците се меѓу најбројните осигуреници кои земаат боледување. За тоа каков е соодносот меѓу осигурениците кои земале боледување од приватниот и државниот сектор, не постои, барем јавно достапен податок. Инаку, најчестата причини за боледување е поради заболувања дури 70%, потоа за нега на член 25% и 20% се за повреда на работа и професионални заболувања. Најчести дијагнози, па,к за кои се издадени боледувањата се: дорзалгија (болки во грбот), фрактура на потколеница, малигна неоплазма на дојка, заканувачки абортус и ангина пекторис. Регионалните истражувања за овој проблем, кој создава големи трошоци за државните буџети, покажуваат дека најчеста причина во земјите од Западен Балкан за издавање лажни боледувања се корупцијата и “роднинските врски“ во здравството, врз основа на што лекарите

ИСПЛАТЕНИ СРЕДСТВА ЗА БОЛЕДУВАЊА Година 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Средства 8,7 милиони евра 11,5 милиони евра 13,0 милиони евра 13,7 милиони евра 13,8 милиони евра 9,9 милиони евра 7,4 милиони евра 8,7 милиони евра 11,5 милиони евра 13,0 милиони евра 13,7 милиони евра 13,8 милиони евра 9,9 милиони евра 7,4 милиони евра

масовно даваат боледувања и кога треба и кога не треба.

Како е во регионот?

33

Истражувањето на Мрежата за бизнис поддршка кое беше објавено минатата недела покажува дека Србите се европски рекордери по отсуствување од работа и избегнување на работа. Според овој Извештај, нивото на отсуство од работа во Србија е поголемо за 35% отколку во земјите во регионот (Хрватска, Словенија, Македонија, Романија, Бугарија и Грција) и за 59% од просекот во земјите во ЕУ. Анализата покажала дека странските компании во Србија и понатаму имаат најголем проблем во текот на летните месеци, кога вработените земаат лажни боледувања да отидат на село и да работат сезонска работа на своите полјани.

свен честите боледувања, голем е бројот на вработените граѓани кои се пасивни на работното место, или, пак, не се задоволни од работното место до тој степен што ги саботираат проектите. Последниот извештај на Галуп за 2013 година покажува дека 12% од вработените се целосно посветени на работното место, 57% од нив воопшто не се посветени, односно доаѓаат на работа, но не покажуваат никаква заинтересираност и не ја постигнуваат бараната на норма, а дури 32% од вработените до толку не се задоволни од работното место што дури и ги саботираат проектите, што покажува дека пасивниот апсентизам е најприсутен. Во споредба со регионот, овој пасивен апсентизам е речиси тројно поголем во Македонија. Во Хрватска и Грција пасивниот апсентизам е присутен кај повеќе од 12% од вработени, а во Бугарија повеќе од 11%. Според анализите на Балканот, најажурни се вработените на пробна работа или приправниците. Останатите, особено оние над 50 години најчесто отсуствуваат од работа. По нив следат тие што се меѓу 35 и 50 години. Како најчеста причина за недоаѓање е наводна болест на дете или одење на преглед за лични потреби. На листата на оправдување високо место заземаат и приватни административни обврски како и слободни денови за селење. Инаку лажните боледувања е тешко да се докажат оти за тоа потребно е да се има сведок дека личноста која користи боледување место да се лекува, работела нешто друго на други место. Тоа би значело компаниите или Фондот да ангажираат приватни детективи кои би ги следеле вработените кои отсуствуваат.

Сепак статистички податоци покажуваат дека најголем процент од земените боледувања во Србија се поради болест на дете 35%, 30% за посета на лекар, 29%за приватни административни обврски, 4% за болест на друг член во семејството... Истото истражување покажува дека третина од вработената сила во Србија, бара помеѓу шест и 10 дена годишно слободен ден и покрај годишниот одмор, а четвртина тоа го прават 20 пати годишно.

Капитал број 780 10.10.2014

34

www.kapital.mk

анализа

a t a n ervtrija z Kon dus nika in pa vo

Diviot otkup na pi go zagrozuva izvozo na gotovi proizvod vreden 50 milioni

www.kapital.mk

Капитал број 780 10.10.2014

анализа

48,1

милион евра остварени од извоз на преработки на овошје и зеленчук во 2013, за 2% повеќе од 2012

54.700

тони било производството во конзервната индустрија минатата година, за 0,6% повеќе од 2012

12,700

тони лани се пласирале на домашен пазар, што е за 2,0% повеќе од 2012

iperki ot di evra!

35

Домашните преработувачи се очајни. Едно што дождот го намали родот на нивите, окупувачите од соседството повторно си дојдоа на “евтин шопинг“ кај нас оставајќи ги празни македонските тегли. Проблемот, велат тие, е во законот кој во случај на непочитување на договорот меѓу земјоделецот и преработувачот, предвидува казни само за откупувачите, но не и за земјоделците?! Конзервните фабрики сега ќе плаќаат пенали, а државата нема да инкасира девизен прилив поголем од 50 милиони евра! пишува:

Главни извозни пазари

verica.jordanova@kapital.mk

XX ЕУ

Верица Јорданова фотографија:

фотоархива на Капитал

К

онзервните фабрики се во паника. Немаат суровина за производство. Принудени се да откажуваат извозни договори затоа што немаат доволно производи и притоа треба да платат казнени пенали. Лошиот род и нелегалниот откуп на пиперките од странски откупувачи ги оставија конзервните фабрики без суровина за полнење на теглите ајвар, корнишони и пиперки од кои годишно ќариме над 50 милиони долари! Македонската асоцијација на преработувачи (МАП) во понеделникот до Министерството за економија достави барање за интервентен откуп на суровина. Бараат да им се дозволи увоз на 4.200 тони црвена пиперка без царина (која регуларно изнесува 50% плус прелевман од 0,12 евра за килограм) и 1.200 тони доматно пире со намалена царинска стапка. На состанокот неколку дена претходно во Струмица, сопствениците на фабрики во земјава, а врз основа на извозните договори кои ги имаат, пресметале дека

Извозот на преработени производи на ЕУ пазарите во количина изнесува 62% и 57,8% во вредност од севкупниот извоз на преработени производи од Македонија.

XX Србија

Српскиот пазар е втор по големина пазар (18% по количина и 17% во вредност од вкупниот извоз во 2013). Севкупно, извозот на преработени производи во 2013 во (Србија, Босна и Херцеговина, Црна Гора, Албанија и Косово) учествува со 31,3% со количина и 30,7% во вредност од севкупниот извоз на македонските преработени овошје и зеленчук.

XX Австралија и САД

Останатите пазари (посебно Австралија и САД) поради големата заедница на емигранти од Македонија, но и од другите балкански земји, се многу важни извозни одредишта. ова се потребните количини суровина за да можат да ги исполнат потпишаните извозни договори. Но, и тоа да се случи, велат тие, ќе изгубиме време и ќе платиме за пиперки со послаб

Извоз на пиперки од Македонија, свежи и конзервирани

(Вредност во ЕУР)

11.000.000 9.000.000

свежи конзервирани

7.000.000 5.000.000 3.000.000 2009

2010

2011

2012

2013

Извоз на корнишони од Македонија, свежи и конзервирани

(Вредност во ЕУР)

6.000.000 5.000.000 4.000.000

свежи конзервирани

3.000.000 2.000.000 2009

2010

2011

2012

2013

Капитал број 780 10.10.2014

36

www.kapital.mk

анализа

квалитет од Турција, кои останале неоткупени на пазарот. За откажаните зделки преработувачите ќе платат казнени пенали, а на евентуално нови нарачки дефинитивно нема да можат да одговорат! Прашањето е зошто преработувачите, чие што производство и пласман во последниве неколку години континуирано растат, сега се во ситуација да немаат суровина и да ги изгубат тешко стекнатите партнери во странство? Дали само дождливото време кое сериозно го намали земјоделскиот род летово, е причина за ваквата ситуација? Првиот човек на Асоцијацијата, Сашо Ристески објаснува дека недостигот на суровина и во другите земји од регионот го зголеми откупот на нашите ниви, состојба од која вели дека “немаме механизми на заштита“, дури и во ситуација кога преработувачите имаат склучени договори со земјоделците. Законот за земјоделска дејност предвидува казни само за откупувачите ако не се придржуваат кон договорите. Казни нема за одгледувачите, кои во секој момент, без објаснување можат да не ги испорачаат договорените количини суровина. “Дополнително што ни надлежните инспекции немаат увид што се случува по нашите ниви каде доаѓаат откупувачи од други земји без откупен пункт и склучен договор“, вели Ристески и додава дека оваа ситуација се повторува секоја година, но во услови како годинашните, тоа ја доведува во опасност целата индустрија. Токму тоа им се случува на сопствениците на конзервни фабрики. “Турболенции во количините за откуп се јавија поради извозот на свежа пиперка за фабриките во Бугарија, Грција , Србија, Босна и Хрватска, на кои како и секоја година кога имаат недостаток македонската пиперка им доаѓа како “резервен магацин”. Последиците од сето се помало производство,тешкотии да ги исполниме извозните договори и неможност да направиме преодни залихи “, вели и сопственикот на Випро, Виктор Петков дециден дека никој од индустријата нема да може да одговори на нови нарачки, поради што целата индустрија нема да го повтори минатогодишното рекордно производство од од 54,7 илјади тони и 48 милиони евра девизен прилив. И не само тоа. Во гевгелиската фабрика “Хина“ ни објаснуваат дека странските партнери едноставно не им веруваат со каков проблем се соочуваат и се подготвени да ги активираат казнените пенали за неисполнување на договореното. “И покрај тоа што имавме договори со земјоделците, тие пиперките ги продадоа на Бугарите и нас не оставија на цедило. Навистина не знам кој нам сега ќе ни ги покрие загубите, но редно време е оваа ситуација конечно да се регулира“, ни изјави сопственичката Десанка Кичукова децидна дека во иста ситуација се буквално сите фабрики во земјава.

13.000.000

Извоз на ајвар (Вредност во ЕУР)

11.000.000 9.000.000

7.000.000 2009

2010

2011

2012

2013

Фалат 4.200 тони пиперки за најпознатиот македонски деликатес!

Н

ајпроизведуван и најбаран производ од конзервните фабрики во земјава дефинитивно е ајварот кој само минатата година донесе девизен прилив во земјава од 12, 4 милиони евра, а неговата побарувачкаод година во година расте. Во првите седум месеци, кога се продаваат производи направени од минатогодишната реколта на пиперка, извозот на ајвар вредел 6,5 милиони евра. Со оглед на недостигот од пиперка, производителите на овој македонски производ ќе успеат да ги задоволат потребите за овој деликатес единствено ако државата им одобри интервентен и бесцарински откуп на 4.200 тони црвена пиперка. Извозот, арем засега, ќе се одржува со минатогодишните залихи!

До затворањето на ова издание на Капитал (во среда) немавме информација дали барањето за интервентен откуп на суровина е одобрено, но трајно решение на проблемот со кој се соочува оваа индустрија мора да се најде. “Барањето за интервентен увоз на суровина не е решение на проблемот. Тоа е само мерка за гаснење на пожарот кој што ни се случува. Нашето второ барање е во најскоро време, на

највисоко државно ниво да започне дијалог за стратешко решавање на проблемот“, вели Ристески и додава дека тоа треба да тргне од отворање дијалог меѓу земјоделците, преработувачите и надлежните институции проследено со измени во Законот за земјоделие, измени во правилниците и во работењето на надлежните инспекции кои имаат обврска да го следат и спречат евентуалниот нелегален откуп.

| Специјален прилог | транспорт и логистика |

Transport i logistika na makedonski na^in

Logisti^arite se @al kompanii se zatvoren пишува:

Верица Јорданова

Т

verica.jordanova@kapital.mk

ранспортот и логистиката се клучно важни алки за функцинирањето на секој бизнис поврзан со производство и дистрибуција. За разлика oд развиените европски земји каде што е тренд логистиката целосно да се препушта во рацете на специјализирани компании кои постојано ги усовршуваат своите производи и ефикасност, во нашиот поширок регион организирањето на транспортот и дистрибуцијата и складиштата за стока се

Компаниите ширум светот ги намалуваат оперативните трошоци со препуштање на своите складишта, транспортот и дистрибуцијата на специјализирани компании. Македонските компании потешко и побавно ги усвојуваат новите трендови, тврдат логистичарите децидни дека ниската додадена вредност на македонскиот производ, малиот обем на трговија, малиот пазар, неинформираноста се клучните причини што модерните трендови во најголем дел се неспроведливи на македонски терен!

38 | 10 октомври, 2014

уште се во рацете на производителите и трговците на мало. Со оглед на неофицијалните проценки дека 70% од логистичките операции во светски рамки се аутсорсирани, експертите очекуваат вистинскиот и силен развој на логистички компании и нивните производи допрва да следува!

Но, дали и на македонскиот пазар? За разлика од Хрватска, Србија, Бугарија, на пример, каде бизнис списанијата и специјализираните веб портали речиси секојдневно објавуваат информации за нови производи, услуги или инвестиции во растечката транспорно-логистичка индустрија, во Македонија многу тешко, речиси е невозможно, да се добие информација за новините во оваа индустрија! И покрај тоа што на македонскиот пазар веќе подолго време се присутни меѓународни компании присутни на многу светски пазари, како што се Шенкер, Гебрудер Вајс, Кине+Нагел, ДХЛ, Блубел, Нелт С&Т, тие многу ретко објавуваат информации за тоа што работат и какви новитети воведуваат на македонскиот пазар. Неколку од нив одговорија на прашањата за потребите на оваа анализа на “Капитал“ преку која се обидуваме да детектираме каков е македонскиот пазар на транспортно-логистички услуги, дали на него пристигнуваат новитетите од европскиот пазар и какви бенефиции можат да остварат компаниите кои работат на овој пазар?! Од нивните одговори слободно може да заклучиме дека “вината“ за неимплементација на новините на македонскиот пазар тие ја лоцираат во македонските компании и нивното непознавање на глобалните трендови во логистичко-транспортната

Специјален прилог | транспорт и логистика |

lat: makedonskite ni za noviteti! индустрија. Од компанијата Гебрудер и плаќаат сопствени магацини, возни Вајс во Македонија велат дека во единици и броен персонал. своето портфолио имаат понуда од Скромните логистички побарувања на типот на e-Commerce, e-FULFILLMENT, македонскиот пазар главно доаѓаат специјализирани сервиси со фиксирани од компаниите со странски капитал, времиња и датуми на испораки, поголем напредок има во сегментот логистичка и ИТ поддршка за интернет FMCG (Fast-moving consumer goods), а се продавници друго, но тие не се очекува да се приклучат и компаниите применуваат во Македонија. од hi-tech сегментот. “Ќе звучи излитено ако Од бродската компанија неимплементацијата “Блубел“, пак, велат на овие сервиси ја дека побарувачката во припишеме на царински, изминатите 3-4 години трговски или платежни има позитивен тренд од сите тури во ЕУ се ограничувања, што во затоа што македонските т.н празни возења - товар . принцип не е воопшто компании се повеќе им а сам о во еден правец точно. Проблемот лежи допираат до надворешни во ниската додадена пазари, а и услугите вредност на македонскиот на компаниите се производ, на малите значително подобрени, волумени во трговијата, посбно во делот на малиот пазар, што придонесуваат мултимодалниот транспорт. компаниите да немаат капацитет да го “Интеграцијата на контејнерскиот со поднесат овој тип на услуги, но секако камионскиот и железничкиот транспорт им недостасува и знаење“, вели Сашо нуди економско исплатливи решенија Димоски, директор на Гебрудер Вајс. за истата услуга во компарација со Тој тврди дека во ова “танго“ недостига користење на само еден традиционален вториот играч (побарувачката) поради транспортен модус. Важна што губат компаниите кои опслужуваат карактеристика на мултимодалниот транспорт е што драстично се намалува негативното еколошко влијание или таканаречениот carbon footprint“, објаснува Кирил Црвенкоски од оваа компанија која неодамна во соработка со компанијата “Маерск Лајн“ воведе нова услуга на пазарот. Имено, секој 20’ фитен контејнер

¼

Клучни карактеристики на македонскиот логистички пазар се: скромните логистички побарувања главно доаѓаат од компаниите со странски капитал, а напредок има во сегментот FMCG (Fast-moving consumer goods) во последно време клиентите почнуваат да се интересираат за т.н “договорна логистика” која подразбира дека целокупниот процес на транспорт, магацинско чување, дополнителни услуги, пакување, етикетирање, скенирање, електронска комуникација и финална дистрибуција комплетно се препушта на логистичарот зголемена побарувачка за транспорт за извоз кон Далечниот исток, Австралија и САД кој е транспортиран во Македонија во увоз може празен да биде истоварен во нашите терминали без паричен надомест од понеделник до сабота со што ќе се избегнат дополнителни

10 октомври, 2014 |39

| Специјален прилог | транспорт и логистика | трошоци од аспект на лежарини, кои би можеле да бидат креирани како резултат на гранични прекини, неработни денови, или било какви други технички препреки при враќањето на празните контејнери од Македонија кон Солунското пристаниште“, објаснува Црвенкоски. Неговото долгогодишно искуство со македонските компании кои имаат потреба од контејнерски транспорт укажува на трендовите во македонската трговија. Така, од аспект на увоз нема некои драстични промени на веќе постоечките традиционални држави на увоз, но од аспект на извоз се појавуваат нови дестинации на извоз кон блиско источните држави, но и зголемен извоз кон Далечниот исток, Австралија и САД.

Конзервативна побарувачка

Новитети да, но тие не секогаш се спроведливи на пазари каков што е македонскиот, се жалат логистичарите во Македонија. Во претставништвото на Шенкер во Скопје објаснуваат дека одредени транспортни решенија се наменети пред се за транспортниот и логистички пазар внатре во ЕУ, и нивната имплементација во Македонија, каде сеуште имаме царинска бариера, не е лесно изводлива. Тоа е причината што многу од иновациите за кои ќе слушнеме остануваат достапни на развиените пазари. Нивниот пристап, вклучително и на макеоднскиот пазар, се повеќе станува индивидуален. “Кога одиме во продажба кај денешните големи клиенти, се помалку одиме со брошури и флаери за нашите стандардни продукти, а

Екологијата станува важен фактор во транспортот

‘’Марко Поло иницијативата’’ од Европска унија за намалување на еколошкото загадување од издувни гасови предвидува преку субвенции и грантови компаниите да ги променат своите логистички ланци на достава, од камионски транспорт да бидат заменети со контејнерски/ бродски или железнички транспорт или во најмала рака овие видови на транспорт да бидат интегрирани со акцент на помалку загадувачките модуси како што се бродскиот и железничкиот транспорт.

40| 10 октомври, 2014

се повеќе одиме со празен лист каде дефинираме концепт и решение комплетно специфично и адаптирано на клиентот“, вели Зоран Лазороски, директор на Шенкер. Тој во последно време детектира промена кај клиентите во Македонија кои почнуваат да се интересираат за т.н “договорна логистика” која подразбира дека целокупниот процес на транспорт, магацинско чување, дополнителни услуги, пакување, етикетирање, скенирање, електронска комуникација и финална дистрибуција комплетно се препушта на логистичарот. “Сметам дека оваа тенденција ќе продолжи и во иднина, затоа што сега, повеќе од било кога порано на компаниите им е важно да ги оптимизираат трошоците и да го намалат товарот на фиксни инфраструктурни трошоци“, оценува тој. Иновации и новитети да, но тие не функционираат на секој пазар, тврдат логистичарите. Такви се на пример транспортните решенија кои претпоставуваат дека нема царински бариери и се наменети пред се за транспортниот и логистички пазар внатре во ЕУ, и нивната имплементација во Македонија, каде сеуште имаме царинска бариера, не е лесно изводлива. Во претставништвото на Шенкер во Македонија велат дека трендовите се се повеќе се да нудат специјализирани решенија според конкретните специфични барања на клиентот. “Затоа кога одиме во продажба кај денешните големи клиенти, се

помалку одиме со брошури и флаери за нашите стандардни продукти, а се повеќе одиме со празен лист каде дефинираме концепт и решение комплетно специфично и адаптирано на клиентот“, вели Зоран Лазороски, директор на Шенкер кој во последно време детектира промена кај клиентите кои се интересираат за т.н “договорна логистика” која подразбира дека целокупниот процес на транспорт, магацинско чување, дополнителни услуги, пакување, етикетирање, скенирање, електронска комуникација и финална дистрибуција комплетно се препушта на логистичарот. “Сметам дека оваа тенденција ќе продолжи и во иднина, затоа што сега, повеќе од било кога порано на компаниите им е важно да ги оптимизираат трошоците и да го намалат товарот на фиксни инфраструктурни трошоци“, вели тој.

Складиштата се повеќе се аутсорсираат

Технологијата на работење на логистичките компании поради се повисоките стандарди во последните години значително се промени, па во последно време почнуваат да доминираат специјализирани складишта за специфична стока. Денес е скоро незамисливо стоката да се чува во евтини објекти од бетонски ѕидови. Тие мора да бидат сопфистицирани, флексибилни и прилагодени на спецификите на стоката која во нив се складира. Поради тоа има се помалку производни или трговски компании на кои им е исплатливо да градат и

Специјален прилог | транспорт и логистика |

Сериозен пад на Македонија на глобалната листа на логистички перформанси

С

поред на најновиот Индекс за логистички перформанси (Logistic Performances Index, LPI) за 2014 година, Македонија падна за цели 18 места. Годинава се најде на 117 место од вкупно 160 рангирани земји, за разлика од претходниот извештај од 2012 година кога беше на 99. место! Ако се погледне структурата на индексот, најлошо сме рангирани според меѓународните пратки каде сме рангирани на 132 место, а најдобра оценка имаме за

инфраструктурата, на 92 место. Ако се споредуваме со регионот, имаме убедливо најлоши резултати. Највисоко рангирана е Турција која е на 30-то место, по што следуваат Словенија на 38.место, Романија на 40., Грција на 44., Бугарија на 47., Хрватска на 55., Србија на 63., Црна Гора на 67 и БиХ на 81. место на глобалното рангирање кое го прави Светска Банка.

117

место е Македонија -то според Индекс за ло тич ки перформанси загис 4, со кој Светска Банка оц201 енува земји во светот 160

Какви логистички он-лајн платформи постојат?

LKW-Walter : системот прво ја договара цената на превоз со нарачателот и му ја наплаќа договорената цена, а потоа бара превозник кој ќе ја пренесе таа стока за одредена цена. Профитабилен систем затоа што може да се остварат големи разлики во цената меѓу нарачателот и превозникот, при што целиот ризик паѓа на сметка на компанијата која посредува.

TimoCom: за одредена провизија ги спојува транспортерите со компаниите на кои им треба транспортно-логистичка услуга. да имаат сопствени складишта, и тој дел од работењето го препуштаат на логистички компании. Трендовите во логистичката дејност се дека се повеќе се става акцент на ефикасноста на процесите и минимизирање на залихите. Притоа логистичарите во голема мерка ги антиципираат потребите за нови услуги и бргу ги имплементираат за да можат што поефикасно да ги следат клиентите. Не е неважен ни фактот дека компаниите од овој сектор најчесто имаат мрежа на складишта на пазарите на кои работат, без разлика дали тоа е национален или европски, што им ја олеснува работата на трговските компании. Главната карактеристика на новите складишта е нивната флексибилност, па така се градат и складишта со висина од 20 или 30 метри. При изградба на нови складишта секогаш треба да се предвиди можноста за лесно зголемување на неговиот капацитет. Развојот на технологиите водат и кон нивна поголема автоматизација на операциите, вклучувајќи и воведување автоматски дигалки и друга најмодерната технологија, која не бара големо амгажирање на физички труд и работна сила.

Актуелни трендови во логистиката!

Во последно време тоа се најчесто решенија од сферата на информациската технологија, која сериозно ја менува и дефинира оваа индустрија: e-services, следење на пратки, транспортно/логистички информациски решенија нови решенија од оперативен карактер како: збирни транспорти, нови европски “чворорови” на консолидација, нови интермодални решенија, нови софистицирани решенија во договорната логистика... специјализирани решенија (tailor made solutions) за клиентите, се прави пакет според специфичните барања на клиентот

Интернетот е алатка за поевти и поефикасен транспорт

Најнов тренд во оваа индустрија се се популарните он-лајн платформите кои ги поврзуваат нарачателите и превозниците. Главната цел е со комбинирање на транспортот да се остварат големи заштеди. Се помалку превозници и производители во Европа денеска користат класични шпедитерски компании затоа што е се поголема популарноста на агенциите и он-лајн платформите кои во реално време ги спојуваат нарачателите на превоз и превозниците. Една од најпопуларните такви платформи, која практично функционира како берза на транспорт, е германскиот сервис TimoCom. Тој сервис е се популарен во Европа, па и во некои од земјите во регионот како Хрватска, затоа што имаат

услуги (он-лајн сервис и телефонска асистенција, на повеќе локални јазици. Слична услуга има и австриски LKWWalter. Колку берзите за транспорт се важни покажува и фактот дека во ЕУ една четвртина од сите тури спаѓаат во редот на празни возења- товар има само во еден правец, а во другиот камионот вози празен. Од друга страна, трошокот за еден шлепер на пример од Загреб до Хамбург тешко дека ќе му се исплати ако треба да го плати целиот шлепер од 2.500 евра во двата правци. Наместо тоа, преку берзата може да помине со трошок од околу 200 евра по палета, на пример, или вкупно 600 евра. Исто така на превозникот му се исплати трошокот на чекање неколку дена во еден град, додека не собере полн шлепер од 10 клиенти кои ќе наполнат вкупно 24 палети и со тоа да оствари многу поголем приход.

10 октомври, 2014 | 41

Капитал број 780 10.10.2014

42

www.kapital.mk

колумна

Акцискиот план на Европската унија за чел

Унијата ќе ја спасува ч индустрија. Каде сме Митко Кoчовски директор за стратешко планирање во Макстил

Vo odnos na razvojot na ~eli~nite industrii na zemjite ~lenki EU be{e prinudena da se vklu~i vo procesite na restrukturalizacijata so obezbeduvawe povlasteni krediti za modernizacija i racionalizacija na proizvodstvoto na poedinite nacionalni industrii, no bez pozna~ajno zgolemuvawe na kapacitetite, vo poddr{ka na nau~no istra`uva~kite proekti naso~eni kon zgolemuvawe na produktivnosta i podobroto prilagoduvawe na konjunkturnite dvi`ewa na pazarot, vo konverzija na obvrskite po osnov na vlo`uvawata vo racionalizacija na proizvodstvoto i rabotnata sila i nejzinata prekvalifikacija i prenaso~uvawe vo drugite stopanski sektori.

И

покрај бројните оспорувања на челикот, неговата перспективност и неговото развојнo значење, останува неспорен фактот за неговата исклучителна стратешка важност и неодминлива улога во динамизирањето на индустрискиот раст на повоена Европа и нејзината економска стабилност. И не помалку важното значење на челикот како клучниот политички чинител во повоена Европа и окосница на процесот на големото европско обединување. Од тие причини сосема разбирливи се чинат постојаните настојувања на задолжените институции на Европската унијата за поддршка на оваа витална гранка на европската економија. Европската унија секогаш имала ангажиран однос и изграден концепт по прашањето на реструктурализацијата на својата челична индустрија. Оние што малку од поодамна памтат сигурно ќе се присетат на Планот „Давињон“, именуван според тогашниот комесар за индустрија, белгијанецот Етијен Давињон. Беше тоа средината на минатите седумдесетти, години кои силно ја потресоа европската челична индустрија, кога соочена со последиците од глобалната енергетска криза, Европската комисија беше принудена да превзема решителни мерки за нејзина реструктурализација. Енергетската криза која созреваше подолго и која во тој период ја доживеа својата кулминација беше официјалното објаснување за општата рецесија во која западна економијата на Западна Европа, па и целото светско стопанство, но причините за длабоките пореметувања беа многу подлабоки и допираа до нејзината постоечка структурираност како во целина, така и по одделните нејзини гранки и тоа пред се базните индустриски гранки, како и до инструментите за нејзиното регулирање. Иако обликувана во бурните повоени години, таа структуираност на стопанството веќе не кореспондираше со потребите и можностите на современиот свет во кој исто така се случуваа длабоки економски, социјални и политички промени. Кога стануваше збор за челичната индустрија, рефлексиите на таа голема светска енергетска криза беа особено силно нагласени. Меѓутоа, тие не можеа да бидат единствениот одговор за кризата на потрошувачката на челик на глобален план, за драстичното намалување на неговиот промет во меѓународни рамки па и за евидентниот пад на светското производство. Уште помалку како објаснување можеа да се користат цикличните движења во сферата на економијата. Неспорен беше фактот дека кризата беше долгорочна и од длабоко структурна природа и тоа

не само од гледна точка на структурните промени во светската економија, туку и специфично за челичната индустрија од промените во технологијата, во величината на агрегатите, во констелацијата на пазарот, а во врска со намалувањето на специфичната потрошувачка на челикот, потоа во локациите на железарниците, во трошоците на производството и во цените и на крајот на микро план во промените во организацијата на производството и управувањето со челичните капацитети. И самата Европска економска заедница во споменатиот заеднички документ за нејзините политики во однос на развојот на челичните индустрии на земјите членки беше принудена да се вклучи во процесите на реструктурализацијата со обезбедување повластени кредити за модернизација и рационализација на производството на поедините национални индустрии, но без позначајно зголемување на капацитетите, во поддршка на научно истражувачките проекти насочени кон зголемување на продуктивноста и подоброто прилагодување на конјунктурните движења на пазарот, во конверзија на обврските по основ на вложувањата во рационализација на производството и работната сила и нејзината преквалификација и пренасочување во другите стопански сектори. Високата власт на Заедницата предвидуваше и финансиска поддршка за формирање концерни, односно за натамошна концентрација, специјализација и координација на производството во челичните индустрии на нејзините земји членки. Реструктурализацијата на националната челична индустрија на Република Македонија беше задоцнет одговор на глобалните случувања Специфичните проблеми и противречности на челичната индустрија во Република Македонија, посматрани заради историските околности во контекстот на тогашната федерација, го карактеризираа застареност на инсталираната опрема и процесни линии во одредените фази на производниот процес, неусогласеност на капацитетите и производните програми, непримерна организација, превработеност, недоволно користење на капацитетите и неекономично работење. За македонската челична индустрија, односно за скопската Железарница, во тој период најзначајниот металуршки капацитет за производство на дебели и средни лимови на југословенските простори и единствен производител во најголемиот дел од својот производен асортиман, беа карактеристични уште и силно нагласените диспропорции меѓу екстрактивниот дел и преработувачките валавнички капацитети, односно капацитетна неусогласеност меѓу примарните металуршки фази (производството на сурово железо и

www.kapital.mk

Капитал број 780 10.10.2014

колумна

личната индустрија

челичната ние?

челик) од една страна и валавничките капацитети од друга, надополнети уште со редица технолошки и организациони проблеми во интерната економија како и со континуирано неповолната положба во примарната распределба и ниската доходовност на самата гранка. Стратегијата на реструктуирањето во годините што следуваа, базирана на концептуалното решение на British Steel Consultants за преструктуирање на челичната индустрија во Република Македонија, а конципирана под бремето на тогашната силно изразена рецесија на југословенското стопанство, но и во нагласена поврзаност со најавените укинувања на владините субвенции на инпутната страна и либерализацијата на увозот како услов за реализирање на интенциите за приближување кон евроинтеграциските структури до крајот на деценијата, како императивна обврска пред единствениот македонски производител на челик го имаше поставено значителното подобрување на квалитетот на производството и негово прилагодување на современите европски стандарди и барања, како по димензионалната прецизност, површинската обработка и хемискиот состав така и по нивото на продуктивноста, нормативната и енергетската потрошувачка и загадувањето на животната и работната средина. При тоа беше сугерирано напорите да се фокусираат на три тежишни сегменти: технички - на застарените и економски инфериорни технологии за производство на железо и челик како и на линиите за нивна натамошна обработка; организациони - на неефикасниот систем на управување и раководење и маркетиншки - на проактивните стратегии за дистрибуција и продажба. Во првите години по осамостојувањето од страна на експерти ангажирани од Светската банка преку USAID за Македонија беше понуден и концепт за преструктуирање на Железарницата со алтернативни решенија базирани на детално согледување на нејзините производни перформанси односно видувања на постоечките технички решенија и инсталирани капацитетни можности, производната ефикасност и кадровска екипираност, на оценка на нејзината пазарна позиционираност и реална финансиска положба. Дадените препораки за правците на преструктуирањето водеа кон издржани решенија на планот на организационото преструктуирање и сопственичката трансформација врз основа на тогашните институционални решенија, при што основната производна линија да остане како единствена техно-економска целина со статус на претпријатие во општествена сопственост и со формирани профитни центри во системот на внатрешното

43

уредување на односите. Историјата се повторува Отсуството на слух за случувањата на По само нецели четири децении глобален план во тие години и јасни Европската комисија кога станува визии за перспективноста на челикот како збор за челичната индустрија се основа на индустрискиот развој на земјата, соочува со речиси истите предизвици. беа причините што Железарницата не Ранливоста на челичната индустрија е успеа да ги искористи можностите што евидентна, ниската побарувачка реалност ги нудеше Законот за трансформација на (побарувачката за челик е помала во претпријатијата со општествен капитал споредба со периодот пред кризата за дури од 1993 за нејзиното организационо и 27%), неискористеноста на инсталираните сопственичко преструктуирање. Дури ни капацитети е поголема од 20%, а бројот програмата за санација на вработените во периодот од 2007 до и преструктуирање 2011 година е намален за на Железарницата цели 10%. Состојбите се своите излезни дополнително усложнети решенија ниту на едно со високите трошоци за место експлицитно енергија и суровини и Отсуството на слух не ги поврзуваше зголемената конкуренција со организационо за случувањата на од земјите надвор од уредување на односите глобален план во тие Унијата и во значителна на модуларен принцип, мерка зголемените години и јасни визии туку на зачувување производни трошоци заради за перспективноста на на нејзината технонецелосната искористеност челикот како основа на економска целовитост, на инсталираните индустрискиот развој на што претставуваше капацитети. земјата, беа причините единствено исправен Генерално тоа важи и за и познат модел на што Железарницата не целиот индустриски сектор приватизација на во кој се креираат преку успеа да ги искористи железарниците од 80% од иновациите, ¾ можностите што ги интегрален тип во од извозот и значаен дел нудеше Законот за светот, што за жал од вработувањата, во кој трансформација на при нејзината конечна падот на продуктивноста претпријатијата со реализација доби сосем добива загрижувачки тек, општествен капитал поинаков концептуален уделот во бруто домашниот облик, со погубни од 1993 за нејзиното производ на Унијата во 2013 последици по нејзиниот во однос на предкризниот организационо иден развој и опстанок. период намалување од цели и сопственичко Па дури ако сакате и во пет поени, од 20% на 15,1% преструктуирање. Дури постприватизациониот (челичната индустрија при ни програмата за санација период кога тоа креира 1,4% од БДП на и преструктуирање на како обврска од Унијата, што претставува евроинтеграциската Железарницата своите без малку 1/10 од уделот на агенда гранката, излезни решенија ниту на индустриските активности) заради нејзиното и каде бројните проблеми едно место експлицитно нагласено развојно кои веќе шеста година не ги поврзуваше значење и силнoто од почетокот на кризата со организационо мултиплицирачко доведуваат до евидентна уредување на односите, влијание врз вкупните деиндустријализација туку на зачувување економско социјални оставија без работа скоро текови, беше условена на нејзината техночетири милиони работници да ги отпочне процесите економска целовитост, (цца 11% од работоактивното на сопствената население). што за жал при нејзината реструктурализација конечна реализација доби Тоа се клучните проблеми и во рамки на за секоја економија и сосем поинаков облик, конзистентна економска тоа е премногу далеку со погубни последици по политика да развива од целите зацртани во нејзиниот иден развој и нови процеси и да документот Европа 2020, применува нови опстанок. според кој учеството на технологии, да индустријата во БДП на остварува подобрување Унијата беше таргетирано на 20%, со на трошковната структура, да го очекувани дополнителни ефекти на подобрува квалитетот и да го проширува преработувачката индустрија на останатите производниот асортиман, да ги шири делови на економијата и особено на областите на употреба на домашниот нејзината вкупна продуктивност. челик и да го прави производството Со ова значи повторно се актуелизира компатибилно со глобалните настојувања прашањето на реиндустријализацијата за заштита на човековата околина, со еден на европската економија како основна збор да ги реши структурните слабости на претпоставка на нејзиното опоравување, со својата челична индустрија и да обезбеди задржување на развојната филозофија за нејзина конкурентност и одржливост подобрување на конкурентноста, раст на за делување според нормалните продуктивноста и нивото на технолошкиот меѓународни пазарни критериуми и развој, дополнета уште и со настојувања услови на стопанисување, државата ја за имплементирање на концептот на испушти приликата во реализацијата на заштитата на животната средина, за да до сопствената Националната стратегија за 2020 година како што веќе беше истакнато реструктуирање на челичната индустрија нејзиното учество во создавањето на БДП да препознае свој длабок економски и го достигне нивото од 20% и со тоа таа политички интерес. остане на стратешките правци за нејзин Но, тоа е сега само историја. одржлив развој.

Капитал број 780 10.10.2014

44

www.kapital.mk

политика

Елефтеротипија: Нимиц ќе понуди нов предлог за името

М

едијаторот Метју Нимиц во наредните недели на Атина и Скопје ќе им претстави нов предлог за можно решение за прашањето за името, пишува грчкиот весник „Елефтеротипија“, повикувајќи се на „сигурни извори“ во седиштето на Обединетите нации во Њујорк. „Она што ќе го донесе Нимиц, можеби и пред крајот на октомври, ќе бидат пакет предлози кои ќе вклучуваат нова верзија на името и многу други теми: идентитет, јазик итн...“, пишува весникот. Официјална потврда, ниту од Атина ниту од Скопје за ваквите најави на овој грчки весник, се уште нема.

> БРОЈКИ

2.065.800 жители брои Македонија според Европската канцеларија за статистика (Евростат) која деновиве ги објави најновите податоци на бројот на жители во ЕУ но и земјите кандидати

4.280

Македонски граѓани во првите шест месеци од годинава побарале азил во земјите на ЕУ, објави Евростат, што е 5% помалку во споредба со истиот период лани

37

Мигранти се приведени во кумановското село Ваксинце, граѓани од Сирија, Авганистан, Пакистан и Судан, а чија крајна дестинација се западноевропските држави

facebook 1

Богдан Илиевски

2

Saša Pavlović

3

Рамадан Рамадини

Сличноста меѓу факултет и Епл? 1000 евра за шестка.

Da ne znae nekoj koga se planira "Parada na pismenosta", mislam krajno vreme e.

За прв пат денеска ќе поверувавме во работата на полицијата пошто апсеше судии, кога и тоа државата заради себе а не заради нас го направила #wrongjudges

File go zaostri jazikot pred zaminuvawe

Da se odvoi partijata od dr@avata i Vladata javnite institucii i Ако во претходните извештаи дипломатскиот јазик доминираше во Извештајот за напредокот на Македонија на патот кон ЕУ, годинешниот отворено и најдиректно ги лоцира проблемите во македонското општество. Неиздвојувањето на државата од партијата, партизираната администрација, нефункционалниот политички дијалог, зголеменото ниво на политизација на сите нивоа, се главните проблеми кои ги лоцира Комисијата. Дополнително, Комисијата по прв пат споменува можност за одземање на препораката, доколку не се преземат длабоки и ефикасни реформи пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

З

големено ниво на партизација на сите нивоа, партизирана администрација, неиздвојување на државата од партијата и сериозна контрала врз медиумите. Ова се само дел од многуте забелешки кои оваа година најотворено ги истакнува еврокомесарот за проширување,

Штефан Филе, на кој ова му е последен Извештај што го изготвува за земјите од Западен Балкан, со оглед на тоа дека тој нема да биде дел од новата Комисијата која стартува со работа од прво ноември. Дипломатскиот јазик кои со години преовладуваше во Извештаите, оваа година е заменет со директни критики, но и по прв пат, со услов директно даден од Филе, дека доколку не се преземат сериозни и длабоки реформи, постои можност препораката за преговори да не остане во иднина.

Кои се најкритичните точки во Извештајот?

1.Високо ниво на политизација:

„Постојат сериозни грижи за владината контрола врз јавните институции и медиумите. За време на претседателските и предвремените парламентарни избори владејачките партии не правеа разлика меѓу партијата и државата. Политизацијата во администрацијата на централно и локално ниво останува сериозен проблем“, констатира Комисијата во Извештајот.

2.Контрола на власта врз јавните институции и медиумите

„Постои сериозна грижа за владината контрола врз јавните институции и медиумите“. Проблемите кои исто така беа адресирани во минатогодишниот извештај, за слободата на изразувањето и медиумите, за независноста на судството и квалитетот на правдата остануваат и во овој извештај.

3.Не се прави разлика меѓу државата и партија

„За време на претседателските и предвремените парламентарни избори извештаите на ОБСЕ/ОДИХР забележаа дека владејачките партии не прават разлика меѓу партијата и државата, а имаше и обвинувања за заплашување на гласачите за време на кампањата. Извештајот на ОБСЕ исто така покажа дека мнозинството од мониторираните медиумите, вклучувајќи го и јавните сервис, пристрасно известуваа за владејачката партија“.

www.kapital.mk

Капитал број 780 10.10.2014

бум-трес Филе: Земјите членки на ЕУ се с$ повеќе одговорни за проширувањето

П

роширувањето не е на авто-пилот, ни треба граѓаните на земјите-членки, не властите, да видат дека проширувањето е се уште е кредибилна и релевантна политика. Не да се прошири Унијата, туку да се дозволи ЕУ да навлезе подлабоко во интеграцијата. Земјите-членки се повеќе го водат проширувањето отколку порано и тие се одговорни за водење на оваа важна политика. Ова го соопшти еврокомесарот за порширување во заминување, Штефан Филе најавувајќи ги новите извештаи за земјите кои аспирираат кон ЕУ. Според него, важно е челниците на ЕУ да се ориентираат повеќе да донесат поголема сигурност и стабилност во европското соседство, што е потребно повеќе од порано оти постои голема конкуренција и притисок.

a od mediumite! „Загрижени сме за забавување на реформите во сите клучни сектори. Комисијата ја остава препораката. Но, Скопје треба да преземе силни и длабоки реформи за препораката на Комисијата да остане и во иднина. Зголемената политизација многу не загрижува, како и ограничување на слободата на медиумите“, рече еврокомесарот за проширување Штефан Филе за време на своето обраќање пред Комитетот за надворешни работи во Европскиот парламент. Во врска со отсуството на опозицијата од Собранието, Филе повика дека одговорноста е и на владата и на опозицијата да обезбедат политичка дебата, пред се во парламентот, и да обезбедат креирање на услови за соодветно функционирање.

4.За политичкиот дијалог одговорни се и власта и опозицијата

Љубчо Георгиевски

лидер на ВМРО-НП

станувам критичар на О власта и не го менувам ставот за Скопје 2014. Изјави откако потврди дека ќе гради барокен хотел на Кале, а на граѓаните им вети дека барем нема да го прави од стиропор и гипс.

Радован Караџиќ

хашки обвинет

ојата совест е чиста. М Војната не се случи по моја желба. Ова е како Хитлер да кажел: Чиста ми е совеста антисемитизмот не го измислив јас.

Џо Бајден

потпретседател на САД

истина е дека помош од В Турција, од Саудиска Арабија и од Емиратите

добиваа милитанти од Фронтот ал-Нусра, Ал Каеда, и други екстремистички елементи. Искусни политичари како Бајден би требало да знаат дека ваквите вистини бараат и вистинско време.

„Одговорноста е и на владата и на опозицијата да обезбедат политичка дебата, пред се во парламентот и да обезбеди креирање на услови за соодветно функционирање. Препораките од Анкетната комисија да бидат имплементирани“.

5.Администрацијата е партизирана

„Политизацијата во администрацијата на централно и локално ниво останува сериозен проблем. Довербата за независноста на државните институции е многу ниска поради нашироко присутната перцепција дека јавната администрација е политизирана и и недостасува транспарентност. Тука се и наодите на ОБСЕ/ОДИХР дека за време на изборите во Април сериозен притисок се правел врз гласачите кои работат во јавните сектор.“

6.Преовладува недоверба меѓу заедниците

„Во врска со меѓуетничките односи, Охридскиот рамковен договор, кој доведе до крај на конфликтот во 2001 година, обезбеди рамка за гарантиран мултиетнички карактер на општеството. Како и да е, недостатокот на доверба меѓу заедниците пеовладува. Тензиите лесно може да се поттикнат со погрешно толкување на настани или инциденти, како што беше случај по изборите во април годинава. Потребен е попроактивен и заеднички пристап кон промоција на инклузивно мултиетничко општество. Преглед на Охридскиот рамковен договор е се уште потребен за истиот да се комплетира и неговите препораки да се имплементираат“, се наведува во извештајот на ЕК.

45

twitter 1

Mind Plumber@mindplumber

2

Машинецот@y2kbiohazard

3

Ljubiša@sulimanovic

Казни: -Погрешно паркирање: цела плата у Дрекслмајер -Минување на црвено: 18 плати у Маркарт -Брзо возење: 54 плати у штипска конфекција Предлог закон: екстерно за политичарите. Ѕвезде Гранда и сличните се генијален микс на с$ што е светиња на Балканов: кафана, сеир на туѓа несреќа, навивање пред тв и мрза.

Капитал број 780 10.10.2014

46

www.kapital.mk

Политика

Na sredbite na DUI so ambasadorite fokus problemot so Grcija

Vo koja uloga Ahmeti razgovara so strancite za imeto?

www.kapital.mk

Капитал број 780 10.10.2014

Политика На сите контакти коишто лидерот на ДУИ ги има со дипломатските претставници во земјава, главна тема на разговор е спорот за името со Грција. Во која улога лидерот на ДУИ, која е дел од актуелната македонска Влада ги отвора овие прашања пред претставниците на клучните по политичка тежина амбасади во земјава, какви позиции изнесува на маса, дали тие се координирани со владиниот партнер ВМРО – ДПМНЕ или се работи за самостојни „излети“ кои секако не одат во прилог на градењето на една обединета државна позиција (барем во владините редови) пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

С

редби со бугарскиот амбасадор Иван Петков, со шефот на Мисијата на ЕУ во земјава, Аиво Орав, со новиот полски амбасадор Јацек Мултановски, со американскиот амбасадор Пол Волерс, средба со германската амбасадорка Гудрун Штајнакер... лидерот на ДУИ Али Ахмети, во последните два месеци има се поинтензивни контакти со дипломатските претставници во земјава. И додека за секој политички лидер, особено на владејачка партија е сосема нормално да се среќава и да разговара со претставниците на Меѓународната заедница, она што е интересно кај средбите на Ахмети е што, ако се суди според соопштенијата што партијата ги испраќа во јавноста, фокус на овие разговори е македонската официјална надворешна политика и пред се спорот за името. Во која улога лидерот на оваа политичка партија, која е дел од актуелната македонска Влада ги отвора овие прашања пред претставниците на клучните по политичка тежина амбасади во земјава, какви позиции изнесува на маса, дали тие се координирани со владиниот партнер ВМРО – ДПМНЕ или се работи за самостојни „излети“ кои секако не одат во прилог на градењето

47

„ДУИ се залага и ќе се залага да ги охрабрува и двете страни (Македонија и Грција) за да се најде заеднички прифатливо решение за спорот за името“ владејачката партија небаре е Стејт Департмент или Европска Комисија, праќа охрабрувања за да се реши спор во којшто упорно не сфаќа или одбива да сфати дека и самата таа е страна! на една обединета државна позиција (барем во владините редови) - сите овие прашања ги поставува „Капитал“ анализирајќи ја моменталната позиција на ДУИ на политичката сцена, виза ви надворешната политика.

ДУИ не може да се однесува како трета страна во спорот Интересот на странците, секако не е само Ахмети лично. Неодамна, ваква сериозна улога на контакт му беше доделена и на пратеникот Артан Груби. Груби немаше потреба ниту да ја напушти собраниската канцеларија, па во својот кабинет во Парламентот

тој го пречека, на како што се вели во соопштението „ пријателска средба“ амбасадорот на Грција, Харис Лалакос. Иако тие двајцата разговарале и за политичките случувања во двете земји и во регионот и бојкотот на опозицијата (при што Груби истакнал дека местото на опозицијата е во Собранието бидејќи довербата на граѓаните ја добиле за да ги претстават нив во Парламентот затоа, пратениците од СДСМ и ДПА имаат одговорност пред граѓаните да ги заштитат и претставуваат нивните интереси законски) темата за спорот за името се нашла на дневен ред.

Додека со лидерот на ДУИ, Орав разговара за спорот за името, на состаноците со другите политички партии на дневен ред се нивните партиско – политички активности – Орав и Заев разговараат за политичкиот дијалог во земјата, за условите на СДСМ за враќање во Собранието и за Стратегијата на СДСМ

Капитал број 780 10.10.2014

48

www.kapital.mk

Политика

„Во врска со Евроатланската интеграција на Македонија Груби истакна дека овој процес е приоритет за Демократската Унија за Интеграција без никаква алтернатива и бараме што е можно поскоро страните да седнат и да најдат прифатливо решение за Скопје и Атина. За да се постигне ова, треба исто така да се изгради клима на доверба и конструктивност од двете страни затоа што само така се обезбедува иднината на нашите граѓани, но и долготрајната стабилност на регионот.“ се вели во соопштението на ДУИ после оваа средба. Она што мора да се има предвид при анализа на ваквиот вординг употребен од страна на ДУИ, е фактот што партијата упорно се дистанцира од проблемот за името, па вели: „ ... бараме што е можно поскоро страните да седнат и да најдат прифатливо решение за Скопје и Атина“. Не може ДУИ, којашто е владејачка партија во актуелната македонска Влада, со свои министри и заменици министри во клучни министерства со директни надлежности во надворешната политика, на средби со дипломати да упатува пораки за надминување на државен проблем, од страна небаре е невладина организација или странска престолнина. Ваквата политика на партијата оддава една силна несериозност во однесувањето на македонската Влада во целина, оти сосема логично се наметнува прашањето - ако ДУИ апелира и бара двете страни да најдат решение, на која страна е ДУИ? И дали воопшто е страна? А не може и не смее да не биде страна, ако се работи за една македонска партија, (без разлика што е партија на албанските граѓани во земјава), со силна внатрешно политичка тежина.

Ахмети им порачува на странците дека (ќе) има меѓуетнички тензии ако не се реши спорот

Една недела пред оваа средба, во седиштето на ДУИ, Ахмети, го пречека новиот амбасадор на Полска во Македонија, Јацек Мултаоновски и со него разговарал за решавањето на прашањето за името, а на средбата неколку дена претходно со шефот на Мисијата на ЕУ во земјава Аиво Орав и неговите соработници, Ахмети го отворил и прашањето за случајот Монструм (демонстрирајќи недоверба во македонското судство), но секако, спорот за името бил повторно главна тема: „ Претседателот Ахмети првично зборуваше за важноста на решавањето на прашањето за името нагласувајќи уверување дека новиот тим во Брисел ќе ги интензивира напорите за да

Ако се верува на партиските соопштенија, Ахмети сите овие средби ги користел и искористил и за да ја презентира својата верзија за случајот Монструм „Претседателот Ахмети ја побара и доби поддршката на меѓународната заедница за меѓународна експертиза на доказите во текот на жалбата и изрази загриженост во врска со одложувањето на постапката во првостепениот суд.“ велат од ДУИ на нивната официјална интернет страница помогне во решавањето на спорот што ќе ни овозможи добивање на датум за почеток на преговорите. Претседателот Ахмети исто така изрази уверување дека извештајот за напредокот ќе биде реална слика на состојбата во земјата и ќе ја содржи препораката за добивање на датум.“ се вели во соопштението после средбата. Амбасадорот Орав истакна дека оваа средба служи за размена на мислења пред објавувањето на извештајот за напредокот на Македонија од страна на Комисијата за Проширување на Европската Унија и за да се истражуваат перспективите на Демократската Унија за Интеграција за случувањата во земјата. На 13 септември пак, Ахмети имал богата агенда, истиот ден кога во своето седиште примил делегација од Бенелукс (составена од претставници на Министерствата за Надворешни Работи на Бенелукс - Холандија, Белгија и Луксембург како и Амбасадорите на Холандија и Белгија во Македонија), тој во своето седиште, го пречекал на работна средба и амбасадорот на Хрватска Златко Крамариќ. Гостите од Бенелукс биле заинтересирани околу Евроатлантската интеграција на Македонија, решавањето на спорот со името, меѓуетничките односи, владеењето на правото, феноменот на учеството на поединци од Балканот и другите земји од Европа во конфликтите во Сирија и Ирак како и дипломатска кампања на Претседателот Ахмети во САД и Еворпа.

Ахмети на оваа средба пласирал една многу опасна теза - дека меѓуетничките односи се заоструваат поради недостатокот на директен ангажман за евроатлантска интеграција на Македонија преку решавање на спорот со името, теза којашто ја повторил во текот на денот и со хрватскиот амбасадор, со којшто Ахмети дискутирал за актуелната ситуација во Македонија и билатералната соработка со Хрватска, уставните измени во земјата но секако пред се за евро-атлантската интеграција на Македонија, повторно со старата теза дека „ДУИ го поттикнува интензивирањето на преговорите со нашиот јужен сосед и смета дека низ дијалог ќе се постигне компромис што ќе донесе решение на спорот.“ Ахмети зборувал за потребата од што е можно поскоро решавање на прашањето за името кое истовремено ќе го отвори патот кон НАТО, но и ќе ги релаксира многу меѓуетничките односи и ќе влијае во економскиот развој на земјата

Со бугарскиот амбасадор разговарал за односите Скопје – Атина? Освен ако не се работи за грешка на прес службата на ДУИ, она што е наведено во официјалното соопштение после средбата на Али Ахмети со бугарскиот амбасадор Иван Петков минатата недела, е голем скандал. Во соопштението пратено и објавено во сите медиуми, но и на официјалната интернет страница на ДУИ, се наведува дека на работна средба на Ахмети со

www.kapital.mk

Капитал број 780 10.10.2014

Политика

Евроамбасадорот Аиво Орав за неполни девет месеци само годинава пет пати бил официјален гостин во Мала Речица – на 23 јануари, 2 април, 7 мај, 8 јули и 18 септември амбасадорот на Бугарија се разговарало „околу билатералните односи меѓу Скопје и Атина“ и „за надминување ова прашање што е можно поскоро од заеднички интерес “ (да беше барем споменато дека разговарале за македонските односи со Србија, веројатно не ќе беше толку чудно, со оглед на историскиот товар во овој триаголник).

49

„На средбата со гостите од Бенелукс Ахмети пласирал една многу опасна теза - дека меѓуетничките односи се заоструваа поради нерешениот спор со името, теза која што ја повторил во текот на денот и со хрватскиот амбасадор“

Како е можно сите македонски медиуми да ја објават оваа информација без никој да праша, зошто Ахмети би разговарал со амбасадорот на Бугарија за македонските односи со Грција, не е јасно, но во ДУИ не одговорија дали ова навистина било тема на разговор и ако било, што точно Петков и Ахмети дискутирале во врска со спорот којшто нашата држава го има со трета земја.

Средбата понатаму се одвивала во рамките на дипломатските практики со пораки дека „само целосно интегриран регион во НАТО и ЕУ може да обезбеди одржлив мир, безбедност, стабилност и економски развој, а дека интеграцијата во НАТО и ЕУ не е провокација кон никого, но е подобрување на историската неправда и реализација на природната припадност на регионот во Европа“.

BIZNIS I POLITIKA

www.kapital.mk

]e stavi li Borisov kraj na serijata bespol

Izborite vo Buga ne smenija ni[to пишува:

Максим Ристески

И

maksim.risteski@kapital.mk

новите предвремени парламентарни избори што треба да ја дадат петтата по ред бугарска влада во последниве две години не донесоа решение. Победи Бојко Борисов и неговата партија ГЕРБ, но колку ќе му биде тешко да состави некаква влада, а

да не зборуваме за стабилна, јасно е од изборниот резултат. Борисов доби нешто над 32% од гласовите, но со рекордно ниска излезност од под 50%, најниска во последните 25 години откако во Бугарија падна комунизмот. Ако му е за утеха тоа што овој пат осетно се одлепи од главните конкуренти, социјалистите на Михаил Миков (порано на Сергеј Станишев), (БСП), кои освоија двојно помалку гласови од ГЕРБ, нешто над 15%, на идниот премиер нова главоболка ќе му бидат двојно поголемиот број на партии во парламентот (во однос на претходниот состав) како потенцијални

партнери со кои ќе треба да се пазари при формирањето на новата владина коалиција. Во составот на бугарското собрание што го одредија претходните предвремени парламентарни избори, одржани во мај 2013 година (на кои ГЕРБ, исто така, победи, но со само 4% повеќе гласови од БСП, па, бидејќи Борисов пред изборите си беше дал оставка како премиер, парламентарните партии му дадоа можност на Станишев да формира влада, на чие чело до август годинава беше технократот Пламен Орешарски) влегоа четири партии: ГЕРБ, БСП, ДПС (Движење за права и слободи) на Љутви

www.kapital.mk

Капитал број 780 10.10.2014

51

Стратегијата на Бојко Борисов во кампањата за предвремените парламентарни избори во Бугарија - постојано драматично да потсетува на ситуацијата во која се наоѓа земјата со цел да ги доуплаши граѓаните во однос на иднината на најсиромашната членка на ЕУ, даде половичен резултат. Неговата партија ГЕРБ освои двојно повеќе гласови од БСП уплашените граѓани гласаа за Борисов, кој водеше на предизборните анкети, па според тоа имаше и најголем потенцијал да состави стабилна влада, што ќе ја врати стабилноста во земјата. Но, ГЕРБ, иако победи, освои помалку од третина од вкупните гласови на изборите со најмала излезност во историјата на посткомунистичка Бугарија. Во обид да направи владина коалиција што ќе ја запре серијата бесполезни предвремени избори, Борисов ќе преговара со сите парламентрани партии, кои и ако влезат во широка коалиција, тешко дека државните интереси ќе им ги претпостават на партиските

lezni izbori?

garija to

Местан, која е позната како турска партија, и ултранационалистичката Атака на Волен Сидоров. Борисов по новите избори партнери ќе бара меѓу седум партии или коалиции, кои разочараните бугарски гласачи како намерно да ги гласале за Парламентот да наликува на „рогови во вреќа“. Покрај ГЕРБ и БСП, пратенички мандати освоија и ДПС (со над 14% од гласовите), Реформаторскиот блок (со над 8%), коалицијата Патриотски фронт во која влегува и бугарското ВМРО (со над 7%), коалицијата Бугарија без цензура (со над 5%), Атака (со над 4%) и АБВ (Алтернатива за бугарска преродба)

(со над 4%). Ситуацијата во која се наоѓа Борисов пред составувањето на новата влада, прилично точно, иако, со намера да звучи духовито, ја опиша анонимен Бугарин на Фејсбук, нарекувајќи ја „задача за Ајнштајн“. Имате осум партии, вели тој, кои треба да соберат 50% (за парламентарно мнозинство, н.з.). Првата има околу 33% и нема да преговара со третата и со шестата. Втората има 15% и нема да преговара со првата. Третата има нешто помалку и преговара со сите. Четвртата има околу 9%, а не преговара со третата. Петтата има околу 8% и не

преговара со третата и со четвртата. Шестата има околу 6% и не преговара со првата и со третата. Седмата и осмата имаат по 4% и преговараат со сите. Се сметка дека само 1% од луѓето можат да ја решат оваа задача, се вели на крајот на Фејсбук постот. Но, иако ноќта по изборниот ден, по првичните резултати, можеа да се слушнат изјави со многу црвени линии на патот до новата влада, со секој следен ден реториката омекнува. Борисов веќе ден по изборите изрази подготвеност да им предложи министерски места на останатите парламентарни формации

www.kapital.mk

BIZNIS I POLITIKA Бугарите првпат гласаа и за личност

О

вие избори во Бугарија ги одбележа и значајниот демократски исчекор - воведувањето на можноста да се гласа по преференција, односно покрај за партија или за коалиција, гласачите можеа да изберат и еден кандидат од листата на партијата за која гласале, така влијаејќи на подредувањето на кандидатите. Затворените листи (како во Македонија) не му даваат можност на гласачот да го менува распоредот на кандидатите на листата одреден од партиите. Воведувањето на преференцијалното гласање сепак не направи некој поголем потрес на бугарската политичка сцена, пред с$, поради тоа што ова му беше прва примена (граѓаните не се доволно информирани), а според изборната регулатива се смета дека глас добил првиот на листата (носителот) секогаш кога не е избран претпочитан кандидат. Како и да е, третина од гласачите ја искористиле преференцијалната можност (1.120.868 од вкупно 3.443.326 кои гласаа на 5 октомври), и во бугарскиот Парламент ќе има пратеници избрани според преференцијата на граѓаните, поради кои без пратенички столчиња ќе останат кандидати кои партиските врхушки ги поставиле повисоко на листите. во замена за поддршка на неговиот кабинет (ако не може да стигне до мнозинска влада со поддршка од барем 121 пратеник - бугарското собрание има 240 пратеници, тогаш новиот премиер ќе оди на малцинска влада, поддржана и од пратеници кои нема да бидат дел од владејачката коалиција). „Ако во БСП, на пример, имаат разумни гледишта во областа на одбраната, зошто да не им дадеме можност да предложат свој министер во кабинетот на ГЕРБ? Или, пак, ако екипата на Кунева (Маглена Кунева, Реформаторски блок) е подготвена да се ангажира за решавање на проблемите во образованието, би ја прифатил нивната варијанта за министер во овој сектор“, изјави Борисов. Од БСП претходно, демонстрирајќи конструктивност, изјавија дека ќе ја поддржат новата влада во однос на важните национални приоритети (со оглед на ситуацијата во Бугарија), но инсистираа дека ќе останат во опозиција. Првите, пак, изјави од Реформаторскиот блок беа дека не го поддржуваат Борисов за премиер, сметајќи дека ГЕРБ има понеискомпромитирани персонални решенија. Како и да е, на крајот не треба да се исклучи можноста во Бугарија да се случи голема „германска“ коалиција (по углед на онаа меѓу демохристијаните на Ангела Меркел и социјалдемократите на Зигмар Габриел) меѓу ГЕРБ и БСП, што и би било соодветно на приликите во земјата, како некаква влада на национален спас, но прашање е дали во ваков случај ќе биде соодветна и одговорноста за државата на овие две најголеми партии кои се менуваат на власт. Извршна комисија на ГЕРБ одлучи преговори да има со сите парламентарни партии, почнувајќи од 13 октомври (понеделник) со БСП, следниот ден, со ДПС, потоа со Реформаторскиот блок, и така натаму.

Во Бугарија е лошо, ама не колку во говорите на Борисов

На Бојко Борисов нема да му олесни и откако ќе ја избрише потта од маките за составување на новата влада. „Државата е исправена пред неодложни внатрешни и надворешни проблеми, како најтешката банкарска криза во претходните две десетлетија“, напиша по изборите во Бугарија „Волстрит журнал“, а „Гардијан“ оцени дека „за новата влада е неопходно да му даде поттик на економскиот раст, да излезе на крај со корупцијата и со организираниот криминал“ и оти „Бугарија, која од една страна има потреба да ги зачува традиционално силните врски со Русија - изворот на гас, на туристи и инвеститори, во исто време треба да се држи до Брисел, кој заедно со Вашингтон бара Софија да ги ослаби врските со Москва поради украинската криза“. Покрај политичките проблеми поврзани со снабдувањето со руски гас и масовните протести на граѓаните (поради сиромаштијата - Бугарија е најсиромашна членка на ЕУ, и високите цени на енергенсите, кои го принудија Борисов на оставка во февруари 2013), претходната влада на социјалистите ја обележаа и катастрофалните поплави. На земјата & се неопходни темелни реформи и во здравствениот, пензискиот и во образовниот систем. Борисов, сметаат бугарските аналитичари, во кампањата вешто ја искорисисти ваквата ситуација. Даваше апокалиптични изјави дека изборите се последна можност за спас на Бугарија, предупредувајќи оти ако има нови предвремени избори, нема да остане ништо што би ја одржало земјата. Лидерот на ГЕРБ играше на картата дека уплашениот народ

полесно ќе се определи за очекуваниот победник (а, анкетите во предизборието за такви ги посочија токму ГЕРБ) кој би „гарантирал“ стабилна власт. Ниту излезноста, ниту процентот на освоени гласови покажаа дека Борисов успеал доволно да ја мобилизира нацијата со ваквиот пристап. Но, ефектот е очигледен во одлепувањето на ГЕРБ како прва партија, од втората, БСП. Понатаму, говорејќи во колку тешки околности треба да го преземе водењето на државата, Борисов се обиде да го спушти прагот на очекувањата од неговата нова влада. „Состојбата во државата е исклучително тешка ... ако до 15 октомври немаме стабилна влада, нема како да заздрави државата ... да сврземе крај до крај до крајот на годината е огромен предизвик, а да ја поминеме 2015 година е неверојатна вештина“, изјавуваше Борисов. Но, дел од експертите (особено финансиските и економските, кои успеваат да се дистанцираат од вревата на политичката криза во земјата) не сметаат дека ситуацијата е толку очајна како што ја опишува идниот премиер, а неговото драматизирање го припишуваат на погоре споменатата тактика - со уплашениот гласач полесно се манипулира. Овие експерти посочуваат на податоците кои покажуваат дека какви и да се актуелните економски, финансиски и буџетски проблеми на Бугарија, не може да стане збор за некаква катастрофална промена ниту во однос на личните, ниту, пак, на државните финансии. Во овој контекст, сметаат дека тоа што дури 61% од Бугарите одговориле на анкетно прашање дека државата им се наоѓа во финансиска катастрофа, е резултат на впечаток сугериран од политичарите.

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ

31 MENAXER

ОКТОМВРИ 2014

 КОИ СЕ НАЈГОЛЕМИТЕ ПРЕДИЗВИЦИ НА МАКЕДОНСКИТЕ МЕНАЏЕРИ ВО МОМЕНТОВ: лоша ликвидност, тешка наплата, намелени нарачки, мотивирање на вработените?!  Какви стратегии за надминување на проблемите се применуваат во различни констелации?  Колку македонските менаџери се добри лидери? Дали ги мотивираат и инспирираат луѓето во организациите?  Македонските менаџери и иновациите.  Три најголеми извори на стрес на работно место и како да се борите против нив.  КОЛКУ МАКЕДОНСКИТЕ МЕНАЏЕРИ СЕ ВО ТРЕНД СО ТЕХНОЛОГИЈАТА И СОЦИЈАЛНИТЕ МРЕЖИ: Kакви паметни телефони, таблети, лаптопи користат? Дали се на Linkedin и останатите социјални мрежи за професионалци? Колку тоа им помага во успешно извршување на менаџерската функција?  Совети за бизнис лидерство од најголемите светски бизнис лидери  FINANCIAL TIMES ЈА ОТВОРА ЕДНА ОД НАЈГОЛЕМИТЕ ДИЛЕМИ СО КОИ СЕ СООЧУВА СЕКОЈ ПОЕДИНЕЦ: Како да постигнете баланс помеѓу работата и приватниот живот?! Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: sanja.savovska@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3280 910

ПРОФИЛ НА МАКЕДОНСКИОТ МЕНАЏЕР: Какви бизнис лидери се изградија изминативе 20 години VS каков профил на менаџер е потребен на македонската економија за да фати приклучок со светските менаџерски трендови?

ЛИЦE ЗА КОНТАКТ:

САЊА САВОВСКА

Капитал број 780 10.10.2014

54

www.kapital.mk

свет

Претераната цивилизираност на "Чадор револуционерите“ не е само прашање на менталитет, и никако не значи наивност - тие добро знаат дека ненасилството и грижата колку што е можно помалку да им создаваат непријатности на другите граѓани на Хонг Конг, ги штитат од грубите полициски мерки за расчистување со продемократските протести. И властите во Пекинг знаат дека насилното полициско задушување на протестите ќе предизвика жестока меѓународна реакција. И дека ако Хонг Конг, пак, го добие она што го бара, тоа ќе ги охрабри демократските процеси во другиот дел од Кина каде што се уште владее стравот од барањето демократија наметнат од крвавото задушување на протестите на плоштадот Тјенанмен во 1989 година. Единствена опција што му останува на Пекинг, а што во меѓувреме се обидува да ја реализира, е преку контра-протести да провоцира инциденти надевајќи се на насилен одговор од продемократските протестанти, што барем некако би го оправдало нивното евентуално грубо отстранување од улиците на Хонг Конг

Hong Kong bara slobodni izbori

"^ador rev

ja menuva i poli пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

П

окрај за поводот и за политичко-економските импликациии од масовните протести во Хонг Конг, светските медиуми не престануваат да известуваат за однесувањето на учесниците во „Чадор револуцијата“. Ако протестите

на кое и да е друго место во светот имаат краток „фитил“ што може да го запали и помала провокација од груба полициска интервенција, продемократските активисти во Хонг Конг на дождот од солзавец одговорија во духот на Ганди - отворајќи чадори и ставајќи нуркачки маски. Најфините протестанти, како што ги нарекоа, не само што одржуваат беспрекорна хигиена на местата кадешто се собираат, туку и отпадот го селектираат за рециклирање. Студентите меѓу нив мирно го ислушаа „предавањето“ на револтираниот граѓанин кој побара да престанат да ги блокираат улиците и да се вратат на настава, па продолжија со пишувањето на своите домашни

www.kapital.mk

Капитал број 780 10.10.2014

свет

55

volucijata"

iti^kata klima vo Kina работи откако го исчистија нередот од расипаните јајца со кои тој фрлаше по нив. Во блиските паркови никому не паѓа на памет да ја гази или да седне на тревата - протестантите стриктно се држат до патеките. Делат храна и вода, маски и чадори по потреба - чадорите ги поделија и со полицијата откако заврна вистински дожд, а на некои од објектите на кои поставија барикади може да се видат и табли со пораки до граѓаните на Хонг Конг, како „Извинете за непријатностите“. „Чадорот изгледа незаканувачки, што покажува колку сме кротки, ние, луѓето од Хонг Конг. Но, кога ќе ја преминеш нашата црвена линија, ние сме единствени, како чадорите кои сите ги отвораат штом

почне да врне“, вели дваесетгодишната студентка по историја, Клои Хо, која дистрибуира јаболка, чоколатца и влажни марамчиња меѓу протестантите. Но, дека оваа демонстрација на висока цивилизираност не значи и наивност покажува начинот на кој протестантите ги пресретнаа можните ограничувања на пристапот до интернет и до мобилната мрежа, неоходни за успешна организација на протестната агенда. Имено, најголем дел од нив на своите мобилни уреди ја инсталирале апликацијата FireChat која овозможува комуникација, „четување“, и без пристап до интернет или без мрежно покривање (апликацијата ги користи wi-fi и bluetooth модулите за

да создаде локален интернет од преку неа вмрежените уреди). Сета оваа присебност при блиските средби со солзавецот и со пендреците, како и при организацијата, покрај тоа што ги освои симпатиите на светската јавност, направи причините и целите на „чадор револуцијата“ максимално чисто да се исцртаат, особено таму кадешто се првенствено адресирани. Меѓу протестантите во Хонг Конг нема такви кои се стопиле со масата водени од фрустрации собирани кој знае каде, и за кои протестите би биле само можност да го канализираат гневот. Оттука, засега не успева обидот на Пекинг да им даде димензија на протестите што ќе може барем некако да го оправда

Капитал број 780 10.10.2014

56

www.kapital.mk

свет

нивното евентуално грубо задушување. Со ништо од страна на протестантите испровоцираната полициска интервенција со солзавец, лут спреј и пендреци, во жесток контраст со однесувањето на илјадниците луѓе на хонгконшките улици, само дополнително ја искомпримитира позицијата на Пекинг. Кина се соочи со внимателно спакувани закани од центрите на глобална политичка моќ, во форма - внимателно ги следиме протестите во Хонгконг. Оставена без опции, таа стравува дека протестите нема да престанат додека „чадор револуционерите“ не го добијат она што го бараат (што им било ветено) со сите последици што тоа може да ги има ако се прошири на север низ Кина, а да се обиде да ги запре насилно може да биде уште поопасно. Властите во Хонг Конг, лојални на Пекинг, во меѓувреме се обидуваат да испровоцираат насилство од протестантите. Откако полицијата изјави дека „кршењето на јавниот ред и мир ќе биде санкционирано“, контра-протестна група предизвика инцидент за кој беше јавено оти „граѓаните се свртеле едни против други, додека полицијата се наоѓала меѓу нив“. Продемократските протестанти, пак, изјавија дека нападот врз нив всушност го извеле припадници на кинеското подземје, познатите Тријади, и оти зад него стојат градските власти. Полицијата стоела настрана, јавија присутните од организациите за заштита на човековите права, очекувајќи протестантите да одговорат на насилството од спротивната група. Стравувањата се дека преку вакво сценарио властите може да создадат услови за „санкционирање на кршењето на јавниот ред и мир“, односно повод за отстранување на протестантите од улиците.

Протестантите се спремни да ја платат цената на демократијата Протестантите бараат право да

го изберат градскиот лидер без процедуралните препреки што ги воведува Кина како гаранција дека само кандидатите кои таа ги фаворизира ќе се најдат на гласачките листи на изборите во 2017 година. Притисокот за поголема автономија на посебниот административен регион во рамките на Народна Република Кина почна веднаш по неговото британско предавање (на Кина) во 1997 година. Разбирливо, со оглед на демократските слободи што ги уживаа жителите на Хонг Конг под британската управа, за разлика од нивните сонародници во останатиот дел од најнаселената светска држава. При трансферот на власта Кина вети дека ќе се придржува до моделот „една земја - два системи“, што значеше дека Хонг Конг ќе може слободно да ја развива својата демократија без мешање на централната власт. Во 2017 посебниот административен регион требаше да добие и право на демократски избори да ја избере својата власт - досега оваа функција ја извршува претставник одобрен од Пекинг. Но, Кина во август (годинава) објави дека правото на граѓаните на Хонг Конг да го бираат првиот човек на својата извршна власт е условено со тоа кандидатите да добијат одобрување од посебен комитет, секако, близок до централната власт. Теренот за ваквата одлука беше јасно подготвен со документот (издаден од Пекинг еден месец порано) во кој Кина ја потврди својата целосна јурисдикција врз Хонг Конг, дополнувајќи дека „високиот степен на автономија (за Хонг Конг) не е резултат на инхерентна моќ, туку потекнува исклучиво од овластувањата дадени од централното раководство“. По објавата на одлуката во август, јасно беше дека Пекинг не се држи до договорот од 1997 (една земја - два системи), и студентите го направија првиот чекор, по кој веднаш тргнаа и активистите од движењето Occupy Central (последниве првично планирале со граѓанска непослушност нешто подоцна да го изразат своето

мислење за кинескиот изборнен план за Хонг Конг, на неодамна одбележаниот кинески национален празник, 1 октомври, кога се навршија 65 години откога Мао Це Тунг ја прогласи Народна Република Кина). Протестите во Хонг Конг можат да бидат првата видлива пукнатина на кинескиот политички ѕид - „вечната“ комунистичка партија, на која, во денес де факто ултракапиталистичката Кина, веќе & е време да стане историски артефакт - како и Кинескиот ѕид. Во Пекинг се секако свесни дека ситуацијата во која се најдоа во Хонг Конг најлесно би можеле да ја надминат ако го исполнат договореното во 1997 година. Но, тоа за нив никако не е опција, поради логичното нарушување на авторитетот на партијата што неизоставно ќе следи ако Хонг Конг го добие тоа што му следува, додека во другиот дел од Кина сеуште владее стравот од барањето демократија што го наметна крвавото задушување на протестите на плоштадот Тјенанмен во 1989 година. Засега Кина со строга цензура на информациите за она што се случува во посебниот административен регион спречува демократскиот бран од Хонг Конг да се прелее на север. Секако, цената на барањето демократија, макар и само со чадори како „оружје“, не е ниска, а во Хонг Конг како силен трговски и финансиски центар на Азија таа веќе пристигна во форма на затворање на банкарски филијали во градот, на работење од дома за голем број вработени во финансиските институции ... Градот кој „до вчера“ беше поим за безбеден и стабилен амбиент за глобален бизнис, може да ја изгуби репутацијата на клучна крстосница на која влегуваше светскиот капитал во Азија. Многу компании чие работење е врзано за Хонг Конг веднаш покажаа лоши резултати на пазарите на капитал, со пад на берзанскиот индекс до 2,5%. Засегнат е и пазарот на луксузни производи по кој градот е познат, пред с$, зашто

www.kapital.mk

Капитал број 780 10.10.2014

свет

многу од хонгоншките компании од бизнисот тргуваат со клиенти од Кина (последниве драстично се намалија и како туристи, што се виде на 1 октомври, на националниот празник) - акциите на Richemont паднале за 1.7%, а на LVMH за 2%. Од новите услови под кои функционира Хонг Конг посебно се засегнати и компаниите

од градежниот бизнис со големи удели во малопродажниот сектор. Со протестите е намалена циркулацијата на луѓе низ главните трговски делови од градот, што значи помалку купувачи - сопствениците на трговските синџири и центри само во еден ден забележаа пад на акциите меѓу еден и шест отсто. „Покус“ не остана ниту хонгконшкиот

57

долар, кој, во однос на американскиот, падна на најниско ниво во последните шест месеци. „Чадор револуционерите“ се свесни за овој дел од последиците од нивната борба, може да се заклучи од изјавите што ги даваат активистите. Тие тврдат дека ако цената на демократијата е тоа, вреди да се плати, особено ако се гледа долгорочно.

Капитал број 780 10.10.2014

58

www.kapital.mk

бизниз и

Predatorite vo fudbalskiot biz

Menaxerite odlu^uvaat koj ]e i od igra^ite [to im izbiraat super- age

www.kapital.mk

znis

igra... m gi entite

Капитал број 780 10.10.2014

бизнис и спорт

59

Монако на рускиот милјардер Дмитриј Риболовлев е најголема жртва на Хорхе Мендес во летниот преоден рок

Супер-агентите што ги застапуваат најголемите фудбалски ѕвезди се на врвот на синџирот на исхрана во фудбалскиот бизнис. Тие „за појадок ги јадат“ не само менаџерите на најголемите клубови, туку и нивните сопственици и претседатели - во неодамна завршениот летен преоден рок најголема жртва беше сопственикот на Монако, рускиот милјардер Дмитриј Риболовлев, но забите на најмоќниот агент, Хорхе Мендес, ги почувствува и претседателот на Реал Мадрид, Флорентино Перез пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Н

еодамна завршениот летен фудбалски трансфер период, особено во Англија, каде што се потрошија рекордни суми, дефинитивно потврди дека сме длабоко навлезени во четвртата ера од „најважната споредна работа на светот“, во која владеат не фудбалерите, не менаџерите, не дури ниту сопствениците на клубовите, туку супер-агентите. Хроничарите на фудбалската игра сметаат дека може да се разликуваат четири ери во нејзиниот развој. Првата, најромантичната, кога фудбал се играло без пари, а од задоволство, траела додека бизнисот не го видел својот интерес во денес најпопуларниот светски спорт чии правила првпат се формулирани во Англија, во далечната 1863 година. Во втората ера која според хроничарите почнала пред Втората светска војна, а особено се засилила по нејзиното завршување, работите во свои раце ги земале клубовите. Добрата заработка на сопствениците на клубовите не се одразила многу на платите на фудбалерите. Од денешна перспектива изгледа дека така било

неопходно за да се постават темелите за создавањето на големите Реал Мадрид, Манчестер Јунајтед, Милан ... Е, веќе во третата ера на фудбалот „на власт“ доаѓаат директните актери, чија пролеана пот на зелените терени дотогаш им се исплатела само на клубовите. Фудбалските ѕвезди почнаа да чинат толку што дури и фановите се прашуваа кому се исплати да им дава толку пари. Но, сопствениците на клубовите чии супер-ѕвезди стануваа поголеми брендови од целиот тим за кој играа, знаеја дека во одредени случаи само од продажба на дресовите со „ѕвездениот“ број ќе ја оправдаат својата инвестиција во играчи како Марадона, Роналдо, Меси ... Во четвртата, актуелна фудбалска ера, клубовите с$ почесто се предмет на уцени и се ставени пред свршен чин кога е во прашање изборот на играчкиот кадар. Фудбалерите уште помалку одлучуваат за нивните професионални судбини. Главни се вистинските продавачи на „робата“, односно на фудбалерите (од спортските вести може да се добие погрешен впечаток дека одлучувачка улога при трансферите имаат клубовите), што ја купуваат милионите фудбалски потрошувачи во форма на сезонски билети, нови дресови секоја година, претплати на спортски канали ... Станува збор за агентите на големите играчки и тренерски фудбалски ѕвезди, меѓу кои парадигмата на ерата на нивното владеење најдобро

Капитал број 780 10.10.2014

60

www.kapital.mk

бизниз и

И големиот Манчестер Јунајтед мораше да ги прифати уцените од Мендес за да го донесе Фалкао на Олд Трафорд ја олицетворува супер-агентот Хорхе Мендес. Пред да навлеземе во претрес на неговиот лик и дело, со еден свеж пример веднаш ќе ставиме до знаење за што станува збор. Имено, лично од претседателот на „кралскиот клуб“, на големиот Реал Мадрид, Флорентино Перез, неодамна дојде ваква изјава: „Ако го донесев и Фалкао (во Реал, н.з.), тогаш Мендес без никакви проблеми можеше да ја преземе мојата функција во клубот“. Изјавата беше дадена во контекст на трансферот на врвниот колумбиски напаѓач, Радамел Фалкао (чии права ги штити токму Мендес), кој наместо во Манчестер Јунајтед можеше да заврши во Реал, што, според Перез, ќе значеше преопасно зголемување на влијанието на односниот агент во мадридскиот клуб. Зашто тој ги застапува и Кристијано Роналдо, и Хамес Родригес, и Фабио Коентрао, и Пепе - сите четворица играчи на Реал. Главоболките во клубската управа што може да ги причини Мендес потекнуваат од неговиот интерес (како и на секој друг агент) играчите кои ги застапува да му прават нови пари, со нови трансфери. За да ја расипе атмосферата во клубската соблекувална, доволно е да успее (а тој очигледно успева) на своите штитеници да им го уфрли бацилот на сомнежот дека во тимот не им се даваат соодветните пари или статус. Оттука се и шпекулациите дека одлуката на Перез да го продаде одличниот Анхел ди Марија е резултат токму на намерата да го намали бројот на играчи кои заштитата на своите права му ја довериле на Мендес.

Трансфер-тангото и го помага, и го одмага третата страна Тоа што освен клубовите и играчите во трансферите е вклучена и трета страна, најчесто инвестициска групација,

е резултат на постојаниот раст на цените на професионалните договори. И најголемите клубови финансиски не можат да ги издржат своите незаситни апетити за засилувања - кој би рекол дека на Реал покрај Роналдо, Герет Бејл, Карим Бензема ... и за најамбициозната трка по титули му беа неопходни и Хамес Родригез, и Тони Крос, и Хавиер Чикарито; или на Барселона Суарез, а веќе ги има Меси, Чави, Иниеста, Неимар ... Третата страна најчесто е надворешен инвеститор кој склучувајќи договори со клубовите плаќа одреден износ за да си обезбеди процент од економските права на играчите, односно за да може да смета на соодветен дел од парите од следниот реализиран трансфер. „Приказната за третите страни е меч со две острици. Со нивна помош клубовите можат да доведат играчи кои поинаку би им биле недостапни, но така судбината на некои фудбалери е оставена во рацете на агентите или на инвеститорите. Штом дојде добра понуда за ваков играч, без разлика дали клубот се сложува, тој ќе биде продаден“, пишува бразилски „Гол“. На темата проговори и претседателот на УЕФА, Мишел Платини: „С$ повеќе играчи се во сопственост на некакви компании, кои, секако, се лоцирани во земји каде не се плаќа данок, и се под контрола на агенти, понекогаш и анонимни, кои само сакаат да извлечат пари од фудбалот“. Со Платини не се сложува претседателот на шпанската лига, Хавиер Тебас, кој смета дека инвестициските фондови се вид на алтернативно финансирање кое ја поттикнува конкурентноста на клубовите и ја намалува можноста некои од нив да пропаднат поради финансиски

www.kapital.mk

Капитал број 780 10.10.2014

бизнис и спорт

проблеми. Најдобра илустрација за функционирањето на третите страни можеби даде неодамнешниот трансфер на аргентинскиот дефанзивец, Маркос Рохо, од лисабонски Спортинг во Манчестер Јунајтед, со што повторно му се враќаме на Хорхе Мендес. Спортинг имаше само 25% од правата на Рохо, а останатите 75% се на агенцијата Дојен Спортс, преку која оперира суперагентот Мендес. На последниов, секако, во интерес му беше играчот да го пресели од „сиромашната“ португалска лига, во некој богат клуб. А на Рохо, кој на Светското првенство во Бразил му остави впечаток на холандскиот селектор, а сега менаџер на „црвените ѓаволи“, Луј ван Гал, не му требаше многу за сонот да заигра на Олд Трафорд толку да го обземе, што дури и одби да тренира во екипата на Спортинг. Лисабонскиот клуб немаше изгледни опции - Мендес во договорот на Рохо со Спортинг внел клаузула која го обврзува клубот, во случај да одбие понуда што ги задоволува барањата на Дојен Спортс, во рок од две недели на компанијата да & ги исплати нејзините 75%. Инаку, и самиот

61

трансфер во Ливерпул по освојувањето на Лигата на шампионите како менаџер на Порто) за Мендес да може да го доведе на Стенфорд Бриџ, каде што Роман Абрамович претходно дојде како сопственик, со намера (и со доволно пари да ја реализира) од Челзи да направи голем клуб. Мендес ја уживаше дури и довербата на легендарниот сер Алекс Фергусон кому успеа да му го продаде Бебе - трансфер промашувањето на Манчестер Јунајтед - фудбалерот за кој тогашниот менаџер (Фергусон) призна дека воопшто го немал гледано претходно, а го купил верувајќи му на Мендес на зборот. Како и да не му верува, кога тој претходно му ги продал Роналдо, Нани и Андерсон. Примери за тоа колку Мендес владее со својот занает можеме да набројуваме во недоглед, но последниот, со трансферите на двајцата најсилни донеодамнешни играчи на Монако Радамел Фалкао и Хамес Родригес И - и двајцата штитеници на Мендес, претседателот можеби зборува најмногу. Планот на „кралскиот на супер-агентот со овие двајца клуб“, Флорентино денес супер-скапи фудбалери Перез, се пожали очигледно бил направен уште во дека супер-агентите фазата кога тие почнаа да блескаат му ја преземаат во своите стари тимови - Атлетико функцијата во Мадрид и Порто. Мендес знаел клубот дека ако Колумбијците ги продаде во некој од европските гиганти, таму Мендес е роден во ист може да „заглават“ 4-5 години, што град со Спортинг, во 1966 би го потрошило нивниот трансфер година, и до своите рани дваесетти потенцијал. Затоа тој лани му ги продаде години сонувал за блескава кариера на Монако, односно на рускиот милјардер како фудбалер, но немал талент. Иако, Дмитриј Риболовлев (кој сака(ше) да ја барем во однос на заработувачката, повтори успешната фудбалска приказна денес од фудбалот прави пари како на Абрамович), извлекувајќи му 100 најголемите светски фудбалери. До милиони евра. Летниот трансфер рок својата треиесетта година се обидел покажа дека Мендес бил во право во бизнисот со изнајмување филмови, Монако сепак е премал за да може да им па станал ди-џеј и отворил ноќен каже „не“ на еден Манчестер Јунајтед и клуб. Токму тука, а во 1996 година, го на еден Реал Мадрид. По неочекуваните запознал првиот фудбалер чиј трансфер трансфери на Фалкао и на Родригес ќе го одработи - Нуњо Еспирито Санто, се случи несаканата последица на денешниот менаџер на Валенсија. ваквата бизнис-фудбалска филозофија Мендес го уверил голманот Нуњо дека навивачите на францускиот клуб побараа неговата класа е над нивото на Виторија од управата да им ги врати парите Гимараис (клуб од Португалија), и му вложени во сезонски влезници.Инаку, обезбедил преместување во посилната во ова исклучително профитабилното шпанска екипа, Депортиво ла Коруња. лето за него, Мендес заработи дури 32 Јасно е како одела понатомошната милиони евра, меѓу другото успевајќи кариера на Меднес во трансферда издејствува промена на средините и бизнисот, штом во 2004 година му за Диего Коста (од Атлетико Мадрид во стана агент и на најпознатиот денешен Челзи) и за Анхел ди Мариа, чиј рекорден фудбалски менаџер, Жозе Мурињо. трансфер за Премиер лигата од Реал Последниот, односно „специјалниот“, Мадрид во Манчестер Јунајтед вреди 59,7 дури и го „откачи“ својот претходен милиони фунти. агент (кој веќе му беше договорил

Капитал број 780 10.10.2014

62

www.kapital.mk

на руЧек со...

Академик

Васко Ташковски

ликовен уметник

Umetnikot ne mo@e da uspee bez tu\a pod kolku i da e dobar

www.kapital.mk

Капитал број 780 10.10.2014

на руЧек со...

63

Значењето на сонот за уметникот, истрајноста која е потребна за да се се успее во креативните професии, наградата која ја дава сликарството се само дел од широката лепеза на теми кои ги начнавме и разглобивме со академик Ташковски. Однапред може да кажеме дека човекот чии слики висат на ѕидовите на најзначајните музеи, кабинети и домови во земјава и регионот, е претерано скромна личност од која многу може да се научи и со која е задоволство да се разговара.

пишува и фотографија:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

Н

оводоселените соседи во Дебар Мало во една прилика ме запрашаа колку ли сум јас богат човек кога во станот имам толку многу скапи слики од Васко Ташковски. Кога им кажав дека јас сум Васко Ташковски сфатија дека јас не сум толку богат, барем ако на тоа се гледа од материјалниот аспект“. Вака го започна разговорот со нас прославениот академик и ликовен уметник Васко Ташковски кој ни е овонеделен гостин во рубриката „На ручек со“. Однапред може да кажеме дека човекот чии слики висат на ѕидовите на најзначајните музеи, кабинети и домови во земјава и регионот, е многу скромна личност од која многу може да се научи и со која е задоволство да се разговара.

За уметникот е најважен сонот

Овозможено со гостопримството на хотелот Стоун Бриџ

ddr[ka,

Академик Ташковски е роден во 1937 години во битолско Нижополе, потпелистерско село со мултиетнички состав, заради што многумина и го мешаат неговото потекло. „Тие кои не ме знаат добро сметаат дека сум егеец веројатно поради друштвото со кое бев уште од школските денови. Други, пак, тврдат дека сум Влав бидејќи голем број влашки фамилии живеат токму во Нижополе. Вистината е дека јас сум чист Македонец од оние стари нижополски фамилии. Но, искрено етничкото потекло го користам само поради статистика, инаку гледам да бидам добар човек и да се дружам со исто такви добри луѓе“. На нашето прашање како уште во педесеттите години на минатиот век се одлучил да се занимава со уметност, Ташковски одговара: "Сонот ме натера. Реалноста е дека јас воопшто не знаев дека постои

такво училиште каде што учениците се занимаваат исклучително со цртање. Кога се преселив во Скопје и се запишав во средното техничко училиште ја добив таа информација и уште наредната година се презапишав во средното уметничко училиште. Слично направив и кога започнав со факултет. Прво не ме примија на Aкадемијата во Белград па морав една година да изучувам Педагошки факултет во Скопје, за повторно да аплицирам и да ја завршам прославената белградска академија“. Ташковски потенцира дека сонот е неопходна состојка за секој добар уметнички рецепт. „Јас познавам многу колеги кои биле талентирани уметници или цртачи од најмали денови, кои се стекнале со добро образование и кои ги имале сите предиспозиции и шанси да успеат, а не успеале. Но, им недостигал сонот да успеат во уметноста. И после тоа ги излажала некоја навидум поплатена работа или ги обесхрабрило долгото чекање за да се признаат нивните резултати, што е честа појава во уметноста. И со тоа засекогаш се откажале од својот талент“.

Во сликарството влегов со кренат гард

Ташковски дипломирал во Белград како графички дизајнер, по што се вратил во Скопје, каде се вработил во Македонската радио телевизија како цртач на телопи. „Тоа беше за мене назадување како од коњ на магаре, бидејќи во Белград веќе бев почнат да работам со графичкиот дизајн, што беше дејност која планирав да ја продолжам и во Скопје. Но, околностите налагаа да прифатам работа каква што можам да најдам, тогаш таква беше праксата секој уметник да се вдоми во било каква институција или професија, а со уметноста да се занимава хонорарно. И сепак тој принцип се покажа како успешен и јас растеретен од егзистенцијалното прашање успеав да направам

Капитал број 780 10.10.2014

64

на руЧек со...

Не треба по секоја цена да барате подоходовна работа туку да се потрудите што подобро да го искористите вашиот талент

www.kapital.mk

големи резултати во условно речено втората работа, која за мене беше примарна, а тоа е ликовната уметност“. Сепак, Ташковски се сеќава дека тоа не одело воопшто лесно и дека биле потребни долги години за да се материјализира трудот. „Јас сликав космички и надреалистички мотиви. Тоа тогаш беше нешто ново и критичарите го прифаќаа со резерва исто како и целата јавност. Јас можев конформистички да се откажам и да почнам да работам нешто комерцијално поисплатливо, но сепак решив да опстојам. И што се случи како што растеше моето творештво така растеше и мојата тежина. Едноставно моите дела почнаа да го штитат моето име, а моето име да стои цврсто зад моите дела. И на таков начин се создава бренд за кој тешко некој да ќе се одлучи да напише негативна критика“.

Чест ми е што моите слики се продадени и почитувани насекаде во светот

Моето творештво еволуираше согласно моите интереси и мојата душевна состојба

Уметникот не треба сам да се фал туку да го фалат неговите дела и,

Кога го запрашавме Ташковски за генералната порака која ја пренесуваат сите негови 800 и повеќе дела тој не знаеше да ни каже или не сакаше да ни одговори. Едноставно рече дека делото има поголема вредност ако секој гледач во него успева да си најди своја порака. За неговите дела тој вели дека веројатно првично биле инспирирани од вселенската трка и вселенските откритија во шеесеттите и седумдесеттите, како и од развојот на екологијата како област, но дека со времето еволуира согласно неговите интереси и состојбите на неговата душа. Дека ваквата тактика на Ташковски е успешна најголем доказ се земјите и луѓето кои ги имаат неговите дела. Еве една приказна поврзана токму со тоа. „Покојниот претседател Борис Трајковски одлучи на Обединетите нации да им поклони една моја слика од гулабот на мирот. Стануваше збор за големо дело од 2,5 на 1,7 метри кое е ставено на влезот на канцеларијата на генералниот секретар на ОН. Јас скоро и да го имав заборавено ова мое дело се до доаѓањето на

Фотографијата допрва ќе се развива како вистинска уметност

О

д академик Ташковски примивме и неколку сугестии околу фотографирањето на интервјуто. Тој со задоволство ни кажа дека во помладите години активно се занимавал со фотографија и организирал изложби. „Фотографијата и сликарството имаат многу заеднички карактеристики. Пред се во правилата на правење на една фотографија или слика. Во нивната композиција, поставеност, светлина. Фотографијата има и свои предности во однос на сликата, така да вреди да се познава оваа техника“ Според него, времето на афирмацијата на фотографијата во уметноста допрва доаѓа. „Веќе започнува да се цени фотографијата и фотографите во редот на уметниците и уметноста. Така да за скоро време фотографските изложби ќе се попопуларни, а со добрите фотографии исто така ќе се китат ѕидовите на музеите и кабинетите“. Бан Ки Мун во Македонија кој со една негова изјава пријатно ме изненади. Имено тој во говорот во македонското собрание рече “Сето обраќање кое го читам го припремив на патот од Охрид за Скопје, од Њујорк единствено донесов позитивно припремено искуство од делото на вашиот познат сликар Васко Ташковски, кое го гледам секое утро пред да влезам во мојата канцеларија“. Покрај во Обединетите Нации, сликите на Ташковски висат или разубавуваат музеи, институции и приватни домови во Цела Европа, Америка, Африка, Австралија па дури и Кина.

www.kapital.mk

Капитал број 780 10.10.2014

на руЧек со...

Од отварањето на изложбата во МКЦ 2013

65

Старо пристаниште 2008

Пустински коњ 1995

Од предавањето на сликата во ОН во Њујорк 2000

Пред изложбата во КИЦ 1969

Канео 1997

Не уметноста, туку општеството е во криза

А

кадемик Ташковски вели дека живееме во едни тешки времиња каде уметници се потешко опстојуваат и се откажуваат од својата креативна работа. Дури и за Македонската академија на науки и уметности од која е дел цели 20 години вели дека тешко обезбедува средства за да ги извршува своите функции. „Македонската држава или академија одамна немаат средства да организираат некоја изложба

надвор од нашава земја. Немаме средства ниту да размениме слики со другите академии. Треба да се знае дека во Македонија има навистина квалитетни уметници кои ако бидат добро промовирани можат да се носат во највисоките светски уметнички кругови. Но, институциите кои тоа треба да го прават едноставно не се доволно моќни“. Како долгорочен проблем со кој допрва ќе се соочиме Ташковски го

потенцира трчањето по уметнички дипломи кое, според него, покрај тоа што е неприродно, е и нереално. „Знаеме сите дека во денешно време може да се добие диплома и без учење. Но, барем во уметноста таа диплома не вреди апсолутно ништо ако ти не успееше да се докажеш пред публиката и да изградиш име. На изложба или аукција никој нема да те праша колку и какви дипломи имаш, туку колку слики си продал“.

66

Капитал број 780 10.10.2014

светот на виното

ВИНСКИ ЗЕМЈИ

Liban

praistorija na vinoto

L

егендата за Ное, првиот документ кој сведочи за производство на вино се случува на денешната територија на Либан. Фантастичниот храм во античкиот град Балбек е посветен на богот на виното Бахус. Всушност Либан се наоѓа во триаголникот кој се формира од Кавказ, Месопотамија и Израел, каде што историчарите го сместуваат првото производство на вино во светот, а тоа е 6000 години пред нашата ера. Веќе 3000 години пред нашата ера Феникијците започнале со извоз на вино. Реномето на овие вина трае и во Средниот век кога биле комерцијализирани од Венецијанците. Подоцна, под османлиска власт, винарството замира, за да се развие особено меѓу двете светски војни кога со овој простор доминира Франција, која имала големо влијание во развојот на винaрството во земјата. Но, современата винска историја започнува уште во 1857 година кога монаси од езуитскиот ред од Алжир ги донеле првите садници. Така започнува новата винска историја. Несреќната

Сирење и вино

В

о минатиот број пишувавме за сложување на вино со храна. Текстот би бил некомплетен ако не се напомене и комбинацијата на сирење и вино. Сирењето и виното се неразделни од едноставна причина што и едното и другото се плод на макотрпна работа и традиција, создавани со векови и милениуми. Страствениците велат дека сирењето е најдоброто нешто од храната, а виното најдоброто од пијалоците. Затоа нивната врска е неразделна. За доживувањето на сирењето важно е виното. Не постојат цврсти правила за тоа кое вино со кое сирење се сложува, поради тоа што сирењата се различни и вината исто така. Правилото е едно - да се води сметка за рамнотежа на вкусовите, а тоа практично значи, да направите

историја на оваа земја, со граѓанската војна од 1975 до 1990 година, остава своевиден пустош. Само три имоти во долината Бека останале препознатливи по производството. Од тогаш започнува и нова експанзија на либанските вина. Најпознати се имотите Варди, Шато Сен Томас, Ермитаж и Масаја. Се садат “Шираз”, “Каберне совињон” и “Шардоне”. Одгледувањето во барик зема голем замав. Ако дотогаш традиционално лозата се одгледувала само во долината Бека, сега таа се шири низ земјата. Стигнуваа Либанци, познати трговци во светски размери, кои направиле богатство во станство и инвестираат во винарството и лозарството. Има четириесетина имоти кои делат вкупно 3.000 хектари лозја од кои се добиваат околу 8 милиони шишиња годишно. Но, прогресот е голем и секоја година се садат 100 до 200 нови хектари. Најдобри се црвените вина кои се на завидно меѓународно ниво. Додека белите, кои не се извезуваат многу, сепак имаат добри оценки. Вината од Либан веќе се препознаваат и на интернационален план и многу се очекува од нив. Особено поради тоа што Либанците како добри избор кој нема да му штети ниту на сирењето ниту на виното. Важно е ниедно од овие две да не го поклопи другото. Значи лесните сирења одат со лесни вина, а потешките со потешки вина. Затоа, на пример француските сирења како камамбер и бри одат одлично со “меките” сорти, “Пино нуар”, “Каберне Совињон” или “Мерло”, но одат и со бели вина со изразени ароми. Притоа, можат да бидат добри и со некои лесни варијанти на “Вранец”, но сепак со помалку танини. Тврдите сирења како што е нашиот галички кашкавал, одат добро со силни “Вранец” или “Плавец”, се препорачува и некој добар “Шираз”. Нашите бели сирења доколку се пресолени не одат со вино. Силните овчи бели сирења или оние “сини” одат добро со “Кратошија”, па дури и со послатки вина.

Можеби не сте знаеле дека Либан, малата земја на брегот на Медитеранот е дел од праисторијата на виното. Тоа се правело уште пред шест илјади години, потоа и во времето на Феникијците, кога виното било вреден извозен артикал. и познати трговци прават с$ да се презентираат пред светот. Денес виното се извезува во Европа и САД, во Канада и Бразил, Австралија, но и во арапските земји. Во Франција е направена голема презентација на либанските вина. Франција всушност е земјата на која Либан најмногу се потпира во развојот на своето винарство, поради тоа што била некогашна територија под француска доминација. За истакнување на либанското вино низ светот многу придонесува и угледот на либанската кујна. Таа се смета за одличен сублимат на сите арапски кујни кои се многу богати. Ресторани со либанска кујна постојат низ целиот свет. Либанското мезе е култна придобивка за светската гастрономија.

Козјото сирење е специфично и бара повнимателен избор. Ќе одговара одлично со “Совињон Блан” ако е младо, а ако е постаро одговара со суви црвени вина, но не претешки. За чадени сирења нема правило. Тие се специфични, тешко се сложуваат, но генерално белите вина подобро одговараат отколку црвените.

t £ £ © ¦ v ¡ t w £ ¢ © £ ¦ ¦ t w £

t t t v ¢ ¦ ¦ } } t t ¦

XXX NBLQSPHSFT DPN NL