782 kapital magazin

cover story

Germanija gi otka@uva nara^kite od Makedonija!

politika

Razli^ni vladi isti metodi za pritisok vrz novinarstvoto

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

3

-та регионална конференција на деловни луѓе од повеќе од 6 држави на едно место

Повеќе начини на вмрежување за нови деловни можности

број 782 цена 100 ден. | 24 октомври, 2014, петок | година 16

www.kapital.mk

l 29. и 30.10.2014 l хотел Europe, Сараево

Achtung:

Evropa pred nova kriza

slu^aj Bu^kovski: Dosega[nite presudi za Bu^kovski nezavisni... duri i od pravdata

a j i m o n o k e a t Makedonska ! a j i s e r p e d o e ve]e v

Избирам да си го следам сонот. Затоа го избрав Canon.

My business, my choice, my Canon. Кога имате сопствена фирма, самите ја избирате опремата којашто најмногу ви одговара. Со нашиот досега најголем асортиман за мали бизниси можете да бидете сигурни дека во Canon ќе го најдете вистинското решение за печатење и скенирање. Без разлика дали работите од дома, во мала канцеларија или се движите, ви нудиме голем избор на паметни печатачи во боја или црно-бели печатачи и скенери по достапни цени, како и можности за преносливост. Комбинацијата на едноставност, висок квалитет и сигурност во работењето ќе ви помогне во максимизирањето на ефикасност и продуктивноста, додека лесното поврзување ви овозможува да споделувате информации каде и да се наоѓате, како и да печатите информации од облаците со услуги и паметните телефони, или да ги скенирате и испраќате информациите до нив. Ова е паметниот избор на компаниите кои размислуваат за иднината. Изберете паметно. Откријте ги придобивките што Canon ги нуди со асортиманот за мали бизниси на canon-europe.com/SOHO

Inkje t Printer

Mobile Scann er

Las er Printer

Scann er

4

Капитал број 782 24.10.2014

содржина 06 КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска Џи-ди-пи

12 cover story

Achtung: Европа пред нова криза Германија ги откажува нарачките од Македонија!

18 анализа

Европа се плаши од дефлација Македонската економија не стравува од дефлација. Веќе е во депресија!

26 анализа

Македонскиот пазар последна дестинација Зошто меѓународните брендови тешко доаѓаат во Македонија?

30 специјален прилог Фискализација

COVER STORY

GERMANIJA GI OTKA@UVA NARA^KITE OD MAKEDONIJA!

POLITIKA RAZLI^NI VLADI isti metodi za pritisok vrz novinarstvoto

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

www.kapital.mk

Издвојуваме 38 политика

Државите од Југоисточна Европа со слични демократски аномалии Различни влади – исти методи за притисок врз новинарството

42 политика

Случајот „Тенковски делови“ чека правда од Врховен Досегашните пресуди за Бучковски независни ... дури и од правдата

46 Интервју

Даниела НелепаДамеска

Ахтунг

Германија, земјата каде што македонските компании извезуваат производи во вредност од над 1,5 милијарди долари се соочува со ризик повторно да падне во рецесија. Иако германските власти зборуваат само за „фаза на слабост во економијата“, последните податоци покажуваат дека индустриското производство во Германија во август се намали за 2,8% на годишно ниво, a нарачките од странство паднаа за 6%. Имајќи предвид дека една третина од македонскиот извоз е во Германија, негативните прогнози за најсилната економија во Европа се огромна закана за домашниот бизнис.

претседател на Македонска асоцијација за цврст отпад (МаСВА)

XX Стр. 12

12

3

-та регионална конференција на деловни луѓе од повеќе од 6 држави на едно место

ПОВЕЌЕ НАЧИНИ НА ВМРЕЖУВАЊЕ ЗА НОВИ ДЕЛОВНИ МОЖНОСТИ

БРОЈ 782 ЦЕНА 100 ДЕН. | 24 ОКТОМВРИ, 2014, ПЕТОК | ГОДИНА 16

www.kapital.mk

 29. и 30.10.2014  хотел EUROPE, Сараево

ACHTUNG:

EVROPA PRED NOVA KRIZA

SLU^AJ BU^KOVSKI: DOSEGA[NITE PRESUDI ZA BU^KOVSKI NEZAVISNI...

DURI I OD PRAVDATA

OMIJA MAKEDONSKATA EKONIJA! ES PR DE VO ]E VE E

Назив и адреса на седиштето и уредништвото на издавачот на медиум: Капитал Медиа Гроуп доо Скопје, бул.Партизански одреди бр. 17-1/16, П. ФАХ 503, 1000 Скопје Име на одговорното лице на издавачот на медиум: Основач и директор Љупчо Зиков Име и презиме на одговорниот уредник: Биљана Здравковска Стојчевска Назив и адреса на печатницата и датумот на печатење или препечатување: Графички центар Скопје, ул. Скупи бб, 1000 Скопје

РЕГИОНАЛНИ ПАРТНЕРИ на капитал

48 балкан бизнис и политика

Путин ги "пресече" српските очекувања големи колку Русија

51 балкан бизнис и политика

Во спектакуларна акција на УСКОС уапсен долгогодишниот загребскиот градоначалник Милан Бандиќ

54 свет

Спојувањата и преземањата достигнуваат рекордни нивоа Се случува компаниски "Џандар збира"

58 на ручек со... Флора Кадриу

професор и член на Советот за безбедност

Политиката е како театар. На сцена режисерот ги режира улогите, во политиката лидерите на партиите!

62 специјален прилог Рак на дојка 66 светот на виното

АЛКОХОЛ - ЗА И ПРОТИВ Пораката е - пијте умерено

Депресија

И во Македонија цените паѓаат. Ама од тоа никој не се возбудува затоа што македонската економија е веќе во „депресија“ и дефлација или инфлација ништо не и значат. Исто како што не и значи дали статистиката ќе измери економски раст од 3,5% или 3,8%. Тоа нема да го заживее бизнисот, на кој му фалат пари. А, пари нема затоа што се во банките, кои пак ги инвестираат во благајнички записи и државни хартии од вредност и наместо фирмите ја финансираат државата. Фирмите, па,к одвај преживуваат поради влошената наплата и недостигот на ликвидни средства.

XX Стр. 18

18

Капитал број 782 24.10.2014

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Џи-ди-пи

Brojkite poka`uvaat deka vo izminatava godina bankite odobrile krediti od samo 68 milioni evra na firmite. A iznosot na pari koi se dr`at vo dr`avni hartii od vrednost nadminuva 1,5 milijarda. Toa se mnogu pari za ekonomija kako makedonskata. I posledicite od vadewe na tie pari nadvor od realniot sektor se pove}e od vidlivi. Firmite nemaat pari za normalno da funkcioniraat i redovno da si gi pla} aat obvrskite. Ako navistina sakaat ekonomijata da se razviva, glavniot problem na koj treba da rabotat vlasta i Narodnata banka e kako ovie pari da se vratat vo optek. Za po~etok mo`e da gi namalat iznosite koi preku blagajni~ki zapisi i dr`avni obvrznici gi povlekuvaat od optek. Bez vakov poteg ne mo`e da imame vistinski ekonomski rast, pottiknat od realniot sektor. Vo sprotivno, Makedonija i ponatamu }e prodol`i da pla}a visoki `rtvi na oltarot na BDP.

зминатиов период јавноста на секој два дена се бомбардира со вести за тоа колку ќе расте БДП оваа и следната година. Дали ќе бил 3,6% или 3,5% или 4%? Светска банка јавно не пофали дека Македонија со раст на БДП од 3,3% годинава ќе биде земја со најголем економски раст не само во Југоисточна, туку и во Југоисточна Европа. Во време кога економиите на Балканот паѓаат, а европските економии бележат забавување или мали стапки на раст. Се се врти околу БДП. Слично како во времето на екс премиерот Љубчо Георгиевски кој милуваше многу често и на секое појавување во јавност да се фали со тоа колку ни пораснал џи-дипи- то. Сите економски политики во Македонија како да стануваат заложник на бројките за БДП, што во суштина е кратенка од Бруто домашен производ, кој всушност ја покажува вредноста на сите произведени добра и услуги за период од една година. Но, дали на една економија и оди подобро бројките за БДП растат? Дали компаниите повеќе произведуваат, повеќе инвестираат или повеќе вработуваат? Дали граѓаните имаат поголеми приходи и живеат подобро? Ова се прашања на кои бројките за БДП не даваат одговори. Не даваат одговори на дилемите како е можно и покрај овие многу големи стапки на економски раст Македонците се најсиромашни во регионот. Бидејќи БДП-то ни е убедливо најмало ако се мери по глава на жител. Не даваат

И

одговор ниту на тоа зошто и покрај сите економски успеси Македонија според стапката на невработеност е не само регионален, туку и европски шампион. Многу често во јавноста слушаме дека на Македонија и треба економски раст од 6%, за да може економијата забрзано да се развива и да го достигне европскиот просек на приходи. Што е далеку од просечните 3,2% со кои македонската економија растела во изминатите 10 години. Но, дали растот од 6% ќе ја реши болеста од која болува македонската економија? Дали ако БДП расте со стапка од 6% македонските граѓани ќе бидат побогати и подобро ќе живеат? Сегашното искуство ни кажува дека растот од 3,6% кој номинално го прикажуваме не значи дека на економијата и оди подобро. Напротив, освен градежната индустрија,која гради со државни пари, и странските инвестициите во слободните зони, кои го зголемуваат производството заради ниските трошоци и големите субвенции со буџетски пари, се друго во економијата е замрено. По оваа логика можно е Македонија да прокнижи и раст од 5%, а на терен да не се промени ништо. Односно економијата и понатаму да остане во кома како што е и сега. Економскиот нобеловец Јозеф Стиглиц во една своја колумна деновиве го отвори проблемот на преголемата нееднаквост, која станува поголема дури и кога економиите растат. Тој, повикувајќи се на релевантни извештаи на УНДП за растечката нееднаквост, тврди дека досега е

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

КапиталНО

Економскиот нобеловец Јозеф Стиглиц во една своја колумна деновиве го отвори проблемот на преголемата нееднаквост, која станува се поголема, дури и кога економиите растат. Тој, повикувајќи се на релевантни извештаи на УНДП за растечката нееднаквост, тврди дека досега е премногу жртвувано на олтарот на фетишизмот на БДП. Стиглиц смета дека без оглед колку брзо расте БДП, економскиот систем кој не успева на мнозинството граѓани да им донесе корист и во кој расте делот на граѓани кои се борат со сиромаштија и несигурност, во суштина е неуспешен економски систем.

премногу жртвувано на олтарот на фетишизмот на БДП. Стиглиц смета дека без оглед колку брзо расте БДП, економскиот систем кој не успева на мнозинството граѓани да им донесе корист и во кој расте делот на граѓани кои се борат со сиромаштија и несигурност, во суштина е неуспешен економски систем. Она што е многу поважно од бројките за БДП е дали фирмите во една економија инвестираат и дали отвораат нови работни места. Се покажа дека поттикнувањето на економијата преку јавни инвестиции не дава резултати. На крајот државите истакнуваат презадолжени, приватниот сектор истоштен од растечкиот товар за задолжувањата на државите и без раст. И очигледно тој раст не е одржлив на долг рок, бидејќи државата не може во недоглед да се задолжува, ако тие инвестиции не се насочат во изградба на економија која ќе може да ги плаќа и враќа тие долгови. Затоа сега сите економски политики се вртат кон тоа на фирмите да им обезбедат што повеќе евтини пари за да можат тие да отпочнат нови

циклуси на инвестиции и да отворат нови работни места. Каматите се на историско најниско ниво. Во Македонија работите не одат во тој правец. Бројките покажуваат дека во изминатава година банките одобриле кредити од само 68 милиони евра на фирмите. А износот на пари кои се држат во државни хартии од вредност надминува 1,5 милијарда. Тоа се многу пари за економија како македонската. И последиците од вадење на тие пари надвор од реалниот сектор се повеќе од видливи. Фирмите немаат пари за нормално да функционираат и редовно да си ги плаќаат обврските. Ако навистина сакаат економијата да се развива, главниот проблем на кој треба да работат власта и Народната банка е како овие пари да се вратат во оптек. За почеток може да ги намалат износите кои преку благајнички записи и државни обврзници ги повлекуваат од оптек. Без ваков потег не може да имаме вистински економски раст, поттикнат од реалниот сектор. Во спротивно, Македонија и понатаму ќе продолжи да плаќа високи жртви на олтарот на БДП.

7

Капитал број 782 24.10.2014

8

www.kapital.mk

НАВИГАТОР ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

15%

раст бележи македонскиот извоз во Австрија оваа година, а се зголемува и трговската размена меѓу двете земји, што се должи и на се побројните деловни средби помеѓу австриските и македонските бизнисмени.

Гунтрам Волф

Ако поправам еден мост, тоа е добра инвестиција зашто во наредните години помалку ќе се менуваат амортизери и ќе има помалку сообраќајни застои. Ако пак само ги зголемам пензиите, тоа не е потег за иднината туку чекор назад.

економист

победник на неделата

"Кромберг и Шуберт" уште една фабрика во

“К

ромберг и Шуберт“ планира да изгради уште една фабрика во Битола, во која би работеле најмалку 2.000 работници, соопшти градоначалникот на Битола, Владимир Талески, по средбата со новата германска амбасадорка во Македонија, Кристина Д. Алтхаузер. “Новата фабрика би била во рамките на веќе постојната фабрика, која се наоѓа во индустриската зона Жабени, или во нејзина непосредна близина”,

Цените на нафтата ќе пр да паѓаат. Кој добива, ко

Карлос Слим

+

Откако ја презеде контролата врз Телеком Австрија, мексиканскиот милијардер Карлос Слим по се изгледа одлучи да ја преземе контролата и на македонскиот телекомуникациски пазар. Па така направи голем дил спојување на подружницата на Телеком Австрија во Македонија, операторот ВИП, со третиот по големина оператор во земјава ОНЕ. Со тоа Слим станува сопственик на најголемата компанија од мобилната телефонија во Македонија ако се мери според остварените приходи. Со двете компании добива и поголем пазарен удел од конкуренцијата според бројот на корисници. ВИП и ОНЕ на крајот од минатата година заедно поседувале 51,7% од пазарот. Ова покажува дека мексиканскиот магнат добива значен удел на македонскиот телекомуникациски пазар. Овој потег на Слим е само еден од низата што веројатно ќе ги преземе. Тој стана сопственик на Телеком Австрија во април годинава со силни амбиции да развива телекомуникациски бизнис во Источна Европа. Тој веќе е лидер на пазарот на телекомуникации во Латинска Америка и е најбогатиот човек на планетата Земја.

Поевтинувањето на нафтата дефинитиво ќе ги намали трошоците за енергенси на земјите увознички на енергенси. Но, ниските цени на нафтата за енкои земји, посебно за Русија, која половина од буџетот го полни со приходи од извоз на нафта, имаат поголем ефекти од било какви санкции што Западот ги воведува против неа во изминативе неколку месеци.

Ц

ените на нафтата се на неколкугодишен минимум. И според прогнозите тие ќе продолжат да се намалуваат и во следната година. Иако според економските логики ниската цена би требало да ја зголеми потрошувачката на нафта, овој пат не може да се смета на тој ефект. Бидејќи светската економија има многу

мал раст. Меѓународната агенција за енергетика (ИЕА) прогнозира дека цените на нафтата ќе продолжат да се намалуваат и во 2015 година. Според нивната најнова анализа, последните намалување на цената на нафтата се предизвикани од фактори и на страната на понудата и на страната на побрувачката.

www.kapital.mk

ќе гради Македонија

рече Талески. Ако најавата за нова фабрика се оствари бројката на вработени во „Кромберг и Шуберт“ во Битола ќе достигне 4.500 работници. Германскиот гигант „Кромберг и Шуберт“ ја отвори фабриката во октомври минатата година во индустриската зона „Жабени“. Инвестицијата, која содржи четири деловни единици: кабли, мрежи, пластична технологија и мехатроника е проценета на 20 милиони евра. Производите се пласираат кај најголемите европски производители на автомобили БМВ, Мерцедес, Ауди.

родолжат ој губи? Цените на нафтата на светските берзите се на неколкугодишен минимум. Барел од американската лесна нафта за испорака во ноември поефтини на 82,5 долари, што е најниска цена од 2012 година. Цената на барел нафта брент падна на 86,18 долари за барел што е најниско ниво во изминатите четири години. На намалувањето на цената влијаат зголемената понуда на енергенси, како и намалувањето на цените кај големите производители како што е Саудиска Арабија. Прогнозите на ИЕА се дека во 2015 година потрошувачката на нафта ќе достигне 93,5 милиони барели на ден. И покрај тоа што се очекуваше дека намалените цени на нафтата ќе ја зголемат потрошувачка, тој ефект се уште изостанува заради слабиот раст на економијата во повеќето држави. Истовремено понудата на нафта во септември се зголемило за 910 илајди барели на ден, најмногу заради зголеменото производство на земјите членки на ОПЕК. Во светската јавност веќе се јавуваат две објаснувања за тоа зошто паѓа цената на нафтата, кои слободно можат да се наречат теории на заговор, а за кои пишуваше и угледниот Фајненшл тајмс. Првото сценарио е дека Арабијците се договориле со САД да играат против рускиот претседател Владимир Путин, со оглед на фактот што извозот на нафта обезбедува половина од приходите во рускиот буџет. Бидејќи со ниската цена на нафтата се врзани и приходите од гасот, тогаш ударот е врз две третини од приходите во рускиот буџет. Втората теорија е дека всушност Саудиска Арабија игра против САД за го направи нерентабилен извозот на северно американската нафта од нетрадиционални извори, кој станува нерентабилен при цена од над 80 долари за барел. Неодамна Владимир Путин предупреди дека ако цената на нафтата падне под 80 долари за барел ќе се случи крах на светската економија. На 27 ноември е закажан состанок на ОПЕК, меѓународната организација на најголемите земји производители и извозници на нафта на кој треба да се донесе одлука какви мерки ќе бидат превземени за да се спречи понатамошниот пад на цените.

Капитал број 782 24.10.2014

НАВИГАТОР

9

> БРОЈКА

мисла на неделата

400

Во новата економија, информацијата, едукацијата и мотивацијата претставуваат апсолутно се.

милиони долари и стави Светската банка на располагање на Македонија за наредните четири години, кои се наменети за проекти за намалување на сиромаштијата и за одржлив развој

лидери

Бил Клинтон

губитник на неделата

Тим Кук

Епл оствари рекордни резултати во третиот квартал годинава со продажбата на ајфони и ајпади, која и донесе и огромен профит на американската компанија

Велимир Стојковски

Ректорот се вброи во листата на почесни доктори (doctor honoris causa) на Универзитетот во Истанбул, кој е еден од најстарите и највлијателните универзитети во Република Турција

не им беше неделата

Диме Спасов

освен собирање пари во Буџетот, нема друга причина зошто Владата планира со нова давачка и со казни да ги тера фирмите да вработуваат лица со инвалидитет

Паско Кузман

археологот заврши во затвор поради својата работа, а Владата му се заблагодари за неговиот придонес за изградбата на Археолошки музеј во Скопје

_

Милан Бандиќ Контроверзниот загребски градоначалник конечно го достигна дното на својата политичка кариера која трае цели пет мандати. Во неделата навечер беше уапсен од хрватскиот УСКОК, по повеќемесечно следење за бројни дела поврзани со злоупотреба на службената должност. Медиумите оваа сензационална вест ја пренесоа со насловите „Конечно е уапсен“, „Зошто толку се чекаше“ и многу други слични на овие што претставува најголем доказ дека на јавноста и здодеаја контроверзите на вечниот Бандиќ и неговата „херцеговечка група“ која цели 15 години го држи главниот град на Хрватска. Но, како и се друго на Балканот и оваа приказна има и друга страна. Во која се вели дека апсењето е темпирана политичката пресметка на Бандиќ со актуелната хрватска власт која трае неколку години. Но, барем според достапните објавени податоци и делата за кои се терети, градоначалникот Бандиќ повеќе од сигурно има путер на главата. Останува да видиме дали Бандиќ кој е познат по неговата снаодливост со која досега барем десет пати излезе од неизлезни ситуации, повторно ќе успее да се извлече. Но, нема сомнеж дека неговата политичка кариера ќе се соочи со најголемиот предизвик досега. Во случај овој предизвик да излезе непремостлив, Бандиќ ќе ја заврши политичката кариера на истиот начин на кој ја градеше цело време- бомбастично и со контроверзи.

Капитал број 782 24.10.2014

10

www.kapital.mk

НАВИГАТОР

график на неделата...

Најголеми земји инвеститори во Македонија (% учество на вкупни СДИ во БДП ) 10,60%

Холандија

6,30%

5,60%

5,20%

Австрија

Грција

Словенија

Грција трет најголем инвеститор

А

4,20% Унгарија

ко се анализираат вкупните странски директни инвестиции во Македонија од 2003 година досега, најголема земја инвеститор во Македонија е Холандија од каде дошле 10,6% од вкупниот македонски бруто домашен производ (БДП). Втор најголем инвеститор е Австрија од каде во истиот период дошле инвестиции во износ од 6,3% од македонскиот БДП, а трета е Грција со инвестиции во вкупни инвестиции во износ од 5,6% од БДП.

> БРОЈКА

50,5%

од вкупно потребната енергија во Македонија во 2013 е обезбедена од примарно производство во земјава

3 факти за...

77.966 72.158 78.959

странски туристи го посетиле Охрид првите осум месеци годинава, што е пресврт бидејќи претходно доминираа домашните гости домашни туристи се регистрирани на охридското крајбрежје во истиот период домашни туристи имаше во Охрид во истиот период лани, кога тие беа побројни од странските

Позитивните статистики контра лошата факт

За прв пат повеќе стр од домашни туристи

светот низ медиумите...

The Daily Telegraph

Австралија достојно го испраќа Гог Витлам еден од најголемите политичари во историјата на земјата. На 98 годишна возраст минатата недела почина дваесет и првиот премиер на земјата познат по своите реформи, својата одлучност и политичка харизма. lll

Der Spiegel

Германскиот магазин анализира како капитализмот го загрозува нашето богатство со неговата потреба за постојано создавање на нови вредности кои природно ги девалвираат старите. Според дел од експертите ова е маѓепсан круг од кој никогаш нема да може да се излезе. lll

Newsweek

Џокар Царнаев е повторно на насловната страница на американските медиуми. Како што се ближи денот на неговото судење во врска со нападите на Бостонскиот маратон јавноста се обидува да ја сфати извитоперената логика на неговите подржувачи кои се уште упорно стојат зад него. lll

The Star

Оскар Писторис би можел да биде слободен до следниот март. Ова го тврдат дел од Јужно Африканските медиуми кои пренесуваат детали од неговото судење. Светската јавност е поделена околу овој контроверзен случај на убиство кој е преседан во светскиот правен систем. lll

пишува:

Дејан Азески

П

Dejan.azeski@kapital.mк

овеќе странски отколку домашни туристи го посетиле Охрид во првите осум месеци годинава. Државниот завод за статистика регистрира 77.966 странски туристи и 72.158 домашни туристи на охридското крајбрежје од јануари до август годинава. Судејќи според статистиката, годинашната сезона е пресвртна во однос на минатогодишната, кога во најпознатиот македонски туристички центар доминираа домашните гости. Во

2013 година, Охрид го посетиле 78.959 домашни и 70.987 странски туристи. Најбројни туристи во Охрид се туристите од Турција, Холандија и од Полска. Ваквите статистики се косат со согледувањата на најголем број туристичките работници од Охрид кои на оваа летна сезона се сеќаваат како на една од најкратките во поновата историја. Е сега што е точно, а што не? Нашите соговорници велат дека овој пат точни се двете страни на приказната. „Точно е дека во Охрид оваа година имаше раст на бројот на странски туристи што се должи на поинтензивното доаѓање на гости од далечните дестинации со чартер. Но, тие гости по правило се сместени по хотелите,

www.kapital.mk

Капитал број 782 24.10.2014

проценки... > БРОЈКА

Сергеј Лавров

35

министер за надворешни работи на Русија

Ерата на либералниот капитализам заврши

С

ветот преживува епоха на промени, кои ја покажаа нереалноста на пофалбите за либерално-капиталистички модел на развој. Јасно се покажаа ограничувањата на либералната економија. По Студената војна таа се измести значително од државната контрола, што доведе до огромни кризи. Тоа го признаваат и водечките западни финансиери, смета Лавров. Според него, меѓународните односи денес се карактеризираат со конкуренција на вредности и модели на развој.

ктичка состојба на теренот

рански и во Охрид

Од странските туристи во Охрид во најголем дел бенифицира само хотелскиот смештај, додека приватниот зјаи празен. Затоа статистички најдобрата летна сезона со повеќе странски од домашни туристи помеѓу охридските туристички работници се доживува како катастрофално лоша. што значи дека приватниот смештај кој сочинува барем три четвртини од вкупниот сместувачки капацитет на Охрид не чувствува никаков ефект од нив. Е затоа имаме разлика во статистичките и фактичките состојби за охридскиот туризам“, вели сопственик на охридска туристичка агенција. Од неговиот одговор логично се наметнува прашањето како да се поправи оваа состојба за статистичкиот раст да се почувствува и на терен. Претседателот на Хотам Дончо Таневски вели дека ниту еден туристички центар во светот не е потпрен на само еден извор на гости. "Сто пати сме кажале и пак ќе повториме се е убаво што се прави за туризмот и промоциите и носењето на чартерите што дава и резултати. Но, Охрид мора да стане подостапен и за туристите кои не доаѓаат со чартер авиони, а за тоа треба да се исполнат одредени инфраструктурни предуслови“. Танески дополнително советува дека некој треба да ги обедини, групира и едуцира раситнетите приватни издавачи кои само на таков начин ќе можат да настапат како објективен партнер пред големите агенции кои објективно се единствениот фактор кој може да донесе поголем контингент туристи. За крај не може да се изостави и поразителната статистиката за домашните туристи во Охрид која покажува дека во месец август традиционално клучен за Охридскиот туризам градот имал 25.682 домашни туристи, а Дојран кој до пред три години немаше ниту еден турист статистички регистрирал 29.011 туристи.

11

евра по донесен турист од Босна и Херцеговина, Србија и Бугарија ќе дели Владата, наместо досегашните 25 евра. Услов за да се добијат пари е туристот да има организиран туристички аранжман од минимум 7 ноќевања и да пристигне и замине со авион

ВЕСТИ...

ПроКредит банка организира агро бизнис форум

П

роКредит банка организира агро бизнис форум на кој се обединуваат сите релевантни страни од македонското земјоделие: примарни земјоделски производители, преработувачи на земјоделски производи, земјоделски откупници, здруженија на земјоделци и фармери, како и Министерството за земјоделие и ФФРМ. Форумот се организира со цел да отвори нови можности за соработка помеѓу сите поврзани страни во македонскиот аграрен бизнис, со изложба на производи и размена на контакти за соработка и пласман на производите да

се оствари директен дијалог со релевантни страни за законските промени. Во рамките на агро форумот, ПроКредит банка ќе оддаде признание на најпроактивните македонските агро претприемачи кои го развиваат и унапредуваат македонскиот агро бизнис, на добро познатиот конкурс меѓу земјоделците ,,Најпроактивен агро бизнис” кој се одржува трета година. Конкурсот за пријавување на изборот трае до 30 ноември. Сите заинтересирани агро бизнис претприемачи може да се пријават на веб страната на ПроКредит банка или во било која експозитура на банката.

Публицис Македонија со престижни награди на Голден Драм и Euro Effie Awards 2014

Н

а 21 издание на најголемиот адвертајзинг фестивал на Нова Европа „Голден Драм”, кој заврши минатата недела во Порторож, Публицис Македонија доби злато и сребро, и е единствената агенција од Публицис групацијата што добила награда на овој фестивал годинава. Исто така во неофицијалниот дел од фестивалот во натперварот за Beat the Drum for Change Award, тимот на млади креативци од Публицис добија сребро за идејниото решение за кампања за унапредување на глобалната едукација. Публицис Македонија доби Злато („Golden Drum”) во категоријата Односи со јавност, Alzheimer’s News Editors реализиран за Националниот институт за неврологија, како и сребро за истиот проект за Медиумска кампања. "Целта на кампањата беше да се подигне свеста за симптомите од Алцхајмеровата болест, за нејзино навремено

дијагностицирање, што е суштинско за лекувањето и ги зголемува шансите за поквалитетен живот на заболените " изјавија од креативниот тим на Публицис Македонија. Публицист деновиве стана добитник на уште една сребрена награда од Euro Effie Awards 2014. Станува збор за креативната и комуникациска стратегија “Одобрено од мајките” за брендот Аргета, а креирана од креативниот тим на агенцијата Публицис Македонија, која беше оценета како една од најуспешните кампањи реализирани во Европа, според продажните резултати и создадената дополнителна вредност за брендот. Наградата е добиена во конкуренција на кампањи од цела Европа, а во потесниот финален избор се најдоа 44 интернационални кампањи, од 34 различни адвертајзинг агенции од 11 европски земји.

Капитал број 782 24.10.2014

12

www.kapital.mk

COVER STORY

Achtung

Evropa pred

Germanija gi nara^kite od

www.kapital.mk

Капитал број 782 24.10.2014

13

5,7%

паднаа индустриските нарачки во Германија во август, што е најголем пад од 2009 година до сега

2,8% се намали индустриското производство во Германија во август

d nova kriza

Германија, земјата каде што македонските компании извезуваат производи во вредност од над 1,5 милијарди долари се соочува со ризик повторно да падне во рецесија. Иако германските власти зборуваат само за „фаза на слабост во економијата“, последните податоци покажуваат дека индустриското производство во Германија во август се намали за 2,8% на годишно ниво, нарачките од странство паднаа за 6%, а довербата на инвеститорите во германската економија паѓа веќе девет месеци по ред. Македонските компании што најмногу извезуваат во Германија веќе се соочуваат со намалувања, па дури и целосно стопирање на нарачките за производство. Имајќи предвид дека германскиот пазар е најзначаен за македонските компании бидејќи една третина од целиот извоз зависи од нарачките од Германија, негативните прогнози за најсилната економија во Европа се огромна закана за домашниот бизнис.

i otka@uva d Makedonija!

Капитал број 782 24.10.2014

14

www.kapital.mk

COVER STORY Горан Антевски

Златко Симоновски

С

О

директор на Раде Кончар ТЕП

генерален директор на Факом

е намалуваат нарачките од сите земји од регионот со кои што најмногу соработуваме, како Србија, Црна Гора и Босна и Херцеговина. Главна причина за тоа е што се стопирани инвестициите како последица на економската криза. Конкуренцијата е силна, има голем притисок врз цените на производите, а освен тоа, сите земји се обидуваат да го штитат домашното производство така што нас не исфрлаат надвор од игра.

ткажани се речиси сите нарачки од Германија и тоа не плаши дека може да биде почеток на нов кризен циклус. Од другите земји со кои соработуваме како што се Италија, Австрија и Холандија засега нема сигнали дека ќе го откажуваат нарачките, меѓутоа, наплатата се уште е проблематична. Во време кога се погласни се најавите за евентуална нова рецесија во Европа, ние како компанија се подготвуваме така што се обидуваме да најдеме нови пазари за извоз.

Најголеми извозни пазари на Македонија

3,3%

2,8%

1,0%

GRCIJA 163 mil.$

SRBIJA 167 mil.$

1,4%

KOSOVO 153 mil.$

2,0%

0,8%

GERMANIJA BUGARIJA ITALIJA 1.318 mil.$ 212 mil.$ 222 mil.$

Раст на БДП во 2015 Извоз јануари-август (милиони долари) пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

З

емјата каде што македонските компании извезуваат производи во вредност од над 1,5 милијарди долари се соочува со ризик повторно да падне во рецесија. Иако германските власти зборуваат само за „фаза на слабост во економијата“, последните податоци покажуваат дека индустриското производство во Германија во август се намали за

2,8% на годишно ниво, нарачките од странство паднаа за 6% а довербата на инвеститорите во германската економија паѓа веќе девет месеци по ред. Ова беа првите знаци меѓународните финансиски институции да предупредат дека почнува репризата на кризата од 2008 година. Македонските компании што најмногу извезуваат во Германија веќе се соочуваат со намалувања на нарачките за производство, па дури и целосно откажување на пратките. Имајќи предвид дека германскиот пазар е најзначаен за македонските компании бидејќи една третина од целиот извоз зависи од нарачките од Германија, негативните прогнози за најсилната економија во Европа се огромна закана

за домашниот бизнис. „Откажани се речиси сите нарачки од Германија и тоа не плаши дека може да биде почеток на нов кризен циклус. Од другите земји со кои соработуваме како што се Италија, Австрија и Холандија засега нема сигнали дека ќе го откажуваат нарачките, меѓутоа, наплатата се уште е проблематична. Во време кога се погласни се најавите за евентуална нова рецесија во Европа, ние како компанија се подготвуваме така што се обидуваме да најдеме нови пазари за извоз“, вели генералниот директор на Факом, Златко Симоновски. Анализата на структурата на трговската размена со Германија покажува дека во македонскиот извоз, најзастапени се катализаторите што ги произведува

www.kapital.mk

Капитал број 782 24.10.2014

15

Ангел Димитров директор на Мода

З

асега компаниите од текстилната индустрија немаат проблеми со откажувања на нарачки, но доколку се остварат предвидувањата за европската економија повторно да падне во рецесија, со сигурност можам да кажам дека негативно ќе се одразат и врз нашето производство. Тоа ќе се знае на почетокот на следната година кога вообичаено ги склучуваме договорите за шиење на колекциите пролет/лето.

британската компанија Johnson Matthey. Статистиката за првите осум месеци годинава покажува силен пораст на извозот во Германија од 35% што најмногу се должи на зголемувањето на извозот на катализаторите од Johnson Matthey. Освен катализатори, домашните компании во Германија најмногу продаваат облека. Менаџерите од текстилната индустрија велат дека засега нема откажувања на нарачки, но стравуваат дека тоа брзо ќе се случи ако се остварат лошите сценарија. „Засега компаниите од текстилната индустрија немаат проблеми со откажувања на нарачки, но доколку се остварат предвидувањата за

европската економија повторно да падне во рецесија, со сигурност можам да кажам дека негативно ќе се одразат и врз нашето производство. Тоа ќе се знае на почетокот на следната година кога вообичаено ги склучуваме договорите за шиење на колекциите пролет/лето. Текстилната индустрија е многу чувствителна на негативни трендови во економијата бидејќи во такви услови, граѓаните вообичаено штедат на купување облека“, вели Ангел Димитров, директор на компанијата од текстилната индустрија, Мода. Економистите анализираат дека Германија ги предизвикува проблемите преку доследноста до планот за штедење, односно кратењето на јавните

инвестиции и на тој начин ја загушува побарувачката. Директорот во челичарницата Макстил, Митко Кочовски објаснува дека замрзнувањето на јавните инвестиции во Европа и како последица на тоа, падот на побарувачката за челик е главната причина за намалувањето на производството и во Макстил. „Се додека не се динамизира инвестициската активност во најмоќните европски земји, не може да се очекува дека металуршките компании ќе го зголемат производството бидејќи нема доволна побарувачка за нашите производи. Продажбите не може да се надоместат на домашниот пазар бидејќи кај нас многу малку се употребува челикот“, вели Кочовски. Последните проценки на Меѓународниот монетарен фонд за германската економија се слаб раст до 1,3% годинава и до 1,5% догодина, меѓутоа иако статистичките прогнози се далеку од рецесија, извршниот директор на ММФ, Кристин Лагард јавно ја опомени Германија дека може да биде жариште на нова економска криза доколку продолжи инаетливо да штеди со цел да го елиминира буџетскиот дефицит. „Некои земји како што е Германија, кои што можат тоа да си го дозволат, би требало повеќе да вложуваат во изградба на инфраструктура бидејќи тоа ќе го поттикне заздравувањето на економијата“, изјави Лагард за време на годишните средби на ММФ и Светска банка во Вашингтон. Таа предупреди дека целата европска економија се соочува со ризик да падне повторно во рецесија. „Не велиме дека Европа тоне во рецесија, но предупредуваме дека има

Капитал број 782 24.10.2014

16

www.kapital.mk

COVER STORY

сериозен ризик да се случи тоа доколку ништо не се преземе“, рече Лагард. Германската канцеларка Ангела Меркел на притисоците од Вашингтон врз Берлин да ги засили јавните инвестиции и да троши повеќе пари одговори дека „Германија ќе биде пример како може да се оствари економски раст и доколку строго придржува до планот за штедење“. Германскиот министер за финансии, Волфганг Шојбле, само потврди дека не планира да потпишува повеќе чекови за да се зголемуваат јавните инвестиции преку задолжувања. Освен за Германија, песимистички се прогнозите и за Италија која исто така важи за еден од најголемите трговски партнери на земјата. Според проценките на меѓународните финансиски институции, Италија, каде што за осум месеци годинава се извезени производи во вредност од 220 милиони долари, годинава останува во рецесија со пад на бруто домашниот производ (БДП) од -0,2%, додека пак следната година се очекува благ економски раст од 0,8%.

причина за тоа е што се стопирани инвестициите како последица на економската криза. Конкуренцијата е силна, има голем притисок врз цените на производите, а освен тоа, сите земји се обидуваат да го штитат домашното производство така што нас не исфрлаат надвор од игра. Резервен план мора да се бара во нови извозни пазари надвор од Европа која се соочува со ризик повторно да падне во рецесија. Ние конкретно се обидуваме да се пробиеме на рускиот пазар, во Казахстан и Узбекистан“, вели Горан Антевски, директор на компанијата од металната и електро индустријата, Раде Ангела Меркел Кристин Лагард Кончар ТЕП. канцелар на Германија извршен директор на ММФ Статистичките ерманија ќе податоци за екои земји како биде пример првите осум што е Германија, како може да се месеци годинава кои што можат оствари економски покажуваат тоа да си го дозволат, раст и доколку строго извозот од би требало повеќе да се придржува до Македонија вложуваат во изградба планот за штедење. во земјите на инфраструктура Сите земји мора да ги од Западен бидејќи тоа ќе почитуваат правилата Балкан се го поттикне за фискална намалил за заздравувањето на консолидација.

9,6% на годишна економијата. основа. По одделни земји, најостар пад има извозот во Косово за дури економскиот раст ќе варира меѓу 0,5% до И Балканот е 17,7%, во Србија годинава сме извезле најмногу 3%. kaputt 3,6% помалку во споредба со лани, во Загрижувачки се најавите од повеќе Кога Европа манифестира симптоми Босна и Херцеговина извозот се намалил на рецесија преку намалување на компании од регионот дека ќе ги за 3,8%. побарувачката, истиот вирус ги заразува откажат нарачките од Македонија. Интересно е што извозот во Грција се речиси сите балкански земји. ММФ „Се намалуваат нарачките од сите зголемува паралелно со првите знаци проценува дека Србија и Хрватска и земји од регионот со кои што најмногу на опоравување на грчката економија годинава остануваат во рецесија, додека соработуваме, како Србија, Црна после долгогодишна криза. ММФ за прв кај сите останати балкански земји, Гора и Босна и Херцеговина. Главна

ММФ Берлин

п ритиска да се инвестира, строго до планот за штедење

Н

Г

www.kapital.mk

пат објави оптимистички проценки за пораст на грчкиот БДП од 0,6% годинава, и засилување на растот до 2,9% следната година.

Растот догодина до 4%?!

Владата засега не ги перцепира ризиците за можниот нов рецесивен бран од Европа, барем не во своите прогнози за движењето на економијата според кои економскиот раст следната година ќе достигне 4%. Економистите коментираат дека економскиот раст е неизвесен во услови кога ризикот од нова криза се зголемува, меѓутоа, сугерираат државата преку јавните инвестиции да ја поттикнува економската активност во земјава. Во буџетот за следната година што веќе го усвоија пратениците во Собранието, Владата предвиде само 345 милиони евра за инвестиции во капитални објекти. Тоа значи дека само 11% од сите пари што ќе ги собере државата од даноци или ќе ги позајми, ќе ги потроши продуктивно за изградба на патишта, железнички пруги, училишта. Економистите коментираат дека буџетот според начинот на трошење на народните пари е изразено социјален бидејќи вклучува зголемувања на платите во јавниот сектор, пензиите и социјалната помош, со цел да го одржи социјалниот мир во општеството. „Буџетот за следната година е најмалку

Капитал број 782 24.10.2014

развоен од сите досегашни буџети. Не само што развојната компонента како удел во целиот буџет е најмалку застапена, туку и голем дел од парите што се книжат под оваа ставка, всушност не се за развојни проекти“, вели академик Абдулменаф Беџети. Професорот Марјан Петрески смета дека друг важен аспект на дискусијата за развојната компонента е колку се реализираат буџетираните капитални расходи. „Кога буџетот трпеше надолни корекции, први на удар беа токму капиталните расходи, така што она што е буџетирано за 2015, нема гаранција дека во целост ќе биде реализирано, особено што претпоставувам дека целосен приоритет во тој буџет ќе се даде на најавените зголемувања на платите, пензиите и социјалната помош“, вели Петрески. Статистичките податоци за македонската економија годинава покажаа дека порастот на БДП во првите шест месеци изнесува 3,9% на годишно ниво, а индустриското производство за осум месеци исто така забележа пораст од 4,3%. Од друга страна, анализата на полугодишните финансиски извештаи на фирмите што ги доставуваат резултатите од работењето до Берзата, покажа дека нема крај на кризата во бизнисот а само на прсти се бројат компаниите што годинава продаваат повеќе од лани или

17

пак заработуваат повеќе. Најголем дел од компаниите прикажаа намалување на приходите од продажба како на домашниот, така и на странските пазари, профитите се помали од лани а значаен дел од нив се уште работат и со загуби. Бројот на блокирани фирми заклучно до септември достигна 42.027, а неликвидноста во бизнис секторот значително ја отежна отплатата на кредитите во банките доведувајќи ги повторно до рекордно ниво од 370,9 милиони евра што е 16,3% од сите кредити дадени на компаниите. Причина за тоа според банкарите е дека долгата економска криза што ја чувствуваат приватните фирми. „Наплатата на кредитите од фирмите се влошува и тоа е очекувано бидејќи нема значително забрзување на економската активност. Порастот на економијата главно се должи на компаниите што работат во технолошко – индустриските зони, и по сектори најдобро се држат градежните компании поради нивниот ангажман во изведувањето на некои јавни инвестиции. Останатите домашни фирми помалку или повеќе се уште се соочуваат со криза. Порастот на лошите кредити засега не е драматичен и нашиот банкарски сектор во овој дел се држи подобро отколку сите други земји во регионот“, објаснува генералниот директор на НЛБ Тутунска банка, Ѓорѓи Јанчевски.

Капитал број 781 17.10.2014

18

www.kapital.mk

анализа

Evropa se pla[i od defla

Makedonskata ekonomi ne stravuva od deflac

Ve]e e vo depresija!

4,2%

3,8% Инфлација (според трошоци на живот) Извор: Државен завод за статистика

1,7 68 01/13

02/13

милијарди евра чуваат банките на сметки во Народната банка, во благајнички записи и во државни хартии од вредност

1,1%

милиони евра изнесува нето кредитирањето на бизнисот од банките во периодот јануари-август годинава 03/13

04/13

05/13

06/13

07/13

08/13

09/13

10/13

11/13

12/13

И во Македонија цените паѓаат. Ама од тоа никој не се возбудува затоа што македонската економија е веќе во „депресија“ и дефлација или инфлација ништо не и значат. Исто како што не и значи дали статистиката ќе измери економски раст од 3,5% или 3,8%. Тоа нема да го заживее бизнисот, на кој му фалат пари. А, пари нема затоа што се во банките, кои пак ги инвестираат во благајнички записи и државни хартии од вредност и наместо фирмите ја финансираат државата. Фирмите, па,к одвај преживуваат поради влошената наплата и недостигот на ликвидни средства.

01/

www.kapital.mk

Капитал број 781 17.10.2014

19

Македонската економија во кома Недостиг на пари

acija

1.

ija cija.

/14

банките чуваат 1,7 милијарди евра во централната банка и во државни хартии од вредност, а бизнисот се дави во неликвидност

2.

Раст кој се потпира на

градежништвото, финансирано од државата, и на потрошувачката на јавната администрација, повторно финансирана од државата

бран 3.Нов рецесија од ЕУ

откажаните и намалени нарачки за извоз во Германија и во регионот силно ќе удрат по извозниците

4.Ниска инфлација

која преминува во дефлација – падот на цените може уште повеќе да ги замре производството, инвестициите и вработувањата

0,3% 02/14

03/14

04/14

05/14

06/14

07/14

08/14

-1,1%

09/14

-0,7%

Кои цени најмногу паѓаат? (од 1/9/2013 до 1/9/2014) Рекреација и култура -3,3% Мебел, покуќнина и одржување

-2,0%

Ресторани и хотели

-1,3%

Храна и безалкохолни пијалоци

-1,0%

Домување, вода, електрика, гас и други горива

-0,7%

Комуникации

-0,6%

Транспорт

-0,4%

Извор: Државен завод за статистика

пишува:

Спасијка Ефтимоска

spasijka.eftimoska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Е

вропската унија го запали алармот – најнова закана за економијата е дефлацијата. Таа е сигналот дека во економијата се е умртвено. Ниедна мерка досега не вроди плод за да го запре падот на цените, кој, пак, не стимулира поголема потрошувачка ниту од граѓаните, ниту од фирмите. Затоа паѓаат и производството и инвестициите, а расте невработеноста. Се отвора еден магичен круг, од кој Европската централна банка и националните влади во еврозоната не можат да најдат излез. Сега сите играат на картата да се пуштат што повеќе пари во приватниот сектор за да се поттикнат инвестициите и да се отворат работни места. И во Македонија цените паѓаат. Ама од тоа никој не се возбудува затоа што македонската економија е веќе во „депресија“ и дефлација или инфлација ништо не и значат. Исто како што не и значи дали статистиката ќе измери економски раст од 3,5% или 3,8%. Тоа нема да го заживее бизнисот, на кој му фалат пари. А, пари нема затоа што се во банките, кои, пак, ги инвестираат во благајнички записи и државни хартии од вредност и наместо фирмите ја финансираат државата. Фирмите, пак, едвај преживуваат поради влошената наплата и недостигот на ликвидни средства. Кога не функционира бизнисот, тоа значи дека економијата е умрена и ништо не функционира. Исто како што не функционираат ни економските закони во Македонија. Засега работат само градежништвото и слободните индустриски зони. Затоа и никој не се потресе од фактот дека и Македонија се соочува со дефлација. Никој посебно не се загрижи дека дефлаторните тенденции може уште повеќе да го замрат производството, да ја забават трговијата и да ја зголемат невработеноста. Економска реалност не се менува и затоа што не се менуваат монетарната и фискалната политика во насока на поддршка на бизнисот. Може само да биде полошо откако стана јасно дека нов бран на рецесија доаѓа од ЕУ и од регионот, што ќе биде тежок удар за македонските извозници.

Колку е лоша состојбата во македонската економија и колку полошо може да биде?

Од официјалните податоци што ги објавува Државниот завод за статистика може да се заклучат неколку работи. Прво, во првите девет месеци цените на мало се пониски за 0,6% во однос на истиот период лани, а трошоците на живот се намалени за 0,2%. А, Владата за годинава проектираше инфлација од 3,3%, која требаше да поттикне економски раст од 3,2%. Растот се уште се држи, но само поради

Капитал број 781 17.10.2014

20

www.kapital.mk

анализа Кредити за приватниот сектор во 2014-та (во милиони евра) -2 август јули -5 27 јуни мај 37 -19 април март 25 февруари 8 јануари -3

градежништвото, кое го стимулира Владата со јавни инвестиции, кои ги финансира со кредити, и поради трошењата на вработените во јавната администрација, кои повторно ги стимулира Владата, па сега ќе им зголеми и платите. Ќе ги зголеми и пензиите. Едноставно економската реалност во земјава е полна со апсурди. Токму фактот дека целата економија во моментот се потпира на парите од Буџетот покажува колку е нездрава целата состојба. Уште поголем апсурд е што во банките има вишок ликвидни средства од околу 1,7 милијарди евра. Толку пари банките чуваат на сметки во Народната банка (249 милиони евра), во благајнички записи (415 милиони евра), во задолжителна резерва (284 милиони евра) и во државни хартии од вредност (611 милиони евра). А, за кредити годинава месечно одобрувале во просек по 8,5 милиони евра. Вкупно за осум месеци за фирмите се одобрени кредити во износ од 68 милиони евра, што е ислучително мал износ на кредитирање. Причината зошто не одобруваат повеќе кредити за фирмите ја лоцираат во зголемените ризици во фирмите и во економијата, па наједноставно им е парите да ги пласираат во безризични и нископриносни инструменти на државата и на централната банка. Со тоа се отвора уште една апсурдна ситуација – банките детектираат ризици, Владата смета дека економијата цвета и остварува најголем раст во регионот и во Европа, а фирмите одвај преживуваат. И тоа е така веќе две децении. Сите си тераат своја политика, а македонската економија тапка во место. Сите како да играат на картата полошо од ова не може да биде.

Монетарната политика нема да се менува

Што друго покажуваат статистичките податоци во Македонија? Во првите девет месеци годинава пад на трошоците на живот има речиси кај сите категории – храна и безалкохолни пијалоци, мебел и покуќнина, домување, вода, електрика

и други горива, ресторани и хотели, рекреација и култура, комуникации и транспорт. Зголемени се трошоците за алкохолни пијалоци, тутун, облека, обувки, здравје и образование. Додека овој тренд е ист како во повеќето земји во регионот и во ЕУ, сосема е различна состојбата кај потрошувачката и инвестициите. Податоците за структурата на бруто-домашниот производ покажуваат дека во првите шест месеци годинава потрошувачката на домаќинствата изнесува 3,1 милијарда евра и е за околу 100 милиони евра поголема во однос на истиот период лани. Јавната потрошувачка, пак, изнесува 715 милиони евра во првата половина од 2014, а во истиот период лани беше 687 милиони евра. Раст има и кај бруто инвестициите, кои изнесуваат 1,2 милијарди евра оваа година и 950 милиони евра лани во првите два квартали. Од друга страна, иако потрошувачката расте, прометот во трговијата на мало паѓа и тоа за многу повисоки проценти од падот на цените. Во првиот квартал годинава е намален за дури 11,4%, а во вториот за 3,1%. Чудно, ама тоа е реалноста што ја покажуваат официјалните статистички податоци. Од Народната банка на Македонија смируваат. „Годишното намалување на цените, започнато во вториот квартал, а кое продолжи и во третиот, не предизвика дефлација во Македонија. Сезонски приспособените податоци упатуваат на квартален раст на потрошувачките цени од 1,1%. Инаку, намалувањето на инфлацијата се должи пред се на намалениот притисок на увозните добра. Економскиот раст и домашната побарувачка солидно растат, така што намалувањето не е поради домашни фактори“, велат од кабинетот на гувернерот. Задоволни се и од кредитирањето на приватниот сектор во услови кога

детектираат неизвесен економски амбиент. „Прелиминарните податоци за септември укажуваат на забрзано темпо на годишен раст на вкупните кредити, при што динамиката на кредитната активност го надмина проектираното ниво за третиот квартал. Се работи за еден од највисоките кредитни растови во Европа, кога во најголем број од тие земји кредитниот раст се уште е негативен“, велат од НБРМ. Обидите на НБРМ за дестимулирање на банкарите со цел повеќе да ги кредитираат фирмите не вродија плод. Последната мерка на НБРМ е намалување на каматна стапка на расположивите депозити преку ноќ од 0,75% на 0,50% и на седумдневните депозити од 1,25% на 1%. Но, тоа не ги демотивира банките. „Со оглед на високата капитална позиција на банките, кредитирањето кон приватниот сектор не зависи директно од инструментите на НБРМ. Последните имаат за цел оперативно управување со ликвидност, во функција на проценка на самите банки каде да ги вложуваат

www.kapital.mk

Капитал број 781 17.10.2014

21

Зошто никој не сака дефлација?

А

ко дефлацијата има долготраен и структурен карактер, за економијата претставува поголема опасност од хиперинфлацијата. Пример за тоа е Јапонија, каде 90-те години од минатиот век се сметаат за изгубена деценија бидејќи економијата стагнираше поради дефлацијата. Ништо подобра не е ситуацијата ни во првите десет години од овој век, кога економијата имаше или благ раст или беше во зоната на рецесија. Дури неодамна, благодарение на исклучително експанзивната монетарна и фискална политика, Јапонија успеа да ја совлада дефлацијата, што покажува дека не е лесно да се реши овој проблем. Кога паѓаат цените, потрошувачите очекуваат натамошен пад, а фирмите од исти причини ги одложуваат инвестициите, очекувајќи намалување на цената на капиталната опрема. Се на крај води кон натамошен пад на побарувачката, на вкупната економска активност и на платите, па така се влегува во магичен круг од кој тешко се излегува. Во услови на дефлација најлошо е што тие што имаат пари не сакаат да трошат бидејќи тие од ден во ден вредат се повеќе. Еден класичен пример, кој може да се види и во Македонија, покажува колку е дефлацијата опасна. Ако цената на метар квадратен станбен простор во последниот период паднала за 5%, на пример, дали тоа е причина за купување? ликвидните средства. Но, поголемо вложување во самите инструменти не значи по автоматизам дестимулација на банките за кредитирање на приватниот сектор. Износот на благајнички записи подолго време е ограничен на ист износ, а каматите на депозитите на седум дена и преку ноќ носат минимални камати“, објаснуваат од централната банка. Во НБРМ оценуваат дека досегашната поддршка на домашната економија преку преземените мерки на монетарната политика е доволна. „Излегувањето од зоната на приспособлива монетарна политика во следниот период ќе зависи од промените во надворешната позиција на економијата и ефектите врз девизните резерви“, објаснуваат од НБРМ. Европската централна банка буквално ги тера комерцијалните банки да пласираат кредити за бизнисот. Во централната банка потврдуват дека закрепнувањето

Не. Тоа може да биде причина за натамошен пад на цените и затоа треба да се чека. Таквото однесување на потенцијалните купувачи ги тера градежните компании во банкрот. А, банките може да ги наплатат дадените кредити само со одземање на становите, кои потоа не можат да ги продадат затоа што пазарот е во мирување. Сите чекаат уште пониски цени. Дефлацијата е незгодна и за централните банки, кои не можат да интервенираат со каматни поттикнувања за да ги стимулираат инвестициите. Ни печатењето пари не мора да го реши проблемот ако сите се воздржуваат од трошење, чекајќи пониски цени. Дефлацијата во првата фаза не е опасна за високомонополизирани економии, но ако таа стане глобален проблем секако ќе има свое влијание. Дефлацијата не е сериозен проблем само ако намалувањето на општото ниво на цените е ограничено временски и служи како инструмент за враќање на меѓународната конкурентност на земјата. „Во кризна ситуација на деловните субјекти им е полесно да ги намалат платите кога не се поддржани со раст на продуктивноста, како и цените на другите инпути, кои години пред тоа се надуени поради голема побарувачка. Во земјите со фиксен девизен курс и во земјите од монетарна унија овој вид на „внатрешна девалвација“ е единствен начин да се стабилизира тековната сметка во платниот биланс“, вели Мојмир Мрак универзитетски професор од Словенија.

на економијата во голема мера зависи од поддршката од банките, но сметаат дека сегашната монетарна политика е доволно добра за да ја поддржи економијата. ЕЦБ веќе презеде низа мерки за да ја поттикне инфлацијата преку зголемена потрошувачка – на крајот од минатата година ја намали основната каматна стапка на 0,25%, а годинава на 0,15% за да ги поттикне кредитирањето и економскиот раст. За прв пат воведе и негативна каматна стапка на депозити на банките со цел да поттикне кредитирање на реалната економија. Каматите на депозити на банките се намалени од нула на -0,1%, што значи дека комерцијалните банки ќе плаќаат за централната банка да им ги чува парите. Тоа досега не ги даде посакуваните ефекти, па инфлацијата во ЕУ се уште е под целната од 2%. ЕЦБ и понатаму води многу експанзивна монетарна политика затоа што опоравувањето од кризата е многу скромно, а невработеноста висока.

Капитал број 781 17.10.2014

22

www.kapital.mk

анализа

стиглиц: Растот на БДП не е мерка за напредокот на една економија!

А

мериканскиот економист и нобеловец Џозеф Стиглиц им порача на владите да не се потпираат многу на растот на БДП, бидејќи тој не е мерка за напредокот на една економија. „Досега премногу жртви паднаа на олтарот на фетишизмот кон БДП. Без оглед на тоа колку брзо БДП расте, економскиот систем кој не успева да им донесе корист на мнозинството граѓани и во кој се поголем дел од населението се бори со несигурност е неуспешен економски систем. А, политиките, како мерките за штедење кои ја зголемуваат несигурноста и доведуваат до пад на доходот и на животниот стандард, во својата суштина се слаби“, објаснува Стиглиц. Тој се повикува на две истражувања, кои покажуваат колку е голем проблемот со нееднаквоста во САД. Првото истражување, годишниот извештај на Заводот за статистика за доходот и сиромаштијата, покажа дека

Решението е во повеќе пари за фирмите?!

Сите досега преземени мерки за излез од кризата што ја зафати глобалната економија од 2008 година наваму се во насока на инјектирање што повеќе пари во економските текови. Идејата е да се стимулираат потрошувачката и инвестициите. Крајната цел е фирмите полесно да доаѓаат до кредит за да инвестираат и да отвораат нови работни места. И граѓаните, што преку кредити, што преку плата треба да се стимулираат за повеќе да трошат. Тоа треба повторно да го поттикне растот на цените, затоа што дефлацијата никому не му одговара. „Опоравувањето продолжува, но е многу слабо и нерамномерно. Најверојатно развиените земји никогаш не ќе можат да се вратат на преткризните стапки на раст и затоа каматните стапки ќе мора да останат на историски најниско ниво“, изјави главниот економист во Меѓународниот монетарен фонд, Оливие Бланшар, и објави дека очекуваниот раст за годинава од 3,3% веќе е за 0,4 процентни поени понизок од објавениот пролетва. Во ММФ само стравуваат долгорочно ниските камати да не доведат до нови проблеми – зголемени финансиски ризици и безгрижни

доходот на обичниот Американец и натаму стагнира и покрај наводното опоравување на економијата од Големата рецесија. Просечниот доход на едно домаќинство (прилагоден на инфлацијата) и понатаму е под нивото кое е забележано пред 25 години. Второто истражување, извештајот на УНДП за човековиот развој за 2014, ги потврдува овие заклучоци. Според индексот, САД се на петто место, зад Норвешка, Австрија, Швајцарија и Холандија. Но, кога на резултатите ќе се додадат факторите на нееднаквоста, САД паѓаат на 23 место. „Кога економската нееднаквост ќе се преведе во политичка нееднаквост, владата баш и не им обрнува внимание на тие од дното. Ни БДП ни индексот за човеков развој не ги одразуваат промените во ранливоста и разликите помеѓу земјите. Во Америка и во други делови на светот се бележи значајно намалување на сигурноста. Тие кои работат се плашат дали ќе ја

задржат работата, а тие кои не работат се плашат дали некогаш ќе успеат да најдат работа. Неодамнешниот економски пад многу му наштети и на богатството. Во САД, од 2007 до 2013 година просечното богатство падна за над 40%“, вели Стиглиц. Според него, иако Европа е позната по добрите системи на социјална заштита, во многу земји високата стапка на невработеност (12%-25%) е проследена со намалување на надоместокот за социјална заштита поради мерките за штедење, што доведе до невиден раст на ранливоста. Се смета дека падот на општествената благосостојба е многу поголем од тоа што вообичаено покажува БДП. Во многу земји е видливо дека вистинскиот доход по жител (прилагоден за инфлацијата) денес е многу понизок отколку пред кризата – што значи дека изгубивме пола деценија. Затоа БДП не е добра мерка за економскиот напредок.

инвеститори. Директорката на ММФ, Кристин Лагард, и советува на Европа да направи своја верзија на политиката на јапонскиот премиер Шинцо Абе, позната како „абеномикс“, која значи повеќе монетарна стимулација за полесно доаѓање до пари и поголема фискална стимулација преку поголемо јавно трошење, како и структурни реформи за да се направи економијата поефикасна. Дефлацијата е проблем во многу европски земји. Дефлација е забележана минатиот месец во осум земји од ЕУ. Годишната инфлација во ЕУ во септември се спушти на 0,4%, што е најниско ниво во последните пет години. Највисока дефлација е измерена во Бугарија, каде цените паднаа за

1,4%, а следува Грција со пад од 1,1%. Најголем скок на цените има во Романија (1,8%), Финска (1,5%) и Австрија (1,4%). Во регионот, Хрватска цела година има дефлаторни тенденции, па стравува дека тоа може дополнително да го отежне излегувањето од рецесија. Од 1996 година во оваа земја не е забележана дефлација.

ϯ͘ ̨̛̬̖̦̣̦̐̌̌ ̴̶̡̨̛̦̖̬̖̦̠̌ ̦̌ ̨̛̖̣̦̔̏ ̣̱̖̑ ̨̔ ̨̢̪̖̖̏ ̨̔ ϲ ̛̬̙̔̌̏ ̦̌ ̨̖̦̔ ̨̥̖̭̯

ʿ̨̢̖̖̏ ̸̛̛̦̦̌ ̦̌ ̧̥̬̖̙̱̖̏̏̌ ̌̚ ̨̛̦̏ ̨̛̖̣̦̔̏ ̨̨̛̥̙̦̭̯ ʿ̨̢̖̖̏ ̸̛̛̦̦̌ ̦̌ ̧̥̬̖̙̱̖̏̏̌ ̌̚ ̨̛̦̏ ̨̛̖̣̦̔̏ ̨̨̛̥̙̦̭̯ ʿ̨̛̦̯̌̚ ̛ ̛̛̦̏̔ ̛̛̪̦̖̣̭̯̌ ̢̖ ̸̱̖̭̯̱̏̏̌​̯̌ ̦̌ ̯̬̖̯̯̌̌ ̨̪ ̬̖̔ ̨̛̬̖̦̣̦̐̌̌ ̴̶̡̨̛̦̖̬̖̦̠̌ ̦̌ ̡̨̠̌ ̦̌̔ ϭϱϬ ̶̨̛̛̭̪̭̯̖̦͕̏ ̡̨̛̛̬̖̯̬͕̔ ̛̣̦̐̌̏ ̶̛̛̱̬̖̦̔ ̛ ̨̛̛̦̦̬̏̌ ̨̔ ̨̢̪̖̖̏ ̨̔ ϲ ̛̬̙̔̌̏ ̨̔ ̨̨̛̬̖̦̯̐ ̢̖ ̨̛̠̯̔̍̌ ̨̨̨̛̬̔̐̏ ̛ ̦̌ ̛̭̣̖̦̯̖̔ ̧̪̬̹̌̌̌͗ Ka̡̨ ̨̖̦̌̔̚ ̔̌ ̨̛̪̖̯̖̍̔ ̦̌ ̨̛̥̖̱̦̬̦̑̌̔ ̛̯̖̦̖̬͍̔ ʶ̨̡̣̱ ̭̥̖ ̛̭̪̬̖̥̦ ̌̚ ̶̛̛̛̣̖̬̣̠̍̌̌̌̚ ̦̌ ̡̨̛̖̦̖̬̖̯̭̯̐ ̪̬͍̌̌̚ ʶ̡̨̌ ̔̌ ̛̦̪̬̥̖̌̌̏ ̡̪̖̯̌Ͳ̬̦̙̥̦̌̌̌ ̨̔ ̨̛̯̱̬̥̯̚ ̛ ̨̛̥̹̦̯̖̔̌ ̶̛̛̛̭̪̖̠̣̯̖̯͍̌

Ϯϵ͘ ̛ ϯϬ͘ϭϬ͘ϮϬϭϰ ˈ̨̯̖̣ ʫ̨̱̬̪̖͕ ˁ̨̬̖̌̌̏

ʯ̨̪̦̠̯̖̌̌̚ ̨̛̦̏ ̛̪̬̯̦̖̬̌ ̨̔ ̨̨̛̬̖̦̯̐ ̛ ̨̭̯̬̖̯̖̏̌ ̨̛̦̏ ̨̛̖̣̦̔̏ ̨̨̛̥̙̦̭̯͊ ʶ̸̛̣̱̦ ̛̪̬̯̦̖̬̌ ̦̌ ʥ̛̛̦̭̚ ̪̣̱̭͗

Капитал број 782 24.10.2014

26

www.kapital.mk

анализа

Makedonskiot pazar posledna destina

Zo[to me\unarod te[ko doa\aat v пишува:

Спасијка Ефтимоска

Spasijka.Eftimoska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Б

алканските земји влегоа во мапите на се повеќе модни брендови, индустрија за мебел и домаќинство, фаст-фуд ресторани, а Македонија е последна во редот. Словенија и Хрватска се првата дестинација на Балканот за меѓународните брендови, како Икеа, Зара, Х&М, Мохито, Лего, Pizza Hut, Mac… На нивните пазари се присутни и скапи брендови. Македонија е последната и многу од брендовите кои веќе се присутни во регионот во земјава ги нема. „Капитал“ истражуваше зошто се случува тоа? Зошто Македонија не е атрактивен пазар за меѓународните компании, пред се, од модната индустрија? Одговорот е едноставен – носење на еден бренд бара голема инвестиција (околу еден милион евра во старт), а приходите на инвеститорот

Словенија и Хрватска се првата дестинација на Балканот за меѓународните брендови, како Икеа, Зара, Х&М, Мохито, Лего, Pizza Hut, Mac… На нивните пазари се присутни и скапи брендови. Македонија е последната и многу од брендовите кои веќе се присутни во регионот во земјава ги нема. Зошто? се ограничени и многу помали отколку во другите земји. Проблемот е ниската куповна моќ на населението, дури и за брендовите кои спаѓаат во средната класа. За скапите брендови не станува ни збор да влезат во Македонија. На пример, дури пред две години свои продавници во Македонија отворија дел од брендовите на Индитекс групацијата – Зара, Масимо Дути, Страдивариус, Бершка и тоа во новоотворениот трговски центар Сити мол. Во центарот на Скопје се уште ги нема иако во сите метрополи имаат свои продавници и на prime локација во централното градско подрачје. Во другите земји во регионот се присутни со години. Интересно е и дека овие брендови влегоа директно, со отворање на своја фирма, а не преку

франшиза. Тоа е уште еден момент, кој сега е последица на фактот дека пазарот на франшизи веќе замира. Но, очигледно нема ни фирми во земјава кои можат или сакаат да инвестираат многу пари во трговски бизнис со меѓународен бренд. „Во Македонија треба да си маѓепсник за да продаваш бренд, дури и од средна класа. А, за скапите брендови и да не зборуваме. Во изминатите 15 години беше многу тешко да се убедат да влезат и тие брендови што веќе се во земјава. Франшизата, која е развиена на друг пазар, треба да ја вклопиш на македонскиот. А, потоа доаѓаат ограничувањата што ги наметнуваат пазарот, културата и економската моќ на населението. Нас многу ни завидуваат

www.kapital.mk

Капитал број 782 24.10.2014

анализа

27

Модните брендови Х&М, С&А и Дајхаман и рестораните за брза храна КФЦ во наредните три години доаѓаат во Македонија, дознава „Капитал“

acija

dnite brendovi vo Makedonija? што имаме евтина работна сила, демек трошоците ни биле помали. Џабе ни се нас евтини вработените, кога истите тие после не можат да трошат во нашите продавници“, велат претставници од бизнисот со франшизи во земјава.

Франшизите бараат многу пари и наметнуваат многу обврски

Зошто Македонија е помалку атрактивна? Познавачите наведуваат неколку ограничувања. Треба да се вложат многу пари уште на старт – околу 500.000 евра за опремување на една продавница за да изгледа исто како секоја друга во Европа (целиот мебел се купува од странство, од посочен производител) и уште околу 500.000 евра за купување роба, плаќање царина и ДДВ. Овие трошоци се отприлика исти без разлика дали ќе продаваш на голем или мал пазар, на население со повисока и со пониска куповна моќ. А, дури после доаѓаат приходите, некогаш и после шест месеци до една година, откако ќе почне да се продава робата. Исто така, приходите се и ограничени поради малиот пазар. Една анализа покажува дека во Македонија

Кои се ограничувањата за влез на меѓународен бренд во Македонија?

XX Бара голема инвестиција – 500.000 евра во опремување на една продавница и околу 500.000 евра за купување роба, плаќање царина и ДДВ XX Ограничени приходи – една продавница во Македонија има помали приходи од иста продавница во друга земја во регионот поради малиот пазар и ниската куповна моќ на населението XX Висока царина за увоз на текстил надвор од ЕУ - царината од околу 20% автоматски ја зголемува крајната цена на производот и затоа брендовите на македонскиот пазар најчесто се поскапи отколку во Грција, на пример.

1.800-2.000 евра по метар квадратен е највисокиот годишен промет во Македонија, според една неофицијална статистика, а во околината е минимум 5.000 евра

2.429

евра е финансиското богатство по жител во Македонија, а во Хрватска изнесува 7.150 евра

50%

е пониска просечната плата во Македонија од хрватскиот просек и е најниска во регионот

60%

е пониска личната потрошувачка по жител во Македонија од просекот во ЕУ, а во Хрватска е пониска за 40%

Капитал број 782 24.10.2014

28

www.kapital.mk

анализа

најголемиот остварен годишен промет на метар квадратен е 1.800 до 2.000 евра, а во земјите од околината е минимум 5.000 евра. Од друга страна, податоците за потрошувачката моќ на граѓаните во земјава исто така се поразителни. На пример, ако во Хрватска финансиското богатство по жител во просек изнесува 7.150 евра, во Македонија е 2.429 евра. Просечната плата во Македонија е двојно помала од хрватскиот просек и е најниска во регионот. Според податоците на Евростат, индексот на вистинската лична потрошувачка по жител во Македонија во 2013 година изнесуваше 41, споредено со индекс 100 во 28-те земји членки на ЕУ. Значи потрошувачката моќ на еден Македонец е за 60% помала од просекот во ЕУ. Во Хрватска индексот е 61, во Србија 43, а во Словенија е 77 и таа е најблиску до просекот во ЕУ. Пониска потрошувачка од Македонија има само во Албанија и во БиХ. На фирмите од овој бизнис во земјава огромен проблем им прави и плаќањето ДДВ и царината од околу 20% на текстилот што доаѓа од земји надвор од ЕУ. Тоа автоматски ја зголемува крајната цена на производот и затоа брендовите на македонскиот пазар најчесто се поскапи отколку во Грција, на пример. „Увезуваме роба шест месеци пред да почнеме да ја продаваме, а треба 100% да го финансираме работењето однапред. Кој може да го издржи тоа?“, велат луѓе од овој бизнис.

Наплив на нови брендови во регионот

Во другите земји од регионот, има многу повеќе случувања во овој бизнис. Особено во Хрватска и во Словенија откако овие земји станаа дел од Европската унија. Иако обезбедувањето франшиза чини многу пари и наметнува многу услови и обврски, сепак во овие две земји има наплив на нови брендови. Само годинава, на пример, во Хрватска влегоа или ќе влезат шведскиот синџир продавници за домаќинство Икеа, гигантот за играчки Лего, американскиот козметички бренд Mac, синџирот пицерии Pizza Hut… Водечкиот светски синџир на пицерии Pizza Hut објави дека бара партнери кои ќе отворат најмалку три ресторани во Словенија и во Хрватска под неговиот бренд. Почетниот надомест изнесува 46.900 долари по ресторан, а тој што ќе ја добие франшизата не стекнува автоматски и ексклузивни права за работа под овој бренд на одреден пазар. Култниот американски бренд за шминка Маc во Хрватска го носи фирмата Орбико бјути на бизнисменот Бранко Роглиќ, а го пласира и на пазарот во Србија и во Словенија, каде се очекува да ги преземе купувачите на брендот Bobbi Brown. Според Роглиќ, станува збор за значајна инвестиција, но сумата не смее да ја каже. Математиката досега на сите кои сакале да го донесат овој бренд во Загреб им покажувала дека тешко ќе работат профитабилно. Се проценува дека пазарот на козметика во Хрватска тежи околу 93 милиони евра и оваа година бележи пад од 15% во однос на

"Капитал" дознава: Кои брендови наскоро ќе влезат во Македонија?

М

одните брендови Х&М, С&А и Дајхаман и рестораните за брза храна КФЦ во наредните три години доаѓаат во Македонија, дознава „Капитал“ неофицијално. Според нашите информации, може да се очекува ресторан на КФЦ во Скопје да се отвори уште во наредната година. Неофицијално дознаваме дека и модниот бренд Ескада го испитувал теренот за влез на македонскиот пазар преку една од фирмите која веќе носи брендови во земјава. Но, од Ескада барале локација за дуќан во чија околина ќе има продавници на барем 3-4 бренда од овој ранг, што било многу тешко да се обезбеди. претходната. „Американците веќе го прегледаа и одбрија просторот за дуќанот (кој го барале три години) во Загреб и сега изработуваат дизајн за продавницата. Секој, па и најмалиот детал доаѓа од Њујорк и не сум сигурен дека ќе успееме да го отвориме дуќанот до крајот на оваа година. Уверен сум дека со едната продавница во Загреб ќе може да работи профитабилно. Дуќанот во Белград во првите два месеци ги надмина нашите очекувања за 50%“, вели Роглиќ. Првата продавница за играчки Лего во југоисточна Европа ќе се отвори исто така во Загреб, на простор од 150 метри квадратни. И европскиот моден бренд Мохито отвора своја продавница во Арена центарот во Загреб. Во Белград, пак, продавница отвори шпанскиот моден бренд Шана. Посебна еуфорија во Хрватска предизвика влезот на шведскиот бренд Икеа, кој беше доживеан како знак за економско заздравување на нацијата. И во Икеа играат на таа карта. Се смета дека Икеа е добар показател за глобалната потрошувачка затоа што има 300 продавници во 26 земји.

„Гледаме позитивни знаци кај личната потрошувачка и многу ни е мило што можеме да известиме за раст речиси на сите пазари, вклучувајќи ги и предизвикувачките пазари во јужна Европа“, велат во Икеа, каде планираат до 2020 година да ги удвојат приходите на околу 50 милијарди евра преку зголемување на продажбата и продор на нови пазари. Но, нема најави дека Икеа планира да дојде и во Македонија, иако планира да отвори продавница во јужна Србија, каде веќе е присутна. Доброупатени соговорници на “Капитал“ велат дека Икеа секогаш бара прво да купи евтино земјиште за својата продавница. Така во Словенија градот мораше да го смени и урбанистичкиот план со цел за неколку години да биде отворена првата продавница на Икеа на земјиште од 30.000 метри квадратни, во која треба да се инвестираат 80 милиони евра и да се вработат 300 луѓе. Можеби затоа и градоначалникот на Љубљана, Зоран Јанковиќ, изјави дека „Икеа, кога во Љубљана ќе се изгради центар, ќе даде донација или ќе спонзорира некој клуб или култура“.

think IT. plan IT. do IT. innovation and future IT trends

Проектот е финансиски поддржан од Европска Унија

| Специјален прилог | фискализација |

Kompaniite kupuvaat 80.000 novi fiskal

Tri firmi ]e si podela biznis "te@ok" 15 milio пишува:

Верица Јорданова

В

verica.jordanova@kapital.mk

о следните три месеци повеќе од 48 илјади компании треба да купат вкупно 80 илјади нови фискални апарати. Станува збор за исполнување на обврската од најновите измени на Законот за регистрирање на готовинските плаќања, кои предвидуваат сите плаќања во земјата да се реализираат преку фискални апарати со вграден ГПРС систем поврзан со Управата за јавни приходи. Ако од една страна станува збор за процес кој целиот платен промет треба да го направи попрегледен за даночната власт, поголема контрола над почитување на работното време и продажбата на алкохол во продавниците

30 | 24 октомври, 2014

Даночните обврзници на чиј што трошок паѓа оваа законска обврска, која доколку не ја испочитуваат се соочуваат со строги казни, не се расположени да ја коментираат наметнатата давачка, но ако се суди според досега слабиот интерес на фискализација, не се расположени ниту да го одврзат кесето. Можеби се надеваат на ново одложување или пролонгирање на рокот, кое според УЈП, нема да се случи.

со оглед на тоа што УЈП ќе има увид буквално во сите детали од прометот, од друга страна значи огромен бизнис за три домашни компании лиценцирани од УЈП за продажба на новата фискална опрема. Станува збор за компаниите “Давид компјутери“, “Акцент компјутери“ и “Дуна“, чии што софтвери се вградени во новите фискални апарати, кои ќе го поделат новиот бизнис во земјава вреден

најмалку 15 милиони евра! Математиката е следна: во Македонија има 79.654 фискални апарати. Просечната цена на еден фискален апарат (каса или принтер) со ГПРС е околу 200 евра, што значи дека целокупната сума која треба македонските компании обврзани да издаваат фискални сметки во платниот промет во земјава, ќе достигне скоро 16

Специјален прилог | фискализација |

Предности на новите фискални апарати Се намалува потребното време за доставување на дневните извештаи, а со тоа се поедноставува и административната работа. Побрзо печатење на фискалните сметки Помал трошок за хартија со оглед на тоа дека новите апарати имаат само една лента Ќе се намалат даночните контроли на терен Ќе се зголеми финансиската дисциплина и ќе се намали сивата економија

lni aparati!

at oni evra! милиони евра! Но, оваа сума би можела да биде и уште поголема ако се земат предвид цените на новите фискални апарати, кои кај фискалните каси се движат од 11.900 до 16.900 денари без ДДВ, а кај фискалните принтери од 11.900 до 26.700 денари без ДДВ. Во компанијата Давид Компјутери велат дека новите фискални апарати на фирмите им овозможуваат да бидат он-лајн поврзани со УЈП и во реално време да го праќаат прометот, што може да им ја олесни работата. Се намалува потребното време за доставување на дневните извештаи, а со тоа се поедноставува и административната работа. “Како овластена фирма за фискални апарати имаме 13 сервисни центри низ целата земја со 24 часа сервисна достапност за клиентите, кои новите фискални апарати можат да ги купат и на 12 рати“, велат од оваа компанија.

До почетокот на февруари следната година сите фискални апарати во Македонија ќе бидат заменети со нови, технички пософистицирани и во реално време поврзани со Управата за јавни приходи. Ова законско решение за скоро 50 илјади фирми дефинитивно е голем трошок кој не може да се одбегне, за три компании е “мрсен“ бизнис од најмалку 15 милиони евра, а за даночната власт можност за детална контрола на работењето на компаниите. Прашањето е дали и колку оваа мерка ќе ја зголеми контролата на државата врз наплатата на данок во земјава и евиденција над платниот промет, а колку ќе се сведе на бизнис зделка за неколку компании? Освен брзата комуникација и проток на податоци, како уште една предност на новите апарати во “Дуна“ ги наведуваат и помалите трошоците на даночните обврзници бидејќи тие трошат само една хартиена лента. Цените на фискалните уреди на оваа компанија почнуваат од 12.400 денари, а таа зависи од перформансите на уредите и од можностите кои ги нудат за поврзување со компјутери и користење на софтверски апликации. Сепак, за компаниите ваквите аргументи не се доволни силни за да им го тргнат

48.674

даночни обврзници имаат обврска за набавка на нов фискален апарат со ГПРС уред

79.654

е вкупниот број на фискални апарати кои се регистрирани во УЈП впечатокот дека државата премногу често ги менува законските решенија и ги принудува да прават нови трошоци, како што е актуелната за набавка на нова техника. Иако многу засегнати од новината се големите трговски компании кои ако имаат, на пример десет малопродажни објекти со по пет фискални каси, сумата која сега ќе треба да ја издвојат воопшто не е за занемарување, исто толку засегнати се и малите трговци односно дуќанџите, кафулињата или бутиците кои секојдневно се соочуваат со намален промет и буквално преживуваат а сега треба да издвојат неколку стотина евра за нови фискални каси. Иако реакциите од компаниите не се јавни, самите продавачи на фискалната опрема велат дека секојдневно се соочуваат со нивното негодување, особено како што се приближува крајниот рок за набавка на новата опрема. Од Здружението на трговија при Стопанската комора на Македонија за “Капитал“ велат дека ја поддржуваат законската обврска затоа што очекуваат оваа мерка да ја намали сивата економија и контролите на терен, а ќе ги намали трошоците на компаниите за набавка и чување на фискалните контролни ленти, кои сега се заменуваат со електронска. Оттаму велат дека

24 октомври, 2014 | 31

| Специјален прилог | фискализација |

Поврат на парите за новите фискални каси?!

“Трошоците за набавка на новите фискални апарати ќе се сметаат за расход и ќе ги преземе Буџетот на РМ“, изјави пред извесно време првиот човек на Управата за јавни приходи, Горан Трајковски. Од УЈП за “Капитал“ велат дека “секој воведен и ставен во употреба фискален систем на опрема со GPRS уред, даночните обврзници за данок на добивка/персонален данок на доход користат даночно ослободување преку намалување на пресметаниот данок за набавениот систем на опрема, односно на товар на Буџетот на РМ“. Член 30 од законот предвидува дека “обврзникот кој е должен согласно член 2 од Законот за регистрирање на готовиснките плаќања да воведе и и да користи одобрен систем за регистрирање на готовинските плаќања, му се намалува пресметаниот данок за набавени до десет фискални апарати, во висина од нивната вредност“. ставањето ред во сферата на плаќање даноци иако е еднократен трошок, долгорочно можноста за елиминирање на неплаќачите на данок за нив ќе значи намалување на нелојалната конкуренција со која сега се соочуваат од сите оние кои сега не издаваат фискални сметки. На прашањето зошто токму сега се воведува оваа новина, неодамна првиот човек на Управата, Горан Трајковски потенцираше дека новите фискални апарати буквално од екран ќе следат како работат компаниите, дали го почитуваат работното време, дали го евидентираат целиот промет, што според неговите проценки треба да ја намали даночната евазија и до 25%. “Ова особено се однесува на услужните дејности кои досега беа со најголеми можности за даночна евазија“, оценува Трајковски. Но, ова се однесува на оние фирми кои се фискализирани. Голем предизвик и понатаму остануваат фирмите кои работат далеку од окото на даночната власт. Јавна тајна е дека има цели региони каде воопшто не се издаваат фискални сметки. Според одредени проценки годишно сивата економија во Македонија јаде над 1,5 милијарда евра, кои наместо во државниот буџет, се слеваат во приватни џебови. Во насока на зголемување на свесноста

11.000 - 26.700 денари варираат цените на принтерите со ГПРС

11.900 do 16.900 денари варираат цените на фискалните каси со ГПРС

и на граѓаните и на компаниите за заедничкиот интерес од издавање на фискални сметки и регуларно плаќање на данокот на додаден авредфност беше воведена и наградната игра “ Фискална во рака – награда без мака“ која ги стимулира граѓаните да бараат фискална сметки во малопродажбата и да ја зголемат јавната свест дека од интерес на сите е регуларно да се плаќа данок!

Дневно треба да се фискализираат по 450 компании!

За сите 8.900 компании со промет поголем од 10 милиони денари, хотелите и бензинските пумпи, да можат да го фатат рокот за фискализација кој истекува до крајот на овој месец, дневно треба да се регистрираат над 450

РОК ЗА ВОВЕДУВАЊЕ НА ФИСКАЛЕН АПАРАТ СО GPRS УРЕД 31 октомври 2014 промет над 10.000.000 МКД во претходната година угостителска дејност промет на нафтени деривати на мало (бензински пумпи) 31 јануари 2015 сите други даночни обврзници кои не се опфатени со рокот до 31.10.2014 година ВКУПНО Извор: Управа за јавни приходи

32 | 24 октомври, 2014

фискални апарати. Според последните податоци од Управата до минатата недела 1.550 даночни обврзници успешно ја завршија постапката на регистрацијата на 2.303 фискални системи на опрема со GPRS уред. Самата постапка трае 10-тина минути и се врши електронски од страна на овластениот производител, во моментот на набавка на фискалниот апарат. По успешната електронска регистрација во системот на УЈП, обврзникот може веднаш да го постави фискалниот апарат со GPRS уред во деловниот објект и да врши регистрирање на готовинскиот промет. Преостанатите 7.000 даночни обврзници имаат уште 15 дена да ја завршат обврската и од УЈП апалираат компаниите да не го чекаат последниот момент за да ја завршат обврската. Број на даночни обврзници 8.989

Број на фискални апарати 26.679

39.685

52.975

48.674

79.654

| Специјален прилог | фискализација |

Vesna Bo[kovska Savovska менаџер за продажба во ФИДИТЕК

Site fiskalni kasi na edno mesto

К

ажете ни што конкретно нуди Фидитек и кои се вашите предности? Сакам да потенцирам дека кога еден клиент ќе дојде во Фидитек на едно место ќе добие помош од стручни лица детално обучени од областа на фискалната технологија. Тие зависно од потребите и бизнисот на клиентот, најдобро ќе можат да го упатат во вистинскиот избор на фискалната опрема која му е потребна. Кај нас купувачот има избор на повеќе модели од различни производители и може да тестира повеќе од пет различни типови на фискални каси и неколку различни типови на фискални принтери. На крај негов е изборот што ќе купи. Освен фискална опрема, кај нас може да се најде и се друго што е потребно за еден трговски објект, од ПОС треминали, фиоки за пари, потрошен материјал како што е хартија за фискални апарати.

34 | 24 октомври, 2014

Нашата предност е и во тоа што на купувачите им нудиме и одложено плаќање преку кредитна картичка. Исто така може да добие и одреден попуст ако станува збор за купување на комплетна опрема или за повеќе каси или принтери. Просечната цена за фискален апарат е околу 12 илјади денари, но има големи разлики во цената во зависност од типот на моделот и од производителот. Разликите произлегуваат од перформансите на самите апарати. Има такви кои се за во затворени простории и други кои се за мобилна продажба. Потоа, има фискални принтери кои се користат во големите супермаркети, каде директно се поврзуваат на компјутерите. Значи, се зависи од типот на дејноста и барањата на клиентот. Цените на принтерите варираат од 11.000 до 23.000 денари. Зошто има големи разлики во цените?

Пример, во еден голем супермаркет каде што се создава голема гужва и се создаваат редови за наплата на касите, принтерот кој чини 21.000 денари печати многу побргу од оној кој чини 13.000 денари, кој што повеќе може да најде примена во бутици, помали маркети и други продажни објекти. На големите принтери се печатат дури 200 милиметри во секунда. Исто така, нашите фискални принтери не користат мастило туку одат преку термално печатење и таквите печатачи имаат многу подолг век на траење. Во секој случај од различните карактеристики на апаратите зависи и нивната цена. Со оглед на технолошки напредните карактеристики, кои се предностите на новите уреди? Нивната најголема предност е што имаат вградени ГПРС модем и крипто модул. Старите принтери се многу долги и едната ролна оди напред и излегува

Специјален прилог | фискализација | на фискалната а друга ролна, дупла останува внатре и таа мораше да се чува пет години. Сега повеќе ќе нема потреба за тоа затоа што во секоја каса и во секој принтер има вградена СИМ картичка со број, која преку Интернет е поврзана со Управата за јавни приходи. Преку нејзе, во УЈП се евидентира се што се евидентира и кај трговецот. Значи не само вкупниот промет, туку се што е поминато на една сметка. Во нив има внатрешна меморија, или СД карта која сега фискалниот обврзник има обврска да ја чува пет години. После купување на еден фискален апарат, каса или принтер истата треба да се фискализира, односно да се поврзе со УЈП по што секое нивно вклучување или исклучување се евидентира. Фискализацијата е наша задача и ние ја извршуваме за еден ден откако ќе биде купен фискалниот апарат. Еден од роковите за замена на фискалните апарати е до крајот на овој месец. Каков е засега интересот и продажбата на новите фискални апарати? Ние сме релативно нови на пазарот, стартувавме минатата недела, но можам да кажам дека деновиве тој интерес се зголемува затоа што е голем бројот на фирми кои до 31 октомври треба да ги заменат фискалните апарати. Законот притиска интересот расте. За да им излеземе во пресрет на компаниите, наскоро планираме да ја активираме и опцијата за онлајн продажба во Фидитек, односно можноста и преку Интернет да се нарачаат и купат фискалните апарати. Сервисирањето на касите купени во Фидитек, во Скопје ќе се врши во нашите работни простории, а надвор од Скопје во нашите сервисни центри. Отстранувањето на евентуалните дефекти ќе се врши за три работни дена по пријавување на грешката. Покрај продажниот салон во Скопје, планираме да отвориме продажен салон и во Охрид, Битола и во неколку други поглеми градови во републиката.

Фидитек е компанија која на македонскиот пазар продава фискални каси и фискални принтери, од сите лиценцирани производители во Македонија, со кои имаат склучено договор. Освен стручната техничка поддршка која ќе ја добијат клиентите во оваа компанија при изборот на новата фискална опрема, истите можат да добијат и попуст и можност за одложено плаќање!

В

о работните простории на Фидитек работат професионалци кои се запознаени како со основните детали од најновиот Закон за готовински плаќања на РМ, така и со основните карактеристики на фискалните апарати. Менаџерите за продажба пружаат помош на секој купувач да избере соодветен производ кој најмногу одговара на неговиот бизнис - без разлика дали се работи за супермаркет, ресторан, аптека, ординација, туристичка агенција. За да ги ориентираат најлесно купувачите, од Фидитек е воведен т.н. индекс на удобност кој ги мери оптималните физички

карактеристики на предложените фискални апарати. Индексот на удобност ги поврзува од една страна основните размери на фискалниот апарат и неговата активна работна површина (копчиња и екран) и ги поставува на единица работна површина во внатрешноста на објектот. Со ова фискалната каса или принтер би заземале најмалку место и со тоа ќе има најголема удобност при работењето. Особено битни се и големината на копчињата и размерот на дисплејот - ефективната работна површина на секој фискален апарат. Исто така големо значење има и лесната и брза замена на хартијата за принтање.

Ф

искалните каси од најновата серија како Perfect S и Perfect M се особено претпочитани од супермаркет, аптеки, хотели, салони за убавина, угостителски објекти, бидејќи се со мала димензија, перфектен дизајн и имаат исклучителна удобност при работа благодарение на големите копчиња, лесното поставување на хартијата и графичкиот дисплеј со динамичен размер на големината на бројките. Фискалната каса Expert SX го привлекува вниманието на сите оние кои сакаат да имаат преносна (мобилна) каса, истовремено и компактна и удобна, со достапна и атрактивна цена. Да напоменеме дека оваа каса може да се користи и како стационарна. Од Фидитек се исклучително горди што на своите клиенти можат да им го понудат фискалниот принтер FX1300, кој што по начинот на печатење се доближува до роботот Спирит кој ја обиколува планетата Марс. Со својата брзина на принтање од 200мм во секунда заштедува и време и средства.

24 октомври, 2014 | 35

Капитал број 782 24.10.2014

36

www.kapital.mk

политика

Реисот конечно на линија со државните интереси

Р

еис-ул-улемата, поглаварот на Исламската верска заедница, Сулејман Реџепи, конечно недвосмислено застана на линијата на државните интереси на Македонија. „Џихад се вика ако се стави верникот во одбрана на татковината. Каква татковина им е на тие луѓе Ирак или Сирија? Ако се од Македонија нивната тактовина е Република Македонија. Ако треба да се загине, треба да се загине за одбрана на територијалниот интегритет на својата држава, на својата татковина, Република Македонија“, изјави Реџепи. Набргу по оваа негова изјава излезе видеото од Попова Шапка, каде што седумгодишниот внук на реисот

> БРОЈКИ

400

Полицајци ќе вработи Министерството за внатрешни работи кои ќе склучат договор со Министерството за основна обука за кандидат за полицаец во времетраење од една година

987

лица само изминатата недела биле санкционирани од полицијата поради разни прекршоци во сообраќајот

7000

Барања за нега и помош се заглавени во Министерството за труд и социјална политика поради измените направени во Законот за социјална заштита, соопшти невладината организација Хоризонт.

facebook 1

Mome Martinoski

2

Sead Džigal

3

Vitomir Dolinski

U nasava ekonomija, ne e sve take crno.

Ima i sivi strane.

Сега кога комшијата буши во недела сабајле, ќе имате легитимно право да почукате на врата и да проверите дали мајсторот му е лиценциран

Камо среќа и нашиот Орвел да станеше писател. Ќе го пропаднеше само Издавачот!

управува со БМВ теренец. Јасно е дека целта е да се потокопа угледот на Реџепи, кој, за волја на вистината, дава многу поводи за тоа (што со ултра-скапиот Ролекс часовник, што преправајќи се како Сулејман Величествениот, што со наплаќањето на визите за аџиите кои Саудиска Арабија ги издава бесплатно). Но, настрана од моралното подобие на реисот, хронолошкото совпаѓање на објавувањето на вакви комромитирачки материјали со неговите изјави против исламскиот милитантен радикализам, му дава добар повод на Министерството за внатрешни работи да испита кој тоа сака да го замолчи поглаварот на ИВЗ.

Koja opozicija ]e ja

www.kapital.mk

Капитал број 782 24.10.2014

бум-трес Јавните службеници ќе мора да ги пријавуваат подароците поскапи од 1.000 денари

Л

екарите, медицинските сестри, шалтерските работници во државните служби, општинарите, наставниците, полицајците, даночните инспектори, цариниците... сите вработени во јавната служба, кои ќе добијат подарок од граѓанин чија цена е поголема од 1.000 денари, ќе мора во рок од два дена да го пријават подарокот. Ова е само дел од постапката за тоа како треба да се постапува со даровите што ги добиваат јавните службеници, а која пред десетина дена ја донесе Владата на

предлог на Министерството за финансии. „Вработениот во јавниот сектор кој примил подарок, најдоцна во рок од два работни дена од денот на примањето го пријавува дарот кај овластено лице и веднаш по поднесувањето на пријавата го доставува до работодавецот“, пишува во уредбата која деновиве е веќе објавена во „Службен весник“. Освен пријавувањето кај овластеното лице, службеникот ќе мора да пополни и анкетен лист за поводот поради кој е примен подарокот и неговата вредност.

a obedinuva Zaev? Со многу резерва се дочекаа во јавноста информациите дека ќе се формира нов опозициски фронт, сочинет од сите блиски опозициски партии, заедно со некои невладини организации и интелектуалци пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

С

е погласни во јавноста се информациите дека ќе се формира нов опозициски фронт, сочинет од сите блиски опозициски партии, заедно со некои невладини организации и интелектуалци, но нивната гласност сепак не успева да ги направи и релевантни, па истите се примаат со многу резерва. Информациите одеа дотаму, што се шпекулираше дека новиот блок ќе има и сосема ново раководство, односно двоецот Зоран Заев и Радмила Шеќеринска кои се на чело на најголемата опозициска партија СДСМ ќе си заминат од тие позиции и ќе новиот политички субјект ќе добие нови лидери. Ако се набљудуваат ваквите најави како чисто политичка тема, веројатно истите имаат и логика – СДСМ сфаќа дека сама не успева во својата политичка мисија, па решава да обедини се што може околу себе со една единствена политичка цел. Но, повеќе се моментите кои укажуваат на фактот дека тука сепак се работи за новинарска патка односно за производ на некои политички кујни. Прво од СДСМ веднаш демантираа дека

нешто вакво се случува со став дека се работи за чиста измислица: „Тоа се глупости. Не знам од каде ваквите информации, но дефинитивно се далеку од вистината. Ниту сме разговарале за нешто такво ниту сме влегле во такви разговори. Секако дека сме отворени за соработка со останатите партии, но нема други најави“ вели за „Капитал“ партискиот портпарол Петре Шилегов. Тука се наметнуваат неколку прашања, коишто и самиот Шилегов ги отвора. Прво тој вели дека не знае од каде се ваквите информации (за волја на вистината објавени во медиум којшто не е провладин), па очигледно е дека во самата СДСМ има структури коишто дејствуваат и шират информации спротивни на официјалната партиска политика. Шеќеринска во своето последно интервју вели “Ова е моментот секој од нас да покаже од каков човечки и морален материјал е создаден” алудирајќи токму на партиските членови коишто отстапуваат од ставовите на СДСМ. Второ, на Шилегов веројатно може да му се верува, не за друго, туку од едноставна причина што СДСМ во моментов нема капацитет да си ги стегне сопствените редови, а камоли да биде стожер околу којшто би се обединиле други субјекти. Дополнително, кои тоа субјекти може да се вклучат во една ваква идеја? Односите со НСДП и со ЛДП, ако им се верува на партиски извори се мошне комплицирани и исто така полни со притисоци од различни структури кои имаат различно мислење. ВМРО – Народна, пак, не ни влегува во комбинација оти Љубчо Георгиевски се чини дека умееше да најде заеднички јазик само со Бранко Црвенковски, додека во последниот период се фокусира на градежни активности во барокен стил. Игра со албанскиот политички фактор одамна нема, оти сите обиди на Заев да допре до лидерите на ДПА и на НДП, Мендух Тачи и Руфи Османи завршија неуспешно. Оттука, прашањето би било – која тоа опозиција би можел Заев да ја обедини?

37

Радмила Шеќеринска

потпретседател на СДСМ

а Македонија и Н треба техничка влада. Веројатно на

СДСМ и треба техничка Влада, а на Македонија одамна и треба сериозна опозиција.

Александар Вучиќ

премиер на Србија

олема Албанија не Г е само наш кошмар, туку е кошмар на

целото човештво. Тоа се тие закани што ги тангираат сите континенти - глобалното затоплување, гладта, фармацевтската мафија и Голема Албанија

Фатмир Бесими

вицепремиер

е очекуваме датум Н за преговори во декември.

Ваков искрен министер може само да се посака... И да се праша - што тогаш работат во неговиот секретаријат во меѓувреме.

twitter 1

i999y@i999y28 Sep

2

Емилито@emilitoatanez3h

3

Мони@isnog00d2h

Гоце стани да вииш шо даскали те наследија Премиере имате став за стопирањето на либерализација на енергетскиот пазар? #Ж Ве молам ова е тематски прес!Вргањ со ладно цедено е добар. 'Отсели се од државава' - сигурно е таен проект на Влада на РМ. Друго објаснување за се нема.

Капитал број 782 24.10.2014

38

www.kapital.mk

Политика

Dr@avite od Jugoisto^na Evropa so sli^ni demokratski anomalii

Razli^ni vladi – isti metodi za pritisok vrz novinarstvoto пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Н

едоволно или премногу информации – под ваков наслов во Скопје се одржа годишната конференција на Организацијата на медиуми

на Југоисточна Европа (СЕЕМО), на којашто над 200 уредници, новинари, претставници на невладиниот сектор и дипломатскиот кор дебатираа за влијанието на политиката врз медиумите. Конференцијата траеше три дена, а по завршувањето остана заклучокот дека на оваа тема може да се дебатира до бескрај, особено во државите кои неодамна излегле или се уште се во процес на транзиција, со кревки демократии и со силни врски помеѓу политичките центри на моќ, бизнис

заедницата и медиумите, преплетени едни во други до непрепознавање. Од друга страна, што пак со дебатите? Дали во услови во коишто медиумските сцени се киднапирани од сопственици блиски или подредени до властите, а новинарите за каква и да е критика задолжително добиваат телефонски повици, отворени закани па и затворски казни, дебатите можат нешто и да променат без разлика колку траат и колкава гласност добиваат? Различни се мислењата и одговорите на ова прашање, но учесниците на

www.kapital.mk

Капитал број 782 24.10.2014

Политика Три дена траеше Конференцијата на Организацијата на медиуми на Југоисточна Европа (СЕЕМО) во Скопје – доволно за над 200 учесници да споделат искуства и да заклучат дека владите од овие држави крадат една од друга идеи во процесот на замолчување на медиумите и криењето на битни информации од јавноста. Која е целта? Многу лесно да се одговори - народ што ги нема информациите и не ја познава реалноста, се знае како гласа! Конференцијата се едногласни дека токму разоткривањето на моделите на притисок, коишто помалку или повеќе се идентични во државите од овој дел на континентот, може да помогне во борбата за слобода на говор, но пред се, за правото на граѓаните да бидат вистински информирани, па врз основа на вистински информации, а не на пропаганда, да можат да гласаат на избори. Учесниците на панелите, но и дебатите наметнати од публиката отворија многу прашања за моменталните состојби со медиумските слободи на Балканот и пошироко во целиот регион на Југоисточна Европа, наметнувајќи го ставот дека дојдено е време кога во море на информации, она што недостасува е токму информацијата – чиста, проверена и презентирана во нејзиниот основен облик без да помине низ машинеријата на владите. Оттука, се чини дека насловот на овогодинешниот собир е сосема оправдан, а дилемата којашто тој ја наметнува одговорена. „Капитал“ учествуваше на Конференцијата и одблиску ги пренесува главните излагања на поголемиот дел панелисти, како и прашањата кои се отворија, а кои секако ја засегаат Македонија, земја во којашто според сите релевантни извештаи (Европската Комисија, СтејтДепартментот, Репортери бевз граници, Фридом Хаус...) медиумските слободи се во континуиран пад.

Кога владите ја кројат уредувачката политика

Една од главните алатки со коишто се служат владите е криењето на информации, дозирањето на вестите и внимателна селекција на сето она што медиумите смеат да го пишуваат. Доколку некој медиум не се придржува до уредувачката политика којашто ја искреирала Владата, следуваат санкции – инспекции, казни, притисоци, тужби, кратење на рекламите, притисоци до

39

Kakvi se mediumskite slobodi vo regionot? Агрон Бајрами

главен уредник на Коха Диторе од Приштина

В

ластите не само што ги кријат информациите од интерес за јавноста, туку и контролираат како ќе излезат и оние информации кои излегуваат во јавноста. И законите не секогаш функционираат во јавен интерес.

Росен Босев

уредник во Капитал, Софија (фото на гугл со кирилица)

К

апитал се соочи неодамна со огромни парични казни на неделно ниво поради одбивањето да ги открие изворите на компромитирачките информации за банките кои беа дел од неодамнешниот скандал во Бугарија.

Милица Шариќ

новинар, Центар за истражувачко новинарство, Белград

П

ритисоците се многу големи во Србија. Имаме црно-бел свет - или работиш за Владата или против неа. Владата има цел тим кој работи на социјалните мрежи, кои објавуваат позитивни коментари за премиерот.

Мехвес Евин

новинар, Платформа за независно новинарство, Истанбул

Н

ајголемиот дел од турските медиуми се во сопственост на четири големи корпорации кои се главни во секторите енергетика, финансии, рударство и градежништво, директно контролирани од поранешниот премиер, а сегашен претседател Ердоган, а државната агенција Анадолија работи како пи-ар агенција на Владата. Што повеќе да кажам? компаниите кои се рекламираат... Ова е клучниот проблем којшто го посочуваат новинарите од различни држави присутни на Конференцијата. Главниот уредник на косовскиот весник „Коха Диторе“, Агрон Бајрами вели дека ваквата „владина активност“ е честопати присутна во неговата земја: „Властите не само што ги кријат информациите од интерес за јавноста, туку и контролираат како ќе излезат и оние информации кои излегуваат во јавноста. И законите не секогаш функционираат во јавен интерес. Во времето на „Вотергејт“ изворот се обратил до новинари, и тие ја објавиле приказната. Денес, кога владите ги контролираат медиумите, Асанж и Сноуден не се обраќаат до новинари, туку директно објавуваат“ вели тој. Бајрами вели дека што се однесува до проблемите со законот, би го навел рпимерот на фоторепортерот којшто фотографирајќи го Беџет Пацоли (во фаза додека бил претседателски кандидат), го фатил и екранот на неговиот мобилен телефон додека разменувал СМС пораки, и поради големата резолуција на фотографиите се видело дека се допишува со американскиот амбасадор на Косово, и тоа со текст од кој било јасно дека од амбасадорот се бара да влијае на изборите. Уредникот во бугарски „Капитал“ Росен Босев вели дека и неговата медиумска куќа честопати е на тапет на властите и мора да плаќа високи казни: „Се соочивме со високите парични казни и тоа на неделно ниво поради тоа што

категорично одбивме да ги откриеме изворите на компромитирачките информации за банките, кои беа дел од неодамнешен голем финансиски скандал во Бугарија.“

За критика се оди во затвор, а можно е и мафијата да тропне на врата

Но, се чини дека овие новинари биле доволно среќни – нивни колеги од Италија и Турција раскажуваат за многу пострашни облици на политички притисок. Истражувачкиот новинар од Рим, Сесилија Ферара ( којашто работи на проект за истражувачко новинарство) вели дека во нејзината држава, колегите немаат проблем да се справат само со политиката, туку и со мафијата – особено кога се работи за истражување на криминал: „Најтешко е да се најдат пари за истражувачко новинарство. А поради заканата од мафијата на југот на Италија, се соочуваме со сериозен проблем да најдеме теми за истражување. И сеуште немаме култура за граѓанскиот интерес во однос на објавувањето на грешките на власта“. Во Турција притисоците се исто така постојани: „Најголемиот дел од турските медиуми се во сопственост на четири големи корпорации кои се главни во секторите енергетика, финансии, рударство и градежништво, директно контролирани од поранешниот премиер, а сегашен претседател Ердоган, а државната агенција Анадолија работи како пи-ар

Капитал број 782 24.10.2014

40

www.kapital.mk

Политика

агенција на Владата. Со меѓународен притисок се ослободуваат дел од моите колеги коишто лежат по затворите, но што зборува тоа? Затвораме луѓе за јавно кажан збор или критика!“ Новинарката од Центарот за истражувачко новинарство од Белград Милица Шариќ вели дека притисоците се многу големи во Србија. „Имаме црно-бел свет - или работиш за Владата или против неа. Владата има цел тим кој работи на социјалните мрежи, кои објавуваат позитивни коментари за премиерот. Еден од нив имаше улога на „вистлблуер“ и од него ги имаме овие информации. Околу 500 луѓе се вклучени во овој „проект“ на Владата на сите портали“ вели таа.

Попоски се измачи да ги објасни лошите состојби со македонските медиуми

Еден од панелите на Конференцијата беше посветен на односот помеѓу политиката и медиумите во Македонија. Македонската Влада за свој претставник одлучи да го испрати министерот за надворешни работи, Никола Поповски, кој мораше да се соочи со сериозни забелешки и обвинувања на македонските новинари спроти него, но и на дел од странските. Новинарот и колумнист, Ерол Ризаов, обраќајќи се до Попоски заклучи дека нема потреба да се дебатира за тоа каква е слободата на македонското

Promoviran e Sovetot za etika na mediumite vo Makedonija

П

осле деветмесечни подготовки, Советот за етика на медиумите во Македонија беше промовиран токму на оваа меѓународна конференција. Претседателката на Советот, Катерина Синадиновска, истакна дека од сега секој којшто ќе се најде засегнат од новинарски текст напишан вон професионалните стандарди, полн со говор на омраза, клевета, лаги и пропаганда, може да се обрати во Советот и да прати претставка, која понатаму ја разгледува Комисијата за жалби при Советот: „ Наша цел е да се воспостави саморегулација во македонското новинарство, оти когга постои саморегулација се намалуваат новинарство – доволно е да се види дека една по една се укинуваат дури и емисиите кои со децении се емитуваат како сатирични и хумористични, но и критички кон сите власти до сега: „Очекував премиерот да е тука затоа што секогаш на форумите на СЕЕМО гостуваат премиери и претседатели. Во оваа пригода министре нема да ве прашам ништо. И онака ве слушам секој ден и ви ги знам ставовите. Но, она

шансите на бизнис и политичките центри на моќ да се наметнат како регулатори. Во Македонија се поголем е бројот на тужби против новинарите, па втора цел секако е идејата Советот да прерасне во тело во кое ќе се обратат сите оние кои се нашле навредени или со нарушен углед и чест од некој новинарски текст, а кои наместо на суд сега ќе можат да упатат жалба до нашата Комисија за жалби. Основната наша мисија ќе биде заштита, или во Македонија подобро кажано обезбедување, на правото на граѓаните да добијат точна, проверена и вистинска информација и креирање на истражувачки и информативен простор ослободен што е поважно, пред 20 дена од радио програмата на националниот јавен сервис е симната хумористичната серија Хихирику Месечно хонорарите биле 1 400 евра за осумтемина кои работеле на емисијата. Затоа министере излишно е да зборуваме за медиумите, па и за другите состојби во општеството. Тој што го санкционира хуморот и политичката иронија има проблем сам со себе. Значи министре нема сатира, туку голема

сите поголеми IT НАБАВЕТЕ ГО во малопродажни ланци.

LENOVO THINKCENTRE M73

ДИЗАЈНИРАН ЗА ВАШАТА ПРОДУКТИВНОСТ ThinkCentre M73 Tower Intel® Core™ i7-4790 Processor 16GB DDR3 1TB HDD AMD Radeon HD8570, 2GB, VGA+HDMI Win 7 Pro preload+Win 8 Pro

51.590,oo ден. * во цената не е вклучен мониторот Цврстиот ThinkCentre дизајн како и високите хардверски перформанси, ThinkCentre М73 го прават стабилен, менаџибилен и се разбира, одлично решение за вашиот бизнис.

INet ИНЕТ - АВТОРИЗИРАН ЛЕНОВО СЕРВИС

ЗАШТИТНИК НА ВАШИОТ DO УРЕД!

ЗА ПОВЕЌЕ ИНФОРМАЦИИ:

A: Атинска 12 - Скопје T: 02/ 3090.625 E: sales@inet.com.mk W: www.inet.com.mk

www.kapital.mk

Капитал број 782 24.10.2014

Политика

41

Rekoa za Makedonija Оливер Вујовиќ

генерален секретар на SEEMO

на што нас посебно не загрижува О во Македонија е владиното рекламирање. Како се одредуваат

средства за рекламирање и на кој начин тие се распределуваат. Тука навистина недостасува транспарентност. Ние пред две години имавме средба со македонскиот премиер Никола Груевски и оттогаш се обидуваме да добиеме некои официјални податоци, но уште не сме добиле одговор колку државата одвојува пари за рекламирање во медиумите. од се почесто присутните најеклатантни примери на кршење на професионалните новинарски начела - говор на омраза, етикетирање, цензура“ вели Ризаов. Главниот уредник на „Вест“, Горан Михајловски потенцираше дека во македонскиот медиумски етер владее самоцензура и дека се губи довербата на читателите кон новинарите. „Станавме нерелевантни. Кој нас како новинари веќе ни верува?“ прашува тој. Како што рече Михајловски новинарите во Македонија се толку искусни што можат да напишат прирачник за

спинови и пропаганда, еднострано и селективно известување, нарушување на приватноста... “ истакна таа. самоцензура. На прашањето до министерот кога последен пат јавно, на медиум, се конфронтирал со преставник на опозицијата, Попоски не сакаше да одговори, а коментарите и критиките за падот на слободата на говорот, за лошите позиции на Македонија во светските ранг листи и за лошите показатели нотирани во извештајот на Европската комисија која бара опуштање

Мајкл Мартенс

дописник од југоисточна Европа и од Турција за Frankfurter Allgemeine

лушнав интригантни случаи за С „Скопје 2014“, примери за какви не сум чул досега. Во Скопје нема невладини организации кои бараат пари од Владата, туку такви што & даваат пари на Владата. Ова е невидено.

на владиниот јарем врз медиумите, министерот одговараше дека ситуацијата во медиумите не може да се гледа како црно-бела.

Капитал број 782 24.10.2014

42

www.kapital.mk

политика

Slu^ajot „Tenkovski delov

Dosega[nite presudi za Bu^kovski nezavisni... duri i od pravdata Не биле потребни набавените тенковски делови - на овој вербален исказ е направен, а потоа и граден, и на крајот пресуден случајот против поранешниот министер за одбрана, Владо Бучковски. Отсуството на докази во пресудата е „решено“ со употреба на квалификации, оценуваат искусни правни експерти, за тоа дека Бучковски, иако министерцивил, требало да покаже поголема компетенција во воените прашања од Генералштабот, и оти тенковските делови се „старо железо“, иако денеска вредат повеќе отколку кога биле купени

пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

В

фотоархива на Капитал о судскиот случај „Резервни тенковски делови“ доаѓа до израз сето она што е забележано во делот за судството во последниот Извештај на Европската комисија за напредокот на

www.kapital.mk

Капитал број 782 24.10.2014

политика

43

vi” ^eka pravda od Vrhoven Вештачење на Воениот институт од Белград, направено врз база на бројот на тенкови Т-55, и податоците за датумот на производство и последен ремонт на истите, покажало дека имало потреба од набавените делови за да се направи генерален ремонт на овие оклопни борбени возила

Македонија, односно сериозната судијката била разрешена. Во 2013, за пенетрација на извршната во судската случаите на Бучковски и на Тупурковски, власт. Ова е оценка на искусни правни Стејт департментот забележа дека експерти кои ги консултиравме во „аналитичарите на владеењето на пресрет на последната правото ги наведуваат инстанца на која овие случаи како поранешниот министер примери за политички за одбрана, Владо Од 75.000 мотивирани судски Бучковски, може да процеси и за недостиг тенкови Т-55 што бара правда - Врховниот на капацитет на судската се во употреба суд, која, пак, не го власт ефикасно и одложува извршувањето во светот, над ефективно да гони високи на пресудата на скопска лица за корупција“.

10.000 имаат Апелација - затворска Искусни судии, кои ги Украинците, а казна во траење од две консултиравме, а кои ја години. Кривичното бидејќи се тоа прочитале финалната дело за кое Бучковски пресуда од Апелација, руски тенкови, е прогласен за виновен велат дека истата остава тие не можат да е злоупотреба на впечаток како да е службената положба ја користат таа напишана од некој кој и овластување, како воопшто не го познава линија за набавка министер за одбрана во случајот. И дека испаѓа на делови.

2001 година, во Владата оти случајот е граден на широката коалиција Македонија само на вербален чиј премиер беше исказ дека набавените има добиено Љубчо Георгиевски. тенковски делови не биле неколку понуди Судскиот случај, поради потребни, непоткрепен сомневањата дека е да ги продаде со докази. Ниту еден политички мотивиран, од наводите што ги деловите, кои, седум години го следат барала одбраната на кога кога би и претставниците на Бучковски и на другите меѓународната заедница се ставиле во обвинети во случајот, во Македонија, а Стејт нема одговор, а од промет на пазарот департментот секоја страна на судот има само веројатно би година во своите извештаи квалификации - дека изнесува констатации. анулирале било набавените тенковски Најостри беа во 2010, делови се старо железо; каква штета, ако кога беше сменета дека МЗТ-ФОП (Фабриката некој тврди дека апелациската судијка, за опрема и преносници) со набавката е Виолета Дума. Таа, си ги испразнила пред претставниците на магацините и направила оштетен Буџетот амбасадата на САД кои го штетен договор, при што подготвувале извештајот, судот не зема предвид изјавила дека тогашниот дека МЗТ-ФОП беше дел министер за правда, Михалјо Маневски, од наменската индустрија на државата, вршел притисок Апелацискиот суд да како државна компанија која работела со ја потврди првостепената пресуда за Министерството за одбрана две години Бучковски, но бидејќи тоа било одбиено, пред Бучковски да стане министер.

Правниците со кои разговаравме како голема дрскост ја оценуваат особено квалификацијата „старо железо“, за тенковските делови кои всушност и во моментов се нови, неупотребувани и конзервирани. Ако за да се наречат „старо железо“ било доволно тоа што не се искористени, односно вградени во тенковите (Т-55), тогаш испаѓа дека на ист начин, како причина за штета за Буџетот на државата, односно на Министерството за одбрана, може хипотетички да се смета и с$ друго што досега купувала, а не го искористила Армијата на Република Македонија.

„Старото железо“ кое вреди повеќе одошто кога било ново

Експертите од областа на безбедноста, пак, сметаат дека со набавката на тенковските делови, не само што не му е нанесена штета на Буџетот, туку, особено во денешни услови, на нив државата би можела дури и да заработи. „Набавените тенковски делови за тенковите Т-55, уште претходно, со кризата на Блискиот Исток, постигнаа солидна цена, но денеска, поради кризата во Украина, ако тогаш биле купени за тогашни два милиони долари, сега на пазарот вредат три или три и пол милиони долари. Зашто од тие 75.000 тенкови Т-55 што се во употреба во светот, над 10.000 имаат Украинците, а бидејќи се тоа руски тенкови, тие не можат да ја користат таа линија за набавка на делови. Македонија има добиено неколку понуди да ги продаде деловите, кои, кога кога би се ставиле во промет на пазарот веројатно би анулирале било каква штета, ако некој тврди дека со набавката е оштетен Буџетот“, велат експертите. Во досегашното судење не е прифатено барањето на одбраната да се направи финансиско вештачење за да се процени колку денес вредат односните тенковски делови. А „безбедњаците“ велат дека нивната вредност Македонија добро можела да ја искористи и како учесник во коалицијата за борба против Исламската држава на Ирак и Левант: „Додека државите членки на НАТО и аспирантките се натпреваруваат како ќе учествуваат во коалицијата за борба со ИДИЛ, ние не го искористивме овој

Капитал број 782 24.10.2014

44

www.kapital.mk

политика

Покрај со вакви плакати, дел од белграѓаните го пречекаа Путин негодувајќи што со денови над главите им вревеа авиони, тенкови им ги „ораа“ улиците, сообраќајот беше блокиран ... а Србија тешко може да си дозволи парада каква што приреди Бучковски, како министер за одбрана, кога го прифатил барањето на Генералштабот на АРМ

за набавка на тенковските делови, законски бил обврзан да се потпира на аргументите на ова највисоко стручно тело на Министерството, надлежно да презема мерки за зголемување на борбената готовност. Не можел министерот-цивил, особено во услови на војна, да калкулира - требало - не требало, да се набават деловите, додека постоело барање од ГШ силен адут - резервните тенковски делови. Дадовме некоја муниција од вишокот на АРМ. Но, ако сакаше Македонија реално да им помогне на Ирачаните, кои имаат 5.000 тенкови Т-55, ваквите делови им требаат како суво злато“. Судот го одбил барањето и да се направи техничко вештачење со кое би се утврдило дали резервните тенковски делови биле потребни во периодот кога се порачани. Одбраната самостојно побарала вакво вештачење, кое го направил Воениот институт од Белград, но истото не било земено предвид (од судот) со образложение дека ангажираните експерти по воени прашање не биле вработени во македонското Министерство за одбрана, и како такви не можеле да дадат сигурна оценка за реалната потреба и за количините на резервните делови (?!). А споменатите експерти, секако, не би дале мислење ако немале материјал врз кој ќе го изградат, односно, имале на увид писмена документација за случајот. Нивното вештачење направено врз база на бројот на тенкови Т-55, и податоците за датумот на производство и на последен ремонт на истите, покажало дека имало потреба од набавените делови за да се направи генерален ремонт на овие оклопни борбени возила.

Министерот-цивил требало да знае повеќе за воените прашања од ГШ?!

И доказите за делото злоупотреба на службената положба и овластување всушност се само квалификации, оценуваат правните експерти. Кај Бучковски во пресудата не е докажано постоење на директна умисла и посебна намера, што е неопходно за да стане збор за ова дело, велат тие. Тој, како министер за одбрана, а според Законот за одбрана, кога го прифатил барањето на Генералштабот на АРМ за набавка на тенковските делови, бил должен да се потпира на ова највисоко стручно тело на Министерството (на неговите

аргументи), надлежно да презема мерки за зголемување на борбената готовност. Притоа, не смее да се заборави дека во конкретниов случај министерот е цивилно лице, кој, и ако хипотетички се прифати дека деловите не биле потребни во количината што ја побарал Генералштабот, зошто некој би очекувал тој (Бучковски) да знае тоа да го процени? Од каде и зошто би знаел, кога токму за тоа постои армиски дел во Министерството? „Ако на овој начин се третираат работите, во иднина ќе треба сите министри да бидат експерти. Како во она време кога генералите беа министри за одбрана. Инаку, кој би се осмелил да потпише било што? Во Законот за одбрана пишува дека единствен стручен орган е Генералштабот. И не може сега министерот-цивил, особено во услови на војна (деловите се набавени за време на конфликтот од 2001 година, н.з.), да калкулира - требало - не требало, додека постои барање од Генералштабот. Не дојде до ескалација на судирот, бидејќи

со поинакви средства се решаваше, но и тоа како можеше да се покаже дека овие делови се неопходни“, велат експертите за безбедност. Одбраната на Бучковски се надева дека правниот лек конечно ќе се покаже како таков со пресудата на Врховниот суд. Дотаму е веќе испратено барање за вонредно преиспитување на правосилната пресуда, и овој суд би ги пресретнал максималните очекувања на одбраната ако го врати предметот на повторно судење со јасни напатствија што треба да се прави. Вербата во ова правно средство кај одбраната на Бучковски ја зголемува тоа што Врховниот суд во последните три години врати три случаи, од оние јавно поекспонираните, со сериозни напатствија како да постапат пониските судови. Станува збор за случаите на поранешниот градоначалник на Општина Аеродром, Кирил Тодоровски, на поранешниот Гувернер на Народната банка, Љубе Трпевски, и за случајот „Армиско оружје“.

Капитал број 781 17.10.2014

46

www.kapital.mk

Интервју

interview

Daniela Nelepa - Dameska

претседател на Македонска асоцијација за цврст отпад (МАСВА)

Upravuvaweto so otpadot e eden od najgolemite ekolo[ki problemi vo Makedonija XX МаСВА – Македонска Асоцијација за Цврст Отпад неодамна е инагурирана во Интернационалната Асоцијација за цврст отпад ISWA . Кажете ни нешто повеќе за оваа асоцијација и каков бенефит од тоа ќе имаат македонските граѓани и општество? Одржив економски развој со зачувување на животната околина и зајакнување на општествена кохезија, се основни постулати за општествено одговорно однесување кои станаа приоритетна политика на Европска Унија. Следејќи ги европските трендови за промовирање на одржлив развој и реализација на одржливо управување со отпадот во Македонија, конзорцијум од шест правни лица дојде на идеја за формирање на Македонската асоцијација за цврст отпад – МаSWA. Идејата е реализирана во декември 2013 година со формирање на – МаSWA како невладина и непрофитна организација, со цел за доминација на практични стручни знаења и професионално управување со отпад. Веќе следната година МаSWA аплицира за полноправно национално членство во Меѓународната организација за цврст отпад ISWA (International Solid Waste Association). На Интернационалната годишна конференција на ISWA во Сао Паоло Бразил, септември 2014 година, МаSWA добива позитивна оценка за членство под уставното име со почеток на наредната година. Во согласност со овој мандат, МаСВА е

официјален национален претставник на ISWA за Македонија и членка на ISWA Regional Development Networks кој ја покрива Југоисточна Европа, блискиот исток и Медитеранот. МаSWA се фокусира на формирање на силна професионална структура која ќе ја развива соработката со сите национални и локални институции, ќе подготвува и спроведува насочени обуки и семинари од областа на одржливото управување со отпадот преку најдобро достапните европски и светски техники , по водство и соработка со ISWA. Асоциацијата е отворена за соработка со сите заинтересирани организации и поединци кои се занимаваат со различни аспекти на управувањето со отпадот. Во моментот во МаSWA членуваат стручни лица од областа на заштита на животната средина, експерти, управители со отпад, лидери во областите на рециклажата на отпад од пластика, електронски и електричен отпад, отпадни батерии, колективни постапувачи со отпадни батерии и акумулатори и отпадна електронска и електрична опрема, колективни постапувачи со отпад од пакување, понатаму, истражувачи и професионалци во областа на управувањето со отпадот, невладиниот сектор.

XX По повод инагурацијата на крајот на овој месец се организира и голема конференција во Скопје. Што

очекувате од оваа конференција? Главната цел на МаSWA - e промоција на современи принципи за управување со отпадот кои се економски одржливи, како и развој на правна и институционална рамка која ќе го поддржи развојот на секторот за управување со отпад во Република Македонија. Во согласност со поставените цели, во периодот од 28-30 октомври 2014 година, МаСВА е домаќин на Инаугуративна свеченост и Конференција на тема: “Вмрежување на Македонија во светските текови за управување со отпад”. Инагуративната прослава е проектирана во тридневни организирани настани кои ќе ги врмежат заедно ISWA претставниците, интернационалните експерти, претставниците на македонската централна и локална власт, компании и поединци како и воспоставување на директна поврзаност со светските текови на цврст отпад. На конференцијата ќе земат активно учество експерти во област на управување со отпад од 12 европски држави и Балканот. Покрај презентерите, најавена е посета на компании кои се заинтересирани за реализирање на бизнис релации и партнерства со македонските компании. Во контекст на наведеното, би сакале да ја истакнеме посветеноста на претседателот на Македонија Ѓорге Иванов за стимулирање на позитивните вредности, како едукативните, така и економските,

www.kapital.mk

развој на капацитетите за справување со предизвиците на глобалната технологија и меѓународната конкуренција и подршка која ќе се реализира во облик на организирана средба на која ќе се дискутира за состојбите за управување со отпад во Македонија и во регионот.

XX Каква е состојбата со отпадот во Македонија и дали е таа навистина така драматична како што предупредуваат еколозите? Дали Македонија полека се претвора во една голема депонија? Моменталната состојба за управување со цврст отпад во рамките на локалната самоуправа во Македонија се карактеризира со несигурни и нецелосни податоци за количините на генериран отпад. Вкупното количество на создаден отпад во Македонија може да се процени наоколу 26 милиони тони годишни, од кои 2,2 милиони тони годишно припаѓаат на цврст отпад. Годишното количество на создаден комунален отпад по жител за 2012 година, изнесува 382 килограми и тоа урбаното население генерира во просек апроксимативно околу 1 килограм на комунален отпад по жител дневно, додека просечното руралното население генерира 0,7 килограми отпад по жител на ден. Се проценува дека во Македонија, организирано се собира околу 77% од комуналниот отпад. Најголемо количество комунален отпад е собрано во скопскиот регион, а најмало количество во југоисточниот регион. Доминантен метод за управување со комунален и неопасниот отпад е диспонирање на легални депонии што кореспондира со 99,74% од вкупнато количество на генериран отпад во 2012 година. Само 0,26% од вкупното количество се проследува на процесот на рециклажа. Во Македонија постојат 51 депонии кои се рангирани во зависност од степенот на ризик по животната средина и тоа во категории на депонии со висок ризик -16 депонии, 16 депонии со среден ризик и 19 со низок степен на ризик. Развојниот план за депонии за неопасен и комунален отпад на Македонија се поделени во осум регионални центри.

XX Перцепцијата во јавноста е дека Македонија рапидно заостанува зад другите земји во поглед на рециклирањето на отпадот. Зошто е тоа така? Во Македонија, не постои систематски организирано одделно собирање, сортирање и рециклирање на отпад. Сегашниот степен на рециклирање на отпад е недоволен. Иако примарната рециклажа во Македонија е пропишана со закон и предвидува селекција на отпадна хартија, пластика, метал, стакло, батерии, акумулатори и најново е отпад од електронска и електрична опрема во посебно означени контејнери, рециклажата во пракса не функционира спрема очекувањата. Собирањето е организирано главно во урбаните средини, додека во руралните области е далеку послабо организирано. Собирањето, третманот и депонирањето на сите видови на отпад, ги извршуваат: јавни претпријатија, постапувачи со отпад и неформални собирачи на употребливата фракција на отпадот. Но, наспроти

Капитал број 782 24.10.2014

47

нови работни места). постојната законска основа за собирање, евидентирање и известување за отпадот XX Како би ја оцениле работата на што влегува во /излегува од процесот комуналните претпријатија во земјава на управување со отпад, отсуствува и какви реформи се потребни од мониторинг на животната средина на аспект на нивното организирање? капацитетите за управување со отпад, Општински јавни комунални претпријатија а недостасува и функционирањето на кои ги реализираат услугитите за системот за евидентирање на податоци и собирање, третирање и одложување известување. Во моментов недостасуваат на цврстиот отпад немаат прецизни сигурни анализи на карактеристиките и податоци за количество и состав на состојките на отпадот. комуналниот отпад. Низок квалитет на Искористувањето на материјалите што достапните информации ги спречува овие можат да се рециклираат, како што се претпријатија да соодветно ги планираат метали, хартија, пластика, автомобилски сопствени активности, да соодветно акумулатори, отпадни масла и слично, направат проценки за потребни инвестиции се врши од неформалниот сектор. и поднесуваат адекватни реални извештаии Искористувањето на многу типови кон Општините и надлежните институции. материјали кои можат потенцијално да се Не би се впуштила во поширока анализа за рециклираат е финансиски неисплатливо во состојбата на комуналните претпријатија, сегашниве околности. но би нагласила дека МаСВА е поканета да Потреба од формирање на рамка за учествува на регионален проект кој има за постапно воспоставување на современ и цел да го подобри управувањето со отпад одржлив систем за управување со цврст во регионот (Србја, БиХ, Македонија и Црна отпад кој треба да се спроведе преку Гора) со финансика подрска од ГТЗ (GTZ) и оптимална комбинација на различни Швајцарска Агенција за развој. законски, економски и комуникациски XX Во последниов период бевме сведоци механизми и инструменти. на странски инвестиции во делот на XX Кои се придобивките собирањето на отпадот во од рециклирањето земјава. Зошто Македонија односно преработката е интересен пазар од и повторната аспект на отпадот?Дали употреба на отпадот? работата со отпад на Основната цел светско ниво е доходовен Основната цел е отпадот кој се бизнис? е отпадот кој се создава во процесот Преработка на секундарни на производство, создава во процесот суровини се повеќе потрошувачката или со прераснува во посебна на производство, некои други активности индустриска стопанска потрошувачката е да се користи во гранка со значителни или со некои други затворен кружен циклус производствени капацитети, за искористување, што активности е да се обем на производство, преставува основна кадровскиот потенцијал, со користи во затворен задача на стопанството. оправдана профитабилност кружен циклус за Процесот на рециклажа во дејноста. Со постојано искористување, подразбира: собирање, усовршување на техничкошто преставува издвојување, преработка технолошки достигнувања и изработка на нови основна задача на во работењето, реално е производи. Отпадот да се очекува дека оваа стопанството. не е доволно само област на стопанството да се намали и да се во наредниот период ќе избегнува. Потребно е има се позначајна улога на да се разделува на местото на настанување стопанскиот раст и развој на национални према типови на отпад, бидејќи само економии. Во Македонија, најголем дел одвоено собран отпад може да се со рециклирање се занимаваат приватни искористи. компании. Во земјава се регистрирани Рециклажа е збир на активности со кои 135 отпади и постојат приближно 100 се обезбедува повторно искористување нерегистрирани отпади. Капацитетот на отпадните материјали. Рециклажа за рециклирање, повторно користење и се применува во склад со 3 основни искористување на отпад во Македонија принципи – Три букви Р (RRR). R - reduce – е во фаза на организациско менаџирање намалување, R - reuse – поново користење и од страна на колективни оператери за R - recycle – рециклирање. Со рециклажата специфичните текови на отпад. Успешното се постигнуваат следните цели: 1. спроведување на концептот за управување Штедење на сировински ресурси (сите со отпад, кој во голема мера опфаќа материјали потекнуваат од природата и искористување на материјали/енергија се во ограничени количини), 2. Заштеда од отпадот зависи од обезбедувањето на на енергија (нема потрошувачка во меѓусебно поврзани клучни мерки, имено примарните процеси, нити во транспортот законска регулатива за управување со кои ги прати тие процеси, а се добива отпад, институционални и организациски дополнителна енергија со согорување мерки, економски мерки, мерки за заштита на материјали кои не се рециклираат), 3. на природното и културното наследство, Заштита на животна средина (отпадните мерки за заинтересираните субјекти и за материјали го деградираат животниот развивање на свест кај јавноста во врска со амбиент, па со рециклажа ја зачувуваме проблемите со отпадот и истражувачки и животната средина), 4. Отварање на нови развојни активности со цел да се поттикне работни места (процес нарециклажа на стекнување и надградба на сопствените материјали подразбира вложување на знаења. знаење и работа, што отвара потреба за

Капитал број 782 24.10.2014

48

балкан Бизнис и политика

Na formulata: i

& истекува рокот!

www.kapital.mk

so EU - i so

Putin gi "prese^ srpskite o^ekuva golemi kolku Rus

www.kapital.mk

o Rusija

^e" vawa sija

Капитал број 782 24.10.2014

балкан Бизнис и политика

49

Политички, Вучиќ и Путин, првиот со поканата, а вториот со доаѓањето во Белград во актуелниот политички контекст, одработија само изборни поени за „по дома“ - српскиот премиер поради популарноста на рускиот претседател меѓу голем дел од своите гласачи, а Путин во услови на западна изолација, на Русија & порача дека сеуште игра на Балканот. Последново значително го обезвредни прокламацијата на Вучиќ дека „Србија се наоѓа на патот кон ЕУ и од тој свој пат не се откажува“, со која, пак, се задоволи Унијата, во оваа рана фаза на преговорите со Белград. Но, на економски план, Србите колку очекуваа од посетата на Путин, тој толку ги разочара, со изјавата дека по Јужен поток може да потече гасот и милијардите што го следат, ама оти тоа не зависи од него, туку од ЕУ пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

У

ште пред рускиот претседател, Владимир Путин, да допатува по третпат во Србија, како гостин на одбележувањето на седумдесетгодишниот јубилеј од ослободувањето на Белград, беа познати сите премиси за изведување заклучоци за значењето на посетата - и во Русија, и во Белград и на Запад. Ситуацијата во која Русија се бори да си го олесни притисокот од западниот обрач на изолација, Србија се евроинтегрира иако во Русија гледа сламка на спасот за загрозената економија, а Западот бара единство во своите редови во кои Србија избра да се построи, го определи карактерот на доаѓањето на Путин во Белград. Србија се надева на подобрување на економската соработка со Русија - Путин & вети 10 милијарди долари инвестиции во наредните три години. Премиерот Александар Вучиќ си одработи и политички кредит за следните избори, со оглед на популарноста на рускиот претседател кај голем дел од гласачите. И Путин, исто така, испрати порака дома (во Москва) дека во услови на изолација и погоденост на руската економија од санкциите, Русија останува на Балканот. А Западот, се чини, во оваа рана фаза на преговорите на Србија со Европската унија, се задоволи со прокламацијата на Вучиќ дека „Србија се наоѓа на патот кон ЕУ и од тој свој пат не се откажува“. „Ова е Србија која не се срами и која води јасна надворешна политика“, рече уште Вучиќ, при што остана нејасно зошто една земја воопшто би се срамела од својата надоврешна политика, доколку сама одлучува за неа, и, во конкретниот случај, од што би можела да се срами Србија - од преговорите за членство во ЕУ или од со нив неповрзливиот пиетет кон „братската“ словенско-православна Русија. Токму тоа што процесот на нејзините евроинтеграции не е отиден предалеку, & го овозможи на Србија луксузот толку отворено да манифестира

дека Русија & останува „слабост“, до степен што симболички најдобро го измери преместувањето за четири дена на датумот на прославата (од 20 на 16 октомври), за истата да може да влезе во агендата на Путин, поради што проЕУ круговите во Белград реагираа со шегобијни примедби дека во Србија е на сила путинов календар. Но, позицијата што српскиот министер за надворешни работи, Ивица Дачиќ, ја опиша со зборовите „ние не прифаќаме порака „или-или“ (или ЕУ, или Русија, н.з.), туку велиме „и - и“, според с$ изгледа нема да биде одржлива уште долго, особено ако украинската криза не изгуби од своето геополитичко значење. Еврокомесарот за проширување, Штефан Филе, веќе им сугерираше на евро-пратениците дека меѓу првите поглавја што Србија ќе ги отвори во преговорите со ЕУ треба да се размисли токму за отворање на поглавјето 31, кое се однесува на надворешната политика и на безбедноста. Иако во западните центри официјално порачаа дека немаат проблем со посетата на Путин на Белград, јасно е оти Брисел, Берлин, Вашингтон, очекуваат Србија с$ повеќе да ја усогласува својата надворешна политика со онаа на ЕУ. Оттаму потенцираат дека изразот балансирана политика (на Србија, во односите со ЕУ и со Русија) украинската криза го претвори во оксиморон, и оти само во оваа фаза ја толерираат Србија како единствена држава - кандидат за членство во ЕУ, која не воведува санкции кон Русија (поради Украина). Наследникот на Филе, Јоханес Хан, веќе изјави дека Србија, ако претендира да стане членка на Унијата, ќе мора внимателно да ја разгледа својата одлука да не ги поддржи санкциите, а иста порака дојде и од шефот на делегацијата на ЕУ во Белград, Мајкл Девенпорт. Но, Вучиќ, сепак, пред Путин повтори дека неговата Влада никогаш нема да воведе санкции кон Русија, што покажува дека вртењето грб на Русија можеби ќе биде не помалку жежок костен за Србија од Бриселската спогодба (за Косово). Српскиот премиер не се разликува од некои свои балкански колеги чија политика се води според изборна (популистичка) логика, па, тој во услови на силно русофилство меѓу гласачите (предизвикано, во поново време, и со поддршката која српскиот народ смета дека ЕУ им ја дава на албанското и на

Капитал број 782 24.10.2014

50

www.kapital.mk

балкан Бизнис и политика

хрватското антисрпство) тешко би се определил за воведување санкции кон Русија (секако, за ова има и економски мотиви). Но, според истата логика Вучиќ во некоја преспектива би можел да размислува и сосем поинаку, а тоа во голема мерка зависи од однесувањето на ЕУ (од тоа, со колку „моркови“ Унијата е подготвена да плати за да спречи Србија да стане база за ширење на руското влијание во регионот). Евроентузијазмот во Србија паѓа, покажуваат анкетите, но, покрај Србите кои го дочекаа Путин со плакати „Да го дочекаме својот претседател“, не беше мал бројот и на оние (особено во Белград) за кои воената парада претставуваше непријатност што државата тешко може да си ја дозволи, а поради која со денови над главите им вревеа авиони, тенкови ги „ораа“ улиците, сообраќајот беше блокиран ...

Српско-руското братство не е сразмерно со придобивките за Србија

Деновиве во српската јавност наголемо се дебатира, особено врз база на досегашното искуство, колкави ќе бидат економските придобивки од она што било разговарано и договорено при посетата на Путин на Белград. Официјално, рускиот претседател порача дека Србија може да го искористи поволниот момент на пазарот во Русија создаден поради западните санкции, и оти руските инвестиции (во Србија) можат да достигнат 10 милијарди долари во наредните три години. Особена перспектива за соработка Путин гледа во областа на земјоделието, и изнесе проценка дека ако се реализираат постигнатите договори во тек на посетата, извозот на српски производи во Русија може да порасне од 130 на 500 милиони долари за кратко време. Овде треба да се потсети дека како премолчен услов за да го толерира српското невоведување санкции кон Русија, ЕУ ја прифати согласноста на Белград да го прилагоди извозниот режим за српските произведувачи да не влегуваат на рускиот пазар наместо европските, преземајќи им ги позициите. Српскиот премиер, Александар Вучиќ, по средбата со Путин на која му се заблагодари што го почитува европскиот пат на Србија и што не ја притиска да се откаже од него, изјави дека рускиот претседател му ја прифатил молбата одредна квота на возила „Фијат“ произведени во Крагуевац, да бидат извезени на рускиот пазар (и оти бил договорен послободен извозен режим за српското сирење). Токму со крагуевските „Фијати“ и со рускиот гасовод Јужен поток беа поврзани најголемите очекувања на Србите. Србија се надеваше на милијарди евра инвестиции од поминувањето на гасоводот

Покрај со вакви плакати, дел од белграѓаните го пречекаа Путин негодувајќи што со денови над главите им вревеа авиони, тенкови им ги „ораа“ улиците, сообраќајот беше блокиран ... а Србија тешко може да си дозволи парада каква што приреди низ нејзината територија, стотици евра годишни приходи од транзитот на гас и од наплатата на трошарината, големи бизниси за домашните компании, и соодветно, илјадници нови работни места. Оваа ведра перспектива мудро ја наоблачи Путин кој во Белград изјави дека работата не зависи од Русија, туку од Европската унија, и оти Јужен поток на може да се гради еднострано. Така, откако во најавите за пуштање во работа на гасоводот на секои шест месеци имаше поместување за понатаму, сега и официјално Путин им порача на Србите да го намалат „доживувањето“ околу милијардите што би им дотекле со рускиот гас. Со други зборови, сега дојде до целосен израз неблагодарната позиција на Србија меѓу интересите на Брисел и на Москва - од едната страна бараат од Србија либерализација на пазарот, односно низ руските цевки да потече гас и од други производители, а од другата страна, во Гаспром, се уште можат да си дозволат тоа да не им одговара, додека Србија е целосно зависна од рускиот гас. Кога е во прашање гасот, Путин од Белград испрати порака и до ЕУ. „Постојат големи ризици во транзитот. Ако видиме дека нашите украински партнери почнуваат нелегално да го земаат нашиот гас од гасоводите за извоз, како што се случи во 2008 година, ќе ја намалиме испораката за Европа, како и во 2008“, одговори Путин на новинарско прашање за тоа што ќе се случува со снабдувањето на Европа со гас оваа зима. Дека оваа закана можеби и нема да се оствари, надеж даде почетниот договор на рускиот претседател со неговиот украински колега, Петро Порошенко, околу цената на рускиот гас за Украина, постигнат во Милано, на Азиско-европскиот Самит, каде што Путин отпатува веднаш откако го напушти Белград. Но, Европа изгледа дека нема

намера одново да му го довери своето греење на Путин. ЕУ најави план „Б“ во случај на прекин на испораката на руски гас преку Украина. Студијата која требало да одговори на прашањето дали државите на Унијата и од нејзината околина можат да ги преживеат зимските месеци без рускиот гас, покажала дека на Европа тој не & е неопходен. До затворањето на овој број на „Капитал“ сеуште немаше детали околу оваа студија, чие претставување за оваа седмица го најави еврокомесарот за енергетика, Гинтер Етингер. Што се однесува, пак, на бесцаринскиот увоз на крагуевски „Фијати“ на рускиот пазар, српските аналитичари ги фаќаат разликите во изјавите на Путин и на Вучиќ за изгледноста на оваа опција за Србија. За возилата „Фијат 500Л“, Путин буквално рече „можно е за тоа да се договориме“, а не како што објасни Вучиќ, „на моја молба прифати да извеземе одредена квота возила „Фијат“ во Русија“, пишува во своја колумна познатиот српски новинар, Миша Бркиќ. Подлабоко разгледувајќи ги руските перспективи на српски „Фијат“, новинарот потсетува на вест на Гласот на Русија, објавена во 2013, во која се велело дека „Фијатовите возила доживеале фијаско на векот“, оти „уделот на Фијат на рускиот пазар заедно со Крајслер е одвај 0,29%“, и уште дека „целата групација Фијат-Крајслер за една година продала само 215 Фијати 500 во Русија“. Понатаму наведува и дека мултинационалната корпорација Фијат-Крајслер има седиште во Холандија, и оти не е исклучено да се приклучи кон другите европски производители на возила кои поради санкциите не извезуваат во Русија. Ако таква одлука биде донесена на ниво на корпорацијата, пишува Бркиќ, прашање е дали Србија како малцински акционер во фабриката на Фијат во Крагуевац ќе може да & се спротистави.

www.kapital.mk

Капитал број 782 24.10.2014

Балкан бизнис и политика

51

akuja t k pe akci sen s Vo rna uap iot la KOS i[n t o US d na gogo bskilnik l do zagrena^a di] do n Ban a r g ila M

Kone^no kazna za kriminalot ili tempirano politi^ko apsewe?!

S

поред јавно изнесените податоци и мислењата на хрватската јавност незаконските дела на Милан Бандиќ за кои е обвинет постојат се јасни. Но, многумина сметаат дека случајот на загребскиот градоначалник свесно со години се чувал во фиока за да се отвори во моментот кога ќе се постигне најголем политички ефект.

BIZNIS I POLITIKA

пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

З

агребскиот градоначалник Милан Бандиќ е уапсен во неделата попладне. Официјално апсењето на Бандиќ доаѓа како резултат на повеќе месечно сложено криминалитичко истражување врзано за незаконски постапки во градот Загреб и Загребскиот холдинг д.о.о. кој го спровеле обвинителството, полицијата и УСКОК. Веќе е најавено дека ќе се поднесат казнени пријави поради основано сомнение за сторени поголем број коруптивни казнени дела, злоупотреба на положбата и овластувањата и тргување со влијание. Истовремено е извршен и седумчасовен претрес на станот на Бандиќ со цел да се пронајдат можни докази за инкриминациски работи. Заедно со Бандиќ се приведени и поранешниот директор на Загребачките електрични трамваи (ЗЕТ) Иван Толиќ, директорот на градската плинара Ален Додок, директорот на загребска комунална хигиена Миленко Бендо како и претседателот на загребски холдинг Слободан Љубичиќ Кикаш. Сите приведени се товарат за бројни малверзации и коруптивни работи за кои УСКОК собирал докази повеќе месеци.

За што се терети Бандиќ?

Иако во Македонија на апсењето на Бандиќ се гледа шокантно и сензационално, во хрватските медиуми со месеци провејуваат информации дека УСКОК ја истражува документацијата на Градот Загреб и Загребскиот Холдинг на чие чело е Љубичиќ. Според пишувањата на хрватските медиуми и неофицијални информации, станува збор за малверзации околу

вработувањето, околу собирањето на отпад, околу земјиште на територијата на градот и други пониски злоупотреби на положбата и овластувањата. Според некои информации, полицијата во неделата морала да побрза со апсењата бидејќи осомничените наводно дознале дека се под истрага, па дел од нив се подготвувале за бегство. Една од аферите во кои се споменуваат сите три главни актери, Бандиќ, Љубичиќ и Припус, е таканаречената замена на земјиште. Градот Загреб заменил земјиште во Ресник. Планот бил да се изградат нови патишта како би скокнала вредноста на земјата. Сопственик на недвижностите дотогаш била компанијата Вариус недвижности, која била во состав на Циос групата на Петар Припуз. Парцелата имала повеќе од 80.000 метри квадратни. Иако ЦИОС своите погони ги изградил без дозвола во поранешната фабрика за цемент, платено му е 55,5 милиони куни за земјиштето, изградба на нова трансформаторска станица, трошок за селење и застој во работата поради преселување. Дополнително на Милеров брег управата на Милан Бандиќ пренаменила земјиште од 280.000 квадратни метри од зелени рекреациска намена во станбена и деловна намена, со што е овозможено изградба на 1.300 станови. Иако во Надзорниот одбор на компанијата Милер центар, која има половина земјиште, биле дури тројца директори поврзани со компаниите на Припуз, тој отсекогаш тврдел дека не е инвеститор. Кои други случаи и малверзации со земјиште се повод за апсењето исто така е тешко да се процени, но од порано е познато дека УСКОК истражувал илегални измени на Градскиот урбанистички план на Загреб. За тоа своевремено е испитувана секретарката на градското собрание Грета Аугустинивиќ Павичиќ. Тој случај почна да го испитува пред неколку години кога дојде

нова секретарка и одби да ги потпише измените на ГУП бидејќи не се работело за исправки, туку за важни промени кои се правени во полза на приватни инвеститори. Во последните случаи изградливоста на површината е зголемено за скоро двојно, се поместувале паркиралишта, исчезнувале патишта... Неофицијално имало направено дури 215 такви измени. Бандиќ исто така се обвинет за матни работи во поглед на собирањето на отпадот. Во хрватската јавност се уште се нагаѓа за кои матни работи станува збор. Веројатно тужбата се однесува на случајот од крајот на минатата година кога Министерството за заштита на околината му наложи на Градот Загреб крупниот отпад да го острани од улиците до 6 декември, а Загребскиот холдинг е вовлечен во прекршок како илегално го истоварал и складирал на Јакушевац. Тоа било повод компанијата Цезар во сопственост на Петар Припуз да склопи зделка за чистење на Загребските улици вредна 7,5 милиони куни. После тој договор на загребското комунално претпријатие му останало само собирање на мешан комунален отпад. Првите информации за следењето на Милан Бандиќ се појавија во јули, кога е сменет министерот за финансии Славко Линиќ, кој тврдеше дека полицијата и службата го прателе по налог на премиерот Зоран Милановиќ. Истрагата која врз основа на претставката на Линиќ ја водел собраниската комисија за внатрешна политика и национална сигурност покажала дека поранешниот министер за финансии не бил во право, но тогаш се отвори нова приказна.

Случај со дебела политичка заднина?!

Бидејќи немаше официјална потврда од хрватски УСКОК, во јавноста се појавија две дијаметрално спротивни претпоставки. Прво дека дел од обвинувањата кон Милан Бандиќ се поврзани со неплатениот данок за

www.kapital.mk

Капитал број 782 24.10.2014

Балкан бизнис и политика

Случајот на Бандиќ потсетува на Јанковиќ од Љубљана и Џилас од Белград

Н

а 27 септември 2012 година балканската јавност беше потресена од апсењето на Зоран Јанковиќ сегашен и тогашен актуелен градоначалник на Љубљана, поранешен директор на Меркатор и претседател на партијата Позитивна Словенија победник на изборите во земјата. Симптоматично за апсењето на Јанковиќ беше фактот што дојде веднаш после неговата победа на парламентарните избори и неуспехот во последен момент да состави влада и да го оправда местото прв кандидат за мандатар. Јанковиќ и неговите синови кои исто така беа дел од обвинението се правдаа дека се жртва на политички реваншизам и дека некој на таков начин сака да ги оттргне од политичка сцена. Подоцна се докажа дека основа за сомневање имало но повторно како во случајот со Бандиќ симптоматичен е момент на апсењето на Јанковиќ кој се случи само неколку месеци од кога тој не успеаја да состави влада. Можеби не исти но случен е случајот со белградскиот градоначалник Драган Џилас. Седумдесет и вториот градоначалник на Белград кој од 18 август 2008 до 18 ноември 2013 ја извршуваше оваа функција беше сензационално избркан од градското собрание со надгласување во советот. Како причина за неговото отстранување од функцијата слично како и кај Јанковиќ и Бандиќ се наведуваше недомаќинското и незаконско работење но не може да се заборави и дека Џилас беше сменет од функцијата токму кога почна да ја консолидира главната опозициска Демократска Партија на чие чело во меѓувреме настана. Со сменета од градоначалничката функција експресно заврши и неговата според многумина многу перспективна политичка кариера. На 31 март 2014 година ја губи и челната позиција во Демократската Партија на чие чело застанува Бојан Пајтиќ. Како заклучок ќе го пренесеме само она што веќе го кажаа најголем дел од регионалните медиуми. Очигледната корумпираност на политичарите на Балканот ги прави лесно ранливи и погодни за манипулации од поголемите домашни или светски играчи. Нивната корумпираност најчесто потекнува од потребата за финансирање на сопствените партии или кампањи без кои не можат воопшто да дојдат на власт. На таков начин целата политичка сцена на поранешна Југославија е влезена во еден маѓепсан круг од кој со децении нема да може да излезе.

кампањата за претседателските избори во 2009 година со што буџетот е оштетен за повеќе од десет милиони кини. А второ дека обвинувањата кон Бандиќ немаат врска со останатите политички ангажмани на Бандиќ и се директно поврзани со неговата градоначалничка функција. Без разлика која од овие две

претпоставки е точна јавноста во Хрватска наголемо шпекулира дека сепак станува збор за политичка пресметка. Да потсетиме Милан Бандиќ го служи петтиот мандат како градоначалник на Загреб. Помеѓу 2000 и 2009 година тој е истакнат член на Содицијалдемократската партија на Хрватска (СДП) која во

53

моментов е на власт. Во 2007 година тој се кандидираше за претседател на партијата, а негов противкандидат беше токму актуелниот премиер Зоран Милановиќ. И покрај поразот Бандиќ остана еден од најсериозните конкуренти на Милановиќ. На 5 ноември 2009 година тој ги објави неговите планови дека ќе се кандира за претседател на Хрватса. Тој со тоа ги прекршил партиските правила заради што е исклучен од партијата, но сепак успеа да му направи сериозен проблем во првиот круг на кандидатот на СДП и актуелен претседател Иво Јосиповиќ. Според многумина сите погоре споменати факти се доволни за актуелниот претседател и премиер да сакаат да му се осветат на контроверзниот Бандиќ во време кога Хрватска се подготвува за два циклуса избори претседателски и парламентарни на почетокот и на крајот на 2015. Од друга страна, во јавноста има и такви кои го доживуваат како обичен криминалец и кој сметаат дека апсењето е само задоцнета, но сосема логична реакција на хрватското правосудство. Дражен Чуриќ, познат колумнист на Вечерни Лист од Загреб во неговата колумна посветена на апсењето дословно вели дека она што се најавувало со години дошло ненадејно, во моментот кога најголемите верници во правната држава почнале да ја губат надежта. Според него, апсењето на „загребската група “е последна шанса нивното општество да се пресмета со криминалниот октопод. „Загреб не е само главен град на сите Хрвати, туку и главен град на сите хрватски криминалци. Хрватската метропола стана центар на митото и корупцијата, а многу правци на таа матна река водеа до канцеларијата на Милан Бандиќ. “ Според Чуриќ, апсењето на Бандиќ сепак не е доволно за да се расчисти целиот криминал бидејќи тој според него бил само „водоносец“ на поголеми криминални играчи.

Капитал број 782 24.10.2014

54

www.kapital.mk

компании и пазари

Spojuvawata i prezemawata dostignuv

Se slu^uva kompani

Американски компании купуваат конкурентски фирми во земји со пониски даноци, селејќи ги истовремено и своите седишта таму. Европски и азиски фирми пак, доаѓаат во САД и прават “џандар збира“ со тамошните фирми, во потрага по раст што не може да го остварат дома. Светскиот тренд на спојувања и преземања достигнува нивоа за последен пат видени во 2008 година, пред да почне големата финансиска криза. пишува:

Игор Петровски

М

igor.petrovski@kapital.mk

ожеби почна во САД во првите неколку недели од годинава, но бумот на глобалните спојувања и преземања – СиП (анг. М&A, од mergers&acquisitions) – се прошири и кон Европа и Азија, пишува Financial Times. Во првите девет месеци од годинава, според Thompson Reuters, вредноста на СиП е за 60% повисока одошто во истиот период во 2013, односно 2.660 милијарди долари – ниво што не е забележано од 2008 година наваму. Бројот на трансакции вредни пет милијарди долари и повеќе исто така достигна рекордно ниво. Овие бројки само го поткрепуваат ставот меѓу банкарите – на Вол Стрит, Европа и Азија – дека кај глобалните корпорации се враќа довербата што ја загубија како последица на финансиската криза. СиП активностите пораснаа во речиси сите сектори на економијата, со што дојде крај на трендот од изминатите неколку години, каде што зделки се случуваа само во одредени индустрии, како што е технологијата. Аналитичарите велат дека порастот на СиП зделките беше логична последица на стратегиите што компаниите ги применија откако почна кризата. “Поминавме низ период во кој што се кратеа трошоците и се постигна силен органски раст на фирмите, па природно

е дека тие се свртеа кон СиП како начин на растење“, вели Питер Таг, шеф на одделот за глобални СиП во Citibank. Други пак велат дека скокот во СиП секторот го одразува фактот што компаниите имаа доволно време да ги разгледаат нивните опции за спојувања и преземања. “Компаниите имаа време од пет години да ‘се меркаат’ едни со други и да ги проучат сите свои можни СиП потези и оние на конкурентите. Една трансакција раѓа друга и никој не сака да повлече нога, но еднаш штом процесот тргне, ќе се појави притисокот дека нешто мора да

се стори. Многу од индустриските сектори се сведени на прилично мал број играчи така што последиците од неактивноста може да бидат “, вели Мајкл Кар, шеф на одделот за СиП во Северна и Јужна Америка во Goldman Sachs. Секторот енергетика го предводеше трендот на СиП првите девет месеци годинава, со вредност од 376 милијарди долари – пораст од 56% во однос на истиот период лани. Здравствената заштита исто така забележа најсилни девет месеци откако се води статистика за СиП од 1980 година, со вредност од 368,6 милијарди долари – без понудата од 116 милијарди долари за

www.kapital.mk

Капитал број 782 24.10.2014

компании и пазари

vaat rekordni nivoa

55

iski "xandar zbira"

преземање на британската фармацевтска компанија AstraZeneca од страна на американската Pfizer, која што не успеа.

Германците се намерачија на американски компании

Но, она што повеќе ги заинтригира аналитичарите, покрај вкупната сума на зделките, е што рекордно порасна бројот на прекугранични зделки (cross-border М&A, односно СиП при што инволвираните компании во процесот се од различни држави, не мора неминовно да бидат соседски, како што е потесната смисла на терминот “прекугранично“, н.з.), кои

што изминативе пет години речиси и да ги немаше. “Прекуграничните зделки што ги гледаме периодов се долго време анализирани и подготвувани потези, а не само реакции на моментални пазарни движења“, вели Френк Аквила, адвокат во Sullivan & Cromwell. Оваа година трендот за прекугранични СиП – овој тип на зделки надминаа вкупна вредност од илјада милијарди долари за првпат од 2008 година беше потпомогнат од т.н. корпоративни инверзии, односно преселување на седиштето на една компанија во земја

или територија што е позната како даночен рај. За вакви цели, американски компании, на пример, користат аквизиција на странски конкурент, со цел да се преместат на место каде што даноците се пониски. Обидот на Pfizer да ја купи британската AstraZeneca за 116 милијарди долари беше таков вид на зделка. Меѓутоа, иако овие даночни инверзии се една од најдискутираните теми годинава, тие заземаат релативно мал дел од вкупната сума на СиП глобално, а во моментов се под “силен оган“ на американската влада. Неодамна беа воведени пакет мерки од страна на

Капитал број 782 24.10.2014

56

www.kapital.mk

компании и пазари

СВЕТСКИ ТОП 10 СПОЈУВАЊА И ПРЕЗЕМАЊА (2014 г. до сега) Преземена компанија

Преземач

Time Warner Cable DirecTV Kinder Morgan Energy Allergan Shire Covidien Citic Lafarge T-Mobile US Lorillard

ComCast At&T Kinder Morgan Valeant Pharma.

AbbVie Medtronic Citic Pacific Holcim Iliad Reynolds American

Вредност на зделката (милијарди $) 70,7 67,2 58,6 56,3 55,0 47,9 42,2 39,5 35,0 27,7

Извор: Thomson Reuters

администрацијата на Обама со цел да се скратат финансиските стимулации за американските компании што планираат да го селат седиштето надвор од земјата. Уште позначаен фактор што влијае врз зголемената СиП активност, а врз што американската влада не може многу да влијае, е зачестеното купување на американски компании од страна на европски и азиски ривали. Досега, годинава, се направени вакви зделки во износ над 260 милијарди долари, според Thomson Reuters. Само во еден месец, Siemens плати 7,6 милијарди долари за Dresser-Rand, американска компанија што произведува опрема за индустријата за нафта и

гас, софтверскиот гигант SAP ја купи технолошката фирма Concur за 8,3 милијарди долари, а ZF плати 11,7 милијарди долари за фирмата што прави авто-делови, TRW. “Неодамнешните инвестиции од германски во американски компании се враќање кон нормалата – Германците отсекогаш имаа повеќе доверба во американскиот, одошто во останатите пазари“, вели Џон Стуѕински, шеф на Blackstone Advisory Partners. Хернан Кристерна, шеф на секторот за глобални спојувања и преземања во JPMorgan Chase, смета дека овој тренд на купување американски од страна на германски компании се случува затоа што

2.660

милијарди доларие вредноста на зделките на спојување и преземање на светско ниво од јануари до септември 2014

60%

е повисока вредноста на СиП во однос на првите девет месеци во 2013

260

милијарди долариплатиле европските и јапонските компании за купување американски фирми во 2014 “европските се фрустрирани од фактот што не гледаат докази за раст на краток рок, па сфаќаат дека мора да излезат надвор за да дојдат до таков раст. Постои голема фрустрација заради бавното економско закрепнување на Европа“. Зделките со купување компании во САД, не само што може да донесе постабилен раст, туку и да отвори можности за кратење трошоци преку консолидацијата, додава Вилијам Верекер, шеф на отсекот за европско инвестициско банкарство во UBS.

Vo regionot se slu^uvaat prezemawa Вредноста на македонските компании е драстично намалена, но тоа пак не е причина за тие да станат интересни за преземање од странски компании. Иако на пазарот во регионот и на глобално ниво се случува прераспределба на капиталот и на бизнисот, кога големите играчи купуваат се што може да се купи, во Македонија нема такви бизнис случувања.

К

омпании од Словенија и Хрватска газат немилосрдно кон нови зделки и пазари. За хрватските бизнисмени, пак, е карактеристично што купуваат се што може да се купи откако кризата им ја намали цената речиси на сите компании. Најжестоко настапува хрватскиот бизнисмен Ивица Тодориќ, кој буквално стана балканскиот магнат. Во од го следат Емил Тедески и Адрис групацијата. Во овој поход, големите стануваат уште поголеми. Останатите компании оправдано може да стравуваат за својот опстанок

бидејќи може да бидат згазени од конкуренцијата. Со преземањето на Меркатор, хрватскиот бизнисмен Ивица Тодориќ создаде компанија која ќе вработува 64.000 луѓе и ќе биде водечка во секторот малопродажба и производство на храна во регионот и пошироко. Тодориќ по преземањето на Меркатор од Агрокор направи балкански гигант со промет од седум милијарди евра. Толкав е годишниот прометот на 200-те најголеми македонски компании! Ова доволно кажува колку македонските компании не се фокусирани на раст и развој иако го имаат отворениот пазар на ЦЕФТА и на Европската унија. Уште еден пример, хрватската компанија Атлантик група е меѓу водечките прехранбени компании во регионот, вработува 4.500 луѓе и има производни погони во Хрватска, Германија, Словенија, БиХ, Србија и Македонија. Секоја година нејзиниот сопственик Емил Тедески презема по некој бизнис. Потоа, можното обединување на хрватската трговска компанија Плодине и на словенечката Туш би било меѓуфаза, односно подготовка за продажба на така здружената мрежа на една од водечките европски трговски компании. Половина година откако ровињски Адрис ја презеде Кроација осигурување се чини дека се на повидок контурите на нов регионален

исчекор кон Словенија преку соработка со Сава Ре. Македонија е исклучена од овие случувања. Зошто? Постојат неколку причини и состојби кои ги диктираат односите и развојот на бизнис настаните во Македонија. Веројатно една од главните е што македонските компании не се влезени во фокусот на големите играчи бидејќи имаат многу слаба пазарна позиција и моќ и никого не загрозуваат за да бидат купени, дури и кога се многу евтини. Само неколку домашни компании котираат високо на пазарот во регионот и тие од одамна се истакнуваат како интересни за преземање, но тоа се уште не се случува. Причината тука се бара во релативно високите цени што ги бараат и во тоа што менаџерите/акционери се уште не се подготвени за да ги продаваат. Треба да се земе предвид и фактот дека голем дел од македонските компании (текстилни и прехранбени) веќе работат за странските преку производство на приватни марки, кои зафаќаат дури и повеќе од половина од нивното вкупно производство. Поради тоа, големите компании немаат никаква причина да влегуваат со свој капитал на овој пазар. Уште една многу голема причина зошто македонските компании не се во фокусот на странските компании е што се технолошки многу уназадени поради

www.kapital.mk

Капитал број 782 24.10.2014

компании и пазари

57

Godinava rekordna i po neuspe[nite prezemawa

5 Avgust, 2014: Crniot den za SiP zdelkite За само неколку часови, на 5 Август годинава, две од потенцијалните мега зделки за спојувања и преземања во 2014 година доживеаја фијаско, a третата имаше загрижувачки импликации врз други компании.

П

рвa што пропадна беше шокирачката понуда од 71 милијарда долари што 21st Century Fox на Руперт Мардок ја даде за ривалскиот Time Warner. Некарактеристичната за Мардок брза капитулација предизвика акциите на Fox да скокнат откако компанијата наместо големо преземање, објави дека ќе потроши шест милијарди долари за откуп на сопствени акции. Потоa Sprint, американски телеком оператор поддржан од јапонската SoftBank, се повлече од својата неформална понуда за купување на поголемиот ривал T-Mobile US – зделка која ќе го консолидираше американскиот пазар на мобилна телефонија од четири на три оператори. Плановите на Sprint наидоа на отпор од регулаторите заради опасност од монополска положба на пазарот, што доведе до тоа француската Iliad да се обиде таа да стекне

мнозински удел во T-Mobile US. Меѓутоа, понудата на Французите беше одбиена многу бргу, а Iliad наводно се спрема за втор обид. И на крајот, американскиот синџир на дрогерии Walgreens објави дека нема да го пресели своето седиште во Европа како дел од обидот да купи 45% од британската Аlliance Boots за 10 милијарди фунти, дел што се уште не го поседува. Оваа одлука ги турна акциите на компанијата за 20%, затоа што разочараните инвеститори сфатија дека компанијата нема да ги искористи пониските даноци во Европа. Оттогаш, потегот на Walgreens има последици и врз други компании, како на пример, врз шансите на Pfizer да се пресели во Европа со тоа што ќе ја купи за 116 милијарди долари конкурентската фирма AstraZeneca од Британија. Исто така, планот на Monsanto, американскиот гигант за производство на генетски модифицирани семиња, да го купи швајцарскиот ривал Syngenta за 36 милијарди долари, како да се стави во фиока.

a, Makedonija ne e interesen pazar!

Преземањето на словенечки Меркатор од хрватскиот Агрокор најголемо преземање на Балканот последнава година целиот процес на деиндустријализација што и се случува на Македонија повеќе од 20 години. Тоа го покажуваат и бројките, според кои индустриското производство е преполовено за 30 години, учеството на индустријата во БДП е сведено од 50% во 80-те години на минатиот век на 15% во 2012 година.

Уште пострашно е што од вкупниот обем на инвестиции во основни средства во стопанството во 2012 година само 25,06% отпаѓаат на индустријата, што е двојно помалку од пред 90-те години. Затоа Македонија стана евтина суровинска база, пред се, во аграрот, а текстилната индустрија се сведе на

лон-производство. Некои македонски компании, иако имаа(т) огромен потенцијал, едноставно ги јаде времето затоа што менаџментот не може да се носи со него. Кога имаа можност не сакаа да прифатат стратешки партнер, а сега нема ни кој да ги купи, а очигледно сами не можат да се развиваат.

Капитал број 782 24.10.2014

58

www.kapital.mk

на руЧек со...

Флора Кадриу професор и член на Советот за безбедност

Politikata e kako te

Na scena re@iserot gi re@ira u vo politikata liderite na par

www.kapital.mk

Капитал број 782 24.10.2014

на руЧек со... Некогаш многу активната пратеничка Флора Кадриу, последниот месец повторно го сврте вниманието на јавноста кон себе, поради фактот што седна во советничкото столче во претседателскиот Национален совет за безбедност. Нејзината нова функција како член на овој совет, актерството, но и политичките случувања во земјава, беа само дел од темите на кои полемизиравме и дебатиравме. Нашето мени Од богатото мени на ресторанот Арабеска се одлучивме за Лосос и Шеф салата.

eatar.

ulogite, rtiite!

разговарала:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk фотографија:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

Е

кс- пратеничката Флора Кадриу, последниот месец дена беше доста актуелна во јавноста поради нејзината нова функција- член на Националниот совет за безбедност. Токму тоа беше и една од причините да седнеме на разговор со пратеничката која остави силен белег во Собранието, секогаш умерена, по потреба и жестока, но најмногу активна во она што подразбира водење на вистинска дебатата во Собраниеторазмена на различни концепти и мислења. Во моментот, таа е професор, доцент на Универзитетот ФОН, а наскоро ќе располага и со можеби најголемите тајни во државата, барем кога станува збор за безбедноста и сигурноста на државата. Привилегии кои ги носи местото во претседателскиот Национален совет за безбедност. Со професор Кадриу, разговаравме за многу теми, не само за нејзината нова функција, туку и актерството, но и за пратеничката функција за тоа што значи да си жена политичар, за политичките состојби во Македонија. Во политиката, освен како член на Националниот совет, повторно, барем наскоро нема да ја гледаме. Но затоа професорските училници и театарските даски остануваат да бидат сцената на која Кадриу најмногу ќе настапува. Сите оние што сакаат да ја видат како актерка, последните неколку месеци поактивна е во театарот во Куманово. Во Скопје, поради разни политички калкулации, веќе подолго не е дел од театарските престави, иако во Албанскиот театар во Скопје работи активно веќе 25 години (од 1989).

Знам да бидам амбициозна, но не да газам врз потта на другите!

Иако поради нејзините бројни настапи во различните театри низ земјата и во странство, се наметнува впечатокот дека Флора Кадриу е актерка, сепак, Кадриу има завршено Педагошки факултет. Магистерските и докторските студии и се

59

на политички науки и дипломатија. Флора е родена во Скопје, а растела во семејство на интелектуалци. Нејзините родители се веќе починати, татко и многу поодамна, уште кога Кадриу била 14 години. Но сепак вели таа, вредностите на кои ја научиле и ден денес ги носи во себе, ги почитува и се труди да ги пренесе не само во своето семејство туку и пошироко. Нејзината мајка била основоположник на албанскиот театар (оттука нејзината активност во театарот и актерството), а нејзиниот татко бил генерален директор на трговско претпријатие. „Мојата мајка беше основоположник на албанскиот театар. Актерка која целата своја младост и целиот свој живот го даде за даските што живот значат. Уште како мала бев нејзина приврзаничка, бев со неа на различни проби, премиери, па и престави. Мојата сестра исто така беше актерка на турската драма. Јас сум театарско дете“, вели Кадриу. Она што најмногу и останува врежано во главата е начинот на кој е воспитувана и вредностите кои нејзините родители успеале да и ги пренесат. „Бев воспитана во духот секогаш сите да ги почитувам онакви какви што се, сo сите доблести и мани. Да не правам разлика меѓу луѓето, ниту расна ниту пак на етничка или религиска основа, затоа што пред се ние сме луѓе. Да се биде човек- тоа за мене е најважно и ден денес “, вели таа. Како мала сонувала да биде професор, тоа што денес го работи. Вели дека уживала во учењето, а нејзиниот специфичен начин на учење вели не само што и помогнал за успеси при јавни настапи, туку ги гледа и како одлична подлога за денешната професија која ја работи и која вистински ја сака (професорската). „Како ученик, бев една од најдобрите во класот. И во основно, и во средно, па и на факултет. Тоа што најмногу го сакав беше учењето. Начинот како учев и се подготвував, сметам дека многу значи и многу влијае на она што потоа станав како човек. Јас после доаѓање од школо секој ден ја учев последната лекција, но ги повторував и сите претходни. Тоа повторување го правев на глас. И не перципирав ништо околу мене. Говорев додека не повторам се“, низ смеа раскажува Кадриу. Задоволна од се до сега што постигнала во животот, вели дека во животот секогаш била амбициозна. Но не во смисла на она

Капитал број 782 24.10.2014

60

www.kapital.mk

на руЧек со...

Нашето општество не е навикнато да ги гледа жените како рамноправни. Но, токму жените се тие што се најмалку корумпирани и се трудат да најдат решение за проблемите.

Јас чувствувам сожалување за тие што седат дома и земаат плата, оти се претвораат во тромава и неодговорна генерација.

Опозицијата треба да биде дел од работата на Собранието. Сметам дека доволно време помина од искажувањето на незадоволство.

Опозицијата треба да се врати во Собрание!

К

ако пратеничка Кадриу беше дел од еден собраниски состав за кој познати се разно- разни несогласување, па и благи инциденти, но не и тепачки какви што видовме во последните две години. Како некогашен член на тој клуб, ја прашав како денес од надвор ги гледа ваквите случувања. „Сметам дека развојот на демократијата најмногу се потпомага од Собранието, како претставнички дом. Избраните од народот треба да ги артикулираат сите потреби, барања за граѓаните кои им ја дале довербата. Сметам дека треба да бидат сите присутни за да дадат свој придонес. Друг е фактот колку навистина може да се реализираат сите тие барања и потребни на граѓаните. Други прашања се тоа што кај нас пратениците најмногу гласаат под директива на партиите, а не според потребите на негативна конотација на овој поим, туку напротив, амбициозна во смисла на многуте вложување во себе и давање максимум. „Знам да бидам амбициозна, но не амбициозна, да газам врз потта на другите. Напротив, амбициозна во смисла да се трудиш максимално да работиш, затоа што сметам дека работата, трудот, потта е таа што на крајот се исплаќа. Зошто нели крајот го краси делото. Доколку се трудиме и ангажираме максимално, крајните резултати мора да бидат видливи и добри и успешни. И на крајот на краиштата и конкуренцијата ја сметам како можност за себе надминување, а не како можност за елиминирање на другиот “, вели таа. Доколку може да се врати назад и да направи нешто поинаку, вели се би направила исто како и до сега. Веројатно, вели таа, тоа е поради тоа што во се вложував максимум.

Во Собрание повторно нема да ме гледате

Иако актерството е нешто со што најмногу ја поврзуваат, сепак Кадриу вели дека никогаш не размислувала за кариера како актер. Но, фамилијарната

граѓаните. Но тоа се други дискутабилни прашања. Сепак сметам дека претставниците на народот треба да бидат внатре во самото Собрание, за каде и што се одбрани и да се залагаат за негово зајакнување. А не да седат дома. Демократијата подразбира и потреба на различни видови и форми на искажување на незадоволство. Но сметам дека е грешно доколку се употребуваат тие методи, начини,форми на искажување на незадоволство на штета на имиџот на државата. Опозицијата треба да биде дел од работата на Собранието. Сметам дека доволно време беше од искажување на незадоволство, поминаа неколку месеци, би било добро да се вратат и да можат да продолжат да функционираат во Собранието. Оти тоа функционира, без разлика дали се тие присутни или не“, вели таа.

поврзаност со овој „бизнис“ ја прави прво индиректно, а потоа и директно вклучена во актерството. Освен нејзината мајка и сестра, подоцна и нејзиниот сопруг е поврзан со театарот, како помошник режисер. „Никогаш не сум размислувала за актерство. Но фамилијарната поврзаност веројатно ме наведе во водите на актерството. Некои работи се случуваат според можности, околности, космички влијанија. Тоа беше веројатно она пресудното. Но и во театарот бев посветена максимално. Во најголем број престави ја имав главната улога, бев носител на репертоарот“, вели Кадриу. Работела со многу режисери, не само од Македонија, туку и од Албанија, а последнaтa претставa и e во соработка со бугарскиот режисер Димитар Еленов, а се игра во театарот во Куманово. Со задоволство се сеќава на сите режисери и сите одиграни улоги како дел од нејзиното душево богатство. Во 2005 година од актерството се сели во „водите“ на политиката. Вели дека она што ја натерало политички да се ангажира било незадоволството од се што се случува во општеството. „После воениот конфликт во 2001, постоеше потреба за повеќе жени активни во политичкиот и општествен живот, потреба тие да раководат со

одредени државни институции и органи. А јас чувствував потреба за голем број измени во самиот театар, во областа на културата, но и за промени во самото општество. Сето тоа ме натера да влезам во политиката и да се ангажирам на политички план, сметајќи дека политичките субјекти се оние кои што можат да придонесат за промени во општеството. Се ангажирав како член на ДПА зошто моите ставови беа поблиски до оваа партија“, објаснува таа. Вели дека во политиката брзо и лесно се снаоѓа. Оваа професија ја извршува природно и никогаш не земала часови ниту за јавно говорење ниту пак за тоа како треба да се однесува при јавни настапи. Иако претходно немала искуство во политиката, сепак нејзините настапи уште од самите почетоци беа забележани не само од нејзините колеги, туку и од медиумите и од јавноста. Нејзините говори и настапи во Собранието, надалеку одекнуваа. Како што вели таа, дури и ден денес многу граѓани ја застануваат на улица, да ја пофалат за работата во Собранието, но и да и признаат дека фали на политичката сцена. За впечатокот кој го остава вели дека заслужна е најмногу нејзината искреност. „Мене настапите во јавноста ми доаѓаат природно, воопшто не размислувам на

www.kapital.mk

Капитал број 782 24.10.2014

на руЧек со... тоа како треба да ги движам рацете, или ставот на држење на телото. Туку на она што го кажувам. Можеби искреноста и спонтаноста се особините кои мене ми потпомогнаa во Собранието. Сите мои говори беа потпрени на искреност. Тоа што го мислев го говорев. Притоа секогаш се трудев моите настапи да бидат суштински, а не да понижувам, навредувам или етикетирам некого“, вели таа. Можеби уште еден факт што и помогнал да се снајде во политиката е и тоа што, барем според нејзе, Собранието, но и политиката во целост е театар во големо. „Сметам дека политиката и парламентот се како театар во големо. Политичарите се поголеми актери од сите актери затоа што нивното политичко дејствие се одвива на повеќе сцени и е наменето за целокупната јавност, додека театарското дејствие се одвива само на една сцена и публика е само дел од јавноста. Режисерите што се во театарот зад кулисите, тукa се лидерите на партијата и разни невидливи моќници. На сцената се појавуваат актерите, кои во однос на потребите на дневната политика или на самaта партија, под директива на лидерите, како актерите по директива на режисерот ја играат својата улога, така и тие излегуваат во различно нивно преставување. Некогаш се поумерени, некогаш се пожестоки“, вели Кадриу. Во однос на тоа што значи да се биде жена политичар во земјава, вели дека е тешка задача, не само поради тоа што со пратеничката функција, не престануваат женските обврски дома, околу семејството, туку и поради тоа што родовата дискриминација е се уште присутна во земјава. Иако не се смета за феминист, сепак вели дека засега задолжителните квотите за жени претставнички на поважни државни функции се единствената успешна формула за жените да бидат дел од креирањето на политиките и важните одлуки за земјата. „Нашето општество не е навикнато да ги гледа жените како рамноправни, како раководители на различна функција. Но јас го сметам спротивното. Токму жените се тие што се најмалку корумпирани, тие најчесто се трудат да најдат решение за проблемот притоа заштитувајќи ги другите. Жените се способни, можат и треба да бидат рамо до рамо со мажите во политиката“, вели таа. За во иднина барем засега тврди дека во Собранието повеќе нема да ја гледаме. Единствена блиска точка до политиката и останува членството во Националниот совет за безбедност, каде веќе ја имаа првата средба. „Првата средба веќе се случи. На таа средба зборувавме за случувањата во Сирија, Ирак, борбите кои таму се случуваат но и учеството на наши млади граѓани на тие боришта. Десет луѓе од Македонија се веќе починати, бројката не е алармантна, но е показател дека треба нешто да се преземе и дека не е се розово. Но нашите институции континуирано работат во тој дел“. Во однос на тоа каде оди земјава и за големото незадоволство кое постои во јавноста, вели дека за да почнат да се менуваат нештата, пред се е потребно да се подигне свеста кај сите граѓани и

61

Ги сожалувам тие што седат дома а земаат плата

В

о однос на меѓу- етничките односи вели дека многу е жално што духот на Охридскиот договор денес се толкува само низ призмата на вработување и исполнување на одредена процентуална квота, за која трпи квалитетот, на сметка на квантитетот. „Голем број на вработени седат дома а земаат плата, што е на терет и на државата и на граѓаните. Тие се и терет на самата држава што не се активни, не се ангажирани. Јас чувствувам сожалување кон таквите личности, оти се претвораат во тромава и неодговорна генерација, генерација коjа не е навикната на работа, не е воопшто продуктивна дури и не придонесува ниту за нејзино лично изградување и не инвестира во себе, а камо ли да помогне на тие околу нив“, вели Кадриу. Таа охридскиот договор го гледа како можност да се спознаеме, да се прифатиме, да се признаеме едни со други и да се почитуваме и да си ги исполнуваме нашите права и обврски според Уставот и законите. “Права кои секој од нас ниту ги зема, не ги позајмува туку ги поседува уште со самиот акт на раѓање. Ние сме тука заедно. Свеста и совеста и тука игра огромна улога. Да бидеме свесни дека живееме заедно со векови на овие простори и дека делиме исти судбини, но изгледа ни дојдоа нови времиња, луѓе и се се подзаборава...“.

чинители во државата. „Она што е најважно за нас е подигање на совеста, на граѓанската совест. Секој граѓанин да биде свесен за своите постапки, оти последиците не се само неговииндивидуални, туку се колективни. И од тоа трпат сите. Мислам дека таа совесност и свесност треба да се подигне и дека секој граѓанин треба да работи на тоа затоа што вие ако сте совесни, без разлика дали сте

судија или новинар сигурно дека вашата совест и свест нема да ви дозволат да направите нешто или да влезете во грев со другиот. Но ние сме далеку од тоа. Мислам дека во една граѓанска држава, институциите и државните органи треба да се насочат, да работат и да се ангажираат во оваа насока. Да се подигне свеста на граѓаните на секое ниво,a со тоа и нивната одговорност'', вели таа.

| Специјален прилог | здравје |

Alarmot e vklu^en:

Godi[no se otkriva 1.000 novi zaboleni rak na dojka vo Mak пишува:

Верица Јорданова

Р

verica.jordanova@kapital.mk

акот на дојка е број еден малигно заболување кај женската популација во Македонија. Годишно во земјава околу 1.000 жени ја добиваат дијагнозатакарцином на дојка! Со инциденца од 66% на 100.000 жени Македонија спаѓа во редот на земји со средна стапка на оваа болест од

62 | 24 октомври, 2014

Редовни превентивни прегледи. Редовни превентивни прегледи. Редовни превентивни прегледи. Ова е рецептот за избегнување на оваа болест која зема се поголем замав и во Македонија и во светски рамки. Раното откривање на болеста и се пософистицираните методи за нејзино лекување, кои се применуваат и во нашите клиники, се гаранција за целосно лекување на пациентките! која во светот годишно заболуваат 1,5 милиони луѓе. Дефинитивно ова е малигна болест број еден кај женската

популација поради што црвениот аларм веќе е вклучен за зголемување на свесноста за оваа болест и најважно од

Специјален прилог | здравје |

Карциномот на дојка е најчестата малигна болест кај женската популација, а втора причина за смрт од малигни болести. Во светот се откриваат околу 1,15 милиони нови случаи годишно, а се смета дека една од 8 жени ќе заболат од оваа болест. Во Македонија годишно се регистрираат над 1.000 новозаболени пациенти. Болеста зема замав! Клиниките воведуваат се повеќе програми за рано откривање на оваа опака болест!

aat i od kedonija!

99%

излекување и водење квалитетен живот на пациентките гарантира откривањето на карциномот во оваа најрана фаза се за превентивата! Минатата година ова време во “Капитал“ пишувавме дека годишно се откриваат околу 700 нови случаи, а според податоците од лекарите

кои секојдневно се соочуваат со оваа проблематика во текот на минатата година во Македонија биле откриени дури 1.000 нови случаи. Она што е добро, ако воопшто може да се зборува за добро, кога станува збор за ова опасно заболување, е што стапката на смртност се намалува заради усовршувањето и воведувањето на најновите третмани за лекување и во нашите клиники. “И покрај тоа што секоја година бројот на пациентите заболени од карцином на дојка се зголемува стапката на смртни случаи се намалува. Ова најмногу се должи на новите развиени

методи на лекување и примената на напредната технологија. Иако со овие модерни начини на лекување пациентите имаат поголеми можности да се излекуваат, најважниот фактор е раното дијагностицирање. Токму затоа во нашата клиничка болница отворивме центар за дојка и започнавме кампања со цел да се зголеми свеста кај жените за ризикот од појава на карцином на дојка, но и да ги информира за новите и современи методи на снимање кои овозможуваат рана дијагноза“, вели д-р Митко Караѓозов, торако-васкуларен хирург и шеф на центар за дојка во Клиничка болница „Аџибадем Систина“. За жал, во Македонија нема прецизно точни бројки за оваа болест, а не постои ни регистар за рак поради што професорот Андреја Арсовски од клиничката болница “Ремедика“ смета дека овие бројки се само приближни. “Како и во многу други земји, и во Македонија трендот на зголемување на инциденцата на ракот на дојка е присутен. Генерално сметам дека се зголемува свеста за рано откривање преку голем број на активности што се преземаат од Министерството за здравство и стручната јавност. Но, од друга страна, потребна е поголема координација и стручност во сите тие активности за да дојдеме до посакуваните резултати“, вели д-р Арсовски. Со оглед на сериозниот пристап и резултатите кои ги имаме, вели Арсовски, постои континуирано зголемување на интересот за превентивните прегледи. Како резултат на тоа просечниот стадиум на жени со рак на дојка е понизок од републичкиот просек. “Тоа ни дава поттик и понатаму да работиме на развој на овие активности се со цел болните да се откриваат во што поран стадиум кога успесите во лекувањето се многу поголеми.

24 октомври, 2014 |63

| Специјален прилог | здравје | Накратко квалитетните превентивни прегледи се клучни за раното откривање на болеста“, додава тој и на сите жени им препорачува редовни, контролни прегледи. Друг начин за навремено избегнување на болеста и нејзините фатални последици- нема!

Д-р Андреја Арсовски

П

Ризик фактори за рак на дојка

Најчестите ризик фактори кои не можат да се контролираат се полот, генетската предиспозиција, репродуктивната историја, возраста, менструалната историја, изложеноста на радиокативното зрачење. Но, постојат и ризик фактори кои зависат од самите пациенти како што се тоа се гојазноста, физичката активност, доењето, контрацептивните таблети, хормонската терапија. Симптоми за појавата на карцином на

75%

од жените кои имаат карцином на дојка немаат семејна историја за оваа болест

31.075

упати за мамографија биле издадени во текот на изминатата година

дојка се тврдина - најчесто безболна, третман (хемотерапија), хормонска промена во големината или контурите, терапија (третман со хормони), едем-кора од портокал, исцедок од радиотерапија и биолошки третман. Кој брадавицата, егзоматозна третман ќе се примени, зависи од промена, вовлечена клиничката фаза на болеста. брадавица... Во раната фаза на карцином Она што постојано го на дојката првиот избор е потенцираат лекарите хируршка интервенција. Со е пациентите кои ќе хируршката интервенција добијат дијагнозата се отстранува или тумор е инциденцата на 100.0 рак на дојка, не заедно со околното здраво 00 жители во Македонија добиле и смртна ткиво од дојката или, пак, пресуда. Методите за целата дојка. Со цел да третман на карцином се увиди дали туморот се на дојка се веќе толку проширил до аксиларните усовршени и развиени лимфни јазли, некои лимфни така што клучното прашање е оваа јазли се отстрануваат исто така. болест навреме да се открие. Со извршената хируршка постапка Иако методите за третман се менуваат најпрво се одредува фазата на болеста, во зависност од текот на болеста, може а се одредуваат и дополнителните да се поделат на хируршки, медицински третмани (радиотерапија, хормонска,

Самопреглед Прв чекор за рана дијагноза

Ж

ените треба еднаш месечно да прават самопреглед на своите дојки. Ова е првиот чекор со кој рано може да се открие карциномот и да се почне со лекување. Самопрегледот треба да се прави 5-7 дена по започнувањето на менструацијата, кога има најмалку хормонално влијание. Жените кои редовно ги проверуваат своите дојки ги осознаваат и знаат какво е на допир нормалното ткиво на дојката. На овој начин тие можат рано да го откријат присуството на каква било маса. Самопрегледот на дојките може да се направи на многу начини. Најефикасно е проценувањето на визуелните промени пред огледало, проследено со проверување на дојките рачно во лежечка позиција.

Самопреглед во 4 чекори

Почнете го самопрегледот пред огледало.

1. Ставете ги рацете на половината за да видите дали дојките ви се симетрични. Проверете дали

имате видливи маси во дојките, вовлекување или промена на бојата на кожата. Повторете ја постапката со подигнати рацете и наведнати нанапред. Потоа, легнете на грб и продолжете со проверката. Започнете со десната дојка. Ставете мала перница под десното рамо за самопрегледот да ви биде поудобен. Ставете ја десната рака под главата. Самопрегледот се прави со 2-3 прсти од левата рака. Почнувајќи од ареолата, притиснете нежно на градното ткиво со кружни движења за да проверите дали има присуство на чувствителност или маси. Откога ќе завршите со проверка на дојките, преминете на пазувите. Повторете го истиот процес за левата дојка и пазува.

2.

3.

4.

64| 24 октомври, 2014

Ремедика

остои континуирано зголемување на интересот за превентивните прегледи. Како резултат на тоа просечниот стадиум на жени со рак на дојка е понизок од републичкиот просек. Тоа ни дава поттик и понатаму да работиме на развој на овие активности се со цел болните да се откриваат во што поран стадиум кога успесите во лекувањето се многу поголеми. Накратко квалитетните превентивни прегледи се клучни за раното откривање на болеста.

66%

Специјален прилог | здравје |

Методи на рана дијагноза

Д-р Митко Караѓозов Аџибадем Систина

арциномот на дојка е најчестата малигна К болест кај женската популација, а втора причина за смрт од малигни болести.

Г

Има околу 1,15 милиони нови откриени случаи годишно, а се смета дека една од 8 жени ќе заболат од оваа болест. Во Македонија годишно се регистрираат над 1000 новозаболени пациенти. И покрај тоа што секоја година бројот на пациентите заболени од карцином на дојка се зголемува стапката на смртни случаи се намалува.

хемотерапија). “Врвните експерти со долгогодишно “Аџибадем Систина е првата искуство се компетентни да ги приватна клиничка болница во препознаат и најситните промени во Македонија која нуди услуги дојките и да дадат вистинска според најсовремените насока за понатамошен протоколи во лекувањето третман кај овие пациентки. на пациентите. Радиотерапијата во Благодарение на центарот за дојка се врвните специјалисти, спроведува на моќниот ми ли он и нови откриени признати во регионот, акцелератор Trilogy. сл учаи со рак на дојка и најсовремената Овој апарат овозможува им а секоја година во свет технологија, болницата високи зрачни дози кон от овозможува прецизна туморот и максимална дијагноза и ефикасен заштита на здравото ткиво. третман на болестите Предноста на Центарот за на дојките. Денес кај нас се дојка е во можноста во секој дијагностицираат и карциноми на дојка момент да ги прифати пациентите со со пречник 3-4 мм. Откривањето на болести на дојката, што е особено важно карциномот во оваа најрана фаза, дава кога станува збор за брза дијагноза, гаранција за 99% излекување и водење хируршко и онколошко лекување на квалитетен живот на пациентките. карциномот“, вели д-р Караѓозов.

1,15

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ ЗОШТО Е ПОТРЕБНА ИТНА ИЗМЕНА НА ЗАКОНОТ ЗА ДОНАЦИИ И СПОНЗОРСТВА

7

НОЕМВРИ 2014

?

Успехот во македонскиот спорт во голема мерка зависи од тоа кој ќе застане финансиски зад еден клуб и ќе ги поддржи сите негови потреби за спортски успех. Оние кои се искусиле во областа на спонзорирањето укажуваат на бројните недоследности, недоречености и фалинки во Законот за донации и спонзорства од аспект на неможност да остварат даночните ослободувања пропишани во Законот.

лавниот сегмент во детектирање на рана фаза на карциномот е компетенетноста на лекарскиот тим. Мамографијата е главниот метод за дијагноза на карцином на дојка. Се изведува со користење рендгенски зраци во прегледот на дојките. Се препорачува секоја жена над 40 години да направи мамографски преглед еднаш годишно. Со ултразвукот се добиваат информации за внатрешната структура на дојката. За разлика од мамографијата, ултразвукот се употребува најчесто како дијагностичка метода кај помлади пациенти. Магнетната резонанца e една од најсензитивните дијагностички методи во откривањето карцином на дојка. Оваа метода, во некои случаи дава попрецизни информации од ехото и мамографскиот преглед. Биопсијата се изведува со земање на примероци од сомнителното ткиво со тенка или со дебела игла или по пат на хируршка техника. Потоа следува патохистолошка анализa.

KORPORATIVNA OP[TESTVENA ODGOVORNOST “КАПИТАЛ“ АНАЛИЗИРА:  Какво е искуството на најголемите спонзори во македонскиот спорт со искористување на даночните и други бенефиции кои можат да ги искористат?  Кој и зошто го кочи спроведувањето на Законот за донации и спонзорства на терен? Зошто тој е само збор на хартија, а не поттикнувачки фактор за уште поголеми спортски инвестиции?  Какви други поволности би требало да им се дадат на компаниите спремни да спонзорираат или донираат во

Повеќе информации во врска со прилогот и за претставување во истиот можете да добиете на е-маил: gordana.mihajlovska@kapital.mk или на телефонскиот број 02 3298 110

спортски клубови, културни, образовни и други институции или манифестации од јавен интерес? Какво е искуството во други земји?  Ја анализираме улогата на градоначалниците, на општините во поттикнувањето на компаниите од нивните региони повеќе да донираат во локалните спортски клубови?  Каква иднина има важниот процес на спонзорирање и донирање во проекти од јавен интерес со вакво законско решение? ЛИЦE ЗА КОНТАКТ: 24 октомври, 2014 |65

ГОРДАНА МИХАЈЛОВСКА

66

Капитал број 782 24.10.2014

светот на виното АЛКОХОЛ - ЗА И ПРОТИВ

Porakata e pijte umereno

K

ажи ми што пиеш, па ќе ти кажам кој си и од каде си! Оваа досетка има многу вистина, затоа што навиките да пиеме одредени пијалаци ги стекнуваме со наследство, со престојот во одредена земја, место или регион и најчесто ги стекнуваме во младоста. Ако некому му е фрапантно сознанието дека деца од најмала возраст во одредени лозарски региони пијат вино, истото, за тоа поднебје воопшто не е чудно и невообичаено. Не е чудно ниту тоа што децата во Чешка, на пример, пијат по малку пиво, ниту тоа што на бебињата во САД им даваат Кока - Кола. После мајчиното млеко и млекото воопшто, зависно до тоа каде растеме се преминува на други течности кои можат да бидат вино, ракија, пиво, џус.... С$ зависи од нашите родители и од тоа колку ни било дозволено или пак забрането да пиеме одредени пијалаци. А се знае дека забранетото секогаш е привлечно. Таа одреденост многумина ја толкуваат и како етнолошка, етничка и фолклорна. Така и се стекнуваат навиките и отпорностите кон одреден вид пијалак. Ако на пример, Чехот, може да издржи неверојатни количини пиво, со виното не е така. Во целата приказна околу пиењето длабоко навлегуваат законите, особено оние за безбедност во сообраќајот. Стриктните одредби укажуваат дека законодавците досега не постигнале многу преку други средства, зашто борбата против прекумерното консумирање алкохол е многу тешка. Алкохолот е општо присутен во животот на огромен број луѓе, па затоа е тешко со него да се справите. Дури и во Библијата најспоменуваниот прехранбен артикл, покрај маслинката, е виното. Со виното се одбележува почетокот, но и завршетокот на животот. Со него се одбележува секој настан значаен за развојот на човекот, од крштевка до матура, женидба, заминување на пат, на гурбет и сл. Главно, прекумерноста во пиењето носи повеќе несреќа од среќа. Да не го споменуваме алкохолизмот како болест, да не ги споменуваме разорените бракови, генетски болести кај децата, несреќите од возење во пијана состојба... Медитеранскиот начин на консумација на виното значи пред се помали количества вино, често разблажени со вода или сода, но се пие редовно. Друг тип на пиење е она во пивските земји каде се

почнува со напивањето во петок навечер, целата работа се завршува во недела за во понеделник да може да се работи. Најчестиот мотив за прекумерното напивање е желбата за поправка на расположението, но и за заборавање на проблемите. Ниедна причина не е доволно добра за прекумерното напивање. Единствениот начин да се живее до алкохолот и со него е да се постигне и достигне самоконтрола и мерка која е веќе добро позната. Одамна е утврдена оптималната доза на алкохол поволна за човечкиот организам во еден ден. Тоа се две единици алкохол во 24 часа. Тоа значи две чаши вино или половина шише од 0,7 литри. Две ракии или друг жесток пијалок, две шишиња

Дека во светот се пиело и ќе се пие, тоа е јасно. Ниту една забрана не успеала да го запре тој порок или уживање. Прашањето е концентрирано околу прифатливото количество и исправниот начин на консумирање пиво... Овие количества ви овозможуваат да не потпаднете под дејството на алкохолот, да бидете добро расположени и да ги имате сите бенефити од дејството на алкохолот и да уживате во него. Се што е над оваа количина оди во категоријата на злоупотреба на алкохолот.

Дали сте знаеле?

САД најголем потрошувач на вино

И

ако по глава на жител САД консумира околу 12 литри, сепак заради големината на земјата, САД е најголемиот вкупен потрошувач на вино во светот. Американците ги претекнаа Италија и Франција во апсолутни бројки, иако во овие земји се пие по преку педесет литри по глава на жител. САД до пред кратко време беше земја во која винопијците не беа бројни. Но, со развојот на винарството во самата земја и со поттикнувањето на винската култура ситуацијата многу брзо се менуваше. Така, САД станаа најголемиот увозник на вино, но и значаен извозник, особено на вината од Калифорнија која пресметува годишен извоз на вино во вредност од 1,5 милијарди евра.