784 kapital magazin

INTERVIEW Gligor Bi[ev

претседател на Европската бизнис асоцијација O^ekuvam nov ciklus na investicii i razvoj

analiza Nieden od stranskite investitori nema interes da go kupi placot vo zonite

број 784 цена 100 ден. | 7 ноември, 2014, петок | година 16

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

kompanii vo makedonija

politika Koga ]e porasne, SDSM saka da bide opozicija

4

Капитал број 784 07.11.2014

содржина 06 КапиталНО

www.kapital.mk

Издвојуваме 26 интервју

Биљана Здравковска Стојчевска За кого важат законите?

Глигор Бишев, претседател на Европската бизнис асоцијација Очекувам нов циклус на инвестиции и развој

12 cover story

50 најпрофитабилни компании во Македонија

18 компании и пазари

Државата ја продава земјата во зоните по едно евро за квадрат Ниеден од странските инвеститори нема интерес да го купи плацот во зоните

36 политика

Кога ќе порасне, СДСМ сака да биде опозиција Изгубени во преводот ... на бојкотот!

73 балкан бизнис и политика

Катастрофални одлуки на сите хрватски влади во изминатите 20 години

Нема интерес за купување плац во зоните

Државата им даде можност на инвеститорите во технолошко индустриските развојни зони да го купат земјиштето и фабриките по почетна цена од едно евро за квадрат, но од Министерството за економија велат дека засега ниту еден од постоечките странски инвеститори не покажале интерес да ги откупат земјата или објектите. Тоа е логично ако се знае дека тие имаат договори за закуп на имотот по екстремно поволни услови. Властите објаснуваат дека овие измени биле направени на барање на новите инвеститори кои допрва планираат да изградат фабрики во земјава.

XX Стр.18

22 анализа

Се развива нов бизнис Финансиски друштва нудат скапи кредити за спас на бизнисот

INTERVIEW GLIGOR BI[EV

претседател на Европската бизнис асоцијација O^EKUVAM NOV CIKLUS NA INVESTICII I RAZVOJ

ANALIZA NIEDEN OD STRANSKITE INVESTITORI NEMA INTERES DA GO KUPI PLACOT VO ZONITE

POLITIKA KOGA ]E PORASNE, SDSM SAKA DA BIDE OPOZICIJA

БРОЈ 784 ЦЕНА 100 ДЕН. | 7 НОЕМВРИ, 2014, ПЕТОК | ГОДИНА 16

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

18 44 свет KOMPANII VO MAKEDONIJA

Назив и адреса на седиштето и уредништвото на издавачот на медиум: Капитал Медиа Гроуп доо Скопје, бул.Партизански одреди бр. 17-1/16, П. ФАХ 503, 1000 Скопје Име на одговорното лице на издавачот на медиум: Основач и директор Љупчо Зиков Име и презиме на одговорниот уредник: Биљана Здравковска Стојчевска Назив и адреса на печатницата и датумот на печатење или препечатување: Графички центар Скопје, ул. Скупи бб, 1000 Скопје

Михаил Ходорковски: Нема такви санкции со кои може да се oслаби Путин. Русија се лизга кон диктатура. А јас чекам да се разбуди средната класа.

49 Специјален прилог

Корпоративна општествена одговорност

Кредитираат како банки, но не се банки

Се развива нов бизнис во Македонија – се отвораат финансиски друштва за кредитирање на фирмите со релативно високи каматни стапки. Овие финансиски друштва работат како банки, но не се банки. Почнаа да се формираат откако се донесе Законот за финансиски друштва во 2010 година, но најмногу се отвораат последнава година. Во моментот во земјава постојат седум финансиски друштва, кои имаат дозвола од Министерството за финансии да ги кредитираат фирмите.

XX Стр.22

62 на ручек со...

Трајко Стаматоски лингвист

Девет децении посветени на македонскиот народ

66 светот на виното ВИНСКИ ЛЕГЕНДИ Бернар Магрез - човекот со 40 винарници

РЕГИОНАЛНИ ПАРТНЕРИ на капитал

22

Капитал број 784 07.11.2014

6

www.kapital.mk

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

O~igledno zakonite vo ovaa dr`ava ne va`at za site podednakvo. Porakata e deka vo dr`avata postojat grupi na gra|ani za koi zakonite mora da va`at, koi moraat da pla}aat razni dava~ki i kazni, dodeka na drugi im e dozvoleno da ne gi po~ituvaat zakonite bez za toa da imaat nikakva sankcija. Nametnuvaweto na atmosfera vo koja sekoj zakon se nosi so krajna cel nekoj da pla}a pogolemi kazni ne mo`e da go podobri `ivotot na nitu eden gra|anin.

Vo Ustavot stoi deka pred zakonite site se ednakvi.

No, o~igledno ne se. Pa ve}e i taka trgna menuvaweto na Ustavot, mo`e ne }e e lo{o da se dodade u{te ne{to. Pred zakonite site se isti. Osven koga ne se. Sigurno u{te vedna{ }e se najdat pravni eksperti koi toa mudro }e i go opravdaat i objasnat na javnosta vo udarnite termini na vesti.

За кого важат законите?

В

о последно време законите во Македонија се носат со таква брзина што дури и тие што ги пишуваат не можат да ги прочитаат. Повеќе од очигледно е дека отсуството на опозицијата од Парламентот ја забрза работата на оние чија главна работна обврска е да ги гласаат законите кои ги понудува власта. Па за успеат да изгласаат што повеќе закони скоро сите одат по итна скратена постапка. Оти и онака не биле битни, а бидејќи однапред се знае дека никој нема да има ништо против било кој закон, целата работа се забрзува и скратува. Така и пратениците стануваат попродуктивни. Во пократко време ќе донесат повеќе закони. Но, во последно време зачести носењето на закони по мерка. Закони кои се носат само заради тоа што некоја интересна група излобирала тие да се донесат. Од кои едни ќе имаат корист, а други ќе имаат штета. Закони кои важат да едни, а не важат за други субјекти. Еве на пример, последните законски измени со кои на сите авторски хонорари треба да се плаќаат придонеси. Ако власта веќе носи закон со кој има за цел да воспостави норматив дека на сите хонорари мора да се плаќаат придонеси, зошто тогаш тоа не важи за сите хонорари? Зошто законот за плаќање на придонеси на хонорарите нема да важи за најголем дел од избраните функционери, членови на управни и надзорни органи, советници, партиски членови по разно разни одбори, професори, спортисти и кој се уште не, а за сите други ќе важи? Која е таа логика оние кои земаат најголеми хонорари, понекогаш и од три-четири места, да не плаќаат

придонеси? И згора на се, ова изземање се прави врз основа на меѓусебна комуникација помеѓу институциите. И на крај добиваме ситуација во која законот не важи за најголем дел од оние кои земаат всушност најголеми хонорари и за кои бил носен законот. Ако е така, тогаш која е целта заради која се носи овој закон? Секој малку писмен правник знае дека вакви одредби или закони се целосно неуставни. Која е тогаш вистинската цел заради која се носат законите и законските измени? Кого штити, а кого казнува власта со вакви дискриминаторски закони? Еден министер неодамна тоа го објасни вака: “Владата не спроведува никакви промени зашто и е тоа интересно, туку зашто смета дека со тоа се подобрува нешто во животот на граѓаните. Се додека е така, ќе правиме измени”. Што и во кој живот ќе се подобри нешто со вакви законски решенија не е воопшто јасно. Но, она што прави проблем во реалниот живот е што се почесто законските измени кои се прават за да им се подобри животот на едни граѓани, им го влошуваат животот на други граѓани. Па така едни добиваат поволности, на сметка на грбот на други граѓани, кои се казнети и кои мора да плаќаат повеќе за овие првите да добијат подобри услови. Има еден куп вакви, во најмала рака дискриминирачки закони. Законот со кој исплатата на породилното боледување ќе оди преку фирмите, наместо преку Фондот е само еден од низата такви закони. Објаснувањето дека овие измени се прават да им се излезе во пресрет на жените на кои надоместот за породилно отсуство им доцни понекогаш со месеци не се

www.kapital.mk

Капитал број 768 18.07.2014

КапиталНО

Ако власта веќе носи закон со кој има за цел да воспостави норматив дека на сите хонорари мора да се плаќаат придонеси, зошто тогаш тоа не важи за сите хонорари? Зошто законот за плаќање на придонеси на хонорарите нема да важи за најголем дел од избраните функционери, членови на управни и надзорни органи, советници, партиски членови по разно разни одбори, професори, спортисти и кој се уште не, а за сите други ќе важи? И згора на се, ова изземање се прави врз основа на меѓусебна комуникација помеѓу институциите. И на крај добиваме ситуација во која законот не важи за најголем дел од оние кои земаат всушност најголеми хонорари и за кои бил носен законот. Ако е така, тогаш која е целта заради која се носи овој закон? Кого штити, а кого казнува власта со вакви дискриминаторски закони? искрени. Ако Фондот сака надоместот за породилно отсуство жените да го добиваат во ист ден кога што ја добиваат платата нејзините колеги од фирмата во која работи, тоа може да го прави и сега без да прави никакви законски измени. Фирмите имаат законска обврска платите на вработените да ги исплатат до 15 во месецот. Ако тоа не го направат им следуваат казни. Фондот ако има толкава желба да им излезе во пресрет на жените кои се на породилно отсуство за тие навреме да го добиваат надоместокот, треба да се обврзе исплатата да ја прави задолжително до 15 секој месец. Но, проблемот е што Фондот оваа негова обврска не ја исполнуваше и исплатата на породилното отсуство доцнеше и по неколку месеци. И за тоа никој не беше казнет. Е сега заради неможноста навреме да ја исполни оваа обврска, Фондот ја префрла врз фирмите. Тие ќе морале навреме да го исплаќаат надоместот за породилно, а после парите да си ги бараат да им ги врати Фондот. Ако не исплатата навреме ќе добијат и казни. А ако Фондот, во кој сите

вработени во државата секој месец плаќаат приходи, не може навреме да обезбеди пари, која е логиката тогаш да се очекува фирмите да обезбедат пари за навреме да го исплаќаат овој надомест?! Очигледно законите во оваа држава не важат за сите подеднакво. Пораката е дека во државата постојат групи на граѓани за кои законите мора да важат, кои мораат да плаќаат разни давачки и казни, додека на други им е дозволено да не ги почитуваат законите без за тоа да имаат никаква санкција. Наметнувањето на атмосфера во која секој закон се носи со крајна цел некој да плаќа поголеми казни не може да го подобри животот на ниту еден граѓанин. Во Уставот стои дека пред законите сите се еднакви. Но, очигледно не се. Па веќе и така тргна менувањето на Уставот, може не ќе е лошо да се додаде уште нешто. Пред законите сите се исти. Освен кога не се. Сигурно уште веднаш ќе се најдат правни експерти кои тоа мудро ќе и го оправдаат и објаснат на јавноста во ударните термини на вести.

7

Капитал број 784 07.11.2014

8

www.kapital.mk

НАВИГАТОР ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

Епидемијата на ебола е предупредување дека светот треба да работи на спречување на ширењето на смртоносните болести. Планетата не е подготовена за епидемии. Постојат реални шанси во наредните неколку децении да се појават и повеќе заразни болести од оваа

4%

повисока плата од овој месец ќе земаат вработените во државната администрација. Октомвриската плата ќе биде поголема од 600 до 1.600 денари.

Бил Гејтс

основач на Мајкрософт

победник на неделата

Иза и Само Логин

+

Брачниот пар Иза и Само Логин се најмоќните Словенци на новата листа од 100 најбогати, која секоја година ја објавува списанието Manager. Станува збор за основачите на компанијата Outfit7, која ги развива ултра популарните мобилни апликации со животни кои зборуваат, меѓу кои најпопуларната Том, мачорот кој зборува. Вредноста на компанијата е проценета на 1,1 милијарда евра, а нивната лична сопственост вреди 617 милиони евра. Избивањето на оваа млада компанија на врвот на оваа листа е уште еден доказ дека идејата е највредниот капитал на која било компанија. Со добра идеја, фаќање на бранот на иновации и модерни трендови и нивна квалитетна реализација, Иза и Само постигнаа успех на кој што може да им позавидат многу други словенечки компании. Тие практично успејаа од првото место да го истиснат Санди Чешко, основач и сопственик на Studio Moderna, компанија која се занимава со ТВ продажба на повеќе производи меѓу кои и Dormeo душеци, чие богатство за една година падна од 460 милиони на 391 милион евра. Инаку, апликацијата со мачката Том која зборува досега има 1,2 милијарда симнувања од Интернет, а симнувањата и на другите апликации како што се папагалот Пјер, жирафата Џина или мачката Ангела исто така се бројат во милиони. Одлична бизнис идеја и уште подобра и профитабилна реализација!

Нови 40 стипендии додели

Ф

ондацијата „Трајче Мукаетов“ и годинава традиционално додели 40 нови стипендии, 20 за студенти на Фармацевтскиот и 20 за студенти на Медицинскиот факултет при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ за учебната 2014/2015. Стипендијата изнесува 6.500 денари во текот на 12 месеци. Освен овие 40 стипендии, Фондацијата додели и еднократна парична награда во износ од 1.200 евра на првенците на генерациите на овие два факултети.

Ослободувањето од при за одредени граѓани е н пишува:

Александар Јанев

О

aleksandar.janev@kapital.mk

слободувањето само на неколку категории граѓани како што се функционерите, советниците, судиите, поротниците, стечајните управници, волонтерите, професионалните спортисти, стипендистите, пензионерите од обврската да плаќаат социјални придонеси за хонорарите што ги добиваат врз основа на авторски права или договор на дело е неуставно, коментираат врвните експерти за уставно право во земјава. Според нив, Уставот им гарантира на сите граѓани дека се еднакви и дека сите имаат исти обврски кон државата, а селективниот пристап во плаќањето на социјалните придонеси се коси со овие одредби. „Позитивна дискриминација се дозволува само ако на тој начин се исправа некоја претходна дискриминација , но во овој случај не се работи за тоа. Поразбирливо би било да се направи позитивна дискриминација за ранливи категории на граѓани отколку за функционери. Изземањето на одредени категории од оваа обврска ги става во нерамноправна положба другите граѓани и ова решение доколку се донесе, ќе падне пред

Уставниот суд“, коментираат уставните експерти. Прашањето за плаќањето социјални придонеси на хонорарите повторно стана актуелно откако во јавноста се појавија толкувања на државните институции кои отркиваат дека повеќе категории на граѓани се изземени од обврската, но засега овие измени не се предвидени во законот. Претходно во екот на летните одмори, без никаква јавна дебата, пратениците во Собранието ги изгласаа законските измени со кои се овозможи оние кои

www.kapital.mk

и Фондацијата „Трајче Мукаетов“ Еднократна парична награда од Медицинскиот Факултет доби Александар Јовановски, а од Фармацевтскиот Бисера Степановска, која од први ноември сојата професионална кариера ја почнува во „Алкалоид АД“, Скопје во одделот Фармација, како контролор на квалитет. Со ова продолжува големиот хуманитарен проект Фондација „Трајче Мукаетов“, кој изминативе години, почнувајќи од 2007/2008 година, стипендираше вкупно 304 студенти по фармација и медицина. Од нив 103 студенти по фармација и 72 од медицина се веќе дипломирани.

идонеси само неуставно!? Изземањето на неколку категории граѓани од обврската да плаќаат социјални придонеси за хонорарите што ги добиваат врз основа на авторски права или договор на дело е неуставно, коментираат врвните експерти за уставно право во земјава. На никого не му е јасно зошто се носат закони кои нема да важат за најголем дел од оние заради кои се носел добиваат приходи врз основа на договори на дело и авторски договори, освен персоналниот данок што го плаќаа досега, од своите хонорари да плаќаат и придонеси за пензиско, инвалидско и здравствено осигурување. Заедно со персоналниот данок од 10%, оптоварувањето ќе изнесува над 35% од сумата на хонорарите. Придонеси ќе се плаќаат само за хонорари кои го надминуваат износот на минималната плата од 9.590 денари. Објаснувањето на Владата беше дека оваа обврска се воведува за компаниите да ги вработуваат граѓаните на определено време наместо со договор на дело и со тоа да се спречи неплаќањето на придонесите. Меѓутоа, ако владината идеја е да стимулира конверзија на договорите на дело во трајни договори за вработување, тогаш решението би било придонеси да се плаќаат на договорите од лицата кои не се во работен однос. Економистите коментираат дека зад тој параван се крие потребата да се крпи пензискиот фонд кој годинава доби 340 милиони евра од државниот буџет за редовна исплата на пензиите.

Капитал број 784 07.11.2014

НАВИГАТОР

9

мисла на неделата

> БРОЈКА

1,7

Тајната на успехот во бизнисот е да знаеш нешто што никој друг не го знае

милијарди долари достигна трговскиот дефицит во периодот јануари септември 2014 г.

лидери

Аристотел Оназис грчки бродосопственик и поранешен број еден светски миљардер

губитник на неделата

Џек Ма

Kинеска компанија за електронска трговија Алибаба неделава објави скок на тримесечните приходи за 54%, резултат на растот на огласувањето што го поттикна прометот во Кина

Живко Мукаетов

Компанијата Алкалоид и оваа година преку Фондацијата „Трајче Мукаетов“ додели 40 стипендии за најдобрите студенти со што останува доследна на епитетот општествено одговорна компанија

не им беше неделата

Ли Кун Хи

и покрај новитетите, конкуренцијата е подобра од Самсунг електроникс, па оперативната добивка на компанијата се намали за 60% во третиот квартал

Бојко Борисов

не му тргна работата со обезбедување мнозинство пратеници, па најверојатно ќе мора да се откаже од премиерската функција иако победи на изборите

_

Никола Тодоров Како да беше малку што беа изложени на “ѕидот на срамот“ оние лекари кои не ги почитувале закажаните термини во системот “Мој термин“, што секој месец се казнуваат со пониски плати, што им се определија само по 15 минути за преглед на еден пациент, што сериозно им се ограничи бројот на рецепти и упати кои смеат да ги издаваат, министерот Тодоров продолжува со мерките за "дисциплинирање". Поради големата недоверба во нив и нивното совесно извршување на обврските министерот за здравство се одлучи да ги следи лекарите. И тоа буквално, со камeра. За да се знае во секој момент каде се и што прават. Оваа мерка лекарите ја примаат како дополнително уривање на довербата во нив. Не држи вода образложението дека повод за ова, што воедно е и трошок во буџетот, е доцнењето на дел од лекарите на “Мој термин“. Ако станува збор за дел од лекарите, тогаш која е логиката повторно сите да се ставаат во ист кош. Нели за дисциплинирање на несовесните се воведоа казни? Зошто тогаш има потреба од некакви си камери или скенери? Најновата информација е дека ќе се набават специјални скенери кои ќе го евидентираат точното време на доаѓање на на работа и нивната локација во реално време. Ако се земат предвид и другите мерки, како што се образложување на секое отсуство или доцнење, одење на дисциплински комисии и казнување на директорите на клиниките кои нема да ги дисциплинираат своите лекари навистина води до заклучок дека под ваква пресија лекарите тешко ќе можат сериозно да се посветат на основната работа-лекување на пациентите.

Капитал број 784 07.11.2014

10

www.kapital.mk

НАВИГАТОР

график на неделата...

Движење на цената на нафтата во 2014 година

3 факти за...

(долари за барел)

105

Извор: Nasdaq.com

100 95

90 85 80 75 Јан

Фев

Мар

Апр

Мај

Јун

Јул

Цената на нафтата продолжува да паѓа

Авг

Сеп

Окт

Ное

Н

афтата продолжува со пад на цената на светските берзи, со што во понеделникот е спушти на 77 долари, цена најниска од 2010 година наваму. Најпогодени се големите извозници Русија, Венецуела, Нигерија , Саудиска Арабија, итн.

> БРОЈКА

220 218 74

години му се потребни на Карлос Слим за да го потроши богатството од 80 милијарди долари ако троши по милион дневно години му требаат на Бил Гејтс за да потроши 79 милијарди долари, пресмета меѓународната институција Оксам милијарди долари ќе се соберат ако милијардерите платат данок од 1,5% на својот имот

Две фабрики “напра во македонскиот изв

503

милиони долари е вредноста на храната која сме ја увезле во првите девет месеци годинава

светот низ медиумите...

Time

Светот со нетрпение ја очекува премиерата на новиот мегахит на Кристофер Нолан со специфичен и загадочен наслов „Интерстелар“. Се уште не се знае како точно ќе реагираат публиката и критичарите, но дефинитивно се очекува голем импакт врз вљубениците на филмската уметност. lll

100%

е зголемен извозот на транспортни возила и машини за една година

Der Spiegel

Јавноста со страв и неверување ги дочекува се почестите информации дека голем дел од овошјето и зеленчукот кој се конзумира е или генетски модифициран или подложен на влијанието на силни отрови за време на производството. lll

30%

е зголемен извозот на хемиски и сродни производи за една година

Newsweek

Њујоршкиот магазин предупредува дека Фејсбукот станува алатка на која се здружуваат дивите ловци на ретки и скоро истребени животни. Изгледа дека новата технологија повторно наместо за заштита се користи за уште поголема штета на светската флора и фауна. lll

The Sydney Morning Herald

Во Австралија се случија првите убиства поврзани со милитантниот исламизам. Јавноста е загрижена од натписите со кои осамна Австралија од типот „ИСИС е тука“ и „ИСИС нема да се оди“. Очигледно дека идеологијата на ирачките фундаменталисти не е ограничена само на Блискиот Исток. lll

пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

З

а тоа колку е македонската економија всушност кревка и дека 2-3 фабрики на странски инвеститори може преку ноќ да направат “дар-мар“ во надворешната трговија на земјата, покажуваат и последните податоци на Заводот за статистика за надворешната трговија. Во периодот од јануари до септември годинава, извозот од Македонија е 3,7 милијарди долари,

што е пораст од 19,4% во однос на истиот период лани. Извозот е најмногу пораснат во сегментот машини и транспортни уреди (21% во вкупната извозна структура), за речиси 100%, и изнесува 758 милиони долари, додека извозот на хемиски и сродни производи, за речиси 30% и изнесува 776 милиони долари (20,5% во вкупната извозна структура). Колку за споредба, минатата година, машините и транспортните уреди во истиот временски период се извезле за 388 милиони долари и учествувале со 12,6% во вкупниот извоз, а хемиските производи за 598 милиони долари со нешто помало учество во вкупниот

www.kapital.mk

Капитал број 784 07.11.2014

проценки... > БРОЈКА

Мило Ѓукановиќ премиер на Црна Гора

ЕУ да му даде електро шок на Западен Балкан

10

Е

вропската унија мора да обезбеди електро шок за економијата на Западен Балкан, која е како „пациент на апарати“. Не е доволно да се повторува флоскулата „вратите се отворени“. Мора да му се помогне на Западен Балкан да помине низ таа врата. Економијата во регионот се соочува со проблемот на дефлација и е во тешка ситуација, порача црногорскиот премиер.

авија салата“ воз За тоа колку ние всушност немаме економија, илустрира податокот што само извозот на една фабрика од земјава, “Џонсон Мети“, учествува со преку 20% во вкупниот извоз на земјава. извоз во однос на годинава, или 19,4%. Главниот извозник во групата хемиски и сродни производи е фабриката на “Џонсон Мети“ во Бунарџик крај Скопје, производител на катализатори за автомобилската индустрија, која минатата година има извоз од околу 600 милиони долари, а годинава очигледно дека ќе биде значително надминат. Меѓутоа, тука треба да се спомне дека “Џонсон Мети“ учествува значително и на увозната страна во надворешно трговскиот биланс на Македонија, како голем увозник на скапоцени метали што се користат при производството на катализатори. Така, во првите девет месеци годинава, увозот на хемиски производи во кој што “Џонсон Мети“ има најголем удел, изнесува 624 милиони долари, а минатата година 639 милиони долари. Кај транспортните машини и уреди веднаш се почувствува почнувањето со работа на фабриката за автобуси на белгискиот инвеститор “Ван Хол“, која што во втората половина од 2013 почна со полн капацитет да произведува за странските пазари. Ако лани за цела година транспортни машини и уреди биле извезени за 570 милиони долари, годинава само за првите девет месеци извозот е безмалку 760 милиони долари. Во овој сегмент ако се навлезе подлабоко во базите на Државниот завод за статистика, влегуваат и машини и апарати за филтрирање со каталитичка постапка (повторно Џонсон Мети), сетови на спроводници за палење на возила (фабриките на Дрекслмаер, Кромерг и Шуберт), како и . Ако отидеме некоја година поназад со времето, на пример во 2009 година за истиот период од првите девет месеци, извозот на хемиски и сродни производи изнесувал 116 милиони долари и учествувал со само 6% во вкупниот извоз, а на транспортни машини и уреди 104 милиони долари со 5,3% во вкупната извозна структура.

11

места напреднала Македонија според индексот за просперитет на британскиот институт “Легатум“ и се најде на 69. место

ВЕСТИ...

Алкалоид со раст на извозот од 11% и нови 54 вработувања во првите 9 месеци

Ф

армацевтската компанија Алкалоид во периодот јануари - септември 2014 година оствари позитивни финансиски резултати искажани во неревидираниот единечен и неревидираниот консолидиран биланс на успех. Во единечниот биланс на успех, остварените единечни продажби во износ од 4.344 милиони денари бележат зголемување за 2% во споредба со остварените во истиот период во 2013 година. Добивката пред финансиски трошоци, даноци и амортизација (ЕБИТДА) изнесува 801 милиони денари што претставува зголемување од околу 10%. Нето добивката изнесува 457 милиони денари што претставува зголемување од 4%. Според консолидираниот биланс на успех, остварените консолидирани продажби во износ од 5.550 милиони денари бележат зголемување од 8% во

споредба со остварените во истиот период во 2013 година, при што е реализиран раст на консолидираните извозни продажби од 11%. Добивката пред финансиски трошоци, даноци и амортизација (ЕБИТДА) изнесува 833 милиони денари што претставува зголемување од околу 10%. Нето добивката изнесува 440 милиони денари што претставува зголемување од 4%. Во првите девет месеци годинава во Алкалоид се реализирани 54 нови вработувања.

Земјоделството да се прилагоди кон климатските промени

З

емјоделците ќе се едуцираат за ефекти од климатските промени врз земјоделските култури и сточарството со цел да се намалат негативните ефекти врз земјоделското призводство, шумарството, водните ресурси, безбедноста на храната и биолошката разновидност. Ова е целта на двете студии што ги промовира Министерството за земјоделство, шумарство и водостопанство во рамки на Проектот на УСАИД за адаптација на земјоделството кон климатските промени. “Соочени со фактот дека земјоделството е еден од најранливите сектори од климатските промени, а при тоа се загрозени поважните земјоделски региони

и стратешките култури неопходно е прилагодување на земјоделските политики, програми и инвестиции, кон климатските промени и преземање соодветни мерки, рече заменик министрот за земјоделство, Ванчо Костадиновски. Конкретно, индивидуалните земјоделци ќе добијат помош како да ги ублажат ефектите од климатските промени, како да ги заштитат посевите и добитокот од суши, бури и ширењето болести и штетници во услови на ненадајни температурни експлозии. Ова е особено важно ако се знае дека половина од руралното население во Македонија економски е зависно од земјоделството.

50

Капитал број 784 07.11.2014

12

COVER STORY

najprofi kompani www.kapital.mk

50 НАЈПРОФИТАБИЛНИ КОМПАНИИ ВО МАКЕДОНИЈА КОМПАНИЈА

ГРАД

ДЕЈНОСТ

НЕТО ДОБИВКА 2013 (евра)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

КАМЕНИМОСТ КОМУНИКАЦИИ МАКЕДОНСКИ ТЕЛЕКОМ Т-МОБИЛЕ МАКЕДОНИЈА САСА ЏОНСОН МЕТИ ЦЕМЕНТАРНИЦА УСЈЕ БУЧИМ ЈП ЗА ДРЖАВНИ ПАТИШТА КАМФУД ИМПЕРИАЛ ТОБАКО ТКС ПИВАРА СКОПЈЕ АЛКАЛОИД ИГМ-ТРЕЈД

Скопје Скопје Скопје Македонска Каменица Скопје Скопје Радовиш Скопје Скопје Скопје Скопје Скопје Кавадарци

Консултантски услуги Телекомуникации Телекомуникации Рудник Индустрија за авто.делови Индустрија за градежни материјали Рудник Јавно претпријатие Градежна индустрија Тутунска индустрија Индустрија за пијалоци Фармацевтска индустрија Металопреработувачка индустрија

54.040.031 44.166.714 37.562.350 32.352.968 29.728.023 24.141.256 21.539.668 20.057.225 14.944.897 14.623.571 11.285.589 10.078.591 9.727.422

14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27

ЕКСИКО ПЕЛИСТЕР ВЕРОПУЛОС АДОРА ИНЖЕНЕРИНГ ЛУКОИЛ МАКЕДОНИЈА ВИП ОПЕРАТОР ЕНЕРЏИ ФАЈНАНС ГРАНИТ КАМ МАРКОВСКИ КОМПАНИ ОРКА ХОЛДИНГ НАСТЕЛ АЛАЈАНС УАН МАКЕДОНИЈА ЖИКОЛ

Скопје Битола Скопје Скопје Скопје Скопје Скопје Скопје Скопје Скопје Скопје Скопје Кавадарци Струмица

Производство и трговија Градежна индустрија Трговија Градежна индустрија Нафтена индустрија Телекомуникации Консултантски услуги Градежна индустрија Трговија Градежна индустрија Холдинг Градежна индустрија Тутунска индустрија Градежна индустрија

8.898.451 7.310.505 6.642.629 6.177.198 6.015.255 5.853.637 5.307.426 5.242.881 5.218.547 5.146.748 4.262.828 4.229.515 4.165.959 4.118.254

28 29 30 31 32 33 34

ЈП ХС ЗЛЕТОВИЦА ЕВН ЕЛЕКТРАНИ ПЕТРОЛГАС ТИНЕКС-МТ СПОРТ - ЛАИФ ТРЕЈД НИКОБ-ИНЖИНЕРИНГ КНАУФ

Пробиштип Скопје Тетово Скопје Скопје Скопје Скопје

Јавно претпријатие Енергетика Нафтена индустрија Трговија Игри на среќа Градежна индустрија Индустрија за градежни материјали

4.115.306 3.962.964 3.636.063 3.540.838 3.473.169 3.329.294 3.319.991

35 36 37 38 39 40 41

ЏОНСОН КОНТРОЛС СИЛМАС МАКЕДОНИЈАТУРИСТ КАРА ЕЛМАК - ЕЛБИТ СИСТЕМИ ИТХР МАКЕДОНИЈА ЕНЕРГО СИСТЕМ

Скопје Кратово Скопје Скопје Скопје Скопје Скопје

Индустрија за авто.делови Пр-во на хидраулични масла Хотели и ресторани Производство и трговија Центар за обука на пилоти Трговија со облека Инженеринг и консалтинг

3.292.735 3.167.358 3.143.203 2.989.296 2.918.181 2.878.664 2.838.620

42 43 44 45 46 47 48 49 50

ИНДБУС ИНТЕРНАЦИОНАЛ ИЛИНДЕН ВАТО ИМАКО ВИНО ЕВН Дистрибуција ЦХС ИНВЕСТ ГРОУП РЕПЛЕК МЛЕКАРА Ф.Х.И.Б.Ц.Сун Циту ВКУПНО

Скопје Струга Скопје Штип Скопје Скопје Скопје Битола Скопје

Пр-во на автобуси Градежна индустрија Транспорт Винарија Енергетика Консултантски услуги Фармацевтска индустрија Прехранбена индустрија Градежна индустрија

2.836.276 2.833.185 2.525.705 2.369.821 2.339.271 2.288.913 2.125.116 2.107.629 2.044.862 470.914.599

fitabilni cover story13 ii vo makedonija www.kapital.mk

Капитал број 784 07.11.2014

Годишна промена (%)

Вкупни приходи (евра)

Профитна Број на маржа (%) вработени 2013

Профит по вработен (евра)

ROA-Поврат на актива (%)

ROE -Поврат на капитал (%)

-9,79% -51,90% -6,19% -5,77% ,90% 11,98% 57,40% / 97.294,42% 25,85% 7,30% 2,00% 21,09%

54.497.056 150.915.740 122.661.278 79.889.936 631.212.188 66.850.662 61.285.491 71.154.981 15.888.948 55.497.850 56.850.826 94.730.643 75.547.694

99,16% 29,27% 30,62% 40,50% 4,71% 36,11% 35,15% 28,19% 94,06% 26,35% 19,85% 10,64% 12,88%

0 1.165 369 687 424 330 691 315 4 261 293 1.110 404

/ 37.911 101.795 47.093 70.113 73.155 31.172 63.674 3.736.224 56.029 38.517 9.080 24.078

11,55% 15,59% 29,12% 17,47% 7,85% 24,95% 30,34% 2,40% 78,30% 12,01% 13,16% 7,00% 9,42%

11,55% 19,08% 39,74% 18,95% 11,04% 26,97% 36,36% 3,07% 97,32% 12,70% 15,25% 8,34% 12,39%

207,93% 105,83% 6,98% -38,61% 50,73% 74.837,59% ,00% -,68% 18,53% 305,83% 133,84% 225,25% 56,80% 40,06%

9.418.693 22.098.761 65.670.707 17.809.301 119.117.195 65.680.233 5.368.633 92.388.475 79.486.124 11.422.069 5.675.903 6.443.156 35.312.986 18.370.038

94,48% 33,08% 10,12% 34,69% 5,05% 8,91% 98,86% 5,67% 6,57% 45,06% 75,10% 65,64% 11,80% 22,42%

10 239 872 210 329 153 1 1.550 525 147 23 13 300 243

889.845 30.588 7.618 29.415 18.283 38.259 5.307.426 3.383 9.940 35.012 185.340 325.347 13.887 16.948

56,82% 15,98% 9,81% 19,73% 18,30% 8,08% 97,42% 3,84% 25,40% 62,90% 13,94% 19,06% 16,26% 19,00%

69,34% 23,27% 15,90% 24,44% 26,73% 13,60% 100,67% 7,86% 85,90% 99,94% 16,50% 31,54% 36,41% 36,23%

/ 3.404,32% 1.126,89% 15,77% 386,08% / 192,17%

6.514.656 9.254.845 4.113.613 90.854.485 70.986.218 5.110.623 17.304.433

63,17% 42,82% 88,39% 3,90% 4,89% 65,14%

20 20 9 1.203 511 48

205.765 198.148 404.007 2.943 6.797 69.360

4,51% 77,38% 77,95% 8,98% 74,26% 42,70%

20,64% 97,12% 78,29% 26,23% 84,71% 110,38%

86,47% ,00% ,41% 25,47% / 203,74% 156,19%

64.566.932 3.167.358 7.791.076 6.597.073 4.172.360 11.775.659 15.603.699

19,19% 5,10% 100,00% 40,34% 45,31% 69,94% 24,45% 18,19%

16 327 0 276 27 12 114 31

207.499 10.070 / 11.388 110.715 243.182 25.251 91.568

50,29% 13,10% 99,91% 8,37% 8,66% 91,72% 30,95% 23,29%

99,67% 29,05% 99,91% 8,57% 17,87% 104,54% 45,47% 43,25%

71,77% 1.339,74% 84,92% 659,71% / / -14,62% 3.283,06% /

8.561.568 14.225.279 4.451.460 5.448.823 426.473.548 2.288.983 11.953.547 36.934.403 2.126.658 2.921.522.870

33,13% 19,92% 56,74% 43,49% ,55% 100,00% 17,78% 5,71% 96,15% 16,12%

141 70 24 45 2.257 0 57 187 0 16.063

20.115 40.474 105.238 52.663 1.036 / 37.283 11.271 / 181.879

38,99% 16,60% 44,84% 35,99% ,56% 93,66% 7,86% 8,32% 58.898,55%

97,31% 22,40% 53,58% 47,98% 2,04% 99,78% 10,00% 11,07% 58.898,55%

Капитал број 783 31.10.2014

14

www.kapital.mk

COVER STORY

пишува:

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

С

илните и успешните компании се познаваат по многу показатели, но еден од клучните, секако, е профитот. Или нето-добивката која & останува на компанијата откако од приходите што ќе ги оствари од работењето ќе ги одземе сите трошоци, ќе ги плати сите обврски, давачки и даноци. Ако прашате било кој сопственик или менаџер на фирма, што им е главна цел во работењето, сигурно сите ќе одговорат дека целта им е да остварат поголем профит. Но, додека за некои Македонија е земја во која е пеколно тешко да се води профитабилен бизнис, за други Македонија e како тајната земја на златните рудници Елдорадо. Но, само за оние кои ги имаат рудниците. За другите обични смртници профитот во време на криза останува само сон. На јаве имаат чувство дека бизнисот им оди добро, работат повеќе, прават повеќе приходи, а резултатите на крајот повторно ги нема. Профитот постојано им паѓа, иако постојано кратат трошоци, се потешко им оди редовната исплата на обврските, доцнат со ратите за кредити кон банките. Ако македонските компании според профитот што го прават се споредат со некои од најпрофитабилните компании во регионот, тогаш се многу слаби и мали. Но, тоа е само гледано во апсолутни бројки и во поширок контекст. Ако се анализираат само податоците за профитот во локални услови, тогаш во Македонија има профитабилни компании, на кои според маржите кои ги остваруваат, а кои се движат од 50% па до зачудувачки 100%, би можеле да им позавидат и многу светски компании. Нивните профити растат со стапки поголеми од 100%, па и 1000%, секој заработен денар им е чист профит, дури и кога немаат ниту еден вработен. Податоците од едицијата 200 најголеми и најуспешни, која неодамна ја објави Капитал покажува дека 200те најпрофитабилни компании во Македонија сите заедно имаат профит од околу 38,7 милијарди денари или 630 милиони евра. Но, во оваа прилика фокусот е на 50-те најпрофитабилни компании. Профитот на овие 50 компании кои ги анализираме лани изнесувал 470 милиони евра. Тоа е 75% од вкупниот профит на 200-те најпрофитабилни, што само ја покажува големата концентрација и го потврдува впечатокот дека во Македонија малку компании имаа многу големи профити. Или да бидеме уште посликовити дури 46% од вкупниот профит кој го прават 200-те најпрофитабилни компании се прави кај првите 10 најпрофитабилни

Може некоја компанија да има добар бизнис, супер производи, добро да продава и да извезува, но ако не прави профит, целиот бизнис може да пропадне. Но, сепак високиот профит не е гаранција за успех во бизнисот.Капитал во овој број анализира кои се 50-те најпрофитабилни компании во Македонија, во кои бизниси работат, дали профитот го темелат на монополските позиции на пазарот, какви производи произведуваат, дали работат на домашен пазар или се извозници, колку навистина се успешни во тоа што го работат или високиот профит им е резултат на некоја случајна зделка ... компании. Овие 50 најпрофитабилни компании лани направиле вкупни приходи од продажба од 2,9 милијарди евра, односно работеле со просечна профитната маржа од 16,12%. Тоа значи дека на секои 100 денари приходи од продажба прават профит од 16 денари. Но, тоа е само просек. Бидејќи во друштвото на најпрофитабилни во Македонија има и такви компании, некои од нив непознати за јавноста, кои од секои 100 денари приходи направени лани, дури 99 денари им останувале како чист профит?! Ова сигурно е сон на секој бизнисмен. Да прави профит со што помалку трошоци. Но, дали е тоа воопшто можно? Имаат ли тие компании воопшто вработени? Кои се тие бизниси во Македонија во кои тие работат, а кои нудат вакви екстра големи профитни маржи? Дали овие компании се навистина успешни, или нивниот голем профит се должи на зделки кои немаат

врска со бизнис и зделки кои се надвор од нивната основна дејност? Американците имаат една поговорка –It’s all about the bottom line, која можеби звучи сурова, но е многу вистинита. Може некоја компанија да има добар бизнис, супер производи, добро да продава и да извезува, но ако не прави профит, целиот бизнис ќе пропадне. Капитал во овој број анализира кои се 50-те најпрофитабилни компании во Македонија, во кои бизниси работат, дали профитот го темелат на монополските позиции на пазарот, какви производи произведуваат, дали работат на домашен пазар или се извозници, колку навистина се успешни во тоа што го работат или високиот профит им е резултат на нешто сосема друго...

Кои се 50 најпрофитабилни компании во Македонија?

Компаниите кои се наоѓаат на листата 50 најпрофитабилни компании го докажува

www.kapital.mk

Капитал број 784 07.11.2014

15

Профитот не секогаш е показател за успешен бизнис

П

правилото дека ако една компанија е голема не значи дека задолжително е и профитабилна. На листата се наоѓаат и многу мали компании, според обемот на работата која ја работат, но и прилично непознати на јавноста, со оглед дека некои од нив само по една година од основањето се нашле во елитното друштво на најпрофитабилните. Тие прават големи профити и покрај тоа што немаат голем бизнис со големи обрти. Меѓу 50-те најпрофитабилните фирми има и фирми кои имаат приходи од еден или два милиони евра, што е далеку под приходите од 10 милиони евра што ги прави компанијата која е последно рангорана на 200 место во рангирањето на 200-те најголеми компании. Но, овие мали фирми имаат огромни профитни маржи од над 70%, па и над 90%, што значи дека за профитот кој го прават не прават никакви трошоци. На листата 50 најпрофитабилни има компании од сите дејности. Очигледно, за да се биде профитабилен во Македонија не мора ниту да се извозеува, ниту да се произведува. Не мора ниту да се има вработени. Од листата 50 најпрофитабилни, четири немаат ниту еден вработен, а осум од нив имаат

рофитабилноста на компанијата е прилично сложен концепт и може да се анализира од повеќе аспекти. Во најширока смисла профитот се анализира како разлика помеѓу вкупните приходи и вкупните расходи во работењето на една компанија. Според некои економисти, профитот е награда за превземање на ризик во водењето на бизнисот. Според Шумпетер, профитот е награда за иновациите и претприемнитвото. Тој сметал дека профитот може да се оствари само со воведување на иновации со кои бизнисмените остваруваат привремена предност во однос на конкурентите. Но, таквиот профит може да биде привремен бидејќи трае колку и монополот над иноваците. Штом конкурентите ги совладаат иновациите, профитот исчезнува. Според други, пак, профитот е само заработка остварена преку монополски цени. Во анализата на профитабилноста на 50-те најпрфитабилни компании во Македонија се осврнавмне најмногу на двата најважни показатели: профитната маржа и стапката на поврат на капиталот. Профитната маржа е еден од најопштите показатели за тоа колку една компанија е профитабилна. Таа покажува колку профит прави една компнпанија во работењето. Односно колкав дел од вкупните приходи кои ги заработува и остануваат како чист профит. Се добива кога добивката ќе се подели со вкупните приходи од работењето. На пример, ако профитната маржа е 10%, тоа значи дека на секој 100 денари заработени приходи компанијата прави 10 денари профит. Не секогаш компаниите кои остваруваат голема нето добивка имаат и висока профитна маржа. Финансиските аналитичари кои ги консултираше Капитал објаснуваат дека високата профитна маржа не секогаш е показател дека фирмата работи успешно и одржливо. Според тоа, за да се оцени работењето на некое друштво, како минимум показател би требало да се земат не

само показателите (индикаторите) на профитабилност, туку и барем некој од индикаторите на финансиската стабилност, односно задолженоста. “Со други зборови, ако видите висока профитна стапка, проверете ја и задолженоста, оти високата профитна стапка може да произлегува од високата задолженост, што може да биде знак за висока ризичност и неодржливост на стапките на долг рок и дури опасност од стечај и банкротство”, објаснува Верица ХаџиВасилева Марковска од консултантската куќа ААГ. Уште еден многу употребуван показател за профитабилноста на една компанија е стапката на поврат на капитал –РОЕ (Rate of return on equty). Овој показател ја мери профитабилноста што ја остварува компанијата на секој денар вложен капитал од сопствениците. Според некои општо прифатени стандарди компанија која има 15% поврат на капиталот може да се смета за профитабилна компанија. На пример на светско ниво компанијата Nike има годишна стапка на поврат на капиталот од 20,4%, а еден Exxon Mobile кој ја работи во профитабилната нафтена индустрија има стапка на поврат на капиталот од 16%. А профитните маржи и на двете компании им се под 10%. Но, во Македонија има компании кои имаат вртоглаво високи стапки на поврат на капиталот, кои според некои домашни аналитичари се во најмала рака контроверзни. “Повратот на акционерската главнина, или уште наречен поврат на сопствениот капитал е веројатно најсинтетичкиот индикатор, кој може да се споредува и за различни дејности. Тој индикатор покажува колку денари добивка годишно се добива на 100 денари ангажирани сопствени средства (главнина). Бидејќи капиталот има тенденција да се сели кон дејностите со најголемо оплодување, токму овој индикатор се користи за да се оцени ефикасноста на вложувањето на капиталот”, Марковска од консултантската куќа ААГ.

Капитал број 784 07.11.2014

16

www.kapital.mk

COVER STORY

Профитабилни маржи по индустрии Профитните маржи во голема мера зависат и од дејноста во која компанијата работи. Според податоците на Дамодаран, гуру за проценки на бизниси, се дадени следниве податоци за нето профитна маргина за повеќе дејности во јануари 2013 година:

помалку од 10 вработени. Анализата покажува дека дури 37 од листата 50 најпрофитабилни компании работат само на домашниот пазар и никогаш не извезувале. Поголемиот дел од најпрофитабилните 50 компании или 27 од нив се во странска, а само 23 се во домашна сопственост. Овие 50 најпрофитабилни компании лани имале вкупен профит од 470 милиони евра, што е дури 75% од профитот што лани го направиле 200-те најпрофитабилни македонски компании. Вкупните приходи, пак, на 50-те најпрофитабилни лани изнесувал 2,92 милијарди евра, што е 70%од приходите на 200-те најпрофитабилни македонски компании. Тоа значи дека просечната маржа со која работеле 50-те најпрофитабилни компании лани изнесувала 16,12%, или на секои 100 денари вкупни приходи од работењето на крајот им останувале по 16,1 денари чист профит. Но, тоа е само просек. Бидејќи на листата две компании Силмас од Кратово и консултантската фирма ЦХС инвест гроуп имале профитни маржи од 100%, што значи дека секој заработен денар им останува како чист профит. Дури пет компании имаат профитни маржи од над 90%, а дури 26 компании од листата 50 најпрофитабилни имале профитна маржа од над 30%, што се смета за исклучително висока маржа. На првите четири места на листата 50 најпрофитабилни компании во Македонија нема големи промени и во врвот се наоѓаат истите компании веќе неколку години наназад. Со мала разлика што чани со најголем профит од 54,5 милиони евра изби на првото место Камени мост комуникации, а Македонски Телеком со профит од 44 милиони евра

падна на второто место. На трето место се мобилниот оператор Т-мобиле Македонија и рудникот Саса. Најпрофитабилната компанија Каменимост комуникации е фирма за консултатски услуги која е мнозиснки сопственик на Македонски Телеком, фирмата која до лани беше најпрофитабилна компанија во Македонија. Тое е единствена компанија со годишен профит од над 50 милиони евра. Оваа компанија, која нема ниту еден вработен, лани имала профитна маржа од 99,16%. Македонскиот Телеком кој неколку години беше најпрофитабилна компанија во Македонија лани забележа пад на профитот од дури 52%. До пред две години профитот на Телекомот секогаш беше над 100 милиони евра и беше единствена компанија во Македонија со профит поголем од 100 милиони евра. Намалувањето на профитот на Телеком услови и пад на профитната маржа која лани изнесуваше 29,7% , додека профитната маржа за 2012 година била високи 47,84%. Т-Мобиле Македонија со профит од 37,5 милиони евра и понатаму останува трета најпрофитабилна компанија во Македонија. Четвртата позиција веќе неколку години наназад е резревирана за рудникот за олово и цинк Саса од Македонска каменица. Рудникот САСА, со профит од 32,3 милиони евра, лани работел со профитна маржа од 40,5% и поврат на капитал од 18,95%. На петото место на листата 50 најпрофитабилни компании е странскиот инвеститор од слободната економска зона Бунарџик, британската Џонсон Мети,

XX пијалоци 12,7% XX градежни материјали 0,8% XX компјутерски софтвер 23,6% XX лекови 18,4% XX весници 4,1% XX метали и рударство 3,3% која лани имала профит од близу 30 милиони евра. Цементарницата Усје е шеста најпрофитабилна компанија со профит од 24,1 милион евра, што е годишен раст од близу 12%. Рудникот Бучим, пак, со профит од 21,5 милиони евра е седма најпрофитабилна компанија, која лани имала зголемен профит за високи 57,4% и работела со профитна маржа од 35,15%. Интересен е фактот што меѓу првите 10 најпрофитабилни компании годинава за прв пат има и едно јавно претпријатија –за државни патишта, кое настана од поранешната Агенција за државни патишта и кое лани имало профит од дури 20 милиони евра. На деветтто место на годинешната ранг листа се најде фирмата Камфуд,чија претежна дејност е изградба на комерцијални градежни објекти и која со само 4 вработени прави профит профит од близу 15 милиони евра и профитна маржа од 94%. Најголемата тутунска компанија Империал Тобако годинава има профит од 14,6 милиони евра и годишен раст од 26% и е рангирана на 10 место. Врвот на листата 50 најпрофитабилни компании целосно одговара на ситуацијата на терен. Најголем профит имаат направено токму компаниите кои најмалку ја почувствуваа кризата и кои најбрзо преземаа мерки за заздравувањето од кризата. Тоа се телекомуникациските

www.kapital.mk

Капитал број 784 07.11.2014

компании, тутунските компании, градежните компании, додека металопреработувачките капацитети кои беа најпогодени од кризата ги има многу малку и тие имаат пад на профитабилноста. М.Н-Телекомуникациите и градежниците најпрофитабилни Ако се анализираат 50-те најпрофитабилни компании по индустрии, тогаш дефинитивно телекомункациите се најпрофитабилна дејност. Вкупниот профит на две телекомуникациски компании кои се наоѓаат на врвот на листата топ 50 најпрофитабилни Македонски Телеком (2) и Т-Мобајл (3) изнесува 81 милион евра. Но, не сите телекомуникациски компании имаат големи профити. Колку за споредба мобилниот оператор ВИП, лани работел со профитна маржа од 8,91% и профит од 5,8 милиони евра. Годинава дури една петтина или 10 од 50-те најпрофитабилни компании се од градежната индустрија, за кои изминатата 2013 година беше прилично добра година, пред се заради бројните проекти кои ги почна Владата и кои беа финансирани од државниот буџет, како и заради изградбата на многу деловни и станбени објекти, главно во главниот град Скопје. Вкупниот профит на овие 10 најпрофитабилни градежни компании изнесувал 55 милиони евра. Најпрофитабилна градежна фирма

Камфуд која неодамна влезе и во градежништвото со профит од 15 милиони евра. Втора е битолската градежна фирма Пелистер со профит од 7,3 милиони евра, кој лани е зголемен за 105,8%. Адора Инженеринг која лани имаше пад на профитот 38% е трета најпрофитбилна градежна компанија со профит од 6,1 милион евра. Сите други градежни фирми имаат профит помал од 10 милиони евра. Гранит, која е компанија со најмногу вработени од оваа дејност (1.550), лани работела со профит од 5,2 милиони евра. Иако градежниот сектор важи за сектор кој има и многу трошоци, во оваа дејност има и компании кои се своевидни феномени заради тоа што во работењето имаат профитни маржи и стапки на поврат на капиталот од над 95%, како на пример Камфуд и Сан Сити. Економските аналитичари објаснуваат дека ваквите феномени не мора секогаш да значат дека фирмата е навистина и профитабилна. Бидејќи треба секогаш да се анализира дали се тие како резултат од редовната дејност или пак дошле случајно ако на пример во таа година компанијата продала некој имот или остварила други приходи од активности кои не и се дел од основната дејност. Меѓу 50-те најпрофитабилни се наоѓаат и двете странски компании од автомобилската индустрија, кои вложија во слободната зона Бунарџик,

ɇȺɆȺɅȿɇ

ǮǰȀǼǺǼǯǶǹ ȦȜȝȖțȑ

ˌʽʿʰʻʧ

ɅȿɌɍȼȺȵȿ

ˌʶʽ ʸʤˀʰʻʤ

ǽǼ DzǮ ǾǼ ȄǶ

ɊȿɎɂ ɇȺɇɋɂ ɊȺȵȿ ɇȺ ɄɊȿȾɂ Ɍɂ

50% ɇȺɆȺɅȿɇ

ˀʫʻʽʦʰˀʤʼʫ

ɅȿɌɍȼȺȵȿ ʤʦ˃ʽʺʽʥʰʸ

Бела Техника

Ǻdzǯdzǹ

ʤʦ˃ʽʺʽʥʰʸ

ʺʫʥʫʸ

ˌʶʽʸʤˀʰ ʻʤ

ǹdz Ȁȁ ʺʫ ǰǮ ʥʫʸ ǩdz ʥʫʸʤ

˃ʫˈ ɩɨɞɚɪɨɰɢ ʻʰ ȆǼǽǶǻDZ ʶʤ ˀʫʻʽʦʰˀʤʼʫ ʿʽʪʤˀʽˉʰ

ʤʦ˃ʽʺʽʥʰʸ

ˀʫˇʰʻʤʻˁʰˀʤʼʫ ʻʤ ʶˀʫʪʰ˃ʰ

ɅȿɌɍ Ǻdz ȼȺȵȿ ǯdzǹ ˌʶʽʸʤˀʰʻʤ

ˀʫʻʽʦʰˀʤʼʫ ǽȜȒȎȞȜȤȖ

ɊȿɎɂ ʤʦ˃ʽʺʽʥʰʸ ɇȺɇɋɂɊȺ ˀʫʻʽʦʰˀʤʼʫ ȵȿ ɇȺ Бела ɄɊȿȾɂɌɂ Техника ʺʫʥʫʸ ɩɨɞɚɪɨɰɢ

ǾdzǻǼǰǶǾǮǩdz

ɅȿɌɍȼȺȵȿ

ɉɪ Ɇɟɫɟɱɧɚɬɚ ɪɚɬɚ ɡɚ ɤɪɟɞɢɬ ɞɟɧɚɪɢ ɫɨ ɪɨɤ ɧɚ ɨɬɩɥɚɬɚ ɝɨɞɢɧɢ ɢ ɫɨ ɮɢɤɫɧɚ ɤɚɦɚɬɧɚ ɫɬɚɩɤɚ ɧɚ ɝɨɞɢɲɧɨ ɧɢɜɨ ɢɡɧɟɫɭɜɚ ɞɟɧɚɪɢ ɋɨ ɟɞɧɨɤɪɚɬɧɢɨɬ ɚɩɥɢɤɚɬɢɜɟɧ ɬɪɨɲɨɤ ɞɟɧɚɪɢ ɢ ɟɞɧɨɤɪɚɬɧɢɨɬ ɚɞɦɢɧɢɫɬɪɚɬɢɜɟɧ ɬɪɨɲɨɤ ɨɞ ɨɞɨɛɪɟɧɢɨɬ ɢɡɧɨɫ ɧɚ ɤɪɟɞɢɬ ɋȼɌ ɢɡɧɟɫɭɜɚ ɧɚ ɝɨɞɢɲɧɨ ɧɢɜɨ ± ɇɨɟɦɜɪɢ Ɉɜɢɟ ɭɫɥɨɜɢ ɫɟ ɡɚ ȳȺ ɢ ȺȾ ɫɨ ɩɥɚɬɚ ɩɪɟɤɭ ɍɇɂȻɚɧɤɚ

ǯȓșȎ ȠȓȣțȖȘȎ

ǸǾdzDzǶȀǼȀ

ǮǰȀǼ ǺǼǯǶǹ

ɁȺ ɈȾɈȻɊɍȼȺȵȿ ɇȺ

ʸʫ˃˄ʦʤʼʫ

ɲɨɩɢɧɝ Бела Техника

ɧɚɞɨ ɦɟɫɬ

ˌʶʽʸʤˀʰʻʤ

ʺʫʥʫʸ

ʺʫʥʫʸ

Џонсон Мети и Џонсон Контролс. Џонсон Контролс со раст на профитот од 86,5 % е 35 најпрофитабилна компанија во Македонија со профит од 3,2 милиони евра. На листата 50 најпрофитабилни има само една компанија од прехранбената индустрија, тоа е битолската Млекара, која со профит од 2,1 милиони евра е 49 најпрофитабилна компанија и само една винарија Имако Вино, која со профит од 2,4 милиони евра е 45 најпрофитабилна компанија. Како 32 најпрофитабилна компанија годинава е рангирана спортската обложувалница Спорт Лаиф со профит од 3,5 милиони евра, која за само една година има раст на пшрофитабилноста од фантастични 386%. Иако металопреработувачката индустрија има огромен придонес во извозот и економијата во целост, кризата ги стопи профитите на компании во овој сектор, па во 50-те најпрофитабилни има само една компанија, ИГМ Трејд, која со профит од 9,7 милиони евра е 13 најпрофитабилна компанија. Најголем број од фирмите во металургијата имаа намален профит. Иако изминатата година ја одбележа постојан раст на цените на нафтените деривати на домашниот пазар како последица на поскапувањето на нафтата на светските берзи, на листата најпрофитабилни 50 компании има само две компани од овој сектор- Лукоил и Петролгас.

50%

ʿʽ˃ˀʽˌ˄ʦʤˋʶʰ ʶˀʫʪʰ˃ ǽǼ DzǮ ǾǼ ȄǶ

17

ǾdzȂǶǻǮǻǿǶǾǮǩdz ǻǮ ǸǾdzDzǶȀǶ

ˌʽʿʰʻʧ

Капитал број 784 07.11.2014

18

www.kapital.mk

КОМПАНИИ И ПАЗАРИ

ata v a Dr@rodava ja p jata vo zem ite po zon o evro ednvadrat za k

Nieden od stran investitori nem da go kupi placo Државата им даде можност на инвеститорите во технолошко индустриските развојни зони да го купат земјиштето и фабриките по почетна цена од едно евро за квадрат, но од Министерството за економија велат дека засега ниту еден од постоечките странски инвеститори не покажале интерес да ги откупат земјата или објектите. Тоа е логично ако се знае дека тие имаат договори за закуп на имотот по екстремно поволни услови. Властите објаснуваат дека овие измени биле направени на барање на новите инвеститори кои допрва планираат да изградат фабрики во земјава. Четири странски компании кои одлучиле да инвестираат во Македонија, веќе побарале да купат плац во некоја од зоните на кој ќе градат фабрика, за да имаат имотен лист со кој полесно ќе добијат кредит од некоја банка. Објаснување за измените од Министерството за економија побарала и Европската Комисија.

www.kapital.mk

Капитал број 784 07.11.2014

19

КОМПАНИИ И ПАЗАРИ Во Македонија има вкупно

14

tehnolo{ko industriski razvojni zoni на вкупна површина од

833 hektari. Ако оваа земја се продаде по минималната цена од

1,1 evro za m , државата ќе инкасира над 9,1 milioni 2

evra. Сега странските компании плаќаат закуп за земјата

0,1 evro

во зоните по za m2, годишно.

nskite ma interes ot vo zonite пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

И

фотографија:

фотоархива на Капитал

нвеститорите во технолошко индустриските развојни зони веќе имаат можност да го купат земјиштето и фабриките во зоните откако Собранието ги усвои законските измени кои дозволуваат отуѓување на државна земја по почетна цена од едно

евро за квадрат. Освен странските инвеститори, плац во некоја од 14 технолошко индустриски зони може да купи и домашна компанија која ќе одлучи да изгради фабрика, но за производство наменето исклучиво за извоз. Од Министерството за економија велат дека засега ниту еден од постоечките странски инвеститори кои отворија фабрики во зоните не покажале интерес да ги откупат земјата или објектите и тоа е логично ако се знае дека тие имаат договор за закуп на имотот по екстремно поволни услови. Johnson Controls на пример, во првите 25 години треба да плаќа само по едно евро годишно закупнина

за имот од 5,4 хектари. Речиси сите други странски компании што отворија фабрики во зоните, како Van Hool, Kemet Electronics, Prodis, Johnson Matthey договориле со Владата да плаќаат закупнина од само 0,1 евро за метар квадратен. Најчесто по првите неколку години од договорите, цената на закуп може да се зголемува, меѓутоа, не повеќе од 15% на годишно ниво. Од Министерството за економија велат дека ниту пак домашните компании биле заинтересирани да купат земја и да инвестираат во некоја од зоните. Властите објаснуваат дека измените биле направени на барање на новите инвеститори кои допрва планираат да

Капитал број 784 07.11.2014

20

www.kapital.mk

КОМПАНИИ И ПАЗАРИ Површина, во м2 25.040

Годишна Висината на закупнината за закупнина за м2 една година, во евра 0,1 2.504,0

ТИРЗ Скопје 1

Компании ПРОДИС ДОО експорт- импорт Скопје

Штип

Џонсон Контролс Штип ДООЕЛ Штип

49.370

0,065

3.209,1

Скопје 1

ВИТЕК МАКЕДОНИЈА ДОО - Илинден

25.533

0,1

2.553,3

Скопје 1

КЕМЕТ ЕЛЕКТРОНИКС МАКЕДОНИЈА ДООЕЛ Скопје

44.267

0,1

4.426,7

Скопје 2

ВАН ХООЛ МАКЕДОНИЈА ДООЕЛ Скопје

173.522

0,1

17.352,2

Скопје 1

Џонсон Мети ДООЕЛ

129.622

0,1

Скопје 1

Џонсон Контролс Македонија ДООЕЛ*

54.002

12.962,2 1 ЕВРО**

Извор: Одлуки објавени во Службен весник

*Вистеон Електроникс Македонија ДООЕЛ Скопје **Во првите 25 години изнесува 1 ЕВРО, за 1 (една) година, како фиксен износ.

изградат фабрики во земјава. Четири странски компании кои одлучиле да инвестираат во Македонија, веќе побарале да откупат плац во некоја од зоните на кој ќе градат фабрика, за да имаат имотен лист со кој полесно ќе добијат кредит од некоја банка. Интересно е што објаснување за измените од Министерството за економија побарала и Европската Комисија. Вицепремиерот за економски прашања, Владимир Пешевски, објасни дека „честопати за да обезбедат финансирање, потребно е инвеститорите да им покажат на своите банки дека поседуваат сопственост врз земјата. Од тие причини ги правиме овие законски измени“, појасни Пешевски. Банкарите, пак, објаснуваат дека финансирањето на странските инвеститори со висок кредитен рејтинг во принцип не им е ограничувачки фактор и тие без проблем можат да позајмуваат од банки или директно на пазарот на капитал да емитираат долгорочни обврзници. „Доколку мултинационалните компании се одлучат за отворање на свои компании, подружници, филијали во Македонија и решат да инвестираат во зоните, вклучително и нивното купување, тоа не само што може да ја зголеми побарувачката за кредити на македонскиот банкарски пазар, туку и ќе го зголеми приливот на капитал од странство, односно ќе биде своевидна комбинација. Јас лично очекувам во такви околности најголем дел од парите да бидат обезбедени од нивните матични компании, затоа што тие може да ги обезбедат по многу поповолни услови одошто на македонскиот локален пазар. Од друга страна, сите меѓународно активни компании имаат лимити до кои што сакаат да се изложат во одредена земја, и заради тоа прудентно однесување најверојатно тие може да побараат одреден дел од тоа финансирање да се одвива преку локалните банки, кои што имаат и знаење и ликвидност да го направат тоа“, вели Глигор Бишев, претседател на Управниот одбор на Шпаркасе банка. Измените во Законот овозможуваат инвеститор да купи и цела зона. Оваа измена се прави откако турската групација Weibo најави дека сака да изгради цела текстилна зона во

Ранковце. „Во случај на продажба на целиот опфат на зоната, овој член ја содржи и обврската на најповолниот понудувач да ја изгради целокупната внатрешна инфраструктура во рамките на зоната (сообраќајници, хидротехничка инфраструктура, гасоводна инфраструктура, електрична инфраструктура, и друга потребна инфраструктура)“, пишува во изменетиот закон. Почетната цена наддавањето за земјиштето е едно евро за метар квадратен. „За најповолен понудувач по метар квадратен се смета учесникот на јавното наддавање кој понудил последна цена по метар квадратен, која претставува највисока цена за отуѓување на градежното земјиште. Висината на минималниот чекор на зголемување на вредноста по метар квадратен на градежното земјиште изнесува 10 % од минималната почетна цена по метар квадратен за отуѓување на градежното земјиште“, пишува во законот. Законот предвидува една компанија да наддава сама со себе во случај кога нема друг учесник во лицитацијата, што значи дека компанијата би го добила имотот со само едно зголемување на понудената цена, што би било 1,1 евро за метар квадратен. Интересно е што парите од продажбата на земјиштето во технолошко индустриските зони нема целосно да се слеваат во општинските буџети, туку ќе се распределуваат според соодносот што го предвидува втората фаза од децентрализацијата. Тоа значи дека само една петтина од приходите од продажбата на земјиштето во одредена општина ќе се слеат во општинската каса, а дури 80% во државниот буџет. Одлука за започнување на постапката за продажба на земјиштето треба да донесе Владата на иницијатива на Министерство за економија или Дирекцијата технолошки индустриски развојни зони, а да ја спроведува Комисија за спроведување на постапки за јавно наддавање. Една од измените во Законот се однесува и на можноста да се трансформира технолошко индустриска развојна во друг вид, доколку во зоната нема корисници и доколку не е склучен договор за јавно приватно партнерство, а претходно

има донесена соодветна планска документација. Од Министерството за економија објаснуваат дека оваа измена практично овозможува инвеститор да се откаже од сите даночни бенефиции што ги нудат технолошко индустриските развојни зони и истата зона да се пренамени само во индустриска зона. Со зоната трансформирана од технолошко индустриска развојна во индустриска зона, како оператор ќе управува Дирекцијата за ТИРЗ. Нема промени во делот на периодот за закуп. Дирекцијата за технолошки индустриски развојни зони и понатаму ќе дава под закуп земја до 99 години врз основа на претходно донесена одлука на Владата, со која се определува периодот на закуп и висината на закупнината. Законските измени предвидуваат и продолжување на даночните олеснувања што важат за инвеститорите во зоните за уште десет години по донесување решение за проширување на капацитетот на постојното претпријатие, диверзификација на производството на претпријатието со воспоставување на нови, дополнителни производи или во случај на суштинска промена во целокупниот процес на производство на постојното претпријатие. Новина е тоа што освен Агенцијата за странски инвестиции и промоција на извозот која во име на Владата го склучува договорот за доделување на државна помош, како потписници на договорот за доделување на државна помош се воведуваат и Дирекцијата за технолошки индустриски развојни зони или некој од министрите без ресор задолжени за привлекување на странски инвестиции, во зависност од тоа кој го воспоставил иницијалниот контакт со инвеститорот.

На продажба се 833 хектари земја во вкупно 14 зони

Во Македонија има вкупно 14 технолошко индустриски развојни зони, дел од нив целосно се изградени, а дел се во фаза на градење. Сите 14 зони, од кои две во Скопје и по една во Тетово, Штип, Радовиш, Струмица, Кичево, Берово, Гевгелија, Виница, Прилеп, Ранковце, Струга и Делчево се простираат на вкупна површина од 833 хектари. Доколку целата оваа површина се продаде по минималната цена за метар квадратен од 1,1 евро, државата

www.kapital.mk

Капитал број 784 07.11.2014

КОМПАНИИ И ПАЗАРИ

Johnson Controls ќе плати вкупно 25 евра за закуп на 5,4 хектари земјиште во зоната Скопје 1 за период од 25 години би инкасирала над 9,1 милиони евра. Во овие слободни зони важат други закони и правила, а главната предност се даночните и царински ослободувања. Инвеститорите 10 години не плаќаат данок на добивка и персонален данок на доход, ослободени се од плаќање на ДДВ, исто така немаат трошоци за царина за увоз на стоки, суровини и опрема. На товар на државата е изградбата на инфраструктурата, не се плаќа за приклучок за гасоводна, водоводна и канализациона мрежа. Дополнително во зависност од бројката на вработени и вредноста на инвестицијата, Владата учествува и во трошоците за градба на фабриките во висина од најмалку 100.000 евра до максимум 500 000 евра. Земјиштето за изградба на фабриките го добиваат под концесија во период до 99 години. Условите за користење на даночните поволности се корисникот да врши нова дејност и тоа: производна дејност; дејност од областа на информатичката технологија (изработка на софтвери, склопување хардвер, дигитални записи, компјутерски чипови), научно истражувачка дејност и производство засновано на нови технологии со високи еколошки стандарди, услуги кои се директно поврзани со увоз на добра кои се внесуваат во зоната (под

21

Van Hool минатата година дополнително доби 6 хектари и сега располага со најголема површина во зоната Скопје 1 од 17,3 хектари за кои плаќа закуп по 0,1 евро за м2 услов добрата да не се наменети за крајна потрошувачка). Компанијата треба да нема ненамирени пристигнати даночни или царински обврски и да не е отворена стечајна постапка над неа.

13,9 милиони евра од буџетот за зоните годинава

Дирекцијата за технолошко индустриските развојни зони за следната година доби поголем буџет. Ќе располага со вкупно 13,9 милиони евра а главната причина што Владата одвои поголем дел од буџетот за оваа институција е изградбата на трите нови слободни зони во Кичево, Струга-Охрид и Ранковце. „Зголемувањето на буџетот во 2015 година пред се е резултат на најавените три нови инвестиции во зоните во Кичево, Струга-Охрид и Ранковце, дел од кој се веќе во процес на реализација, така што Дирекцијата има обврска инфраструктурно да ги изгради овие зони до степен на функционалност. Во текот на 2015 година се очекува и завршување на изградбата на производствените капацитети и на другите компании кои ќе се лоцираат во ТИРЗ Скопје и започнување на изградба во ТИРЗ Скопје 2“, изјави Виктор Мизо, директор на Дирекцијата. Согласно ингеренциите Дирекцијата

има надлежност да обезбеди инфраструктурни приклучоци на идните корисници во зоните, односно на компаниите кои носат одлука за инвестирање зоните. Дирекцијата ја гради внатрешната инфраструктура, односно – сообраќајници (внатрешна патна мрежа), водоводната и канализациската инфраструктура, снабдување со електрична енергија, осветлување на сообраќајници, водоснабдување и оградување на зоните. „Следната година ќе продолжиме со доизградба на слободните зони во Кичево и Струга, од причина што во овие две зони веќе се потврдени инвестициите на компаниите КSS (Key Safety Systems) и ODW Electric, компании кои започнаа со браунфилд инвестиција, односно со производство во адаптиран објект, за потоа да го лоцираат својот погон токму во овие зони. Во тек е и инфраструктурната изградба на слободната зона Ранковце, зона во која ќе се сместат производствените капацитети на мултинационалната компанија Weibo“, објаснува Мизо. Според проекциите, во првата половина на 2015 година ќе се заврши изградбата на прва фаза од внатрешна инфраструктура од зоните во Радовиш, Берово, Виница и Делчево.

Капитал број 784 07.11.2014

22

www.kapital.mk

анализа

Se va i v z ra nov s i n z bi

Finansiski dru[ nudat skapi kred za spas na biznis

www.kapital.mk

[tva diti sot

Капитал број 784 07.11.2014

анализа

23

„Капитал“ дознава дека постои голем интерес кај домашни бизнисмени да отворат финансиски друштва и да се вклучат во бизнисот со кредитирање и факторинг. Станува збор за лица кои веќе располагаат со сопствен капитал. Овој бизнис станува атрактивен затоа што нуди кредити со многу повисоки каматни стапки од редовните и затоа што банките се откажаа од кредитирање на бизнисот и се свртеа кон државата. пишува:

Спасијка Ефтимоска

Spasijka.Eftimoska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

С

е развива нов бизнис во Македонија – се отвораат финансиски друштва за кредитирање на фирмите со релативно високи каматни стапки. Овие финансиски друштва работат како банки, но не се банки. Почнаа да се формираат откако се донесе Законот за финансиски друштва во 2010 година, но најмногу се отвораат последнава година. Во моментот во земјава постојат седум финансиски друштва, кои имаат дозвола од Министерството за финансии да ги кредитираат фирмите. „Капитал“ дознава дека постои уште поголем интерес кај домашни бизнисмени да отворат нови финансиски друштва и да се вклучат во бизнисот со кредитирање. Станува збор за лица кои веќе располагаат со сопствен капитал. Овој бизнис станува атрактивен затоа што нуди кредити со многу повисоки каматни стапки од редовните и затоа што банките се откажаа од кредитирање на бизнисот и се свртеа кон државата. Кредитите од финансиските друштва, наменети за тековна ликвидност и за краткорочни инвестиции, имаат каматна стапка од над 10%. За да основа трговско друштво едно лице треба да располага со минимум шест милиони денари. Според Регистарот на финансиски друштва, Динерс клуб има најголема основна главнина од 68,7 милиони денари, а второ е Пеон од Струмица со основна главнина од 52 милиони денари. Првоосновано финансиско друштво е Фактор труст, кое има основна главнина од 9,7 милиони евра. Финансиските друштва, според законот, имаат право да создаваат кредитно портфолио на износ од најмногу десет пати над износот на основната главнина и резервите. „Во минатата недела е издадена уште една дозвола за давање финансиски услуги. Во моментов има седум финансиски друштва, кои имаат дозвола за давање финансиски активности, како одобрување кредити и издавање и администрирање на кредитните картички, факторинг и

7

финансиски друштва постојат во Македонија, но интересот за отворање нови е голем

13%

е каматната стапка по која некои финансиски друштва нудат краткорочни кредити за тековна ликвидност на бизнисот

2,5

милиони евра вкупно изнесува основната главнина на финансиските друштва, што значи може да обезбедат портфолио за кредитирање од околу 25 милиони евра издавање гаранции“, информираат од Министерството за финансии.

Подем во последните две години

Финансиското друштво, покрај овие активности, може да врши и советување за финансиски активности, да изнајмува подвижен и недвижен имот и да врши оперативен лизинг. Дозвола за неговата работа издава министерот за финансии. Министерството за финансии треба да биде известено за секоја промена во работењето на друштвото и редовно да добива финансиски извештаи, како и да знае од каде поттекнуваат средствата со кои располага друштвото. Ревизорот што врши ревизија на друштвото мора да го извести Министерството за финансии доколку финансиското друштво го прекршило законот или му е влошена финансиската состојба. Министерството може да изврши и вонредна контрола во друштвото, во која може да ангажира и надворешни експерти. Ова е направено со цел да

Капитал број 784 07.11.2014

24

www.kapital.mk

анализа

се врши контрола над работењето на финансиските друштва бидејќи тие не се под надзор на Народната банка на Македонија. Финансиското друштво Пеон постои од 2013 година, до кога работеше како штедилница. „Во моментот одобруваме само кредити на правни и физички лица. Можеме да издаваме гаранции бидејќи имаме дозвола од Министерството за финансии, но сепак интерес од клиентите нема. Во моментот подготвуваме и акт за воведување нов продукт – факторинг, а паралелно го испитуваме и интересот за ваков начин на финансирање. Очекуваме кога ќе го афирмираме тој вид на работење интерес да има“, вели Катерина Бојовиќ Заева, директор на Пеон. Според неа, нивната клиентела е ограничена, а интересот го оценуваат како стабилен. Износот на одобрени кредити веќе подолг временски период бил непроменет. Имајќи предвид дека најголем проблем на бизнисот во земјава е ликвидноста, очекувано е што во Пеон фирмите бараат, пред се, кредити за обртни средства на краток рок. „Во нашето финансиско друштво даваме, како прво, потрошувачки кредити на физички лица, а исто така и кредити обезбедени со хипотека, благородни метали, кредити со владетелски залог и станбени кредити, но за станбените кредити не постои интерес од страна на физичките лица. На правни лица даваме кредити за обртни средства со различни видови обезбедување (хипотека, меница и меница заверена кај нотар). Нудиме и кредити за основни средства кај правните лица, но за таквите не постои интерес“, истакнува Зева. На веб-страната на Пеон наведуваат дека ќе вршат и советување во врска со финансиски активности и изнајмување подвижен и недвижен имот на трети лица, вклучувајќи и оперативен лизинг, но новите дејности ќе се воведуваат постапно. Според најавите, до крајот на 2015 година Пеон треба да почне да издава и администрира кредитни картички. Од информациите објавени на веб-страната на друштвото, кредитите за обртни средства се со рок на враќање до 60 месеци, имаат каматна стапка од 1% месечно или 13% годишно и исто толкава стапка на провизија. Кредитот може да се отплаќа со месечна рата или со месечна камата и отплата на главницата на денот на достасување. Кредитите за основни средства имаат месечна камата од 1% или годишна од 15%. Станбените кредити имаат рок на враќање до 120 месеци, со камата од 1% месечно или 13% годишно и месечна провизија од 0,5% или годишна од 8,5%. Дел од овој кредит може да се подигне и во готово од благајна на штедилницата. Финансиското друштво Фактор труст е основано во 2010 година во Скопје со главна цел откуп на недоспеани побарувања – факторинг. „Нашата главна цел е да понудиме поддршка при развојот на компаниите кои функционираат во македонската

Конкуренцијата ќе се зголемува

В

о Пеон очекуваат да добијат уште поголема конкуренција во овој бизнис. „Потенцијал гледаме бидејќи имаме неофицијални информации за лихварски начин кредитирање на физички лица. Тој потенцијал е во рацете на луѓе кои не се стручно подготвени овој вид на бизнис да го работат професионално“, вели Заева. И во Фактор труст гледаат голем интерес за и кај компаниите и кај потенцијалните играчи во овој бизнис. „Во Македонија постои голема побарувачка од компаниите за финансиски средства кои ќе им овозможат да го одржат својот раст и развој. Финансиските друштва преку можноста да нудат пофлексибилни и иновативни финансиски производи се во одлична позиција да им понудат на фирмите дополнителни средства за раст и развој или пак финансирање на фирми кои не се погодни за финансирање од банките. Согласно тоа, очекуваме наскоро да дојде до зголемување на конкуренцијата во секторот на небанкарски финансиски институции, проследено со значителен развој на продуктите кои овозможуваат алтернативни извори на финансирање“, велат во Фактор труст.

економија преку обезбедување на неопходната ликвидност, овозможувајќи им континуиран раст и непрекинат оперативен циклус. Во 2013 склучивме договор за стратешко партнерство со Advance Global Capital, меѓународен фонд со седиште во Лондон. Заедно обезбедуваме специјализирани финансиски продукти, чија цел е поддржување на растот на малите и средни компании, овозможувајќи отварање нови работни места и зголемување на капиталот во локалните заедници. Врз основа на добрата деловна култура во комуникацијата со корисниците и грижата за нив, идните планови на Фактор труст се темелат врз обезбедување флексибилни решенија за финансирање, специјално прилагодени на потребите на нашите деловни патнери, при што сакаме да бидеме катализатор за раст и развој на македонските компании“, велат во Фактор труст. Ова друштво нуди домашен факторинг (откупува недоспеани краткорочни

побарувања од домашни должници, најчесто со право на регрес), извозен факторинг (наменет за македонските извозници кои имаат побарувања од странски должници, настанати како резултат на остварен извоз на стоки и услуги), увозен факторинг (наменет за странските компании кои ги извезуваат своите производи во Македонија, при што добиваат авансно плаќање за испорачаната стока од страна на Фактор труст). Во соработка со Advance Global Capital, нуди специјализирани решенија за финансирање на добавувачкиот ланец на големите компании, како што е „Supply chain finance“ (Фактор труст за одреден дисконт откупува недоспеани фактури издадени од домашни мали и средни претпријатија кои продаваат на големи компании со добар кредитен рејтинг, при што овозможува рокови на плаќање до 120 дена). Кај кредитната програма за бизнисот Фактор труст нуди кредити за компании на кои им е потребно финансирање на постоечки или планирани комерцијални

www.kapital.mk

Капитал број 784 07.11.2014

анализа трансакции. „Прво вршиме проценка на кредитната способност на потенцијалните клиенти и на нивните должници пред да одобриме револвинг лимит, на чија основа клиентите ќе можат да ни ги продаваат нивните побарувањата во рамките на одбрениот лимит. Што се однесува до условите за факторинг, за секоја фактура што ни ја продаваат, Фактор труст им исплаќа 70% до 90% од износот на фактурата, намалено за провизија за обработка. Парите се исплаќаат директно на сметката на продавачот. Останатиот дел од износот на фактурата влегува во таканаречен резервен фонд и се враќа назад по извршената уплата од страна на крајниот должник, намален за каматата. Цената на факторинг услугата вклучува факторинг провизија, која се пресметува и наплатува еднократно на износот на откупеното побарување, и камата, која се пресметува на месечно ниво“, објаснуваат во Фактор труст. На прашањето дали има зголемен интерес за факторинг со оглед на зголемената неликвидност во бизнис секторот и влошената наплата, во Фактор труст велат дека се млада компанија и самиот продукт факторинг е релативно нов на македонскиот пазар. „Често се сретнуваме со проблемот македонските компании да не се запознаени со факторинг како алтернативен извор на финансирање, поради што им е потребно подолго време да ги согледаат предностите кои ги нуди продуктот. Често имаме барања од компании за наплата на побарувања, но тоа е надвор од дејноста на финансиските друштва дефинирана со закон. Во Македонија се уште постои мислењето дека примарната цел на факторингот е обезбедување на наплата, а не обезбедување на ликвидност, која би била ставена во функција на раст и развој на компанијата“, велат во Фактор труст.

Ограничено кредитно портфолио

Дали финансиските друштва многу брзо ќе си обезбедат клиенти, односно дали фирмите во Македонија ќе бараат кредити од нив откако банките го сведоа на минимум кредитирањето на бизнисот? Потреба сигурно имаат, само пречка може да им биде обезбедувањето хипотека и повисоката каматна стапка. Финансиските друштва нудат камата од над 10%, а во банките просечната каматна стапка на новоодобрените кредити за бизнисот се движи од 6,8% до 7,3%. Уште еден факт е дека финансиските друштва не можат да обезбедат голема финансиска поддршка за бизнисот затоа што се уште располагаат со многу мали финансиски средства. Тие располагаат со основна главнина од околу 2,5 милиони евра, што значи може да обезбедат портфолио за кредитирање од околу 25 милиони евра. За поголемо кредитирање треба да обезбедат дополнителни средства.

А, во банките во моментот има вишок пари од дури 1,7 милијарди евра, а за кредити на фирмите оваа година (до септември) одобрија само 68 милиони евра! Месечно им давале на фирмите во просек по 8,5 милиони евра. Сите останати пари ги чуваат на сметки во Народната банка (249 милиони евра), во благајнички записи (415 милиони евра), во задолжителна резерва (284 милиони евра) и во државни хартии од вредност (611 милиони евра). Банкарите велат дека главната причина поради која не ги кредитираат фирмите се зголемените ризици во економијата и лошата наплата на веќе одобрените кредити. Според последните податоци од Народната банка на Македонија, до септември годинава спорни за наплата биле 378 милиони евра, што е 16,5% од сите кредити одобрени на фирмите. За една година, сумата пораснала за 60 милиони евра. Банкарите потврдуваат дека враќањето на кредитите оди многу тешко бидејќи компаниите се финансиски исцрпени од долгата економска криза и нивната платежна способност не се подобрува. Статистиката покажува дека по одделни сектори, први на црната листа на банките кои најтешко ги враќаат кредитите се најдоа трговските компании, индустријата, хотелите и рестораните, како и фирми што се занимаваат со дејност во врска со недвижен имот. Како стојат работите кај финансиските друштва? Колкав е интересот кај фирмите за финансиска поддршка од финансиските друштва? „Со оглед на фактот дека финансиските друштва се нова категорија во македонскиот финансиски сектор, како и нивната релативно слаба промоција, сметаме дека интересот за производите на финансиските друштва е се уште на ниско ниво. Голем дел од компаниите, особено оние кои спаѓаат во групата на мали и средни, не се запознаени со можностите кои им ги нудат финансиските друштва како алтернатива на традиционалните банкарски продукти“, сметаат во Фактор труст. Фирмите од ова друштво досега најмногу барале откуп на побарувања, а во последно време забележуваат зголемена побарувачка за финансирање на обртен капитал, главно во форма на pre-export кредити. За разлика од банките, кои вишокот пари ги пласираат само во благајнички и во државни записи, и по цена на ниски приноси, кај финансиските друштва не постои интерес да вложуваат во овие инструменти токму поради малите камати. „Овие пласмани се со мал коефициент на ризик и висок степен на сигурност, со можност за брзо трансферирање во ликвидни средства. Нискиот каматен принос е лимитирачкиот фактор кој тој вид пласмани ги прави неатрактивни. Овој вид на пласмани ќе се користи во случај на вишок на слободни средства“, стои во програмата за работа на финансиското друштво Пеон.

25

Капитал број 784 07.11.2014

26

Интервју

www.kapital.mk

www.kapital.mk

Капитал број 784 07.11.2014

interview

27

Gligor Bi[ev

претседател на Европската бизнис асоцијација

O^ekuvam nov ciklus na investicii i razvoj Очекувам дека со намалување на веројатноста од нови изненадувања, фирмите членки на ЕБА, но и останатите, ќе почнат да гледаат долгорочно. Верувам дека во 2015 година ќе се отвори нов циклус на инвестирање - во нови капацитети или подобрување на ефикасноста на постојните, што ќе значи потреба од ново финансирање на компаниите. Ние од банкарскиот сектор сме спремни да го поддржиме секој добар проект.

Капитал број 784 07.11.2014

28

www.kapital.mk

Интервју

Каматите се доволно ниски и не се пречка за нови инвестиции XX Каква 2015 година очекувате од позиција на банкар и Претседател на бизнис асоцијација како што е ЕБА? Кои ќе бидат најголемите предизвици за македонските компании во следниот период? Најголем предизвик за сите менаџери ќе биде да размислуваат иновативно - сите во Европа и светот сфатија дека мора да се менуваат, да бидат поефикасни, да работат со пониски трошоци. Очекувам во 2015 година Европа дефинитивно да покаже дека ја надминала кризата. Со најновиот стрес тест на банкарскиот сектор во ЕУ се покажа дека банките може да издржат и нова криза, односно ново стрес сценарио. Инаку сите банки го поминаа тестот за работење во нормални услови, а оние 25 европски банки што покажаа слабости, го покажаа тоа во услови на стресно работење. Значи банкарскиот сектор е спремен да го поддржи бизнисот, ЕЦБ го продолжува периодот на ниски каматни стапки, а носителите на економските политики треба да направат с$ за развој на иновативниот бизнис.

пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

В

о деновите кога Европската бизнис асоцијација во Македонија одбележува 10 години постоење, разговаравме со нејзиниот претседател Глигор Бишев, инаку прв човек на Шпаркасе Банка, за тоа колку е задоволен од

Мислам дека изминативе 5 години беа своевидно “чистилиште“ и како што кризата олабавува, така и бројот на компании што се соочуваат со проблеми се намалува. Оние што излегоа од кризата, излегоа поздрави, поефикасни и на тој план очекувам дека со намалување на веројатноста од нови изненадувања, фирмите ќе почнат да гледаат долгорочно. Верувам дека во 2015 ќе се отвори нов циклус на инвестирање, било во нови капацитети или преку подобрување на ефикасноста на постојните, што исто така ќе предизвика потреба од дополнително финансирање на компаниите. Олабавувањето на монетарната политика во Европа се очекува да има соодветно влијание и во Македонија, но не од драстичен карактер. Тоа значи дека ќе има мало прилагодување надолу на каматните стапки. Мислам дека и денешните каматни стапки се доволно ниски и прифатливи и не претставуваат пречка за компаниите да го отворат новиот циклус на инвестирање.

остварувањето на стратешките цели на асоцијацијата, како и предизвиците што стојат пред нејзините членки во иднина.

XX Г-не Бишев, во деновите кога ЕБА слави 10 години од формирањето може ли да ни кажете која беше клучната мисија на асоцијацијата и колку успеа во нејзиното остварување? Стратешка цел на ЕБА е бизнис амбиентот во Македонија што повеќе да се приближи до оној присутен во

економиите на ЕУ, од каде што доаѓаат матичните компании на членките на ЕБА. Тоа се пред с$ странските инвеститори во земјава, иако не е мал бројот и на компаниите со доминантен домашен капитал. Затоа клучната цел на ЕБА сите овие изминати 10 години, а тоа останува и понатаму, е да даде придонес за хармонизирање на регулативите и правилата на водење бизнис во самите компании. Тоа не се однесува само на компаниите чии што сопственици доаѓаат од ЕУ, туку

www.kapital.mk

и генерално, европскиот начин на водење бизнис и регулативите да се пресликаат во целосниот бизнис амбиент во земјава. На тој начин преку инвестирање, раст и развој да се динамизира и економскиот раст во Македонија и вработеноста да се донесе на исклучително високо ниво.

XX Како ЕБА го оправдува она “европска“ во својот назив, односно каква е нејзината улога во имплементирањето на европските корпоративни вредности во македонските компании, едукацијата и помошта при искористувањето на европските фондови, размената на искуства, информации и идеи помеѓу домашните и европските компании? Во тој поглед, ЕБА во изминатиов период делуваше во следниве стратешки правци: Прво, во рамки на бизнис заедницата ги промовираше овие цели и дух на работење и за таа цел најмногу го користеше Европскиот ден на претприемачите, што го подготвува, организира и имплементира веќе 9 години. Исто така, подготвивме меморандум на македонската бизнис заедница, кој што беше поддржан и од останатите бизнис комори - Стопанската комора на РМ, Американската стопанска комора, Македонско-германското стопанско здружение, Македонскоруската стопанска комора, Македонско – словенечкиот бизнис клуб и Британската бизнис заедница - и потоа меморандумот беше доставен до Владата, а во него беа дадени сугестии за тоа како можеме сите засегнати страни да направиме одредени подобрувања во бизнис амбиентот. Од 2009 година наваму ја организираме и Неделата на европскиот бизнис за малите и средни фирми, при што се разменуваат искуства и идеи од Македонија и бизнисите од овие земји. На полето на едукацијата и анализата на одредени специфични проблеми со кои што се соочува бизнис заедницата, соработуваме со фондациите “Конрад Аденауер“ и “Фридрих Ерберт“. Со “Конрад Аденауер“ организираме аналитички конференции, последните беа во врска со економската криза, проблемите во енергетиката и здрава и чиста средина, а со “Фридрих Ерберт“ имавме настани посветени на невработеноста, младите и синдикатите. Тука е и перманентната едукација што ние како компании ја даваме за студентите од факултетите и средните училишта, а организираме и посети во нашите матични компании каде што тие може да стекнат пракса и искуство и истото да го применат потоа во компаниите каде што работат во Македонија.

XX Каков е интересот за членство во ЕБА на останатите македонските компании, оние со доминантен домашен капитал? ЕБА е отворена за сите компании во земјава и тие сами треба да си оценат кој би била користа од нивното членство. Директна корист за членките

Капитал број 784 07.11.2014

29

Лична карта на ЕБА

П

о иницијатива на Министерството за економија и Делегацијата на Европската комисија, Европската бизнис асоцијација (ЕБА) беше основана во септември 2004 година. ЕБА е независна, невладина, непрофитна, волонтерска, бизнис заедница на европски претпријатија и поединци кои фигурираат во бизнис заедницата во земјата, домашните претпријатија и поединци кои работат со ЕУ и невладини организации кои имаат интерес во промовирањето на економијата во земјата и социјалниот развој, како негување на односите на земјата со ЕУ. Извршен директор на ЕБА е Димитар Ристовски, а нејзин претседател е Глигор Бишев, актуелен главен извршен директор на Шпаркасе Банка и претседател на нејзиниот Управен одбор.

нема, постои индиректна корист преку размена на знаење, контакти, создавање клима за соработка. Македонија 70% од надворешната трговска размена ја прави кон земји од ЕУ, што значи голем број од домашните компании се запознаваат со европските вредносни системи и начини на работење. Од тој аспект и прославата на 10-годишнината што ја планираме, содржи и панел, на кого што домашни компании што најголем дел од производството го пласираат во ЕУ ќе зборуваат за своите искуства – како соработуваат со компании од ЕУ, дали имаат проблеми при пласманот во ЕУ и што може да направиме за тоа да се подобри.

XX Колку реално ЕБА може да влијае врз подготовката и донесувањето на регулативите што го засегнуваат бизнисот? Имало ли примери каде што членките преку самата асоцијација иницирале некаква промена, доработка и сл., на регулатива што го засегнува бизнисот? Ние во принцип изразуваме иницијативи и настојувавме да бидеме добар корпоративен граѓанин, добар партнер во дискусиите – со синдикатите, Владата, локалната заедница, други компании – преку примери и споделување искуство да најдеме заеднички интерес. Доколку само една членка има корист од тоа што го предлага, не е доволно. Бенефит треба да има пошироката заедница, целата економија на земјата. Од тој аспект нашата дискусија вклучува детална анализа која со аргументи ја поддржува иницијативата што е бенефит за сите нас. На пример, бенефит за сите нас е да имаме поквалификувана работна сила, да имаме поефикасни институции, да имаме ефикасен катастар, кој што се постави изминативе години, а беше направено со техничка помош од земјите членки на ЕУ. Катастарот не е

бенефит само за компаниите од ЕУ, туку за пошироката општествена заедница. Се разбира тука е битна соработката со институциите на ЕУ, кои исто така даваат придонес во тие иницијативи.

XX Кои се според вас најдобрите мерки и политики за стимулирање и развој на претприемништвото, што и самата ЕБА го има поставено како стратешка цел? Претприемништвото е всушност, нешто што го прави поединец за да си обезбеди добра заработувачка, добар животен стандард. Сите ние од бизнис секторот, како и носителите на економските политики, само помагаме тие иницијативи и идеи што доаѓаат од поединци или компании полесно да се реализираат. И за тоа потребно е ефикасно законодавство за побрзо основање компании, што Македонија го донесе, ефикасен катастар, ефикасно судство и институции, добра инфраструктура и високо ниво на знаење кај претприемачите, како и иновативност, и вештини тоа знаење да го имплементираат.

XX Како искусен банкар, човек кој што долго време соработува со македонските компании и го познава менталитетот на домашните менаџери, кажете ми кои се според вас нивните клучни слабости, односно подрачја во кои што треба да се развиваат за да бидат во чекор со европските менаџери? Сите сфативме дека мора минимум регионот да го гледаме како пазар, а не само Македонија. Тоа значи дека конкуренти на локалниот бизнис се бизнисите од цел свет. Секој си конкурира со некој друг. Секој генерален директор, секој акционер, секој вработен, секоја технологија, има своја конкуренција. За да се издржи таа конкуренција треба да се има храброст, добар тим, знаење, а тоа не се прави преку ноќ. Сметам дека има доволно квалитет кај домашните менаџери за да реализираат проекти на глобално ниво. Се разбира тука мора да прифаќаат ризици и од досегашното искуство може да кажам дека најголем број компании прудентно се однесуваат од тој аспект. Но, има и компании што прифаќаат поголеми ризици и такви кои се прилично конзервативни, а тоа треба да се промени.

XX Како ЕБА конкретно работи на развој на македонските менаџери? Со холандската фондација “Спарк“ ЕБА организира постојани тренинзи за членките на ЕБА и другите мали и средни компании, исто така студиски патувања во Холандија и Белгија, а преку стипендиите што нашите матични компании ги доделуваат, како Штаермаркише што доделува годишно по три стипендии за постдипломци, слично прави и ЕВН, се развива капацитетот на идните менаџери. А, со допирот на вработените од локалната компанија со вработените од меѓународната групација, се разменуваат идеи, искуства, знаење и сл.

Капитал број 784 07.11.2014

30

www.kapital.mk

анализа

e it i i an den i p Komnenaa[ena iz spl vat i i d no nska o ko ka za vrs ob

firmite da vrabota invalidi ili da pla 150 evra mese^no Голем дел од компаниите во Македонија се уште не се целосно запознаени со новата законска обврска- доколку имаат повеќе од 35 вработени да вработат едно лице со хендикеп или да плаќаат 150 евра месечно надоместок на државата. Со оглед на тоа дека не се вклучени во процесот на подготовка на законот, од оваа перспектива, во оваа измена гледаат само дополнителна давачка која им ги отежнува и онака тешките услови во кои работат. Од друга страна, пак, здруженијата на лица со хендикеп на законот гледаат како единствен начин за интегрирање на оваа категорија лица во општествените процеси

пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

П

реку 3.000 фирми во Македонија ќе мора да вработат барем едно лице со хендикеп или месечно да плаќа надоместок од 150 евра. Според последните информации на Државниот завод за статистика, во земјава има вкупно 3.278 компании кои имаат повеќе од 35 вработени лица, за кои всушност и се однесува новата законска обврска која произлегува од новиот предлогзакон за вработување на лица со хендикеп. Односно, сметано по квоти, најмалку 2%, или најмногу 6%, од вкупниот број вработени секоја фирма која има над 35 вработени, треба да бидат лица со

хендикеп. За тоа колку вкупно лица со хендикеп има во Македонија, но и колку од нив се работоспособни, официјален податок не постои. Ако се земат предвид официјалните пресметки на Светската здравствена организација, во земјите во развој, како што е Македонија, 10% до 15% од населението спаѓа во категоријата лица со инвалидитет, што значи дека во Македонија има околу 200.000 лица со некаква попреченост. Од нив, исто така според математиката на Светската здравствена организација, околу 60% се работоспособни лица, што значи дека во Македонија хипотетички има околу 120.000 лица кои спаѓаат во категоријата на лица кои би можеле да работат. Компаниите кои ги контактираше „Капитал“ одбиваат официјално да зборуваат за оваа нова обврска. Најголем дел од нив изјавија дека се уште целосно не се запознаени со овој предлог- закон и обврските

www.kapital.mk

Капитал број 784 07.11.2014

анализа Кои се олеснувањата за компаниите кои ќе вработат лице со хендикеп: XX За лицата со хендикеп фирмите нема да плаќаат персонален данок на доход XX Придонесите за пензиско и инвалидско осигурување, за здравствено осигурување и за вработување ќе се обезбедат од буџетот XX Ако претпријатијата вработат повеќе лица од предвидениот минимум, ќе добиваат парична награда за исплата на плати на лицата со инвалидност.

Обврски за компаниите: XX Доколку не вработат лице со хендикеп ќе мора месечно да плаќаат надомест во износ од 70% од просечната плата, или околу 150 евра XX 3.000 до 4.000 евра е казната за фирмата доколку не уплати паричен надоместок

at la]aat

отколку за фирмите во кои има и такви работните места кои се со висок ризичен фактор (работа со струја на пример). Инаку според пресметките на Капитал, најмалку 6 милиони евра би собирала државата годишно доколку ниту едно од овие 3.278 компании не вработат лице со инвалидитет, а месечно редовно плаќаат надоместок од 150 евра (150 евра x 12 месеци x 3.278 компании со над 35 вработени). Освен оваа нова законска обврска, за компаниите во последните неколку месеци се воведоа многу дополнителни обврски, како задолжителна испката на К-15 за вработените, радиодифузна такса на секој 20 вработени, а во моментот во фаза на нов предлог е и обврската фирмите да плаќаат породилно отсуство, како и надомест за секое боледување на работниците подолго од 30 дена...

кои произлегуваат од него. Иако начелно се согласуваат дека и лицата со хендикеп треба да бидат вклучени во сите општествени процеси и да се вработуваат, сепак во услови на висока невработеност и неликвиден Квотите единствен начин приватен сектор, кој мака мачи да за вработување на лицата преживее во време на криза, не со хендикеп гледаат потреба од наметнување Здруженијата на лица со хендикеп на ваква законска обврска. Според со кои разговараше Капитал велат нив, ова би требало да се прави по слободен избор на компаниите, а не да ДЕЛОВНИ СУБЈЕКТИ СУБЈЕКТИВО ВОМАКЕДОНИЈА МАКЕДОНИЈА се наметнува како Колку лица со хендикеп обврска за секоја Компании Вработени компанија. треба да вработат Од она што досега 213 над 250 најмалку 7 го имаат слушнато од медиумите, 1283 50-249 најмалку 2 сметаат дека овој 1782 20-49 најмалку 1 закон треба повеќе да биде обврска за 2994 10 до 19 немаат обврска да вработат државната и јавна 4419 нема податок немаат обврска да вработат администрација, каде работните 1 до 9 60.596 немаат обврска да вработат места се со понизок вработени Вкупно: 71290 фирми ризик фактор,

31

3.278

фирми ќе мора да вработат лица со инвалидитет или да плаќаат 150 евра месечно

6

милиони евра годишно би собирала државата доколку ниту една од овие компании не вработи лице со попреченост, а плаќа редовно надомест

5.839

лица е најмалиот број на лица со инвалидитет кои би се вработиле доколку компаниите ја почитуваат обврската дека носењето на ваков закон иако е дискриминирачки чекор, сепак е единствениот начин и овие лица да почнат полека да се вклучуваат во општествените процеси и да не бидат изолирани. Бидејќи, доколку е доволно развиена свеста кај сите нас во земјава, ниту една компанијата, здружение, институција или организација не би требало да има проблем да вработи лице со инвалидитет, како што е случај во западно- развиените земји. Тоа е исто, велат тие, како што се воспоставени квоти за вработување на одреден процент на жени во државните и јавните институции и компаниите, како и за вработување на Албанците и другите етнички заедници во администрацијата. За жал, само на тој начин, вели Елена Кочоска програмски раководител од Движењето против хендикеп „Полио Плус“, овие лица можат да се вработат и е единствен начин за подигање на јавната свест и менување на менталниот склоп во однос на ова прашање. „Бизнис секторот ќе нема штета ако навистина знае како да ги вклучи овие лица и им обезбеди

Колку би платиле доколку не вработат ниедно 7 x 150 = 1050 евра месечно најмалку 2 x 150 = 300 евра месечно најмалку 1 x 150 = 150 евра месечно најмалку / / /

Капитал број 784 07.11.2014

32

www.kapital.mk

анализа

Овој закон не важи за странските компании во слободните зони?!

„Работодавачи кои имаат вработено повеќе од 35 работници, освен странски, дипломатски и конзуларни претставништва и друштва, имаат обврска на соодветно работно место и со соодветни работни услови по сопствен избор да вработат лица со инвалидност, зависно од вкупниот број на вработени и дејноста која ја вршат“. Вака пропишаниот член во законот многумина го толкуваат како одредба со која странските фирми нема да подлежат под обврската да вработат лице со инвалидитет, а неофицијално изземени ќе бидат само компаниите од слободните зони, додека сите други компании со странски капитаал кои работата надвор од зоните ќе мора да ја плаќаат оваа обврска. Токму таквото толкување кај домашните компании предизвикува револт зошто ваква обврска им се наметнува само на домшаните, додека странските компании во зоните добиваат огромни бенефиции од државата. На прашањата на Капитал упатени до Министерството за труд и социјална политика да се прецизираат обврските од овој нов закон, до затварање на весникот не добивме одговор.

работно место. Напротив, законот предвидува многу олеснувања за компаниите кои ќе вработат лица со хендикеп, од кои на крајот тие ќе имаат само бенефит, а не штета“, објаснува Кочоска од „Полио Плус“ и додава дека и меѓу овие лица има многу кои имаат високо образование, дури и магистратура и докторски студии и тие како и сите останати имаат желба и се способни да работат како и секое друго лице. Според неа, во моментот најважно е да се почне со процесот на рехабилитација и приспособување на условите во компаниите за вработување на лица со хендикеп. Тоа значи дека ќе бидат потребни заеднички напори и од компаниите и од здруженијата за да се создадат вистински услови за нивно вклучување и на нив да се гледа како вистински продуктивни работници, а не како на лица со попреченост. Потребни се прво обуки и овозможување на пракса, па потоа и нивно вработување. „До сега имаше многу злоупотреби при вработување на лицата со хендикеп. Најголем дел од нив само фиктивно беа вработени- на хартија, а компаниите ги користеа бенефитите. Така лицата со хендикеп повторно седеа дома и не беа вклучени во процесот. Потребно е да се воспостави подобар

контролен механизам кој ќе го следи ова и ќе им овозможи на овие лица вистински да бидат вклучени на работното место“, вели таа. Еден од предлозите на „Полио Плус“ за подобро спроведување на законот е бенефициите за поголемите фирми да бидат уште поголеми од сега дадените со новиот предлог закон, за дополнително да се стимулираат овие компании да вработат лица со хендикеп. Овој предлог закон го подржуваат и од Здружението „Отворете ги прозорците“. Според нив, не само што тоа ќе ја подобри вработеноста на овие лица, туку и фирмите ќе прераснат во општествено одговорни компании и со тоа ќе го подобрат имиџот во општеството. „Оваа мерка, доколку се спроведе соодветно, ќе придонесе за подобрување на вработеноста на лицата со попреченост, што е клучен предуслов за самостоен и активен живот. Од пасивни приматели на социјална помош на маргините на општеството (што е, општо земено, моменталната состојба), лицата со попреченост ќе можат да придонесуваат во својата заедница и во општеството. Фирмите, пак, ќе го подобрат својот имиџ како општествено одговорни компании, но истовремено ќе можат подобро да одговорат на

потребите на лицата со попреченост како потрошувачи, што може да биде значајна пазарна придобивка. Имено, не познавајќи ги потребите и барањата на лицата со попреченост, компаниите често го занемаруваат нивниот потенцијал како потрошувачи. Затоа, уверени сме дека мерката би донела добробит не само за лицата со попреченост туку за сите засегнати и го поддржуваме предлогот“, вели Владимир Лазовски извршен директор во ова здружение. Инаку, се предвидува законот да почне да се применува од јануари 2015 година, а обврската фирмите да вработуваат лица со хендикеп ќе се применува од почетокот на 2016 година, стои во предлог текстот на Министерството за труд и социјална политика. Ваквиот, квотен начин, на вработување на лица со хендикеп веќе се применува во во многу држави од регионот и од европа, како Словенија, Хрватска, Србија, Романија, Италија. Од организиациите велат дека во понапредните држави, ваквите закони со тек на време престануваат да постојат поради тоа што општеството толку е напредното, што на фирмите и институциите не им е потребена законска обврска за да вработат лице со инвалидитет.

Капитал број 784 07.11.2014

34

www.kapital.mk

политика

И Македонци од дијаспората се пријавуваат на огласот за економски промотори

С

тотици кандидати се пријавиле на огласот преку кои Владата бара нови осум економски промотори, а за прв пат на огласите се пријавиле и многу наши иселеници, Македонци од дијаспората, известуваат од Агенцијата за привлекување странски инвестиции и промоција на извозот. Најголем интерес има за позицијата во САД, но голем е и интересот за позицијата во Единбург и Франкфурт, посочува заменик директорот на Агенцијата, Климент Шекеровски, за Радио Слободна Македонија.

„Процесот на селекција е во тек и радува фактот што интересот е голем“, вели Шекеровски. Инаку, до сега Македонија има испратено 28 економски промотори во светот. Нивната обврска освен да привлекуваат странски компании да инвестираат во Македонија, е и промоција на домашните компании во странство. На секои три месеци промоторите имаат обврска да известат за средбите кои ги оствариле и за потенцијалните партнери кои би инвестирале во земјава.

> БРОЈКИ

200.000 рецепти само за еден антиревматик се препишани за шест месеци, покажуваат податоците на Фондот за здравство

5.000

Фирми не го исполниле законското барање навреме да воведат фискален апарат, мерка што неодамна стана задолжителна за сите фирми со годишен промет над 10 милиони денари

90.000

Посетители го посетиле Скопје само во првото полугодие од оваа година, покажуваат последните податоци на Државниот завод за статистика

„Nema tajno, [to ne ]e stane javno"

facebook 1

2

3

Goran KikoMoj Gorgevik

Дедо ми ги исполнува сите услови за Јавен обвинител:ниту гледа,ниту слуша,ниту пак може да зборува!

Branko Trickovski

Со голема болка во душата им соопштуваме на сите роднини и пријатели дека по долго и тешко боледување нашата мила опозиција- почина! Вистина, починатата се уште мрда, но тоа не значи дека не е мртва!

Sasho Aleksov

Секоја држава помеѓу своите политичари има по некоја црна овца. Ние немаме ниту една бела

I MPC ]e pobara lustra da ja pro^istat od "ned пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

А

ко се заклучува според возрасната структура на членовите на Синодот на Македонската Православна Црква, во која помладите доминираат, многу е можно на некоја од следните седници на ова највисоко законодавно, управно и судско тело на МПЦ да биде донесена одлука со која ќе се побара спроведување лустрација и во нејзините редови. Актуализирањето на темата, секако неслучајно, се совпадна со изјавата на претседателот на Комисијата за

верификација на фактите, Томе Аџиев, дека „одредени личности кои сега се на позиции во верските заедници соработувале со тајните служби“. Првиот лустратор прилично провокативно, давајќи си слобода да се меша и да дели совети надвор од своите наделжности, ја поттикна МПЦ да побара „прочистување“, изјавувајќи го следново во интервју за Радио Слободна Македонија: „Се надевам дека во наредниот период ќе соберат сила и ќе поднесат иницијатива до Комисијата за верификација на фактите. И за нив е подобро во нивните редови да бидат чисти кадри, без петна од минатото - на тој начин би работеле многу поквалитетно“. Ова бидејќи Уставниот суд ја укина обврската за лустрирање на верските лица, по што

www.kapital.mk

Капитал број 784 07.11.2014

бум-трес Вајгл: Македонското пристапување во ЕУ е предолго и прекомплицирано

П

ристапниот процес на Македонија кон ЕУ е предлог и прекомплициран. Ова го изјави новиот известувач за Македонија во Европскиот парламент, Иво Вајгл. Сепак, вели тој, е оптимист и очекува Македонија да стане полноправно членка. Вајгл не се сложува со ставот дека Европа се соочува со се поголем скептицизам во процесот на проширувањето. Оттука, вели тој, изјавата на првиот човек на новата Европска комисија, Жан-Клод

Јункер дека во идните пет години нема да има нова членка, е непотребна и штетна, иако, како што вели, јасно е дека ниту една од земјите- кандидати во тој период не може да ги исполни сите услови и да стане членка. „Меѓутоа за тоа не треба да се зборува на таков експлицитен начин, туку да се работи на тоа да се овозможи секоја земја која ќе ги исполни условите да биде примена во Европската унија“, изјави Вајгл.

Евентуалната лустрација во МПЦ би можела да го префрли тежиштето на влијанието во Синодот кон групата архиереи кои јавноста ги доживува како попродуховени, иако помлади, а заедничко за нив е што до епископскиот чин стигнале откако одработиле позначителен монашки стаж

(Luka 8, 17)

atorite dostojnite" остана само можноста истите да им паднат в раце на лустраторите под услов верските заедници тоа самите го побараат. Иако, за високообразовните институции на МПЦ и на Исламската верска заедница, кои влегуваат во категоријата државни институции, лустрацијата останува задолжителна. А бидејќи дел од професорите, на пример, на Богословскиот факултет, се свештени лица, тука се случува можноста за остварување одреден лустрациски увид во редовите на МПЦ, и без Синодот да побара ваква „услуга“. Тврдењето дека низ годините по свештената хиерархија на МПЦ се искачиле и „кодоши“, Аџиев го поткрепи со информацијата дека и во досегашното работење лустраторите среќавале

документи од кои се гледало дека одредени личности кои сега се на позиции во верските заедници, соработувале со службите. Неколку архиереи на МПЦ веќе и јавно ја поддржаа иницијативата за лустрација на во црквата. Владиката на Повардарската епархија, митрополитот Агатангел, дури реагираше што во периодот кога постоеше законска обрвска за лустрациска проверка и на свештените лица, дел од неговите колеги не поднеле изјави дека не соработувале со органите на државната безбедност во периодот определен со Законот за определување дополнителен услов за вршење јавна функција. Со право митрополитот Методиј (Американско-канадска епархија) изјави дека „мислењата (за иницијативата за лустрација во МПЦ) на постарите браќа во Синодот би биле симптоматични“. Тој ја поддржува иницијативата, но предупреди дека благородната цел на прочистувањето не смее да се претвори во „лов на вештерки“. Евентуалната лустрација во МПЦ би можела да помогне тежиштето на одлучувањето во Синодот да се помести кон групата архиереи кои јавноста ги доживува како попродуховени, а заедничко за нив е што до епископскиот чин стигнале откако одработиле позначителен монашки стаж. И за да се тргнат дамките од раната историја на возобновената МПЦ, поврзани, на пример, со обвинувањата дека комунистичките власти во Македонија ја користеле црквата за да организираат црковни општини во дијаспората, за преку нив да се контролира истата, бидејќи меѓу македонската емиграција најитересниот дел за тајните служби биле антикомунистите, кои немало друг начин како да се шпиунираат освен преку црквата.

35

Муса Џафери

вицепремиер задолжен за Рамковен договор

ерцепцијата е П дека висела владината коалиција поради одлуката за Југохром. но не е точно дека ни било кажано да си одиме. Кој има право да ни каже такво нешто? Џафери објаснува дека сите информации за нивно заминување од фотељите се само перцепција.

Самка Ибраимовски

лидер на Партијата за целосна еманципација на Ромите

а секое невработено лице Н до наполнување на 29 години, да му се исплаќа по 100 евра во денарска против вредност секој месец се до неговото вработување.

Оливер Ромевски

реку емисиите П Гурмански приказни го покажав значењето

на здравата храна. Eекс готвачот, од тв водител и портпарол стигна до директорската фотеља на Хидрометеоролошки завод.

twitter 1 Разлутени Македонцом@vlatkovasilj2h Тодоров гарант у кабинет има урамено слушалки за диши-диши.

2 Бони Топ@bonitopp30 Oct

Што прави сиромаштијата во Македонија?

-Цвета.

3 Курвин Водењак@jovanowsky30 Oct Јас не знам чавкиве со кој памет се враќаат на пролет во Македонија

Капитал број 784 07.11.2014

36

www.kapital.mk

Политика

Koga ne, ras a o p ]e M sak SDS ide da b cija i opoz

Izgubeni vo prevo пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

В

фотоархива на Капитал

о ситуација кога опозицијата предводена од СДСМ никако да почне да претставува поголема закана за власта отколку самата за себе, коментарите кои поаѓаат од констатацијата дека во Македонија опозиција практично и нема, неретко завршуваат и со теоријата оти на домашната политичка сцена се игра продадено-купен натпревар. „Имам чувство како и едните и другите (власта и опозицијата) да имаат интерес,

со поделена одговорност, опозицијата да седи надвор од Собранието. Овој интерес не кореспондира со националните интереси“, изјави за ТВ Сител пратеничката Солза Грчева, која беше избрана како кандидат на СДСМ, но не ја прифати партиската одлука за бојкот на Парламентот. Настрана од чувството на Грчева, кое во отсуство на докази останува само чувство, таа е сосем во право кога вели дека доведувањето на опозицијата до ова дереџе, по чија и вина тоа да се случува, е закана за националните интереси на Македонија. Зашто единствен начин да се спречи партијата (која, во случајов, без прекин владее од 2006 година) да се идентификува со државата, и да го наметне своето видување за тоа што е општо добро како единствено релевантно, односно безалтернативно, со сите последици што тоа ги носи особено за оној дел од граѓаните кои мислат поинаку,

е да постои функционална опозиција. Се покажа дека одвојувањето на државата од партијата (владејачката), што е клучното барање на македонската опозиција, не може да се направи со закон - природната тенденција на власта кон апсолутизација може да ја ограничи само опозицијата, вршејќи притисок со конструктивни критики на Владата и со нудење реални алтернативи. Но, за тежината на притисокот од актуелното опозициско дејствување доволно зборува леснотијата со која одредени предлози на власта, и покрај незадоволството на граѓаните, поминуваат и стануваат закони. Неискористените шанси за опозициско поентирање во контекстот не престануваат да се редат. СДСМ не се ни обидува да наметне своја агенда на дејствување, туку рефлексно им парира на потезите (агендата) на власта, која, бидејќи ја диктира агендата, секогаш е

www.kapital.mk

Капитал број 784 07.11.2014

Политика

37

Држењето како „слепи за стап“ за „стратегијата“ на бојкотот чии цели очигледно не им се најјасни и на многумина од функционерите на СДСМ, с$ повеќе наликува на параван зад кој најголемата опозициска партија купува време, односно си ја одржува актуелноста во услови кога практично нема агенда на дејствување, туку рефлексно се обидува да парира на потезите на власта, која, бидејќи ја диктира агендата, секогаш е чекор понапред. Предолго трае оваа фаза на „консолидирање“ на СДСМ, а нема изгледи дека ќе заврши во догледна перспектива. Да е поинаку, лидерот Зоран Заев не би најавувал пресврт со закани за обелоденување причини за срам на Груевски, но и за Македонија, туку би ги дочекувал на волеј оние потези на власта кои лесно се влечат при ваква опозиција, а завршуваат на товар на граѓаните.

odot... na bojkotot! чекор понапред. „Што и да прави опозицијата понатаму, освен ако не преземе некои драстични чекори со кои ќе ја анимира јавноста, станува с$ поирелевантно дали ќе остане надвор или ќе се врати во Парламентот“, вели аналитичарот Арсим Зеколи. Работата на опозицијата не може и нема да & ја завршат новинарите, невладиниот сектор, народот или Западот ... Оправдувањето дека поради владината контрола на медиумскиот простор опозицијата не може да допре до граѓаните губи на уверливост кога ќе се види како СДСМ го користи и она време што го добива во етерот. „Опозицијата ниту работи да си го создаде тој пристап, ниту, пак, обезбедува доволно содржина за да се пробие. Не е доволно лидерот Зоран Заев да излезе на едночасовно телевизиско интервју и да не каже ништо. Медиумското игнорирање на опозицијата не е резултат само на

определбата, туку и на недостигот од содржина, бидејќи новинарите не можат да им понудат на уредниците што било, тоа мора да биде нешто квалитетно“, изјави аналитичарот Петар Арсовски за Нова Македонија. Да сметаат на народот, кој би се дигнал против „ненародната власт“, е уште понеблагодарно за СДСМ, чиј капацитет да мобилизира е парадоксално обратнопропорционален од додавањето драма во описите на маките на Македонија под „чизмата на Груевски“. Зборуваме за опозиција во која народот не гледа дури ниту опција преку која би ја казнил власта на избори, која, јасно е, ако поради ништо друго, тогаш со својата долготрајност, генерира с$ повеќе причини за заситеност и за незадоволство кај гласачите. Со ваков недостаток на капацитет неизбежен е заклучокот дека СДСМ се однесува како окупатор на опозицискиот простор во оваа предолга фаза на

консолидирање на сопствените редови, на која не само што не & се гледа крајот, туку с$ повеќе покажува симптоми на целосен распад. С$ е поизвесно дека во пресрет на 10 ноември барем половина од опозициските пратеници ќе седнат во собраниските клупи. Освен ако во меѓувреме не се обнови дијалогот со власта (тогаш би можело да седнат сите), за што, с$ чини, можностите се с$ помали, особено кога ВМРО-ДПМНЕ може да смета дека во Парламентот ќе добие опозиција и без да преговара со СДСМ под услови чиј поттекст значи сомнеж во регуларноста на последните избори. Дури и инаку умерениот пратеник, носител на листата на СДСМ во „тројката“, Марјанчо Николов, јавно врши притисок врз раководството на партијата за враќање во Собранието. „Очекувам да почнат преговори и да почне да функционира Парламентот во полн состав“, изјави Николов за ТВ 24 вести. Во

Капитал број 784 07.11.2014

38

www.kapital.mk

Политика Сашо Клековски

Алберт Муслиу

С

Р

политички аналитичар:

ДСМ мора да разбере дека начинот на кој се водеше политиката во Македонија пред 30, 20 или 10 години заврши. Ако разбере што треба да менува, СДСМ ќе биде релевантна опозиција и ќе има шанси многу бргу да ја освои власта. Но, дали тоа ќе се случи на локалните избори во 2017 година, на парламентарните во 2018 или подоцна, во многу зависи од способноста на СДСМ да се реформира. Доколку СДСМ не успее во тоа, ќе се појави нова политичка сили која ќе го пополни политичкиот простор.

СДСМ ситуацијата сакаат да ја претстават како внатрепартиска демократија, но така не може да се нарече оспорувањето на стратегијата на бојкотот (соодветно, и на стратезите), на која раководството на партијата толку инсистира како да е во прашање да се биде „социјалдемократ“ или не. Симптоматологијата на бојкотот како да открива и некои други цели освен декларираните (притисок преку кој ќе се издејствуваат услови за фер и демократски избори). Истиот има ад-хок зародиш во крајно задоцнетото оспорување на изборите од страна на Заев (во 19 часот на изборниот ден, дури откако беа затворени избирачките места), и од одлука (за бојкот) се претвори во стратегија, чии цели очигледно не им се јасни и на многумина од функционерите на партијата.

Ако СДСМ не се реформира, друг ќе & го заземе местото

Политичкиот аналитичар Сашо Клековски согледувајќи дека власта која трае деветта година на опозицијата & дава изобилие на материјал за работа (ако не поради друго, тогаш поради замор на „материјалот“), а последнава никако да почне да го користи, смета дека ако СДСМ веќе во релативно краток рок не се реформира, ќе мора просторот што го зазема да му го остапи на некој друг. „СДСМ мора да разбере дека начинот на кој се водеше политиката во Македонија пред 30, 20 или 10 години заврши. Ако разбере што треба да менува, СДСМ ќе биде релевантна опозиција и ќе има шанси многу бргу да ја освои власта. ВМРО-ДПМНЕ е на власт 8 години, и набргу заморот на гласачите, ќе почне да работи за СДСМ. Но, дали тоа ќе се случи на локалните избори во 2017 година, на парламентарните во 2018 или подоцна, во многу зависи од способноста на СДСМ да се реформира. Доколку СДСМ не успее во тоа, ќе се појави нова политичка сили која

политички аналитичар:

азврска на политичката криза може да има само со договор меѓу двете страни, а не во индивидуалните чекори на пратениците. Дали тоа ќе се случи е прашање, а нема зошто да не се случи. За жал, засега, двете страни преговараат преку медиуми. Наместо да седнат да се договорат за нешто што е договорливо. Дури и сите пратеници да се вратат, ако не се постигне договор, ние пак ќе добиеме европска забелешка за недостаток на политички дијалог.

ќе го пополни политичкиот простор“, вели Клековски. На прашањето како ќе се одрази врз најголемата опозициска партија, и врз политичката ситуација во земјата воопшто, евентуалното враќање на нови пратеници на СДСМ во Собранието и покрај партиската одлука да се опстои на бојкотот, тој одговара дека ова би било сериозен удар за опозицијата, но тешко дека би значело формирање на нова партија со капацитет да застане на чело на фронтот против власта: „Македонија има историја на отцепување на незадоволни групи од политичките партии. Историјата на недоволен внатрепартиски дијалог може да значи дека дел од пратениците на СДСМ ќе ги прифатат мандатите. Дали ќе бидат исклучени или ќе формираат посебна партија? Моја претпоставка е дека нема да формираат посебна партија, туку дека ќе го изберат начинот на делување како претходните пратенички кои ги прифатија мандатите. Делумно затоа што дваесетгодишното искуство во плурализмот покажа дека така формираните нови партии немаат долг век на релевантно постоење“, вели Клековски. Според него за СДСМ да се врати во игра мора да дојде и до доктринарни, како и до кадровски промени на луѓето што ја водат партијата. „СДСМ нема јасен одговор на повеќето политики на ВМРО-ДПМНЕ. Од СДСМ велат дека политиките што ги води ВМРО-ДПМНЕ се погубни, но нема јасни одговори како тие, СДСМ, би ги направиле работите. На пример, ако се против негативниот јаз во пензискиот фонд да се покрива од буџетот, тогаш како да се намали негативниот јаз – со намалување на пензиите, со зголемување на возраста... ? Не е доволно да се изјави дека си против, мора да се понуди алтернатива. И носителите на тие политики, луѓето кои ќе ја водат партијата, мора да бидат

прифатени како соодветна алтернатива на клучните луѓе на ВМРО-ДПМНЕ. На СДСМ му е потребно, дали преку министри, влада во сенка, дали на друг начин, да ги профилираат своите алтернативи. Кој е алтернативата за Ставрески во финансии, за Јанкуловска во внатрешни работи? И на крај сметам дека е погубно за СДСМ, што својата немоќ ја искажува со навреди на граѓаните. Не се ретки изјави од луѓе на врвот на СДСМ кои користат груб речник кон граѓаните, кон гласачите“, вели Клековски. Политичкиот аналитичар Алберт Муслиу, и покрај евидентната криза во СДСМ, смета дека како и да се развива ситуацијата - дури и да се отцепат значаен број пратеници од партиите на Заев и на коалицијата, ако не се постигне договор меѓу двете страни (власта и опозицијата), нема да има решение за политичката криза. „Овде е поважен политичкиот момент, отколку техничките работи. Дали ќе се одвојат пратеници, тоа е нивна индивидувална работа. Кај нас не е мнозински изборен модел, па, пратениците толку да се удираат во гради, па, дури ни нивното однесување во Парламентот не е многу индивидуалистичко. Разврската на политичката криза може да има само со договор меѓу двете страни, а не во индивидуалните чекори на пратениците. Дали тоа ќе се случи е прашање, а нема зошто да не се случи. За жал, засега, двете страни преговараат преку медиуми. Наместо да седнат да се договорат за нешто што е договорливо. Дури и сите пратеници да се вратат, ако не се постигне договор, ние пак ќе добиеме европска забелешка за недостаток на политички дијалог“, вели Муслиу, кој смета дека е неблагодарно фактори надвор од СДСМ да сугерираат како партијата однатре да се организира и покрај евидентните проблеми од кои истата страда.

Мисли КОЈ ќе го смени светот,

не

ако

ТИ?

ĬķĭıĶı ĹĩĭıĿıŐĩ ĉīĺĻĹıĺijĩ Ļ ĩŒĮĻķ īķ ķĺıĬ ļĹļī

ĕĩijĮĭķĶıŐĩ ĬķĭıĶı īķ

www.uniqa.mk

Капитал број 784 07.11.2014

40

www.kapital.mk

Балкан бизнис и политика rot s a Kat lni fa i na k odlu hrvatsite ladi vo ski vinatite izm godini 20

Kako ja upropastija dr@avata Do 2016 evtino zadol@uvawe, a potoa sledi bankrot!

2000

2001

www.kapital.mk

3.225 4.249 3.405

4.320

2005 Капитал 3.982 број 784 07.11.20144.815

3.702 Балкан бизнис и политика 4.226 2002

Година Буџетски дефицит

1992

-0,1

1993

-0,9

27,3 1994

-1,8

21 1995

-1,1

24,6 24,9 1996

1997

-1,3 -1,8

31,9 28,8

34

1998

2000

-0,8

1999

-2,9

-3,5

34,9

34,6

2001

2007

2008 2009 2010 2011 2012 2013

С

3.932 4.359

-2,5

-4,5

2002

-4,6

36,5 35,3 32,9 4.148 29,6 2004 4.627

3.405 2005 2004 3.982

3.702 -3,7 -5,14.226

2006

2005

2007

12,70 11,2 9,6 8,4 9,1 11,8 13,5 15,8 17,3

о вртење на грб на реформите, кои не се гледаат ниту во ребалансот на овогодинешниот буџет, а ниту во засега познатиот предлог буџет за следната година, Хрватска полека оди кон банкрот, предупредуваат економистите. Никој, всушност, не мисли дека Хрватска денес е во ситуација да не може да ги сервисира своите обврски. Сепак, соговорници во анализата на весникот Јутарњи истакнуваат дека и таквата ситуација има свој рок на траење, а него го одредуваат временските рамки на политиките евтини пари на светскиот пазар. „На пат сме кон банкрот. Се додека трае политиката на евтини пари, корист од тоа има и Хрватска. Но, кога ќе се промени тоа, ќе бидеме во проблеми“, оценува Жељко Ловринчевиќ од Економскиот институт. Според него, периодот на политика на евтини пари во САД би можела да заврши во другата половина од следната година, што преку Атлантикот би можело да се „прелие“ до крајот на 2016 година. Првите ефекти од тоа Хрватска би можела да ги осети најкасно на почетокот од 2017 година. За земја со висок јавен долг растот на каматите би можел да биде фатален. „Соочување со тоа нас не чека на крајот од 2016 година“, порачува Ловринчевиќ. Министерот за финансии Борис Лаловац неодамна предупреди дека државата веќе и сега за каматите во просек одвојува околу милијарди куни или над 135 милиони евра месечно. И податоците на меѓународните институции повикуваат на тревога, со

2007

44,4

4.558 2006 -2,6 -2,7 -3,4 5.144 -5,9

41

4.558 5.144

4.757 55,6 51,4 5.467

2011

2010

-6

-7,7

5.168 2012 2013 5.799 5.242 5.919 -5,6 -5,2

2011

5.272 5.965

2000

3.225 4.249

2004

4.148 4.627

2008

5.187 5.974

2012

5.274 5.948

2001

3.405 3.982

2005

4.320 4.815

2009

5.168 5.799

2013

5.383 5.919

2002

3.702 4.226

2006

4.558 5.144

2010

5.242 5.919

приватен сектор јавен сектор

2003

3.932 4.359

2007

4.757 5.467

2011

5.272 5.965

Крај на година, во кн

4.148 5.187 5.274 2004 2008 оглед на тоа дека издатоците за камата јавна2012 потрошувачка. Државата никогаш 4.627 5.974 5.948 од 2006 до сега се повеќе од двојно не спровела реформи во јавниот сектор, зголемени. Имено, додека за камати на својата потрошувачка никогаш не ја 4.320 5.168 5.383 задолжување во 2007 година2009 Хрвцатска прилагодува на условите кои владеат 2005 2013 4.815 5.799 5.919 плаќала 1,6% од БДП, во изминатата на пазарот, туку непродуктивно троши“, година за таа намена морале да се вели Зринка Живковиќ- Матијевиќ, 4.558 пресметки, 5.242 одвојат,2006 според нивните аналитичар во Рајфајзен.

2010 3,4% од годишниот БДП. Последиците од таквите политики се 5.144Тоа би било 5.919 голем предизвик и за земја која не е во чувствуваат на секој чекор. Од рецесија рецесија, а камоли4.757 за држава која со никако не можеме да се извлечеме 5.272 2011година кризата2007 се соочува веќе шеста веќе шеста година по ред, а многу 5.467 5.965 по ред, и во земја во која полнењето на веруваат дека пред нас е и седма државата благајна не се прави според година во рецесија. Невработеноста 5.187 плановите, остануваат 5.274 расте, социјалната состојба е се 2008 додека расходите 2012 5.974 5.948 исти или дури и се зголемуваат. потешка, а хрватското општество е се „Кога ќе порасне каматната стапка, ќе повеќе поделено на приватен и јавен 5.168 бидеме во проблеми“, предупредува и 5.383 сектор. Поради тоа економистите 2009 2013 5.799 5.919 5.242

2010 5.919 За плаќање на камата на задолжување во 2007 година се2011 одвојуваат 1,6% од БДП, лани дури 3,4%, 5.272 а никој не зборува5.965 за поевтинување и намалување на јавната потрошувачка 5.274 2012

5.948

5.383 2013 5.919 Хрвој Стојиќ, макроекономист на Хипо банка. Хрватска по големина на макроекономските показатели веќе сега е на дното во ЕУ. Не без причина, стручњаците се почесто предупредуваат дека по економските достигнувања евентуално би можеле да се мериме со Грција. Причините за тоа ги пронаоѓаат во постојаното вртење на главата од проблемите, односно во настојувањето на секоја влада по секоја цена да купи време не прашувајќи притоа за цената. „Главната причина на состојбата во која се наоѓаме се преголемата државна и

66,7

5.187 5.974

2008

4.320 2008 2009 2010 2009 4.815

3.932 4.757 2003 2007 5.467 Просечна месечна нето плата4.359 во приватен и јавен сектор

Стапка на невработеност (споредметодологија на ИЛО) во % 2006

35,7 37,7 38 3.225 2000 4.249

2002 2001 2003

Како % од БДП

2005

2006

2003

Јавен долг

4.148 4.627

2004

предупредуваат дека е последен момент да се направи пресврт кој требаше да се направи уште пред кризата. Но, ние тогаш „пумпавме“ потрошувачка, не размислувајќи за тоа што ни носи утрото, и проблемите ги стававме под тепих. Државата е во криза и таа значајно не го промени однесувањето, па поголемата потрошувачка од можност прерасна и остана составен дел од политиката. Последиците од тоа е зголемување на дефицитот, кој потоа се покрива со задолжување, поради што и нас ни растат долговите. „Непродуктивната потрошувачка

Капитал број 784 07.11.2014

42

www.kapital.mk

Балкан бизнис и политика Просечна пензија како дел од просечната плата

Однос на пензионери и вработени

Коментар на Младен Плеша: Ќе ни биде потешко отколку на Грците

Н

е чуди што Владата, која е во слегувачка патека, во следната предизборна година нема да спроведува реформи. Кога тоа не го направи до сега, нема ниту во последната година од мандатот. Грижа предизвикува ХДЗ, најголемата опозициска партија која претендира да ја преземе власта. Место да ја тера Владата да прави болни реформи со цел пред нивното доаѓање власта да ги спроведе „најтешките“ реформи, ХДЗ се противи на секој обид на рационализација на работата на државата. Дури и тоа што државата секој месец мора да одвои милијарда куни или дури 3,4% од БДП за отплата на камати, не е доволно предупредување за партиите, синдикатите и јавноста дека ова несмислено задолжување мора да престане. Поради тоа нам ни следи, како што предвидуваат експертите, грчко, шпанско или португалско сценарио за излез од кризата. Дури можеби и нешто потешко. За разлика од овие земји, кои имаат развиено индустриско и земјоделско производство па создаваат нови вредности преку кои ги враќаат долговите и генерираат раст, Хрватска такво нешто нема. И затоа нејзиното опоравување ќе биде многу подраматично. Одговорноста за тоа ќе ја сносат политичките елити кои беа должни да предупредат дека се оди кон катастрофа, а не да подгреваат лажна надеж дека од кризата може да се излезе без длабоки реформи и одрекувања.

Издатоци за плати/година/издатоци за камати

Извор: ДЗС, Евростат, ХНБ,Влада на РХ, Светска банка, ММФ,Министерство за финансии, ХЗМО, податоци на економисти

треба да се намали, а парите да се инвестираат во развојни проекти. Потребни ни се реформи во државната управа и јавните служби, како и истовремено поттикнување на бизнис опкружувањето. За реформи се потребни години, но со нив треба да се почне веднаш“, порачува ЖивковиќМатијевиќ. „Во светот државите се натпреваруваат во реформите. Токму развиените земји настојуваат што побрзо да ги спроведат реформите и да ги олеснат условите за работа“, вели Стојиќ кој особено укажува на потребата од даночни реформи со која би се поевтинила цената на трудот, но и на реформата на регионалните и локалните самоуправи. Сето тоа, меѓутоа, подразбира бројни намалувања и влегувања во стекнатите права. А токму тоа е лизгав терен за секоја влада, особено во година во која не чекаат два изборни циклуса. Поради тоа, оценуваат економистите, владата се одлучи за друг, на прв поглед можеби полесен, но на долг рок многу потежок и

како % од БДП

ризичен пат. „Хрватска оди во погрешна насока. Кај нас не се поставува прашање за динамиката на намалување на буџетскиот дефицит, околу што спорат другите членки на ЕУ и околу што може да се преговара, напротив нашиот дефицит всушност расте“, истакнува Ловринчевиќ, според чии пресметки оваа година ќе ја завршиме со вистински дефицит, во кој се вбројуваат и многуте неплатени обврски, на пример во здравството, кои се околу 21 милијарда куни или 6% од БДП. „Нужно е да се забрзаат реформите, како што сега прави Србија, која ги намалува расходите во буџетот“, вели Ловринчевиќ. Економистите предупредуваат и дека загрижува и тоа што во општеството недостасува консензус околу мерките кои треба да се преземат. Поради тоа очите сега се најмногу свртени во Брисел. „Институционалните притисоци од ЕУ се посилни од оние на ММФ“, вели Стојиќ.

Капитал број 784 07.11.2014

44

свет

www.kapital.mk

www.kapital.mk

Капитал број 784 07.11.2014

свет

45

Hodorkovski:

Nema takvi sankcii so koi mo@e da se oslabi Putin.

Rusija se lizga kon diktatura.

A jas ^ekam da se razbudi srednata klasa. Новинарката на Глобус Бисера Фабрио, која на осумнаесеттата годишна конференција на Форумот 2000, одржан годинава од 12 до 15 октомври во во Прага, се сретна и разговараше со Михаил Ходорковски за иднината на Русија, за политиките на Владимир Путин, опфаќајќи го во контекстот и судско-затворскиот случај на олигархот од некогашен Јукос, украинската криза и улогата на меѓународната заедница во неа. Заради актуелноста на ситуацијата во која се наоѓа Русија, “Капитал” во целост во пренесува текстот кој е обавен во хрватскиот магазин “Глобус”.

Н

екогаш Михаил Ходорковски изгледаше како човек од милион долари. Поточно би било да се каже од милијарда долари. Денеска остава впечаток на смирен аналитичар, на човек кој зборува без емоции, дури и некако роботски. Ретко се насмевнува, ретко гестикулира. Нема многу харизматичност во него, а на моменти дури и изгледа заканувачки

Капитал број 784 07.11.2014

46

www.kapital.mk

свет

И

сцрпен е, тешко ја поднесе смртта на мајка му во август годинава, вели еден од неговите соработници кој го следи во чекор. Кон него соработниците се однесуваат заштитнички, не како кон супер-ѕвезда, туку како кон помалку изгубен човек. Затворските години во Сибир сигурно влијаеле врз него, но Ходорковски и не сака да му се врати на некогашниот гламур и на сјајот со кој беше опкружен. Облечен обично, во црна блуза и пантолони, го преместува од рака в рака мобилниот телефон пред да почне да зборува лицето му изгледа испиено, но има стомак кој широката црна облека донекаде го намалува. Поранешниот руски олигарх, жесток противник на Кремљ, и најпознат руски политички затвореник, Михаил Ходорковски беше уапсен во октомври 2003 година.

Титулата најбогат Русин

Кога заврши во озлогласениот московски истражен затвор Матроска, имаше 40 години, а истите години магазинот Форбс објави дека тој е најбогатиот Русин и еден од најбогатитите луѓе во светот. Според Форбс, тогаш беше „тежок“ 20 милијарди долари. Во мај 2005 година судот во Москва го прогласи виновен за проневера и за неплаќање данок, и го казни со девет години затвор. Потоа пресудата беше намалена на осум години. Во декември 2010, Ходорковски, во друг случај е осуден на 14 години затвор за кражба на нафта и за перење пари. Казната му е потоа намалена на 10 години и 10 месеци. Редовно на слобода требаше да излезе во август 2014, а ослободен е од затворот откако го

Ходорковски, тоа веднаш се гледа, е човек кој поминал низ свој приватен пекол. Не е дури и непримерено да се рече дека на некој начин е оштетен. Погледот му е непостојан, ретко се смее. Нема телохранители и нема никаква посебна придружба. На трите локации на кои го дочекавме во Прага не моравме да поминеме никаков безбедносен преглед, ниту кој и да е повнимателно ги проверуваше нашите новинарски акредитации. „Русија денеска е моќна земја, држава со авторитарна власт која се лизга кон диктатура. Но, ќе стане ли диктатура? Се надевам дека не. Но, и Европа и евроатланските сојузници треба да знаат дека моментално не постои ништо со што би можеле да & наштетат на Русија. Бидејќи, Русија ги изгуби сите свои вредности. Кога се уриваше СССР, постоеше уверување дека треба и оти можеме да ги преземеме западните, европските вредности. Сметавме дека тоа се човековите права, правото на живот, темелните вредности демократијата. За жал, „Ходорковски напоследните дваесет години се гледа дека е се покажа дека не е така. Се човек кој поминал научивме што е прагматична низ свој приватен политика, но не научивме пекол - погледот му е што се темелни човечки непостојан, ретко се вредности“, вели смее“, е впечатокот на новинарката на „Глобус“ Ходорковски.

помилува претседателот од средбата Владимир Путин. Будење на отпорот со „паднатиот“ Во Прага, на Форумот Што тој во сето ова бара? олигарх 2000, на кој беше поканет, Да се разбуди руската средна околу Ходорковски беа одвај класа, да се засилат руските неколкумина верни соработници: дисиденти, граѓанското општество, една лична асистентка и Владимир невладиниот сектор, во нивните Кара-Мурза, поранешен новинар настојувања да & се спротистават на и координатор на сите невладини ваквата Русија. иницијативи поддржани од Ходорковски. „Треба да стане руската средна класа, Кара-Мурза молчи и слуша што зборува оние тивки луѓе кои приговараат додека Михаил Борисович (средното име на седат на трпезариската маса. Тие се Ходорковски), го вади прво едниот, а чкрапалото на промените. Санкциите потоа и другиот мобилен телефон од кон Русија се оправдани бидејќи Кремљ џебот - еден е iPhone, а другиот некоја стана главно плашило за Европа. Но, стара Nokia, и непрестајно „типка“ по и Европа мора да биде внимателна, нив. Праќа пораки. и тоа затоа што резултатот на овие Кога, на крајот од состанокот со санкции може да биде километри далеку прашките студенти, Ходорковски на од она што се сака да се постигне“, миг се изгуби во толпата, Кара-Мурза предупредува Ходорковски. брзо го најде, го потчукна по рамото и На прашањето каква ќе биде неговата му рече: „Ваму, Михаил Борисович“, улога во денешницата, не добивме и Ходорковски тргна по него, пред да одговор. Не успеавме да дознаеме сака седне во затемнетиот автомобил со ли Ходорковски да стане руски Нелсон чешка регистрација упатувајќи се кон Мандела, како што некои му прорекуваа. својот дом. Своите политички амбиции не ги Дом за него е релативен поим; живее искажува јавно. во Швајцарија и во Германија, и тоа „Михаил уште не е докрај сигурен што со прилично обичен живот, кога се во ќе направи и што може да направи. прашање секојдневните навики. Тој знае дека во затвор отиде поради „Кога излегов од затвор, постоеја сите волјата на еден човек. И исто така знае тие работи, сите тие „геџети“ на кои не дека е пуштен на слобода поради волјата бев навикнат, со кои не знаев што да на истиот тој човек. Иако сега е доволно правам. Не дека сакам да се фалам, но далеку од него, и е безбеден, но сепак се покажа дека не ми треба многу време ... од Кремљ никогаш не сте докрај за да сфатам како с$ ова функционира. безбедни“, вели еден добар познаник на Знаете, јас имав компјутер одамна, уште Ходорковски, како што ни се претстави. во осумдесеттите, кога ретко кој имаше Повлекувањето компјутер. Имав нешто што другите Очигледно Ходорковски веќе се немаа. А кога излегов од затвор, тогаш повлече од идејата за која до пред сите имаа нешто што јас немав“, вели неколку недели јавно зборуваше, дека 51-годишниот Ходорковски. Сам си се е подготвен да покрене нова политичка насмеа на својата шега, но продолжи иницијатива и да ја води Русија, односно остро да гледа кон публиката. да создаде политичка партија која би

www.kapital.mk

Капитал број 784 07.11.2014

свет му се спротиставила на претседателот Владимир Путин. Што се случи во меѓувреме, ни овој пријател на олигархот не знае точно да каже. Кога неколку часови порано го сретнав Ходорковски по панел дискусијата за Русија на прашкиот форум, нам, на новинарите, ни рече дека е во постојано борба за подобра Русија која ќе & припаѓа на Европа. „Русија е европска држава“, додаде додека стоев пред него, а една хостеса се трудеше да направи селфи со Ходорковски. „Но, во политичка смисла, Русија направи голем, огромен чекор назад. Тргнавме кон советските денови, кон губење на слободата на говорот, на слободата на медиумите, губење на основните човекови права. И место тоа, се тргна со воедни авантури. Знаете, Европјани мои, Русите ви се вам соседи. Не секогаш можеби најдраги соседи, но сепак сме соседи. Кон соседите кои се добри со вас, бидете и вие добри. Но, немојте да примате кај себе луѓе кои ја испокрале својата сопствена земја“, вели Ходорковски, алудирајќи на рускиот капитал кој е скриен некаде по европските држави. Затоа и мисли дека постојат два пата за Русија, но ни самиот не се осудува да прогнозира кој од двата на крајот ќе победи. Првиот значи потполна изолација на Русија. „Ситуација како во времето на студената војна“, објаснува. „Но, што би имале тогаш?“, прашува и веднаш самиот одговара: „Ќе добиеме Русија која би била затворено општество, како што е Северна Кореа. Дали е тоа тоа што Европа го сака? Или сака Русија да се распадне, оти во таква затворена ситуација и тоа е една од реалните можности“, вели олигархот. Другата опција е интеграцијата. Европа ја прифаќа Русија и покрај тешкотиите, и покрај проблемите, продолжува да ја привлекува Русија, се обидува да & ја врати вредноста која ја сака и треба да ја има. „Знам дека отидовме далеку од тој пат. Да ме прашавте пред година дена, би ви рекол дека единствен пат кој стои пред Русија е кон обединета Украина. Сега да ме прашате, би ви го рекол речиси сосема истото; тоа е единствениот пат кој е пред нас, но навистина не знам колку години ќе ни требаат, или можеби

47

Некои му прорекуваа дека ќе стане рускиот Нелсон Мандела, но тој засега не ги искажува своите политички амбиции јавно ... од Кремљ никогаш не сте доволно безбедни, објаснува еден пријател на Ходорковски децении за да се вратиме на тој пат“. Клучната грешка, вели Ходорковски, е направена во 1998 кога Русија ја изгуби можноста да стане поинаква земја. Тоа беше време кое создаде политичка моќ за Владмири Путин и го лансира во Кремљ. „Беше можно тој да ја добие власта затоа што во земјата таа година владееше страшен неред. Тој неред, и с$ што следеше, можеше да се избегне ако на Русија & беше даден заем од 10 милијарди долари. Русија тој заем досега би го вратила, а би имале сосема друга земја од онаа што ја имаме денес. Тоа е истата грешка која денес се повторува со Украина“, смета Михаил Ходорковски. „Немојте на Украина да & помагате на тој начин што ќе ја уништувате и казнувате Русија. Помогнете & на Украина економски“, ја сумира својата порака. Тоа е нова интерпретација на славниот говор на Вацлав Хавел, најомилениот претседател во Европа, кој разговарајќи во Америка со тамошните лидери, во

зората на создавањето на новата Европа и на новиот европски поредок рече: „Ако сакате да & помогнете на Русија, помогнете ни на сите нас“, алудирајќи на државите од источниот блок. Во тоа е и проблемот, ќе сфатам откако ние новинарите на Глобус цел ден го поминавме следејќи го паднатиот руски олигарх во Прага: Ходорковски е човек со кој секој сака да се слика, кој го доживуваат како супер ѕвезда и се воодушевуваат на неговата бизнис кариера, на еговото богатство, тајно чувствуваат почит кон неговиот некогашен статус како олигарх и бизнис моќник, но освен површна воодушевеност, неговите пораки, тоа што сака да го каже, не допира до публиката.

“Кремљ одлучува за с$“

Можеби причината за тоа е и начинот на кој зборува Ходорковски, без менување на интонацијата, штом каже што има, се држи слепо за тоа

Капитал број 784 07.11.2014

48

www.kapital.mk

свет

и полека се повлекува, како да има потреба за свој приватен простор. Некои претпоставуваат дека многу луѓе на едно место го потсетуваат на судница, кога беше затворен во кафез и слушаше како се нижат една по друга точките од обвинението. Ме зачуди затоа кога неговите луѓе, додека слушаме како одговара на прашањата на студентите во библиотеката Вацлав Хавел, рекоа дека Ходорковски во Берлин се вози со јавен превоз. Не лажат. Само неколку минути подоцна, говорејќи за неговиот живот во Швајцарија, Ходорковски и самиот ќе рече: „Тоа е земја во која на железничката станица пишува дека возот ќе дојде за 12 минути. И навистина доаѓа за 12 минути“. Ходорковски очигледно добро разбира англиски, но одговара исклучиво на руски. До него седи преведувач, кој преведува од руски на англиски, но му се провлекуваат неколку зборови поради бучавата во салата. Веднаш Ходорковски влетува со точен податок, а преведувачот му се извинува и продолжува. За своите бизнис планови не зборува, но затоа раскажува за бизнис и за политичките планови на Москва: „Владмир Путин денес го опкружуваат неговите пријатели, вистинските олигарси, и само тие му се лојални. Од нив никогаш нема да се одрече. Сите останати, земете го само неодманешниот пример на Евгениј Евтушенко, се сведени на тоа да бидат дополнителна мета. Тие за кои мислиме дека се вистински бизнис луѓе во Русија, тоа всушност не се, оти немаат

своја сопственост, само повремено ја користат, додека Кремљ не одлучи поинаку. Отсекогаш беше така. С$ уште постои снимката од разговорот во Кремљ, кога се разговараше за корупција со Владимир Путин, тоа беше во 2003, а и јас бев таму. Кога сам се спротивстави на корупцијата, почна мојот прогон. Корупцијата во меѓувреме стана костур на државата. Идејата која Путин ја имаше беше да може да се краде, но и да мора да се биде лојален. И само тоа му недостасуваше“, вели Ходорковски. Уште подетално го опишува Путин. Вели дека во почетокот имало критичари кои му биле блиски и кои му кажувале што не е добро, а потоа направил типична грешка за луѓето на власт и таквите опозиционери во неговите редови станувале с$ помалку. Тогаш одлучил дека не му требаат тие кои ќе му зборуваат за политика, туку само оние кои ќе му зборуваат за економија. „А потоа и нив почна да ги решава. Путин не е многу загрижен за тоа што се случува. Нему му е само важно колку му е екипата околу него лојална, оти знае дека му нема спас ако се одлучат да се ослободат од него. Тој што ќе го наследи Путин, а ги има многу што тоа го посакуваат, прво ќе мора да се ослободи од самиот Путин“. Ходорковски вели дека е тука да им помогне на сите оние што сакаат промена. Тие ќе дојдат полека, но притоа треба да внимаваат и на однесувањето на Путин. „Мислам дека Путин многу добро знае кои линии не смее да ги помине. Тоа е црвената линија која го дели од државите членки

на НАТО сојузот и мислам дека тука ќе нема промена. Но, Путин во блиска иднина ќе има потреба од некоја мала, победничка војна, ќе му треба надворешен непријател, и тоа ќе го бара со цел да ја зајакне својата позиција“, вели тој. Ходорковски ова лето беше во Украина, во нејзиниот источен дел, раскажува тој. Таму луѓето му зборуваа дека пред анексијата на Крим воопшто за себе не размислувале дали се Украинци или Руси, но оттогаш с$ се променило. Едни, цврсто одлучиле дека се Руси, други дека се Украинци. „И му кажаа на Путин дека треба да му се издигне споменик како на човек кој ја створил украинската нација. Им реков за тоа малку да почекаат, дека за тоа е уште рано. Прашањето на Крим за Русија е речиси сакрално прашање, многу крв е пролеано за Крим, и тоа не е едноставно да се реши“, вели како донекаде го разбира и го оправдува она што се случи. Подоцна објасни дека и дел од неговото семејство е од украинско, а дел од руско потекло, и оти тој не гледа никаква разлика. Русија и Украина речиси ги доживува како мајка и татко чиј груб развод го навредува. А човекот кој на сето тоа кумуваше, Владимир Путин, во каков однос е тој со нив? Даде неочекуван одговор, со оглед на тоа што истиот дојде од најголемиот непријател на Путин: „Владмир Путин и јас? Можам само да ви кажам дека ниту тој, ниту, пак, јас, не сме задоволни од начинот како другиот се однесува.“

(Превземено од хрватски Глобус)

ПОКАНА На 11 декември 2014 година (четврток) во просториите на НБРМ, на 8. кат, со почеток во 14 часот, ќе се одржи 15. сесија на Клубот на истражувачи, каде што ќе бидат презентирани следниве трудови: XX „Индекси за мерење на банкарската стабилност“, автор: Елена Мучева-Михајловска; и XX „Пост-кризно забавување на кредитната активност во ЈИЕ - Враќање во нормала“ (Post Crisis Credit Slow-Down in SEE-Return to Normality), автори: Бранимир Јовановиќ, Егзона Хани и Љупка Георгиевска.

Ве молиме да го потврдите Вашето присуство на 15. сесија на Клубот на истражувачи најдоцна до 9 декември 2014 година на тел. +389 2 3298110; и електронска пошта kontakt@kapital.com.mk. Напоменуваме дека зачленувањето во Клубот на истражувачи е од отворен карактер и подетаљни информации можете да видите на следнава врска: www.nbrm.mk/Клуб на истражувачи.

Капитал број 784 07.11.2014

62

www.kapital.mk

на руЧек со...

Трајко Стаматоски лингвист

Devet decenii posveteni na makedonskiot na

www.kapital.mk

Капитал број 784 07.11.2014

на руЧек со... Младиот партизан, коавторот на првиот македонски речник, најблискиот соработник на Блаже Конески , авторот на преку 500 библиографски единици и преку 20 книги, на невидено чист и ефективен начин го прелеа сето свое искуство и мудрост и успеа без поголеми тешкотии да го вклопи во ова навистина кратко интервју за кое нескромно може да кажеме дека допрва ќе добива на значење и ќе стане првокласна изворна историска граѓа за наредните генерации Македонци. Во неделата кога се одбележува седум децении од ослободувањето на Скопје навистина чест и привилегија е да се разговара со еден од директните ослободители на нашиот главен град.

Нашето мени Од богатото мени на Арабеска се одлучивме за Сејлор салата и Лосос на скара

arod

разговарал и фотографија:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

С

он на секој историчар е да ја има можноста на Х.Џ. Велс да се врати низ времето и изворно да ја проучува историјата од самите нејзини корени. Така неговото пишување ќе стане подетално, поиздржано и пообјективно. Со задоволство можам да констатирам дека на читателите на Капитал преку овој текст ќе им понудиме нешто слично. Ќе им ја понудиме живата приказна која сама по себе е историја на легендарниот македонист Трајко Стаматоски, кој и покрај своите 90 години, со задоволство ја прифати нашата покана да гостува во оваа се попопуларна рубрика. Младиот партизан, коавторот на првиот македонски речник, најблискиот соработник на Блаже Конески , авторот на преку 500 библиографски единици и преку 20 книги, на невидено чист и ефективен начин го прелеа сето свое искуство и мудрост и успеа без поголеми потешкотии да го вклопи во ова навистина кратко интервју за кое нескромно може да кажеме дека допрва ќе добива на значење и ќе стане првокласна изворна историска граѓа за наредните генерации Македонци. МН: Умереноста е тајната на долговечноста Иако Трајко Стаматоски е роден во 1925 година и за неколку месеци ќе почне да ја крши својата десетта деценија, тој не побара никаков специјален третман за ова интервју. Едноставно не праша кога и каде треба да се појави и тоа го направи. Кога го здогледавме како достоинствено се движи со својот бастун, кој го комбинира со класична комбинација на отмена облека која никогаш не излегува од мода не можевме, а да не му го поставиме првото прашање, како го постигнува тоа на негови години. Еве го неговиот одговор. „Јас мислам дека најважна од се е умереноста. Умереност во сите области. Умерена исхрана и умерено движење и умерена ментална гимнастика. Јас и на 90 години се водам по онаа латинска поговорка „ниту еден ден без црта“. Секогаш јас имамбележник. Имам бележник на надкасната каде што спијам, друг имам во работната соба, трет каде што гледам телевизија. Ќе се чудите ако

63

ви кажам дека додека возев до пред една година имав бележник и во автомобилот. И можеше да се случи возејќи да ми дојде некоја идеја и јас да застанам на првата можност и да го забележам тоа. Секогаш тргнувам од тоа дека кога ќе имате некоја идеја треба веднаш да ја забележите, затоа што не мора да значи дека ќе ја запаметите. Колку и да имате бистар ум, доаѓаат други настани и впечатоци кои природно ќе ја потиснат оваа мисла.“ Сепак, Стаматоски е објективен и потврдува дека и генетскиот фактор игра улога во долговечноста и оддржаноста на една личност. „Јас имав баба која живееше преку 90 години. Но уште почудна е приказната за татко ми кој загина во земјотресот на 77 години. Колку и да звучи лудо, јас како да верувам, ако тоа не се случеше дека тој ќе беше уште жив, знаејќи колку беше здрав и витален пред да загине.“ За да го заокружиме овој интересен дел само ќе ја споменеме гордата изјава на Стаматоски дека во девет децении ниту еднаш не му се случило да биде пијан, загреан или попрецизно да испие повеќе од една чаша алкохол.

Јазикот е еден од главните столбови за посебноста на некој народ.

Полека дојдовме и до темата за која Професор Стаматоски е најповикан да зборува, Македонскиот литературен јазик. Како што споменавме тој е автор на првиот тритомен речник, долгогодишен директор на Институтот за македонски јазик и автор на повеќе десетици дела од оваа проблематика. Меѓу најпознатите и највредните тука вреди да се споменат: Борба за македонскиот литературен јазик, Континуитетот на македонскиот литературен јазик, Во одбрана на македонскиот литературен јазик, Македонскиот јазичен идентите и секако новата книга која чекаобјавување Македонски јазик: идентитет и континуитетдоискажување. Самиот за овие дела вели дека одразуваат една основна идеја, а дека можат да бидат објавени и како одделни заокружени целини од целиот претурен јазичен процес. Стаматоски раскажува дека уште од средношколските денови целосно бил посветен на македонскиот јазик. „Низ целата кариера немаше нешто што не ме интересираше,а што се однесува

Капитал број 784 07.11.2014

64

www.kapital.mk

на руЧек со...

Jас сум еден од ретките луѓе кој деведесет години континуирано живее во Скопје без ниту една преселба

Јас нема да бидам многу паметен ако кажам НОБ е наjсветлиот датум во историјата на македонскиот народ

Сум посетил барем 1500 од вкупно 1800 села во Македонија што ме прави уникатен или еден од уникатните во тој поглед

Блаже Конески е надржавен авторитет на своето време

С

таматоски е дефинитивно човекот кој има напишано најмногу за ликот и делото на Блаже Конески. Покрај една цела книга од 300 страници просто и да нема дело од богатата библиографија на Стаматоски во кое не е застапен современиот македонски родоначалник. Со оглед дека во последно време постојат структури кои се обидуваат да ја минимизираат историската улога на големиот Блаже побаравме од Стаматоски да ни даде конечен заклучок за неговото значење. „ На примитивната средина и пречат експонирани луѓе. Првата задача на примитивците е да им ги скратат рокчињата на тие што стрчат. Нивелацијата е првата опција Блаже Конески е надржавен авторитет на своето време. Тој го внесе на голема врата македонскиот јазик во светската лингвистика, тој беше рамноправно прифатен од сите земји и од словенскиот и од несловенскиот свет како неспорен авторитет. Кој млад човек на 31 година напиша научна граматика на македонскиот јазик. Напиша историја на јазикот. Павле

до самобитноста на македонскиот народ. Не е тоа само јазикот, туку е и традицијата и се она што ние денеска го викаме идентитет на еден народ. Мојот интерес за македонскиот јазик датира од средношколските денови. Иако јас моето средно образование го стекнав на српски и на бугарски јазик, мојот интерес беше свртен кон она до кое јас можев да дојдам, а беше објавувано на македонски јазик. Тука улога одигра и средношколската определба како припадник на напредното младинско движење, така што имав и изграден став за посебноста на македонскиот јазик и нормално беше да голтам се до што можев да дојдам на македонски јазик.“ Врз основа на седум децениското работно искуство директно поврзано со македонскиот јазик, побаравме Стаматоски да ни даде завршно мислење околу негово значење за македонскиот народ и нација. Тој ни даде дециден и многу јасен одговор. „Нема побитна одлика од јазикот за секој народ. Не може да се зборува за народ без јазик и мислам дека јазикот е еден од најглавните столбови за посебноста на некој народ“. Сепак Стаматоски ги почитува и

Илиќ, едно големо српско лингвистичко име напиша дека „Србите треба да им завидуваат на Македонците што имаат историја на јазикот каква што напиша Блаже Конески. И неговото творештво надвор од науката во литературата и поезијата е безвременско. Со еден збор би рекол, се што направил , направил многу добро, тоа е просто да се чудиш како овој уште како млад човек можел да има такви гледања и квалитети“. За крај овој дел и целиот текст Стаматоски го заокружува со една прочуена мисла изговорена од Блаже Конески во далечната 1986 на промоција на книгата Борба за македонски литературен јазик чиј автор е токму Стаматоски. „Послушајте Македонци! Бидете на штрек пред такви „правни“ диверзии, од каде и да идат, со кои се фрла кон нашите светли датуми и нашето постоење. За нас повеќе отколку за многу други во светот јазикот претставува, со се што е за него создадено, како говорен и пишуван текст, најголемо приближување до идеалната татковина, тој е заправо единствената наша комплетна татковина“

еднакво се интересира и за другите елементи кои го чинат македонскиот идентитет како традицијата, фолкорот, архитектурата и општо се од животот на обичниот Македонец од кој е особено импресиониран. „Во Република Македонија има околу 1800 населени места, а јас на различни јазични испитувања сум бил барем во 1500. Можеби има и други како мене, но јас сум еден од ретките што поминал 5/6 од селата. Проучувајќи го јазикот сум го проучувал и менталитетот на македонскиот човек. Селскиот менталитет во кој нема лага. Се знае кој е кој во селото, се знае кој е умен кој е полуумен, кој е чесен, кој е нечесен, кој е ваков, кој е таков и тука нема лага. Во селото буквално за секого има работа и секој си врши одредена улога.“ Стаматоски е задоволен што целиот живот на ваков или таков начин му е посветен на македонскиот народ и неговиот идентитет, и вели дека кога би се враќал наназад не би ја менувал вокацијата..

Нашата неслога им дава можност на соседите да подигаат веќе затворени

прашања.

Најзначајнато прашање околу кое очекувавме Стаматоски да ни даде одговор е она поврзано со се уште неизумрените амбиции и претензии на соседите кон македонскиот народ и територија. Според неговото мислење, македонското национално чувство денес е толку напреднато што скоро и да не постои млад човек во Македонија кој можете да го убедите дека не е македонец. „Дури ни во мојата генерација која беше родена во една туѓа управа немаше „филства“. Ние растевме како Македонци и за време на кралска Југославија и за време на војната. Кога би сакал сега да превртувам за моите генерации, јас не можам да најдам мој соученик кој не се чувствуваше како Македонец. Затоа сметам дека таа приказна е завршена и мислам дека соседите се свесни за тоа.“ Стаматоски на ова додава дека колку и да се трудел никогаш не можел да ја разбере умноста на соседите кои веруваат дека ако сепак се докопаат до едно парче од македонската држава тоа нешто ќе им смени.

www.kapital.mk

65

Со двајцата синови Огнен и Здравко (на едниот и другиот крај на фотографија) при добивањето на титулата почесен доктор

Со академик Блаже Конески, пет децениски соработници и добри пријатели

Тројцата автори на македонскиот речник: Стаматоски, Корубин и Димитроски

„Клучното прашање е што ако Бугарија, Србија или другите соседи добијат дел или цела Македонија. Што тоа ќе им смени? Дали ќе ги направи големи и моќни империи, апсолутно не, ќе добијат уште еден милиони жители и уште малку територија. Јас разбирам да можеш да приграбиш империја и да станеш многу поголем, ама една мала Македонија околу која се трудат со векови мислам дека ништо нема да им смени. Тоа е растројство на расудувањето кога мислиш дека ако нешто приграбиш дека ќе станеш многу голем. Меѓутоа, јас ќе кажам нешто кое може да не им се допадне на тие што ќе го читаат ова интервју. Кај малите народи империјализмот им е во крвта, тие мислат дека ако нешто приграбат којзнае што ќе станат, а верувајте ќе останат исти и само проблем ќе си направат. Тоа е комплекс на помала вредност“ Логично прашање на оваа дилема која ни ја отвори Стаматоски е ако македонското национално чувство е завршена работа и ако и самите соседи се свесни за тоа тогаш од каде тие го наоѓаат тоа право повторно да покажуваат аспирации кон Македонија? Стаматоски тоа го поврзува со неколку стратешки грешки на македонската политика годиниве наназад каде се ретерира од веќе освоени позиции. „Прво, негирањето на улогата на НОБ е многу опасно. Самостојното ослободување на Македонија кое секогаш треба да го користиме како адут ние свесно го губиме. Јас нема да бидам многу умен ако кажам дека НОБ е насветлиот датум или настан во историјата на македонскиот народ воопшто бидејќи тоа сите го знаат. Мислам дека многу грешат оние кои денеска на некој начин сакаат да ја минимизираат улогата на НОБ, мислам

дека свесно или несвесно си ја сечат гранката на која седат. Некогаш кога ќе бидат ослободени од претераната лојалност кон својата партиска идеологија веројатно ќе им биде и криво зошто премолчуваат или минимизираат една голема и значајна епоха од животот на македонскиот народ. Што е уште поважно, НОБ не го извојуваа само партизанските единици туку го извојува целиот македонски народ, јас мислам дека ретко која куќа нема дадено свој прилог на еден или друг начин во извојувањето на таа слобода. А да не ги броиме жртвите што се дадоа, а тие според податоците се преку 20.000 кои овој мал македонски народ ги даде за време на НОБ. Да се пренабрегнува, омаловажува или минимизира тој период најблаго речено е невкусно“. Стаматоски се спротивставува и на македонското бегање од словенската нишка и од наследството од светите Браќа Кирил и Методиј. „Втор фактор кој ги поткопува нашите позиции кон соседите е ретерирањето од словенската нишка. Секое бегање од таа наша словенска нишка негативно се одразува, на нашиот цивилизациски углед во светот. Додека целото словенство се гордее со нивното дело, ние се повлекуваме од него. Барање некое минато во античка Македонија е најголемата заблуда што можеше во овој период да се случи и да им се сервира на тацна на Грците. Светската историја е напишана не само од Грци туку од научници од различни земји. За ние да ја докажеме нашата античка теза ќе треба да се спротивставиме на целата светска наука. Инаку антиката е цивилизациска вредност.“ Поради сето тоа Стаматоски упатува порака и аманет до актуелните и наредните генерации македонски

Семејството продолжува по славните стапки

Со сопругата во Опатија, 1954 година

В

еројатно најголема радост за д-р Стаматоски е што неговото семејство доследно ги следи неговите насоки за постојан и континуиран развој на семејство. Со сопругата Љубица поранешен гимназиски професор Трајко е татко на двајца синови, постариот Огнен и помалиот Здравко. Огнен е инжинер архитект кој учествувал во изграбата на големите градежни комплекси во Ирак пред заливската војна, а магистар и докторант на универзитетот во Лондон. Помалиот син Здравко веќе трета деценија живее во Полска и е универзитетски професот кој ги продолжува стапките на татко си како прочуен лингвист. Трајко е горд дедо и на шест внуци од кои засега најпознатиот Оливер е дипломиран инжинер по вселенска техника во Ахен и има висока позиција во голема германска компанија.

раководители да се обединат околу клучните национални прашања. „Најважно за еден народ да може да се одбрани од аспирациите на соседите е да постигне национално единство по стратешките прашања. За определени прашања не може да има вакви или такви мислења, тука мора да има национално единство, без двоумење. Како актуелен пример ќе го наведам прашањето за името кое јас го следам барем дваесет години и се уште не знам дека ние имаме заеднички став или единство“

66

Капитал број 784 07.11.2014

светот на виното ВИНСКИ ЛЕГЕНДИ

Bernar Magrez

^ovekot so 40 vinarnici

V

инарниците (шатоата) на Роберт Магрез, францускиот производител и трговец со вино се распространети низ светот. Освен шатоата во Бордо, Франција, тој има свои винарници и во САД, Чиле, Уругвај, Аргентина, Шпанија, Португалија, Мароко, се до Јапонија. Магрез го сметаат за еден од највештите и најинвентивни трговци со вино во Франција и во светот. Роден е во 1936 година, самообразуван, започнал да работи во фирма која тргувала со вино и пијалаци. Откако почнал повеќе да учи за занаетот, успева релативно млад да направи своја фирма со само двајца вработени и тогаш главно се занимавал со трговија на жестоки алкохолни пијалаци. Дури подоцна започнува посериозно да работи со виното, потоа навлегува и во лозарството и откупува лозја и винарници притоа ширејќи ја својата империја. Познат е и по тоа што уште на почетокот на создавањето на светски познат и успешен ланец маркети, успева да го пласира своето вино во нив. Го лансира популарното вино со марката “Малесан” кое се продава во најмалку 12 милиони шишиња годишно. Полека започнува да купува имоти и веќе ја надминува бројката од 40 винарници низ светот. Со текот на времето се ориентира главно кон вина од повисоката и највисоката класа. Четири негови вина се на врвот на највисокото класифицирање на вината од Бордо. Сегашната вредност на неговите имоти се проценува на близу милијарда евра, а можеби и повеќе, а годишниот промет му е најмалку 50 милиона евра. Поседува 300 хектари на кои се одгледува грозје за највредните вина. Пред десеттина години создава заеднички поседи и лансира вина со Жерар Депардје, познат љубител на виното и сопственик на повеќе

винарници. Ова партнерство во многу нешта ја зајакнува позицијата на Магрез во светот на виното. Магрез е страственик на уметноста, колекционер е на збирка од стари фламански мајстори, а преку својот Институт за уметност го прави спојот на уметноста и виното. На неговите имоти постојано се одржуваат уметнички настани. Преку Институтот за уметност се поддржуваат талентираните уметници. Во неговите замоци, кои се бисери на старата архитектура, постојано владеат млади перспективни уметници кои творат во своите области. Ја има купено една од најстарите виолини на Страдивариус на која во моментов концертира Матје Арама кој претставува голема надеж во светот на музиката. Во салите на неговите шатоа, каде што има извонредна акустика се одржуваат концерти. Магрез вели дека неговата мисија во културата е да им овозможи на младите уметници да добијат можност во творештвото и да ја спојат уметноста со создавањето на вино. Бернар Магрез е исто така и многу

Филипина де Ротчилд (1933-2014)

Б

аронесата Филипина де Ротчилд, една од најзначајните личности во светот на виното, почина во август оваа година на возраст од 80 години. Таа беше наследник на вински имоти од највисока класа на Бордо, кои ги создаде нејзиниот татко Филип де Ротчилд, кој пак се смета за најзначајната личност во винарството на 20 век. Филипина де Ротчилд после смртта на својот татко во осумдесеттите години на минатиот век се откажува од релативно успешната актерската кариера во Комеди Франсез, за да се посвети на управувањето со винската империја која ја создаде нејзиниот татко каде се покажува како извонредно успешна бизнисменка. Под нејзино раководство вината на Ротчилд стануваат најизвезуваните француски, скапи вина во светот. Уште додека била активна во бизнисот баронесата де Ротчилд ги подготвувала своите синови да го наследат бизнисот. Па така, се смета дека нејзините синови ќе ја продолжат успешноста на едно од најзначајните производства на вино во светот.

Меѓу винските модерни легенди името на Бернар Магрез е секако од најистакнатите. Тој поседува преку 40 шатоа или винарници распространети низ целиот свет активен донатор во проекти на заштита на околината и медицинските истражувања. Тој е првиот кој за своите лозја обезбедил специјално беспилотно летало со најсофистицирани апарати за мерење и сликање. Преку нив тој добива податоци за состојбата на лозјата. Во последниве години тој е промотор на луксузниот вински туризам кој во Бордо зазема с$ поголеми размери. На гостите кои можат добро да платат им овозможува луксузни сместувања во неговите зданија, разгледување на поседите и подрумите со луксузни автомобили, перфектна храна и стручни дегустации.