786 kapital magazin 786

Hebei Iron and Steel Group Co.LTd (HBIS), najgolemata kineska metalur{ka kompanija kupi mnozinski paket vo Duferco Makstil zaedno so Duferco stanuva del od Fortune 500 kompanii vo svetot!

број 786 цена 100 ден. | 21 ноември, 2014, петок | година 16

www.kapital.mk

Golemite ostanuvaat golemi

INTERVIEW

Andrej Kuku генерален директор на Лукоил Македонија

LUKOIL sozdava goriva za modernoto vreme

Бруно Болфо претседател на Dufferco

Да се има силен индустриски партнер е клучно за секоја меѓународна трговска компанија како што е Duferco. Благодарение на нашата долгогодишна успешна соработка убеден сум дека ова партнерство ќе биде успешно за сите инволвирани страни во договорот.

4

Капитал број 786 21.11.2014

содржина 06 КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска Време е за субвенции и за домашните инвеститори!

12 cover story

Колку чини да “се осмелиш“ Најбрзо се враќаат парите во трговија, најбавно во месарница

18 интервју

Андреј Куку

генерален директор на Лукоил Македонија

ЛУКОИЛ создава горива за модерното време

26 анализа

www.kapital.mk

Издвојуваме 33 интервју

Димитар Ристовски

извршен директор на Европската бизнис асоцијација -ЕБА

ЕБА е најдобриот амбасадор на македонската економија

34 интервју

Емилија Спировска

член на Управен одбор на ПроКредит банка

ПроКредит досега ма исплатено над 65 милиони евра за поддршка на земјоделците

38 Специјален прилог

здравје Доброволното здравствено осигурување ќе го растовари ФЗО?! Како да се поттикне?

Стартува новата ИПА програма 2014-2020

Колку чини да “се осмелиш“ Слушај паталец, а не гаталец, вели народот. Така и направивме сакајќи да анализираме колку всушност чини да се започне и одржи некој мал бизнис во Македонија, односно какви се искуствата на луѓето што успеале да ја преживеат првата критична година на пазарот, период во кој што според некои статистики, дури 80-90% од новите бизниси пропаѓаат. Некои од нашите соговорници се присутни и повеќе од десетина години во бизнисот, успевајќи да развијат компании што веќе влегуваат и во рангот на средни бизниси.

XX Стр. 12

30 бизнис приказна

Време е компаниите да бидат мотори на растот, а не државата

Hebei Iron and Steel Group Co.LTd (HBIS), najgolemata kineska metalur{ka kompanija kupi mnozinski paket vo Duferco Makstil zaedno so Duferco stanuva del od Fortune 500 kompanii vo svetot!

БРУНО БОЛФО претседател на Dufferco

Да се има силен индустриски партнер е клучно за секоја меѓународна трговска компанија како што е Duferco. Благодарение на нашата долгогодишна успешна соработка убеден сум дека ова партнерство ќе биде успешно за сите инволвирани страни во договорот.

БРОЈ 786 ЦЕНА 100 ДЕН. | 21 НОЕМВРИ, 2014, ПЕТОК | ГОДИНА 16

www.kapital.mk

GOLEMITE OSTANUVAAT GOLEMI

12

INTERVIEW

ANDREJ KUKU ГЕНЕРАЛЕН ДИРЕКТОР НА ЛУКОИЛ МАКЕДОНИЈА

LUKOIL SOZDAVA GORIVA ZA MODERNOTO VREME

Назив и адреса на седиштето и уредништвото на издавачот на медиум: Капитал Медиа Гроуп доо Скопје, бул.Партизански одреди бр. 17-1/16, П. ФАХ 503, 1000 Скопје Име на одговорното лице на издавачот на медиум: Основач и директор Љупчо Зиков Име и презиме на одговорниот уредник: Биљана Здравковска Стојчевска Назив и адреса на печатницата и датумот на печатење или препечатување: Графички центар Скопје, ул. Скупи бб, 1000 Скопје

РЕГИОНАЛНИ ПАРТНЕРИ на капитал

45 Ре-Медика

Општеството ги препознава одговорните компании

48 политика Има лиопасност честите изменида доведат до нов Устав?

52 балкан бизнис и политика Враќањето на Шешељ последна проверка на европскиот курс на Србија Има ли уште војска за „војводата“ од времето на Милошевиќ?

Мојот устав, моја библија

Уставот повторно ќе се отвора и менува. Новите уставни измени ги извадија на површина старите дилеми за односот на властите кон највисокиот правен акт во земјава, но и го поставија прашањето - дали воопшто е возможно со крпење и постојано дополнување да се добие квалитетен документ којшто ќе биде на ниво на задачата. Тука е и дилемата, дали можеби има потреба од сосема нов Устав, штом низ годиниве се покажало дека постојниот не е погоден, понатаму, каква е функцијата на Охридскиот рамковен договор, време ли е за ревизија и доколку е, каде сето тоа може да ја одведе државата!?

XX Стр. 48

56 балкан бизнис и политика Еулекс фатен во голем корупциски скандал

58 анализа Внимавајте, се заканува банкарство од сенка!

62 на ручек со...

Никола Жежов историчар

66 светот на виното ВИНСКИ ЗЕМЈИ - ТУРЦИЈА

48

Капитал број 786 21.11.2014

6

КапиталНО

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Vo idnina glavniot fokus na site ekonomski meri i politiki mora da se stavi na otvorawe na novi rabotni mesta vo privatniot biznis. Mo`ebi e krajno vreme dr`avata za razmisli za voveduvawe na subvencii i za doma{nite firmi koi }e investiraat i koi }e otvoraat novi rabotni mesta. Ako modelot na subvencionirawe se poka`uva kako uspe{en kaj stranskite investitori, toga{ ne treba da ima dilemi deka toj }e bide uspe{en i kaj doma{nite investitori.

Ako mo`e od buxetot da se najdat pari za pogolemi penzii, pogolemi plati za dr`avnata administracija, besplatno vozewe so avtobusi, besplatno odewe na bawa, toga{ mora da se mo`e da se najdat pari i za pottiknuvawe na novi investicii i novi rabotni mesta.

www.kapital.mk

Време е за субвенции и за домашните инвеститори!

О

фицијалната статистика на Државниот завод за статистика покажува дека невработеноста во Македонија заклучно со јуни изнесува 28,2%. Или во Македонија на крајот на јуни имало 270.325 невработени. Што би дошло нешто како рекордно ниска невработеност во Македонија. И тоа во текот на целата независност. Дали е ова клучниот показател според кој можеме да заклучиме дека македонската економија конечно почнува да излегува од рецесијата во која чмае со години? Намалувањето на невработеноста е цел на секоја една држава, па и економска. Но, нормалните пазарни економии заживувањето и растот на економијата го мерат преку тоа колку нови работни места отвора економијата. Овој показател најдобро ја мери економската активност. Македонија изминатиот период бележи раст на економијата ако се мери преку растот на БДП. Освен кога свечено се отвора нова фабрика во слободните економски зони, речиси никогаш не се зборува за тоа колку нови работни места отвора македонската економија. Една мала кратка анализа на трендовите на пазарот на работна сила многу сликовито го покажува капацитетот и потенцијалот на македонската економија. За период од една година, или од јуни лани до јуни година, бројот на вработени во Македонија е зголемен за околу 9 илјади. Со што бројот на вработени достигна 687.465. Значи, толку нови работни места се отвориле во Македонија во периодот јуни 2013 до јуни 2014 година. Од овие 10 илјади работни места, за колку што е зголемен бројот на вработени во изминатата година, половина се сигурно отворени во слободните економски зони. И уште неколку илјади се сигурно во јавната администрација и јавните претпријатија, што преку рамковни вработувања, што за пополнување на бројните советнички места, за чие пополнување во изминатава година беа објавени еден куп огласи за вработување, како и социјалните вработувања во јавните претпријатија. Но, тоа очигледно е малку за да се

намали невработеноста. Во истиот период бројот на невработени се намалил за само 3.500. Значи само толку лица од листата на невработени нашле вработување во изминатава година. Во исто време, Агенцијата за вработување бележи други интересни трендови. Во октомври годинава работа барале над 120 илјади лица. Во октомври лани, пак, според податоците на истата Агенција, работа барале 92.799 лица. Што значи дека за период од една година бројот на лица кои активно бараат работа е поголем за 28 илјади лица. И тоа овој број на лица кои се пријавиле во Агенцијата дека бараат работа е значително зголемен во периодот од август кога изнесувале 100.458 до октомври кога се зголемиле на 120.741. Што се случувало во изминатите тричетири месеци во земјава за овој број да се зголеми така нагло? Оние кои подетално ги следат случувањата на пазарот на работна сила објаснуваат дека во ова зголемување има и нови лица кои за прв пат бараат вработување, но има и такви кои имале работа, но кои заради тоа што ја изгубиле работата се пријавуваат во Агенцијата за повторно да бараат вработување. Третиот квартал по правило е најтежок за бизнисот, но впечатокот кој се добива од разговорите со многу бизнисмени во изминатиов период е дека последново лето многу фирми беа доведени буквално до работ на банкрот. И беа принудени да отпуштат дел од вработените за да може да го избегнат банкротот. Многу е веројатно дека многу приватни фирми допрва ќе одлучат да отпуштаат работници. Сите овие експресно донесени законски измени со кои се наметнуваат дополнителни давачки, дисциплински мерки и казнени одредби, како и Законот за финансиска дисциплина и задолжителната обврзница, кои ќе почнат да важат од јануари следната година, дополнително ќе ја влошат финансиската ситуација на многу фирми. Може да правиме разно-разни потези за административно намалување на невработеноста, но болната вистина која во иднина ќе биде уште потешко да се сокрива е дека приватниот сектор

www.kapital.mk

Капитал број 786 21.11.2014

КапиталНО

Може да правиме разно-разни потези за административно намалување на невработеноста, но болната вистина која во иднина ќе биде уште потешко да се сокрива е дека приватниот сектор и домашната економија во Македонија не отвораат нови работни места. Тоа е сигналот дека македонската економија е во кома. И се чини дека овие мерки и економски политики кои се носат во последно време целосно ја промашуваат целта и само ја влошуваат оваа најголема болка на нашата економија. и домашната економија во Македонија не отвораат нови работни места. И се чини дека овие мерки и економски политики кои се носат во последно време целосно ја промашуваат целта и само ја влошуваат оваа најголема болка на нашата економија. Македонската економија е економија која не отвора нови работни места. Или поконкретно кажано која отвора многу малку работни места кои не се доволни за да ја апсорбираат новата работна сила и оние новоотпуштените од приватниот сектор. Тоа е клучниот сигнал дека економијата ни е во кома. И затоа сите показатели за раст на БДП од 3% или 4% не значат ништо ако во исто време приватниот сектор умира. Државата може да ја крепи економијата и да креира економски раст преку финансирање на јавни и инфраструктурни проекти. Но, и овие политики имаат цена. И не можат да продолжат долго, бидејќи најголем дела од овие јавни финансии се обезбедуваат преку кредити од странство или преку задолжување на домашниот пазар. Во првиот случај се зголемува надворешниот долг, кој иако засега е низок, во еден момент станува неподнослив товар за слабата економија, а во вториот случај на домашно задолжување државата целосно се наметнува како најголем и најмалку ризичен партнер на кои банките најмногу сакаат да му позајмуваат, а приватните фирми се

истиснати од пазарот. Во иднина главниот фокус на сите економски мери и политики мора да се стави на отворање на нови работни места во приватниот бизнис. Можеби е крајно време државата за размисли за воведување на субвенции и за домашните фирми кои ќе инвестираат и кои ќе отвораат нови работни места. Ако моделот на субвенционирање се покажува како успешен кај странските инвеститори, тогаш не треба да има дилеми дека тој ќе биде успешен и кај домашните инвеститори. Ако може од буџетот да се најдат пари за поголеми пензии, поголеми плати за државната администрација, бесплатно возење со автобуси, бесплатно одење на бања, тогаш мора да се може да се најдат пари и за поттикнување на нови инвестиции и нови работни места. Ако се направи една здрава реформа на страната на трошењата, сигурно ќе се најдат пари во буџетот и за оваа цел. Тоа е единствен начин со кои може да се справиме со невработеноста. И со кој може да се одржи реалната економија и индустријата во Македонија. Се друго не води на едни други стази, по кои сигурно попат ќе ја изгубиме домашната индустрија и ќе станеме земја која единствено нуди евтини услуги и евтина работна сила на големите мултинационални корпорации, кои во потрага по пониски трошоци го селат капиталот во онаа земја која ќе им понуди најниски трошоци.

7

Капитал број 786 21.11.2014

8

www.kapital.mk

НАВИГАТОР ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

САД не можат на свој грб да ја носат целата светска економија. И другите членки на Г20 мора да направат повеќе за да ги поттикнат растот и отворањето нови работни места

0,6%

порасна индустриското производство на годишно ниво во септември во 28 земји членки на Европската унија. Најголем раст бележи индустријата во Ирска, од 22,1%.

Барак Обама,

претседател на САД

победник на неделата

Bond Street Blue Select први цигари на Филип Мор

Ф

илип Морис Тутунски комбинат Прилеп ДОО Скопје во петокот го промовира Bond Street Blue Selection Soft, првиот меѓународен бренд на Филип Морис кој почна да се произведува во капацитетите на Тутунски комбинат Прилеп. „Ова е важен момент за Филип Морис Интернационал, за нашите почитувани партнери ТКП и за Македонија. Со производството на Bond Street Blue Selection во Македонија продолжуваме да

Руска забрана за македо и зеленчук ќе ги уништи

Кочо Анѓушев

+

Кочо Анѓушев, сопственикот на Брако ја реализираше идејата што уште пред некоја година ја најави – а тоа е производството на камиони за вакуумско чистење на градски улици. Првите камиони излегоа од велешката фабрика деновиве, резултат на партнерството со италијанската компанија Биострада. Она што е најважно во целата работа, е што се работи за прв проект од ваков вид во Македонија – заедничко вложување на домашна и странска компанија за финален производ, кој што ќе се извезува на странските пазари. Се работи за еколошко возило, чие што производство, од составните делови, па с$ до склопувањето се одвива во погоните на Брако. Во време кога паѓаме во несвест за разноразни фабрики на странски инвеститори каде што се врзуваат кабли, жици и други полупроизводи, а голем дел од извозот на домашните компании се состои од суровини, лон производство, аутсорсинг и сл., ваков проект заслужува многу поголемо внимание во јавноста, и секако поддршка од сите релевантни фактори во државава. Камионите на Брако се доказ дека и домашните инвеститори можат да направат финални производи со највисока додадена вредност, а притоа не ги уживаат привилегиите што државата обилно им ги дава на странските инвеститори.

Шошев, сопственик на агрокомбинатот „Душан Ќириќ“ од Росоман. Сега ќе започне бербата на зелката и на Спасијка Ефтимоска доматите, така што се очекува зголемен spasijka.eftimoska@kapital.mk извоз во Русија бидејќи веќе се направени договори. али рускиот пазар ќе стане Според неофицијалните сознанија, забранет за македонски можно е да се правеле инцидентни зеленчук и овошје? Ако Русија злоупотреби и фалсификување докаже дека преку Македонија документи, но во Полска, а не во се вршел рекспорт на јаболки и Македонија, односно јаболката компири од Европската унија и компирот воопшто да не на рускиот пазар, тогаш ќе влегле во земјава, туку стави санкции на целиот добивале фалсификуван увоз на македонско фито документ за овошје и зеленчук. потекло и безбедност на милиони долари изн Колку е оваа мерка есува извозот на овошје и зеленчук од производот. Наводно, извесна? Русија за девет месец Македонија во овој документ бил Ако се вистинити кои 2,7 милиони долари годинава, од фалсификуван за да неофицијалните и се зеленчук, а 9,2 милиони долари покаже дека производот информации што овошје. е од Македонија. Токму ги дозна „Капитал“ тоа го бара и руската од познавачите на служба за ветеринарен извозно-увозните и санитарен надзор од бизниси дека сепак има македонските служби - заклучоци за одредени злоупотреби, тоа може да автентичноста на фитосанитарните биде голем удар за македонските сертификати. извозници на земјоделски производи За оваа опасност, македонските кои веќе имаат склучено договори со надлежни институции биле руски партнери. предупредени уште кога Русија ги „Ова ќе ни направи огромни штети, воведе санкциите кон ЕУ и забрани поголеми здравје. Ќе мора да го увоз на храна на 1 август годинава. затворам бизнисот“, дециден е Кире пишува:

Д

12

www.kapital.mk

tion Soft рис во Македонија

обезбедуваме најрелевантни понуди за возрасните корисници на цигари, преку успешно комбинирање на меѓународната репутација, брендовите и комерцијалното знаење на ФМИ со производствените капацитети и силните локални темели на ТКП “, изјави Емре Козлу, генерален директор на Филип Морис Тутунски комбинат Прилеп. Филип Морис Тутунски комбинат Прилеп ДОО Скопје е заедничка компанија на Филип Морис и Тутунски комбинат Прилеп, која има ексклузивно право за комерцијализација на брендовите на Филип Морис и ТКП на македонскиот пазар.

онско овошје и извозниците

Капитал број 786 21.11.2014

НАВИГАТОР

9

> БРОЈКА

мисла на неделата

15,2%

Од сите јавни сервиси за мене приоритет е образованието. Тоа носи подинамична економија, ги решева социјалните проблеми и морално секогаш е во ред да се троши на образование

помалку инвестирала државата во капитални објекти во август годинава споредено со истиот месец лани, објави НБМ

лидери

Џорџ Озборн

актуелен британски министер за финансии

губитник на неделата

Миодраг Радуновиќ

Ако се вистинити неофицијалните информации што ги дозна „Капитал“ од познавачите на извозно-увозните бизниси дека сепак има одредени злоупотреби, тоа може да биде голем удар за македонските извозници на земјоделски производи кои веќе имаат склучено договори со руски партнери.

Министерот за здравство на Црна Гора експресно поднесе оставка поради случувањата во болницата во Бјело Поље. Доблест која на Балканот ретко кој ја применува.

Дали и колку често се правело ова и кој се бил вмешан во целата работа, допрва ќе се испитува. Официјалните статистички податоци покажуваат дека од Македонија нема драстично зголемен извоз на овошје и зеленчук во Русија во првите девет месеци годинава. Вкупниот македонски извоз во Русија годинава изнесува 28,9 милиони долари, а за цела година лани бил 31,6 милиони долари. Извозот на овошје и зеленчук изнесува околу 12 милиони долари. За девет месеци, извозот на зеленчук изнесува 2,7 милиони долари, а лани за цела година биле 780.000 долари. Зголемен е и извозот на овошје од 6,7 милиони долари за цела година лани на 9,2 милиони долари за девет месеци годинава. Но, увоз на јаболки од Полска во Македонија во овој период не е евидентиран. Зошто се споменува Полска? Затоа што таа е најголем извозник на јаболки во Русија и сега е силно погодена од руските санкции. Полска минатата година во Русија извезе 700.000 тони јаболки. Вкупниот извоз на овошје и зеленчук од Полска во Русија изнесуваше околу една милијарда долари. Владата најави дека за два дена (до денеска) ќе открие дали од Македонија се извезувани европски производи во Русија. Москва и даде рок од седум дена на Македонија да ги испита овие сомнежи. Доколку се откријат злоупотреби, најавени се кривични пријави против сторителите. Според министерот за економија Беким Незири, во деталните анализи се вклучени МВР, Царинската управа, Агенцијата за храна и земјоделство и Државниот инспекторат за земјоделство. Како казна, Русија драстично ги намали и дозволите за меѓународен транспорт за 2015 година за македонските превозници.

заедничката компанија на Филип Морис и Тутунски Прилеп излезе со својот прв бренд на пазарот, со кои најави вистински пресврт во работењето на тутунскиот комбинат

Емре Козлу

не им беше неделата

Кристин Лагард

смртни закани преку Фејсбук и преку анонимно писмо доби шефицата на ММФ откако изјави дека богатите Грци не плаќаат даноци

Абдулаким Адеми

наместо да се занимава со проблемите во високото образование, тој се замара со тоа кој го организирал студентскиот протест и заборава дека студентите сепак му излегоа на улица

_

Андонис Самарас Грција повторно побара отпис на долговите како награда за спроведените мерки за штедење. Ова го соопшти премиерот Андонис Самарас откако стана јасно дека Грција нема да може да ги исполни барањата кои и ги наметна тројката, ММФ, ЕУ и кредиторите, за да може да и биде исплатена следната транша од меѓународната помош. Барањето за отпис на долгот е очаен потег грчкиот долг да се направи одржлив за да може земјата и понатаму да се задолжува на меѓународните финансиски пазари. Големата тројка инсистира на дополнителни кратења на буџетот, реформи на јавните претпријатија и во локалната власт. Ако владата на Самарас ги спроведе овие реформи, тогаш сосема е извесно е дека ќе биде ставена под голем притисок на домашната политичка сцена каде во врат му диши младион лидер на левичарската Сириза, Алексис Ципрас кој е против обврските и мерките кои Грција се обврза да ги имплементира во економијата за да го намали јавниот долг. Во петок грчката влада втора година по ред ќе предложи до парламентот буџет кој не е одобрен од тројката, со што земјата ризикува да не ја добие новата транша од меѓународната помош, за која ќе се одлучува на 19 декември, а без која земјата не би можела редовно да ги сервисира своите обврски. Коалициската влада на Самарас во моментот е ставена на огромен притисок и од надвор и од внатре и според некои грчки аналитичари можно е Грција повторно да влезе во период на политичка криза.

Капитал број 786 21.11.2014

Број на милијардери што стекнале МБА

5

5

4 Лондонска бизнис школа

7

У. Јужна Калифорнија

9

ИИМД Швајцарија

10

3 факти за...

Извор: Wealthx.com

У. Њујорк

12

ИНСЕАДглобален

14

У. Чикаго

У. Стенфорд

23

У. Харвард

график на неделата...

У. Пенсилванија

64

НАВИГАТОР

У. Колумбија

10

www.kapital.mk

Харвард дал најмногу магистри милијардери

Б

изнис школата на Универзитетот Харвард е местото каде што најмногу милијардери во светот стекнале МБА диплома, покажува истражувањето на организацијата Wealth-X. Харвард убедливо води со 64 денешни милијардери кои што таму се едуцирале, пред Стенфорд со 23 и Колумбија универзитетот од Њујорк со 14-мина.

Top

> БРОЈКА

6,4%

business договор на деценијата

36,9 3 85%

милиони локации во светот овозможуваат бесконтактно плаќање со картички пати е зголемен бројот на бесконтактни трансакции и 4 пати нивниот волумен во Европа

од плаќањата во светот се уште вршат во готово, покажа истражување на Мастеркард

Hebei Iron and Steel Gr

најголемата кинеска металуршка компаниј

пораснало кредитирањето на фирмите во август годинава на годишна основа, покажуваат податоците на Народната банка

светот низ медиумите...

Der Spiegel

Култот на Џихадот е тема на анализа на овонеделното издание на gерманскиот магазин Шпигел. Според нивните заклучоци за оваа радикална идеологија може да се очекува допрва да се шири помеѓу младото население низ целиот свет. lll

Newsweek

Дали лековите не лечат или дополнително ни ја влошуваат состојбата? Ова е клучното прашање кое во моментов се поставува насекаде низ светот, а го пренесува њујоршкиот неделен весник Њусвик. lll

Time

Тајм магазинот го анализира ликот и делото на младата пејачка Тејлор Свифт како одличје на цела една нова генерација млади лидери. Нивните предвидувања се однесуваат на тоа со што ќе се занимаваат идните авангардни челници на американското општество. lll

The Australian

Според aвстралиските експерти Кина никогаш нема да стане доминантна zзиска сила и да го истисне влијанието на САД од регионот. Тие своето тврдење го базираат врз основа на бројки анализи и општо врз основа на реалните амбиции на кинеското раководство. lll

Големите остануваат Макстил заедно со Dufer дел од Fortune 500 комп

H

ebei Iron and Steel Group Co.LTd (HBIS), најголемиот производител на железо и челик во Кина и Duferco International Trading Holding (DITH), еден од најголемите трговци и дистрибутери на челик и суровини во светот, дел од групацијата Duferco (кој во Македонија тргува и оперира преку Макстил н.з), деновиве потпишаа договор според кој што кинеската HBIS ќе стекне мнозински удел во Duferco.

Станува збор за голем договор кој на компанијата Duferco, ќе и донесе oгромни можности за проширување на бизнисите и остварување на нови пазари. Со оглед на фактот што македонската компанија Макстил е дел од Duferco, оваа голема бизнис зделка ќе донесе големи можности за поголем извоз и за македонската челичарница. Со новиот договор и за двете страни се креира стратешка платформа за

www.kapital.mk

Капитал број 786 21.11.2014

11

проценки... Питер Санфеј

> БРОЈКА

заменик директор за стратегии и политики во ЕБРД

Песимизам, оптимизам

Н

120.741

а краток рок, не можеме да биде оптимисти за економскиот раст на регионот, со оглед на рецесијата во Хрватска, слабите резултати на Босна и Херцеговина, но и проблемите во Бугарија, Романија, итн. Просечниот раст на економиите во регионот на краток рок ќе биде 2%, за Македонија се очекува повисок раст од просечниот, но сепак помалку од поетенцијалот со кој располага економијата.

roup Co.LTd (HBIS)

ија купи мнозински пакет во Duferco Најголемиот кинески производител на железо и челик HBIS, стана мнозински акционер во Duferco, компанија која преку скопската челичарница Макстил оперира и тргува во Македонија, и во овој дел од Европа. Македонскиот металуршки гигант кој повеќе од 15 години заедно со Duferco работи на овие простори сега се наоѓа пред уникатна шанса за суштинско зголемување на извозот на нови пазари. Оваа инвестиција директно ќе има силно влијание врз зголемување на македонскиот извоз, отворање на нови можности и заживување на целата економија, како што беше и пред светската економска криза во 2008 и европската финансиска криза од 2010.

т големи rco станува пании во светот! понатамошен раст на нивните бизниси. Од кинеската HBIS велат дека ќе го употребат глобалниот маркетинг, и присуство на европскиот и светскиот Duferco, во комбинација со пристапот што европската фирма го има до меѓународното структурно финансирање. Кинезите кои се најголема индустриска компанија во светот од овој вид се одлучиле да го превземат Duferco со цел да ја зацврстат својата позиција на глобален снабдувач со челик. Duferco, пак, ќе има бенефит од стабилната набавка на челик и зголемените можности за раст на бизнисот во Кина и Азија. продолжува на стр. 24

лице се невработени во Македонија заклучно со октомври, од кои 102.014 лица активно бараат работа. Моментално се слободни над 4.000 работни места според евиденцијата на Агенцијата за вработување.

ВЕСТИ...

Фирмите чекаат по шест месеци просечно за наплата од државен тендер

З

адоцнетото плаќање на државните институции е еден од главните проблеми на приватните фирми што имаат добиено тендери, а компаниите просечно чекаат по шест месеци за наплата на едно побарување од државата, покажува најновиот извештај на Центарот за граѓански комуникации кој што врши мониторинг на јавните набавки во земјава. Анкетата спроведена меѓу 267 фирми покажала дека кај 27% од фирмите задоцнувањето на наплатата трае од еден до три месеца, а кај исто толкав процент доцнењето е од три до шест месеци. Околу 18% од фирмите одговориле дека плаќањата им доцнат од шест до девет месеца, а 15% од фирмите

велат дека задоцнувањето трае од девет месеци до една година. Кај 10% од анкетираните фирми задоцнувањето е меѓу една и две години, а кај 3% неплаќањето е подолго од две години. Освен нередовните плаќања, 46,1% од фирмите ја истакнале обемната документација што ја бараат државните институции за учество на тендерите како еден од најголемите проблеми. Третина од анкетираните фирми одговориле дека за нив нај проблематично е приспособувањето на тендерската документација и техничката спецификација, односно условите за учество на тендерите, така што да можат да ги исполнат само одредени компании.

Design on Film фестивал во Скопје од 28 до 30 ноември

П

реку три дневниот филмски фестивал Design on Film во Скопје од 28 до 30 ноември ќе се презентираат најновите филмски достигнувања од областа на дизајнот. Станува збор за уникатен настан, единствен од овој тип во регионот, на кој се очекува да има преку 2.000 активни учесници кои ќе се стекнат со нови знаења и ќе се мотивираат за својата понатамошна работа. Носителот на проектот Милорад Стефановски, кој инаку е мулти дисциплинарен дизајнер со долгогодишно искуство, вели дека фестивалот е посветен на сите оние што сакаат повеќе да се запознаат со дизајнот, архитектурата, просторот, динамиката на градот и модерното општество. „Design on film e уникатен и возбудлив настан, составен од лојална и одбрана публика,

претставена од напредни мислители и трендсетери во креативните индустрии. Фестивалот е идеална платформа за промовирање пред млада интелегентна и остроумна таргет група. Со овој проект подржан од Министерството за култура Скопје ќе ја зајакне својата титула на град протагонист на свежи идеи, креативност, естетика, слободно размислување и изразување“, вели Стефановски. Според програмата, помеѓу филмовите ќе следи панел дискусија составена од реномирани дизајнери, архитекти, занаетчии, уметници, креативци, ракотворци и други претставници од креативните индустрии. Дополнително планирани се и две работилници од областа на архитектурата и графичкиот дизајн.

Капитал број 786 21.11.2014

Kolku ^ini da

cover story story 12 cover

www.kapital.mk

Najbrzo se vra]aat parite vo trgovija, najbavno vo mesarnica

"se osmeli[" www.kapital.mk

13 ни Анализиравме колку чилку да инвестирате во неко типа на мали бизниси. Ги прашавме лично ите бизнисмените од сектор но услуги и производство,аа гн и банкарите ни помо со своите анализи на клучните параметри о поврзани со основањет и функционирањето на овие бизниси. пишува:

Емил Бишев Дејан Азески фотографија:

фотоархива на Капитал

С

лушај паталец, а не гаталец, вели народот. Така и направивме сакајќи да анализираме колку всушност чини да се започне и одржи некој мал бизнис во Македонија, односно какви се искуствата на луѓето што успеале да ја преживеат првата критична година на пазарот, период во кој што според некои статистики, дури 80-90% од новите бизниси пропаѓаат. Некои од нашите соговорници се присутни и повеќе од десетина години во бизнисот, успевајќи да развијат компании што веќе влегуваат и во рангот на средни бизниси, па информациите од нив околу почетниот капитал, обртните средства, периодот на поврат на инвестицијата и сите останати параметри поврзани со функционирањето на компаниите сметаме дека се најрелевантни. Прва цел на посета ни беше една бурекџилница во строгиот центар на Скопје. Средновечниот газда кој цел живот се занимава со истата професија и како вработен и како сопственик уште веднаш ни стави до знаење дека

Капитал број 786 21.11.2014

14

www.kapital.mk

cover story

Маријана Перковска

Ангел Николов

Н

Р

претседател на текстилен кластер

млекара Милком

ајевтината машина во текстилната индустрија е околу 3.000 евра. За да се пушти погон во кој ќе работат 20 луѓе потребни се минимум 60.000 евра. Ако се шие за некој бренд по нарачка тогаш нема потреба од обртни средства, но доколку не е така тие треба да изнесуваат минимум 30.000 евра.

и ваков, на прв поглед едноставен мал бизнис не е “гола вода“ како што повеќето од нас си мислиме. “Овој дуќан го имам отворено пред десет години. Во него имам инвестирано минимум 30.000 евра. Значи тоа се дополнителни инвестиции во опремување бидејќи за дуќанот плаќам кирија. Можеби оваа вложена сума ви звучи чудно но само двете маси за месење бурек според Хасап стандарди чинат 3.000 евра. Една печка за бурек е 1.200 евра, а за пецива е 12. 000 евра“ Според истиот човек потребни се големи обртни средства и за да може да функционира и најмал бизнис. „Потребни се пари за суровина, но многу повеќе за плата на вработените. Во мојава професија конкретно мораш да имаш мајстори за месење и печење. Таков човек не доаѓа на работа за плата помала од 500 евра. Значи јас имам две смени минимум 1.000 евра месечно плаќам за луѓето без кои не можам да работам. Дополнително мајсторите секако дека не работат други работи. Значи покрај нив плаќам уште тројца или четворица во смена“. На крај домаќинот ни кажа и дека никогаш повторно не би го почнувал истиот бизнис бидејќи после цели десет години деноноќна работа се уште ги нема вратено средствата кои ги вложил. А, според банкарите, бурекџилница би требало да ја поврати почетната инвестиција за период од 5-6 години. Толку покажува просекот што го извадивме од податоците што ги добивме од неколку банки, односно од нивните сектори за кредитирање мали и средни бизниси. Тие во своите анализи за тоа дали вреди финансиски да поддржат некоја компанија или не, до детали ги имаат разработено клучните параметри поврзани со работењето на различни типови мали бизниси (основни и обртни средства, периодите на обрт на побарувањата, на обврските, на залихите, нето маржата,

етко кој од бизнисмените во Македонија знае колку вкупно вложил во сопствениот бизнис и колку од тоа е вратено, бидејќи сите се насочени или на постојана борба за преживување или евентуално на некакви доинвестирања кои се случувале во подобрите времиња.

Трговија на мало колонијали

Основни и обртни средства Основните средства во најголем дел се состојат од превозно средство, а во поретки случаеи и сопствен дуќан. Најзначајно место има залихата.

XX Нето маржа 8% XX ROI - Поврат на инвестицијата 16% XX Период на поврат на иницијалната инвестиција 3 години

Бизнис потреби и проблеми Многу ниски маржи. Силна конкуренција од големите маркети. Потреба од платежни гаранции.

Месарница

Основни и обртни средства Фиксните средства најчесто се состојат од опрема како разладни уреди, фрижидери, витрини, апарати за мелење и сецкање на месо, возила (со разладни комори), а поретко и сопствени дуќани. Залихата исто така има значајно место, додека пак побарувањата имаат поголемо ниво доколку клиентите вршат и трговија на големо, покрај малопродажбата.

XX Нето маржа 14% XX ROI - Поврат на инвестицијата 3,5% XX Период на поврат на иницијалната инвестиција 8-10 години

Бизнис потреби и проблеми Потреба за сопствен деловен објект и опрема. Потреба од платежна гаранција.

www.kapital.mk

Капитал број 786 21.11.2014

анализа Игор Божиновски

синџир на продавници “Божиновски“

И

знајмување на метар квадратен на фрекфентно место во Скопје чини 30-40 евра месечно. Квалитетно опремување на секој квадратен метар е преку 1.000 евра. Се работи по 16 часа на ден што значи во две смени во кои минимум треба да имате двајца вработени. Значи четворица или пет во најмал дуќан, бидејќи треба да се работи и за викенд. Во поголемите имаме и по пет вработени во смена.

Пекара - бурекџилница Основни и обртни средства

Опремата обично се состои од миксери за тесто, фрижидери, топли столови, витрини, фурни, машина за лиснато, работни ростфрај маси и др. Залихата нема значајно место (истата во најголем дел се состои од брашното како најголема ставка) и истата редовно на дневна основа се обновува.

XX Нето маржа 22% XX ROI - Поврат на инвестицијата 8% XX Период на поврат на иницијалната инвестиција 5-6 години

Бизнис потреби и проблеми

Потреба од вложување во опрема за зголемување на капацитетот за производство или за зголемување на асортиманот на производи. бизнис потребите и проблемите, итн.). Конкретно, за потребите на оваа анализа, ни ги доставија податоците за малите бизниси од типот на пекарабурекџилница, бутик, трговија на мало – колонијал, месарница и трговија со обувки. Тоа се бизниси од услужната дејност, односно трговијата, токму секторот каде што и најмногу се отвораат нови фирми, околу 30%, според последните официјални статистики.

Најмала маржа кај маркетите, највисока во бутиците Од нив се гледа дека најбрз поврат на вложените пари може да очекувате ако отворите бутик, колонијалче или продавница за обувки, каде што просечниот период на поврат на почетната инвестиција е три години, додека најтрпеливи треба да бидете во месарскиот бизнис, каде што по дури 8-10 години почнуваат да се исплаќаат парите што сте ги вложиле. Тоа и не е чудно ако се знае просечната стапка на поврат на инвестицијата, ROI (return on investment), која изнесува најниски 3,5% кај месарниците, 8% кај пекаритебурекџилниците и по 16% за останатите три бизниси. Нето маржата, пак, е најниска кај трговијата на мало – колонијал, и изнесува 8%, а најголема е кај бутиците за облека, 26%. Што се однесува на основните потреби на бизнисот и проблемите што може да излезат пред сопствениците/ менаџерите, според анализите на

банкарите наједноставно изгледа дека е за малите колонијали, затоа што таму основните средства во најголем дел се состојат од превозно средство, а во поретки случаи и сопствен дуќан, додека најзначајно место во секојдневното работење има залихата на производи. Но, затоа пак, во овој бизнис како предизвик се истакнуваат многу ниските маржи и конкуренцијата од големите маркети. Во поглед на основните средства, најтешко им е најверојатно на бурекџилниците и месарниците, затоа што за нив треба да се набави доста опрема (миксери за тесто, фрижидери, витрини, фурни, работни ростфрај маси, итн., кај бурекџилниците, како и разладни уреди, фрижидери, витрини, апарати за мелење и сецкање на месо, возила со разладни комори кај месарниците). Кај овие бизниси потребно е вложување во опрема и зголемување на капацитетот на производство и асортиманот, но и потребата за сопствен деловен објект и опрема кај месарниците. Во поглед на набавките, најкомпликувано им е по се изгледа на сопствениците на бутиците, затоа што тука се вклучени и набавки од странство, претежно во готово, а поретко на одложено плаќање. Кириите за атрактивните локации се високи, а треба да се инсталираат и POS терминали за плаќање со картичка, што не е неопходно кај бурекџилниците и месарниците, на пример.

15

Зошто во Македонија подолго се чека поврат на инвестицијата?

С

поред Хаџивасилева Марковска oд консултантската куќа ААГ, иако дел од трошочните инпути во Македонија се можеби помали од други економии, нивото на приходите е релативно мало, не многу повисоко од прагот на рентабилноста, и тоа ја прави профитабилноста мала. Таа вели дека основната слабост на македонската економија е нејзината димензија, бидејќи таа е многу мала економија, не само од аспект на површина на територија или број на население, туку уште повеќе од аспект на куповната моќ на населението и бизнисите. „Иако еден дел од инпутите можат да бидат поевтини во однос на некои други економии, недостатокот на домашна побарувачка е веројатно најсуштествениот фактор што ги турка профитите на бизнисите надолу. Зошто? Затоа што со релативно мало ниво на промет, учеството на фиксните трошоци е високо, тоа е клучно за формирањето на структурата на трошоците и таа обично се поставува на повисоко ниво од споредливите економии. Тоа го крева прагот на рентабилноста, односно ја намалува профитабилноста“.

Шпедиција без 100.000 евра не се почнува

Со овие предизвици се соочуваат и трговците со часовници, накит и останати полуксузни производи од категоријата т.н. “аксесоари“, како што е сопственикот на синџирот продавници за часовници и накит “Божиновски“, Игор Божиновски. “Бројките се познати - изнајмување на метар квадратен на фрекфентно место во Скопје чини 30-40 евра месечно. Квалитетно опремување на секој квадратен метар е преку 1.000 евра. Се работи по 16 часа на ден што значи во две смени во кои минимум треба да имате двајца вработени. Значи четворица или пет во најмал дуќан , бидејќи треба да се работи и за викенд. Во поголемите имаме и по пет вработени во смена, “ вели Божиновски. Шпедицијата која исто така спаѓа во услужните дејности, стана особено атрактивна за почнување бизнис последниве години, затоа што луѓето сметаат дека релативно едноставно, купувајќи еден камион, кој што може да е и половен, може да се стартува со работа. Но, дека парите потребни за почнување ваков бизнис и не се толку мал износ, објаснува Биљана Муратовска од здружението на транспортери МАКАМ Транс. Таа вели дека близу 100.000 евра се потребни за да се започне најмал

Капитал број 786 21.11.2014

16

www.kapital.mk

cover story

Колку чини да се основа фирма?

П

роцедурите за основање на фирма во Македонија се значително скратени во однос на изминатиот период. Тоа го потврдуваат искуствата од теренот како и меѓународните институции кои постојано позитивно ја оценуваат Македонија во поглед на напредокот во овој процес. Но сепак факт е дека и малите давачки за основање и функционирање на компанија се голем издаток за компанија која штотуку почнува. Ана Лазаревска - Петровска која се занимава со сметководство подолго време, ни ги кажа најпрецизно издатоците за формирање и функционирање на една компанија. „За формирање на фирма со назив Д.О.О потребен е влог од 5.000 евра. Тоа се или парични средства или движен и недвижен имот. Новата законска регулатива нуди можност тие средства да не се платат веднаш туку да се вложат во компанијата во првата година од работењето, но во секој случај треба да се поседуваат. Понатаму секоја година се плаќа фирмарина на општината која изнесува седум или осум илјади денари. Секој месец се плаќа и радиодифузна такса од 160 денари.“ Во поглед на трошоците за сметководствени услуги Лазаревска Петровска вели: „Трошоците за сметководствени услуги се варијабилни во зависност од дејноста на компанијата. Значи тука големината не секогаш игра улога. Може да има компанија со три милионски фактури во годината, а може и да има колонијал со илјадници мали фактури што за нас значи многу работа. Во просек сметководствени услуги за една мала фирма би требало да чинат околу 300 евра годишно. Минимум е 1.500 денари месечно“. шпедитерски бизнис во Македонија. „За да се почне најмалата шпедиција во Македонија да речеме потребен е еден камион. Камионот вреди 50,000 евра на старо, доколку е купен на ново тоа би било некои си 250,000 евра. За возна линија, што се состои од еден

Трговија со обувки

Основни и обртни средства Фиксните средства обично се состојат од транспортно средство и поретко сопствен деловен објект. Залихата има најзначајно место, додека пак, побарувањата обично се на ниско ниво.

XX Нето маржа 22% XX ROI - Поврат на инвестицијата 16% XX Период на поврат на иницијалната инвестиција 3 години

Бизнис потреби и проблеми Потреба од сопствен дуќан, средства за поголема нарачка пред сезона.

Биљана Муратовска

здружение на транспортери МАКАМ Транс

З

а да се почне најмалата шпедиција во Македонија потребен е еден камион. Камионот вреди 50.000 евра на старо, доколку е купен на ново тоа би било околу 250.000 евра. За возна линија, што се состои од еден камион, потребни се околу 14.000 евра за лиценци. Исто така потребни се уште 2.000-3.000 евра за додатни дозволи. Севкупно се на се би чинело од 70.000-80.000 евра. камион, потребни се околу 14,000 евра за лиценци. Исто така потребни се уште 2.000-3.000 евра за додатни дозволи. Севкупно се на се би чинело од 70.000 80.000 евра“.

Поминаа времињата на производни погони во гаража

Уште во почетокот на 90-те, кога “с$ живо и диво“ почна да тера бизнис, наједноставно изгледаше да се почне трговија. Подоцна, некои од малите трговски фирми кои што уво меѓувреме спеаја да станат средни, а некои и големи бизниси, ја проширија својата дејност и во секторот производство. Таква компанија е да речеме, Макпрогрес од Виница, која што трговијата подоцна ја замени со погон за кондиторски производи, за денес да е еден од најголемите македонски извозници во овој сектор. Или пак трговската фирма Рудине која се прошири во производство на храна, односно млечни производи. Има и примери на производни компании кои што почнале буквално во гаража, како мали работилници, предводени

од поранешни вработени на фирмите кои што пропаднаа во транзицијата, или пак излегоа од нив пробувајќи си ја среќата во приватниот бинзис, а денеска се големи играчи во своите индустрии. Такви компании обично се во производството на делови за машини и апарати, процесна опрема, мебел, итн. Бизнисмените и консултантите што ги контактиравме, велат дека во принцип, многу е потешко да се стартува некакво производство одошто трговија и сл., затоа што и наједноставните машини во просек чинат многукратно повеќе одошто полиците за едно колонијалче, или пак фотокопир машина. „Во моментов ако сакате да направите млекара со сите законски стандарди и нишани, да обезбедите, кадар, обртни средства, минимален маркетинг и слично, потребни ви се 700.000 - 800.000 евра, ако нешто во меѓувреме не излезе па да биде и повеќе“, вели Ангел Николов, од велешката млекарница Милком. Според него, ретко кој од бизнисмените во Македонија знае колку вкупно вложил во сопствениот бизнис и колку од тоа е

www.kapital.mk

Капитал број 786 21.11.2014

cover story Бутици

Основни и обртни средства Фиксните средства вклучуваат транспортни средства, инвентар (биро, рафтови, кукли и сл. во вредност од 2.000 до 3.000 евра), а во одредени случаи и сопствен деловен простор. Главен акцент има нивото на залиха, при што поради модниот тренд, доколку е со невообичаено голема вредност, истата се соочува со ризик од некурентност.

XX Нето маржа 26% XX ROI - Поврат на инвестицијата1 6% XX Период на поврат на иницијалната инвестиција 3 години

Бизнис потреби и проблеми

Набавки од странство претежно во готово. Наплата во готово, ретко на одложено. Високи кирии за атрактивни локации. Потреба од POS терминали. вратено, бидејќи сите се насочени или на постојана борба за преживување или евентуално на некакви доинвестирања кои се случувале во подобрите времиња. „До 2007-2008 година иако имавме само два или три производи, а и конкурентноста беше поголема, имавме пари за да си ја држиме ликвидноста,

и да инвестираме во нови објекти кои ни беа потребни за имплементација и задоволување на новите стандарди. Вишок средства не ни остануваа бидејќи ги инвестиравме но барем можевме до 15 ти во месецот ги извршувавме сите наши обврски. Сега поради проблемите со наплатата кои ги имаме тешко го правиме и едното и другото“

17

По растурањето на големите текстилни гиганти на средината на деведесеттите во Македонија како печурки се намножија текстилните погони. Нив ги има во скоро секој град и од секаков тип. Во јавноста се добива впечаток дека со оглед на фактот што се работи за бизнис кој произведува многу мала додадена вредност за него се потребни многу мали вложувања. Сумите кои ги добивме го докажуваат сосем спротивното. „Најевтината машина во текстилната индустрија е околу 3.000 евра. За да се пушти погон во кој ќе работат 20 луѓе потребни се минимум 60. 000 евра. Ако се шие за некој бренд по нарачка тогаш нема потреба од обртни средства, но доколку не е така тие треба да изнесуваат минимум 30. 000 евра“, вели Маријана Перковска од текстилниот кластер. Во последниве десетина години популарен е трендот на отворање на мали производствени погони од кондиторската индустрија. Навидум станува збор за едноставен процес на производство со едвај неколку различни машини и околу десетина вработени за да се започне овој бизнис. Но, Ванчо Димитриевски од ВИА Пром Охрид кој е веќе во бизнисот цели две децении вели дека според денешните цени, не може да се отвори никаков па дури ни минимален погон од кондиторската индустрија без вложувања од 70.000 до 100.000 евра.

Капитал број 786 21.11.2014

18 Интервју interview

www.kapital.mk

www.kapital.mk

Капитал број 786 21.11.2014

Интервју

Andrej Kuku

19

генерален директор на Лукоил Македонија

LUKOIL sozdava goriva za modernoto vreme Нафтената компанија Лукоил Македонија полека, но сигурно се наметнува како прв избор за квалитетни горива на македонскиот пазар. Со горивата Екто, кои во Македонија се продаваат повеќе од три години направија вистински бум и во регионот. Фактот што Лукоил Македонија по втор пат добива признание дека е најдобро претпријатие во рамки на група-цијата Лукоил надвор од границите на Русија беше доволна причина да направиме интервју со Андреј Куку, човекот кој со години ја развива и управува Лукоил Македонија, а кој од неодамна беше назначен за Раководител на Балканското МРО и генерален директор на ЛУКОИЛ Србија.

Капитал број 786 21.11.2014

20

www.kapital.mk

Интервју

Редакција Капитал XX Неодамна ја најавивте соработката со „Порше“, еден најпознатите автомобилски брендови присутни во Македонија. Овој бренд се одлучи за ЕКТО горивата на „ЛУКОИЛ“. Кои се основите на Вашата соработка? „ЛУКОИЛ“ соработува со сите познати автомобилски компании, вклучувајќи ја и „Порше“. Наоѓајќи се на ВИПместото во автомобилската индустрија, за автомобилот „Порше“ е неопходно да бара висококвалитетно гориво. „Порше“ изврши лабораториски анализи и тестирање на автомобили со брендираното моторно гориво ЕКТО од „ЛУКОИЛ“ и во резултатите нашето гориво покажа најдобри перформанси. Тоа беше причината поради која „Порше“ го избра горивото ЕКТО за што сме им многу благодарни. Секако дека соработката меѓу компаниите „ЛУКОИЛ“ и „Порше“ продолжува, има активности за подобрување на техничките карактеристики на автомобилите и моторните горива за нив, кои го зголемуваат моторниот ресурс и водат кон економичност на горивото.

XX Оцените на јавноста по користењето на ЕКТО горивата се исклучително позитивни во однос на квалитетот. Сепак, кој го потврдува квалитетот на ЕКТО горивата на меѓународно ниво и за која категорија на возила ги препорачува кај нас? Квалитетот на моторните горива се испитува во меѓународни специјализирани лаборатории. Но, потврда за квалитетот на горивото се нашите потрошувачи, особено таксистите, автотранспортните претпријатија, кои во пракса го определуваат зголемувањето на моќноста на моторот со истовремена заштеда на потрошувачка на гориво. Ние им благодариме на потрошувачите за дадената висока оценка на нашиот труд. Нашето гориво можат да го користат сите автомобили без ограничувања. Сепак, имаме совет за тие што возат постари модели. Бидејќи нашето гориво има пречистувачки својства, во стартниот период на користењето ЕКТО почесто ќе треба да се менуваат филтри. Тоа е резултат на прочистување на моторот од наслаги што се собрале во текот на сите години на користење на возилото. Овие отпадоци се таложат на самите филтри. Откако ќе се прочисти, пак, моторот ќе работи подобро: ќе се зголеми неговата моќност, ќе се намали потрошувачката и ќе се продолжи животниот век. Освен ова, пред „Порше“ да го направи тоа, и концернот БМВ го потврди високиот квалитет на ЕКТО и препорача да се користи овој тип гориво.

XX Кои пазарни мотиви беа пресудни компанијата „ЛУКОИЛ“ да започне со продажба на брендирани моторни горива „ЕКТО“ во Македонија? Кога почнаа да се произведуваат овие ефикасни горива?

21-от век вртоглаво ја зголемува зголемува брзината и зема замав. Тој ги диктира правилата на игра. Денес

брендираното моторно гориво ЕКТО се се бараат поголема енергија и моќност, реализира во сите земји во регионот, а тоа значи се бара гориво од ново каде што е присутен „ЛУКОИЛ“. поколение. Мото на компанијата на Навистина, во такви земји како што се „ЛУКОИЛ“ е „Секогаш во движење“. Србија, Хрватска, Бугарија, Романија Ние работиме на задоволување горивото ЕКТО се продава по повисока на потребите на нашите клиенти. цена во споредба со стандардното Неопходно е да се каже дека нафтените гориво, но и покрај тоа, неговата компании во една конкурента средина разработуваат свои брендирани моторни побарувачка е поголема. Верувам дека тука коментари не се потребни. горива. Карактеристика на „ЛУКОИЛ“ е дека има целосен XX Неодамна се одржа производствен циклус: гала свеченост по добивање, преработка и повод доделување реализација на нафтени награди за Групацијата деривати. Моторното „ЛУКОИЛ“ надвор гориво ЕКТО почна да од Русија. Какви Указот од се произведува во 2006 резултати постигнува претседателот на година, а во Македонија „ЛУКОИЛ“ Македонија се продава од јуни 2011 Руската Федерација во однос на година. претставништвата Владимир В. Путин Наша задача е да на компанијата во за наградувањето им предлагаме на другите земји? клиентите таков тип со „Орденот на Ние сме навистина гориво и услуги какви горди што компанијата дружбата“ е што тие сакаат и „ЛУКОИЛ“ вторпат ја висока оценка очекуваат. Сепак, треба признава „ЛУКОИЛ“ да се напомене и дека на мојот труд и Македонија како македонскиот пазар се најдобро претпријатие трудот во целост промени. Клиентите надвор од границите на „ЛУКОИЛ“ бараат поекономични и на Русија. За нас тоа поефикасни горива и тоа Македонија за е висока оценка, но и е нормално. голема одговорност и големиот влог во ние сме благодарни XX На која класа закрепнување на на раководството моторни горива соработката меѓу за дадената висока припаѓаат оценка на нашиот „ЕКТО“ горивата? Руската Федерација труд. Голема заслуга Придонесуваат за и Република во тоа има колективот подолг век на траење Македонија како на претпријатието и на моторот, а кои сите наши вработени. се другите нивни во трговскоСите вработени во важни еколошки економска, така и „ЛУКОИЛ“ Македонија, и комерцијални во хуманитарната се горди што имаат карактеристики? можност да работат во ЕКТО спаѓа во соработка меѓу таква светски позната висококвалитетна двете земји. компанија. класа. Дури и од самиот назив се гледа дека XX ЛУКОИЛ е една тоа е економично, од најголемите еколошко и високотехнолошко моторно меѓународни вертикално гориво. Поради неговото користење, интегрирани нафтени компании, од пет до седум отсто се намалува која што обезбедува 2,2% од потрошувачката на гориво, до седум светското производство на нафта. проценти се зголемува моќноста на Како ја одржувате пазарната моторот, а значително се намалуваат позиција на компанијата? Колку и издувните штетни материи во средства се инвестирани досега во атмосферата. Ова е гориво на денешното Македонија и дали континуирано време. На комерцијален план, ние го работите на зголемување на реализираме нашето гориво по исти обемот на работа, што подразбира цени како и останатите моторни горива. и ширење на базата на бензиски Убеден сум дека заради целокупноста станици и нови вработувања? на сите својства, горивото ЕКТО е толку „ЛУКОИЛ“ е светски лидер. Уделот на популарно. Ние се уверуваме во тоа пазарот го задржуваме со загарантиран мошне едноставно: штом возачот еднаш квалитет и висок стандард на услуги. ќе дојде да наточи гориво на нашите Во Македонија, компанијата има бензински станици, потоа станува наш инвестирано повеќе од 45,6 милиони постојан клиент. долари и имаме учество од околу 15% од XX „ЛУКОИЛ“ е присутен во сите земји нафтениот пазар во земјата. Компанијата од регионот. Дали ЕКТО горивата ќе се развива и во иднина, но не може да се набават исклучиво планираме да завземеме монополска во малопродажната мрежа на положба со повеќе од 25% од пазарот. „ЛУКОИЛ“ Македонија или се Моментално имаме 27 бензински пласираат и во регионот? Дали сте станици, се проектираат уште две, а задоволни од обемот на нивната една е во фаза на изградба. Вкупно во продажба? компанијата работат 388 вработени. Да, Македонија беше првата земја каде XX Како странска инвестиција, како што започна кампања за реализација на ја оценувате бизнис - климата во моторните горива ЕКТО. Меѓутоа, денес Македонија денес? Кои се факторите

www.kapital.mk

Капитал број 786 21.11.2014

Интервју

кои ви ја олеснуваат работата на македонскиот пазар? Бизнис климата во Македонија ја оценуваме како привлечна. Во земјата работат сите механизми на пазарната економија. Парламентот и Владата имаат донесено функционални и јасни закони, во кои се вклучува и заштита на странските инвестиции. Стимулирачката фискална политика привлекува како домашни, така и странски инвестиции. Владее јасно даночно законодавство.

XX Што значи за Вас унапредувањето на позиција Раководител на балканското МРО и генерален директор на „ЛУКОИЛ“ Србија? Неодамна ја добивте престижната награда „Орден на дружбата“ од Претседателот на Руската федерација. За што се доделува оваа награда и што значи истата лично за Вас? За мене должноста раководител на Балканското МРО и генерален

21

Ние сме навистина горди што компанијата „ЛУКОИЛ“ вторпат ја признава „ЛУКОИЛ“ Македонија како најдобро претпријатие надвор од границите на Русија. За нас тоа е висока оценка, но и голема одговорност и ние сме благодарни на раководството за дадената висока оценка на нашиот труд. директор на „ЛУКОИЛ“ Србија значи висока позиција и поширок круг на обврски и одговорности. Ќе ги вложам сите мои знаења и сили за да ја оправдам довербата од страна на раководството и да ја подобрам работата во целост во регионот, во кој се вклучени Србија, Хрватска, Македонија и Црна Гора. Указот од претседателот на Руската Федерација Владимир В. Путин за наградувањето со „Орденот на дружбата“ е висока оценка на мојот труд и трудот во целост на „ЛУКОИЛ“ Македонија за големиот

влог во закрепнување на соработката меѓу Руската Федерација и Република Македонија како во трговско-економска, така и во хуманитарната соработка меѓу двете земји.

XX Каде ќе се движи во иднина корпоративна стратегија на Лукоил во рамките на нафтениот бизнис во Македонија? „ЛУКОИЛ“ Македонија и во иднина има намера да биде премиум класа на македонскиот нафтен пазар, секогаш да биде најдобра и да им носи на луѓето радост и среќа!

Капитал број 786 21.11.2014

22

www.kapital.mk

патот напред

Љупчо Зиков

ljupco.zikov@kapital.mk http://www.facebook.com/ljupco.zikov

М

акедонија годината ќе ја заврши со 3,9% раст. Догодина е проектиран раст на БДП (Бруто домашен производ) од 4,1%. Ова е добра вест. И да точно е Македонија ќе има еден од најголемите порасти на БДП во Европа. Ако не и најголем. Поголем дури и на оној на Германија, Франција и Англија ... !? Но, сигурно на овие географски простори од Табановце до Богородица и од Деве Баир до Дебар, со се долината на Вардар, не сме урочени до толку да не се запрашаме од каде овој силен економски потенцијал одеднаш се појавува. Дури и “некадарната” европска економија да ни падне пред нас на колена, а ние никако да го почувствуваме новиот убав момент. Ми сугерираат дека промените не можам да ги видам оти не гледам телевизија, оти кажувале на вести!? Да. Не гледам македонски телевизии. Таму одамна реално нема што да се види освен некои дизајнирани и патетично режирани фрустрации на Ердоган. Но, оваа тема не ми е во фокусот денеска. На пример, таму некои неуки новинари известуваат дека извозот од слободната зона Бунарџик достигнал една милијарда евра, што секако е за почит и пофалба, но од тие телевизии не ми кажуваат колкав е увозот во слободната зона Бунарџик!? Не ми кажуваат затоа што веројатно, тоа не е омилена тема, оти увозот е исто така речиси една милијарда евра. Кога ќе се пребие тоа останува состојбата “...

Спирала надолу! Колку е долга? јал не јал три и пол”. Се пребива. Има нешто нови вработени кои поради релативно ниските плати (заради тоа дошле странците овде ...) постојано флуктуираат во државните статистики. И што останува? Останува реалниот трговски дефицит на домашната економија составена од домашни инвеститори и компании... сопственици, директори и претприемачи кој реално надминува две и пол милијарди евра. Со слаби изгледи за пораст на реалниот извоз од македонски компании, оти македонските оригинерни компании создадени од 1990 година наваму и малиот број што останаа од комунизмот, денеска работат со историски најслаби перспективи, и што е пострашно многу ниски лични мотиви и нагон за работење и опстанок. Голем број од нив реално и искрено кажано се пред затворање со сценарио за отпуштање на голем број вработени кои за брзо време ќе станат невработени. А тоа се реалните полначи на државниот Буџет. Ова е реалната состојба во Македонија. Се друго е рангирање. На пример според најновото рангирање на Светска банка Македонија ќе биде на 1 место. Одлична вест. И сега ...? Веројатно најмногу сме напреднале во делот на регистрирање на фирми и издавање на дозволи за градба. Тоа се два од повеќето критериуми за оценување на напредокот на земјата од страна на Светска банка во Дуинг бизнис. Но, овој напредок освен што

претпоставува реформа и инвестиции во нови технологии, претпоставува дека идат добри времиња, многу стотици и илјади граѓани и фирми ќе отвораат нови фирми и дека ќе се бараат многу дозволи за градба. Колку такви има овде? Или поточно колку такви останаа во економија?

Државата има сериозни финансиски проблеми!

Но, кој ја плаќа цената за светлосните моменти на успесите на странските извршни менаџери, странските инвеститори, во македонските слободни зони. На пример, ако добро слушнав подружницата на Џонсон Мети во Бунарџик била најдобра во целата групација на глобално ниво. Боже! Одлични резултати овде во Македонија далеку од очите на широката светска јавност. Многу фрустрирачка информација за македонските домашни инвеститори. Нели. За нашите фирми во кои се вработени најголемиот дел од македонската работоспособна сила. Особено е фрустрирачки ако се знае дека странските инвеститори во зоните се директно стимулирани, субвенционирани, од Владата. Субвенционирани 50% од бруто платата во период од 8 години, комплетно покриени трошоци од страна на Владата, за едукација и обука на своите вработени во фирмите мајки во земјите од каде потекнуваат, 50% или најмногу 500.000 евра покривање на трошоците за згради и хали од страна на Владата, целосно ослободени од ДДВ, персонален данок, придонеси, данок од добивка, царини и акцизи... Гасот им го донесоа до врата, нема

www.kapital.mk

Капитал број 786 21.11.2014

патот напред комуналии, и најново да си го купат земјиштето со почетна цена од едно евро. Ако македонскиот Џонсон Мети после ваква рамка на можности не е најдобриот во групацијата на глобално светско ниво на оваа корпорација тогаш мислам дека нивниот извршен директор овде треба јавно да се “самозапали” на еден од убавите скопски мостови. Ајде да видиме што се случува кај домашните инвеститори. Македонските домашни компании директно го чувствуваат товарот на недостаток на пари. Огромни проблеми со немање обртни средства. Многу од нив се супер фирми но не можат да опстанат оти тешко наплатуваат. Пристапот до финансиски средства е отежнат оти банките тешко даваат кредити на домашни македонски фирми и преферираат да ја кредитираат државата како најсигурен клиент. Државата во моментов е најголем инвеститор во земјата. И најголем должник за која ниедна нова мерка што ја носи Владата не важи. Голем дел од проектите што се отпочнати како патиштата, железницата, некои инфраструктури

години ќе влијае врз финансиската кондиција на државата оти веројатно ќе се соочува со намалување на реалните приходи од даноци и придонеси во Буџетот. Можеби и затоа периодов се чувствува немир кај владините претставници. Мерките кои се носат во последниот месец од страна на Владата, додека во СДСМ “мирно спијат” чекајќи ја “бомбата” на Заев, “не оваа среда, туку другиот петок”, е директен производ не на заканите на опозицискиот лидер, туку поради реалната опасност дека може да дојде до сериозна дисфункција во финансискиот систем, и неможност за сервисирање на обврските на државата. Ваквиот заклучок се добива кога ќе се анализираат мерките.

Зошто не го зголемат ДДВ-то?

Тогаш зошто Владата повторно притиска по домашниот бизнис, ги исцедува и последните грамови сила, наместо евентуалниот недостаток на средства да го надомести со рамномерна распределба на теретот и трошокот. И притоа да превземе и политичка одговорност пред македонските граѓани. На пример да се зголеми стапката на ДДВ која сега е 18%!?

23

ЕУ, каде владите искрено превземаат политичка одговорност пред граѓаните за економските резултати во својата политика каде основното сидро не е макроекономската стабилноста, туку отворањето нови компании и работни места преку силни приватни и државни инвестиции, даночните оптоварувања се адекватни и оптимални на поставените цели. Значи да се остварат националните цели за отворање нови компании и нови работни места, а не тесно поставени цели за одредена целна група во општеството. Имаме и друга група на земји надвор од ЕУ: Босна и Херцеговина ДДВ 17%, Црна Гора ДДВ 19%, Косово ДДВ 16%, Македонија ДДВ 18%, Албанија ДДВ 20%, Србија ДДВ 20%. Оваа група на земји континуирано се соочува со недостаток на средства, силни дефицити во трговските биланси, навидум стабилна макроекономска рамка, но со силно изразени дефекти во развојот и отсуство на шанси драматично зголемување на домашните инвестиции. Ова се земји со висока невработеност и обично земји кои се генератор на евтини работници со ниски

[vedska DDV e 25%, Finska DDV 24%, Polska DDV 23%, Romanija 24%, Hrvatska DDV 25%,Francija DDV 20%, Ungarija DDV 27%, Slovenija DDV 20%, Danska DDV 25%, Bugarija DDV 20%...

Na makedonskite kompanii im trebaat pari za likvidnost. Se udavija vo dolgovi. Bankite ne davaat pari, oti krediti odat kaj dr`avata na koja i trebaat pari. Vo me|uvreme, doma{nite firmi bankrotiraat poradi nelikvidnost ili otpu{taat vraboteni koi stanuvaat tovar na Buxetot. Javnata administracija dramati~no raste od politi~ki pri~ini i “cica” od Buxetot od koj “silno cicaat” i stranskite investitori vo slobodnite zoni.

Doma{nite firmi zatvoraat biznisi i otpu{taat rabotnici za da pre`iveat.

Na dr`avata kontinuirano i trebaat pove}e pari.

Zo{to ne se zgolemi stapkata na DDV koja sega e 18% i ne se prezeme politi~ki rizik?

... Џон Мајнард Кејнс во еден свој пасус говореше токму на оваа тема: На долги стази ова е погрешен водич низ сегашните лоши состојби. Од друга страна, на долги стази сите сме мртви ... Економистите и политичарите себеси си даваат многу лесна и неодговорна задача кога во тешки моменти за бизнисот ни велат дека кога бурата ќе помине морето ќе се смири ...”!? кои се реконструираат како и најавите за инвестиции во мелиорации и канали за наводнување се за почит, но нека простат таму, некои од инвестициите се тотално непотребни, неважни, прескапи за моментот во кој “крварат” македонските домашни фирми од недостаток на пари. Она што е опасно е што ваквата тенденција доведува до паѓање на мотивот и нагонот за претприемништво и бавење со бизнис од страна на македонските граѓани. Тие забрзано се исселуваат од земјата, паѓа бројот на вработени во фирмите. Компании се соочуваат со недостаток на “паметни” работници кои одамна се лапнати од странски фирми ... Се чувствува мачнина....некако станува беспредметно да почнуваш деловна активност овде. Ова директно, во следните две до три

Не можете да бидете Шведска во јавните финансии ...да се даваат толкави погодности за нешто што наводно во иднината ќе даде резултат. Како велат ќе дало резултат на долг рок, а ние на краток рок веќе сме “мртви”. Земји кои претендираат на силни стимулации, субвенции, донации, разни други финансиски бенефиции во својата економска политика се земји кои имаат големи реални извори на приходи во Буџетот, силна економија од домашни даночни обврзници, повисоко даночно оптоварување ... Пример: Шведска ДДВ е 25%, Финска ДДВ 24%, Полска ДДВ 23%, Романија 24%, Хрватска ДДВ 25%, Франција ДДВ 20%, Унгарија ДДВ 27%, Словенија ДДВ 20%, Данска ДДВ 25%, Бугарија ДДВ 20% ... Во сите тие држави, како членки на

квалификации корисни за треторазредни работни места за западните економии. Но, во тие држави владите тешко се одлучуваат за зголемување на ДДВ стапките затоа што тоа директно им ја загрозува позицијата кај гласачите на избори. Наместо тоа тие притискаат кај приватниот бизнис за “цицање” на крвта до последната капка. Во тој однос има се ... Буквално се. Таков е случајот деновиве во Грција каде ДДВ е 23%, но држава која до пред три години се однесуваше како западно балканска држава иако одамна е членка на ЕУ. Тројката формирана од ММФ до нова година бара нови мерки за стегање на каишот, заштеди што би значело дополнителен удар врз стандардот на граѓаните што би значело пораз на Самарас на изборите во февруари.

Капитал број 785 14.11.2014

www.kapital.mk

24 Навигатор Големите остануваат големи Макстил заедно со Duferco станува дел од Fortune 500 компании во светот! Бруно Болфо

претседател на Dufferco

Д

а се има силен индустриски партнер е клучно за секоја меѓународна трговска компанија како што е Duferco. Благодарение на нашата долгогодишна успешна соработка убеден сум дека ова партнерство ќе биде успешно за сите инволвирани страни во договорот.

продолжува од стр. 11

О

вој договор можеби е еден од најинтересните и позитивни договори во независна Македонија. Затоа што станува збор за слушка во една од најсилните индустрии на светско ниво, Duferco е една

“ “ “

Главниот извршен директор на Duferco, Метју Де Морган вели дека е воодушевен што склучиле така важна зделка. “Центарот на гравитација во глобалниот бизнис со челик веќе долго време е префрлен во Азија и ова партнерство ќе ни овозможи пристап за клучниот регион за DITH и за индустријата во целина.

Кој е Duferco?

XX Формирање: 1979 година е формирана Duferco International Trading Holding (DITH) од страна на актуелниот претседател Бруно Болфо.

XX Продажба: 20 милиони тони во 2014 година.

XX Вработени: 3.500 луѓе во 76 локации во светот и продажни активности во преку 120 земји.

XX Преку Макстил е присутен и во Македонија.

HBIS со оваа аквизиција ќе обезбеди пристап до повеќе од 43.000 клиенти преку Duferco,

проширувајќи го својот индустриски синџир до крајните потрошувачи на глобално ниво.

ролата врз производител на челик ќе ја има конт Со зделката најголемиот кинески к и суровини, најголема ваква фирма во светот. европската трговска фирма за чели Кина на светскиот пазар за челик! Со тоа ќе се засили доминацијата на

За оваа зделка која според познавачите на оваа индустрија е договор на деценијата силно и гласно известија светските медиуми!

Ова е веројатно првиот пример на во светски трговец со метали. Истодржавна кинеска компанија за челик да стекне мнозински удел странство, откако Пекинг ги намалитака е најнов сигнал за експанзија на кинеските компании во ограничувањата за инвестирање надв ор од земјата.

од најголемите трговски компании во светот, а македонскиот Макстил е една од најголемите балкански челични компании. Токму овој факт отвора големи можности и за нашиот Макстил, да го зголеми извозот во Кина и Азија, каде што партнерот HBIS е веќе силно етаблиран. Огромни моќности постојат и за пенетрација на и на многу други нови пазари. Ју Јонг, претседател на HBIS, по повод аквизицијата изјави дека компанијата е посветена кон целта да биде светската најконкурентна компанија за железо и челик. “Стратегијата за интернационализација е неизбежна и таа ќе го поддржи нашиот иден развој. Зајакнувањето на соработката помеѓу HBIS и DITH е значаен чекор кон меѓународната експанзија на нашата компанија“, рече Јонг во официјалното соопштение до светската бизнис јавност. Претседателот на DITH, Бруно Волфо, вели дека оваа зделка ќе овозможи за Duferco и неговите вработени многу силна база со која ќе се обезбеди бизнис за следните генерации. “Да се има силен индустриски партнер е клучно за секоја меѓународна трговска компанија и благодарение на нашата долгогодишна успешна соработка убеден сум дека ова партнерство ќе биде успешно за сите засегнати страни“, изјави Болфо.

Бизнис аспектите се многу атрактивни и за двете страни и менаџментот на DITH е многу возбуден што почнуваме ново поглавје во бизнис еволуцијата на Duferco”, рече Де Морган. Во месеците што следат и двете компании ќе се фокусираат кон добивање на сите потребни дозволи од пазарните регулатори за да се реализира трансакцијата. Според договорот, акционерите основачи на DITH ќе останат суштински акционери во компанијата. Актуелното лидерство и менаџмент тимот на DITH исто така ќе учествува во новата акционерска структура на DITH. И двете страни сега ќе се посветат силно на интеграцијата што ќе следи по финализирањето на зделката. Инаку, HBIS прв пат влезе во Duferco во 2003 година, стекнувајќи 10 процентен удел за кој плати 78 милиони долари. Сега како мнозински сопственик преку Duferco ќе има пристап до преку 43.000 клиенти и глобално проширувајќи го својот индустриски синџир до крајните потрошувачи. Угледниот лондоснки дневен весник Financial Times анализира дека „Со оглед на опадната побарувачка за челик на домашниот пазар, заради забавената градежна активност, големите кинески челичарници го зголемија извозот до рекордно ниво годинава„.

Весникот наведува дека нивните извозни пазари пополека се префрлаат од Јужна Кореа и САД кон останатите земји од југоисточна Азија, како Индонезија и Филипини, исто како и кон Латинска Америка.

Koj e HBIS?

Ф

ормирање: 2008 година е формирана Hebei Iron and Steel Group Co.LTd (HBIS), со спојувањето на два водечки кинески производители на челик и денеска е најголемата кинеска компанија за железо и челик во државна сопственост. Производство: 46 милиони тони во 2013 година. Вработени: 140.000 луѓе, 18 подружници и филијали со што е дел од бројни субјекти во областа на ископувањето на железна руда, производството на челик, трговијата и логистиката.

HBIS во последниве шест години постојано е меѓу 500 најголеми компании во светот, со тоа што во 2014-та е рангирана на 271 место.

Капитал број 786 21.11.2014

26

www.kapital.mk

Политика

va u t r Sta ata nov grama ro p A IP 14-2020 20

Brisel posilno ]e Vladata gi tro[i n пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

С

о стартот на ИПА 2 Програмата (Инструментот за претпристапна помош), Европската Унија и дава 664,2 милиони евра на Македонија, пари коишто државава ќе може да ги искористи во следниот седумгодишен период. Секторите од приоритетност и првичната распределба на средства е утврдена во

Цели 664, 2 милиони евра европски пари ќе и бидат достапни на Македонија во следните 6 години. Капитал ви презентира во кои сектори ќе бидат тие наменети, каде досега беа клучните проблеми во користењето на парите, но и кои се новите измени на регулативата за да се дојде до овие средства кои ЕУ ги наметнува за да се намалат ваквите проблеми

индикативниот Национален стратешки документ за Република Македонија, кој што е формално усвоен од Европската комисија на 19 август годинава, а којшто преставува широка рамка според која

што ќе се насочува планирањето на помошта, во следните избрани сектори на приоритетност: Дополнително кон помошта предвидена за седумте сектори споменати претходно,

www.kapital.mk

Капитал број 786 21.11.2014

Политика

kontrolira kako nivnite pari! Македонија ќе продолжи да ги користи и средствата наменети за регионални проекти. Истото ќе се реализира во рамки на програмите за Регионална и територијална соработка или она што на пошироката јавност е познато како програми за преку-гранична соработка. Сето ова звучи одлично кога е кажано од европските дипломати во земјава, дополнето со ветувања од македонските власти дека мошне сериозно ќе се пристапи во искористувањето на овие пари и во подготовката на проектите со кои ќе се аплицира за истите. Но, имајќи ги предвид слабостите од имплементацијата на претходната ИПА Програма (ИПА1), Капитал анализира – кои се клучните проблеми кои ги јавува македонската

администрација при користењето на овие пари и зошто секоја година остануваат непотрошени (а со тоа заминуваат во ветар) се повеќе европски пари.

Орав: Нас ни е битно да имаме видливост како се трошат парите

На денот на потпишувањето на финансиската спогодба за новата ИПА, министерот за европски интеграции Фатмир Бесими истакна дека новиот седумгодишен стратешки документ за планирање и спроведување на помошта што Европската унија ја доделува на Македонија е цврст доказ дека партнерството меѓу нашата земја и Европската унија е на стабилни нозе:

27

„Во досегашниот период со ИПА 2007 до 2013 година, од 614,5 милиони евра, има потпишано финансиски спогодби за 565,9 милиони евра, додека има склучено договори во износ од 249,6 милиони евра досега и тоа се 829 договори потпишани во рамките на актуелната ИПА“, вели тој. Во своето обраќање, евроамбасадорот Аиво Орав пак изјави дека партнерството е силно и дека Европската унија верува дека Македонија еден ден ќе биде член на Унијата.„Ова е причината зошто ние се ангажираме во вашата земја и на ваков начин & даваме помош во вакви размери. Политиката за проширување на Европската унија е една од најуспешните политики на Унијата и сигурен сум дека така ќе биде и натаму. Она што е важно за ИПА два е

Капитал број 786 21.11.2014

28

www.kapital.mk

Политика

Фатмир Бесими

вицепремиер задолжен за евроинтеграции

В

о досегашниот период со ИПА 2007 до 2013 година, од 614,5 милиони евра, има потпишано финансиски спогодби за 565,9 милиони евра, додека има склучено договори во износ од 249,6 милиони евра досега и тоа се 829 договори потпишани во рамките на актуелната ИПА. што таа е во согласност со потребите на земјата. Исто така транспарентноста и отчетноста на трошењето на парите ќе им помогне на граѓаните да бидат подобро информирани. Од наша страна најважно е да има добра видливост на тоа што се прави со парите и да сме сигурни дека тоа се добро потрошни средства“, рече Орав.

Министерствата полни со вработени, празни со стручњаци – нема кој да напише проект

Сепак, вицепремиерот Бесими не сакаше да даде конкретни податоци за тоа колку од средствата од претходната програма на ИПА останале неискористени. „Не би сакал сега да ги дадам бројките што ги имаме, тоа ќе го оставам за денот во јануари 2015 кога заедно ќе ги презентираме бројките за апсорпција на средствата“, вели Бесими. Но, во поглавјето 22 од овогодинешниот Извештај на Европската комисија за напредокот на Македонија стои дека само лани земјава успеала да изгуби 21 милион евра од ИПА, што заедно со претходно неискористените 15,5 милиони се вкупно 36,5 милиони евра неискористени пари. Од Мисијата на ЕУ во Скопје за Капитал велат дека сумата е навистина голема, а причините за ваквите резултати тие ги адресираат на неколку места. „Има сериозен проблем со ненавремена идентификација на проектите. Многу се доцни. Понекогаш чекаме и по три години за да добиеме апликација за проект, да се подготви тендерска документација и да се стави истиот на пазар за да контрактира. Тоа значи дека постои лошо планирање во

Аиво Орав евроамбасадор

Т

ранспарентноста и отчетноста на трошењето на парите ќе им помогне на граѓаните да бидат подобро информирани. Од наша страна најважно е да има добра видливост на тоа што се прави со парите и да сме сигурни дека тоа се добро потрошни средства. рамките на самите министерства, а често за обнова и развој, којашто може да се јави пати и кога ќе добиеме проект тој е лошо како гаранција“ велат од ЕУ. сработен, што значи дека недостасува и И од опозициската СДСМ велат дека стручност во тимовите што го работеле. најмногу оштетени се земјоделците. Не се согласувам дека нема доволно луѓе „Европската комисија практично лани во министерствата кои може да работат донела одлука 18 милиони евра да ги на ова, оти знаеме добро колку вработени земе од земјоделците и да ги префрли има. Луѓе има, нема стручњаци, во прва компонента за градење оти тие кои знаат се тргнати на капацитети и од прва страна од политички или икс компонента да склучи причини, а тие кои работат договор со Светска банка не се доволно обучени“ тие пари да одат во велат од Мисијата за градење на капацитети Капитал. и на инфраструктурни ми ли они евра вкупно европс Како друг проблем, проекти на општините, ки пари се на располагање тие ја посочуваат со други зборови некооперативноста на тие 18 милиони банките: евра не се изгубени, „Најслаба искористеност ама се изгубени за на овие пари има кај земјоделците“, вели земјоделците. Тоа е Лидија Димова од СДСМ. за очекување имајќи предвид дека Таа посочува дека нашите процедури не се едноставни, секторскиот пристап во стратегијата ИПА особено не а македонскиот земјоделец, два значи дека Владата ќе мора да создаде но и тука државата може да се вклучи таканаречени среднорочни буџети, а се преку кампањи, обуки, информирање додека тоа не се случи сите проекти и и едукација. Тоа може да го прават парите ќе бидат под директна контрола на подрачните министерства. Процедурите Европската комисија. се исти и за земјоделецот во Шпанија, „Секторскиот приод практично ви кажува Франција, Полска и кај нас, но очигледно дека с$ додека државата не се освести тука треба повеќе работа. Од друга страна, и не ги прави овие среднорочни буџети оти овој систем, функционира така што во овие сектори, парите ќе ги работи земјоделецот прво треба да даде пари Европската комисија. Практично го од свој џеб за проектот, па потоа да чека става под знак прашалник сиот оној труд да му бидат истите рефинансирани, кој беше вложен во изминатите седум тука клучна улога имаат и банките. А години за изградба на институциите тие во Македонија немаат сенс и не се за децентрализирано управување со коопертивни, па не ги следат земјоделците парите, само за да не биде транспарентно во нивните намени. Пак државата може да работењето во делот на Министерството за интервенира – ете ја Македонската банка финансии“, вели таа.

664,2

Сектори во кои (треба да) ќе завршат европските пари Демократија и владеење, во вкупен износ од 122,9 милиони евра, со следните потсектори: XX Реформа на јавната администрација XX Децентрализација XX Економско владеење XX Поддршка за невладин сектор XX Поддршка за прашања поврзани со пристапување во ЕУ

Владеење на правото и човекови права, во вкупен износ од 83 милиони евра, со следните потсектори: XX Правосудство XX Борба против корупција XX Човекови права XX Внатрешни работи Животна средина и климатски акции, во вкупен износ од 112,9 милиони евра со следните потсектори: XX Усогласување на законодавството

поврзано со животна средина и климатски промени XX Квалитет на води XX Квалитет на воздух XX Управување со отпад XX Заштита на природа XX Енергетска ефикасност XX Климатски промени

Транспорт, во вкупен износ од 112,9 милиони евра со следните потсектори: XX Усогласување на законодавство XX Патен транспорт XX Железнички транспорт Зелен урбан транспорт Конкурентност и иновации, во вкупен износ од 73 милиони евра со следните потсектори: XX Подобрување на деловното опкружување

XX Конкурентност на приватниот сектор XX Локална и регионална конкурентност Образование, вработување и социјални политики, во вкупен износ од 53 милиони евра, со следните потсектори: XX Вработување XX Образование и обуки XX Социјална заштита XX Хоризонтални механизми за меѓуинституционална соработка Земјоделство и рурален развој, во вкупен износ од 106,3 милиони евра, со следните потсектори: XX Градење на институционалните капацитети и усогласување на законодавството поврзано со Заедничката земјоделска политика XX Поддршка преку ИПАРД програмата

www.kapital.mk

Капитал број 786 21.11.2014

Политика Лидија Димова СДСМ

Е

вропската комисија практично лани донела одлука 18 милиони евра да ги земе од земјоделците и да ги префрли во прва компонента за градење капацитети и од прва компонента да склучи договор со Светска банка тие пари да одат во градење на капацитети и на инфраструктурни проекти на општините, со други зборови тие 18 милиони евра не се изгубени, ама се изгубени за земјоделците.

Таму кај што Владата не дава пари, нема веќе да дава ниту Брисел

Покрај тоа што и самиот евроамбасадор Орав истакна дека за Брисел е битно да има увид како Македонија ќе ги троши парите и дали истите ќе бидат соодветно искористени, од Мисијата на ЕУ во Скопје, дополнуваат дека измените во мониторингот се на неколку нивоа. Првата ревизија е закажана за 2017-та година, рок до кога Македонија ќе мора да покаже резултати, а од ЕУ најавуваат дека контролата ќе биде засилена, ако има неуспех нема да се простува и дека парите коишто нема да се искористат веднаш ќе бидат повлечени. „Тешко дека ќе има простор за злоупотреба, ние секогаш присуствуваме на тендерите и внимаваме на процедурите. Но, сега со ИПА 2 се воведуваат неколку измени. Прво, веќе нема да даваме пари во сектори коишто не се приоритет за самата Влада. На пример, мерните станици

за следење на загадувањето на воздухот се наша инвестиција. Очигледно тоа за Владата воопшто не беше приоритет, па две години додека ние ги сервисиравме беше ок, потоа пропаднаа. Не работат веќе. Велат немале реагенси. Тоа за нас се значи фрлени пари. Затоа сега овие пари ќе бидат наменети само за сектори за кои веќе и самата Влада има предвидено пари со Буџетот. Немаме намера да пополнуваме дупки и да даваме пари за нешта кои очигледно Владата смета дека не се битни“. Во врска со успешноста на поединечни министерства, од ЕУ наведуваат дека секогаш има ѕвезди – министерства коишто се доста успешни (тука го споменуваат Министерството за информатичко општество и администрација како и Царинската управа), но и такви кои потфрлаат (Министерството за економија). Нашите извори велат дека се прилично задоволни од министерот Бесими:

29

Пет стратешки обврски за македонската Влада во текот на четиригодишната Програма (2014-2018):

се зголеми економскиот 1.Да раст и вработеноста се интегрира земјата во 2.Да ЕУ и во НАТО Да се спроведе борба против 3. корупцијата и криминалот, а законите да се спроведуваат

ефикасно Да се одржат добри меѓуетнички односи базирани на принципите на взаемна толеранција и почитување и имплементација на Охридскиот рамковен договор Да се инвестира во образованието, науката и информатичката технологија

4.

5.

„Од кога дојде тој се гледа една поголема ажурност. Тој секоја недела свикува координативни состаноци со сите министерства надлежни за оваа проблематика и ги ативира. Ги прашува до каде се, ги поттикнува и убрзува“ велат тие.

Капитал број 786 21.11.2014

30

www.kapital.mk

бизнис настан

Koi bea klu^nite poraki od biznis forumot na EBA

Vreme e kompaniite da bidat motori na rastot, a ne dr@avata пишува:

Игор Петровски

О

igor.petrovski@kapital.mk

д оптимизам за движењето на економијата на среден рок и загриженост за тоа што може да се случи на кус рок заради забавувањето на економиите во еврозоната (пред с$ на германската, како најголем трговски партнер на Македонија) преку истакнувањето на потребата за поголема улога на приватниот сектор како двигател на економскиот раст, наспроти доминантната улога што во изминативе кризни години ја имаше државата преку јавните инвестиции, па с$ до повторените пораки за консолидација на банкарскиот сектор и развој на пазарот на капитал како алтернативен извор за финансирање на бизнисите – тоа беа клучните пораки истакнати на Економскиот форум што по повод 10-годишниот јубилеј го организираше Европската бизнис асоцијација во Македонија – ЕБА.

Приватниот сектор да стане мотор на растот

На првиот панел на Форумот насловен

Потребни се помалку банки, а повеќе кредити за бизнисите. Поголемата соработка меѓу домашните фирми и странските инвеститори останува предизвик. Како до повеќе брендови, а до помалку аутсорсинг и лон производство. Ова беа некои од главните поенти и прашања на Економскиот форум што по повод 10-годишниот јубилеј го организираше Европската бизнис асоцијација во Македонија - ЕБА

“Макроекономски развој“ дискутираа вицепремиерот и министер за финансии Зоран Ставрески како претставник на Владата, претставници на меѓународните организации ЕБРД, УНДП и ММФ, како и вицегувернерката на НБРМ, Анита Ангеловска – Бежовска. Вицепремиерот Ставрески рече дека и покрај забавувањето на економиите на еврозоната, во кои што Македонија има три четвртини од извозот, домашната економија има добри перформанси заради следните двигатели: инвестициите на државата во инфраструктура, здравство, образование, итн., како силно зголемениот извоз, пред с$ заради странските директни инвестиции во слободните економски зони.

“Овој раст е одржлив на долг рок, но балансот на фискалните стимулации треба да претежне кон приватниот сектор, односно бизнисот да стане главниот мотор на економскиот раст и да ја преземе таа улога од државата, која во време на кризата преку јавните инвестиции го поддржа економскиот раст“, рече Ставрески. Питер Санфеј, заменик директор за стратегии и политики од Европската банка за обнова и развој(ЕБРД) истакна дека на краток рок, ЕБРД не може да биде оптимист за економскиот раст на регионот, со оглед на рецесијата во Хрватска, слабите резултати на Босна и Херцеговина, но и проблемите во Бугарија, Романија, итн. Просечниот раст на економиите во регионот на

www.kapital.mk

Капитал број 786 21.11.2014

бизнис настан

Макроекономски развој

Четири “И“ за побрз економски развој на Македонија

П

итер Санфеј, заменик директор за стратегии и политики од Европската банка за обнова и развој (ЕБРД) истакна четири клучни фактори за побрз економски развој, нарекувајќи ги 4И: Интеграција, мислејќи на реформите со цел интегрирање во евроатлантските интеграции; Инвестиции, каде што според него Македонија е пример во регионот како еден мал пазар може да привлече големи странски инвеститори; Институции во смисла на квалитетни јавни институции кои што придонесуваат во насока на реформите и побрзиот економски развој; Иновации, што подразбира владите од регионот да постават рамки за развој на иновативноста кај компаниите.

Луиза Винтон UNDP

а Македонија и Н требаат многу повеќе и многу

1.

2.

3.

4.

краток рок ќе биде 2%, за Македонија се очекува повисок раст од просечниот, но сепак помалку од потеницијалот со кој располага економијата. “На долг рок сме повеќе оптимисти, се разбира“, рече Санфеј. Тој истакна четири клучни фактори за побрз економски развој, нарекувајќи ги 4И: интеграција, мислејќи на реформите со цел интегрирање во евроатлантските интеграции; инвестиции, каде што според него Македонија е пример во регионот како еден мал пазар може да привлече големи странски инвеститори; институции во смисла на квалитетни јавни институции кои што придонесуваат во насока на реформите и побрзиот економски развој; и иновации, што подразбира владите од

регионот да постават рамки за развој на иновативноста кај компаниите.

Премногу банки на пазарот

Анита Бежовска-Ангеловска, вицегувернер на НБРМ истакна дека економски раст не е можен без стабилен финансиски систем, и дека ценовната стабилност останува примарна цел на политиките на централната банка. “Македонија и покрај тоа што има намален кредитен раст во однос на периодот од пред кризата, сепак тој е највисок во регионот. Во иднина тој ќе зависи од опоравувањето на бизнис секторот и влијанието што врз него ќе го има кризата која повторно се врати во земјите од ЕУ“, рече Бежовска – Ангеловска.

ɊȿɎɂ ɇȺɇɋɂ ɊȺȵȿ ɇȺ ɄɊȿȾɂ Ɍɂ

50% ɇȺɆȺɅȿɇ

ˀʫʻʽʦʰˀʤʼʫ

ɅȿɌɍȼȺȵȿ ʤʦ˃ʽʺʽʥʰʸ

Бела Техника

Ǻdzǯdzǹ

ʤʦ˃ʽʺʽʥʰʸ

ʺʫʥʫʸ

ˌʶʽʸʤˀʰ ʻʤ

ремногу банки П има на пазарот и затоа го поддржуваме

процесот на негова консолидација, односно преземања и спојувања на банки. На тој начин ќе се зголеми ефикасноста на банките, ќе се зголеми конкуренцијата, односно ќе се прошири понудата на кредитни продукти, особено за малите и средни компании.

ǹdz Ȁȁ ʺʫ ǰǮ ʥʫʸ ǩdz ʥʫʸʤ

˃ʫˈ ɩɨɞɚɪɨɰɢ ʻʰ ȆǼǽǶǻDZ ʶʤ ˀʫʻʽʦʰˀʤʼʫ ʿʽʪʤˀʽˉʰ

ʤʦ˃ʽʺʽʥʰʸ

ˀʫˇʰʻʤʻˁʰˀʤʼʫ ʻʤ ʶˀʫʪʰ˃ʰ

ɅȿɌɍ Ǻdz ȼȺȵȿ ǯdzǹ ˌʶʽʸʤˀʰʻʤ

ˀʫʻʽʦʰˀʤʼʫ ǽȜȒȎȞȜȤȖ

ɊȿɎɂ ʤʦ˃ʽʺʽʥʰʸ ɇȺɇɋɂɊȺ ˀʫʻʽʦʰˀʤʼʫ ȵȿ ɇȺ Бела ɄɊȿȾɂɌɂ Техника ʺʫʥʫʸ ɩɨɞɚɪɨɰɢ

ǾdzǻǼǰǶǾǮǩdz

ɅȿɌɍȼȺȵȿ

ɉɪ Ɇɟɫɟɱɧɚɬɚ ɪɚɬɚ ɡɚ ɤɪɟɞɢɬ ɞɟɧɚɪɢ ɫɨ ɪɨɤ ɧɚ ɨɬɩɥɚɬɚ ɝɨɞɢɧɢ ɢ ɫɨ ɮɢɤɫɧɚ ɤɚɦɚɬɧɚ ɫɬɚɩɤɚ ɧɚ ɝɨɞɢɲɧɨ ɧɢɜɨ ɢɡɧɟɫɭɜɚ ɞɟɧɚɪɢ ɋɨ ɟɞɧɨɤɪɚɬɧɢɨɬ ɚɩɥɢɤɚɬɢɜɟɧ ɬɪɨɲɨɤ ɞɟɧɚɪɢ ɢ ɟɞɧɨɤɪɚɬɧɢɨɬ ɚɞɦɢɧɢɫɬɪɚɬɢɜɟɧ ɬɪɨɲɨɤ ɨɞ ɨɞɨɛɪɟɧɢɨɬ ɢɡɧɨɫ ɧɚ ɤɪɟɞɢɬ ɋȼɌ ɢɡɧɟɫɭɜɚ ɧɚ ɝɨɞɢɲɧɨ ɧɢɜɨ ± ɇɨɟɦɜɪɢ Ɉɜɢɟ ɭɫɥɨɜɢ ɫɟ ɡɚ ȳȺ ɢ ȺȾ ɫɨ ɩɥɚɬɚ ɩɪɟɤɭ ɍɇɂȻɚɧɤɚ

ǯȓșȎ ȠȓȣțȖȘȎ

ǸǾdzDzǶȀǼȀ

ˌʽʿʰʻʧ

ɅȿɌɍȼȺȵȿ

ˌʶʽ ʸʤˀʰʻʤ

ɧɚɞɨ ɦɟɫɬ

ɁȺ ɈȾɈȻɊɍȼȺȵȿ ɇȺ

ǮǰȀǼ ǺǼǯǶǹ

ǮǰȀǼǺǼǯǶǹ ȦȜȝȖțȑ

ǽǼ DzǮ ǾǼ ȄǶ

Ангеловска, НБРМ

ˌʶʽʸʤˀʰʻʤ

ɲɨɩɢɧɝ Бела Техника

ʸʫ˃˄ʦʤʼʫ

ʺʫʥʫʸ

Анита Бежовска

ɇȺɆȺɅȿɇ

ʺʫʥʫʸ

ǽǼ DzǮ ǾǼ ȄǶ

поквалитетни работни места. Над 50% од младите немаат работа, а по завршувањето на образованието во просек им се потребни по шест години за да најдат пристојно вработување.

50%

ʿʽ˃ˀʽˌ˄ʦʤˋʶʰ ʶˀʫʪʰ˃

ǾdzȂǶǻǮǻǿǶǾǮǩdz ǻǮ ǸǾdzDzǶȀǶ

ˌʽʿʰʻʧ

31

Капитал број 786 21.11.2014

32

www.kapital.mk

бизнис настан

Истакна и дека НБРМ го поддржува процесот на консолидација на банкарскиот сектор, односно понатамошни преземања и спојувања на банки, затоа што според нив, премногу банки има за мал пазар како македонскиот. “Консолидацијата ќе ја зголеми конкуренцијата во банкарскиот сектор, ќе го рашири асортиманот на банкарски продукти, особоено кредитни продукти за малите и средни компании и ќе ја зголеми ефикасноста на банките“ Бежовска – Ангеловска додаде и дека развивањето на пазарот на капитал останува како предизвик, за да се добие алтернатива на банкарските кредити како основен извор за финансирање на развојот на бизнисите. Луиза Винтон, претставник на УНДП во Македонија, посочи дека најголем проблем во земјава е невработеноста, особено ако се има предвид дека над 50% од младите немаат работа и дека по завршувањето на образованието во просек им се потребни по шест години за да најдат пристојно вработување. “Иако официјално невработеноста е намалена на 28%, тоа не го решава проблемот со сиромаштијата, која останува тврдоглаво зацврстена на околу 27% од вкупната популација. Има загриженост за квалитетот на новокреираните работни места. Многу од нив се во неформалниот сектор или се непродуктивни вработувања во земјоделстовото, или пак се во јавниот сектор, што е неодржливо на подолг рок“, изјави Винтон.

Малку фирми се спремни да бидат добавувачи на странските инвеститори

На вториот панел посветен на искуствата на странските инвеститори во земјава, зборуваа неколку претставници од најголемите меѓународни корпорации што досега имаат отворено свои бизниси во земјава, или пак преку аквизиции влегле на пазарот. Андреас Маиерхофер, главниот извршен директор на Македонски телеком, рече дека оваа компанија за 14 години има инвестирано околу 700 милиони евра во земјава, и дека Македонија меѓу 12 пазари во Европа каде што е присутен Дојче Телеком може да се пофали со најнапредна ИК технологија. “Македонија беше прва земја каде што телеком мрежата целосно ја префрливме на интернет протокол. Предизвикот за телеком индустријата во Европа сега, вклучително и во земјава, е како да се избалансира паѓањето на приходите заради зголемената конкуренција и намалувањето на цените во говорните услуги, и с$ поголемата потреба од инвестирање во нови технологии и услуги што треба да придонесат за одржлив развој на телеком компаниите“, рече Маиерхофер. Проблемот на поголемата интеграција на домашните компании во системите за набавка на странските инвеститори, што беше истакнат и во воведниот дел на Форумот, го потврди и Аврам Стојчевски, директор на фабриката за автобуси на белгиски Ван Хол, лоцирана во

Искуствата на странските инвеститори Андреас Маиерхофер

главен извршен директор на Македонски телеком

редизвикот П за нас како инвеститор е како

да се избалансира паѓањето на приходите заради зголемената конкуренција и намалувањето на цените во говорните услуги, и с$ поголемата потреба од инвестирање во нови технологии и услуги што треба да придонесат за одржлив развој на телеком компаниите

Сава Далбоков

Шпаркасе банкаАвстрија

Н

а економиите од регионот, вклучително и македонската, потребно им е повеќе долгорочно проектно финансирање. Треба да се искористи регионалната присутност на големите банкарски групации, при што секоја од локалните подружници може да добие поддршка од матичните банки во случај на проектно финансирање од поголем размер. економската зона Бунарџик крај Скопје. “Домашните компании за жал с$ уште не се доволно подготвени да одговорат како снабдувачи на потребите и барањата на странските инвеститори – во смисла на квалитет, квантитет и запазување на рокот на испорака“, рече Стојчевски. Тој додаде и дека тешко наоѓаат работници, и покрај тоа што има голема невработеност во земјава, затоа што дефицитарни се техничките профили што и се потребни на индустријата како што е производството на автобуси.

Брендови наместо “лесни пари“ во аутсорсинг и лон

На форумот се дискутираше и за тоа како македонските компании се справуваат со предизвикот на создавање и одржување на сопствените брендови, наспроти полесниот и поеднсотавен начин на работа – аутсорсирањето карактеристично за информатичкиот сектор, и лон производството во текстилната, како и “private label“ во прехранбената индустрија. “Во текстилната индустрија каде што доминира лон производството, ние градиме сопствен бренд, пред с$ со помош на константниот квалитет што им го пружаме на нашите купувачи од

Развој на македонските брендови и нивната конкурентност Љупчо Антовски iVote

овеќето од ИТ П компаниите во Македонија го

следат концептот на “easy money“ и се фокусираат на аутсорсинг. Ние решивме да градиме брендови. Деловната политика ни е да бидеме постојано први, иновативни и секогаш со решенија што ќе им носат добивка на нашите клиенти.

Ирена Јакимовска Комфи Ангел

о текстилната В индустрија каде што

доминира лон производството, ние градиме сопствен бренд, пред с$ со помош на константниот квалитет што им го пружаме на нашите купувачи од преку 20 земји. Вложивме многу во човечки ресурси, ги третираме нашите снабдувачи и клиенти со респект и станавме високо општествено одговорна компанија.

преку 20 земји. Вложивме многу во човечки ресурси, ги третираме нашите снабдувачи и клиенти со респект и станавме високо општествено одговорна компанија“, рече Ирена Јакимовска, ко-сопственичка и директорка на компанијата за производство на постелнини и перници, Комфи Ангел од Прилеп. Таа истакна дека со нивниот бренд Somnia, тие се пробиваат на преку 20 пазари во светот. Љупчо Антовски, ко-основач на информатичката компанија iVote и универзитетски професор, рече дека развојот на неговата компанија се темели на развојот на сопствените брендови. ““Повеќето од ИТ компаниите во Македонија го следат концептот на “easy money“ и се фокусираат на аутсорсинг. Ние решивме да градиме брендови. Деловната политика ни е да бидеме постојано први, иновативни и секогаш со решенија што ќе им носат добивка на нашите клиенти“, рече Антовски, чија компанија креира специфични софтверски решенија за индустриски компании, но и за фирми од државниот сектор и јавната администрација.

www.kapital.mk

Капитал број 786 21.11.2014

Dimitar Ristovski

Интервју

33

извршен директор на Европската бизнис асоцијација -ЕБА

EBA e najdobriot ambasador na makedonskata ekonomija XX Заокруживте 10-годишен јубилеј. Кои се најважните нешта што ги постигна ЕБА изминатава деценија? Во своето десетгодишно постоење како ЕБА сме реализирале различни типови на активности, тренинг-сесии од различни области за нашите членки, потоа организирање на конференции и округли маси, учество во работни групи за измена на различни законски прописи, учество во работењето на Националниот совет за претприемништво и конкурентност, поврзување на заинтересирани компании со компании од Европската Унија и целиот свет, преку мрежата на ЕБО Нетворк (European Business Organizations Worldwide Network). Како посебен белег на работењето и активностите на ЕБА би издвоил да проекта: традиционалната организација на Европскиот ден на претприемачот и Европската недела на мали и средни претпријатија, како и Меморандумот на Македонската бизнис заедница промовиран во 2008 година. Ова последното значеше креирање на документ во кој беа дефинирани потребите на компаниите кои работат во Македонија, а позади кој застанаа сите релевантни бизнис здруженија во Македонија, како Стопанската комора на Македонија, АМЧАМ, МакедонскоГерманското Стопанско здружение, Македонско-Руската стопанска комора, Македонско-Словенечкиот бизнис клуб, итн. Во оваа прилика би сакал да ја изразам нашата благодарност кон нашите партнери во реализацијата на дел од нашите активности, а тоа се Владата на РМ со сите нејзини ресорни министерства и агенции, Делегацијата на Европската Унија, Градот Скопје, Фондациите Конрад Аденауер и сите останати организации со кои што сме соработувале, а кои поради просторот не можеме да ги споменеме.

XX Една од клучните пораки на форумот беше дека домашните компании треба посилно да влезат во синџирот на добавувачи на странските инвеститори: како ЕБА може да придонесе во таа насока? Ние континуирано во нашето секојденвно работење ја истакнуваме потребата од посилен влез на домашните добавувачи во синџирот на странските инвеститори во земјава. Тоа го правиме во две насоки - една кон домашните компании, и тоа во делот на обезбедување и задржување на неопходниот квалитет и постигнување на конкурентна цена, и второ, во насока на странските инвеститори, на кои им укажуваме дека постојат домашни компании кои се способни и подготвени, со цена и квалитет да влезат во

нивниот синџир на набавки. Меѓутоа, тоа не е едноставен процес, туку процес за кој пред се е потребно време. Времето е неопходно, пред се за здобивање меѓусебна доверба, односно странските инвеститори да се здобијат со доверба кон македонските добавувачи дека тие се на истото рамниште како и сите други добавувачи со кои работат странските инвеститори. Во тие релации, нема простор за импровизација и се надеваме дека се повеќе домашни компании успешно ќе одговорат на предизвиците поставени во тој дел, пред се во задржувањето на квалитетот и времето на испорака.

XX Кои ќе бидат според вас клучните предизвици за бизнис секторот, особено за компаниите членки на ЕБА, во периодот што следи? Сите компании, како резултат на изминатите економски и финансиски кризи, сфатија дека е неопходно да се менуваат, да бидат поиновативни, поефикасни и да ги намалуваат трошоците на своето работење. Имаме силен банкарски сектор кој е подготвен да го поддржи бизнисот, а очекуваме од носителите на економските политики да направат с$ за развој на иновативниот бизнис. Оние компании кои успешно ја пребродија кризата, сега се поздрави и поефикасни, и очекуваме дека 2015 година ќе биде време на нов инвестиционен циклус, било тоа да е во нови капацитети или преку подобрување на ефикасноста на постојните.

XX Кои се главните цели на ЕБА за периодот што следи? На што ќе се фокусира асоцијацијата? ЕБА, директно или преку своите членки е еден од најголемите промотори за привлекување на инвеститори од ЕУ. Преку презентирање на сопствените искуства, извозот на производи и услуги од Македонија, преку воспоставување на

контакти и овозможување на студиски престои во странство, таа е најдобриот амбасадор на македонската економија. Основна цел на Асоцијацијата е приближување и примена на европските стандарди преку користење на средства и know-how од матичните компании, како и преку пристап до средствата кои и се ставени на располагање на Македонија од страна на ЕУ. Целта на ЕБА е економскиот и социјалниот развој, како и приближување на Македонија и сите социо-економски процеси кон ЕУ. ЕБА активно работи и на промовирање на вредностите на доброто корпоративно управување, како и корпоративната општествена одговорност и грижата за заедницата, како исклучително важни сегменти на одржливиот раст и подобрувањето на конкурентноста на домашните компании. Особено се посветува внимание на младите и потребата од градење на висококвалификувани професионалци преку овозможување на студиски програми во ЕУ, како и овозможување на пракса во членките на ЕБА и нивните матични компании. Во претстојниот период планираме дополнително промовирање на отвореноста на ЕБА и привлекување на нови членки, се разбира во согласност со критериумите од Договорот за основање на Асоцијацијата.

Капитал број 786 21.11.2014

34

www.kapital.mk

Интервју

Emilija Spirovska

член на Управен одбор на ПроКредит банка

ProKredit dosega ima isplateno nad 65 milio za poddr[ka na zemjode

П

роКредит во последниве неколку години се наметнува како лидер во финансирањето и поддршката на агробизнисот. Кој е интересот и мисијата на ПроКредит банка да влезе на ваков начин во овој сектор? Клучната мисија на ПроКредит Банка е да обезбеди финансиска поддршка за раст и развој на малите и средни бизниси од најпотенцијалните македонски гранки. Земјоделието е еден од секторите со голем потенцијал за раст и развој, кој нуди производи по кои што Македонија може да биде препознатлива на странските пазари. За искористување на таквиот потенцијал и за создавање на препознатлив македонски производ потребен е долгорочен систематски пристап. За

нас како финансиска институција од особена важност е токму на таков начин да ги подржиме инвестициите за модернизација и окрупнување на земјоделието. Преку финасиските услуги кои ги нудиме ги поддржуваме примарното, секундарното земјоделие и извозот, а со тоа ја следиме нашата мисија - да ги подржуваме бизнисите кои даваат витален придонес за развој на домашната економија.

XX Колкав е според Вас потенцијалот на македонското земјоделие и кои се секторите кои според Вашите анализи се најперспективни? Македонија има карактерични земјоделски производи– различни сорти на грозје, цреши, јаболки, праски, пиперка, кои кога би се произведувале поорганизирано, во поголеми количини,

со спроведени мерки за заштита и квалитет, би достигнале и подобар пласман во странство, можност за склучување на подолгорочни договори за откуп и поголема маржа на заработка добиена како резултат на подобрата цена на пласман. За домашните производи освен потенцијалот за извоз, има и соодветен пазар во поразвиените секундарни индустрии во Македонија – винарска, конзервна, месна. Еден пример е пазарот на пилешко месо во Македонија кој во најголема мера е зависен од увозот. Постои простор за инвестициии во одгледувањето на бројлери за продажбата на вакво месо на домашниот пазар. Да не го заборавиме органското производство кое можеби нема доволно голем пласман на македонскиот пазар, но е развиена гранка на европските пазари. За тоа

www.kapital.mk

Капитал број 786 21.11.2014

Интервју

35

Клучната мисија на ПроКредит Банка е да обезбеди финансиска поддршка за раст и развој на малите и средни бизниси од најпотенцијалните македонски гранки. Земјоделието е еден од секторите со голем потенцијал за раст и развој, кој нуди производи по кои што Македонија може да биде препознатлива на странските пазари.

oni evra elcite

потребно е видно окрупнување на сегашните капацитети на македонските земјоделци од сите земјоделски гранки.

XX ПроКредит е банка која меѓу првите пристапи на овој пазарен сегмент. Каква е ситуацијата сега, има ли конкуренција помеѓу банките во овој сегмент и што е тоа по што Прокредит се разликува од другите банки? Што конкретно им нудите македонските агро бизниси? ПроКредит Банка уште од самите почетоци на своето работење нудеше финансиска поддршка за агро секторот опфаќајќи ги сите групиод мали индивидуални земјоделци, до големи земјоделски капацитети, преработувачи и откупци. Процентот на остварена бизнис соработка со овие клиенти изнесува 47% во примарното земјоделие, односно 30

% во секундарното производство. Ова значи дека ние имаме остварено бизнис соработка и дадено кредитна поддршка на речиси половина од примарните производители и на една третина од преработувачите и откупците. Овој податок ни дава право да кажеме дека ПроКредит банка е лидер во агро секторот во Македонија, и е единствена банка која овој сегмент го опслужува со посебен фокус и специјализиран кадар. Земјоделскиот бизнис, за разлика од останатите банки кои не го одвојуваат од останатите бизнис модели, ние го гледаме како посебен и специфичен, различен од услужните дејности, трговијата, транспортот и сл. Во доменот на соработката со примарното земјоделие можеме да кажеме дека сме банка со големо искуство во работата на терен, директно и непосредно со земјоделците, што ни дава комплетно разбирање на потребите на земјоделците. Тоа е голема предност во поглед на соодветното прилагодување на финансиската услуга токму на потребите и динамиката на македонските земјоделци. Во доменот на соработка со секундарното производство-преработувачи и откупци, основната конкурентска предност лежи во нашата специјализираност во финансиската поддршка на малите и средни бизниси. Тоа за еден примарен земјоделец би значело бизнис контакти за пласман на своите производи, а за еден преработувач-банка која вистински ги познава нивните добавувачи. Таквата позиционираност ни дава за право да кажеме дека на агро бизнисмените им нудиме повеќе од финансирање. ПроКредит банка редовно организира средби помеѓу клиентите во земјата, но и помеѓу клиентите на ПроКредит банките од регионот со што придонесува за остварување на нови бизнис контакти, пронаоѓање на дополнителен пазар и афирмација на нашите клиенти во земјата и во регионот. Само оваа година преку 100 македонски бизниси кои се поврзани со земјоделието и прехрамбената индустрија имаа можност да оставарат соработка со партнери од Србија, Косово и Албанија. Дополнително, присутни сме на сите релевантни агро настани кои ни овозможуваат да ги следиме сите иновации во агро бизнисот. Нашите клиенти имаат можност да учествуваат на релевантни агро саеми во регионот како што е агро саемот во Нови Сад или на светски реномирани агро саеми како што е Fruit Logistika во Берлин.

XX Какви развојни побаравувања имаат македонските земјоделци? Каква помош и поддршка бараат од Банката и за што најчесто ги користат кредитите? Доколку погледнеме ретроспективно низ годините наназад, можеме да кажеме дека се зголемува свесноста кај македонските агро бизнисмени за потребата од инвестиции во современа технологија и иновации. Се почесто се зборува за инвестиции во заштитни механизми-мрежи, ладилници, калибратори, системи капка по капака, механизација, нови насади. Тоа се најчестите развојни потреби кои ги кредитираме. Имено, ПроКредит постојано проактивно влегува во директна дискусија со земјоделците за придобивките и повратот на инвестицијата од ваквите одлуки. Во таа насока организиравме средби со македонските агро претприемачи, во Ресен, Гевгелија и Росоман за можностите за финансирање на инвестиции во ладилници со кредитите за енергетска ефикасност, кои во моментот се најповолна финансиска поддршка за агро инвестиции за кои очекуваме зголемено кредитирање во иднина.

XX Колку кредити досега имате пласирано во македонскиот агробизнис и во кои сектори и за кои намени се искористени парите? ПроКредит од своите почетоци до сега има исплатено над 65 милиони евра како финансиска поддршка на земјоделците. 75% од вкупно пласираните средства во земјоделието се за поддршка на долгорочни инвестиции, кои ние ги сметаме за клучни во растот и развојот на еден земјоделец. Тука спаѓаат набавка на опрема и механизација, инвестирање во системи за наводнување, долгогодишни насади, објекти, ладилници итн.

XX Каде според Вас лежи неискористен потенцијал и како Македонија може да го зголеми производството на храна? Потенцијалот за развој на земјоделието во нашата земја е голем. Постои простор за дополнитено рационално искористувње на обработливото земјоделско земјиште кое за сега е искористено само 20%. Дополнително на тоа е и фактот што Македонија с$ уште има многубројни, но мали земјоделски производства, за кои потребно е окрупнување во насока на постигнување на поголема конкурентност. Ова се аспекти кои бараат интегрирана национална

Капитал број 786 21.11.2014

36

www.kapital.mk

Интервју

стратегија, а позитивно е што земјоделието завзема се поголем дел од фокусот на државните институции, домашните и странските инвеститори. Несомнено, зголемувањето на потенцијалот зависи и од инвестициите од страна на самите земјоделци, вертикалната и хоризонтална дивеrзификација, т.е изнаоѓање на алтернативни сорти од веќе постоечките култури и секако постојаното поврзување на примарното и секундарното производство. Како банка која активно ги поддржува инвестициите, можеме да посочиме неколку примери кои зборуваат како еден проактивен македонски агро бизнис може да оди во насока на зголемена продуктивност, принос и конкурентност. Еден од таквите примери е поставувањето на заштитни мрежи кои придонесуваат за стандардизација на квалитетот на производот, зголемување на приносот за околу 30 проценти и намалување на употребата на пестициди и интервенции кај насадите. Ова е нешто кое може да се употреби особено во лозарството, овоштарството и раноградинарството каде повратот на инвестицијата е веќе помеѓу втората и петата година зависно од видот. Во тој контекст се и разладните комори кои во Македонија се малку по број и капацитет. Тоа е главната причина поради која целото производство се извезува веднаш по берба кога цената му е најниска, наместо да се чува и да се продава поскапо кога е дефицитарно на пазарот. Со оглед дека разладните комори се поголема инвестиција, здружување на земјоделците и заедничко финансирање на ваквите проекти би резултирало со поголема конкурентност и поделба на трошоците за инвестицијата. Одгледување на сорти и видови кои во домашни или европски рамки се дефицитарни од една страна, а од друга страна постојат географско-климатски услови да се развиваат е уште еден начин да се зголеми потенцијалот од одредени земјоделски култури. Потенцијал постои кон нови алтернативни сорти како на пример трпезни сорти јаболка (јонаголд, златен делишес, грин смит, муцо и фуџи), барани видови на пиперки како куртовска капија (црвена) која има добар квалитет за конзервирање и преработка, шери домати итн. ПроКредит е на страната на ваквите развојни проекти и нудиме апсолутна поддршка во таа насока. Тоа е нашата развојна мисија преку финансирање на проактивни агро бизниси да влијаеме на севкупен развој на земјоделието и сите поврзани гранки.

XX И годинава како неколку години наназад ПроКредит ќе организира агробизнис форум на кој ќе се избираат најпроактивни земјоделци. Која беше појдовната точка за избор за најуспешни земјоделци. Која е идејата оваа година? Појдовната точка пред три години беше да им се даде признание на земјоделците кои работат и го развиваат македонскиот аграр, а воедно да се даде стимул за развојот на земјоделското производство преку споделување на

75% од вкупно пласираните средства во земјоделието се за поддршка на долгорочни инвестиции, кои ние ги сметаме за клучни во растотот и развојот на еден земјоделец. Тука спаѓаат набавка на опрема и механизација, инвестирање во системи за наводнување, долгогодишни насади, објекти, ладилници итн. проактивните практики на наградените земјоделци. Оваа година сакаме да отидеме чекор понапред, да создадеме платформа за заедничка бизнис соработка помеѓу сите релевантни страни во македонското земјоделиепримарни земјоделски производители, преработувачи, откупувачи, здруженија на земјоделци и фармери, како и Министерството за земјоделство. Целта е да се отворат нови можности за соработка помеѓу сите поврзани страни во македонскиот аграрен бизнис, да се отвори дијалог за новите законски промени во земјоделието насочени кон поддршка на земјоделците, да се предочат инвестициите и практиките кои би го направиле овој сегмент поконкурентен.

XX Кој може да се пријави на настанот и како ги наградувате избраните агро бизниси? Настанот е отворен за сите кои имаат бизнис интерес од земјоделието. За наградниот фонд за прв пат оваа година ќе може да се пријават и преработувачи на земјоделски производи од домашно потекло и откупци т.е извозници на македонски земјоделски производи. Покрај овие две категории повторно ќе бидат наградени и примарните земјоделски производители во категориите на житни култури,

раноградинарство (површина на отворено над 15 декари, во оранжерии над 5 декари), долгогодишни овошни насади (површина над 30 декари), сточарство (фарма над 300 грла), сертифицирано органско производство. Најпроактивните агро бизниси ќе бидат прогласени на 17 декември на Агро бизнис форумот во ТЦЦ Гранд Плаза Скопје и наградени со саемско патување на еден од најголемите агро саеми во Европа- Fruit Logistika во Берлин каде ќе имаат можност да ги погледнат најновите трендови во агро бизнисот во светски рамки и да оставарат бизнис контакти за меѓународна соработка и пласман во странство.

XX Што конкретно ќе се случува на агро бизнис форумот и зошто еден агро бизнисмен би присуствувал на овој настан? Како што споменавме во претходните наврати секој кој ќе присуствува на овој настан ќе има можност да оствари бизнис соработка и пласман со поврзаните индустрии со она што го работи, да размени искуство, да разгледа можности за финансирање на планираните инвестиции. Се надеваме дека овој настан ќе изгради традиција и ќе биде едно од најрелевантните случувања за агро бизнисите од Македонија.

Мисли твоите

денови НАЈДОБРИдопрва

претстојат. ķ čķĪĹķīķĴĶ ķ İĭĹĩīĺĻīĮĶ Į ķĺıĬ ļĹļīĩŒ

www.uniqa.mk

| Специјален прилог | здравје |

Dobrovolnoto zdra osiguruvawe ]e go FZO?! Kako da se po 38 | 21 ноември, 2014

avstveno o rastovari ottikne?

Специјален прилог | здравје |

Експертите се едногласни дека помасовното користење на полиси за доброволно здравствено осигурување ќе даде големи ефекти. Корист ќе имаат и граѓаните, и државата, и осигурителните компании! пишува:

Верица Јорданова

Д

верица.јордановаЖкапитал.мк

оброволното здравствено осигурување во Македонија никако да заживее. Законска можност за ова има веќе две години, кругот на приватни здравствени установи значително е зголемен, но понудата на полиси за доброволно здравствено осигурување, во кое спаѓаат приватното и дополнителното осигурување, допрва се појавува на пазарот. Неколку осигурителни компании деновиве ги прават првите обиди во оваа насока, и затоа е се уште рано да се даваат какви било прогнози колку понудата на полиси за здравствено осигурување ќе биде атрактивна за македонските граѓани и дали и колку би можело да го растовари трошокот на Фондот за здравствено осигурување?! Според луѓето инволвирани во осигурителната индустрија, првите полиси за здравствено осигурување се појавуват дури две години по отворање на законската можност за вакво осигурување најмногу заради неискуството со овој тип на осигурување во земјава, заради нискиот животен стандард кој сериозно го ограничува кругот на потенцијални корисници на кои можат да продадат вакви полиси, но и заради лабаво дефинираниот и широк основен пакет кој го нуди задолжителното здравствено осигурување поради што е многу тешко осигурителите да понудат пакет со услуги кој навистина би бил атрактивен за граѓаните... Она што е извесно е дека заживувањето на овој бизнис ќе донесе корист за сите. И за граѓаните кои се лекуваат во приватни клиники. И за осигурителните компании кои ќе го прошират својот бизнис, но и државата која ќе ги намали трошоците и притисокот за користење на јавното здравство! “Основниот предуслов за да се направи атрактивен пакет со дополнителни здравствени услуги е да имате прецизно дефиниран основен пакет на здравствени услуги кои ги добивате од задолжителното осигурување. Тоа кај нас не е случај и затоа осигурителите не можат да се направат пакети на приватно осигурување кои ќе бидат атрактивни. Едноставно, што да понудат што не им го дава Фондот?“, вели Андреја Арсовски, директор на болницата “Ремедика“ кој смета дека сегашниот модел би требало да се промени. Како пример ги наведува моделите кои функционираат во други земји каде

21 ноември, 2014 |39

| Специјален прилог | здравје |

Климе Попоски

Љубен Русомароски

П

M

АСО

УНИКА

ричината за малата застапеност на доброволното здравствено осигурување е во тоа што друштвата за осигурување се уште работат на изнаоѓање иновативни и креативни решенија за лансирање на продукти согласно потребите на граѓаните и нивната куповна моќ. Исто така, друштвата за осигурување се во почетни преговори со здравствените институции од јавниот и од приватниот сектор во делот на дефинирање на здравствените услуги и трошоците поврзани со истите.

лицата кои имаат полиса за приватно здравствено осигурување плаќаат пониска стапка на задолжително осигурување, како стимулативна мерка да се растерети јавното здравство. “Во тој факт го гледам и интересот на државата да даде одредени олеснувања или бенефиции на оние осигуреници кои имаат дополнително приватно осигурување“, прецизира Арсовски. На прашањето на “Капитал“ како понудата и зголеменото користење на доброволното здравствено осигурување ќе влијае врз Фондот за здравствено осигурување, од Фондот добивме одговор дека приватното осигурување е прашање на понуда и избор и дека ќе нема никакво влијание врз работењето на Фондот за здравствено осигурување.

Првите понуди веќе се достапни

Неколку осигурителни компании во земјава во овој момент ги подготвуваат понудите за доброволно здравствено осигурување. Први го пробиваат мразот на македонскиот пазар иако се свесни дека од овој тип на осигурување не може да се надеваат на зaработка затоа што е извесно дека ќе настане штета, односно дека осигуреникот ќе отиде на лекар и ќе направи одреден трошок. Нивните проценки се дека има доволно голем пазар и можност да почне да се пробива и овој осигурителен продукт. “Во UNIQA, како водечка осигурителна групација, имаме обврска да продолжиме активно да работиме на развивање нови производи и да овозможиме највисоки стандарди на квалитет и услуга, истите како и во Австрија, кон нашите клиенти и заедно со продажните партнери да ги спроведеме стратегиите за успех. Не случајно во овој момент UNIQA АД Скопје е единствената осигурителна компанија која на македонскиот пазар нуди продукти од областа на доброволното приватно

10

осигурители имаат добиено согласности за вршење на работи на осигурување во класата на здравствено осигурување

10%

од вкупното портфолио на осигурителните друштва во ЕУ отпаѓа на доброволното здравствено осигурување и годишно остварува околу 110 милијарди евра премија.

40| 21 ноември, 2014

edUNIQA овозможува лекување во најдобрите приватни и државни здраствени установи, со максимална ефикасност и комфорт за клиентите, засега со територијално покритие во рамките на РМ.

здравствено осигурување“, вели Љубен Русомароски од Уника осигурување. “Нашето австриско искуство во осигурувањето на здравјето и животот на клиентите го пренесовме и во Македонија. Токму овие два осигурителни продукти имаат најголем потенцијал во развојот на осигурувањето во земјава. Конкретно, MedUNIQA овозможува лекување во најдобрите приватни и државни здравствени установи, со максимална ефикасност и комфорт за клиентите, но засега со територијално покритие во рамки на Македонија“, објаснува тој. Полисата на MedUNIQA ги покрива трошоците за вонболничко и болничко лекување, физикална терапија, бременост и породување, медицински помагала и протези, лекови препишани од лекар, систематски прегледи и друго. Секако дека најголем дел од луѓето прво ќе прашаат колку чини полисата? Единствен одговор нема, затоа што цената на полисата зависи од многу фактори,

како што се обемот на покритие, од пристапната старост од бројот на членови во семејството и друго. Еуролинк осигурување е другата компанија која од неодамна го нуди EUROCARE приватното здравствено осигурување, во соработка со GBG Global Benefit Group,еден од најголемите осигурувачи во светски рамки за овој тип осигурување. Ова осигурување овозможува користење здравствени услуги во над 500 здравствени установи во странство. Во Еуролинк велат дека цената на пакетите за здравствено осигурување не дозволува нивна широка достапност, но сепак сметаат дека има одреден процент на граѓани кои се финансиски способни да го поднесат трошокот за овој нов продукт. “Поаѓајќи од искуството во поразвиени земји дека приватното здравствено осигурување вработените вообичаено ги добиваат од работодавачите, како дел од бенефит пакетите што им ги даваат. Сметаме дека полека македонските

Приватно и дополнително осигурување Македонскиот модел на доброволно здравствено осигурување вклучува два типа:

Дополнителното осигурување ќе ги доплаќа услугите кои не ги покрива во целост задолжителното, односно надстандардните услуги или подобро болничко сместување. На пример, за одредено ортопедско помагало, за кое државниот Фонд рефундира одреден процент од цената, осигурителното друштво како носител на доброволното

осигурување би ја доплатило преостанатата сума. Или ФЗО покрива осигурување, но ако осигуреникот сака да си е во посебна соба, наместо да плати полна цена во болницата, плаќа со полисата која ја има вкалкулирано таа услуга, односно трошоците ги подмирува осигурителното друштво.

Приватното осигурување ги покрива сите услуги што осигурениците ќе ги прават во приватни здравствени установи кои немаат склучено договор со ФЗО.

ƏƊŮŞżŘŜ ŸƆƀƈżŦƐ

śƃƄƌƐžƋž żƇ ŻƇ ūƉƁżƄŹŻ ƃƇƅƈƄžƋ Ɓ śŹƑžƋƇ ƈƇƑƁƉƇƃƇ ƊžƅžƤƊƋŻƇ ŪƇ ūƉƁżƄŹŻ ƃƇƅƈƄžƋ ƇƈƍŹƋžƋž żƁ Ɓ ƋžƃƇŻƆƁƋž ƇƊƁżƌƉƌŻŹƪŹ

ŧƊƁżƌƉžƋž żƁ śŹƑƁƇƋ ŽƇƅ ƊžƅžƤƊƋŻƇƋƇ Ɓ ŻƇƀƁƄƇƋƇ Ɓ ƀŹƑƋžŽžƋž Ɓ

ťƇ ŐŋŊ ūƉƁżƄŹŻ ƃƇƅƈƄžƋ ž ƈŹƃžƋ ƇƊƁżƌƉƌŻŹƪŹ ƆŹ ūƉƁżƄŹŻ ƃƇƤ ŻƃƄƌƐƌŻŹ l ŧƊƁżƌƉƌŻŹƪž ƆŹ ŽƇƅŹƦƁƆƊƋŻŹ l ŪžƅžƤƆƇ ƇƊƁżƌƉƌŻŹƪž l ţŹƊƃƇ ƇƊƁżƌƉƌŻŹƪž

ţƇƄƃƌ ƈƇŻžƦž ƇƊƁżƌƉƌŻŹƅ ƋƇƄƃƌ ƈƇŻžƦž ƀŹƑƋžŽƌŻŹƅ

Ū Ʀž źƁŽž ŻƇ ƉžŽ

www.triglav.mk www.triglav.eu

| Специјален прилог | здравје |

Андреја Арсовски директор на Ре-Медика

С

екако дека дополнителното здравствено осигурување ќе го растерети Фондот и во тој факт го гледам и интересот на државата да даде одредени олеснувања или бенефиции на оние осигуреници кои имаат дополнително приватно осигурување.

работодавачи стануваат свесни за својот највреден ресурс и прашање на време е кога помасовно ќе ја прифатат оваа светска пракса“, уверена е директорката Марија Томеска. Најспорна одредба од Законот за доброволно здравствено осигурување, според неа, е онаа дека корисници на приватно здравствено осигурување можат да бидат само членовите на ФЗОМ. Тоа ги прави неподобни за овој тип на осигурување странците кои живеат и работат овде, нашите граѓани кои подолг период работат во странство и странските дипломатски претставници кои немаат можност го купат оваа осигурување. “Комбинираната соработка на државата и приватниот сектор во пензискиот систем би требало да се примени и во здравствениот сегмент, каде приватни осигурителни компании ќе преземат дел од ризикот, значително подобрувајќи го правото на слободен избор и квалитетот при лекување на осигурениците“, предлага Томеска. За дел од осигурителите, кои се уште не нудат здравствено осигурување, клучен ограничувачки фактор, покрај куповата моќ, е недоволната информираност, што повеќе е изразено кај новите облици на осигурување. “Веќе работиме на развој на продукт за дополнително здравствено осигурување, којшто наскоро ќе биде воведен на пазарот. Веруваме дека експертизата на вработените во Триглав Осигурување Скопје, како и соработката со колегите од Здравствена Заваровалница Триглав во Љубљана, кои имаат огромно искуство во овој осигурителен сегмент, ќе придонесат

Кој може да купи полиса? Предуслов за едно лице да купи доброволно здравствено осигурување е да биде осигуреник во Фондот за здравствено осигурување, каде за секој вработен се плаќа придонес од 7,3%

Колку чинат полисите за доброволно здравствено осигурување? Единствен одговор нема, затоа што цената на полисата зависи од многу фактори, како што се возраста, полот, професијата, претходната здравствена историја на лицето... Проценката ја прават лекари, а цената на полисата зависи и од пакетот, односно ширината на услуги кои сакате да ви бидат покриени со доброволното осигурување.

42 | 21 ноември, 2014

Марија Томеска Еуролинк осигурување

П

оаѓајќи од искуството во поразвиени земји дека приватното здравствено осигурување вработените вообичаено ги добиваат од работодавачите, како дел од бенефит пакетите што им ги даваат. Сметаме дека полека македонските работодавачи стануваат свесни за својот највреден ресурс и прашање на време e кога помасовно ќе ја прифатат оваа светска пракса. да креираме продукт којшто ќе одговори на потребите на пазарот и ќе понуди вистинска вредност на клиентите“, најавуваат од Триглав .

Дали и колку доброволно здравствено осигурување ќе влијае врз ФЗО?

„Вака како што е поставен Фондот за здравственоосигурување никогаш нема да има доволно пари и нереално е да очекуваме тоа да се смени само по себе. Единставно осигурителните компании треба да воведат дополнително здравствено осигурување преку кое ќе се надополнува Фондот и на тој начин ќе се покријат сите најнеопходни потреби на здравството“, вели за “Капитал“ професорот доктор Томе Стефановски, поранешен директор на Клинички центар, кој смета дека долгорочен начин за намалување на трошоците е јакнењето на превентивната здравствена заштита. „Една хирушка интервенција или обичен специјалистички преглед чинат навистина многу. Затоа тренд во развиените земји, кој некогаш беше застапен и кај нас, е болестите да се детектираат уште во најрана форма или пак целосно да се превенира нивното појавување. Тоа е возможно само со позасилена превентивна здравствена заштита која сигурно на долг рок ќе ги намали трошоците на здравствениот систем “. За неврохирурхот Јовица Угриновски клучниот проблем е што во Македонија се уште не сме расчистиле со тоа какво здравство сакаме и затоа не можеме

соодветно да го исфинансираме. “Ние сме веројатно единствена земја во регионот и Европа каде што здравството е поделено на приватно и државно. Тоа никаде не постои бидејќи има единствен и интегриран здравствен систем во кој што се инкорпорирани и приватните и јавните и мешаните здравствени установи“, вели Угриновски. Ова деновиве е голема тема и во хрватската јавност каде што исто така не се добро уредени односите меѓу јавното и приватното здравство, а ЕУ им наметнува нова регулатива која им дава можност на осигурениците од земјите-членки да се лекуваат каде сакаат, а средства да им ги рефундира домашниот здравствен фонд. Затоа и ќе настане апсурд, пример хрватските граѓани да се лекуваат во клиника во соседна Словенија и да си ги повратат средствата, а поврат не можат да добијат од лекување во приватна домашна клиника?! Инаку, неофицијалните проценски се дека во Македонија процентот на луѓе кои можат да платат дополнително здравствено осигурување би бил околу 2%, колку што е и во многу други земји, меѓу кои и Хрватска. Кога во септември 2012 година беше усвоен Законот за доброволно здравствено осигурување, министерот за здравство, Никола Тодоров објасни дека право на склучување на договори за осигурување ќе имаат само осигуреници кои се во системот на здравствено осигурување со цел да се спречи одлевање на осигуреници од Фондот за здравствено осигурување.

1 2 3 1

! " "# $

" %&$ ' $(&$) *+ )&, $&( "+- * .+/& % . 0&* 4 3 4

| Специјален прилог | здравје |

Modelot na Hrvatska

Klu^en problem e nesredeniot odnos me\u javnoto i privatnoto zdravstvo

В

о Европската Унија доброволното здравствено осигурување сочинува 10% од вкупното портфолио на осигурителните друштва и годишно остварува околу 110 милијарди евра премија. Во Хрватска тој процент веќе со години се движи околу 2 до 2,5% или околу 200 милиони куни годишно, што е далеку од она што тој сегмент на осигурителна понуда би можел да го остварува. Во односите меѓу приватното и јавното здравство во оваа земја со години владее тивка војна која од време на време се претвора во жестока битка во која се пука со сите оружја. Причина за тоа е дилемата дали државниот фонд може да се занимава со истите работи како и приватните осигурители (како што Фондот бара), но под повластени услови? А зад тоа се крие уште поважното прашање – зошто државата веќе со години избегнува да ги уреди односите меѓу јавното и приватното здравство на обострана корист, но пред се на корист на сите граѓани кои користат здравствени услуги? Светомир Калиниќ, член на управата на “Извор осигурување“ и човек со повеќе од 20-годишно искуство во осигурителниот бизнис вели дека причините што приватното здравствено осигурување во Хрватска не се развива со побрзо темпо е отсуството на рефоми во самиот здравствен систем во чиј состав ќе биде и дополнителното осигурување, потоа стравот дека приватното осигурување ќе биде на штетат на осигурениците и дека здравствената заштита ќе поскапи. “Малку кој водеше сметка дека јавното здравство не може самостојно, како и секаде во светот, да им осигура на граѓаните истовремено и бесплатна, достапна и квалитетна услуга.

44| 21 ноември, 2014

“Ако сакаме да ги подмириме сите три важни компоненти- бесплатност, достапност и квалитет- ни требаат нови решенија во кои мора да има простор и за комерцијални здравствени осигурители. Тоа ќе биде добро за развој на пазарот затоа што само здрава конкуренција ќе им донесе корист за сите осигуреници“. Во оваа земја сега се соочуваат и со новата европска регулатива која предвидува користење на здравствени услуги надвор од матичната земја под истиет услови кои осигуреникот ги има во матичната земја. Тоа знали дека словенечките граѓани со уредно здравствено осигурување можат да остварат одредени услуги и во Хрватска, да платат и потао да си ги рефундираат средствата од словенечкиот фонд за здравство. Истото ќе се однесува и на хрватските граѓани кои ќе ќе отидат да се лекуваат во Словенија, во приварна или јавна клиника, и ќе побараат поврат на средстввата. Апсурдот е што не е дефинирано дали истото рефундирање на средстваат ќе го добијат ако се лекуваат во некоја хрватска приватна клиника. Решение за тао се уште не е понудено. “Сакам да нагласам дека никаде во светот приватните здравствени установи не се развиваат по системот корисникот сам да си ги плаќа услугите. Секаде услугите во приватните клиники се покриваат со одреден тип на осигурување- задолжително или приватно“, вели Светомир Калиниќ кој смета дека за побрз и поголем развој на доброволното осигурување изостанува потребната креативност. Одредени производи на хрватскиот пазар, кои извесно време беа и квалитетни и атрактивни, сега

Светомир Калиниќ

член на управата на “Извор осигурување“ и човек со повеќе од 20-годишно искуство во осигурителниот бизнис

П

овеќето од нас плаќаат здравствено осигурување, а некои го користат малку, други многу, а некои пак воопшто. Она што сите заедно го плаќаме мора да биде доволно да се заштитат одредени категории граѓани. Резерви за тоа постојат со отстранување на бројните нерационалности во јавното здравство. Тука се уште премногу се троши за тоа што се добива. И Во Хрватска се соочуваат со проблемот дека бесплатното здравство непотребно го оптоварува системот- постојано има луѓе кои без потреба одат на лекар и непотребно трошат лекови. Ако знаеме дека тоа ќе не удри по џеб ќе го намалиме таквото однесување. едноставно се “потрошени“ и прераснаа во класична здравствена услуга. Тој смета дека ни таа понуда на доброволно здравствено осигурување не ја промени свеста на граѓаните, што е и поради долгогодишната криза поради што тие услуги се помалку беа достапни за повеќето потенцијални корисници.

Ре-Медика

Op[testvoto gi prepoznava odgovornite kompanii

P

ПЗУ Ре-Mедика се стреми да развива и одржува одговорни бизнис програми фокусирани кон корисниците на медицинските услуги, вработените, соработниците и пошироката заедница, почитувајќи ги сите општествени правила и етички прашања, спроведувајќи ја во целост легислативата и секогаш водејќи грижа за намалување на влијанието од нашето работење врз животната средина. Таквата определба интерно прераснува во двигател на најдобри практики кои привлекуваат, зачувуваат и ги мотивираат нашите вработени а истовремено ја зголемуваат нашата оперативна ефикасност. Екстерно, го зголемуваме реномето на нашата болница преку демонстрирање на сите заинтересирани страни дека нашето работење е транспарентно, етичко и во согласност со одговорноста кон општеството во кое делуваме. Континуирано се унапредуваме и развиваме, останувајќи ориентатини кон нашата основна цел – да им помогнеме на оние на кои нашата помош им е потребна, да потврдуваме дека пациентите го добиваат најдобриот третман и нега во времето во кое им е потребено. Преку индивидуалната посветеност и стремежот на групата ја обединуваме тимската работа, работата на болницата, работата на општеството, работата на цивилизацијата.

Нашите клучни активности се: XXЧовекови права - право на здравје

Го охрабруваме пациентот да биде заинтересиран за своето здравје и да превзема дејствија да го подобрува и одржува. Од тие причини во континуитет работиме на полето на превенција на здравјето преку едукативни написи, емисии и директни средби со граѓаните на нашата земја. Објавуваме бесплатен семеен магазин со совети за здравјето, кој се дистрибуира низ земјата. По повод јубилеи на Ре-Медика реализиравме бесплатни прегледи, хируршки интервенции на поединци на кои истото им е неопходно. Ги споделуваме нашите знаења и искуства со стручната јавност и пошироко . Поддржуваме иницијативи на граѓански здруженија, поединци, невладини организации кои имаат за цел унапредување на здравјето на населението.

XXТруд

Ре-Медика ги превзема сите мерки за безбедност и здравје при работа, што е исклучително значајно како за вработените, така и за корисниците на медицинските услуги. Мотивација и наградувањето на вработените е согласно разработен систем на евалуација. Во континуитет вложуваме во надградувањето на сопствениот кадар преку учество на стручни и научни средби во земјата и странство и финансиски ги поддржуваме студентите по медицина во нивното афирмирање во ЕМСА, како и реализација на практичната настава во нашата болница. Имплементиравме и сертифициравме /акредиравме стандарди кои освен зголемувањето на кредибилитетот на болницата и подобрување на квалитетот на услугите, даваат потврда од независна страна дека воспоставените процеси го задоволуваат меѓународните стандарди, а во однос на вработените обезбедуваме

Доделување на признание за најдобра ООП за 2013 година

мотивиран и задоволен персонал, како резултат на ефикасен систем на постапки. Квалитетот на нашите услуги се зајакнува преку интеграција со образованието и континуираните обуки на нашиот кадар, за креирање на средина која ја поттикнува совршеноста на праксата, критичкото работење и учење.

XXОпштество

Спроведовме низа активности кои имаат за цел подобрување на општата здравствена состојба на населението. Така, во текот на минатата година, спроведовме обемен проект со цел зголемување на свеста за сколиозата и дадовме непобитен доказ за важноста на потребата родителите да ги носат своите деца на редовни ортопетдски прегледи и ги раздвиживме релевантните структури во областа на здравствениот и образовниот систем со цел да се обезбедат здрави услови за престој на децата во училиштата. Спроведовме бесплатни ортопетски прегледи на 250 дечиња од претшколска возраст и придонесуваме кон растeње на здрави генерации. Во истиот контекст отворивме советувалишта за доење, бидејќи истото претставува битен предуслов и инвестиција во понатамошното здравје и психомоторниот развој на децата. Поддржавме низа хуманитарни акции и спроведовме филантропски активности. Учествуваме во проекти од здравствен карактер кои ги опфаќаат општествено чувствителните групи . Не би ги набројувале во овој контекст, бидејќи за нас да се даде не е должност туку привилегија. Битна е идејата, нејзината иновативност, пораката која се пренесува, целната група кон која е насочен одредениот проект и одговорот кој повратно се добива. Голем дел од нашите проекти се спроведени со сопствен труд. Нашите вработени се одликуваат со ентузијазам, кој шири расположение и прераснува во лојалност кон проектот кој го спроведуваат во даденото време а кој инкорпорира општествено одговорни практики. Такви се, на пример, крводарителските акции, имплементирањето на стандардите, едукацијата на населението и други.

XXЖивотна средина

Воведуваме иновативни технологии во изградбата на нова анекс-зграда, кои се базираат на „зелен “ дизајн со енергетски

На општеството му се потребни успешни компании, компании кои во континуитет работат на сопствениот раст и развој и доведуваат до развој на средината во која делуваат, што е показател на успешна одговорна практика. Нѐ радува фактот, што таквите напори се препознаваат, им се дава соодветно значење, публицитет и таквите компании се истакнуваат како пример и поттик за останатите. ефикасна изведба, користење на природни материјали, употреба на алтернативни енергетски извори и козервирање на енергијата. Спроведени се мерки за рационално користење на природните ресурси. Воведено е користење на ЕКО брендирани хемиски средства. Спроведена е легислативата за управување со отпад. Успешноста на проектот на полето на општествено одговорните практики, ја мериме преку остварување на зададена цел која води кон исполнување на одредени барања, задоволувања на одредени потреби, унапредувања за пациентите, вработените, поединците и општеството воопшто. Целта е она што му дава на животот значење. Среќните насмевки на задоволните пациенти, конструктивните прашања на потенцијалните пациенти базирани на сознанијата кои ги стекнале преку нашите публикации и настапи на медицинскиот кадар, интегритетот на вработените , поддршката и помошта на групи и поединци и заштитата на животната средина немаат цена, бидејќи сметаме дека животот е долга лекција за човечноста. ПЗУ Ре-Медика во изминатите три години учествуваше на конкурсот за на национална награда за најдобри општествено одговорни практики на македонските претпријатија и сите три проекти биа наградени. Проектите за кои се одлучивме да бидат оценувани од стручното жири на конкурсот, имаа заеднички именител –се однесуваа на дејноста на ПЗУ Ре-Медика, претставуваа проекти со долгорочен ефект за пациентите, вработените и општеството воопшто, не се облигаторни со закон дејсвија, иновативни се за нашите простори.

Капитал број 786 21.11.2014

46

www.kapital.mk

политика

„Кобајаги“ процедури за продолжување на притисокот врз опозициските пратеници

К

омисијата за деловнички и мандатно-имунитетни прашања (ќе) расправа дали биле оправдано или неоправдано отсутни пратениците во отсуство - така во извештајот за редовноста на народните избраници се наречени парламентарците кои го бојкотираат Собранието. Ако Комисијата им пише неоправдани, собранискиот пленум може да ја прифати, или не, ваквата одлука. Ако ја прифати, може да дојде до гласање за одземање на мандатите, кое, за да успее, бара две третини од гласовите на пратениците, а ДУИ веќе се изјасни дека принципиелно е против одземање мандати. Што значи, евентуалното гласање би го вратило статус-квото. Ако не ја прифати (што е поверојатно, со оглед

> БРОЈКИ

664,2

милиони евра може да користи Македонија со ИПА 2 програмата во следните шест години (2014-2020 година)

3.616

Угостителски објекти провериле инспекторите во изминатите девет месеци од оваа година и покренале 86 барања пред надлежни судови и 34 барања пред прекршочна комисија најмногу поради непочитување на Законот за работното време

500 - 1.000

евра kазна ако бебиситерки ги чуваат децата, а немаат лиценца за тоа, соопштуваат од Министерството за труд и социјална политика

facebook 1

Biljana Vankovska

2

Vlatko Vasilj

3

Србија, Албанија, Бугарија, Хрватска итн - исто му се фаќа. Од национализам си патиме... Страшно!

Дојде време на слава да викаш, стани куме, жирантот да седне.

Srgjan Stojancov

Од ветените 20 илјади крави на Субрата, нам ни останаа само воловите.

на ставот на ДУИ), јасно е, тоа повторно ќе значи враќање на недефинираниот статус на опозициските пратеници во бојкот. Ако, пак, Комисијата им пише оправдани, како оправдување треба да им ги прифати поденесените оставки. Но, како и да е, со оглед на тоа што пратениците во бојкот од почетокот на работата на новиот парламентарен состав си земаат плата, и тоа цела, испаѓа дека нивната работа е оценета со петка. Бесмислено е да се бара логика во целиот процес. Јасно е дека се сака да се добие време за договор меѓу ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ. Затоа, наместо да се обидуваат да ја дриблаат јавноста со „кобајаги“ процедури, нека ги остават работите како досега. Барем нема да ни ја навредуваат интелигенцијата.

Makedoncite najmnogu dr@avjanstva d

Za ^etiri godini po 5.300 Makedonci dobi bugarsko dr@avjanst За прв пат Македонците не се први на листата на граѓани кои од Бугарија добиле најмногу пасоши, покажува последниот извештај на Евростат објавен оваа недела, а се однесува на податоци за 2012 година. Во наведената година, вкупно 277 Македонци добиле државјанство во Бугарија, што е значајно намалување споредено со четири години претходно(2009), кога преку 4000 лица добиле бугарско државјанство пишува:

Габриела Делова

З

gabriela.delova@kapital.mk

а четири години 5393 лица добиле бугарско државјанство. Доколку се споредат извештаите на Евростат од 2009 до 2012 година( извештајот за 2012 година објавен неделава е последниот извештај на Евростат) очигледно е дека значително е намален бројот на Македонци кои добиваат бугарски пасоши. Колку лица аплицираат да станат државјани на оваа соседна држава, нема податоци. Последниот извештај на Евростат покажува дека во 2012 година вкупно 277 лица од Македонија добиле бугарско државјанство, што е за прв пат Македонците да не бидат на листата граѓани кои добиле најмногу државјанства од Бугарија. Приматот на Македонците, во 2012 година им го земаат Русите, оставајќи ги Македонците втори на листата граѓаните кои добиле најмногу пасоши од нашиот источен сосед. Споредено со годините наназад, особено со 2009 година се забележува значително намалување на бројот на државјанства кои Бугарија им ги доделува на Македонците. Најголемиот отскок е направен меѓу 2009

и 2010 година, кога дури речиси за 90% се намалува бројот на доделени пасоши од Бугарија за Македонците. Во 2009 година биле доделени вкупно 4.406 државјанства на Македонци, додека во 2010 Бугарија доделила само 444 државјанства на наши граѓани. Во 2011 година пак, вкупно 266 лица добиле државјанство од Бугарија, а во 2012 277. Освен за Бугарија, најголем број државјанства на Македонците им доделува и Словенија. Во последните три години(20102012), Словенија доделила вкупно 515 државјанства на лица од Македонија. Во 2012 година, според податоците на Евростат, Словенија додели 156 државјанства на Македонците, во 2011, 167, додека пак во 2010 година вкупно 192 Македонци добиле државјанство од

КОИ СЕ ДРЖАВИТЕ КОИ ИМ ДОДЕЛУВАА Држава/Година Бугарија Словенија Хрватска Кипар Извор: Евростат извештаи од 2009-2012

www.kapital.mk

Капитал број 786 21.11.2014

бум-трес МЦМС: Институциите сè позатворени за граѓаните

О

твореноста на институциите за јавноста, место да се зголемува, се намалува. Ова го покажува последниот извештај на Македонскиот центар за меѓународна соработка (МЦМС), во кој отвореноста на институциите е оценета со просечна оцена 3,19, што преставува намалување споредено со оцената во 2012 година од 3,47. Според Извештајот, постои благо подобрување во однос на учеството на јавноста во подготовката на законите, за што МЦМС во извештајот дава оценка 3, што е мало подобрување во споредба со

оценката во 2012 година од 2,65. Како позитивно се нотира и вклучувањето на граѓанскиот сектор во следењето и во оценувањето на спроведување на предлог-закони, што, како што се нагласува, се должи на поголемиот број министерства кои одговориле дека вклучуваат претставници на граѓанските организации. Инаку, анализата е подготвена во рамките на проектот „Огледало на Владата: учество на јавноста во процесите на подготовка на закони“ како дел од Програмата на УСАИД за антикорупција.

47

Аднан Јашари

министер за правда

удиите носат пресуди С под политички или бизнис притисоци.

Вели ни помалку ни повеќе туку човекот платен да спроведе реформи во судството.

dobivaat vo Bugarija i Slovenija

ove]e od bile tvo

Живко Митревски

лидер на ССМ

ма време до крајот на И годинава. Вели првиот синдикалец којшто 4 години е на функцијата и ниту еден систематски преглед за своите вработени не организирал, а камоли да треба да организира некаков протест.

Александар Николовски

пратеник на ВМРО - ДПМНЕ

Словенија. Иако, во помал број, сепак и Хрватска и Кипар се меѓу државите кои во последните четири години им доделиле најмногу пасоши на Македонците. Имено во 2012 година Хрватска доделила државјанство на 71 Македонец, додека пак Кипар во 2011 година, доделила вкупно 303 пасоши на Македонци. Инаку, Европската унија во просек годишно доделува преку 800.000 државјанства. Гледано по глава на жител, најмногу државјанства доделува Луксембург, Шведска, Ирска... Притоа

омуницирам со К дијаспората и во Швајцарија и во Канада

преку 80% од лицата кои побарале државјанство во Европската унија се најчесто лица од трети држави, односно државјани на земји кои не се членки на ЕУ. Во последниот извештај на Евростат, за 2012 година, стои дека најпопуларни дестинации во кои државјани од трети земји бараат државјанство се Естонија, Латвија, Литванија, Шпанија, Бугарија, Португалија, Грција, Велика Британија, Ирска, Италија и Данска.

и верувајте дека живеат многу полошо од тоа што го кажуваат. Николовски убедува гимназијалци да не одат надвор... оти ако отидат веднаш ќе сфатат дека тој лаже.

twitter 1

Детто Хамба@hambaboy57m

2

Пиво Џедај@kocevz46m

3

D.A.Lori@podzemnavoda14 Nov

АТ НАЈМНОГУ ДРЖАВЈАНСТВА НА МАКЕДОНЦИТЕ 2009 број на државјанства 4.406 нема податок нема податок нема податок

2010 број на државјанства 444 192 нема податок нема податок

2011 број на државјанства 266 167 нема податок 303

2012 број на државјанства 277 156 71 нема податок

Полесно ќе разбудиш мечка од зимски сон, отколку рајава од заблудата во која живее! Слушнавте медиумите колку секунди пренесоа за #СтудентскиМарш? Ќе се сменат многу работи ако и вие ги гледате по толку секунди дневно... Јован Јованов диктира музика во државава, Баба Рада има најпродавана книга...Ако се прашуваш дал си буден или сонуваш, буден си. Добрутро

Капитал број 786 21.11.2014

48

www.kapital.mk

политика

Najvisokiot praven akt 20 godini se menu

Ima li opasnost ^es da dovedat do nov U Уставот повторно ќе се отвора и менува. Новите уставни измени ги извадија на површина старите дилеми за односот на властите кон највисокиот правен акт во земјава, но и го поставија прашањето -дали воопшто е возможно со крпење и постојано дополнување да се добие квалитетен документ којшто ќе биде на ниво на задачата. Тука е и дилемата, дали можеби има потреба од сосема нов Устав, штом низ годиниве се покажало дека постојниот не е погоден, понатаму, каква е функцијата на Охридскиот рамковен договор, време ли е за ревизија и доколку е, каде сето тоа може да ја одведе државата!?

www.kapital.mk

Капитал број 786 21.11.2014

политика

uva po potreba na vlastite

stite izmeni Ustav? пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

И

фотоархива на Капитал

змените на Уставот се во насока на негово допрецизирање, подобрување на квалитетот, зголемување на независноста и целисходно функционирање на системот. Со овие зборови премиерот Никола Груевски го објасни фактот дека дури втор пат откако е на функцијата, заедно со неговиот коалициски партнер ДУИ, Владата одлучила да пристапи кон нови уставни измени. И додека во 2009-та Уставот се отвори во очи на претседателските избори, за да се намали цензусот потребен за избор на претседател на државата од 50% на 40 % излезност, новите уставни измени предвидуваат преименување на Народната банка на Р. Македонија во Банка на Р. Македонија,

дефинирање на бракот, воведување на институтот уставна жалба, промена на составот на Судскиот совет, воведување на уставно гарантиран максимум на буџетскиот дефицит во висина, уставна можност за формирање на финансиска зона и внесување на Државниот завод за ревизија како уставна категорија. Од сите овие најавени измени, најголем интерес во јавноста предизвика токму уставното дефинирање на бракот како категорија, но експертите велат дека тоа е само „димна бомба“ пуштена од Владата за да се сокријат токму посуштинските измени. Многумина од професорите и познавачите на проблематиката се убедени дека воведувањето на слободната финансиска зона ќе овозможи внесување на нечист капитал, а ниту еден закон или устав не може да ја спречи државата од прекумерно задолжување, дополнително што поважно прашање во оваа држава е на што се трошат парите од задолжувањата, додека темата за прекумерно задолжување е преценета. Економистите сметаат дека амандманот за слободна зона е контроверзен, а објаснувањата се штури и нејасни, без конкретни образложенија за начинот на

49

Капитал број 786 21.11.2014

50

www.kapital.mk

политика

Која е процедурата за менување на Уставот?

У

ставот ја дефинира Република Македонија како суверена, самостојна, демократска и социјална држава, чиј суверенитет е неделив, неотуѓив и непренослив. Уште во вториот член тој утврдува дека суверенитетот произлегува од граѓаните и им припаѓа на граѓаните, кои ја остваруваат власта преку демократски избраните претставници. Уставот на Република Македонија е донесен на 17 ноември 1991 година, а на неговите 36 страници има 134 члена, во кои се вметнати и сите досегашни 32 амандмани. Како највисок акт на државата, процедурата за неговата измена е сложена и е предвидена во самиот Устав, во членовите 129, 130 и 131. Секој пратеник може да предложи закон, или тоа може да го сторат 10.000 граѓани, но за уставни измени предлогот треба да го дадат најмалку 30 пратеници или 150.000 граѓани. Подносители на предлогот може да бидат и претседателот на државата или Владата Што се случува потоа? Откако предлагачот ќе го достави својот предлог, прво заседава собраниската комисија за уставни измени. Неа ја води собранискиот претседател Трајко Вељаноски и треба да има 16 члена, но поради отсуството на опозицијата од законодавниот дом има 11 члена. Вељаноски веќе најави дека овие измени ќе бидат разгледани во комисијата на 15 јуни. Следниот чекор се очекува веќе еден ден подоцна, а тоа е формалното „отворање“ на Уставот. Собранието со двотретинско мнозинство (82 гласови) треба да потврди дека има потреба за менување на Уставот. Коалицијата меѓу ВМРО-ДПМНЕ и ДУИ има 80 пратеници, па с$ уште е отворено прашањето кој би им дал дополнителна поддршка на измените. Се шпекулира со имињата на пратеникот од ГРОМ Чедомир Саздовски и со пратеничката што се одвои од НДП, Мирсада Асани. Трите пратенички од листите на СДСМ што влегоа во Собранието најавија дека ќе дејствуваат опозициски, додека позицијата на ДПА е нејасна. Собранието потоа треба да го врати предлогот до Владата, која ќе има рок од седум до десет дена да поднесе нацрт-амандмани за промена на Уставот. Со нив ќе се дефинира точно што Владата сака да измени и да дополни во највисокиот акт. Но процедурата е далеку од завршена. Собранието ќе има рок од еден месец за да ги потврди нацрт-амандманите и уште еднаш да & ги врати на Владата. Тука во постапката се вклучуваат граѓаните, бидејќи предлагачот треба да отвори јавна дебата во врска со предложените уставни измени. Сите засегнати ќе можат во овој рок да дадат свои мислења и забелешки за предлозите. Владата, пак, треба да ги следи сите и да одлучи дали ќе прифати некоја забелешка или нема. Процедурата се приближува до крајот кога предлагачот, врз основа на потврдените нацрт-амандмани и забелешките што ги добил за нив од јавноста, ќе состави конечни предлог-амандмани и повторно, сега за последен пат, ќе ги достави до Собранието. На крајот, му останува на собранискиот претседател да ја закаже седницата на која ќе се расправа за уставните измени. Повторно важи правилото дека за да се одржи таа треба да присуствуваат најмалку две третини од пратениците. Не се гласа за пакет-измени, туку кон секоја се пристапува поединечно. Владата овој пат предложи осум уставни измени, и тоа за промена на името на Народната банка, дефинирање на бракот, воведување уставна жалба, менување на составот на Судскиот совет, редефинирање на надлежностите на Уставниот суд, ограничување на јавниот долг, создавање меѓународна финансиска зона и за прогласување на Државниот завод за ревизија за уставна категорија. Секоја од предложените измени ќе треба да добие поддршка од две третини од пратениците. На крајот, Собранието ги прогласува измените на Уставот.

Саво Климовски професор

И

змените се како да правите фејс-лифтинг на старец. Тука се побитни други прашања, а пред се функционалноста на тој документ. Видете во што се претвори Рамковниот договор! Цело време му го толкуваме духот! Која држава толкува дух на Устав? И која гатачка како ќе си дојде на власт, така си го толкува. формирање и ефектите од тој чекор. За ограничување на јавниот долг до 60% од БДП и на буџетскиот дефицит до 3 отсто, коментираат дека тој не гарантира домаќинско трошење на народните пари и дека во спротивно решението би стапило на сила веднаш, а не од 2017 година. Но, настрана сите овие забелешки за актуелните уставни измени, темата тука всушност е многу подлабока и се однесува воопшто на квалитетот и функционалноста на македонскиот Устав, односот од политичките лидери и властите кон него и дебатата од која и тоа како има потреба – дали воопшто е возможно со вакво крпење и постојано дополнување да се добие квалитетен документ којшто ќе биде на ниво на задачата. Тука е и дилемата, дали можеби има потреба од сосема нов Устав, штом низ годиниве се покажало дека постојниот не е погоден, понатаму, каква е функцијата на Охридскиот рамковен договор, време ли е за ревизија и доколку е, каде сето тоа може да ја одведе државата!? Експертите се согласни дека ова што сега се случува е недозволиво. Велат дека Уставот не е библија, но дека никој нема право да го толкува како ќе му текне во моментот и да се посветува на негови измени без реална анализа колку од нив има потреба, дали голем дел од нив не може да се решат и преку закони и без вистинска јавна дебата. „Слушаме цело време дека се толкува духот на Рамковниот договор, па духот на Уставот, па членовите се читаат вака или онака... Која тоа држава си дозволува

да толкува Устав? Тоа не е поезија, тоа е највисок правен акт во една земја, нема филозофии, не може да има толкувања, тоа е документ што се почитува или не и точка“ велат тие.

Каде гори за да мора да се менува Уставот „преку ноќ“?

Новите измени сега ги отворија старите прашања – зошто со толкава леснотија се пристапува кон измена на највисокиот правен акт во државата, особено во услови кога опозицијата го бојкотира Парламентот. Што е тоа толку итно што налага Уставот да се менува во овие моменти, додека законите и онака се менуваат секој ден и се носат по брза постапка. На јавната дебата за овие уставни измени експертите го потенцираа токму тајмингот како најспорен елемент: „ Според мене, најдискутабилен е моментот кога се предложија овие измени. Имаме парламент кој дејствува без опозиција, тој правно може да ги донесе одлуките, меѓутоа легитимно

Никола Груевски премиер

И

змените на Уставот се во насока на негово допрецизирање, подобрување на квалитетот, зголемување на независноста и целисходно функционирање на системот.

www.kapital.mk

Капитал број 786 21.11.2014

политика Осман Кадриу

Тања Каракамишева

поред мене, најдискутабилен е моментот кога се предложија овие измени. Имаме парламент кој дејствува без опозиција, тој правно може да ги донесе одлуките, меѓутоа легитимно секогаш ќе биде осопрувано, дотолку повеќе што се работи за Устав.

али граѓански или општествен консензус се можеби неколку луѓе кои се платени во име на некои странски интереси? позицијата прави опасен политички спин и нивните реакции не се во функција на подобрување на уставната рамка, туку за дестабилизација на политичко правниот систе.

професор

С

секогаш ќе биде оспорувано, дотолку повеќе што се работи за Устав“ вели професорот Осман Кадриу. На неговата теза се спротивставува професорката Тања Каракамишева, која смета дека нема потреба од консензус дури и кога се работи за уставни измени: „Дали граѓански или општествен консензус се можеби неколку луѓе кои се платени во име на некои странски интереси, значи таа опасна работа којашто сака да се протне е замена на прашањето на општествен консензус со граѓански консензус. Опозицијата прави опасен политички спин и нивните реакции не се во функција на подобрување на уставната рамка, туку за дестабилизација на политичко правниот систем“ вели таа

Измените откриваат дека самиот Устав не е соодветен на реалноста

Но, не е само тајмингот спорен. Поранешниот спикер и универзитетски професор Саво Климовски отвора една многу силна тема. Тој вели дека измените и овие и претходните се само крпеници на Уставот и дека треба да се размисли за неговата основа. Дали можеби е време тој да се ревидира? Колку е функционален? Дали одговара на економскиот модел којшто ние како држава сме го поставиле? Сите овие прашања ги отвора тој и коментира дека односот на властите кон Уставот е девалвирачки, оти го сведуваат на ниво на обичен закон: “Измените се како да правите фејс-лифтинг на старец. Тука се побитни други прашања, а пред се функционалноста на тој документ.

51

професор

Д

Видете во што се претвори Рамковниот договор! Цело време му го толкуваме духот! Која држава толкува дух 1991 - изгласан на Устав? И која гатачка 1992 - два амандмани дека како ќе си дојде на власт, така си го толкува. Нас Македонија нема ни треба еден сериозен документ, којшто ќе биде територијални претензии кон јасен, прецизен и ќе други земји одговара на реалноста. Што сакаме ние? Пазарна 1998 - притворот од 90 дена се економија? Ако е така, зголеми на шест месеци да видиме дали овој Устав баш тоа може да го 2001 - измена на 15 члена по пружи... Или ќе градиме мултиетничко општество донесувањето на рамковниот или граѓанска држава. договор На нашите лидери устите им се полни 2004 - легализација на со мултиетничноста, прислушувањето а не сфаќаат дека неолиберализмот кој 2005 - реформи во правосудството од друга страна го пропагираат го става 2009 - намалување на цензусот за граѓанинот на пиедестал. избор на претседател од Граѓанинот ослободен од секаква етничка, 50 на 40 отсто религиска и идеолошка 2011измени на составот на припадност. Оваа држава има голем проблем со Судскиот совет ваквата конфузност“ вели тој. Климовски за крај „ДУИ не го признаваат Иванов. Прашање наметнува и една друга тема, а тоа е на време е кога нема да го признаат колку властите ова свесно го прават ниту премиерот. Тие не ги признаваат со цел полесно да манипулираат со етничките групи. Тој вели дека де факто, институциите. Оваа тема ја ставаме под тепих, а ова е суштина. Уставот мора од владата дејствува двојно, ДУИ на една, тука да тргне“. ВМРО – ДПМНЕ на друга страна.

Сите измени на Уставот

Капитал број 785 786 14.11.2014 21.11.2014

52

www.kapital.mk

Балкан бизнис и политика

to e aw eq ] a Vr [e[dna a na osleka n - p ver kiot ja o pr rops Srbi ev s na r ku

Ima li u[te vojsk "vojvodata" od vre na Milo[evi]? пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Ј

асно беше дека ќе се крене голема прашина во Србија, и нешто помала во регионот, со привременото пуштање на слобода на еден од најпознатите хашки обвинети, лидерот на Српската радикална странка, Војислав Шешељ. Не требаше долго да се чека за тој да ги возбуди духовите - веќе ден по пристигнувањето во Белград изјави дека не се кае што се радувал на веста за убиството на поранешниот

српски премиер, Зоран Ѓинѓиќ, зашто „српскиот народ се ослободил од мафијаш и издајник“. Шокантната реторика отсекогаш му била својствена на Шешељ, но настрана од плукањето жолч, очигледно обилно насобрана во над единаесетте затворски години, главното прашање со кое деновиве се занимава српската јавност, е има ли тој капацитет вистински да ја потресе тамошната политичка сцена, односно, да претставува предизвик за ултимативниот победник на последните избори во Србија, премиерот Александар Вучиќ, својот „довчерашен“ најлојален соработник? Одговорот упатува на ново прашање, од чиј одговор во голема мера зависи - зошто Шешељ е пуштен на привремена слобода? Трибуналот, Меѓународниот кривичен суд за воени злосторства сторени на подрачјето на поранешна Југославија, кој и по 11

години не успеа да го реши случајот на Шешељ, привременото пуштање на слобода го образложи со хуманитарни причини, поврзани со болеста на обвинетиот. Но, ова објаснување беше веднаш оспорено, и тоа не од теоретичарите на заговор против Србија (кои во земјата не недостасуваат), туку од членови на Владата на Вучиќ. Министерот за труд, вработувања, бранителски и социјални прашања, Александар Вулин, изјави дека не е важно што зборува Шешељ, туку оти треба да се сфати каква порака испраќа тој што сега го пуштил, а претходно одбивал да го стори тоа, иако српската Влада и тогаш давала гаранции: „Хашкиот трибунал го контролираат Соединетите американски држави и тие го пуштија Шешељ. Претходниот пат не сакаа да го пуштат, а сега преку неговата уста зборуваат дека ќе ја

www.kapital.mk

Капитал број 786 21.11.2014

Балкан бизнис и политика

ska za emeto уриваат нашата Влада“, гласеше смелата изјава на Вулин. Министерот изнесе теза дека оној што одлучил за пуштањето на Шешељ, со тоа му испратил порака на српскиот премиер по посетата на рускиот претседател Владимир Путин на Белград, дека мора да ја напушти политиката „и Русија, и ЕУ“. „Ако Србија за целиот напор и труд да се промени, да се модернизира, да биде поуспешна, единствено ги добива (Еди) Рама или навредите од Шешељ, и непреченото промовирање на овие навреди и закани дека во оваа земја ќе бидат уривани влади, и ако видиме оти сето тоа е потпомогнато од некои земји, велам САД, тогаш можеби е време добро да размислиме за нашите надворешнополитички приоротети“, изјави Вулин. Дека не станува збор за осамен западо-скептичен глас во српската Влада, потврди нејзиниот

53

Од Шешељ се очекува повторно да ги наметне националистичките теми како важни во политичката дебата, а Вучиќ, кој остава впечаток дека во с$ што прави во контекст на евроинтеграциите се обидува, макар меѓу редови, пилатовски да си ги измие рацете, секако, не би сакал да биде фатен неспремен во оваа битка. Затоа српскиот премиер, посредно, преку своите коалициони партнери, „социјалистите“ Вулин и Дачиќ, пушти западо-скептична теза дека зад ослободувањето на Шешељ од Хаг стои американски заговор против Србија. Но, вака Вучиќ ќе го ублажи само првиот напад на бескруполозната и националистичка реторика на Шешељ. За целосно да биде безбеден од амбициите на својот поранешен партиски шеф ќе мора да обезбеди поширока поддршка меѓу народот за своите реформи, кои досега на повеќе пунктови генерираат незадоволство, за кое, теоретски, хашкиот повратник би можел да претставува катализатор прв потпретседател и министер за надворешни работи, Ивица Дачиќ, со ставот дека „постои сомнеж оти во доаѓањето на Шешељ има и нешто друго освен чисто хуманитарните причини“: „Десетина пати барав од Хаг да го пуштат Шешељ и никогаш не сакаа да го сторат тоа. Постојано поставуваа некои услови кои тој не сакаше да ги прифати. Сега го пуштија практично без никакви услови, а штом дојде во Србија рече дека нема доброволно да се предаде. Тоа создава сомнеж дека во неговото доаѓање и враќање има нешто друго“, рече Дачиќ. Ваквите изјави што доаѓаат од коалиционите, владини партнери на Вучиќ (и Дачиќ и Вулин се „социјалисти“), може да претставуваат брз одговор на реториката што ја наметнува Шешељ, кој Александар Вучиќ и Томислав Николиќ (претседателот на Србија)

ги нарече „отпадници и издајници кои се одрекле од идеологијата на српскиот национализам и станале слуги на западните сили“. (За оние што заборавиле, и Николиќ, како и Вучиќ, до заминувањето на Шешељ во Хаг, и неколку години потоа, беа негови најжестоки поддржувачи) Од „војводата“ Шешељ се очекува повторно да ги наметне националистичките теми како важни во политичката дебата, а Вучиќ, кој во с$ што прави во контекст на евроинтеграциите се обидува (меѓу редови) пилатовски да си ги измие рацете, секако, не би сакал да биде фатен неспремен во оваа битка. Затоа нему му се добредојдени изјавите на Вулин и на Дачиќ, во кои, кога веќе не може да се плука по Европската унија (во фазата на преговори), се зборува за нови закани за Србија од САД, виновниците за бомбардирањето во 1999 година. Ова

Капитал број 786 21.11.2014

54

www.kapital.mk

Балкан бизнис и политика

е најбезболното толкување на ставовите на двајцата високо позиционирани функционери на српската власт, зашто јасно е што би значело доколку има и само трошка вистина во тезата за западен (американски) заговор за „демонтирање“ на „незапирливиот реформатор“ Вучиќ, и тоа преку Шешељ, односно Хаг.

За Шешељ осветата, а не здравјето, е пред с$

Желбата на Шешељ да им се освети на Вучиќ и на Николиќ е поголема и од грижата на неговото сериозно нарушено здравје (метастазиран карцином на дебелото црево влезен во поодмината фаза). „Ако дојдам во Србија, нема да се занимавам со сопственото лекување, туку сите сили ќе ги насочам кон освета“, порача хашкиот обвинет уште кога дозна дека би можело да биде пуштен на привремена слобода. Ако се верува на народната, дека осветата најдобро се сервира студена, предноста е на страната на Вучиќ, кој за разлика од гневот со кој Шешељ го напаѓа, засега упатува помирливи тонови: „Како претседател на Владата на Србија, на господинот Шешељ му посакувам добро здравје, брзо

закрепнување, и тоа е с$“. Политичките аналитичари во Србија, одговарајќи на прашањето колку се остварливи намерите на вратениот лидер на „радикалите“ („привременото отсуство од Хаг ќе ми трае додека не ги соборам од власт Вучиќ и Николиќ“), воглавно заклучуваат дека се преамбициозни. Во битката со Вучиќ, како предности на Шешељ, тие го наведуваат големото (пред с$, симболичко) значење што ќе го има неговото враќање за Српската радикална странка. Некогашниот новинар и директор на агенцијата за односи со јавноста „Прагма“, Цвијетин Миливојевиќ, за телевизијата Б92 изјави дека веќе во овој момент, со самото враќање на Шешељ, неговата партија е над цензусот (СРС на последните избори повторно беше под цензусот, кој е 5%, освојувајќи најмалку гласови во својата историја, 2,01%). Но, Миливојевиќ смета дека ова е само прв импулс, и остава да се види како ќе се одвиваат работите понатаму, кога на Шешељ ќе му помине еуфоријата и ќе почне поплански да дејствува. Лидерот на „радикалите“ веќе најави дека во наредните денови и месеци функционерите на неговата партија ќе ги посетуваат месните и општинските одбори со цел да го повратат разочараното членство, да стекнат нови членови меѓу младината, и да ги соберат сите српски патриоти за пресметка со „евроунијатите“, како што ги нарече Вучиќ и Николиќ. Тука секако се смета на дел од гласачите на Српската напредна странка (на Вучиќ) кои изборот го направиле обесхрабрени од ситуацијата во СРС поради долгото остуство на лидерот Шешељ, но сега би можеле да се вратат во војската на „војводата“. Аналитичарот Дејан Вук Станковиќ вели дека причина за зголемување на рејтингот на „радикалите“ би можело да биде растечкото незадоволство меѓу граѓаните, „кое ќе биде уште поголемо кога следниот месец луѓето ќе добијат помали плати и пензии, а Шешељ би можел да биде катализатор“. Последниот се надева дека работите ќе тргнат во овој правец, и најави оти нема да чека Владата на Вучиќ да го одработи целиот мандат, туку ќе издејствува избори уште следната година. Во прилог на тезата дека Шешељ ќе претставува сериозен предизвик за српската власт се изјасни и аналитичарот Слободан Антониќ, кој смета дека повратникот од Хаг „секако е еден незгоден политичар и незгоден политички противник за власта“. Според него, круговите околу српскиот премиер веќе покажале симптоми на нервоза, свесни дека Шешељ има кредибилитет да зборува за минатото на Вучиќ и

Николиќ. Но, најголемиот проблем за двајцата поранешни „радикали“ може да претставува ситуацијата во која од Хаг би побарале враќање на Шешељ, кој рече дека таму не се враќа доброволно, а српската Влада даде гаранција дека обвинетиот ќе му остане на располагање на Судот. „Тоа би било парадокс, да ме испорачаат оние кои беа мои најблиски соработници и соучесници во воените злосторства и во злосторствата против човештвото. Дали мислите дека јас би пропуштил ваква можност?“, праша Шешељ, на што погоре споменатиот министер Вулин одоговори дека „Србија сега е во милост и немилост на Хаг“ (надоврзувајќи се на својата теза за американскиот план со пуштањето на Шешељ). „Трибуналот кога сака може да предизвика конфликт меѓу Србите. Доволно е да побара апсење на Шешељ и испорачување во Хаг. Секогаш може да се соберат вжештени глави и да & се пружи отпор на полицијата“, изјави Вулин. Аналитичарите како една од најголемите кочници за амбициите на Шешељ го наведуваат неговото противење на српското приклучување кон ЕУ. Сметаат дека предизвикувачот на Вучиќ кој од 2003 година не беше во земјата сеуште не разбрал дека треба да води политика во една нова Србија, која денес има други приоритети - решавање на социјално-економските прашања, воспоставување на правен поредок, водење помирољубива политика кон соседите ... Во вакви околности на Шешељ тешко ќе му помине тезата дека „денешната српска политика е наопаку насадена, и оти на Србија & е неопходна нова економска политика (различна од „понижувачката“ што ја наметнуваат евроинтеграциите), сојузништво со Русија и свртување кон Истокот“. Што се однесува до опасноста Вучиќ и Николиќ сериозно да бидат искомпромитирани од одредени навраќања на Шешељ на времето кога заедно беа ударна тројка на „радикалите“, аналитичарите сметаат дека таа е прилично амортизирана во изборните кампањи од 2012 и 2014 година, кога актуелните премиер и претседател на Србија издражаа канонади од обвинувања за предавство (упатени од СРС, во отсуство на Шешељ). На крајот, аналитичарот Вук Станковиќ подвлекува дека политичката борба на Шешељ значително ќе биде отежната во услови кога власта ги контролира повеќето средства за јавно информирање, а за да ја заобиколи оваа препрека со интензивно држење митинзи, јасно е дека хашкиот повратник тешко дека ќе има сила (со оглед на здравствената состојба).

ПОКАНА На 11 декември 2014 година (четврток) во просториите на НБРМ, на 8. кат, со почеток во 14 часот, ќе се одржи 15. сесија на Клубот на истражувачи, каде што ќе бидат презентирани следниве трудови: XX „Индекси за мерење на банкарската стабилност“, автор: Елена Мучева-Михајловска; и XX „Пост-кризно забавување на кредитната активност во ЈИЕ - Враќање во нормала“ (Post Crisis Credit Slow-Down in SEE-Return to Normality), автори: Бранимир Јовановиќ, Егзона Хани и Љупка Георгиевска.

Ве молиме да го потврдите Вашето присуство на 15. сесија на Клубот на истражувачи најдоцна до 9 декември 2014 година на тел. +389 2 3298110; и електронска пошта kontakt@kapital.com.mk. Напоменуваме дека зачленувањето во Клубот на истражувачи е од отворен карактер и подетаљни информации можете да видите на следнава врска: www.nbrm.mk/Клуб на истражувачи.

сите поголеми IT НАБАВЕТЕ ГО во малопродажни ланци. lenovo THINKCENTRE M73

ДИЗАЈНИРАН ЗА ВАШАТА ПРОДУКТИВНОСТ ThinkCentre M73 Tower Intel® Core™ i7-4790 Processor 16GB DDR3 1TB HDD AMD Radeon HD8570, 2GB, VGA+HDMI Win 7 Pro preload+Win 8 Pro

51.590,oo ден. * во цената не е вклучен мониторот Цврстиот ThinkCentre дизајн како и високите хардверски перформанси, ThinkCentre М73 го прават стабилен, менаџибилен и се разбира, одлично решение за вашиот бизнис.

INet ИНет - АВТОРИЗИРАН ЛЕНОВО СЕРВИС

ЗАШТИТНИК НА ВАШИОТ DO УРЕД!

За повеќе информации:

A: Атинска 12 - Скопје T: 02/ 3090.625 E: sales@inet.com.mk W: www.inet.com.mk

Капитал број 785 14.11.2014

56

www.kapital.mk

Балкан бизнис и политика

Slu@benicite na EU na Balkanot rabotat po balkanski principi

Euleks

18

службеници до Мисијат а Еулекс во Косо под истрага, пишуваатвокосе совските медиуми

faten vo golem korupciski skandal пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Н

е измина ниту една недела, откако поранешниот премиер на Луксембург, Жан Клод Јункер седна во удобната претседателска фотелја на Европската Комисија, а веќе се соочува со сериозни скандали. Уште не спласнале реакциите од протечените информации за даночните ослободувања кои неговата матична држава, Луксембург, со години им ги нудела на светски познатите компании (дури и во време кога тој бил премиер), а за што угледниот медиум Блумберг веќе побара и оставка од Јункер, па деновиве Унијата се соочува со нов корупциски скандал. Овој пат, на тапет се најдоа службеници на Европската унија учесници во Мисијата Еулекс во Косово. Иако во вториот случај, не постои директна поврзаност со Јункер, сепак очите на целата јавност се вперени кон челниците во Европската унија, внимателно следејќи ги чекорите кои ќе ги преземе Унијата во справување со овој процес. Особено

поради фактот што мисијата испратена во Косово, да го потпомага и следи воспоставувањето и практицирањето на принципот на владеење на правото, место да го спроведува, се чини и самата го заобиколува. Имено, како што пишуваат косовските медиуми, кои се повикуваат на доверливи и анонимни извори, со години судии од Мисијата Еулекс во Косово примале мито со цел да им дадат ослободителни пресуди на многу косовски државјани. Дополнителна тежина на случајот му дава и признанието на сега веќе екс- службеничката на Еулекс, британката Мариа Бамие која работеше како обвинителка во оваа мисија, а која потврдува дека во мисијата имало бројни вакви „зделки“. „Најмалку еден меѓународен судија од Еулекс е вмешан во корупциски афери во неколку случаи и имал врски со осомничени за тешки кривични дела“, тврди таа, која минатата година е суспендирана од мисијата поради тоа што, како што пишуваат медиумите, постојат сомнежи дека им давала доверливи документи од мисија на медиумите. Токму затоа многумина, Бамие ја нарекуваат „Џулијан Асанж од Еулекс“. Засега, косовските медиуми, кои го открија случајот, демантираат дека информациите ги добиле од Бамие. Дел од новинарите сметаат дека овие информации се пуштени директно од српската тајна служба.

Но, самиот случај станува уште поинтересен и поради информацијата дека меѓу обвинитети за ваквите подмитувања се и блиски роднини на премиер Хашим Тачи. Според последните сознанија на британскиот весник „Гардијан“, целата оваа мистерија околу работата на Еулекс во Косово е поради фактот што води директно до премиерот на Косово, Хашим Тачи. Како што пишува весникот, неодмна била покрената истрага за поврзаност меѓу осудениот платен убиец Назим Блаца и вујкото на косовскиот премиер Хашим Тачи. Но веднаш по истрагата, службениците во мисијата Еулекс добивале мито и ја стопирале постапката. Имено, како што пишува весникот, станува збор за сторени бројни убиства во период 1999 до 2003 година. Според весникот, истрага била стопирани и поради тоа што, како што пишува „Гардијан“, би можела да биде „непријатна и за некои западни разузнавачки служби, пред се за американсата ЦИА и француската ДГСЕ, кои го поддржуваа Тачи и неговите структури уште од 1999 година“. Ваквите обивнувања на „Гардијан“, веднаш беа дематнирани од Кабинетот на Тачи. Демант стигна и од Еулекс. Според соопштението оттаму, тврдењата дека службеници на Мисијата земале поткуп за да стопираат постапки во кои биле вмешани високи косовки функцонери се неточни. „ ЕУЛЕКС работи во Косово

www.kapital.mk

Капитал број 786 21.11.2014

Балкан бизнис и политика Мисијата на Европската унија за воспоставување владеење на правото, Еулекс на Косово деновиве се најде среде голем корупциски скандал. Тамошните медиуми пишуваат дека судии од мисијата со години примале мито за да ослободат косовски граѓани од разни обвинениа. Дел од шпекулациите се и дека блиски роднини до премиерот Хашим Тачи се вплеткани во овие „зделки“. Ваквиот скандал директно го поткопува кредибилитетот на Унијата, оти мисијата што требаше да помага во спроведувањето на правото во Косово, всушност и самата го заобиколува. Оттука, и веќе не е така важно прашањето дали службениците на ЕУ и на Косово се корупмипирани (мнозинството веќе верува дека е така), туку, многу поважно станува, како ЕУ ќе постапува по случајот и дали ќе успее да го исчисти својот образ? врз основа на законите“, рече шефот на мисијата Габриел Меучи. Инаку, првичните проценките се дека поранешен судија во мисијата, Франческо Флори преку митото кое го добивал во замена да ослободи косовски лица затворени поради различни дела, заработил 350.000 евра. Ваквото обвинување Флори веднаш жестоко го демантираше. „Мисијата треба да го третира ова, онака како што е, т.е. глупост што не заслужува внимание, ниту пак дополнително губење на време, туку работа што треба да се архивира“, рече тој.

Кредибилитетот на Унијата доведен во прашање!

Кој кого корумпира? Кој од кого учи? Косово од ЕУ или обратно? Ова се дел од дилемите кои се појавија после скандалот кој минатата недела го обелодени косовскиот весник „Коха Диторе“. Но барањето одговор на ова прашање е исто како да се бара одговор на прашањетошто е постаро: кокошката или јајцето? Сепак, злобниците веќе целата вина ја префрлија на Косово, наведувајќи дека европските службеници учеле од косовските функционери како да го заобиколуваат правото. Дека постојат такви шпекулации коментира и потпретседателката на Европскиот парламент, Улрика Луначек. Но, според неа ова се само изговори кои одат во насока дополнително да се дискредитира Унијата и да се користи како изговор дека ЕУ не е потребна. „Во моментот некои зборуваат дека косоварите ја инфицирале ЕУ и дека сите

57

Што е ЕУЛЕКС?

ЕУЛЕКС или Мисијата за владеење на правото на ЕУ, е одделение на полициските и цивилни ресурси на ЕУ во Косово. Ова мисија е дел од Заедничката безбедносна и одбранбена политика на ЕУ и преставува меѓународно цивилно присуство во Косово кое работи под закрила на Привремената административна мисија на Обединети нации во Косово (УНМИК), основана од Советот на безбедност на ОН со Резолуцијата 1244. Србија и голем број на други земји првично строго се противеа на мисијата и поддршката на УНМИК, барајќи одобрение од Советот за безбедност на Обединетите нации, кое беше дадено кон крајот на 2008 година. По потпишувањето на планот од 5-точка меѓу Србија и ОН, Советот на безбедност на ОН го одобри додавањето на ЕУЛЕКС како помош на мисијата која работи под покровителство на УНМИК, наместо целосно да го замени. Мисијата вклучува околу 3.200 полициски и судски персонал (1950 меѓународни, 1250 локални), и започна со работа на 16 февруари 2008 година. Во септември 2012 година, Собранието на Косово гласаше за продолжување на ЕУЛЕКС до 2014 година. Во април 2014 година, Собранието на Косово повторно гласаше за продолжување на мандатот на ЕУЛЕКС, овој пат до јуни 2016 година. се корумпирани, а поради ова не ни треба држава Косово, ниту ЕУ“, изјави Луначек. Како и да е, вели таа, доколку една мисија на ЕУ е вмешана во корупција, тогаш тоа не е загрижувачко само за таа мисија, туку за целата Унија. Затоа, и веќе не е така важно прашањето дали службениците на ЕУ и на Косово се корупмипирани (мнозинството веќе верува дека е така), туку, многу поважно станува, како ЕУ ќе постапува по случајот и дали ќе успее да го исчисти својот образ? Уште повеќе и поради тврдењата на сега веќе поранешната обвинителка која работела во Еулекс, Бамие, која вели дека со години посочувала на пропустите што се правеле во Мисијата, а никој не се одзвал на нејзините предупредувања и покрај доказите што ги доставувала за „валканите“ работи во Еулекс во Косово. Место истрага, Бамие е разрешна од функцијата и против нејзе е покрената истрага за споделување на доверливи информации на Мисијата пред медиумите, што уште повеќе го доведува во прашање функционирањето на Еулекс на Косово, но и кредибилитетот на Унијата која очигледно ги игнорирала ваквите информации. Првичната реакција на официјалните претставници во Брисел беше дека тие се шокирани од ваквите обинувања за службениците во Мисијата, не само што се вклучени во корупциски скандали туку и дека се обиделе да ги прикријат трагите за ваквите прекршоци. Новиот шеф на ЕУ одговорен за надворешна политика и безбедност, италијанката Фредерика Могерини, најави независна истрага за корупцијата во Еулекс. Истрагата, како што најави таа, ќе ја спроведе професорот Жан Пол Жак, познат експерт за меѓународно право, од кој е побарано во рок од четири месеци да ги достави резулатите од истрагата. Дека веродостојноста на ЕУ, особено на Западен Балкан со овој скандал е многу нарушена, зошто токму тоа се земјите каде Унијата пропагира почитување на правото и запирање на корупцијата и криминалот, а очигледно самата доследно не го почитува, преку својата колумна во виенскиот дневник Wiener Zeitung, оценува Рајнхард Гевајл. „Доколку Еулекс доживее неуспех, тоа би било жесток удар за Балканот. Иако во наредните пет години нема да има

Мариа Бамие

поранешен обвинител во Мисијата Еулекс на Косово

Најмалку еден меѓународен судија од Еулекс е вмешан во корупциски афери во неколку случаи и имал врски со осомничени за тешки кривични дела.

Федерика Могерини

комесар за надворешна политика и безбедност на ЕУ

Ќе именувам независен и искусен правен експерт, кој ќе ја ревидира работата на мисијата за обвинувањата за корупција.

Едвард Кукан

европратеник и шеф на делагацијата во Европскиот парламент за односи со Србија

Обвинувањата дека постојат обиди за криење на случаите, за кои е задолжена Еулекс, го поткопуваат кредибилитетот на мисијата. проширување на ЕУ, како што соопшти претседателот на Европската комисија, Жан-Клод Јункер, останува потребата за поддршка на земјите од регионот“, стои во текстот на Wiener Zeitung, додавајќи дека нити бриселските институции, нити Еулекс не ја исполнуваат својата одговорност, доколку овој скандал за корупцијата биде ставен под тепих. „Како комесарот на ЕУ за соседска политика, Јоханес Хан може да побара борба против корупцијата на Балканот, доколку Брисел гледа на страна“, прашува Гевајл. Дали ЕУ ќе го стави целиот случај под тепих, како што тоа го правела со информациите кои ги доставувале Бамие, останува да се види...

Капитал број 786 21.11.2014

58

www.kapital.mk

анализа

Zapadot se pla[i od nova kriza

Vnimavajte, se bankarstvo od Брзорастечката улога на банките во сенка, отсликани во пензиските, hedge и private equity фондовите, е резултат на тоа што се надвор од строгата контрола на која подлежат банките и што ја користат кризата во банкарскиот сектор за свој подем. А, управуваат со средства вредни над 60.000 милијарди долари! Ги преземаат од инвеститори и ги позајмуваат како банки. Живеат од краткорочно финансирање. Работат како банки, а не се банки.

пишува:

Спасијка Ефтимоска

spasijka.eftimoska@kapital.mk

фотографија:

Н

фотоархива на Капитал

ова сенка демне над западниот финансиски свет, која се заканува да отвори уште едно поглавје на глобалната финансиска криза. Иако политичарите и економистите од Западот се свесни за новата опасност, наречена „банкарство во сенка“, никој се уште не прави нешто конкретно за да ја тргне оваа закана. Брзорастечката

www.kapital.mk

Капитал број 786 21.11.2014

анализа

e zakanuva senka! улога на банките во сенка, отсликани во пензиските, hedge и private equity фондовите, е резултат на тоа што се надвор од строгата контрола на која подлежат банките и што ја користат кризата во банкарскиот сектор за свој подем. А, управуваат со средства вредни 60.000 милијарди долари! Ги преземаат од инвеститори и ги позајмуваат како банки. Живеат од краткорочно финансирање. Работат како банки, а не се банки. Од избивањето на финансиската криза не престануваат предупредувањата дека се построгото контролирање на кредитното работење на приватните банки може да го поттикне слабо регулираниот финансиски сектор. Тој развој е поттикнат

од неколку различни проблеми: строга регулација на банките, пониски камати и преобилна ликвидност. За ова се свесни и во Меѓународниот монетарен фонд, од каде наведуваат дека најголемиот „банкарски сектор во сенка“ е во САД, еврозоната и Велика Британија. Во Велика Британија имотот на тој сектор во споредба со вкупниот економски аутпут е двојно поголем, што е најмногу во светот. Во САД овој имот е двојно поголем од имотот на обичните банки. Во Кина, според ММФ, чини 25% со 35% од годишниот економски аутпут. Во државите во развој нивните средства се околу 60% од вкупните средства на банките. „Слабо регулираното банкарство од

59

сенка е зголемено до огромни размери во глобалниот финансиски систем и претставува се поголем ризик за стабилноста на голем број држави, особено за САД“, соопшти минатиот месец ММФ. Европската комисија летово покрена јавна расправа за можното законско регулирање на банкарството во сенка, односно на небанкарските институции кои се занимаваат со кредитни активности. Банкарското работење во сенка се банкарски активности кои се надвор од регулаторните параметри и без пристап до јавните извори за ликвидност. Банкарството во сенка брзо се рашири во последната деценија, а посебно среде финансиската криза во 2007-2009 година. Во случај на паника, масовното повлекување средства од банките во сенка може да го потресе поширокиот финансиски систем и целокупната глобална економија, како што се случи во 2008 година. По таа криза, моќта на банките од сенка е зголемена бидејќи инвеститорите сакаат поврат на своите средства. Комисијата за почеток најголемо внимание им посвети на паричните фондови (money market funds), кои се важен извор на краткорочно финансирање за финансиски институции, компании и влади. Така во Европа, 22% од краткорочниот долг на владите и корпорациите и 38% од долгот на банките е во рацете на овие фондови, со што нивната регулација е повеќе од потребна. Некои од предложените мерки се подобрување на ликвидноста и стабилноста на money market фондовите. Предложено е овие фондови да имаат минимум 10% од портфолиото во средства кои доспеваат во еден ден и 20% во една недела, со што ќе се обезбеди исплата на инвеститорите кои ги сакаат парите во краток рок. За да се избегне еден должник да има преголем удел во нето вредноста на средствата на money market фондовите, изложеноста кон еден должник би се ограничила на 5% од портфолиото на краткорочните фондови. За стандардните парични фондови ова ограничување изнесува 10%. Во однос на стабилноста, фондовите кои гарантираат цена од едно евро за своја акција, ќе мора однапред да обезбедат капитал за таа цел. Другите мерки се однесуваат на квалитетот на прибирање информации, засилување на транспарентноста и подобрување на контролата, но и на појасно дефинирање на односите банки и „банки во сенка“. Нацрт законот забранува кредитни рејтинзи за инвестициските фондови за да се спречи паника од пад на рејтингот. Предложените мерки нема да бидат подложни на преговори меѓу државите членки на ЕУ и Европскиот парламент. Франција и Германија првично повикаа на директна забрана за работа на банкарството во сенка. Со овие фондови управуваат компании кои може да бидат независни, но најчесто се спонзорирани од банки. Корпорациите не сакаат да ги стават парите во обична банка затоа што им се загрозени големи износи ако таа пропадне. Затоа преферираат својата готовина да ја инвестираат во високо диверзифицираното портфолио на money market инструментите. Зошто едноставно не се забранат дел од овие фондови? Затоа што претставуваат

Капитал број 786 21.11.2014

60

www.kapital.mk

анализа

половина од европскиот пазар на парични фондови и инвеститорите ги претпочитаат.

Голема моќ на банките во сенка

Уште од пред неколку години ММФ предупреди дека додека земјите се преокупирани со кризата, банките најдоа начин да ги заобиколат новите правила кои требаше да го стабилизираат ранливиот финансиски систем. Патот за заобиколување на новите правила банките ги пронајдоа во нови производи, како нови полиси за осигурување и инвестициски можности, како хартии од вредност, деривати направени по мерка и комплексни должнички хартии. Регулаторите допрва ќе се расправаат со банките во сенка, односно со институциите во кои се издвоени вонбилансни позиции од матичните компании. Иако станува збор за финансиски институции, поради фактот дека не се банки бидејќи не одобруваат кредити преку примање депозити од широка маса вложувачи, на нив не се однесува строга регулатива. Што се всушност банките во сенка? Тргнувајќи од желбата за помала контрола и можност со уште поголем ризик да се остварат поголеми заработки, од 70-те години на минатиот век постојано се развиваат нови и се посложени финансиски производи, кои се пласираат ширум светот. Подоцна тие беа меѓу главните виновници кои доведоа до голема финансиска криза. Одеднаш стана можно да се купуваат туѓи долгови, да се осигуруваат, да се префрлаат од едно финансиско депо во друго или да се препродаваат. Стана можно да се одвои самиот кредит од ризикот на евентуално невраќање на позајмените пари, односно од осцилации во каматните стапки, па можеше дури и да се тргува со тие ризици. На крај се отиде дури до точката во која на финансискиот пазар стана можно да се склучуваат облози на временски прилики кои во некој дел од светот ќе владеат за една година. Она што на прв поглед изгледа како луд сон на некој финансиски жонглер, сепак имаше и сосема рационална економска основа. Пери Мерлинг, економист од њујоршкиот универзитет Колумбија, објаснува дека желбата со тоа беше да се перфекционира финансискиот пазар, односно да се намали цената на одделни ризици и со тоа цената на одделни кредити. Така, некое време изгледаше дека со овие нови финансиски производи банките одлично си ја извршуваа својата темелна функција: снабдување на пазарот со свежи пари. Такаречено преку ноќ за секоја инвестиција која некому би му паднала на памет на пазарот имаше доволно пари. Тоа објаснува зошто долго време надзорните служби немаа забелешки на овие активности на финансиските институции. Затоа и не реагираа кога стана видлива тенденцијата на изместување на овие активности во нови финансиски институции кои официјално воопшто не беа банки – во т.н. банки во сенка. За нив беа најдени нови имиња: наменски друштва, кондуити, инвестициски друштва или hedge фондови... Границата помеѓу деловните банки, инвестициските банки и банките во сенка е многу пропустлива. Без оглед на сите разлики кои бројни банки од сенка ги имаат меѓу себе, едно на сите им е

Мишел Барние

еврокомесар за внатрешен пазар и услуги

Е

У се покажа предводник во светот за спроведување амбициозни реформи во финансиското регулирање, посебно на банките. Сакаме да избегнеме финансиските тела и активности да ги заобиколат постоечките правила и тие кои планираме да ги донесеме бидејќи тоа ќе акумулира нови ризици. Затоа е потребно подобро да се разбере што е банкарството во сенка. Мора да ги осветлиме сите делови на финансискиот сектор. Банките во сенка делуваат ширум светот, делумно имаат свое седиште во Лондон или Њујорк, или на некои изместени пазари, како Кајманските острови или Бахамите.

заедничко: не мора да се држат до многу строгите прописи кои важат за нормалните банки. „Класичниот надзор на финансискиот пазар всушност воопшто нема увид во работењето на банките во сенка. На ова поле досега немаше регулаторни инструменти кои би овозможиле увид во вкупниот обем на финансиски трансакции што се вршат на овие пазари. Банките во сенка шпекулираат, па секако дека постои ризик од погрешна проценка“, смета Мартин Фауст, професор по банкарство на Финансиската школа во Франкфурт. А, станува збор за многу голема количина на пари. Според проценките на меѓународната организација за надзор на глобалниот финансиски систем ФСБ, вкупниот обем на работењето на банките во сенка е над 60.000 милијарди долари, односно чини повеќе од 25% од вкупните светски финансиски трансакции. Бидејќи банките во сенка купуваат и повторно продаваат хартии од вредност, по правило со многу мала заработка, мора да вложат многу пари за да остварат заработка. Тоа значи дека позајмуваат пари од други и тоа значително поголеми количини од што би можеле и смееле нормалните банки. Доколку работата тргне на лошо, тоа секако значи и големи загуби. „Најголема опасност при таквите работи е партнерот на некоја од тие банки во сенка да падне во стечај. Тоа своевремено беше случај со инвестициската банка Леман Брадрс. Во тој случај се заканува опасност од рушење на целата конструкција, однос

Како функционираат банките во сенка?

XX Работат како банки, а не се банки XX Тоа се пензиски, hedge и private equity фондови XX Живеат од краткорочно финансирање XX Кога влада или фирма бара краткорочен кредит, го добива од т.н. банки во сенка XX Надвор се од строгата контрола на која подлежат обичните банки XX Управуваат со средства вредни 60.000 милијарди долари

се случува домино ефект“, вели Фауст. Споре еврокомесарот Мишел Барние, сегашните правила кои важат за нормалните банки треба да се прошират и на банките во сенка затоа што од почетокот на финансиската криза тие добија се поголемо значење. Но, тоа нема да биде едноставно. Банките во сенка можат многу лесно да ја избегнат таа контрола. „Тие делуваат ширум светот, делумно имаат свое седиште во Лондон или Њујорк, или на некои изместени пазари, како Кајманските острови или Бахамите“, предупредува Барние. Затоа успешното регулирање е можно само доколку меѓународните надзорни служби во иднина подобро соработуваат.

Нова сцена за финансиска криза

Според научниците Стефан Лук и Пол Шемп, банкарското работење во сенка може да биде сцена за финансиска криза. Тие илустрираат како острите контракции и краткорочното финансирање стануваат можни во банкарството во сенка и како таквата криза на крај може да се прошири на банкарскиот сектор. Во нивниот модел деловните банки се покриени од сигурносна мрежа и предмет на регулација. Банките во сенка се натпреваруваат со комерцијалните банки во услугите на рочна трансформација. Зошто се ризични? Ако краткорочното финансирање од овие банки се намали, тие се присилени да го продаваат својат обезбеден имот на секундарен пазар.

www.kapital.mk

Капитал број 786 21.11.2014

анализа

2

Мартин Фауст

професор по банкарство на Финансиската школа во Франкфурт

К

ласичниот надзор на финансискиот пазар воопшто нема увид во работењето на банките во сенка. Тие шпекулираат, па секако дека постои ризик од погрешна проценка. Најголема опасност при таквите работи е партнерот на некоја од тие банки во сенка да падне во стечај. Тоа своевремено беше случај со инвестициската банка Леман Брадрс. Во тој случај се заканува опасност од рушење на целата конструкција, однос се случува домино ефект.

Ако големината на банкарството во сенка е релативно мала во однос на капацитетите на секундарниот пазар, може да го продаваат својот имот набрзина по номинална вредност. Но, ако е преголемо, не може да се продаде целиот имот по номинална вредност и цените ќе паѓаат, па банките не ќе можат да обезбедат доволно ликвидност. А, криза во банкарството во сенка му штети и на комерцијалното банкарство. Уште поголема опасност е што големината на банкарството во сенка е релативно немерлива и не им е до крај јасна на академиците, политичарите и регулаторите. Токму затоа кинескиот банкарски регулатор во јуни годинава веќе одлучи да ги стави под надзор неформалните и неофицијални облици на кредитирање

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ

Зима, камин, снег, новогодишни забави, божиќни подароци, малку магија и чаша шампањ.... Ова се првите асоцијации на главните стилски елементи кои го одбележуваат зимскиот период преполн со празници, подароци и забава.

5

ДЕКЕМВРИ 2014

поради се поголемата експанзија и преголемото влијание на растот на цената на недвижностите. Регулаторот се сомнева дека со банкарството во сенка се прикриваат лоши заеми и се надува балон во областа на недвижностите. Но, од друга страна, Кина не смее премногу да ја намали финансиската поддршка на економијата затоа што има големи надолни притисоци и тешкотии во финансирањето на малите и средните претпријатија. Затоа нема да ги елиминира сите облици на банкарство во сенка. И во Европа банките во сенка играат важна улога во финансирањето на реалната економија. „Затоа треба што побрзо да се постигне транспарентно работење“, заклучува Европската комисија. Во Брисел не сакаат да им се повтори нова

61

пати е поголем имотот на „банките во сенка“ во Велика Британија во споредба со вкупниот економски аутпут на земјата

25%-35% од годишниот економски аутпут на Кина се создава од сивиот банкарски сектор

финансиска криза бидејќи претходната го здрма самите темели на еврозоната. „Тоа би требало да придонесе за создавање на посилен и поздрав финансиски сектор кој треба да му служи на реалниот сектор. ЕУ се покажа предводник во светот за спроведување амбициозни реформи во финансиското регулирање, посебно на банките. Сакаме да избегнеме финансиските тела и активности да ги заобиколат постоечките правила и тие кои планираме да ги донесеме бидејќи тоа ќе акумулира нови ризици. Затоа е потребно подобро да се разбере што е банкарството во сенка. Мора да ги осветлиме сите делови на финансискиот сектор“, порача еврокомесарот за внатрешен пазар и услуги, Мишел Барние.

Business Style

АКО САКАТЕ ДА БИДЕТЕ IN, ДЕФИНИТИВНО ТРЕБА ДА ГИ ЗНАЕТЕ ОВИЕ РАБОТИ:  Во кои бои треба да се облечете зимава? Дали да одберете капут кој на голема врата се враќа на модната сцена или јакна? Кој е вистинскиот избор за Вас?  Коктел забавите кои следуваат веќе следниот месец се вистински предизвик. Осмислете во вашиот изглед навреме. Ве советуваме како да го направите вистинскиот избор и комбинација на “парталчиња“ доколку сакате да изгледате како “милион долари“? Секако не заборавајте дека и изборот на храната мора да биде соодветен и за пригодата и за гостите кои сте ги поканиле!  Подароците никако не ги заборавајте. Навреме подгответе се и добро осмислете што да им подарите на вашите соработници,

Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: sanja.savovska@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3280 910

партнери и пријатели? Дефинитивно, потрудете се да бидете креативни и оригинални. Македонскиот пазар нуди широк избор на прекрасни подароци- часовници, уникатен и модерен накит, ексклузивни пијалоци, канцелариски аксесоари...! Изборот е голем!  Бизнис гаџети за 2015 година! Што ново доаѓа на сцената на мобилни уреди и аксесоари неопходни за секој бизнисмен?  Во светот на брзи промени некои нешта никогаш не се менуваат и не излегуваат од мода- ексклузивни автомобили и добри часовници се дел од нив! Кој е вистинскиот избор за Вас? Што ново може да очекувате во новата година?

ЛИЦE ЗА КОНТАКТ:

САЊА САВОВСКА

Капитал број 786 21.11.2014

62

www.kapital.mk

на руЧек со...

Никола Жежов историчар

Vo sporot so Grcija, istoriskite fakti se na makedonska st

www.kapital.mk

Капитал број 786 21.11.2014

на руЧек со... Нашето мени Од богатото мени на Арабеска избравме вегетаријанска пица и десерт топло ладно

, i trana

63

Професор доктор Никола Жежов, кој е еден од најпознатите историчари од помладата геренарција во ова интервју упати навистина важни пораки и кажа бројни прозгнози кои би можеле да имаат реперкусии не само врз историјата, туку и врз иднината на нашата земја. разговарал и фотографија:

Дејан Азески

П

dejan.azeski@kapital.mk

ознатиот професор доктор Никола Жежов за себе вели дека води еден нормален и скромен живот во кој се повеќе време посветува на работа, а она малку што ќе му остане сака исклучително да го остави за семејството, посебно за шест годишниот син Никола и за сопругата Александра која исто така е универзитетски професор по социологија на универзитетот Гоце Делчев во Штип. Сепак, во набиената агенда наоѓа време и за по некоја партија фудбал со колегите историчари, како и да ги провери состојбите во неколкуте негови омилени национални фудбалски лиги. Но, иако станува збор за сестрано развиена личност со која може да се прави муабет на секоја тема, историјата е негова тема и затоа решивме токму нејзе да и посветиме најмногу време и простор во ова интервју.

Поминав низ тешки години за да го остварам мојот академски сон

Професор Жежов се сеќава дека љубовта кон историјата му е всадена уште од неговиот дедо кој е по потекло од егејскиот дел на Македонија и кој лично преживеал многу војни кои се случиле во тој регион. „Толку добро раскажуваше историја што оваа дисциплина или наука ми ја направи трајна опсесија“, вели Жежов. Сепак, желбите и афинитетите се едно, а нивната реализација во пракса е сосема друго. По успешното матурирање како одличен ученик во штипската гимназија, Жежов вели дека немал никакви дилеми дека сака да се запише на историја и да ја проучува оваа наука како на додипломско, така и на постдипломско ниво. Но, за жал наидува на потешкотии кои не се од научна природа. „Се запишав во 1991 година кога почна пропаѓањето на македонската економија. Моите родители беа вработени во текстилниот комбинат Македонка кој беше еден од загубарите. Значи во моментите кога тие ми беа најпотребни како финансиска поддршка како фамилија паднавме во најтешка криза. Веројатно само мојата голема желба во комбинација со нивната уште поголема решеност и упорност ме одржаа низ тешките години за да можам да го завршам факултетот“. Но, проблемите на Жежов не застануваат тука, како добар студент природно

од него се очекува да продолжи на постдипломски студии. „Јас лично бев против, со оглед на финансиската состојба, но родителите, а особено татко ми беа одлучени да направат се што е можно и од се да се откажат ако треба, само за јас да магистрирам на професијата која ја сакам. Така, на постдипломски се запишав веднаш. Морам да споменам дека за целото време на студирањето неограничена поддршка имав од мојата менторка Даринка Петревска, професор со голем авторитет и уште поголеми знаења која целосно застана зад мене“. Но, ни големата желба на Жежов, ни невидената жртва на неговите родители, ниту огромните залагања на професор Петревска не биле доволни за финансиски да се издржат постдипломските студии. „Морав да се вработам и да не бирам работа. Три години секоја вечер работев трета смена во Тобако во Кисела Вода. Истовремено, волонтирав без пари на Филозофскиот факултет, а во слободното време кое скоро и воопшто го немав ја пишував магистерската теза“. И трудот се исплател. После магистрирањето во 2000 година на 15 март 2002 година Жежов после 12 годишна голгота конечно добива вработување како помлад асистент. Датум за кој вели дека никогаш нема да го заборави и кој секогаш ќе го потсетува на луѓето кои му помогнале во животот. „Благодарен сум на Господ што ми даде такви родители и таков ментор без кои не можев да успеам. Тоа што го направија моите родители за мене да ме школуваат беше навистина неверојатна саможртва и вечно ќе им сум благодарен и вечно ќе ги споменувам секаде каде што можам без разлика дали тоа на некого му звучи демагошки“. Во овој дел професор Жежов инсистираше врз база на своето лично искуство да упати порака и до сите млади во Македонија кои сакат да студираат историја да се запишат без размислување на оваа благородна наука. „На тој начин покрај тоа што ќе вложите во себе и во своето знаење ќе дојдете во можност да и помогнете и на сопствената држава. На оваа земја и требаат нови генерации историчари, а за тоа дали ќе можете да го применете знаењето, не се грижите многу. Знаењето е единствената работа која никој не може да ви ја земе и која кога тогаш ќе ја искористите“.

Не смееме да направиме нови грешки во образованието поради избрзаните реформи Во периодот 2009-2013 професор Жежов е и продекан за настава на Филозофски факултет една од најразнородните

Капитал број 786 21.11.2014

64

www.kapital.mk

на руЧек со...

Знаењето е единствената работа која никој не може да ви ја одземе и која кога тогаш ќе ја искористите

Да ја оставиме историјата на историчарите, а политиката на политичарите

Промената на нашето име ќе значи почеток на бришењето на македонскиот национален идентитет, постепено на фази и на етапи

Терминот „егејци“ е вештачкиот обид за поделба на македонската нација

С

емејството Жежови потекнува од Мегленскиот дел на Македонија. И мајката и таткото на професор Жежов ги имаат доживеано ужасите на граѓанската војна во која неговите дедовци биле и директни учесници. Тој веднаш реагираше на нашето прашање околу „егејците“, термин што, според него, е вештачки измислен за неприродно да се направи поделба на единственото македонско национално ткиво. Следствено на ова, не можевме да го избегнеме горчливото прашањето кое долго време виси во македонската јавноста : „Дали Македонците од Егејскиот дел на Македонија се издадени од тогашна федерална Македонија во клучниот момент од граѓанската војна?“. „Јас сметам дека конечниот исход на војната не беше поврзан со грешка на тогашната македонската федерална држава. Тоа беше грешка на грчката комунистичка партија

и најкомплексните високообразовни институции во Македонија, која тој самиот ја доживува како мал универзитет. Тоа е периодот кога почнува да се применува Болоњскиот систем во образованието, процес кој се повеќе е критикуван со секоја наредна година. Поради тоа го прашавме професор Жежов за негово мислење за самиот систем и негова сугестија што да се прави понатаму. „Секогаш изјавував дека има голем број на недостатоци во Болоњскиот систем. Прво, поаѓајќи од кадровското екипирање на факултетите, се уште сметам дека имаме и прилично неквалитетни студиски програми, не заради наставниот кадар кој е добар, меѓутоа Болоња системот онака како што е конципиран не ни дозволува до израз да дојдат квалитетите на нашиот наставен кадар. Понатаму, се направи голема грешка што предметните програми беа направени едносеместрални. Порано, имаше четири, па дури и шест-семестрални предмети. Можеби тоа е многу, но мора барем да имаме двосеметрални предмети. Инаку, во еден семестар колку и да е квалитетен наставниот кадар не може

и на раководството на демократската армија. Во услови кога граѓанската војна беше во нејзиниот најголем зенит, кога се решаваше исходот и кога претежнаа владините сили потпомогнати од САД, во една таква ситуација, тогашниот секретар на Коминистичката партија на Грција Никос Захаријадис предизвика и превзема еден сосема погрешен потег. Во информбировската хајка против Југославија застана зад земјите на инфромбирото и тоа во услови кога Југославија беше единствената држава која што објективно ги помагаше. Тоа беше грешка со далекусежни последици. Федералната македонска држава во тоа време не можеше поинаку да постапи. Таа постапи и многу хумано во моментите кога беа примени илјадниците бегалци беа однесени во сместувалишта на територијата на цела поранешна Југославија. Федерална Македонија толку можеше и постапи најхумано што можеше“.

да извади знаење од тие студенти. Трета работа е самиот систем на проверување знаење. Не можете на Филозофски факултет каде што има општествени и хуманистички науки да се проверуваат знаењата на студентите само по пат на писмено тестирање. Мора да го слушнете како зборува студентот и да ги слушнете неговите говорнички способности. Хипотетички може да дипломира, а вие гласот да не му го слушните, освен за одбрана на дипломска". Сепак, иако е критичар на Болоњскиот sистем професор Жежов сугерира на внимание и воздржаност во поглед на реформите кои очигледно ќе се прават на истиот. За како што вели по втор пат да не ја направиме истата грешка. „Апелирам до надлежните фактори во државата кога ќе го евалуираат овој систем на студирање за прв циклус на студии да обрнат внимание на сите погоре споменати слабости, но да не се направи друга крајност. Значи, не смееме повторно ад хок да го отфрлиме целиот систем. Во него, како и во претходниот образовен систем има и квалитетни работи. Значи, прво ни треба една добра анализа која подоцна ќе се

преточи во јавна дебата околу тоа што може да се преземе од овој, што од претходниот а што од другите образовни системи и конечно да се направат квалитетни студиски програми кои нема да се менуваат во наредните десет години“.

Грција се плаши од историските факти

Професор Жежов важи за еден од најголемите познавачи на историјата на македонско грчките односи децении и векови наназад. Тој е постојано активен во јавноста кога треба да се коментираат, анализираат и кога треба да се предлагаат решенија за овие прашања. Историски забележано ќе остане неговото учество на единствената досега историска дебата помеѓу македонски и грчки интелетуалци пред шест години на телевизија А1 во организација на Холандската амбасада. Колку за потсетување тоа е дебата каде што прв пат од грчка страна се призна дека името не е главното прашање за кое треба да се преговара, туку идентитетот на Mакедонците во целост. Професор Жежов на ова одговори со барање за

www.kapital.mk

Капитал број 786 21.11.2014

формирање на заедничка комисија која ќе ги разгледа историските факти независно од дневната политика и која ќе допринесе за нормализирање на односите. „Се обидов неколку пати после таа дебата да испратам апели до грчката јавност, вклучувајќи го тука и писмото до грчкиот претседател Папуљас, која што на мое изненадување наиде на еден голем публицитет не само во РМ, туку и на грчките медиуми. Во писмото на најцивилизиран начин ги истакнав нашите аргументи и нашите барања да седнеме да разговараме неоптоварени од политиката и Грција да престане да ја блокира Македонија во Евроатланските интеграции. Одговор за жал не добив. Имам настапувано во над 100 документарни емисии каде секогаш рационално без многу емоции се обидувам да ги повикам грчките авторитети и наука да излезат од стегите на 19 век. Затоа што ние немаме територијални претензии, немаме територијални авторитети и не претендираме кон ништо што е дел од грчката историја, туку едноставно бараме дијалог и разбирање од грчката страна. Да ја оставиме историјата на историчарите, а политиката на политичарите“. Според професор Жежов клучниот проблем во целиот спор е што Грција веројатно се плаши од историските факти кои што не се на нејзина страна. „Но, и покрај тоа што сме апсолутно во право, ние денеска не бараме никаква ревизија на граници и на мировни договори, тоа се идеи на 19 век. Ние гледаме напред и одиме во 21 век со забелешка дека не треба да ја заборавиме историјата. Сигурно тие не можат да очекуваат дека ние можеме да ги заборавиме балканските војни и Семејството Жежови во топла роденденска атмосфера палењето на источниот дел на Егејска Македонија, егзодусот на Македонците, денационализаторските закони донесени во грчката држава помеѓу двете светски војни, Втората светска војна и граѓанската војна која што му зададе дефинитивен удар на македонскиот етнички карактер на егејскиот дел на Македонија. Територија на која и ден денес живеат помеѓу 200 и 250.000 луѓе кои се декларираат дека се Македонци по националност“. Од политички аспект, професор Жежов е дециден и одамна потенцира дека преговори по ова прашање не треба да има. „Јас не знам што ќе добие Грција од промената на нашето име, но знам што ќе изгубиме ние. Тоа ќе значи почеток на бришењето на македонскиот национален идентитет, постепено на фази и на етапи. Значи, нема веднаш да не снема, туку чекор по чекор со една отстапка, со втора, трета и се додека не бидеме избришани од картата Сопругата на народите во светот и од картата Александра и на државите. Таквата постапка синот Петар на нема друго име освен политика на една од денационализација и асимилизација многу заеднички со современи методи и со притисок, прошетки во уцени и закани. Тоа е она што ние природа можеме да го добиеме од промената на нашето име и уште поважно идентитет“.

65

66

Капитал број 786 21.11.2014

светот на виното ВИНСКИ ЗЕМЈИ - ТУРЦИЈА

Danoci, restrikcii, religija

V

Во Турција се наоѓаат најголемите насади на грозје во светот (преку половина милион хектари) од една единствена сорта “султанија”, која се користи за прочуеното суво грозје кое се смета за најдобро и се продава насекаде во светот. Но, во последно време, со растот на економијата и туризмот во оваа земја, интересот за виното постојано се зголемува. Турција веќе прави одлични вина и прашање на време е кога ќе направат позначаен пробив во светот. Турција има повеќе свои автохтони сорти кои се мошне интересни, а вложувањата во винарството ветуваат дека во иднина потенцијалот на оваа земја брзо ќе се развива. И покрај тоа што на овие простори вино се правело неколку илјади години пред нашата ера до дваесеттите години на 20 век, односно до времето на Кемал Ататурк, производството на вино, поради религиозни причини, било строго забрането. После еден век историјата се повторува и заради строгите закони на актуелната влада, винарите се соочуваат со сериозни проблеми. Минатата година донесени се контроверзни законски решенија кои неодамна стапија во сила. Со овие закони се забранува рекламирањето на виното на телевизија и во печатот и се забранува продажбата на алкохол помеѓу 22 часот навечер и 6 часот наутро, како и забрана за продажба во близина на училишта и џамии. Оправдувањето е поради грижата за здравјето на популацијата, но опозицијата не гледа ништо повеќе од обид за исламизација на земјата. Ова беше едно од прашањата

на демонстрантите на плоштадот Таксим минатата година. Производителите исто така не смеат да организираат дегустации, да организираат настани поврзани со нивното производство. Забрането е комуницирање и испраќање понуди до потрошувачите преку интернет. Практично, со овие закони се прекинуваат односите со потрошувачите, сметаат производителите и трговците со вино. Дури и популарната манифестација на гроздоберот на островот Бозагада во Егејското море, од “празник на виното” морала да биде преименувана во “празник на грозјето”. Сите што доаѓаат на овој остров, всушност доаѓаат поради доброто вино. Околу 2400 жители од овој остров се загрижени за своите главни извори на приходи - од туризмот и од виното. Традицијата си го направила своето. Лозарите на островот не сакаат да ги продаваат лозјата, тие се приврзани кон нив бидејќи се работи за традиција и наследство од нивните предци. Винарите од Бозагада се решени да продолжат да произведуваат вино и се борат тоа да го обезбедат. Но, тоа станува се потешко, затоа што партијата на власт како своја цел си има поставено даночни оптоварувања за производителите на вино до максимум. Продажбата на алкохол во Турција на буџетот на земјата му донела близу две милијарди евра минатата година. Кај алкохолот се бележи неверојатен раст на цените, па така откако е на власт актуелната гарнитура, цените на ракијата пораснале за 272%, на пивото

На денешните простори на Турција виното се правело од предисторијата. Денес тој тренд се одржува иако Турција до пред кратко време не беше некоја винска сила за 218% и на виното за 163%. За да ја ублажи ситуацијата од рестрикциите и високите цени, владата сепак започнала со стимулации на производителите да го извезуваат виното. Но, тоа се чини недоволно за да ја реши состојбата. Најголемиот дел од заинтересираните сметаат дека рестрикциите треба сосема поинаку да се постават, од причина што многу луѓе зависат од овој сектор. Потрошувачите, љубители на виното се пооптимистични и велат дека нема закон кој ќе ги натера да не си ја испијат својата чаша добро вино. Туристите сакаат да пијат турско вино. Љубителите изјавуваат дека пиењето алкохол е работа на личен избор, а не на правила и забрани. Едноставно забраните не се земаат во предвид. Тоа е очигледен факт затоа што и покрај интервенциите на владата, помеѓу 2008 и 2012 година потрошувачката на вино во Турција се зголемила од 38 на 60 милиони литри.

Франција повторно прва винска земја

Ф

ранција и Италија во последните години постојано се ротираат на првото место по винско производство. Предвидувањата се дека оваа година Франција повторно ќе биде прва со производство од 46,2 милиони хектолитри. Италија оваа година бележи пад 15% во однос на лани. Исто е и со Шпанија која е трета и бележи пад на производството од 19%. Четвртиот светски производител, САД, има намалување од 4%. Најзначајно назадување кај големите светски производители се бележи во Чиле каде што има потфрлање од 22% во однос на минатата година која пак беше рекордна. Зголемување на производството има во Германија од 16% и особено во Нов Зеланд со поголемо производство од 29%.

Со проектирана побарувачка од 243 милиони хектолитри ( 24,3 милијарди литри) се претпоставува дека во оваа 2014 година ќе бидат задоволени светските потреби.

О К С У К В

А В У Ж Ј ЗБЛИ

Макпрогрес доо, ул. Илинденска бб, 2310 Виница, Р. Македонија, тел.: 033 36 22 89, факс: 033 36 22 99, www.makprogres.com.mk, www.vincinni.com