808 kapital magazin 1

www.kapital.mk

во следните две години

македонија ќе се задолжи со

1,25 милијарди евра

број 808 | цена 100 ден. | 24 април, 2015 | петок | година 16

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

cover story

590 милиони евра од

ДОМА

www.kapital.mk

660 милиони евра од

странство

специјален прилог - градежништво

КОЈ Е КОЈ

ВО ГРАДЕЖНАТА ИНДУСТРИЈА?  НОВИОТ ГРАДЕЖЕН

 НОВИТЕ СТАНОВИ

 ИНДУСТРИЈАТА ЗА

 КОИ ПРОИЗВОДИ

БУМ ЌЕ ЈА РАЗДВИЖИ ЕКОНОМИЈАТА ГРАДЕЖНИ МАТЕРИЈАЛИ РАБОТИ СО ПОЛОВИЧЕН КАПАЦИТЕТ

СЕ 80% МАКЕДОНСКИ ПРОИЗВОД И ИНДУСТРИИ СЕ ВКЛУЧЕНИ ВО ИЗГРАДБА НА ЕДЕН СТАН?

специјален прилог

Kој е кој во градежната индустрија? Паника: Балканот ќе се преплави со евтино европско млеко!

Здравата страна на слатките задоволства!

4

Капитал број 808 24.04.2015

содржина 08 Навигатор 12 cover story

Долгот на државата си расте. Во следните две години ќе се задолжиме за уште 1,25 милијарди евра!

18 анализа

Привилегии безброј, одговорност нула Еве зошто се тепаат за вработување во државна служба

22 Компании и пазари

По укинувањето на производните квоти за млеко во ЕУ, балканската млечна индустрија во паника На домашната индустрија и се заканува наплив на евтино млеко од еу! Зошто никој не реагира?!

18

27 специјален прилог Kој е кој во градежната индустрија?

42 Интервју

Марина Тунева

извршен директор на Советот за етика во медиумите на Македонија:

И даваме можност на јавноста „да одговори“ на новинарското известување

44

42

политика

Што по одбивањето од Брисел на поканата од Обвинителството? Без политичка волја, ќе се менува само фасадата на правдата

48 Интервју

Берт Твалфховен

основач на Европската фондација за истражување на претприемништвото

Претприемничкото образование треба да е задолжително!

Долгот расте

Владата во следните две години планира да се задолжи за 1,25 милијарди евра. Половина од парите се планира да се искористат за покривање на буџетскиот дефицит, а другата половина за отплаќање на старите долгови на државата. Oколу 660 милиони евра ќе се позајмат од странски кредитори, додека пак останатите 590 милиони евра ќе се бараат на домашен пазар.

XXСтр. 12

Бирократија

Ако се земат предвид сите привилегии кои ги имаат функционерите во Македонија, воопшто не изненадува фактот што сите сакаат да работат во администрација. Капитал направи детална анализа за сите привилегии кои ги уживаат македонските функционери од претседателот па се до најниското звање во службата.

XXСтр. 18

2017: година Македонија ќе заврши со 5 м

Импресум// Издава: Капитал Медиа Гроуп доо Скопје, бул. Партизански Одреди бр.17-1/16, п.фах 503, 1000 Скопје l Адреса на уредништвото на издавачот на медиум: бул. ВМРО бр.7, здрада 1, влез 1, ка Основач и директор: Љупчо Зиков l Одговорен уредник: Биљана Здравковска Стојчевска l Печати: Графички центар Скопје, ул. Скупи бб, 1000 Скопје l Тираж: 3.000 примероци l Датум на печатење:

5

52

22

Ceo profile

Жаклин Хинман

извршен директор на CH2M Hill

Како една жена успеа да се наметне во глобалната градежна индустрија

48

55

Startup

58

технологија

И тоа го има по светов Овие инвеститори може да ви дадат 500.000 долари за стартап идеја нацртана на салфетка Клима уредите на Vivax го освојуваат македонскиот пазар

Кој како си тумачи

Пораката од Брисел со одбивањето да испрати експерти во македонското Обвинителство, за владејачката ВМРО-ДПМНЕ значи дека Европа упатила порака до опозицијата да престане со омаловажувањето на македонското обвинителство и судство, за СДСМ, пак, одбивањето од Брисел е крунски доказ дека актуелниот Јавен обвинител нема кредибилитет да го води процесот.

52 Млеко

Македонија не треба да стравува од криза во млечната индустрија, укинувањето на производните квоти нема да го зголеми увозот на млеко, ниту пак да ги намали откупните цени на млекото на домашниот пазар. Ова се првичните реакции од домашните млекари по укинувањето на квотите за производство на млеко во ЕУ кое се случи на почетокот на април.

XXСтр. 22

милијарди евра долг или 50% од БДП

ат 6, стан бр.31 l П. ФАХ 503, 1000 Скопје 23.04.2015

XXСтр. 44

5та Регионална конференција

18-19 јуни 2015 Скопје - Македонија

l Со спојувања и преземања до посилни регионални компании l Како до иновативна туристичка понуда l Стартап сцена во ЈИЕ: будење на претприемачите и како државата може да помогне l Потенцијали на обновливата енергија на Балканот: искуства и перспективи l Турција: прилики за повеќе инвестиции и трговија

OSLOBO\ENJE BH NEZAVISNI DNEVNIK • Sarajevo • www.oslobodjenje.ba

Cijena: 1 KM/6 KN

16. strana

PETAK, 4. 7. 2008.

5. strana

Godina LXV • Broj 22.085

43. strana

7

Капитал број 806 10.04.2015

издава: Капитал Медиа Гроуп основан 1999 година основач: Љупчо Зиков бул. ВМРО бр.7, зграда 1, влез 1, кат 6, стан бр.31

тел. ++ 389 2 3280 910 www.kapital.mk www.facebook/KapitalMK

WWW.KAPITAL.MK

Претплатете се на КАПИТАЛ...

И

COVER STORY

ВО СЛЕДНИТЕ ДВЕ ГОДИНИ

МАКЕДОНИЈА ЌЕ СЕ ЗАДОЛЖИ СО

1,25

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

БРОЈ 808 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 24 АПРИЛ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

дејата и визијата за тоа што сакаат да направат, беше највредниот капитал кој го поседуваа луѓето што ја почнаа приказната милијарди евра за Капитал пред повеќе од 15 години. Со макотрпна и посветена работа на својот тим, магазинот се наметна како еден од најрелевантните извори на квалитетни информации во Македонија милиони евра од и регионот, значајни за приватниот, јавниот и ДОМА невладиниот сектор. Да се биде лидер на пазарот во својот сегмент е голема чест и задоволство, но и голема обврска кон сите што секоја недела нетрпеливо милиони евра од СТРАНСТВО го чекаат Капитал да ги информира за економските проблематики и актуелности, но, и да ги едуцира со своите содржини за најновите трендови. Капитал се чита во директорски канцеларии, Капитал СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ се чита во кабинети на политичари, Капитал се чита KОЈ Е КОЈ ВО ГРАДЕЖНАТА ИНДУСТРИЈА? на универзитети, институти, “тинк-тенк” центри.... ПАНИКА: БАЛКАНОТ ЌЕ СЕ ПРЕПЛАВИ СО ЕВТИНО ЕВРОПСКО МЛЕКО! едноставно Капитал е секаде кај што се со годишна донесуваат одлуки и креираат п ретплата од политики и стратегии.

590

WWW.KAPITAL.MK

660

специјален прилог - градежништво

КОЈ Е КОЈ

ВО ГРАДЕЖНАТА ИНДУСТРИЈА?  НОВИОТ ГРАДЕЖЕН

 НОВИТЕ СТАНОВИ

 ИНДУСТРИЈАТА ЗА

 КОИ ПРОИЗВОДИ

денари, заштедете

24 месечна претплата 6.100 денари со вклучени 40% попуст

WWW.KAPITAL.MK

ММФ

281,8

? во што е проблемот

И ПОКРАЈ СИТЕ ПОВОЛНОСТИ, СТРАНЦИТЕ ГИ ВАДАТ ПАРИТЕ ОД МАКЕДОНИЈА

МИЛИОНИ ЕВРА ОДЛЕАНИ КАКО ДИВИДЕНДИ ЛАНИ Зошто инвеститорите лани одлучиле да го репатрираат профитот што го создавале сите претходни години?!

ХУАН ПЕДРО ХИМЕНЕЗ НАВАРО INTERVIEW директор на АрцелорМитал-Скопје СО ИНВЕСТИРАЊЕ ВО НОВИ ПРОИЗВОДИ ГИ НАДМИНАВМЕ ПРЕДИЗВИЦИТЕ ИЛОН МАСК: СУПЕР-ПРЕТПРИЕМАЧ КОЈ ПРАВИ ПАРИ СПАСУВАЈЌИ ГО СВЕТОТ

КАПИТАЛ НА ПРЕСТИЖНА КОНФЕРЕНЦИЈА ВО ВИЕНА

МАКЕДОНИЈА И ЗАПАДЕН БАЛКАН НЕ ГИ ДОВРШИЈА РЕФОРМИТЕ

АНАЛИЗА: ЏУМАЈЛИЈА ПОВТОРНО ЌЕ СЕ ДАВА ПОД КОНЦЕСИЈА

WWW.KAPITAL.MK

WWW.KAPITAL.MK

ДУРИ

STARTUP МАКЕДОНСКИ СТАРТАПИ УСПЕВААТ ДА ДОБИЈАТ ПАРИ ОД СТРАНСКИ БИЗНИС АКЦЕЛЕРАТОРИ

СЛУЧАЈ: МАКЕДОНСКИ БИЗНИС Фирмите чекаат на Господ, Директорите се крстат!

АНАЛИЗА

WWW.KAPITAL.MK

ПОЛИТИКA МОЖНО ЛИ Е НА МЕСТОТО НА ЗВРЛЕВСКИ ДА ДОЈДЕ ОБВИНИТЕЛ ОКОЛУ КОЈ ЌЕ СЕ СЛОЖАТ ГРУЕВСКИ И ЗАЕВ?

COVER STORY

МАКЕДОНСКАТА ИНДУСТРИЈА РАБОТИ СО МАШИНИ СТАРИ НАД ДВЕ ДЕЦЕНИИ

ШТО СЕ КРИЕ ЗАД НОВИТЕ БРАНУВАЊА ПОД ПОВРШИНАТА НА МЕЃУЕТНИЧКИТЕ ОДНОСИ ВО МАКЕДОНИЈА?

ЧЕТВРТА РЕГИОНАЛНА КОНФЕРЕНЦИЈА НА БИЗНИС ПЛУС ВО БЕЛГРАД

WWW.KAPITAL.MK

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

со вклучени 20% попуст

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

12 месечна претплата 4.100 денари

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

4.100 20%

6 месечна претплата 2.200 денари со вклучени 15% попуст

И ИНДУСТРИИ СЕ ВКЛУЧЕНИ ВО ИЗГРАДБА НА ЕДЕН СТАН?

БРОЈ 800 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 27 ФЕВРУАРИ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

Во време кога квалитетната информација е најскапоцен ресурс, не дозволувајте да останете без најскапоценото. Станете и вие дел од семејството на редовни читатели на Капитал и искористете ги поволните пакети за претплата што ги подготвивме за вас.

СЕ 80% МАКЕДОНСКИ ПРОИЗВОД

БРОЈ 803 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 20 МАРТ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

ГРАДЕЖНИ МАТЕРИЈАЛИ РАБОТИ СО ПОЛОВИЧЕН КАПАЦИТЕТ

ЧЕТВРТА РЕГИОНАЛНА КОНФЕРЕНЦИЈА НА БИЗНИС ПЛУС ВО БЕЛГРАД COVER STORY МОЖЕ ЛИ БИЗНИСОТ ДА ПИЛОТИРА ВО ПОЛИТИЧКИТЕ ТУРБУЛЕНЦИИ?

БРОЈ 803 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 20 МАРТ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

БУМ ЌЕ ЈА РАЗДВИЖИ ЕКОНОМИЈАТА

ПОЛИТИКА ДАЛИ ГЕРМАНИЈА НАМЕТНУВА НОВА ИГРА НА ДОВЕРБА МЕЃУ СКОПЈЕ И АТИНА?

WWW.KAPITAL.MK

INTERVIEW

ВЛАДИМИР ГЛИГОРОВ

ПРОФЕСОР НА ВИЕНСКИ ЕКОНОМСКИ ИНСТИТУТ

Македонија ќе го урне својот углед ако на политичката криза даде недемократски одговор! АНАЛИЗА

ПАЃА МАКЕДОНСКИОТ ИЗВОЗ НА БАЛКАНОТ

СЕ БОРИМЕ ЗА ИЗВОЗ ВО ДУБАИ И КАТАР, А ЗАБОРАВАМЕ НА СРБИЈА И БУГАРИЈА

ТУРЦИЈА: КАКО ДА СЕ ЗГОЛЕМAT ИЗВОЗОТ И ИНВЕСТИЦИИТЕ?

*Во цената е вклучен ддв и платена поштарина

...заеднички ја креираме додадената вредност на нашите животни проекти...

www.kapital.mk

Капитал број 808 24.04.2015

8

НАВИГАТОР

график на неделата...

Највредни брендови за 2015 (млрд $)

Извор: BrandFinance

128,3

Apple

81,71

76,7

Samsung

Google

67 Microsoft

59,8 Verizon

Apple неприкосновен

го објави своето ново годишно рангирање на брендовите во светот, и Apple повторно највреден бренд, само овој пат едно 23-24 милијарди долари поскап.

BrandFinance

> БРОЈКА

66%

од македонските компании вовеле некакви иновации во последниве три години, покажува најново истражување

3 факти за...

4,3 6,6

64,9%

милијарди долари изнесува извозот на Македонија за цела 2014 година милијарди долари изнесува увозот на Македонија за 20014 година

изнесува покриеноста на увозот со извозот

ГРЦИЈА ПОЧНА ДА АПСИ БИЗНИСМЕНИ КОИ СО ГОД

Директорот на актор в обвинет за даночно за

светот низ медиумите...

The Times

Последниот голем грабеж на накит во Лондон е дефинитивно топ тема на сите англиски медиуми. Застрашува фактот што веројатно станува збор за истата група која веќе изврши серија вакви напади ширум светот и на која никој за сега не може да и застане на патот. lll

The Wall Street Journal Гугл и Фејсбук кројат нова стратегија за да стигнат до оној голем процент од светската популација кој нема допир со интернетот и современите технологии. Иако општиот впечаток е дека луѓето кои не користат интернет се се помалку, нивната бројка се уште не е за занемарување. lll

South China Morning Post

Според кинеските медиуми Јапонија ги прави првите чекори кон историско помирување со остатокот од регионот, но дека долг е патот за изгладување на некои навистина горчливи прашања кои демнат над заедничката историја на истокот на Азија. lll

Gulf News

Арапската коалиција ги прекина воздушните напади над Јемен и ги демантира гласините за евентуална копнена инвазија врз земјата. Според претставниците на коалиција опасноста од евентуалната штета која Јемен може да ја направи на регионот е остранета. lll

Д

Директорот на најголемата грчка градежна компанија Актор, Леонидас Боболас, изминатава недела бил приведен под обвинение за даночно затајување. Откако платил 1.800.000 милиони евра на грчките даночни служби бил пуштен на слобода. Боболас е еден од најбогатите грчки бизнисмени, а неговата фамилија контролира повеќе медиуми во Грција, меѓу кои дневниот весник Етнос и популарната телевизија Мега. Грчките медиуми пишуваат дека тој и негови блиски роднини биле

на списокот на богати грчки бизнисмени и политичари кои имале тајни сметки во Швајцарија, кој на Грција и беше доставен во 2010 година од страна на шефицата на ММФ Кристин Лагард. Апсењето на првиот човек на градежната компанија Актор во македонската јавност се поврзува со скандалот со кој оваа грчка компанија се поврзува, а кој се однесува на сомневања за потплатување на високи македонски функционери за да го добијат тендерот за изградба на делницата Демир Капија – Смоквица, дел од Коридорот 10. Опозициската партија СДСМ минатата година обелодени афера поврзана токму со оваа комапнија, за наводно извлекување на кеш пари надвор од земјава. Имено, СДСМ обвини дека грчки граѓани извлекле во кеш 3,5 милиони евра од сметката на грчката компанија Актор, за потоа да се отвори преткривична постапка од страна на Јавното обвинителство. Тоа доведе до привремено блокирање на сметките на компанијата во Македонија, меѓутоа, по некое време изградбата на автопатот продолжи.

www.kapital.mk

Капитал број 808 24.04.2015

9

проценки... > БРОЈКА

Дорис Пак

пратеник во Европскиот парламент

Во следните четири години нема да има ново проширување на ЕУ

Р

50%

еалноста е дека во следните четири години нема да има ново проширување на Европската Унија. Причината, е во тоа што земјитекандидатки не се на ниво за влез во Унијата.Дополнително земјите-членки на ЕУ дека не покажуваат доволно заинтересираност за државите од Балканот да станат членки.

ДИНИ НЕ ПЛАЌАЛЕ ДАНОЦИ

во грција атајување Директорот на најголемата грчка градежна фирма Актор, поврзана со скандал околу изградб ата на коридорот 10 во Македонија, е уапсен, па пуштен на слобода откако платил 1,8 милиони евра неплатен данок. За разлика од Македонија, новата влада во Грција на чело со Алексис Ципрас е цврсто решена да се справи со криминалот и корупцијата во кој се вмешани високи политичари и бизнисмени, кои со години биле надвор од законите. Пред еден месец, случајот Актор се најде и во извештајот на Организацијата за економска соработка и развој – ОЕЦД , за борбата со корупцијата во Грција. Во обемниот извештај, во делот во кој се наведуваат случаите за поткуп во странство, стои дека грчката градежна компанија наводно понудила поткуп на официјални претставници од Македонија за да го добие договорот вреден 270 милиони евра за изградба на автопат. „Градежните работи почнале во септември 2012. Грчката компанија го добила договорот, иако нејзината понуда била значително повисока – околу 40 милиони евра од понудите на конкурентите. Вклучени се филијала на грчката компанија во БЈРМ и поединци од Грција. Тече прелиминарната истрага во Грција за корупција во странство и перење пари“, пишува во Извештајот. Во него се наведува дека за покренатата истрага Атина во јуни 2014 година побарала помош и од Скопје, но бидејќи не добила одговор побарала посредување и на Европравда. Македонското обвинителство се уште собира докази за за наводен поткуп на официјални претставници од Македонија за да го добијат договорот. Една година од откривањето на случајот, надлежните институции не откриваат нови детали, ниту пак имиња на функционери кои можеби се вмешани во него. nnn

од иновативните проекти во македонските компании се напуштаат во почетната фаза

ВЕСТИ...

Допрва ќе се одлучува дали Џумајлија ќе се дели или ќе ја земе еден бизисмен

З

аврши јавниот повик за изразување интерес за земјоделско земјиште во државна сопственост во Џумајлија, кое беше објавено од страна на Министерството за земјоделство. Од пројавениот интерес, ресорното министерство ќе одлучува дали Џумајлија ќе се издава цела, или пак ќе се дели на ниви. Според огласот, компаниите требаа да достават бизнисплан кој го вклучува износот на вкупните инвестиции, опис на применетите технологии, планиран број вработени по година и спецификација на механизацијата. За подигање долгогодишни насади, земјиштето ќе се издава за период во времетраење од 30 години, за маслинарници

до 50 години, додека за одгледување земјоделски култури до 15 години. Претходно, земјиштето со површина од 4.435 хектари го имаше земено индиската фирма „Сахара груп“, но поради неисполнување на договорите, се активираше банкарската гаранција во висина од 3 милиони евра.

Македонија напреднала во информатичките технологии

М

акедонија е на 47 место на глобалната листа за напредокот во информатичката технологија што ја објавува Светскиот економски форум. Во глобалниот извештај рангирани се вкупно 143 држави, а споредбено со минатата година, Македонија има подобрување од 10 позиции, односно 20 места споредбено со 2013 година. Најголемо напредување има во критериумот „Достапност“, каде земјава е рангирана на 29-то место, што во споредба со минатата година

е напредување од 59 позиции. Овој индикатор оценува колку чини пристапот до ИКТ преку мобилната телефонија или фиксниот интернет, односно конкурентноста во секторот на интернет и телефонија. Од земјите во регионот подобар ранг од земјава има Словенија, која се наоѓа на 37-мото место. Хрватска е на 54 позиција, Црна Гора 56, Романија 63, Грција 66, Бугарија 73, Србија 77, додека Албанија на 92 место.

www.kapital.mk

Капитал број 808 24.04.2015

10 НАВИГАТОР

ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

70 фирми аплицирале за с

11,5%

колу 70 фирми аплицирале за искористување на средтвата од фондот за иновации. Но колку од нив ќе ги добијат потребните пари, допрва ќе се утврдува. Компаниите со нецелосна апликација во наредните десетина дена ќе бидат известени да ги достават потребните документи . Првите договори се очекува да се склучат на крајот на јуни, по што ќе бидат исплатени средствата.

е пораснат прометот во индустријата во февруари 2015 година, во однос на истиот месец минатата година.

Лекот штедење не делува. Потребен ни е нов лек.

Јанис Варуфакис министер за финансии на Грција

победник на неделата

О

Сè погласни барања да содржините од "бомби

Звонимир Мршиќ

+

Претседателот на Управата на хрватската прехранбена фирма Подравка има причина да е задоволен деновиве: Договорена е зделка за купување на словенечката компанија Жито, исто така голем регионален играч во прехранбената индустрија, и извозник во преку 20 земји. Зделката вредна 33 милиони евра за мнозинскиот пакет акции, за Подравка е најголемата аквизиција од 1993 година наваму, истакна Звонимир Мршиќ, првиот човек на фирмата. Со преземањето на Жито, на словенечкиот пазар се создава нов прехранбен лидер со значаен потенцијал за раст на бројни пазари на кои што Подравка е веќе присутна, а словенечкиот пазар станува еден од најзначајните за Подравка. Со оваа констатација на менаџментот на Подравка само се потврдува тезата дека милионите евра дадени за Жито не се толку битни сами по себе, колку што е битно “купувањето“ на пазарите што ги покрива компанијата. Хрватските компании со оваа аквизиција уште еднаш потврдија дека се меѓу најсилните во регионот: прво Атлантик група ја презеде Дрога Колинска, а потоа следеше паѓањето на словенечката гордост Меркатор во рацете на соседскиот Агрокор.

И

И во реториката на Европската унија за политичката криза во Македонија сè посилни се пораките обвинувањата произлезени од материјалите што ги презентира претседателот на СДСМ, Зоран Заев, во опозицискиот проект „Вистината за Македонија“, да станат

предмет на истрага. Впечаток е дека европскиот став натежна во овој правец откако високиот функционер на американскиот Стејт департмент, Хојт Ји, при неодамнешната посета на Скопје отворено побара, покрај обвинувањата против Заев поврзани со потеклото на материјалите што ги презентира, да се испитаат „објавените информации за можна корупција на официјални лица, за можна несоодветна употреба на владиното влијание врз медиумите и судскиот систем, и за можни изборни злоупотреби, и други можни злоупотреби на моќта“. Советот на министрите на ЕУ од заседанието во Луксембург (од вторникот), откако ги повика страните на политичката криза да ги преземат своите одговорности и конструктивно да се вклучат во рестартирањето на политичкиот дијалог и во враќањето на

www.kapital.mk

Капитал број 808 24.04.2015

11

средства од Фондот за иновации Најмногу можат да се добијат до 30.000 евра. Како за прв оглас надлежните се задоволни од бројот на апликанти. За годинава фондот за иновации обезбеди 2,2 милиони евра, и очекува целосно да бидат искористени. Фондот ќе им помогне на фирмите особено на малите и микро бизниси, да ја подобрат својата иновативност, конкурентност во работењето и да отворат нови работни места, со тоа дирекно ќе влијаат на подобрување на економската состојба во земјава.

а се истражат ите" Функционерот на Стејт департментот, Хојт Ји, во Скопје побара да се испитаат објавените информации за можни злоупотреби на моќта на власта, а само неколку дена подоцна и европскиот Совет порача дека очекува истрага за наводите за потенцијални злоупотреби што се објавени јавно довербата во институциите со соодветни политички чекори, конкретно побара „сите тврдења да се испитаат од страна на надлежните органи, вклучувајќи ги и оние наводи на потенцијални злоупотреби што се објавени јавно“. Советот во заклучокот од заседанието изрази длабока загриженост поради влошувањето на ситуацијата во Македонија, потенцирајќи ги како најпогодени области владеењето на правото, основните права и слободата на медиумите, кои, како што пишува европската институција, се јадро на демократските вредности во срцето на ЕУ и политиката на проширување. Во Брисел истовремено се одржуваше регионална конфереција за развој на инфраструктурата на Западниот Балкан на која присуствуваше и премиерот Никола Груевски, кој, иако не беше во агендата на еврокомесарот за проширување, Јоханес Хан, на маргините на настанот се сретна со него, во контекст на политичката криза. Оттука, добивме можност да го слушнеме и мислењето на Хан: „Владеењето на правото мора да се почитува и мора да има целосна истрага. Од друга страна, итно ја повикувам опозицијата да се врати во Парламентот и таму да има Анкетна комисија што ќе се занимава со ова прашање од политичка перспектива. Но, ова не значи дека кривичниот аспект на овој случај не треба да следи. Мора да видиме две димензии: кривична и политичка“, изјави Хан по средбата со Груевски. nnn

> БРОЈКА

мисла на неделата

62,6%

Финансиската индустрија во својата суштина е сервисна индустрија. Тоа значи дека пред се треба да им служи на другите, а не себеси

изнесува просечното искористување на капацитетите на деловните субјекти во преработувачката индустрија од нормалното искористување.

лидери

Кристин Лагард

директор на ММФ

губитник на неделата

Акихиро Ота

Јапонија неодамна направи инфраструктурна револуција лансирајќи го најбрзиот воз на светот.

Ивица Тодориќ

Во време на евтини пари Агрокор ќе репрограмира долг од 1 милијарда долари за што ги ангажирал Голдман Сакс и Џи Пи Морган кој знаат како тоа најдобро се прави

не им беше неделата

Али Ахмети

за само два дена дури тројца високи функционери на ДУИ поднесоа оставки

Еди Рама

албанскиот премиер е повикан на рапорт во Брисел поради повиците за обединување на Албанија и Косово

_

Алексеј Милер Европската антимонополска комисија во средата го обвини рускиот енергетски гигант Гаспром дека ја злоупотребува својата доминација на пазарот за гас. Компанијата со која долги години раководи Милер е обвинета дека со нивната пристрасна политика допринела за повисоки цени на гасот Бугарија, Естонија, Литванија, Летонија и Полска. Ова е уште еден сериозен удар врз компанијата која со последната меѓународна дипломатска криза се најде во центарот на политичките збиднувања. Се уште неофицијалните извештаи покажуваат огромни штети кои ги трпи Гаспром од тивката војна која ја водат Москва и Западниот свет, што значи дека оваа на европската анти монополска комисија ќе претставува шлаг на невкусната торта која со месеци му се сервира на Милер. Се уште виси во воздух и обидот за маневар кој раководството на оваа компанија го направи преку менување на трасата за јужниот европски гасовод од Бугарија кон Турција. Очигледно на првиот човек на Газпром Алексеј Милер и на компанијата деновиве им се удира од глава сиот капитал кој го стекнаа со помош на политичките маневри на Кремљ. Ова е доказ дека во современата глобална економија долгорочно може да опстанат бизниси и компании кои се потпираат на реални економски основи.

Капитал број 808 24.04.2015

12

www.kapital.mk

COVER STORY

Долгот на државата продолжува да расте

во следните две го македонија ќе се задолжи со

www.kapital.mk

одини

1,25 милијарди евра

590 милиони евра од

ДОМА

660 милиони евра од

странство

Капитал број 808 24.04.2015

Владата во следните две години планира да се задолжи за 1,25 милијарди евра, открива најновата Фискална стратегија до 2017 година. Половина од парите се планира да се искористат за покривање на буџетскиот дефицит, а другата половина за отплаќање на старите долгови на државата. Според планот на Министерството за финансии, околу 660 милиони евра ќе се позајмат од странски кредитори, додека пак останатите 590 милиони евра ќе се бараат од домашните банки, пензиски и осигурителни друштва преку издавање на државни хартии од вредност. Токму тоа што што Владата во следните две години планира тројно да го зголеми задолжувањето на домашен терен преку издавање на државни записи и обврзници е она што ги загрижува бизнисмените. Велат дека интензивирањето на задолжувањата на државата на домашниот пазар брзо ќе придонесе да се намали потенцијалот кај банките за кредитирање на стопанството. Сосе сите задолжувања и раздолжувања, јавниот долг на државата до крајот на 2017 година ќе надмине 5 милијарди евра, односно 50% од БДП.

В

13

пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

Владата во следните две години планира да се задолжи за 1,25 милијарди евра, открива најновата Фискална стратегија до 2017 година. Половина од парите се планира да се искористат за покривање на буџетскиот дефицит, а другата половина за отплаќање на старите долгови на државата. Според планот на Министерството за финансии, околу 660 милиони евра ќе се позајмат од странски кредитори, додека пак останатите 590 милиони евра ќе се бараат од домашните банки, пензиски и осигурителни друштва преку издавање на државни хартии од вредност. Во време кога каматите на меѓународниот пазар станаа екстремно ниски, задол-жувањето на Македонија од тој аспект не би требало да биде проблематично. Некои држави се задолжуваат дури и со негативни камати, што значи дека ако инвеститор сака да и позајми пари на Германија, на пример, всушност треба да и доплати за тоа, што е своевиден економски апсурд. Меѓутоа, економистите објаснуваат дека пазарната логика е во тоа што најголем дел од еврозоната е во дефлација и поради тоа и покрај негативните каматни стапки за позајмување пари, инвеститорите сепак на крај ќе остварат некаков принос. Негативните каматни стапки на пазарите се последица на мерките на Европската централна банка (ЕЦБ) која се бори со дефлацијата и економската стагнација со по 60 милијарди евра во оптек секој месец. Негативните камати всушност се и првиот позитивен ефект од политиката на ЕЦБ за Македонија. Меѓутоа, и во вакви услови, економистите коментираат дека станува збор за голема сума што ја бара земја со шпекулативен кредитен рејтинг и според тоа нема гаранции дека задолжувањето ќе оди толку глатко. Засега нема конкретни најави кога државата повторно ќе се задолжува во странство. „Во наредниот период, ќе продолжи да се следи состојбата на меѓународниот пазар на капитал. Странското задолжување како извор на финансирање ќе се користи од страна на буџетските корисници за реализација на конкретни проекти“, пишува во најновата Фискална стратегија до 2017 година. Последното искуство со задолжувањето на Владата од лани покажа дека каматата што треба да ја плати Македонија за позајмени 500 милиони евра со рок на отплата од седум години е 3,97%. Аналитичарите коментираат дека годинава, условите за задолжување се уште подобри и според нив, сега е вистинска бонанца на пазарот. Сосе планираните задолжувања до крајот на 2017 година, Фискалната стратегија открива дека јавниот

www.kapital.mk

Капитал број 808 24.04.2015

14

COVER STORY

И

нтензивирањето на задолжувањата на државата на домашниот пазар брзо ќе придонесе да се намали потенцијалот кај банките за кредитирање на стопанството. Ако се случи тоа, во време кога компаниите се соочуваат со голема неликвидност, ќе биде погубно за целиот бизнис сектор. Ние како претставници на бизнис заедницата ја замолуваме Владата да ја преиспита оваа одлука и наместо на домашниот пазар, парите да ги обезбеди преку задолжувања исклучиво на странскиот пазар. Ако остане на ставот оваа сума да ја обезбеди од домашните кредитори, немам дилема дека банките ќе изберат да вложуваат во државни обврзници со помал ризик Горан отколку да даваат кредити на фирмите. Рафајловски Ова стопанство ќе пропадне ако банките член на Управен одбор не застанат зад компаниите. на Стопанска комора

Б

анките секогаш ќе даваат предност на кредитирањето на граѓаните и фирмите пред вложувањата во државни хартии од вредност, но ако нема доволно побарувачка за кредити, а депозитите продолжат да се зголемуваат, тој вишок пари мора некаде да се инвестира. Ако растот на депозитите запре, нема да инвестираме во записи. Од друга страна, каматите на државните обврзници и записи паѓаат, така што логично е да паѓа и интересот на банките да ги инвестираат парите во хартии од вредност. За нас е поисплатливо да кредитираме бидејќи имаме поголема заработка од камати. На крајот пазарот ќе покаже дали овој план на Владата ќе се оствари или не.

Ѓорѓи Јанчевски

претседател на Управниот одбор на НЛБ Тутунска банка

48,2%

Јавен долг

(во милијарди евра)

45,8% 40,5%

% од БДП

38,3% 32,0%

25,8%

1,57

23,0%

1,56

26,2%

1,77

27,2%

2,41

2,91

3,92

45,6%

2008

2009

5,05

4,10

3,28

1,94 Извор: Фискална стратегија 2015-2017 на Министерството за финансии

2007

4,65

50,0%

2010

долг ќе достигне до 50% од БДП, односно ќе надмине сума од 5 милијарди евра. Дека долгот на Владата ќе се зголемува предупреди и Standard & Poor’s во најновиот извештај, нотирајќи дека „задолжувањата за финансирање на буџетските дефицити до 2018 година ќе го оптоварат јавниот долг и покрај тоа што од почетокот на годината Македонија се раздолжи предвреме кон ММФ“.

2011

2012

Офанзивно кај банките

2013

Она што ги загрижува бизнисмените е што Владата во следните две години планира тројно да го зголеми задолжувањето на домашен терен преку издавање на државни записи и обврзници. Според планот објавен во Фискалната стратегија, до крајот на 2017 година државата планира да позајми вкупно 580 милиони евра од домашните банки, осигурителни компании

2014

* Проценки

2015*

2016*

2017*

и пензиски друштва. „Министерството за финансии и во наредниот период ќе продолжи со издавање на државните хартии од вредност. Целта е со редовна застапеност на државните хартии од вредност да се овозможи поефикасно финансирање на буџетските потреби на краток и на долг рок, намалување на трошоците за финансирање, како и поттикнување на натамошниот развој на

www.kapital.mk

Капитал број 808 24.04.2015

15 Владата со кампања ќе бара инвеститори... што ќе и позајмат пари!

В

о најновата Фискална стратегија до 2017 година, Владата пишува дека „ќе продолжи со активностите за проширување на базата на инвеститори преку разгледување на можноста за воведување на нови финансиски инструменти адекватни на потребите на пазарните учесници, но и спроведување на маркетинг кампања пред различни целни групи на инвеститори и одржување на редовен дијалог со сите учесници на пазарот на државни хартии од вредност“

финансиските пазари во Македонија. Во периодот кој претстои, интенцијата на Министерството за финансии ќе биде одржување на редовна застапеност на државните записи, како и фокусирање на проширувањето на рочната структура на портфолиото на државните хартии од вредност со подолги рочности“, пишува во Фискалната стратегија. Во неа Министерството за финансии објаснува дека динамиката на задолжување со обврзници ќе продолжи како и досега, така како што диктира пазарот. Ова може да биде лоша вест за многу бизнисмени кои се надеваат да добијат кредит од некоја од банките бидејќи притисокот од државата може да го забави кредитирањето на приватниот сектор. Бизнисмените сугерираат пред секое ново задолжување, државата да направи анализа како тоа ќе се одрази на работењето на домашните компании. „Интензивирањето на задолжувањата на државата на домашниот пазар брзо ќе придонесе да се намали потенцијалот кај банките за кредитирање на стопанството. Ако се случи тоа, во време кога компаниите се соочуваат со голема неликвидност, ќе биде погубно за целиот бизнис сектор. Ние како претставници на бизнис заедницата

Светска банка оценува дали народните пари се трошат ефикасно!

В

еќе една година Светска Банка со своја техничка поддршка врши анализа на јавните финансии-Public Finance Review, како од аспект на правни регулативи и постапки, така и од аспект на ефикасност и економичност на користење на јавните финансии, открива Фискалната стратегија. Од канцеларијата на Светска банка во Скопје изјавија дека проектот се уште трае и засега не можат да дадат никакви детали од наодите. „Ваквата активност со Светската банка ќе даде добра основа за понатамошно унапредување на процесот на управување со јавните финансии“, пишува во Стратегијата.

ја замолуваме Владата да ја преиспита да го поддржат и стопанството со повеќе оваа одлука и наместо на домашниот кредити. пазар, парите да ги обезбеди преку „Банките секогаш ќе даваат предност на кредитирањето на граѓаните и задолжувања исклучиво фирмите пред вложувањата во на странскиот пазар. Ако државни хартии од вредност, но остане на ставот оваа сума Standard & Poor’s ако нема доволно побарувачка да ја обезбеди од домашните во најновиот за кредити, а депозитите кредитори, немам дилема извештај продолжат да се зголемуваат, дека банките ќе изберат предупреди дека тој вишок пари мора некаде да вложуваат во државни "задолжувањата за финансирање да се инвестира. Ако растот обврзници со помал ризик на буџетските на депозитите запре, нема да отколку да даваат кредити дефицити до инвестираме во записи. Од на фирмите. Ова стопанство 2018 година ќе друга страна, каматите на ќе пропадне ако банките не го оптоварат државните обврзници и записи застанат зад компаниите“, јавниот долг и паѓаат, така што логично е да вели Горан Рафајловски, покрај тоа што паѓа и интересот на банките член на Управниот одбор од почетокот да ги инвестираат парите во на Стопанската комора на на годината хартии од вредност. За нас е Македонија. Македонија поисплатливо да кредитираме Банкарите, пак, објаснуваат се раздолжи бидејќи имаме поголема дека како што се зголемуваат предвреме кон заработка од камати. На крајот депозитите постојано се ММФ“. пазарот ќе покаже дали овој зголемува и ликвидноста план на Владата ќе се оствари во банкарскиот сектор и поради тоа не би било проблем банките да или не“, вели претседателот на Управниот обезбедат 590 милиони евра за државата одбор на НЛБ Тутунска банка, Ѓорѓи во следните две години а во исто време Јанчевски.

www.kapital.mk

Капитал број 808 24.04.2015

16

COVER STORY

Офанзивното задолжување на државата кај домашните банки во следните две години е всушност нагло свртување на политиката од минатата година. Бројките покажуваат дека салдото на државни обврзници лани останало речиси непроменето во текот на целата година, а после секое задолжување следувало раздолжување. И билансите на банките покажаа дека тие помалку пари вложувале во државни хартии од вредност, а за сметка на тоа, кредитирањето на

приватните фирми порасна за 10%. Комотната позиција на Владата на домашниот пазар на капитал сепак ја овозможи еврообврзницата со која се обезбеди половина милијарда евра.

Како и во претходните документи на Министерството за финансии од минатите години, и во оваа стратегија пишува дека „странското задолжување како извор на финансирање ќе се користи од страна на буџетските корисници за реализација на За што ќе се трошат парите? конкретни проекти“. Фискалната стратегија на државата до Понатаму во стратегијата, се наведува 2017 година само малку открива за што дека во следните три години вклучувајќи конкретно ќе се трошат парите што ќе се ја и годинава, се очекува реализација позајмуваат. на инвестициите во областа на патната и железничка инфраструктура, водовод и канализација, спортски објекти, инвестиции во областа на образованието, здравство, како и останати проекти кои се во согласност со програмата на Владата. Економис тите пос тојано сугерираат дека како што се зголемува јавниот долг над 45% (во декември 2014 година) се стеснува просторот за нови задолжувања и затоа според нив, парите што се позајмуваат мора да се трошат полезно за економијата. Капитални инвестиции во нови патишта, железнички пруги, хидроцентрали, кои носат економски развој, а не непродуктивни инвестиции во музеи, споменици, цркви и тековни трошења за плати, социјалнинадоместоциипензии, согласни се економистите. „Паметното задолжување за инвестирање во капитални објекти е докажана економска теорија кога земјите свесно се задолжуваат прекумерно, а за сметка на тоа доживуваат инвестициски бум“, велат тие. Со кредитите од меѓународните финансиски институции и парите од државните хартии од вредност и еврообврзницата треба да се финансираат проекти во инфраструктурата, бидејќи непродуктивно задолжување ја доведува државата во опасност еден ден да не може да го отплаќа долгот. Анализата на макроекономските показатели на земјите од регионот покажува дека повеќето од нив практикувале стратегија на зголемен државен интервенционизам со што јавниот долг се продлабочил и до 60% од БДП, но за сметка на тоа им се случило економско чудо. Економистите коментираат дека токму во развојот на инфраструктурата Македонија најмногу заостанува и тоа е главната пречка што економијата со години стагнира со просечна WiFi Ready стапка на раст од само 3%.

nnn

oglas_145x207.indd 1

20.4.2015. 9:38:10

www.kapital.mk

Капитал број 808 24.04.2015

18

анализа

Привилегии безброј, одговорност нула

Еве зошто се тепаат за вработување во државна служба

П пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

Покачувањето за 10% на платата на преку 10.000 вработени во Министерството за внатрешни работи е последната од низата привилегии кои ги уживаат вработените во буџетските институции. Со почетокот на оваа година започна да важи и сторнираниот (поради светската економска криза) закон за годишно покачување на платата на службениците

Ако се земат предвид сите привилегии кои ги имаат функционерите во Македонија, воопшто не изненадува фактот што сите сакаат да работат во администрација. Последната одлука за покачување на платите на службениците е само една од многуте привилегии кои ги имаат тие. Капитал направи детална анализа за сите привилегии кои ги уживаат македонските функционери од претседателот па се до најниското звање во службата

од 5%. Напоредно со зголемување на бројот на администрацијата, растат и ветувањата за привилегии и придобивки кои тие (ќе) ги уживаат. Оттука, воопшто не изненадува фактот што секој сака да се вработи во администрација. Тоа го потврдува и податокот од годишниот извештај на Агенцијата за администрација за 2014 година според кој во просек 50 лица аплицираат за едно работно место во администрација. Капитал направи детална анализа за сите дополнителни привилегии, освен платата, што ги уживаат службениците и именуваните лица во државава.

Премиерот и претседателот земаат и до 2000 евра плата

Првото и основно право што го имаат функционерите, државните и јавните службеници е правото на плата, кое според статистиката е повисока од платите во приватниот сектор и индустријата. Висината на платата најмногу зависи од позицијата и од работното место што го има службеникот и од тоа дали станува збор за именувано лице или не. Најниската основна плата во администрација, според податоците на Агенцијата за администрација, изнесува 13.140 денари, односно 213 евра за позицијата помлад референт.

Законско право: Во случај поради извршување на функцијата, функцио

www.kapital.mk

Капитал број 808 24.04.2015

19 ДЕЛ ОД ПРИВИЛЕГИИТЕ НА БИРОКРАТИТЕ Привилегија работа преку викенд работа за време на празници продолжено работно време по час службено патување во Македонија без ноќевање одвоен живот од семејството испратнина за пензија

Износ 17 евра 177 евра 124 евра 28 евра 106 евра 709 евра

* Сумите се пресметани врз основа на просечната плата по работник во Македонија

Највисоката плата во администрација, пак, ја земаат претседателот, премиерот и претседателот на Собранието. Закон за плати на именувани лица посочува дека платата на овие функционери се утврдува согласно просечната исплатена нето плата во земјава утврдена од Државниот завод за статистика помножена по коефициент од 4,50 што е и највисок коефициент за одредување на висината на плата на еден функционер во земјава. Последниот податок на статистичкото биро во земјава покажува дека последната просечна плата во Македонија изнесува 21.828 денари. Ако тоа се помножи со коефициент од 4,50 значи дека минимум бруто платата на секој од овие тројца функционери е 98.226 денари, односно 1.600 евра. Притоа согласно законот дека „работното искуство се вреднува во износ од 0,5% од делот на основната плата за секоја навршена година работен стаж, а најмногу до 20%“, тоа значи дека само платата што ја земаат овие функционери изнесува до 117,871 денар, односно речиси 2.000 евра. Кај пратениците, коефициентот за пресметка на минималната плата е 3,70. Што значи дека минимум бруто платата која ја добива пратеникот е околу 1.300 евра. И за нив, како и за претходната група функционери, ваши правилото за зголемување на платата за 0,5% од основната плата за секоја година стаж. Најнискиот коефициент, пак, кај именуваните лица е 2,20, што значи дека бруто платата на именуван функционер во Македонија може да биде минимум 48.022 денар, односно 780 евра.

Дополнително платена работа преку викенд и за време на празници

Согласно Законот за дслужбеници, вработените во администрација имаат право на дополнителни надоместоци и тоа 5% по час од основната плата за работа за време на викенд, 50% за час работа за време на празници, а за продолжено работно време 35% по час од износот на основната плата. Во зависност од функцијата што ја извршуваат зависи и дополнителниот износ. Но, ако направиме пресметка согласно износот од просечната бруто плата во земјава, тоа значи дека во

Факти:

2000

евра е бруто платата на претседателот, премиерот и претседателот на Собранието

1400

евра е бруто платата на пратеник во Македонија

109.183

пријави за вработување во администрација биле доставени лани до Агенцијата за администрација

50

лица аплицираат во просек за едно работно место во бирократијата просек функционерите добиваат 17 евра за работа преку викенд, 177 евра за работа за време на празници, и 124 евра по час за продолжено работно време. Но, ова не се единствените привилегии на бирократите. Согласно законските прописи, службеникот има право и на други надоместоци: патни, дневни и други трошоци за службени патувања во земјата и странство; трошоци за користење на возила во лична сопственост за службени цели, трошоци за одвоен живот од семејството; за селидбени трошоци; трошоци за работа на терен; трошоци за погреб во случај на државен службеник или член на неговото потесно семејство; за штета при елементарни непогоди и трошок при подолго боледување. Исто така, доколку службеникот се одлучи да го искористи правото на штрајк, тој има право на плата во висина од 60%.

Бројни привилегии и по престанување на функцијата

О

свен бројните привилегии кои ги имаат службениците за време на работењето, дел од истите му продолжуваат и по завршувањето на функцијата која ја работат. Претседателот на Република Македонија по престанување на функцијата има право на пензија чиј износ е еднаков со износот на платата што ја прима претседателот на Република Македонија. Тој исто така има право на канцелариски простор и најмногу до три стручни лица. Освен правото на стручни соработници, Претседателот на кого му престанала функцијата има право на лично обезбедување, како и право на користење на службено возило и возач согласно со прописите што ги донесува Министерството за внатрешни работи. Тој исто така има право да учествува на државни свечености и манифестации. Пратениците, функционерите и раководните работници кои се именувани од Собранието, исто така имаат право на плата по престанувањето на функцијата за време до една година. Пратениците, функционерите и раководните работници имаат право да остварува плата подолго од една година од денот на престанувањето на функцијата, најмногу уште шест месеци ако во тоа време стекнува право на пензија. Останатите службеници, кои имаат пониски звања од погоре наведените, немаат право на вакви или слични привилегии по завршување на функциите. Доколку е суспендиран, пак, додека трае суспендирањето тој има право на 50% плата. За време на стручно оспособување службеникот има право на 100% плата.

28 евра дневница за патување во земјава, 106 евра за одвоен живот од семејството

Согласно Законот за привилегии на именувани лица, 8% од просечната основна плата по работник во Македонија му се исплаќа на службеник за службено патување во земјава без трошоци за ноќевање. Трошоците за ноќевање се признаваат во полн износ, според

онерот треба да се пресели, државата ги покрива селидбените трошоци

www.kapital.mk

Капитал број 808 24.04.2015

20

анализа

приложената сметка, освен за сместување во хотелите од де лукс категориија, пишува во Законот. Дневниците за службено патување во странство, пак, се уредуваат согласно Уредбата за издатоците за службен пат и селидби во странство. Ако веќе утврдивме дека просечната основна плата во земјава е 21.828 денари, тоа значи дека 1.746 денари, или 17 евра добива службеникот дневно за службено пат ување во земјава. Последното истражување во земјава покажа дека на годишно ниво надоместоците само за пратениците за патни трошоци достигнуваат сума и до милион евра. Службениците добиваат и надоместоци од државата за користење автомобил во лична сопственост за службени цели. Ваквиот износ може да биде највисок до 30% од продажната цена на литар гориво, за секој километар кој го поминал службеникот со своето возило за службени цели. Доколку, административецот поради функцијата што ја извршува живее одвоено од семјеството има право до 30% од просечната нето месечена плата по работник, односно околу 106 евра. Во случај поради извршување на функцијата доколку тој треба да се пресели, државата ги покрива селидбените трошоци и трошоците за превоз

врз основа на приложената документација и сметки од самиот функционер. Доколку, функционерот заминува во пензија, пак, тој има право на испратнина

која е еднаква на двократен износ од просечната месечна нето плата по работник или во случајот 43.656 денари, односно 709 евра. nnn

Привилегија: Дополнителени 50% од платата за работа за време на празници Новиот Ŧ 3-та генерација

НАЈДОБРИОТ БИЗНИС УЛТРАБООК ДО СЕГА! УЛТРА ТЕНОК, УЛТРА ЛЕСЕН, СИСТЕМ СО БЕСКОМПРОМИСНИ ПЕРФОРМАНСИ! спецификација: Ŧ Ũ ŕ Ŗ ŬīŪūťť ŀũ Ħ Ũĩŧť Ł ŭ ŨĦ ŧŪū ŦũŒ ŀŧŪūť ŦũũťŁ ƻ

ПЕРФОРМАНСИ ON - THE - GO

ī Ħ ũĩťĦ ŦĦŨ ī ŬŨũŪ

ŭĩŦ ūũ

ŦŧŦĩŭŮťĦťť денĩ Моќниот i7 петта генерација процесор, брилијантниот WQHD 14” дисплеј и 256GB SSD сториџ ја дополнуваат постојано вашата продуктивност Само 17,7мм тенок и 1,3кг тежок, изненадувачки издржлив благодарение на карбон фибер конструкцијата.. истата која се користи денес во авионската технологија

ЦЕЛОСНА МОБИЛНОСТ СЕКОГАШ ON

До 10,9 работни часа батеријата дозволува целодневно извршување на вашите работни задачи

ПРОФЕСИОНАЛНО РЕДЕФИНИРАН

INet ИНЕТ - АВТОРИЗИРАН ЛЕНОВО СЕРВИС

ЗАШТИТНИК НА ВАШИОТ DO УРЕД!

Одличен е за on-the-go професионалци со елегантен дизајн и Rapid Charge технологија

ЗА ПОВЕЌЕ ИНФОРМАЦИИ:

A: Атинска 12 - Скопје T: 02/ 3090.625 E: sales@inet.com.mk W: www.inet.com.mk

ЗА ВРВНИ МАГИСТЕРСКИ СТУДИИ НЕ МОРАТЕ ДА ОДИТЕ ВО СТРАНСТВО!

СЕГА И ВО СКОПЈЕ!

• Престижна МБА програма за развој на вашата кариера • Рангирана помеѓу првите 100 во светот • Со тројна меѓународна акредитација која гарантира квалитет на наставата

УПИСИТЕ СЕ ВО ТЕК! msm.uacs.edu.mk

ЗА ПОВЕЌЕ ИНФОРМАЦИИ:

Универзитет Американ Колеџ Скопје Трета Македонска Бригада 60, 1000 Скопје Тел: +389 2 2463 156

Е-пошта: globalmba@uacs.edu.mk Веб: msm.uacs.edu.mk

Капитал број 808 24.04.2015

22

www.kapital.mk

Компании и пазари

По укинувањето на производните квоти за млеко во ЕУ, балканската млечна индустрија во паника

на Домашната индустрија и се заканува наплив на евтино млеко од еу! Зошто никој не реагира?! Македонија не треба да стравува од криза во млечната индустрија, укинувањето на производните квоти нема да го зголеми увозот на млеко, ниту пак да ги намали откупните цени на млекото на домашниот пазар. Ова се првичните реакции од домашните млекари по укинувањето на квотите за производство на млеко во ЕУ кое се случи на почетокот на април, потег од кој стравуваат сите земји од регионот дека ќе предизвика наплив од евтино европско млеко

Анализа: Либерализацијата на млечниот пазар нема да се о

www.kapital.mk

Капитал број 808 24.04.2015

23

Л Јован Дабевски

директор на млекарата „Здравје Радово“

иберализацијата на пазарот на млеко нема да претставува проблем за Македонија, бидејќи земјава не е таргет на Европската Унија, а производството не може да се зголеми преку ден.

П пишува:

Оливер Трајчески

Oliver.trajceski@kapital.mk

Поради потребата од подобро позиционирање во однос на САД и Кина на глобално ниво, за прв пат после 30 години Европската унија целосно го либерализира пазарот на млеко. Производните квоти се укинати, а отсега европските земји ќе можат да произведуваат млеко колку што сакаат. Овој потег доаѓа во турбулентен период за млечната индустрија, предизвикан од санкциите со кои е забранет извозот на млеко и млечни производи од унијата на рускиот пазар. Тоа во изминатиот период придонесе да се создаде вишоци на млеко на пазарот, што резултираше со пад на цената, но и зголемен извоз на пазарите надвор од ЕУ. Експертите кои „Капитал“ ги контактираше сметаат дека укинувањето на квотите ќе го зголеми производство на млеко во Европа, кое подоцна може да заврши на пазарите во и надвор од ЕУ. Балканските држави веќе се во паника дека ќе се соочат со наплив од поевтино европско млеко, што ќе предизвика сериозна конкуренција на домашните млечни индустрии. Млекопроизводителите, пак, стравуваат дека притисокот од зголемениот увоз на млеко од европските земји ќе ја намали откупната цена на млекото. Германија веќе најави зголемување на производството од 1% до 3% на годишно ниво, а Ирска за дури 50% до 2020 година.

Страв од наплив на евтино европско млеко

Капитал анализираше како оваа мерка на Европската унија ќе се одрази врз македонскиот пазар и домашните млекопроизводители и дали

Н

е очекуваме големи промени во првиот квартал од годината, бидејќи кризата од ЕУ засега не се прелева директно на македонскиот пазар. Доколку дојде до пад на цената на суровото млеко, тој нема да биди Златко во толкав процент, толку Најдoвски драстичен како што е генерален менаџер на случајот во ЕУ. „БиМилк“

Како ЕУ го контролираше млекопроизводството?

П

осле 70-тите години Европската Унија се претвори во голем млекопроизводител кој континуирано има вишок од оваа суровина. Складирање во магацините и извозот без субвенции ја натера ЕУ во 1984 година да воведе квоти со кои ќе го ограничи производството на млеко. Под тие квоти, поединечно земјите имаат сопствена квота за дозволена количина која се дистрибуира на фармерите. Онаа земја која ја надминува таа квота плаќа казна кон Унијата наречена „суперданок“. Секоја држава на свој начин ги одредува квотите, а најпопуларен метод е лицитирањето. Од почетокот на 2015 година квотите почнаа постепено да се зголемуваат, за од овој месец целосно да се укинат. Најголема придобивка од либерализацијата на пазарот се’ чини дека ќе има Франција, која пред неколку години мораше да го намали своето производство за дури 30%. зголемениот увоз на поевтино европско млеко дополнително ќе ја намали и онака ниската откупна цена на млекото. Она што зачудува е фактот што додека млечните индустрии во земјите од регионот веќе се во паника од можно зголемување на увозот на евтино млеко и бараат од властите конкретни мерки за заштита на домашните индустрии, во Македонија никој не реагира на оваа одлука, а млечната индустрија прилично смирена очекува дека овој потег нема да има никакви негативни ефекти. Директорот на млекарницата „Здравје Радово“, Јован Дабевски, вели дека либерализацијата на пазарот за млеко во Европската Унија е очекуван потег, кој нема негативно да се одрази врз ниту врз европската, ниту врз македонската млечна индустрија.

одрази врз цената на домашното млеко

www.kapital.mk

Капитал број 808 24.04.2015

24 “Не треба да стравува од либерализацијата на европскиот пазар на млеко, бидејќи Македонија е премногу мал пазар и не е цел на големите европски млекопроизводители. Друга причина е тоа што производството на млеко не може да се зголеми преку ден, туку тоа претставува процес кој трае со години, а зависи од многу фактори кои директно влијаат на овој комплексен циклус“, смета Дабевски.

Ќе има ли намалување на откупната цена на млекото?!

Експертите кои ги консултираше Капитал велат дека Македонија веќе подолг временски период се соочува со недостиг на сурово млеко, па оттука не би требало да има намалување на откупната цена. Златко Најдовски, генерален менаџер на компанијата БиМилк објаснува дека кризата во Европската Унија засега не се прелева директно на македонскиот пазар. „Во Европа, цената на суровото млеко во последните 6-7 месеци се намали од 0.40 на 0.27 евра за литар млеко, што е пад на цената од 32%. Овој тренд сè уште трае, пред сè поради намалување на извозот за Русија. Кај нас не очекуваме некои големи промени во првиот квартал од годината, бидејќи кризата до ЕУ засега не се прелева директно на македонскиот пазар. Доколку дојде до пад на цената на суровото млеко, тој нема да биди во толкав процент, толку драстичен како што е случајот во ЕУ“, вели Најдовски. Од друга страна, македонското сурово млеко има далеку пониски квалитативни параметри во споредба со европската суровина и според тоа, тие две суровини не требаат да имаат иста цена, објаснува Најдовски, кој потенцира дека со зголемување на квалитетот на млекото, би се избегнале турбуленциите во млечниот сектор во регионот. „БиМилк перманентно работи на зголемување на производните количини кај своите кооперанти, односно количините на откуп. Паралелно со тоа се работи и на подобрување на квалитетот на суровото млеко. Овој проект за унапредување на домашната суровина, кој е веќе започна од 2009 година, ќе продолжи да трае најмалку до 2017 година. Целта е да направиме поуспешен баланс на квалитетот и количините на домашното млеко со нашите планови и капацитет, со што би се избегнале директните влијанија на турбуленциите на млечниот сектор во регионот и пошироко“, објаснува Најдовски.

Се менува „млечната карта“ на Европа?

Либерализацијата на млечниот пазар во Европската Унија претставува своевидна

Раст на млекопроизводството, но и зголемување на увозот

П

одатоците на Државниот завод за статистика покажуваат дека производството на кравјо млеко во Македонија е во благ пораст во периодот од 2009 до 2013 година. Во 2009 произведени се 342.622 тони млеко, додека во 2013 имаме зголемување за речиси 40.000, односно вкупно 390.735 милиони тони млеко. Најголем дел од него се добива од индивидуалните фармери отколку од земјоделските комбинати. Од друга страна, приносот на молзна крава е поголем кај големите фарми и изнесува 5.270 литри млеко на годишно ниво, додека кај индивидуалниот фармери, каде условите за одгледување се полоши, количината е драстично помала и изнесува 3.266 литри сурово млеко. Во анализираните седум години, Владата исплатила милионски суми на име субвенции во сточарството. Иако само во последните три години за субвенционирање на сточарите се потрошени 70 милиони евра, увозот на млеко е во постојан раст. Во 2008 година било увезено млеко во вредност од 22 милиони евра, додека минатата 2014 рекордни 36 милиони евра. револуција, иако земјите-членки за тоа се подготвуваат уште од 2009 година, откако квотите постепено се зголемуваа за речиси 1% на годишно ниво. Но, во знак на протест, изминатиот период голем број европски фармери го блокираа центарот на Брисел, изразувајќи загриженост дека без регулација на млекопроизводството, цените ќе се дестабилизираат, а големите пазарни субјекти ќе профитираат на сметка на помалите. Дел од аналитичарите сметаат дека „млечната карта“ на Европа ќе биде преуредена, т.е. едни земји ќе почнат да произведуваат повеќе млеко, а други значително помалку. „Укинувањето на квотите на национално ниво ќе мотивираат да се создаде релативно пониска цена на пазарот. Првичниот ефект ќе покаже кои држави имаат, а кои немаат конкурентни предности во производството на кравјо млеко. Има основа да се размислува дека млечната индустрија ќе се префрли во северозападниот дел на континентот, додека во југоисточниот ќе има намалување“, смета Николај Волканов, аналитичар од фондацијата „ИнтелиАгро“. Дел од европските земји веќе се подготвуваат за експанзија. На пример, Ирска најави дека ќе го зголеми производството на млеко за дури 50% до крајот на 2020. За идни лидери во млечниот сектор

се сметаат Австрија, Германија и Холандија, пад на производството се очекува во Романија и Шведска, додека најголеми штети ќе претрпат земјоделците во Франција, Англија и Италија. Во обид да се смират европските фармери, Европската комисија предвидува дека пазарот на млеко во заедницата ќе се зголеми на 148 милиони тони во 2022 година, што претставува раст од 4%. Надеж за ЕУ се меѓународните пазари, особено Кина, Нов Зеланд, САД, Австралија и Аргентина. По укинувањето на производните квоти за млеко во ЕУ реагираа и земјите од регионот. Здружението за земјоделство, прехранбена индустрија, шумарство и водостопанство од Србија изнесе став во кој посочуваат дека нивната земја ќе биде преплавена од европско млеко, а државата и владата ќе мораат да изнајдат решение како да ги заштитат домашните млекопроизводители. Слично реагираа и млекарите на територијата на Босна и Херцеговина, кои веќе долго време изразуваат незадоволство од прекумерниот увоз на млеко од ЕУ. Според нив, потребно е да се воведецариназаувознамлекоимлечнипроизводи, како домашниот производ би бил рамноправен со субвенцираниот и висококвалитетен кој потекнува од земјите-членки на Европската Унија. nnn

26

Капитал број 808 24.04.2015 издава: Капитал Медиа Гроуп основан 1999 година основач: Љупчо Зиков бул. ВМРО бр.7, зграда 1, влез 1, кат 6, стан бр.31

тел. ++ 389 2 3280 910 www.kapital.mk www.facebook/KapitalMK

WWW.KAPITAL.MK

Претплатете се на КАПИТАЛ...

И

(СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ)

"ТЕПАЧКА" МЕЃУ БАНКИТЕ ЗА ДОБРИТЕ КОМПАНИИ. ШТО ЌЕ СЕ БАРА?

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

БРОЈ 800 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 27 ФЕВРУАРИ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

дејата и визијата за тоа што сакаат да направат, беше највредниот капитал кој го COVER STORY поседуваа луѓето што ја почнаа приказната НОВИОТ РУСКИ ГАСОВОД ЌЕ за Капитал пред повеќе од 15 години. Со ЈА СТАВИ МАКЕДОНИЈА макотрпна и посветена работа на својот тим, ДА ИЗБИРА МЕЃУ ИСТОКОТ магазинот се наметна како еден од најрелевантните И ЗАПАДОТ ?! извори на квалитетни информации во Македонија и регионот, значајни за приватниот, јавниот и WWW.KAPITAL.MK невладиниот сектор. Да се биде лидер на пазарот INTERVIEW во својот сегмент е голема чест и задоволство, но и ЈАНКО МЕДЈА голема обврска кон сите што секоја недела нетрпеливо го чекаат Капитал да ги информира за економските По неколку години, НЛБ Групација со позитивни резултати. проблематики и актуелности, но, и да ги едуцира со Преструктуирањето продолжува своите содржини за најновите трендови. Капитал се чита во директорски канцеларии, Капитал INTERVIEW ВЕРНЕР ШЕРЕР се чита во кабинети на политичари, Капитал се чита СО СИГУРЕН ЧЕКОР КОН ИДНИНАТА на универзитети, институти, “тинк-тенк” центри.... ЈАВНА АДМИНИСТРАЦИЈА: ОГЛАСИ ЗА НАД 1.300 НОВИ ВРАБОТУВАЊА едноставно Капитал е секаде кај што се с о го дишна донесуваат одлуки и креираат п р е т п лата од политики и стратегии. претседател на Управен одбор на НЛБ Љубљана и претседател на Надзорен одбор на НЛБ Тутунска

претседател на Управниот одбор на EOS Group

12 месечна претплата 4.100 денари со вклучени 20% попуст

24 месечна претплата 6.100 денари со вклучени 40% попуст

COVER STORY

ДОМАШНИТЕ БИЗНИС ПОЧЕТОЦИ МЕЃУ СОНОТ И ЈАВЕТО! КАДЕ СМЕ?

АНАЛИЗА

КАКВО ФАЈДЕ ИМААТ ИЗВОЗНИТЕ КОМПАНИИ ОД ЕКОНОМСКИТЕ ПРОМОТОРИ?

COVER STORY

БАЛКАН

БЕРЗИТЕ НOСАТ НАЈГОЛЕМ ЌАР, КАМАТИТЕ НА ИСТОРИСКИ МИНИМУМ

СРБИТЕ ВО ПАНИКА! ХРВАТИТЕ ГИ КУПИЈА НАЈГОЛЕМИТЕ СРПСКИ БРЕНДОВИ

АНАЛИЗА

ЕВТИНИ ПАРИ И СЛАБА ВАЛУТАРЕЦЕПТ ЗА ПОГОЛЕМ РАСТ ИЛИ ОЧАЕН ПОТЕГ ЗА СПАС

БАЛКАН

НА ГРЧКИОТ ХАРИ ПОТЕР НЕМА ДА МУ ТРЕБА МНОГУ ЗА ДА НАПРАВИ МАГИЈА

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

СТРАНСКИТЕ ИНВЕСТИТОРИ

ГО ЖИВНАА ОСИГУРУВАЊЕТО НА БИЗНИСОТ

ЕВРОПА JA ЧЕКА

БРОЈ 796 ЦЕНА 100 ДЕН. | 30 ЈАНУАРИ, 2015, ПЕТОК | ГОДИНА 16

со вклучени 15% попуст

денари, заштедете

www.kapital.mk

6 месечна претплата 2.200 денари

4.100 20% БРОЈ 797 ЦЕНА 100 ДЕН. | 6 ФЕВРУАРИ, 2015, ПЕТОК | ГОДИНА 16

Во време кога квалитетната информација е најскапоцен ресурс, не дозволувајте да останете без најскапоценото. Станете и вие дел од семејството на редовни читатели на Капитал и искористете ги поволните пакети за претплата што ги подготвивме за вас.

ДОМИНО-ЕФЕКТ НА СИРИЗА

ЈАНИС ВАРУФАКИС НОВОТО ЛИЦЕ НА ГРЧКАТА КРИЗА

МАРКСИСТ КОЈ ЌЕ ГО СПАСУВА КАПИТАЛИЗМОТ

КАПИТАЛ ПРОГНОЗИРА:

ЕВРОТО И ДОЛАРОТ ЌЕ СЕ ИЗЕДНАЧАТ!

*Во цената е вклучен ддв и платена поштарина

...заеднички ја креираме додадената вредност на нашите животни проекти...

www.kapital.mk

Капитал број 808 24.04.2015

42

интервју

П разговарал

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

Марина Тунева извршен директор на Советот за етика во медиумите на Македонија:

и даваме можност на јавноста "да одговори" на новинарското известување

XX Помина повеќе од година од основачкото собрание на Советот за етика на медиумите на Македонија. Сметате ли дека успеавте да се изборите за општествена позиција од која што ќе можете да ги реализирате вашите високо поставени цели, со оглед на ситуацијата во медиумската сфера во земјата? Целите, би рекла, ни се поставени реалис тично. Да ја вратиме професионалноста во медиумите, да им овозможиме на граѓаните да добијат механизам преку кој ќе реагираат на содржините во медиумите, да го подигнеме квалитетот во новинарството, д а ј а з а ш т и т и м е с л о б о д а та н а медиумите.... Развивањето механизам за саморегулација во медиумите е комплексно прашање и нешто што е предизвик во секое општествено опкружување, не само во нашето. Не постои идеален модел, ниту, пак, идеални околности на функционирање. Ситуацијата е предизвик, но токму поради тоа е потребно разбирањето дека постојат фундаментални принципи и стандарди во информирањето што треба да се почитуваат без разлика каде се наоѓаме. Мислам дека полека, но сигурно се движиме кон тоа. Ако во вакви услови се валоризира нашето работење, ќе бидеме фактор на промена во медиумската сфера во државата. Ваквите саморегулаторни тела веќе подолго време функционираат во регионот на Балканот, а ние се обидуваме таквото тело успешно да функционира и кај нас. Нашето досегашно искуство ни покажа дека е најдобро што создаваме модел на Совет за етика во медиумите што најдобро соодветствува на политичкиот, културниот и економскиот контекст во кој функционираат новинарите. Но и општеството во целина. Забележуваме дека тој пристап покажува резултати, а јавноста полека, но сигурно почна да верува во саморегулацијата. Очигледно е дека дојде моментот за пресврт во

Тунева: дојде моментот за пресврт во новинарството

www.kapital.mk

Капитал број 808 24.04.2015

43 новинарството. Општо е сознанието, но и признанието дека кршењето на нормите на професионалност и етичност во известувањето на медиумите е неприфатливо.

XX Впечаток е дека во јавноста, па, дури и во самите медиуми, свесноста за саморегулацијата, односно за Советот како нејзин орган, е недоволна. Зошто сè уште правдата против непочитувањето на етичките и на професионалните стандарди од страна на медиумите повеќе се бара од судот, отколку од Советот за етика на медиумите? Не би рекла дека не ни се обраќаат во обидот да се „изборат“ за правдата. Околностите се доволно созреани за конечно да се научи и прифати дека саморегулацијата може многу да помогне во избегнувањето на судските ходници. Се шири кругот на тие кои се уверени во тоа. Веќе нема потреба однадвор да ни укажуваат дека саморегулацијата во медиумите ни е потребна како „лек“ за да се спречи соочувањето на суд. Од друга страна, свесни сме дека работите не можат да се променат преку ноќ. Затоа, би сакале уште еднаш да апелираме дека тоа што го нуди Советот за етика во медиумите е далеку поедноставно решение. Би сакале што помалку случаи да завршуваат на суд, прифаќајќи ја најдобрата алтернатива, односно саморегулацијата. На тој начин ќе се намалат трошоците за водење постапки во судовите, нивната сложеност, времето што се губи... Работата на медиумите во едно демократско општество треба што помалку да е предмет на судско и политичко вмешување и влијание. Подготвени сме да помогнеме во тоа. И медијацијата игра важна улога во саморегулацијата. Страните во спорот се соочуваат на „заедничка маса“ и со помош на медијација се решаваат случаите преку извинувања, повлекување, давање простор за корегирање на грешките ... Тоа многу потешко може да биде резултат од судските постапки.

XX Задоволни ли сте од поддршката што ја добивате од медиумите?

Медиумите ни се исклучително важни в о соз д ав ањ е то к улт ур а в о која саморегулацијата ќе функционира ефикасно. Во основа, задоволни сме од начинот на кој се перципира улогата на ова саморегулаторно тело, иако мораме и понатаму да работиме на убедувањето дека функционираме за да ја заштитиме новинарската професија. Да им се укаже на новинарите дека треба да бидат одговорни и професионални во тоа што го работат, а и на медиумите воопшто да сносат одговорност за своето известување, но и да го подигнат квалитетот и професионализмот во својата работа. Тие мора да бидат простор во кој ќе се артикулираат темите и прашањата од интерес на јавноста. Медиумите мора да бидат форум за јавна критика, лојалност и одѕив кон граѓаните. Ние сакаме да го помогнеме тој процес. Да бидеме точка каде што ќе се вкрстуваат и остваруваат интересите и на медиумите и на граѓаните. Одлуките што ги носи Комисијата за жалби засега ретко се објавуваат од медиумите. Иако наскоро планираме воведување нови механизми околу подигнување на одговорноста во тој дел, сепак најдобро е да се повикаме на свеста и совеста на уредниците, новинарите и сопствениците на медиумите. Доблесно е да се признае грешката и да се прифати одговорноста. Тоа е дел од ангажманот кон градењето професионално новинарство.

XX Етиката и професионалноста, се чини, одамна им се најмала грижа на голем дел од медиумите во Македонија, а ваквата состојба дното го достигнува во екот на аферата „Прислушување". Зголемен ли е бројот на жалби до соодветната Комисија на Советот поради начинот на кој медиумите деновиве известуваат/ учествуваат во политичката битка? Постојат реакции, а понекогаш и само најави кои не завршуваат со поднесување претставки до Комисијата за жалби. Изненадувачки е што забележуваме и тенденции да се „прескокнат“ темите што ја презаситиле јавноста и биле една од причините за доближување на новинарската професија до нејзиното дно.

Како еден вид кошмар од кој сите сакаме да се разбудиме. Различни се причините и основите за поднесување претставки до Советот. Судејќи според досегашното искуство, не би рекла дека доминираат претставките кои се однесуваат на учеството на медиумите во политичките пресметки. Можеби токму поради таа презаситеност и потребата вниманието да се сврти и кон други проблеми во секојдневието. Политичките битки, афери и недоследности не се единствената причина за да се реагира. Спектарот е многу поширок. Комисијата за жалби има „полни раце работа“, но имајќи го предвид искуството и ентузијазмот на колегите, а и професионалноста во нивната работа, сигурна сум дека сè повеќе ќе се прифаќа и признава нашата улога во општеството.

XX Прашањето - како ја оценувате ситуацијата со медиумите во Македонија, одамна е станато само реторичко. Што може да се направи за да се врати довербата во медиумите и угледот на новинарската професија? Да се дејствува координирано, посветено и со уверување дека е можно да се поместиме од точката на стагнација или уназадување. Овде важна улога има јавноста, новинарите, уредниците, медиумската индустрија, политичарите, институциите... Мораме да признаеме дека конечно сме во стадиум во кој не смееме да се враќаме назад. Давањето можност на јавноста „да одговори“ на новинарското известување, нејзиното вклучување во „демистификацијата“ на новинарските практики, инвестициите во подобрување на професионализмот во работата во медиумите се дел од начините на враќање на довербата во професијата. Се наоѓаме во фаза на конфузија околу новинарските практики, а на јавноста и треба клуч за да се вклучи во разбирањето и враќањето на новинарските вредности. А и новинарите треба да учествуваат во тоа. Или во духот на Џон Пилгер кој вели дека „не е доволно новинарите да се гледаат само како „трансмитери“ без да ги разберат скриените агенди на пораката и митовите околу неа“. nnn

www.kapital.mk

Капитал број 808 24.04.2015

44

политика

Што по одбивањето од Брисел на поканата од Обвинителството?

Без политичка волја, ќе се менува само фасадата на правдата

У пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

Уште пред да бидат објавени „бомбите“ за македонскиот правосуден систем, недовербата во него одамна ја беше поткопала можноста Јавното обвинителство, а потоа и судот, кредибилно, барем за еден голем дел од јавноста, да се носат со случаи со голема политичка тежина, како поврзаните со аферата „Прислушување“. А странска помош во овој дел, барем засега,

не треба да се очекува, по одговорот од Европската комисија на поканата од Јавното обвинителство за испраќање меѓународни експерти кои би биле во тек со предметите што ги води Обвинителството, а се произлезени од актуелните случувања. Европската комисија, како што објави Обвинителството, „во моментов нема да врши надворешна експертиза во содржината на било која поединечна кривична постапка“, зашто „единствено надлежно тело да ја цени објективноста или транспарентноста на активностите на јавните обвинители е судот од прва инстанца (и во случај на жалба Апелациониот суд).“ Дополнителна димензија на индикациите на ова одбивање дава потсетувањето дека премиерот Никола Груевски од еврокомесарот Јоханес Хан, и при неговата посета на Скопје (17 февруари), а потоа и во телефонски разговор, добил предлог Брисел да испрати реномиран правник за да ги следи судските процеси. Заклучокот е дека или Хан го дал предлогот без да ја има предвид принципиелната поставеност на ЕК дека не може да се повредува независноста на националните правосудства со странска експертиза, или во Македонија во меѓувреме

нешто се случило, поради што е одбиена поканата од Обвинителството. Вообичаено, во пораката од Брисел и ВМРОДПМНЕ и СДСМ прочитаа дијаметрално спротивни индикации. Според владејачката партија Европската комисија учтиво кажала, „не, благодарам“, на поканата од Обвинителството, за да упати порака до опозицијата, да престане со омаловажувањето на македонското обвинителство и судство. За СДСМ, пак, одбивањето од Брисел е крунски доказ дека актуелниот Јавен обвинител нема кредибилитет да го води процесот, и во овој контекст, од опозициската партија открија дека при првиот обид за преговори со меѓународна медијација (Брисел, 30 март), главно барање на СДСМ било токму разрешувањето на Марко Зврлевски. Но, пораката на странците, се чини, е сосем јасна за сите кои сакаат да ја разберат. Прашањето, односно, проблемот, е во тоа колку е спроведлива? Брисел сака да каже дека во отсуство на политички амбиент, на волја да се одвои судската од извршната власт во Македонија, неговите правни експерти не сакаат да го прифатат ризикот со своето набљудување на постапувањето на правосудните органи на некаков начин да

Николовска: Да не ја иследуваме власт

www.kapital.mk

Капитал број 808 24.04.2015

45 В

Маргарита Цаца Николовска поранешна судијка во Стразбур:

о Хрватска се немаше волја Санадер да биде процесуиран, меѓутоа, откако УСКОК зазема правец, доби поддршка од и меѓународната заедница, и од судството. И таму имаше многу критики за судството, но, успејаа да се освестат и да тргнат напред. Таму се дојде до онаа фаза кога народот и меѓународната заедница не го прифаќаат таквото владеење.

О

Осман Кадриу

професор по правни науки:

Во пораката од Брисел со одбивањето да испрати експерти во македонското Обвинителство, и ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ прочитаа дијаметрално спротивни индикации. Според владејачката партија Европската комисија учтиво кажала, „не, благодарам“, за да упати порака до опозицијата, да престане со омаловажувањето на македонското обвинителство и судство. За СДСМ, пак, одбивањето од Брисел е крунски доказ дека актуелниот Јавен обвинител нема кредибилитет да го води процесот. Но, пораката на странците, се чини, е сосем јасна за сите кои сакаат да ја разберат. Прашањето е, само, колку е спроведлива. Брисел сака да каже дека во отсуство на политички амбиент, на волја да се одвои судската од извршната власт во Македонија, никаде нема такви експерти кои можат да помогнат дадат легитимитет на одвивањето на тековните процеси во овие услови. Со други зборови, пораката од Брисел значи - колку и да звучи утописки со оглед на степенот на демократска култура во Македонија - макар обидете се, да смогнете сила, и да создадете услови судството да си ја преземе уставно загарантираната, самостојна и независна власт, како и Јавното обвинителство самостојноста, гарантирана, исто така, со највисокиот правен акт на државата. Јасно е дека и на моќните политички фактори во земјите што се издвојуваат како позитивни примери на тешко, но, сепак извојувана независност на правосудството (најсвеж и најилустративен е примерот со Романија – најкорумпираната држава, заедно со Бугарија, во Европската унија) не им одговарало создавање независни органи чија цел на прогон подоцна станаа, но, токму овие примери покажуваат дека создавањето на амбиент што ќе изнуди политичка волја за независна судска власт е можно. Доколку не се случи ова чудо неопходно за да отидеме на следното демократско ниво, ќе имаме институции за кои ќе се смета дека постапуваат по политички диктат, поради кој ќе се случува и воопшто да не се изјаснуваат и тогаш кога очите на целата јавност ги бодат случаи во нивна директна надлежност, како произлезените во аферата „Прислушување“. Тука, покрај првоповиканото Јавно обвнителство, спаѓа и Антикорупциската комисија (и со новиот

состав на ДКСК - Државна комисија за спречување на корупцијата, тешко дека нешто ќе се промени - најавија само дека „можеби“ ќе расправаат за „бомбите“), и сите други институции што ја имаат улогата на контрола и на проверка. Ставот на Обвинителството е – ништо додека не биде докажана автентичноста на снимките и акцентот е ставен на начинот на кој тие се набавени. Во овој дух сите надлежни институции не преземаат ништо, иако, ВМРОДПМНЕ, барем во однос на дел од снимките зазеде позиција на толкување – објаснуваше, на пример, дека опозицијата криминализира законски чиста донација, со што ја потврди автентичноста на снимките, и практично, ги повика институциите да ги разрешат сите дилеми во јавноста околу „чистотата“ на случајот што останаа и после толкувањето на владејачката партија.

Експерти: Да се испитаат кривичните дела во најава

Според искусната судијка која судеше и во Европскиот суд за човекови права во Стразбур, Маргарита Цаца Николовска, одбивањето Европската комисија да испрати експерти во македонското Обвинителство, е логичен одговор на она што било побарано во поканата: „Ние не побаравме помош од меѓународната заедница (за судските случаи, н.з.). Обвинителството побара да дојдат и да следат - ништо друго да не прават. Дури им

бвинителството нема капацитет, ниту ужива доверба во јавноста, за да ги решава настанатите правни проблеми. Се работи за тешки кривични дела за кои има најава дали се сторени или не, е прашање што треба да биде расчистено од судската власт, при што секогаш мора да се почитува презумцијата на невиност. Но, и постапка мора да има, па, во неа да се утврди дали има конкретни кривични дела.

беше порачано и да не се мешаат. После се чудиме ние зошто тие рекле не“, вели Цаца Николовска, дополнувајќи дека одбивањето е во согласност со досега упатуваните критики за македонското правосудство: „Додека ЕК користеше дипломатски речник во извештаите за напредокот на Македонија, власта цело време тврдеше дека извештаите се позитивни, иако, е сосем јасно дека се полни со забелешки; конкретно за судството оваа година беше јасно кажано - селективна правда. Дадената препорака не значи дека извештајот е позитивен.“ Судијката смета дека ситуацијата во судството не може да биде поинаква додека е на сила, како што го нарекува, авторитарниот режим: „Она што го слушнав за колегата Драган Билевски (споменат во материјалите од „бомбата“ од Битола, н.з.) ја покажа невидената срамота со лустрацијата - „тој ни прави проблем, да го тргнеме“. Или, кој ќе има верба во судијката која договара провизија? Принципот objective appearance - кога следиш јасно е дека ситуацијата е далеку од исполнување на стандардите за демократија, за владеење на правото, за поделба на власта ... Ние покажавме преку оваа Влада дека авторитарни режими се можни, и дека народот може да не го препознава тоа. Она што сега треба да се направи е да се овозможи народот да ја препознае ситуацијата. “ Според Цаца Николовска, Обвинителството секојдневно, со материјалите што ги објавува претседателот на СДСМ, Зоран Заев, добива поводи за покренување постапки што не може да ги игнорира, а, сепак, го прави тоа: „Обвинителството сега има можност да се покаже, но, очигледно дека не сака. Не е возможно да не покрене ниту една постапка од она што го слуша (во „бомбите“, н.з.). Барем да покрене постапка, да почне да испитува. До кога ќе се занимаваме со прашањето дали материјалите се монтирани, сечени, лепени ... Како таму да нема никаква содржина. Ајде, нека излезе некој од засегнатите и нека каже еве, ние имаме доказ дека ова не е така. Што треба да мислиме? Дека криминалот не треба да го иследуваме зашто власта била избрана легитимно? Па, и најлегитимно да е избрана, ова што сега се случува треба да се испита - провизија, донација, уривање на објекти, затворање на луѓе ...“, вели судијката.

та зашто била избрана легитимно?!

www.kapital.mk

Капитал број 808 24.04.2015

46

политика

Романија од најкорумпирана држава, станува симбол на независна борба со организираниот криминал

О

ткако последниве години на изборите во Романија падна бипартизмот на двете најголемите партии „портокаловите“ (либерали) и „црвените“ (социјалдемократи), се стави крај на она што се нарекуваше „меѓупартиска мафија“, што ја водеше земјата избегнувајќи плаќање данок, местејќи тендери, поткупувајќи судии и обвинители, вели позната романска политичка аналитичарка, Алина Пипиди. Главното лице на борбата со криминалот, која е со таков размер што пред канцеларијата на романската Национална управа за борба со корупцијата (DNA) кампуваат телевизиски екипи секојдневно чекајќи ексклузива - кој ќе биде следниот против кого ќе се води истрага, е главната обвинителка, Лаура Ковеси. Таа дневно просечно обвинува за корупција по четири личности. Меѓу трофеите на независната борба со организираниот криминал во Романија се дузина некогаш високопозиционирани моќници, поранешни министри, медиумски магнати, па, и судии, Според неа, промени што на крајот би значеле враќање на довербата во правосудството може да настанат само со политичка волја дома, што секако би било поддржано и од меѓународниот фактор: „Може да се најде решение ако се има волја. Во Хрватска се немаше волја Иво Санадер да биде процесуиран, меѓутоа откако УСКОК зазема правец, доби поддршка од меѓународната заедница, и од судството. И во Хрватска имаше многу критики за судството, но, успејаа да се освестат и да тргнат напред. Таму се дојде до онаа фаза кога меѓународната заедница не го прифаќа таквото владеење. Еве, во Романија што се случува. Да посакаме една таква обвинителка како во Романија. Да посакаме состојба во која институциите и народот ќе почнат да размислуваат што се случува во државата. Таму од народот веќе не може да се очекува дека ќе верува оти од плата може да се направи тоа што го направиле одредени личности. Доволно е да се тргне од една многу едноставна точка - потекло на имот. Нека се побара од сите да достават податоци од каде го стекнале имотот. Многубројни се примерите од други држави каде што одредени личности на функција си ја прифатиле одговорноста, па, или си поднеле оставка, или биле разрешени, па, и кривично одговарале поради одредени

обвинители, а Романците најмногу се „ситеа“ на истрагата против миленичката на поранешниот претседател Трајан Басеску, таканаречената „русокоса на претседателот“, Елена Удреа. Последнава е поранешна министерка за туризам и актуелна пратеничка, а беше уапсена во февруари. Ковеси не ја штеди ниту актуелната власт, па, истраги се водат и за мајката, сестрата и зетот на сегашниот премиер, Виктор Понта. Кредити за менувањето на имиџот на Романија која до неодамна важеше за една од најкорумпираните членки на ЕУ, секако има и новиот претседател на државата, Клаус Јоханис, кој на власт дојде како политички аутсајдер, и не е под притисок на никакви хипотеки поради соработка со двете најголеми партии кои беа на власт од падот на комунизмот.

активности“, вели судијката. Според неа, ако се создаде потребниот политички амбиент, личноста која би можела да ги води правосудните процеси, покрај храброст и интегритет, мора да биде независна, односно да не можат да и се залепат партиски етикети. „Оваа личност треба да биде од оние кои во текот на својата кариера покажале професионалност и за време на оваа власт, и во времето кога на власт била сегашната опозиција.“ Професорот по правни науки, Осман Кадриу, смета дека по одбивањето на Брисел да испрати правни експерти - „нема друга опција освен нашите институции да ги решаваат случаите, во ситуација на тотално загубена доверба во Обвинителството и во судството.“ На прашањето - што понатаму?, Кадриу предлага радикални и суштествени промени во судската власт. „Мора да се оди на радикални и суштествени реформи во судската власт. Овој состав без секакво сомневање нема капацитет, ниту ужива доверба во јавноста, за да ги решава настанатите правни проблеми. Се работи за тешки кривични дела за кои има најава - дали се сторени или не, е прашање што треба да биде расчистено од судската власт, при што

Лаура Ковеси

Главен обвинител во Романија

секогаш се приоѓа од суверениот принцип на правото – презумцијата на невиност, која мора да се почитува. Но, и постапка мора да има, па, во неа да се утврди дали има конкретни кривични дела, кој ги сторил, кој би бил степенот на кривична одговорност, висината на кривичните санкции. Со оглед дека нема капацитет кај сегашниот состав на државното обвинителство, единствено излезно решение е државниот обвинител да поднесе оставка или ако тој не сака да поднесе оставка, Владата е таа која е одговорна да иницира постапка, со оглед дека тој се бира по предлог на Владата од страна на Парламентот, за негово разрешување“, вели Кадриу. Професорот смета дека за да се поправи ситуацијата не е доволно само да се избере нов државен обвинител, но, оти треба да се сменат клучните структури и во обвинителската власт, и во судската власт, и да почне постапката за правна разврска. Во спротивно, смета Кадриу, ако вака, како досега, се продолжи, ќе продолжиме да слушаме од Обвинителството дека „истрагата е во тек“, што може да трае со години, а состојбата тоа не го дозволува, и не смее да има толеранција, зашто правните проблеми се поврзани со политичката криза и тие се меѓусебно условени, и паралелно треба да бидат решени. nnn

Кадриу: Потребни се радикални и суштински реформи во судството

30 специјален прилог - странски инвестиции

април 2015

вистинските ефекти од странските инвестиции

l Колку работни

места отворија инвестициите во зоните?

l Бизнис климата во Македонија низ очите на странските инвеститори

l Кои се

странските инвеститори кои ќе отворат фабрики во Македонија?

Повеќе информации во врска со прилогот и за претставување во истиот можете да добиете на е-мail: marketing@kapital.mk l gordana.mihajlovska@kapital.mk l sanja.savovska@kapital.mk или на телефонскиот број ++ 389 3 298 111

Лицe за контакт:

ГОРДАНА МИХАЈЛОВСКА Сања Савовска

Капитал број 808 24.04.2015

48

интервју

проф-др. Берт Твалфховен основач на Европската фондација за истражување на претприемништвото

Претприемничкото образование треба да е задолжително!

www.kapital.mk

К

XX Како поранешен претседател на Организацијата Алумни при Харвард факултетот за бизнис, вие сте добитник на Годишната алумни награда за активностите кои го поттикнуваат развојот на претприемништвото во Источна и Западна Европа. Каде ја пронаоѓате поврзаноста меѓу теоријата и вашите 54 старт - ап компании? Поврзаноста на мојата книга „Научи, заработи, возврати“ и многуте говори кои што имав можност да ги одржам од Азија до Русија, се всушност лекциите кои ги имам научено од многуте стартап компании и бројните неуспеси. Најзначајните лекции беа оние од неуспешните компании, кои што ми помогнаа да созреам и да превземам иницијатива за отпочнување на нов бизнис. Идејата и старт-ап компанијата која што потекнува од таа идеја имаат потреба од голем хоризонт. Оптимизмот мора да се балансира помеѓу реализмот. Сепак, во денешниот свет, сите се соочуваме со извонредни успеси на компании како што се: Епл, Гугл, Квалком, но сепак, во реалноста, во Европа има 11 милиони компании. Повеќето од нив веќе имаат долг животен циклус, но се смета дека тие се мали и средни претпријатија. Токму тоа е она што му е потребно на светот.

XX Кои беше главниот мотив за формирање на Европската фондација за истражување на претприемништвото (ЕФЕР)? Како резултат на колапсот на берзите во 1987 година и распадот на Советскиот сојуз нешто подоцна, креаторите на политиките добија сознанија дека новите работни места се понудени од малите и средните претпријатија. Основана во 1987 година, Европската фондација за истражување на

Искуство: Твалфховен раководел со преку 65 би

www.kapital.mk

Капитал број 808 24.04.2015

49 претприемништвото (ЕФЕР) го унапредува и промовира истражувањето и наставата во областа на претприемништвото низ високообразовните институции ширум Европа. ЕФЕР остварува тесна соработка со обемна мрежа на факултети и професори од Европа и светот, од технички универзитети до ф ак ултети за бизнис. Притоа, настанува дисеминација на последните информации во врска со најдобрите практики во образованието од областа на претприемништвото. Воедно, ЕФЕР соработува со мрежи на претприемачи и други предавачи од пракса. ЕФЕР го отпочна Европскиот семинар за претприемништво, кој што претставува интензивна еднонеделна програма, специјално конципирана за професорите и предавачите од Европа, кои што настојуваат да интегрираат поефективни, соодветни, интерактивни пристапи и практични вештини при подучувањето на претприемништвото. Од 2001 година, ЕФЕР има реализирано 11 успешни тренинг програми. Исто така, оваа фондација има развиено алумни мрежа, која што ја сочинуваат 538 професори од 48 земји. Горди сме што Универзитет Американ колеџ Скопје ја препозна вредноста на она што го нудиме на академскиот кадар. Досега, вкупно 16 професори од Македонија ги имаат посетено семинарите, кои се одржаа на Харвард факултетот за бизнис и на универзитетите ширум Европа.

XX Вашето животно мото е „Научи, заработи, возврати“. Неодамна имате објавено книга под истиот наслов. Што се крие во позадина на овој ваш модел? „Научи, заработи, возврати“ е е-книга, која ги отсликува моите фасцинанти претприемачки патувања. Истата е организирана во лекции и теми, и настојува да ги прикаже различните аспекти на претприемачот. Книгата е напишана во со-авторство со Ширли Спенс од Харвард факултетот за бизнис, и истата зборува за моите искуства како глобален и сериски претприемач. Поточно, книгата се фокусира на потрага по можности, превземање ризици, управување со ресурси, справување со развојот и возвраќање.

XX Како успевате да ги инспирирате останатите претприемачи да ги споделуваат своите искуства со студентите и идните претприемачи согласно вашиот пример? Образованието во областа на претприемништвото е задолжително и истото ќе има најголемо влијание кога младите луѓе ќе учат од личностите на кои што се угледуваат и од оние со кои што тие можат да се идентификуваат. На професорите кои предаваат на многу образовни институции во земјите на Централна и Источна Европа, им недостасуваат модерни, локални

Универзитетот Американ Колеџ Скопје деновиве му ја додели на професорот Берт Твалфховен титулата почесен доктор на науки, со што му оддаде признание за неговиот огромен придонес во развој на претприемништвото во светот и научната дејност во оваа област. Твалфховен е и самиот успешен претприемач, основач и менаџер на преку 65 компании во 14 земји, и го искористивме неговото присуство во Скопје да го прашаме, меѓу другото, и зошто неговото животно мото е “Научи, заработи, возврати“ и релевантни наставни материјали по претприемништво, како и приказни за успешни и неуспешни компании, кои што би можеле да се приспособат на нивните потреби. Воедно, истите би можеле да ги насочат младите луѓе на вистинскиот пат, да ги инспирираат и да им ги обезбедат потребните алатки, кои би им помогнале да станат успешни претприемачи. Во оваа насока, во соработка со Џулија Пратс од ИЕСЕ Факултетот за бизнис и Јоланда Мазур, која што е декан на Варшава факултетот за економија, ЕФЕР ја даде иницијативата за проектот со наслов „Новите шампиони на Европа“. Овој проект е наменет да идентификува претприемачи кои што имаат основано иновативни компани во пораст во Централна и Источна Европа и Русија, и кои успешно работат на меѓународниот пазар. Всушност, компанијата Fx3x од Македонија е еден од „Новите шампиони на Европа“ на ЕФЕР. Во Централна и Источна Европа има огромен претприемачки талент и додека многу луѓе биле способни да основаат одлични компании, се јавува огромна потреба за уште поголем број на компании од овој тип, особено оние кои што имаат желба и можност за раст надвор од границите на сопствената држава и да бидат конкурентни во исклучително глобалниот свет. Образованието во областа на претприемништвото ќе одигра значајна улога во идната можност на секоја држава да развива нови генерации на талентирани претприемачи, кои што се мотивирани да основаат нови меѓународни компании со вложен капитал. Под закрила на проектот „Новите шампиони на Европа“, академскиот кадар од мрежата на ЕФЕР има развиено 12 генерални студии на случај, кои што се засновани на меѓународни искуства на претприемачите кои ние ги избравме, и истите можат да се применуваат за време на предавањата.

XX За Македонија е голем успех што компанијата Fx3x e меѓу “Новите шампиони на Европа“. Како се одвиваше процесот на селекција? Проектот мина низ процес, кој го сочинуваат многу фази на номинација и селекција.

бизниси и стартапи во 14 земји

Процесот на пронаоѓање на потенцијални кандидати и компании од Источна Европа, кои што ја имаат поминато границата во поглед на деловна активност, се одвиваше преку мрежата на ЕФЕР алумни, приватните партнери, владините партнери, академските партнери и мрежите на претприемачи и бизнис екосистеми. Сето ова беше проследено со истражување на различните причини кои се јавуваат во повеќе различни земји. Претприемачите беа одбрани од страна на престижен изборен комитет кој го сочинуваа водечки личности од академската и бизнис заедница. Тие се погрижија да постои соодветно ниво на разновидност во поглед на државите, индустриите, темите, фазите на раст, предизвиците, меѓународните стратегии, итн. Еден од 25-те избрани претприемачи, кој воедно беше почестен со наградата „Новите шампиони на Европа“ беше Кристијан Даниловски, главен извршен директор и ко-основач на компанијата Fx3x. Јас верувам дека оваа компанија ќе ги поттикне останатите претприемачи во Вашата земја да се охрабрат и да ја постават својата сопствена патека на процесот „Научи, заработи, возврати“.

XX Дали сметатe дека на овој процес му е потребен пристапот со повеќе компании? Секако. Во случајот на компанијата Fx3x, имаше повеќе страни кои што беа вклучени, односно две професорки од Универзитет Американ Колеџ Скопје: Македонка Димитрова и Илијана Петровска, кои всушност ја пријавија оваа оваа компанија, потоа нивните колеги од ЕФЕР и колеги кои учествуваа во самиот проект – поискусни автори на студии на случај, како и претприемачки компании. Процесот на пишување на студија на случај е комплексен и истиот има потреба од ангажирање на повеќе страни. Воедно, за да се напише студија на случај потребна е посветеност и внимание на детали, со цел да се пренесе вистинската порака на студентите.

XX Како резултат на вашите стремежи за зголемување и

www.kapital.mk

Капитал број 808 24.04.2015

50

интервју

Кој е проф. Берт Твалфховен

П

рофесор Берт Твалфховен дипломирал на Фордам Универзитетот, САД, во 1952 година и има стекнато МБА диплома на Харвард Факултетот за бизнис во 1954 година. Во 1993 година, во име на благодарноста за неговите достигнувања во областа на образованието и меѓународното промовирање на претприемништвото, му била врачена титулата почесен доктор на науки од Универзитет Фордам. Др. Твалфховен е поранешен претседател на Организацијата Алумни при Харвард факултетот за бизнис и е добитник на Годишната алумни награда за активностите кои го поттикнуваат развојот на претприемништвото во Источна и Западна Европа. Твалфховен е и сериски претприемач, раководел со повеќе од 65 компании во 14 земји во светот, од кои што 40 се стартапи. Повеќето компании биле успешни, а 16 бизниси пропаднале. Тој е ко-основач и на првата холандска венчр капитал компанија и потоа учествувал во неколку такви фондови. Твалфховен е активен во многу меѓународни мрежи на универзитети и претприемачи, особено во промоцијата на динамичен развој на претприемништвото.

поддршка на претприемачката култура во Македонија, денес Универзитет Американ Колеџ Скопје ви ја додели титулата почесен доктор на науки, што е втора ваша ваква титула. Што им советувате на македонските професори и студенти во поглед на развој на претприемачкото образование? Мојот совет за Универзитетот Американ Колеџ Скопје и професорите е следниот: Тие треба да настoјуваат да ја промовираат размената на студентите надвор од границите на Скопје, да ја промовираат размената на академскиот кадар, да имаат мрежа на свои алумни членови и да ги информираат за сите последни информации, без разлика на тоа каде тие се наоѓаат. Потоа, професорите е потребно да предаваат за студии на случај за домашните и меѓународните компании, како и за начинот на пишување на бизнис плановите, идентификување со пазарот и анализа на конкурентите во меѓународни рамки. Со цел да се обезбеди искуство од пракса за студентите, за време на предавањата, професорите е потребно да повикаат претприемачи, сопственици на компании со вложен капитал и бизнис ангели како гости предавачи. Мојот совет за студентите е тие да знаат она што не знаат, да заминат на студии

во странство, дури и за краток временски период, да работат во земја во странство, да изучуваат друг јазик покрај македонскиот и англискиот, како и да водат дискусии со други студенти на теми во боласта на бизнис и претприемачки можности. Воедно, студентите е потребно да ги истражат своите идеи со професорите и искусните претприемачи. Доколку идејата е реална, тие треба да изготват анализа на пазарот, да ги идентификуваат конкурентските компании, дури и на меѓународниот пазар, како и да изготват листа на потребните ресурси, односно финансиски средства, потрошувачи и бариери за влез во индустријата. Студентите треба да изготват петгодишен бизнис план, кој што ќе биде подготвен на месечна основа и ќе содржи биланс на состојба и биланс на успех за првата година. Воедно, истиот треба да даде одговор на прашањата за потребниот капитал и време за да се покријат загубите во работењето. Потоа, ќе биде потребно да се изготви бизнис план со песимистичко сценарио, односно што е она што може да тргне наопаку. Студентите треба да изградат мрежа на колеги, но и на луѓе кои што ги познаваат, а кои што би можеле да им помогнат во процесот на финансирање на нивната старт ап компанија. Воедно, пожелно е тие да ја прочитаат е-книгата „Научи, заработи, возврати“. nnn

www.kapital.mk

Капитал број 808 24.04.2015

З 52

CEO Profile

За една жена да го достигне врвот во кариерата е особено тешко, а во градежната индустрија практично невозможно. Од приклучувањето на компанијата во 1988 година како екологист, Жаклин Хинман успеа да се искачи на врвот на CH2M Hill, преземајќи ја функцијата извршен директор во 2014. Но овој голем успех не би остварил без бројните предизвици со кои Хинман се соочи. Кратко откако е назначена на оваа функцијата, таа во интервју за Denver Post вели дека не го гледа полот како пречка за напредување во кариерата. „Да бидам искрена, никогаш не се почуствував како ‘о боже, јас сум жена, не можам да го направам ова’. Тоа никогаш не ми помина низ глава. Тоа е приказната. Како станав извршен директор? Едноставно ги поминав сите можни скалила“, вели Хинман. Жаклин е родена во 1961 година, студирала на Инженерскиот факултет при државниот Универзитет во Пенсилванија, дипломирајќи како инженер за животна средина во 1983. Кариерата ја започнува на во 1983 година, кога по завршувањето на факултетот, добива задача да раководи со оделот за градежништво при американската агенција за заштита на животната средина – проект за деконтаминација на илјадници депонии со опасен отпад во САД, вреден 20 милијарди долари. Уште на почетокот на кариерата, таа често открива дека е единствена жена на градилиштето. „Јас би можела да речам „во ред“ и да седам во приколката. Но, уште првиот пат нагласив ‘Јас сум предизвикана и треба да ја вршам мојата работа. Можеме ли да работиме заедно? Сигурна сум дека можете да ме научите нешто. Дозволете да ви помогнам да разберете што всушност јас треба да направам“, вели Хинман.

„Метеорски подем“

Три години подоцна, таа се приклучува на компанијата CH2M Hill во одделот за животна средина, трошејќи ја следната деценија од животот како дел од менаџментот за дизајн. Ја основа сопствената консултанска фирма, Talisman Partners, каде работи пет години, а потоа две години е заменик претседател во секторот за градежништво и транспорт во бизнис групацијата Earth Tech. Помеѓу 2003 година и 2005 година, таа ја создава

Жаклин Хинман извршен директор на CH2M Hill

Како една жена успеа да се наметне во глобалната градежна индустрија За една жена да го достигне врвот во кариерата е особено тешко, а во градежната индустрија практично невозможно. Еве како тоа го направи Хинман. консултанската компанија Azimuth Group, пред да се врати во компанијата кадешто всушност ја започна карирата. Откако повторно станува дел од CH2M Hill, таа презема водечки улоги во компанијата, меѓу кои заменик претседател за главните програми и извршен директор за спојувања и преземања. Во периодот помеѓу 2009 година и 2011 година, таа го води секторот инфраструктрура, пред да стане претседател на секторот за надворешни работи во компанијата. До септември 2013 година, Хинман е назначена за личност која ќе ја преземе функцијата извршен директор на крајот од годината.

Компанија која прави разлика

Компанијата во моментов е специјализирана во многу области, меѓу кои вода, енергетика, транспорт и инфраструктура. Една од најдобрите зделки на CH2M претставува успешната работа на Олимписките игри во Лондон во 2012, со навремена изградба на сите обкјекти пред почетокот на големото спортско збиднување. Компанијата е единствена по големиот број вработени, кои што фирмата ги опишува како „движечка сила“ во бизнис секторот. Тоа на вработените им овозможува да се чувствуваат корисно и да учествуваат во нејзиниот успех.

Хинман: Не го гледам полот како пречка за напредување во кариерата

www.kapital.mk

Капитал број 808 24.04.2015

53 CH2M Hill низ бројки

1946 26,000 5.88 основана

вработени

милијарди долари приход во 2013 Водењето на таква успешна градежна компанија, која се занимава со големите проекти, бара квалификации, а самата фирма мора да биде вешта во спроведување на проектите од сите можни аспекти. Хинман има јасна идеја, кои вештини се потребни за главните инфраструктурни проекти: добар проект менаџер и добра програма за управување со истите. „Двете работи имаат значајна улгоа.

Проект менаџментот секојдневно управува со специфични задачи. Но, доколку имате меѓусебно поврзани задачи, некој треба сето тоа да го „спакува“, a тоа претставува таа програма за управување. Да се биде раководител на програмата бара многу различен сет на експертизи. Мора да се размислува за интерконекција на проектите, наместо испорака само на еден“, вели Хинман.

Насоченост

Професијата ја донесе Хинман на врвот на својата кариера, но таа сугурно вложила голем напор за да стигне на таа функција. Наместо да чека за некое работно место во големите компании, таа едноставно била поактивна. „Морав да ја кренам раката и дека кажам дека сакав да ги доживеам сите тие предизвици и искуства. Морав да прашам за тоа“, вели таа за Denver Post. За младите кои ги следат нејзините стапки, таа вели дека најважна работа е да се знае точно што човек сака да постигне и каде тоа сака да го оствари. Нудејќи совети за оние кои целат кон долга и успешна кариера, Хинман забележува дека луѓето мора да имаат јасно зацртани цели. Исто така, таа смета дека и покрај нејзината професија која станува техничка, нејзините лидерски способности ја однеле онаму,

каде што се наоѓа во моментов. Во говорот одржан пред дипломираните студенти на нејзиниот поранешен факултет, Хинман истакна како таа немала најдобри оценки, но успехот го остварила поради лидерски вештини кои ги поседува.

Гигант во подем

Откако е основана во 1946 година во Корвалис, Орегон, компанијата со не толку привлечно име, има функционирано во различни облици. Создадена е од страна од градежниот инженер Фред Мерифилд и студентите Холи Корнел, Џејмс Хоуланд и Томас Бурке Хејес. Името на фирмата доаѓа од имињата на нејзините основачи, додека „Hill“ e додадено по спојувањето сo Clair A Hill & Associates во 1971 година. По низата преземења од странa на CH2M Hill, вклучувајќи го Black Crow & Eidsness во 1977, Gee & Jensen во 2002, градежната Lockwood Green во 2005 и британската консултантска куќа Halcrow во 2011 година, компанијата станува еден од најголемите меѓународни „играчи“ во глобалната индустрија за градежништво. Сите податоци говорат дека CH2M Hill во 2015 година ќе биде дел од значајни проекти, меѓу кои Светското првенство во фудбал кое во 2022 ќе се одржи во Катар, како и проектот „Панамски канал“ вреден 5.25 милијарди долари. nnn

ʺ̡̨̡̖̦̭̯̌̔̌̌ ̖̬̍̌̚ ʤʪ ˁ̡̨̪̠̖͕ ʶ̨̛̛̥̭̠̯̌̌ ̌̚ ̵̛̬̯̌​̛ ̨̔ ̨̬̖̦̭̯̏̔ ̦̌ ˀ̡̛̖̪̱̣̍̌ ʺ̡̨̛̖̦̠̌̔̌ ̛ ˉ̨̛̖̦̯̬̣̦̯̌ ̨̛̖̪̯̬̔̌̚ ̌̚ ̵̛̬̯̌​̛ ̨̔ ̨̬̖̦̭̯̏̔ ʤʪ ˁ̡̨̪̠̖ ʦ̖ ̨̡̪̦̱̌̏̌​̯̌ ̦̌ ̸̡̛̖̦̯̌̔̌̌̚

ͣʶ̴̶̨̛̦̖̬̖̦̠̌ ̦̌ ̡̨̡̨̛̥̖̦̭̯̌̔ ̪̬̌̌̚ ̦̌ ̵̛̬̯̌​̛ ̨̔ ̨̬̖̦̭̯̏̔ ϮϬϭϱ͘͞ ˉ̖̦̯̬̣̖̦̌ ̦̭̯̦̌̌ ̦̌ ̴̶̡̨̛̦̖̬̖̦̠̯̌̌ ̢̖ ̛̖̍̔

ʪ̨̛̖̯̦̯̍̌ ̴̨̬̱̥

ͣϮϱ ̨̛̛̦̐̔ ̪̬̦̌̌̌̚ ̡̨̨̛̖̦̥̠̌ ̨̏ ˀ̡̛̖̪̱̣̍̌ ʺ̡̨̛̖̦̠̌̔̌ ̛ ̨̨̛̭̭̯̠̯̖̍ ̦̌ ̨̪̬̯̌̌̚ ̦̌ ̵̛̬̯̌​̛ ̨̔ ̨̬̖̦̭̯̏̔͞ ˄̸̶̛̛̖̭̦ ̦̌ ̴̨̨̬̱̥̯ ̭̖͗ ʧͲ̛̦̔ ʧ̨̛̣̬̐ ʥ̛̹̖̏ Ͳ ʿ̬̖̯̭̖̯̖̣̔̌ ̦̌ ˄̪̬̖̦̌̏ ̨̨̬͕̔̍ ˌ̡̪̬̭̖̌̌ ̡̦̍̌̌ ʺ̡̨̛̖̦̠̌̔̌ ʤʪ ˁ̡̨̪̠̖ ʧͲ̛̦̔ ʹ̱̖̍ ˃̡̛̬̪̖̭ Ͳ ʿ̴̨̨̬̖̭̬͕ ʫ̡̨̨̡̛̦̥̭ ̴̡̱̣̯̖̯̌ ˁ̡̨̪̠̖ ʧͲ̑̌ ˁ̡̌̏̌ ʪ̨̛̛̥̯̬̏̌ Ͳ ʿ̬̖̯̭̖̯̖̣̔̌ ̦̌ ˄̪̬̖̦̌̏ ̨̨̬͕̔̍ ʫ̨̬̪̏̌ ʤʪ ˁ̡̨̪̠̖ ʧͲ̛̦̔ ˁ̡̨̹̌ ˁ̷̨̡̛̛̥̬̭̌̌ Ͳ ʧ̖̦̖̬̣̖̦̌ ̡̨̛̬̖̯̬͕̔ ʿ̡̛̬̣̖̪̭̌ ̶̛̛̪̬̦̏̌̌ ʤʪ ʿ̛̬̣̖̪ ʧͲ̛̦̔ ʶ̛̛̬̭̯̠̦̌ ʿ̨̡̣̖̦̌ Ͳ ʿ̬̯̦̖̬͕̌ ʤ̨̡̡̨̯̭̔̏̌ ̨̬̱̹̯̔̏ ʿ̨̡̣̖̦̌ ˁ̡̨̪̠̖ ʧͲ̛̦̔ ʯ̨̬̦̌ ʵ̨̨̡̛̦̭̏̌̏ Ͳ ˁ̨̡̛̪̭̯̖̦͕̏ ʺ̛̦̌̐̌̚ ʫ̡̨̨̛̦̥̠̌ ̛ ʥ̛̛̦̭̚ ʧͲ̛̦̔ ʵ̡̨̦̌ ˃̡̨̡̛̬̖̦̭ Ͳ ʧ̖̦̖̬̣̖̦̌ ̡̨̛̬̖̯̬͕̔ ʶʥ ʿ̨̬̏ ̡̨̛̪̖̦̭̚ ̨̬̱̹̯̔̏ ʤʪ ˁ̡̨̪̠̖ ʧͲ̛̦̔ ʦ̡̨̭̌ ʺ̛̯̖̏ Ͳ ʰ̬̹̖̦̏̚ ̡̨̛̬̖̯̬͕̔ ʰ̡̛̛̣̬̌ ̛̦̖̭̯̥̖̦̯̭̏ ʤʪ ˁ̡̨̪̠̖ ʧͲ̑̌ ʫ̛̣̖̯̌̍̌̚ ˋ̨̡̛̦̬̭̐̌̏̌ Ͳ ʿ̬̖̯̭̖̯̖̣͕̔̌ ʶ̨̛̛̥̭̠̌ ̌̚ ̵̛̬̯̌​̛ ̨̔ ̨̬̖̦̭̯̏̔ ̦̌ ˀ̡̛̖̪̱̣̍̌ ʺ̡̨̛̖̦̠̌̔̌ ʧͲ̑̌ ʫ̣̖̦̌ ʵ̡̨̡̛̥̭̌̏̌ ʿ̨̡̖̯̬̭̏̌ Ͳ ʰ̬̹̖̦̏̚ ̡̨̛̬̖̯̬͕̔ ˉ̖̦̯̬̣̖̦̌ ̨̛̖̪̯̬̔̌̚ ̌̚ ̵̛̬̯̌​̛ ̨̔ ̨̬̖̦̭̯̏̔ ʤʪ ˁ̡̨̪̠̖ ʧͲ̛̦̔ ʰ̦̏̌ ˌ̛̯̖̬̖̏ Ͳ ʧ̣̖̦̌̏ ̛̬̹̖̦̏̚ ̡̨̛̬̖̯̬͕̔ ʺ̡̨̡̖̦̭̌̔̌ ̖̬̍̌̚ ʤʪ ˁ̡̨̪̠̖ ʻ̌ ̴̨̨̬̱̥̯ ̢̖ ̛̯̍̔̌ ̛̛̪̬̖̖̦̯̬̦̌̚ ̛ ̛̛̠̌̏̚ ̦̌ ̡̛̖̭̪̖̬̯ ̨̔ ̨̣̭̯̍̌̌ ̦̌ ̨̪̬̯̌̌̚ ̦̌ ̵̛̬̯̌​̛ ̨̔ ̨̬̖̦̭̯̏̔ ̨̔ ˁ̨̛̣̖̦̠͕̏̌ ˈ̡̬̯̭̏̌̌ ̛ ʥ̛̱̬̠̐̌̌͘ ˇ̨̨̬̱̥̯ ̢̖ ̭̖ ̨̛̬̙̔ ̦̌ Ϭϳ ̥̠͕̌ ϮϬϭϱ ̨̛̦̐̔̌ ̨̏ ̵͘ʤ̡̣̖̭̦̬̌̔̌ ʿ̣̭͕̌̌ ˁ̡̨̪̠̖͘ ʿ̨̬̬̥̐̌̌ ̦̌ ̴̶̡̨̛̦̖̬̖̦̠̯̌̌͗ 09:30 – 10:00 10:00 – 12:30 12:30 – 13:30 13:30 – 14:00

ˀ̶̛̛̖̭̯̬̠̐̌̌ ̦̌ ̸̶̛̛̱̖̭̦ ˇ̨̬̱̥ ʶ̨̡̯̖̣ ̸̡̬̱̖ ʪ̨̧̖̣̱̖̔̏̌ ̦̌ ̛̦̬̌̐̌̔͗

Ͳ ͣʶ̨̛̬̭̯̣̦̌ ̨̨̮̦̏͟ Ͳ ̌̚ ̛̦̠̯̬̦̭̪̬̖̦̯̦̌̌̌ ̡̨̛̛̯̬̦̌ ̶̡̨̡̛̛̦̖̬̭̌ ̬̱̹̯̔̏̌ ̌̚ ϮϬϭϰ ̨̛̦̐̔̌

Ͳ ʻ̛̬̌̐̌̔ ̌̚ ̨̛̣̭̯̖̦̏̌ ̸̶̛̛̱̖̭̦ ̦̌ ̡̨̡̨̛̥̖̦̭̯̌̔ ̪̬̌̌̚ ̦̌ ̵̛̬̯̌​̛ ̨̔ ̨̬̖̦̭̯̏̔͘

˄̸̨̨̖̭̯̯̏ ̦̌ ̴̶̡̨̛̦̖̬̖̦̠̯̌̌ ̢̖ ̛̖̍̔ ̖̍̚ ̶̡̨̛̛̯̠̌̌̚ ̌̚ ̸̨̱̖̭̯̏͘ ʿ̨̢̖̖̏ ̴̶̨̛̛̦̬̥̌​̛ ̛ ̛̖̯̣̔̌ ̌̚ ̨̦̭̯̦̯̌̌ ̨̥̙̖̯̖ ̔̌ ̦̠̖̯̖̌̔ ̦̌ ̴̶̨̛̛̠̣̦̯̌̌̌ ̛̦̯̖̬̦̖̯ ̶̛̭̯̬̦̌̌ ̦̌ ʺ̡̨̡̖̦̭̌̔̌ ̖̬̍̌͗̚ ǁǁǁ͘ŵƐĞ͘ŵŬ

! " !

www.kapital.mk

Капитал број 808 24.04.2015

Startup

55

И тоа го има по светов

Овие инвеститори може да ви дадат 500.000 долари за стартап идеја нацртана на салфетка И додека финансирањето на стартапи во Македонија сè уште е под графата “гладна кокошка просо сонува“, погледнете какви можности постојат за прибирање пари за претприемачките добри идеи во најразвиените стартап култури на планетава

И

Имате идеја за стартап, но немате продукт, па дури ни прототип? Нема гајле! Сè уште може да добиете и до 500.000 долари од „њувејв“ венчр капиталистите , т.н. “pre-seed инвеститори“ – кои што би биле среќни да ја поддржат вашата идеја доколку намирисаат потенцијал во неа. Минатата година, терминот “pre-seed investing” стана популарен во стартап светот во САД, особено во Њујорк. Двајца поранешни директори во венчр-капитал компанијата Betaworks, Николас Чирлс и Алекс Лајнс, го предводат овој тренд со инвестицискиот фонд Notation Capital, вреден 8 милиони долари, формиран за поддршка на стартапи во ептен рана фаза од нивниот развој, кога младите претприемачи ја имаат само идејата во глава.

“Pre-seed” инвестирањето е алтернатива на традиционалното “семејство и пријатели“ финансирање на стартапите, или пак прибирањето пари од бизнис ангелите

Николас Чирлс и Алекс Лајнс се основачи на њујоршкиот инвестициски фонд Notation Capital, специјализиран за стартапи во “ептен“ рана фаза на развој

со цел да тргне бизнисот од нула. “Preseed” инвестирањето обично подразбира инвестициски рунди од 100.000 до 500.000 долари, што ги добиваат основачите на стартапите во замена на дел од компанијата (5 до 10%) токму во фазата на идеја, кога немаат сè уште ништо опипливо за бизнисот. Навистина, “pre-seed” инвестирањето не е ништо ново, пишува Bloomberg. Пред неколку години, овие инвестициски рунди беа познати едноставно како “seed” или “angel” рунди, предводени од инвеститори во рана фаза на стартапите, како што се SV Angel, Lerer Ventures, или Thrive Capital. Стартап акцелератор програмите како TechStars и Y Combinator исто така користат сличен модел. Сега добар дел од овие инвестициски компании имаат тенденција да приберат многу поголеми парични фондови, затоа што финансирањето со релативно мали износи нема да направи поврат на инвестираното во обем што би ги задоволил инвеститорите. Следствено, во рундите на прибирање пари учествуваат сè поголем број инвеститори, што доведува до тоа основачите на стартапите да соберат милионски суми уште пред нивните бизниси и да бидат спремни за толкава капитална инјекција.

Jet.com, на пример, интернет продавница што прибра 55 милиони долари во раната фаза. Clinkle, стартап за иновативни начини на плаќање, собра 25 милиони долари

година дена пред и да биде лансиран проектот. Аналитичарите велат дека прибирањето на толку многу пари во раната фаза, може да им се удри од глава на претприемачите. Може да доведе до неодговорно трошење на парите, пред и воопшто тие да знаат за што треба да трошат пари.

Pre-seed фирмите како веќе споменатата Notation Capital, нудат помалку агресивен начин за прибирање инвестиции, што на претприемачите ќе им овозможи да соберат пари повеќе одошто им треба или да бидат зашеметени од самиот износ, па да забегаат во расипништво. Чирлс вели дека со Лајнс веќе направиле четири инвестиции. Но, ако нема продукт и сл., како тие можат да оценат што е добар потенцијал кај некој стартап?

Notation Capital е во потрага по претприемачи со технички бекграунд кои што целото свое слободно време го трошат обидувајќи се да решат некој проблем. А тие луѓе, вели Чирлс, се насекаде околу нас. “Се трудиме да пронајдеме двајца-тројца навистина паметни луѓе што денови и ноќи, викенди и празници, поминуваат мачејќи се да направат нешто навистина “кул“ и се навистина страствени околу таа идеја. А, таквите луѓе не мора да значи дека имаат потреба од милиони долари за да ја реализираат својата идеја, и сè уште се во раната фаза на стартапот и немаат никакви графици и табели за да ви покажат резултати“, објаснува Чирлс. nnn

Внимание: Не секогаш многу пари се добри за стартапите

kонцепт.

Институтот за бизнис образование КОНЦЕПТ заедно со МЦБ едукација од Белград организираат

Академија за контролинг (ниво 1, 2, 3, 4 и 5)

Институт за Бизнис и Корпоративно Образование

КАМБУРИС И БАРБА доо

Институт за бизнис образование КОНЦЕПТ во соработка со МЦБ едукација од Белград, организира Академија за контролинг која е направена по лиценца на германската Controlling Akademie Munich. Таа e соодветна на нивната “Диплома програма”, која е стандардна за германскиот контролинг.

Академијата за контролинг се состои од 5 сесии (тренинзи) по 3 дена: I. Техника во контролингот + Ниво 1 – Контролинг систем + Ниво 2 - Контролинг алатки + Ниво 3 - Контролинг планирање

II. Луѓето во контролингот

+ Ниво 4 - Психологија во контролингот и известување + Ниво 5 - Тимска работа, анализа на проблемот и презентација

НАЧИН НА РАБОТА НА AКАДЕМИЈАТА ЗА КОНТРОЛИНГ + Академијата за Контролинг е соодветна на Controlling Akademie Munich. Сите материјали се преведени на српски јазик и адаптирани на домашната терминологија и окружување. Начинот на работа и методологијата е 100% идентична како и во Минхен. + Ниво 1, 2 и 3 се занимаваат со техничките алатки на контролингот (управувачко сметководство), додека нивоата 4 и 5 се занимаваат со луѓето во контролингот. + Можно е одделно да се посетува техничкиот дел (Ниво 1, 2 и 3) и делот околу луѓето во контролингот (Ниво 4 и 5). + Работа во мали групи, што гарантира висока интерактивност. + Специфика на Академијата е тоа што не постојат PowerPoint слајдови, туку тренерот активно црта и визуелизира. Овој метод се покажа како најдобар начин за пренесување на знаењето. + Академијата за контролинг е исклучително практична со што, покрај цртањето, на тренингот ќе имате прилика да видите и многу ефектни контролинг извештаи изработени во Excel (Ниво 4-Психологија во контролингот и известувањето).

Институт КОНЦЕПТ, Скопје мај - јули 2015 година

Controller Akademie Munich (CA)

Controller Akademie Munich (CA) е основана 1971 година и е најголемата светска компанија специјализирана за обуки за контролинг. CA има повеќе од 50 различни тренинзи за контролинг, а најпозната е по “Диплома програмата“ од 5 нивоа. На CA обуките поминаа повеќе од 50.000 контролери и CA е синоним за “Контролинг на германски начин”. “Диплома програмата” е општ прифатен стандард за контролери во германските компании. http:// www.controllerakademie.de

За кого е наменета академијата?

Академијата е наменета за сите професионалци во контролингот и финансиите: контролерите, шефовите за контролинг, план и анализа, репортинг, економика, перформанс менаџмент, известување, аналитика, буџетирање, sales controlling, CAPEX controlling, фабрички контролери, IT controlling, business inteligence аналитичари, претпријатија кои го имаат имплементирано SAP стандардот и сл.

Ниво 1 - контролинг систем + Контролинг системот l Поставување на цели, планирање и навигација l Принципи на контролингот l Холистички пристап на контролингот l Утврдување на ROI таргетот l Однос помеѓу менаџерите и контролерите

+ Управувачко сметководство l Контролерска коцка на трошоци l Full costing (DM, DL, MOH) или marginal costing (VT, FT). l Планирање на трошоците за кост центрите l Цена на чинење (product costing) l Contribution 1 и контрибуциски P&L

+ Донесување на одлуки во контролингот l Микс на производите l Рабат- колку дополнителни количини се потребни? l Одредување на BEP Break Even Point l Анализа на варијансата

+ Корпоративно планирање l Стратешко, оперативно и реактивно планирање l BCG матрица l Quo vadis матрица l PLC Product Life Cycle l SWOT анализа l Конкурентен профил l Стратешки план за 1 А4 страница

+ Улогата на контролерите l Контролерот како бизнис партнер на менаџерот l Организација на секторот за контролинг

Предавач: Бојан Шчепановиќ е еден од најискусните професионални тренери во Србија од областа на менаџмент, финансии и контролинг, со повеќе од 12 годишно искуство како тренер и над 950 одржани тренинзи. Тој има повеќе од 22 години искуство во областа на финансиите, контролингот и менаџментот, работејќи како сметководител, раководител на сметководствено одделение, контролор, менаџер на контролинг, финансиски менаџер и извршен директор. Има развиено 15-20 различни тренинзи од областа на контролингот, финансиите и менаџментот. Претседател е на Клубот на контролинг професионалци во Србија. Од февруари 2002 е Генерален менаџер на MCB – Menadzment Centar Beograd, специјализирана компанија за едукација на менаџери и личен развој.

n Сите учесници ќе добијат работен материјал на српски јазик, диплома за секое завршено ниво, како и финална диплома за успешно завршување на Академијата за контролинг, а која е еднаква на минхенската диплома. n Работен јазик е српски. За сите дополнителни информации во врска со академијата слободно контактирајте со: м-р Ленче Зиков и Бојана Делидинкова, тел. 02 3216 962 и 02 3216 963, e-mail: institut.concept@gmail.com

ПОКАНА На 11 јуни 2015 година (четврток) во просториите на НБРМ, на 8. кат, со почеток во 14 часот, ќе се одржи 17. сесија на Клубот на истражувачите. Доколку сакате да го презентирате Вашиот работен материјал на оваа сесија на Клубот на истражувачите, Ве молиме да нè известите најдоцна до 28 мај 2015 година (четврток). Се надеваме дека ќе предизвикаме интерес кај Вас и кај Вашите колеги за учество на Клубот на истражувачите. Ве молиме да го потврдите Вашето присуство на оваа сесија на Клубот на истражувачите најдоцна до 8 јуни (понеделник) 2015 година на тел. +389 3 298 111; електронска пошта: marketing@kapital.mk Напоменуваме дека зачленувањето во Клубот е од отворен карактер, за што подетаљни информации можете да видите на следнава врска: www.nbrm.mk/Клуб на истражувачи.

www.kapital.mk

Капитал број 808 24.04.2015

58

технологија

Клима уредите на Vivax го освојуваат македонскиот пазар

М пишува:

Оливер Трајчески

oliver.trajceski@kapital.mk

Македонските партнери и крајни корисници на брендовите Vivax и Panasonic, минатата недела на 8-миот традиционален „Vivax cool day“, имаа можност одблиску да се запознаат со новите модели на клима уреди коишто во претстојниот период ќе се продаваат на македонскиот пазар, односно да се уверат во нивниот квалитет и перформанси. Како што истакна Зоран Гавровски, Ce Product и Sales Manager на Паком Компани кој е главен застапник на овој трговски бренд во земјава, Vivax има удел од речиси 25 30% на македонскиот пазар за клима уреди, благодарение на квалитетот, пристапните цени и подршката која компанијата ја добива и ја дава на сервисерите. „Во секој поголем град имаме сопствен сервис и задоволни муштерии од подршката која ја даваме. Можам да нагласам дека сите овие години сме најпродаван бренд на домашниот пазар. Во Македонија се продаваат од 20 000 до 25 000 клима уреди годишно, зависно од сезоната. Нашата бројка постепено ја зголемуваме благодарение на квалитетот и конкурентната цена, додека нашите партнери и сервисери се најдобра реклама за нас“, истакна Гавровски Оваа година новост е тоа што сите клима уреди на трговскиот бренд Vivax се за една енергетска класа поквалитетни, а отсега корисниците ќе имаат можност истите да ги контролираат преку паметните телефони и уреди. „Имаме 57 различни модели клима уреди и 4 групи на производи. Пред сè најголема новост се Wi-Fi моделите во моно сплит

Новите клима уреди на Vivax ќе можат да се контролираат преку мобилен телефон

l

Гавровски се обрати на традиционалниот „Vivax cool day“ одржан во Хотел Русија

варијатни. Ќе нагласам дека секој паметен уред има можност да ја контролира Wi-Fi климата со едноставна инсталација на апликација, за која се грижат нашите ИТ сервисери. Уште една новост е тој 3DC мотор инвертер, кој го имаат голем број уреди на нашиот бренд. Vivax своите производи ги гради со многу љубов и посветеност, тргнувајќи од самиот дизајн на производите, нивното пакување, упатства, сертификатите за квалитет кои одат со секој производ. Процесот е долг и тежок, но крајниот резултат е одличен, за тоа сведочат и признанијата кои ги добиваме“, рече Марко Барун главен продукт менаџер од Хрватска, нагласувајќи дека Vivax во Кина има сопствена фирма за контрола на квалитет, како и развоен центар во Хрватска, каде што мораат да поминат сите уреди пред да се најдат на пазарот. Тој потенцира дека од година во година компанијата се шири на светските пазари,

а во моментов целта е освојување на пазарите во средна Азија. „Имаме наши компании во Хрватска, Србија, БиХ, Косово, Црна Гора, Македонија, Словенија, а имаме доста добра соработка со европските пазари во Полска, Чешка, Шведска, Финска и Литванија, а присутни сме во некои земји од Северна Африка и Јужна Америка. Во овој момент во преговори сме со најголемите држави од средна Азија“, нагласи Барун. На презентацијата се обрати и Жељко Башиќ од сервисниот дел одговорен за целиот сервис на Балканот, кој меѓудругото ги потенцира предностите и издржлвоста која ја имаат клима уредите на Vivax во однос на конкуренцијата. Инаку, Паком Компани на македонскиот пазар е препознатлив како дистрибутер на повеќе познати трговски брендови, а од 2006 година е главен застапник за хрватскиот производител Vivax. nnn

Vivax: Компанијата има удел од 30% на македонскиот пазар