816 kapital magazin 1

www.kapital.mk

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

interview

Полексена Ристеска

cover story

маркетинг менаџер во Млекара АД Битола

се откажуваат нарачките од странство

Нокаут за извозот!

Даваме пример за тоа како се помага развојот на општеството

interview

Филипе Ле Ору

потпретседател на ЕБОР

Треба да ги здружиме нашите инвестиции со реформски ангажмани!

специјален прилог

Корпоративна општествена одговорност

ШТО ДОБИВА ЗАЕДНИЦАТА, А ШТО КОМПАНИИТЕ ОД КОО ПРАКТИКИТЕ?

ОПШТЕСТВЕНО ОДГОВОРНОТО РАБОТЕЊЕ ГО ЗГОЛЕМУВА ПРОФИТОТ

специјален прилог ИНТЕРВЈУ ПОЛЕКСЕНА РИСТЕСКА маркетинг менаџер во Млекара АД Битола

ДАВАМЕ ПРИМЕР ЗА ТОА КАКО СЕ ПОМАГА РАЗВОЈОТ НА ОПШТЕСТВОТО

 КОРПОРАТИВНА ОПШТЕСТВЕНА ОДГОВОРНОСТ СО МАЛКУ ПАРИ  КОРИСНИ СОВЕТИ КОГА ПЛАНИРАТЕ КОО ПРОЕКТ

ШТО ЗНАЧИ CSR 2.0 ...ИЛИ ОПШТЕСТВЕНА ОДГОВОРНОСТ НА ИДНИНАТА

Корпоративна општествена одговорност

Општествено - одговорното работење го зголемува профитот

Стартапи: Што (не)треба да правите за да ја преживеете првата година број 816 | цена 100 ден. | 19 јуни, 2015 | петок | година 16

www.kapital.mk

4

Капитал број 816 19.06.2015

содржина 08 навигатор 12 cover story

Падот на производството и извозот предвесник на нова рецесија?! Нокаут за извозот се откажуваат нарачките од странство!

18 Капитално 20 Startup

Синдикална економија Слушај паталец, не гаталец: Совети од младите претприемачи Еве што треба да (не)правите за да ја преживеете првата година!

26

26 Интервју

Борис Вукич

партнер на Adzies South East Europе и сертифициран сениор Adizes консултант

Сопственикот мора да одлучи кога и како ќе го препушти водењето на компанијата

29 специјален прилог Корпоративна општествена одговорност

40 Анализа 42 Интервју

17-та сесија на клубот на истражувачи при НБРМ

20

42

Мартин Кнап

директор на Германска стопанска комора во Македонија

Германските инвеститори бараат политичка стабилност и правна сигурност!

44 политика

Се чека нова лидерска, а се гледа кон доаѓањето на Нуланд И Европјаните знаат што, но, Американците знаат како

Повторно криза?!

Фаза на сезонска слабост во економијата или сепак падот на производството и извозот што го евидентира статистиката во април е предвесник на нова криза во која што влегува бизнис секторот?! Индустриското производство се намали за 0,9% после континуиран раст од неколку месеци. Извозот падна за дури 24,1% а падот е евидентиран кај сите видови производи.

XXСтр. 12

Кризата чека на САД

Најавата дека Викторија Нуланд доаѓа во јули, како да укажува на временскиот интервал што им се дава на европските посредници да направат што можат во преговорите меѓу македонските политички лидери. Овој рок се совпаѓа и со десетината дена колку што Заев им даде шанса на преговорите.

XXСтр. 44

Инвеститори: Германските компании присутни во Макед

Импресум// Издава: Капитал Медиа Гроуп доо Скопје, бул. Партизански Одреди бр.17-1/16, п.фах 503, 1000 Скопје l Адреса на уредништвото на издавачот на медиум: бул. ВМРО бр.7, здрада 1, влез 1, ка Основач и директор: Љупчо Зиков l Одговорен уредник: Биљана Здравковска Стојчевска l Печати: Графички центар Скопје, ул. Скупи бб, 1000 Скопје l Тираж: 3.000 примероци l Датум на печатење:

5

48 Интервју

Филипе Ле Ору

потпретседател на ЕБРД

Политичка криза може да го наруши имиџот на државата како дестинација за инвестиции!

бизнис и политика 50 Свет

48

Вистинска битка против корумпираните политичари! Романскиот премиер обвинет за перење пари, фалсификување на документи и даночно затајување

54 CEO Profile

Тидјане Тиам „Credit Suisse“

Од политичар до извршен директор на швајцарскиот банкарски гигант

56 фељтон

Методи Чепреганов невропсихијатар

Агресијa моќта на човечкиот деструктивен нагон (5) Како се формира психо-приофилот на една нација?

54 Елиот Нес од Романија

Откако во 2013 застана на чело на романската Национална управа за борба против коруцијата (ДНА), Лаура Ковеши започна кривично да ги гони и политичките службеници, постигнувајќи полн погодок против поранешните министри кои завршија зад решетки. Во очите на Европската Унија, ДНА стана синоним за скротување на корупцијата во некогашните комунистички земји.

XXСтр.50

донија бараат политичка стабилност и правна сигурност

ат 6, стан бр.31 l П. ФАХ 503, 1000 Скопје 18.06.2015

ЗА ВРВНИ МАГИСТЕРСКИ СТУДИИ НЕ МОРАТЕ ДА ОДИТЕ ВО СТРАНСТВО!

СЕГА И ВО СКОПЈЕ!

• Престижна МБА програма за развој на вашата кариера • Рангирана помеѓу првите 100 во светот • Со тројна меѓународна акредитација која гарантира квалитет на наставата

УПИСИТЕ СЕ ВО ТЕК! msm.uacs.edu.mk

ЗА ПОВЕЌЕ ИНФОРМАЦИИ:

Универзитет Американ Колеџ Скопје Трета Македонска Бригада 60, 1000 Скопје Тел: +389 2 2463 156

Е-пошта: globalmba@uacs.edu.mk Веб: msm.uacs.edu.mk

7

Капитал број 816 19.06.2015

издава: Капитал Медиа Гроуп основан 1999 година основач: Љупчо Зиков бул. ВМРО бр.7, зграда 1, влез 1, кат 6, стан бр.31

тел. ++ 389 2 3280 910 www.kapital.mk www.facebook/KapitalMK

WWW.KAPITAL.MK

Претплатете се на КАПИТАЛ...

И

(СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ)

"ТЕПАЧКА" МЕЃУ БАНКИТЕ ЗА ДОБРИТЕ КОМПАНИИ. ШТО ЌЕ СЕ БАРА?

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

БРОЈ 800 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 27 ФЕВРУАРИ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

дејата и визијата за тоа што сакаат да направат, беше највредниот капитал кој го COVER STORY поседуваа луѓето што ја почнаа приказната НОВИОТ РУСКИ ГАСОВОД ЌЕ за Капитал пред повеќе од 15 години. Со ЈА СТАВИ МАКЕДОНИЈА макотрпна и посветена работа на својот тим, ДА ИЗБИРА МЕЃУ ИСТОКОТ магазинот се наметна како еден од најрелевантните И ЗАПАДОТ ?! извори на квалитетни информации во Македонија и регионот, значајни за приватниот, јавниот и WWW.KAPITAL.MK невладиниот сектор. Да се биде лидер на пазарот INTERVIEW во својот сегмент е голема чест и задоволство, но и ЈАНКО МЕДЈА голема обврска кон сите што секоја недела нетрпеливо го чекаат Капитал да ги информира за економските По неколку години, НЛБ Групација со позитивни резултати. проблематики и актуелности, но, и да ги едуцира со Преструктуирањето продолжува своите содржини за најновите трендови. Капитал се чита во директорски канцеларии, Капитал INTERVIEW ВЕРНЕР ШЕРЕР се чита во кабинети на политичари, Капитал се чита СО СИГУРЕН ЧЕКОР КОН ИДНИНАТА на универзитети, институти, “тинк-тенк” центри.... ЈАВНА АДМИНИСТРАЦИЈА: ОГЛАСИ ЗА НАД 1.300 НОВИ ВРАБОТУВАЊА едноставно Капитал е секаде кај што се с о го дишна донесуваат одлуки и креираат п р е т п лата од политики и стратегии. претседател на Управен одбор на НЛБ Љубљана и претседател на Надзорен одбор на НЛБ Тутунска

претседател на Управниот одбор на EOS Group

12 месечна претплата 4.100 денари со вклучени 20% попуст

24 месечна претплата 6.100 денари со вклучени 40% попуст

COVER STORY

ДОМАШНИТЕ БИЗНИС ПОЧЕТОЦИ МЕЃУ СОНОТ И ЈАВЕТО! КАДЕ СМЕ?

АНАЛИЗА

КАКВО ФАЈДЕ ИМААТ ИЗВОЗНИТЕ КОМПАНИИ ОД ЕКОНОМСКИТЕ ПРОМОТОРИ?

COVER STORY

БАЛКАН

БЕРЗИТЕ НOСАТ НАЈГОЛЕМ ЌАР, КАМАТИТЕ НА ИСТОРИСКИ МИНИМУМ

СРБИТЕ ВО ПАНИКА! ХРВАТИТЕ ГИ КУПИЈА НАЈГОЛЕМИТЕ СРПСКИ БРЕНДОВИ

АНАЛИЗА

ЕВТИНИ ПАРИ И СЛАБА ВАЛУТАРЕЦЕПТ ЗА ПОГОЛЕМ РАСТ ИЛИ ОЧАЕН ПОТЕГ ЗА СПАС

БАЛКАН

НА ГРЧКИОТ ХАРИ ПОТЕР НЕМА ДА МУ ТРЕБА МНОГУ ЗА ДА НАПРАВИ МАГИЈА

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

СТРАНСКИТЕ ИНВЕСТИТОРИ

ГО ЖИВНАА ОСИГУРУВАЊЕТО НА БИЗНИСОТ

ЕВРОПА JA ЧЕКА

БРОЈ 796 ЦЕНА 100 ДЕН. | 30 ЈАНУАРИ, 2015, ПЕТОК | ГОДИНА 16

со вклучени 15% попуст

денари, заштедете

www.kapital.mk

6 месечна претплата 2.200 денари

4.100 20% БРОЈ 797 ЦЕНА 100 ДЕН. | 6 ФЕВРУАРИ, 2015, ПЕТОК | ГОДИНА 16

Во време кога квалитетната информација е најскапоцен ресурс, не дозволувајте да останете без најскапоценото. Станете и вие дел од семејството на редовни читатели на Капитал и искористете ги поволните пакети за претплата што ги подготвивме за вас.

ДОМИНО-ЕФЕКТ НА СИРИЗА

ЈАНИС ВАРУФАКИС НОВОТО ЛИЦЕ НА ГРЧКАТА КРИЗА

МАРКСИСТ КОЈ ЌЕ ГО СПАСУВА КАПИТАЛИЗМОТ

КАПИТАЛ ПРОГНОЗИРА:

ЕВРОТО И ДОЛАРОТ ЌЕ СЕ ИЗЕДНАЧАТ!

*Во цената е вклучен ддв и платена поштарина

...заеднички ја креираме додадената вредност на нашите животни проекти...

www.kapital.mk

Капитал број 816 19.06.2015

8

НАВИГАТОР

Раст на БДП

4,7

график на неделата...

4,3

3,3

Кв.1

2,7

Кв.2

Д

3 факти за...

2014

Кв.3

Кв.4

3,2

Кв.1

2015

омашната економија во првиот квартал од годината оствари раст од 3,2%, објави Државниот завод за статистика. Пораст е евидентиран во речиси сите сектори во стопанството.

134 63 71

милиони американски долари потрошила Македонија за увоз на храна во првиот квартал од 2015 година. милиони американски долари изнесува извозот на храна во истиот период. милиони американски долари изнесува трговскиот дефицит во надворешната трговија со храна.

> БРОЈКА

24,8%

помалку јавни капитални инвестиции се реализирани во април годинава споредено со истиот месец лани

Т-Мобиле и Македонски телеком се една компанија

Посилна конкурен или дуопол на па

светот низ медиумите...

Time

Њујоршкиот магазин ја отвора темата за XQ интелегенцијата како се позначаен фактор кој влијае на способноста на една личност да се снајде во работната средина и да напредува. Според нивните анализи современите менаџери допрва ќе се натпреваруваат со својот XQ коефициент. lll

The Jerusalem Post

Израелските медиуми предупредуваат дека се проблематизира состојбата на Голанската висорамнина поради близината на борците на ИСИС во регионот. Инаку токму овој регион е причина за барем десетина поголеми воени судири во последните 100 години. lll

Financial Times

Економските санкции кон Русија не само што не даваат резултати туку и се повеќе се кршат од западните земји и компании. Ова е заклучокот на Фајненшал Тајмс од обемната анализа на оваа тематика која станува се попроблематична и која изгледа се побезизлезна. lll

South China Morning Post

Кина продолжува со засилено темпо да ги гради вештачките острови во Јужното Кинеско море. Токму ваквите потези на официјален Пекинг сериозно ја загрозуваат безбедноста на целиот регион со оглед на фактот дека Јапонија со сите сили се спротивставува на оваа политика. lll

Пазарни удели Македонски телеком l фиксна телефонија: 62% l мобилна телефонија: 48% l интернет: 42% Вип-Оне l фиксна телефонија: 26,5% l мобилна телефонија: 52% l интернет: 26% Извор: АЕК

O пишува :

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

Она што веќе неколку години се најавуваше, за десетина дена конечно се остварува: Македонски Телеком и Т-Мобиле Македонија стануваат една компанија. Собранието на акционери ја

донесе одлуката дека Т-Мобиле Македонија од 1 јули нема да постои како правно лице, а сите вработени, како и целокупниот имот и обврски ќе бидат преземени од Македонски Телеком. Веќе е најавено и дека на чело на компанијата ќе биде Андреас Маиерхофер, а Жарко Луковски актуелниот главен извршен директор на T-Мобиле, ќе ја преземе позицијата главен оперативен директор на Телеком. Од компаните соопшт уваат дека спојувањето има за цел да го оптимизира работењето на компанијата преку подобрување на финансиските резултати заради синергиските ефекти и создавање на најдоброто корисничко искуство со помош на супериорни продукти и услуги. Оваа консолидација во дворот на Дојче телеком, компанијата мајка на Македонски телеком и Т-Мобиле, се случува за да се намали ударот од падот на приходите и да се овозможат соодветни услуги за

www.kapital.mk

Капитал број 816 19.06.2015

9

проценки... > БРОЈКА

Зеид Риад ал Хусеин

висок претставник на ОН за човекови права

ЕУ може да прими милион белгалци

Е

У е способна, во период од неколку години, да пружи засолниште на милион бегалци од воените подрачја во Сирија и другите држави“, реќе Заид пред Советот на ОН за човекови права во Женева и нагласи дека овие мигранти не се злосторници.

40%

од просечната лична потрошувачка во ЕУ, троши просечниот Македонец

ВЕСТИ...

а, се чека спојувањето на Оне и Вип

нција азарот?

Долго најавуваното спојување на двете компании ќерки на Дојче Телеком во Македонија конечно се официјализира, а секој момент се чека одлуката на регулаторот околу спојувањето на Оне и Вип. Домашниот телеком пазар ќе се сведе на двајца силни играчи, кои што полесно ќе инвестираат во нови технологии и инфраструктура, но и полесно ќе може да се договараат за цените. корисниците, велат аналитичарите. На Телеком ќе му треба цврстина и во претстојната конкурентска борба против новиот ентитет што ќе се создаде на пазарот откако ќе се официјализира и спојувањето на Вип и Оне во една компанија, процес што почна минатата есен, а сè уште се чека изјаснувањето на Комисијата за заштита на конкурентноста – која што секој момент треба ја донесе одлуката дали има проблеми со концентрацијата на пазарот доколку се случи ова спојување. Она што најмногу ги интересира корисниците и на Македонски телеком и на Оне.Вип е како ќе се движат цените на услугите во услови кога ќе останат два оператори на пазарот. Четвртиот играч, Албафон, кој што досега настапуваше како виртуелен оператор, и имаше незначителен пазарен удел, штотуку објави дека престанува со работа. Операторите последниве години бележат намалување на приходите заради силната конкуренција, а дополнително профитот им го изедоа и намалените до 70% цени за интерконекција, поради што се жалат дека не можат да инвестираат во натамошен развој. Инвестициите во инфраструктура и усовршени технолошки решенија ќе донесат подобар квалитет на услугата, но аналитичарите велат дека, исто како и во ЕУ тоа ќе си има своја цена, што на крајот ќе ја платат корисниците преку поскапите месечни претплати. nnn

Доматите се фрлаат по улици. Владата ќе субвенционира извоз!

П

о неколкудневното незадоволство на производителите на домати и заканите за блокирање на граничните премини, Владата во средата најави дека ќе се субвенционира извозот на доматите. Клучниот проблем на теренот е што моменталната цена за откуп на домати е 12 денари по килограм, а според некои проценки производствените трошоци за истиот килограм не се пониски од 22 денари. „Министерството за земјоделство, шумарство и водостопанство ќе го субвенционира извозот на домати преку покривање на дел од трошоците за разладување, калибрирање и пакување на градинарските култури во домашните откупно – дистрибутивни центри“. Дополнително е најавено

и дека ќе се помогне во остварување контакти со руски откупни компании кои според според земјоделците важат за ризични со плаќањето и затоа се предвидува изнаоѓање на модел за осигурување на плаќањето. „Во соработка со руско - македонската комора до поголемиот дел од македонските извозници доставена е листа на фирми од Русија кои се заинтересирани за увоз на македонскиот домат и со кои можат да остварат соработка. Се разгледува и можноста за изнаоѓање модел за осигурување на извозот во Русија, имајќи предвид дека трговците го посочуваат овој пазар како ризичен во однос на навремена наплата“, се наведува во соопштението на МЗШВ.

Азески: Регионот треба да договара проекти од најмалку три земји!

М

акедонската бизнис заедница ќе настапи со конкретни предлози околу коридорите 8 и 10 кои се клучни за Македонија и за целиот регион како за зголемување на проток на луѓе и стока така и за целата економска активност. Ова за Танјуг го најави претседателот на Стопанската комора на Македонија, Бранко Азески кој присуствуваше на конференцијата на Стопанските комори од Западен Балкан која во вторникот се одржа во Виена. „Од нас се бара конкретизација на инфраструктурните и

енергетски проекти кои би ја зголемиле економската активност на Балканот. Она што треба да го направиме е приватниот сектор да се фокусира на иницијативи кои финансиски можат да ги подржат Германија и ЕУ, како најголеми спонзори на Балканот“ вели Азески. Азески порача и дека мора да се надмине ситуација во која секоја земја работи сама за себе и дека е дојдено времето кога лидерите од регионот треба да договорат проекти во кои ќе учествуваат најмалку три земји.

www.kapital.mk

Капитал број 816 19.06.2015

10 НАВИГАТОР

ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

58,9% е намален прометот во секторот енергија во месец април во однос истиот период минатата година

Медлин Олбрајт поранешен државен секретар на САД

победник на неделата

Обединетите нации не се подготвени за предизвиците од 21 век. Обединетите нации и другите глобални институции не може да се фатат во костец со денешните глобални предизвици како што се масовните злосторства во слабите држави,драматичните климатски промени и глобалните економски шокови

Макстил ги заврши сите еко Инвестирани се 12 милиони

К

омпанијата Макстил со инвестирани 12 милиони евра ги исполни сите предвидени еколошки обврски кои им беа наложени од државата.Според мерењата, највисоките дневни емисии од јануари наваму се двојно помали од европските прописи. „Макстил“ официјално информираше дека е инсталирана постројка за при­фа­ќа­ ње на се­кун­дар­ни­те еми­сии од еле­ктро­ лач­на­та печ­ка, ка­зан­ска­та печ­ка и си­сте­ мот за до­да­то­ци, спро­ве­ден е кон­ти­ну­и­ран

Становите нема да пос ДДВ од 5% останува уш

Мануела Кармен

+

После 24 години, Мадрид ќе има градоначалник од редовите на радикалната левица, откако опозициската ПСОЕ го подржа кандидатот на Подемос, 71 годишната Мануела Кармен. Победата на ултра-левичарската платформа „Sada Madrid“ на локалните избори во Шпанија, претставува и најголем удар за „биполарниот“ политички систем во земјата во последните неколку децении. Пред се тоа се должи на корупциските скандали и мерките за штедење, кои изминатите години ја тресат оваа европска држава. 71 годишната пензионирана судијка, во предизборната кампања вети дека банките не ќе можат да ги „исфрлуваат“ луѓето на улица поради неплаќање на сметките за струја и вода, а меѓу другото најави нови даноци на имот. Исто така, таа најави дека градскиот клуб „Klab de kampo“ кој досега беше „резервиран“ само за богатите граѓани, ќе биде отворен за сите. Платформата „Sada Madrid“ која е подржана од Подемос вети дека ќе го намали општинскиот долг на Мадрид, кој во овој момент изнесува високи 4,5 милијарди евра. Кармена во својата професионална кариера како адвокат ги застапуваше активистите за заштита на работничките права, кои беа уапсени за време на диктатурата на генералот Франко. Инаку, ова претставува голема победа на Подемос, сестринската партија на грчка Сириза, која е основана минатата година за време на демонстрациите против мерките на штедење наложени од меѓународните кредитори.

И пишува :

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

И официјално зголемувањето на данокот на додадена вредност од 5% на 18% за градбите што требаше да важи до крајот

на годинава, ќе остане непроменет до 2018 година. Градежната индустрија е задоволна од пролонгирање на повластената даночна стапка,а нејзините претставниците велат тоа позитивно ќе се одрази врз градежниот сектор и врз економијата. Конкретно проценките на Стопанската комора на Македонија се дека евентуалното зголемување на ДДВ од 5 на 18 отсто би повлекло поскапување на становите за околу 13 отсто. Според Марија Петреска од Здружението за градежништво при комората побарувачката на станови се зголемува, иако продажбата бележи благо намалување. Според нејзе одржувањето на ваквата состојба на пазарот и евентуално поголемо раздвижување е дирекно зависна од повластената ДДВ стапка од 5%. „Затоа баравме пролонгирање на одредбата која го дефинира овој процент

www.kapital.mk

Капитал број 816 19.06.2015

11

олошки обврски. и евра! мо­ни­то­ринг на си­те еми­си­ски точ­ки, из­град­ба на скла­ди­ште за фил­тер­ска пра­ши­на и ре­ше­ние за неј­зи­но ре­цик­ли­ра­ње и скла­ди­ра­ње на тро­ска­та и тех­нич­ко ре­ше­ние за неј­зи­но ре­цик­ли­ра­ње. „Важно е да се наг­ла­си де­ка овој си­стем прет­ста­ ву­ва иск­лу­чи­тел­но важ­но и тех­нич­ки комп­лекс­но ре­ше­ние и не ста­ну­ва збор са­мо за по­ста­ву­ва­ње ’обич­ни фил­три’ на оџа­ци­те во Че­ли­чар­ни­ца­та, ка­ко што од­вре­ме-на­вре­ме се шпе­ку­ли­ра­ше во јав­но­ста, истакнуваат од компанијата додавајќи дека но­си­тел на про­е­ктот била ита­ли­јан­ска­та фир­ма СТГ (Те­ко­а­ер).

мисла на неделата

> БРОЈКА

60%

е зголемен бројот на граѓани со блокирани сметки во април во однос на истиот месец 2014

лидери

скапат, ште три години Проценките велат дека 13% би се зголемила цената на становите доколку се промени стапката на ДДВ од 5 на 18% како што беше планирано. Поради тоа градежниците ја поздравија одлуката за одложување на ваквата мерка за наредни три години за која велат дека ќе го намалеше прометот на недвижнини и ќе ги лимитираше приходите во државниот буџет. односно стапката на ДДВ да не се зголеми. Куповната моќ на населението е една од главните поголеми пречки за неможноста за купување станови, бидејќи просечната плата изнесува околу 350 евра и потребни се околу две и пол плати за еден квадратен метар станбен простор. “ вели Петреска. Според анализите на Стопанската комора за разлика од пред 5 години, речиси двојно зголемена е вредноста на станбените кредити. За тој период искористен е кредити во вредност од околу 186 милиони евра, а годишно се завршуваат од 5.500 до 6.500 станови. Според анкетите меѓу 15 најголеми градежни компании кои градат станови, од изградени 2.042 станови, 292 стана или 14% не се продадени. Податоците на Државниот завод за статистика, пак, говорат за просечна цена од 750 до 850 евра без ДДВ, а во одредени региони Скопје и Охрид цената достигнува и до 1.200 евра за квадратен метар. Дополнително се оценува дека евентуалното зголемување на ДДВ од 5 на 18%, би повлекло поскапување на становите за околу 13%, што би резултирало со намалување на прометот за два до три пати, и намалување на приходите во државниот буџет. nnn

Не треба да знаеш само како да донесеш одлука, туку и да си спремен да ги издржиш најжестоките критики за таа одлука да може да се спроведе

Мајкл Блумберг

медиумски магнат

губитник на неделата

Јанг Чуантанг

Кинескиот министер за транспорт во употреба ја стави најголемата железничка линија во светот за превоз на товар долга 9800 километри, која ги спојува Харбин и Хамбург.

Папата Францис

Одлучно застана во одбрана на правата на мигрантите во Европа кои секојдневно се соочуваат со нечовечки дискриминации.

не им беше неделата

Андреј Жерновски

Жерновски силно ја разбранува јавноста со намерата да гради бензинска пумпа на местото кај пазарчето Буњаковец

Алексис Ципрас

Уште едни преговори меѓу Грција и ЕУ во врска со грчкиот долг завршија неуспешно

_

Димитрис Аврамополус И покрај инсистирањето на еврокомесарот за миграции, Димитрис Аврамополус, за итно донесување на принуден механизам кој ќе важи за сите земји членки во однос на решавање на статусот на мигрантите, министрите на ЕУ не успеаа да постигнат договор за планот за порамномерна дистрибуција на барателите на азил низ сите 28 земји- членки на Унијата. Станува збор за проблем кој во последните неколку месеци добива кулминација со се поголемиот број на лица што мигрираат од воените подрачја кон европските земји, а алармот се запали со илјадниците жртви меѓу мигрантите на патот да стигнат до посигурна иднина. Но и покрај големиот број на жртви што укажува на итноста за решавање на проблемот, земјите членки на ЕУ не најдоа заеднички став за ова горливо прашање. Во отсуство на заедничка политика, дел од државите кои се на голем удар од мигрантите, најави дека ќе издаваат привремени визи на мигрантите со цел привремено да се справат со овој проблем, а некои веќе најавуваат и порадикални мерки, односно изградба на огради на границите за да се „спасат“ од беглаците.

www.kapital.mk

Капитал број 815 12.06.2015

12

COVER STORY

Падот на производството и извоз

Нокаут за и се откажуваат од странство!

27,9%

26,2%

15,4%

14,4% 11,8% 6,1%

мај

јуни

јули

4,4% авг.

септ.

окт.

ноем.

дек

2014

-11,8%

www.kapital.mk

Капитал број 815 12.06.2015

13

зот предвесник на нова рецесија?!

извозот нарачките

к.

%

Извоз

(годишна промена)

јан.

фев.

март

апр.

2015 -6,9% -11,8% -15,0%

-24,1%

Фаза на сезонска слабост во економијата или сепак падот на производството и извозот што го евидентира статистиката во април е предвесник на нова криза во која што влегува бизнис секторот?! Индустриското производство се намали за 0,9% после континуиран раст од неколку месеци. Извозот падна за дури 24,1% а падот е евидентиран кај сите видови производи. Загрижува тоа што по одделни земји, регистриран е пад на извозот кај речиси сите најголеми трговски партнери на Македонија. Само во Германија, каде што вообичаено се продаваат најголем дел од производите што се извезуваат, евидентиран е пад на извозот за 8,2%. Менаџерите на извозните компании велат дека помалку производи продале и во мај, а негативниот тренд не запрел ниту во јуни, што значи дека станува се поверојатно дека годинава ќе гледаме уште една реприза на економската криза.

www.kapital.mk

Капитал број 815 12.06.2015

14

COVER STORY

П

И

Сашо Наумоски

генерален директор на Витаминка

спораките на производи се значително редуцирани. Нарачките од некои од земјите во регионот се намалуваат и тоа доведе до намалување на извозот и во мај, а еве истиот тренд продолжува и во јуни.

Ф пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

Фаза на сезонска слабост во економијата или сепак падот на производството и извозот што го евидентира статистиката во април е предвесник на нова рецесија во која што влегува бизнис секторот?! Менаџерите на извозните компании велат дека помалку производи продале и во мај, а негативниот тренд не запрел ниту во јуни, што значи дека станува се поверојатно дека годинава ќе гледаме уште една реприза на економската криза. „Испораките на производи се значително редуцирани. Нарачките од некои од земјите во регионот се намалуваат и тоа доведе до намалување на извозот и во мај, а еве истиот тренд продолжува и во јуни“, вели генералниот директор на Витаминка, Сашо Наумоски. Кога станува збор за челичната индустрија, генералниот директор на Макстил, Иван

Иван Бановски

генерален директор на Макстил

роблемите со пласманот, особено на пазарите на земјите членки на ЕУ се силно изразени, дополнително на тоа се и сезонските осцилации, особено карактеристични за летниот период. Голема е неизвесноста во поглед на обезбедувањето на нарачки за целосно искористување на капацитетите во догледен период.

Бановски вели дека пазарните услови се крајно неповолни и сосема неизвесно е обезбедувањето нарачки за следниот период. „Проблемите со пласманот, особено на пазарите на земјите членки на ЕУ се силно изразени, дополнително на тоа се и сезонските осцилации, особено карактеристични за летниот период. Голема е неизвесноста во поглед на обезбедувањето на нарачки за целосно искористување на капацитетите во догледен период. Ваквите состојби во континуитет се одржуваат веќе седма година. Најлошо од се е што не постои еластичност на побарувачката во зависност од цената, туку побарувачката е на историски најниско рамниште“, оценува Бановски додавајќи дека во наредниот период работењето ќе биде дисконтинуирано, во помали производни кампањи со осетно влијание на трошоците и на очекуваниот деловен резултат. Во текстилната индустрија, како што објаснува генералниот директор на компанијата Мода, Ангел Димитров, намалувањето на производството и извозот во април биле од сезонски карактер. „Дел од конфекциите целосно ги затворија капацитетите во април бидејќи вообичаено во текстилната индустрија во тој период од годината нема работа. Веќе од следниот месец почна работата за новата сезона, така што до октомври сме обезбедени со нарачки. Засега нема откажувања, но потоа ќе биде предизвик да се обезбедат нарачки“, оценува Димитров. Рекордниот пад на извозот во април од 24,1% се случи во време кога политичката криза во земјава почна да се заострува

Кочо Анѓушев

претседател на Борд на директори на Брако

но, дел од бизнисмените велат дека тоа не е клучната причина за лошите економски резултати. „Случувањата на политичката сцена во земјава сигурно имаат определено влијание врзано со деловниот ризик, но тие не се од пресудно значење за нас“, објаснува Бановски. Кочо Анѓушев, претседател на Бордот на директори на Брако, оценува дека засега нема намалување на извозот но вели дека секој ден комуницира со своите партнери во странство кои се јавуваат прашаат дали компанијата ќе може да ја испочитува договорената динамика на испорака. „Политичката криза засега нема влијание во насока на откажувања на веќе склучените зделки, но според мене проблематично ќе биде да се обезбедат нови нарачки. Странските партнери не си дозволуваат да го засноваат бизнисот на несигурна платформа. Без оглед колку и да им објаснувате дека се е во ред, информациите што тие ги слушаат дека овде се пукало и дека е ризично безбедноста да биде нарушена им даваат поинаква слика за нас. Од тој аспект на долг рок политичката криза може да направи проблеми во обезбедувањето нарачки“, коментира Анѓушев. Никола Ветаџокоски, претседател на бордот на директори и основач на Виталиа изјави дека доколку оваа состојба потрае може да се очекува влошување на условите за работење и соочување со значаен пад на продажбата во земјата и уште повеќе во странство. “Лошите информации за политичката и безбедносна состојба во земјата веќе кружат во светот, а со тоа се донесува во прашање сигурноста

Статистика: извозот паѓа 5 месеци по ред

www.kapital.mk

Капитал број 815 12.06.2015

15

Д

П

олитичката криза засега нема влијание во насока на откажувања на веќе склучените зделки, но според мене проблематично ќе биде да се обезбедат нови нарачки. Странските партнери не си дозволуваат да го засноваат бизнисот на несигурна платформа.

Ангел Димитров

генерален директор на Мода

на испораките. Сигурно е дека нашите купувачи веќе бараат алтернативни решенија за своите набавки. Бидејќи работиме во секторот прехрана оваа криза ќе ја почувствуваме последни. Но, останатиот дел од стопанството очекувам кризата да ја почувствува многу побргу”, рече Ветаџокоски. Државниот завод за статистика обелодени дека во април индустриското производство се намали за 0,9% после континуиран раст од неколку месеци. Извозот падна за дури 24,1% а падот е евидентиран кај сите видови производи. Загрижува тоа што по одделни земји, регистриран е пад на извозот кај

компании вон зоните е уште поголемо штом штом државната статистика објави таков негативен збирен податок. Економистите коментираат дека овие статистички податоци се предвесници на нова рецесија во која што влегува бизнис секторот. Гувернерот на Народната банка, Димитар Богов, веќе предупреди дека пролонгирањето на политичката криза го доведува во прашање остварувањето на планираниот економски раст годинава.

ел од конфекциите целосно ги затворија капацитетите во април бидејќи вообичаено во текстилната индустрија во тој период од годината нема работа. Веќе од следниот месец почна работата за новата сезона, така што до октомври сме обезбедени со нарачки. Засега нема откажувања, но потоа ќе биде предизвик да се обезбедат нарачки.

Неликвидноста со загрижувачки размери

речиси сите најголеми трговски партнери на Македонија. Само во Германија, каде што вообичаено се продаваат најголем дел од производите што се извезуваат, евидентиран е пад на извозот за 8,2%. Анализата на структурата на трговската размена со Германија покажува дека во македонскиот извоз, најзастапени се катализаторите што ги произведува британската компанија Johnson Matthey. Од друга страна пак, властите објавија дека странските компании кои што работат во технолошко индустриските развојни зони го зголемиле извозот за околу 25%, што значи дека намалувањето кај извозните

Додека политичките противници се обидуваат да го најдат правецот во лавиринтот што ќе ги доведе до излез од кризата, бизнис секторот парализирано стои во место. Во исчекување на исходот, се пролонгираат бизнис плановите, се стопираат сите исплати. „Никој ништо не работи и никој никому не плаќа“, вели еден директор на компанија обидувајќи се да одговори какви се последиците од политичката криза врз бизнисот. „Политичката криза во земјава целосно ги блокира плаќањата меѓу компаниите. Не плаќаат дури ниту бизнисмените што имаат пари, стравувајќи дека ќе кризата ќе се продлабочува. Неликвидноста се

ʿ̸̨̨̡̛̯̬̹̱̏̌

̡̛̬̖̯̔

̌̚ ̨̨̛̯̥̣̌̏̍

̌̚ ̨̥̔̌

̌̚ ̨̨̥̬̔ ʥ̖̚ ̨̦̥̖̭̯̌̔ ̌̚ ̨̨̧̬̱̖̔̍̏̌

̌̚ ̨̛̹̪̦̐

̌̚ ̬̠̖̔̌̏̚

ɂɧɮɨ ɰɟɧɬɚɪ www.unibank.com.mk

ɋɥɟɞɟɬɟ ɧࣉ ɧɚ

www.facebook.com/unibank.mk

̌̚ ̨̨̛̬̦̖̍̌̏̌̚

www.kapital.mk

Капитал број 815 12.06.2015

16

COVER STORY Индустриско производство

9,7%

9,1% 4,9%

5,9%

7,5%

5,8%

1,3%

0,2% Апр.

(годишна промена)

Мај

Јуни

Јули

Авг.

0,7% Септ.

Окт.

Ноем.

Дек.

2014

заканува да затвори многу фирми кои што со месеци чекаат да си ги наплатат фактурите. Ниту Законот за финансиска дисциплина, кој што е во примена, не дава резултати бидејќи не се почитува“, вели Горан Рафајловски, основач на бирото за економско - правен консалтинг и ревизија “Рафајловски консталтинг“. Горан Антески, генерален директор на Раде Кончар ТЕП вели дека загрижува тоа што нема никаква инвестициска активност, ниту од домашните ниту од странски компании. Тој вели дека бизнисмените се воздржуваат да трошат пари и тоа ја блокира целата економија. „Неликвидноста е драстично зголемена и овој проблем зазема загрижувачки размери. Бизнисмените стравуваат за иднината на своите компании доколку кризата ескалира и се воздржуваат да трошат пари. А штом еден не плаќа, го блокира целиот круг и се создава голем проблем. Ако порано краткорочните финансиски проблеми се надминуваа со кредит од банка, неизвесноста во економијата денес ги одвраќа бизнисмените од оваа идеја бидејќи се плашат дека нема да можат да го вратат ниту кредитот“, вели Антески. Глигор Цветанов, главен извршен директор на Макпрогрес исто така коментира дека со продлабочувањето на политичката криза се чувствува поголема неликвидност. „Повеќе компании ги одложуваат плаќањата, но се уште не станува збор

1,1% Јан.

3,1% 0,6% Фев.

Март

-0,9% Апр.

2015

за масовна појава. Кај нас овој ефект не е толку изразен бидејќи 80% од производите ги извезуваме, така што наплатата од странство е редовна. Политичката криза помалку ги исплаши нашите странски партнери па така постојано се јавуваат да прашаат што се случува, дали ќе ги снабдиме со нарачките, дали е безбедно да патуваат во Македонија и слично. Очекувам што побрзо решение на политичките проблеми за да се врати стабилноста без која бизнисот не може да функционира“, вели Цветанов. Политичката криза не е единствената причина што бизнис секторот во земјава е недисциплиниран кога се во прашање плаќањата. Таа во моментов се користи само како алиби да не се плаќа навреме, меѓутоа, и во нормални услови на работење, роковите на плаќања во земјава се предолги. Податоците од Централниот регистар за лани покажуваат дека македонските фирми во просек ги плаќаат обврските за 172 дена. Тоа е за четири дена подолго споредено со 2013 година. Тие пак, своите побарувања ги наплатуваат во просек за 120 дена. Ова се убедливо најдолги рокови за плаќање во цела Европа. Најновото истражување на шведската компанија Intrum која го прави европскиот индекс на плаќања, покажува дека со рок на плаќање од 80 денови, најнедисциплинирани се италијанските компании. Во Португалија и Шпанија, минатата година во просек

се чекало по 70 дена за наплата на побарување. Од земјите во регионот, најлошо е рангирана Хрватска каде што за наплата за чека 48 дена, во Бугарија 39 дена, во Словенија 36 дена, додека пак Босна и Србија се меѓу најдисциплинираните земји со рок на наплата до 30 дена. Кога станува збор за плаќања на обврските од страна на јавниот сектор, повторно Италија е на дното на табелата каде што за наплата се чека 145 дена. Останатите држави кои што беа најпогодени од европската должничка криза, како Португалија и Шпанија, исто така ги пробиваат сите нормални рокови за плаќање на обврските. Просечниот рок на наплата од 120 дена во земјава иако во европски рамки изгледа рекорден, во македонски услови се чини нормален. Поточно законски. Со Законот за финансиска дисциплина што почна да се применува минатата година со цел да стави ред во хаосот со плаќањата, државата им остави можност на компаниите со меѓусебен договор, рокот на плаќање да може да се оддолжи до 120 дена. Со тоа всушност се озакони долгата наплата на побарувањата без да се скратат роковите што беше главно барање на бизнис секторот. Финансиските аналитичари оценија дека овој закон не може да го санира проблемот со неликвидноста токму поради тоа што во своите членови го содржи рокот за наплата од 120 дена. nnn

Бизнисмени: Извозот продолжува да паѓа и во мај и јуни

www.kapital.mk

Капитал број 816 19.06.2015

18

Капитално

Синдикална економија

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Со кое право државата се меша во начинот на кој фирмите ќе исплаќаат награди на работниците? Ако некоја фирма има пари и сака да ги награди работниците со цел да ги стимулира и да ја зголеми нивната ефикасност, тогаш треба да има потполна слобода тоа да го прави според критериуми што работодавецот ќе ги постави. Ако некоја фирма не прави профит, која е логиката да се наметне со закон да се наплаќа надомест за годишен одмор на работниците?

П

Покрај тешките преговори во Брисел, кои завршија без никаков договор ниту решение како да се надмине политичката блокада, изминативе денови се водеа уште едни преговори. Дали К-15 ќе се исплаќа и годинава, или пак ќе се укине. На иста маса седна работодавци и синдикалци. И единствено се договориле дека ќе продолжат преговорите околу модалитетите, начинот и висината на регресот за годишен одмор, популардно наречен К-15. Иако изгледа дека самото име на овој додаток е најсмешно и најнебулозно во преговорите, т.н. социјални партнери не убедуваат дека како што разговараат за неговите модалитети, така работите станува уште покомични. Па така, на маса имало предлог К-15 да биде задолжителен само за големите фирми, да се исплаќа само на членовите на синдикатот, да се плаќа на рати...Потоа се јави еден млад левичар, кој повика никако да не се потклекне пред бизнисот кој сакал да се укине К-15 само за да се заштедат трошоците. Со кое право државата се меша во начинот на кој фирмите ќе исплаќаат награди на работниците? Ако некоја фирма има пари и сака да ги награди работниците со цел да ги стимулира и да ја зголеми нивната ефикасност, тогаш треба да има потполна слобода тоа да го прави според критериуми што работодавецот ќе ги постави. Ако некоја фирма не прави профит, која е логиката да се наметне со закон да се наплаќа надомест за годишен одмор на работниците?

Оти К-15 било право кое работникот го наследил од поранешниот систем, кое во новиот систем „суровите“ капиталисти кои ги интересира само профитот, неправедно им го ускратиле. И она што е можеби пострашно од самото наложување на законската обврска за исплата на К-15 на фирмите е широката поддршка која ја има во јавноста, но и кај политичарите на власт. Власта и некако може да се сфати, оти на секој поделен К-15 во буџетот се слеваат и даноци. Но, работниците се многу далеку од тоа да сфатат дека ваквите мерки во суштина не ги штитат, туку ги загрозуваат нивните интереси, но и интересите на оние кои се осмелиле да отпочнат бизнис и да вработат работници. К-15 или регрес за годишен одмор му доаѓа нешто како награда или надомест на трошоците за одмор и разонода, кои работникот ги има во периодот на користење на годишниот одмор. Или пак нешто како џепарлак, бидејќи основниот годишен одмор веќе е платен од страна на газдите. Оти законите задолжително ги обврзуваат газдите на работниците да им исплатат плата и за периодот, кога тие користат годишен одмор, исто како да биле на работа. Значи покрај тоа што добива платен одмор, работникот задолжително треба секоја година да добива и џепарлак од фирмата. А ако не им го платат џепарлакот, фирмите ќе бидат казнети и тужени на суд. Ако веќе сме се одлучиле да градиме пазарна економија, треба да знаеме дека ваква одредба нема ниту во една пазарна економија во светот. Сосема е непазарно и нелогично, државата да се меша во начинот на кој фирмите исплаќаат награди на работниците. Ако некоја фирма има пари и сака да ги награди работниците, со цел да ги стимулира и да ја зголеми нивната ефикасност, тогаш треба да има потполна слобода тоа да го прави според критериуми што работодавецот и работникот ќе ги договорат. Ако некоја фирма не прави профит, која е логиката да и се наметне закон да исплаќа надомест за годишен одмор на работниците и уште за да плати казна?

www.kapital.mk

Капитал број 815 12.06.2015

Капитално

На сите, а посебно на работниците треба да им е јасно дека секое зголемување на трошоците на фирмите за работна сила, резултираат со отпуштања и зголемување на невработеноста. Логиката е многу едноставна. Ако се зголеми цената на нешто, па и на трудот, ќе се намали побарувачката. Ако се зголемат трошоците за труд, бизнисите помалку ќе вработуваат. Компаниите не се ниту социјални, ниту културни друштва за да се грижат за социјалните и друштвените потребни на работниците. Тие работат за профит. И најголемото добро за работниците е компанијатата во која работат да прави профит. Ако фирмата работи лошо и не прави профит, која е тогаш пазарната логика на работниците да им дели награди? Минатата година, некои фирми морале да земаат кредит од банка за навреме да поделат К-15 за да избегнат казни. Некои фирми исплатиле К-15 само формално, но им ги намалиле платите на работниците за истиот износ. Максимумот во кој државата може да се меша е утврдувањето на минималната плата. Иако и тоа може да биде премногу и може да го наруши работењето на компаниите, ако таа е поставена на многу високо ниво. Па така намерата на државата да ги заштити работниците преку повисока минимална плата, може да ги остави без работа. На сите, а посебно на работниците треба да им е јасно дека секое зголемување на трошоците на фирмите за работна сила, резултираат со отпуштања и зголемување на невработеноста. Логиката е многу едноставна. Ако се зголеми цената на нешто, па и на трудот, ќе се намали побарувачката. Ако се зголемат трошоците за труд, бизнисите помалку ќе вработуваат. Компаниите не се ниту социјални, ниту културни друштва за да се грижат за социјалните и друштвените потребни на работниците. Тие работат за профит. И најголемото добро за работниците е компанијатата во која работат да прави профит. Тогаш сигурно ќе следат и бонуси. Ама за жал не за сите, туку за добрите

и ефикасни работници. Е сега која е логиката да се наметнува исплата на К-15 во земја како Македонија со огромна невработеност, особено кај младите луѓе. Нема никаква логика. Бидејќи фирмите уште повеќе ќе се воздржуваат да вработат нови луѓе, оти тоа ќе им биде само трошок. Уште поапсурдни се изјавите на синдикалните лидери, кои ги убедуваат работниците дека со исплата на К-15 успеале да исполнат едно право на работниците, кое ете сега бизнисот бара да се укине. И тоа само една година откако било воведено. Вистината која синдикалците треба да ја кажат сега, ако се навистина загрижени за правата на работниците, е дека фирмите во Македонија сега се во многу лоша состојба и прават се помалку профит. Тоа најмногу ги загрозува основните права на работниците...Да кажат дека сега е време кога за доброто на сите, трошоците на фирмите треба да бидат намалени. За кои права на работниците ќе се богатат тие, ако работниците ја изгубат работата? На човек му доаѓа навистина да се замисли дали воопшто сме мрднале подалеку од планската и договорена економија од минатиот систем, во која политичарите и синдикатите беа главните креатори на економските политики. И дали воопшто во Македонија има желба за пазарно водење на економијата, или повеќе ја сакаат таа синдикална економија? nnn

19

Капитал број 816 19.06.2015

20

www.kapital.mk

Startup

Слушај паталец, не гаталец: совети од младите претприемачи

Еве што треба да (не)правите за да ја преживеете првата година!

Зборувавме со неколкумина млади основачи на стартапи во Македонија и регионот за тоа што треба, што не треба, што смеете, а што не смеете да правите доколку сте тазе претприемач и сакате да го дочекате првиот роденден на вашата компанија.

Трошоци: Многу претприемачи пропаѓаат затоа што им снем

www.kapital.mk

А

Капитал број 816 19.06.2015

21

пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

Ако почнете сопствен бизнис, веројатно сте чуле многу хорор приказни за деловни неуспеси. Толку многу се, што во еден момент ќе добиете впечаток дека 90% од бизнис потфатите пропаѓаат. Стварноста е сепак малку поинаква. Статистиките на светско ниво велат дека 75% од стартапите ја преживуваат првата година, 69% првите две, а 50% успешно ги пребродуваат првите пет години. Иако фактот дека имате 50% шанси да ги доживеете првите пет години не звучи претерано ветувачки, работата е во тоа што не морате сè да и препуштите на веројатноста. Прашавме неколку млади македонски претприемачи кои што ги преживеале првите критични години за тоа што треба, а што не смеете да правите доколку сакате и вашиот стартап да ги следи нивните стапки.

Ако не знаете да направите добар маркетинг план, платете му некому да ви го направи

Во ситуација во која што не ви е потребен кредит или не мора да барате инвеститори, се чини дека е едноставно да ја прескокнете изработката на бизнис планот, или да го оставите тоа за подоцна. Меѓутоа, пишувањето на бизнис планот е извонреден начин јасно да ја дефинирате сопствената визија. Во секој случај, ќе би помогне да одговорите на некои битни прашања: Што се обидувам јас да решам? Чии животи сакам да ги унапредам? Кои се реалистичните рокови за поедини почетни фази на работењето? “За мене најголемата грешка која ја направив на почетокот беше недоволно добро планирање на буџетот со кој што располагав и осмислување на самата реализација на проектот.. Иако имав подготвено детален план, сепак не посветив доволно време на разработка на секој детаљ и негова егзекуција..“, вели Даниела Милошеска, основач на Бастет Ноар (Bastet Noir), првата онлајн продавница за екомода во Македонија, но и во регионот. Таа вели дека доколку не знаете да изработите добар маркетинг план, добро е да платите на некој што тоа може да го направи тоа за вас - консултант или

Како е најдобро да го финансирате вашиот стартап Дури откако ќе имаш веќе реални продажби и доказ дека луѓето ќе платат за твојот продукт или услуга можеш да побараш пари од инвеститори, роднини и пријатели.

Н

ајдобриот начин да го финансираме нашиот бизнис според мене се продажбите, вели Јоцо Тодоровски. “Добрите продажни стратегии и програми опфаќаат продажба на продуктот/услугата дури уште пред да имаме компанија или продукт/ услуга. Дури постојат и такви механизми со назив crowdfunding платформи каде што твојата идеја т.е. продукт/ услуга ја купуваат луѓето уште пред да ја имаш реално реализирано. Позајмувајќи го овој crowdfunding пристап и надоврзувајќи се погоре на моментот колку минимум луѓе треба да купат месечно од тебе можеш многу лесно да се фокусираш на продажби и да ги направиш продажбите за 3 месеци однапред и да осигуриш стартна позиција. Ова е тешко и е голем предизвик, но е најсигурниот пат до долгорочен бизнис, а не ментална екскурзија дека правиш бизнис. специјализирана компанија.. „Апсолутно е неопходно да ги знаеш сите детали за својот таргет пазар и навиките на твоите купувачи, за да можеш да им го продадеш она што твојата компанија го нуди.“, вели Даниела, која што неодамна доби признание и од Conscious Living платформата, како еден од најдобирте 20

Дури откако ќе имаш веќе реални продажби и доказ дека луѓето ќе платат за твојот продукт услуга можеш да побараш пари од инвеститори, роднини и пријатели. Нема кој не би ти дал пари тогаш. За жал, денес се повеќе и повеќе ‘претприемачи’ трчаат по натрпевари и инвеститори без да имаат реални цели или идеи. Ова се случува бидејќи претприемништвото стана тренд и помодарство во последно време. Друг начин би било партнерство со правите луѓе во право време. Се почесто забележувам бизниси кои што од прва генерираат пари бидејќи тимот е составен од 3 типа на луѓе: 1. Еден што ја има идејата и што има ентузијазам да го менаџира целиот бизнис; 2. Еден што има ресурси да се направи продуктот/услугата; 3. Еден што има пристап до голема бројка од потенцијалните клиенти. Е да, ова значи дека од твојата пита ќе јадат повеќе луѓе, но подобро во иднина да имаш неколку такви пити кои што растат и твојот дел се зголемува отколку една мала, дома што си ја правиш сам.” сајтови за еко мода..

Одржувајте ниски трошоци Многу претприемачи почетници пропаѓаат затоа што им снемува пари, па затоа почетните трошоци треба да ги одржувате на што пониско ниво. Вработете ги само оние без кои што никако не можете. Ако

мува пари, па затоа внимавајте со трошоците на почетокот

www.kapital.mk

Капитал број 816 19.06.2015

22

Startup

Д

Т Гоце Стојанов

дигитална маркетинг агенција ИВИЛ

рошоците треба да се сведат на минимум, а најдобро би било да се започне од дома, доколку природата на бизнисот го дозволува тоа. И јас на почетокот мислев дека само 1 година ќе ми треба за да застанам на свои нозе, но треба да се знае дека минимум се потребни 3 години. Така што со контролирано трошење најважно од се е да се издржи што подолг период.

канцеларијата не ви е потребна, во прво време избегнете ја. Генерално, парите трошете ги на работи кои што навистина ви требаат, наместо на нешта за кои што вие мислите дека ви требаат. Гоце Стојанов, кој што ја тера веќе третата година со својата компанија за дигитален маркетинг ИВИЛ, вели дека трошоците на почетокот треба да се сведат на минимум, а најдобро е да се почне од дома, ако природата на бизнисот го дозволува тоа. “И јас како и многу други основачи на стартапи на почетокот мислев дека ќе биде доволна само една година за да застанам на нозе, но искуството ми покажа дека се потребни барем три години. Така што, со контролирано трошење најважно е да се издржи што подолг период.“, вели Стојанов. Ако се работи за некој посложен сервис или продукт за кој е потребно подолг период за развој можеби треба да се размисли и за некој проект (side project) кој нема да биде поврзан со идејата за бизнис се со цел да се покријат трошоците за да се издржи што подолго на пазарот, додава Стојанов.

Дајте си време себеси, не само на бизнисот

Јоцо Тодоровски, сериски претприемач и маркетинг консултант на повеќе мали бизниси, од своето искуство вели дека “давање време на бизнисот“ од година, две или три да застане на нозе е клише кое што втурнува многу претприемачи во замката да започнат себеси да се гледаат како маченици во периодот додека го развиваат бизнисот. “Ова клише потекнува од порано, кога луѓето отварале бизнис кој се заснова на перцепцијата ‘built it and they will come’ (отвори дуќан/бизнис и ќе почнат луѓе да доаѓаат). Ова веќе не важи денес т.е. е возможно само како исклучок.

Јоцо Тодоровски

сериски претприемач и маркетинг консултант

Денес, сметам дека ова треба да се преформулира во ‘Колку време ќе си дадеш на себеси?’ за да го развиеш бизнисот. Повторно, давањето време на себеси не значи колку денови (финансиски и емотивно) ќе издржиш да седиш во дуќан и да чекаш некој да ја отвори вратата.”., вели Тодоровски. Ова значи колку време ќе си дадеш себеси за да стигнеш до потребната бројка на купувачи од твојата таргет група. Основните прашања што треба да си ги одговориме на почетокот се: Кој е мојот купувач. (Како изгледа, што работи, колку плата зима, од кај купува во моментов; Во колкав број го има и каде е лоциран географски или online; Koлку е минималниот профит што сакам да започнам да го остварувам месечно, колку продажби/ трансакции месечно ќе ми го донесат тој профит, колку луѓе од бројката дефинирана погоре треба да донесам кај мене во дуќан за да ги направат тие трансакции; Со кои продажни и промотивни тактики јас ќе ја донесам таа минимална бројка на луѓе секој месец кај мене во дуќан за да ги направи тие трансакции и да го остварувам тој профит. Откако претприемачот има јасна слика за ова погоре, ќе може да одреди колкав период ќе му треба за да застане на нозе и да утврди основа за развој. “За жал, она што го прават најголемиот број од претприемачи е да се втурнуваат во трошоци за работи или активности кои што немаат врска со основата на започнување бизнис - продажбите.“,ис такнува Тодоровски.

Вложувајте назад во компанијата

Кога од платена работа ќе преминете во претприемнички води, тешко е да се откажете од стабилноста на платата.

околку имате проблем со наплатата , пробајте да се договорите плаќање дел однапред и остатокот откако ќе испорачате. Но, прво мора да дефинирате кој е ваш клиент. Кој има пари да плати за вашите производи или услуги. Некој можеби има потреба, но ако е нема пари или е измамник тогаш треба да му кажеме ‘не благодарам’ уште во старт. Многу претприемачи немаат храброст да одбијат потенцијален клиент уште на почетокот.

Меѓутоа, првите пари до кои што ќе дојдете, најдобро е да ги вложите назад во компанијата, производот и маркетингот. “Ако се работи за некој посложен сервис или продукт за кој е потребно подолг период за развој можеби треба да се размисли и за некој проект (side project) кој нема да биде поврзан со идејата за бизнис се со цел да се покријат трошоците за да се издржи што подолго на пазарот“, советува Гоце Стојанов од ИВИЛ.

Хиперактивност не значи и продуктивност

Во првата година од работењето бидете селективни околу тоа на што го трошите времето и ресурсите. Не морате да ја прифатите секоја работа што ќе наиде. Пред прифаќањето на секоја бизнис понуда размислете дали тоа се вклопува во вашиот долгорочен план.

Фокусирајте се на потрошувачите

Вашата основна цел треба да биде да му помогнете на крајниот потрошувач. Прилагодувајте се на нивните потреби и желби и земете ја предвид секоја повратна информација. Потребно ви е вистинско истражување и проучување што точно му треба на клиентот или купувачот. Овде не се мисли на про-форма истражувања со здодевни прашалници. Се мисли на експериментирање и трошење на пари за правење на грешки врз основа на кои ќе се подобри услугата/продуктот. Гоце Стојанов од ИВИЛ советува дека на почеток важно е да се испита дали има свесност за производот или сервисот кај потрошувачите. “Ако нема свесност, невозможно е сам да ја создадеш бидејќи потребни се многу средства за да се постигне тоа кај купувачите“, вели тој. Според него, секој претприемач на почеток

www.kapital.mk

Капитал број 816 19.06.2015

23

З Даниела Милошеска онлајн продавница Bastet Noir

а најефективно да ги користите социјалните мрежи за промоција, најдобро е да имате месечен план или во најмала рала неделен план за постови кои би сакале да ги пласирате на нив. Дознајте во кое време од денот вашите клиенти се најактивни, на која социјална мрежа се наоѓаат тие и што би ги интересирало да прочитаат. Исто така добро е да имате посебен план за секој социјален медиум, за да не им здосадите на тие кои ја следат вашата работа.

треба да испланира и средства за маркетинг, и тоа 30% од планираните трошоци треба да ги одвои за таа намена. “Обично, овој дел не се предвидува, па понатаму излегува како дополнителен трошок.Бидејќи најверојатно ќе немате пари за традиционалните форми на маркетинг, дигиталниот маркетинг е еден од поевтините начини за микро и мали бизниси да можат да го прошират гласот за своите производи на поголем број на луѓе.

Ефективно користете ги социјалните мрежи

Најефективното користење на социјалните мрежи лежи во СЛУШАЊЕ на луѓето што ги користат, смета нашиот соговорник Јоцо

П Митко Цабевски Ambio и паметен штекер u:Plug

Тодоровски. “Тоа се луѓето што се дел од вашата таргет група, а вие треба со стратешки подготвени активности кои што ќе им привлечат интерес да ги тргнете од социјалните мрежи, носејќи ги некаде каде што можеш да зборувате со нив ‘насамо’ без да им пречите на другите“, вели Тодоровски. Тоа му доаѓа исто како да одиш на коктел забава секогаш кога ќе се вклучиш на FB. После коктел, со луѓето со коишто си се зближил/а решавате да одите на кафе или да продолжите во дискотека. Таму дополнително се зближувате, неколку од нив разбираат што работиш и споделуваат дека имаат потреба од твоите дизајнерски услуги… Друга работа во однос на нивното

рвичната инвестиција секако е со различно значење доколку станува збор за софтверски или хардверски стартап. Софтверските стартапи најчесто имаат помалку трошоци и можат подолго време да оперираат со тие средства. Во нашиот случај бидејќи станува збор за хардверски производ средствата беа искористени за најважните елементи односно комплетирање на индустрискиот дизајн, електронската шема, 3D прототип и тестирање.

користење е дека треба убаво да се разбере која е “културата” на секоја социјална мрежа. На Facebook луѓето се однесуваат и комуницираат на еден начин, а луѓето на Twitter или Instagram на друг. Одредете каде се луѓето од вашата таргет група и појавете се на таа социјална мрежа. Бидете интересни таму и едуцирајте, покажете вредност за да им се допаднете и добиете доверба. „Кога почнувавме со Бастет Ноар, веднаш стартувавме со следење на неколку информативни сајјтови кои пишуваат за бизнис модата, инвестициите во модата и е- commerce бизнисот.. Од таму ги дознаваме и најновите технологии, кои социјални медиуми да ги користиме, како и каде да ги

www.kapital.mk

Капитал број 816 19.06.2015

24

Startup

Еден од најуспешните млади претприемачи на балканот порачува

Фрлете се во оган и снаоѓајте се по пат!

А

ндрија Чолак, претприемач од Ријека, Хрватска, е ко-основач на франшизата за брза храна Surf’n’Fries која има свој локал и во Скопје, а засега е раширена во 12 земји во Европа, и во далечниот Виетнам. Тој со својот бизнис партнер и претходно имале успешни проекти, како што е првото специјализирано списание за недвижности во Хрватска. Кога го правевме интервјуто за Капитал пред неколку месеци, тој рече дека најкус и најдрагоцен, според него, совет што би им го дал на сите млади претприемачи е “Фрлете се во оган и снаоѓајте се по пат“. пласираме продуктите за да привлечеме повеќе сообраќај на нашата страна“. го споделува своето искуство и Даниела Милошеска.. Во врска со ефективното користење на социјалните мрежи за промоција, таа смета дека најдобро е да имате месечен план или во најмала рала неделен план за постови кои би сакале да ги пласирате на социјалните мрежи.. „Дознајте во кое време од денот вашите клиенти се најактивни, на која социјална мрежа се наоѓаат тие и што би ги

“Претприемништвото е една голема авантура. Моето искуство кажува дека колку повеќе размислувате толку потешко ќе тргнете во бизнис. Затоа треба помалку да се размислува, а повеќе да се делува. Претприемништвото е возбудливо, но не е лесно. Работите главно не одат како подмачкани, денес си должен, утре ти должат, еднаш си пред банкрот, друг пат размислуваш како да го шириш бизнисот. Тоа е една тешка борба, секој ден.“, ни рече тогаш Чолак.

интересирало да прочитаат.. Исто така добро е да имате посебен план за секој социјален медиум, за да не им здосадите на тие кои ја следат вашата работа“.

Изградете мрежа на деловни контакти

Генерално зборувајќи, што повеќе луѓе познавате, ќе ви оди подобро. Обидете се да дојдете до врвни стручњаци во индустријата во која што работите или до оние кои што успешно покренале сопствен бизнис.

Притоа бидете обѕирни. Посетувањето на настани, предавања и конференции се секогаш добри за ширење на мрежата. „Start Up Griind и Sillicon Drinkabout во Македонија се настани кои дефинитивно вредат да се посетат.. На овие настани секогаш доаѓаат луѓе со кои можеш да размениш мислења,, искуства и кои можат да ти дадат добронамерни совети, како и да добиеш инспирацијја од бизнис приказните кои се презентираат..“, вели Даниела од Бастет Ноар. nnn

DUAL MODE IDEAPAD FLEX 2 15

НЕШТО ПОВЕЌЕ ОД ЛАПТОП СЕГА НА ПРОМОЦИЈА ОД

42.900,00 МКД DUAL MODE – LAPTOP & STAND MODE 10 POINT MULTITOUCH DISPLAY LONG BATTERY LIFE STEREO SPEAKERS Dolby® Advanced Audio™

СПЕЦИФИКАЦИЈА: Intel® Core™ i5-4210U Processor (3M Cache, up to 2.70 GHz) 8G DDR3, 256GB SSD 15.6 FHD IPS MULTI-TOUCH(SLIM) + Camera NVIDIA N15S-GT DDR3L 4G DVD-RW/ HDMI/ Card reader 4cell Battery/ 2,31kg Windows 8.1

INet

Services

ИНЕТ - АВТОРИЗИРАН ЛЕНОВО СЕРВИС

ЗА ПОВЕЌЕ ИНФОРМАЦИИ: A: Атинска 12 - Скопје E: sales@inet.com.mk W: www.inet.com.mk T: 02/ 3090.625

www.kapital.mk

Капитал број 816 19.06.2015

26

Интервју

Борис Вукич

партнер на Adzies South East Europе и сертифициран сениор Adizes консултант

Сопственикот мора да одлучи кога и како ќе го препушти водењето на компанијата

Вукич: Генерациската транзиција е еден од нај

К www.kapital.mk

XX Кои се трите најголеми предизвици во работењето на една фамилијарна фирма? Борис Вукич: Не пoстојат три, туку четири предизвици. n Подгответе ја компанијата n Првиот е дека е потребно да ја подготвите компанијата да може да функционира без својот основач. n Подгответе го основачот n Вториот предизвик е да се подготви основачот да може да живее без својата компанија. Додека првиот предизвик подразбира професионализација на компанијата, воспоставување на јасни планови и одговорности, вториот подразбира да се подготви основачот, односно да одреди што ќе прави откако ќе „отиде во пензија“. Велам со наводници „оди во пензија“ бидејки оснивачите никогаш не одат во пензија, нивниот претприемачки дух никогаш не оди во пензија и мораат да направат свој нов кариерен план. n Подгответе ги наследниците По подготовка на наследникот, од оние денови на доцното детство кога доаѓаат на „пракса кај тате“, преку задолжителното образование, до правилен и постепен влез во фамилијарната компанија. Вистинскиот начин е да не да го именувате наследникот веднаш за директор, туку да го градите постепено.

Подгответе ја фамилијата

Дефинирајте одговори на прашањата: n Кој колкав дел ќе наследи? n Што доколку едното дете работи, а другото не? n Што ќе правиме со снаите и зетовите? n Сè тоа се дефинира низ фамилијарната политика. Значи имаме четири рамноправни предизвици: подгответе ја компанијата, подгответе го основачот, подгответе

Капитал број 814 05.06.2015

27 Г-дин Вукич веќе 20 години посветено работи на организациски развој и трансформација на компании од цела Европа. Консултант е на голем број семејни компании од регионот кои прераснале во милионски бизниси. Тој е главен говорник на првата македонска конференција на тема: Предизвици на транзицијата на семејните бизниси, која ќе се одржи на 24 јуни на Скопски саем во Скопје. Организатор на коференцијата е Клиар Вју Бизнис Тренинг Центар (Clear View Business Training Center), официјален партнер на Adizes SEE за Македонија ги наследниците и подгответе ја фамилијата.

XX Како се надминуваат? Борис Вукич: Клучот на предизвиците е во рацете на основачот. Тој мора да одлучи да направи од својата компанија сериoзна компанија како што ја дожувува опкружувањето. А не негова играчка која благодарение на неговиот претприемачки дух остварува сјајни резултати. Сопственикот мора да одлучи кога и како ќе го препушти водењето на компанијата. И што ќе прави потоа. И уште поважно: што нема да прави, односно како нема да се меша во оперативното работење на компанијата. Често од основачот можете да ги чуете како говорат „Едвај чекам да одам на риболов на мира“, но знајте дека тогаш не ја говорат вистината, туку лажат. Лагата е свесно изговорена невистина. Сопственикот може да управува со капиталот на компанијата, но мора помеѓу 60-тите и 70-тите години да го препушти раководството на компанијата. Затоа подготовката на фамилијата е во неговите раце. Додека, пак, четвртиот дел не е само во неговите раце – подготовка на наследниците. Тој прво зависи од тоа што другата генерација сака да работи, меѓутоа и тука влијанието на основачот е големо. Освен од афинитетот, децата многу зависат и од тоа на кој начин основачот го има воспоставено односот помеѓу неговите биолошки деца и неговите чеда – омилени вработени, кои ги има развивано со години. Сите овие предизвици можат да се надминат, меѓутоа на нив треба да се работи и за нив треба да се комуницира и со наследниците и со членовите на фамилијата. n Споменавте дека подготовката на наследниците зависи и од тоа што всушност тие сакаат да прават. Во што е тука проблемот?

Борис Вукич: Во тоа што некои од нив не сакале и не сакаат да се приклучат во фамилијарната компанија. Ќе илустрирам еден пример. Низ разговор со родителите на еден сјаен млад човек, ги посоветував да се обидат младиот човек да добие работа во една голема мултинационална компанија. Да оди таму да го „испече“ менаџерскиот занает, да види како фунционираат сериозните професионални системи и после две години да се врати. Мајката ме прекина со прашање. „Но, што ако му се допадне таму и одлучи да остане?“. Не можев да се воздржам да не и одговарам со прашање. “А во што е проблемот? Ќе го врзат ли за радијатор и нема да му дадат да се врати?“. А сега ве прашувам и вас и нив. Имаат ли тие млади луѓе право на свој живот? За жал познавам неколку сјајни млади луѓе кои својата љубов спрема родителите ја покажале со тоа што се врзуваат за фамилијарните компании. Но, всушност можеле и сакале да бидат уметници, научници... Тоа пак влијае на успехот на компанијата во целост. Затоа го отвораме прашањето на професионализација на фамилијарните компании и поставување професионални менаџери.

XX Какво е вашето искуство во работењето со сопствениците и менаџерите на фамилијарните фирми, колку од нив се навистина подготвени да се занимаваат со предизвиците во своите компании, додека истовремено на пазарот владеат многу сложени услови, во кои многу од нив се борат да преживеат? Борис Вукич: Извинете, а кога на пазарот не владееле „многу сложени услови“? Оние кои се од почеток сами на пазарот ги нарекувам „печурки“. Професор Бауман ги подели претприемачите на продуктивни, непродуктивни и деструктивни. Првите

јголемите предизвици на семејните компании

www.kapital.mk

Капитал број 816 19.06.2015

28

Интервју

прават нови производи и отвараат нови пазари и вработуваат, со еден збор прават нова вредност за заедништвото. Другите ја чуваат својата позиција низ монопол и ги користат законите или со државна бирократија креираат нови како би ја заштитиле својата позиција. Третата група се деструктивни, ги земаат ресурсите од другите и не бираат средства (уцени, закани мито и др...) и они ја уништуваат вредноста. Овие самоникнати „печурки“ или ако сакате продуктивни ги нема во голем број меѓутоа ги има верувајте ми далеку повеќе отколку што просечниот свет знае. Нив ги нема на насловните страни по весниците. И тие се спремни да со претприемништвото преминат на професионализација на нивните компании. Често самоникнатите „печурки“ се и самоуки, но се подготвени да работат на менаџерско описменување и на својата компанија и на себе и на своите соработници. Не им е лесно во „многу сложени услови“ но работат на тоа да нивните компании продолжат да живеат и после нив.

XX Од најновите истражувања на семејни бизниси во регионот се покажа дека генерациската транзиција е еден од најголемите предизвици со кои било која семејна компанија. Дали предизвикот на транзиција на семејните бизниси на новата генерација е закана или одлична можност за нашата економија? Борис Вукич: Се соочуваме со транзицијата, промената на генерации во семејните компании. Верувам дека најдобро сценарио за семејна компанија е на чело на компанијата да застане образован менаџерски наследник опкружен од страна на професионални менаџери во средена компанија. Ниту еднаш немам чуено од основачите дека не би сакале нивните деца да учат преку сето она што тие го поминале. Но, важно е да се разбере дека не само што не треба, но туку тоа и нема да се случи. Децата треба да ја водат компанијата на сосема поинаков начин отколку што тоа го правеа на основачите. Не помага користење на претприемничкото сетило, туку потребно е користење на веќе потврдената алата, која е наречена менаџмент. Менаџмент

може да се научи. И сето тоа не мора да биде некој далечен сон. Потребна е желба за учење, прво кај основачите, а потоа и кај децата. Само тогаш оваа промена на генерациите може да биде одлична можност. За жал историја ме демантира на ова прашање во многу важни сегменти на општеството и често транзицијата на следната генерација на семејните бизниси е болка на компаниите. Токму заради тоа со Clear View Business Training Center ја инициравме првата македонска конференција на тема: Предизвици на транзицијата на семејните бизниси, која ќе се одржи на 24 јуни на Скопски саем во Скопје. Конференцијата ќе адресира три главни теми: I) Tранзиција на компаниите и подготовка за наследување, II) Вклучување на професионален менаџер во бизнисот и проценка на вредноста на бизнисот III) Уредување на меѓусебни односи во партнерство. Повеќе информации и регистрација се достапни на konferencija.clearview.com. mk на телефон 2 461 477. (Интервјуто е преземено од Capital.ba и дополнето со најава на конференцијата).

www.kapital.mk

Капитал број 816 19.06.2015

40

анализа 17-та сесија на клубот на истражувачи при НБРМ

Надворешните шокови имаат сериозно влијание врз домашната економија

На сесијата која се одржа минатиот четврток во просторите на НБРМ авторите Мите Митески, Весна Стојчевска, Даница Уневска-Андонова и Дијана Јаневска-Стефанова, сите аналитичари во Народната Банка во Македонија ги презентираа своите трудови поврзани со надворешните шокови и фискалната политика и нивното влијание врз целокупната домашна економија.

С пишува:

Дејан Азески

Dejan.azeski@kapital.mk

Според резултатите од 17 сесија на клубот на истражувачи на НБРМ, шоковите од глобалното окружување имаат негативен ефект врз домашниот економски раст, додека кај тековната сметка имаат негативен ефект во почетокот на појавата на шокот, но позитивен во подоцнежниот период, што и беше случај за време на глобалната финансиска криза. Исто така е констатирано дека салдото на стоки и услуги се подобрува при позитивен шок кај примарното буџетско салдо. На сесијата која се одржа минатиот четврток во просторите на НБРМ авторите Мите Митески, Весна Стојчевска , Даница Уневска-Андонова и Дијана ЈаневскаСтефанова сите аналитичари во Народната Банка во Македонија цели два часа ги презентираа своите трудови.

Шоковите од глобалното окружување имаат негативен ефект врз домашниот економски раст

Генерално гледано, резултатите од анализата „Оценка на преносните ефекти од надворешните шокови врз одржливоста на надворешниот и јавниот долг на Република Македонија“ од авторите Даница Уневска - Андонова и Дијана Јаневска - Стефанова покажуваат дека шоковите од глобалното окружување имаат негативен ефект врз

домашниот економски раст, додека кај тековната сметка имаат негативен ефект во почетокот на појавата на шокот, но позитивен во подоцнежниот период, што и беше случај за време на глобалната финансиска криза. Уневска- Андонова вели дека што се однесува до очекуваните ефекти врз одржливоста на долгот, во случајот на надворешниот долг, се очекува дека во првата година или првите две години по шокот да има пораст на нивото на надворешен долг (како % од БДП). „Ова е резултат на понискиот домашен реален раст и повисокиот дефицит во тековната сметка, додека на среден рок, којшто е релевантен за оцена на одржливоста на долгот, негативниот придонес од понискиот реален раст може да биде надминат преку попозитивните движења кај тековната сметка, при што одржливоста на надворешниот долг може да не биде загрозена“.

Намалувањето на буџетскиот дефицит резултира во намалување на трговскиот дефицит и обратно

Од друга страна анализата „Оценка на влијанието на фискалната политика врз тековната сметка - хипотезата за двоен дефицит во случајот на македонската

економија“ од авторите Мите Митески и Весна Стојчевска посочува дека салдото на стоки и услуги се подобрува при позитивен шок кај примарното буџетско салдо. Според авторот Митески ова упатува на позитивна врска помеѓу трговската и фискалната варијабла, давајќи поддршка на хипотезата за двоен дефицит во случајот на македонската економија. „Овој резултат значи дека намалувањето на буџетскиот дефицит резултира во намалување на трговскиот дефицит и обратно. Сепак, функцијата импулсреакција покажува дека ваквиот заклучок е валиден само во периодот на задавање на шокот, додека во следните квартали ефектот станува статистички незначаен. Со други зборови, ова упатува само на едновремени директни ефекти од фискалната политика врз тековната сметка, коишто не опстојуваат во следниот период“. Според авторот сепак, треба да се напомене дека овие резултати треба внимателно да се толкуваат, имајќи во предвид дека се работи со податоци со релативно ограничена временска димензија, коишто отсликуваат периоди на различни надворешни и внатрешни шокови, во услови на континуиран процес на структурни промени во економијата. nnn

Заклучок: шоковите од странство влијаат и дома

www.kapital.mk

Капитал број 816 19.06.2015

42

интервју Германските инвеститори во Македонија постојано контактираат телефонски со нас за актуелната политичка криза. Досега никој од нив не размислувал за тоа да ја повлече инвестицијата од Македонија, но новите инвеститори се однесуваат поинаку од оние инвеститори кои веќе ги имаат инвестирано своите пари. За новите инвеститори е многу полесно да ги стопираат своите планови доколку некаде се појават проблеми. Со оглед на тоа, можно е моменталната криза веќе да има нанесено штета.

Мартин Кнап

директор на Германска стопанска комора во Македонија

Германските инвеститори бараат политичка стабилност и правна сигурност!

Кнап: Засега ниеден германски инвеститор

www.kapital.mk

Капитал број 816 19.06.2015

43

К пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

XX Колку политичката криза во Македонија на која не и се прогнозира брз крај ги загрижува германските инвеститори што работат овде? Од што стравуваат најмногу? Ние како германска стопанска комора кој активно работи во Македонија во врска со оваа тема немаме направено систематско истражување кај инвеститорите, но се разбира тие се оние кои телефонски контактираат со нас. Досега никој од нив не размислувал за тоа да ја повлече инвестицијата од Македонија. Политички кризи од време на време има насекаде. Но сосема е поразлична ситуацијата кога и насилство е дел од играта, а особено кога тоа трае одреден временски период и се следи пред малите екрани. Во Албанија во 1997 се случи финасиската измама со пирамидaлно штедење, во 2001 случувањата во Македонија, Србија во целиот период на 90-те, искуството покажува дека се потребни околу десет години за да се заборават таквите случувања и земјите повторно да станат интересни за инвеститорите.

XX Може ли да очекуваме влез на нови германски инвеститори годинава? За кои сектори покажуваат најголем интерес? Новите инвеститори се однесуваат поинаку од оние инвеститори кои веќе ги имаат инвестирано своите пари. За новите инвеститори е многу полесно да ги стопираат своите планови доколку некаде се појават проблеми. Со оглед на тоа, можно е моменталната криза веќе да има нанесено штета. Досега немаме сознание дека конкретно некој германски имнвеститор се откажал од намерата да инвестира во Македонија, но треба да се земе предвид дека инвеститорите не доаѓаат исклучиво од Германија.

XX Колку политичката криза е причина што трговската размена со Германија која важи за најголем партнер на Македонија, во првите неколку месеци од годинава се намалува? Јас не верувам дека ова е поврзано

со кризата. Гермнските инвеститори кои произведуваат за автомобилската индустрија се 'рбетот на билатералната трговија и овие фабрики функиционираат без никакви пречки.

XX Какви се вашите очекувања за соработката меѓу Македонија и Германија во следниот период? Се уште не е доцна. Доколку набургу се смири состојбата и никому не му падне на ум да ги вмеша странските инвеститори во политичките случувања, ништо нема да застане на патот и да ја попречи успешната приказна од изминатите години.

XX Како според Вас може да се зголеми трговската размена меѓу двете земји? Што би можеле ние повеќе да извезуваме во Германија, а што германските компании овде? Човек мора да поседува и малку фантазија, онака како што ни покажаа германските инвеститори од Таурус Фарм, кои својата инвестиција ја реализираа во Богданци, на празни полјани посадија половина милион овошни насади. Првично треба да се сетите на оваа идеја. Аграрниот сектор во Македонија има голем капацитет. И при тоа треба да се запази дека јаболката кои се прозиведуваат во Богданци не се наменети исклучиво за германскиот пазар. Јаболката се извезуваат на секој пазар каде што има потреба од нив. Сосема е можно истите преку пристаништето во Солун да се извезат во земјите на Персискиот залив. Во еден глобален свет треба полека да се збогуваме со моделот на билатерална трговија.

XX Какви се Вашите оценки за бизнис климата во Македонија? Што е тоа мора да се подобри? Во врска со оваа тема ние како Германска

комора во Македонија и МакедонскоГерманско стопанско здружение секоја година спроведуваме анкета за деловната клима во Македонија, анкетата се спорведува секој февруари. Со оглед на тоа дека анкетата беше направена во февруари овогодишните одговори не ги опфаќаат најновите случувања. Тие го прикажуваат токму она што претприемачите го имаат одговорено и изминатите години. Со одлични оценки се оценува кадарот, послаби оценки добиваат државните служби и институции, особено во поглед на правната сигурност и политичката стабилност.

XX Колку сте задоволни од Вашето работење во Македонија после 15 години? Пред 15 години нашата канцеларија сосема случајно беше формирана во Македонија. Во тоа време Македонија воопшто не беше на агендата на германските фондови за поддршка на надворешното трговско работење, затоа што беше премногу мала. Тој период работевме на еден европски проект кој беше во завршна фаза, кога Скопје се најде во центарот на збиднувањата по војната на Косово, бидејќи обновувањето на Косово се организираше преку Скопје. Од овие причини беше донесена одлука да продолжиме да работиме во Скопје. Набрзо потоа го формиравме МакедонскоГерманското стопанско здружение, кое во меѓувреме прерасно во најголемото билатерално здружение во земјата со 185 компании членови. Кога ќе се направи ретроспектива на случувањата навистина е впечатливо што се успеавме да постигнеме со нашето работење во Македонија. Воедно и не сум многу сигурен, дека сите германски инвеститори кои работат во земјата би биле тука без нашата поддршка. nnn

р не размислува да си оди од Македонија

Капитал број 816 19.06.2015

44

www.kapital.mk

политика

Се чека нова лидерска, а се гледа кон доаѓањето на Нуланд

И Европјаните знаат што, но, Американците знаат како

Најавата дека Викторија Нуланд доаѓа во јули, како да укажува на временскиот интервал што им се дава на европските посредници да направат што можат во преговорите меѓу македонските политички лидери. Овој рок се совпаѓа и со десетината дена колку што Заев им даде шанса на преговорите, очигледно стравувајќи дека ако нешто не се промени ќе се загуби острината на неговото клучно барање - Груевски да се повлече од премиер најмалку шест месеци пред изборите закажани за април 2016. Без да се релативизира значењето на тој кој ќе ја води и каква ќе биде структурата на владата во транзицискиот период, се чини дека странците, за разлика од домашните актери, помалку се заморуваат со ова прашање. Тие очекуваат да се направи „фабрички ресет“ во Македонија, за доведување на општеството до состојба кога ќе биде поотпорно на феномените што се суштински причини за политичката криза. Странците ова го викаат враќање на евроатланскиот пат

www.kapital.mk

T пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

Течат десетината дена, уште колку што лидерот на СДСМ, Зоран Заев, им даде шанса на разговорите со кои се бара излез од политичката криза, после кој рок, како што вели, „нема потреба да се мачиме“. Причините за ваквата „нетрпеливост“ се секако поврзани со согледувањето на Заев за тоа какви се перспективите на понатамошните разговори со премиерот Никола Груевски, посредувани (досега) од еврокомесарот Јоханес Хан. До затворањето на овој број на Капитал, сè уште се чекаше од некоја страна да стигне иницијатива за нова средба на политичките лидери. Рокот на Заев од десетина дена (или, до крајот на јуни) можеби изгледа краток, но, ако се заклучува според она што од разни страни излезе како информација за разговорите во Брисел на 10 јуни, единствениот проблем што во оваа фаза треба да се реши/ договори, е дали актуелниот премиер ќе ја напушти функцијата шест или три месеци пред изборите што договорот од Пржино од 2 јуни ги предвиде за април 2016 година. Од друга страна, без да се релативизира значењето на овој проблем - кој ќе биде премиер во транзицискиот период и каква ќе биде структурата на владата што ќе треба да создаде услови за избори по кои поразената страна ќе може да бара причини (за поразот) само во сопствената понуда - се чини дека странците (за разлика од домашните актери) помалку се подготвени да се заморуваат со него. Меѓународната заедница веројатно

Капитал број 816 19.06.2015

45 очекува да се направи „фабрички ресет“ во Македонија, за доведување на општеството до состојба кога ќе биде поотпорно на феномените што се суштински причини за длабочината на политичката криза. Странците ова го викаат враќање на евроатланскиот пат. Оттука, за нив е важно договорот за транзициската влада да испорачува капацитет за спроведување на „ресетот“, со сè што тоа значи. Во овој контекст во едно од последните интервјуа се изјасни и професорот Денко Малески, со став дека „овој систем не може да се разруши преку ноќ“, и оти за Западот е многу важно да ја зачува стабилноста: „Патот кон слободата, кон ослободување на општеството, мора да дојде; парадоксално е, ама така е, со извесна соработка од тие што го создале тој систем, а имено да дојдат до ниво на свест дека нешто мора да направат за државата, а тоа е да го ублажат, модифицираат, напуштат тој авторитарен систем и да почнат да ја споделуваат власта со опозицијата“. Што се однесува до делот од преговорите што гледа подалеку од изборите во 2016 година, кон она што би значело Македонија со евроатлански перспективи, покрај веќе познатите и неизбежни промени што ќе треба да се случат во обвинителството, во судството, кај јавниот радиодифузер, ... интересен момент што го спомена Заев одговарајќи на новинарско прашање по објавувањето на последната „бомба“ (онаа за ДУИ) е поврзан со опциите за промена на изборниот модел. „Ако го отвориме Изборниот законик, а тоа го дефиниравме веќе во разговорите, тој ќе отвори многу важни процеси за иднината и демократизацијата на Македонија. Ќе разговараме најверојатно за дијаспората, ќе разговараме за изборните единици, шест, три, една, ќе разговараме за отворени или да продолжиме со затворените листи, ќе разговараме за многу важни работи внатре, кој тоа повторно ќе го гарантира?“, изјави Заев. Ова е веќе второ споменување од страна на лидерот на СДСМ на темата која неговата партија (заедно со ВМРОДПМНЕ) досега или ја одбиваше, или сметаше дека не е време за неа. Првпат Заев оцени дека „промена на изборниот модел ќе им донесе загуба на големите партии, ќе ја намали нивната моќ, зашто сегашниот систем ги фаворизира, но, таква

Помошник државниот секретар на САД за Европа и Евроазија, Викторија Нуланд, во јули доаѓа во регионот, најверојатно и во Македонија. Според Заев нема совпаѓање меѓу посетата и неуспехот на преговорите посредувани од Хан, но, вклучувањето на Нуланд во процесот би било добредојдено

промена ќе биде добра за демократијата во Македонија“, во неодамнешното интервју за Кирилица. Не е без значење и тоа што професорот Љубомир Фрчкоски изјави (неколку дена пред прес-конференцијата со „бомбата“ за ДУИ) дека „приоритет на владата (во транзицискиот период, н.з.) мора да биде изборното законодавство, една изборна единица, прочистување на списокот“. Ако Заев искрено сака ова да го избутка прво во сопствената партија, повеќе од јасно е дека ќе му биде потребна поддршка како оваа од Фрчкоски. Со евентуалното воведување една изборна единица и отворени листи на кандидати на избори, би требало да заврши периодот на лесни математики за пазарење на штета на граѓаните што го овозможуваше двопартискиот систем (ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ), пресликан и во албанскиот блок (ДУИ и ДПА). Самостојното влегување на повеќе партии во Собранието со по неколку пратеници би можело значајно да ја намали комоцијата со која најголемата партија што ќе ја составува владината коалиција ќе ги планира политиките. Но, за да почне целиот овој процес на транзиција, а пред него да не се случи некаква ескалација на кризата поради која повторно би транзитирале, но, од позиција практично на

www.kapital.mk

Капитал број 816 19.06.2015

46

политика

протекторат, потребно е брзо да се реагира. Последен на ова предупреди известувачот за Македонија во Европскиот парламент, Иво Вајгл, велејќи дека „времето минува и сè помалку работи во корист на Македонија и нејзините стратешки интереси“.

Аналитичари: Разлика ќе се почуствува кога Американците ќе ги поведат преговорите

Аналитичарите не веруваат дека до крајот на јуни (до кога Заев рече дека е подготвен да чека успех во преговорите) може да се постигне договор/решение за излез од политичката криза. Сметаат дека ситуацијата што ќе настане потоа ќе бара новини во пристапот кон преговорите, при што главно се мисли на поактивно вклучување на Американците. „Заев со инсистирањето на рок од уште десетина дена за преговорите, влијае и да се подигне нивото на посредувањето, со поактивно вклучување на Американците. Најавата дека Викторија Нуланд (помошник државниот секретар на САД за Европа и Евроазија) доаѓа во јули може да го кажува временскиот интервал што им се дава на европските партнери да направат што можат. САД не дека досега не беа вклучени, туку не го водеа процесот. А сите ја знаеме разликата. И во 2001 година имавме и Американци и Европјани, но, во моментот кога се вклучија Американците и постојаниот нивен претставник почна разрешницата“, вели политичкиот аналитичар Алберт Муслиу. И професорот Јове Кекеновски не очекува успех во преговорите до истекот на десетината денови, колку што Заев најави дека ќе има трпение. „Имам чувство дека кај Заев на моменти спласнува ентузијазмот, меѓутоа кога веќе ја почнал оваа битка не може да има повлекување. Сметам дека тој направи грешка што стопираше со „бомбите“ по договорот од Пржино, а во меѓувреме не побарал од гарантите од Европската унија да ги стопираат и активностите

на Груевски. Заев стопираше со своето најголемо оружје - „бомбите“ со кои јавноста дознава како работела власта, а од друга страна Груевски води кампања, купува гласови, спроведува јавна корупција. Заев очигледно на одредени моменти оди по линија на помал отпор. А со Груевски или одиш до крај или ништо. Мора да се биде внимателен во преговорите. На крајот на краиштата, знаеме која е финансиската моќ на Груевски, а знаеме која е на СДСМ“, вели Кекеновски. И тој, како и Муслиу, смета дека е време Европејците како посредници да им ја отстапат сцената на Американците. „Ако Американците се вклучат посериозно може да помогнат да се направи исчекор. Тие и сега се вклучени, но, играта ја водат Европјаните. Пикантериите што излегоа како оние за Хан, околу неговата непристрасност, бараат поголемо вклучување на Американците. Тие го издејствуваа и Дејтонскиот договор, и Охридскиот договор, значи, на овие простори, тие знаат како да постапуваат со нашите политичари“. На прашањето што да се очекува од најавите на Граѓаните за Македонија за преземање „порадикални чекори од моменталната форма претставена преку Кампот на слободата“ во случај преговорите да не дадат резултат до крајот на јуни, Кекеновски одговара дека овие најави се задоцнети: „Ќе беше умерена, а не радикална варијанта ако камперите ја заобиколеа целата зграда на Владата, и не дозволуваа службениците да одат на работа. На кампот каков што е сега не му ја гледам целисходноста. Со ваквиот начин на борба на Груевски му се овозможи да купи време и да ги консолидира редовите и да биде поагресивен во настапот. Сетете се само на изгледот на Груевски претходно, и како посамоуверено изгледа сега. Со бенигниот начин на дејствување на опозицијата му се овозможи да се врати“, вели професорот. Политичкиот, пак, аналитичар Сашо К л е ко в с к и с ме та д е ка те рм и н о т „порадикални“ (чекори) не е доволно

јасен, и како таков може да крие одредени закани за немири. „Терминот порадикални настапи ми е неразбирлив. Закана ли е со насилство? Секој протест, и ако е ненасилен, е радикален. Ако СДСМ планира да организира помасовни простести тоа не е радикализација. Ако имате ненасилни протести, порадикално е насилни протести. А тоа нема да води никаде. Друго е ако СДСМ со помасовни ненасилни протести сака да ја демонстрира волјата на граѓаните за повлекување на премиерот Груевски. Би потсетил дека масовните протести против владата на Борисов траеја три месеци во скоро сите градови на Бугарија, со неколку самозапалени луѓе, пред тој да поднесе оставка. Протестите против Орешарски траеја 14 месеци, од кои два особено интензивни, безмалку секојдневни. Ако СДСМ мисли на вакво нешто, како начин да покажат дкеа оваа Влада е делегитимирана, тогаш во ред“. Клековски смета дека преговорите не само во наредниве денови, туку и воопшто не можат да резултираат со договор поради тоа што, како што вели, СДСМ не бара компромис, туку капитуалција на ВМРОДПМНЕ. „Мислам дека проблемот во преговорите е што СДСМ не бара компромис, туку бара да се исполнат нивните барања. Јавната комуникација е дека бараат преодна влада без Груевски, и не прифаќаат никакви меѓурешенија. Тоа не е компромис, туку се бара капитулација на ВМРО-ДПМНЕ. Не верувам дека ВМРО-ДПМНЕ која не капитулираше досега, ќе капитулира во наредниве десетина дена“, вели аналитичарот. И Клековски, како и Кекеновски и Муслиу, смета дека вклучувањето на Американците во преговорите, особено со функционер од повисок калибар, би можело да го олесни постигнувањето компромис, зашто би им дало извесно право на лидерите да го објаснат со „виша сила“ попуштањето од претходно декларираните позиции. nnn

Заев: Тема е и една изборна единица, отворени листи

специјален прилог - ТОП ИЗВОЗНИЦИ

26 јуни 2015

www.kapital.mk

Капитал број 816 19.06.2015

48

интервју

Г пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

Господинот Филипе Ле Ору веќе шест месеци е потпретседател на ЕБОР, каде е одговорен за координација на стратегиите, политиките и иницијативите кои го поддржуваат транзицискиот мандат на Банката. Тој е исто така одговорен за мобилизација и менаџмент на фондовите за донација и за ангажирањето на ЕБОР со клучните надворешни организации и засегнати страни. Пред да му се приклучи на тимот на ЕБОР, Ле Ору ја извршуваше позиција Потпретседател на Светска Банка одговорен за Јужна Азија, а пред тоа има долгогодишно искуство и како Потпретседател на оваа банка одговорен за Европа и Централна Азија. Господинот Ле Ору, по прв пат е во посета на Македонија, откако е на назначен на оваа позиција, и беше учесник на Министерскиот состанок на министрите за надворешни работи на земјите- членки на Централната Европа Иницијатива (ЦЕИ). Со господинот Ле Ору, зборувавме за активностите на ЕБОР во регионот и во Македонија, за перспективите, но и за евентуалните последици со кои би можела да се соочи земјата поради актуелната политичка криза низ која минува.

XX Господине Ле Ору, што мислите за дебатата на Министерскиот состанок на министрите за надворешни работи на државите членки на Централно- Европската Иницијатива (ЦЕИ) која се одржа во Охрид? Што мислите за ЦЕИ? Со оглед на различноста на дебатата и различноста на земјите кои се членки на ЦЕИ, една од најмоќните пораки разгледана меѓу сите земји членки на ЦЕИ е таа за силната поддршка за регионална соработка. ЦЕИ беше една од пионерите за регионална соработка и останува да биде значаен форум за промовирање на интеграцијата на политичко, економско и културно ниво. Денес, секако има многу различни регионални структури и иницијативи. Понекогаш тие може да се преклопат. Сепак, интензитетот и различноста кај регионалната соработка, според мене, придонесува за регионалната стабилност на свој начин.

Филипе Ле Ору потпретседател на ЕБОР

Треба да ги здружиме нашите инвестиции со реформски ангажмани!

,Ние сме заинтересирани да направиме повеќе во Македонија, да и помогнеме на земјата да го ослободи својот економски потенција до максимум. (...) Ние сме подготвени да го интензивираме нашиот дијалог за реформите во Македонија, и со сите други земји во кои оперираме, со цел да ги поддржиме реформите и да помогнеме да се избегнат неуспеси“. Ова е изјава на Филипе Ле Ору, Потпретседателот на ЕБОР во ексклузивното интервју за Капитал. Со него, зборувавме и за ангажманот на Банката во Македонија, во регионот, но и за идните перспективи.

ЛЕ Ору: Ние сме заинтересирани да напра

www.kapital.mk

Капитал број 816 19.06.2015

49 ЕБОР има долга соработка со ЦЕИ, а има и свој ЦЕИ Доверителен фонд, кој обезбедува финансирање за техничка кооперација за земјите кои не се членки на ЕУ, а се дел од Централно- Европската иницијатива (ЦЕИ). Од нејзиното постоење до денес, со грантовите од ЦЕИ фондот во ЕБОР вредени 40 милиони евра , се поддржани повеќе од 2.5 милијарди евра од нашите инвестиции. Лесно е да се пресмета колку е тоа со ефект на мултиплицирање, но важноста на нашата соработка лежи во подлабокото влијание на квалитетот на транзицијата на ЦЕИ регионот.

XX Како ЕБОР гледа на актуелната состојба во однос на регионалната соработка на Западен Балкан и која е улогата на Банката овде? Регионалната соработка ги намалува тензиите и ја зајакнува регионалната стабилност, што пак е предуслов за одржлив развој, и носи разни практични добра за земјите кои се вклучени во соработката - од зголемен проток на стоки и услуги до зајакнување на конкурентноста на релативно малите економии. ЕБОР, која е една од најголемите институционални инвеститори во сите овие земји од Западен Балкан, секогаш е силен поддржувач на регионалната соработка во овој регион. Горди сме што придонесовме во лансирањето на она што денес се нарекува „Шесторката од Западен Балкан“. Во нашата канцеларија во Лондон организиравме регионален инвестициски форум на високо ниво, кој на едно место, за прв пат ги донесе сите премиери од земјите од Западен Балкан, но и стотици актуелни и потенцијални странски инвеститори. Успешно го промовираме целиот регион како атрактивна дестинација за инвестиции, и вложуваме во зголемување на сериозноста на дијалогот кој се однесува на приоритетите и координацијата на регионалните политика. Во срцето на сите дебата кои се одржаа на ЕБОР форумот, беше олеснување на регионалната поврзаност: физички транспорт и регионални поврзувања; преку- гранични проекти во приватниот сектор кои го поттикнуваат развојот кон вистински регионален пазар; и здружување на кофинансиерите со цел уште повеќе да ги подобрат постоечките регионални инвестиции. Како што им ветивме на регионалните лидери, сакаме да бидеме домаќини и на следната конференција - Промоција на инвестициите во Западен Балкан, во нашите канцеларии во Лондон на почетокот од 2016 година.

XX Како гледате на економската состојба во Западен Балкан? Економиите во Западен Балкан се уште се соочуваат со многу предизвици. Земјите од овој регионот заостануваат поради малиот обем на пазарите, имаат проблем да дојдат до финансии (особено малите и средни претпријатија) и се соочуваат со постојаните проблеми во бизнис околината, како што се сивиот пазар и слабите институции. Сепак, ние гледаме можност за релативен раст во споредба со 2014 година , но и понатамошни

подобрувања во 2016 година. На среден рок, овој регион има потенцијал да расте побрзо и со тоа да го намали јазот на просперитет со остатокот од Европа. Но, ова ќе се исполни само преку имплементација на економските реформи и преку продлабочување на регионалната интеграција. Моментумот кој го видовме во последните години во однос на зголемување на регионалната соработка, може да донесе реални и долгорочни придобивки, не само преку подобрена прекугранична инфраструктура и трговски односи, туку и преку промовирање на регионот во целост, како една атрактивна дестинација за странски инвестиции.

XX Вие сте Потпретседател на ЕБОР од јануари 2015 година. Може ли да очекуваме некои промени во однос на ангажманот на ЕБОР во земјите во кои оперира? Да, секако. Како што знаете, ние имаме мисија да им помогнеме на земјите да изградат поконкурентен и подинамичен приватен сектор. Нашата примарна цел за да го постигнеме ова во изминатите 25 години беше базирана на инвестиција проект – по - проект. Имаме одлични резултати со кои се гордееме во однос на инвестициите, а и во првите години многу од земјите направија големи чекори напред во однос на трансформирање и отворање на економиите. Ова зборува за една успешна приказна. Но во последните неколку години, додека продолжуваме да имаме успешни инвестиции, може да се види дека моментумот со реформите забавува па дури и стагнира во многу од земјите каде оперираме. Поради тоа сметаме дека овој пристап проект- по-проект не е доволен. Треба да ги здружиме нашите инвестиции со реформски ангажмани. Во моменталната клима, постигнувањето на повисоко ниво на раст и привлекување на странски и домашни финансии, бара од земјите да ги отстранат потешкотиите со исполнување на реформите од третата и четвртата генерација. Некои од овие реформи се поврзани со работи за кои ЕБОР има огромно познавањедобра регулатива за инвестиции, развој на локалните капитални пазари, транспарентни јавни набавки, комерцијализација на јавните добра, списокот продолжува... Јас седнав на потпретседателското столче за да обезбедам услови ЕБОР да се заложува на значаен и структурен начин, во однос на овие политики, во овие земји, со цел да им помогне да го отворат патот до инвестиции, раст и понатамошен реформски прогрес.

XX Македонија е одлично рангирана во однос на економските реформи во повеќе меѓународни извештаи, како што е на пример извештајот Doing Business. Но, во исто време, речиси цела година, Македонија се соочува со политичка криза. Како ќе влијае ова на одлуките на ЕБОР во распределбата на пари за Македонија и поддршката на проектите кои се од можен

авиме повеќе во Македонија!

интерес за Банката? Македонија може да биде горда на своите достигнувања во многу области, вклучувајќи ги и подобрувањата во инвестициската клима и привлекувањето на странски директни инвестиции. Не е случајно што на Инвестицискиот форум за Западен Балкан во ЕБОР во 2014 година, кој го споменав и претходно, поканивме претставници од Македонија, да ги споделат добрите практики со своите соседи, во однос на ова. И точно е дека земјата добива високи оценки во Извештајот на Светска Банка Doing Business - го знам ова и како поранешен Потпретседател на Светска банка. Има уште многу предизвици со кои земјата се соочува, многу од нив се заеднички со другите земји од Западен Балкан, како на пример владеење на правото и јавната администрација. Искрено се надеваме дека земјата и нејзините политички лидери ќе успеат да ја надминат актуелната политичка криза и ќе избегнат ескалација на состојбата која може да го наруши имиџот на државата како дестинација за инвестиции. ЕБОР е интензивно вклучена во различни проекти во Македонија, како во јавниот, така и во приватниот сектор. И како што веќе споменав, ние сме подготвени да го интензивираме нашиот дијалог за реформите со Македонија, и со сите други земји во кои работиме, со цел да ги поддржиме реформите и да помогнеме да се избегнат неуспеси.

XX Кои се приоритетите на ЕБОР во Македонија и што друго може да очекуваме од Банката во блиска иднина? Имавме многу добра година во Македонија во 2014 година. Инвестиравме 252 милиони евра во различни сектори во економијата, вклучувајќи ги и инфраструктурните проекти од железницата на Коридоротот 8 и конструкцијата на централната патна инфраструктура - која е клучна во регионалната интеграција, што е наш приоритет во Македонија. Градењето на силен приватен сектор преку поддршка на растот на малите и средни претпријатија е уште еден приоритет за нас. Оваа година, за прв пат во Македонија, ќе нудиме кредитни линии преку локалните банки, со цел да ги поддржиме претпријатијата водени од жените, што е дел од пошироката деловна рамка на ЕБОР за поддршка на Жените во бизнисот во Западен Балкан. Исто така, ќе работиме на подобро поддржување на проширувањето на приватното кредитирање, особено во секторите со висок потенцијал за раст, како што е агробизнисот или занаетчиството, а од интерес се и инвестициите во почиста енергија и почиста средина. Нашето портфолио за 2015 година, го вклучува и Далноводот помеѓу Македонија и Албанија и втората транша од проектот за државните патишта. Ние сме заинтересирани да работиме повеќе во Македонија, за да и помогнеме на земјата до максимум да го ослободи својот економски потенцијал. nnn

www.kapital.mk

Капитал број 816 19.06.2015

50

Свет бизнис и политика

Сегашниот

романски премиер ги негира обвинувањата од Националната управа за борба против корупцијата

Лаура

Ковеши успеа зад решетки да смести дузина министри и големи политичари

Расте

притисокот врз Понта и од страна на Европската Унија

Вистинска битка против корумпираните политичари!

Романскиот премиер обвинет за перење пари, фалсификување на документи и даночно затајување

Откако во 2013 застана на чело на романската Национална управа за борба против коруцијата (ДНА), Лаура Ковеши започна кривично да ги гони и политичките службеници, постигнувајќи полн погодок против поранешните министри кои завршија зад решетки. Во очите на Европската Унија, ДНА стана синоним за скротување на корупцијата во некогашните комунистички земји. Но последната цел на Ковеши можеби е и најголема. На 5-ти јуни, ДНА потврди дека детално го истражува актуелниот романски премиер Виктор Понта

Факт: Лаура Ковеши ја води најголемата

www.kapital.mk

Р

Романскиот претседател, Клаус Јоханис, кој победи на изборите минатиот декември, веднаш побара од Понта да се повлече од својата функција. Сепак, актуелниот премиер тоа го одби, а обвиненијата на ДНА предизвикаа „битка“ во парламентот против новите закони кои ги штитат моќните политичари од кривично гонење. Во изминатите неколку години во Романија е постигнат напредок во борбата против корупцијата, но оваа последна „битка“ ја става Националната управа на тест.

42-годишниот Понта е поранешен обвинител и харизматичен политичар, кој пред јавноста успеа да се претстави како реинкарнација на младата европска генерација, истовремено штитејќи интересите на неговата Социјалдемократска партија. Првиот сет обвинувања против него потекнуваат од периодот 2007-2008, кога тој се’ уште работи како адвокат. ДНА тврди дека без никаков работен ангажман, на Понта и на уште еден адвокат со име Дан Сова, им се исплатени по 3000 долари месечно врз основ на консутански такси. Во 2011 тој станува ресорен министер и се соочува со сериозна контрола, а заедно со Сова се обвинети за фалсификување документи кои треба да покажат дека сега актуелниот романски премиер, бил ангажиран за одредена сума на пари, а за услугите платил Сова. Последното обвинение на ДНА, се однесува на повеќе настани. Во 2012 година Понта го назначува Сова за министер за транспорт во неговата влада, кој откако стан главен осомничен во истрагата за корупција поврзана со државната енергетска компанија, е принуден да се повлече од министерската фотелја. Сепак во соопштението пратено од кабинетот на актулениот премиер, обвиненијата се негирани. Но постои голема „спин-пропаганда“ во романските медиуми, за оваа борба на ДНА да се прикажи како политички прогон, смета Кристијан Гинеа од Центарот за европски политики. Според него, ова претставува навраќање на почетокот на политичката кариера на Понта, кога тој во својот говор ја нападна ДНА, бидејќи Националната управа затвори дузина политичари од поголемите партии поради мито. Во тоа време, Понта ја спореди тактиката на ДНа со онаа на бруталната тајна полиција на

Капитал број 816 19.06.2015

51

Се апсат поранешни министри и судии

С

е апсат ооранешни министри, медиумски магнати, судии, тужители, па дури и десната рака на поранешниот претседател Трајан Басеску, Елена Удреа. Пратениците на романскиот парламент пред неколку месеци излгаса апсење за поранешната министерска за туризам и актуелна пратеничка во романскиот парламент, која е оптужена за корупција. На оваа политичарка од десниот центар, која на ноемвриските претседателски избори беше четврта според бројот на добиени гласови, и беше одреден 30 дневен притвот кога беше на распит кај тужителот за да одговори на обвиненијата. Таа е обвинета за перење пари, злоупотреба на службената положа и непријавување на имотната состојба. Неоддамна и поранешната министерска за млади и спорт, Моника Ридзи, беше осудена на пет години затвор заради злоупотреба на службената должност и проневера на 800 илјади долари. поранешниот комунистички диктарот, Николае Чаушеску. Во последните години Понта даде реторичка подршка на Националната управа, која пред се’ се должи пред на притисокот од Европската Унија и САД во борбата против корупцијата. Но кога ДНА и Ковеши беа „демонизирани“ од бизнис-елитата и телевизиските магнати, Понта не се приклучи на напдите, што не значи дека тој став нема да се промени сега.

Политички имунитет?

Сериозна закана претставуваат обидите на Понта да се спаси од можно кривично гонење, преку „парализирање“ на кампањата против корупција. Пратениците веќе ги „заговарат“ законите кои во суштина имаат за цел да се иземат кривичните постапки од страна на ДНА. Сенатот веќе усвојува закон кој може директно да влијае врз притворот на осомничените. Собранието веќе дебатира дали треба да се укине имунитетот на министрите и пратениците од судско гонење. Сепак, минатата недела Сенатот гласаше позитивно за зачувување на имунитетот на Сова, поради што претседателот Јоханис изјави дека не би можел повеќе да работи со владата. Политичката борба за иднината на Понта ќе биде макотрпна. Опозициските партии формираа движење кое ја повикува владата да си даде оставка. Се очекува овој предлог уште во текот на идната недела да се најде пред романските пратеници. Алина Мунгиу – Пипиди, политички експерт кој претседава со Европскиот центар за истражување на корупција, смета дека Понта ќе се обиде да создаде уставна

Ковеши во просек оптужува по четири лица

М

еѓу неоддамнешните мети на ДНА беа мајката, сестрата и зетот на сегашниот премиер Виктор Понти. Странските медиуми коментира дека осум години по влезот во ЕУ и 13 години од основањето на ДНА, Романија конечно сериозно се зафати со борба против корупцијата и организираниот криминал. Неверојатен е податокот дека главната тужителка Лаура Ковеши оптужува за корупција во просек по четири лица на ден. „Романија е на вистинскиот пат и треба да продолжи. Тоа е најголемиот предизвик и приоритет за Романија“, изјави неоддамна потпретседателот на Европската комисија, Франс Тиммерманс. криза, спротиставувајќи им се на судовите и романскиот претседател Јоханис. Засега Европската Комисија останува неутралан по овие судски случаи. Но таа го следи напредокот на Романија во борбата против корупција преку своите „механизми за сообразност и верификација“ (ЦВМ). Најновиот извештај од ноември вели дека од многу значајно е судот да ги гледа политичарите како обични граѓани. Останува отворено прашањето дали Европската Унија можеби ќе се обиде да изврши суптилен притисок врз Понта, за тој да се повлече од функцијата. nnn

а истражна постапка во Романија

52

Капитал број 816 19.06.2015 издава: Капитал Медиа Гроуп основан 1999 година основач: Љупчо Зиков бул. ВМРО бр.7, зграда 1, влез 1, кат 6, стан бр.31

тел. ++ 389 2 3280 910 www.kapital.mk www.facebook/KapitalMK

WWW.KAPITAL.MK

Претплатете се на КАПИТАЛ...

И

COVER STORY

ВО СЛЕДНИТЕ ДВЕ ГОДИНИ

МАКЕДОНИЈА ЌЕ СЕ ЗАДОЛЖИ СО

1,25

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

БРОЈ 808 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 24 АПРИЛ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

дејата и визијата за тоа што сакаат да направат, беше највредниот капитал кој го поседуваа луѓето што ја почнаа приказната милијарди евра за Капитал пред повеќе од 15 години. Со макотрпна и посветена работа на својот тим, магазинот се наметна како еден од најрелевантните извори на квалитетни информации во Македонија милиони евра од и регионот, значајни за приватниот, јавниот и ДОМА невладиниот сектор. Да се биде лидер на пазарот во својот сегмент е голема чест и задоволство, но и голема обврска кон сите што секоја недела нетрпеливо милиони евра од СТРАНСТВО го чекаат Капитал да ги информира за економските проблематики и актуелности, но, и да ги едуцира со своите содржини за најновите трендови. Капитал се чита во директорски канцеларии, Капитал СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ се чита во кабинети на политичари, Капитал се чита KОЈ Е КОЈ ВО ГРАДЕЖНАТА ИНДУСТРИЈА? на универзитети, институти, “тинк-тенк” центри.... ПАНИКА: БАЛКАНОТ ЌЕ СЕ ПРЕПЛАВИ СО ЕВТИНО ЕВРОПСКО МЛЕКО! едноставно Капитал е секаде кај што се со годишна донесуваат одлуки и креираат п ретплата од политики и стратегии.

590

WWW.KAPITAL.MK

660

специјален прилог - градежништво

КОЈ Е КОЈ

ВО ГРАДЕЖНАТА ИНДУСТРИЈА?  НОВИОТ ГРАДЕЖЕН

 НОВИТЕ СТАНОВИ

 ИНДУСТРИЈАТА ЗА

 КОИ ПРОИЗВОДИ

денари, заштедете

24 месечна претплата 6.100 денари со вклучени 40% попуст

WWW.KAPITAL.MK

ММФ

281,8

? во што е проблемот

И ПОКРАЈ СИТЕ ПОВОЛНОСТИ, СТРАНЦИТЕ ГИ ВАДАТ ПАРИТЕ ОД МАКЕДОНИЈА

МИЛИОНИ ЕВРА ОДЛЕАНИ КАКО ДИВИДЕНДИ ЛАНИ Зошто инвеститорите лани одлучиле да го репатрираат профитот што го создавале сите претходни години?!

ХУАН ПЕДРО ХИМЕНЕЗ НАВАРО INTERVIEW директор на АрцелорМитал-Скопје СО ИНВЕСТИРАЊЕ ВО НОВИ ПРОИЗВОДИ ГИ НАДМИНАВМЕ ПРЕДИЗВИЦИТЕ ИЛОН МАСК: СУПЕР-ПРЕТПРИЕМАЧ КОЈ ПРАВИ ПАРИ СПАСУВАЈЌИ ГО СВЕТОТ

КАПИТАЛ НА ПРЕСТИЖНА КОНФЕРЕНЦИЈА ВО ВИЕНА

МАКЕДОНИЈА И ЗАПАДЕН БАЛКАН НЕ ГИ ДОВРШИЈА РЕФОРМИТЕ

АНАЛИЗА: ЏУМАЈЛИЈА ПОВТОРНО ЌЕ СЕ ДАВА ПОД КОНЦЕСИЈА

WWW.KAPITAL.MK

WWW.KAPITAL.MK

ДУРИ

STARTUP МАКЕДОНСКИ СТАРТАПИ УСПЕВААТ ДА ДОБИЈАТ ПАРИ ОД СТРАНСКИ БИЗНИС АКЦЕЛЕРАТОРИ

СЛУЧАЈ: МАКЕДОНСКИ БИЗНИС Фирмите чекаат на Господ, Директорите се крстат!

АНАЛИЗА

WWW.KAPITAL.MK

ПОЛИТИКA МОЖНО ЛИ Е НА МЕСТОТО НА ЗВРЛЕВСКИ ДА ДОЈДЕ ОБВИНИТЕЛ ОКОЛУ КОЈ ЌЕ СЕ СЛОЖАТ ГРУЕВСКИ И ЗАЕВ?

COVER STORY

МАКЕДОНСКАТА ИНДУСТРИЈА РАБОТИ СО МАШИНИ СТАРИ НАД ДВЕ ДЕЦЕНИИ

ШТО СЕ КРИЕ ЗАД НОВИТЕ БРАНУВАЊА ПОД ПОВРШИНАТА НА МЕЃУЕТНИЧКИТЕ ОДНОСИ ВО МАКЕДОНИЈА?

ЧЕТВРТА РЕГИОНАЛНА КОНФЕРЕНЦИЈА НА БИЗНИС ПЛУС ВО БЕЛГРАД

WWW.KAPITAL.MK

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

со вклучени 20% попуст

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

12 месечна претплата 4.100 денари

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

4.100 20%

6 месечна претплата 2.200 денари со вклучени 15% попуст

И ИНДУСТРИИ СЕ ВКЛУЧЕНИ ВО ИЗГРАДБА НА ЕДЕН СТАН?

БРОЈ 800 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 27 ФЕВРУАРИ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

Во време кога квалитетната информација е најскапоцен ресурс, не дозволувајте да останете без најскапоценото. Станете и вие дел од семејството на редовни читатели на Капитал и искористете ги поволните пакети за претплата што ги подготвивме за вас.

СЕ 80% МАКЕДОНСКИ ПРОИЗВОД

БРОЈ 803 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 20 МАРТ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

ГРАДЕЖНИ МАТЕРИЈАЛИ РАБОТИ СО ПОЛОВИЧЕН КАПАЦИТЕТ

ЧЕТВРТА РЕГИОНАЛНА КОНФЕРЕНЦИЈА НА БИЗНИС ПЛУС ВО БЕЛГРАД COVER STORY МОЖЕ ЛИ БИЗНИСОТ ДА ПИЛОТИРА ВО ПОЛИТИЧКИТЕ ТУРБУЛЕНЦИИ?

БРОЈ 803 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 20 МАРТ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

БУМ ЌЕ ЈА РАЗДВИЖИ ЕКОНОМИЈАТА

ПОЛИТИКА ДАЛИ ГЕРМАНИЈА НАМЕТНУВА НОВА ИГРА НА ДОВЕРБА МЕЃУ СКОПЈЕ И АТИНА?

WWW.KAPITAL.MK

INTERVIEW

ВЛАДИМИР ГЛИГОРОВ

ПРОФЕСОР НА ВИЕНСКИ ЕКОНОМСКИ ИНСТИТУТ

Македонија ќе го урне својот углед ако на политичката криза даде недемократски одговор! АНАЛИЗА

ПАЃА МАКЕДОНСКИОТ ИЗВОЗ НА БАЛКАНОТ

СЕ БОРИМЕ ЗА ИЗВОЗ ВО ДУБАИ И КАТАР, А ЗАБОРАВАМЕ НА СРБИЈА И БУГАРИЈА

ТУРЦИЈА: КАКО ДА СЕ ЗГОЛЕМAT ИЗВОЗОТ И ИНВЕСТИЦИИТЕ?

*Во цената е вклучен ддв и платена поштарина

...заеднички ја креираме додадената вредност на нашите животни проекти...

!"# " $%& #' ( ( ) ! $! ( * + " , - #

В

www.kapital.mk

Капитал број 816 19.06.2015

54

CEO Profile

В еста дека швајцарскиот банкарски гигант „Credit Suisse“ го назначи Тидјане Тиам за нов извршен директор без претходно искуство во банкарскиот сектор, изненади многумина кои не беа свесни за квалитетите кои тој ги поседува. Сепак, за оние кои беа запознаени со неговата кариера, оваа новост и не беше некакво изненадување. Познат е по лидерските способности во водечкиот британски осигурителен провајдер „Prudential“, каде во изминатите шест години ја извршуваше функцијата извршен директор. Но неговата 30годишна кариера е далеку поинтересна и различна, отколку на голем дел од денешните бизнис лидери. Почнувајќи од политичкиот ангажман во родната земја, Брегот на Слоновата коска, функциите во консултанската компанија „McKinsey“, па се до последниот успех на „FTSE 100 company“, станувајќи првиот црномурест директор кој ја предводи листата на диркетори на компании што котираат на Лондонската берза. Роден е во 1962 во Брегот на слоновата коска, а потекнува од две познати фамилии. Татко му долги години извршувал функции во владата на премиерот Хоуфуе Боињи, додека вујко му речиси една деценија бил премиер на Сенегал. Голем дел од образовниот процес го минува во Франција, а во 1982 година станува првиот човек во матичната земја кој успева да се запише на француската Политехничка школа, а нешто подоцна да продолжи на „Écolate Nationale Supériere des Mines de Paris“. Во истиот период добива стипендија за магистерски студии од највисок ранг на престижната бизнис школа„INSEAD“, а во 1989 кратко престојува во Светската Банка како дел од Професионалната програма за млади. Подоцна се враќа во „McKinsey“ каде останува следните четири години.

Политичка кариера

Во 1994 Тиам се враќа во родната земја каде ја започнува политичката кариера. Новоизбраниот претседател на Брегот на Слоновата коска, Хенри Конан Бедие, го назначува за извршен директор на Националното биро за технички истражувања и развој. Голем

Тидјане Тиам „Credit Suisse“

Од политичар до извршен директор на швајцарскиот банкарски гигант

Тиам ги урива расните бариери во светскиот бизнис

Целата кариера, Тидјане Тиам ја помина борејќи се против предрасудите. Во овој момент како нов извршен директор на „Credit Suisse“, има шанса да остави траен белег во банкарскиот свет дел од обврските вклучуваат преговори со Меѓународниот монетарен фонд и Светската банка. Во 1998 станува претседател на бирото, пред официјално да биде промовиран како Министер за планирање и развој. Поради успехот околу привлекување на директни странски инвестиции, добива одговорност за проектите „Azito Power Plant“ и модернизација на аеродромот во Абиџан. Исто така, тој успешно ја спроведува

приватизацијата во многу клучни сектори, меѓу кои телекомуникацискиот, енергетскиот и земјоделскиот, односно воздухопловството и железеничкиот сообраќај. Тиам е директно одговорен и за зајакнување на економијата на Брегот на Слоновата коска, а Светскиот економски форум го вброи во топ 100 успешни лидери на глобално ниво за 1998. Но неговиот ангажман завршува, откако војската на Брегот на Слоновата коска

Репутација: Долгогодишната кариера на Тиам

www.kapital.mk

Капитал број 816 19.06.2015

55

„Credit Suisse“ низ бројки:

1856 24.2 2.24 46 000 формирана

Тидјане Тиам со поранешниот извршен директор на „Credit Suisse“, Бреди Дуган Тиам потекнува од угледно семејство, од родители од Брегот на слоновата коска и Сенегал, и школуван е на најпрестижните француски колеџи Тидјане Тиам награден со Француската легија на честа од поранешниот претседател на Европската централна банка, Жан-Клод Трише

врши државен удар во земјата. За време на „револуцијата“, Тиам се наоѓа во Париз, а по враќањето во родната земја се соочува со притвор. Подоцна генералот Гуеи му нуди ангажман како шеф во новиот кабинет, но тој одлучува да се вклучи како соработник во компанијата „McKinsey“, станувајќи еден од најистакнатите луѓе во финансискиот сектор. Тиам во интервју за британски „Гардијан“, својот политички ангажман го опишува како еден тежок период, каде режимот навистина може да биде суров кон луѓето. „Во основа во третиот свет имате два видови на режими. Еден е оној кој врши терор, додека друг кој не го прави тоа. Навистина сум горд што бев дел од владата на Брегот на Слоновата коска до 1999, бидејќи живеевме во држава каде политичарите нè убиваа“, вели Тиам. Како што истакнува, политиката не е нешто на кое би сакал да се навраќа, притоа давајќи предност на својата бизнис кариера. „Секогаш викав дека не сум политичар и дека го сакам бизнисот. Сакам да имам верба во човечката природа. Една работа која ја чувствувам за политиката е доколку не сакате да изгубите каква било доверба која ја имате во луѓето, останете во бизнисот“, објаснува тој.

британската осигурителна компанија „Aviva“ во 2002. Започнува како директор одговорен за развој на компанијата, а подоцна е назначен како шеф на „Aviva International“ и извршен директор на „Aviva Europe“. Откако тогашниот извршен директор Ричар Харвеј се повлекува од функцијата во 2007 година, во месец мај Тиам е ангажиран да застане на чело на компанијата. Тој се приклучува на осигурителниот гигант неколку месеци претходно, пред да биде презем од конкурентската „Prudential“, каде добива нова улога – финансиски директор. Две години подоцна станува извршен директор и тоа во периодот на светската економска криза. Тој станува првиот црномурест човек назначен на оваа функција поради богатото искуство и вештини. Ангажманот во „Prudential“ се карактеризира како потреба од опстанување во еден турбулентен период на пазарот. Амбициозниот обид да го купи азискиот осигурителен гигант за 35.5 милијарди долари пропаѓа. Иако многумина го критикуваа дека нуди премногу пари, набрзо AIG драситчно ја зголеми вредноста на Хонгконшката берза. Оттогаш тој успеа да ги зголеми акциите на „Prudential“ за речиси 150%.

Назад во бизнисот

Швајцарска епизода

Враќајќи се во светот на бизнисот, Тиам за кратко време ги искачува скалилата во „McKinsey“, пред да се приклучи на

Успехот во „Prudential“ го привлече вниманието на „Credit Suisse“, која бараше замена за извршниот директор

милијарди евра приход од 2014

милијарди евра профит во 2014

вработени

во заминување Бреди Дуган. Претседателот Урс Рохнер ја позрави одлуката за назначување на Тиам за нов лидер на швајцарскиот гигант. „Со него како моќен и истакнат лидер со импресивна позадина во светскиот финансиски сектор, тој ќе го преземе кормилото на нашата банка. Големото ме ѓ у н а р од н о и ск ус т в о, ме ѓ у ко е управувањето со средства и освојувањето на нови пазари, обезбедува цврста основа за водење на „Credit Suisse“. Како извршен на Prudential тој имаше извондреден успех со оглед на тоа што се случуваше во еден предизвикувачки период“, вели Рохнер. Тиам за „Гардијан“ изјави дека му е чест што ќе има можност да го води швајцарскиот банкарски гигант. „Credit Suisse има извондреден бизнис, одлични луѓе и солидна стратегија, Ќе работам со сениорскиот тим на менаџментот, Бордот на директори и сите вработени“, изјави Тиам. Долгогодишната кариера на Тиам му носи репутација на пионер и прагматист, а многумина го „величат“ како светла точка во британскиот бизнис свет. Назначувањето за нов извршен директор во банката беше поздравено од голем број инвеститори, а вредноста на акциите за краток временски период пораснаа за 8%. nnn

м му носи репутација на пионер и прагматичар

www.kapital.mk

Капитал број 816 19.06.2015

56

Фељтон

Агресијa - моќта на човечкиот

Како се форми приофилот на

Е Пишуваат:

Проф д-р Методи Чепреганов невропсихијатар

Теодора Костовска

интернационален учител на Art of Living

Проф д-р Методи Чепреганов невропсихијатар

Капитал и Професор доктор Методи Чепреганов започнаа со објавување серија текстови поврзани со агресијата. Според мислењето на еминентниот невропсихијатар токму сега е времето да се отвори оваа тема која е длабоко поврзана со сето она што ни се случува во современото македонско општество.

Едно е сигурно, најосновниот ефект на агресивното однесување предизвикува долготрајни и многу штетни резултати: повредени чувства, гнев, иритација, н е п р и ј а т н о с т, о б е с х р а б ру в а њ е, понижување, очај и депресија. Агресивноста му штети на човекот на многу начини, нивоа и сфери во неговиот живот, наведувајќи го секогаш да минува низ несреќни искуства. Како што веќе рековме, аргесијата и депресијата одат “рака под рака“ во еден, навидум, нераскинлив циклус, при што доминира агресивноста како една од главните причини за насилството, а кога вербалната агресивност ескалира, таа секогаш се претвора и завршува со физичко насилство. Човечките страсти секогаш се потпалувачи на агресивното однесување и токму затоа ќе им посветиме посебно внимание. Се мисли дека сите страсти, добри и лоши, се обид на човекот да најде некаква смисла во животот. Тие не се банален психолошки комплекс за кој објаснување треба да бараме во траумите од детството, никако! Тие се обид на човекот да ја сфати природата на животот, за себе и кон себе лично, да го доживее највисокиoт степен на интензивност, моќ и снага, во одредени услови на неговиот живот. Тие се неговата желба, религија, ритуал, култ кон возвишеното, кое го тераат човекот да прави дури и недозволиви напори во остварувањето на желбите. На ова место, од особена важност е

да се спомене знаењето или свесноста околу правење разлика меѓу намери и желби. Сите наши свесни активности, со намера и желба да се постигне или да се добие нешто, ја поматува свеста и кон нејзино исполнување се движиме сосема несвесно и невнимателно. Желбата е грозничава! Неисполнувањето на желбите создаваат тага, болка, фрустрација! Од друга страна, пак, животот е борба, постојана борба. Лекарите се борат против болести, адвокатите се борат против неправдата, наставниците се борат против незнаењето. Агресијата се раѓа преку желбата да се бориме. Дури и целото тело станува бојно поле. Станува збор за односот фрустрацијаагресија. Фрустрацијата и агресијата се поврзани со причинско-последични односи кои се засноваат на фактот дека појавата на агресивното однесување секогаш претпоставува постоење фрустрација и обратно, постоењето фрустрација секогаш води кон некој тип агресија. Притоа, најважниот фактор во одредувањето на појавата на фрустрацијата и нејзиниот интензитет, зависи од карактерот на личноста, поточно од хармоничниот или дисхармоничниот конгломерат на неговите карактерни особини, патопластицирани во текот на неговиот живот, од неговата едукација, воспитување, инкорпорацијата на социјални, морални и етички норми. Добро е да се спомене дека сите наброени теории во себе имат креирано и имплицирано, општествено-политички и социјални елементи, помалку или повеќе, во зависност од времето кога, како и на кој начин се толкувани и се претставени пред хаосот. Малку апсурдно, но сепак присутно, бидејќи секоја теорија, на некој начин, носи со себе и печат на своето време, кога е креирана. Столетијата со сите социјални, економски и воени премрежиња, на фундамент на одредено ниво на заедничка едукација и воспитание, го формираат психо -профилот на една нација, со сите архетипови во колективното Јас, од што, подоцна, зависат менталните и интелектуалните склопови и капацитети на општиот позитивен или негативен квантум на таа нација, популација или народ. Ова значи дека токму овој т.н. општествен параметар го моделира начинот на размислување и делување на масата.

Однесување: Mоже да биде моделирано од надвор

www.kapital.mk

Капитал број 816 19.06.2015

57 деструктивен нагон (5)

Освојувањата и војните како форма на деструктивно однесување

ира психоа една нација? Р Сите страсти, добри и лоши, се обид на човекот да најде некаква смисла во животот. Тие не се банален психолошки комплекс за кој објаснување треба да бараме во траумите од детството, никако! Тие се обид на човекот да ја сфати природата на животот, за себе и кон себе лично. Осмислено, конструктивно, објективно, реално и визионерско кон иднината или емотивно, импулсивно, интолерантно, неиздржано, импровизаторско, без креативност, без мудрост, без визија, со склоност за развивање на агресивни и популистички модели, параноидност во мисловните содржини и деструкција кон она што било создадено од претходните генерации. Крајно опасен феномен кој го креира психо-профилот на една одредена популација, која, за жал, го стопира прогресот на истиот тој народ. За жал ова е тој дескриптивен исказ, во контекст на психо-профилот на поединецот и нацијата, архетиповите на личното и колективното, војните и насилствата, агресивноста или деструктивниот нагон кој секој, неизоставно, го носи внатре во себе како темна или црна страна. Имено, “кога пристоен човек во себе ќе го почувствува злосторникот, во недостиг на енергија и визија за позитивно менување, се убива себе си, за разлика од разбојникот кој ги убива другите“! Доживувајќи го злото на Светот како сопствена вина, потврден низ фактот на прародителскиот грев, но и слободната одлука и правото да се постапи по неа, Ото Вајнингер, на крајно трагичен начин си пресудил на самиот себе, одземајќи си го животот. Се разбира дека тој не е единствениот пример, туку историјата бележи многу такви примери, кои биле предмет на анализа во развојот на психолошките сознанија и согледувања. Секако дека врз агресивноста, како креатор или како манифестирачки израз, огромно влијание има анатомијата на човечката деструктивност како концепт или нагон за нанесување штета на себе, на други лица, објекти, системи или идеи. И не постои поголем самоуништувач од самољубието, гордоста, зависта или, со еден збор, нарцисоидноста. Терминот нарцисоидност ќе го користиме за да

опишеме некои човечки деструктивни нагони, односно извршување на задоволство од суета, егоистичен восхит на сопствените физички или ментални атрибути, кои произлегуваат од арогантност или гордост. Гордоста и самољубието се состојби кои потполно природно го создаваат гневот или природната енергија на агресија. Гордиот човекот е склон на повредливост или навредливост, неисполнети очекувања, фрустрации, болка, страдање. Концептот за нарцизмот го воведува Сигмунд Фројд, опишувајќи го како оска на растројство во личноста, манифестирајќи социјални и културни проблеми. Нарцисоидноста не е исто што и егоцентризмот. Д е с т р у к т и в н о с т а ка ко н а го н з а самоуништување, најчесто се смета за синоним на самоповредување, што не е точно. Самоповредувањето е екстремна форма на авто-деструктивно однесување и се појавува во безброј различни форми и пројави. Самоуништ ув ачкото од не с ув ањ е може да се користи како механизам за справување со нештата или работите кои ги категоризираме како "премногу". На пример, соочени со притисокот за одмерување или оценување на вредноста, некој би можел да го саботира одмерувањето, наместо да се справи со стресот предизвикан од него. Ова ќе го направи оценувањето невозможно, отстранувајќи ги грижите поврзани со него. Самоуништувачкото однесување, исто така, се манифестира со еден активен обид да се бега далеку од драгите луѓе. Честопати се користи за да се стави крај на романтичната врска. Лицето коешто дејствува така, од која било причина се чувствува неспособно или недостојно за воспоставување врска со саканото лице и бара да избега далеку од него. Важен аспект на самоуништувачкото однесување е неможноста да се справи со

азвитокот на производните, економските, општествените, религиозните и социјалните норми на едно општество, со текот на времето доведоа до појава на една нова форма на однесување наречена освојување, со воведување оружје и војни, како средство и начин за остварување власт, слава, добивка, профит и владеење, со што се зголемувала човечката деструктивност, свирепост и крвопролевање. Порано, примитивната популација со примитивна култура, со низок ментален коефициент и низок, или никаков, степен на едукација, носела со себе и атрибут на крајна интолерантност, поточно, непостоење на праг на толеранција со афективни неконтролирани реакции со голема свирепост и деструктивност, факт кој и денеска сеуште е присутен, во одредени простори и популации . Освојувањето, преку наметнување војна, бидејки војната е секогаш сценарио за некоја моќ и доминација кон некого за кого е одлучено да биде потчинет и покорен, со систем од најразлични профити и цели, ги загрозува човековите витални интереси, загрозувајќи ја неговата лична и општествена слобода .

стресот што произлегува од недостатокот на самодоверба, без разлика, дури и не обрнувајќи внимание на чувствата и мислењето на личноста којашто ја сака. Во недостаток на самодоверба, често низ главата му минуваат мисли од типот "како може да се сака некој како мене"? Без разлика дали реализацијата на задачите се одвива во определиниот временски рок, мислата во главата е: "не постои начин и можност мојата работа да ја завршам на време". Повеќе од очигледни форми на самоуништување се: нарушување во исхраната (прекумерно јадење или одбивање да се јаде, создавајќи аверзија кон храната), злоупотреба на алкохол, дрога, неконтролирани сексуални односи, самоповредување до обиди за самоубиство. nnn

орешен “input“ во внатрешноста на нервниот систем