849 kapital magazin

INTERVIEW

ЃОРЃЕ ВОЈНОВИЌ главен извршен директор на Триглав Осигурување

ИСТРАЖУВАЊЕ

ИСПОЛНУВАМЕ ВЕТУВАЊА, ГРАДИМЕ ДОВЕРБА, ОСТАНУВАМЕ ЛИДЕРИ НА ПАЗАРОТ!

КАКО СЕ “КОПА” И ЗАРАБОТУВА?

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

БИТКОИНОТ ВО МАКЕДОНИЈА

WWW.KAPITAL.MK

КОИ СЕ ХЕРОИТЕ НА МАКЕДОНСКАТА ЕКОНОМИЈА?

1

МИЛИЈАРДА ЕВРА ДОМАШНИ ИНВЕСТИЦИИ ЗА ЕДНА ГОДИНА

ДОМАШНИТЕ БИЗНИСМЕНИ ИНВЕСТИРААТ ДВА ПАТИ ПОВЕЌЕ ОД СТРАНЦИТЕ!

INTERVIEW

ЗА НИВ НЕМА НИ ПОМОШ, НИ ФАНФАРИ

БРОЈ 849 | ЦЕНА 100 ДЕН.

5 ФЕВРУАРИ, 2016 | ПЕТОК | ГОДИНА 17

БАЈБАРС АЛТУНТАШ претприемач и бизнис ангел

КАКО НАПРАВИВМЕ РЕВОЛУЦИЈА НА СТАРТАП СЦЕНАТА ВО ТУРЦИЈА

Тајните за успех на Сергеј Брин, ко-основач на Google

3

Капитал број 849 05.02.2016

соДРжиНА

10 04

STAND BY Љупчо Зиков во ваква ли Македонија сакаме да живееме? Ако не, тогаш во каква?

08

НАвиГАТоР

10

cover STorY

Домашните инвеститори се чувствуваат дискриминирано во однос на странските исТРАжувАње НА кАпиТАл Биткоинот во Македонија како се “копа” и заработува Македонската биткоин сцена молчи...и прави пари

18

кАпиТАлНо

20

коМпАНии и пАЗАРи

БиЉАНА ЗДРАвковскА сТојчевскА Трка до дното кои се хероите на македонската економија?

1 милијарда евра домашни инвестиции за една година

26

32

26 iNTerview БАјБАРс АлТуНТАш

странските инвеститори го раздвижија пазарот n животното осигурување расте со двоцифрени стапки n iNTerview: ЃоРЃе војНовиќ n

претприемач и бизнис ангел

како направивме револуција на стартап сцената во Турција

32

иЗвоЗНи сТРАТеГии

36

колуМНА

главен извршен директор на Триглав Осигурување

исполнуваме ветувања, градиме доверба, остануваме лидери на пазарот! n охридска банка сосиете женерал, пионер во банкарското осигурување во Македонија

како да се подобри извозот кон Бугарија? Висок квалитет и ниски цени за влез на бугарскиот пазар Љупчо велевски

директор на извоз на Витаминка Прилеп

што треба да направаат компаниите од малите економии на глобалниот пазар?

пРилоГ 39 специјАлеН осиГуРувАње n осигурителниот пазар

расте, но остануваат старите болки Бизнисите купуваат повеќе полиси, на граѓаните имотот Господ ќе им го чува!

52

АвТоМоБилиЗАМ

54

лиДеРи

НА иЗБоРоТ НА НАјДоБРи АвТоМоБили ЗА 2016 ГоДиНА ТРОЈНА ПОБЕДА ЗА AUDI сеРГеј БРиН

ко-основач на Google

Сакаме Google да биде третатат половина од вашиот мозок

БиТкоиНМАНијА

Тивки хеРои

БиЗНис АНГел

Заговорниците на криптовалутната кауза зборуваат за „праведни пари“ што во догледно време ќе го ослободат човештвото од „т ир анијата на банките“. Но, и многу претприемачи, во биткоинот препознаа пазар со силни потенцијали. Во Македонија има претставници и на првата и на втората категорија. „Капитал“ разговараше со некои од нив за да ви ја претстави домашната биткоин сцена.

Распоредот на силите странски vs. домашни инвеститори на агендата на медиумите и властите без дилема е во корист на странците, меѓутоа, статистички резултатот е 2:1 за домашните. Само во 2014 година, домашните бизнисмени вложиле во економијата 965,2 милиони евра, што е двојно повеќе отколку бруто странските инвестиции во истиот период. Аплауз!

Разговаравме со Бајбарс Алтунташ, еден од најпознатите претприемачи во 80-милионската Турција, кој што својата компанија ја основал на 22 годишна возраст во 1992та со само 400 долари, а денес е лидер на најголемата мрежа на бизнис ангели во земјата – мултимилионери што се во потрага по нови претприемачки ѕвезди на пазарот.

XX Стр.10

XX Стр.20

XX Стр. 26

Импресум// Издава: Капитал Медиа Гроуп доо Скопје, бул. Партизански Одреди бр.17-1/16, п.фах 503, 1000 Скопје l Адреса на уредништвото на издавачот на медиум: бул. ВМРО бр.7, здрада 1, влез 1, кат 6, стан бр.31 l П. ФАХ 503, 1000 Скопје l Основач и директор: Љупчо Зиков l Одговорен уредник: Биљана Здравковска Стојчевска l Печати: Графички центар Скопје, ул. Скупи бб, 1000 Скопје l Тираж: 3.000 примероци l Датум на печатење: 04.02.2016

n пишува: Љупчо Зиков

Во ваква ли Македонија сакаме да живееме? Ако не, тогаш во каква? Во Италија го сретнав Феличе. Да, да. Тој се вика Сречко, но бидејќи “среќа” на италијански е “феличе”, овој млад човек себе си дал име Феличе. Инженер технолог кој 10 години работи на лозјата во Канели. Во Македонија дури ги почнал и своите постдипломски студии. Вели: “Во Македонија бев учен. Но, во Италија сум среќен”. ljupco.zikov@kapital.mk facebook.com/ljupco.zikov

На 50 километри од Џенова, во правец на Торино, се наоѓа Канели, област сочинета од повеќе мали селца и гратчиња во која по некои проценки живеат повеќе од 15.000 македонски граѓани. Околина со непрегледни плантажи на грозје. Жителите на овој успан регион, кои во последните години, добија многу илјади македонски соседи, раскажуваат дека овде се произведуваат едни од поубавите италијански вина затоа што има многу сончеви денови во годината, Средоземното море е многу блиску, убава земја и доволно влага. Овде, во последните години, се доселија претежно млади луѓе од Источна Македонија, од Штип, Кочани, Виница, Каменица, Берово, Делчево со се нивните “китни села”. Се доселија во најубавите години за работа, период кога најмногу можат да придонесат за себе, да формираат семејство, да напредуваат во кариерите. Да се забавуваат и уживаат во неповторливиот период од животот. Овие Македонци во Канели се дојдени по гола егзистенција. Таму одат да работат поради тоа што во Македонија не можат да најдат работа. Или имаат многу ниски примања, а во исто време огромни долгови. Смачено им е да чекаат работа, а кога ќе ја добијат таа да вреди од 150 до 250 евра нето. Заминуваат од презадолженост кон банки и лихвари, кон роднини и соседи. Се задолжувале во тетратки низ дуќани. Заминуваат со долгови од по 3.000, 4.000, 5.000 евра. Не се големи, но без работа, или со 250 евра месечно, како да вратите и ваков долг!? Ова е македонската глобална стварност денес. Не е онаа што ја гледаме низ јавната македонска администрација со 500 евра просек, за ништо работа, само со партиска книшка, квалитетно изработена позиција. И она што го гледате во сега веќе култниот Мал ринг на Скопје во три четири кафетерии. Не. Тоа е лажната слика за Македонија. Тоа е македонската ФАТАМОРГАНА. Вистинската слика за Македонецот денес можете да ја видите на автобуските станици каде се паркирани автобусите за долги релации ... Во Канели има и дипломирани учители, медицински сестри, земјоделски инженери, технолози, електроинженери, економисти, музичари, танчери, претприемачи кои поради разни причини, морале да ги прекинат своите проекти. Таму има и вмровци и сдсмовци и вакви и онакви ... Но, никој не работи на својата професија. Денес сите нив во Италија ги обединува лозјето, кроењето, орањето, копањето, бербата ... Нема таму политика...!? Таму го сретнав Феличе од Охрид. Да, да. Тој се вика Среќко, но бидејќи “среќа” на италијански е “феличе” овој млад човек себе си дал име Феличе. Нашиот пријател охриѓанец е инженер технолог кој 10 години работи на лозјата во Италија. Во Македонија дури ги почнал и своите постдипломски студии. Вели: “Во Македонија бев учен. Но, во Канели сум среќен”. Во куќата каде живее нашиот Феличе, доаѓаат многу

stand by

Македонци, кои отспиваат по две три ноќи додека не се вдомат. Некогаш тоа трае и подолго, па имало денови кога во куќата спиеле и по 40 луѓе. Чекале работа на лозје ... Седнувам со Никола од Блатец (Виница) на по еден сендвич со виршла, и Оранџина. Ми ја раскажува својата приказна. “Дојдов овде во 2013 година. Дипломиран земјоделски инженер. Во мојот крај работев се и сешто за по 6.000 денари (100 евра) месечно. Со толкава плата немав доволно храна за да “набацам” енергија до нивите да појдам. Ги работев нашите ниви со една третина капацитет ... На крајот билансот е – повеќе се задолжив отколку што имав приходи. Резултат: во Италија дојдов со 12.000 евра долгови!!! Сега, овде работам се. Морам. Исто како и во Виница. Работам од 8 наутро до 22 часот навечер. Сите што сме овде работиме долго во денот. Се и сешто. Месечно заработувам и до 2.500 евра. И сакам да и порачам на нашата власт во Скопје, дека овде браковите побрзо се склопуваат. И без ЕПП на телевизија. И без субвенции за трето и четврто дете. Од едноставна причина- јас и девојка ми заедно заработуваме 4.000 евра месечно. Умираме од работа. Но, зошто

двајцата да плаќаме станови за живеење и на две места да трошиме за храна и комуналии. Ги споивме трошоците и сега повеќе пари ни остануваат. А и заедно сме. Од овде, од Италија, за една година вратив пола од долговите во Виница. Сузана од Штип, која еден период работела во една од фабриките во Бунарџик, а која е дипломиран хемиски инженер, вели дека ја напуштила работата откако еден ден нејзиниот шеф (некое наконтено “вмровче” син на некаков добавувач во фабриката), кој работел за 450 евра и објаснил дека од 260 евра плата на 300 евра ќе дојде во временски период од 5 години, но само ако фабриката опстане. “Секое утро во 5 и 30 часот чекав пред зграда, доаѓа комбе и не носи во Бунарџик. Од таму излегувавме после 16 часот или 16 и 30, а некогаш и после 17 часот. Додека дојдев дома стануваше 18 и 30 или 19 и 30. Вреди ли? Не вреди!!! Едно утро, им се јавив на моите во Штип. Им реков дека заминувам туристички во Италија. Дојдов овде, мојот другар ми најде работа и засега, фала богу, подобро е. Се дише.. Работам се што е поврзано со фармата на еден газда. Мојата плата е 1.600 евра.

Денес од Македонија се исселува најработоспособната генерација македонски граѓани. Луѓе кои требаше да работат во македонски фабрики. Или што е уште поважно се исселува генерацијата која треба да отвора компании и фабрики овде. Дома. Оти, само тоа може да биде логичен патриотизам во 21 век.

Апсурди!

Денес овде се соочуваме со повеќе апсурди. Владата најавува фондови за бизниси за почетници! А, во услови кога екс-премиерот секојдневно брои најави на фабрики и нови фабрики кои ќе вработеле по 200, 300, 400 ... 1.000 работници. Веке не можеш ни квалитетно да следиш што се е најавено и колку илјади работници во “РАБОТНИЧКА МАКЕДОНИЈА” ќе се вработат. За по 250 евра нето. А и да следиш, се е тоа релативно и неважно. На една страна најавуваш проекти за отпочнување свој бизнис, фондови за стартапи, фондови за иновативни проекти, а од друга страна за потребите на слободните зони каде странци отвораат фабрики субвенционирани и по 50% од владата, собираш работнички контингенти за во фабриките што си ги

6 stand by донел. Па кој тогаш од Македонците да отвора фабрики? И ОВА Е ПАТРИОТСКО ПРАШАЊЕ ДО ТЕБЕ!? Кој да се ОСМЕЛИ? Кој да отиде во банка и да се обиде да ризикува со кредит? Кој кога не постои такви луѓе. Не си создал атмосфера. Наместо тоа си создал менталитет сите во партија и сите во бирократија! Или сите на автобус и “Анадолија”! Наместо државата да субвенционира претприемнички проекти од по 100.000 евра, а не 3.000 евра за мал бизнис. (Каков е тој бизнис со 3.000 евра, ако сметката градот ти ја блокира за неплатена фирмарина)!?

се направеа, не шест фабрики, туку само две, нели можевме да имаме шанса дури и да извезуваме компјутери, ако не низ светот, барем во регионот ... Еве во Србија, оти и таму Вучиќ лансирал проект компјутер за секое дете? Или можеше, повторно со тие 60 милиони евра, во услови кога би се одложил проектот “компјутер за секое дете”, да се отворат 60 фабрики со по еден милион евра!? Нели е некако сето ова пологично и попатриотски? И нели јас не сум предавник, кога се залагам за ова!!!??? Особено ако се има во предвид

дека сите деловни активности кај луѓето се делат во четири деловни и животни квадранти. Од тоа во кој ќе влезеш, таква ќе ти биде долгорочната животна судбина. По поединечниот, колективниот и општествениот избор за тоа во кој квадрант влегува поединецот во едно општество, или, ако сакаш државата како устројство и менталитет генерално, зависи и ПРОСПЕРИТЕТОТ И ШАНСИТЕ ВО БЛИСКАТА ИДНИНА!? Кои се четирите квадранти на животна определба: Прв квадрант: ВРАБОТЕН (работници во фабрики и фирми, и креирање на

Дали знаеш што се се прави во македонскиот мали и среден бизнис со 56 милиони евра!? Дали си пресметал колку проекти од по 100.000, 150.000 или 500.000 евра има во фонд од 56 милиони евра? Дали си пресметал дека доколку постоеше ФАС 11 Октомври (прочуената скопска, македонска и југословенска фабрика за автобуси), и на неа и дадеше 17 милиони евра помош, дека таа фабрика можеби денес како македонска ќе извезуваше автобуси во Америка. И дали со 17 милиони евра во Македонија немаше да се отворат 10 фабрики, било какви од по 1,7 милиони евра!?! Дали со буџетските пари од над 60 милиони евра за увоз на компјутери за секое дете не можеше да се направат 6 фабрики за хардвер (компјутерски и друг) од по 10 милиони евра инвестиции основани од македонски граѓани? Ако се направеа, не шест фабрики, туку само две, нели можевме да имаме шанса дури и да извезуваме компјутери, ако не низ светот, барем во регионот ... Еве во Србија оти и таму Вучиќ лансирал проект компјутер за секое дете? Сигурен сум дека Вучиќ ќе купеше од нас. Понатаму ...

56 милиони евра си дал за 7 фабрики од странство во зоните!? 17 милиони евра си дал само на Ван Хул за авобуси!? Дали знаеш што се се прави во македонскиот мали и среден бизнис со 56 милиони евра!? Дали си пресметал колку проекти од по 100.000, 150.000 или 500.000 евра има во фонд од 56 милиони евра? Дали си пресметал дека доколку постоеше ФАС 11 Октомври (прочуената скопска, македонска и југословенска фабрика за автобуси), и на неа и дадеше 17 милиони евра помош, дека таа фабрика можеби денес како македонска ќе извезуваше автобуси во Америка. Оти нели Ван Хул во Белгија ќе пропаднеше, ако не му тргнеше во Македонија? Така сами си кажаа. И дали со 17 милиони евра во Македонија немаше да се отворат 10 фабрики, било какви од по 1,7 милиони евра!?! Дали со буџетските пари од над 60 милиони евра за увоз на компјутери за секое дете не можеше да се направат 6 фабрики за хардвер (компјутерски и друг) од по 10 милиони евра инвестиции основани од македонски граѓани? Ако

потребата за ширење на претприемничкиот дух во Македонија, во контекст на твојата кампања “Осмели се”, мислејќи инвестирај. Е па, замисли какво осмелување е кога на моите 100.000 евра, добијам уште 100.000 евра од тебе. Нели тогаш станува збор за ПАРТНЕРСТВО! Партнерство кое не е само 200.000 евра проект, туку многу повеќе. Тоа е нова енергија, добри перспективи, убава заедничка ППП стратегија, отсуство на стрес ... помалку склет, повеќе секс и ете ти и многудетно семејство друже! Зошто не го играш вака? Зарем ништо не научивме од Кина! А толку многу акавме таму, толку ја фалевме и толку многу и ордени и кредити земавме.

За крај ...

Да. Македонските млади луѓе забрзано се селат од Македонија. И вмровци и сдсмовци. Македонци и Албанци здружено. И верувај ... во основата на проблемот е ова што го напишав погоре. Роберт Киосаки, познат американски претприемач и публицист, во големото дело “Текот на готовите пари” вели

типичен работнички и синдикален менталитет (државата да ме вработи, а јас ќе гласам за тебе – нашата стварност)!!!??? Втор квадрант: САМОВРАБОТЕН (адвокати, стоматолози, архитекти, сопственици на дуќани ...) Трет квадрант: ПРЕТПРИЕМАЧИ, ПОКРЕНУВАЧИ НА БИЗНИСИ, КОНЦЕПТИ И ПРОЕКТИ (обично млади луѓе од 28 до 48 години) Четврт квадрант: ИНВЕСТИТОРИ (оние со многу слободен кеш кои инвестираат кај оние од третиот квадрант). Е па друже, ајде ... Каде ќе ја тераме нашата нација? Каде треба да стигнеме? Знаеме ли? И зошто кога веќе знаеме дека за нас е важен третиот квадрант, упорно градиме мит од првиот квадрант. Нели си пукаме во нога? Та зарем, кога ќе влеземе еден ден во големото друштво, нема да ни го дадат прекарот “нација – 250 евра по глава на жител”!? Во таква ли УБИЕНА И ОГРАНИЧЕНА МАКЕДОНИЈА НИЕ ЌЕ СЕ ГРАДИМЕ И ЖИВЕЕМЕ. Ние да умираме, за тие да владеат со нашите судбини!? Тоа ли го сакаме? nnn

www.kapital.mk

Капитал број 849 05.02.2016

8 НАВИГАТОР

ИЗјАВА НА НедеЛАТА

> БРОјКА

2,37

милијарди евра се свртеле преку картички лани во Македонија

мИхАеЛ РОТ

државен министер од Министерството за надворешни работи на Германија

Лидерите не сфаќаат колку е сериозна ситуацијата. Кризата треба да се реши веднаш, нема време за губење, мора да се спроведе договореното во Пржино

НОВИ КРедИТИ Од ПРОКРед ИНОВАТИВНИ КОмПАНИИ

Е

вропскиот инвестициски фонд (ЕИФ) и групацијата „ПроКредит“ потпишаа договор со кој ќе се овозможи поголем пристап до финансии за иновативни мали и средни претпријатија (МСП) преку програмата InnovFin – програма за финансирање за иноватори од ЕУ, иницијатива поддржана од страна на Европскатакомисија. Новиот договор и овозможува на

победник на неделата

ДоМашните инвеститори се чувствуваат Ди

МакеДонија плаќа 21. за секое вработување ЛеРИ Пејџ

+

Причините поради кои основачите на Google лани се одлучија на големо реструктуирање, кога го создадоа холдингот Alphabet, стануваат сè појасни - „азбуката“ на Лери Пејџ и Сергеј Брин го презема тронот што Apple го држеше од 2011 година, и стана компанија со најголема пазарна вредност во светот. „Веќе правевме многу нешта што во тоа време се чинеа луди. Многу од тие луди нешта денес имаат милијарди корисници“, изјави извршниот директор на Alphabet, Лери Пејџ, кога лани објави дека Google ќе биде „само“ дел од новиот холдинг. Ова негово „лудило“, покрај иновациите што подоцна ги прифаќаат милијарди корисници, очигледно се однесува и на милијардите долари - Alphabet за последното тромесечие на 2015 година има подобри резултати од очекуваните - раст на приходите од 17,8%, кои сега изнесуваат 21,33 милијарди долари. Скокот на акциите што ја следеше објавата на извештајот ја направи Alphabet компанија со најголема планетарна пазарна вредност. Она што особено е важно за компанијата, е што благодарение на Google, кој сè уште има силен раст на добивката, инвеститорите не бараат да се гаснат другите делови од холдингот што бележат загуби - тие се деловите во кои Alphabet најмногу инвестира, а резултати очекува, исто како и вљубениците во технологијата, дури за извесно време.

Д пишува:

Дејан азески

Dejan.azeski@kapital.mk

Две третини од менаџерите во Македонија се чувствуваат дискриминирано од неeднаквиот однос на државата кон домашните и странските инвеститори. Ова го покажуваат резултатите од истражување на Центарот за економски

анализи, во рамките на проектот „Дијалози за визија“ во анкетата која ја спровеле на менаџери од 268 компании. „Домашните компании, дискриминацијата во однос на странските ја гледаат во тоа дека поволности се даваат само на странците и додека ним им се посветува недоволно внимание, странските инвеститори се плаќаат со парите од даноци и од давачки што домашните компании и ги плаќаат на државата" вели Ристо Карајков од Здружението за рамномерен развој. На минатонеделната дебата во организација на Институтот за европска политика (ЕПИ) на тема „Домашните наспроти странските инвестиции во Република Македонија:политики за поддршка и нивните ефекти“ беа отворени и други аспекти од оваа проблематика кои покажаа дека привлекувањето странски инвестиции на краток рок е многу малку исплатливо.

www.kapital.mk

Капитал број 849 05.02.2016

9

диТ зА МАкедоНскиТе групацијата „ПроКредит“, преку своите ПроКредит банки во Албанија, Босна и Херцеговина, Бугарија, Македонија, Молдавија, Романија и Србија да обезбеди финансии за иновативни компании во вкупен износ од 250 милиони евра. Банките ќе бидат поддржани со гаранција обезбедена од ЕИФ и поддржана согласно „Хоризонт 2020“, Рамковната програма за истражување и иновации на ЕУ.

мисла на неделата

> БројкА

75%

од вредноста на картичните трансакции е за вадење пари од банкомат

лидери

Десничарите не треба да се партии на големите, туку на малите бизниси и претприематичите кои ја движат економијата

Тед Круз

кандидат за претседател на САД

губитник на неделата

искриминирано

.000 евра во зоните Домашните компании, дискриминацијата во однос на странските ја гледаат во тоа дека поволности се даваат само на странците и додека ним им се посветува недоволно внимание, странските инвеститори се плаќаат со парите од даноци и од давачки што домашните компании и ги плаќаат на државата Имено едно новоотворено работно место во странските компании што се наоѓаат во технолошкоиндустриските развојни зони (ТИРЗ), државата ја чини 21.000 евра,а државната помош на странските компании, пак, од 2007 до 2014 година во форма на директни субвенции, грантови, даночни ослободувања изнесувала 56,58 милиони евра. Според Весна Гарванлиева од Центарот за економски анализи дополнителен проблем е што помошта која државата им ја дава на странските компании е нетранспарентен податок и таква бројка не може да се сретне. „Сумата од 56,58 милиони евра ја добивме врз основа на анализа на финансиските извештаи на компаниите. Зависно од висината на странската инвестиција, таа помош се движи од 7 до 41 процент. Едно ново вработување во странските компании во ТИРЗ, државата ја чини 21.000 евра“ изјави Гарбанлиева. Истражувачите на дебата оставија простор дека позитивните економски добивки од странските компании се со одложен ефект и би можеле со посилен интензитет да се почувствуваат во иднина. Позитивниот нето економски ефект од странските инвеститори во слободните економски зони изнесува 127 милиони евра, од кои најголем дел се „заслуга“ на само една компанија. Доколку не постојат сегашните субвенции кои државата им ги дава на инвеститорите во зоните само 3 од 7 компании би работеле со добивка. nnn

НовАк Џоковиќ

Џоковиќ по петти пат го освои Австралија Опен со што се ближи кон престижното признание- еден од најдобрите во тениската историја.

дејвид кАМероН

Нацрт-документот на ЕУ за редефинирање на односите со Бритнија покажува вистински напредок во сите четири области во кои бараше промени

не им беше неделата

доНАлд ТрАМп

Милијардерот Доналд Трамп го претрпе првиот изборен пораз, покажуваат првичните резултати од американската сојузна држава Ајова.

МеНдух ТАчи

Ако сакаше Тачи да биде конструктивен во однос на договорот во Пржино, тоа требаше да го направи многу порано.

_

Алексис ЦипрАс Освен главоболката од преговорите со меѓународните кредитори и обид за омекнување на нивните строги барања, Ципрас се соочува и со целосно парализирање на државата поради се почестите јавни протести и немири. Напоредно со почнувањето на новата рунда преговори со европската тројка, Атина, но и цела Грција се соочува со седмица на протести. Адвокати, нотари, земјоделци, новинари, вработени во државен сектор, таксисти, морнари ... Вработените од речиси сите значајни сфери во државата излегуваат на улица, изразувајќи го своето незадоволство од потезите што ги презема нивниот лидер. Во Грција веќе се блокирани многу важни патни артерии, а неколку дена се блокирани и граничните премини со Македонија. Како Ципрас, некогаш омилениот лидер меѓу народот, ќе се соочи со ваквите немири останува да се види. Во моментот само јасно е дека некогашниот ентузијаст кој ветуваше крај на преговорите со кредиторите, неколку години подоцна целосно ја смени својата реторика и почна да „игра“ според правилата на кредиторите. Таквиот пресврт веќе го чинеше заминување на многу важни функционери од неговата влада. Дали немирите ќе го донесат и до ново соочување со народот (одење на предвремени избори) е опција која секој ден станува се погласна во Грција.

Капитал број 849 05.02.2016

story cover story 10cover

www.kapital.mk

истражување на капитал

биткоинот во Македонија како се “копа” и заработува

Македонск биткоин сцена Молчи...

и прави

“Копач“: БитКоинот постои од 2008 година, но ушт

www.kapital.mk

Капитал број 849 05.02.2016

11

ката

пари

Заговорниците на криптовалутната кауза зборуваат за „праведни пари“ што во догледно време ќе го ослободат човештвото од „тиранијата на банките“, овозможувајќи брзи, едноставни, евтини, анонимни финансиски трансакции. но, и многу претприемачи, кои напротив, негуваат корпоративна идеологија, овде препознаа пазар со силни потенцијали. во македонија има претставници и на првата и на втората категорија. „Капитал“ разговараше со некои од нив за да ви ја претстави домашната биткоин сцена

и пишува:

максим ристески

maksim.risteski@kapital.mk

Иако само периодично се актуализира како тема во јавноста, засенета во ударните вести на светските медиуми поради другите бурни случувања со глобално значење, биткоин револуцијата сè уште трае, и нејзините протагонисти во извесна перспектива очекуваат да се случи пресвртниот момент, што најопшто кажано би значел ослободување на човештвото од ограничувањата на традиционалниот финансиски систем, или, како што велат биткоин-револуционерите, од „банкарското ропство“. Во меѓувреме, и претприемачите кои немаат некоја идеолошка врска со биткоинот и со бранот криптовалути што тој го покрена, но кои тука препознаа пазар со силни потенцијали, прават многу пари.

те е новороденче, според потенцијалот што го има

www.kapital.mk

Капитал број 849 05.02.2016

12

cover story

Во Македонија има такви, но и од првите, технолошките ентузијасти, кои се подлабоко навлезени „рударејќи“ во дигиталните окна од каде што се „ископуваат“ биткоините. „Во Македонија има луѓе кои ги интересира кодот на биткоинот, значи длабоко навлезени во проблематиката, потоа има други, кои прават/копаат биткоини; има и трета категорија, кои ги интересира само можноста да заработат, и има четврта категорија, кои не ги интересира претходното, туку само услугата, во која биткоинот е платежно средство“, вели за „Капитал“ еден од неколкуте активни припадници на македонската биткоин сцена со кои разговаравме на оваа тема, но, кој побара, како и останатите наши соговорници, да остане анонимен. Вака тој ги објасни причините зошто не сака името да му стои во текстот. „Во Македонија има многу луѓе што разбираат, што знаат што значи, на каде оди целата работа, но никој не зборува за тоа, сите молчат. Зошто? Зашто и во ерата на интернетот живееме во извесен информативен мрак, поради што сè што не ни е познато, ни изгледа илегално. Јавно зборуваат најчесто оние кои не „копаат“, ниту тргуваат со криптовалути, туку само го поддржуваат овој процес, согледувајќи ги предностите и перспективните на биткоинот, како брзината на трансфер на парите, немањето провизија и т.н.“. Во контекст на последниот дел од оваа изјава, упатените тврдат дека биткоинот го менува начинот на кој функционираат парите, како што интернетот го смени комуницирањето на светот (и многу што друго преку тоа). Некои од критичарите и со потсмев гледаат на ова тврдење повикувајќи се на ограниченото користење

Британскиот милијардер кој е сопственик на Virgin групата: „Биткоинот функционира. Голема индустрија се врти околу него. Луѓе направија богатства, но некои и загубија многу пари“.

на биткоинот во смисла на широката популација, но истиот третман го добиваа и персоналните компјутери и интернетот кога беа во фазата во која сега се наоѓа криптовалутата. „Првата трансакција е направена со платени 10.000 биткоини за пица. Моменталната цена на биткоинот (во моментот на пишување на текстот, н.з.) е околу 400 долари, па, лесно е да се пресмета колку сега вредат овие 10.000 коини. Тогаш никој не бил свесен до каде може да отиде проектот, освен оној што го почнал, кој сè уште не се знае кој е, познат е само псеводонимот Сатоши Накамото. Биткоинот иако постои од 2008 година, и иако е работата отидена многу

далеку, тој сè уште е новороденче, според потенцијалот што го има“, вели еден од нашите соговорници. „Лично верувам дека од него почнува вистинското ослободување на човештвото од власта на корпорациите, почнува вистинската демократија“, продолжува тој. Биткоинот функционира во пир-тупир мрежа (peer-to-peer - вмрежени компјутери што делат дел од своите ресурси - процесорски, дисковни …, со другите учесници во мрежата без централна мрежна инстанца, односно без централен сервер, за разлика од традиционалниот клиент-сервер модел, н.з.), што е целосно децентрализирана - ниту има централен администратор, ниту е контролирана од

Во следната голема работа

криптовалутата итириум инВеститор е Microsoft

е

дна од најинтересните криптовалути во моментов, на која ни посочија и претставниците од македонската биткоин сцена, е итириум (ethereum). Итириумот го нарекуваат биткоин на стероиди. се работи за децентрализирана платформа што генерира паметни договори (smart contracts): апликации што се извршуваат точно како што се програмирани, без застој, цензура, измама или какви и да се пречки од трета страна. најпростото објаснување (иако ограничено) на итириумот го даде една инфографика објавена на интернет - на пример, ако испратите порака преку WhatsApp таа минува

преку серверот на WhatsApp пред да стигне таму кај што сте ја пратиле. Значи вашата порака е во рацете на една голема компанија. но, кога пораката би била испратена преку децентрализирана апликација во итириум мрежата, таа (пораката) во делчиња поминува низ мрежа од независни компјутери, во сопственост на обични луѓе (како компјутерот на кој пишувам), и секоја од овие машини врши дел од работата за испорака на пораката. За завршената работа секој од компјутерите добива награда во етери (ether - единица на валутата итириум). Итириумот овозможува создавање децентрализирани организации и

Antminer s7 една од најдобрите машини за „копање“ биткоини

компании. За перспективите на овој проект доволно говори што Microsoft е инвеститор во компанијата. Гигантот од редмонд на финансиските институции им го нуди итириум како сервис преку својата платформа Microsoft Azure.

“Копач 2“ : ИнвестИторИ Купуваат, а вљубенИцИте „Копаат“ бИтКоИнИ

www.kapital.mk

Капитал број 849 05.02.2016

14

cover story Словенците Нејц Кодрич и Дамијан Мерлак се основачи на BitStamp, една од најголемите берзи за биткоини, сега со седиште во Обединетото Кралство.

некоја централна институција, како банка или корпорација. Кога купувате со биткоини кај трговец (кој овозможува да му платите во криптовалута) трансакцијата не поминува преку централен сервер под контрола на некоја банка или на компанија за платежни картички, туку биткоините се разменуваат директно меѓу двајцата корисници. Што значи, овде ги нема високите надоместоци што ги зема вообичаениот трансакциски систем. Таинствениот креатор на биткоинот, познат само под псевдонимот Сатоши Накамото, според сопствените зборови (упатени преку добро заштитена „меил“ комуникација), бил воден од идејата за поевтинување на платниот промет, преку децентрализација, односно, така што верификациите и гаранциите за успешно спроведување на трансакциите ќе бидат во рацете на членовите на мрежата. Самиот поим криптовалута упатува дека за создавање на биткоините и за бележење на трансакциите се користат криптографски механизми со јавни и приватни клучеви, што прави страните што немаат доверба едни во други, да му веруваат на системот. Со алгоритмите на биткоинот решени се проблемите кои произлегуваат од фактот што валутата постои само како компјутерски запис (и како сè што е во таква форма - .jpg слика, .mp3 песна,.avi филм ... , може безброј пати да се умножи), како двојните трансакции, односно, повеќекратното користење на веќе потрошените биткоини. Овде доаѓаме до поимот „блок чеин“ (block chain), што е базата на податоци, поделена меѓу сите, односно, во која учествуваат сите кои се дел од системот. Оваа база ја содржи секоја трансакција, кога и да е извршена, и секој што има пристап до „блок чеинот“ може да дознае колку биткоини имало на некоја биткоин адреса во кој и да е

Виталик Бутерин е основач на Ethereum биткоинот на стероиди, во кој инвеститор е Microsoft

временски период. Биткоин адресата служи за примање и праќање трансакции на биткоин мрежата, и таа е јавна, во смисла дека во секој момент може секоја трансакција да се поврзе со соодветната адреса, но, и целосно анонимна, зашто е анонимно она што стои зад адресата (која изгледа како алфанумерички низ од знаци) - трансакциите се јавни само до нивото на адресата која не содржи никакви податоци што би го најавиле идентитетот на сопственикот. „Кај криптовалутите колку се поанонимни трансакциите, толку е подобро. Дарккоинот (darkcoin) има десет пати поголема заштита во оваа смисла од биткоинот, иако биткоинот е, исто така, анономен“, заклучува еден од нашите соговорници.

Да се „копа“, да се тргува или да се купи и да се чека?

На луѓето од македонската биткоин сцена им го поставивме прашањето колку треба да се вложи за да биде исплатливо „копањето“ биткоини? Ни кажаа дека на почетокот на биткоинот стандарден лаптоп бил довелен за да се ископаат стотици коини за само неколку дена. Но, денеска ... „Биткоинот се копа со „асици“ (чип за вршење специјални задачи, н.з.) (ASIC - application specific integrated circuit), и има луѓе кои копаат со ваква опрема во

Македонија. Колку треба да се вложи за да биде исплатливо копањето зависи од повеќе фактори, но, да речеме, ако човек вложи 10.000-20.000 евра во „асици“, повратот на инвестицијата со пресметани трошоци, како за струја (2 kW, на пример, троши еден ASIC miner), би се случил за околу две години, според сегашната цена на биткоинот (околу 400 долари). Но, еден од факторите од кои зависи повратот на инвестицијата е тежината на копање (difficulty rate). Како се зголемува бројката на извадени/ископани биткоини, сè е потешко понатаму да се копа, а вредноста на биткоинот не значи дека го следи растот на тежината на копањето, односно, најчесто не ја следи. Тука е најголемиот проблем со опремата. Калкулаторите за тоа колку ќе копаш/заработиш дневно со одредена опрема ја земаат предвид моменталната тежина на ископување, која се менува“. Кинезите имаат најголема „фарма“ (места каде „наголемо“ се копаат биткоини) во светот, а има огромни и во Шведска и во Англија, и во моментов само покриваат трошоци - струја, сервисирање на опремата ... Чекаат светот да се смени. Според податоците од студијата „Дигитални валути: начела, трендови, можности и ризици“ (Digital Currencies: Principles, Trends, Opportunities, and Risks) на Паоло

„Копач 3“: Се креираат и криптовалути без идеја - само за профит

www.kapital.mk

Капитал број 849 05.02.2016

16

cover story

Таска, издадена од Deutsche Bundesbank (!) и ECUREX (швајцарска дигитална берза), Кинези се над 50% од членовите на биткоин мрежата, а од 2014 година јуан/биткоин трансакциите се три пати поголеми од оние - долар/биткоин. И во Македонија има луѓе што добро заработуваат работејќи со криптовалути. Помалку со копање, повеќе со тргување. „Тој што има пари, може да ги вложи во графички карти или „асици“, но, тука веројатно ќе си ги врати парите, на пример, за две години, иако, може и за само два месеци. Кога ќе се појави криптовалута со добар PR, со добра приказна, цената во првите три дена оди до плафон. Ако имаш добра опрема и ако ти се погоди скриптата, па, ископаш за тие три дена доволно коини, и ако ги продадеш, можеш многу брзо да си ги вратиш парите“. Но, нашиот соговорник предупредува дека има криптовалути што се лансираат со голем „филм“, а всушност намерите на креаторите се само да намамат/наместат луѓе кои ќе им донесат профит. „Искуството како „копач“ ме научи дека иако калкулациите при појавата на некоја нова криптовалута ми велат дека ќе заработам за еден месец многукратно повеќе од сè досега, јас ја „копам“ валутата само два дена, и третиот ден продавам сè што сум „ископал“, колку и да е тоа. Зошто? Зашто големите фарми копаат, на пример, илјада коини, за разлика од моите пет во единица време. А ним нивните илјада коини им се исплати да ги продаваат веднаш, зашто имаат цена, и така за еден месец ќе ја спушат цената на одредената криптовалута до неисплатливост - од 100 долари за коин, ја спуштиле на долар. Џабе си „копал“ цел месец“. Посигурно е ако човек има пари да купи биткоини што може да ги „заборави“ и да чека да им се качи цената. „Сите паметни инвеститори купуваат биткоини, а опрема се купува од љубов, од технолошка страст. Во Македонија има луѓе кои изнакупија убави суми биткоини, кога беше цената 200 долари, и сега парите им се удвоени. Но, ова нема да заврши и паметно е уште да чекаат“. Ако си добар и јак на берза, во менување од една криптовалута во друга, тука се сите пари - за кратко време може да станеш многу богат, тврдат луѓето од биткоин сцената. Добри пари има и ако само се чека поволен момент за продажба на биткоините (ако веќе не ви се дочекува претпоставениот славен крај

Кина работи на воведување сопствена виртуелна валута

П

ретставници на Кинеската централна банка неодамна објавија дека работат на воведување виртуелна валута во нивната држава, со цел намалување на сè поголемите трошоци врзани за традиционалниот платежен

на револуцијата). Цената на биткоинот падна на 220 долари (еден од нашите соговориници смета дека цената со одредени потези на корпорацискиот свет била намерно спуштена и држена ниско за да можат факторите од тој свет да откупат што поголема количина биткоини. За секој случај!) и за неколку месеци се качи на 450 долари. Лесно може да се направат математиките.

Како во Македонија да се купат биткоини, и како ако ги заработиш да ги претвориш во наши пари?

Биткоини може да се купат, како што се иразија нашите соговорници, процедурално, односно на берза за дигитални валути, или „непроцедурално“, од луѓе одовде, што имаат од криптовалутата. „Најлесен начин е да најдеш овде, во Македонија, луѓе за кои знаеш дека имаат врска со биткоин, било да ги имаат купено или „ископано“ биткоините. Откако ќе им кажеш колку сакаш да купиш, ќе отидете во интернет-кафе, и тие, додека ти ја гледаш трансакцијата, ќе ти ги пратат биткоините од нивните „блок чеин“ адреси/паричници (bitcoin wallet), на твојата биткоин адреса (се отвора за неколку минути на „блок чеин“), а ти ќе им ги платиш според моменталниот курс на биткоинот. Ти си на еден компјутер и го отвораш твојот „онлајн“ паричник, а тие се на друг компјутер - кога ќе ги видиш биткоините во твојот паричник, работата

систем, односно, за зголемување на ефикасноста на глобалните трансакции. (За биткоините во функција на намалување на трошоците за интернационални трансакции, што е значајна придобивка за малите и средни бизниси што работат со странство, во светот се размислува сè погласно, и од страна на сè пореспектабилни инстанци) Во Кинеската централна банка сметаат дека воведувањето државна виртуелна валута ќе ја намали можноста за перење пари и за избегнување на плаќањето данок, и оти бизнисот ќе биде многу потранспарентен. е завршена“, гласи објаснувањето од упатените. Повторно со конкретен пример ни раскажаа и како (и колку брзо) може биткоинот (или некоја друга криптовалута) да се претвори во денари, за трошење. „Процесот од моето копање криптовалута до потрошување на заработеното во продавница трае околу половина час. Ова под услов да е брз „блок чеинот“, односно, да нема некоја игра на берзата со поголем скок на цената на биткоинот, кога има многу трансакции. Значи, ако денеска сум ископал коини од криптовалута што вредат, на пример, 80 долари, и сакам да си ги префрлам на платежна картичка, коините ги менувам во биткоини (биткоинот - BTC, има подвалути - deci-bitcoins - dBTC, centi-bitcoins - cBTC ...) на берза за криптовалути (Poloniex, Cryptsy, BTC-E, Bitstamp, Coinbase …), а потоа ги префрлам кај мене во паричникот на „блок чеинот“. Има повеќе сервиси (како MoneyPolo) што овозможуваат претворање на биткоини во пари, кај кои, исто така, имам сметка. Сервисот ме прашува од каде сакам да ставам пари на мојата сметка, а меѓу опциите има и од електронски валути. По малку понизок курс од моменталниот на биткоинот (мора од нешто да живее сервисот) таму претворам биткоини во пари, што во истата секунда ги имам на сметката. На картичката порачана од MoneyPolo за 15 долари, што ми ја пратија овде, на домашна адреса, ги ставам парите од сметката (3 евра чини услугата), и одам на банкомат за да ги извадам (парите)“. nnn

ЗА ВРВНИ МАГИСТЕРСКИ СТУДИИ НЕ МОРАТЕ ДА ОДИТЕ ВО СТРАНСТВО!

СЕГА И ВО СКОПЈЕ!

• Престижна МБА програма за развој на вашата кариера • Рангирана помеѓу првите 100 во светот • Со тројна меѓународна акредитација која гарантира квалитет на наставата

УПИСИТЕ СЕ ВО ТЕК! msm.uacs.edu.mk

ЗА ПОВЕЌЕ ИНФОРМАЦИИ:

Универзитет Американ Колеџ Скопје Трета Македонска Бригада 60, 1000 Скопје Тел: +389 2 2463 156

Е-пошта: globalmba@uacs.edu.mk Веб: msm.uacs.edu.mk

пишува: БИЉАНА ЗДРАВКОВСКА СТОЈЧЕВСКА

Трка до дното Никој не тврди дека концептот на привлекување на странски инвестиции е лош. Но, тој мора да биде доволно транспарентен за да се види каде одиме. Без да ги имаме вистинските ефекти од странските инвестици, давањето на големи и привлечни кеш дотации на странците за да се убедат да дојдат и да инвестираат во Македонија може лесно да се претвори во трка до дното.

biljana.zdravkovska@kapital.mk facebook.com/biljana.zdravkovska

N

Неделава беше објавено едно истражување ефектите од странските инвестиции кои ги има Македонија. За прв пат откако Македонија го воведе концептот на субвенционирање на странските инвестиции некој се потрудил да измери колку државата има зијан и ќар. Резултатите до кои дошле се прилично контроверзни. И на површина ја вадат дилемата кој кого помагa: дали странските инвеститори на Македонија или Македонија на странските инвеститори. Веќе неколку години Македонија живее во филмот дека странските инвеститори се спасот за економијата. Уште се сеќаваме на фрсутрациите кои како земја ги имавме во минатото кога речиси и да немаше странски инвеститори. Точно е дека странските инвеститори можат да бидат добри за економијата посебно ако внесуваат свеж капитал, обезбедуваат масовна вработеност, плаќаат даноци, носат нови технологии и знења..Но, се чини дека тоа не е случај со странските инвестиции во Македонија. Или барем не засега. Истражувањето на Центарот за економски анализи покажува дека за период од седум години Македонија дала помош на седум компании од вкупно 56 милиони евра. Државната помош преку директни субвенции и даночни ослободувања, кај некои од странските инвеститори достигнувала дури половина од висината на средствата кои тие ги вложиле во Македонија. И кога сите тие трошоци ќе се стават во контекст на ново отворените работни места излегува дека секое отворено работно места Македонија ја чини 21 илјада евра. Според аналитичарите кои работеле на ова истражување, македонската економија не чувствува големи бенефити од странските инвестиции, но тие би можеле да се интензивираат во наредните години. Засега, она што е мерливо, е дека учество на странските инвестиции во вкупниот извоз изнесува 27%. Додадената вредност во БДП на седумте компании од зоните кои добиле државна помош од 56 милиони евра е неполн еден процент. Вкупната заработка на државата од странските компании од зоните изнесува 127 милиони евра и тие се должат најмногу на влезот на Џонсон Мети. Бидејќи околу 80% од извозот на странските пазари го реализира токму овој инвеститор. Интересен е и податокот дека кога не би постоеле сегашните субвенции кои државата им ги дава на странските инвеститори во зоните само 3 од 7 компании би работеле со добивка. Нивото на плати е повисоко од државниот просек кај само две од странските инвестотори во зоните

КапиталНО

Истовремено, пак, анкетата на околу 270 домашни менаџери покажува дека тие се чувствуваат дискриминирани во однос на странските инвеститори. Но, не е само нивно чувство. Анализата на Капитал покажа дека инвестициите на домашните инвеститори се повеќе од двојно поголеми од инвестициите кои ги прават странците. Во услови кога тие не добиваат никакви субвенции или даночни ослободувања, во услови кога ги плаќаат сите даноци и придонеси во буџетот и фондовите, во услови кога работат на пазар на кој е тотално неизвесно кога и дали ќе го наплатиш она што си го сработил и продал. Инаку овие истражувања се направени како дел од проектот Дебата за визија, поддржан од Британската амбасада. Навистина ова е вистинско време за да се започне со дебати за визијата на Македонија. Каква Македонија градиме и создаваме? Дали е ова патот и концептот кој на Македонија ќе и донесе економски раст и развој? Можеби е време јавно да се постават дилемите и да се дадат вистинските одговори од оние кои ја креираат економската политика зошто во услови кога Македонија покажува најниска стапки на невработеност, фондот за пензиски осигурување има најголеми “дупки”? Зошто во изминативе неколку

Додадената вредност во БДП на седумте компании од зоните кои добиле државна помош од 56 милиони евра е неполн еден процент. Вкупната заработка на државата од странските компании од зоните изнесува 127 милиони евра и тие се должат најмногу на влезот на Џонсон Мети. години економијата растеше со просечни стапки од околу 2% годишно, а во истовреме задолжувањето на се зголеми двојно. Можеби е време да размислиме зошто странските фирми кои ќе отворат фабрики во Македонија имаат најголем извоз, прават огромни профити, вработуваат луѓе…А во исто време на најголем дел од домашните фирми да им оди лошо. Тоа го кажуваат и самите бизнисмени, се чувствува и преку помалите приходи во буџетот, а се чувствува и преку намалувањето на бројот на вработени и намалените плати на работниците. И на крајот тоа се гледа и по нивните обрти и по нивните профити. Сите 100 најголеми фирми во Македонија годишно имаат обрт помал од оној кој го прави

хрватската групација Агрокор. И можеби македонските бизнисмени не се така способни како странските. Но, најлесно е некој да се обвини дека не го бива, во услови кога си му ги одземал сите можности да покаже колку е способен. Да го оставиш да трча трка со камен околу врат, и да му кажеш дека не е доволно брз. Никој не тврди дека концептот на привлекување на странски инвестиции е лош. Но, тој мора да биде доволно транспарентен за да се види каде одиме. Без да ги имаме вистинските ефекти од странските инвестици, давањето на големи и привлечни кеш дотации на странците за да се убедат да дојдат и да инвестираат во Македонија може лесно да се претвори во трка до дното. nnn

www.kapital.mk

Капитал број 849 05.02.2016

20

Компании и пазари

Кои се хероите на маКедонсКата еКономија?

1

милијарда евра домашни инвестиции за една година

домашните бизнисмени инвестираат два пати повеќе од странците!

за нив нема ни помош, ни фанфари

www.kapital.mk

Капитал број 849 05.02.2016

21

И

И

ГлИГОр ЦВеТАНОВ

главен извршен директор на Макпрогрес

нвестициите се многу важни за развојот на една компанија, за подобрување на производствениот процес, зголемување на капацитетот. На тој начин се подобрува квалитетот на производите, се зајакнува брендот и тоа ни овозможува да освојуваме нови пазари. Минатата година освен што беше јубилејна, беше и рекордна од аспект на инвестиции. Вложивме 4,5 милиони евра во проширување на капацитетот и нова производствена линија. Годинава продолжуваме со исто темпо, планираме да инвестираме околу 2 милиони евра во нова линија за производство на вафли и очекуваме дека до мај целосно ќе се реализира оваа инвестиција. На среден рок, во следните четири години нашиот бизнис план предвидува да инвестираме уште десетина милиони евра.

ЖИВкО МукАеТОВ

претседател на Управен одбор на Алкалоид

маме сериозна развојна програма на нови производи, а воедно и прецизен план на инвестициони вложувања со кои треба да се остварат сите предуслови за иден раст на компанијата. Во нашата компанија сме фокусирани на рационализација и оптимизација на деловните процеси. Целосно сме посветени на развојот на нови производи и континуирано проширување на пазарите на кои сме присутни. Одлуките се во правец на максимална диверзификација на ризиците од работењето, како и намалување на нивниот интензитет. Инвестираме постојано во човечкиот потенцијал и во нови технологии и осовременувања. Целта е да ја одржиме конкурентноста на нашите висококвалитетни производи.

Статистичките податоци покажуваат дека само во 2014 година, домашните бизнисмени вложиле во економијата 965,2 милиони евра, што е двојно повеќе отколку бруто странските инвестиции во истиот период. Аплауз! Без оглед што се соочуваат со сериозни предизвици и од политичката и од економската криза, повеќето домашни бизнисмени не ги напушта претприемачкиот дух и во нивните бизнис планови и за годинава се предвидени милионски инвестиции. Меѓутоа, двајца од тројца од македонските менаџери се чувствуваат дискриминирано поради нееднаквиот однос на државата кон домашните и странските инвеститори. Третина од вкупно 268 директори на компании кои што учествувале во анкетата на Центарот за економски анализи, сметаат дека државата ги фаворизира странските фирми што доаѓаат да инвестираат во земјава со тоа што само ним им дава субвенции во вид на директна државна помош, ги ослободува од плаќање даноци, царини и придонеси.

M пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

Можете ли да се сетите кога и дали воопшто сте слушнале најава со фанфари на вести дека некоја домашна компанија инвестирала милиони евра во економијата и дека отворила нови работни места?! А веројатно свежи ви се сеќавањата колкав одек во јавноста има дури и најавата дека

некој странски инвеститор имал интерес да отвори фабрика во Македонија?! Распоредот на силите странски vs. домашни инвеститори на агендата на медиумите и властите без дилема е во корист на странците, меѓутоа, статистички резултатот е 2:1 за домашните. Статистичките податоци покажуваат дека само во 2014 година, домашните бизнисмени вложиле во економијата 965,2 милиони евра, што е двојно повеќе отколку бруто странските инвестиции во истиот период. Аплауз! Без оглед што се соочуваат со сериозни предизвици и од политичката и од економската криза, повеќето домашни бизнисмени не ги напушта претприемачкиот дух и во нивните бизнис планови за годинава се предвидени милионски инвестиции. Затоа што знаат дека за да бидат конкурентни и да освојат што повеќе нови пазари, мора да инвестираат во сопствениот бизнис. „Инвестициите се многу важни за развојот на една компанија, за подобрување на

производствениот процес, зголемување на капацитетот. На тој начин се подобрува квалитетот на производите, се зајакнува брендот и тоа ни овозможува да освојуваме нови пазари“, вели Глигор Цветанов, извршен директор на компанијата Макпрогрес која што минатата година одбележа 25 години постоење. „Освен што беше јубилејна, минатата година беше и рекордна од аспект на инвестиции. Вложивме 4,5 милиони евра во проширување на капацитетот и нова производствена линија. Годинава продолжуваме со исто темпо, планираме да инвестираме околу 2 милиони евра во нова линија за производство на вафли и очекуваме дека до мај целосно ќе се реализира оваа инвестиција. На среден рок, во следните четири години нашиот бизнис план предвидува да инвестираме уште десетина милиони евра“, вели Цветанов. Бизнис планот на Алкалоид за годинава предвидува инвестирање на околу 11,5% од

www.kapital.mk

Капитал број 849 05.02.2016

22

Компании и пазари

И

Сашо Наумоски

генерален директор на Витаминка

мајќи ја предвид среднорочната стратегија за развој, и годинава продолжуваме со инвестирање со несмалено темпо. Основно инвестициите се однесуваат на модернизирање и автоматизирање на техничко-технолошките процеси, зголемување на постоечките капацитети, воведување на нови производни линии, градежна реконструкција и адаптација на производни хали и магацини за складирање. Влегуваме во процес на реализација на крупни инвестиции во делот на производството и се надеваме дека новите инвестиции ќе донесат нови можности. За Витаминка со сигурност може да прогнозирам дека ќе се движиме кон подобри резултати од оние постигнати лани.

консолидираните продажби во материјални и нематеријални средства од сопствени извори, што би било околу 15 милиони евра. „Имаме сериозна развојна програма на нови производи, а воедно и прецизен план на инвестициони вложувања со кои треба да се остварат сите предуслови за иден раст на компанијата. Во нашата компанија сме фокусирани на рационализација и оптимизација на

НИЕ СМЕ ВРСКАТА СО СИТЕ ДЕЛОВНИ ПОДАТОЦИ КОИ ВИ СЕ ПОТРЕБНИ

#1

ЗА БИЗНИС ИНФОРМАЦИИ

ЗА ПАМЕТНИ ДЕЛОВНИ ОДЛУКИ!

02 / 3117 100 info@targetgroup.mk www.targetgroup.mk

Н

авистина е тешко во условите што не опкружуваат и во кои се наоѓа нашето стопанство, да се одвојат средства за некои поголеми инвестициски вложувања. Но и покрај тоа, во последниве пет години инвестиравме повеќе од 10 милиони евра во најсовремени машини, опрема и нови технологии, дигалки Златко со голем капацитет и перформанси, Симоновски во најсовремени софтвери. Во генерален директор на бизнис планот за 2016 година исто Факом така се предвидени инвестиции во вкупна вредност од околу 60 милиони денари, најнеопходни за држење на чекор со нашата конкуренција на странските пазари.

деловните процеси. Целосно сме посветени на развојот на нови производи и континуирано проширување на пазарите на кои сме присутни. Одлуките се во правец на максимална диверзификација на ризиците од работењето, како и намалување на нивниот интензитет. Инвестираме постојано во човечкиот потенцијал и во нови технологии и осовременувања. Целта е да ја одржиме конкурентноста на нашите висококвалитетни производи“, вели Живко Мукаетов, претседател на Управен одбор на Алкалоид. Генералниот директор на Витаминка, Сашо Наумоски, исто така вели дека компанијата продолжува со инвестирање со несмалено темпо. „Основно инвестициите се однесуваат на модернизирање и автоматизирање на техничко-технолошките процеси, зголемување на постоечките капацитети, воведување на нови производни линии, градежна реконструкција и адаптација на производни хали и магацини за складирање. Влегуваме во процес на реализација на крупни инвестиции во делот на производството и се надеваме дека новите инвестиции ќе донесат нови можности. За Витаминка со сигурност може да прогнозирам дека ќе се движиме кон подобри резултати од оние постигнати лани“, вели Наумоски. Генералниот директор на Факом, Златко Симоновски, вели дека кризата во метало - преработувачката индустрија трае подолг временски период и се одразува на можностите на компаниите да инвестираат во нови технологии и опрема. „Ако сакаме да останеме конкурентни особено на странските пазари неминовно е да ги следиме новите техничко –технолошки достигнувања или барем да се приближиме со оние кои располага нашата конкуренција. Навистина е тешко во условите што не опкружуваат и во кои се наоѓа нашето стопанство, да се одвојат средства за некои поголеми инвестициски вложувања. Но и покрај тоа, во последниве пет години инвестиравме повеќе од 10 милиони евра во најсовремени машини, опрема и нови технологии, дигалки со голем капацитет и перформанси, во најсовремени софтвери. Во бизнис планот за 2016 година исто така се предвидени инвестиции во вкупна вредност од околу 60 милиони денари, најнеопходни за држење на чекор со нашата конкуренција на странските пазари“, вели Симоновски. Компанија ВВ Тиквеш објави на Македонската берза бизнис план за годинава според кој винарницата планира инвестициите од 41,5 милиони денари. „Најголем дел отпаѓа на набавка на опрема за преработка и одлежување на вино за подобрување на квалитетот на производите, а помал дел на реконструкција и надградба на градежните објекти во делот на винарницата. Меѓу клучните комерцијални цели, на домашниот пазар планиран е понатамошен развој на продажната сила и интензивирање на соработката со постоечките дистрибутери. На пазарите надвор од Македонија во план е и развој на нови продажни

www.kapital.mk

Капитал број 849 05.02.2016

24

Компании и пазари

модели што ќе обезбедат унапредување на продажните резултати“, пишува во бизнис планот на ВВ Тиквеш. Од македонските млекарници исто така велат дека ќе инвестираат годинава и покрај неповолната состојба на меѓународните пазари и старите проблеми со недостаток на суровини. Извршниот директор на најголемата домашна млекарница, БиМилк од Битола, Златко Најдовски, вели дека во последните 3-4 години работат на проширување на капацитетите и продолжуваат да инвестираат и во следните 2 години. “Ќе инвестираме во унапредување на производството на ферментација, потоа во магацини, и во современа технологија во течниот дел и сирењарницата. Исто така, имаме уште еден дел од инвестиција во капацитетот за ферментација на млекото и кои ќе значат инсталации на нови машини за производство, а со тоа и проширување на производното портфолио“, вели Најдовски. Во проширување на производството и освојување нови пазари ќе инвестираат и во млекарницата Здравје - Радово. “И покрај предизвикувачките макроекономски услови, нашите планови за 2016 година се оптимистички и предвидуваат раст во сите сегменти од работењето. Отворање на нови извозни пазари, задржување на константниот квалитет на нашите производи и вложувања во подигање на брендот ќе ја одбележат оваа година за нашата компанија“, вели директорот на Здравје - Радово, Панделе Панделески.

Дискриминација странски vs. домашни

Во нормални услови странските и домашните инвеститори би биле само инвеститори, меѓутоа, различните услови што им ги нуди државата на едните и другите ги тера македонските бизнисмени да се чувствуваат запоставено. Најновата анкета на Центарот за економски анализи, покажа дека двајца од тројца менаџери се чувствуваат дискриминирано поради нееднаквиот однос на државата кон домашните и странските инвеститори. Третина од вкупно 268 директори на компании кои што учествувале во анкетата сметаат дека државата ги фаворизира странските фирми што доаѓаат да инвестираат во земјава со тоа што им дава субвенции во вид на

броjки

1,45

милијарди евра изнесуваат вкупните приватни инвестиции во основни средства во 2014 година, покажуваат податоците на Државниот завод за статистика

486,8

милиони евра изнесуваат бруто странските директни инвестиции во 2014 година

965,2

милиони евра остануваат домашни инвестиции откако од вкупната сума ќе се одземе странскиот капитал

директна државна помош, ги ослободува од плаќање даноци, царини и придонеси. Анализата покажа дека Владата во периодот од 2007 до 2014 година потрошила 56,6 милиони евра како државна помош за странските инвеститори. Тоа значи дека едно работно место ја чинело државата околу 21.000 евра, а дури четири од седум странски компании, би работеле со загуба доколку не би добивале субвенции од државата. Домашните бизнисмени на ова велат, „странските инвестиции се потребни, нема дилема, но тие се само шлагот на тортата“. „Владата прави постојана промоција на инвестициските капацитети на земјава пред странски бизнисмени и потенцијални инвеститори. Идејата е добра и на таков начин може многу да се стори во привлекување на свеж, странски капитал во земјата. Но Владата исто така има задача да му помогне на домашното стопанство. За таа цел ние како бизнис сектор неколкупати излеговме со свои ставови на каков начин

Владата може директно да ни помогне и да го стимулира домашното производство, што во еден ваков момент би требало да биде приоритетна задача“, вели директорот на Факом, Симоновски. Универзитетскиот професор Марјан Петрески, вели дека македонските инвеститори се мошне важни за нашата економија, особено што износот што тие го инвестираат на годишна основа е далеку поголем од износот на странските директни инвестиции. „Она што е важно за странските инвеститори е важно и за домашните, а тоа е добра клима за стопанисување, во најширока смисла на зборот: почитување на законите, ефикасност во нивното извршување, праведност пред институциите, добра инфраструктура и други. Меѓутоа, она што јас го застапувам како идеја неколку години наназад е да се дизајнира специјална политика која првенствено ќе ги тангира домашните, а нема да ги исклучува странските инвеститори. Сметам дека државата треба да изнајде начин да ја стимулира т.н. домашна додадена вредност, односно да ги стимулира фирмите што повеќе од инпутите што ги користат да бидат од домашно потекло“, оценува Петрески. Тој објаснува дека овој концепт не се коси со концептот на привлекување странски инвестиции кој треба да се задржи, бидејќи преку нив добиваме други бенефиции, како трансфер на know-how, побрзо поврзување со светските синџири на продажба. Освен директна поддршка од државата, македонските менаџери сметаат дека властите треба да ги подобрат и условите за водење бизнис во земјава. Пристапот до финансии, несоодветно образованата работна сила, корупцијата во институциите, неефикасната јавна администрација и лошата инфраструктура се клучните проблеми за водење бизнис што ги истакнале македонските бизнисмени во анкетата на Светскиот економски форум. Тимот од Давос ги распрашувал македонските менаџери за да создаде вистинска претстава за условите за инвестирање во Македонија и соодветно да ја рангира земјата во Извештајот за конкурентност на економиите. Како што е веќе познато, нашата економија лани беше рангирана на 60 место според конкурентноста со просечна оценка 4,28.

www.kapital.mk

26 Кој е Бајбарс Алтунташ

Алтунташ: Еве го рецептот на Турција за поттикнување на бизнис ангелите да инвестираат во стартапи Бизнис ангелите во Турција добиваат 75% даночно ослободување на парите што ги инвестираат во стартапи. Тие се многу битна алка во стартап екосистемот на земјата. Во Турција ја здруживме берзата и бизнис ангелите, што значи стартапите може да прибираат пари од овие инвеститори преку пазарот на капитал. Потоа бизнис ангелите може да излезат од овие стартапи исто така преку берза. Турската асоцијација на бизнис ангели ТБАА е всушност пазар од 400 милиони евра – пари на нејзините членови бизнис ангели, односно, 75% од мрежите на бизнис ангели се нејзини членки. Ова е највисокиот пазарен удел во Европа.

Роден во Истанбул, Турција, Бајбарс Алтунташ е глобален бизнис лидер и претприемач, еден од најдобро продаваните автори во областа на претприемништвото, бизнис ангел, колумнист во престижни глобални медиуми. Тој е ѕвезда на турската верзија на телевизиското шоу “Dragon’s Den“, каде што млади претприемачи презентираат свои идеи пред успешни бизнисмени, потенцијални инвеститори во нивните стартапи. Основач е и претседател на компанијата Deulcom International, која ја стартувал во 1992 година како студент, кога имал 22 години, со само 400 долари инвестиција. Фирмата на почетокот нудела курсеви за туристички агенти и за само девет месеци веќе имала три филијали во земјата и преку 4.000 кандидати со веќе завршен курс. Денес Deulcom е специјализирана за едукација во повеќе области и поседува осум училишта во Турција. Алтунташ е претседател е на турската и потпретседател на европската Асоцијација на бизнис ангели, TBAA и EBAN. Алтунташ е и амбасадор за Турција и балканските земји на Светскиот претприемачки форум (World Entrepreneurship Forum).

Капитал број 849 05.02.2016

27 interview Разговаравме со еден од најпознатите претприемачи во 80милионската Турција, кој што својата компанија ја основал на 22 годишна возраст во 1992-та со само 400 долари, а денес е лидер на најголемата мрежа на бизнис ангели во земјата – мултимилионери што се во потрага по нови претприемачки ѕвезди на пазарот. Ја промовираше во Скопје својата книга за патот до успехот “Од автобус во супер автомобил“, а ние го распрашавме што направи неговата земја за да ги стимулира бизнис ангелите да вложуваат во ветувачки стартапи.

Бајбарс Алтунташ претприемач и бизнис ангел

Како направивме револуција на стартап сцената во Турција

б разговара:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

Бајбарс Алтунташ е еден од најпознатите претприемачи во Турција, сега веќе и планетарно познат автор, говорник, едукатор, бизнис ангел... На покана на претседателот на Европско македонскиот центар за иновации и знаење (Euro Macedonian Knowledge Innovation Center – EMKICE) и неговиот оддел - Македонската мрежа на бизнис ангели (MBAN), Алтунташ минатата недела престојуваше во Скопје за да ја промовира својата книга “Од автобус во супер автомобил“ издадена во 2011 година,

каде што го опишува својот пат до успехот. Книгата сега е преведена и на македонски јазик, откако доживеа 24 изданија на пет јазици и продадени повеќе од 260.000 копии. Книгата веднаш стана бестселер во Турција, а потоа и пошироко, на моменти надминувајќи ја во продажба дури и биографијата на Стив Џобс која излезе во исто време. Во просториите на универзитетот МИТ, Алтунташ одржа и предавање на тема “Како изгледа лидерот на 21 век“, при што сподели со слушателите интересни поенти за бизнисот и лидерството врз основа на своето речиси 25 годишно искуство како претприемач. Благодарение на претседателот на EMKICE Илија Вучков, ја искористивме оваа прилика да поразговараме со г. Алтунташ за тоа зошто бизнис ангелите се важни за секоја национална стартап сцена, како Турција успеа да направи еден од најуспешните претприемачки екосистеми во светот и што може Македонија да научи од тоа.

XX Зошто бизнис ангелите се меѓу најпосакуваните извори на финансирање стартапи во Турција? Тоа е така затоа што денешните претприемачи, учесници на страшно конкурентниот пазар, покрај пари имаат потреба од повеќе знаење, поголема мрежа од контакти и повеќе менторство за да се натпреваруваат со поискусните претприемачи на пазарот. Па целокупната

www.kapital.mk

Капитал број 849 05.02.2016

28

Интервју

количина на менторство, вмрежување и know-how доаѓа од бизнис ангелите.

XX Како турската држава ги поддржува асоцијациите на бизнис ангели? Дали стои зад некои проекти поврзани со овие мрежи? Да, Турција е позната по највисоките даночни олеснувања за бизнис ангелите во светот, и тоа цели 75%. Второ, владата издава акредитации на квалификувани бизнис ангели, со што им овозможува да имаат бенефит од регулативата за ко-инвестирање во Турција, што значи дека претприемачите добиваат повеќе извори на финансии и посигурни стратегии на учество и излез на бизнис ангелите од нивните стартапи. Така, додека од една страна владата креираше регулатива за бизнис ангелите, од друга страна Берзата во Истанбул создаде посебен пазар за бизнис ангелите и претприемачите.

XX Што значи ова конкретно? Како државата ги помага инвестициите на бизнис ангелите во стартапите во соработка со Берзата? Турската асоцијација на бизнис ангели (TBAA) е многу важна за стартап екосистемот, а Берзата пак, е важна за бизнис ангелите, затоа што тие во принцип се спремни да инвестираат во млади компании доколку гледаат дека постои излезна стратегија во рамки на самиот пазар. Тоа значи дека ако не можат да видат институционална рамка за излез (продавање на својот удел во стартапите откако ќе доживеат успех) тие не сакаат да инвестираат. А, во моментов единствена излезна стратегија во светот е Силиконската долина во САД. Па така, Берзата во Истанбул во најмала рака сака да креира рамка за излезни стратегии на бизнис ангелите, со тоа што стартапите прибираат пари од овие инвеститори преку берзанскиот пазар, а истовремено добиваат менторство и едукација од Берзата до моментот на нивното IPO, односно иницијалната јавна понуда на акции, што повторно се прави на Берзата.

“Турската асоцијација на мрежи на бизнис ангели е една од најактивните во светот“ XX Објаснете ни малку повеќе за турската Асоцијација на мрежи на бизнис ангели? Каква е нејзината улога на стартап сцената?

Алтунташ со американскиот претседател Барак Обама, на Претседателскиот самит за претприемништво, Вашингтон, 2010 година

Од оваа година турската Влада ќе почне да акредитира и мрежи на бизнис ангели, што ќе го врши конкретно Министерството за финансии. Акредитацијата значи дека за да бидеш квалификуван бизнис ангел, прво мора да аплицираш за членство во некоја мрежа на бизнис ангели што е акредитирана од Владата. Во моментов има 16 мрежи на бизнис ангели во Турција, а 12 од нив се полноправни членки на TBAA – Асоцијацијата на мрежи на бизнис ангели. TBAA е всушност пазар од 400 милиони евра – пари на нејзините членови бизнис ангели, односно, 75% од мрежите на бизнис ангели се нејзини членки. Ова е највисокиот пазарен удел во Европа, па затоа можам да кажам дека TBAA е една од најактивните и најпроминентните асоцијации на бизнис ангели на континентот, но и во светот.

XX Каква е улогата на crowdfunding во целата оваа приказна за претприемништвото? Колку овој

начин на финансирање е развиен во Турција и регионов?

Crowdfunding (финансирање на проект или стартап преку собирање на помали суми на пари од голем број луѓе, обично преку интернет, н.з.) е индустрија во развој, не само во Турција, туку и глобално. Само минатата година вкупната сума на пари собрани преку crowdfunding во светот е околу пет милијарди долари. Од нив, една милијарда долари отпаѓаат на Kickstarter, најголемата платформа од овој тип во светот. Значи, една компанија држи 20% од светскиот crowdfunding пазар. Причината што овој систем на финансирање не се развива побрзо во земјите од регионов е следнава: да речеме, вие имате некоја одлична идеја/проект и ја поставите на локален crowdfunding вебсајт, на македонски јазик. И таа идеја ќе допре само до македонски инвеститори. Но, ако го потрошите истото време и енергија и ја поставите идејата на Kickstarter, тогаш може да очекувате инвеститори од цел

Препорака: Македонија може да го “преслика“ турскиот стартап екосистем

www.kapital.mk

30 Научив дека претприемништвото и менаџментот не се иста работа!

XX Кој беше најтешкиот момент во вашиот професионален живот досега и како го пребродивте тоа? ас сум претприемач, оние што ја прочитале мојата книга знаат дека буквално почнав од ништо, со 400 долари за инвестирање. Развив бизнис модел прилично добро, имав иновативна идеја и ја следев. И сè беше добро, освен една работа: менаџментот на човечки ресурси! Сфатив дека претприемништвото и професионалниот менаџмент се две различни нешта. На почетокот се чудев зошто постојат факултетите за менаџмент и бизнис администрација на универзитетите. Но, мојата бизнис приказна ме научи за важноста на менаџментот, затоа што тоа е сосема различна вештина од претприемништвото. Бидејќи, луѓето како мене, може да уживаат во претприемачките вештини, но да не им се толку мили менаџмент улогите. Па, мислам дека го решив овој проблем со процесот на институционализација на мојата компанија, и дозволив професионален директор да дојде и да ја менаџира. Јас претпочитам да ја водам компанијата што ја основав, наместо да станам нејзин вработен.

Ј

свет. Претприемачите секогаш ќе ги користат изворите со повеќе инвеститори, значи ќе одат глобално, наместо платформите во рамки на својата земја, каде што е ограничен бројот на потенцијални вложувачи.

XX Бизнис акцелераторите играат клучна улога во стартап екосистемите во Европа. Зошто се тие толку битни и каква е нивната врска со бизнис ангелите? Ова е многу добро прашање. Иднината на пазарот за инвестиции во рана фаза на стартапите ќе биде обликувана од лидерите на акцелераторите. Зошто? Бидејќи бизнис ангелите мора да го “снимат“ стартапот каде што би вложиле, да потрошат време или да најмат некој друг тоа да го стори за нив, и после долг процес дотичниот претприемач ќе презентира пред инвеститорот. Но, акцелераторите го прават сето тоа бесплатно, дури и самите инвестираат пари во некои стартапи, што значи дека е многу поефективно за бизнис ангелите да дојдат во некој акцелератор и да “снимат“ повеќе стартапи одеднаш, одошто сами да го прават тоа со секој стартап поединечно.

“Потрошувачите се најдобриот извор на финансирање за секој стартап!“ XX Кој е според вас најдобриот начин за мала економија во развој како Македонија да изгради успешен стартап екосистем: кој модел од светот треба да го “ископира“? Не велам дека би требало да го пресликате нашиот систем само затоа што јас доаѓам од Турција, но ние навистина направивме револуција во инвестирањето во стартапи. Па, мислам дека е добро да се проучи нашиот систем, или барем да се има претстава што се случува со инвестирањето во рана фаза во ветувачки бизнис проекти во Турција. Потоа, не да се копира, туку да се прилагоди тој систем на приликите и потребите во Македонија. Јас сум запознаен дека тимот на EMKICE подготви петгодишна анализа на пазарот и предложи рамка за регулативата за бизнис ангели до македонската Влада. Работната група за оваа регулатива е мониторирана од страна на вицепремиерот Пешевски што значи дека мошне сериозно му се пришло на предизвикот како да се

поддржи екосистемот на бизнис ангели во земјата. Сигурен сум дека наскоро ќе се почувствуваат и резултати од овие иницијативи.

XX Какви се шансите наскоро да сведочиме на планетарен успех на некој стартап од регионов, некој “Ube од Балканот“ можеби?

Uber од Балканот, Facebook од Балканот, YouTube од Балканот, хаха... Може да ставите префикс “балкански“ или било кој збор на секаков вид нов продукт/услуга, но мислам дека наместо да се копираат системи што веќе направиле планетарен пробив, подобро е да има некои оригинални иновативни идеи што ќе задоволат потреби на луѓето и бизнисите во регионов. Иновациите како Uber, Facebook, итн., во најмала рака даваат претстава за потрошувачките трендови, односно, што луѓето сакаат, што им треба.

XX Кои би биле најскапоцените совети според вас што би ги дале на младите претприемачи било каде во светот, после речиси 25 години лично искуство на претприемач и бизнис ангел? Би дал многу важна порака и совет до сите млади претприемачи: Кога се мисли на финансии во претприемачкиот екосистем, секој смета на прибирање пари од венчр фондови, банки, државни програми, бизнис ангели, семејство, итн. Но, моето искуство од претприемачкото патешествие ми покажа дека најважен извор на финансии не е никој од овие. Најскапоцен извор на финансии е потрошувачот. Тоа е така затоа што потрошувачот ви дава пари, а не очекува дел од вашиот проект, компанија, стартап... Тој очекува само она што сте ветиле, ништо повеќе. Значи, ако имате одлична бизнис идеја и сте ја анализирале ДНК-та на вашиот потрошувач и индустријата во која работите, тогаш прво обидете се да добиете пари од потрошувачот. Тоа значи – продавајте го вашиот производ/услуга. Ако може да продавате, тогаш можеби нема да ви требаат пари од други места, затоа што ќе си имате сопствен профит. Затоа, не заборавајте дека органското финансирање, најчистото финансирање, доаѓа од вашиот потрошувач! nnn

Капитал број 849 05.02.2016

32

www.kapital.mk

Извозни стратегии

Како да се подобри извозот кон Бугарија?

Висок квалитет и ниски цени за влез на бугарскиот пазар Факт е дека регионално поврзување и развој на економските релации во регионот зависи од отворени граници и рамноправни услови на пазарите за домашните и странски инвеститори. Но, останува и проблемот дека Бугарија е пазар на кој владее голема конкуренција и дека само производите со екстра квалитет и многу ниска цена може да се конкурентни кај нашиот источен сосед.

Инфраструктура: бизнисмените од двете земји буквал

www.kapital.mk

Капитал број 849 05.02.2016

33

И

двете држави се уште се соочуваат со слабости како неефикасната администрација и заштитата на странските инвестиции. Нашето регионално поврзување и развој Зоре на економските Темелковски релации во претседател на Македонско-бугарска регионот зависи од стопанска комора отворени граници и рамноправни услови на пазарите за домашните и странски инвеститори.

И пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

Иако Бугарија статистички е шести трговски партнер на Македонија и извозот кон оваа земја секоја наредна година расте, структурата на целокупната размена, а особено на извозот е многу лоша. Така од топ 5 продукти кои ги извезува Македонија во Бугарија ниту еден нема висока средна, а најголем дел немаат никаква додадена вредност. Во првите 11 месеци од 2015 година, Македонија во Бугарија најмногу извезувала оловни руди (во вредност од 44 милиони евра), бакарни руди (40 милиони евра), цинкови руди (24 милиони евра), суров и непреработен тутун ( 14 милиони евра). Некаква или поточно минимална додадена вредност на производите кои се извезуваат може да се забележи дури на шесто и седмото место каде се класифицирани цевки и црева произведени во Македонија кои се извезуваат за Бугарија за 12 милиони евра. Овие неколку производи сочинуваат дури 66% од целиот извоз од Македонија кон Бугарија за единаесет месеци одизминатата година кој изнесува 227 милиони евра. Капитал се обрати на сите можни адреси за да ги детектира причините за ваквата

И

Бранко Азески

претседател на Стопанска комора на Македонија

нфраструктурата е во очајно лоша состојба и според актуелните проекции нема да се подобри до 2022 година. Тоа на конкурентите им дава огромна предност. Околу евентуалните ефекти од подобрената инфраструктура најдобро зборува автопатот низ Грција кој го скратува за цел еден ден транспортот на товарните возила од Турција кон Западна Европа.

неповолна состојба која со децении никако да се подобри. Според претседателот на собранието на Стопанската комора на Македонија Антони Пешев во лепезата пречки кои го кочат македонскиот извоз најреална е онаа која е поврзана со се поголемата конкуренција за бугарскиот пазар. „Кога треба да извезуваш во држава чии соседи се Турција,Србија и Романија тогаш во старт се соочуваш со навистина моќна конкуренција која со децении е етаблирана на тој пазар. Тоа не значи дека македонските производи не можат воопшто да пројдат, но дефинитивно значи дека проаѓаат потешко“, вели Пешев. Според него, проблем број два е и сличната структура на бугарската и македонската економија кои о произведуваат слични производи. Според него, решението е долгорочно и лежи во производите со премиум квалитет. „Теренското искуство покажува дека компаниите кои можат да понудат производи со највисок квалитет кои се на ниво над турските или српските многу лесно го освојуваат бугарскиот пазар. Во секој друг сегмент ние се соочуваат со основниот проблем кој го имаме и на други места, дека не можеме да понудиме цена и количина со која ќе сме конкурентни на конкуренцијата од другите држави“

Бизнисмените бараат патишта до Бугарија

Проценките кои ги добивме од Македонскобугарската стопанска комора говорат дека во моментот кога би се пуштил во употреба нов автопат кон Софија трговската размена би се подобри за 40% до 50%. За жал ваквата реалност е одложена за некоја изгледна иднина. Како најоптимистичка прогноза за изградба на нов автопат или евентуално пруга кон Бугарија се наведува 2022 година што според стопанствениците е навистина долго време. И претседателот на Стопанската комора

Х

Крис Блажески претседател на ХОТАМ

отелите носат странски гости кои што носат девизи, што значи тоа е исто како да сме направиле еден извоз во странство. Работите кои туристите ги изеле и испиле тука и ги платиле во девизи е исто како да сме ги извезле во странство.

Бранко Азески вели дека е неопходна подобра инфраструкт ура. Тој кој предупредува дека секое одложување на изградбата на инфраструктурата кон Бугарија им дава предност на конкурентите на нашите компании. „Инфраструктурата е во очајно лоша состојба и според актуелните проекции нема да се подобри до 2022 година. Тоа на конкурентите им дава огромна предност. Околу евентуалните ефекти од подобрената инфраструктура најдобро зборува автопатот низ Грција кој го скратува за цел еден ден транспортот на товарните возила од Турција кон Западна Европа“, вели Азески. Претседателот на Македонско-бугарската стопанска комора, Зоре Темелковски вели дека во услови кога не може многу да се намали „инпутната“ цена на производот, мора да се намалуваат останатите трошоци. „Мораме да имаме во предвид дека не можеме долгорочно да темелиме развојна стратегија на евтина работна сила. Не може на штета на стандардот на работниците да темелиме некоја развојна политика. Мора да одиме во правец на нови капитални инвестиции кои ќе ги намалат трошоците“, објаснува Темелковски. Темелковски вели дека потребно е да се дефинираат приоритетни активности и проекти како инфрастуктурни поврзувања преку вклучување на заеднички компании во нивната изградба. Како дополнителна идеја се наведува и заедничка енергетска политика, особено околу гасоводите и формирање меѓудржавен инвестициски фонд за извозните компании. “И двете држави се уште имаат слабости како неефикасната администрација и заштитата на странските инвестиции. Нашето регионално поврзување и развој на економските релации во регионот зависи од отворени граници и рамноправни услови на пазарите за

лно физички се спречени да соработуваат и тргуваат

www.kapital.mk

Капитал број 849 05.02.2016

34

Извозни стратегии

ИЗВОЗ ВО БУГАРИЈА (во евра) Производ Оловна руда и концентрати

44 297 906

Бакарна руда и концентрати

40 893 904

Цинкова руда и концентрати

24 316 408

Ориентален тутун сушен на сонце

7 702 826

Суров и непреработен тутун

6 983 151

Цефки и црева од полимери

6 563 841

Други цефки и црева

5 552 202

Во извозот доминираат производи со ниска или никаква додадена вредност

домашните и странски инвеститори“, вели Темелковски.

Бугарија интересна за реекспорт кон ЕУ

„Нашето консултантско биро ви овозможува да отворите фирма во Бугарија, брзо легално и сигурно. После регистрацијата можете веднаш да почнете со работата и да отворите свои претставништва во Германија, Австрија, Холандија како и во цела ЕУ. Цена 400 евра“. Ова е содржина на интернет оглас на кои наидовме на повеќе места истражувајќи ја темата околу отворање на компанија во Бугарија. Тоа само покажува дека интересот за отворање на фирма во оваа соседна земја членка на ЕУ е толку голем што веќе има и посредници кои го работат само тоа. Еден од нив е и Никола Бујуклиев од Штип кој преку неговата консултантска компанија ги помага македонските компании кои се одлучиле да отворат фирма во соседна Бугарија. „Да се отвори фирма во Бугарија не е комплицирано и тешко ако се има соодветна стручна помош. Ние покрај нашето искуство нудиме и соработка со наши партнери консултанти во оваа земја кои ги упатуваат клиентите на сите неопходни процедури. Трошоците не се преголеми со оглед на потенцијалот и бенефитите кои ги нуди оваа земја, а

и процедурата најчесто не трае повеќе од десет дена. Основачкиот влог е едно евро, а целокупната процедура со се консултантската помош и посредници е околу 400 евра“, вели Бујуклиев. Според него, веројатно и затоа има се поголема интерес за ваквата пракса, а најчестите дејности за кои се основаат македонски фирми во Бугарија се транспортот, градежништвото, изнајмување на работна сила, фармацевти, лекари, стоматолози, архитекти, трговија и многу други. Според процедурата која е официјално достапна на бугарските сајтови, основањето на фирма во Бугарија не се разликува многу од истата постапка во Македонија. Капитал успеа да дојде и до една од компаниите кои веќе ја примениле ваквата пракса во Бугарија и ги распраша за нивните искуства. „Поголеми проблеми и административни пречки со бугарската држава сме немале. Нормално некогаш недоволното познавање на законите и приликите знае да предизвика проблем но и тој не е нерешлив. Важно е дека Бугарија покрај како отскочна даска за извоз во ЕУ ја користиме и како суровинска база , бидејќи земјата има навистина што да понуди од богатото земјоделие“, вели за Капитал еден бизнисмен кој сакаше да остане анонимен. nnn

Привлекувањето на бугарски туристи е еднакво на извоз

С

о години во Македонија со потценување се гледаше на приходите кои ги носи туризмот во вкупниот брутодомашен производ. Со уште поголемо потценување се гледаше на туристите од Бугарија поради нивната слаба куповна моќ во минатото. Но, ако се гледа по бројките дваесет и шесте илјади бугарски туристи кои не посетиле во 2014 година се на високото четврто место после туристите од Турција, Србија и Грција. Таква е состојбата и во претходните пет години во кои не посетиле повеќе од сто илјади туристи од соседна Бугарија. Според претседателот на Здружението на хотелиери на Македонија (ХОТАМ), Крис Блажески воопшто не треба да се потценува придонесот на странските туристи во Македонија. „Хотелите носат странски гости кои што носат девизи што значи тоа е исто како да сме направиле еден извоз во странство. Работите кои туристите ги изеле и испиле тука и ги платиле во девизи е исто како да сме ги извезле во странство“, вели Блажевски. Сепак, според Блажески, за да се реализира ваквиот тип на извоз потребни се уште многу вложувања како во бизнисот, така и во инфраструктурата.

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ

ТЕЛЕкОмуНИкАЦИИТЕ вО 2016

19

февруари

2016

Пазарот ПретрПе окруПнување

што носи тоа за оПераторите, а што за корисниците? наместо три големи играчи, македонскиот телекомуникациски пазар сега има два – спојувањето на вип и оне треба да се комплетира во првата половина на годинава, а во меѓувреме операторите продолжуваат со инвестиции во развој на инфраструктура, напредна технологија и иновативни услуги, очекувајќи позитивни трендови во работењето. капитал подготвува специјален прилог за телекомуникацискиот пазар, каде што ќе се осврнеме на тоа што можеме како индивидуални и бизнис корисници да очекуваме од телеком операторите во периодот што следи. Меѓу другото во “телекомуникациите во 2016“ ќе одговориме на следниве прашања:

l По окруПнувањето на Пазарот: Кои се плановите, надежите и очеКувањата на маКедонсКите телеКом оператори за оваа година? l Глобалната консолидација на секторот и влијание врз реГионов: Кој е Кој на пазарот сега? l анализа на домашниот телекомуникацискиот Пазар: Кој КолКав дел од телефонсКиот, интернет и тв Колачот поседува? l како се менуваат навиките на Потрошувачите и како со тоа се носат телеком иГрачите на Пазарот? Повеќе информации во врска со прилогот и за претставување во истиот можете да добиете на е-мail: marketing@kapital.com.mk l gordana.mihajlovska@kapital.mk или на телефонскиот број ++ 389 2 3298 505

Лицe за контакт:

ГОРДАНА мИХАЈЛОвСкА

www.kapital.mk

Капитал број 849 05.02.2016

36

колумна

Што треба да на малите економи

д-р Љупчо Велески

В

компаниите кои потекнуваат од мали национални економии (како македонската), во услови на глобален пазар, доколку сакаат опстанок и просперитет, порано или подоцна „се судбински предодредени“ да направат географска експанзија на своето работење, односно од домашниот пазар да направат пробив на глобалниот светски пазар.

директор на извоз на Витаминка Прилеп

Во македонската економија доминираат малите и средни претпријатија (МСП) и според официјалната статистика истите сочинуваат 99% од вкупно регистрираните економски ентитети во државата, но само незначител број од нив се меѓународно активни. Ако се имаат во предвид бенефитите од интернационализацијата на МСП, лесно може да се заклучи дека тоа претставува процес кој нема алтернатива и од кого директно зависи опстанокот и развојот на националната економија. МСП генерално и нивниот процес на интернационализација, имаат посебни специфичности, а тие процеси се уште покарактеристични за МСП кои рабо-тат во прехранбената индустрија. Глобалната малопроджба и производите за широка потрошувачка (FMCG - Fast Moving Consumer Goods), каде прехранбените производи припаѓаат, се сектори во светската економија кои се исклучително комплиментарни, меѓусебно поврзани и нераздвојни едни од други. Малопродажната индустрија е финалната точка каде се сретнуваат производите со потрошувачите и консенквентно на тоа обезбедуваат голем број на функции за трговците, производителите, потрошувачите и државните институции. Во последните две - три децении глобалната малопродажба енормно хипертрофира и се интернационализира и затоа значењето на националните пазари во голема мерка е релативизирано. Сите тие околности имаат драматично влијание врз производителите

на прехранбени производи во смисла на пораст на меѓународната конкуренција, вертикалната интеграција и раст на нивото на потребниот квалитет на работењето. Но, од друга страна, широко ја отвара можноста за прехранбените компании да станат глобални снабдувачи, бидеќи набавката за потребите на малопродажбата се тренсферира од доминатно национална во глобална. Токму тука е лоцирано истражување на директорот на Секторот Извоз во „Витаминка“, Др. Велески Љупчо кое претставуваше основа за одбрана на докторската теза на DOCSMES студиите во рамки на TEMPUS проектот на ЕУ во кои беа вклучени престижните универзитети од Барселона, Болоња и Ница и Св.Климент Охридски - Битола, како македонски универзитет - партнер во проектот. Докторската дисертација „Интернационализација на мали и средни компании и од прехранбената индустрија и глобалната малопродажба - Случај на македонските компании“, е пионерски обид во Р.Македонија, но и во поширокиот регион, со примена на научна методологија, да се истражуваат процесите на интернационализација на прехранбените компании, како и влијанието на соработката со големите малопродажни системи на странските пазари врз процесот на интернационализација, но и врз нивните вкупни деловни перформанси. Користената квалитативна истражувачка методологија овозможува длабинско осознавање на феноменологијата на ова милје и наодите од истражувањето имаат силни импликации врз сите засегнати страни: менаџерите - во креирањето на деловната политика, врз институциите - врз креирањето на политиката на подршка на овие компани и конечно, ги дава насоките на идните научни истражувања на оваа тема. Истражувањето дава одговори на

прашањата: "зошто" македонските МСП од прехранбената индустрија го интернационализираат своето работење; "како" тие го спроведуваат процесот на влез на странските пазари; "кога" отпочнуваат со овој процес, и “какви“ се импликациите од соработката со глобалните малопродажни синџири врз нивниот процес на интернационализирање, но и врз вкупните деловни перформанси. Најпрвин, истражувањето ги детерминира и анализира мотивите за интернационализирање на македонските МСП од прехранбената индустрија, потоа начините на кој што се интернационализираат, темпото на нивната интернационализација, бариерите на кои наидуваат во тој процес и квалитетот на институционалната подршката што ја добиваат. Истражувањето е ставено во контекст на следните димензии на интернационализацијата: време, начин, пазар и производи.

XXПорастот на продажбата и приходите, можноста за идеи и креирање на нови производи, подобар пристап до суровини и нови технологии, создавање на можност за економија на обем и малиот и ограничен домашен пазар се најважниот мотиви кои што ги стимулираат македонските МСП да излезат на меѓународниот пазар.

XXВо однос на начините на кои македонските МСП од прехранбената индустрија ги реализираат своите меѓународни активности заблежливо е дека сите компании преферираат директен извоз, како начин на влез на странските пазари, бидеќи претставува најсигурен и најефтин начин на интернационализирање. Основање на претставништва или фирми во странство, како

www.kapital.mk

Капитал број 849 05.02.2016

37

аправаат компаниите од ии на глобалниот пазар? покомплексна фаза од процесот на интернационализација, се уште е во иницијална фаза (само неколку компании поседуваат своја организациона форма во странство), додека аквизиции во странство и франшизингот како пософистицирани форми на интернационализација скоро и да нема. Најголем дел од опсервираните компании поседуваат самостојни извозни сектори, како организациски единици што ја покажува нивната извозна стратешка ориентираност. Најголем дел од нив се изјасниле дека најдобри извозни контакти се остваруваат преку: саеми, Б2Б средби, приватни врски и предходни бизнис контакти.

XXИстражувањето детектира и бариерите кои им стојат на патот на интернационализација на македонските МСП. Недостатокот на финансиски средства за реализација на извозни активности, недостаток на експертиза неопходна за надворешно-трговско работење и недоволно познавање на странските пазари и законската регулатива, слабата институционална подршка, лошата патна инфраструктура во Македонија, како дел од логистиката, се меѓу најзначајните проблеми кои ја отежнуваат и дестимулираат нивната интернационализација. Лоцирањето на бариерите треба да има директно влијание врз правците каде треба да се насочува институционалната подршка за ефикасно одвивање на овој процес.

XXДелот на истражувањето кое се однесува на поврзаноста на темпото на интернационализација со карактеристиките на производите, потврди дека особено македонските преботувачи на зеленчук и овошје исклучително брзо се интернационализираат, преку 80% од нивните вкупни приходи доагаат од странските пазари, извезуваат во голем број на земји, вклучуваќи ги и прекуокеанските, и речиси целокупното нивно производно портфолио е наменето исклучиво за извоз. Поради брзата и масовна интернационализација од денот на нивното основање, многу од нив имаат елементи на Born global компании. Ова во најголема мерка се должи на домашната суровинска база и автентичноста на производите. Слични позитивни

перформанси од аспект на брзата интернационализација, имаат и прехранбените компании кои стратешки ја дефинирале својата пазарна диференцираност и имаат пазарно niche, како на пр.: производители на здрава и функционална храна, но и компаниите кои испорачуваат високо конкурентни цени во рамки на генеричка категорија на прехранбени производи. Понатаму, студијата се занимава со влијанието на соработката со глобалните малопродажни системи во странство врз овие процеси. Наодите од истражувањето потврдуваат дека соработката помеѓу МСП од прехранбената индустрија и големите малопродажни системи на меѓународно ниво има силно позитивно влијание на процесот на интернационализација на МСП, но и на нивните вкупни деловни перформанси. Сите анализирани компании го потврдија бенефитот од соработката со овие гло-бални системи во смисла на иницирање и развој на нивните меѓународни активности. Конкретно: XXСо влезот во продажното портфолио на некој глобален малопродажен синџир во странство, на прехранбените компании им се овозможува експанзија во другите земји каде тој малопродажен систем оперира.

XXСо влез на еден производ во продажното портфолио на некој голем малопродажен систем во странство широко им се отвора можноста да внесат и други свои производи.

XXЗапочнување на соработка со некој глобален малопродажен систем во странство е силна референца за влез и во останатите канали на продажба на тој странски пазар. Сите три наоди се во функција на зголемување на продажбата на странските пазари и развој на интренационалните активности на МСП. Но, зголемување на продажбата во странство и меѓународната експанзија е само еден од бенефитите за МСП од соработката со големите малопродажни системи. Резултатите од истражувањето покажуваат и позитивно влијание од оваа соработка врз целокупното работење на МСП. За да ги задоволат барањата и потребите на глобалните малопродажни

системи, анализираните компании презеле чекори со кои го подобриле севкупниот квалитет на нивното работење во многу деловни сегмент: XXОвој вид на соработка придонесува за подобрување на организациската поставеност на МСП. За да можат да го следат деловниот ритам диктиран од страна на софистицираните деловни системи какви што се глобалните малопродажни синџири, МСП се реорганизирале за да станат поефикасни, пофлексибилни, подобро да ги менаџираат трошоците и да бидат попрецизни во извршувањето на работните процеси.

XXВлезот со производите во глобалните малопроджани системи кои имаат стотици или илјадници продажни објекти низ многу земји директно влијае на производствениот капацитет на МСП кои склучиле договор за соработка со нив. Како резултат на започната соработка со големите малопродажни трговци, сите анализирани компании се изјасниле дека биле приморани да го зголемат производствениот капацитет за да можат да ги задоволат потребите на овие големи трговски куќи.

XXЕтаблирањето на соработка со глобалните малопродажни системи резултирало со зголемување на бројот на вработени. Тоа се забележува кај сите компании кои беа предмет на ова истражување. За МСП тоа имплицира вработување на нов, стручен персонал најчесто во производство, контрола, извоз, и логистика, со што претставува подигање на професионалната кондиција на фирмата.

XXМСП од прехранбената индустрија практично се присилени за имплементација на важечките стандарди за квалитет, контрола и сигурност на процесите на производство. Покрај тоа, МСП се често приморани да ги имплементираат и интерните стандарди за квалитет и контрола на глобалните малопродажни системи, кои можат да бидат и поригорозни во однос на важечките општи стандарди. Воведувањето на овие различни видови стандарди резултира со подигање на нивото на севкупниот квалитет и култура на работењето. nnn

12

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ

КОНдИтОРСКА ИНдуСтРИЈА

февруари

2016

Кој ја загорчува маКедонсКата

шеќерна ПриКазна? македонската кондиторска индустрија бележи континуиран раст на производството и извозот последниве неколку години, но и покрај тоа, нејзиниот потенцијал не е докрај исцрпен. околу 50% од капацитетите на кондиторските фабрики не се искористени, а бизнисмените од оваа бранша бараат поголема системска поддршка и отстранување на пречките што го кочат растот на нивните компании. во специјалниот прилог “Кондиторска индустрија“ ќе ја анализираме моменталната состојба во оваа индустриска гранка, како и што предлагаат бизнисмените за нејзино поголемо учество во вкупниот БдП и извоз на државата.

l Кои се најголемите Производители и извозници на КондиторсКи Производи? l КаКо да се зголеми Производството и извозот на КондиторсКи Производи? што Бараат Бизнисмените. l долги Процедури за увоз на суровини l нелојална КонКуренција од увоз l ПротеКционизам на странсКите Пазари... ова се дел од проблемите на македонските производители на кондиторија. l најголемите КондиторсКи фаБриКи инвестираа значително изминатиов Период: КаКви се нивните Бизнис Планови? l маКедонсКи слатКи се Присутни во ПреКу 50 држави во светот:

КаКо се Прави извоз? нудиме скапоцено знаење за малите производители

l интервјуа со менаџерите на најусПешните КондиторсКи КомПании во маКедонија. Повеќе информации во врска со прилогот и за претставување во истиот можете да добиете на е-мail: marketing@kapital.com.mk l gordana.mihajlovska@kapital.mk или на телефонскиот број ++ 389 2 3298 505

Лицe за контакт:

ГОРдАНА МИХАЈЛОВСКА

WWW.KAPITAL.MK

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

COVER STORY

ТУРБУЛЕНЦИИ НА ЕВРОПСКИОТ

специјален ТЕЛЕКОМприлог ПАЗАР

Осигурување И МАКЕДОНИЈА ЗАФАТЕНА ОД БРАНОТ ПОЛИТИКА

ШТО ПО ЛИДЕРСКАТА СРЕДБА ВО ПОНЕДЕЛНИК?!

Година на раст:

АНАЛИЗА

Што го движи КАПИТАЛ SPECIAL осигурителниот пазар ТОП 100 ИЗВОЗНИ ПРОИЗВОДИ во Македонија? СУПЕРМАРКЕТИТЕ ПЛАЌААТ КОГА САКААТ, КОЛКУ САКААТ И КАКО САКААТ

КОЈ ГО ВЛЕЧЕ МАКЕДОНСКИОТ ИЗВОЗ? l осигурителниот пазар расте, но остануваат старите болки Бизнисите купуваат пОвеќе пОлиси, на граѓаните имОтОт гОспОд ќе им гО чува!

l приватното здравствено осигурување станува актуелно кај компаниите l причини кои може да го ограничат растот на осигурувањето во 2016

l странските инвеститори го раздвижија пазарот ОсигурувањетО Од ОдгОвОрнОст најБаранО

ГОЛЕМА ИНВЕСТИЦИЈА НА

осигурување l животното МАКСТИЛ ОД 22 МИЛИОНИ ЕВРА расте со двоцифрени стапки ЈОРДАНОВ: МЕТАЛУРШКИТЕ КОМПАНИИ пазарОт сè уште ВО ЦЕЛИОТ СВЕТ ИМААТ ПОСЕБЕН имаТРЕТМАН гОлем пОтенцијал ОД ДРЖАВАТА l INTERVIEW:КАКВА ИДНИНА КРОИ СВЕТСКАТА ВЛАДА? БИЛДЕРБЕРГ: ЃорЃе војновиќ

БРОЈ 817 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 26 ЈУНИ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

извршен директор на триглав Осигурување

исполнуваме ветувања, градиме доверба, остануваме лидери на пазарот! l охридска банка сосиете женерал, пионер во банкарското осигурување во македонија

WWW.KAPITAL.MK

Капитал број 849 05.02.2016

40

www.kapital.mk

Осигурување

Осигурителниот пазар расте, но остануваат старите болки

Бизнисите купуваат повеќе полиси, на граѓаните имотот Господ ќе им го чува! Вкупниот осигурителен пазар минатата година пораснал за околу 7.5%, со вкупна осигурителна премија од околу 134 милиони евра. Осигурувањето расте со повисока стапка од економијата, што ги радува осигурителите, но не ги радува тоа што граѓаните сè уште се незаинтересирани за осигурување на својот имот. Задолжителното автомобилско осигурување останува доминантно, а двоцифрени стапки на раст доживува животното осигурување.

Интерес кај бизнисите: Зачестува осигурувањето на

www.kapital.mk

Капитал број 849 05.02.2016

специјален прилог

П Ѓорѓе Војновиќ директор на Триглав осигурување

азарот се менува во позитивна насока, но не и со посакуваната динамика. Зголемена е побарувачката на осигурувања на имот кај компаниите, од финансиски загуби заради прекин на работа, од професионална одговорност, како и осигурување на вработените и нивните семејства од незгода. Сепак, осигурувањето на машини од кршење, карго и осигурувањата од одговорност се сè уште на самите маргини.

М пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

Македонскиот осигурителен пазар континуирано расте последниве неколку години, и тоа е тренд што ги радува претставниците на индустријата. Вкупната бруто полисирана премија (БПП) на македонските осигурителни после првите девет месеци лани (последни официјални податоци на Агенцијата за супервизија на осигурувањето - АСО) изнесува 102,7 милиони евра, што е за 7,83% пораст во однос на истиот период во 2014 година. Од вкупната БПП 89% отпаѓа на неживотното осигурување, односно 91.4 милиони евра, што е пораст за 6,3%, додека кај животното осигурување порастот е дури 21,7%, и вкупната БПП изнесува 11,2 милиони евра на крајот од третиот квартал. Овој тренд е продолжение на растот од претходниот период. Исто како 2015 и претходната 2014 година ја одбележа пораст на пазарот, односно БПП беше поголема за 6% во однос на 2013-та, а во оваа година пак, вкупната БПП порасна за 2,56% во однос на претходната. Животното осигурување расте со значително поголеми стапки, двоцифрени последниве неколку години, што е разбирливо, со оглед на тоа што двете најголеми компании за овој тип осигурување почнаа со работа пред десетина години, а посериозен замав животното осигурување зеде последниве 5-6 години. Кога станува збор за неживотното осигурување, податоците се различни и зависат од секоја класа на осигурување поединечно. Најголемите осигурително

41

К

Бошко Андов директор на Македонија осигурување

Фактори за раст на осигурителниот пазар и во 2016 XX Сè уште малата пенетрација на осигурувањето во цивилните - граѓански осигурувања.

XX Малиот опфат во осигурување на земјоделие.

XX Најавените нови инфраструктурни објекти во градба со почеток на градба 2016 година.

XX Сè уште малата пенетрација на осигурување живот во вкупниот потенцијал за осигурување во Македонија. компании забележаа пораст кај премиите во овие класи на осигурување, на пример, Триглав осигурување, има 14,4% повисока бруто полисирана премија во првите девет месеци лани, каде што бележи значителен раст во имотните осигурувања кај физички лица од 31%. Еуролинк има раст на вкупната премија од речиси 30%, каде што голем пораст има во класата други имотни осигурувања, од 275%, од општа одговорност за 10%, 41% кај новиот производ – доброволно здравствено осигурување и кај авто одговорност од 18%.

Задолжителното автомобилско осигурување сè уште доминира Но, и покрај овој раст кај незадолжителните осигурувања, од осигурителната индустрија велат дека има голем простор за понатамошен развој. “Пазарот се менува во позитивна насока, но не и со посакуваната динамика“, вели Ѓорѓе Војновиќ директор на Триглав осигурување. “Зголемена е побарувачката на осигурувања на имот кај компаниите, од финансиски загуби заради прекин на работа, од професионална одговорност,

ај незадолжителните неживотни осигурувањата од страна на физички лица трендот на пораст на ниво на индустрија е незначителен, кај некои осигурители и нема пораст. Како индустрија мораме да работиме повеќе на кревање на свеста кај населението за потребата од осигурување. Конкретно ние имаме развиена и добро обучена продажна мрежа непосредно активна на пазарот со секојдневни разговори.

Причини кои може да го ограничат растот на осигурувањето во 2016 XX Нелојалната конкуренција - пазарот се соочува со постојан пад на премиските стапки. Поради овој пад се анулира растот на премијата што треба да се очекува заради зголемената вредност на имотите во земјата (странски и домашни инвестиции).

XX Годинава треба да има избори, а во такви години обично економијата забавува што директно се рефлектира и на осигурителната индустрија.

XX Намалување на премиите во осигурувањето на автомобилската одговорност, заради позитивен резултат – така налага системот на бонификација во оваа класа осигурувања. Авто одговорноста учествува со преку 50% во вкупното осигурување. како и осигурување на вработените и нивните семејства од незгода. Сепак, осигурувањето на машини од кршење, карго и осигурувањата од одговорност се сè уште на самите маргини.“ , додава Војновиќ. Непосредно пред новогодишните празници, од Здружението за осигурување при Стопанската комора на редовната годишна прес конференција истакнаа дека кај неживотните осигурувања и понатаму доминираат задолжителните, со акцент на осигурувањето од автомобилска

а имотот, од финансиски загуби и од одговорност

www.kapital.mk

Капитал број 849 05.02.2016

42

Осигурување

и

приватнОтО зДравственО Осигурување станува актуелнО кај кОмпаниите се чекаат рефОрми за негОв пОгОлем развОј, велат Осигурителите

Д

омашните компании до пред извесно време користеа осигурителни услуги кои што прилично долго години беа стандардна понуда од страна на осигурителите. првенствено, поради слабиот интерес од страна на осигурувачите да понудат нови производи и истите да ги приближат до осигурениците. “во последните неколку години оваа пракса прилично се менува, еве да го илустрирам тоа преку нашиот пример. соработката со странски реосигурувачи нè поттикна да го следиме глобалниот пример за развој на производи, најпрво имплементиравме постоечки производи од светскиот пазар, а за оние што не се применливи за домашниот пазар, развиваме локални кои што ќе ги задоволат потребите на клиентите“, вели марија томеска, директорка на одговорност, кое што учествува со 50% во вкупното неживотно осигурување. Кај водечките компании на пазарот, ова осигурување учествува со удел од 26% (Осигурување Македонија), 36% (Еуролинк), 39% (Триглав), 42% (Винер), околу 60% кај средно големите компании, па до речиси 90% кај помалите играчи како Инсиг (88%), Албсиг (88%), итн. Тоа значи дека сè уште мошне мал број граѓани свесно и доброволно се одлучуваат да го заштитат сето она за што макотрпно работеле со години, велат од

еуролинк осигурување. таа додава, проширување на палетата на производи се должи и на промените на законската рамка, особено кај приватното здравствено осигурување, а во добар дел и кај осигурувањето од одговорност. “соработката со странски партнери обично е условена со доказ за соодветно осигурување од одговорност, особено во ит, фармацевтската и прехранбената индустрија. многу актуелен производ кај домашните компании изминатава година е и приватното здравствено осигурување, затоа што работодавачите бараат нови начини за мотивација на своите вработени, следејќи ја светската пракса. колективното приватно здравствено осигурување многу би му значело на секој вработен, но значајно е и за работодавците, затоа што луѓето добиваат квалитетна здравствена заштита во приватните болници, што значи помалку загубени работни часови, поголема продуктивност и сл. “, објаснува томеска.

Автоодговорност Имот останато

2,57% 2,39% 2,55%

Каско моторни возила

6,10%

44,07%

8,25%

15,70%

вели Весна Ѓорчева, потпретседател на Здружението.

Да се разбие перцепцијата дека осигурувањето е скапо Од осигурителите велат дека мора да се зголеми свесноста на граѓаните и компаниите за потребата од осигурување. “Секојдневно сме сведоци на информации од информативните програми за уништени домови во пожари, а бројот на кражби од година во година расте. Според некои постари податоци од МВР, бројот на кражби достигнува неверојатни размери во 2013 година, кога на секоја 61 минута во Скопје се случува по една тешка кражба, при што секоја седма е во куќа или стан. Сето тоа значи многу уништени домови и луѓе соочени со неочекувани, крајно сериозни проблеми, за кои што не се подготвени и за кои немаат решение. А, осигурувањето е токму тоа, потреба, решение и поддршка во моменти кога тоа ни е најмногу потребно, осигурувањето значи сигурна иднина. Обврска на осигурителните

Пазарен удел во животно осигурување Кроациа

5,56%

Граве

9,49%

Винер

Уника

Незгода Имот од пожар и др. опасн. Општа одговорност

7,42%

директор на Еуролинк осигурување

Здружението за осигурување, и дека се осигурува најчесто она за кое граѓаните и компаниите имаат законска обврска или пак осигурувањето претставува услов за склучување договор. “Имотните осигурувања сè уште во мал процент учествуваат во структурата на вкупниот број извадени осигурувања. Ако од овој мал процент ги одземеме задолжителните осигурувања извадени во корист на банката од страна на граѓаните кои подигнале хипотекарен кредит, резултатите се уште полоши”,

Учество во вкупното осигурување 10,96%

марија тОмеска

покрај тоа што на пазарот се појавија нови класи на осигурување, како што е на пример приватното здравствено осигурување, не може да очекуваме некој драматичен пораст во премијата на ниво на цел пазар, бидејќи се работи за сосема ново осигурување, за кое што треба одреден период да биде прифатено помасовно од страна на осигурениците.

43,32% 41,63%

Туристичка помош Останато

“ДОмаќини“: самО 1-2% е пенетрацијата на ДОмаќин

www.kapital.mk

Капитал број 849 05.02.2016

специјален прилог

Пазарен удел во неживотно осигурување 2,65% 4,36% 5,26%

Триглав

18,16%

7,43%

Македонија Еуролинк Винер Сава

7,97%

12,83%

Уника Осигурителна полиса

9,46%

Евроинс

12,37% 9,64%

Албсиг

Кроациа

9,88%

Раст на вкупната осигурителна премија во Македонија: 2010 - 2015

Инсиг

2010

2011

2012

2013

2014

8.203.037.000

Инаку, според податоците на АСО, најголем пораст кај незадолжителните осигурувања пак, во 2015 година имало кај земјоделското осигурување, од 62%. Иако овој процент е висок, сепак реалноста е дека мал број на земјоделци се осигуруваат, истакнуваат од Здружението за осигурување. “И покрај субвенциите во висина од 60% од полисата сепак сè уште постои убедувањето дека нема да дојде до штета и дека е непотребен трошок. Факт е дека е многу мало нивото на осигурителна култура и едукација.” Сепак, позитивно е тоа што, по подолго време, се забележува зголемен пораст на премијата и бројот на продадените полиси кај незадолжителните осигурувања -осигурување на имот, на физички и правни лица и осигурување на земјоделието. “Осигурителната индустрија во земјава, со резултатите од првите три квартали лани покажа дека може да се постигне повисок

годишен пораст на премија (7,83%) од порастот на бруто домашниот производ БДП (3,5%),“ вели Трајче Латиновски, директор на Националното биро за осигурување во извештајот на Бирото за движењето на пазарот. Порастот на продажбата преку директните дистрибутивни канали (директна продажбакорпоративни клиенти и застапничка мрежа) и појавата на нови дистрибутивни канали покажуваат тренд на зголемено процентуално учество во вкупната продажба. На долг рок, ваквиот тренд може да има влијание на зголемена продажба и на намалување на просечните трошоци за продажба, пред сè за задолжителните осигурувања. Со вакви постигнувања во делот на продажбата, пријавени и ликвидирани штети, како и доброто менаџирање на трошковната компонента постигнати се и значајни финансиски ефекти. осигурителната индустрија, за прв пат, остварува позитивно ниво на финансиски резултат од 5,87 милиони евра. nnn

7.630.733.000

земјоделското осигурување и покрај субвенциите, на ниско ниво

п

орастот на продажбата на полиси преку директните дистрибутивни канали ( директна продажба корпоративни клиенти и застапничка мрежа), како и појавата на нови дистрибутивни трајче канали покажуваат латиновски тренд на зголемено директор на процентуално учество Националното биро за осигурување во вкупната продажба. на долг рок, ваквиот тренд може да има влијание на зголемена продажба и на намалување на просечните трошоци за продажба.

7.193.501.000

компании е да и објаснат на јавноста што значи осигурувањето и да ги едуцираат луѓето за придобивките коишто ги нуди. Наша обврска е да понудиме производи соодветни на пазарот и коишто клиентите можат да си ги дозволат и да ја разбиеме перцепцијата дека осигурувањето е скапо.“, вели Ѓорѓе Војновиќ од Триглав осигурување, компанија што во моментов има најголемо пазарно учество во делот на неживотното осигурување, од 18,2%. Тој вели дека Триглав континуирано комуницира разни производи и нивните предности, како и бенефитите на осигурувањето, и како компанија се обидуваат во директен контакт со клиентите и користејќи медиумски алатки да дадат што повеќе релевантни информации. “Позитивните трендови укажуваат дека сме на добар пат, но секако свеста за осигурувањето и неговите придобивки треба континуирано да се гради, за да се доближиме до потенцијалот на пазарот и на трендовите во Европа и во светот барем малку повеќе.“, додава Војновиќ.

Агенција за супервизија на осигурувањето

6.808.264.000

директор на Евроинс осигурување

климе попоски

6.480.874.000

ралица губерова

г

одинава очекуваме продолжување на двоцифрениот раст во делот на животното осигурување и поактивно вклучување на банките како алтернативен канал за дистрибуција на овој продукт. кај неживотното осигурување, силното влијание на странските инвестиции и новите фабрики кои се отвораат ќе ја зголемат продажбата на продуктите кои се нудат од страна на осигурителните компании.

7.013.622.000

и

ако има тренд на зголемување на пазарот на неживотно осигурување за околу 5% на годишно ниво, сè уште најголем дел, околу 50%, припаѓа на задолжителната автомобилска одговорност. во македонија пенетрацијата на домаќинското осигурување кај физички лица е 1% – 2%, од што директно се гледа дека сè уште не сме го достигнале потребното ниво на осигурителна култура.

43

2015*

* Проценка врз основа на први три квартали Извор: Агенција за супервизија на осигурувањето

нско осигурување кај физички лица во макеДонија

www.kapital.mk

Капитал број 849 05.02.2016

44

Осигурување

странските инвеститОри гО раздвижија пазарОт

ОсигурувањетО Од ОдгОвОрнОст најбаранО

р пишува:

игор петровски

igor.petrovski@kapital.mk

Развојот на пазарот на осигурителни услуги е силно поттикнат од влезот на странските компании како последица на нивните потреби и нивниот начин на работење и организација. Овие компании имаат поинаков пристап кон услугите во многу области кои што македонските компании, особено во минатото, ги обезбедуваа со интерни ресурси, велат нашите соговорници од осигурителните компании. Овој зголемен интерес денес особено е присутен кај финансиските услуги, односно, осигурувањето. “Странските инвеститори во последнава година имаат директно влијание на пазарот за осигурување, а особено врз растот на осигурувањето од одговорност. Овие компании најчесто имаат глобални програми со многу широк обем на покритие и високи суми на осигурување. Барањата за осигурување на овие компании не само што значат зголемена премија, туку најчесто се и фактор за трансфер на нови производи и знаење, а неретко и развој на локални производи по урнек на праксата на големите светски осигурителни компании“, велат од Еуролинк осигурување. заштита од лошите одлуки на работодавачите, инвеститорите... За странските инвеститори полиса која

за странските инвеститори осигурувањето од одговорност е елементарен предуслов за функционирање во нивното деловно окружување, велат од осигурителните компании. предмет на овој вид осигурување е законска одговорност на осигуреникот за штета што предизвикала смрт, повреда на телото или здравјето, како и оштетување или уништување на предмети на трети лица. ги заштитува од штети кон трети лица – осигурување од одговорност е елементарен предуслов за функционирање во нивното деловно окружување, додаваат од Еуролинк. Оттука произлегува праксата дури и пред да го осигурат сопствениот имот, сакаат најпрво да бидат заштитени со осигурување што ги заштитува во случај на нивна законска одговорност кон трети лица, вклучително и одговорност кон самите вработени. Сакаат да бидат сигурни дека во случај на судски спор ќе имаат соодветно осигурително покритие. Овие полиси најчесто покриваат законска одговорност кон трети лица во случај на грешки во работењето, штети кон трети лица од производите и штети кон трети лица од самото поседување на имот и опрема, објаснуваат нашите соговорници. Со посебен договор со ова осигурување

може да се покрие и кражба и исчезнување на предмети; загадување на вода и тло; користење, односно поседување, закуп или плодоуживање на: земјиште, згради и простории коишто се користат исклучиво за потребите на осигурена дејност или занимање; одговорност на инвеститор и изведувач на градежни работи; чисто имотна штета. Одговорност за „чисто имотна штета“ подразбира дека, со активноста и работењето на инвеститорот или со некој негов пропуст е нанесена материјална загуба на трето лице, без да се загрози неговиот живот и здравје или неговиот имот. Македонските осигурители очекуваат значителен раст на овој тип осигурување и соодветно учество во вкупното национално портфолио, што е карактеристика на земји со подолга традиција и култура на осигурувањето. nnn

сО пОсебен дОгОвОр за Осигурување Од ОдгОвОрнОст мОже да се пОкрие и: n кражба и исчезнување на

предмети; n загадување на вода и тло; n користење, односно поседување, закуп или плодоуживање на: земјиште, згради и простории коишто се користат исклучиво за потребите на осигурена дејност или занимање;

n одговорност на инвеститор и

изведувач на градежни работи;

n чисто имотна штета: со

активноста и работењето на инвеститорот или со некој негов пропуст е нанесена материјална загуба на трето лице, без да се загрози неговиот живот и здравје

кОрист: згОлемена премија, нО и развОј на нОви прОдукти

www.kapital.mk

Капитал број 849 05.02.2016

46

Осигурување

Покрај зголемениот интерес на индивидуалните корисници, значаен удел во растот на животното осигурување имаат и компаниите во земјава, што сè почесто уплаќаат полиса за своите менаџери и вработени.

в пишува:

игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

ПазарОт сè уште има гОлем ПОтенцијал

Ќе продолжи двоцифрениот раст на премијата

Доминантни компании на пазарот за животно осигурување се Кроациа Осигурување - Живот со околу 43% од вкупното осигурително портфолио, Граве со 42%, и помалите играчи Винер (9-10%) и Уника (5-6%). “Со бруто полисирана премија од 7,85 милиони евра и годишен раст на приходите од осигурување од 26%, ја завршивме 2015 успешно, додека целиот осигурителен пазар стигна до 17 милиони евра премија.

Очекувам дека динамиката на двоцифрен раст ќе продолжи и оваа година, за што ќе придонесе и активното вклучување на банките како алтернативен канал за дистрибуција на овие продукти заедно со банкарските“, вели Вилма Учета - Дузлевска, директор на Кроациа Осигурување – Живот. Таа додава дека, покрај зголемениот интерес на индивидуалните корисници, значаен удел во растот на животното осигурување имаат и компаниите во земјава, што сè почесто уплаќаат полиса за своите менаџери и вработени. “На овој начин компаниите ја зголемуваат посветеноста на вработените, нивната мотивираност и спречуваат одлив на клучни кадри и нивно заминување во конкурентски бизниси“, вели Учета – Дузлевска. nnn

2010

2011

2012

2013

14.444.374

11.861.122

9.725.756

8.081.220

раст на ЖивОтнОтО Осигурување вО македОнија: 2010-2015 (во евра)

2014

17.333.249

подрачје го препознаа реномирани европски осигурители што доведе до зголемена конкуренција, зголемена понуда на пазарот, а тоа секако води кон забрзан развој на овој сегмент од пазарот.

5.764.341

Во првите три квартали од 2015-та, животното осигурување растело со стапка од 21,7%, и за цела 2015-та процените се дека вкупната премија ќе изнесува околу 17 милиони евра. Двоцифрени стапки на раст се карактеристични и за претходните години – во 2014 година, вкупната премија била 14,44 милиони евра, што е за 22% повеќе во однос на 2013 година, кога пак изнесувала за 22% повеќе во однос на претходната година. Бл а го д а р е н и е н а п о а г р е с и в н и от маркетиншки пристап на компаниите за животно осигурување, како и на активноста на брокерските друштва за осигурување, свеста за потребата од животно осигурување кај македонските граѓани расте од година во година, што го потврдуваат и извештаите на регулаторот на осигурителниот пазар, Агенцијата за супервизија на осигурувањето (АСО). Животното осигурување расте и во релативниот однос спрема вкупниот осигурителен пазар, па ако пред 7-8 години учествуваше со едвај 2-3% во вкупното осигурување во Македонија, во 2012 година е 8,5%, во 2013-та 10,2%, лани било 11,6%, а за 2015 се очекува да биде околу 12,5%. Постојаниот раст на премијата за животно осигурување изминативе години значи дека македонските граѓани пополека ја сфатија корисноста од полисата за животно осигурување. Сè повеќе граѓани го препознаваат животното осигурување како принуден облик на штедење кое им гарантира сигурна заштеда овозможувајќи им истовремено финансиска сигурност при можни ризици, велат од компаниите за животно осигурување. Пазарот за животно осигурување бележи двоцифрени стапки на раст од 2007 година па наваму. Потенцијалот кој го има ова пазарно

ЖивОтнОтО Осигурување расте сО двОцифрени стаПки

2015*

*Проценка врз основа на први три квартали Извор: Агенција за супервизија на осигурувањето

раст: за 5 гОдини ЖивОтнОтО Осигурување се згОлемилО за три Пати

ŮƍƉƇŽƃŧƑůƑŧ ŝŧƑƓŝřƅř ƃ ŭśŽůūƓŝřřƑ

śžƦž ŌŌŐ żƇŽƁƆƁ

ŞƋƓƉřƛůŷř ƐƋůşŽřŝ

Ū Ʀž źƁŽž ŻƇ ƉžŽ www.triglav.mk

Капитал број 849 05.02.2016

48

www.kapital.mk

interview

ЃорЃе војновИќ главен извршен директор на Триглав Осигурување

Исполнуваме ветувања, градИме доверба, остануваме лИдерИ на пазарот!

Признание: “Триглав доби Best Buy AwArd медал, шТо з

www.kapital.mk

с

Со директорот на осигурителната компанија што има најголем удел на пазарот разговаравме за тоа каде се движи оваа индустрија во Македонија и кои се плановите на Триглав за понатамошен раст и развој.

XX со какви резултати ја заврши годината Триглав осигурување, првенствено во поглед на бруто полисираната премија, во споредба со 2014 година? Колкав е растот гледано по типови осигурување, кој сегмент предничи? Според последните официјални податоци, Триглав Осигурување, заклучно со третиот квартал во 2015година обезбеди 14,4% повисока бруто полисирана премија од 1.021.366.071 денари, споредено со истиот период претходната година, со што повторно го подобри уделот на пазарот на неживотно осигурување, постигнувајќи 18,2%. Лидерската позиција на македонскиот осигурителен пазар во остварена бруто полисирана премија и во исплатени штети, како и позитивниот тренд во реализираниот комбиниран количник, којшто е показател на перформансите на компанијата во основната осигурителна дејност, се најрелевантни индикатори за финансиската стабилност, сигурноста и интегритетот со коишто Триглав континуирано работи. На ниво на целата година, Триглав обезбеди подобри резултати во поглед на бруто полисирана премија споредено со минатата година. Највисок раст може да се забележи кај осигурувањата од автомобилска одговорност и каско, а исто така забележителен е растот и во осигурувањата на имот.

XX Каква е ситуацијата со доброволното осигурување, пред се’ имотните осигурувања кај физичките лица, дали тука се забележува тренд на пораст? Значителен дел од потенцијалот на осигурителниот пазар во Македонија лежи токму во развојот на доброволните осигурувања. Тоа од една страна бара едукација на пазарот за придобивките на осигурувањето, а од друга страна пак подразбира осигурителните компании да понудат релевантни производи на пазарот. Триглав Осигурување, како лидер на осигурителниот пазар, континуирано

Капитал број 849 05.02.2016

специјален прилог

49

пазарот расте, но останува уште доста работа на едукација на граѓаните и фирмите за тоа дека осигурувањето е потреба и инвестиција работи на развој на осигурителната индустрија во земјата, како и на подобрување на постоечките и развој на нови производи и услуги, коишто се во согласност со потребите на клиентите и ги следат трендовите и случувањата на локалниот, но и на пазарите во регионот. Имајќи го во предвид сè поизразениот интерес за осигурување во доменот на доброволното приватно здравствено осигурување, во 2015 година Триглав воведе нов производ на пазарот, осигурување на специјалистичко – амбулантно лекување, исклучително конкурентен и достапен производ, којшто на клиентите им овозможува врвна здравствена грижа и поквалитетни медицински услуги. Осигурувањето на специјалистичко – амбулантно лекување овозможува покритие на трошоците за голем број услуги во доменот на специјалистичко лекување (прегледи, дијагностички анализи, едноставни амбулантни зафати), комплексни дијагностички постапки, хируршки зафати во дневна болница, амбулантна рехабилитација, како и лекови издадени на розов рецепт, коишто не се покриени со задолжителната здравствена заштита. Во поглед на имотните осигурувања кај физички лица, може да се забележи континуиран раст, што секако значи дека се движиме во вистинскиот правец. Заклучно со 30.09.2015 година, Триглав забележа раст во имотните осигурувања кај физички лица од 31%, споредено со истиот период претходната година (порастот на имотните осигурувања кај физички лица на пазарот за дадениот период изнесува 27%), што укажува на фактот дека свесноста кај населените за потребата од осигурување на сопствените домови е сè поголема.

XX од фелата зборуваат дека странските инвеститори го раздвижиле осигурителниот пазар, претежно со осигурувањата од одговорност. Што конкретно осигуруваат странските компании? Секоја компанија треба да ги заштити сите аспекти на работењето од секојдневните ризици. Осигурувањето е инвестиција за сигурен и успешен бизнис и еден од предусловите за долгорочна и одржлива инвестиција. Може да се забележи одредено раздвижување во кај овој сегмент од пазарот, што се должи на новите странски инвестиции, кај кои што свесноста за осигурување е развиена до ниво на кое тие не го разбираат осигурувањето единствено како потреба заради запазување на законски рамки, туку како задолжителен

елемент за обезбедување на сигурно и доверливо работење. Странските инвестиции не придонесоа само за растот во осигурувањето од професионална одговорност, туку и кај другите видови на осигурување, како осигурување на имотот, објекти во изградба, осигурувања за вработените, осиг урување од финансиски загуби итн. Влијание имаат и побарувањата на банките, кои при пласирање на сопствените средства преку кредити, од клиентите бараат полиса за осигурување како задолжителен документ, којашто најчесто се однесува на покритие на ризици, согласно дејноста на компанијата. Од друга страна, пазарот на осигурување од одговорност го раздвижи и законската регулатива, која предвидува задолжително осигурување од одговорност за одредени професии, како адвокати, нотари, доктори итн.

XX Кои се најчестите осигурувања што ги користат домашните компании? Со тек на годините трендовите се менуваат во позитивна насока, но не и со посакуваната динамика. Додека порано доминираше осигурувањето на моторни возила, денес побарувачката е значително проширена со осигурувања на имот од пожарни ризици, катастрофи како поплава и земјотрес, финансиски загуби заради прекин на работа, професионална одговорност, како и осигурување на вработените и нивните семејства од незгода. Сепак, осигурувањето на машини од кршење, карго и осигурувањата од одговорност се сèуште на самите маргини. Еден од важните фактори за позитивниот тренд кај домашните компании се секако и бизнис релациите со странските компании, кои придонесуваат кон зголемување на свесноста и перцепцијата за осигурувањето и кои наметнуваат став дека осигурувањето е индикатор за сигурност и доверливост на нивните бизнис партнери. Значајно во овој контекст е да се спомене и осигурувањето во земјоделството, кај кое што со воведување на Програмата за субвенционирање на премијата за осигурување во примарното земјоделско производство може да се забележи зголемен интерес и позитивен тренд, но, уделот на оние кои се осигуруваат е сè уште мал. Во денешни услови не смеете да дозволите егзистенцијата да ви зависи од временските услови, така што осигурувањето станува исклучително важна и неизбежна ставка. Триглав Осигурување е лидер во овој вид на осигурување, а со цел да им излеземе во пресрет на потребите на нашите клиенти, вложуваме напори да овозможиме високо

значи нудиме извонреден КвалиТеТ по одлични цени“

www.kapital.mk

Капитал број 849 05.02.2016

50

interview

XX Кои се основните цели што си ги поставивте како компанија за оваа година? Што може да очекуваме од Триглав Осигурување во периодот што следи? Триглав Осигурување е лидер на пазарот на неживотно осигурување и задржувањето на лидерска позиција е една од главните стратешки цели на компанијата, покрај определбата за профитабилно и сигурно работење, коишто на нашите клиенти, вработените и акционерите ќе им донесат сигурна иднина. Целиме да бидеме креатори на растот на севкупниот пазар на неживотно осигурување, но тоа со себе носи и голема одговорност кон јавноста и кон нашите клиенти и подразбира фокус на развој на нови производи и услуги како додадена вредност на постоечките, како и посветеност на едукација на населението, со цел да се зголеми свеста за потребата од осигурување. квалитетна услуга и брзо решавање на штети. Дополнително, во овој сегмент го нудиме и Фармер плус, пакет производ наменет токму за оваа целна група и прилагоден на нивните потреби. Овој пакет ги зема во предвид аспектите од највисоко значење кај овој сегмент и вклучува осигурување на дом, семејно осигурување од незгода и осигурување на земјоделство, притоа нудејќи дополнителни поволности за пакетот наспроти поединечните осигурувања.

XX Какви се вашите прогнози за движењето на осигурителниот пазар во 2016 година? Кои трендови може допрва да се очекуваат во Македонија? Растот на пазарот на осигурување во 2016 сметам дека ќе биде во размери на растот во 2015 година. Карактеристична за животното осигурување е двоцифрената стапка на раст, и сметам дека таа ќе се

Во истражувањето за Best Buy Award МИЛЕНИУМЦИ Македонија 2015/2016, спроведено минатата година, најголем дел од испитаниците на возраст до 35 години наведоа дека Триглав Осигурување е осигурителната компанија која на македонскиот пазар нуди услуги со извонреден квалитет, по одлични цени. Best Buy Award медалот за најдобар однос помеѓу цената и квалитетот е сериозна обврска за нас, како и одговорност, да ја оправдаме довербата што ни ја доделија клиентите и јавноста. Особено внимание посветуваме на една од најважните определби и вредности на Триглав како компанија и како дел од групацијата–довербата, како темел на односот со нашите клиенти, кои се нашиот фокус, а којшто се должи на нашата посветеност да ги исполниме очекувањата и да ги одржиме нашите ветувања.

Бројки

14,4%

раст на бизнисот има Триглав осигурување заклучно со трет квартал 2015

18,2%

е пазарниот удел на компанијата заклучно со трет квартал 2015 задржи и во 2016 година. Долгорочно гледано, нашиот пазар има голем потенцијал за раст и развој. Тоа секако

зависи од понатамошниот позитивен економски развој на државата и порастот на БДП по жител. Сметам дека неживотното осигурување во 2016 година ќе има стапка на раст во согласност со растот на бруто домашниот производ. Трендот на раст и во резидентниот и во бизнис сегментот е позитивен, но сè уште постои голем простор за подобрување, особено во доменот на незадолжителните класи на осигурување. Сето ова во најголема мера зависи од развојот на економијата, животниот стандард, но и од самите осигурителни компании, поточно колку ние како индустрија ќе инвестираме во едукација и приближување на осигурувањето до пазарот. Во другите земји осигурувањето е потреба и инвестиција којашто се подразбира и сè додека не ја достигнеме таа состојба, не можеме да зборуваме за вистински раст на осигурителниот пазар. nnn

Довербата: Темел на односот со нашите клиенти

www.kapital.mk

Капитал број 849 05.02.2016

специјален прилог

В

Охридска банка сОсиете Женерал, пиОнер вО банкарскОтО Осигурување вО МакедОнија остварени 63% раст на производите со осигурување

MasterCard® GOLD =0:( .63+

ĨʼnŅŌŖőń ŎńŔŖŌśŎń

ĮŔʼnňŌŖőŌ ŎńŔŖŌśŎŌ

MasterCard 7SH[PU\T ®

ĮŔʼnňŌŖőń ŎńŔŖŌśŎń

MasterCard® GOLD

ĮŔʼnňŌŖőŌ ŎńŔŖŌśŎŌ

MasterCard® Standard =0:( *SHZZPJ

=0:( *SHZZPJ

ĨʼnŅŌŖőń ŎńŔŖŌśŎń

IJĵĬħķĴķĦĤĞĩ ıĤ ĮĤĴĶĬĻĮĬ

IJŋŊŎŜŎœŗŐņ ŕŔŒŔŞ

ĵįķĻĤĬ

İʼnňŌŚŌőŕŎŌ ŖŔŒŜŒŚŌ

ĥŒŏʼnŕŖ ŌŏŌ œŒņŔʼnňń őń ŒŕŌŇŗŔʼnőŌŎŒŖ ıńňŒŐʼnŕŖ őń ŖŔŒŜŒŚŌŖʼn ŋń ŖŔńőŕœŒŔŖ ňŒ ŅŒŏőŌŚń œŔŌňŔŗŊŅń őń ňʼnŚń œŒŐńŏŌ Œň ŇŒňŌőŌ ŅŒŏőŌśŎŌ ŖŔŒŜŒŚŌ Ō ŖŔŒŜŒŚŌ ŋń řŒŕœŌŖńŏŌŋńŚŌŬń ņŒ ŕŖŔńőŕŖņŒ ŌŏŌ ņŒ ŋʼnŐŬńŖń ņŒ ŎŒŬń ŊŌņʼnʼn ŒŕŌŇŗŔʼnőŌŎŒŖ ijŒŎŔŌŖŌʼn ŋń œŔņŌŖʼn ňʼnőń Œň œńŖŗņńŮʼnŖŒ

(ŕŌŕŖʼnőŚŌŬń œŔŌ ŔʼnœńŖŔŌŬńŚŌŬń

ĵŐŔŖ ŅŒŏʼnŕŖ ŌŏŌ œŒņŔʼnňń ŋń ņŔʼnŐʼn őń œńŖŗņńŮʼn IJŕŌŇŗŔŌŖʼnŏŒŖ Ŭń œŒŎŔŌņń ŔʼnœńŖŔŌŬńŚŌŬńŖń ijŒŎŔŌŖŌʼn ŋń œŔņŌŖʼn ňʼnőń Œň œńŖŗņńŮʼnŖŒ

ĹŒŕœŌŖńŏŌŋńŚŌŬń œŒņʼnŰʼn Œň ňʼnőń ijŒŕʼnŖń Œň ŕŖŔńőń őń śŏʼnő IJŕŌŇŗŔŌŖʼnŏŒŖ ŇŌ œŔʼnŋʼnŐń ŖŔŒŜŒŚŌŖʼn ŋń ŖŔńőŕŘʼnŔ ŋń śŏʼnő Œň őń ŕʼnŐʼnŬŕŖņŒŖŒ ņŒ ŕŏŗśńŬ őń ŕʼnŐʼnŬŕŖņŒŖŒ ņŎŏŗśŗņńŬŰŌ ŇŌ Ō ŖŔŒŜŒŚŌŖʼn ŋń ņŔńŰńŮʼn ňŒ ŐʼnŕŖŒŖŒ řŒŕœŌŖńŏŌŋńŚŌŬń őń řŒŕœŌŖńŏŌŋńŚŌŬń Ō ŖŔŒŜŒŚŌŖʼn ŋń ŕŐʼnŕŖŗņńŮʼn ņŒ ŕŖŔńőŕŖņŒ

ĵŔŒŔŞ ŕŖŎ ŕņŘřňņŰŋ

ijŔńņőń ŋńŜŖŌŖń ņŒ ŕŖŔńőŕŖņŒ

ĦŒ ŕŏŗśńŬ őń œŔńņőŌ ňʼnŬŕŖņŌŬń ņŒ ŕŖŔńőŕŖņŒ ijŒŎŔŌŖŌʼn ŋń œŔņŌŖʼn ňʼnőń Œň œńŖŗņńŮʼnŖŒ

ijŒŎŔŌŖŌʼn őńňņŒŔ Œň ŋʼnŐŬńŖń őń ŊŌņʼnʼnŮʼn ò ńņńőŕőŌ ŕŔʼnňŕŖņń

IJŅʼnŋŅʼnňŗņńŮʼn őń ńņńőŕőŌ ŕŔʼnňŕŖņń ņŒ ŕŏŗśńŬ őń ŎŔńŊŅń ŌŏŌ ŇŗŅʼnŮʼn őń ŅńŇńŊŒŖ

ĬŕœŔńŰńŮʼn ŌŖőŌ œŒŔńŎŌ

ĦŒ ŕŏŗśńŬ őń őʼnŕŔʼnŰń œŒņŔʼnňń ŌŏŌ ŕŐŔŖ őń ŒŕŌŇŗŔʼnőŌŎŒŖ ŒŕŌŇŗŔŌŖʼnŏŒŖ ŇŌ œŔʼnŋʼnŐń ŖŔŒŜŒŚŌŖʼn ŋń œŔʼnőŒŕ őń œŒŔńŎŌŖʼn

ijŒŎŔŌŖŌʼn ŋń ŌŕœŔńŰńŮʼn ŎŒŏʼnŇń őń ŋńŐʼnőń

ĦŒ ŕŏŗśńŬ őń œŔʼnŎŌőŗņńŮʼn őń ŕŏŗŊŅʼnőŒ œńŖŗņńŮʼn œŒňŒŏŇŒ Œň ňʼnőń œŒŔńňŌ œŒņŔʼnňń ŖŔŒŜŒŚŌŖʼn ŋń œńŖŗņńŮʼn őń ŎŒŏʼnŇń ŜŖŒ Űʼn ņŔŜŌ ŋńŐʼnőń ŇŌ œŔʼnŋʼnŐń ŒŕŌŇŗŔŌŖʼnŏŒŖ

ĭņŊŔŜœřňņŰŋ œņ ŇņʼnņŌŔŘ őŋŘŔŘ

ıńŕŖńőńŖŌ ŖŔŒŜŒŚŌ řŔńőń řŒŖʼnŏ Ō ŕŏ Ō őʼnŒœřŒňőŌ őńŅńņŎŌ ŒŅŏʼnŎń ŕŔʼnňŕŖņń ŋń řŌŇŌʼnőń Ō ŕŏ ŎńŎŒ œŒŕŏʼnňŌŚń őń ŋńňŒŚőŗņńŮʼn ŒŖŎńŊŗņńŮʼn őń ŏʼnŖŒŖ ŌŏŌ ŋńňŒŚőŗņńŮʼn őń ŅńŇńŊŒŖ

ķŒŖŘ ŔŊ œŋōʼnŔŊņ ňŔ ŗŘŖņœŗŘňŔ

ĵŐŔŖ Œň őʼnŋŇŒňń ŌŏŌ ŖŔńʼnő ŌőņńŏŌňŌŖʼnŖ ņŒ ŕŏŗśńŬ őń œńŖŗņńŮʼn

ĩřŇŋŰŋ Ŏ ŐŖņŌŇņ œņ ŇņʼnņŌ

ħŗŅʼnŮʼn ŌŏŌ ŎŔńŊŅń őń ŅńŇńŊ ŅńŇńŊ ŎŗŘʼnŔ œńŖőŌ ŖŒŔŅŌ Ō őŌņőńŖń ŕŒňŔŊŌőń śʼnŎŌŔńőŌ œŔŌŬńņʼnőŌ ŌŏŌ ŒŕŖńņʼnőŌ őń ŒňŇŒņŒŔőŒŕŖ őń ńņŌŒőŕŎńŖń ŌŏŌ őń ŊʼnŏʼnŋőŌśŎńŖń ŎŒŐœńőŌŬń

ķŒŖŘ ŔŊ œŋōʼnŔŊņ ňŔ ōŋŒŮņŘņ œņ ŌŎňŋŋŰŋ ıŎŝœņ ŔŊʼnŔňŔŖœŔŗŘ ōņ œņŗŘņœ ňŔ ŗŘŖņœŗŘňŔ ĴŘŐņŌřňņŰŋ ŕŖŋŐŎœ œņ ŕņŘřňņŰŋŘŔ

ĵŐŔŖ Œň őʼnŋŇŒňń ņŒ ŋʼnŐŬńŖń őń ŊŌņʼnʼnŮʼn ijŒŎŔŌʼnőŌ ŕʼn Ō ŕŒŒŅŔńŰńŬőŌ őʼnŋŇŒňŌ Ō ŕœŒŔŖŕŎŌ ńŎŖŌņőŒŕŖŌ ŕŒ ŌŕŎŏŗśŒŎ őń őńŖœŔʼnņńŔŗņńŮń ijŒņŔʼnňŌ őń ŏŌŚʼn ŌŏŌ őń ŌŐŒŖ œŔʼnňŌŋņŌŎńőŌ Œň ŖŔʼnŖŒ ŏŌŚʼn œŔŌ œńŖŗņńŮʼn ņŒ ŕŖŔńőŕŖņŒ ĦŒ ŕŏŗśńŬ őń ŅŒŏʼnŕŖ ŌŏŌ œŒņŔʼnňń őń ŒŕŌŇŗŔʼnőŒŖŒ ŏŌŚʼn ŌŏŌ ŕŐŔŖ őń śŏʼnő Œň ŕʼnŐʼnŬŕŖņŒ

5

51

еќе 4 години, Охридска Банка Сосиете Женерал, следејќи ј а с в о ј а та с т р а те г и ј а з а обезбедување напредни и иновативни решенија покрај стандардните финансиски услуги, на своите клиенти им нуди и осигурување на едно место. Од 2012 година, кога Охридска Банка Сосиете Женерал стана првата банка лиценцирана да дејствува како застапник во осигурувањето и ја лансираше пионерската понуда за кредитно животно осигурување која на клиентите им понуди дополнителна заштита, се поставија и темелите на осигурување во банкарството (Bank Insurance) во Mакедонија. Од тогаш па наваму, првенецот Кредитно животно осигурување успешно напредува и се нуди со сите типови кредити за физички лица, при што согласно условите им овозможува на клиентите во случај на несакан настан осигурителната компанија да ја подмири недоспеаната главница од кредитот што корисникот ја должи кон банката. Користејќи го долгогодишното искуство и придобивките од експертизата на Групацијата Сосиете Женерал во банкарско осигурување, Охридска банка Сосиете Женерал постојано го збогатува своето портфолио на производи со осигурување, кое во 2015 година резултираше и со раст од значителни 63% во однос на 2014 година. „Осигурување на платежни картички (кредитни и дебитни) - ИН Кардс“ е новитет кој Охридска банка Сосиете Женерал, исто така за првпат го воведе на македонскиот пазар, и за кој банката беше наградена со признание за општествено одговорна практика во 2015 година од страна на Министерството за економија на Република Македонија. Овој производ им овозможува на сите нови и постоечки корисници на картичките од Охридска банка Сосиете Женерал да уживаат во сигурноста и во многубројните поволности. Tака на пример, ако корисникот во целост го плати патувањето со осигурената картичка добива: XX бесплатна заштита – осигурителна премија покриена од страна на банката XX соодветна услуга без дополнителни трошоци во случај на неочекувани настани опфатени со осигурувањето XX финансиска сигурност во случај на смрт поради несреќен случај за имателот на картичката и неговото семејство XX покриеност за неограничен број патувања насекаде во светот. Во случај на појава на осигуран настан, на осигуреникот или трето лице во негово име им е достапен контакт центар 24 часа на ден, 7 дена во неделата на Интернационален СОС телефонски број или емаил адреса, каде корисникот треба да информира за настанот. И во 2016 година клиентите и нивните потреби остануваат во фокусот на банката. Охридска банка Сосиете Женерал ќе продолжи да нуди иновативни и современи услуги, уникатни производи со врвна оперативност достапни на едноставен начин. n n n

www.kapital.mk

Капитал број 849 05.02.2016

52

автомобилизам

XX AUDI A1

XX AUDI Q7

XX AUDI A4

НА ИЗБОРОТ НА НАЈДОБРИ АВТОМОБИЛИ ЗА 2016 ГОДИНА

ТРОЈНА ПОБЕДА ЗА AUDI

A

udi освои три први места на анкетата "Best Cars 2016", благодарение на гласовите на читателите на списанието „Auto Motor und sport” . Audi А1 беше прогласен за најдобар мал автомобил, Audi А4 е победник на категоријата „автомобили од средна големина”, додека Audi Q7 триумфираше во категоријата „голем SUV”. Претседател на одборот на AUDI AG, Руперт

Штадлер, не го криеше задоволство од поводот: „Ние сме среќни со тројна победа на изборот за најдобар автомобил. Многу посакуваните награди се доказ дека имаме силно портфолио на производи, а во исто време го охрабрија нашиот тим да продолжи со одличната работа и во 2016 година”, изјави Штадлер. Членот на одборот за технички развој на Audi, д-р Стефан Книрш, рече дека со оглед на технологијата што е вградена

во наградените возила, никого не треба да го чуди зошто гласовите на читателите на „Auto Motor und sport” отишле кај новите Audi А4 и Audi Q7, „во кои ние вградивме широк спектар на нови системи, направени според последниот збор на технологијата“. Церемонијата на доделување на наградите се одржа во Штутгарт. Читателите „Auto Motor und sport” избираа помеѓу 364 модели во единаесет категории. Вкупно 115.239 читатели учествуваа во анкетата. nnn

Audi Q7: Најдобар во категорија "голем SUV"

Рок за пРијавување: 16 февруАри 2016

ДвоДневна обука на тема:

КАКО ИНОВАТИВНОСТА ВО НАБАВКАТА ЈА УНАПРЕДУВА УСПЕШНОСТА НА РАБОТЕЊЕТО?

(Mаксимизирање на вреДноста на набавката низ процес на континуирано поДобрување и иновација) l 18-19 февруари 2016 (четврток и петок) l 10:00-16:00 часот l во просториите на институт концепт, скопје целта на оваа обука е да се подигнат капацитетите на вработените во набавната функција. оваа обука би требало на менаџерите и вработените во набавката да им помогне: да остварат подобри договори за набавка на производи/услуги; да се заштитат во услови на прекршување на договорите; да развијат ефективни преговарачки стратегии при набавка на производи и услуги; да ја стимулираат иновативноста во набавната функција; да направат промени во набавната функција со цел унапредување на иновативноста и успешноста; да ја подигнат мотивираноста кај вработените во

набавната функција; да ги намалат конфликтите помеѓу вработените во набавката и интерните клиенти во компанијата (другите функции); да го намалат стресот кај вработените во набавната функција; како и да развијат ефективен тим во набавката кој ќе соработува крос-фунцкионално со своите интерни клиенти.

ЗА КОгО Е НАмЕНЕТА ОБУКАТА:

за претставници од сите трговски друштва, со посебен акцент ставен кон вработените во сектор набавки и човечки ресурси.

КОНТАКТ: м-р Ленче Зикова и м-р Бојана Делидинкова l e-mail: institut@koncept.com.mk l 02 3216 962

www.kapital.mk

Капитал број 849 843/844/845 05.02.2016 25.12.2015

лидери лидери 54 54

Сергеј брин ко-оСновач на GooGle

Сакаме GooGle да биде третатат половина од вашиот мозок

С

Сергеј Михајлович Брин е еден од ко-основачите на Google, најуспешната и најпознатата технолошка компанија во светот. Тој на 6 годишна возраст со своето семејство емигрирал од Русија во Америка. Според Forbes, Брин е 20-ти најбогат човек во светот со процвенето богатство од 30 милијарди долари. Брин заедно со Лери Пејџ се меѓу најголемите иноватори во светот кои успеаа со пребарувачот Google да направат вистинска револуција во Интернетот. Еве некои од неговите изјави.

Aкo ги имате сите информации во светот директно поврзани со вашиот мозок или вештачки мозок кој е попаматен од вашиот мозок, тогаш ќе ви биде многу подобро.

Како што одиме напред, се надевам дека ќе продолжиме да ја користиме технологијата за да направиме големи промени во начинот како луѓето живеат и работат.

Решавањето на големи проблеми е полесно од решавањето на мали проблеми.

Кога е многу лесно да се дојде до пари, тогаш резултатот е многу бука измешана со вистинска иновација и претприемништво. Тешките времиња го вадат најдоброто од Силиконската долина.

Сакаме Google да биде третата половина од вашиот мозок.

Не е доволно само да не бидете лоши. Ние активно се трудиме да бидеме добри.

Очигледно сите сакаат да бидат успешни, но јас сакам да бидам запаметен дека сум бил многу иновативен, доверлив и етички. И некој кој направил голема разлика во светот.