851 kapital magazin

ЕКОНОМСКАТА КРИЗА СЕ ВИКА НЕЛИКВИДНОСТ

ТРИ ПАТИ ПОВЕЌЕ БЛОКИРАНИ ФИРМИ ОД 2008 ГОДИНА!

МАКЕДОНИЈА ГО ГУБИ КОСОВО

КАПИТАЛ АНАЛИЗА

ПАЃА ИЗВОЗОТ НА НАФТА, МЕТАЛИ И ХРАНА

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

КОИ СЕ НАЈБАРАНИ И НАЈПЛАТЕНИ ПРОФЕСИИ ВО МАКЕДОНИЈА?

WWW.KAPITAL.MK

COVER STORY: СИТЕ КРИЗНИ ЖАРИШТА КОИ ГО МЕНУВААТ СВЕТОТ

INTERVIEW

СЕ ГРАДИ НОВ ПОРЕДОК!

БРОЈ 851 | ЦЕНА 100 ДЕН.

19 ФЕВРУАРИ, 2016 | ПЕТОК | ГОДИНА 17

НИКОЛА ЉУШЕВ

ИЗВРШЕН ДИРЕКТОР НА оне.Вип

ИНВЕСТИРАМЕ ВО КАПИТАЛНИ ПРОЕКТИ ЗА СУПЕРИОРНО КОРИСНИЧКО ИСКУСТВО

Утопијата на Варуфакис ќе ја спасува Европа

3

Капитал број 851 19.02.2016

СОДржина

20 04

profile ДејвиД Камерун

премиер на Велика Британија

26 26

Човекот кој може да го сруши европскиот сон

08 10 18

навиГаТОр

Пред Титаник, СуДииТе не ОДБиЛе БараЊе За ПриТвОр ОД јавнОТО ОБвиниТеЛСТвО Сите кризни жаришта кои го менуваат светот Се води кон катастрофа!

КаПиТаЛнО Биљана ЗДравКОвСКа СТОјЧевСКа Црни денови за бизнисот

и ПаЗари 20 КОмПании економската криза во македонија се вика неликвидност Три пати повеќе блокирани фирми лани отколку во 2008

анаЛиЗа

n

Кои се најбарани и најплатени професии во македонија? Се бараат мајстори, врие од правници и економисти

32

иЗвОЗни СТраТеГии

37

СПеЦијаЛен ПриЛОГ

cover story

48 директор на Актон-Скопје

Ние сме алтернативен телеком оператор фокусиран кон бизнис корисниците

Како да се зголеми извозот во Косово? Македонија го губи косовскиот пазар. Паѓа извозот на нафта, метали и храна...

ТеЛеКОмуниКаЦииТе вО 2016

48

БаЛКан БиЗниС и ПОЛиТиКа

52

винСКа инДуСТрија

54

ЛиДери

n Од три оператори

сега се два. Што следи? Телекомите очекуваат стабилизација и раст на приходите

n

interview: виКТОр риСТеСКи

interview: ниКОЛа љуШев

Извршен директор на оне.Вип

Инвестираме во капитални проекти за супериорно корисничко искуство

екс министерот за финансии на Грција го промовираше движењето Дием25 Утопијата на Варуфакис ќе ја спасува Европа Традиционално одбележување на Св.Трифун во винарија Стоби Винарите и гостите заеднички се помолија за бериќетна година рОБерТ КиОСаКи

претприемач и инвеститор

во секој проблем лежи можност

БЛОКирани

ПеКар, ЛеКар, аПТеКар...

варуфаКиС again

Неликвидност во бизнис секторот е вистинското име на економската криза во Македонија. Последните податоци што ги објави Народната банка заклучно со крајот на 2015 година покажуваат дека дури 44.542 фирми немале пари на сметките редовно да ги плаќаат обврските и поради тоа биле блокирани.

Најбараните и најплатените професии во Македонија не одат рака под рака. Се бараат работници што ќе мешаат малтер, шивачи, кројачи, пекари, месари, но платата е не повеќе од 200 евра. Од друга страна, меѓу најплатените се програмерите, фармацевтите, банкарите, но на пазарот врие од вакви кадри и ако веќе сте стекнале вакво образование, тешко ќе најдете работа.

Самопрокламираниот „неконвенционален Марксист“, поранешниот министер за финансии на Грција, Јанис Варуфакис уште еднаш е во центарот на европското внимание. Овој пат како граѓанин на Европа, кој преку политичко движење сака да создаде нови промени во Европа, за која вели, дека каква што е денес не им служи на граѓаните.

XX Стр. 20

XX Стр.26

XX Стр.48

Импресум// Издава: Капитал Медиа Гроуп доо Скопје, бул. Партизански Одреди бр.17-1/16, п.фах 503, 1000 Скопје l Адреса на уредништвото на издавачот на медиум: бул. ВМРО бр.7, здрада 1, влез 1, кат 6, стан бр.31 l П. ФАХ 503, 1000 Скопје l Основач и директор: Љупчо Зиков l Одговорен уредник: Биљана Здравковска Стојчевска l Печати: Графички центар Скопје, ул. Скупи бб, 1000 Скопје l Тираж: 3.000 примероци l Датум на печатење: 18.02.2016

profile

www.kapital.mk

Посебно прашање е како ќе фунционира секторот на финaнсиски услуги во велика Британија ако излезе од членството во еу. Сега Лондон е дефакто финансиски центар на европа. Другите земји може да не ја прифатат таа ситуација кога Британија би била надвор од еу. еврозоната може да инсистира сите трансакции деноминирани во евра да бидат преместени од Лондон.

ДејвиД Камерун премиер на велика Британија

Човекот кој може да го сруши европскиот сон европската унија се чини минува низ најтешкиот период од своето постоење. Покрај должничката криза, напливот на бегалци од Блискиот исток и африка, сега еу се соочува со уште една голема и реална опасност која се заканува да го уништи европскиот сон за заеднички пазар.

E

Европската Унија се чини минува низ најтешкиот период од своето постоење. Покрај должничката криза, напливот на бегалци од Блискиот Исток и Африка, сега ЕУ се соочува со уште една голема и реална опасност која се заканува да го уништи европскиот сон за заеднички пазар. “Под теретот на масовниот прилив на мигранти и компромисите неопходни за да се задржи Велика Британија да остане членка, Европската унија би можела да се распадне”, изјави претседателот на Европскиот совет, Доналд Туск. Кога ваква тешка изјава ќе биде кажана од човекот кој треба да ја претставува обединета Европа, тогаш навистина се случува нешто многу опасно. “Ова е критичен момент. Последен час да ги слушаме аргументите и на другите, а не само своите”, предупреди Туск. Во четврток и петок во Брисел се одржува самит, кој според Туск, ќе биде клучен за иднината на Европската унија. На овој самит европските лидери треба отворено да се соочат со напливот на мигранти и можноста за излез на Велика Британија од Унијата. “Ризикот од распаѓање е голем и реален. Ова со што се соочуваме е многу кршливо и мора внимателно да ракуваме. Ако сега се скрши, никогаш нема да може повторно да се залепи”, вели Туск.

Камерун го држи клучот

Туск признава дека според последните консулатциите од самитот нема никакви гаранции дека членките на ЕУ ќе постигнат некаков договор со Лондон со кој би се спречил излезот на Велика Бритаија од Унијата. “Самитот во Брисел претставува пресуден момент за единството на Унијата и за иднинатата на Велика Британија во рамки на ЕУ”, предупреди Туск. Сега клучот е во рацете на Дејвид Камерун. Премиерот на Велика Британија се заканува дека ако на овој самит во Брисел не добие гаранции дека ќе се направат потребните реформи на ЕУ кои Британија ги бара како услов да остане членка, тогаш уште во јуни годинава ќе се закаже референдум. На овој референдум граѓаните на Велика Британија ќе гласаат дали Велика Британија треба да остане или да излезе од Европската унија. Светските пазари веќе се нервозни од реалната можност да се случи Брегзит (Brexit), термин кој веќе се употребува за излегувањето на Велика Британија од Унијата. nnn

Капитал број 851 19.02.2016

profile

5

Ангела Меркел Европската унија сигурно би морала да и наметне некои тешки мерки кои би можеле негативно да се одразат врз економијата, со цел да ги одврати другите земји кои би можеле да помислат да излезат од Унијата. "Под теретот на масовниот прилив на мигранти и компромисите неопходни за да се задржи Велика Британија да остане членка, Европската унија би можела да се распадне”, изјави претседателот на Европскиот совет, Доналд Туск .

Зошто пазарите се плашат од Brexit?

И

нвеститорите и аналитичарите, кои само до пред неколку месеци беа приличо уверени дека нема шанси да се изгласа излез на Велика Британија од Унијата, сега се чини стануваат многу нервозни од реалната можност тоа навистина да се случи. Стравот доаѓа од таму што ако Велика Британија изгласа дека земјата треба да излезе, тогаш ќе треба одново да се предоговораат сите услови за бизнис и трговија кои оваа земја ги има со ЕУ. Тоа би бил процес кој сигурно би траел најмалку две години, според проценките на аналитичарите. Европската унија сигурно би морала да и наметне некои тешки мерки кои би можеле негативно да се одразат врз економијата, со цел да ги одврати другите земји кои би можеле да помислат да излезат од Унијата. Доколку Британија излезе од ЕУ многу е веројатно дека странските компании би имале помал интерес да вложуваат во оваа земја, бидејќи ќе имаат потежок пристап до огромниот европски пазар. Посебно прашање е како ќе фунционира секторот на финнсиски услуги во Велика Британија ако излезе од членството во ЕУ. Сега Лондон е дефакто финансиски центар на Европа. Другите земји може да не ја прифатат таа ситуација кога Британија би била надвор од ЕУ. Еврозоната може да инсистира сите трансакции деноминирани во евра да бидат преместени од Лондон. Банката HSBC веќе го најави тоа и посочи дека ќе мора над 1.000 вработени да ги премести од Британија ако одлучи да излезе од ЕУ. Потоа тука е прашањето со Шкотска. Ако Шкотите гласаат да останат во ЕУ, а останатиот дел на Велика Британија изгласа излегување од Унијата, барањата на Шкотска за независност сигурно ќе добијат поголема смисла и поддршка. Сите овие ризици ги упатуваат економистите на проценките дека ако се случи Брегзит тоа ќе има големи последици за економијата.

Citigroup смета дека Брегзит ќе резултира со 4% понизок БДП на Велика Британија во следните три години. Германските аналитичари, пак, сметаат дека ќе има силен удар врз потрошувачката и бизнис довербата, што би можело да доведе до рецесија. Аналитичарите на Goldman Sachs сметаат дека фунтата ќе падне, што ќе има влијание на инфлацијата и монетарната политика на земјата.

ЗА ВРВНИ МАГИСТЕРСКИ СТУДИИ НЕ МОРАТЕ ДА ОДИТЕ ВО СТРАНСТВО!

СЕГА И ВО СКОПЈЕ!

• Престижна МБА програма за развој на вашата кариера • Рангирана помеѓу првите 100 во светот • Со тројна меѓународна акредитација која гарантира квалитет на наставата

УПИСИТЕ СЕ ВО ТЕК! msm.uacs.edu.mk

ЗА ПОВЕЌЕ ИНФОРМАЦИИ:

Универзитет Американ Колеџ Скопје Трета Македонска Бригада 60, 1000 Скопје Тел: +389 2 2463 156

Е-пошта: globalmba@uacs.edu.mk Веб: msm.uacs.edu.mk

www.kapital.mk

Капитал број 851 19.02.2016

8 НАВИГАТОР

ИЗЈАВА НА НеделАТА

> БРОЈКА

52,7%

изнесува падот на извршените градежни работи во странство во 2015 година во однос на изминатата 2014

РОБеРТ ФИцО премиер на Словачка

победник на неделата

КАТИцА ЈАНеВА

+

Неопходно да се изготви план Б за заштита на границите на Бугарија и Македонија, во случај Турција и Грција да не можат да го задржат приливот на мигранти кон ЕУ. Се надеваме дека акциониот план меѓу ЕУ и Турција да даде позитивни резултати. Сакам да го видам и некои добри изненадувања од грчките ни колеги.

Ако нешто навистина ги најави промените во Македонија проектирани со пржинскиот Договор, а кои треба да резултираат така што секоја власт да и се потчинува на правната држава, а не обратно, тоа секако е пресконференцијата на Специјалното јавно обвинителство на која беше објавен првиот случај „Титаник“ со кој се отвара истрага за изборни измами и злосторничко здружување заради останување на власт. Дека е така потврди и меѓународната заедница, која даде целосна поддршка за работата на тимот на Катица Јанева, кој го направи првиот, и како што деновиве се покажува, тежок чекор за оддалечување од состојбите во македонското судство, жестоко критикувани во Извештајот на Рајхард Прибе. Наспроти забелешките кај оној дел од јавноста што е негативно засегнат од перспективите што ги отвори Специјалното обвинителство, а кои даваат надеж за враќање на правната држава во Македонија, правната фела во земјата ја пофалија стручноста и професионалноста на настапот на Јанева, и на обвинителките на Ленче Ристовска и Фатиме Фетаи. Дека малку недостасуваше да ја загубиме оваа надеж, сведочи позитивниот шок во јавноста, кога слушнавме кои функционери се товарат во случајот „Титаник“, а имено тие што до само пред неколу дена се сметаше дека се над законот. Придонесот за правната држава е јасен. Процесот мора да продолжи.

КуРц: АКО ТРеБА ќе се О БеГАлсКИ КАмпОВИ ВО

А

ко има потреба и голем број на бегалци можно е да се отворат дополнителни бегалски кампови и прифатни центри во Македонија и во Грција, каде што ќе мора да се задржат бегалците. Тоа ќе зависи од политиките кои ќе ги водат земјите кои се целна дестинација”, порача австрискиот министер за

Специјалното обвинителСтво почнува иСтрага за изборни и

пред титаник, Судиит не одбиле барање за п од јавното обвинител

O

Откако Основниот суд 1 ги одби и барањата за притвор за поранешната министерка за внатрешни работи Гордана Јанкуловска и генералниот се к р е та р н а В л а д а та , К и р и л Божиновски, а прет ходно и на Миле Јанакиески и Едмонд Темелко, експертската јавност е се погласна дека судиите прават преседан. Имено, податоците за работењето на Јавното обвинителство покажуваат дека досега судиите во периодот од

2011 година досега, не одбиле ниту една мерка притвор кога таа била побарана од обвинителите. Тоа го покажуваат и извештаите за работењето на Јавното обвинителство објавени на нивната веб страница. Извештајот за работењето на Јавното обвинителство за 2013 година, покажува дека јавните обвинители оваа година поднеле 278 барања за мерка притвор. Сите барања за притвор од надлежните судии им биле прифатени, при што за 275 лица била определена мерка притвор, а за три лица била определена мерка куќен притвор. Само во 2013 година имало зголемување на барањата од страна на Јавното обвинителство за изрекување на мерката притвор за дури 32%. Ако се анализира, пак, времетраењето на притворот, Извештајот покажува дека најголемиот дел од лицата кои добиле притвори во 2013 година или дури 107 лица, во притвор биле над 6 месеци. Само 64

www.kapital.mk

Капитал број 851 19.02.2016

9

оТвоРаТ о македониЈа и гРциЈа надворешни работи Себастијан Курц при минатонеделната посета на Македонија. Шефот на македонската дипломатија Никола Поповски за заблагодари на помошта во пари и луѓе која Македонија ја добива за да се справи со бегалската криза но истакна дека на македонската територија газди се македонски власти. “Ние одлучуваме какви мерки ќе преземеме”, вели Поповски.

мисла на неделата

> БРоЈка

7,1%

се пониски продажните цени на производителите на индустриски производи на странски пазари

лидери

измами и злоСтроничко здружување

те притвор лСтво лица, или околу 20% биле во притвор до 30 дена, а кај сите останати мерката притвор траела од 30 дена до 90 дена. Најголем дел од мерката притвор била изречена за дела токму за злосторничко здружување, што е истото дело за кое што сега судиите од Основен суд 1 ги одбиваат барањата за притвор кои ги предложи Специјалното обвинителство. Така од вкупно 278 мерки за притвор определни во 2013 година, дури 75 биле за злосторничко здружување. Во текот на 2012 година, пак, сите 188 барања за определување мерка притвор кои ги поднело Јавното обвинителство биле прифатени од надлежните судии. Во 2011 година, пак, Јавното обвинителство поднело 221 барање за определување на мерка притвор и сите барања им биле прифатени од судиите. Извештаите за работењето на Јавното обвинителство во 2014 и 2015 година се уште не се јавно објавени, но според неофицијална анкета на обвинителите во Јавното обвинителство, и во текот 2014 година судиите не им одбиле ниту едно барање за определување на мерка притвор. Специјалното обвинителство на чело со Катица Јанева во петокот го отвори првиот предмет под наслов “Титаник”,кој се однесува на за злосторничко здружување, за повреда на избирачкото право, за повреда на слободата на избирачите, за поткуп при избори и гласање, за уништување на избирачки материјали, за злоупотреба на пари во изборна кампања. Обвинителката Фатиме Фетаи образложи дека за осоминичените во предметот, во својство на поранешни министер за внатрешни работи и министер за транспорт и врски, како и секретар на Владата и уште други пет лица, постои основано сомение дека го искористиле влијанието и на локално и на државно ниво, создале група за вршење кривични дела, за да овозможат победа на одредена политичка партија на изборите, како и да интервенираат во Избирачкиот список во корист на партијата од која доаѓаат. nnn

ако некој верува дека е право на избор е да се живее од кирии и камати, наше е да го натераме да се премисли и истите пари да ги инвестира во обрт и развој.

Џорџ Озборн Министер за финансии на Велика Британија

губитник на неделата

папаТа ФРанцис

Преку средбата со рускиот патријарх Кирил продолжуваат историските потези на папата Францис кои почнаа веднаш по неговиот избор на функцијата.

мило џукановиќ

Црна Гора и официјално ги почна преговорите за членство во НАТО алијансата со што направи уште еден чекор напред кон евроатланските интеграции.

не им беше неделата

ехуд олмеРТ

Олмерт е првиот израелски премиер обвинет и осуден за корупција што претставува преседан во 70 годишната историја на еврејската држава.

Љупчо геоРгиевски

Единствениот политичар надвор од власта кој го поздрави одбивањето на мерката притвор за обвинетите од Титаник.

_

Реџеп Таип еРдоган Бомбардирањето на позициите на сириските Курди од страна на Турција и натамошните намери на официјална Анкара во овој правец се закануваат сирискиот конфликт да го подигнат на уште поопасно ниво од досегашното, да прерасне во апсолутна војна. Турција, која е во коалицијата на САД, ги бомбардира истите оние Курди, на кои Западот интезивно им помага да се одбранат од Исламската држава, кои се среќаваат со официјални западни претставници во контекстот, и чии мотиви во сирискиот конфликт светот ги доживува како најразбирливи. Турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган ги игнорира и повиците од САД , од Франција ... да ги прекине нападите на курдските сојузнички сили на северот на Сирија. Напротив, се заканува дека ќе продложи да ги напаѓа курдските позиции, а ако Западот му се спротистави, се заканува дека ќе ја преплави Европа со стотици илјади беглаци.Тој и во својата земја се соочува со жестоки критики во контекстот. Пратеничката на опозициската партија Мир и Демократија, Селма Ирмак, изјави дека „Ердоган ја користи Исламската држава против Курдите“.

COVER STORY: СИТЕ КРИЗНИ ЖАРИ 10 COVER STORY Капитал број 851 19.02.2016

www.kapital.mk

СЕ ВОДИ КО КАТАСТРОФ

ИШТА КОИ ГО МЕНУВААТ СВЕТОТ 11 www.kapital.mk

ОН ФА!

Капитал број 851 19.02.2016

Годинава рекордно голем број на извештаи предупредуваат дека на светот му се заканува дестабилизација од толку големи размери, што многу лесно може да излезе од контрола и да прерасне во нова светска војна и колапс на сите форми на соработка кои досега ги познаваме. Тоа се гледа и „со голото око“ на јавноста. На мноу точки низ светот има отворено кризни жаришта и проблеми кои премногу долго траат и се потешко се контролираат, што од друга страна резултираат со намалување на довербата на јавноста во лидерите дека знаат и умеат како да го одвратат светот на нормални патеки. Овиe конфликти и проблеми ги диктираат и неповратно ги менуваат очекувањата и трендовите во светската економија и геополитика. Сите услови најавуваат дека сме многу блиску до катастрофа!

www.kapital.mk

Капитал број 851 19.02.2016

12

cover story

Г пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

Годинава рекордно голем број на извештаи предупредуваат дека на светот му се заканува дестабилизација од толку големи размери, што многу лесно може да излезе од контрола и да прерасне во нова светска војна и колапс на сите форми на соработка кои досега ги познаваме. Тоа се гледа и „со голото око“ на јавноста. На мноу точки низ светот има отворено кризни жаришта и проблеми кои премногу долго траат и се потешко се контролираат, што од друга страна резултираат со намалување на довербата на јавноста во лидерите дека знаат и умеат како да го одвратат светот на нормални патеки. Неколкугодишниот воениот конфликт во Сирија и Блискиот Исток, бегалската криза, Исламската држава и заканите од тероризам, ниска цена нафтата, должничката криза во Европа, економското забавување на Кина, санкциите кон Русија...Ова се само дел од моменталните геополитички, воени и економски случувања, кои се закануваат да го променат светот, онаков каков што го познаваме. Овиe конфликти и проблеми ги диктираат и неповратно ги менуваат очекувањата и трендовите во светската економија и геополитика. Најновиот извештај на Светскиот економски форум за “Ризиците во светот во 2016 година”, направен со анкетирање на 750 светски лидери во бизнисот и политиката, покажува дека “политичките и социјалните нестабилности се на највисоко ниво од крајот на Втората светска војна и тие наметнуваат многу големи предизвици на економски, социјален и геополитички план”. Неодамнешното истражување, пак, на консултанската компанија PwC, во кое учествувале 1.400 извршни директори од најголемите компании од 83 земји во светот, покажува дека за дури 74% од директорите геополитичките ризици и неизвесности се најголема закана за нивниот бизнис. Експертите од PwC сметаат дека се случува голема промена, и наместо да станува поглобализиран, светот е соочен со се поголеми закани и неизвесности. Па така дури 75% од анкетираните менаџери изјавиле дека очекуваат зголемување на регионализацијата на трговијата и се поголеми разлики во законите и економскиите модели.

Сите очекуваат војна

Извештаите за случувањата на геополитички план се уште пострашни. Најдраматичен е извештајот на американската

Неодамнешното истражување, пак, на консултанската компанија PwC, во кое учествувале 1.400 извршни директори од најголемите компании од 83 земји во светот, покажува дека за дури 74% од директорите геополитичките ризици и неизвесности се најголема закана за нивниот бизнис. разузнавачка агенција, CIA, во кој се вели дека 2016 година би можела да биде „најопасна во историјата на човештвото“, а се предупредува и за напади на Исламската држава на територијата на САД. Секако дека многумина ќе речат оти CIA пишува вакви извештаи за да изнуди што поголем буџет за себе, но по последователните напади во Париз (случени во иста година, 2015 - на 7 јануари во редакцијата на Шарли Ебдо, со 11 убиени; и на 13 ноември, на неколку локации во главниот град на Франција, со 130 убиени) не е толку лесно да се потценат ваквите предупредувања. Во извештајот на CIA до Конгресот на САД, директорот Џејмс Клапер, ИД ја опишува како „надмоќна терористичка закана“, милитантна група со капацитет да инспирира и да раководи со напади на голем број цели низ светот. Поконкретен е еден од директорите на CIA, генерал полковникот Винсент Стујарт, кој предупредува дека ИД во 2016 година веројатно ќе изведе уште напади во Европа, а веројатноста, смета тој, не е помала ниту во САД. „Утврдено е дека во Исламската држава се одлучни во намерата да ги надминат „логистичките предизвици“ потребни за вакви напади“, рекол Стујарт, додавајќи дека лидерите на ИД во овие случаи засилено би биле вклучени во „режирањето“, а не само во поттикнувањето на „осамените“ напаѓачи. Функционерите на CIA го известиле

Конгресот и за нивните заклучоци поврзани со опасностите од сајбер-шпијунажата, која и досега го покажа својот габарит, пробивајќи ги заштитите околу воените, државните, корпорациските ... тајни. Не е многу поохрабрувачки и извештајот за безбедноста во светот што беше објавен пред тукушто завршената Минхенска безбедносна конференција. Додуша, во овој извештај авторите посочуваат и на неколку позитивни моменти, како потпишувањето на договорот за сузбивање на климатските промени во Париз и договорот за нуклеарната програма со Иран. Но, без да се потценува значењето на овие глобални постигнувања, тие не изгледаат многу утешно во ситуација на пораст на светските конфликти што е забележана во извештајот. Размерите на нивната опасност се еднакви на ширењето на конфликтите од земја во земја. Војната во Сирија заедно со пост-Садам ситуацијата во Ирак ги создадоа условите за пламнување на проектот Исламска држава. Целата блискоисточна ситуација, особено сирискиот конфликт, е главен двигател на бегалската криза, која во претходната, 2015 година, е најголема (според бројот на бегалци) од крајот на Втората светска војна. Во извештајот се предупредува на ширењето на Исламската држава во нови држави, што се нестабилни, со вакуум на власта, што може да значи многу опасен развој. За Европа, покрај оваа закана, тука е

www.kapital.mk

Капитал број 851 19.02.2016

13 Папата Францис: Во светот моментално се водат толку оружени конфликти. Тое е еден вид трета светска војна што се води во делови, а во контекстот на глобалната комуникација се доживува вистинска воена клима. Џејмс Клапер: Исламската држава е надмоќна терористичка закана со капацитет да инспирира и да раководи со напади на голем број цели низ светот. Илон Маск: Во 1912 година била прогласена нова ера на мир и просперитет, дека следува златна ера без војни. Но, имаше две светски и една студена војна едно-по-друго. Треба да ја прифатиме можноста и за трета светска војна, и оти ако таа се случи ќе биде многу потешка од сè досега. уште и нерешениот конфликт во Украина, како и разединетоста на членките на Унијата околу предизвиците на бегалската криза. Последната е фактор што му даде нов замав и на национализмот, сосем спротивен на концептот за слобода што го предвидува Шенген. Но, откако вака високо ги поставува проблемите, споменатиот извештај не спушта ниско, заклучувајќи дека до решение за сите овие кризи тешко ќе се дојде. Во него, како една од главните причини за негативниот развој на ситуацијата е наведено тоа што САД играат поповлечено од вообичаеното за нив. Овде треба да се потсети она што го изјави претседателот Барак Обама во своето последно годишно обраќање (во јануари): „Мисијата на Америка е да го направи светот побезбеден, но без да се претвора во светски полицаец. САД не можат да се обидуваат да ја подигнат секоја држава што е во криза, зашто тоа не е однесување на лидер, туку рецепт за хаос, за пролевање американска крв, што во крајна линија ќе нè ослаби, за што имаме поуки од Виетнам и од Ирак што досега требаше да ги научиме“. Но, додека САД одбраа во фаза кога се чека нов претседател да настапуваат поповлечено, Европа не успеа да ја преземе улогата на лидер во менаџирањето со опциите за решавање на

конфликтите низ светот. „Би можело да се каже дека од завршувањето на Студената војна никогаш немало ризик од неконтролирана ескалација“, вели еден од авторите на извештајот за безбедносната состојба во светот, Тобијас Бунде, кој го поставува прашањето дали се заканува и нов конфликт поврзан со блискоисточната ситуација. Околностите што ги разгледува се натамошната оптовареност на односите на Русија и на европските земји, растењето на напнатоста меѓу Русија и Турција, кулминирањето на анимозитетот меѓу Иран и Саудиска Арабија...

Сирискиот конфликт и синџирот реакции што го покрен(ув)а

Наспроти декларираните мотиви за учество во сирискиот кофликт, и полните усти со борба за демократија, за меѓународното право, за шеријатот - во зависност од тоа на кои од актерите им припаѓаат, таму всушност се случува сурова битка за геостратешки и економски интереси. Ако веќе мора да се поделат две страни, тогаш од едната се Западот и регионалните сунитски сили, значи САД, Франција, Велика Британија, Турција, Саудиска Арабија, Катар ..., а од другата страна се Истокот и регионалните шиитски сили - значи

Дмитриј Медведев: Сега јасно можеме да кажеме дека влеговме во нов период од Студената војна. Никола Саркози: Конфликот во Сирија е Трета светска војна. Сите терористи мора да бидат уништени. Џорџ Сорос: Најдобар начин да се разбие ЕУ е да се преплави со бегалци од Сирија. ЕУ и Русија се наоѓаат во трка со времето и прашање е само кој прв ќе се урне. Михаил Горбачов: Во случај на Трета светска војна може да биде неизбежно Владимир Путин да започне нуклеарна војна.

www.kapital.mk

Капитал број 851 19.02.2016

14

cover story

Извештајот на американската разузнавачка агенција, CIA, во кој се вели дека 2016 година би можела да биде „најопасна во историјата на човештвото“, а се предупредува и за напади на Исламската држава на територијата на САД.

Русија, Кина, Иран, Ирак. Во моментов парадигма за можниот развој на ситуацијата се турските артилериски напади преку сириската граница на позициите на сириските Курди. Врз истите Курди на кои Западот, чиј сојузник е Турција, веќе неколку години интензивно им помага да се одбранат од Исламската држава, и кои, се чини, имаат најчисти мотиви за учество во конфликтот. Реџеп Таип Ердоган Курдите ги смета за терористи (а покрај споменатата помош што ја добиваат од Западот, тие се среќаваат и со официјални западни претставници) и се заканува да ја задуши демократската револуција што се одвива на просторот на сириски Курдистан.

Stratfor предупредува дека Турција може да почне воени дејства и на територијата на северна Сирија, истовремено обидувајќи се да го засили своето присуство и влијание во северен Ирак, секако, под етикетата „борба со Исламската држава“, но всушност за да ја запре експанзијата на Курдите. Вакви обвинувања стигнаа и од министерството за одбрана на Русија: „Имаме сериозни основи да се сомневаме дека Турција врши интензивни подготовки за воена интервенција на територијата на суверена Сирија“. Не останаа должни ни Турците, чиј премиер, Ахмет Давутоглу, ја обвини Русија дека се однесува како „терористичка организација, која ако продоложи да ги тера цивилите да

Евтината нафта ќе сруши многу држави

О

д денешен асект е сосема невозожно да се предвиди цената на нафтата, што создава многу проблеми за целата светска економија. Најновиот договор за ограничување на производството кој го постигнаа Русија и Саудиска Арабија, внесуваат искра надеж дека падот на цените на нафтите може да се ограничи, но тоа засега не е така. Во суштина евтината нафта би требало да е добра за економијата, бидејќи со тоа се намалуваат трошоците на бизнисот. И точно, сите големи потрошувачи на нафта како САД, Европа, Индија, ќе имаат корист од евтината нафта. Но, ниските цени на нафтата се чини повеќе ефекти ќе имаат врз одржливоста и стабилноста на неколку земји во светот кои значително зависат од приходите кои ги остваруваат од нафта и гас, и од кои произлегува нивната моќ и легитимитет. Некои аналитичари проценуваат дека ако продолжат ниските цени на нафтата, Венецуела може да се соочи со банкрот за неколку месеци. Нигерија е една од земјите кои заради тоа наскоро ќе мора да бараат пари од ММФ. Русија се уште не е дестабилизирана, но даноците и цените веќе се покачуваат за да се пополнат “дупките” во буџетот. Некои проценки говорат дека ако продолжи ваквиот тренд руската економија ќе доживее колапс и ќе се извади на виделина фактот дека сите овие години живее како економија на исцрпување на ресурси и не успеа да изгради економија која создава висока додадена вредност. Најголемите закани се чини доаѓаат од петро земјите од Блискиот Исток кои се обидуваат да останат стабилни

во услови кога единствената работа која им обезбедува легитимитет им се распаѓа. На оваа ситуација треба да се додадат и укинувањето на санкциите кон Иран, кој се враќа на пазарот со големо производство на нафта, што дополнително ќе ги сруши цените. Сето ова упатува за заклучок дека ниските цени на нафтата ќе останат такви уште некое време, а тоа сигурно ќе предизвика економски шокови и банкроти во многу земји, кои ќе се почуствуваат врз светската економија. Но, со банкрот се соочуваат и многу нафтени компании. Консултантската куќа Deloitte објави дека на околу една третина од нафтени компании во светот им се закануваат големи ризици од стечаи ибанкрот, заради тоа што им се намалуваат приходите и запаѓаат во долгови. Последниот пад на нафтата до цена под 30 долари за барел ги загрижи инвеститорите дека тоа се случува заради тоа што глобалната побарувачка забавува, затоа што бизнисите и потрошувачите во многу земји во развој, особено Кина, намалуваат со трошењето. Изминативе 18 месеци цените на нафтата паднаа за 75%, од 110 долари/барел на помалку од 29 долари. Но, користа за светската економија сега е дискутабилна. Иако потрошувачите ќарија преку поевтиниот бензин, производителите трпат големи болки. Ефектите се прелеваат на финансиските пазари, и можат да ја намалат довербата на потрошувачите. Можеби, користите од вака ултра – евтината нафта сè уште ги надминуваат штетите, но пазарите досега паднаа до таа мера што и ова веќе не е кристално јасно.

www.kapital.mk

Капитал број 851 19.02.2016

16

cover story

Приватната разузнавачка корпорација Stratfor смета дека Владимир Путин нема да може да избегне турската директна провокација за конфронтација со Русија, иако би сакал, зашто би го дефокусирала од неговите вистински цели. Имено, според Stratfor, Москва во Сирија преку активностите оправдани со борбата со ИД ќе се обиде да постигне компромис со САД за да го забави натамошното освојување од страна на Западот на пост-советските простори. бегаат, на тоа Турција одлучно ќе одговори“. Давутоглу рече дека Русија и курдските сили ја затвориле хуманитарната граница северно од Алепо (најголемиот град во Сирија, многу значаен за конфликтот) (во некои конспиративни теории, со затворањето на границата кон Турција, Русија би одработила и за интересите на Европа, да се запре бранот бегалци што кон неа доаѓа од земјата на Ердоган). Според одредени аналитичари конфронтација меѓу Русија и Турција е неизбежна, но главно им противречи фактот што втората е членка на НАТО, а првата, секако, не би сакала да влезе во војна со Алијансата поради Сирија. Приватната разузнавачка корпорација Stratfor смета дека Владимир Путин нема да може да избегне турската директна провокација за конфронтација со Русија, иако би сакал, зашто би го дефокусирала од неговите вистински цели. Имено, според Stratfor, Москва во Сирија преку активностите оправдани со борбата со ИД ќе се обиде да постигне компромис со САД за да го забави натамошното освојување од страна на Западот на пост-советските простори. Во контекстот се толкува и неодамна постигнатиот договор за прекин на огнот во Сирија, што на заедничка прес-конференција во Минхен го објавија американскиот државен секретар Џон Кери и рускиот министер за надворешни работи, Сергеј Лавров. Но, колку и да се мотивите на учесниците во воената кампања против ИД второстепени, Stratfor смета дека борбените дејства ќе доведат до уривање на основата на „калифатот“ на Абу Бакр ал-Багдади. Што пак, се вели во анализата, нема да значи брз крај на ИД. Таа колку повеќе ќе се чувствува загрозена на домашен терен, толку повеќе

ќе ги активира своите келии за терористички напади далеку од пределите на Блискиот исток, за да си го задржи значењето што го има. Ваквата, пак, закана за Европа ќе ја засили исламофобијата, ќе ги затвори границите, и ќе го претвори Западниот Балкан во „тесно грло“ за мигрантите, а земјите на Балканот и онака се полни со етнички и религиозни противречности, пишува во анализатa на Stratfor.

Европа - „орекстар што свири на Титаник додека тоне“

Разузнавачка корпорација на Џорџ Фридман смета дека главна тема во Европа во 2016 година, сепак ќе бидат двата столба на ЕУ, Франција и Германија, кои и двете се подготвуваат за избори во 2017 година, па, се очекува да се подзаборави на одговорноста за предизивикот што го претставува бегалската криза, и да се крева прагот за толеранција за евроскептицизмот и национализмот. Се очекува ЕУ да ја зголемува контролата на движењето на луѓето, како и подоцна на трговијата. Бегалската криза, заедно со неуспехот на Европа да го менаџира решавањето на ситуацијата во Украина, ќе бидат фактори на фрагментацијата што ќе продолжи да доминира со Европа. Земјитечленки на ЕУ ќе ја зголемуваат својата автономија, и моќта на Унијата ќе се намалува. Матео Ренци, премиерот на Италија, која се очекува да биде следната голема адреса (после Грција) на економската криза, не се воздржа да ја нарече Унијата „орекстар што свири на Титаник додека тоне“. И според Stratfor, чкрапалто за нова голема ескалација е кај Турција, која ќе треба внимателно да се следи. Со погоре споменатите дејства на север на Сирија и на

Ирак за запирање на курдската експанзија, Анкара ќе сака да создаде безбедна зона за сириските бегалци на територијата на Сирија. На Реџеп Таип Ердоган целта му е да прима нови бегалци за да го зголеми неспокојот на Европејците од напливот мигранти, односно, за да ја придобие Европа на своја страна за воените дејства во Сирија. Ердоган уште во ноември се заканил дека може да ја „преплави Европа со бегалци“ (Турција на својата граница држи околу 80.000). Во равенката чиј резултат треба да биде ефикасна борба со ИД, не се сложува само улогата на Русија, која, според Stratfor, нема да отстапи од партнерството со Башар алАсад, што значи дека во исто време додека се бори со ИД (помалку-повеќе координирано со коалцијата собрана околу САД), Путин ќе војува и против сириската опозиција поддржана од САД, Турција, Саудиска Арабија ... Во овој контекст, со прилично радикален став, деновиве се огласи и милијардерот Џорџ Сорос, во текст објавен на Project Syndicate, насловен „Путин не е сојузник во борбата со ИДИС“. Сорос смета дека САД и ЕУ прават „голема грешка“ сметајќи го рускиот претседател за сојузник во борбата со терористите, зашто, смета милијардерот, вистинската цел на Путин е разбивањето на ЕУ. „Најдобар начин да се разбие ЕУ е да се преплави со бегалци од Сирија“, пишува Сорос. На претпоставениот приговор дека проблемот со бегалците постоеше и пред вклучувањето на Русија во оваа војна, тој одговара: „Нема причини да се верува дека Путин интервенираше во Сирија за да ја засили бегалската криза во Европа. Но, кога виде можност што би му помогнала за што побрзо разбивање на ЕУ, тој ја зграпчи“. Понатаму Сорос ја открива суштината на својата теза, а која поаѓа од претпоставката дека и ЕУ и Русија се свесни дека се борат за својот опстанок. „Ова е борба за опстанок меѓу ЕУ и Русија на Путин. ИДИС е закана и за едните и за другите, но не треба да се преценува. Нападите на џихадистите, колку и да се страшни, неспоредливи се со заканата што доаѓа од Русија“, смета Сорос. Според него, „ЕУ и Русија се наоѓаат во трка со времето и прашање е само кој прв ќе се урне“. nnn

пишува: Биљана Здравковска стојчевска

Црни денови за бизнисот Покрај големите ризици кои доаѓаат од надвор, за македонските бизниси најголемата закана доаѓа се чини од дома. Кризата кој им пресудува на македонските фирми е неликвидноста. Проблемот со блокирани фирми и со фирми кои не можат да си ги плаќаат своите обврски и редовно да ги враќаат кредитите кои ги должат кон банките се уште не го чувствуваме со целата силина и не го нарекуваме со вистинското име. Ако на ова се додаде и политичката криза во која влегува Македонија, а од која не се гледа скорешен излез, тогаш повеќе од извесно е дека следуваат црни денови за бизнисот и економијата. biljana.zdravkovska@kapital.mk facebook.com/biljana.zdravkovska

O

Очекувањата во економијата се многу важни. Многу често очекувањата за иднината кои ги имаат луѓето и фирмите се пресудни и директно влијаат на економскиот раст и движењата во економијата. Очекувањата за иднината влијаат на одлуките за трошење и инвестирање, па така директно влијаат и врз многу економски варијабли, како на пример на формирањето на пазарните цени, на приходите, на добивката, на даноците... А очекувањата за иднинатата, кога станува збор за економијата, се прилично песимистични. Во последно време се поголем е бројот на извештаи во кои се посочуваат негативните очекувања на бизнисмените и менаџерите. За разлика од порано, негативните очекувања во бизнисот сега се под огромно влијание на геополитичките случувања и ризици. Така на пример, едно неодамнешно истражување на консултантската куќа PwC, во кое учествуваа 1.400 извршни директори од 83 земји во светот, покажува дека за дури 74% од директорите геополитичките ризици и неизвесности се најголема закана за нивниот бизнис. Геолитичката неизвесност е втор најголем ризик за водење на бизнис, после преголемата регулација. Ова е за прв пат менаџерите да ги истакнат геополитичките неизвесности како фактор кој ги загрозува нивното работење, покрај стандардните фактори како преголема регулација, променливост на курсот... Експертите од PwC сметаат дека се случува голема промена, и наместо да станува поглобализиран, светот е соочен со се поголеми закани и неизвесности.. Еден друг Извештај на Светскиот економски форум во кој учествувале 750 лидери во бизнисот и политиката покажува дека “политичките и социјалните нестабилности се на највисоко ниво од крајот на Втората светска војна и тие наметнуваат многу големи предизвици и промени на економски, социјален и геополитички план”. На пример, дури 75% од менаџерите изјавиле дека очекуваат зголемување на регионализацијата на трговијата и се поголеми разлики во законите и економскиите модели. Неможноста на светските лидери да се справат со овие трендови и да најдат вистинско решение за проблемите уште повеќе ги зголемува негативните очекувања. Па во вакви услови, многу лесно на сцена излегуваат авторитарните лидери и полулисти, кои во името на економскиот национализам посегнуваат по основните постулати на пазарната економија, односно на слободата на движење на луѓето, стоката, услугите и капиталот. За да ги заштитат своите економии, многу земји во изминативе неколку години воведоа разни бариери во трговијата, ги

КапиталНО

девалвираат своите домашни валути како одговор на валутната војна која ја водат многу земји, го ограничуваат извозот и увозот за да ги заштитат своите пазари... Санкциите на западниот свет кои беа воведени да се дисциплинира Русија, како и санкциите кои Русија ги воведе кон Турција за да ја казни за срушувањето на воениот авион само покажуваат колку далеку се отидени светските лидери во својата немоќ да ги решаваат политичките проблеми на вистински начин. Штетите од овие потези со кои се нарушува глобализацијата ги трпат сите земји, и граѓаните и фирмите. Патот по кој се движи глобализацијата во послендите неколку години е прилично нејасен и полн со пречки и предизвици. Некои консултантски куќи, како на пример, Credit Suisse, објавуваат студии во кои се анализираат штетите и последиците од крајот на глобализацијата, почнувајќи од намалената трговија и соработка, па се до затворањето на границите и меѓунационални војни. Патот по кој политичките елити го водат светот навистина води кон катастрофа. Единствена надеж е дека силината на економските загуби ќе ги принуди да го одвратат светот од тоа сценарио во кое сите ќе бидат губитници, дури и оние кои сега изгледаат како победници. И во анкетата која ја направи Капитал за специјаното издание Деловна 2016 година, а во која учествуваа над 200 македонски бизнисмени, неизвесноста на надворешен план беше многу силно изразена како

Неможноста на светските лидери да се справат со овие трендови и да најдат вистинско решение за проблемите уште повеќе ги зголемува негативните очекувања. Па во вакви услови, многу лесно на сцена излегуваат авторитарните лидери и полулисти, кои во името на економскиот национализам посегнуваат по основните постулати на пазарната економија, односно на слободата на движење на луѓето, стоката, услугите и капиталот. фактор кој ќе им го усложнува работењето во оваа 2016 година. Посебно од страна на бизнисмените кои управуваат со извозни фирми. Тие очекуваат намалена извозна побарувачка, загуби од валутните шпекулации, поголеми пречки и бариери за извоз, ценовни осцилации на суровините, кои работењето им го прави многу тешко. Првиот удар македонската економија ќе го има од намалените цени на металите на светските берзи, како последица на забавувањето на економијата. Падот на извозот на металопреработувачката индустрија, кој е една од најголемите домаши извозни гранки, ќе се почуствува силно. Но, покрај големите ризици кои доаѓаат од надвор, за македонските бизниси најголемата закана доаѓа се чини од дома. Кризата кој им пресудува на македонските

фирми е неликвидноста. Проблемот со блокирани фирми и со фирми кои не можат да си ги плаќаат своите обврски и редовно да ги враќаат кредитите кои ги должат кон банките се уште не го чувствуваме со целата силина и не го нарекуваме со вистинското име. Ако на ова се додаде и политичката криза во која влегува Македонија, а од која не се гледа скорешен излез, тогаш повеќе од извесно е дека следуваат црни денови за бизнисот и економијата. Ако се мери економијата на Македонија според очекувањата на бизнисмените, тогаш повеќе од извесно е дека не чекаат тешки денови во кои фирмите под влијание на намалениот обезм на работа ќе бараат начин како да се спасат и да не потонат во хаосот со неплаќањето и неликвидноста во која веќе потонаа многу мали и средни бизниси. nnn

Капитал број 851 19.02.2016

20

www.kapital.mk

компании и пазари

Економската криза во Македонија се вика неликвидност

Три пати повеќе блокирани фирми лани отколку во 2008 година Неликвидност во бизнис секторот е вистинското име на економската криза во Македонија. Последните податоци што ги објави Народната банка заклучно со крајот на 2015 година покажуваат дека дури 44.542 фирми немале пари на сметките редовно да ги плаќаат обврските и поради тоа биле блокирани. За една година, бројот на блокирани компании се зголемил за 5,5%, меѓутоа, во споредба со крајот на 2008 година, пред почетокот на економската криза, сега бројот на блокирани сметки на приватните фирми е тројно зголемен. На крајот на 2008 година, само 14.213 фирми биле блокирани поради некаков долг кон нивните партнери, банките или кон државата. Најчести причини за блокадите на сметките на фирмите се неплатени обврски по основ на радиодифузна такса, комунални трошоци, данок на имот, јавни давачки и дури на крајот доаѓаат долговите по кредити и други облигации. Од Народната банка, пак, велат дека трендот е стабилизиран и дека нема значително нарушување на ликвидноста во реалниот сектор.

НБМ: Третина од фирмите со блокирани сметки е релати

www.kapital.mk

Капитал број 851 19.02.2016

2010

2012

2013

2014

44.542

36.407 2011

42.220

2009

41.069

2008

39.863

14.213

22.518

БРОЈ НА БЛОКИРАНИ ФИРМИ

31.047

21

2015

БРОЈ НА ОТВОРЕНИ ФИРМИ 2009

2010

2011

2012

2013

2014

10.729 11.685 8.620 8.583 8.294 6.380

Н пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

Неликвидност во бизнис секторот е вистинското име на економската криза во Македонија. Последните податоци што ги објави Народната банка заклучно со крајот на 2015 година покажуваат дека дури 44.542 фирми немале пари на сметките редовно да ги плаќаат обврските и поради тоа биле блокирани. За една година, бројот на блокирани компании се зголемил за 5,5%, меѓутоа,

во споредба со крајот на 2008 година, пред почетокот на економската криза, сега бројот на блокирани сметки на приватните фирми е тројно зголемен. На крајот на 2008 година, само 14.213 фирми биле блокирани поради некаков долг кон нивните партнери, банките или кон државата. Ова е статистичка потврда и на сите изјави на бизнисмените, кои постојано алармираат дека немаат пари да ги плаќаат ратите за кредити, ниту давачките кон државата, па дури ни за да поделат плати. Народната банка исто така потврдува дека неликвидноста во бизнис секторот кулминираше како последица од економска-та криза, меѓутоа, оттаму велат дека трендот на блокирање на фирмите во последно време е стабилизиран. „Повеќе од половината од ова тројно зголемување на блокираните компании е остварено во периодот меѓу 2009 - 2010 година. Во последните три години растот на блокираните сметки значајно забавува со стапка од 3,8% во просек споредено со 31% во просек за периодот 2009 2012 година. Факт е

дека бројот на блокирани депоненти расте и во последниот период, но она што е значајно е дека и бројот на новите фирми депоненти, со нови сметки во банкарскиот сектор, исто така се зголемува на годишна основа. Во 2015 година споредено со 2014 година, депонентите со блокирани сметки бележат раст на учеството од само 1 процентен поен и со тоа, соодносот останува стабилен, што е индикатор за отсуство на позначајни нарушувања со ликвидноста на приватниот сектор“, оценуваат од Народната банка. Меѓутоа, статистиката покажува дека иако се отвораат нови фирми, сепак во споредба со 2009 година, претприемачката иницијатива се намалува. Така во 2014 година (последни објавени податоци), отворени се вкупно 6.380 нови бизниси, што е дури 40,5% помалку отколку во 2009 година пред почетокот на економската криза, кога се отвориле дури 10.729 нови фирми. Од Народната банка добивме податок дека согласно статистиката на платниот промет, во 2015 година вкупниот број на депоненти правни лица изнесувал 127.243 и на годишна основа бил повисок

ИВНО ВИСОКО НИВО, НО Е ПОСЛЕДИЦА НА ГЛОБАЛНАТА КРИЗА

www.kapital.mk

Капитал број 851 19.02.2016

22

компании и пазари

П Димитар Богов гувернер на Народна банка

овеќе од половината од ова тројно зголемување на блокираните компании е остварено во периодот меѓу 2009 2010 година. Во последните три години растот на блокираните сметки значајно забавува со стапка од 3,8% во просек споредено со 31% во просек за периодот 2009 2012 година. Факт е дека бројот на блокирани депоненти расте и во последниот период, но она што е значајно е дека и бројот на новите фирми депоненти, со нови сметки во банкарскиот сектор, исто така се зголемува на годишна основа. Во 2015 година споредено со 2014 година, депонентите со блокирани сметки бележат раст на учеството од само 1 процентен поен и со тоа, соодносот останува стабилен, што е индикатор за отсуство на позначајни нарушувања со ликвидноста на приватниот сектор.

Расте и бројката на блокирани сметки на граѓани

П

одатоците на Народната банка покажуваат дека расте и бројот на блокирани граѓани. Заклучно со декември, дури 77.005 луѓе имале блокирани сметки. За споредба, на крајот на 2008 година, блокирани им биле сметките на само 1.620 граѓани. „Во однос на физичките лица, статистиката покажува умерен раст на бројот на блокирани депоненти коишто во 2015 година зафаќаат 4,9% од вкупниот број на депоненти во банкарскиот сектор. Притоа, стапката на раст на блокирани граѓани во 2015 година забави и изнесува 27,4%, споредено со 47,6% колку што изнесуваше во 2014 година. Колку за споредба, во периодот за време на и по акутната фаза на кризата во 20092010 година, бројот на блокирани депоненти физички лица растеше и за 1 до 3 пати на годишна основа“, објаснуваат од Народната банка.

Б

локираната фирма е неликвидна и само поради таа причина не се покренуваат други специјални правни постапки. Но, по правило многу бргу блокираните фирми стануваат непрофитабилни и неконкурентни. Агонијата ја продолжуваат со користење на пресметковни форми на плаќање, компензации, цесии. Иако Законот за платен промет ваквите Павле Гацов форми на плаќање не ги дозволува претседател на Здружение на даночни за фирмите со блокирани сметки, со советници постојани измени се одлага примената на оваа императивна одредба. Имено, фирмите со блокирани сметки кои плаќаат пресметковно успеваат да ги избегнат обврските заради кои се блокирани нивните сметки и да плаќаат за нови долгови.

за 2,4%. Меѓутоа, оваа бројка значително се разликува од бројот на активните фирми кои што доставуваат годишна сметка до Централниот регистар иако веќе три години се применуваат измените на Законот за трговските друштва со што требаше неактивните фирми да се избришат од евиденцијата. Така, произлегува дека третина од сите фирми депоненти (сосе неактивните) се блокирани, додека пак, ако се спореди со бројот на активни фирми кој што според Државниот завод за статистика изнесува 70.659, повеќе од половина од компаниите се со блокирани сметки. Уште еден податок со кој Народната банка сака да докаже дека „нема позначајни нарушувања со ликвидноста на приватниот сектор“ е зголемувањето на денарските депозити на претпријатијата од 2013 година до сега, што според монетарната власт, укажува на редовни парични приливи кај корпоративниот сектор. Дел од економистите, покрај ефектите од кризата, велат дека лошото планирање но и недомаќинското однесување на газдите на компаниите исто така ги доведува нивните бизниси до пропаст. „Секоја фирма е приказна за себе но има неколку најчести причини за

пропаѓањето на фирмите поради презадолженост. Една од причините секако е кризата. Иако номинално БДП расте со 3%, многу од стопанствениците постојано ја споменуваат. Евидентна е неликвидноста, падот на куповната моќ, па сите оние што планирале со оптимистички проекции сега се непријатно изненадени“, вели професорот од Економскиот факултет, Сашо Арсов. „Друга причина е лошото планирање. Секој проект кој се финансира со кредити треба да биде убаво анализиран, да се направат добри, конзервативни, проекции и да се предвидат стратегии за излез, односно надминување на проблемите со ликвидноста до кои може да дојде. Не помалку важна е и третата причина: многу од приватните стопанственици располагаат со луксузни имоти во услови кога нивните компании не можат да ги отплаќаат долговите. Тоа значи дека значителни износи на средства се извлекувани од фирмите, без да се размислува (можеби и намерно) дека со тоа фирмата се остава без средства за преживување“, вели професорот Арсов. Аналитичарите објаснуваат дека блокирањето на фирмите во Македонија

Експерти: Најмногу блокирани за неплатена радиодифузна такса

www.kapital.mk

Капитал број 851 19.02.2016

24

компании и пазари

во најголем дел произлегува од обврските по основ на радиодифузна такса, комунални трошоци, данок на имот, јавни давачки и дури на крајот доаѓаат долговите по кредити и други облигации. Претседателот на Здружението на даночни советници, Павле Гацов, вели дека фирма може да блокира секој доверител преку режимот на активирање на извршна исправа (нотар, извршител), присилна наплата, присилно извршување и со судска пресуда. „Блокираната фирма е неликвидна и само поради таа причина не се покренуваат други специјални правни постапки. Но, по правило многу бргу блокираните фирми стануваат непрофитабилни и неконкурентни. Агонијата ја

продолжуваат со користење на пресметковни форми на плаќање, компензации, цесии. Иако Законот за платен промет ваквите форми на плаќање не ги дозволува за фирмите со блокирани сметки, со постојани измени се одлага примената на оваа императивна одредба. Имено, фирмите со блокирани сметки кои плаќаат пресметковно успеваат да ги избегнат обврските заради кои се блокирани нивните сметки и да плаќаат за нови долгови“, објаснува Гацов, и додава дека блокадата на сметката често пати е и главна причина за искажување на загуба која може да предизвика активирање на механизмите од Законот за трговски друштва. Еден од бизнисмените што го прашавме дали се подобрува

НИЕ СМЕ ВРСКАТА СО СИТЕ ДЕЛОВНИ ПОДАТОЦИ КОИ ВИ СЕ ПОТРЕБНИ

#1

ЗА БИЗНИС ИНФОРМАЦИИ

ЗА ПАМЕТНИ ДЕЛОВНИ ОДЛУКИ!

02 / 3117 100 info@targetgroup.mk www.targetgroup.mk

финансиската дисциплина, односно колку редовно компаниите си ги плаќаат обврските само кусо одговори „никој никому не плаќа“. Последните податоците од Централниот регистар за 2014 покажаа дека во Македонија важат убедливо најдолги рокови за плаќање во цела Европа. Македонските фирми во просек ги плаќаат обврските за 172 дена. Тоа е за четири дена подолго споредено со 2013 година. Тие пак, своите побарувања ги наплатуваат во просек за 120 дена. Најновото истражување на шведската компанија Intrum која го прави европскиот индекс на плаќања, покажува дека со рок на плаќање од 80 денови, најнедисциплинирани се италијанските компании. Во Португалија и Шпанија, минатата година во просек се чекало по 70 дена за наплата на побарување. Од земјите во регионот, најлошо е рангирана Хрватска каде што за наплата за чека 48 дена, во Бугарија 39 дена, во Словенија 36 дена, додека пак Босна и Србија се меѓу најдисциплинираните земји со рок на наплата до 30 дена. Кога станува збор за плаќања на обврските од страна на јавниот сектор, повторно Италија е на дното на табелата каде што за наплата се чека 145 дена. Останатите држави кои што беа најпогодени од европската должничка криза, како Португалија и Шпанија, исто така ги пробиваат сите нормални рокови за плаќање на обврските.

Половина милијарда евра ненаплатлив долг кон банките

Неликвидноста во приватните фирми ја чувствуваат на сопствена кожа и банкарите, иако за нив може да се каже дека „пливаат во пари“. Нив ги мачи тоа што, како што покажуваат најновите податоци на Народната банка, не можат да наплатат 483,5 милиони евра одобрени кредити. Тоа значи дека 10,6% од сите кредити се спорни за наплата што е двојно повеќе од просекот на лоши кредити во Европа и дури четири пати повеќе од просекот во САД. Банкарите потврдуваат дека наплатата на кредитите

оди многу тешко бидејќи компаниите се финансиски исцрпени од долгата економска криза и нивната платежна способност не се подобрува. „Генерално условите во работењето во овој сегмент не се драстично променети споредено со минатата година. Затоа и сметам дека ќе останат исти и годинава. Политичката криза имаше многу негативно влијание во 2015 година со оглед на тоа дека започна уште на почетокот на годината. Кога велам негативно влијание, не сметам дека ги турна целата економија и финансискиот систем во негатива или наназад, но значително го забави или целосно го анулираше трендот на пораст, што во услови на инертност во работењето, како што се во Македонија, сметам дека ќе изгубиме најмалку уште една година пред да започнеме да се движиме повторно напред со пораст и во услови на стабилност“, оцени претседателот на Управниот одбор на Стопанска банка Битола, Владимир Ефтимоски. Од Народната банка пак велат дека податоците покажуваат стабилизирање на трендовите во последниот период. „Учеството на лошите кредити во вкупните кредити во последните три години постојано се одржува околу нивото од 11% и е најниско во регионот. Во однос на претпријатијата, по растот предизвикан од кризата, учеството на лошите пласмани исто така се стабилизира и во периодот од 2013 до 2015 година се одржува околу нивото од 15%. Во исто време, забележан е забавен раст на нефункционалните кредити на претпријатијата којшто лани изнесува 6,6% на годишна основа, во услови кога растот на вкупното кредитирање кон корпоративниот сектор зајакнува во последните две години и на крајот на минатата година изнесува 7,1%“, објаснуваат од Народната банка. nnn

ƴƤƷƸƦƤǎƪ ƦƳ ƴƵƳƶƷƳƵ ƭ ƶƷƭưÚ

~yn{k ȗl}r n

21.900€ ìĖÕĘĚĘÕęėĕ ǘǙǡÕí ƴǤǢǥǦǢǤ ǜ ǥǦǜǟÕ ƦǢ ǡǢǕǜǢǦ SUPERB ǢǕǜǙ ǘǕǙ ǞǓǤǓǞǦǙǤǜǥǦǜǞǜ ǨǧǡǞǪǜǢǡǜǤǓǓǦ ǕǢ ǥǢǕǤǬǙǡǓ ǩǓǤǠǢǡǜǻǓÕ ƲǓǻǣǤǢǥǦǢǤǙǡ ǕǢ ǞǟǓǥǓǦǓ ǥǢ ǡǜǛǓ ǜǡǢǕǓǦǜǕǡǜ ǙǟǙǠǙǡǦǜ ǛǓ ǠǓǞǥǜǠǓǟǙǡ ǞǢǠǨǢǤÖ ǕǢ ǞǢǠǔǜǡǓǪǜǻǓ ǥǢ ǡǢǕǜǢǦ ǣǤǙǪǜǛǙǡ ǜ ǙǠǢǪǜǢǡǓǟǙǡ ǘǜǛǓǻǡÖ ǡǢǕǜǢǦ SUPERB ǿǙ ǖǢ ǡǓǣǤǓǕǜ ǥǙǞǢǙ ǣǓǦǧǕǓǽǙ ǥǢǕǤǬǙǡǢÕ ƲǢǕǜǢǦ SUPERBÕ ƭǘǙǓǟǙǡ ǜǛǔǢǤ ǛǓ ƦǓǬǜǦǙ ǥǙǠǙǻǡǜ ǜ ǔǜǛǡǜǥ ǣǓǦǧǕǓǽǓÚ ƧǤǓǦǜǥ ǟǜǛǜǡǖ ǣǓǞǙǦØ ǣǤǕǓ ǤǙǖǜǥǦǤǓǪǜǻǓÖ ǞǓǥǞǢ ǛǓ ǣǤǕǓǦǓ ǖǢǘǜǡǓ ǜ ǓǕǦǢǢǘǖǢǕǢǤǡǢǥǦÕ ĘĖĞĎ ǠǙǥǙǫǡǓ ǟǜǛǜǡǖ ǤǓǦǓÕ

www.skoda.mk ƴƳƵƽƪ ƶƯƳƴnjƪ ǔǧǟÕ ƥǢǥǡǓ ǜ ƺǙǤǪǙǖǢǕǜǡǓ ę ƶǞǢǣǻǙ ǦǙǟØ ĕė ėě ėě ėěě

facebook.com/skodamacedonia Ʃƪ ưƸƯƶ ƤƸƷƳ ǧǟÕ Ěĕĕ ǔǤÕĚĚ ƯǧǠǓǡǢǕǢ ǦǙǟØ ĕĘĖ ęęę ĞĞĞ

ƤƸƷƳ ǧǟÕ ƧǙǡǙǤǓǟ ƥǢǤǢ ƴǢǪǞǢǕ ǔǔ ƶǦǤǧǠǜǪǓ ǦǙǟØ ĕĘę Ęė ĘĘ Ęę

ƶƯƶ ƤƸƷƳ ǔǧǟÕ ƧǙǕǖǙǟǜǻǓ ǔǔ ƧǙǕǖǙǟǜǻǓ ǦǙǟØ ĕĘę ėĖě ĘĕĖ

njƳƶƭƹƳƦ ƤƸƷƳ ƩǢǕǟǙȁǜǞ ǔǔ ƥǜǦǢǟǓ ǦǙǟØ ĕęĜ ėęĖ ĚĖĚ

Капитал број 851 19.02.2016

26

www.kapital.mk

Анализа

Кои се најбарани и најплатени професии во

Се бараат мајст врие од правни економисти Најбараните и најплатените професии во Македонија не одат рака под рака. Најмногу се бараат работници што ќе мешаат малтер, шивачи, кројачи, пекари, месари, но платата што ќе ви ја дадат работодавачите за некое од овие работни места нема да биде поголема од двеста евра. Од друга страна, меѓу најплатените се програмерите, фармацевтите, банкарите, но на пазарот врие од вакви кадри и ако веќе сте стекнале вакво образование, тешко ќе најдете работа. Според последните податоци од Државниот завод за статистика, до третиот квартал лани во земјава имало вкупно 7.155 слободни работни места. Сепак, бројката на невработени граѓани е 34 пати поголема отколку бројот на слободни работни места во земјава.

Статистика: Бројот на невработени е 34 пати по

www.kapital.mk

Капитал број 851 19.02.2016

Н пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

о Македонија?

тори, ици и 5

Најбараните и најплатените професии во Македонија не одат рака под рака. Се бараат работници што ќе мешаат малтер, шивачи, кројачи, пекари, месари, но платата што ќе ви ја дадат работодавачите за некое од овие работни места нема да биде поголема од двесте евра. Од друга страна, меѓу најплатените се програмерите, фармацевтите, банкарите, но на пазарот врие од вакви кадри и ако веќе сте стекнале вакво образование, тешко ќе најдете работа. Аналитичарите велат дека неусогласеноста на понудата и побарувачката создава хаос на пазарот на работна сила. „Од една страна имаме хиперпродукција на високо образовани кадри од општествените науки, како на пример, правници, економисти, филозофи, голем дел од нив стануваат и магистри и доктори на науки а такви кадри ниту ни требаат во моментот, ниту пак ќе ни требаат. Од друга страна, немаме мајстори, никој не сака да меша малтер или да носи цигли“, вели Раде Ненадиќ, сопственик на агенцијата за привремени вработувања Партнер. Тој вели дека само 2% од децата што завршуваат основно образование, одлучуваат да продолжат во средно стручно училиште, додека сите останати се запишуваат во гимназија, средно медицинско или средно економско. „Од денешна перспектива за младите звучи неатрактивно да станат мајстори,

најбарани професии на пазарот во Македонија

XX Работници во услужни дејности XX Ракувачи со машини и постројки XX Програмери XX Техничари (графички, машински, градежни, текстилни) XX Технолози (фармацевтски, машински)

27 односно ѕидари, бравари, лимари, и дел од тоа се должи и на ниските плати што ги нудат работодавците за овие работни позиции, иако не можат да најдат работници. Грчки Актор на пример увезе 500 работници од Грција за да го изградат автопатот Демир Капија – Смоквица затоа што на пазарот во Македонија ги нема. Нема механизам што ќе ги натера работодавачите да им даваат високи плати на работниците, меѓутоа, мислам дека ќе се свестат кога набрзо ќе почнат да се затвараат конфекциите затоа што нема да има шивачи и кројачи. Многу брзо ќе им стане јасно на менаџерите на компаниите дека со плата од двесте евра нема да ги мотивираат младите да бидат работници“, вели Ненадиќ. Според него, мора да се преврти системот на вредности, да се намалат платите за административни работи во канцеларија за да се демотивираат младите да сакаат да го работат тоа, а да растат платите на работниците. Ненадиќ вели дека се уште голема е побарувачката на пазарот за информатичари, односно програмери, но и во овој сектор се чувствува презаситеност од кадри, па така сега веќе се бара нивно доусовршување, односно познавање на напредни програмски јазици. Најновото истражување на пазарот што го направи Агенцијата за вработување исто така покажува дека први на листата најбарани професии со високо образование се информатичарите. Така, работодавачите што ги анкетирала Агенцијата, во периодот од октомври до ноември лани, рекле дека најголема потреба имаат да вработат програмер, систем администратор, развивач на софтвер, инженер на софтвер, графички дизајнер. Од останатите професии, се бараат и градежни инженери, машински инженери, архитекти, фармацевтски технолози, технолози за фармацевтски производи, машински технолози за одржување на процесна опрема, маркетинг агенти, сметководители, економисти (за

5

најплатени професии на пазарот во Македонија

XX Вработени во воздухопловен транспорт XX Компјутерски програмери XX Фармацевтски технолози XX Финансиски дејности XX Телекомуникации

оголем од бројот на слободни работни места

www.kapital.mk

Капитал број 851 19.02.2016

28

Анализа

финансии, за осигурување, за банкарство, за менаџмент), правници. Меѓутоа, освен дипломата, од агенциите за посредување при вработувањето објаснуваат дека новата реалност наметнува работодавачите се повеќе да бараат други вештини и познавања кај кандидатите. Така, освен познавање на странски јазици и компјутери, работодавачите од кандидатите се почесто бараат и сертификати за надградени и усвоени меки вештини, кои вклучуваат комуникациски и презентациски вештини, способност за преговарање, решавање конфликти и работа во тим, како и изградени продажни вештини. “Во врска со барањата за посебни знаења и вештини кои треба да ги поседуваат потенцијалните кандидати за вработување, особено за пополнување на работните места со високо образование, работодавачите најмногу ја нагласуваат потребата од познавањето на странски јазици, (англиски, германски, италијански),

познавање на основни компјутерски апликации (MS Office, Auto Cad), како и стекнати напредни знаења и вештини од областа на информациската технологија (Server administrator, CISCO, Java programmer, Oracle). Притоа ја нагласуваат потребата од задолжително поседување на сертификати за стекнатите знаења“, велат од Агенцијата за вработување. Од Агенцијата објаснуваат дека од кадрите со средно или вишо образование, се бараат техничари - технолози, администратори, систем оператори, оператори на телекомуникациска опрема, графички техничари, електротехничари, машински техничари, електромашински техничари, машински техничари за одржување на опрема, градежни техничари, текстилни техничари, комерцијалисти, медицински сестри, техничари за обувки, фармацевтски техничари. Од среднистите, на пазарот најголема потреба има од шивачи, ткајачи, крзнари кројачи, продавачи, заварувачи, бравари,

столари, магационери, возачи (на такси, на товарно возило, на камион, на автобус), месари, пекари, келнери, готвачи, ѕидари, чевлари. Меѓутоа, токму овие кадри се и најдефицитарни. Со завршено основно образование, компаниите најмногу барале работници за едноставни работи во производствена линија, чевларски работници, ѕидарски работници, дистрибутери (малопродажба), хигиеничари на станбен и деловен простор, работници во високоградба, овоштарски и лозарски работници. Истражувањето Агенцијата за вработување обезбедува одредени краткорочни показатели за очекувањата на работодавачите во однос на новите вработувања и потребите од вештини со кои треба да располагаат кандидатите, како истите би можеле да бидат конкурентни на пазарот на трудот.

Фирмите бараат профили што и не постојат во образовниот систем

Последното истражување на Стопанската

Аналитичари: Најплатените не се и најбарани професии

www.kapital.mk

Капитал број 851 19.02.2016

30

Анализа

комора на Македонија спроведено меѓу своите членки, покажа дека многу компании, особено од преработувачката индустрија, се соочуваат со проблем да најдат соодветни кадри на пазарот. На прашањето дали имале проблем при вработување нови работници, од металопреработувачката и електроиндустријата, градежништвото и прехранбената индустрија, одговориле дека не можат да најдат заварувачи, и тоа за сите типови заварување, бравари, монтери, ракувачи на вилушкари, оператор на кранови, металуршки техничари, лаборанти за испитување на градежни материјали... воглавно сите технички профили, меѓу кои и машински и градежни инженери, како и технолози, маркетинг менаџери или пак тим лидери на продажба, во прехранбената индустрија. Комората побарала од фирмите да ги наведат и причините зошто не можат да обезбедат соодветни кадри, па им понудиле неколку одговори, како на пример, несоодветно ниво на образование; недостаток на знаења и вештини; недостаток на работно искуство; итн. “Сите овие причини фигурираат во

Раде Ненадиќ

сопственик на агенцијата за привремени вработувања Партнер

Н

еусогласеноста на понудата и побарувачката создава хаос на пазарот на работна сила. Од една страна имаме хиперпродукција на високо образовани кадри од општествените науки, како на пример, правници, економисти, филозофи, голем дел од нив стануваат и магистри и доктори на науки а такви кадри ниту ни требаат во моментот, ниту пак ќе ни требаат. Од друга страна, немаме мајстори, никој не сака да меша малтер или да носи цигли. Менаџерите на компаниите мора да сфатат дека со плата од двесте евра нема да ги мотивираат младите да бидат работници

одговорите од компаниите, но кај некои наведено е дека не ни постојат во образовниот систем“, објаснија од Стопанската комора. Според последните податоци од Државниот завод за статистика, до третиот квартал лани во земјава имало вкупно 7.155 слободни работни места. Најголем дел од нив, односно 2.269 работни места се слободни во преработувачката индустрија, 1.328 во секторот трговија на големо и мало, 725 во градежништвото, 553 во секторот транспорт, 471 во хотелите и

рестораните. По одделни занимања, најмногу се бараат, односно дури 2.000 работници во услужни дејности и продажба, 1.541 ракувачи со машини, 911 техничари, и од друга страна 769 службеници што би имале работа во канцеларија и само 35 менаџери. Сепак, бројката на невработени граѓани е 34 пати поголема отколку бројот на слободни работни места во земјава. Заклучно со третиот квартал лани, невработени се дури 243.230 граѓани.

nnn

31

Капитал број 851 19.02.2016

издава: Капитал Медиа Гроуп основан 1999 година основач: Љупчо Зиков бул. ВМРО бр.7, зграда 1, влез 1, кат 6, стан бр.31

тел. ++ 389 2 3280 910 www.kapital.mk www.facebook/KapitalMK

Претплатете се на КАПИТАЛ...

АНАЛИЗА

И

ЕВРОПСКАТА ЕНЕРГЕТСКА ЗАЕДНИЦА ПРЕДУПРЕДУВА: МАКЕДОНИЈА Е ЗЕМЈА СО ЗАРОБЕН ЕНЕРГЕТСКИ ПАЗАР!

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

ГОДИНИ

дејата и визијата за тоа што сакаат да направат, беше највредниот капитал кој го COVER STORY поседуваа луѓето што ја почнаа приказната КОЈ УПРАВУВА СО за Капитал пред повеќе од 15 години. Со МАКЕДОНСКАТА макотрпна и посветена работа на својот тим, ЕКОНОМИЈА? магазинот се наметна како еден од најрелевантните извори на квалитетни информации во Македонија и регионот, значајни за приватниот, јавниот и невладиниот сектор. Да се биде лидер на пазарот во својот сегмент е голема чест и задоволство, но и голема обврска кон сите што секоја недела нетрпеливо го чекаат Капитал да ги информира за економските проблематики и актуелности, но, и да ги едуцира со своите содржини за најновите трендови. СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ АВТОМОБИЛИ Капитал се чита во директорски канцеларии, Капитал АВТОМОБИЛСКИОТ ПАЗАР УШТЕ СЕ БУДИ ОД КОМА се чита во кабинети на политичари, Капитал се чита КОЈ ЌЕ ПРЕЖИВЕЕ, ЌЕ РАСКАЖУВА АНАЛИЗА: КОЛКУ “ТЕЖИ” СПЕЦИЈАЛНИОТ ТИМ НА ОБВИНИТЕЛИ? на универзитети, институти, “тинк-тенк” центри.... едноставно Капитал е секаде кај што се со годишна донесуваат одлуки и креираат п ретплата од политики и стратегии. БИЗНИС И ПОЛИТИКА КАКВА ВИЗИЈА ИМА СДСМ ЗА МАКЕДОНИЈА?

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

АВТОМОБИЛСКИОТ ПАЗАР УШТЕ СЕ БУДИ ОД КОМА

специјален прилог

АВТОМОБИЛИ

КОЈ ЌЕ ПРЕЖИВЕЕ, ЌЕ РАСКАЖУВА

 АВТО САЕМ ФРАНКФУРТ 2015 КОИ НОВИ МОДЕЛИ МОЖЕ ДА ГИ ВИДИМЕ НАСКОРО И НА МАКЕДОНСКИТЕ ПАТИШТА?

WWW.KAPITAL.MK

БРОЈ 833 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 16 ОКТОМВРИ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

Во време кога квалитетната информација е најскапоцен ресурс, не дозволувајте да останете без најскапоценото. Станете и вие дел од семејството на редовни читатели на Капитал и искористете ги поволните пакети за претплата што ги подготвивме за вас.

4.100 20%

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

COVER STORY

ГОСПОДАРИ НА МАКЕДОНИЈА КОЈ Е ГАЗДА НА НАЈМОЌНИТЕ МАКЕДОНСКИ КОМПАНИИ? ВОДИЧ КАКО ДА ОТВОРИТЕ ФИРМА ВО РЕГИОНОТ?

денари, заштедете

УШТЕ 20 ИЛЈАДИ МАКЕДОНЦИ СИ ЗАМИНАА ЗА ЕДНА ГОДИНА.

ДОСЕГА ОТСЕЛЕНИ

600.000

ДАЈТЕ НИ ПАТИШТА И СЛОБОДНИ ГРАНИЦИ, ЗА БИЗНИС ЌЕ СЕ ДОГОВОРИМЕ! РАМКОВЕН ДОГОВОР: ЗА ОСУМ ГОДИНИ ПОТРОШЕНИ НАД 73 МИЛИОНИ ЕВРА!

COVER STORY СЕКОЈА ТРЕТА ДРЖАВНА КОМПАНИЈА Е ВО ЗАГУБА. КОЈ ЌЕ ПОНЕСЕ ОДГОВОРНОСТ?!

6 месечна претплата 2.200 денари 12 месечна претплата 4.100 денари со вклучени 20% попуст

24 месечна претплата 6.100 денари со вклучени 40% попуст

КАПИТАЛ АНАЛИЗА ЦЕНИТЕ НА СУРОВИНИТЕ ВО АМБИС. МАКЕДОНСКАТА ИНДУСТРИЈА ОЧЕКУВА ЦРНИ СЦЕНАРИЈА

ПОЛИТИКА ВИКТОРИЈА НУЛАНД ВО СКОПЈЕ НЕ ДОАЃА СО МАГИЧНО СТАПЧЕ... НО, МОЖНО Е ДА ДОЈДЕ СО БОКСЕРСКИ РАКАВИЦИ ?!

со вклучени 15% попуст

АНАЛИЗА ФИРМИТЕ НЕ МОЖАТ НИКАКО ДА СЕ НАПЛАТАТ ОД ДРЖАВАТА!

КАПИТАЛ АНАЛИЗА НАД 660 МИЛИОНИ ЕВРА ИСПЛАТЕНИ СУБВЕНЦИИ, А УВОЗОТ НА ХРАНА ЗГОЛЕМЕН ЗА 80%!

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

КОМПАНИИ И ПАЗАРИ РУСКОТО ЕМБАРГО ЌЕ ГИ ПРЕПЛАВИ МАКЕДОНИЈА И БАЛКАНОТ СО ЕВТИНИ ТУРСКИ ПРОИЗВОДИ?!

WWW.KAPITAL.MK

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

КОЈ И ДА БИДЕ НА ВЛАСТ, НЕКА МУ ЈА МИСЛИ ЗА ТРИ ГОДИНИ ДРЖАВАТА ТРЕБА ДА ВРАТИ ДОЛГ ОД

ГРЧКОТО “НЕ” ГО СТАВИ НА ТЕСТ ЛИДЕРСТВО НА МЕРКЕЛ И ИДНИНАТА НА ЕВРОЗОНАТА

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ

COVER STORY

ТУРБУЛЕНЦИИ

НА ЕВРОПСКИОТ ТЕЛЕКОМ ПАЗАР И МАКЕДОНИЈА ЗАФАТЕНА ОД БРАНОТ ПОЛИТИКА

SKI & SPA

ШТО ПО ЛИДЕРСКАТА СРЕДБА ВО ПОНЕДЕЛНИК?!

ВОДИЧ ЗА ЗИМУВАЊЕ

СУПЕРМАРКЕТИТЕ ПЛАЌААТ КОГА САКААТ, КОЛКУ САКААТ И КАКО САКААТ

КАПИТАЛ SPECIAL

ТОП 100 ИЗВОЗНИ ПРОИЗВОДИ

АНАЛИЗА

2015/2016 КОЈ ГО ВЛЕЧЕ МАКЕДОНСКИОТ ИЗВОЗ?  НАЈДОБРИТЕ СКИЈАЧКИ ЦЕНТРИ НА БАЛКАНОТ И ВО РЕГИОНОТ  НАЈДОБРИ СПА И ВЕЛНЕС ЦЕНТРИ

 НАЈДОБРИТЕ РЕСОРТИ ЗА ОДМОР СО ДЕЦА  ЗИМСКИТЕ СПОРТОВИ: СКИИ, СНОУБОРДИ, САНКИ ГОЛЕМА ИНВЕСТИЦИЈА НА  WELLNESS МАКСТИЛ ОД 22 МИЛИОНИ ЕВРА ИНСТРУКТОРИТЕ ЈОРДАНОВ: МЕТАЛУРШКИТЕ КОМПАНИИ ВО ЦЕЛИОТ СВЕТ ИМААТ ПОСЕБЕН ПРЕПОРАЧУВААТ: ТРЕТМАН ОД ДРЖАВАТА ВЕЖБИ И ХРАНА БИЛДЕРБЕРГ: КАКВАИИДНИНА ЗА РЕЛАКСИРАН ЗДРАВ КРОИ СВЕТСКАТА ВЛАДА? ПОМИН НА ЗИМСКИТЕ БРОЈ 817 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 26 ЈУНИ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

WWW.KAPITAL.MK

МЕСЕЦИ

 СОВЕТИ КАКО ДА ОСТАНЕТЕ ФОКУСИРАНИ И ПРОДУКТИВНИ ОВАА ЗИМА

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ

SKI & SPA ВОДИЧ ЗА ЗИМУВАЊЕ 2015/2016

1,1

МИЛИЈАРДИ ЕВРА

ЕУ МОРА ДА СЕ МЕНУВА ЗА ДА ПРЕЖИВЕЕ Б НА РЕГИОНАЛНА БИЗНИС НАГРАДА

PROFILE

МАТЕ РИМАЦ хрватски претприемач

СВЕТ: ИСЛАМСКАТА ДРЖАВА ЗА СВОЈАТА ГОДИШНИЦА УДРИ НА ТРИ КОНТИНЕНТИ ДВОБРОЈ 819/820 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 10 ЈУЛИ/17 ЈУЛИ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

WWW.KAPITAL.MK

БРОЈ 832 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 9 ОКТОМВРИ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

WWW.KAPITAL.MK

ТРЕНД: СЛУЖБЕНИ ЕЛЕКТРИЧНИ ВОЗИЛА НАМАЛУВАЊЕ НА ТРОШОЦИТЕ И ОПШТЕСТВЕНА ОДГОВОРНОСТ ВО ИСТО ВРЕМЕ

WWW.KAPITAL.MK

БРОЈ 842 | ЦЕНА 100 ДЕН.

18 ДЕКЕМВРИ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

ЕВРОПСКИОТ ИЛОН МАСК

Истанбул станува “мека” за стартапи

*Во цената е вклучен ддв и платена поштарина

...заеднички ја креираме додадената вредност на нашите животни проекти...

www.kapital.mk

Капитал број 851 19.02.2016

32

ИзвознИ стратегИИ

541 438

Извоз од македонИја м македон Ија кон косово к

По годИнИ

315

2009

(во милиони долари)

392 276

2010

2011

2012

2013

231

2014

187

2015

како да се зголемИ Извозот во косово?

Македонија го губи косовскиот пазар. Паѓа извозот на нафта, метали и храна...

очајно: 70 км до ПрИштИна за шПедИтерИте зн

www.kapital.mk

Капитал број 851 19.02.2016

33

Г

Неби Хоџа

бизнисмен

о губиме косовскиот пазар. Држава со која немаме ниту една реална бариера, па дури ни јазична. Позитивниот трговски биланс кој беше препознатлив за нашата соработка веќе го нема. Македонија уште еднаш ја испушти шансата да биде економска локомотива за регионот. Позиција која реално можеше да ја има кон Косово и Албанија со оглед на напредниот процес на евроинтегрирање кој беше со децении пред овие две соседни земји.

Г пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

„ Граничните бариери, недоволната меѓусебна информираност, немањето почести контакти меѓу бизнисмените, незадоволителните ангажмани во креирањето на заеднички проекти за настап пред европските фондови и слаби и ретки иницијативите за заеднички настап на трети пазари“, се само дел од причините кои ги наведуваат македонските и косовските стопанственици за негативниот тренд на економска соработка кој резултира пад на трговската размена и извозот НА Косово. Македонските производи се традиционално застапени на косовскиот пазар со години наназад. За време на поранешна Југославија голем процент од македонските производи се пласирале токму во оваа тогашна покраина. Македонскиот извоз кон Косово позасилено почна да расте после 1999 година и НАТО интервенцијата. Тогаш оваа територија падна под меѓународен протекторат, и во годините подоцна увозот од Македонија континуирано растеше. После прогласувањето на независноста на Косово, трговската размена меѓу двете земји надмина рекордни половина милијарда долари, од кои најголем дел отпаѓа на македонскиот извоз. Ако се анализираат податоците за македонскиот извоз во изминативе години, статистиката покажува дека во 2009 година Македонија извезла роба на Косово во износ од 315 милиони долари при вкупен обем на

М

Фатмир Бетиќи

Комора на Северозападна Македонија

ора да вложуваме повеќе во промоција на извозот. Оваа фраза кај нас се сфаќа само делумно и на терен реално не се презема ништо. Искуствата од поразвиените држави велат дека не е ништо страшно да се поддржува извозот, бидејќи државата би имала само корист. Со ваква статус кво ситуација корист нема никој.

Македонските и косовските бизнисмени бараат владите да помогнат во стабилизирање на опаѓачкиот тренд на трговска размена. Тие конкретно предлагаат симнување на граничните бариери, односно нивно заедничко интегрирано менаџирање и подигнување на економската соработка на повисоко ниво, преку поголема меѓусебна информираност, почести контакти, поголеми ангажмани во креирање на заеднички проекти и заеднички настап на трети пазари. Иако наголемо се зборуваше дека падот се должи на неработењето на ОКТА, податоците покажуваат дека освен кај нафтените деривати, намалување на извозот бележат и металната и прехранбената индустрија. размена од 325 милиони долари. Во 2010 продолжува нагорниот тренд на трговска размена со 438 милиони долари извоз. Во наредната 2011 година обемот на трговска размена расте на рекордни 577 долари, од кои цели 540 милиони долари се извоз. Надолниот тренд започнува во 2012 година кога извозот паѓа на 392 милиони долари, за наредната 2013 веќе да изнесува 276 милиони евра и во 2014 конечно да падне на 230 милиони долари. Во 2015 година извозот на Македонија кон Косово изнесува 187 милиони долари. Многу од бизнисмените кои ги консултираше Капитал ваквиот пад на извозот го поврзуваат со растот на вредноста на доларот и запирањето на извозот на преработена нафта кон Косово. Но, ако се анализира структурата на извозот падот не е само кај нафтените деривати, туку општо кај сите ставки и категории. Што се однесува до доларот нашите брифери со право коментираат дека неговата вредност не е порасната за цели 300% колку од прилика е разликата помеѓу извозот во 2011 година и 2015 година. Ова го потврдува и бизнисменот Неби Хоџа, кој е и претседател на Стопанската комора на Северозападна Македонија и предупредува дека Македонија неповратно го губи косовскиот пазар. „Го губиме косовскиот пазар. Држава со која немаме ниту една реална бариера, па дури

ни јазична. Позитивниот трговски биланс кој беше препознатлив за нашата соработка веќе го нема. Македонија уште еднаш ја испушти шансата да биде економска локомотива за регионот. Позиција која реално можеше да ја има кон Косово и Албанија со оглед на напредниот процес на Евроинтегрирање кој беше со децении пред овие две соседни земји“, вели Хоџа.

Потребна е промоција на извозот

Конечно дојдовме и до решенијата кои ги предложија самите бизнисмени и нивните претставници од Стопанските комори. Според Фатмир Бетиќи, извршен директор на Стопанската комора на Северозападна Македонија, во извозот кон Косово ни фали една работа која ја зборуваме со години и децении, а никако да ја спроведеме. „Мора да вложуваме повеќе во промоција на извозот. Оваа фраза кај нас се сфаќа само делумно и на терен реално не се презема ништо. Искуствата од поразвиените држави велат дека не е ништо страшно да се подржува извозот од страна на државата, бидејќи таа тоа би го правела за сопствена корист која подоцна ќе ја добие од развојот на извозниците. Со ваква статус кво ситуација корист нема никој“, вели Бетиќи. Според останатите познавачи на состојбите кои ги консултиравме , тактиката која поминувала за извоз на Косово во минатото

начат десет и повеќе сати чекање по граници

www.kapital.mk

Капитал број 851 19.02.2016

34

Извозни стратегии

Н Абедин Мурати

Ројал Фрејзер Фуд

а Балканот има пазар, но треба да се најде, а за тоа треба да се подржуваме. Ако се работи квалитетно и по сите стандарди, и ако имаш добра организација, има и работа и успех. Пречките за регионално поврзување се границите. Треба конечно сите да влеземе во Европска унија и да не се занимаваме со застарени граници. Еден камион натоварен со роба ми патува исто време до Хрватска и исто време со Косово.

О

д Призрен до албанското или црногорското море буквално се стигнува за час или час и половина. Тоа никогаш не било и сега навистина претставува голема предност. Конечно, македонските бизнисмени на дофат имаат брз и евтин транспорт како низ регионот, така и кон Италија и цела западна Европа. Затоа мора што побрзо да ги поврземе Арбен нашите патишта со албанските и Абдурахмани косовските автопатишта. Везе Шари

се потешко ќе се применува . „Косово во минатото беше политички затворено и немаше многу избор во поглед на надворешно трговските партнери и разновидноста на производи за увоз. Тоа веќе не е така и Косово како и секоја друга држава сега има неограничен избор. Така да ќе треба се повеќе енергија за да се освои овој пазар“, смета Бетиќи.

Итно да се тргнат сите бариери

Сепак не е се само во тактиките и промоција на извозот. На теренот постојат и реални пречки на кои сериозни поплаки имаат самите бизнисмени. На пример од Македонија кон Косово постои само еден граничен премин за тешки товарни возила кој вечито е блокиран поради долгите камионски колони. Самите бизнисмени велат дека не е во ред патот од Скопје до Приштина кој нормално треба да трае два часа со камион да се поминува за осум десет, па дури и 24 часа. Поради тоа, бизнисменот Абедин Мурати од Ројал Фрејзер Фуд од Тетово е дециден дека пречките за извоз на Балканот и општо регионално поврзување се границите. „Тоа е јасно и треба конечно сите да влеземе во Европска унија и да не се занимаваме со застарени граници“, вели Мурати. Неговиот колега Арбен Абдурахмани од Везе Шари на ова додава и поконкретни предлози што треба да се направи. „Од Приз р ен д о ал б ан ското или црногорското море буквално се стигнува

Косово е пазар со голем потенцијал

К

осово поради слабото домашно производство секоја година увезува производи од над 2,5 милијарди долари. Оваа држава има постојана потреба од храна, нафта, огрев, хемикалии, машини, минерали, текстил, керамика, стакло, електрична опрема и многу други продукти. Македонските компании и производи имаат повеќе децениска традиција на пласман на овој пазар на кој традиционално се купуваат. Пазарот иако е ограничен на помалку од два милиони луѓе во најголем дел го сочинуваат помлади лица кои се традиционално најголеми потрошувачи на увозни производи. Земјата од пред неколку години е автопатски поврзана со пристаништето во Драч што ја прави отворена порта кон Италија и остатокот од Западна Европа по најкраток и најевтин пат. за час или час и половина. Тоа никогаш не било и сега навистина претставува голема предност. Конечно македонските бизнисмени на дофат имаат брз и евтин транспорт како низ регионот така и кон

Италија и цела западна Европа. Затоа мора што побрзо да ги поврземе нашите патишта со косовските автопатишта, а со тоа и со автопатиштата и кон цела Западна Европа “ nnn

Визија: конечно да паднат економските граници на Балканот

26 2016

Енергетска ефикасност

февруари

специјален прилог

Нафтата на светските берзи одамна не била толку евтина, но тоа и онака не ги остави нашите џебови многу пополни. Како вистински и на долг рок да се заштеди на трошоци за енергија кај домаќинствата и бизнисите е клучното прашање со кое што се занимаваме во специјалниот прилог за енергетска ефикасност што ќе излезе на 26 февруари.

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

WWW.KAPITAL.MK

анализа специјален прилог

COVER STORY

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ ТУРБУЛЕНЦИИ

ЕНЕРГЕТСКА ЕФИКАСНОСТ НА ЕВРОПСКИОТ ТЕЛЕКОМ ПАЗАР И МАКЕДОНИЈА ЗАФАТЕНА ОД БРАНОТ

20 26 МАРТ 2015

ФЕВРУАРИ

2016

ПОЛИТИКА

ШТО ПО ЛИДЕРСКАТА СРЕДБА ВО ПОНЕДЕЛНИК?! АНАЛИЗА

КАПИТАЛ SPECIAL

ТОП 100 ИЗВОЗНИ ПРОИЗВОДИ

СУПЕРМАРКЕТИТЕ ПЛАЌААТ КОГА САКААТ, КОЛКУ САКААТ И КАКО САКААТ

КОЈ ГО ВЛЕЧЕ МАКЕДОНСКИОТ ИЗВОЗ?

ИНВЕСТИРАЈ, ЗАШТЕДИ, ПРОФИТИРАЈ! ГОЛЕМА ИНВЕСТИЦИЈА НА МАКСТИЛ ОД 22 МИЛИОНИ ЕВРА ЈОРДАНОВ: МЕТАЛУРШКИТЕ КОМПАНИИ ВО ЦЕЛИОТ СВЕТ ИМААТ ПОСЕБЕН ТРЕТМАН ОД ДРЖАВАТА

БИЛДЕРБЕРГ: КАКВА ИДНИНА КРОИ СВЕТСКАТА ВЛАДА? БРОЈ 817 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 26 ЈУНИ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

WWW.KAPITAL.MK

l Како да скратите трошоци: Намалете ја потрошувачката на струја и за над 30% од канцеларии до индустриски погони l Искуства на македонски компании што примениле енергетски ефикасни решенија l Кои се изворите за финансирање на енергетската ефикасност на компаниите во Македонија l Како домашните градежни компании ги применуваат енергетски штедливите решенија во своите објекти l Совети за секој дом: енергија се штеди l Што прави светот: Запознајте ги енергетски ефикасните градови

Повеќе информации во врска со прилогот и за претставување во истиот можете да добиете на е-мail: marketing@kapital.com.mk l gordana.mihajlovska@kapital.mk или на телефонскиот број ++ 389 2 3298 505

Лицe за контакт:

ГОРДАНА МИХАЈЛОВСКА

WWW.KAPITAL.MK

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

COVER STORY

специјален прилог ТУРБУЛЕНЦИИ

НА ЕВРОПСКИОТ ТЕЛЕКОМ ПАЗАР И МАКЕДОНИЈА ЗАФАТЕНА ОД БРАНОТ

ТелекомуникацииТе во 2016 ПОЛИТИКА

ШТО ПО ЛИДЕРСКАТА СРЕДБА ВО ПОНЕДЕЛНИК?! АНАЛИЗА

КАПИТАЛ SPECIAL

ТОП 100 ИЗВОЗНИ ПРОИЗВОДИ

СУПЕРМАРКЕТИТЕ ПЛАЌААТ КОГА САКААТ, КОЛКУ САКААТ И КАКО САКААТ

КОЈ ГО ВЛЕЧЕ МАКЕДОНСКИОТ ИЗВОЗ?

ГОЛЕМА ИНВЕСТИЦИЈА НА МАКСТИЛ ОД 22 МИЛИОНИ ЕВРА

ЈОРДАНОВ: МЕТАЛУРШКИТЕ КОМПАНИИ ВО ЦЕЛИОТ СВЕТ ИМААТ ПОСЕБЕН ТРЕТМАН ОД ДРЖАВАТА

Од три ОператОри сега се два. ШтО следи?

БИЛДЕРБЕРГ: КАКВА ИДНИНА КРОИ СВЕТСКАТА ВЛАДА? БРОЈ 817 | ЦЕНА 100 ДЕН. | 26 ЈУНИ, 2015 | ПЕТОК | ГОДИНА 16

WWW.KAPITAL.MK

ТелекомиТе очекувааТ сТабилизација и расТ на приходиТе

www.kapital.mk

Капитал број 851 19.02.2016

38

Телекомуникациите во 2016

Од три оператори сега се два. Што следи?

Телекомите очекуваат стабилизација и раст на приходите Исцрпена од борбата за секој корисник преку намалување на цените, особено во мобилната телефонија, телеком индустријата во Македонија направи чекор што Европа и светот го прават интензивно последниве неколку години – пазарот окрупне, Оне и Вип се сега една компанија. И новиот оне.Вип и ребрендираниот Македонски телеком, најавуваат и спроведуваат значителни инвестиции со цел да го следат брзиот развој на податочниот сообраќај - преку изградба на нови мрежи и инсталирање нова технологија. На нивните ветувања дека цените нема да се сменат, аналитичарите велат да не се радуваме многу, бидејќи европските искуства кажуваат друго.

С пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

Стабилизација на пазарот, односно сопирање на неколкугодишниот тренд на падот на приходите и добивките очекуваат телеком операторите во Македонија за оваа година. Беспоштедната конкурентска борба, изразена преку постојано намалување на цените на услугите го изеде прилично ќарот на најголемите играчи на пазарот последниве , но и на помалите оператори

кои што се борат за својот дел од колачот. Доминантни играчи на пазарот во моментов се два, Македонски Телеком и оне.Вип по спојувањето на вториот и третиот по големина оператор, што формално правно се случи на први октомври лани, иако во одделни сегменти, како што е интернет пристапот, се натпреваруваат дури 109 компании, во фиксната телефонија 31, а во радио и ТВ услугите 58 оператори. Ова значи дека македонскиот пазар на електронски комуникации е прилично раситнет според број на оператори, но истовремено гледано по пазарна концентрација и уделот на приходите и профитот, доминираат две компании. Во делот на фиксната телефонија, изразито доминира Македонски Телеком, со преку 61% од пазарот, пред оне.Вип со 26,6%, и помалите играчи како Роби и Неотел кои имаат 6,7% односно 4%. Во мобилната телефонија сега по спојувањето, според бројот на активни претплатници води оне. Вип со 53% пред Македонски Телеком со 47%, додека според уделот во приходите во малопродажба на мобилни услуги незначително води Македонски Телеком со 50.1% учество. Кај интернет услугите, повторно води Македонски телеком со речиси 43% од пазарот, пред оне.Вип со 24,6%, Роби со 15,27%, итн. Интересен е натпреварот кај обезбедувањето ТВ програма, каде што оне.Вип сега со Boom ТВ и Blizoo заедно (во 2014 Вип ја купи Blizoo) имаат безмалку 30% од корисниците, пред Македонски телеком кој што со својата Max TV стигна до 26,6%, Роби со кабелската телевизија покрива 20,27% од корисниците и

23,5% останува за дури 55 помали компании, главно локални кабелски оператори.

Директорот на Телеком: “Три оператори за македонскиот пазар беа премногу“

Минатата година не ја одбележа само спојувањето на Оне и Вип во една компанија, каде што доминантен дел од 55% ќе има Телеком Австрија групацијата, компанија сопственик на Вип. Од први јули 2015-та Македонски Телеком и Т- мобиле, двете компании ќерки на Дојче телеком во земјава се обединија во еден бренд, Телеком односно Т. Процесот кој што беше најавуван неколку години, а на оперативно ниво се заокружи уште во 2014-та, кон средината на минатата година и формално - правно заврши. Што значи ова окрупнување, оваа консолидација на телеком пазарот во Македонија, за самите компании и за потрошувачите? За компаниите значи шанса да ги стабилизираат своите приходи и да тргнат повторно по патеката на растот. Последниве пет години Македонски Телеком бележи значителен пад на приходите и добивката, за што постојат неколку причини, од кои најбитни се намалените цени на интерконекцијата, роамингот и зголемената конкуренција. Македонија е мал пазар и за целосно развиени телеком оператори постоеше едноставно преголема конкуренција, велат познавачите на пазарот. Изминативе години цените на телекомуникациските услуги, особено во мобилната телефонија, драстично паднаа,

Пазарен колач: Доминација во фиксна и интернет, во мобилн

www.kapital.mk

Капитал број 851 19.02.2016

специјален прилог

До крајот на 2016 ќе ја комплетираме новата мобилна мрежа

конкуренцијата нема да се намали, а ќе се зголеми квалитетот!

п

к

онсолидацијата е потребна за да се обезбеди и понатаму високо ниво на инвестиции и да се задоволат растечките потреби на корисниците. консолидација што се случи на телекомуникацискиот пазар е добра анДреас работа и нема да ја намали конкуренцијата маиерхофер во поглед на услугите и цените како што главен извршен мислат некои. со два големи и доволно директор на Македонски силни оператори за да можат да продолжат телеком со големи инвестиции во технологија и инфраструктура, ќе се одржи високото ниво на квалитет на услугите што се нудат.

2010 2011 2012 2013 2014

284 256 224,4 204 180,9

147,3 80 61,8 32,4 14,3

2015

129,1

15,7

што, се разбира, е одлично за корисниците, но од друга страна, за операторите, значи сè помалку пари за инвестиции, заради помалите приходи. „Во телеком индустријата, особено во мобилната телефонија, имаме голем проблем. Вкупните приходи драстично паѓаат, приходите по корисник исто така

72,5 67,3 73,6 80 75,7

никола Љушев

главен извршен директор на оне.Вип

отребни се голем број активности за целосна интеграција на мрежите и техничките системи на двете компании и затоа сега сè останува исто за корисниците. паралелно, интензивно се работи на изградба на нова мрежа што на корисниците ќе им овозможи уште поголеми придобивки. овој процес, што треба да заврши до крајот на 2016 година, ќе донесе значително подобар квалитет на мрежа и најголема покриеност во македонија за сите корисници на оне.вип.

9,5 14,4 -

35,8 53 60,3 65 62

80

-1,44

драстично паѓаат, а експоненцијално растат инвестициите што треба да се направат за да држите чекор со сè поголемиот проток на податоци што го овозможуваат паметните телефони и останатите мобилни уреди. Затоа консолидацијата е потребна за да се обезбеди и понатаму високо ниво на инвестиции за да се задоволат растечките потреби

пазарен уДел во фиксна телефонија (според фиксни линии) 4,01% 6,71%

39

1,36%

-5,2 6,3 12,1 15 -2,7

на корисниците. “, рече во есклузивното интервју за Капитал главниот извршен директор на Македонски Tелеком, Андреас Маиeрхофер, непосредно по обединувањето на компанијата во еден бренд. Тој смета дека Македонија е мал пазар и за целосно развиени телеком оператори по с то еш е ед но с тав но пр еголема конкуренција. „Два оператори што поседуваат и развиваат инфраструктура се доволно за Македонија, а има простор за повеќе виртуелни оператори што ќе ја користат таа инфраструктура и ќе си најдат свој интерес во одредени пазарни сегменти и целни групи на потрошувачи.“

промена на односот на силите Македонски Телеком оне.Вип

26,61%

Роби

61,31%

Неотел Останати

Оне и Вип од друга страна, секој за себе исто така имаа проблеми да постигнат стабилна динамика на приходите. Да потсетиме, Оне дојде во Македонија во 2003 година преку грчкиот Космоте, и го разби монополот на тогашни Македонски телекомуникации, нудејќи прво мобилна, а потоа и фиксна телефонија. Од пред неколку години, по преземањето од страна на Телеком Словеније, вториот оператор влезе и во делот на трипл-плеј услугите, односно понуда на пакети на телефонија, интернет и телевизија, нешто што Македонски телеком прв го почна на пазарот во 2009 година. Во

ната е “фифти – фифти“, борбата е “најнеизвесна“ во тв услугите

www.kapital.mk

Капитал број 851 19.02.2016

40

ТелекомуникацииТе во 2016

меѓувреме, во 2007 година на пазарот влезе и трет оператор, Вип, кој што се фокусираше исклучиво на мобилната телефонија и со агресивната политика на пониски цени, успеа да зафати околу 25% од пазарниот колач, во еден момент престигнувајќи го и постариот Оне. Истоштувачката борба за корисници доведе до следнава ситуација: порасна вкупниот број на претплатници во мобилната телефонија, но значително паднаа приходите по корисник во овој сегмент, додека истовремено паѓаше бројот на претплатници во фиксната телефонија. Телеком и Оне се фокусираа во делот на т.н. конвергирани услуги, односно телефонија, интернет и телевизија, планирајќи паѓачките приходи во мобилниот сегмент, да ги надоместат пополека со профитот од другите услуги, како и од делот услуги за бизнис корисници. Вип од своја страна пак, сфати дека не може вечно да игра на картата на евтина мобилна телефонија, без да понуди и други услуги, па го купи во 2014та кабелскиот оператор Близу за да влезе и во секторот интернет и телевизија. И на крајот дојде потребата од консолидација, односно помалите два оператори Оне и Вип да ги здружат силите и посилната Телеком Австрија влезе со 55% во новиот компаниски ентитет, оне.Вип, каде остатокот го има Телеком Словеније – спојување што се објави во 2014, а се финализира лани во октомври. Како што вели директорот на новата оне.Вип компанија Никола Љушев, инаку главен менаџер на Вип оператор од почетокот на неговите операции во Македонија, корисниците ќе добијат многу подобра услуга благодарение на инвестициите што сега веќе помоќниот конкурент на Македонски Телеком може да ги спроведе. „Ќе се почувствува значително подобрување со покриеност на мрежата – 3G и 4G ќе бидат достапни насекаде, а значителни подобрувања ќе се почувствуваат и во квалитетот на сервисите: подобра брзина, уште помалку падови во разговорите, и уште побрзо воспоставување на повиците“, вели Љушев.

услугите ќе поскапат

Со оглед на тоа што приходите од мобилната и фиксната телефонија на среден и долг рок ќе продолжат да паѓаат, операторите својата конкурентност ќе треба да ја одржуваат преку проширување на услугите во доменот на интернет содржини на мобилните уреди, интегрираните услуги за бизнис корисниците, поддршка на развојот на апликации и сл. Инвестициите во инфраструктура и усовршени технолошки решенија ќе донесат подобар квалитет на услугата, но аналитичарите велат дека, исто како и во ЕУ тоа ќе си има своја цена, што на крајот ќе ја платат корисниците преку поскапите месечни претплати. “Не може да очекувате пакет со неограничени разговори и смс пораки во мобилната телефонија, супер брз интернет на вашиот смартфон и дома и дигитална телевизија да чини поевтино од сметката за вода или

кој е кој на Телеком пазароТ по консолиДацијаТа* пазарен уДел во мобилна Телефонија

(според број на активни претплатници)

Македонски Телеком

оне.Вип

47%

53%

пазарен уДел во Телевизија

пазарен уДел во мобилна Телефонија

(според приходи во малопродажба)

Македонски Телеком

50,11%

оне.Вип

49,98%

пазарен уДел во широкопојасен инТернеТ

(според број на активни претплатници)

Останати

23%

оне.Вип

17% Роби

Роби

20%

Останати

30% Македонски телеком

15%

Македонски телеком

43% оне.Вип

27%

25%

*Состојба според податоци на крај од II квартал 2015 Извор: АЕК

парно. Зад овие погодности стои висока технологија која чини многу, инвестициите во телеком индустријата се огромни и мора да сфатиме дека врвната услуга не може да биде евтина.“, вели висок менаџер од телеком индустријата кој што сакаше да остане анонимен. Инаку, проблемите со сигналот и бавниот интернет не се “ексклузивитет“ само за македонскиот телеком пазар. Како што пишува Ројтерс, недостатоци има и во телеком услугите во сите земји од ЕУ. Помалку од една четвртина од Европјаните имаат пристап до брз интернет на мобилните мрежи, споредено со 90% од Американците. А броудбенд конекциите често се млитави. Но, исто така факт е дека и цените на телеком услугите во Европа се пониски од оние во САД. Граѓаните на ЕУ плаќаат во просек по 32 евра за месечна претплата за мобилен, додека Американците речиси двојно повеќе, според анализите на Groupe Speciale Mobile Association. Од Брисел најавија дека ќе ги олабават строгите регулативи поврзани со концентрацијата на пазарот, односно спојувањата и преземањата на операторите. Овие промени ќе бидат голема победа за големите телеком компании во Европа, кои што долго време инсистираат на тоа дека овој

сектор треба да се фокусира околу големите играчи што може да инвестираат повеќе во инфраструктура и технологија што ќе го подобри квалитетот на услугите. Меѓутоа, групите за заштита на потрошувачите, велат дека консолидацијата на пазарот ќе донесе и повисоки цени за мобилните и интернет услугите, затоа што како што операторите ќе стануваат поголеми и помоќни, ќе имаат поголема контрола врз тоа каква содржина за мобилните уреди ќе им нудат на своите корисници. Од европските оператори истакнуваат дека најновите спојувања и преземања ќе донесат и побрз интернет и подобар сигнал на мрежата, но дека тоа ќе има цена. Според Cisco Systems, во следните четири години се очекува во ЕУ бројот на договорени претплати за ултра - брза мрежа на мобилните уреди, да порасне за 1000%, како што сè повеќе корисници ќе сакаат да добијат подобар квалитет. Но, исто така и просечната месечна претплата од сегашните 32 евра може да порасне на 60 евра. “Операторите се спремни да вложат милијарди евра “, вели Доминик Лерој, директор на белгискиот оператор Belgacom. “Но, не тоа не може да го направиме затоа што не може да си ги вратиме инвестициите“. nnn

цени: Дали консолиДацијаТа ќе Донесе и поскапи услуги?

Капитал број 851 12.02.2016

42

interview

interview

нИкола Љушев Извршен директор на оне.Вип

ИнвестИраме во капИталнИ проектИ за суперИорно корИснИчко Искуство

Целта на големите инвестиции во новата мобилна мрежа е да обезбедиме за сите корисници на оне.Вип значително поголем капацитет за користење на 3G технологијата, покриеност на целата територија на земјата и достапност на 4G LTE низ цела Македонија. Сето тоа е со цел да пружиме најдобро корисничко искуство, како и да ги обезбедиме најновите светски технолошки достигнувања во мобилниот сегмент.

www.kapital.mk

Н

На 1 oктомври минатата година македонскиот телекомуникациски пазар доживеа нова етапа во развојот. Се формираше новата телекомуникациска компанија оне.Вип како резултат на спојувањето на двата оператори на пазарот. Договорот за спојувањето на подружниците на Телеком Австрија Групацијата и Телеком Словеније Групацијата во Македонија беше објавен на 22. октомври 2014 година. Според тој договор, Телеком Австрија Групацијата поседува 55% и ќе има целосна контрола врз новосоздадената компанија оне.Вип, додека Телеком Словеније Груп поседува 45% од сопственоста. Веќе четири месеци компанијата работи на амбициозните планови и исполнување на ветувањата дадени кон корисниците и јавноста при спојувањето. За исполнувањето на плановите и за најавените инвестиции оваа година говори Никола Љушев, Извршен директор на оне.Вип.

XX Веќе неколку месеци оне.Вип и формално правно опстојува на македонскиот пазар. Ова е еден од најголемите проекти на спојување на компании што се случило во регионот. Колкав е предизвикот да се направи балансот внатре во компанијата и надвор кон корисниците? Четири месеци откако формално правно се споивме во една компанија оне.Вип, со гордост можам да кажам дека прераснавме во најголемо телекомуникациско семејство во земјава. Спојувањето на Оне и Вип е дефинитивно проект кој бараше и сè уште бара големо вложување на човечки ресурси и инвестиции. Тоа е едно од најголемите спојувања во регионот, за мене лично голем предизвик и можам да кажам дека е еден од најкомплексните проекти на кој имам работено. Од оператор кој нудеше само мобилна телефонија прераснавме во конвергентен оператор кој нуди и фиксна телефонија, интернет и телевизија. Имаме пазарен удел од 53,7 % што нè прави најголем оператор на пазарот по број на мобилни корисници, но во исто време ја наметнува и одговорноста да испорачаме врвни услуги на нашите корисници и да ги задоволиме и најпребирливите телекомуникациски потреби. Во целиот процес задоволство е да се гледаат луѓето од двете компании како работат на заеднички проекти со заеднички интерес – да ги постигнат зацртаните компаниски цели и да го донесат најдоброто за корисниците. Корисниците остануваат во фокусот.

Лидери: “иМаМе пазареН удеЛ Од 53,7 % штО Нè праВи НајгО

www.kapital.mk

Капитал број 851 19.02.2016

специјален прилог Заклучокот е дека имавме успешен старт на новата компанија без никакви пречки за нашите корисници. Тоа и го докажавме со лансирањето на неколку промоции во рамките на засебните брендови и успеавме да испорачаме производи и услуги и покрај предизвиците со кои се соочувавме во тој период.

XX иако формално правно компаниите се споени во нов ентитет оне.Вип, сепак на пазарот постојат и двата бренда – оне и Вип. Што се менува за корисниците? Потребни се голем број активности за целосна интеграција на мрежите и техничките системи на двете компании и затоа сега сè останува исто за корисниците. И корисниците на ОНЕ и корисниците на Вип продолжуваат да ги користат услугите под истите услови, под кои ги имаат склучено своите договори, со истите цени согласно избраниот тарифен модел. Услугите се обезбедуваат преку две засебни мрежи и системи за наплата, како и две одвоени тарифни портфолија, продажни места и контакт центри. Паралелно, интензивно се работи на изградба на нова мрежа што на корисниците ќе им овозможи уште поголеми придобивки. Овој процес, што треба да заврши до крајот на 2016 година, ќе донесе значително подобар квалитет на мрежа и најголема покриеност во Македонија за сите корисници на оне.Вип.

XX следејќи ги своите заложби да обезбеди што поголема вредност за своите корисници и уште подобри и нови сервиси, оне.Вип започна со изградба на нова мобилна мрежа. Што ќе донесе оваа активност? Корисниците ќе почувствуваат значително подобрување со покриеност на мрежата – 3G и 4G ќе бидат достапни насекаде, а значителни подобрувања ќе се почувствуваат и во квалитетот на сервисите: подобра брзина, уште помалку падови во разговорите, и уште побрзо воспоставување на повиците. Ова е навистина комплексен и обемен процес што за една година од сега ќе ја направи компанијата најдобар избор во комуникациите. Целта на новата мобилна мрежа е да обезбеди за сите корисници на оне.Вип значително поголем капацитет за користење на 3G технологијата, покриеност на целата територија на земјата и достапност на 4G LTE низ цела Македонија и сето тоа за да обезбеди најдобро корисничко искуство, како и да ги обезбеди најновите светски технолошки достигнувања во мобилниот сегмент. Изградбата започна кон крајот на 2015 година и ќе се одвива по региони. И овој проект ја покажува нашата ориентираност да создадеме компанија со поголем инвестициски капацитет и да ги воведеме најновите технологии во земјата, уште поквалитетни и нови иновативни услуги базирани на најмодерни мрежи и технологии.

XX Кој е првиот регион каде што започна изградбата на новата мрежа? Првиот регион ги вклучува Куманово,

43

со изградбата на новата мрежа корисниците ќе почувствуваат значително подобрување со покриеност на мрежата – 3G и 4G ќе бидат достапни насекаде, а значителни подобрувања ќе се почувствуваат и во квалитетот на сервисите: подобра брзина, уште помалку падови во разговорите, и уште побрзо воспоставување на повиците.

Крива Паланка и Кратово и е успешно Паралелно, оне.Вип и Близу ќе бидат имплементиран. Неодамна ги објавивме и фокусирани на целосна модернизација првите резултати постигнати со инвестицијата и проширување на фиксната мрежна што ја почнавме за изградба на нова инфраструктура, со цел создавање на мобилна мрежа, што е значајно подобрување конвергентен оператор со можност да понуди во регионот на Куманово, Крива Паланка најдобри конвергентни услуги. Новата и Кратово. Она што го измеривме кај кабловска HFC технологија на компанијата корисниците на Вип тарифните модели во ќе понуди 2,5 пати поголеми брзини, овие градови и во целиот односно до 300 Mbp/s и тој регион се забележува 30 се очекува до крајот на % пораст во користењето годината да биде достапна на 3G податочен сообраќај, за околу 85% од домовите Како резултат на додека податочниот сообраќај каде Близу има покриеност новоформираниот на 4G LTE достигна раст за во Македонија. ентитет оне. неверојатни 270%. Значајно X неодамна ги Вип 2015 ја влијание има и за корисниците објавивте финансиските завршивме како на ОНЕ тарифните модели каде резултати за 2015. Дали лидер во бројот растот на 3G UMTS сообраќајот ќе продолжи растот? на корисници во овој регион забележа раст на мобилна Како резултат на новоформиза 70%. Ова се навистина телефонија и како раниот ентитет оне.Вип 2015 значајни подобрувања за компанија со голем ја завршивме како лидер корисниците во овој регион, инвестициски во бројот на корисници а дека сме на вистинскиот капацитет. на мобилна телефонија и пат говорат и задоволните Во бројки: како компанија со голем корисници кои несебично го корисничката инвестициски капацитет. база на оне.Вип споделуваат со нас нивото Во бројки: корисничката изнесува 1,163,000, искуство по најразлични база на оне.Вип изнесува а заедно со близу комуникациски канали. И 1,163,000, а заедно со Близу компанијата нема да застанеме тука. Со компанијата забележа забележа околу активностите за изградба на околу 145,000 корисници 145,000 корисници нова мрежа продолжуваме на фиксни пристапни линии. на фиксни и во Скопскиот регион, а на Приходите пораснаа за пристапни линии крајот на годината процесот речиси 30% во споредба ќе го завршиме во сите урбани со лани, а се намалува и делови во Македонија. негативниот тренд во делот на заработката. Со нашите инвестиции во модернизација Имаме уште многу работа пред нас, ќе и на фиксната мрежа, можеме да кажеме продолжиме со ова темпо и успехот ќе дека имаме амбициозни планови за 2016г., биде загарантиран. Овие резултати ни способност и знаење да ги исполниме даваат одлична основа за понатамошен плановите, поддршка од нашите акционери, раст и инвестиции, за да обезбедиме и ќе ја постигнеме нашата главна цел да го супериорни мрежи и услуги за корисниците понудиме најдоброто за корисниците. во Македонија. nnn

олем оператор на пазарот по број на мобилни Корисници“

www.kapital.mk

Капитал број 851 19.02.2016

44

ТелекомуникацииТе во 2016

Што може да очекуваат потроШувачите

теЛекомите ветуваат побрз интернет и помаЛку падови во мрежите

T пишува:

игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

Телекомуникациските компании во Македонија годинава продолжуваат со инвестиции во развој на инфраструктура, напредни технологии и иновативни услуги очекувајќи позитивни трендови во работењето. Ќе продолжат активностите

во унапредувањето на широкопојасните мрежи, развој на брзи мобилни технологии и услуги и “борбата“ за корисници. Иако таа сега ќе биде малку “посмирена“ со оглед на консолидацијата на пазарот, односно окрупнувањето на два клучни оператори. Со оглед на тоа што приходите од разговорите и смс пораките во мобилната и фиксната телефонија на среден и долг ќе продолжат да опаѓаат, операторите својата конкурентност ќе треба да ја одржуваат преку проширување на услугите во доменот на интернет содржини на мобилните уреди, интегрираните услуги за бизнис корисниците, поддршка на развојот на апликации и сл. Двата најголеми телекоми на пазарот, Македонски телеком и оне.Вип ќе го продолжат својот натпревар во правец на понапредни телефонски, интернет и ТВ

услуги во рамки на пакетите за домаќинства што врзуваат две или три услуги, каде што во моментов Македонски телеком има водство. Според последните податоци на Агенцијата за електронски комуникации, Македонски телеком држи 46% од пазарот според бројот на претплатници што користат три услуги (телефонија, интернет и телевизија), пред оне.Вип со 41.7%. Овие податоци се заклучно со крај на вториот квартал во 2015, што значи дека има промени во меѓувреме. Кај пакетитe од две услуги Македонски телеком води убедливо со 50% од пазарот, пред операторот Роби со 30% и оне.Вип со 14%.

бизнис корисниците ќе носат сè поголем дел од приходите

Како што истакнува Никола Љушев, извршниот директор на оне.Вип, големи инвестиции прават во мобилната мрежа, која треба да овозможи поголем капацитет

Луѓе со мобиЛни теЛефони: 5,4 милијарди 69% од глобалната популација

Луѓе со струја во домот: 5,3 милијарди 68% од глобалната популација

Луѓе со банкарска сметка: 4,5 милијарди 58% од глобалната популација

Луѓе со пристап до чиста вода: 3,5 милијарди 45% од глобалната популација

Луѓе со автомобиЛи: 2,8 милијарди 36% од глобалната популација

2,2 милијарди

Луѓе со фиксна теЛефонија Извор: Cisco

28% од глобалната популација

мобилнаТа Телефонија ќе расТе и ПонаТаму

До 2020 гоДина Повеќе луѓе на ПланеТава ќе имааt мобилни Телефони оДошТо сТруја Дома

А

мериканскиот производител на телекомуникациска опрема Cisco во својот годишен извештај за растот на прометот во мобилната телефонија прогнозира дека до 2020 година повеќе луѓе ширум светот ќе имаат мобилен телефон одошто пристап до електрична енергија.

Cisco вели дека 5,4 милијарди луѓе до

2020 ќе имаат мобилен телефон, додека 5,3 милијарди ќе имаат приклучок за струја, 3,5 милијарди питка вода, а 2,8 милијарди автомобили ќе се движат по патиштата.

Cisco исто така предвидува десет пати поголем податочен промет преку мобилните уреди до 2020 година, на 366,8 егзабајти, од што,

81% ќе биде преку мобилен телефон. Останатите мобилни уреди, како и комуникацијата помеѓу машините (Internet of things) ќе го поттикнат овој раст на прометот. Исто така се наведува дека до 2020 година просечната брзина на пристапот преку мобилните мрежи ќе биде 6,5 мегабити во секунда.

Прогноза: До 2020 ДесеТ ПаТи Поголем ПроТок на ПоДаТоци Преку мобилен

www.kapital.mk

Капитал број 851 19.02.2016

специјален прилог со оглед на тоа што приходите од разговорите и смс пораките во мобилната и фиксната телефонија на среден и долг ќе продолжат да опаѓаат, операторите својата конкурентност ќе треба да ја одржуваат преку проширување на услугите во доменот на интернет содржини на мобилните уреди, интегрираните услуги за бизнис корисниците, поддршка на развојот на апликации и сл. за користење на 3G технологијата, покриеност на целата територија на земјата и достапност на 4G LTE низ цела Македонија. “Паралелно, оне.Вип и Близу ќе бидат фокусирани на целосна модернизација и проширување и на фиксната мрежна инфраструктура, со цел создавање на конвергентен оператор со можност да понуди најдобри конвергентни услуги. Новата кабловска HFC технологија на компанијата ќе понуди 2,5 пати поголеми брзини, односно до 300 Mbp/s и се очекува до крајот на годината да биде достапна за околу 85% од домовите каде Близу има покриеност во Македонија.“, вели Љушев. Операторите велат дека и услугите за бизнис корисниците ќе стануваат сè позначаен дел од нивните вкупни приходи и тие се соодветно застапени во нивните пакети на понуди. “Фирмите сакаат да имаат партнер што им ги задоволува сите потреби – фиксна и мобилна телефонија, интернет, ТВ, cloud… Тие не сакаат да се грижат за тоа кај се наоѓа нивниот интернет домејн, серверот за мејлови, кој го прави хостирањето на веб страницата и сл. Ние одиме во насока да понудиме решенија т.н. „скроени по мерка“ (taylor made) и plug and play (едноставни за користење) опции за малите и средни компании“, вели главниот извршен директор на Македонски Телеком, Андреас Маиерхофер. nnn

45

Кој е Кој на пазарот

три од 10-те најголеми средноевропсКи телеКоми се од БалКанот телеком србија, Хрватски телеком и телеком словеније се трите телеком оператори од адриа регионот што според приходите влегуваат во најголемите телеком компании од централна и источна европа

С

о годишни приходи од безмалку една милијарда евра (998 мил.) во 2014 година и чиста добивка од 151 милиони евра, Телеком Србија е на седмо место меѓу најголемите телеком оператори во регионот на средна и источна Европа, според извештајот “Топ 500“ што го прави Deloitte секоја година. Уште два оператори од просторите на

Orange Poland Magyar Telekom Polkomtel T-Mobile Poland P4 (Play) Telekom Srbija Orange Romania T-HT Grupa T-Mobile Czech Slovak Telekom Telekom Slovenije Vodafone Romania Telekom Romania Orange Slovensko Telenor Magyarország Vodafone Czech

поранешна Југославија се наоѓаат меѓу првите 15 најголеми телекоми според приходи во овие региони на Европа, и тоа Хрватски телеком, со 905 милиони евра приходи во 2014 година и Телеком Словеније со 756.5 милиони евра. Најголема телекомуникациска компанија во регионот на источна и средна Европа (не сметајќи ја Австрија) е Orange во Полска, со 2,9 милијарди евра годишни приходи и 101 милион евра чиста добивка. Меѓу компаниите што се наоѓаат на Топ 500 листата на Deloitte од секторот Телекомуникации, најмногу има оператори од Полска (4), следат Чешка и Романија со по 3, Унгарија и Словачка со по 2 и Хрватска, Србија и Словенија со еден оператор.

(2014) 2,915 2023 1622 1591,4 1490,7 1048 998 973,4 904,8 873,8 767,6 756,5 744,5 610,1 580,2 507,1 479,4

(2014) 101 103,4 145,1 90,1 151,2 90,9 149,6 193,3 43,6 -0,2 79,8 103,1 77,5 10

Q2 2015

%

164.204 66.173 51.775 17.620 12.901

2% -7,64% 26,42% 0,09% 160,50%

www.kapital.mk

Капитал број 851 12.02.2016

46

interview

interview

виктор ристески директор на Актон-Скопје

Ние сме алтерНативеН телеком оператор фокусираН коН бизНис корисНиците

С

Со директорот на Актон во Македонија, Виктор Ристески, разговаравме за тоа што значи предноста од користењето услуги од алтернативен телеком оператор, во време кога брзата и стабилна телефонска и интернет врска е “воздухот за дишење“ на секоја компанија.

XX Објаснете ни каква фирма е Актон, кои услуги ги нуди на телекомуникацискиот пазар?

Нудиме меѓународна телефонија преку сите фиксни и мобилни мрежи, симетричен интернет и изнајмени линии по конкурентни цени, но и комплетни системски решенија: компјутери, сервери, IP централи, администрација на мрежни уреди и други телекомуникациски и ИТ услуги и сервиси. Мобилни сме и флексибилни, пружаме врвна грижа за корисниците, и сето тоа заедно со 25 годишното искуство и експертиза на групацијата Актон гарантираат целосно задоволство на нашите клиенти.

Актон Македонија е телекомуникациски оператор, дел е од словенечката групација која работи на територијата на сите држави од поранешната југословенска федерација или како што се нарекува Адриа регионот. Актон во земјава е оперативен од 2006 година, првите две години со понуда на услуги во фиксната телефонија - говорни услуги - а потоа и со податочни сервиси, односно, интернет, изнајмени линии, етернет капацитети. Имаме изградено наша инфраструктура на водови и оптички кабли, а во делот што не го покриваме имаме

склучено партнерски односи со големите оператори, изнајмуваме капацитети од нив, и во рамки на тие капацитети продаваме од нашиот сервис – интернет, телефонија, изнајмување водови за големи корисници, итн. Исто така, со помош на мобилна апликација, можеме да обезбедиме и меѓународна телефонија со 30% пониски цени од вообичаените на пазарот.

XX Со оглед дека на пазарот доминираат два големи оператори, каде сте вие позиционирани, која е ваша целна група на корисници?

КОНКуреНТНОСТ: КвАлИТеТОТ НА СервИСИТе, брзАТА пОддршКА И флеКСИбИл

www.kapital.mk

Капитал број 850 12.02.2016 ние сме 47 специјален прилог единствениот

алтернативен оператор што преку сопствена мрежа го покрива целиот адриа регион. секој сервис на актон може да се добие во скопје, Љубљана, Загреб, сараево, Белград и подгорица.

Кој е аКТон раст од 20% секоја година

А

ктон е телекомуникациска компанија формирана во Љубљана во 1991 година, како систем интегратор, односно компанија чија специјалност била инсталирање и одржување на телефонски централи. По 2002 година компанијата се шири и во делот на интерконекцијата, односно меѓународни податочни и говорни услуги, услуги на меѓународен закуп на дигитални водови (IPLC), услуги на меѓународен и локален закуп на Етернет водови и понуда на Интернет капацитети во сите земји во кои што во меѓувреме се рашири компанијата, а тоа се сите држави од поранешната југословенска федерација. Во Македонија компанијата е оперативна од 2006 година, а групацијата денес е позната по имплементацијата и управувањето со најнапредна и најсофистицирана мрежа во регионот, со што стана препознатлив телекомуникациски партнер на бизнис заедницата во целиот регион. “Групацијата Актон континуирано расте со приходите, од 8 милиони евра во 2006 година, стигна до 80 милиони евра за 2015. Во Македонија имаме два милиони евра приходи, а приходите на Актон во земјава од 2012 наваму растат просечно 20% на годишно ниво. Профитите се мали заради големите трошоци, вложувања во инфраструктура, а цената на услугите е ниска. Очекуваме консолидацијата да биде добра и за нас алтернативните оператори“, вели директорот на Актон Македонија, Виктор Ристески. Ние сме телеком оператор ориентиран кон бизнис заедницата, односно, не нудиме услуги кон резиденцијални корисници. Наши клиенти се странски компании во Македонија, банки, осигурителни компании, амбасади, поголеми домашни компании, итн. Тоа се организации што особено имаат потреба од стабилна и сигурна конекција со надворешниот свет и тоа е важно за претставништвата на странските компании, за да имаат добра врска со своите централи, или пак за банките, во делот на нивните меѓународни линкови кон Visa, Master card.. Во рамки на големопродажните и меѓуоператорските договори каде што се прави размена на сообраќај успеваме да добиеме цена што е конкурентна на македонскиот пазар и со работа, желба и посветеност на нашиот тим успеваме да добиеме и задржиме корисници.

XX Која е вашата компаративна предност пред конкуренцијата, зошто некој би одбрал оператор од ваков тип наместо класичен, голем оператор?

очеКуВаМ ТелеКоМ паЗароТ Да се сТаБилиЗира XX Како ја коментирате моменталната состојба на македонскиот телекомуникациски пазар, сега по консолидацијата? очекувам пред сè, сопирање на падот на цените, значи стабилизација на пазарот. големите оператори сфатија дека со агресивната борба за корисници, водена преку намалување на цените, на крајот губат и тие, но и корисниците. ниските цени водат до ниски профити, а тоа значи дека телекомите ќе немаат доволно за инвестиции во нова технологија и иновативни услуги. Тоа на крајот ќе води до полоша услуга за потрошувачите, кои што пак, еднаш Актон е алтернативен оператор, чија што најголема предност е квалитетот на услугата што ја нудиме и постпродажната грижа за корисниците. Нашите клиенти имаат привилегија за нивните телекомуникациски потреби да се грижи мобилна и флексибилна екипа, која што во случај на некаков проблем или дефект истиот го разрешува во најбрзо можно време и стои на располагање на корисниците 24/7. Големите оператори поради гломазноста на нивните системи и огромниот број клиенти, не можат да ја постигнат таа флексибилност и брзина во реакцијата. Квалитетот на сервисите што ги нудиме, брзата поддршка и флексибилниот модел на договор се нашата најголема компаративна предност. Исто така, ние можеме за нашите клиенти да изработиме комплетни решенија за системска интеграција – компјутери, сервери, телефонска централа, ИП телефонија, администрација на мрежни уреди...Сето ова може да го обезбедиме, да дадеме предлог решенија, изведба и одржување. Ние сме практично one-stop shop провајдер на информатичко - телекомуникациски решенија.

XX Како бизнис плановите на актон се вклопуваат во целосната слика на телекомуникацискиот пазар во Македонија и регионот?

навикнати на ниските цени, тешко ќе ги убедите дека треба да платат поскапо, ако сакаат врвна услуга. Во Македонија цените паднаа до тоа ниво, да за десетина евра месечно добивате од операторот бесплатни минути во мобилна телефонија кон сите мрежи и бесплатни смс пораки, со сè неколку гигабајти интернет. Што можете поевтино да очекувате од ова? Да се сетиме само какви беа цените во мобилната телефонија пред 10 или 15 години, а денес имате неспоредливо поквалитетна услуга, брз интернет, незамисливи можности и сето тоа со субвенционирани цени на телефонските апарати. Консолидација на телеком пазарите се случува и во регионот и во Европа. Сите се соочија со пад на бизнисот и ситуацијата мора да се стабилизира. Ние како регионална групација продолжуваме да си го бараме своето место во сегментот на услуги за бизнис корисници, со тоа што нудиме еднаков квалитет на сите сервиси во сите земји каде што е Актон присутен. Да речеме, ако една компанија од Загреб или од Скопје, сака да се прошири во Адриа регионот, ние можеме да бидеме нивни партнери во обезбедувањето врвна телефонска и интернет врска и останатите ИКТ сервиси, во сите земји. Секој сервис на Актон во Скопје може да се добие и во Љубљана, Сараево,Белград, Загреб, Подгорица...Ние сме поврзани кон меѓународните оператори од кои што доаѓаат главните “цевки“ на интернетот и ние “влечеме“ интернет од нив, и го носиме до крајниот корисник, преку наша или преку изнајмена инфраструктура. Во рок од една година планот е да ги поврземе главните бизнис згради во Скопје со наша мрежа и да обезбедиме уште поголеми брзини и квалитет на сервисот. Присутни сме на територија на цела Македонија и дополнително можеме да обезбедиме и сервиси во Косово, Албанија, Бугарија, Грција и целиот свет преку соработката со меѓународните оператори. nnn

лниоТ МоДел на ДогоВор се наШаТа најголеМа КоМпараТиВна преДносТ

Капитал број 851 19.02.2016

48

www.kapital.mk

балкан бизнис и политика

Дали нашето платформа е утопија? Секако дека е. Но не повеќе од изјавите дека ЕУ, ваква каква што е, може да преживее. Или дека демократијата може да оживее преку враќање кон националните суверенитети, а притоа задржување на единствениот пазар и лошите договори за слободна трговија.

екс министерот за финансии на грција го промоВираше дВижењето дием25

Утопијата на ВарУфакис ќе ја спасУВа еВропа

Варуфакис, силно поддржан од светските филозофи и активисти славој жижек, Џулијан асанж, брајан ино, од целата левичарска елита во европа и од голем број зелени партии од еу, во вторникот во берлинскиот театар Volksbühne го промовираше новото движење кое, како што тврди тој, е единствена алтернатива за опстанување на еу. иако засега е само движење, сепак, дием25 има тенденција да прерасне во партија и да биде силен опонент на следните избори во еу

Веруфакис: еВропа се Враќа назад Во 1930-тит

www.kapital.mk

Капитал број 851 19.02.2016

С

Самопрокламираниот „неконвенционален Марксист“, поранешниот министер за финансии на Грција, Јанис Варуфакис уште еднаш е во центарот на европското внимание. Овој пат, не од функција на официјален претставник на држава, туку како граѓанин на Европа, кој преку политичко движење сака да создаде нови промени во Европа, за која вели, дека каква што е денес не им служи на граѓаните. „ЕУ или ќе биде демократизирана, или за десет години ќе ја снема“. Позади ова мото всушност лежи инцијативата на Варуфакис, за појавата и основањето на новото движење во Европа - со перспектива да прерасне во пратија - Демократија во Европа 2025 (Democracy in Europe Movement 2025 – DiEM25, кое во вторникот беше преставено во берлинскиот театар Volksbühne. Варуфакис, силно поддржан од светските филозофи и активисти Славој Жижек, Џулијан Асанж, Брајан Ино, од целата левичарска елита во Европа и од голем број зелени партии од ЕУ, од германски Die Linke и SPD, преку британските Лабуристи и Зелени, до шпански Podemos, ирскиот Sinn Fein и словенечката Združena levica, на кратко објасни дека целта на ова движење е да се понуди алтернатива на недемократските европски структури и на политиката на затворање на националните граници. „Идејата тргна од искуството што Јанис Варуфакис го доби како министер за финансии на Грција, како одговор на сознанието дека дури ниту премиерите, претседателите и министрите за финансии немаат релевантна политичка моќ во денешната ЕУ, каде најважните одлуки се носат зад затворени врати. Европскиот парламент одамна е фарса, таму не се носат никакви одлуки. Најважните одлуки ги носи Еврогрупата, која не одговора пред никого и не е под јавна контрола“, објасни Хрватот Сречко Хорват кој го водеше целиот настан. За време на претставувањето на Движењето, Варуфакис пак рече дека ДиЕМ25 ќе ја „потресе Европа – полека, но силно“. Европа ќе биде демократизирана или дезинтегрирана и тоа ќе се случи многу брзо“, рече тој предупредувајќи дека во моментот Европа се претвора во „посмодерната верзија од 1930-тите години кога со неа владееја нацистите“, пренесува

49 Силна поддршка Варуфакис добива и од светски познатите филозофи и активисти како што е Славој Жижек и Џулијан Асанж. Токму со нив, пред два месеца, Варуфакис во Лондон дебатираше на многу теми – меѓу кои и за иднината на Европската унија. Сите тогаш се согласија, дека Европа ваква каква што е денес, е „капут“

The Guardian. Освен Варуфакис и Хорват, во театарот Volksbuhne во Берлин каде беше претставувањето на движењето, се обратија и Мигел Урбан Креспо, член на шпанската партија Подемос, филозофот Славој Жижек како и основачот на Викиликс, Џулијан Асанж. „Кога парламентите ќе станат театри, ние треба театрите да ги претвориме во парламенти“, рече Мигел Урбан Креспо, член на шпанската партија Подемос. Само за потсетување, Варуфакис е жесток и гласен критичар на мерките за штедење, поради кои и излезе од грчката влада, односно поднесе оставка од функцијата министер за финансии во моментот кога неговиот премиер и пријател, Алексис Ципрас се сложи да почне преговори со Тројката(ММФ, Европска централна банка и Европската комисија) за нов финансиски пакет за помош на Грција.

зошто Варуфакис го иницира ова движење?

Велика Британија ги има сите оправдани причини зошто сака да излезе од Европската унија. Ова во својата последна колумна во The Guardian, објавена два дена пред промоцијата на движењето, го напиша Јанис Варуфакис од каде и тргнува да објаснува зошто тој, поддржан од многу други политичари и активисти од Европа го почнува ова пан - европско движење. Сепак, тврди тој, излезот од ЕУ воопшто не е доследен одговор за сите погрешни политики кои ги прави Унијата. „Аверзијата на многу Британци кон ЕУ доаѓа од вистински причини, но доколку тоа се случи, ќе води кон погрешен одговор. Несомнено, Брисел ја презира демократијата и неодговорно владее. Но

Каде оди Европа според Варуфакис?

XX недемократска и неодговорна унија XX излез на Британија и други членки од еу XX нови и повисоки огради XX загрозена безбедност XX лоши договори за слободна трговија XX распад на европска унија

Која алтернатива ја нуди Варуфакис?

XX демократизација на еу, преку признавање дека доколку не се направи тоа таа ќе се распадне XX целосна транспарентност во донесување на одлуките XX итно преорганизирање на постоечките институции на еу XX донесување политики кои искрено ќе ја адресираат должничката криза, банкарството, неадекватното инвестирање, растот на сиромаштијата и миграцијата.

те кога Со неа Владееја нациСтите

www.kapital.mk

Капитал број 851 19.02.2016

50

балкан бизнис и политика

обидот на Дејвид Камерон да ја реформира Европа со цел Британија да остане, не прави ништо посебно во адресирањето на ова клучно прашање (демократија). Истовремено, и гласање за излез на Британија на претстојниот референдум не е одговор“, тврди Варуфакис. Евр оп ската заед ница, објаснув а поранешниот министер за финансии на Грција, во времето на своето раѓање беше одличен чекор. Нејзиното создавање дозволи да заживеат националниот култури во духот на европскиот космополитизам, преку исчезнување на границите, преку заеднички институции и споделен просперитет. И покрај различните јазици и култури, Европа успеа да се обедини, во мир и привидна хармонија. Сепак, расипаното јајце почна да ги јаде основите на оваа унија. Нормалните држави, како Британија, еволуираа низ вековите и создадоа полички механизам со кој се превенираа социјалните и економските конфликти меѓу закараните групи и класи. Но вака воопшто не се развиваше ЕУ и нејзината Бриселска бирократија. Европа го започна животот како картел на тешка индустрија (јаглен и челик, потоа производство на автомобили, потоа почва за фармери, за hi-tech индустрии и друго). Како и сите картели, идејата беше да се манипулира со цените и да се редистрибуира профитот преку бирократијата базирана во Брисел, вели Варуфакис. Овој европски картел и бирократија успеа да го администрира својот страв од демосот (народот) и ја презираше идејата за „влада на народот“, исто како што тоа го презираат и членките на ОПЕК, или било која друга корпорација. Стрпливо и преку методи, процесот на деполитизирање на носењето одлуки беше донесен, на тој начин што успеа да го одземе „народот“ од „демократијата“. Националните политичари беа многу добро наградени за нивните успеси да ги претворат Комисијата, Советот, Еврогрупата и Европската централна банка во зона ослободена од политики и ослободена од демократија. Секој кој се спротивставуваше на овој процес беше наречен „не- Европеец““, објаснува иницијаторот на ДиЕМ25. Ова е, подлабоката причина за аверзијата што многумина во Британија ја имаат кон ЕУ. И тие се во право: цената на деполитизирање на политичките одлуки не беше само пораз за демократија на ЕУ, туку исто така резултираше со слаби економски политики насекаде низ Европа. Во еврозоната, за да ги одржат нивните неспроведливи фискални правила, технократите сместени во Брисел и Франкфурт, обезбедија економиите кои ја имаа заедничката валута- еврото полека да се свртуваат кон политика за штедење, што резултираше со перманентна рецесија во послабите земји и слабо инвестирање.

Што нуди ДиЕМ25?

В

истински единствен пазар, кој ќе биде поле на искрена конкурентна игра, бара единствена правна рамка, идентична индустрија, пазар на труд и стандарди за заштита на околината, како и судови кои ќе воведат единствено право. Но, ова исто така бара заеднички парламент кој ќе ги пишува законите кои треба да бидат имплементирани насекаде низ овој единствен пазар како и извршно тело што ќе обезбеди дека одлуките на судот се спроведуваат, објаснува Варуфакис Луѓето, какви што се Британците, каде сите политичари ја вреднуваат идејата за суверен национален парламент, не можат да прифатат да се создаде ваква институција. Но што е алтернативата? Ако не може да се вратат назад кон национална држава ниту пак да се создаде слободна ЕУ зона, тогаш постои ли трет начин? Да постои. Тоа е оној кој официјална Европа, и други локални елити не сакаат да ја видат поради нивниот авторитарен мајндсет: тие се против враќање на демократија и преземање на контролата од неодговорните технократи, а сакаат владеење на корумпирани политичари и ограничени институции. Една едноставна, но радикална идеја е нашата мотивирачка сила: да ја демократизираме ЕУ преку признавање дека доколку не се направи тоа таа ќе се распадне, а цената ќе биде прескапа од тоа. Нашиот итен приоритет е целосна транспарентност во донесување на одлуките и итно преорганизирање на постоечките институции на ЕУ, во потрага по политики, кои искрено ќе ја адресираат должничката криза, банкарството, неадекватното инвестирање, растот на сиромаштијата и миграцијата. Дали ова е утопија? Секако дека е. Но не повеќе од изјавите дека ЕУ ваква кавка што е може да преживее. Или дека демократијата може да оживее преку враќање кон националните суверенитети, а притоа задржување на единствениот пазар и лошите договори за слободна трговија. Да, нашето движење ни изгледа утописки и нас. Сепак, единствената алтернатива доколку не се направи ова е: пред наши очи да се распадне ЕУ и нови и повисоки огради да бидат изградени кои ќе родат небезбедност во името на безбедноста. Колку повеќе нивните политики не даваат резултати, тие стануваат по авторитарни и понерационални во однос на политиките кои ги наметнуваа. Во меѓувреме, државите членки на ЕУ како Британија кои имаа добра проценка и останаа надвор од еврозоната, беа исто така под влијание на, пропаѓањето на Европа во дефлација, па сега заедно бараат инспирација и партнери преку Атлантикот, или во Кина, каде само разочарување и големи загуби на суверенитетот чекаат (како што е договорот за слободна трговија на ЕУ со САД).

Денес Европејците насекаде, од Хелсинки до Лисабон, од Даблин до Крит, од Лајпциг до Абердин, се чувствуваат изневерено од институциите на ЕУ. Многумина ја поддржуваат идејата за распад на ЕУ, освен што сакаат да се задржи единствениот пазар. Поддржувачите на планот за излез на Британија од ЕУ им ветуваат на своите гласачи дека со таквиот чекор тие ќе може да го вратат суверенитетот, а истовремено да имаат и пристап на Европскиот единствен пазар. Но, ова е лажно ветување, заклучува тој. nnn

ДиЕМ25: По Берлин, ДиЕМ25 ќе биде претставена во Мадрид

ДвоДневна обука на тема:

ПАКЕТ СМЕТКОВОДСТВЕНИ СТАНДАРДИ ЗА КОНСОЛИДАЦИЈА И ДЕЛОВНИ КОМБИНАЦИИ l 10-11.03.2016 l 10:00-16:00 часот l во просториите на Институт концепт, Скопје ЦЕЛ НА ОБуКАТА: Целта на обуката е да обезбеди знаење и вештини за подготовка на консолидирани финансиски извештаи. ПРЕДАВАчИ: МАЈА АТАНАСОВСКА, Сениор менаџер за ревизија Грант торнтон македонија

БОЈАН ПЕТРЕСКИ, менаџер за ревизија Грант торнтон македонија

Рок за пРијавување: 8 мАрТ 2016

СОДРжИНА НА ОБуКАТА: l мСС 27 – Поединечни и консолидирани финансиски извештаи l мСФИ 10 – консолидирани финансиски извештаи l мСС 28 – вложувања во придружени ентитети l мСС 31 / мСФИ 11 – учество во заеднички вложувања l мСФИ 12 – обелоденување на учество во други ентитети l мСФИ 3 – Деловни комбинации

КОНТАКТ: м-р Ленче Зикова и м-р Бојана Делидинкова l e-mail: institut@koncept.com.mk l 02 3216 962

www.kapital.mk

Капитал број 851 19.02.2016

52

Винска индустрија

Традиционално одбележување на Св. Трифун во винарија Стоби

Винарите и гостите заеднички се помолија за бериќетна година

П пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

Пред повеќе од илјада луѓе , со литургија, закројување на лозите и богата музичка програма во винаријата „Стоби“ беше одбележан празникот Св. Трифун, заштитникот на виното и на винарите. Целодневниот настан на на кој присуствуваат голем број претставници од бизниссекторот, вински витези и советници, почна со молитва, освет ување и закројување на лозите, а продолжи со настапи на популарниот бенд „Љубојна“ и трубачот Џамбо Агушев, диџејот Џон Антонио и гудачкиот секстет на Пламенка Трајковска. Гостите ужуваа во концертите и ги дегустираа новите премиум-вина на „Стоби“ кои беа промовирани во декември минатата година. Станува збор за вината од типот: „Акација“, „Аура“, „Аксиос“, „Аминта“, „Вердо“ и „Веритас“ кои го претставуваат „најдоброто од најдоброто“ создадено од стручниот тим на винаријата. Според Ана Јорданова, главен вински уредник во винаријата, од раководството се задоволни од тоа како се развива приказната на винарија Стоби и фокусирани се кон тоа да продолжат да чекорат по нагорна патека. „Минатата година добивме огромен број на препораки и пофалби од вински стручњаци од реномирани медиуми како „Вашингтон пост“, „Волстрит журнал“, од винскиот советник на кралицата Елизабета итн. Бевме на најстариот вински натпревар во светот кој се одржува во Словенија и се вративме со четири златни медали. Воедно голем чекор нанапред беше и промоцијата на вината од премиум-линијата кои во моментов се наш најсилен адут така што се надеваме дека Св. Трифун ќе продолжи

Бериќетна година беше една од желбите споменати во молитвата кон Св. Трифун. Раководниот тим на „Стоби“се надева дека 2016-та година ќе биде исто толку добра колку и ланската.

да нè штити и оваа година“, „Стоби“ е модерно конципирана македонска винарија, лоцирана во општина Градско, веднаш до античкиот локалитет Стоби, од каде што го добива и своето име. Произведува повеќе од 15 различни типови на вино од кои дел се продаваат и на европскиот и американскиот пазар.

Севкупниот капацитет на „Стоби“ е 4,5 милиони литри висококвалитетно македонско вино годишно, распределено во 4 категории – премиум, елит, класик и традиционални. Производството се базира исклучиво на сопствените лозови насади, кои се простираат на површина од 600 хектари. nnn

Традиција: Стоби секоја година се помасовно го слави Св Трифун

Капитал број 851 843/844/845 19.02.2016 25.12.2015

лидери лидери 54 54

роберт киосаки претприемач и инВеститор

Во секој проблем лежи можност

A

Авторот на една од најпознатите и најпродаваните книги „Богат татко, сиромашен татко“, Роберт Киoосаки освен што е автор, тој е и претприемач, инвеститори, финансиски коментатор и радио лик. Како голем претприемач тој често зборува и дава совети за тоа како да продавате, да брендирате и рекламирате. Еве дел од советите кои тој ги споделува за сегашните, но и идните претприемачи:

Најчесто, во вистинскиот свет, оној што напредува не е паметниот, туку одлучниот

Кога времињата се лоши, тоа е моментот кога вистинскиот претприемач стапува на сцена

Ако сте личност која чека „вистинското“ нешто да се случи, вие веројатно ќе чекате долго. Тоа е како да чекате сите семафори да покажуваат зелено барем пет милји пред да почнете да возете

Најбогатите луѓе во светот гледаат да градат мрежи, сите други гледаат да работат Ако го избегнувате неуспехот, вие исто така го избегнувате и успехот Во секој проблем лежи можност

Откажувањето е најлесната работа што може да се направи

Kритиката само ве прави посилни. Вие треба да слушате што тие имаат да ви кажат. Понекогаш овој фидбек помага, а понекогаш е само врева, која ви го одвлекува вниманието.

www.kapital.mk