872 873 kapital magazin

Македонските креативци со светски награди Како се освојуваат “оскарите” за адвертајзинг?

Претприемништво

Постарите генерации тешко го предаваат семејниот бизнис

Свет бизнис и финансии Кој ќе биде новиот финансиски центар на Европа?

Сите ние живееме во време кога ...само идејата е Капитал, сè друго е пари...

Cover story

Капитал анализира: Што извезува Македонија?

ТОП 100 најизвезувани производи

Пост-брегзит сценарио Сè за проектот Соединети европски држави број 872/873 | цена 100 ден.

15 јули 2016 | петок | година 17

Менаџмент: Како најдобро да ги мотивирате вработените?

3

Капитал број 872/873 15.07.2016

содржина

16 04 06 08 16

Profile

Тереза Меј

премиер на Велика Британија

24 24

Претприемништво

28

Свет

Жената во чии раце е иднината на Кралството после Брегзит

НАВИГАТОР

Властите во потрага по инвеститори за еврообврзницата Новата еврообврзница ќе го зголеми долгот на 5 милијарди евра

34

Cover story

Капитал анализира: Што извезува Македонија? ТОП 100 најизвезувани производи

Луѓе и компании

Македонски креативци со светски награди Како се освојуваат “оскарите“ за адвертајзинг?

40

34

Втората конференција за семејните бизниси на ClearView Постарите генерации тешко го предаваат семејниот бизнис на наследниците Пост-Брегзит сценарио Проектот Соединети европски држави

Свет

Европските метрополи во битка за позицијата на Лондон како главен финансиски центар Koj ќе биде новиот финансиски центар на Европа?

колумна

Милош Стаменковиќ Сениште на тероризмот се шири низ Европа

42

Свет

48

Човечки ресурси

50

Трамп, но и Клинтон, во популистичко искушение Америка свртува кон протекционизам 6 начини како да ги мотивирате вработените

Лидери

Мукеш Амбани

индиски индустриски магнат

Врските и довербата. Тие се темелот на животот.

Кој тоа таму извезува?

Наши, а светски

Соединети европски држави

Меѓу 100-те најизвезувани производи од Македонија има многу малку готови производи со повисока фаза на доработка или производи за крајна потрошувачка. Најголем дел од клучните македонски извозни производи ги произведуваат компании во странска сопственост кои произведуваат во слободната економска зона за што од државата добиваат огромни поволности и бенефиции. Дури половина од извозот лани е направен со 10 производи, а од нив на една рака се бројат готовите производи кои имаат повисока додадена вредност или доработка.

“Sea Hero Quest” – мобилната игра на Дојче Телеком која што годинава освои девет “лавови“ на “Cannes Lions” – својот зачеток го има во Скопје: идеен творец на играта е македонскиот огранок на светската адвертајзинг агенција Saatchi & Saatchi. И што е уште поважно - ова не е прв глобален успех на македонски креативци: досега и агенциите Меккен Скопје и Њу Момент освоија кански награди за кампањи што ги изработиле. Од прва рака ви пренесуваме како се спремаат кампањи што освојуваат “оскари“ во адвертајзинг индустријата.

Иако сценариото што го најавува „тајниот“ германско - француски документ за пост Брегзит развој на ситуацијата со ЕУ звучи драматично, особено по создадената фама дека полската државна TVP дошла до нешто тајно и го објавила, дел од водечките европски политичари со своите изјави по британскиот референдум покажаа дека јавно размислуваат токму така, односно, оти се на линија со предводниците на проектот од документот, за промени што ќе водат до европска супердржава што би ја заменила ЕУ - проект што постои од многу порано.

XX Стр. 8

XX Стр. 16

XX Стр. 28

Импресум// Издава: Капитал Медиа Гроуп доо Скопје, бул. Партизански Одреди бр.17-1/16, п.фах 503, 1000 Скопје l Адреса на уредништвото на издавачот на медиум: бул. ВМРО бр.7, здрада 1, влез 1, кат 6, стан бр.31 l П. ФАХ 503, 1000 Скопје l Основач и директор: Љупчо Зиков l Одговорен уредник: Биљана Здравковска Стојчевска l Печати: Графички центар Скопје, ул. Скупи бб, 1000 Скопје l Тираж: 3.000 примероци l Датум на печатење: 14.07.2016

www.kapital.mk

profile

Тереза Меј премиер на Велика Британија

Жената во чии раце е иднината на Кралството после Брегзит

Брегзит: Премиерката Тереза Меј веќе има посебно мини

Н

Новата британска премиерка Тереза Меј, која дојде на чело на Велика Британија по оставката на Дејвид Камерон по гласањето за излезна земјата од ЕУ, важи за сигурен водач, кој веќе ја споредуваат со поранешната британска премиерка Маргарет Тачер, или како што ја нарекуваа челичната дама. Медиумите веќе пишуваат дека новата британска премиерка ќе биде преговарачки партнер со силна волја, која граничи и со тврдоглавост. Новата конзервативна премиерка изјави дека нејзина главна цел ќе биде да обедини земјата. Таа има интересни предлози и идеи за нова политика за индустријата, за надминување на класните разлики, за подобри шанси за помалку привилегираните и за етничките малцинства. Но, спроведувањето на овие помалку револуционерни идеи ќе биде тешко во пост Брегзит услови. И претстојат тешки и долги преговори со ЕУ во кои треба да се договори како ќе функционира се по излезот на Британија, а таа ќе биде под силен притисок на политичарите кои силно ја застапуваа идејата за излез на земјата од ЕУ. Треба да се има во предвид дека Тереза Меј станува премиер во време кога се наметнува потреба од поголемо штедење. Оттука, ќе и биде тешко да обезбеди лесно повеќе пари за изградба модернизација на инфраструктурата, за подобрување на квалитетот на здравството и образованието. Со оглед на сите овие ограничувања, Тереза Меј ќе има малку простор за игра. Таа има прилично јасни ставови околу брегзитот. Таа веќе има посебно минис-терство кое ќе ги води преговорите за „излез“. За разлика од политичарите сонувачи, кои уверуваат дека Британија може да ги задржи сите поволности како пред брегзит, Тереза Меј е прилично реална. Велика Британија треба да биде реална и да е свесна дека со излезот на земјата од ЕУ ќе ги изгубат парите од европските фондови, субвенциите за земјоделието и статусот на Лондон како финансиски центар на Европа. Европските политички лидери веднаш по нејзиното назначување ја повикаа што побрзо да ги отпочне преговорите за излез од ЕУ.

Капитал број 872/873 15.07.2016

profile

5

Во досегашната влада на Дејвид Камерон, Тереза Меј беше министер за внатрешни работи На изненадување на многу европски функционери, британската премиерка го назначи Борис Џонсон за нов министер за надворешни работи. Тој беше еден од главните лидери на кампањата за излез на Британија од ЕУ.

На новата британска премиерка Тереза Меј и претстојат тешки и долги преговори со ЕУ околу излезот на Британија, во кои таа ќе биде под силен притисок на политичарите кои силно ја застапуваа идејата за излез на земјата од ЕУ. Треба да се има во предвид дека таа станува премиер во време кога се наметнува потреба од поголемо штедење, па нема да и биде лесно да обезбеди пари за дадените ветувања. Со сите овие ограничувања, Тереза Меј ќе има малку простор за игра. Кон крајот на август во Италија ќе се одржи самит за британското излегување од ЕУ меѓу францускиот претседател Франсоа Оланд, германската канцеларка Ангела Меркел и италијанскиот премиер Матео Ренци. Првиот официјален состанок на Тереза Меј со клучните лидери на ЕУ се очекува да на биде на самитот Г-20 во Кина кој ќе биде одржан на 4 септември. Тереза Меј е втора жена на премиерската функција во Велика Британија, по Маргарет

Тачер. Таа во досегашната влада на Дејвид Камерон беше министер за внатрешни работи. Педесет и четвртиот британски премиер во историјата, и само втората жена по исто така конзервативката Маргарет Тачер, евроскептичната Тереза Меј во текот на кампањата за референдумот му се приклучи на таборот за останување во ЕУ. Ќерка на пастор, позната по својата решителност и работна енергија, таа вети поголема социјална правда и обединување на земјата. nnn

истерство кое ќе ги води преговорите за „излез“ од ЕУ

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

6 НАВИГАТОР

ИЗЈАВА НА неделата

> БРОЈКА

59.865

Студенти се запишале во академската 2015/2016 година, што е за 0,9% повеќе од претходната година

Викторија Нуланд

помошник државен секретар на САД

Работата на СЈО е од клучно значење за враќање на владеењето на правото, одговорност и вистински правен систем во Македонија, што е клучно доколку земјата сака да стане членка на ЕУ и НАТО

Туристите во Македонија преспиваат по две ноќи во

В

о првите пет месеци годинава, бројот на туристи во Македонија се зголемил за 11.1% на 258.918, кои што оствариле 536.084 ноќевања, или во просек по 2,07 ноќевања од гостин. Бројот на странски туристи пораснал од 156.005 на 172.178, кои што оствариле 317.858 ноќевања, што е пораст за 8%, додека домашни туристи се 86.740 (+12.5%) со 218.226 ноќевања (+19,1%). Кај странските туристи просечниот број

Властите во потрага по инвеститори за еврообврзницата

Новата еврообврзниц зголеми долгот на 5 м

M

Македонските власти преговараат со потенцијалните инвеститори во Велика Британија и САД кои што би сакале да вложат во новата еврообврзница што планира да ја издаде државата на меѓународниот финансиски пазар. Македонската Влада во Службен весник ја објави одлуката за задолжување на земјата за 650 милиони евра преку издавање на обврзница деноминирана во евра. Новото задолжување ќе се реализира во текот на оваа година. Парите ќе се користат за покривање на буџетскиот дефицит за оваа и следната година и за рефинансирање на старите долгови. Еврообврзницата ќе се отплаќа за период од 10 години и ќе биде издадена преку претставништвото на Дојче банк во Лондон. Во одлуката уште се наведува дека еврообврзницата ќе котира и со неа ќе се тргува на Ирската берза за хартии од вредност. Македонија е прва држава која излегува на меѓународниот

Најавеното задолжување е во износ од 6,7% од бруто домашниот производ (БДП). Со ова задолжување, јавниот долг ќе се искачи на 5 милијарди евра, односно 51,7% од БДП. Цената односно каматната стапка на еврообврзницата ќе биде значително повисока од моментално генерираниот економски раст, што имплицира дека ова задолжување е скапо.

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

7

а во просек на ноќевања што ги прават во Македонија е под две, односно 1,85, додека домашните гости во првите пет месеци поминале во просек по 2,5 ноќи во сместувачките капацитети. Само во мај месец, земјава ја посетиле 60.879 странски туристи (+6,7%), убедливо најмногу од Турција (37,4%) што оствариле 172.355 ноќевања (+0,8%), додека бројот на домашни туристи е 25.355 (+1,4%) со 61.825 ноќевања (+1,7%).

мисла на неделата Вработувањето нови луѓе е уметност, а не наука, и CV-јата не може да ти кажат дали некој ќе се вклопи во компаниската култура.

Хауард Шулц

основач на Старбакс

> БРОЈКА

57%

е зголемен бројот на одобренија за градби во мај во споредба со истиот месец лани

лидери

ца ќе го милијарди евра

финансиски пазар со издавање на обврзница во евра по Брегзит, заради што многу аналитичари задолжувањето на Македонија го гледаат како тест на европските финансиски пазари. Моменталниот рејтинг кој Македонија го има како држава е BB- од страна на Standard & Poor’s и рејтинг BB+ од Fitch. Економистите коментираат дека условите на пазарот не дозволуваат големо задолжување на државата од 650 милиони евра особено што економскиот раст

годинава се очекува да биде значително помал од каматата што може да ја постигне државата на меѓународниот пазар. „Најавеното задолжување е во износ од 6,7% од бруто домашниот производ (БДП). Со ова задолжување, јавниот долг ќе се искачи на 5 милијарди евра, односно 51,7% од БДП. По глава на жител, јавниот долг изнесува над 2.500 евра. Со оглед на високите износи, останува отворено клучното прашање за трошењето/ намената на позајмените средства. Дополнително, цената (каматната стапка) на еврообврзницата ќе биде значително повисока од моментално-генерираниот економски раст, што имплицира дека ова позајмување е скапо“, оценија од Институтот Finance Think. Македонија последен пат издаде еврообврзница во ноември 2015 година кога се задолжи со 270 милиони евра со рок на доспевање од 5 години со камата од 5,125%, од кои 150 милиони евра беа употребени за враќање на еврообврзницата која беше издадена во 2005 година, а која доспеа во декември 2015 година. Во 2014 година на меѓународните пазари се задолжи за 500 милиони евра по камата од 4,25% со рок на отплата од 7 години, односно таа достасува за наплата во 2021 година.Претходната еврообврзница од 150 милиони евра која беше издадена во 2005 година, а беше со камата од 4,625% и беше отплатена во декември минатата година. Значи во период од две и пол години, заедно со новата еврообврзница од 650 милиони евра, Македонија ќе се задолжи во странство за 1,42 милијарди евра. nnn

Тереза Меј

првата жена премиер на Британија по Маргарет Тачер обезбеди поддршка да ги води преговорите за напуштање на ЕУ

Фернандо Сантош

Португалија стана европски шампион, победувајќи ја фаворизираната Франција и без Роналдо

не им беше неделата

Бенјамин Нетанјаху

израелскиот премиер се соочува со полицискосудска истрага што вклучува сомнеж во големо перење пари

Томислав Карамарко

поранешниот шеф на ХДЗ дозволил партијата да биде финансирана со странски, руски капитал со нејасно потекло

Капитал број 872/873 15.07.2016

www.kapital.mk

Што извезува 8 cover story: Cover story: ШтоМакедонија? извезува Мак Субвенци

ТОП 100 најизвезувани производи

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

кедонија? иите имаат ефект

9

Меѓу 100-те најизвезувани производи од Македонија има многу малку готови производи со повисока фаза на доработка или производи за крајна потрошувачка. Меѓу нив се автобуси, лекови, блузи, кошули и други текстилни производи кои се произведуваат по лон принципот, потоа цигари, бисквити, ајвар, колбаси. Најголем дел од клучните македонски извозни производи ги произведуваат компании во странска сопственост кои произведуваат во слободната економска зона за што од државата добиваат огромни поволности и бенефиции. Дури половина од извозот лани е направен со 10 производи, а од нив на една рака се бројат готовите производи кои имаат повисока додадена вредност или доработка.

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

10

cover story

ТОП 100 НАЈИЗВЕЗУВАНИ ПРОИЗВОДИ ОД МАКЕДОНИЈА (во евра) Шифра

Производ

Извоз во 2015

Катализатори Машини и апарати за филтрирање Феро-никел Сетови на спроводници за возила Иницијатори на реакција и каталитички препарати Автобуси Седишта Тутун суров Тип Прилеп Табли за ел. управување до 1.000 V Машки памучни кошули Руди на олово и концентрати Руди на бакар и концентрати Лекови Плоснати пр-води од железо, со ширина над 600 мм превлечени со пластична маса Феро-силициум Женски блузи, кошули од вештачки влакна

663.876.554 426.910.320 232.095.840 204.229.219 109.484.263

16,61% 33,37% 6,08% 30,05% 35,92%

93.592.324 72.117.676 70.979.125 67.694.486 66.060.235 47.424.082 44.698.912 44.300.426 42.538.553

33,52% 117,43% -8,57% 3,19% 1,19% -11,46% 9,52% -0,01% -14,67%

38.109.238 38.080.598

-43,52% 22,83%

34.209.530

27,19%

31.760.876 31.301.609 30.728.117

63,40% -18,67% -20,16%

29.660.123 25.731.339 23.837.633 21.343.405 21.164.763 21.091.384 20.546.130

-11,39% 8,06% 12,70% 17,85% -20,24% -15,55% -31,78%

19.453.344 18.568.009 17.448.739 17.265.424 17.244.180 17.228.866 16.539.275 15.194.726 15.143.523 15.054.942 13.494.675 13.242.446

-21,84% -15,87% 104,74% 34,00% -21,94% 14,35% 22,20% 34,41% -1,59% 3,93% 21,39% -1,66%

13.157.169 12.708.191 12.706.177 12.542.979 12.447.792 12.327.766

-13,19% -10,91% 1,55% 67,89% -6,72% -5,00%

11.395.900 11.337.803 10.710.424 10.621.534 10.548.819 10.472.483 10.302.548 10.112.231 10.080.169 10.078.901 9.944.020 9.763.621 9.635.221 9.525.570 9.507.196 9.413.886 9.263.202

25,19% -6,76% -6,17% -6,27% 7,14% -13,36% 23,51% -26,03% -15,54% 2,20% -14,82% -6,64% 18,10% 17,35% 1,28% -20,95% 180,66%

9.161.313

-45,24%

1 2 3 4 5

3815120000 8421396000 7202600000 8544300000 3815909000

6 7 8 9 10 11 12 13 14

8702101100 9401908000 2401106010 8537109900 6205200000 2607000000 2603000000 3004900000 7210708000

15 16

7202210000 6206400000

17

7210490000 Плоснати пр-води од железо со ширина над

18 19 20

8507102090 7306619900 7208512000

21 22 23 24 25 26 27

8544429000 2608000000 6203431100 1905906000 6206300000 6204623900 7208529100

28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39

6203331000 6204631800 1512199000 0808108000 2710192100 2005998010 8607219000 7321890000 6106200000 2515120000 9404909000 9401610000

40 41 42 43 44 45

6406101000 6109902000 3917211000 7403110000 0204100000 7208519100

46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62

0806101000 2710194300 7306301900 0709601000 0704901010 0702000011 2716000000 2402209000 6403511900 3004200010 6204339000 3917330000 8544499100 7306619200 8532250000 6109100000 8517701100

63

2401106020

600 мм прекриени со цинк Оловни акумулатори над 5 кгр Цевки со квадратен пресек Топло валани лимови со дебелина над 20 мм Други спроводници Руди на цинк и концентрати Работни панталонио од синтетички влакна Леб,печива,колачи,бисквити со засладувачи Памучни блузи, кошули за жени Памучни панталони за жени Топло валани лимови со дебелина над 4,75мм до 10 мм Работни машки јакни од синтетика Женски панталони од синтетика Масла од сончоглед Јаболка Керозин Ајвар Кочници Печки за загревање, шпорети од железо Плетени блузи за жени од синтетика Мермер Носачи на мадраци, јоргани, перници Други седишта, со дрвени скелети: Тапацирани Делови на обувки од кожа Волнени поткошули и маици Цевки и црев од полимери на етилен Рафиниран бакар Јагнешки трупови и полутки Топло валани лимови со ширина над 2050 мм Свежо трпезно грозје Гасни масла Железни цевки со дебелина над 2мм Слатки пиперки Capsicum или Pimenta Свежа бела или црвена зелка Свеж домат Електрична енергија Пури, цигарилоси и цигари Женски обувки со ѓонови од кожа Лекови Женски јакни за жени од синтетика Други цевки и црева Жица и кабли со пречник до 0,51 мм Заштитни цевки со дебелина на ѕидот до 2 мм Константни кондензатори Панучни плетени поткошули и маици Антени за радио-телеграфски и радиотелефонски апарати Тутун суров тип Јака

Годишна промена (%)

K пишува:

Билјана Здравковска

biljana.zdravkovska@kapital.mk

Конкурентноста на една економија најдобро се огледува преку нејзиниот извоз. Ако се мери конкурентноста на македонската економија, тогаш таа е прилично слаба. Извезуваме премалку производи, а од нив уште помалку се со повисока додадена вредност. Дури половина од извозот лани е направен со 10 производи, а од нив на една рака се бројат готовите производи кои имаат повисока додадена вредност или доработка. Најголем дел од клучните македонски извозни производи ги произведуваат компании во странска сопственост кои произведуваат во слободната економска зона за што од државата добиваат огромни поволности и бенефиции. Останатите извозни производи се сведуваат на суровини, како феро никел, феро силициум, суров тутун,руди на олово, бакар и цинк, производи од железо и челик и свежо овошје и зеленчук. На пример, во првите 10 најголеми извозни производи, девет се произведени од страна на компании со странски капитал, а само тутунот е производ на компанија со домашен капитал. Автобусите, пак, што ги произведува белгиската Ван Хул, се единствениот финализиран производ со поголема додадена вредност. Останатите девет, вклучително и најизвезуваниот производ, катализаторите на Џонсон Мети, се полупроизводи или делови кои потоа се користат за производство на производи со повисока додадена вредност во некоја странска земја. Кога Македонија би го зголемила извозот и во светот би продавала повеќе готови производи, а помалку суровини и полупроизводи, “крвната слика” на македонската економија значително ќе се подобри. А Македонија има извозни адути - од овошје и зеленчук, до храна, лекови и автомобилски делови. Услугите се уште еден извозен адут на Македонија, посебно ИТ услугите, преку кои би можеле да се зголемат извозните приходи. Но, ако анализираме кои се производите кои сега го носат македонскиот извоз, тогаш ќе се соочиме со болната вистина. Дека на листата најизвезувани производи има многу малку готови производи со поголема додадена вредност. Повеќето од извозните производи кои Македонија успева да му ги продаде на светот се суровини или евтини

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

11 полупроизводи кои се во некоја друга земја се вклопуваа во финален производ.

Џонсон Мети прави 30% од целиот извоз на Македонија

Ако се тргне од моменталната состојба кои се 100-те производи кои Македонија најмногу ги извезува, тогаш дефинитивно на листата има малку производи со додадена вредност кои би можеле да донесат поголеми нето извозни приходи. Анализата на 100-те најизвезувани производи за минатата година најдобро ја отсликува ситуацијата во македонскиот извозот. Од 100 анализирани извозни производи, 53 имаат раст на извозот, додека останатите имаат пад на извозот во однос на претходната година. Најголем дел од производите кои лани има раст на продажбите во странство се произведуваат со странските компании кои работат во или надвор од слободните економски зони, чии производи се во старт поконкурентни на странските пазари заради големите субвенции кои ги добиваат од македонската Влада. Но, останатите клучни извозни македонски производи лани бележат помала продажба во странство. Најголем пад има кај извозот на тутун, руди и метали, текстилни производи, топловаланите челични производи и преработки... Првичниот заклучок кој се добива од листата 100 најизвезувани производи минатата година е дека странските инвеститори почнуваат да го менуваат ликот и структурата на македонскиот извоз и полека стануваат лидери кои во влечат македонскиот извоз. Од врвот на листата 10 најизвезувани производи, дури 7 производи ги произведуваат странските инвеститори во зоните кои работата со субвенции.Од нив единствен готов производ се автобусите на Ван Хул, додека сите останати се полупроизводи. Најизвезуван производ од Македонија изминатата година се катализаторите, кои ги произведува Џонсон Мети, чија вредност лани изнесувала 663 милиони евра, што е раст од 16,6% % во споредба со претходната 2014 година. Втор најизвезуван производ се апаратите за пречистување на гасови, кои исто така ги произведува Џонсон Мети, а чиј извоз лани достигна 426 милиони евра, и кај нив има годишно зголемување на продажбите во странство за 33,37%. Трет најизвезуван производ од Македонија е феро никелот на Фени Индустри со извоз во вредност од 232 милиони долари, што е раст од 6,08%. Иницијаторите за реакција на Џонсон Мети, се четврт најизвезуван производ со извоз од 109 милиони евра, што е раст од околу 36% во споредба со 2014 година. Оттука, извозот на Џонсон Мети со овие три производи достигнува околу 1,2 милијарди евра, што е или околу 29,6% од вкупниот македонски извоз, кој минатата година достигна 4,05 милијарди евра. Автобусите кои во Бунарџик ги произведува

Странските инвеститори ја менуваат извозната структура

А

ко се анализира влијанието на странските фабрики во слободните економски зони, тие навистина ја менуваат структурата на извозот на Македонија. Ако претходно најизвезувани производи беа нафтените деривати и челикот, сега по влезот на странските фабрики Македонија најмногу увезува автомобилски делови, односно катализатори и филтри за прочистување, спроводници за автомобили, автобуси, седишта за автомобили....Изминатата година извозот од слободните економски зони достигна 1,5 милијарди евра. Тоа е речиси 37% од вкупниот извоз на Македонија. Она што треба да се потенцира е дека овој извоз од зоните е ослободен од многу давачки и субвенциониран со милионски суми од државниот буџет, што е и главната причина зошто извозот од зоните во последните неколку години расте со така високи стапки. Но, странските инвестиции истовремено многу го зголемуваат и увозот. Речиси сите суровини и репроматеријали кои ги белгискиот Ван Хул се шести најизвезуван производ од Македонија со извоз од 93,5 милиони евра минатата 2015 година. Извозот на автобуси од Македонија лани се зголемил за 33,5%. Извозот на автобуси од Македонија ќе се зголемува бидејќи Ванхол, задоволен од условите кои ги добива како странски инвеститор во Македонија, одлучи во зоната да отвори уште една фабрика во која ќе произведува автобуси кои освен на американскиот ќе се произведуваат и на западноевропските пазари. Седми најизвезуван производ се седишта за автомобили, кои во Македонија ги произведува Џонсон Контролс во фабриката во Штип. Лани извозот на седишта од

употребуваат странските фабрики во зоните се од увоз. Па така нето извозниот ефект од овие 1,5 милијарди извоз од зоните лани изнесувал само 230 милиони евра. На пример, најувезуван производ во Македонија веќе неколку години не е повеќе нафтата, туку платината. Лани вредноста на увозот на платина изнесува 552 милиони евра, а гасните масла се втор најувезуван производ до вредност на увозот од 253 милиони евра. На трето место се керамичките производи за техничка употреба кој исто така се увезуваат од странските инвеститори во зоните чиј увоз лани достигна 153 милиони евра. И кај извозот од зоните има огромна концентрација на извозот. Имено, од вкупниот извоз од 1,5 милијарди евра, дури 80% или 1,2 милијарди евра отпаѓаат на извоз на само една компанија, односно на извозот Џонсон Мети, кој е на најголем македонски извозник. Ако се гледа, пак, географски, најголем дел од извозот во зоните, односно близу 90% се извезува во Германија. Македонија достигна 72,1 милиони евра, што е годишен раст од дури 117% за една година. Тутунот од типот Прилеп е осми најизвезуван производ минатата 2015 година со вредност на извозот од 70,0 милиони евра, што е годишен пад од 8,57%. Извозот на тутунот од типот Прилеп паѓа веќе две години по ред, а во 2014 година извозот се намали за 16%. Таблите за електрично управување кои ги произведува и извезува германски Дрекслмајер во фабриката во Кавадарци се деветти најизвезуван производ од Македонија и лани нивниот извоз изнесувал 67,7 милиони евра, што е годишен раст од 3,19%.

Гасни масла 47 11.337.803 -6,76% 7306301900 Железни цевки со дебелина над 2мм 48 10.710.424 -6,17% 0709601000 Слатки пиперки Capsicum или Pimenta 49 10.621.534 -6,27% 0704901010 Свежа бела или црвена зелка 50 10.548.819 7,14% 0702000011 Свеж872/873 домат 51 10.472.483 -13,36% Капитал број 15.07.2016 2716000000 Електрична енергија 52 10.302.548 23,51% 2402209000 Пури, цигарилоси и цигари 53 10.112.231 -26,03% 6403511900 Женски обувки со ѓонови од кожа 54 10.080.169 -15,54% 3004200010 Лекови 55 10.078.901 2,20% 6204339000 Женски јакни за жени од синтетика 56 9.944.020 -14,82% ТОП НАЈИЗВЕЗУВАНИ ПРОИЗВОДИ ОД МАКЕДОНИЈА 3917330000 Други цевки и црева 57 100 9.763.621 (во евра) -6,64% Извоз Годишна 8544499100 Производ Жица и кабли со пречник до 0,51 мм 58 Шифра 9.635.221 18,10% 7306619200 Заштитни цевки со дебелина на ѕидот до 2 мм 59 17,35% во9.525.570 2015 промена (%) 8532250000 Катализатори Константни кондензатори 3815120000 60 9.507.196 1,28% 1 663.876.554 16,61% 6109100000 Панучни поткошули и маици 8421396000 61 9.413.886 -20,95% Машини иплетени апарати за филтрирање 2 426.910.320 33,37% 8517701100 Феро-никел Антени за радио-телеграфски и радио7202600000 62 9.263.202 180,66% 3 232.095.840 6,08% 8544300000 Сетови телефонски апарати на спроводници за возила 4 204.229.219 30,05% 2401106020 Иницијатори 3815909000 Тутун суров тип 63 9.161.313 -45,24% на Јака реакција и 5 109.484.263 35,92% 6203421100 Работни панталони од памук 64 9.157.822 -4,30% каталитички препарати 6106100000 Автобуси Плетени блузи за жени од памук 8702101100 65 8.624.596 -18,10% 6 93.592.324 33,52% 6302100000 Рубелина 9401908000 66 8.618.805 -3,75% Седишта за постела плетена 7 72.117.676 117,43% 2523290000 Тутун Портланд цемент 2401106010 67 8.613.124 9,79% суров Тип Прилеп 8 70.979.125 -8,57% 3214900000 Китови и смолни малтери до 1.000 V 8537109900 68 8.509.459 0,11% Табли за ел. управување 9 67.694.486 3,19% 8516108000 Машки Електрични грехачи на вода 6205200000 69 8.435.680 4,49% памучни кошули 10 66.060.235 1,19% 1905909090 Леб, бисквити, обланди 2607000000 70 8.079.348 38,68% Руди печива, на оловоколачи, и концентрати 11 47.424.082 -11,46% 6809110000 Руди Гипсени табли зајакнати со хартија 2603000000 71 7.781.756 2,65% на бакар и концентрати 12 44.698.912 9,52% 5211420000 Ткаенини 3004900000 72 7.538.380 9,39% 13 Лекови “деним” 44.300.426 -0,01% 9018903000 Плоснати Опрема запр-води дијализа 7210708000 73 7.370.629 653,63% од железо, со ширина над 14 42.538.553 -14,67% 6203431900 Панталони од синтетика 74 7.344.904 -0,46% 600 мм превлечени со пластична маса 7204499000 Феро-силициум Отпадоци од железо или челик 75 7.340.818 -35,14% 7202210000 15 38.109.238 -43,52% 1905329900 Вафли обланди 76 7.246.602 13,53% 6206400000 Женскии блузи, кошули од вештачки влакна 16 38.080.598 22,83% 6405100000 Ѓонови од други материјали 77 6.949.330 16,26% 7210490000 Плоснати пр-води од железо со ширина над 17 34.209.530 27,19% 6902100000 Огноотпорни тули и блокови за вградување 78 6.930.156 -13,92% 600 мм прекриени со цинк 6204329000 Јакни за жени од памук 79 6.927.044 -14,57% 8507102090 Оловни акумулатори над 5 кгр 18 31.760.876 63,40% 7208529900 лимови со ширина 80 6.805.749 0,35% 7306619900 Топло Цевки валани со квадратен пресек 19 31.301.609 -18,67% до 2050 мм 7208512000 Топло валани лимови со дебелина 20 30.728.117 -20,16% 6211331000 Работна облека за мажи од синтетика 81 6.657.849 -23,38% над 20 мм 8479899700 Други машини и механички уреди 82 6.592.509 45,64% 8544429000 21 Други спроводници 29.660.123 -11,39% 6204691800 заижени од синтетика 83 6.457.607 28,94% 2608000000 Панталони Руди на цинк концентрати 22 25.731.339 8,06% 6211321000 Друга работна облека за мажи од памук 84 6.429.611 25,09% 6203431100 Работни панталонио од синтетички влакна 23 23.837.633 12,70% 0710805100 пиперки 85 6.416.297 47,50% 1905906000 Замрзнати Леб,печива,колачи,бисквити со засладувачи 24 21.343.405 17,85% 1905311900 Слатки бисквити прекриени со чоколада 86 6.281.560 5,96% 6206300000 Памучни блузи, кошули за жени 25 21.164.763 -20,24% 2401106090 суров сушен назасонце 87 6.201.599 490,24% 6204623900 Тутун Памучни панталони жени 26 21.091.384 -15,55% од ориентален вид 7208529100 Топло валани лимови со дебелина над 27 20.546.130 -31,78% 1601009900 Колбаси и слични производи, од месо 88 6.108.059 -20,02% 4,75мм до 10 мм 0712390000 Сушени печурки 89 6.058.057 -21,11% 6203331000 Работни машки јакни од синтетика 28 19.453.344 -21,84% 2620999500 одпанталони пр-во на железо 90 5.996.240 -12,73% 6204631800 Згура Женски од синтетика 29 18.568.009 -15,87% 6403999800 Други обувки со внатрешни ѓонови за жени 91 5.931.123 -16,22% 1512199000 Масла од сончоглед 30 17.448.739 104,74% 2204299800 вина со алкохол од 18% до 22% 92 5.843.632 -40,70% 0808108000 Други Јаболка 31 17.265.424 34,00% 2106909800 Други прехранбени производи 93 5.755.203 0,00% 2710192100 Керозин 32 17.244.180 -21,94% 7301200000 профили од железо 94 5.711.654 39,92% 2005998010 Заварени Ајвар 33 17.228.866 14,35% 8534001900 Печатени кола 95 5.609.879 15,87% 8607219000 Кочници 34 16.539.275 22,20% 7308905900 96 5.552.142 2,00% 7321890000 Лимени Печки законструкции загревање, шпорети од железо 35 15.194.726 34,41% 6203321000 Работни блузи машкизајакни 97 5.442.404 20,28% 6106200000 Плетени жениододпамук синтетика 36 15.143.523 -1,59% 4009210000 и црева од гума 98 5.435.866 81,74% 2515120000 Цевки Мермер 37 15.054.942 3,93% 8507202000 Оловни на акумулатори со теченперници електролит 99 5.354.592 203,60% 9404909000 Носачи мадраци, јоргани, 38 13.494.675 21,39% 6204430000 за женисооддрвени синтетика 100 5.329.382 -27,12% 9401610000 Фустани Други седишта, скелети: 39 13.242.446 -1,66%

12

cover story: Што извезува Македонија?

извор: Државен завод за статистика

40 41 42 43 44 45

6406101000 6109902000 3917211000 7403110000 0204100000 7208519100

46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62

0806101000 2710194300 7306301900 0709601000 0704901010 0702000011 2716000000 2402209000 6403511900 3004200010 6204339000 3917330000 8544499100 7306619200 8532250000 6109100000 8517701100

63

2401106020

www.kapital.mk

Тапацирани Делови на обувки од кожа Волнени поткошули и маици Цевки и црев од полимери на етилен Рафиниран бакар Јагнешки трупови и полутки Топло валани лимови со ширина над 2050 мм Свежо трпезно грозје Гасни масла Железни цевки со дебелина над 2мм Слатки пиперки Capsicum или Pimenta Свежа бела или црвена зелка Свеж домат Електрична енергија Пури, цигарилоси и цигари Женски обувки со ѓонови од кожа Лекови Женски јакни за жени од синтетика Други цевки и црева Жица и кабли со пречник до 0,51 мм Заштитни цевки со дебелина на ѕидот до 2 мм Константни кондензатори Панучни плетени поткошули и маици Антени за радио-телеграфски и радиотелефонски апарати Тутун суров тип Јака

13.157.169 12.708.191 12.706.177 12.542.979 12.447.792 12.327.766

-13,19% -10,91% 1,55% 67,89% -6,72% -5,00%

11.395.900 25,19% 11.337.803 -6,76% 10.710.424 -6,17% 10.621.534 -6,27% Иако извозот 10.548.819 на ајварот е7,14% релативно-13,36% мал 10.472.483 и изнесува23,51% 10.302.548 17 милини-26,03% евра 10.112.231 за минатата 10.080.169 -15,54% година, тој е2,20% 10.078.901 33 најизвезуван 9.944.020 -14,82% производ од 9.763.621 -6,64% Македонија, 9.635.221 18,10% чиј извоз секоја 9.525.570 17,35% година расте 9.507.196 1,28% 9.413.886 -20,95% 9.263.202 180,66% 9.161.313

-45,24%

Памучните кошули за мажи се десеттиот најизвезуван производ од Македонија со вредност на извоз од 65 милиони долари, кои лани имале раст од 1,19%. Феросилициумот кој го преработува и продава Југохром Фероалојс и кој до пред некоја година беше во десетте најизвезувани производи лани беше 15 најизвезуван производ со извоз од 38,1 милион евра, и бележи пад од дури 43%. Јаболката се најизвезувано овошје од Македонија (31 место) и минатата 2015 година биле извезени јаболка во вредност од близу 17,26 милиони евра, што е раст од 34% за една година. Второ најизвезувано овошје е свежото грозје ( 46 место) кое лани имаше извоз од 11,4 милиони евра, што е годишен раст од 25,19%. Слатките пиперки се најизвезуван зеленчук и тие лани биле 49 најизвезуван производ од Македонија. Извозот на слатки пиперки од типот Pimenta или Capsicum достигна10,6 милиони евра, што е годишен пад од 6,17%. Следи свежата зелка која лани имала извоз од 10,5 милиони евра и годишен раст на извозот од 7,14%. Доматите се трет најизвезуван зеленчук од Македонија. Лани се извезле свежи домати во вредност од 10,4 милиони евра, што е годишен пад од 13,36%. Меѓу најизвезуваните производи од Македонија се наоѓа и јагнешкото месо и тоа на 44 место. Во 2015 година Македонија извезла јагнешко во вредност од 12,4 милиони евра, што е годишен пад од 6,72% во споредба со извозот во 2014 година. Меѓу најизвезуваните производи од Македонија за минатата година е и ајварот и тој се наоѓа на 33 место со вредност на извозот од 17,2 милиони евра, што е годишен раст од 14,35%. Голем раст на извозот лани има кај маслата од сончоглед, кое е 30-ти најивезуван производ од Македонија. Извозот на масло од сончоглед лани достигна 17,4 милиони евра, што е годишен раст од дури 104,7%. Најголем дел од овој извоз отпаѓа на извозот на Брилијант од Штип. Гасните масла, се 44 најизвезуван производ на Македонија со извоз од 11,3 милиони евра и лани имале пад 6,7%. Извозот на тутун од типот Јака лани изнесуваше 9,16 милиони евра и лани има пад од 45,24% во споредба со 2014 година. Но, истовремено четирикратно е зголемен извозот на ориентален тутун, што се должи на влезот на Филип Морис во Македонија. Интересно е што на листата најизвезувани производи за минатата година се најде и опрема за дијализа. Вкупниот извоз на опремата за дијализа, во која влегуваат вештачки бубрези, бубрежни машини, дијализатори, лани изнесуваше 7,37 милиони евра, што е годишен раст од дури 653%. Меѓу 100-те најизвезувани производи е и електричната енергија. Лани била извезена од Македонија електрична енергија во износ од 10,3 милиони евра, што годишен раст од 23,5%. Меѓу наивезуваните производи има и многу

годишна специјална едиција

200

септември

2016

НАЈГОЛЕМИ И НАЈУСПЕШНИ

Капитал Медиа Гроуп ја подготвува традиционалната годишна едиција КАПИТАЛ 200 НАЈГОЛЕМИ И 200 НАЈУСПЕШНИ во Македонија, во која ќе биде анализирано работењето на најголемите и најуспешните компании во Македонија. Во Едицијата ќе бидат рангирани компаниите според вкупните приходи и нето добивката остварени во 2015 година, но во рангирањата ќе бидат вклучени и повеќе податоци за компаниите како вредноста на активата, вредноста на капиталот и уште многу други показатели и коефициенти за успешноста и ефикасноста во работење. Сите рангирања и показатели, како и секоја година, ќе бидат изработени врз основа на официјални и ревидирани податоци обезбедени од годишните сметки на компаниите. Во едицијата ќе бидат рангирани компаниите според повеќе показатели како на пример:

l компании со најголеми приходи l компании со најголем профит l компании кои најмногу вработуваат l компании со најголем капитал l компании со најголема актива l компании кои најбрзо растат Во едицијата ќе бидат вклучени повеќе текстови, интервјуа со најголемите и најуспешните компании во клучните индустрии, како и повеќе анализи:

l Кои се компаниите и индустриите кои ќе го носат растот следната година?

l Стратегиите и плановите на најголемите и најпрофитабилни компании?

l Кои фирми ги прават парите во Македонија?

l Кои се најголемите “капиталци” во Македонија?

l Најголемите предизвици за компаниите за 2016 година

l Кои се најголемите компании во регионот?

Во рамките на Едицијата во одделни анализи ќе биде анализирано работењето на компаниите од клучните индустрии:

l Прехранбена индустрија l Металопреработувачка индустрија l Градежна индустрија l Трговија l Телекомуникации l Енергетика, нафта и гас Повеќе информации за едицијата и за комерцијално претставување на истата, обратете се на e-mail: marketing@kapital.com.mk l gordana.mihajlovska@kapital.mk или на телефонскиот број ++ 389 2 3298 505

Лицe за контакт:

ГОРДАНА МИХАЈЛОВСКА

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

14

cover story: Што извезува Македонија?

Дури 7 од 10-те

најизвезувани производи од Македонија се произведуваат во слободните економски зони, а Џонсон Мети прави 30% од вкупниот извоз на земјата Кондиторските производи се еден најголемите извози адути каде Македонија може да ги зголеми извозите нето приходи

производи од кондиторската индустрија, кои секоја година бележат раст на извозот.

Кои се потенцијалите?

Ако се анализира колку од 100-те најизвезувани производи се готови производи со повисока фаза на доработка или за крајна потрошувачка тогаш тие можат да се избројат на една рака, а меѓу нив се лекови, блузи, кошули и други текстилни производи кои се произведуваат по лон принципот, потоа цигари, бисквити, ајвар, колбаси и масло од сончоглед. Оттука, дури и да се зголеми нивното производство и извоз тие не би можеле да донесат поголемо зголемување на извозните приходи. Тоа е можно само со создавање на нови извозни производи, производи со повисока додадена вредност и повисока фаза на технолошка доработка. Но, за тоа

да се случи се потребни нови инвестиции во нови фабрики и нови производи. Еден од извозните адути на Македонија се и услугите, посебно компјутерските услуги. Построи голем потенцијал за зголемување на приходите од извозот на овој тип на услуги, бидејќи Македонија полека, но сигурно се профилира како земја од која можат да се добијат квалитетни ИТ услуги, во кои влегуваат извозот на разни софтвери, видео анимации, игри.. Втор извозен адут се кондиторските производи, кој исто така се меѓу најизвезуваните македонски производи, кој исто така и носат нето извозен приходи на земјата. Воопшто, извозот на храна, односно на готови прехранбени производи е уште еден можеби и најголем адут. Извозот на ајвар секоја година се зголемува и лани достигна рекордни 17 милиони евра, што е се уште

многу мала продажба во странство, за кој производ сите се согласуваат дека постои голем потенцијал за извоз, што е случај и со останатите конзервирани и сушени зеленчуци и овошја, флашираните вина, органската храна, за кои има голема побарувачка на странските пазари. Но, ова се само светли и ретки примери... Ако се гледа големата слика тогаш извозните капацитети на Македонија се ниски и ограничени. Минатата година извозот на стоки и услуги од Македонија кој изнесуваше 4 милијарди евра е помал од 50% од вкупниот БДП. Колку за споредба Словенија има годишен извоз од над 20 милијарди евра, а покриеност на увозот со извозот од 102% и суфицит во трговската размена со странство од околу 300 милиони евра. nnn

Капитал број 872/873 15.07.2016

16

www.kapital.mk

Луѓе и компании

Македонски креативци со светски награди

Како се освојуваа “оскарите“ за адв

Успех: Идејата на Saatchi & Saatchi - Скопје за игра што ќе помогне в

www.kapital.mk

ат вертајзинг?

Капитал број 872/873 15.07.2016

17 “Sea Hero Quest” – мобилната игра на Дојче Телеком која што годинава освои девет “лавови“ на најпрестижниот фестивал на рекламната индустрија во светот “Cannes Lions” – својот зачеток го има во Скопје: идеен творец на играта е македонскиот огранок на светската адвертајзинг агенција Saatchi & Saatchi. И што е уште поважно - ова не е прв глобален успех на македонски креативци: досега и агенциите Меккен Скопје и Њу Момент освоија кански награди за кампањи што ги изработиле. Од прва рака ви пренесуваме како се спремаат кампањи што освојуваат “оскари“ во адвертајзинг индустријата. пишува:

Д Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

Деменцијата, односно Алцхајмеровата болест како најчест нејзин облик, предизвикува губење на меморијата кај луѓето. Ги напаѓа најчесто постарите, со тоа што го прави нивниот живот многу потежок, а и животот на тие околу нив. Најтажното е што луѓето со деменција на моменти не се сеќаваат ниту на своите најблиски, уште помалку пак на случки од поблиското и подалечното минато - ги губат своите сеќавања на сите убави и помалку убави моменти од нивниот живот. Дојче Телеком (Deutsche Telekom) пред неколку недели направи светска промоција на “Sea Hero Quest“, играта за мобилни телефони која што во позадина има многу благородна мисија: да помогне во борбата токму против деменцијата. Секој што ја играл до сега играта - а напра-

во борба против деменцијата победила триесетина други предлози

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

18

Луѓе и компании

вени се преку 1,6 милиони даунлодирања досега на светско ниво – односно управувал со бротчето во авантуристичката мисија, до тим научници испраќа драгоцени податоци за сопственото ориентирање во просторот, способноста за навигација, рефлекси и сл., до цел тим на истражувачи на деменцијата. Во моментов, во светот над 47 милиони лица живеат со деменција, а се проценува дека овој број ќе порасне на 135 милиони до 2050 година. За многу лица коишто живеат со деменција, еден од првите симптоми е губењето на просторна ориентација, бидејќи ја губат способноста да се ориентираат дури и на добро познати места и средини. Креирањето глобален стандард со „Sea Hero Quest“ за тоа како се ориентираме е широко признаено како еден од клучните чекори кон развивањето нови дијагностички тестови за болестите коишто предизвикуваат деменција. Со помош на играта сега ќе можат да се проучуваат огромен број на информации за однесувањето на здравите луѓе, што може да доведат до напредок во проучувањето на факторите што влијаат врз појава на деменцијата. Секои 2 минути поминати во играње на апликацијата заменуваат 5 часа конвенционално истражување. Ако досега, научниците правеле испитувања базирани врз фокус групи од најмногу 500-600 луѓе, сега за многу покусо време имаат пристап до податоци собрани од милиони консументи на играта. Значењето на “Sea Hero Quest” беше препознаено на глобално ниво и овој проект доби дури девет награди на овогодинешниот Меѓународен фестивал на креативноста Cannes Lions – најпрестижниот настан во рекламната индустрија. Дојче Телеком и агенцијата Saatchi & Saatchi добија еден златен, пет сребрени и три бронзени Лавови за „Sea Hero Quest“.

“Good game”

И јавноста во Македонија се запозна со играта, има веќе неколку десетици илјади даунлодирања, но она што помалку се знае е дека зад идејата за “Sea Hero Quest“ стои македонски тим – креативците од македонската канцеларија на Саачи и Саачи (Saatchi & Saatchi), дел од глобалната комуникациска мрежа на Публицис (Publicis) која веќе подолго време го има Дојче Телеком за свој клиент. “Наградите во Кан се само уште една потврда дека не е битно дали креативниот тим е од мала или голема земја, туку битен е квалитетот на идејата, тимската работа, синергијата што постои помеѓу нас во Македонија и глобалните партнери од мрежата на Публицис. Ние долго време живеевме со овој проект, знаевме дека по многу нешта е посебен, но сепак толкав број награди не може да те остават рамнодушен. Чувството е фантастично, но уште побитно за нас е што ‘Sea Hero Quest’ навистина ќе направи нешто големо за целата планета

и дека нашиот клиент Дојче Телеком ја оправдува улогата на компанија која што не само што испорачува врвна услуга и бенефит за корисниците, туку сака сериозно да помага во решавање на глобални проблеми со многу посуштинско и поголемо значење од самиот бизнис“, истакнува Александра Дилевска, директорка на Публицис Македонија. А, како се случува целата приказна: Дојче Телеком на почетокот од минатата година излегол со т.н. бриф, повик до дваесетина комуникациски агенции во мрежата на Публицис глобално, меѓу кои и Саачи и Саачи во Скопје, каде што било нотирано дека сакаат да се смисли некаква кампања што ќе ја покаже моќта на телекомуникациската мрежа на компанијата, односно нејзиното главно мото – споделување на моменти. “Споделувањето, за волја на вистината, доби помалку тривијално значење во секојдневието – сите ние постојано споделуваме селфија, слики, видеа и сл., но намерата на Дојче Телеком беше да излезе со идеја – тие не нè ограничија во предлозите – нешто многу поголемо по општествено значење, досега невидено, што ќе ја истакне суштината на споделувањето. После неколку бреинсторминг сесии ние од

Александра Дилевска, директорка на Публицис – Скопје и креативниот директор на Саачи и Саачи-Скопје, Василије Ќорлука со Златниот лав за Sea Hero Quest во Кан годинава Sea Hero Quest, играта за мобилни уреди што ја лансираше Дојче Телеком на 4 мај годинава треба да помогне во борбата против деменцијата и досега има преку 1,6 милиони даунлодирања

Скопје излеговме со предлог за мобилна игра која што ќе помага во решавање на некој глобален проблем, и ја крстивме ‘Good game’. На пример, дојдовме до податок дека луѓето од цел свет неделно трошат три милијарди часови за играње игри на мобилен телефон. Си рековме, што ако само еден минорен процент од ова време се потроши за некоја добра цел. Оваа идеја на крајот влезе во потесниот круг за избор од страна на Дојче Телеком“, ни раскажа Василије Ќорлука, креативен директор на Саачи и Саачи –Скопје. Откако се стеснил кругот на идеи, тимот од Скопје под водство на Џејсон Ромејко, глобалниот креативен директор на Саачи и Саачи работеле на конкретизација на “Good game” – и на крајот решиле да се креира игра која што ќе помогне во борба против деменцијата. “Овде во Македонија и претходно работевме една кампања за зголемување на свеста за Алцхајмеровата болест, имавме искуство со оваа проблематика, а од друга страна, идејата да се помогне во борба против деменцијата која всушност ги брише сеќавањата на луѓето, совршено се поклопува со мотото на Дојче Телеком: ‘сподели сеќавања’. Откако ја искристализиравме првичната идеја

Престиж: Cannes Lions e "Оскар“ за адвертајзингот

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

20

Луѓе и компании

Кампањата за машко здравје не го остави рамнодушно жирито

Првиот кански Златен лав во Македонија го донесе Меккен Скопје

А

генцијата Меккен Скопје (McCann) во 2009 година прва на Македонија и ја донесе наградата Златен лав од Канскиот фестивал на рекламната индустрија – Cannes Lions. Меккен Скопје која е дел од регионалниот комуникациски систем I&F McCann Grupa, Златниот лав го доби во категоријата “Најдобра употреба на амбиетални медиуми“ за кампањата “Провери ги“ која имаше за цел подигање за свеста кај мажите за опасноста од ракот на тестиси. Меккен Скопје го доби високото признание во конкуренција од преку 140 кампањи во истата категорија, пристигнати од цел свет. Кампањата ‘‘Провери ги!‘‘ ги освои речиси сите престижни награди во различни категории: влез во листата на најдобрите во категорија за најдобри кампањи, награда за најдобра кампања (надвор од официјалното натпреварување) избрана од страна од учесниците на Фестивалот Golden drum, во Порторож, Злато на Фестивалот Golden hammer во категорија ‘‘Најдобра употреба на герила маркетинг‘‘ и Злато за креативност на Медиумскиот Фестивал во Валенсија, Њујоршкиот фестивал Cresta и др. Ивица Спасовски, креативниот директор на Меккен Скопје вели дека иако имаат многу награди, нивниот тим секогаш го интересираат “невозможни мисии“ бидејќи тогаш успехот е уште посладок. “За првпат донесовме еден голем Златен лав во Македонија и SEMPL награда за дигитални комуникации, која е исто така прва за Македонија, потоа и ја претставивме пред клиентот, таа доби одобрување од менаџментот на Дојче Телеком, односно беше избрана за победник. “, вели Ќорлука.

Спојување на голем бренд, научна заедница и гејминг индустрија Откако било решено што ќе биде кампањата на Дојче Телеком, следел главниот дел: да се креира играта. Бил вклучен тим врвни научници од институции како Универзитетот во Лондон, Универзитетот на Источна Англија, добротворната организација Al-

Златниот лав во Кан, заедно со уште неколку врвни награди што во 2009-та Меккен Скопје ги освои за кампањата “Провери ги“.

Срѓан Шапер, основачот на McCann Grupa (лево), Владимир Димовски и Ивица Спасовски од Меккен Скопје со Златниот лав во Кан, 2009-та

Golden Drum награда, Montreaux и др. Инспирација за уште повеќе наоѓаме во новите предизвици кои се одлика на нашето работење. И секако, во љубовта кон нашата работа“, вели Спасовски. Владимир Димовски, во времето на добивањето на наградата директор на Меккен Скопје, а сега главен оперативен директор на Меккен Адриатик, во интервјуто за Капитал во 2012 година, меѓу другото рече и дека канската награда беше само финалната потврда, претходно победничката кампања освои многу zheimer’s Research, кои што на развивачите на играта, англиското софтверско студио Glitcher требало да му дадат информации што всушност треба да содржи играта за да ја оствари својата цел, инпут за тоа кои параметри се потребни за анализа што ќе помогне во откривање на причините за деменција. Нашите соговорници велат дека голем предизвик било да се спојат три ентитети: голем светски бренд, научна заедница и гејминг индустрија. После десетина месеци координирано работење,

злата на други фестивали. “Но, и покрај тоа морам да кажам дека Канската награда нè изненади, сепак Канскиот фестивал е најценетиот, само најдобрите успеале таму. Докажавме дека Македонија може не само да се носи рамо до рамо со светските имиња, туку и да биде најдобра меѓу најдобрите. Нашата цел е да работиме според светски стандарди, а оваа награда тоа и го потврдува. Треба да запомниме дека големите идеи се секогаш едноставни. “, изјави тогаш Димовски за Капитал. играта била готова и на 4 мај годинава претставена пред светската јавност. Вкупното време поминато во играње досега од милионите корисници изнесува 30 години, при што се генерирани податоци за коишто би биле потребни повеќе од 4.500 години при слично лабораториско истражување. Сите оние кои од Македонија ја играа “Sea Hero Quest”, до сега обезбедија податоци за кои би биле потребни испитувања од 163 години. “Сега, додека играта добива десетици

New Moment и McCann: и тие донесоа “лавови“ во Македонија

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

21 Награди кои што Sea Hero Quest ги освои на Меѓународниот фестивал на креативноста Cannes Lions: XX Gold Lion Promo & Activation: Use of Mobile XX Silver Lion Promo & Activation: Commercial Public Services XX Silver Lion Health: Education & Services XX Silver Lion Pharma: HCP Devices & Diagnostic XX Silver Lion Direct: Use of Data XX Silver Lion Cyber: Innovative Use of Social & Community XX Bronze Lion Mobile: App Games XX Bronze Lion Mobile: Social Gaming & Competition XX Bronze Lion Entertainment: Innovation in Branded Games илјадници нови корисници секој ден, научниците добиваат сипоголемо и поголемо количество на драгоцени податоци што ги класифицираат во соодветни демографски категории: раса, локација на живеење,

возраст, пол... До крајот на годинава веројатно ќе се собираат податоците, и потоа ќе следува нивна анализа со помош на супер – компјутери и следната година ќе се излезе со првичните заклучоци. Во

Џејсон Ромејко (Saatchi & Saatchi), Проф. др.Мајкл Хорнбергер (University of East Anglia) и Ханс - Кристијан Швинген (Deutsche Telekom) со членка на жирито, на доделувањето на наградите за Sea Hero Quest.

перспектива, идејата е врз основа на сето ова да се креира алатка која што ќе може да ја дијагностицира деменцијата во почетните фази“, објаснува креативниот директор Ќорлука. Од агенцијата велат

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

22

Луѓе и компании

Жарко и Лазар Сакан, синовите на основачот на Њу Момент, Драган Сакан (првиот и третиот од лево), со Душан Дракалски и Сашо Пешев од Њу МоментСкопје (десно) прославуваат за освоениот Титаниумски лав во Кан во 2013 година Титаниумскиот лав што го освои Њу Момент во Кан

Спотот за меѓуверска толеранција донесе уште еден канска награда во Македонија

Њу Момент освои титаниумски лав за “Ден на заедничка молитва“

У

ште една од водечките македонски адвертајзинг агенции, Њу Момент (New Moment) има добиено награда на Меѓународниот фестивал на креативноста Cannes Lions. Спотот симболично наречен „10 метри одвоени - Ден на заедничка молитва“, доби “лав“ во категоријата „Титаниум интегрирана кампања“ во 2013 година. Ова е првпат награда во оваа категорија од Канскиот фестивал да биде доделена на некоја држава од Балканот. Маркетиншкиот „Оскар“, односно „Канскиот лав“, во Скопје го донесоа Сашо Пешев, генерален директор и партнер на агенцијата и Душан Дракалски, регионалниот креативен директор на „Њу момент“, коишто се качија на победничката сцена заедно со лауреатите од останатите 16 категории. “Се потврди дека за еден сон да стане стварност, потребно е доволно долго да се сонува и многу напорно да се работи. Со оваа награда потврдуваме дека Македонија има вонсериски креативци и големи потенцијали, на кои доколку им се даде вистинската дека за нив следен предизвик е да направат проекти од овој тип со локални клиенти во земјава. “Вакви проекти имаат големо влијание врз општеството, остануваат долго време во свеста на луѓето и помагаат за добра цел.

шанса, можат да се борат и да ги победуваат и најкреативните и најдобро платените во светот“, изјави во таа прилика Пешев. Во регион како Балканот, исполнет со војни, омраза и нетолеранција, спотот го покажа вистинскиот напор на христијаните и муслиманите во Македонија да се доближат едни до други, вистински да се запознаат и да се разберат. Во релативно контроверзната тема на истовремено, заедничко верско молење на поповите и на оџите, меѓународното жири во Кан препозна идеја на која и додели една од највисоките награди во светската индустрија на маркетингот. На Канскиот фестивал на креативноста, како најголем собир на адвертајзингот во светот, таа 2013 година 11.000 акредитирани делегати од 100 земји ги следеа резултатите од маркетинг кампањите од целиот свет, а меѓународното експертско жири оценуваше во 17 категории во кои беа пријавени повеќе од 37.000 креативни решенија, на 4.000 компании од маркетинг индустријата. Во Македонија има креативен потенцијал, има добри дигитални ресурси, и многу можности да се прават слични проекти на Sea Hero Quest. Умешноста на еден бренд да ги мотивира и ангажира луѓето да помогнат во остварување на некоја

“Шансата за освојување „Лав“ е 1:37.000, повеќе шанса има гром да ве удри. Но, пораката на оваа кампања е моќна, ова е нашиот придонес кон толеранцијата во нашата земја. Вистински луѓе направија реален чекор кон мир, разбирање, почитување едни кон други. Светот ја препозна тежината на овој гест и силината што спотот ја содржи“, изјави тогаш креативниот директор Дракалски. Ова беше прв „Кански лав“ за агенцијата „Њу момент“, која е вреднувана како една од најкреативните агенции на подрачјето на Југоисточна Европа и која во своето портфолио веќе брои 70 меѓународни награди. Највисокото меѓународно признание „Њу момент“ од Македонија пред три години го прослави заедно со својот 20-ти роденден. Спотот „10 метри одвоени“ беше дел од пошироката кампања споведена од Генералниот секретаријат на Владата на Република Македонија за соживот и за религиска толеранција, која во земјава ја реализираа неколку маркетинг агенции. цивилизациска придобивка е она што ќе ги одвојува силните од слабите брендови, односно нивната способност да создадат уникатна додадена вредност“, смета директорката на Публицис во Македонија, Дилевска. nnn

Кредибилитет: македонските креативци рамо до рамо со светските

Капитал број 872/873 15.07.2016

24

www.kapital.mk

Претприемништво

Втората конференција за семејните бизниси на ClearView

Постарите генерации тешко го предаваат семејниот бизнис на наследниците Недоверба во следбениците, втемеленото мислење дека основачот знае најдобро како да го води бизнисот, неотвореност кон нови идеи кои доаѓаат од помладите генерации и не вложување во едукација и развој на следната генерација се најчестите проблеми поради кои дури 70% од семејните бизниси пропаѓаат или се продаваат по првата генерација

Статистика: 85% од менаџерите низ светот тврдат дека ангаж

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

25

Ш

Што треба како основачи да им пренесете на наследниците? Кои се вистинските чекори? Како да знаете кога е вистински момент да го препуштите управувањето на следната генерација? Какви знаења и вештини треба да посeдуваат наследниците пред да го преземат управувањето на компанијата? Ова се само дел од дилемите со кои се соочуваат основачите на семејните бизниси и нивните наследници не само во земјава, туку насекаде низ светот. Недоверба во следбениците, втемеленото мислење дека основачот знае најдобро како да го води бизнисот, неотвореност кон нови идеи кои доаѓаат од помладите генерации и не вложување во едукација и

развој на следната генерација се најчестите проблеми поради кои дури 70% од семејните бизниси пропаѓаат или се продаваат по првата генерација.

За успешна транзиција важно е да се ангажира не - семеен менаџер!

Разликите што постојат меѓу првата и втората генерација во однос на плановите и развојот на компанијата кај речиси сите семејни бизниси се големи. Првата генерација најчесто тешко се разделува од работното место и го одложува одењето во пензија. Дополнително, голем дел од претставниците на првата генерација не се отворени кон новите идеи и бизнис планови што ги предлага втората генерација, ова на кратко е заклучокот од панел дискусијата на Втората конференција за семејни бизнис во организација на Clear View. Во таков случај, вели Наталија Пекиќ, консултант на многу компании и професор од Хрватска, експерт за проблематиката на семејните бизниси, најдобро е да се ангажирaат не- семејни професионалци и менаџери.

Иако голем дел од македонските директори кои управуваат со семејните бизниси, се уште не ја гледаат предноста од истата – на нив тие гледаат на луѓе кои доаѓаат со задни намери – праксата низ светот покажува дека токму тоа е основната формула за опстанување на семејниот бизнис. Дури 85% од семејните компании низ светот тврдат дека надворешните менаџери носат големи придобивки за компанијата, како што се: нова експертиза и знаење, поголема професионализација на бизнисот, со тоа се зголемува кредибилноста на компанијата, но и тие се оние што градат мост меѓу генерациите. Исто така, вели Пекиќ, родителот не е тој што треба да го оценува своето дете – оти најчесто таквата оценка не е објективна. „Не постои родител за кој неговото дете не е најдобро и најпаметно“, вели таа. Тоа го потврдуваат и статистиките: само 30% од припадниците на втората генерација во семејниот бизнис рекле дека во компанијата влегле запазувајќи ги сите формални процедури и услови. Дека формалните процедури и строго воспоставените правила на игра се основа за успешен семеен бизнис потврдува Муарем Муртезани, сопственик и генерален менаџер на Алма – М, кој успешно ја води компанијата 25 години. „Културата во нашата компанија се базира на транспарентно поставени принципи и правила на игра. Создавање хармонија во која сите се чувствуваат како едно семејство. Притоа во компаниската култура најважно е да се пренесува знаењето и да се развиваат вработените и да не постои попустливост кон семејните членови“, вели Муртезани.

Кои вештини треба да ги има генерацијата која го наследува семејниот бизнис?

Искуството на наследниците пак е малку поинакво. Според нив, тие треба три пати потешко да работат и повеќе да се трудат зошто сите рефлектори се свртени токму кон нив и нивното работење. Исто така, велат наследниците, големиот проблем е

жирањето на не-семејни менаџери носи големи придобивки

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

26

Претприемништво

што по преземањето на компанијата тешко воспоставуваат авторитет над вработените кои пак се вработени од првата генерација. Тука, вели Пекиќ, најголемиот проблем е што првата генерација не им помага да го создадат тој авторитет во текот на работењето. Што тоа значи? Пред се, наследниците или, пак, дел од вработените што се семејно поврзани со директорот или менаџментот на компанијата, многу добро е пред да се вработат во семејната компанија, да работат во друга компанија. Само на тој начин, вели Пекиќ, тие може да се запознаат со сите должности и обврски кои ќе треба да ги менаџираат тогаш кога ќе ја преземат фирмата. Исто така, вели таа, многу е важно да се вложува во нивна постојана едукација – односно тие мора да бидат финансиски писмени – да знаат да читаат финансиски извештаи, да развиваат лидерски и менаџерски вештини ...

И

Сашо Наумоски Генералeн директор на „Витаминка“

ако во одредени моменти има искри во соработката, и ако нашиот младешки ентузијазам не ги прифаќа советите на повозрасните, на крајот од денот се гледа дека искуството е многу важно во односот на раководењето на компаниите.

За полесна транзиција на семејниот бизнис, вели Пекиќ, многу е добро пред заминувањето на првата генерација да се создаде „Што ако ... “ стратегија, кога би била резервна варијанта кога поради

С

Крсте Блажевски

оработка со својот брат ја темелиме на финансиските резултати. Тие покажуваат колку сме биле успешни.

извршен директор на Инекс Дрим Хотели

непредвидени ситуација првата генерација веќе не може да ја води компанијата. При создавање на истата, вели Пекиќ многу важно во развојот на целата таа стратегија е да се вклучи и втората генерација. nnn

Кој е „шефот“ при носење одлуки во семејните компании?

И

ако сум директор на компанијата, со брат ми сме подеднакво 50-50 партнери во основачката структура. Секогаш кога имаме дилема што треба да натежне, не е пресудно дека јас како директор треба да пресечам која ќе биде одлуката. Едноставно одлуките ги носиме врз база на реални факти. Чии факти се најверодостојни во тој момент – таа одлука ја носиме, вели Загорка Блажевска, генерален менаџер на Вита Нова каде заедно со својот брат се еднакви партнери во компанијата. Крсте Блажевски, извршен директор на Инекс Дрим Хотели, исто така во својот бизнис работи заедно со својот брат. И тој тврди дека финансиските резултати, на крајот од годината, покажуваат дали одлуките кои се донесени биле добри или помалку добри. „Соработка со својот брат ја темелиме на финансиските резултати. Тие покажуваат колку сме биле успешни“, вели Блажевски. Генералниот директор на „Витаминка“, Сашо Наумоски кој пак е претставник на втората генерација во семејниот бизнис, вели дека не секогаш при носењето на одлуките работите одат глатко. „Иако во одредени моменти има искри во соработката, и ако нашиот младешки ентузијазам не ги прифаќа советите на повозрасните, на крајот од денот се гледа дека искуството е многу важно во односот на раководењето на компаниите“, вели тој.

2 ÆÃÇÃÍ

¢» ˻½Éâ È» »ÓÃÉÍ ¼ÃÂÈÃÌ ÊÆÃÑÃË»âÍÀ » © ÆÃÇÃÍ ¿É ¾É¿ÃÈ» à ÃÌÅÉËÃÌÍÀÍÀ â» ÊËÉÇÉÍýȻͻ ÊÉÈο» ÌÉ ¾É¿ÃÓÈ» ŻǻÍÈ» ÌÍ»ÊÅ» É¿ Ì»ÇÉ È» ÃÌÅÉËÃÌÍÀÈÃÉÍ ¿ÀÆ © ÆÃÇÃÍ À ¿ÉƾÉËÉÒÀÈ ËÀ½ÉƽÃȾ ÅËÀ¿ÃÍ ÅÉâ à ɽÉÂÇÉÁν» »ÓÍÀ¿» È» ½ËÀÇÀ à ¿»½» ÌþÎËÈÉÌÍ Ã ÆÃŽÿÈÉÌÍ ½É ÌÀÅÉâ¿ÈÀ½ÈÉÍÉ Ë»¼ÉÍÀäÀ

ZZZ QOE PN

¥ÉÈÍ»ÅÍ ÑÀÈÍ»Ë

Капитал број 872/873 15.07.2016

28

www.kapital.mk

Свет

Пост-Брегзит сценарио

Проектот Соединети европски држави Иако сценариото што го најавува „тајниот“ германско-француски документ за пост-Брегзит развој на ситуацијата со ЕУ звучи драматично, особено по создадената фама дека полската државна TVP дошла до нешто тајно и го објавила, дел од водечките европски политичари со своите изјави по британскиот референдум покажаа дека јавно размислуваат токму така, односно, оти се на линија со предводниците на проектот од документот, за промени што ќе водат до европска супердржава што би ја заменила ЕУ проект што постои од многу порано

Шојбле: Постојат работи што само обедине

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

29

пишува:

Вишеградската група се противи на централизирањето на Европа - четирите централноевропски држави стравуваат дека ќе бидат маргинализирани

Г

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

Готово е! Откриен е тајниот план за европска супердржава! Збогум за суверенитетот на досегашните држави! - во овој тон беа најпаничните наслови што осамнаа на некои медиуми откако по Брегзитот полската државна телевизија, TVP, го објави документот, наводно подготвен од шефот на германската дипломатија, Франк- Валтер Штајнмајер, и неговиот француски колега, ЖанМарк Еро, со проектот за кој полските новинари тврдат дека предвидува создавање европска супердржава како замена за Европската унија, што би зависела од денес најсилните играчи во ЕУ - Германија и Франција. Во објавениот документ на девет страници што наводно е потпишан од 20 министри за надворешни работи од членките на Унијата, стои дека сегашните држави од ЕУ ќе немаат сопствени армии, специјални (одбранбено-

безбедносни) служби, свои кривични закони, посебни даночни системи ... дека државите-членки ќе ја загубат контролата над своите граници и над процедурата за прифаќање бегалци и за нивно сместување на сопствена територија. „Заканата за безбедноста на една држава еднаква е на опасноста што им се заканува на другите. Затоа веруваме дека безбедноста е неделива“, стои во документот, во кој понатаму се вели дека „ЕУ мора да планира и да извршува и цивилни

ета Европа може да ги реши

По Брегзитот полската државна телевизија, TVP, го објави документот, наводно подготвен од шефот на германската дипломатија, Франк- Валтер Штајнмајер, и неговиот француски колега, Жан-Марк Еро, со проектот за европска супердржава како замена за ЕУ

и воени операции на поефикасен начин со поддршка на постојани воено-цивилни сили и синџир на команди: Унијата мора да има постојани платени сили за брза акција“. Во документот се планира и воведување целосно интегрирана политика за азил, за бегалци и за миграции, за чие остварување се предлага основање „прва мултинационална гранична и крајбрежна гарда“, а се наведува и дека „неподнослива е ситуацијата во која товарот од бегалците се поднесува нерамномерно поради

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

30

Свет

Во визијата на професорот по историја на Харвард, Најал Фергусон, објавена на неговиот блог уште во 2011 година, како своевидна хроника на 2021 година, веќе постојат Соединетите европски држави, а прилично точно е предвиден и исходот од британскиот референдум Во 2014, во пресрет на изборите за Европскиот парламент, тогаш потпретседателката на Европската комисија и комесарка за правда, Вивијан Рединг, изјави дека „создавањето Соединети европски држави би било најдобро оружје против евроскептиците“

поставувањето лимити од страна на одредени држави-членки“. Особено важен дел од документот е посветен на проширувањето на монетарната унија и на воведувањето заедничка валута, еврото. Ова, како што пишува, ќе се спроведува низ процес на прагматична и постепена еволуција, при што ќе се води сметка за проблематиките поврзани со економскиот раст и вработеноста. Иако сценариото што го најавува овој документ за пост-Брегзит развој на ситуацијата со ЕУ звучи помалкуповеќе драматично (зависи за кого), особено по создадената фама дека полската TVP дошла до нешто тајно и го објавила, дел од водечките европски политичари со своите изјави по британскиот референдум покажаа дека јавно размислуваат токму така, односно, оти се на линија со наводните предводници на „тајниот“ проект од документот - Штајнмајер и Еро. Германскиот министер за финансии, Волфганг Шојбле, во весникот Welt am Sonntag ги повика државите да бидат попрагматични, односно, да се заложат за „меѓувладин пристап“ за решавање на проблемите. Тој се пожали дека на политичарите на ЕУ во досегашната ситуација им требало премногу време за да донесат решение за справување со мигрантската криза лани, и оти поради владите на поединечни држави администрацијата во Брисел работела со многу долги рокови. „Секако дека ќе се држиме до врските меѓу одделните земји - никој и не сака тие да бидат прекинати - но, постојат некои работи што само обединета Европа може да ги реши, и треба да го докажеме тоа“, изјави Шојбле за германски ARD. Неговиот сонародник, претседателот на

Европскиот парламент, Мартин Шулц, во Frankfurter Allgemeine Zeitung напиша дека Европската комисија би требало да се претвори во „вистинска европска влада“, под контрола на европратениците. Судирот на двата концепти за ЕУ што го разгоре Брегзитот, се покажа и од тоа што за разлика од цитираните Германци, четирите централноевропски држави од Вишеградската група, Полска, Чешка, Словачка и Унгарија, се противат на централизирањето на Европа, и формираат лоби, како што напиша лондонски Guardian, што ќе дејствува против принципите на татковците-основачи на европскиот проект. Овие земји ги испровоцира и фактот што ден по британскиот референдум, Штајнмајер ги покани на средба колегите од останатите пет држави-творки на ЕУ - Франција, Холандија, Белгија, Луксембург и Италија,

каде се разговарало за потесен политички сојуз, организиран околу еврото, кое засега во централна Европа го користат само Словаците. Стравувањата во контекстот, а од страна на централноевропските членки на ЕУ, ги изрази експертот од полскиот Институт за меѓународни истражувања, Дариуш Калан, кој рече дека „Германија и ЖанКлод Јункер (претседателот на Европската комисија) ќе го искористат Брегзитот за да ги забрзаат интеграциите во рамките на ЕУ, на што категорично се противат четирите држави кои стравуваат дека ќе бидат маргинализирани“.

Водечки политичари, јавно, на иста линија со „тајниот“ германско-француски план

Проектот „европска супердржава“ што би ја заменила ЕУ, актуализиран по Брегзитот, постои од многу порано. Најконкретно за

Шулц: ЕК би требало да се претвори во вистинска европска влада

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

32

Свет

„Соединети европски држави (СЕД)“ се говореше во 2014 година, во пресрет на изборите за Европскиот парламент, што се одржаа во мај истата година. „Создавањето на Соединети европски држави би било најдобро оружје против евроскептиците“, изјави тогаш потпретседателката на Европската комисија и комесарка за правда, Вивијан Рединг. „Мораме да изградиме Соединети европски држави со Европската комисија како влада, со дводомен парламент и сенат со претставници на државите-членки“, ја заговараше Рединг федералната Унија. Нејзината идеја предвидуваше ЕК да биде надмоќна во однос на националните влади на државите од ЕУ, европратениците во Европскиот парламент да имаат предност во однос на националните претставници во замислениот иден сенат, а Европскиот совет што го прават националните лидери да стане советодавно тело. Во отпорот на ваквите идеи тогаш гласен беше сега веќе поранешниот лидер на евроскептичната Партија за независност на Обединетото Кралство (УКИП), Најџел Фараж, кој во пресрет на британскиот референдум ја одигра улогата на еден од лидерите на опцијата напуштање на ЕУ. „Рединг говори за централистички фанатизам“, изјави Фараж во 2014 година. А уште година претходно, погоре споменатиот Мартин Шулц, критикувајќи го британскиот премиер Дејвид Камерон поради (тогаш само) намерата да распише референдум, рече дека ниту една членка на ЕУ сама за себе не е доволно силна за да се избори со предизвиците како имиграцијата, економската криза, климатските промени... „Ќе имаме еден ден Соединети европски држави“, порача и Шулц и додаде дека создавањето на таква структура е „можно и неопходно“. За да го ублажи ефектот од кажаното, тој потоа рече и дека супердржавата нема да е со цел „да се поддржи топењето на националните идентитети“ Долго пред ова, идејата за обединување на Европа во рамките на супердражава ја заговарал и францускиот политички економист и дипломат, Жан Моне, кој е и еден од творците на идејата за ЕУ, чие создавање почнало со формирањето на

Европската заедница за јаглен и челик во 1951 година. Четири години подоцна, по пропаѓањето на обидот за создавање европска одбранбена заедница, Моне го основал Акцискиот комитет за Обединети европски држави, што го помогна формирањето на Европската економска заедница во 1958 година. Инаку, првата, кога и да е доделена Европска книжевна награда, во 2007 година ја доби поранешниот белгиски премиер, Ги Верховстат, за делото „Соединети држави на Европа“. Европските мислители кои поддржуваат процес кон Соединети европски држави се на став дека во ера на глобализација, на глобална економија и корпорации, но и на глобален тероризам и климатски промени, националните држави не се веќе модел што може да ги заштити луѓето од трагичниот дел од последиците од тие глобални појави. Ителектуалците кои и припаѓаат на оваа струја стравуваат дека ЕУ може да се распадне, наместо да прерасне во Соединети европски држави што би ги земале под свое и сите останати држави од источна Европа, заедно со Турција, и би се наметнале во конкуренцијата за најсилен глобален играч имајќи на располагање механизми (споменати погоре, во документот објавен од полската телевизија, за заедничка армија и т.н.) за навремени и ефикасни реакции на глобалните проблеми.

„Во СЕД Германците ќе се сончаат на Медитеранот - Грците ќе им ги одржуваат дворовите“

Против европската супердржава како аргумент се наведува дека не сите европски држави се членки на ЕУ - некои се членки, но уште се далеку од убавото чувствување на предностите од членството, за да прифатат некакво укинување на националниот суверенитет на нивните држави. Затоа сега имаме пост-Брегзит Европа поделена на две струи - една, федералистичка, што се залага за посилни ЕУ-институции; и друга, што е за проширување на надлежностите на земјите-членки. Мислителите блиски до втората струја се на став дека секој обид без заедничка, слободно дадена согласност, да се создаде заедничка супердржава - заеднички политички идентитет, е осуден на неуспех. Тие сметаат дека отпорот кон идејата

за вакво менување на ЕУ е главно поради тоа што клучните држави (во ЕУ), Германија и Франција, форсирале еден неоколонијален модел во рамките на Унијата, злоупотребувајќи ги своите технолошки, финансиски и останати предности во однос на другите членки, за да можат да ги користат новопридружените држави како пазар за пласирање на својот извоз, и како терен за операциите на своите финансиски системи што активно ги кредитираат новите (а и други) членки на ЕУ, внесувајќи ги во должнички кризи од кои немаат шанса да се извлечат. Противниците на супердржавата не очекуваат друго, освен во случај на реализација на проектот, периферијата на оваа (супер)држава да добие понизок статус при носењето одлуки и за прашањата што најдиректно ќе ја тангираат, како имиграцијата, трговијата, заедничкиот буџет ... Во контекстот се интересни прогнозите на професорот по историја на Харвард, Најал Фергусон, кој уште во 2011 година, на својот блог напиша своевидна хроника на 2021 година, кога, во неговиот текст, веќе постојат Соединетите европски држави. Фергусон откако на читателите им посакува добредојде во 2021 година, во Соединетите европски држави, нè пренесува на Средоземното море, каде Германците и Скандинавците се сончаат на верандите на своите куќи за одмор, додека Грците им ги одржуваат градините и дворовите. Харвардскиот професор, на својот блог од 2011 година, прилично точно го предвидел и исходот од британскиот референдум: „поттикнати од безмилосните таблоиди, избирачите одлучија со 59% од гласовите државата да ја напушти ЕУ“. Во приказната на Фергусон за 2021 година, Британија, ослободена од бриселските ограничувања и регулации, е „Мека“ за кинеските директни инвестиции во Европа, поради што Дејвид Камерон одново е премиер, награден од сонародниците што се дрзнал да ја извлече државата од ЕУ. Секако, професорот не пропуштил да напише дека во јадрото на Соединетите европски држави е германско-француското партнерство, „почнато уште од Жан Моне и Робер Шуман во педесеттите години од минатиот век“. nnn

Рок за пријавување: 16 септември 2016

Институт КОНЦЕПТ организира:

Aкадемија за контролинг во 8 модули l Модул 1 и 2 l 26 и 27 септември (понеделник и вторник) 2016 l Институт Концепт, Скопје Институт за бизнис образование КОНЦЕПТ во соработка со Altius Consulting од Загреб (компанија со долгогодишно искуство во контролингот, консалтингот и едукацијата, со примарна цел развој и подобрување на контролингот во компаниите) организира академија за контролинг составена од исклучително практични 8 модули. Академијата за контролинг е: Сеопфатна обука фокусирана кон развојот на контролерите, како и менаџмент на сите нивоа; базирана на најновите знаења и достигнувања во областа на контролингот, сметководството, информатичката технологија и психологијата; фокусирана на развој на тимови преку воведување на ефективни состаноци со контролерот како модератор, како и на промоција на одржлив развој и етика и морал во бизнисот.

8-те модули ќе се реализираат на следните термини: 26-27.09.2016 l Модул 1: Контролинг и организација на компанијата – воведување на контролингот во компанијата l Модул 2: Контролинг трошоци и управување со трошоци

24-25.10.2016 l Модул 3: Екстерно известување и примена на МСФИ за контролерифорензички постапки во контролингот l Модул 4: Примена на Excel во контролингот

21-22.11.2016 l Модул 5: Статистиката во служба на контролингот и анализа на ризик l Модул 6: Контролинг и планирање

5-6.12.2016 l Модул 7: Контролинг на продажба и залихи/контролинг на производство, трговија и услуги l Модул 8: Известување од контролинг, одлуки од контролинг и карактеристики на контролер

КОНТАКТ: м-р Ленче Зикова и м-р Ирена Богоевска l e-mail: institut@koncept.com.mk l 02 3216 962 l02 3216 963

Капитал број 872/873 15.07.2016

34

www.kapital.mk

Свет бизнис и финансии

Европските метрополи во битка за позицијат

+ Позитивни работи:

} глобален трговски центар } вработени од англиско говорно подрачје } космополитска атмосфера

Koj ќе биде нов финансиски це на Европа?

Голем влог: Финансиската индустрија учест

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

35

та на Лондон како главен финансиски центар

Даблин

Данок на доходите на физички лица:

до40%

Корпоративен данок:

12,5% + Позитивни работи:

} ниски даноци } вработени од англиско говорно подрачје

-

Негативни работи: } помал град во споредба со Лондон

Франкфурт Данок на доходите на физички лица:

до45%

Лондон

Корпоративен данок:

Данок на доходите на физички лица:

29,8%

до45%

Корпоративен данок:

20% -

Негативни работи: } високи трошоци за живот } несигурност заради идните регулации надвор од ЕУ

виот ентар

+ Позитивни работи:

} седиште на ЕЦБ } пониски трошоци за живот во споредба со Лондон

-

Негативни работи: } помал град во споредба со Лондон

Париз

Данок на доходите на физички лица:

до45%

Корпоративен данок:

33% + Позитивни работи:

} веќе е голем финансиски центар } атрактивен начин на живот

-

Негативни работи: } високи даноци } построги закони за вработување

твува со 12% во целата британска економија.

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

36

Свет бизнис и финансии

По референдумското гласање за излез на Велика Британија од ЕУ, неколку европски метрополи се во жешка битка за местото кое досега го имаше Лондон - главен финансиски центар на континентот. Се нудат даночни поволности, административни олеснувања и разни други атрактивни пакети за привлекување на банките и компаниите кои сакаат да го преселат своето работење од Британија.

O

Откако на референдумот кој се одржа на 23 јуни мнозинството Британци одлучија дека сакаат Велика Британија да излезе од Европската унија, повеќе европски метрополи се во војна за местото кое досега го имаше Лондон-главен финансиски центар на континентот. Париз, Франкфурт и Даблин се трите градови кои не губеа воопшто време и веднаш влегоа во трката

за да станат новиот европски финансиски центар на Европа. Само еден ден по референдумот, ирската агенција за странски инвестиции пиша на над илјада инвеститори за да им напомене дека земјата останува во EУ и за да им предложи помош при преместувањето на вработените. Во Франкфурт властите создадоа специјална телефонска линија за банки кои сакаат да ги преместат операциите надвор од Велика Британија. Екипа на француски финансиски специјалисти планира да патува директно во Лондон за да привлекува финансиски компании да се преселат во Франција. Француската агенција “Бизнис во Франција” испечати посебни публикации со информации за предностите да се работи и живее во Париз.

Високи влогови

За Велика Британија влоговите се високи. Финансиската индустрија учествува со 12%

во целата британска економија. Близу 2,2 милиони луѓе работат во финансискиот сектор и со него поврзани индустрии, а над 700 илјади од нив живеат во Лондон. Исправени пред конкуренцијата на другите европски градови, лобисти од британскиот финансиски џентар се обидуваат да го држат бродот над вода. “Меѓу нас отсекогаш имало пријателска конкуренција”, тврди Крис Камингс, главен извршен директор од групацијата за лобирање TheCityUK. Околу дваесетмина директори на банки само една недела после Brexit се собраа во Британската асоцијација на банкари за да одлучат како да направат поголем притисок врз властите за да се задржи правото и понатаму да продаваат финансиски услуги во ЕУ. Тоа, според нив, може многу да помогне за да се задржат банките во Лондон. Дека Велика Британија треба да испреговара трговски договор со ЕУ е

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

38

Свет бизнис и финансии

повеќе од јасно, но, тоа може да потрае со години. Преговарачкиот процес за излегување на земјата од ЕУ е малку веројатно да започне пред есента, а сега челните европски функционери поставија услов дека преговорите може да почнат само откако Британија ќе го активира членот 50 од Лисабонскиот договор со кој земјата ќе биде исклучена од Унијата. А клиентите на банките секаат веднаш уверување дека нема да имаат проблеми со нивните услуги. Даноците и законите во однос на пазарот на трудот, како и трошоците за живеење ќе бидат фактор при одлуката на компаниите дали да останат во Лондон. Пред референдумот, Велика Британија имаше многу корист од статусот на про-бизнис дестинација, од пониските корпоративни даноци и од полесните правила за најмување на вработени во споредба со Германија и Франција.

Испитување на можностите

Големите играчи во финансиската индустрија ги испитуваат можностите. Morgan Stanley веќе формирала работна група која разгледува и други потенцијални локации во Европа. Barclay’s проценува дали Даблин е подобен за евентуална нова база. Други банка како Citigroup ќе почекаат шест месеци за да видат како ќе течат преговорите, пред да одлучат дали и каде

ќе ги преместат операциите. Но, според аналитичарите напуштањето на Лондон нема да биде безболно. Малку други европски градови имаат позитивни работи како на пример една часовна зона, англискиот јазик, општите правила за водење на бизнис и космополитската атмосфера.

Финансиските центри во лоби трка

Француските власти ветија дека ќе направат промени во даночниот систем со цел да го направат Париз поинтересен за странските компании. “Сакаме да создадеме финансиски центар на иднината. Сега е време да се дојде до Франција”, изјави францускиот премиер Мануел Валс. Тој вети и дека владата ќе воспостави административен пункт за странски компании кои сакаат да го преселат работењето во Франција, во кој услугите ќе се нудат и на други јазици освен францускиот. Француските власти се дури подготвени на формирање на доволни одделенија во училиштата за деца на странци, а по потреба и на нивните мајчини јазици. Париз и сега е голем центар за многу пазари во еврозоната, како на пример за издавањето на корпоративни обврзници и управување со инвестиции, со 3.600 милијарди евра вредна актива на упра-

вување. И останатите финансиски центри во 19члената еврозона почнаа да лобираат кај лондонските финансиски компании. Новиот градоначалник на Милано од левиот политички блок, Џузепе Сала се сретна со првиот човек на Европската агенција за банки (ЕБА) со цел да го придобие овој регулатор во ЕУ со седиште во Лондон да го избере Милано за свое ново седиште, бидејќи е веќе многу извесно дека ќе мора да си замине од Велика Британија после Brexit. Сала разговарал и со челниците на Европската агенција за лекови (ЕМА) со цел седиштето од Лондон да го пренесат во Милано. ЕБА и ЕМА заедно вработуваат околу 1.000 луѓе. Официјален Мадрид порача дека размислува за воведување на даночни олеснувања со цел да ги привлече банките и меѓународните компании кои сакаат да си заминат од Велика Британија после референдумската одлука за излегување од ЕУ. Франција и останатите членки на ЕУ се на мислење дека британските финансиски компании не би смееле да го задржат т.н. “пасош”, кој им овозможува пристап и на пазарите во ЕУ ако Британија не гo прифати начелото на слободно движење на луѓето, на што се противат заговорниците на Brexit. nnn

ПОКАНА На 15 септември 2016 година (четврток) во просториите на НБРМ, на 8. кат, со почеток во 14 часот, ќе се одржи 22. сесија на Клубот на истражувачите. Доколку сакате да го презентирате Вашиот работен материјал на оваа сесија на Клубот на истражувачите, Ве молиме да нè известите најдоцна до 2 септември 2016 година (петок). Се надеваме дека ќе предизвикаме интерес кај Вас и кај Вашите колеги за учество на Клубот на истражувачите. Ве молиме да го потврдите Вашето присуство на оваа сесија на Клубот на истражувачите најдоцна до 13 септември (вторник) 2016 година на тел. +389 2 3298 505; електронска пошта: marketing@kapital.com.mk. Напоменуваме дека зачленувањето во Клубот е од отворен карактер, за што подетаљни информации можете да видите на следнава врска: www.nbrm.mk/Клуб на истражувачи.

Што добивате со он-лајн претплата на Капитал: претплата на 1. Со електронското издание на Капитал

заштедувате 20% попуст на цената за претплата на печатеното издание

за најава од 2.Можност три различни уреди – домашен компјутер, службен компјутер и мобилен телефон

до 3. Пристап електронското издание од било каде во Светот

Што добивате со претплата на печатеното издание на Капитал: l 49 броја на редовното издание на Капитал l 45 специјални додатоци годишно, интегрирани во рамки на редовното издание на Капитал l Бесплатна достава на магазинот на домашна адреса или на работа l Платена поштарина l Вклучено ддв l Бесплатен он-лајн пристап до сите електронски изданија на редовниот број на Капитал и сите специјални прилози

Капитал број 872/873 15.07.2016

40

Автор:

www.kapital.mk

колумна

Милош Стаменковиќ

Сениште на тероризмот се шири низ Европа

П

Последен на удар на радикалниот ислам се најде главниот град на Белгија. Политичкиот центар на Европската Унија не успеа да ја сочува безбедноста на своите граѓани. Жртви на терористичкиот чин не беа само обичните луѓе, туку и самата идеја за заедница на европски народи. Веќе подолго време Европа функционира во континуиран страв. Францускиот писател и филозоф, Мишел де Монтењ, вели: „Стравот е она од што се плашам најмногу. Тој го надминува секое друго чувство.“ Според професорот Милан Подунавац: „Стравот повлекува неизвесна структура на човековото постоење“. Тој вели дека сите ние се плашиме од смртта, боговите, моќта, странците и непознатото. Како резултат на тоа и нациитеи поединците често пати се зафатени од страв и паника. Денес, Европа е во состојба на страв од иднината. Но, и покрај тоа ништо не се менува. Не ги менува своите политички визии, финансискиот систем, своите навики и закони кои се застарени повеќе од 50 години, или со еден збор, Европа се труди да функционира како ништо да не се случува. Најголемиот проблем на Европа всушност е неприфаќањето на новата реалност. Стравот како состојба на умот покажува дека Европа се соочува со психолошка војна. Оваа војна остава последици на политичкиот и финансискиот крвоток на стариот континент. Виновник за оваа состојба е радикалниот ислам. Но, дали е тоа единствениот проблем со кој се соочуваме? Колку е голема неговата вистинска моќ? Дали имаме друга закана? Дали станува збор за уште еден вешт маркетинг со цел да се спаси скршениот економски џин? Поголема опасност од радикалниот ислам во Европа е одговорот на истиот од страна на европските движења. Тука се гледа и самиот парадокс на обединета Европа. Тоа е еден концепт на заедништво којшто единствено функционира во зададена рамка. А кога ќе излеземе од таа рамка, се соочуваме со непостоечкиот план „Б“. Најдобар пример за оваа состојба е Франција и Националниот фронт на Ле Пен. Прашањето е колку тоа политичко движење може да биде национално во држава која гради граѓанско општество? Франција е земја во која секој што има француско државјанство се смета за Французин. Национален херој на Франција е Зинедин Зидан,

којшто е Алжирец роден во Марсеј. „Слобода, еднаквост и братство“ е слоганот излеан во крвта на Француската револуција, камен темелникот на модерна Франција. Каде е тука стравот од муслиманите?Или сепак станува збор за страв дека исламот ќе може да ја промени удобната економско финансиска состојба во која се наоѓа Француската нација. Можеби тоа е одговор на прашањето зошто Националниот фронт старата реторика против семитизмот ја сврте на другата страна,кон религија на пророкот Мухамед. Факт е дека исламофобијата е функционален еквивалент на антисемитизмот во идеологијата на денешната европска крајна десница. Откако Марин ле Пен ја презеде партијата Национален фронт од својот татко, кој инаку го исклучи поради неговите антисемитски ставови, таа се впушти во една игра наречена „Одбрана на Европа и сојуз со Руската федерација“. Таа изјави дека е спремна да го брани францускиот идентитет. Но сите се прашуваме од кого бидејќи францускиот идентитет пред се е загрозен од внатре преку инсталирање на американскиот модел на потрошувачко општество. А во таа ситуација, мигрантите се само луѓе што ја следат неолибералната визија за подобар живот. Бегалците се првите кои го загрозуваат сопствениот идентитет за да прифатат нов. Овој одговор е многу поопасен бидејќи е неочекуван. И во Италија имаме слична состојба. Високо рангирани членови на партијата на Силвио Берлускони ја поддржуваат лидерката на француска десница. Поранешниот министер за одбрана на Италија, Игнацио Ла Руса, кој важи за неофашистички милитант, за остварени изборни резултати на ЛеПен има изјавено дека е тоа успех на модерна, европска и демократска десница. Според него, Ле Пен ја сака својата земја и се грижи за чување на национален идентитет. Даниела Сантанче, фаворитот во борбата за лидер на централната десница во Италија исто има само пофални зборови за Марин Ле Пен и нејзината политика. Според неа, истата стратегија треба да ја примени и италијанската десница. За разлика од Франција, Германија е држава која е изградена на други правила. Таа се базира на „Крв и земја“, која што претставува плодна почва за раѓање на националистичкиот отпор кон мигрантите и воедно кон секој којшто го загрозува германскиот егзистенцијален простор. Затоа и се очекува појава на движења кои ја подржуваат крајната десна опција. Не е исклучена и појавата на фашистички и нацистички движења кои ќе се обединат во идеологијата на австрискиот каплар. Денес во Германија, Пегида ја осликува оваа појава. Оваа дружина на патриотски европејци кои се борат против исламизација на западниот

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

41

Денес, Европа е во состојба на страв од иднината. Но, и покрај тоа ништо не се менува. Не ги менува своите политички визии, финансискиот систем, своите навики и закони кои се застарени повеќе од 50 години, или со еден збор, Европа се труди да функционира како ништо да не се случува. Најголемиот проблем на Европа всушност е неприфаќањето на новата реалност. свет се доживуваат како повампирени сиви кошули на кои Хитлер би бил горд. Членови на движењето не се само млади и бунтовни луѓе, туку има и многу повозрасни Германци. Карактеристична е изјавата на седумдесетгодишната жена која своето учество во демонстрациите на Пегида во Дрезден го опиша со следниве зборови: „Госпоѓа Меркел ја турна нашата земја до ѕидот.“ Од паролите се гледа дека национализмот на основачот на Пегида, Луц Бахман, е економски страв за иднината на Германија. Тие опасноста ја гледаат во недостаток на работни места за нивните деца. Стравот доаѓа од огромната работна сила која е спремна да ја урне цената на трудот до минимални граници. На тој начин, благосостојба на Германецот е доведена во прашање. Беспрекорната дисциплина како национален феномен ќе

биде урната со максимата „Гладни уста се спремни на се“. Најдобра слика за пораст на национализмот во Европа е Грција. Таа е прва земја која го вкуси финансискиот камшик на Европската Унија, по што ја роди силната „Златна зора“. Покрај тоа, Грција е земјата која го претрпе најголемиот товар од мигрантите и бегалците кои спасот го бараат кон земјите на Европската Унија. Покрај крајната десница,националистички популизам во Грција изроди и свој опонент, којшто е претставен преку екстремната левица. Комунистичката партија на Грција оди во „лева“ крајност и на свој начин се обидува да привлече гласачи. Појавата на крајно левичарски партии се поврзува и со Шпанија, каде што Подемос е втора политичка сила во државата. Парадоксот е во тоа што луѓе кои се борат за социјална и општествена правда се наоѓаат на иста линија на фронтот со своите

идеолошки непријатели во борбата против политиката на европските бирократи. Овие движења и политички идеи се далеку поопасни за Европа од исламскиот радикален фундаментализам. Исламот во својата суштина ја носи безвременската порака за љубов, на ист начин како и изворното христијанство. Судирот почнува кога од двете страни се искривуваат пораките за заедништво и толеранција. Прашање е дали Европските бирократи може да смислат план кој ќе го промени пристапот на решавање на проблем или ќе дозволат истите да се буткаат под тепих? Европа денес е на сериозен испит на зрелоста. Доколку победи неспособноста за промени,Европа ќе ја ризикува и сопствената егзистенција. Поради моменталната ситуација во Европа и стравот од радикалениот ислам, се раѓа нов феномен што наликува на еден вид„Европски фундаментализам“. nnn

Капитал број 872/873 15.07.2016

42

www.kapital.mk

свет бизнис и политика

Трамп, но и Клинтон, во популистичко искушение

Америка свртува кон протекционизам

И Хилари Клинтон, но, особено Доналд Трамп, во кампањата свртуваат кон протекционизам, чувствувајќи ги стравувањата кај Американците од загуба на работните места поради увереност дека трговските договори со други држави и евтината стока од Кина ја поткопуваат домашната економија. Овие стравувања имаат основаност, но протекционизмот на долг рок ќе се одрази понегативно врз американската (и светската економија) отколку трговскиот дефицит на САД. Затоа, наместо популист, на Америка и треба лидер кој сфаќа дека постепеното затворање зад бариери и царини ќе биде уште еден ризик во и без тоа не особено радосната слика на светската економија

Експерти: Глобализацијата има недостатоци, но н

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

з

„Знам дека многу Американци се разочарани поради економијата, и со право. Нема доволно добро платени работни места, особено за младите луѓе. И да, економијата се манипулира во корист на оние на врвот“. Ова е изјава на најверојатниот кандидат на Демократската партија за претседател на САД, Хилари Клинтон, дадена во февруари годинава на Универзитетот во Висконсин. Но, истата многу лесно би можела да излезе и од устата на републиканскиот кандидат за преземање на Белата куќа, Доналд Трамп. Зашто и двајцата играат на картата протекционизам што може да биде многу важна на претстојните избори во САД. Главната причина е што сè повеќе работници-Американци стравуваат да не ги загубат работните места, уверени дека трговските договори со други држави и евтината стока од Кина ја поткопуваат домашната економија. Ваквите стравувања и двајцата кандидати се во искушение да ги користат како тези во кампањата. Секако, Трамп е многу порадикален во овој дел, и ја претвори дебатата за слободната трговија во еден од главните столбови на својата кампања со неброени критики на сметка на Кина, на Мексико, на Јапонија ..., и предложи да се воведат царини од 45% за стоката што доаѓа од најнаселената држава. Но, и Хилари Клинтон изјави дека веќе не го поддржува Тихоокеанското партнерство за слободна трговија (TPP), иако пред неколку години кога таа беше државен секретар истото го нарекуваше „златен стандард“ кај трговските договори. Ваквото враќање назад и во случајот на Хилари, покажува дека популарноста на отворените економии и пазари се намалува. А тоа е прилично ризична тенденција во сегашната ситуација кога растот на светската трговија останува доста под нивоата од пред 2008 година (годинава Светска банка прогнозира раст од само 3,1%). И лидерите на Г-7 не успеваат да се договорат како да го охрабрат економскиот раст. На второ читање вртење кон протекционизам се гледа и во уште еден момент - ставањето под сомнеж на глобализацијата и на активното учество на САД во

43

Зголемените царини за Кина и за Мексико што ги најавува Трамп, во крајна линија ќе ги платат Американците во форма на повисоки цени и даноци, но, за жал, повеќето од нив не го сфаќаат тоа, сметаат експертите глобалните случувања, што е основен принцип на надворешната политика на државата по Студената војна. Конкретно на ова предупреди американскиот министер за финансии, Џејкоб Лу, во Foreign Affairs, кога рече дека има враќање на „историскиот двоен однос на САД кон нивната глобална ангажираност“.

Што сакаат Американците?

Ако се погледнат статистичките податоци Американците нема од што толку да се жалат во однос на работните места. По пикот на безработицата во државата, за време на кризните години (2009, 2010 и 2011), таа почна да се намалува и достигна 5,3% во 2015 година - рамниште на кое многу европски држави можат само да завидуваат. Ситуација сепак не е толку розева ако се има предвид фактот дека Службата за трудова статистика (The Bureau of Labor Statistics) ги следи само оние кои активно бараат работа во последните четири седмици. Најновите податоци за пазарот на труд во САД покажуваат дека во мај 2016 година вработувањата се намалуваат значајно, и многу аналитичари тенденцијата ја објаснуваат со тоа дека голем дел од Американците всушност едноставно престанале да бараат работа. Според главниот економист на Stifel Fixed Income, Линѕи Пиегза, вкупниот број Американци кои не се опфатени со

статистиката како работна сила (било зашто се превозрасни или ученици, или зашто не бараат работа) е околу 94,7 милиони. За US News Пиегза изјави дека „оваа појава е вид на скриен рак со кој никој вистински не се занимава“. По повраќањето од кризата на американската економија се покажа дека одново „освоените“ загубени работни места се пониско платените, а средните приходи сè уште не можат да ги достигнат преткризните нивоа. На овој фон последнава година се случува и сериозен конфликт во индустријата за челик со кинеските компании, зашто евтиниот увозен кинески челик и хиперпродукцијата даваат сериозни поводи за загриженост на американските играчи во секторот. Стигнуваат сè повеќе критички гласови против договорите за слободна трговија, што официјален Вашингтон ги договара како со Европската унија, така и со државите околу Тихиот океан, зашто истите можат да доведат до загуба на работни места во САД. Меѓу 2000 и 2010 година САД загубија 5,7 милиони работни места во индустријата, кога компаниите претпочитаа да инвестираат во други држави со пониски цени на трудот, вели анализа на Wall Street Journal. На 20 мај главниот извршен директор на General Electric, Џеф Имелт, говорејќи на Stern School of Business го пренесе општото чувство на нестабилност, не само на граѓаните, туку

не е решение да биде заменета со национализам

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

44

свет бизнис и политика

и на компаниите. „Живееме во своеволна глобална еко-номија, најнесигурната што сум ја видел. Денес недостасува доверба во големите компании, а владите и глобалните институции не успеваат да излезат на крај со предизвиците на светот, и гло-бализацијата е нападната така, како никогаш претходно“. Ваквото доживување на нештата не е изолирано само на Америка, туку се засилува и во Европа. Како резултат, насобраната економска несигурност го зголемува скептицизмот кон слободната трговија и глобализацијата. Проблемите исправени пред светската економија не се еден или два - подзамрената трговија, послабата побарувачка, падот во инвестициите заедно со хиперпродукцијата и геополитичките конфликти не се многу охрабрувачки. Сето ова го прави посегнувањето кон протекционистичка реторика и популизам, и не толку чудно. Проблемот е што ова веќе се случувало и претходно, а резулатите биле непријатни.

Од заштита кон катастрофа

Еден очигледен пример е оној од времето на Големата депресија од триесеттите години од минатиот век. Републиканецот Херберт Хувер станал претседател во 1929 година и финансирал 12 регионални банки со цел да овозможат повластени кредити за фармерите. Така брзо се стигнало до хиперпродукција и снижување на цените. Како резултат фармерите побарале повисоки царини на увозот и така во 1930 година Сенатот на САД го прифатил законот „Хоули-Смут“. На почеток тој требало да ги заштити

НИЕ СМЕ ВРСКАТА СО СИТЕ ДЕЛОВНИ ПОДАТОЦИ КОИ ВИ СЕ ПОТРЕБНИ

#1

ЗА БИЗНИС ИНФОРМАЦИИ

ЗА ПАМЕТНИ ДЕЛОВНИ ОДЛУКИ!

02 / 3117 100 info@targetgroup.mk www.targetgroup.mk

американските фармери, но потоа се применува и во однос на многу други индустрии. Со овој закон царините за околу 20 илјади увозни индустриски производи се зголемуваат до скоро 50%. Трговските партнери на САД, секако, не останале без да одговорат, и исто така вовеле високи царински тарифи, со што дополнително се ограничува веќе загрозената светска трговија. Американските фармери всушност губат една милијарда долари поради недостаток на промет, а извозот на САД потонува до 1,7 милијарди долари во 1933 година, во споредба со 5,2 милијарди во 1929. Денес на местото на фармерите е челичната индустрија на САД, каде повиците за протекционизам веќе ескалираат. Во 2014 година глобалното производство на челик стигна до рекордните 1,66 милијарди тони, со што цените на челикот паднаа под 400 долари за тон во 2015 година. Како резултат, американските компании што го користат челикот како суровина за своето производство, увезоа рекордни количини од истиот. Тогаш реагираа американските производители на челик и побараа поголеми царини за увозната суровина. Обвинувањата против Кина се дека му дава нефер субвенции на секторот, со што производството таму станува поевтино од она на конкурентите низ светот, и така цената на металот паѓа на глобалните пазари. Извозот на челик на Кина скокна за 21% на годишно ниво во 2015 година, што, исто така, ги притисна цените. Во мај САД ги зголемија за над 500% царините за студено валан челик и тие се веќе 256,4%. И без разлика дали во ноември изборите ќе ги добијат Трамп или Клинтон, претстои голема трговска војна. Пред само една недела Комисијата за меѓународна трговија на САД даде зелено светло за најголемиот производител на челик во државата, US Steel, да ја продолжи битката на суд за забрана за увоз од кинеските конкуренти. Компанијата тврди дека неколку кинески производители на челик и нивните ќерки компании во САД дејствувале како картел и дури украле некои од тајните на производството на US Steel. Кина, исто така, се заканува со реципроцитет кај мерките. Вака конфликтот веќе ескалира во протекционистички мерки и може да повлече и други индустрии и држави во трговската војна од која на долг рок губитници ќе бидат сите. Експертите велат дека над 50% од увозот се суровини (како челик), делови, машини, опрема, што ги купуваат американските компании, што значи оти ако овие суровини и делови поскапат поради царините, расходите на компаниите од САД ќе скокнат, а така тие ќе ја загубат конкурентноста, пазарниот удел, продажбата, што, во крајна сметка, ќе доведе до помалку работни места. Предизборната реторика на Доналд Трамп покажува дека тој не стравува да се впушти во таква војна и да го притисне целиот кинески увоз (не само на челик) со 45% царина, а мексиканскиот со 35%. „Тоа значи дека во крајна линија царините нема да ги плата Кина или Мексико, туку Американците во форма на повисоки даноци и цени. Но, за жал, повеќето од нив не го сфаќаат тоа“, вели професорот по економија на University of Michigan-Flint, Марк Пери. За разлика од Трамп, Клинтон е против такво сценарио, и во говор од 2 јуни таа изјави дека „разбира оти многу Американци се загрижени за трговските договори, но дека трговската војна е нешто многу поразлично, што бара да се потсетиме на 30-тите години од минатиот век и на патот што ја направи Големата депресија подолга и поболна“.

Кога сите губат

Останува нејасно што конретно би направила Хилари во однос на трговската политика на САД и на проблемот со секторот за челик. Таа се изјасни против Тихоокеанското партнерство за слободна трговија последниве месеци, но Стејт департментот одбива да ја објави пред изборите коресподенцијата на Клинтон кога таа беше државен секретар, со трговскиот претставник на САД, односно, подготовката на договорот договаран

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

46

свет бизнис и политика

Свртувањето кон изолационизам и протекционизам би довело до размена на соодветни мерки меѓу државите, би предизвикало трговски конфликти

последниве години. Овој пристап секако не оди во корист на популарноста на Хилари, а повеќе аналитичари се сомневаат дека ако биде избрана таа во крајна сметка ќе и сврти грб на протекционистичката реторика во однос на трговските договори. А самиот факт што сега и е потребна ваква реторика покажува колку се разочарани Американците од сегашната ситуација во државата. Често се слушаат обвиненија за големиот трговски дефицит на САД, што се толкува како погубен за индустријата и за работните места. Некои од предлозите за справување со ова се воведување ДДВ на увозот, додека извозот нема да биде оданочуван; потоа барање начини за поевтинување на доларот и поголеми барања до компаниите кои ќе решат да го преместат производството во други држави. Трговскиот дефицит може да се разгледува и на друг начин. Од економска гледна точка не тргуваат државите, туку индивидуалните корисници и компании, вели споменатиот Марк Пери. Кога американските потрошувачи и компании купуваат повеќе производи од Кина, отколку Кинезите од САД, трговскиот дефицит навистина доаѓа до израз, но тој

не е „загуба“, зашто се базира на милиони индивидуални купувања и продажби, што биле остварени по взаемна желба на продавачот и на купувачот. Долари што ги заработува Кина од трговијата со Американците многу брзо се враќаат во САД во формата на приливи на капитал, со кои се купуваат финансиски активи како обврзници, недвижнини, банкарски депозити, хартии од вредност, како и преку странски инвестиции. Ова значи дека негативниот трговски баланс на САД се компензира од вишокот странски инвестиции, што ја засилуваат економијата. И дури поголемиот увоз и помалиот извоз да водат до притисок врз некои сектори и работни места, прашањето е дали загубите од протекционизмот нема да бидат многу поголеми, особено на долг рок. Експерите сметаат дека фактот што глобализацијата има недостатоци, не значи дека подобро решение е да биде заменета со национализам. Зашто така би се ограничила можноста за намалување на цените на тргуваните производи и услуги. И, исто така, би се предизвикале повеќе трговски конфликти. На крајот на краиштата, ако биде из-

брана Клинтон и сепак таа реши да го поткрепи ратификувањето Тихоокеанското партнерство за слободна трговија, одлуката би можела да ја оправда со аргументот дека договорот всушност ја изолира Кина, која не е дел од него. А и ваквата позиција би била популизам, зашто претпоставува дека трговијата со Кина секако е против американските интереси. Свртувањето кон изолационизам и протекционизам би довело до размена на соодветни мерки. Поефективно решение би било идниот претседател на САД да продолжи да договара со своите партнери фер трговија, што ќе важи за сите, вклучително и за Кина. Споменатиот извршен директор на General Electric, Имелт, вели дека „несогласноста на која сме сведоци денес во САД најмногу се должи на бавниот економски раст и на нееднаквоста што истиот ја создава“. Тој смета дека проблемот нема да биде решен со бирократија, и бара лидери кои сакаат промена. Без такви (лидери) постепеното затворање зад бариери и царини ќе биде уште еден ризик во и без тоа не особено радосната слика на светската економија.

nnn

ДЕКАДА НА ВРВНО ОБРАЗОВАНИЕ!

• Престижна МБА програма за развој на вашата кариера • Единствена меѓународна акредитирана програма во Македонија • Професори со сертификат од Харвард бизнис школата

www.uacs.edu.mk ЗА ПОВЕЌЕ ИНФОРМАЦИИ:

Универзитет Американ Колеџ Скопје Трета македонска бригада 60, 1000 Скопје Тел: +389 (0) 2 2463 156

Е-пошта: graduate@uacs.edu.mk Веб страна: www.uacs.edu.mk

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

48

Човечки ресурси

6 Е

начини како да ги мотивирате вработените

кспертите од “Форд мотор компани” на лидерите им нудат шест тактики за “борба” со ниската мотивација кај вработените:

1

Бидете добар слушател

Една од вештините што глобалната транспортна фирма “Федерал експрес” ги бара од потенцијалните лидери е “индивидуално обраќање”. Ова се однесува на способноста на лидерот да посвети внимание на секој вработен, така што тие нема да се чувствуваат генерализирани. Најдобрите лидери активно го слушаат секој вработен – и реагираат на чуеното. Добрите менаџери знаат дека вработените може да го изразуваат своето незадоволство и на прикриени начини. Дури и преку молчење. Членот на тимот може да го изрази своето несогласување преку одбегнување на одредени теми за разговор. Затоа, водете сметка вработените да ве знаат како некој кој секогаш води сметка за нивните идеи и чувства.

2

Побарајте ги причините за незадоволството

Недостигот на мотивација е “заразен”. Начинот на кој претпријатието се справува со проблемите, може во голема мерка да влијае врз перформансите на вработените. “Њузеланд пост” имал брза процедура за отпуштање на вишокот вработени. Едноставно им ја покажувале вратата. Но, таквото однесување демонстрира непочитување на вложениот труд на вработените, што е сигнал за другите работници дека нивната работа не е многу ценета. Затоа, сега на оние работници кои ја напуштаат компанијата им се нуди адекватен надомест, јавно се истакнуваат

Менаџерот треба да реагира уште при првите сигнали за намалена мотивација кај вработените. Тактиките за одржување на високо ниво на мотивираност вклучуваат директна комуникација, размена на информации, како и давање до знаење дека вработените се ценат како личности, а не само како извршители. нивните успеси, па дури и им се приредуваат забави за испраќање. Со тоа кај вработените се создава лојалност кон компанијата, како и чувство за припадност кон една посебна заедница. Резултат – намален стрес и поголеми работни ефекти.

3

Зголеменото ниво на информираност ја зголемува и довербата

Лидерите мотивираат и со помош на харизма и елоквентност, но довербата се стекнува со акција. Синџирот на продавници за еколошка храна “Холфудс” го научи тоа кога овозможи сите вработени во компанијата да ја знаат висината на туѓите плати. Таквата одлука доведе до тоа работниците да бидат помалку недоверливи кон “претпоставените”, што ја зголемува довербата помеѓу вработените во компанијата. Тоа создава поволна клима за работа, лишена од причини за конфликти и негативни чувства.

4

Што повеќе контакти меѓу различните организациски сегменти

Компанијата “Дупонт” има успешна програма за обука на вработените. Програмите за развој на работниците се особено важни за компанија со таква големина – “Дупонт” вреди 26 милијарди долари, а вработува 94.000 луѓе во 21 деловна единица.

Програмата ги доведува во контакт работниците од оние оддели кои обично не комуницираат еден со друг. Во период од три недели, тие ги разменуваат искуствата и развиваат нови идеи. Ова ги оспособува луѓето да размислуваат и надвор од полето на нивната непосредна техничка одговорност.

5

И зборовите се важни

6

Насочете го тимот да гледа на работата како дел од нивните животи

Не користете зборови што демонстрираат надреденост и супериорност. Начинот на кој менаџерот зборува за работата на другите има големо влијание врз нивните перформанси. Кога вработените ќе бидат наречени асистенти или работници, тие помислуваат “Јас сум само обичен шраф, што може уште утре да биде заменет”. Затоа, нарекувајте ги колеги, партнери, или членови на тимот. Ова ќе овозможи вработените да сфатат дека нивното место во организацијата не се сведува само на титулата, и дека секој поседува потенцијал да биде лидер.

Сторете си што е потребно за тимот да сфати дека нивните емоции се земени предвид. Запомнете, луѓето не се само работници. Тие првенствено се личности со сопствени емоции и вредности, што ги интегрираат во нивната работа. nnn

Совет: Треба да се реагира на првите сигналите на намалена мотивација

Рок за пријавување: 5 септември 2016

Институт КОНЦЕПТ организира курсеви по:

ОСНОВИ НА СМЕТКОВОДСТВО И СМЕТКОВОДСТВЕНА АДМИНИСТРАЦИЈА l 12 септември 2016 година

НАПРЕДНО СМЕТКОВОДСТВО И СМЕТКОВОДСТВЕНА АДМИНИСТРАЦИЈА l 13 септември 2016 година l Институт Концепт, Скопје

КУРС ПО ОСНОВИ НА СМЕТКОВОДСТВО И СМЕТКОВОДСТВЕНА АДМИНИСТРАЦИЈА Курсот е наменет за почетници во областа на сметководството, студенти и вработени лица коишто се на позиција сметководствена администрација, како и оние лица коишто имаат допирна точка со сметководство или пак сакаат теоретски и практично да го научат.

КУРС ПО НАПРЕДНО СМЕТКОВОДСТВО И СМЕТКОВОДСТВЕНА АДМИНИСТРАЦИЈА Курсот е наменет за лица коишто имаат основни познавања во однос на сметководството и имаат потреба и желба истото да го надградат. Курсот изобилува со практична работа и примери коишто се со цел, полесно разбирање и изучување на материјата. За повеќе информации посетете ја нашата веб страна: www.koncept.com.mk

КОНТАКТ: м-р Ленче Зикова и м-р Бојана Делидинкова le-mail: institut@koncept.com.mk l02 3216 962 l02 3216 963

www.kapital.mk

Капитал број 872/873 15.07.2016

50 лидери Мукеш Амбани индиски индустриски магнат

Врските и довербата. Тие се темелот на животот

M

Мукеш Амбани е најбогатиот Индиец во светот, со проценето богатство од 21 милијарда долари во моментов, според Forbes. Конгломератот Reliance Industries на чие чело е Амбани, е активен во повеќе бизниси: нафта, гас, текстил, трговија, телекомуникации, издаваштво... Компанијата е

Да растеме како луѓе и како компанија, за нас е начин на живот, и мора да растеме постојано.

Сметам дека амбицијата е битна за секој претприемач. Но, амбицијата треба да е реална. Мора да сфатите дека не може да направите баш сè.

Не е доволно само да пишувате домашни заедно со вашите деца. Учете ги да ја сакаат природата, водете ги во прошетки, на планина...

Интернетот е најголемото откритие после печатарската преса.

Сите ние, на некој начин, се мачиме цело време, затоа што никогаш не успеваме да добиеме она што сакаме. Важна работа што научив е никогаш да не се предавам, затоа што ретко кога успеваш во нешто од прва.

Нашата организациска структура е како стоногалка, па ако загуби 1-2 нозе, процесот ќе продолжи, растот ќе продолжи.

основана во 60-те години од таткото на Мукеш, Џирајлал Амбани и еден негов братучед. Денес бизнис империјата на Амбани прави преку 50 милијарди долари годишно приход и е втората индиска компанија според пазарна капитализација, зад Тата холдингот.

Интернетот и дигиталните услуги нема повеќе да бидат луксуз, достапен само за привилегираните.

Врските и довербата. Тие се темелот на животот.