bankar_-_9

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА КАПИТАЛ | БРОЈ 9 | НОЕМВРИ 2012

WWW.KAPITAL.MK

intervju

Dimitar Bogov Кога ќе попуштат притисоците врз цените, ќе го стимулираме економскиот раст

Pesimizam i kaj biznismenite i kaj bankarite

Kako da se pre`ivee 2013 godina? Кога забавуваат економскиот раст и извозот, а буџетските плаќања доцнат, вообичаено, се влошува ликвидноста на компаниите

MMF i Svetska banka:

Nè ~eka u{te polo{a godina od 2012!

Analiza

Lo{ite krediti go ubivaat bankarskiot duh

22

БанКиТЕ & БизниСОТ 8 ноември 2012

анализа

Песимизам и кај бизнисмените и кај банкарите

КаКО да СЕ прЕжи

Банкарите најмногу ги плаши тоа што во услови на намалена побарувачка и задоцнета наплата на побарувањата компаниите главно се концентрирани на одржување на тековната ликвидност, па дури 80% од кредитните барања оваа и минатата година се однесуваат на обртни средства или на реструктурирање на постојните кредити Спасијка Јованова

К

spasijka.jovanova@kapital.mk ешот ќе биде цар и во 2013 година. Компаниите кои ќе успеат да обезбедат тековна ликвидност и ќе можат да го планираат паричниот тек најлесно ќе се справат со кризата идната година, затоа што на поголема финансиска поддршка од банките не треба да сметаат. Ништо нема да се промени во деловната и во кредитната политика на банките во Македонија во 2013 година, што значи ќе останат затворени за финансирање на бизнисите, правдајќи се со присутните ризици и ќе си ја продолжат соработката со државата и со централната банка, каде што ќе го пласираат вишокот ликвидни средства. Во банките во моментов има вишок ликвидност од 500 милиони евра, кој во најголем дел завршува во државниот буџет и во НБРМ, а во исто време за кредитирање на компаниите месечно се

издвојуваат по 300.000 евра. Такво банкарство веројатно, не постои ни во најзагрозените земји од еврозоната во моментов. Банкарите признаваат дека ликвидноста во моментов не им е проблем, бидејќи имаат доволно пари за да одговорат на евентуални ликвидносни проблеми. Банките во Македонија имаат и покриеност на портфолиото со резервации од 7%, на нефункционалните пласмани од 114% и капитална адекватност од 17,4%, што е задоволително ниво за апсорпција на кредитниот ризик. Иако депозитите на населението растат, тоа е благ пораст од 2,5% од почетокот на годината споредено со лани, кога пораснаа за 9,2%. И прогнозите на Народната банка за идната година не се розеви. Гувернерот Димитар Богов очекува раст на кредитните пласмани за 9%, што значи без поголеми промени споредено со годинава. Во однос на економијата, песимизмот е уште поизразен, со очекувања за помал раст и поголема инфлација до крајот на годината, а веројатно и во првата половина на идната

година. Банкарите најмногу ги плаши тоа што во услови на намалена побарувачка и задоцнета наплата на побарувањата компаниите главно се концентрирани на одржување на тековната ликвидност, па дури 80% од кредитните барања оваа и минатата година се однесуваат на обртни средства или на реструктурирање на постојните кредити. Поради влошената ликвидност во стопанството, растат нефункционалните кредити, кои во моментов изнесуваат 10,8% од вкупното кредитно портфолио на банкарскиот сектор. Сите тие состојби ги диктираат условите во коишто ќе работат банките идната година. Бизнисот пред тешки предизвици А компаниите остануваат соочени со тешки финансиски и пазарни предизвици. Ним повеќе од кога било им треба финансиска поддршка, но сите се согласуваат дека во финансиската изложеност треба многу да се биде претпазлив, затоа што претераното задолжување во банките може да биде најлесниот пат до пропаста.

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 8 ноември 2012

Александар панов главен извршен директор на Макстил

“Може евентуално да има раздвижување на крајот на првиот и на почетокот на вториот квартал од 2013 година, но ништо позначително. Во поглед на банките, ние веќе сме еден од

најголемите комитенти на Стопанска банка, така што обртни средства обезбедуваме оттаму. Банките се претпазливи кога станува збор за кредитирањето и затоа, стопанствениците велат дека тешко доаѓаат до потребните средства.“

40

Кредитирање фирми по месеци (милиони евра) 30

21,2

18,5

12,9

10

0

33,8

29,1

20

9,7

7,7

500

-1,4 -6,8

0,3

милиони евра вишок лик македонските бан во видност има во моментов, кој во најголем дел завки рш во државниота буџет и во центраува лната банка

-10

-13,5 сеп.12

авг.12

јул.12

јун.12

мај.12

апр.12

мар.12

фев.12

јан.12

дек.11

ное.11

окт.11

сеп.11

авг.11

јул.11

јун.11

мај.11

апр.11

мар.11

фев.11

јан.11

-20

ИвЕЕ 2013 гОдИНА? Тоа веќе им се случува на некои компании во земјава, кои остануваат без бизнис и без имот, кој претходно го заложиле во банките како хипотека за кредити. Паметните бизнисмени мудро управуваат со финансиите во овие услови. Виничката фабрика за кондиторски производи Макпрогрес постојано бележи раст. Глигор Цветанов, главен извршен директор на Макпрогрес, вели дека и во нивниот бизнис-план за 2013 година имаат планирано раст. “Тоа се должи и на добрите резултати од оваа година, кога во првите десет месеци имаат раст од 15%. Ние растот го темелиме на инвестиции и воведување нови производи, што го планираме и за 2013 година. Наша политика е да го реинвестираме профитот, како што правиме веќе 22 години, но неретко користиме и средства од банките. За 2013 година очекувам банките да се пофлексибилни, иако не ја делам констатацијата дека во Македонија и сега не може да се најдат поволни кредити. За добар и сигурен проект секој банкар има разбирање. Сепак, имаме доста ликвидни банки и каматите не се како порано, односно во зависност од проектот, може да се најдат доста поволни каматни стапки“, вели Цветанов. Во металургијата нема оптимистички очекувања за идната година. Според Александар Панов,

23

главен извршен директор на Макстил, може евентуално да има раздвижување на крајот на првиот и на почетокот на вториот квартал од 2013 година, но ништо позначително. “Во поглед на банките, ние веќе сме еден од најголемите комитенти на Стопанска банка, така што обртни средства обезбедуваме оттаму. Банките се претпазливи кога станува збор за кредитирањето и затоа, стопанствениците велат дека тешко доаѓаат до потребните средства“, истакнува Панов. Текстилците исто така се во незавидна положба поради намалени нарачки од странство, посебно од Германија. “Мислам дека 2013 година за текстилната индустрија ќе биде стабилна, со можност за некаков раст на производството и на прометот. Во поглед на поддршката од банките, мислам дека активните каматни стапки нема да паѓаат. Банките се внимателни со пласманите, така што не би требало да има поголеми промени“, вели Весна Миладинова, директор на текстилната фабрика Албатрос.

Банките остануваат конзервативни

Во банките ги делат песимистичките очекувања. “Ваквата голема неизвесност за идните случувања ќе влијае во насока на воздржување на економските субјекти, што ќе влијае неповолно на личната потрошувачка и на инвестициската

активност. На екстерен план се предвидува забавување на растот кај земјите трговски партнери, каде што оди најголем дел од македонскиот извоз. Гледано во целина, во постојниот контекст разумно е предвидувањата за 2013 година да бидат конзервативни и според моментално расположливите информации, се очекува реалниот раст на бруто-домашниот производ да се движи меѓу 1% и 2%“, коментираат од Комерцијална банка. Во 2013 година банката ќе го задржи внимателниот однос кон преземање нови кредитни ризици и ќе се насочи кон успешно менаџирање на постојното портфолио и задоволување на потребите на своите клиенти. “Во квантитативна смисла, ова значи задржување на вредноста на кредитното портфолио или евентуално, благ раст. Уште една причина за ова е и фактот што успешните компании се воздржуваат од земање кредити за нови инвестиции, реконструкција, реновирање и слични инвестициски активности. Единствено барањата за кредити за обратни средства бележат раст како резултат на намалената ликвидност и проблемот со наплатата на побарувањата. Банката секогаш е отворена за поддршка на нови проекти за кои цени дека се успешни, профитабилни и реално остварливи“, информираат од Комерцијална. Намаленото индустриско производство (повеќе од една година) и падот на БДП (два квартали по ред) влијаат врз способноста на компаниите

24

БанКиТЕ & БизниСОТ 8 ноември 2012

КАПиТАЛ

Глигор Цветанов главен извршен директор на Макпрогрес

“И во бизнис-планот за 2013 година имаме планирано раст. Тоа се должи на добрите реузлтати од оваа година, кога во првите десет месеци има раст од 15%. Ние растот го темелиме на инвестиции и воведување нови производи, што го планираме и за

анализа

редовно да ги сервисираат обврските кон банките, голем проблем, но во исто време, рецесијата што ги прави бабнкарите уште порезервирани за е предизвик бизнисите да ги искористат нови кредити. За жал, во Комерцијална банка внатрешните ресурси подобро, можност да се очекуваат оваа состојба да продолжи и во биде подобар од конкуренцијата. Во експанзија наредниот период. сите гледаат надвор, кон нови пазарни можности. “Очекуваме најавената исплата на заостанатите Рецесијата е можност за секој бизнис да погледне обврски на државата кон компаниите позитивно внатре, кон можностите за структурни промени да се одрази на нивната ликвидност и на во организацијата на тековното работење, способноста за сервисирање на обврските, зголемување на ефикасноста на тековното но доколку сакаме резултати на долг работење, подобро менаџирање рок, тогаш мора да постои редовна при наплата на побарувањата, исплата и на тековните (не само избор на стабилни купувачи и на заостанатите) обврски на доставувачи, зголемување на државата кон приватниот конкурентноста и иновации во сектор, за да се избегне процесите, производите или њето очекува раст на кредитира201 3 година, што повторно кумулирање долг услугите. Државната поддршка народната банка за ма финансиска кон фирмите“, истакнуваат преку јавни конкурси, секако, значи нема поголе е за компаниите поддршка од банкит од Комерцијална. е добредојдена, но во овие И во Прокредит банка го делат услови уште позначајно мислењето дека целокупното е микроповрзувањето меѓу бизнис-опкружување во 2013 самите субјекти - соработка меѓу година (барем во првата половина) соседските бизниси, проактивност нема значително да се разликува од она што во барањето соработки и можности“, порачува Јованка Јолевска-Попоска, генерален директор и случуваше во 2012 година. “Очекуваме да бидат актуелни предизвиците со член на Управниот одбор на Прокредит банка. коишто се соочуваа претпријатијата и оваа година: Оваа банка идната година повторно ќе биде воздржаност во инвестирањето, стагнација на фокусирана на одговорно кредитирање и побарувачката, ограничен раст на приходите, градење долгорочен партнерски однос со доцнење во наплатата на побарувањата и клиентите. “Во услови на вакво опкружување, како резултат на тоа, намалена ликвидност таквиот однос, несомнено, е превентива од на претпријатијата. Многу често менаџерите дополнително намалување на економската и сопствениците ја гледаат рецесијата како активност, која би можела да произлезе од

9%

специјален прилог

22

ноеМВри 2012

несоодветното финансирање на планираните инвестиции, презадолжување и несоодветен инвестициски план на тековните можости и ризици. Затоа и постојано ги нагласуваме придобивките за едно претпријатие од сеопфатна анализа на финансиското работење: почнувајќи од макроекономското опкружување, конкуренцијата, визијата и идните планови, со цел тој бизнис соодветно да се кредитира и да се насочи. Искуството покажува дека малите кредитобаратели се навистина кредитоспособни кога давателот на кредит користи соодветна кредитна методологија, кога го познава и го разбира бизнисот. Неретко од директните средби со нашите клиенти произлегле и нови бизнис-идеи за нив, искристализирани можности и свесност и подготвеност да се одговори на постоечките ризици. Кредити ќе има за претпријатијата, а особено ќе ги охрабруваме високопотенцијалните дејности - земјоделството, органското производство, инвестициите во енергетска ефикасност, извозниците, производителите на готови производи. Каматните стапки видно ги намаливме кон крајот на оваа година. Екокредитите и кредитите за органско производство се со исклучително поволни и фиксни каматни стапки. Не очекуваме тие да пораснат“, вели Попоска, која за идната година не очекува подобрување на квалитетот на кредитното портфолио на ниво на цел банкарски сектор. “Во голема мера нивото на нефункционални кредити наредната година ќе зависи од

КОРПОРаТИВНа ОПшТЕсТВЕНа ОДгОВОРНОсТ

Во специјалниот прилог Капитал анализира: Колку македонските компании ги усвојуваат добрите практики на одговорно однесување и колку со текот на времето состојбите се подобруваат? Кои се другите форми на КОО, покрај спонзорствата и донациите? Односите со вработените, грижата и заштитата на животната средина, односот со локалната средина, со системот на добавувачи и потрошувачи, како и односот на компаниите кон пазарот генерално! Зошто е важно да се знаат принципите и појавните форми на корпоративната општествена одговорност? Компаниите, вклучително и малите и средни претпријатија се повеќе ќе бидат изложени на притисокот да применуваат и стандардизираат пракси на општествена одговорност кои се далеку од козметички проекти сведени на еднократни донации во локалната средина!

повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: boban.gjorgjievski@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 105

Интересни и креативни примери на проекти кои компаниите ширум светот ги применуваат, а кои би можеле да бидат инспирација и за македонските компании! Кои се македонските компании кои со своите активности се вистинските херои и пионери во промовирање на општествената одговорност како дел од нивната бизнис стратегија? Капитал со овој специјален прилог повторно дава голем придонес во афирмација на добрите коропоративни практики кои треба да ги усвојуваат и негуваат одговорните

компании.

ЛИца За КОНТаКТ: гордана МихајлоВсКа БоБан ЃоргиеВсКи

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 8 ноември 2012

2013 година. Наша политика е да го реинвестираме профитот, како што правиме веќе 22 години, но неретко користиме и средства од банките. За 2013 година очекувам банките да се пофлексибилни, иако не ја делам констатацијата дека во

Македонија и сега не може да се најдат поволни кредити. За добар и сигурен проект секој банкар има разбирање. Сепак, имаме доста ликвидни банки и каматите не се како порано, односно може да се најдат доста поволни каматни стапки.“

фокусот на банкарскиот сектор за навремено засилен притисок на страната на увозот, како идентификување на потенцијалните промени последица на растот на домашната побарувачка, во финансиската состојба на своите клиенти и намалена динамика на капиталните приливи навремено прилагодување на начинот на отплата по основ на странски инвестиции, намалена на долгот во согласност со новонастанатата динамика на странските приватни трансфери, финансиска ситуација на клиентот. Во Прокредит пораст на цените на основните прехранбени банка тоа претставува базичен принцип кој од продукти на светските берзи и ценовни шокови една страна, ни обезбеди висок квалитет на страната на понудата“, вели Драган на кредитното портфолио, од кое Илиевски, член на Управниот одбор само околу 3% се нефункционални на Шпаркасе банка. кредити, но од друга страна, Постигнувањето баланс меѓу овозможи финансиска поддршка растот и ефикасноста ќе биде и стабилизација на нашите еден од водечките приоритети клиенти во новонастанатите на Шпаркасе банка во следниот економски услови“, објаснува период. Во својата деловна евра пласираа банките во мак едо нските компании во авг уст год Попоска. политика и развоен план за ина ва, што е исклучително мал износ 2013 година банката планира Забрзаниот раст на умерен раст на кредитната нефункционалните активност и на вкупните кредити ќе продолжи банкарски операции, но повисок Во Шпаркасе банка очекуваат од растот на банкарскиот пазар.

2013 да биде година во која европската “Средства за финансирање ќе економска криза ќе го достигне својот врв, а има за сите, како за постоечките, така и за нејзините spill-out ефекти најсилно да се одразат потенцијалните клиенти. Кај населението на и така недоволно подготвената домашна кредитната историја и кредитната способност на економија. клиентот се главните параметри по коишто ќе се “Нашите очекувања, кои произлегуваат од врши оценка и рангирање. Банката располага со долгогодишното искуство и директната врска со доволно диверзифицирана понуда на продукти и пазарот и реалниот сектор, коинцидираат со овие веруваме дека можеме да излеземе во пресрет прогнози. Очекуваме забавен раст на вкупната на сé подиверзифицираните и специфични економска активност и на бруто-домашниот барања на модерните клиенти. Предност во производ, намалено темпо на кредитен раст, кредитирањето на стопанството ќе имаат

308.000

оние клиенти кои редовно ги сервисираат своите обврски и секако, клиентите со добра деловна идеја и издржан бизнис-план. Во своето долгогодишно работење банката може да се пофали со изградено клиентско портфолио, во кое има компании од сите области - земјоделско и индустриско производство, градежништво, трговија, услужни дејности, ИТ-сектор, туризам. Шпаркасе банка е свесна за својата корпоративна одговорност и не ја ограничува својата понуда на средства за финансирање специфични бранши со високи стапки на поврат на капиталот и мал ризик. Од аспект на каматните стапки, не очекуваме позначајни флуктуации на пазарот и за кредитните и за депозитните продукти. Она што можеме да го ветиме е воведување нов пристап при дефинирањето на каматните стапки, односно воведување индивидуален клиентски пристап, при што долгогодишните клиенти, клиентите со уредна кредитна историја и солидна кредитоспособност ќе бидат во можност да ги користат нашите продукти по поповолни каматни стапки, а овој принцип ќе биде применет и на сите понови клиенти кои со своето редовно сервисирање на обврските ќе го докажат својот капацитет и лојалност кон банката“, порачува Илиевски. Во Шпаркасе банка очекуваат да продолжи трендот на забрзан раст на нефункционалните кредити, кој започна во 2010 година, а најголеми проблеми очекуваат во примарниот и во секундарниот сектор.

25

26

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 8 ноемврИ 2012

КАПИТАЛ

Димитар Богов гувернер на Народната банка на Македонија Никогаш не се исклучени афери во банкарскиот сектор

X Во земјите во регионот избија банкарски афери поврзани со криминално работење на некои банки во спрега со политичарите. Каква е ситуацијата во Македонија? Дали с$ е под контрола во банкарскиот сектор? НБРМ врши контрола на банките од аспект на усогласеноста со прописите, квалитетот на корпоративното управување и ги оценува ризиците кои ги преземаат банките во своето работење. Банкарската супервизија е силна превенција за случување на криминалното работење. Но, тоа не значи дека како и секаде во светот, и во Македонија не може да се случат афери во банкарскиот сектор.

Спасијка Јованова

М

spasijka.jovanova@kapital.mk онетарната политика на Народната банка на Македонија останува концентрирана на ценовната стабилност, затоа што НБРМ препознава изразени притисоци за нејзино нарушување кои доаѓаат однадвор. Гувернерот Димитар Богов во ова интервју за “Банките и бизнисот“ порачува дека останува доследен на досегашната политика што ја води и дека и во 2013 година не треба да се очекуваат експерименти во сферата на режимот на девизниот курс или каматните стапки. Иако очекува одредено подобрување во реалниот сектор, не е преголем оптимист.

X Народната банка на Македонија ги намали прогнозите за економскиот раст годинава на 1%, а ги зголеми стравувањата за инфлацијата. Во услови кога нема раст, односно има пад, а и повисока инфлација, состојбата се нарекува стагфлација и тоа е најлоша фаза на една економска криза. Дали македонската економија влегува во таква фаза?

КОгА ќЕ пОпушТАТ прИТИСОцИТЕ врЗ цЕНИТЕ, ќЕ гО СТИмулИрАмЕ ЕКОНОмСКИОТ рАСТ

БАнКите & БиЗниСОт 8 ноемврИ 2012

КАПИТАЛ

интервју Кога забавуваат економскиот раст и извозот, а буџетските плаќања доцнат, вообичаено, се влошува ликвидноста на компаниите. Поради тоа, тие доцнат во сервисирањето на обврските кон банките. И покрај тоа, лошите пласмани кај македонските банки изнесуваат околу 10%, што е најниско учество во регионот од Словенија до Грција. Најавеното раздолжување на буџетот ќе придонесе за раздолжување на компаниите меѓусебе, а на крај и кон банките Не би се сложил дека македонската економија влегува во стагфлација. Но, имаме невообичаени движења во светската економија. Од една страна, европските економии се во рецесија, економијата на САД се мачи да се врати на патеката на растот, а од неодамна забавуваат и брзорастечките економии како Бразил, Индија, Кина, Турција. Во такви услови, логично би било цените на стоковите берзи во светот да паѓаат. Но, тоа не се случува. Цените на нафтата и на основните земјоделски производи не се намалуваат, туку го задржуваат претходно постигнатото високо ниво или дури и понатаму се зголемуваат. Во еден дел тоа е поради премногу релаксираната монетарна политика на ФЕД, ЕЦБ и на Банката на Англија, како и поради должничката криза во еврозоната, кои ги “бркаат“ инвеститорите да инвестираат во реални стоки на стоковите берзи. Во останатиот дел тоа е последица на таканаречените шокови на понудата, односно политичките тензии во арапскиот свет и на Блискиот Исток, како и сушата во земјите кои се најголеми производители на жито. Во такви услови, и покрај забавувањето на економскиот раст во Македонија, се соочуваме со повисока увезена инфлација.

X Во услови на вака изразена економска криза, на кој начин монетарната политика ќе се стави во функција на поттикнување на економскиот раст? Вие тврдите дека НБРМ може да придонесе само со чување на стабилноста на цените, но очигледно, таа е нарушена. Ценовната стабилност ниту е нарушена, ниту ќе биде нарушена. Во август и во септември имавме повисок месечен раст на цените од вообичаениот за тој период од годината како последица на еднократни фактори кои ги објаснив претходно. Нивниот ефект брзо ќе се исцрпи и порастот ќе запре бидејќи целосно отсуствуваат притисоци од страна на побарувачката. Привремено повисоката инфлација не значи дека е нарушена ценовната стабилност. Последните две години инфлацијата во еврозоната континуирано е значително над таргетот на ЕЦБ, но никој не се возбудува поради тоа, бидејќи јасно е дека тоа не е последица на прегреана домашна побарувачка. Монетарната политика не може да го спречи првичниот удар врз цените од шокови на понудата, но може да го спречи преносниот ефект врз останатите цени.

НБРМ нема да дозволи ценовната стабилност да биде нарушена.

X Неодамна признавте дека пред монетарната политика се испречени повеќе предизвици, кои бараат спротивставени реакции. Може ли да објасните конкретно на што мислите и како ќе го решите овој проблем во монетарната сфера? Кога не би биле овие ценовни шокови од светските стокови берзи, НБРМ би имала простор за понатамошно релаксирање на монетарната политика. Но, поради притисоците од светските цени, ние мора да дадеме јасен сигнал дека нема да дозволиме нарушување на ценовната стабилност, а истовремено да ја прилагодиме монетарната политика на забавувањето на економскиот раст. Тоа е голем предизвик, тешка задача, но не е невозможна. Сега е време кога голем број централни банки применуваат неконвенционални мерки на монетарната политика за да одговорат на невообичаените економски движења. Во моментот кога ќе бидеме сигурни дека ризиците за нарушување на ценовната стабилност се елиминирани, ќе примениме монетарни мерки соодветни на забавениот економски раст.

X Дали можеби притисоците не доаѓаат од фискалната политика? Досега не доаѓале, а се надевам дека така ќе биде и понатаму. Најдобра потврда за тоа се рамнотежите во економијата. Впрочем, токму поради тоа, имавме простор за досега најрелаксирана монетарна политика, без притоа да се доведе во прашање стабилноста на цените, на курсот на денарот и на банкарскиот систем.

Ќе се намалат лошите пласмани кај банките

X Најголем проблем на компаниите оваа година беше ликвидноста. Бројките покажаа дека задолженоста во стопанството е огромна, над пет милијарди евра, при што долгот на државата кон компаниите е над 220 милиони евра. Во такви услови, банките го сведоа кредитирањето на фирмите на минимум и се мачат со раст на лошите пласмани. Може ли да се очекува подобрување на состојбите? Во оние статистики кои мене ми се познати такви бројки не најдов. Сепак, кога забавуваат економскиот раст и извозот, а буџетските плаќања доцнат, вообичаено, се влошува ликвидноста на компаниите. Поради тоа, тие доцнат во сервисирањето на обврските кон банките. И покрај тоа, лошите пласмани кај македонските банки изнесуваат околу 10%, што е најниско учество во регионот од Словенија до Грција. Најавеното раздолжување на буџетот

ќе придонесе за раздолжување на компаниите меѓусебе, а на крај и кон банките. Така што, логично би било да се очекува стабилизирање, а можеби и намалување на нивото на лошите пласмани на банките.

X Банките, кои имаат огромен вишок ликвидност, се многу резервирани за кредитирање на компаниите, а причината ја лоцираат во изразените ризици. Дали решението е пласман на тие пари во државни и во благајнички записи по цена на пад во економијата? Монетарната политика се обидува да предизвика одредено однесување на банките кое смета дека е соодветно во одредено време. Но, банките самостојно управуваат со вишокот ликвидност и нивна е одлуката дали повеќе ќе кредитираат или ќе пласираат во безризични хартии од вредност. На почетокот на вториот квартал со неколку мерки ние ослободивме значителен вишок ликвидност пласиран во благајнички записи над нивото кое сметавме дека е неопходно да го држиме. Факт е дека банките само еден помал дел од тој вишок го пласираа во кредити. Една од причините, секако, е перцепцијата на банките за зголемените ризици во домашната и во глобалната економија. Но, исто толкава, ако не и поголема причина се корпоративните стратегии на банкарските групации од еврозоната, кои се сопственици на македонските банки. Некои од тие банкарски групации имаат сериозни проблеми во своите матични земји. Иако нивните банки во Македонија имаат одлична капитализираност и рекордна ликвидност, тие мора да ја спроведуваат стратегијата на нивните странски матични банки, кои поради недоволниот капитал, се воздржуваат од кредитирање во сите земји во коишто се присутни. НБРМ не може да им наложи на тие банки да го зголемат кредитирањето, но преземаме с$ што можеме за да спречиме намалување на нивните кредитни портфолија. Очигледно, тоа е уште една област каде што имаме прелевање на негативните движења од еврозоната во нашата економија.

X Колкав ќе биде кредитниот раст годинава, а колкав очекувате да биде идната година? Проценката за оваа година е околу 7%, а наредната нешто повисоко.

X Во која насока ќе се движат каматните стапки на кредитите и на депозитите идната година? Веројатно, ќе продолжи трендот на намалување, иако со забавено темпо.

X Европската централна банка ја сведе основната каматна стапка на 0,75% само за да го стимулира економскиот раст. Народната банка на Македонија ја држи на 3,75%. Зошто и во земјава не би била

27

28

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 8 ноември 2012

КАПИТАЛ

интервју до 1%, со што ќе се намалат и каматите на кредитите? Во високоевроизирана економија како македонската неопходно е да се мотивираат економските субјекти да побаруваат денари, а не евра. Затоа, паритетот на каматните стапки на денарите и на еврата мора да се држи на соодветно ниво кое ја стимулира побарувачката за денари. Во последните три години ние го намаливме тој паритет од 8% на само 3%. Понатамошното намалување е процес кој зависи од отпорноста на економијата.

Македонија ќе мора повеќе да штеди

XXКакви се Вашите очекувања за економијата во Македонија во 2013 година, за која се очекува да биде можеби и потешка и потурбулентна од годинава? Според Вас, кои ќе бидат најголемите економски предизвици и проблеми идната година? Тоа ќе биде уште една неизвесна година за светската и посебно за европската економија. Со тоа, извозната побарувачка за македонски производи најверојатно нема да се подобри. Значи, не можеме да очекуваме поттик на економскиот раст оттаму. Сепак, нашите очекувања се економскиот раст во Македонија да биде многу подобар од оваа година, воден од диверзификацијата на производството во нови извозно ориентирани капацитети, кои започнаа оваа или ќе започнат со работа наредната година, како и инфраструктурните објекти за кои веќе е обезбедено финансирање од странски извори.

XXПостои поделеност и кај политичарите и кај економистите на глобално ниво во однос на економската политика што треба да се води за излез од кризата. Едните се за штедење, другите за поттикнување на потрошувачката за да се стимулира растот. Која политика Вие ја претпочитате и сметате дека е исправна за Македонија? Според мене, тоа се “изместени“ дискусии. Доколку некоја земја има простор за зголемена потрошувачка, секако дека сега е време да ја поттикне економијата. Но, за жал, нема многу такви земји во светот. Развиените економии со години трошеа повеќе отколку што можеа да си дозволат и сега не им остана простор за фискален стимулс. Лесно е да се каже дека треба сега да се поттикнува потрошувачката во Грција, Шпанија, Италија, Португалија, САД, итн. Кој ќе ја финансира таа потрошувачка? Како што банките не им даваат нови кредити на презадолжени клиенти, така инвеститорите не се подготвени да финансираат зголемена потрошувачка на буџетите. Во економијата има изрека дека “нема бесплатен ручек“. На крај некој мора да ја плати сметката. Дојде време развиените економии да ја платат сметката и сега нема друг избор освен штедење. Ова е време на болни структурни реформи, ревидирање на широкоградоста на социјалната заштита во согласност со можностите на економијата. Во однос на Македонија, како резултат на долгогодишните прудентни фискални политики, имавме простор за стимулс во овие неколку години, но тој

Македонските компании ги кредитираат “мајките“ во еврозоната

XX Какви се очекувањата за депозитите во 2013 година? Може ли да се очекува понатамошен раст, особено на денарските? Штедењето на населението најверојатно, ќе продолжи со стандардната стапка на раст од најмалку 10% годишно, претежно во денари. Потешко е да се предвиди кај компаниите. Оваа година имавме значителни одливи на капитал во форма на дивиденди и кредити од компаниите во странска сопственост кон нивните матични компании во странство. Очигледно, македонските компании с$ уште се профитабилни и тие финансиски ги помагаат нивните матични компании во проблематичните земји од еврозоната. Тоа се одразува негативно на депозитниот потенцијал на компаниите. Неизвесно е дали овој тренд ќе продолжи и наредната година.

простор на среден рок се исцрпува и ќе мора повеќе да штедиме.

XXЗошто секогаш прашањето за политиката на девизниот курс на денарот го поистоветувате со девалвација? Може ли во земјава да се отвори дебата за економскиот модел, за ефектите што ги дава и режимот на девизниот курс и неговата ефикасност визави економијата? Ние во моментов имаме реален девизен курс на денарот. Побарувачката и понудата се во рамнотежа. НБРМ многу ретко интервенира на девизниот пазар. Како резултат на кредибилитетот на денарот и на Народната банка создаден во овие 15 години, ние целосно ја елиминиравме шпекулативната побарувачка за девизи. Но, искуството покажало дека при првата најава за промена на девизниот курс веднаш се појавува шпекулативна побарувачка за девизи и се нарушува рамнотежата на девизниот пазар. Тоа би предизвикало притисок врз курсот, повисока инфлација и на крајот, многу повисоки каматни стапки од сегашните. Кому му одговара тоа? Вие земате селектиран примерок на земји со флексибилен курс, кои имаат повисок економски раст од Македонија и тоа го нудите како доказ дека таа политика дава подобри резултати. Јас ќе ви најдам друг примерок на земји со флексибилен курс кои имаат понизок раст од Македонија. Тоа не е економска анализа, тоа е манипулација. Јас с$ уште чекам некој да понуди издржана анализа како промената на режимот на девизен курс ќе го зголеми економскиот раст. Освен наивни изјави во медиумите, досега никој не понудил таква анализа. Во економската литература одамна е апсолвирано прашањето дека режимот на девизниот курс не влијае врз економскиот раст.

XXДали Вие сметате дека Македонија има ефикасен економски модел и режим на девизен курс ако бележи стапки на економски раст кои не надминуваат 3%-4%, а сите се согласуваат дека е потребен раст од над 8%? Многу наивно е економскиот раст да се поврзе само со режимот на девизниот курс. Економскиот раст е многу комплексна појава, која зависи од стотина фактори. Конкурентноста на една економија не зависи само од курсот.

Земете го глобалниот индекс на конкурентноста на Светскиот економски форум. Тој зема предвид повеќе од 100 индикатори врз основа на кои ја мери конкурентноста на земјите. Ако некој смета дека Македонија ќе остварува стапка на раст од 8% само ако го промени режимот на курсот, јас останав без зборови. Промената на курсот се користи како инструмент за подобрување на конкурентноста само тогаш кога земјата не успеала да ги подобри другите фактори и нема друг избор. Но, тоа е само краткорочно решение, кое брзо ќе ги исцрпи ефектите, затоа што девалвацијата ќе донесе висока инфлација и на крај, само номиналниот курс се променил, а реалниот курс ќе остане ист. И потоа повторно барања за нова девалвација. Погледнете ја историјата на Европската монетарна унија. Каква политика на курсот воделе Грција, Италија, Шпанија пред воведувањето на ЕКУ (претходникот на еврото). Наместо со структурни реформи, тие постојано ги коригирале своите слабости со девалвација на курсот. Кога влегоа во еврозоната, тоа веќе не беше можно и се случи ова што денес го гледаме. Ним им потребна интерна девалвација од околу 30% за да ја вратат изгубената конкурентност. За разлика од нив, земји како Австрија, Холандија, Данска (која с$ уште има своја валута) секогаш воделе политика на фиксен курс кон германската марка. За да бидат конкурентни, тие морале да ја зголемуваат својата ефикасност со структурни мерки. Затоа, овие земји денес немаат проблеми со конкурентноста.

XXВо последното интервју што го дадовте за “Банките и бизнисот“ порачавте дека мора да се подобри конкурентноста на македонската економија преку комплексни реформи и посветено работење од сите. Дали гледате таков напредок? Да, гледам таков напредок. Рангирањето на “Дуинг бизнис“ и на Светскиот економски форум се репер за тоа што се прави на планот на подобрување на условите за повисок економски раст. Тоа е единствениот пат за креирање повисок економски раст. Тоа е процес кој никогаш не треба да запре. Подоброто рангирање на овие листи не значи дека веднаш ќе имаме повисок економски раст. За тоа треба време, треба во континуитет да се подобруваат условите за водење бизнис.

30

БанКиТЕ & БизниСОТ 8 ноемврИ 2012

анализа

КАПИТАЛ

Тарман Шанмугаратнам министер за финансии на Сингапур

„Развиените економии треба да ги спроведат потребните структурни реформи за да се остварат фискалните планови. Земјите во развој пак, преку политика на флексибилност да одговорат на негативните шокови и да дадат поголема поддршка на забрузвање на растот.“

ммФ И СвеТСКА бАнКА ПредуПредувААТ: нÉ чеКА ушТе П

КадЕЕ Оди Кад Оди С СвЕТО вЕТО

Н

александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk ајмоќните клиенти на Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) имаат „право да бидат консултирани, право да охрабруваат да направите нешто и право да предупредуваат“. Ова е всушност описот на големиот викторијански економски новинар, Волтер Бејгот, за улогата на британскиот монарх во 19 век. На годишните средби во Токио, ММФ и Светската банка ја одигра токму оваа улога. Меѓутоа, сепак најважно е членките на овие меѓународни финансиски институции, особено САД и Германија, да покажат на дело дека добро ги разбрале предупредувањата за движењето на глобалната економија. Светските лидери можеби си заминаа од Токио со поголем оптимизам отколку кога пристигнаа во јапонскиот главен град, но факт е дека несигурноста за економијата идната година останува. Општата тема што се провираше низ средбите беше во врска со перспективите на глобалната економија. Се зборуваше за многу други проблеми: тековната должничка криза во еврозоната; кризата на финансиски

пазари; аргументи околу тоа кога - или ако – може да се создаде европска банкарска унија и како ќе функционира; територијалниот спор меѓу домаќинот Јапонија и моќниот сосед, Кина, иднината во најсиромашните делови од светот, повисоките цени на храната и зголемување на невработеноста, и како со сето тоа да се справат ММФ и Светска банка?!. Овие прашања доминираа и на официјалните дебати, но и на неформалните брборења низ ходниците. С$ на с$, состаноците во Токио завршија со многу вербални пораки за спроведување на структурни економски реформи, но сепак, без никаков конкретен договор или рок за исполнување. Што предупредија ММФ и Светска банка? Ранливоста на банкарскиот сектор во Европа с$ уште предизвикува огромна загриженост. Најновиот Извештај за светската економија што го објавија во Токио е вообичаено голем документ во повеќе од 200 страници, меѓутоа не треба многу да читате за да сфатите дека светот станува с$ поопасно место со непредвидлива иднина. Економистите изразија огромна загриженост дека глобалната економија покажува полоши знаци дури и од 2009 година кога почна оваа криза и затоа алармираа дека е многу веројатно

светот повторно да падне во рецесија. Лари Самерс, поранешниот претседател на Економскиот совет на Белата куќа предизвика хаос на состанцоите во Токио откако отворено изјави дека ова ќе биде „загубена деценија за економијата“ доколку лидерите од двете страни на Атлантикот не се согласат дека наместо штедење, мора да преземат мерки за брзо поттикнување на растот. ММФ ја ревидираше својата прогноза за раст во 2013 година во развиените економии од 2% на 1,5%. За земјите во развој, проекцијата падна од 6% на 5,6%. Во Европа и понатаму главниот ризик доаѓа од најзадолжените земји, Грција, Италија, Шпанија и Португалија. Не е тајна зошто растот во развиените земји значително забавува. Рецесијата се должи на фискалното затегнување, односно потребата за кратење на јавните трошоци, слабите финансиски системи и огормната неизвесност. Оваа токсична комбинација е посебно опасна за периферните економии во Европа (меѓу кои и нашата). „Јасен е заклучокот дека земјите во развој се многу силно поврзани со развиените економии и тие веднаш ја чувствуваат кризата преку трговските канали. Тоа значи дека извозот на земјите во развој ќе се намалува“, истакна главниот економист на ММФ, Оливие

БанКиТЕ & БизниСОТ 8 ноемврИ 2012

КАПИТАЛ

анализа

Оливие Бланшард главен економист на ММФ

„Европа да ги исолни ветувањата за фискално прилагодување, но во исто време да ја одржи конкурентноста за да обезбеди некаков економски раст. Повеќе коцки во оваа комплицирана сложувалка треба да се наместат за да имаме надеж дека најлошото сме го оставиле зад нас.“

ПоЛошА годИнА од 2012!

ОТ в вО О 2013?

Ранливоста на банкарскиот сектор во Европа с$ уште предизвикува огромна загриженост. Светот станува с$ поопасно место со непредвидлива иднина. Економистите на ММФ и на Светската банка на годишните средби во Токио изразија огромна загриженост дека глобалната економија покажува полоши знаци дури и од 2009 година кога почна оваа криза и затоа алармираа дека е многу веројатно светот повторно да падне во рецесија. Лари Самерс, поранешниот престедател на Економскиот совет на Белата куќа, предизвика хаос на состаноците во Токио откако отворено изјави дека ова ќе биде „загубена деценија за економијата“ доколку лидерите од двете страни на Атлантикот не се согласат дека наместо штедење, мора да преземат мерки за брзо поттикнување на растот Бланшард. Новите проекции за Македонија се дека економијата годинава ќе оствари раст од најмногу 1%, додека пак во 2013 година, растот на БДП нема да биде поголем од 2%. Тоа значи дека нивните прогнози за Македонија се преполовени поради зголемените ризици за ескалирање на кризата. Интересно за Македонија и за

31

останатите земји во развој од Балканот е тоа што извршниот директор на ММФ, Кристин Лагард, истакна дека токму овој регион може да биде најмногу засегнат од развојот на настаните во Европа, бидејќи најголемите европски економии коишто се во епицентарот на кризата се всушност и најголеми трговски партнери на балканските земји. „Загрижувачки е всушност тоа

што оваа криза почна силно да ги погодува земјите во развој. Постои голема несигурност што ги плаши инвеститорите да вложуваат и да отвораат нови работни места. Многу е направено досега, меѓутоа, мора да издејствуваме поголема посветеност на спроведување на реформите. Сега најважно е да се фокусираме на политиките за забрзување на економскиот

раст и отворањето нови работни места. Мислам дека е крајно време да се преземе акција“, истакна Лагард во Токио. Таа потенцираше дека развојот на настаните во еврозоната ќе има пресудно значење за развојот на помалите економии во Европа. Многу балкански економии годинава ќе за завршат со рецесија со пад на БДП и тоа Хрватска од -1,1%, Унгарија -1% и Србија -0,5%. Меѓутоа, во купот депресивни прогнози има и земји кои годинава, дури и во услови на голема должничка криза, се очекува да остварат високи стапки на економски раст. Тоа се Летонија со проекција за раст од 4,5%, Косово 3,8%, Турција 3% и Литванија 2,7% раст на БДП. Интересно е што ММФ сега има попозитивни очекувања за развојот на германската економија, каде што се извезуваат околу 30% од македонските производи. Годинава Германија се очекува да оствари раст од 0,9%, што е подобра проекција во споредба со претходната, но и понатаму далеку под просечната стапка на раст во најдобрите економски времиња. Иста стапка на економски раст во Германија се очекува и во 2013 година. Толку за предупредувањата. Што сугерираат ММФ и Светска банка? Поради потребата за фискална консолидација, односно намалување на буџетските дефицити и јавните долгови кај презадолжените европски земји, монетарците сугерираат големи кратења на јавните расходи. За САД, тоа значи елиминирање на огромниот буџетски дефицит преку план за краткорочна фискална поддршка и структурни фискални подобрувања. Оваа комбинација би можело да донесе изненадувачки силен раст, особено што пазарот на домување се стабилизира, а ФЕД вети безрезервна поддршка за брзо закрепнување. Разумни политичари треба да знаат колку длабоко може да одат во насока на кратење на трошоците од Буџетот, бидејќи секое преминување на границата, за САД ќе значи влегување во фаза на рецесија и дефлација. За еврозоната, има три чекори. Првиот е да се продолжи со долгорочни реформи, од кои најважно е создавањето „банкарска унија“. И во таа насока веќе има напредок. Вториот чекор е да се договори програма за поддршка на Шпанија во многу блиска иднина.

32

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 8 ноември 2012

КАПИТАЛ

Кристин Лагард извршен директор на ММФ

анализа

„Загрижувачки е тоа што оваа криза с$ повеќе ги погодува земјите во развој. ММФ ќе направи с$ за да им помогне, но многу е важно и самите влади да спроведат структурни реформи за да поттикнат побрз развој.“

Претседателот на Светска банка, Џим Јонг Ким, ги прочита сите пораки и идеи што ги оставија учесниците на годишните средби во Токио за намалување на сиромаштијата, но самиот напиша која е неговата визија.

КУПУВАЈТЕ, ИНВЕСТИРАЈТЕ, РЕФИНАНСИРАЈТЕ

Убаво е чувството кога лесно и брзо ќе ги остварите нештата што ги посакувате. Колку и да се обидуваме да се воздржиме од некои дополнителни трошоци, постојат нешта од кои едноставно неможеме да се лишиме. Не се откажувајте. Со РЕЛАКС потрошувачкиот кредит на Еуростандард Банка можете да си ги дозволите и луксузот и потребите.

300.000 денари без жиранти и 600.000 денари со само еден жирант,

Во вредност до

надоместок

0,5% и годишна каматна стапка од 10,5%,

кредитот имате можност даго отплаќате на и тоа со грејс период од

5 години,

6 месеци.

КРЕДИТ ЗА СИТЕ ВАЖИ ЖЕЛБИ

„Отворајте нови работни места за сиромашните луѓе да работат. Со милостина не се елиминира сиромаштијата“ – ова е пораката од „Капитал“ како единствен медиум од Македонија на годишните средби на ММФ и Светска банка.

Последно и најважно, да се создадат услови за брз економски развој. „Повеќе итни мерки мора да се преземат. Шпанија и Италија мора да ги следат плановите за фискално прилагодување, но во исто време да ја одржат конкурентноста за да обезбедат некаков економски раст. Тоа значи дека банките мора да се докапитализираат и да бидат способни да позајмуваат пари по нормални каматни стапки. Повеќе коцки во оваа комплицирана сложувалка треба да се наместат за да имаме надеж дека најлошото сме го оставиле зад нас“, истакна главниот економист на ММФ, Оливие Бланшард. Но, Европа не е единствената која треба да преземе акција. ММФ смета дека земјите во развој треба да ја искористат можноста, да се фокусираат на домашните потенцијали за раст, не само врз основа на инвестициите, туку и како последица на заголемена потрошувачка. Во превод, тоа

значи дека овие земји треба да направат длабоки структурни реформи во економиите. Спротивно на препораките за западноевропските земји, ММФ сугерира земјите во развој коишто немаат должнички проблеми, како што е Македонија, да ги зголемат инвестициите во инфраструктурни проекти. Македонскиот министер за финансии, Зоран Ставрески, кој исто така присуствуваше на состаноците на ММФ и на Светската банка во Токио, изјави дека Владата ги има предвид препораките на Фондот за зголемување на капиталните инвестиции и поради тоа во Буџетот за 2013 година ќе одвои повеќе пари за крупни инфраструктурни проекти. „Вложувањето во инфраструктурата значи подобрување на вкупната конкурентност на економијата, а на краток рок носат дополнителна работа за домашните компании и на тој начин помагаат да се ублажи

ММФ собра 460 милијарди евра во фондот за помош

М

еѓу сите мрачни очекувања и прогнози, и една добра вест. Шефицата на ММФ истакна дека фондот за поддршка на ММФ за земјите во криза надмина 460 милијарди евра и истакна дека фондот особено ќе се обиде да им помогне на помалите и неразвиени економии.

34

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 8 ноември 2012

КАПИТАЛ

анализа кризата. Македонската Влада веќе подолго време работи по тој рецепт што го кажа и првиот човек на ММФ. Настојуваме во секој буџет да обезбедиме доволно голем износ за капитални инвестиции и во Буџетот за следната година исто така ќе бидат предвидени повеќе пари за таа намена. Предвидени се пари за започување на крупни капитални проекти како Коридорот 10, пругата на Коридорот 8 кон Бугарија, односно од Куманово до Бељаковце. Ќе има пари за гасификација, за продолжување на проекти како што се регионалните патишта. Тоа ќе помогне за ангажирање на градежната оператива во Македонија и другите индустриски гранки коишто се вклучени во тој процес на изградба“, изјави Ставрески. Тој во Токио договори со Светската банка нов заем од 250 милиони евра. Околу 50 милиони евра ќе бидат на располагање директно од фондот на Светска банка, додека, пак, за останатите 200 милиони евра оваа меѓународна финансиска институција ќе биде гарант за да може Владата по поповолни услови да се задолжи кај комерцијалните банки. Министерот Ставрески истакна дека и ова задолжување е во насока да се зголемат инвестициите во инфраструктурата, како што всушност сугерираат и ММФ и Светска банка. Според среднорочните проценки на ММФ, македонската економија во следните пет години може да оствари раст од само 4%, што значи дека не се очекува забрзување на економската активност со поголеми стапки кои единствено може да донесат позитивни ефекти врз животниот стандард. Фондот проценува дека следните неколку години ќе поминат во санирање на последиците од неколкугодишната економска криза, а актуелните политики не даваат јасна слика и определба за поголеми структурни реформи во економијата кои може да обезбедат побрз економски развој. Освен преку фискалната политика, шефицата на ММФ, Лагард, сугерираше централните банки преку монетарната политика да го стимулираат економскиот раст.

Германскиот министер за финансии, Волфганг Шојбле, на отворена сцена ја искритикува шефицата на ММФ, Кристин Лагард, дека има премногу флексибилен пристап во односот кон Грција.

Грција побара време

И

звршниот директор на ММФ, Кристин Лагарад, во Токио изјави дека е потребно време пред Атина да биде во можност да го намали дефицитот на договореното ниво. Со ова, крајниот рок за исполнување на условите се поместува до 2016 година. Лагард смета дека наместо притискање, некогаш е подобро да се даде малку повеќе време поради околностите и фактот дека многу други земји во исто време одат низ истиот пакет-политики со намера за кратење на нивните дефицити. „За ова се залагавме за Португалија, за ова се залагавме за Шпанија и за ова се залагаме и за Грција“, рече Кристин Лагард. „Повторував многу пати дека две дополнителни години се неопходни за земјата, всушност, да се соочи со програмата за фискална консолидација“, истакна Лагард. Интересно е тоа што таа всушноост и не се впушташе многу во коментирање на состојбите во Грција, со образложение дека тимот на ММФ е во Атина на преговори и поради тоа не може да каже повеќе детали. Грција минува низ болни мерки на штедење наметнати врз земјата во замена за ветените заеми и кратење на долговите во вредност од 347 милијарди евра. Стегањето на ременот ја однесе Грција во петтата година на рецесија. Земјата се согласи да си го намали јавниот дефицит на 2,1% од БДП до 2014 година. Минатата година дефицитот изнесуваше 7,3%. Но, дополнителните две години на Лагард ќе го поместат рокот до 2016 година. Меѓутоа, длабоката рецесија во Грција направи уште еден проблем. Јавниот долг не може да се намали брзо до ниво од 120% од БДП како што се очекуваше од земјата. Според последните проценки, јавниот долг годинава ќе биде 170,7% од БДП, а во 2013 година, дури и ќе порасне на ниво од 181,8% од БДП поради падот на економијата. До 2020 година, најверојатно долгот може да се намали само до околу 150% од БДП.

Гувернерот на Народната банка, Димитар Богов, кој исто така присуствуваше на состаноците во Токио, изјави дека монетарната политика во земјата е доволно релаксирана за да создаде амбиент за поголема кредитна поддршка од банките. „Најразавиените земји во светот засилено ги користат мерките на монетарната политика за да поттикнат економскиот раст. Зборуваме за истите политики и во Македонија, но морам да кажам дека Народната банка исто така ги анализира состојбите и секогаш води сметка да бидат исолнети основните цели за кои таа е задолжена. С$ додека не се

загрозени нашите основни цели, односно ценовната стабилност, ние сме подготвени да покажеме дека ги поддржуваме економските политики. Тоа всушност и го направивме со примената на една ревидирана рамка на монетарната политика за која сметаме дека даде посилни резултати. Секако дека доколку има простор ние и во иднина тоа ќе го правиме“, изјави гувернерот Богов. Меѓутоа, Богов потенцираше дека кредитната поддршка на економскиот развој во Македонија не зависи исклучиво од централната банка. „Треба да водиме сметка дека не зависи с$ само од

нашите мерки. Ние секако ќе дизајнираме и ќе гледаме да направиме некоја мерка која ќе има позначајни ефекти и побрзо ќе ги трансмитира ефектите врз банките. Треба да имаме предвид дека во Македонија имаме банки коишто се во меѓународна сопственост, голем број од тие банки во матичните земји имаат проблеми и тие проблеми се рефлектираат врз стратегијата на нашите домашни банки. Ако тие банки имаат корпоративна стратегија, да не го зголемуваат своето кредитно портфолио, секако дека тоа негативно се одразува и на кредитниот раст во Македонија“, објасни гувернерот.

36

БанКиТЕ & БизниСОТ 8 ноемврИ 2012

КАПИТАЛ

анализа

Комерцијална банка

4,3 21,0

ПрОфиТ: милиони евра загуБиОдлОшиКрЕдиТи: милион евра

Стопанска банка Скопје

9,9 18,0

ПрОфиТ: милиони евра загуБиОдлОшиКрЕдиТи: милиони евра

нлБ Тутунска банка

6,55 5,86

ПрОфиТ: милиони евра загуБиОдлОшиКрЕдиТи: милиони евра

КАКо рАбоТеА мАКедонсКИТе бАнКИ во ПрвИТе девеТ месец

лОшиТЕ КрЕдиТи гО уБи Во услови кога поради лошата економска состојба фирмите с$ потршко ги враќаат кредитите, банките целосно се свртени кон себе избегнувајќи секакви ризици. Несакајќи да влегуваат во никакви ризици најголем дел од банките се насочуваат пред с$ кон работењето со население, со кредитни картички, електронско банкарство, остварувајќи на тој начин поголеми приходи од провизии и надоместоци. Во услови кога кредитирањето на компаниите е речиси укинато или сведено на минимум, вистинско време е да се постави прашањето за кого и за што постојат банките? Биљана здравковска-Стојчевска

С

biljana.zdravkovska@kapital.mk

поред резултатите кои банките во Македонија ги оствариле во првите девет месеци годинава овој период може слободно да се нарече период на големо чистење на билансите. Оние банки кои почнале од своите биланси да ги чистат кредитите кои не можат да ги наплатат веќе почнуваат да излегуваат од зоната на загуби и лоши финансиски резултати, додека оние кои с$ уште го одложуваат тоа се соочуваат со загуби во своето работење поради одвојувањето огромни резервации кои им го јаде профитот од редовното работење. Во услови кога лошите и ненаплатливи кредити и понатаму продолжуваат да растат, банките во овој период се вртат кон себе. Се вртат кон остварување каков таков профит и кратење на трошоците со цел да се заштитат од поголеми загуби. Несакајќи да влегуваат во никакви ризици најголем дел од банките се насочуваат пред с$ кон работењето со население, со кредитни картички, електронско банкарство,

остварувајќи на тој начин поголеми приходи од провизии и надоместоци. Во услови кога кредитирањето на компаниите е речиси укинато или сведено на минимум, вистинско време е да се постави прашањето за кого и за што постојат банките? Но, сликата не е само црно-бела. Банките и понатаму на своја страна го имаат објаснувањето дека економските услови на домашниот пазар се влошени и дека поради тоа компаниите с$ потешко можат редовно да ги враќаат земените кредити и да земат нови кредити. Речиси секоја банка потенцира дека поради неизвесноста која доаѓа од должничката криза во еврозоната ќе продолжи да биде претпазлива кога станува збор за одобрување нови кредити и влегување во нови ризици. Најголем дел од нив се согласуваат дека влошените услови за бизнис ќе продолжат и во следната 2013 година, поради што не треба да се очекува некое поголемо кредитно заживување.

Како работеа банките?

Најголемата банка во Македонија, Комерцијална банка, првите девет месеци годинава работела со профит од 4,3 милиони евра (266,3 милиони денари), што е пад од 64,5% во споредба со

истиот период лани. Падот на профитот се должи на влошувањето на работењето во третиот квартал кога банката работела со загуба од околу 390 илјади евра. Од Комерцијална банка влошените финансиски резултати ги објаснуваат со влошувањето на економската состојба во земјава поради што многу фирми не можеле редовно да си ги отплаќаат обврските кон банката по основ на земените кредити. „Неповолните економски движења продолжија и во третиот квартал од годината. Индустриското производство продолжи да се намалува и не дојде до закрепнување на ЕУ, најголемиот пазар за македонските производи и услуги. Во услови на рецесија и голема неизвесност до кога ќе трае, економските субјекти почнаа да се однесуваат многу попретпазливо во однос на своето трошење. Истовремено, проблемот со неликвидноста на компаниите се изостри до крајни граници, проблем чиешто постоење го потврди и самата Влада, презентирајќи план за негово надминување. Во ваков амбиент, голем број економски субјекти се соочија со намален капацитет да ги сервисираат своите обврски кон банката што доведе до одредено влошување на квалитетот на кредитното

БанКиТЕ & БизниСОТ 8 ноемврИ 2012

КАПИТАЛ

анализа

Охридска банка

1,43 2,20

ПрОфиТ: милиони евра загуБиОдлОшиКрЕдиТи: милиони евра

цИ од 2012 годИнА?

шпаркасе банка

460 1,86

ПрОфиТ: илјади евра загуБиОдлОшиКрЕдиТи: милиони евра

уни Банка

838 519

ПрОфиТ: илјади евра загуБиОдлОшиКрЕдиТи: илјади евра

ивааТ БанКарСКиОТ дух портфолио. Како последица, реализираната исправка на вредност на финансиските средства значително ги надмина проекциите“, објаснуваат од Комерцијална банка. Загубите што Комерцијална банка ги претрпела во првите девет месеци поради оштетување на средства кај одобрени кредити достигнаа 21 милион евра и во споредба со истиот период минатата година се поголеми за 86,5%. Само во третиот квартал, односно во периодот од јули до септември загубите на банката по основ на лоши кредити изнесуваат 9,3 милиони евра и се за дури 102,7% поголеми во споредба со претходното тримесечје. Инаку ако се анализира само остварената добивка на Комерцијална банка пред исправката на вредноста на проблематичните кредити таа е за околу 8% поголема во споредба со истиот период лани, што е показател за добрата опреативната способност на банката да ги покрива тековните оперативни расходи во работењето. Инаку нето-приходите на Комерцијална банка во првите девет месеци се зголемени за 10,1% во однос на истиот период лани, додека нетоприходите од провизии и надоместоци се зголемени за 6,4%. Втората најголема банка, Стопанска банка Скопје, првите девет месеци годинава работела со добивка од 9,88 милиони евра (608,1 милиони денари), што е раст од 67,1% во споредба со истиот период минатата година. Третиот квартал бил посебно позитивен за Стопанска банка. Во периодот од јули до септември Стопанска банка работела со нето-добивка од 3,65 милиони евра, што во споредба со претходното тримесечје е седумкратно зголемување. Загубите кои Стопанска банка ги претрпела

поради проблематичните кредити, заклучно со септември, достигна 18 милиони евра, што е раст од 69% во споредба со истиот период лани. Загубите на Стопанска банка Скопје по овој основ само во третиот квартал изнесуваат 7,2 милиони евра и се зголемени за 81,3% во споредба со претходното тримесечје. Нето-приходите што Стопанска банка Скопје ги остварила во првите девет месеци од камати се зголемени за 8,7%, додека нето-приходите од провизии се зголемени за 6,78%. Третата најголема банка, НЛБ Тутунска банка, објави дека во првите девет месеци работела со нето-добивка од 6,55 милиони евра (403,3 милиони евра), што е раст од 21% во споредба со истиот период лани. Во третиот квартал растот на профитот на НЛБ Тутунска банка е уште поголем. Така во периодот од јули до септември НЛБ Тутунска банка работела со нето-добивка од околу 1,9 милиони евра, што во споредба со претходните три месеци е зголемување од 104%. Загубите на НЛБ Тутунска банка настанати поради оштетување на средства кај одобрени кредити на крајот на септември достигнаа 5,86 милиони евра, што е пад од 29% во споредба со истиот период лани. Но, загубата поради лоши кредити само во третиот квартал иснесуваше 4,1 милиони евра, што е раст од 13% во споредба со претходните три месеци. Нето-приходите од камата кои НЛБ ги остварила во првите девет месеци се зголемени за 17%, додека нето-приходите од провизии во истиот период се зголемени за 0,2% во однос на истиот период лани. Охридска банка во првите девет месеци работела со нето-добивка од 1,43 милиони евра (87,8

милиони денари), што е значително подобар резултат во однос на истиот период лани кога нето-добивката на банката изнесуваше 517 илјади евра (31,8 милиони денари). Од Охридска банка објаснуваат дека подобриот финансиски резултат се должи на повисоките приходи од редовното работење и особено зголемените провизии во работењето кои на годишно ниво се зголемени за околу 22%, големиот раст од 35% кај приходите од дивиденди, како и намалените трошоци во работењето. Загубите што Охридска банка ги остварила во првите девет месеци поради оштетување кај дадени кредити и вложувања достигнаа 2,2 милиони евра и се пониски за 15,5% во однос на истиот период минатата година. Шпаркасе банка Македонија објави дека првите девет месеци годинава работела со нето-добивка од околу 460 илјади евра (28,27 милиони денари), што е значително подобар резултат од истиот период лани кога банката работеше со загуба од околу 5,5 милиони евра (342,27 милиони денари). Бидејќи Шпаркасе банка големото чистење на билансите од лошите кредити го направи минатата година, загубите поради лоши кредити во првите девет месеци се намалени за речиси 75% во однос на истиот период лани. Според неревидиранниот извештај, загубите по основ на кредити кои не можат да се наплатата на Шпаркасе банка заклучно со септември изнесуваат 1,86 милиони евра, додека истиот период лани тие изнесувале дури 7,3 милиони денари. Нето-приходите од камата на Шпаркасе банка за првите девет месеци се зголемени за 9,40% во однос на истиот период лани, додека нето-

37

38

БанКиТЕ & БизниСОТ 8 ноемврИ 2012

КАПИТАЛ

анализа приходите од провизии за истиот период се поголеми за 28,53%. Стопанска банка Битола првите девет месеци годинава ги заврши со загуба од околу 4,2 милиони евра (275, милион денари). Во однос на истиот период лани кога загубата изнесувала 9 милиони евра, таа е намалена за 54%. Од Стопанска банка Битола информираат дека загубата се должи на влошеното кредитно портфолио на банката, поради што морале да се издвојат поголеми резервации. Само во третиот квартал годинава Стопанска банка Битола оствари загуба од 1,5 милиони евра, што се должи на исправката на вредноста кај еден поголем кредит. Загубите кои Стопанска банка Битола ги има по основ на лоши кредити во првите девет месеци достигнаа 3,9 милиони евра, додека во истиот период лани тие изнесувале 9,5 милиони евра. Нето-приходите од камати на Стопанска банка Битола заклучно со септември се намалени за 28%, додека нето-приходите од провизии за истиот период се намалени за 20%. Универзална инвестициска банка (УНИ банка) објави дека во првите девет месеци работела со нето-добивка од 838 илјади евра (51,5 милион денари), што е за 2,4% повеќе од истиот период лани. Нето-приходите од камати на банката во истиот период се зголемени за 5,9%, додека приходите од нето-провизии и надоместоци заклучно

со септември се зголемени за 6,2%, што од банката го објаснуваат со воведувањето нови пакати на услуги и производи, воведувањето на електронско банкарство, унапредувањето на е-трговија. Заклучно со септември годинава загубите на УНИ банка поради оштетување на средства кај дадени кредити и вложувања достигнаа 519 илјада евра (31,9 милиони денари), што е намалување од 27,5% во однос на истиот период лани. Намалувањето кај загубите по основ на ненаплатливите кредити од банката го објаснуваат со напорите за подобрување на квалитетот на кредитното портфолио. Шпаркасе банка Македонија, пак, во првите девет месеци годинава работеше со нетодобивка од околу 460 илјади евра (28,3 милиони денари). ТТК Банка првите три квартали ги заврши со нето-добивка од 392 илјади евра (24,1 милион денари), што е значајно повеќе во однос на остварениот резултат во истиот период минатата година, кога банката работела со загуба од 460 илјади евра. Остварената добивка пред исправка на вредност, која претставува показател за оперативната способност на банката да ги покрива расходите од работењето е за 68,7% повисок во однос на истиот период минатата година, како резултат на побрзиот растот на оперативните приходи од оперативните

imageRUNNER 1133

расходи. Нето-приходите од камати на ТТК Банка во првите три квартали се зголемени за 12,6% во однос на истиот период минатата година, додека нето-приходите од провизии и надоместоци во истиот период се зголемени за 5,1%.Загубите што ТТК Банка ги остварила во првите девет месеци поради оштетување кај дадени кредити и вложувања достигнаа 426 илјади евра и се пониски за 54,9% во однос на истиот период минатата година, што од банката го објаснуваат како последица на добрите резултати во делот на наплатата на побарувањата. Капитал банка во првите девет месеци работела со загуба од околу 1,6 милион евра (97,1 милион денари). Од банката објаснуваат дека поради лошите услови за работа во Македонија загубата им е поголема дури за 53% во споредба со истиот лани, што во најголем дел е резултат на загубите по основ на одобрени, а ненаплатени кредити. Заклучно со септември, загубите на Капитал банка по основ на ненаплатливи кредити достигнаа 606 илјади евра (37,3 милиони денари), што е значително зголемување во однос на истиот период лани кога тие изнесувале само 50 илјади евра. Од банката соопштуваат дека нето-приходите од камати во првите девет месеци се зголемени за 50% во однос на истиот период лани, додека приходите од провизии и надоместоци за истиот период се поголеми дури за 200%.

Повеќефункционалните модели од серијата 1100 се вистинско решение за вашата канцеларија. Кај нив автоматското двострано печатење е стандард а опционално, можете да ги набавите и со можност за Wi-Fi поврзување. Се разбира тука се и технологиите за eMaintence и Secure Print, заедно со високата енергетска ефикасност кои што овозможуваат да ги исполните крајните рокови, а се разбира и да заштедите пари. www.canon.com.mk

Повеќефункционален црно-бел ласер. Најважни достапни функции: печатење, копирање, скенирање СПЕЦИФИКАЦИИ НА ПЕЧАТАЧОТ t Брзина на печатење: До 33 стр./мин. (A4) t Резолуција на печатење: 600 x 600 dpi, до 1200 x 600 dpi (напредно) t Двострано печатење: Автоматски t Печатење од мемориски медиуми: USB мемориски уреди t Поддржани типови на фајлови: JPEG, TIFF t Внес на хартија (стандарден): Касета за 500 листови Повеќенаменска касета за 50 листови t Максимален капацитет за внес на хартија: 1050 листови t Димензии (Ш x Д x В): 450 x 472 x 413mm / 450 x 472 x 550mm (со дополнителна касета) t Тежина: прибл. 18,3 kg (19,1 kg со основниот картриџ) СПЕЦИФИКАЦИИ НА СКЕНЕР t Рамно лежиште t Скенирање на документи во боја

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 08 НОЕМВРИ 2012

КАПИТАЛ

коментари и анализи

Комерцијална банка останува лидер во кредитирањето на стопанството

Маја СтевковаШтериева

главен финансиски директор и член на Управниот одбор на Комерцијална банка

Факт е дека во услови на криза некои стопански субјекти гледаат шанса за раст и зголемување на прометот, некои бараат нова можност да се излезе од кризата преку проекти кои би придонеле за надминување на проблемите, а некои само борба за опстанок, но притоа не смее да се заборави дека оваа криза по сите свои карактеристики, како и периодот по кој следеше, е единствена. Оваа криза е нешто што и покрај македонското големо искуство на стопанисување во услови на криза, досега не е видена

К

омерцијална банка е пазарен лидер во кредитирањето на бизнис-секторот во Македонија. Таа позиција ја задржа и ја засили и во 2012 година. Според последните податоци, во септември 2012 година годишната стапка на пораст на кредити на ниво на банкарски систем беше 6,6%, а кај Комерцијална банка 10,1%. Тоа значи дека иако македонската економија влезе во рецесија, а неповолните економски движења продолжија со понатамошен пад на индустриското производство и во услови кога изостана очекуваното економско закрепнување на ЕУ, најголемиот пазар за македонските производи и услуги, банката сепак значително ги поддржа фирмите. Беа направени максимални напори, од една страна, да се сочува одржливоста на фирмите-корисници на кредити, а од друга страна, да се сочува сигурноста и да се заштитат депонентите на банката. Ова ќе продолжи како политика на банката и во 2013 година, па токму поради претходно споменатата обврска за заштита на депонентите на банката, но и на интересите на акционерите, динамиката на кредитните активности во 2013 година ќе биде определена од состојбите во стопанството и квалитетот на проектите и кредитното портфолио. Во услови на рецесија и голема неизвесност до кога ќе трае таа, економските субјекти започнаа да се однесуваат многу попретпазливо во однос на своето трошење. Истовремено, проблемот со неликвидноста на компаниите се изостри до крајни граници, проблем чие постоење го потврди и самата Влада, презентирајќи план за негово надминување. Во ваков амбиент, растечки број на економски субјекти се соочи со намален капацитет да ги сервисира своите обврски кон банката, што доведе до одредено влошување на квалитетот на кредитното портфолио. Како последица, реализираната исправка на вредноста на финансиските средства, главно кредити, значително ги надмина проекциите. Оперативното работење на банката и нето-приходите кои се остваруваат по тој основ овозможуваат надминување на проблемите со дополнителните резервации кои се прават за нефункционалните кредити, односно влошеното портфолио, но, за жал, има месеци кога и тоа не е доволно. Факт е дека во услови на криза некои стопански субјекти гледаат шанса за раст и зголемување на прометот, некои бараат нова можност да се излезе од кризата преку проекти кои би придонеле за надминување на проблемите, а некои само борба за опстанок, но притоа не смее да се заборави дека оваа криза по сите свои карактеристики, како и периодот по кој следеше, е единствена. Оваа криза е нешто што и покрај македонското големо искуство на стопанисување во услови на криза, досега не е видена. Европа досега се нема соочено со криза како оваа, пред с$ мултидимензионална и со интеракции (движење на пари, стока, информации, но и шпекулации) какви што глобализацијата никогаш

досега во светската историја не овозможувала. Затоа подеднакво, како што постојат можности, постојат и опасности на кои се изложени компаниите. И секој има своја страна на приказната, доцнења на испораки, оспорувања на квалитет, транспортни проблеми поради штрајкови, откажување на нарачки и многу други наизглед надминливи проблеми, кои кога ќе достигнат критична маса, го загрозуваат работењето на компаниите и сервисирањето на нивните обврски. Досегашното искуство во услови на криза покажува дека управувањето со времето и готовинските текови се еден од најизразените проблеми. Компаниите, во надеж дека ќе ја задржат работата, прифаќаат плаќања со одложен рок на наплата, истовремено прифаќаат и нови активности кои бараат нови финансиски средства, со кои ја зголемуваат својата задолженост често до граници кои нивното работење не може да ги издржи. Во таа смисла роковите за плаќања меѓу компаниите временски се поместија значително над 90 дена, кај голем број субјекти и многу повеќе, и додека тоа стана нова нормала во стопанството, во банкарството доцнење над 90 дена остана, па дури и се заостри во третманот на нефункционалност, односно третманот на клиентите со проблеми во измирување на обврските. Така, не по избор на банките, па дури ни по слободен избор на централната банка, се наметнуваат строги критериуми за следење и управување со кредитното портфолио на банките. Впрочем, и централната банка настојува да обезбеди стабилност на банкарскиот систем во услови на криза, бидејќи не смее да се заборави дека банките не постојат само за кредитирање, туку паралелно и за чување на депозитите на штедачите.Досегашните искуства покажаа дека едно од можните решенија за стабилизирање на состојбите е реално согледување на состојбите од страна на сите учесници во триаголникот банки економски субјекти должници - економски субјекти доверители. Притоа не треба само да се согледаат постојните проблеми, туку и да се размисли за можните „што ако“ проблеми. Настрана од кризата, Македонија е во период на постојана хармонизација со барања од надворешни, европски или од светски институции, но и со постојани внатрешни промени во регулативата. Тие во одредени случаи се толку брзи и непредвидливи, што ефектите врз работењето не може ни да се согледаат, па затоа и се потребни резервни планови на кои корпоративниот сектор понекогаш не сака да размислува, а не еднонасочни стратегии на екстремно позитивни очекувања. Не дека некои мерки и промени во регулативата не се оправдани, но секако во моментите на примена често имаат свои негативни импликации врз сите субјекти и ги креираат финансиските текови во правци кои не можело да се воочат при првичните проекции. Токму од тие прични, сите економски агенти треба да инсистираат на издржани проекти со колку што е можно помалку променливи категории и непознати.

39

40

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 08 НОЕМВРИ 2012

КАПИТАЛ

коментари и анализи

Одговорно банкарство Александра Радиќ

претседател на Управниот одбор на Шпаркасе банка-Македонија

Проценката на кредитниот ризик не може да се базира на старата латинска поговорка - nomen est omen. Иако soft facts претставуваат важен фактор за проценка на кредитната способност на клиентите, тие можат само да ја корeгираат сликата која се добива врз основа на квантитативните фактори (т.н. hard facts). Искуството на земјите во регионот покажува дека банките кои имале систематски пристап во квантификација и паралелно мерење на финансиските показатели за работењето на клиентите може да ги препознаат добрите меѓу подобрите, но и полошите меѓу лошите и на тој начин да го одредат потенцијалот којшто треба да се финансира.

С

поред анализата на економскиот развој на земјите од Балканскиот регион во последните 10 и повеќе години наназад, може да се заклучи дека финансискиот сектор, пред сe банкарската индустрија, имаше улога на еден од најважните двигатели на развојот на компаниите. Силната конкуренција меѓу поголемиот број играчи, доведе до тоа квалитетот на банкарските производи и услуги да се подигне на многу повисоко ниво и придонесоа за севкупен пораст на степенот на финансиска писменост кај компаниите и населението, но и повратни барања од клиентите во нивниот однос со банкарскиот сектор. На тој начин се воспостави позитивна спирала со која што се стимулираат конкурентноста, ефикасноста и економскиот развој на сите компании во целина. Водејќи се од ова искуство, македонските компании и банкарскиот сектор со малку труд, дополнително можат да го забрзаат својот развој, со што ќе ги применат потврдените искуства кои создаваат прогрес и водат до усовршување на одговорите на прашањата кој да се финансира, на кој начин/со кои производи и до која мера. Како S-групација (Ерсте и Шпаркасе), во Шпаркасе банка од сопственото искуство во работењето, но и во размената на искуства со другите членки, кои се наоѓаат на различно ниво на зрелост, ќе издвојам неколку фактори за кои сметам дека може да бидат од големо значење за развој на македонскиот пазар. Проценката на кредитниот ризик не може да се базира на старата латинска поговорка - nomen est omen. Иако soft facts претставуваат важен фактор за проценка на кредитната способност на клиентите, тие можат само да ја коригираат сликата која се добива врз основа на квантитативните фактори (т.н. hard facts). Искуството покажува дека банките кои имале систематски пристап во квантификацијата и паралелно мерење на финансиските показатели за работењето на клиентите може да ги препознаат добрите меѓу подобрите, но и полошите меѓу лошите и на тој начин да го одредат потенцијалот кој треба да се финансира. Квалитативните фактори кои го одржуваат “името” на сопственикот или на компанијата мора да се земат како релевантен и значаен корективен фактор на сликата која е формирана врз база на финансиските показатели, но тие не треба да се земат како фактор кој може суштински да ја измени таа слика. Банките и компаниите мора да ги прифатат фактите дека основните податоци во личната карта на компаниите примарно се преиспитуваат во бројки, а секундарно со зборови. Примената на овој концепт дава одговор на прашањето на кој начин и како да се задоволат потребите на клиентите. Карактеристиките на одредени банкарски производи и структурата на задолженост (комбинација на производи) кои се одобрени на еден клиент се еднакво важни, ако не и повеќе важен фактор од самиот одговор на прашањето, дали некој ќе добие кредит или не, меѓутоа, типот и карактеристиките на производите кои ќе се одобрат на еден клиент многу често не се предмет на доволно длабока анализа од страна на банкарите, туку кредитната одлука во најголем дел се базира на тоа што сака клиентот и кој производ го бара. Она што притоа неретко се исклучува е фактот дека финансиската писменост и свесноста на клиентите за финансиските производи се наоѓа во негативна корелација со можностите на банкарите да ги доведат (свесно или несвесно) клиентите

до должничко ропство. Многу чести се случаите кога клиентот сака да дојде до што поголем износ на кредит, не обрнувајќи внимание на условите под кои се задолжува. Така, за износ од 2.000 до 3.000 евра, со кои клиентот денес купува бела техника за своето домаќинство, се задолжува за период и до 10 години и се обврзува дека во тој период дури и до 50% од својата плата да насочува за сервисирање на своите обврски, а притоа во формулата не е вклучен фактот како што е во практиката, дека најдолгиот период на важност на гаранцијата за бела техника која се купува е до пет години. Потоа се поставува прашањето што ќе се случи со тој клиент за пет години, кога апаратот за домаќинство кој го купил на кредит, ќе престане да работи (што е непишано правило) и мора да се поправи или да се замени со нов, а кредитот за набавка на истиот тој производ се уште не е вратен. Затоа, примената на одговорното банкарство и советодавната улога на банкарот во периодот на недоволна финансиска писменост на клиентите е особено важна како за самата банка, така и за нејзините клиенти, бидејќи доведува до намалување на ризикот усогласена со реалните можности на клиентот и одобрување кредит кој во износот е помал од побараниот, но не го поминува рокот на употребната вредност на објектот кој би бил предмет на финансирање. Јасно е дека во ера на трагање по брз профит тешко е да се направи автоцензура и да се одречете од она што се наоѓа на дофат на рака, но гледано на долг рок, во времето на развојот на компаниите и друштвата, просветната улога на одговорните банкари може да доведе до стабилна и долгорочно одржлива добивка за целокупната заедница.

Cash is the king – паричните текови се единствен реален извор од којшто се враќаат кредитите. Многумина со право ги базираат своите бизнис-концепти на тоа дека кредитите треба да се сервисираат од приходите или од прометот, она што неретко се исклучува е фактот дека во случај на намалени приходи или изоставување одреден прилив, дел од обврските не може уредно да бидат сервисирани. Тогаш, како прашање се поставува кој од синџирот од доверители ќе остане со “кратки ракави“ и на кого негативно ќе се рефлектира неликвидноста на основниот правен субјект и ќе започне домино-ефектот. Како што паричните текови потекнуваат од оперативната профитабилност, така cash flow (паричниот тек), кој од него произлегува, има апсолутна моќ во дефиницијата за успешноста во работењето на една компанија и со степенот на нејзината ризичност, од која повторно зависи степенот на задолженост кој банките ќе бидат подготвени да го прифатат. Според тоа, многу е важно банките да почнат без воздржување и колебања да се соочат со анализата на паричните текови и оперативната профитабилност на компаниите да биде главна детерминанта на степенот и структурата на задолженоста која ќе се одобри за една компанија. Од друга страна, банките мора да бидат моќни и со повисока свест да влијаат за директно уплаќање на готовината во паричните текови на компанијата и да влијаат на ликвидноста на конкретната компанија и ултимативно на брутопрофитабилноста на компанијата, која од своја страна, повторно го започнува циклусот на паричниот тек, од кој таа иста задолженост се сервисира, но и генерира профит за сопственикот и за друштвото во целина. Според тоа, одговорот на прашањето во која мера да се кредитира треба да се бара во ќесето (паричниот тек), како носител на апсолутната моќ за “отплата“.

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 08 НОЕМВРИ 2012

КАПИТАЛ

коментари и анализи

Во 2013 долгорочен партнерски однос кон бизнисот

Јованка ЈолевскаПопоска

генерален директор и член на Управниот одбор на Прокредит банка

Она што му треба на бизнисот е долгорочно партнерство со цел да се изгради објективна слика за состојбата и иднината на бизнисот. Во годината што претстои с$ повеќе ќе се напушта концептот на „шаблонско“ и автоматизирано банкарство. Прокредит банка уште од самите почетоци стои зад традиционалното банкарство, базирано на директен и индивидуален пристап, бидејќи секој бизнис си е своја автентична приказна и така со него треба да се работи

О

граничен раст на приходите, намалена ликвидност како резултат на неможноста веднаш да се наплатат побарувањата, доцнење со поврат на ДДВ, намалена побарувачка се дел од предизвиците за кои зборуваа бизнисите оваа година. Нема да изостанат ниту во 2013 година. Атрактивни ќе останат рефинасирањата, откупот на побарувања, менаџирањето на краткорочната ликвидност. Да, тоа се практични мерки, но делуваат на веќе настанат проблем во бизнис-тековите. Постои нешто посуштинско и за банките, но пред с$ за бизнисите, кое треба да претходи на која било бизнис и кредитна одлука: финансиска анализа и разбирање на работењето на претпријатието, директна работа со самиот бизнис во одговарање на значајните аспекти на еден бизнис-план, па и познавање на сопствениците и менаџерите на претпријатието и нивните визии и планови. Самиот процес на анализа игра клучна улога, особено во денешното опкружување. Апстрактни техники, кои се површни, навидум изгледаат примамливо за бизнисот кој по секоја цена сака да стигне до потребните средства, но најчесто не ја обезбедуваат соодветната проценка на способноста на идните должници „за преземање на долгот“. Тоа често доведува до презадолжување на клиентот и може да резултира и со затворање и пропаѓање на бизнисот. Во услови на општа внатрешна задолженост банката мора да го анализира „капацитетот на платежна моќ“ на своите клиенти, предвидувајќи ги сите ризици базирани на повеќе квантитативни и квалитативни показатели. Кредитната анализа главниот фокус го става на анализа на билансот на состојба, билансот на успех и на готовинскиот тек (популарно наречен cash flow). Искуството ни покажа дека особено значајни во овој период се анализите на тековната и моменталната ликвидност, нето-обртниот капитал и готовинскиот паричен тек. Претпријатијата се соочуваат со тешкотии во редовната наплата на побарувањата, голем дел користат компензации како средство за наплата, што негативно се одразува на готовинскиот тек. Затоа особено важно е освен анализата на ликвидноста и на расположливиот обртен капитал, да се обрне внимание колку од побарувањата се наплатливи, колкав дел ќе се компензираат, а колку ќе бидат проблематични за наплата. Значајно е да се оцени усогласеноста на побарувањата со краткорочните обврски, како и можноста за намалување на временската разлика која може да се појави во деновите на наплата на побарувањата со деновите на плаќање кон добавувачите. Покрај тоа што банката води сметка за квалитетен пласман на кредити и компаниите стануваат повнимателни во пласманот и наплатата на сопствената продажба, поради што с$ поактуелни стануваат банкарските гаранции и акредитиви, факторинг-услугите, осигурувањето на продажбата. Особено важен параметар од билансот на успех е остварениот профит, кој треба да се користи како извор за сервисирање на долгорочните обврски. Ризикот се јавува доколку компанијата не остварува доволен профит за редовно плаќање на долгорочните обврски, т.е. се соочува со презадолженост, па товарот паѓа на

обртниот капитал, со што се загрозуваат редовното работење, производството и продажбата. Компаниите преку финансиската анализа стануваат повеќе свесни за финансиките капацитети и како да делуваат за да ја зајакнат финансиската состојба. Тука повторно се гледа значајноста на индивидуалниот пристап кон клиентот. Дел од компаниите имаат финансиски проблеми за сервисирање на долгот кон банките токму поради несоодветен кредитен производ. На пример, инвестиции во фиксни средства финансирани со краткорочни извори - обртниот капитал. Стабилната сопственичка и организациска структура, искуството во бизнисот и квалификуваноста на вработените се значаен предуслов за долгорочен и успешен развој на претпријатието. Оттука произлегува и нивната стратегија и визија за раст на бизнисот и, од друга страна, квалитетот во управувањето и менаџирањето на ризиците. Затоа се важни добрата анализа и отворена комуникација со клиентот за што подобро да се разбере состојбата на бизнисот и да се постават реално остварливи цели за да се избегне оптоварување или презадолжување на клиентот. Покрај добрата и детална кредитна анализа, кога се работи за подолгорочен инвестициски проект за банките, важен e добриот бизнис-план. Кога банката побарува бизнис-план при апликација за кредит, најчесто тоа се смета за административна работа, која дополнително го отежнува пристапот до кредит. Но, тоа не е навистина така. Она што го очекуваме од клиентите не е детално напишан елаборат, туку пред с$ разбирање на севкупните трошоци за инвестицијата, издржани претпоставки при проектирање на паричниот тек, реални очекувања за средствата кои би се генерирале од таа инвестиција, можните проблеми и како би се надминале. Многу значајна е анализата на оправданоста и повратот на инвестицијата т.е. анализа на бизнисот без инвестицијата и споредба на бизнисот со инвестицијата (колку изнесуваат дополнителните ефекти и колку е долг повратот на таа инвестиција). Често се случува да им укажеме на клиентите на овие ефекти, што во многу наврати резултира со промени во бизнис-плановите. Спојот помеѓу квантитативната и квалитативната анализа, како и меѓу минатото и иднината се случува во анализата на предностите, можностите, слабостите и заканите во бизнисот (SWOT анализата). Банката не е фокусирана само на ризиците и сигурен пласман на кредитите, туку и на можностите и предностите на бизнисот за негов стабилен и долгорочен развој. Улогата на банката не завршува со исплата на кредитот, туку напротив, треба постојано да се следи целокупната ситуација, бидејќи и самите бизнис-текови се динамична категорија: се менуваат економските услови, пазарот и конкуренцијата, па и самиот бизнис. Она што му треба на бизнисот е долгорочно партнерство со цел да се изгради објективна слика за состојбата и иднината на бизнисот. Во годината што претстои с$ повеќе ќе се напушта концептот на „шаблонско“ и автоматизирано банкарство. Прокредит банка уште од самите почетоци стои зад традиционалното банкарство, базирано на директен и индивидуален пристап, бидејќи секој бизнис си е своја автентична приказна и така со него треба да се работи.

41

ǵ Ǿ

ǵ Ǹ

ǻ ȅ ǯ ǭ Ǵ Ƿ ǻ ǭ Ǒ Ǿ ǻ Ǽ

Dz Ș

ǻ ǿ ȅ

è Ǿ

ʶ̧̨̱̪̱̖̯̏̌ ̨̭ ̸̨̛̬̦̖̦̐̌ ̷̱̖̯̍ ̬̍̌̌ ̡̨̨̛̥̪̬̥̭ ̥̖̱̑ ̛̙̖̣̯̖̍ ̛ ̨̨̛̥̙̦̭̯̯̖͘ ˁ̨ ̨̨̛̦̯̏ ˀʫʸʤʶˁ ̡̛̬̖̯̔ ̦̌ ʫ̨̱̬̭̯̦̬̌̔̌̔ ̡̦͕̍̌̌ ̛̥̹̌ ̨̨̥̙̦̭̯ ̔̌ ̨̛̖̹̔̍ ̡̛̬̖̯̔ DZǻ DZDzǺǭǽǵ ̨̭ ̨̛̹̦̐̔̌ ̡̥̯̦̌̌̌ ̡̭̯̪̌̌ ̨̔

DZDzǺ ǮDzǴ dzǵǽǭǺǿǵ ǗǽDzDZǵǿ DZǻ

• • • • • •

Дирекција тел. 02/3249-437 Градски Ѕид Скопје тел. 02/3217-224 Партизански Одреди тел. 02/3221-003 нас. Аеродром тел. 02/2401-225 нас. Бутел тел. 02/2600-055 Карпош 4 тел. 02/3090-209

• • • • • •

Кисела Вода тел. 02/2720-470 Струмица тел. 034/343-881 Битола тел. 047/232-434 Прилеп тел. 048/400-210 Кавадарци тел. 043/414-726 Гостивар тел. 042/211-221

ˁ̨ ̨̡̬ ̦̌ ̨̯̪̣̯̌̌ ̨̔ ǰǻDZǵǺǵ ̨̏̌ ̖ ̸̨̛̣̦̔̌ ̨̨̥̙̦̭̯ ̔̌ ̭̖ ̛̱̙̏̌ ̨̏ ̡̧̨̱̪̱̖̯̏̌ ̖̍̚ ̸̨̧̛̬̦̱̐̌̏̌̌͊ ˀ̡̖̣̭̌ ̡̨̛̬̖̯̯̔ ̨̥̙̖ ̔̌ ̭̖ ̡̨̛̛̬̭̯ ̛ ̌̚ ̴̧̛̛̬̖̦̦̭̬̖̌̌ ̦̌ ̡̛̛̬̖̯̔ ̨̔ ̛̬̱̔̐ ̡̛̦̍̌͘