Bankite & biznisot 07

КАДЕ ОДАТ ПАРИТЕ НА ГРЦИТЕ? СЕКАДЕ, САМО НЕ ВО МАКЕДОНИЈА!

БАНКИТЕ &БИЗНИСОТ СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА КАПИТАЛ | БРОЈ 7 | ЈУНИ 2012

WWW.KAPITAL.MK

МА КАДЕ! НЕ ЌЕ ВЕ Т. ВО РА СТ НА ЕТ М НА ГО КРИЗАТА

ФИРМИТЕ СЕ ВОЗДРЖУВААТ ОД КРЕДИТИ

Кредитни картички, минуси, потрошувачки кредити... СЕКОЈ ДОЛЖИ ВО БАНКА ПО 650 ЕВРА

Брендирање во финансиски сектор

СИЛНИОТ БАНКАРСКИ БРЕНД ПРИВЛЕКУВА КЛИЕНТИ, ГАРАНТИРА СИГУРНОСТ

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 27 ЈУНИ 2012

КАПИТАЛ

Герасим Ванчев, Семос

АНАЛИЗА

КРИЗАТА ГО НАМЕТНА СТРАВОТ. ВЕЌЕ НЕМА К

Фирмите се воздржува 131.000

КРЕДИТИРАЊЕ ПО МЕСЕЦИ (во милиони денари)

128.000 125.000 122.000 119.000 116.000

113.000

апр.12

мар.12

фев.12

јан.12

дек.11

ное.11

окт.11

сеп.11

авг.11

јул.11

јун.11

мај.11

апр.11

мар.11

фев.11

110.000

јан.11

Главната грижа на македонските компании во моментов е како да преживеат, односно да ги сервисираат финансиските обврски во услови кога не можат да си ги наплатат побарувања. Затоа и малкумина се осмелуваат да аплицираат за кредити со кои ќе купат нови машини, технологија или ќе подигнат нов производен погон.

“Последниот кредит што го побаравме е за враќање на претходен кредит. Едноставно се исцрпивме веќе, никој не плаќа, а 18% ДДВ ви го собираат веднаш. Кредити за нови инвестиции не доаѓаат предвид, нема веќе што да ставиме под хипотека“.

дек.10

54

Откако започна финансиска криза во 2010 година, месечниот раст на кредитите наменети за приватниот сектор изнесува одвај една до две милијарди денари, а во некои месеци има и пад, односно поголема наплата на кредити од страна на банките, отколку исплата. Ваквата слаба поддршка од банките уште повеќе ја усложнува финансиската состојба на компаниите, кои во последно време и се воздржуваат од задолжување за да не си ја нарушат солвентноста.

КРЕДИТИРАЊЕ ПО ГОДИНИ (во милиони денари)

140.000

Спасијка Јованова jovanova@kapital.com.mk

120.000

Игор Петровски

100.000

igor@kapital.com.mk

Р

етко кој бизнисмен во Македонија веќе размислува за инвестирање и развој во ова време на криза и неизвесност. Со кризата се борат секојдневно, но без доволна поддршка од банките. Отпорот кај банките да продолжат интензивно да кредитираат инвестиции и проекти и влошувањето на наплатата на општо ниво во Македонија си го направија своето. Компаниите веќе се воздржуваат од задолжување во банка, посебно за инвестиции, со цел да спасат што може да се спаси и да останат барем солвентни. Од нашата секојдневна комуникација со компаниите сфаќаме дека за нив главната

80.000 60.000 40.000 20.000

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

Веќе не постои кредитен раст на годишно ниво од 20 до 30 милијарди денари, каков што беше забележан во 2007 и 2008 година во Македонија. Кредитирањето на компаниите од страна на банките сега е сведено на најмногу десет милијарди денари годишно. И тоа, овој износ е постигнат во 2011 година, додека во 2010 и 2009 година кредитниот раст кон приватниот сектор изнесува одвај девет односно, 3,5 милијарди денари. Тоа е многу мала финансиска поддршка од банките за компаниите.

преокупација во моментов е како да преживеат, односно да успеат да ги сервисираат финансиските обврски во услови кога не можат да си ги наплатат побарувањата. Затоа и малкумина се осмелуваат да аплицираат за кредити со кои што ќе купат нови машини, технологија или ќе подигнат

нов производен погон. Дали ова значи дека на банките им олесна? Не! Напротив, ваквата очајна состојба се манифестира преку раст на нефункционалните кредити кај банките и пад на економската активност во земјата. Е, тоа значи дека кризата го допре

врвот, оној што го видовме во 2009 година. Ама не знаеме дали годинава нема и да го помине! Решението мора да го бараат и Владата и компаниите и банките. Не може банките да бидат комотни со благајничките и државните записи, државата со финансиската поддршка од

КАПИТАЛ

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 27 ЈУНИ 2012

АНАЛИЗА

Јованка Јолеска Поповска, генерален директор на Прокредит банка

„Со оглед на економското опкружување, очекувано е претпријатијата да бидат претпазливи. Со нашата определба за одговорно кредитирање се залагаме за поддршка на здравиот развој на бизнисот, што значи задолжување според капацитетот на самото претпријатие“.

АДЕ!

аат од кредити Што бараат компаниите?

Во последните две години значително е променета структурата на кредитите во полза на кредитите за обртни наместо за основни средства. Видливо е намалувањето на интересот на компаниите за нови инвестициски проекти и нивна тенденција е да ја одржат ликвидноста преку добро менаџирање на постојните капацитети. Најмногу кредити бараат компаниите од следниве сектори:

трговија градежништво преработувачка индустрија енергетика аграр услужни дејности

банките, а компаниите да се дават.

Се бараат нови за да се вратат стари кредити

Техночист, компанија која е меѓу пионерите во претприемачките обиди во земјава, повеќе од 20 години се развива како хигиенскотехнички сервис, здобивајќи

55

с$ поголем број клиенти и зголемувајќи го бројот на вработени до преку 400. Во компанијата велат дека и досега се потпирале претежно на сопствената акумулација кога инвестирале. “Последно што сме земале е долгорочен кредит за деловен простор, но нови кредити не планираме да земаме. Бизнис амбиентот стана многу нестабилен и решивме да не правиме задолжувања што подоцна може да ни станат јамка околу вратот“, вели Зоран Алексовски, основач и косопственик на Техно-чист. Во Семос, една од најголемите информатички компании во земјава, велат дека последен кредит за кои што аплицирале е за рефинансирање, односно да вратат претходен кредит. Од една банка земаат кредит

Дали ова значи дека на банките им олесна? Не! Напротив, ваквата очајна состојба се манифестира преку раст на нефункционалните кредити кај банките и пад на економската активност во земјата. Е, тоа значи дека кризата го допре врвот, оној што го видовме во 2009 година. Ама не знаеме дали годинава нема и да го помине! Решението мора да го бараат и Владата и компаниите и банките. Не може банките да бидат комотни со благајничките и државните записи, државата со финансиската поддршка од банките, а компаниите да се дават.

за да вратат во друга. овердрафт (рамковен кредит) “За инвестиции не станува и го имаме веднаш вратено. Во збор, едноставно нема повеќе дејност како нашата, реално што да ставиме под хипотека нема имот, туку повеќе се за да земеме некој поголем т.н. intangible assets, односно кредит. Нема приливи, никој патенти, кодови, лиценци, кои не плаќа, а државата си го што не може да поминат како зема својот дел за ДДВ. гаранција кај банките. Банката д Размислуваме од си сака недвижнина, и есен повеќе да не ништо друго не ја и, праќаме фактури, интересира - ниту па ние нема да дали учествуваш имаме прилив, во добар проект, ми лио ни евра изнесу ама нема ниту дали работиш лошите пласмани наваат да има ниту со партнери кои банките кај компаниит е државата. Таа што имаат силен мора да донесе кредибилитет, а ефикасна правнаа ние како компанија рамка за наплатаа доста работиме со на побарувањатаа затоа што странски клиенти ако на релација кои што пак имаат силни неплаќањето, како фирми со фирми, но и држава регионални и европски банки кон фирми, од каде што и трга зад себе, но тоа најчесто не е целата спирала на неплаќање, доволно за нашите банки да те ќе ја уништи економијата“, гледаат како добар клиент”, вели Герасим Ванчев, вели сопственик и директор директор на Семос. на софтверскакомпанија од Кога станува збор за Скопје, кој што сакаше да информатички компании, но остане анонимен. и за голем број на фирми од Во ТТ Пласт, средна секторот услуги, главниот компанија за производство на проблем при нивното компоненти за автомобили, аплицирање за кредити, е што велат дека исто така немаат тие најчесто не располагаат со добиено доволно поддршка значителен недвижен имот кој од банките во финансирање што за банката може да биде на својот раст и развој. Ѓорче квалитетно обезбедување. Тодоровски, сопственик и Најголемиот нивни капитал е директор на фабриката со човечкиот. околу 50 вработени, смета “Во моментов не користиме дека банките немаат слух за никакви кредити. Досега малите и средните фирми. само еднаш имаме подигнато “Низ годиниве променивме

245

56

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 27 ЈУНИ 2012

АНАЛИЗА 3-4 банки и сите се исти. На почетокот кога ќе влезеш кај нив ти даваат надеж дека ќе добиеш поинаков третман и после извесен период сфаќаш дека не се по ништо подобри од претходните. Условите од аспект на грејс период, камати, хипотека им се многу неповолни. Ми го обезвреднуваат имотот за 2-3 пати при проценката“, вели Тодоровски.

Растат нефункционалните кредити

Банкарите потврдуваат дека е намален интересот кај компаниите за земање кредити во споредба со претходните години. Во услови кога банките се соочуваат со рекорден раст на нефункционалните пласмани, оваа воздржаност на компаниите на некој начин им го намалува притисокот. Но, тоа е меч со две острици. Доколку компаниите не создаваат нови приходи и профит, се потешко ќе ги враќаат старите финансиски обврски, така што обемот на ризични кредити ќе продолжи да расте. Стапката на нефункционални пласмани во моментот изнесува 10,2% од вкупното кредитно портфолио на банките и за една година и три месеци порасна за 0,9 процентни поени. Вкупно 245 милиони евра на компаниите се прогласени за лоши. Во Комерцијална банка велат дека компаниите се воздржуваат од земање кредити за нови инвестиции, реконструкција, реновирање и слични инвестициски активности, а барањата за обртни средства се зголемуваат. „На долг рок, оваа состојба може да ја намали конкурентноста на компаниите поради намалена продуктивност, амортизација и постари технологии. Сепак во моментот ликвидноста е клучниот проблем за кој компаниите бараат решение, а новите инвестиции главно се одложуваат за иднина“, забележуваат во Комерцијална. Од аспект на големината на компаниите нема разлики во

КАПИТАЛ

Филип Котора, член на Управниот одбор на Охридска банка

„Одреден број компании одлучија да ги одложат инвестициите додека не стане поизвесно како ќе се одрази кризата врз нивниот бизнис. Во изминатите два месеци, имаше најави некои инвестиции повторно да се реализираат, евентуално во поскромен износ и на подолг временски рок. Охридска банка го поддржува ваквиот начин на реално и претпазливо размислување. Не располагаме со точни статистички податоци, меѓутоа според претпоставките околу една третина од компаниите се воздржаа од планираните инвестиции, односно се одлучија за прилагодување на временскиот план на нивно спроведување“. квантитетот на барањата. зголемиме кредитирањето „За Македонија можеби од на стопанството, како за клучно значење се извозните големите така и за малите дејности, како што се и средни претпријатија“, металопреработувачката, истакнува Стојановиќ . текстилната, рударската Според него, кај одредени индустрија и дел од индустрии и компании, земјоделските гранки кои се најпогодени од (винaрство, оранжериско и негативните економски преработувачко прехрамбено текови, се јавува и потребата производство), кои во овој од репрограмирање на период имаат константна постоечките кредитни потреба од кредити. обврски. Зголемен е бројот на проекти Прокредит банка во првиот во градежниот сектор“, квартал годинава бележи објаснуваат од Комерцијална. пораст на кредитното Во Шпаркасе банка, исто портфолио од 10,32%. така, забележуваат помала „Со оглед на економското побарувачка за кредити. Иван опкружување, очекувано е Стојановиќ, раководител претпријатијата да бидат на Службата за работа со претпазливи. Всушност големи клиенти, вели дека со нашата определба за тоа резултира и со скромен одговорно кредитирање се раст на вкупниот обем на залагаме за поддршка на кредитирање на компаниите здравиот развој на бизнисот, на ниво на банкарски сектор. што значи задолжување „Во суштина, ваквите според капацитетот на тенденции се во согласност самото претпријатие со движењата на економската замајќи ги предвид активност во државата и во пазарниот потенцијал регионот. Во такви услови и макроекономското опркружување , вели в на неизвесност, разбирлива опркружување“, Јованка Јолеска Поповска, Поп е воздржаноста на генерале компаниите од генерален директор на Прокредит Прок понатамошно банка. задолжување, од компаниите се откаж Најкр кое на среден Најкредитирани але од земањето кредит секто и долг рок би сектори во зар ади кризата, проценуваат портф можело да ја портфолиото бан кар ите на Прокредит Пр наруши нивната банка се солвентност тргови и капацитет трговијата (35%), транспо за отплата на транспортот (19%), рски. Но, производ кредитните обврски. производството земјоделств Шпаркасе банка не отстапува (17%), земјоделството (9%), (7 од својата политика да им градежништвото (7%), даде безрезервна поддршка услугите (9%) и туризмот на претпријатијата и да (4%). Заклучно со крајот го подджи стопанството на 2011 и првиот квартал во Македонија. Покрај на 2012 најголем број последиците кои ги кредити се исплатени за чувствуваме со економската тековна ликвидност, обртни криза и отежнатите услови средства и рефинансирање на стопанисување, наша на постоечки кредити кои политика е што повеќе да го биле земени со несоодветни

1/3

услови. Анализите на Охридска банка покажуваат дека околу една третина од компаниите се откажале од земање кредит. „Во првиот квартал годинава стопанството беше зафатено од значајна нeизвесност и стравување поради влошената економска состојба во еврозоната и очекуваните потреси на домашниот пазар. Оттука, одреден број компании одлучија да ги одложат инвестициите додека не стане поизвесно како ќе се одрази кризата врз нивниот бизнис. Во изминатите два месеци, имаше најави некои инвестиции повторно да се реализираат, евентуално во поскромен износ и на подолг временски рок. Охридска банка го поддржува ваквиот начин на реално и претпазливо размислување. Се трудиме да им излеземе во пресрет на комитентите, не само со кредитна подршка туку и со искрено советување и споделување на гледиштата за натамошен развој. Не располагаме со точни статистички податоци, меѓутоа според претпоставките околу една третина од компаниите се воздржаа од планираните инвестиции, односно се одлучија за прилагодување на временскиот план на нивно спроведување“, објаснива Филип Котора, член на Управниот одбор на Охридска банка. Според него, најзасегнати од кризата се текстилното произвoдство, металургијата и други компании директно зависни од извоз. Прилично отпорни се покажале градежништвото и прехрамбената индустрија.

КАПИТАЛ

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 27 ЈУНИ 2012

АНАЛИЗА

Кредитни картички, минуси, потрошувачки кредити... Секој должи во банка по 650 евра Ако вкупната задолженост на граѓаните изнесува 1,3 милијарди евра, повеќе од половина отпаѓа на потрошувачки кредити, кредитни картички и минуси на тековни сметки, кои се трошат за основна егзистенција. Компаниите пак, вкупно должат 2,1 милијарди евра во банките или секоја од нив по 28,7 илјади евра, што значи дека задолженоста на бизнисот со кредити изнесува само 30% од БДП на земјата Александар Јанев janev@kapital.com.mk

В

о време кога животниот стандард на граѓаните е загрозен поради продлабочувањето на кризата во економијата, Македонците се задолжуваат во банките со потрошувачки кредити за

да преживеат. Ако вкупната задолженост на граѓаните изнесува 1,3 милијарди евра, речиси половина милијарда евра од кредитите се потрошувачки. Доколку на тоа се додадат и долговите на граѓаните од кредитните картички, кои заклучно со мај достигнаа речиси 200 милиони евра, и минусите на тековните сметки од 77 милиони евра, произлегува дека повеќе од половина од вкупната задолженост на граѓаните се должи на заeми за основна егзистенција за купување предмети за домаќинствата, за плаќање сметки, за студирање и за одмори. За разлика од Македонците пак, Србите најмногу се задолжуваат во банките за да купуваат станови. Половина од кредитното портфолио во српскиот банкарски сектор

е од станбени кредити. Во земјава кредитната задолженост со станбени кредити изнесува околу 300 милиони евра. За купување нови автомобили пак, граѓаните заклучно со април позајмиле од банките само 40 милиони евра. Просечната задолженост на Mакедонците е мала ако се анализира во споредба со другите земји. Секој граѓанин во земјава должи во банките просечно по 650 евра, што е речиси еднакво на нивото од минатата година поради забавениот кредитен раст и заострената кредитна политика на банкарите во време на криза. “Македонците се многу претпазливи кога земаат кредити од банките и во споредба со европскиот просек, ние сме на многу пониско ниво. Пред с$, тоа

се должи на конзервативната политика на банките, но и на свеста кај граѓаните да трошат толку колку што имаат. Од друга страна, од аспект на структурата на кредитите, подобро што задолженоста е ниска, бидејќи потрошувачките кредити се трошат тековно за основни потреби, а не за инвестиции во недвижности или за купување автомобили”, велат аналитичарите. Во Србија граѓаните им должат на банките просечно по 900 евра, Црногорците двојно повеќе или 1.800 евра, во Хрватска граѓаните должат просечно по 2.300 евра, додека пак, просечната задолженост на Чесите до крајот на минатата година достигна 3.800 евра. Но, и таму банкарите не се загрижени, бидејќи најголем дел од граѓаните на Чешка

57

58

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 27 ЈУНИ 2012

КАПИТАЛ

АНАЛИЗА земале кредити за да купуваат станови, што се смета за “паметен долг”. Сепак, најпотонати во долгови во Европа се жителите на Ирска, Португалија, Холандија и Данска.

Кога ќе се потроши платата, се оди во минус

Минусното салдо на тековните сметки создадено со надминување на платата во мај достигна 77 милиони евра. Граѓаните с$ повеќе посегнуваат по минусот на картичките, како наједноставен, но и најскап начин на финансирање, главно поради малите плати и зголемените трошоци, барајќи начин како да се преживее. Растот на вредноста на минусното салдо на тековните сметки се должи и на тоа што банките драстично го намалија кредитирањето, но не се откажаа од надминување на лимитот на картичките. Во борбата да привлечат што повеќе клиенти, најчесто тие дозволуваат надминување на два редовни приливи од плата или пензија. Дозволеното надминување на лимитот може да го користат сите клиенти кои имаат трансакциска сметка и редовно примаат плата или пензија. Банкарите признаваат дека има огромен интерес за користење дозволено надминување на трансакциски тековни сметки. Од банките потврдуваат дека имаат одредени проблеми при наплатата на долговите од минусните салда, но состојбата не била загрижувачка. Најпроблематични биле граѓаните кои престанале да работат. Тие веќе не добиваат приливи на сметките од плата, а тогаш дозволениот минус станува недозволен. За такво недозволено надминување банките наплатуваат повисока казнена камата.

Ќе расте задолженоста на кредитни картички

Расте задолженоста на граѓаните и на кредитни картички. Најновите податоци на Народната банка (НБМ) покажуваат дека долгот на кредитни картички изнесува

192 милиони евра или просечно по 670 евра на една картичка. Анализирајќи ја структурата на кредитните пласмани, кредитните картички се едни од најомилените видови кредити, веднаш по потрошувачките. Бројот на картички во оптек постојано расте, граѓаните с$ повеќе ги користат како најсовремен финансиски инструмент. Соседите од регионот пак, се далеку позадолжени отколку Македонците. Вкупниот долг од кредитни картички во Европа изнесува околу 2,5 трилиони евра, а се очекува дека 7% од нив, односно 170 милијарди евра нема да бидат вратени. Англија е меѓу земјите кои имаат најголеми проблеми поради големиот број издадени кредитни картички. Според последните проценки, кредитните картички во светот се користат 25 пати во една секунда. Во следниот период се очекува задолженоста со кредитни картички дополнитено да порасне. Народната банка донесе одлука да ја укине мерката за ограничување на кредитирањето со кредитни

Кредитните картички и минусите го зголемуваат ризикот во портфолиото

Растот на задолженоста на граѓаните со кредитни картички и минуси на тековните сметки е главен двигател на кредитирањето. Според последните податоци од НБМ, кредитниот пораст во банкарскиот сектор заклучно со април изнесува 8,5%, и дури две третини од кредитите се одобрени за граѓаните. Најголем дел од нив биле кредити со повисок ризик, како што се потрошувачките, кредитните картички или минусите на тековните сметки. “Анализата на одделните видови кредити на домаќинствата укажува на понеповолна структура во однос на претходниот месец. Имено, кредитите за населението со повисок ризик, како што се негативните салда на тековните сметки и потрошувачките кредити, претставуваат главен двигател на кредитниот раст во секторот домаќинства, со придонес од околу 60%”, пишува во еден од извештаите на НБМ за кредитниот пазар. картички и дозволување минуси на тековните сметки, која ја воведе пред две години. Тогаш, во екот на кризата, Народната банка им нареди на банките да одвојуваат повеќе пари како покритие за секоја издадена кредитна картичка и дозволен минус, со што требаше да се ограничи овој вид кредитирање. Сега, со укинувањето, се очекува дека задолжувањето со кредитни

€

€ € € €

картички и пробивање на салдото на тековната сметка дополнително ќе се зголеми. Долговите на граѓаните од кредитните картички заклучно со април достигнаа речиси 200 милиони евра, додека пак, минусите на тековните сметки изнесуваат 75 милиони евра. Поради важењето на оваа мерка, растот на овој вид кредитирање беше минимален. Банкарите оценуваат дека во следниот

КАПИТАЛ

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 27 ЈУНИ 2012

АНАЛИЗА период може да се очекува зголемување на кредитирањето со картички, но сепак, коментираат дека банките ќе бидат претпазливи поради кризата во која се наоѓа домашната економија, односно загрозениот животен стандард на граѓаните.

Бизнисот не може да дојде до кредити Компаниите пак, вкупно должат 2,1 милијарди евра во банките или секоја од нив по 28,7 илјади евра, што значи дека задолженоста на бизнисот со кредити изнесува само 30% од БДП на земјата. За споредба, задолженоста на германските компании, на пример, е два пати поголема од БДП на земјата, што значи дека германскиот бизнис им должи на банките пет трилиони евра. Но, германските

компании, иако теоретски презадолжени, ја создадоа најмоќната економија во Европа, а резултатот од “дисциплинираната” кредитна политика во Македонија е поразителен - ниско ниво на инвестиции, слаби компании со мал извоз, кои генерираат армија од невработени луѓе и низок животен стандард. Неликвидноста во економијата стана главен проблем. Тоа доведе до блокирање на повеќе од 134.000 сметки на граѓани и на компании. Недовербата на банките во перспективите на приватните компании го замрзна кредитирањето на економијата, а банкарите целосно се свртеа да работат со државата. Наместо во кредити за бизнис-секторот, тие парите ги вложуваат во државни хартии од вредност. Според последните

статистички податоци, банките за приватните компании месечно одобруваат кредити во вредност од околу 21 милион евра. Имајќи ги предвид овие податоци, се отвора прашањето – има ли банка во земјава што дава кредити за приватниот сектор? Иако гувернерот, министерот за финансии, па дури и премиерот јавно апелираат за поголема кредитна поддршка од банките, очигледно тоа нема да ги премисли банкарите да даваат повеќе кредити. “Домашната економија минува низ кризен период, банките што имаат вишок ликвидност перципираат висок кредитен ризик и веројатно, поради тоа, наместо во кредити, парите ги пласираат во државни или во благајнички записи. Тоа е конзевартивна политика

на кредитирање со која се одликува нашиот банкарски сектор, бидејќи се внимава процентот на лоши кредити да не се зголемува. Сега вистинското прашање не е колкави ќе бидат каматите, туку дали ќе има кредити. Според мене, подобро е банките да даваат повеќе кредити по какви било камати, отколку да замре кредитната активност”, оценува генералниот директор на Прокредит банка, Јованка Јолеска-Поповска. Слично како и граѓаните, засега бизнисмените доминантно бараат кредити за надминување на тековните финансиски проблеми, а ретко кои бараат заеми за инвестиции. Според последните податоци на НБМ, кредитниот пораст во април, во споредба со истиот месец лани, изнесуваше 8,5%.

59

60

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 27 ЈУНИ 2012

КАПИТАЛ

АНАЛИЗА

Во изминатите неколку години луѓето и компаниите станаа значително почувствителни при изборот на банка. Имаат с$ повеќе барања и сериозно го промислуваат изборот на банка. Банкарите треба да бидат свесни дека клиентите од банкарскиот бренд бараат конзистентност, чесност, сигурност, одговорност и флексибилност. Анализираме како македонските банки го градат имиџот пред своите клиенти Верица Јорданова jordanova@kapital.com.mk

И

зборот на банка каде ќе ги доверите своите пари, каде ќе подигнете кредит и која кредитна картичка ќе решите да ја користите најмногу зависи од имиџот кој една банка го има креирано кај секој од нас. Најчесто, изборот се сведува на банка која е синоним за доверба, сигурност и одржливост. Ова, дефинитивно, не е психологија или “филозофија“, како што би рекле многумина. Напротив, ова е докажана реалност на чии постулати најголем

БРЕНДИРАЊЕ ВО ФИНАНСИСКИ СЕКТОР

Силниот банкарски бре клиенти, гарантира сигу дел од банките ги градат стратегиите за привлекување и задржување на клиентите. Во глобални рамки, финансиската криза и јакнењето на конкуренцијата на пазарот на финансиски институции ги натера банките с$ повеќе да вложуваат во јакнење на корпоративниот бренд, но и во брендирање на своите услуги и производи. Целта е повеќе од јасна - силниот бренд ја придвижува побарувачката, гарантира сигурност на деловните партнери, ги мотивира вработените и гарантира лојалност на клиентите. Анкетата меѓу македонските банки покажа дека ваквиот пристап кон клиентите преку комуницирање на корпоративните вредности во голема мера се применува и на македонскиот пазар. Различниот пристап се должи на фактот што на македонскиот пазар, покрај домашните банки, работат и банки кои по влезот на странска банка ги променија своето име, лого и целосно брендот, но и такви кои и покрај промената на сопственоста, го задржаа својот бренд. За улогата на брендот во успешноста на работењето од Комерцијална банка велат дека во услови на с$ поостра конкуренција на банкарскиот пазар, моќта на брендот станува одлучувачки фактор за мотивирање на вработените, задржување на постојните и привлекување нови комитенти. “Вложувањето во брендот ни гарантира дека нашите клиенти ќе го поврзуваат името на банката со саканите вредности, па поради тоа,

Во услови на с$ поостра конкуренција на банкарскиот пазар, моќта на брендот станува одлучувачки фактор за мотивирање на вработените, задржување на постојните и привлекување нови клиенти. важноста од зачувување на позитивната перцепција на брендот е еден од нашите главни стратешки правци“, велат оттаму. Oваа банка спроведува стратегија на единствен бренд како одраз на нивниот интегриран деловен модел и пристапот “една банка” за сите банкарски производи и услуги. Оттаму објаснуваат дека вложувањето во брендот не е бадијала. Напротив, резултира со зголемена препознатливост на брендот, поголемо

задоволство на клиентите и на вработените и пожелноста на банката како потенцијален работодавец. А тоа пак, на крајот на денот резултура со зголемен пазарен удел, повисоки приходи, пониски трошоци и поголема добивка и секако, добар имиџ во јавноста.

Различни пристапи иста цел

Колку е тешко и комплицирано да се влезе во потсвеста на потрошувачите со ново име,

Добриот спој на вредносните принципи - 187 години традиција, сигурност и доверба - се комуникациски алатки кои ги комуницираме на ниво на групација.

КАПИТАЛ

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 27 ЈУНИ 2012

АНАЛИЗА

енд привлекува урност

Bank of America - најценет банкарски бренд во светот

Најголемата американска банка по вредноста на имотот, Банката на Америка (Bank of America), воедно, е најценет банкарски бренд во светот. Според лондонски “Бренд фајненс“ (Brand Finance), вредноста на брендот на оваа банка се проценува на 30,6 милијарди долари. На второ место е друга американска банка, Велс Фарго (Wells Fargo), со бренд кој вреди 28,9 милијарди долари. На трето место е британски HSBC Holdings. Стопанска банка а.д. Скопје во својата мисија се обврзува дека “со понудата на широка палета на иновативни производи и услуги целосно ориентирани кон потребите на клиентот се стреми да биде партнер од доверба за своите комитенти, поддржувајќи го нивниот раст и задоволувајќи ги нивните потреби. нов дотогаш непознат бренд потврдува искуството на Шпаркасе банка по влезот во Македонија преку купување на Инвест банка. Тие прво го скенираа пазарот, ја следеа перцепцијата на луѓето и потрошувачите, ги спознаваа луѓето со кои работат, па дури по две години решија да пристапат кон ребрендирање со промена на името и на логото. Практика на оваа банкарска групација е на сите пазари на

кои работи да настапува под овој банкарски бренд, кој стои зад трите основни постулати, важни за имиџот: традиција и доверба, одговорност и задоволство за продолжување на традицијата и успехот на групациско ниво. “Можам да кажам дека со овој бренд и со промената на името и на логото ние само добивме. Членка сме на најголемата банкарска групација во Југоисточна Европа, Ерсте и Штаермеркише шпаркасе, која

Прокредит банка работи за долгорочно да гарантира дека е топла и отворена, динамична и активна, брза и ефикасна банка за моето семејство и за мојот бизнис.

постои 187 години. Точно е дека треба да помине време за да ги имплементираме и да се усогласиме целосно со групациските стандарди, но периодот на прилагодување ќе заврши во многу блиска иднина. Со промената на името и на логото се прилагодивме на модерните интернационални стандарди во подобрување на квалитетот на услугите со единствена цел - да се одржи позитивниот имиџ во јавноста во секој сегмент од работењето“, вели Кристина Депо, раководител за маркетинг и комуникации во Шпаркасе. Стопанска банка а.д. Скопје пак, по преземањето од страна на NBG групацијата не го промени своето име. Велат дека преземањето само му даде дополнителна вредност на брендот со тоа што стана интегрален дел на една од најуспешните групации во регионот. “Стопанска банка а.д. Скопје е еден од постарите македонски брендови со богата традиција на раст, развој и успех. Посветуваме посебно внимание врз третманот на својот бренд и имиџот кој го застапуваме“, велат од Стопанска банка, објаснувајќи дека применуваат стратегија

ориентирана кон клиентите, нудејќи иновативни производи и услуги и наметнувајќи се како партнер од доверба за своите комитенти. Со аквизицијата на Сосиете Женерале, Охридска банка се одлучи за стратегија на позиционирање на локалниот пазар преку синергија на локалните вредности на банката со вредностите на единствениот меѓународен бренд присутен во земјата што овозможува поддршка, сигурност и доверба за клиентите. “Охридска банка не го промени називот по влезот на Групацијата од причина што настојуваме банката да ја издигнеме во национално препознатлива и стабилна финансиска институција заштитена под брендот на Сосиете Женерал. На тој начин градиме препознатлив домашен бренд во рамки на меѓународна групација. Брендот и називот се само дел од целата приказна, бидејќи во текот на изминатите пет години паралелно работиме на развој на банката, консолидација со Групацијата, развој на нови производи, имплементација на нормативните стандарди на Групацијата во сите

61

62

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 27 ЈУНИ 2012

КАПИТАЛ

АНАЛИЗА оперативни сегменти што претставува додадена вредност за брендот”, објаснува Светлана Штерјова, раководител на дирекција за комуникации и стратешки маркетинг.

Зошто е важно да се биде БРЕНД во банкарството?

Банките во Македонија со овој аспект од работењето и комуницирањето со пошироката јавност почнаа да се занимаваат посериозно дури со доаѓањето на странските банкарски брендови. Тие денеска се повеќе од свесни дека асоцирањето на името на банката со саканата вредност им се враќа како бенефит преку поголемата препознатливост на производите, позадоволни клиенти, што на крајот на денот, резултира и со подобри финансиски резултати. Во однос на с$ поекспонираното користење на терминот бренд, од Прокредит банка потенцираат дека бренд може да биде и производ и услуга, со оглед на тоа што кај нас брендот како термин се врзува главно за препознатлив производ или компанија. Брендот се креира преку графичкиот дизајн, изгледот на компанијата, корпоративната култура на вработените, начинот на огласување, иновативната предност… Биљана Северинова, директор на маркетинг во банката, вели дека не постои порелевантна дефиниција на брендот од доживувањето на клиентот. “Брендот Прокредит банка работи за да ги стекне и долгорочно да ги гарантира следните искуства: банка за моето семејство и за мојот бизнис, едноставно банкарство, достапно за сите, банка која промовира одговорност, приземјена и народна комуникација“, објаснува Северинова. Целата маркетинг и адвертајзинг-кампања на банката оди во правец да се креира очекување дека клиентот ќе биде добредојден, ќе добие услуги едноставни за разбирање и по достапна

Довербата клучна за мобилните плаќања

Неодамнешното истражување на ГФК спроведено во девет земји покажа дека довербата и познавањето на банката и на мобилниот телефон се двата клучни елементи за прифаќање на сервисите за плаќање преку мобилен телефон. Истражувањето кое опфати 8.603 испитаници во САД, Велика Британија, Франција, Италија, Германија, Шпанија, Јужна Кореја, Бразил и во Кина покажа дека за корисниците на опцијата за плаќање преку мобилен телефон примарна е сопствената доверба во финансиските брендови и доброто познавање на марката на телефонот која ја користат. Глобално, на 62% од потрошувачите им е привлечна понудата за плаќање преку мобилен уред, повеќе во земјите во развој како Кина и Бразил, а помалку во САД и во Европа, каде што сегашниот чип и ПИНсистемите за плаќање се добро етаблирани. Истражувањето покажа дека финансиските брендови имаат највисоко ниво на доверба цена, ќе го добие она што е загарантирано во договорот и дека ќе се најде решение за секое барање или проблем.

Зошто е важна силната перцепција на брендот?

Истражувањата спроведени во регионот, но и пошироко потврдуваат зошто е важно банките да го јакнат и правилно да го комуницираат својот бренд. Првенствено, заради јакнење на довербата кај клиентите, која е клучна за да ги прифатат новите банкарски производи и услуги, главно поврзани со новите технологии. Истражување спроведено на популација над 15 години во Хрватска покажа дека припадноста на голема меѓунар-одна банкарска група-ција на одделни банки во Хрватска во 2010 година била повеќе од трипати поважна за клиентите отколку пет години порано. Во последните пет години бројот на клиенти кои изборот на банка им го препуштаат на работодавците се намалил за 32%. Со други зборови, клиентите станале значително почувствителни, со повеќе барања и многу повеќе го промислуваат

(48%). Довербата е особено голема кај водечките банки, потрошувачите веруваат дека можат да се потпрат на нивната сигурност на процесите за плаќање и можат мобилното плаќање да го прифатат како следен природен чекор. Мобилните и телеком-брендовите имаат значително пониска доверба, посебно кога се работи за контрола на финансиските трансакции. Притоа, најголема е довербата во Paypal, во Нокиа и во Епл.

Кредитните картички - пример за добри имиња на брендот

Виза (Visa) укажува на интернационална димензија, а Мастеркард (MasterCard) го нагласува врвниот квалитет. Успехот на името на брендот зависи од способноста на финансиските организации да го исполнат она што го ветуваат. Создавањето асоцијации кои се однесуваат на институцијата и на нејзината понуда имаат клучно влијание врз перцепцијата на клиентот за квалитетот на финансиските производи и услуги. Посебно важни се асоцијациите кои се однесуват на кредибилитетот, довербата и допадливоста. За креирање на имиџот на брендот, освен огласувањето, голема улога имаат и слоганите. За Виза тоа е “Виза е секаде каде што вие сакате да бидете“, наспроти “Некои нешта немаат цена. За с$ останато постои Мастеркард“. изборот на банка. Поради големото значење што го добива банката во секојдневниот живот на луѓето, банкарите треба да бидат свесни дека клиентите од банкарскиот бренд бараат конзистентност, чесност, сигурност, одговорност и флексибилност. Направените анализи покажуваат дека кон вредноста пак, на брендот најмногу придонесуваат иновациите, транспарентноста и способноста да се креира додадена вредност.

Општествената одговорност во работењето има посредни мултипликативни ефекти на работењето. За разлика од јакнењето и градењето брендови во други индустрии, вредноста на брендот кај банките се надградува со постојано развивање и подобрување на услугите, со силна одговорност кон заедницата и спроведување деловни и општествено одговорни проекти и процеси. Затоа, банките често се и спонзори на спортски клубови.

64

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 27 ЈУНИ 2012

КАПИТАЛ

КОЛУМНА

Економски мерки донесе врска со економската и с (втор дел)

В Јитка Пантучкова

претседател на Управен одбор на Охридска банка

о натписот објавен на 31 мај ја анализиравме првата група клучни мерки, што претставува значителен егзоген фактор кој ги потенцира Повеќегодишната финансиска рамка и идната политика на кохезија по 2013 година. Денес ќе обрнеме внимание на две останати групи такви мерки: зачувување на стабилноста на еврозоната (2) и поправање на финансискиот сектор (3).

Зачувување на стабилноста на еврозоната Во 2010 година ЕУ реагираше на должничката криза со поставување привремен механизам за поддршка, кој ќе биде заменет од постојаниот Европски механизам за стабилност (ЕМС) во 2013 година. Овие мерки за поддршка помагаат да се зачува финансиската стабилност на европросторот. Тие зависат од ригорозна фискална консолидација и програми за реформа и се развиваат во тесна соработка со Меѓународниот монетарен фонд (ММФ). За да се гарантира стабилноста на еврозоната како целина и да им се помогне на индивидуалните земји-членки со финансиски тешкотии и/или под значителен пазарен притисок, поставени се привремени механизми како алтернатива за последно прибежиште. Исто така, постигнат е и договор за перманентен механизам, кој треба да стапи на сила на 1 јули 2013 година. Финансиска помош може да се обезбеди за земјите-членки кои се дел од еврозоната, кои тоа го бараат, што е предмет

на силна условеност, која се отсликува во програма за економско прилагодување, кое треба да се преговара со Комисијата и со ММФ во соработка со Европската централна банка (ЕЦБ). Со таков механизам, Комисијата има капацитет да делува за заштита на еврото дури и во најстресните сценарија. Тоа е јасен одраз на заедничкиот интерес и солидарност во рамките на еврозоната, како и индивидуална одговорност на секоја земја-членка на ЕУ пред другите членки. Во пресрет на упорниот притисок на пазарите на државни долгови, земјитечленки на еврозоната и Комисијата одлучија на 10 мај 2010 година да воспостават два привремени механизми како алтернатива, кои вредат до 500 милијарди евра (2012-2013 година) за поддршка на која било друга земја од еврозоната на која би & требало финансиска помош. Тие се Европскиот механизам за финансиска стабилност (ЕМФС), основан на гаранции од ЕУ-буџетот до 600 милијарди евра и Европскиот фонд за финансиска стабилност (ЕФСФ), интервладин орган кој обезбедува до 440 милијарди евра во гаранции од земјитечленки на еврозоната. ММФ одлучи да ги збогати овие механизми со потенцијална финансиска поддршка за земјите во еврозоната до 250 милијарди евра. Есента 2010 година земјитечленки на еврозоната одлучија да постават перманентен механизам, официјализиран во спогодба, како структурен одговор на секое идно барање за финансиска помош по 2013 година. Европскиот механизам за стабилност (ЕМС) ќе

обезбеди перманентна рамка за решавање кризи и ќе преземе улога и на ЕФСФ и на ЕМФС во обезбедување екстерна финансиска помош до земјите-членки на еврозоната од 1 јули 2013 година. Пристапот до финансиската помош на ЕСМ ќе се дава на основа на строго условени политики под програма за макроекономско прилагодување и ригорозна анализа за одржливост на јавниот долг, што ќе се извршува од Комисијата заедно со ММФ и во соработка со ЕЦБ. Земјите-членки кориснички ќе мора да воспостават соодветна форма на вклучување на приватниот сектор, во согласност со специфичните околности и на начин кој е целосно конзистентен со практиките на ММФ. Земјите кои не се членки на еврозоната може да одлучат дали ќе учествуваат во операциите на ЕМС на ад хок основа. Условите на ЕМС, вклучувајќи го и управувањето, капиталната структура и поделба, локацијата, инструментите и инволвираноста на ММФ беа договорени на самитот на еврозоната во март 2011 година и беа потврдени од Европската комисија по две недели. ЕМС ќе има ефективен капацитет на кредитирање од 500 милијарди евра (вкупен запишан капитал од 700 милијарди евра, од кои 80 милијарди евра ќе бидат во форма на уплатен капитал и 620 милијарди евра во комбинација на обврзувачки капитал и од гаранции од членките од еврозоната). Спогодбата за функционирањето на ЕУ (член 136) ќе се промени за да се воспостави ЕМС. Откако

КАПИТАЛ

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 27 ЈУНИ 2012

КОЛУМНА

ени на ниво на ЕУ во со финансиската криза Комисијата и Европскиот парламент ги дадоа нивните мислења, Европскиот совет се согласи на оваа измена во февруари и март 2011 година, отворајќи го патот за национална ратификација.

Поправање на финансискиот сектор ЕУ воспостави нови правила и агенции за решавање сеопфатно дефинирани проблеми со кои може порано да се соочи финансискиот сектор и да се осигурa дека сите финансиски играчи се соодветно регулирани и надгледувани. Дополнителна работа е завршена со вклучување на повеќе систематски и ригорозни банкарски стрес-тестирања, кои се одвиваат редовно. Од самата појава на финансиската криза во 2008 година активностите на ЕУ се насочија кон пополнување на дупките во финансискиот сектор со цел подобрување на стабилноста, транспарентноста и на довербата. Нова архитектура за финансиска супервизија, која е многу строга, е воспоставена во јануари 2011 година со Европскиот одбор за системски ризик (ЕОСР), за осигурување дека макроекономските ризици се откриваат доволно рано. Ова се дополнува со три секторски европски супервизорски власти: Европското банкарско тело (Лондон); Европската управа за осигурување и тело за професионални пензии (Франкфурт) и Европската управа за хартии од вредност и пазари (Париз). Се дефинираат зајакнати правила за барања за капитал за банки, инвестициски фирми и осигурителни

компании: четврта ревизија на Директивата за барање за капитал за банки и инвестициски компании и Директива за солвентност II за осигурителни компании (влегува на сила во 2013 година). Подоброто управување со ризиците кај финансиските институции ќе се олесни со постоечките и со нови правила за управување со награди и бонуси кај финансиските институции и намалување на иницијативите за краткорочно преземање ризици. Се имплементира глобален пристап за осигурување дека ниеден финансиски фактор, пазар или производ нема да избегне соодветно регулирање и ефикасна супервизија. Веќе се преземени активности за создавање рамка за хеџфондови и приватен капитал и некои правила за управување на кредит рејтинг-агенции. Повеќе иницијативи се во преговори или следуваат во блиска иднина, вклучувајќи деривати, продажба без покритие, финансиски пазари и злоупотреба на пазарот. Исто така, суштинско е оддалечувањето од тековната состојба на морален хазард, во која банките, де факто, зависат од владина интервенција доколку се соочат со сериозни тешкотии. Затоа, во наредните неколку месеци Комисијата ќе предложи сеопфатна рамка за решавање на банките кои пропаѓаат - да осигура дека банките можат да пропаднат на уреден начин, а дека даночните обврзници не мора да плаќаат кога има тешкотии. Паралелно со ова, се работи на осигурување на одржливоста на банкарскиот сектор и за надминување на кризата. Банкарското

стрес-тестирање е една од супервизорските алатки користени на ниво на ЕУ за откривање потенцијални слабости и спречување банкрот или пропаѓање на системот. Тестирањето ја проценува целокупната отпорност на банкарскиот сектор на ЕУ и индивидуалната солвентност на банките во однос на хипотетички негативни настани. Оваа работа ја води Европското банкарско тело. Другите засегнати страни се ЕЦБ, Комисијата и националните супервизори, кои се одговорни за спроведување на тестирањето на национално ниво. Спроведени се два круга на стрес-тестирања од 2008 година. Европското банкарско тело започна нова рунда стрес-тестирања на широк примерок на банки од ЕУ во 2011 година. Беа спроведени ригорозни ревизии и контроли на квалитетот и резултатите беа објавени на крајот од истата година. Мора да се осигури целосна транспарентност во однос на изложеноста на банките. Со стрес-тестирањето се очекува од сите банки кои ќе се идентификуваат како ранливи или недокапитализирани да преземат соодветни дејства. Земјите-членки ќе објават, заедно со публикувањето на новите резултати од стрестестирањето, специфични планови за разрешување за реструктурирањето на ранливите институции, вклучувајќи и потенцијални пазарни решенија, како што е директното финансирање на пазарите или продажба на средства, но исто така и солидни рамки за рекапитализација на индивидуални институции и забрзување на банкарското

Во 2010 година ЕУ реагираше на должничката криза со поставување привремен механизам за поддршка, кој ќе биде заменет од постојаниот Европски механизам за стабилност (ЕМС) во 2013 година. Овие мерки за поддршка помагаат да се зачува финансиската стабилност на европросторот. Тие зависат од ригорозна фискална консолидација и програми за реформа и се развиваат во тесна соработка со Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) реструктурирање каде што е потребно, во рамките на правилата за помош на ЕУземјите. Стрес-сценаријата, развиени од Европското банкарско тело во блиска соработка со ЕЦБ, ЕСРБ и со Комисијата, се ригорозни и ги третираат проблемите на пазарот во однос на степенот на сериозноста и обемот на тестирањето. Во однос на државните ризици, шокови ќе се применат за изложеноста на банкарските трговски книги. Одделно, Европското банкарско тело спроведува извештај за банкарските структури на финансирање и на ликвидноста на нивните портфолија.

65

66

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 27 ЈУНИ 2012

КАПИТАЛ

АНАЛИЗА

Грчките банкари тврдат дека 40% од парите се пренасочени во странски банки, а 60% се чуваат во домовите. Се проценува дека најмногу пари завршиле во банки во Велика Британија и во Луксембург, а помалку во Швајцарија, поради заострените услови таму. Дел од грчките пари заминаа и во соседството, односно во Турција и во Бугарија.

ПАНИЧНО ПРАЗНЕЊЕ НА ГРЧКИТЕ БАНКИ

КАДЕ ОДАТ ПАРИТЕ ПАРИТ СЕКАДЕ, САМО НЕ В

Васе Целеска

celeska@kapital.com.mk

П

оради страв од колабирање на финансискиот сектор во Грција, предизвикан од должничката и политичката криза во земјата, и евентуалното напуштање на еврозоната, што и покрај последните парламентарни избори останува опција за презадолжената Грција, богатите инвеститори и обичните штедачи забрзано почнаа да ги префрлаат своите пари во странство со цел да го спасат својот капитал од бродот што тоне. Иако од почетокот на кризата во Грција, во 2010 година, досега од грчките банки се извлечени депозити во вредност од дури 72 милијарди евра, незначителен износ заврши во филијалите на македонските банки во пограничните градови

Гевгелија и Битола. “Има многу мал интерес, но станува збор за мали износи од неколку илјади евра. На почетокот мислевме дека дека ќе има многу повеќе и се подготвувавме, но тоа не се случи. Ниту во Гевгелија, ниту во Битола“, велат во банките во земјава. Затоа, пак, моќни странски банкари се во лов на грчки штедачи. За да дојдат до нивните заштеди, нудат погодни услови, користејќи ја нестабилната политичка ситуација во Грција. Единствено нешто што ветуваат странски банки,

меѓу кои се УБС, Мерил Линч, односно за 35,4 милијарди Дојче банк, Ситибанк, Кредит евра и дека на крајот на гу други, изнесувал агрикол и многу април изнесувале анции е да дадат гаранции 165,9 милија милијарди евра. Спо за безбедностаа на Според проценк влоговите. проценките, Евидентно е дневно во Грција во дека Грците Грција, просе се во текот на просек, повле изминатите повлекуваат милиони евра се повлек уваат од грчките банки дневно 10 до 500 две години од 100 мили постепено милиони евра. Банка извлекуваа Банкарите предуп пари од предупредуваат грчките банки.. дека брз брзината повлеку Податоците на централната на повлекување ваат дека банка покажуваат на парите се зголеми пред депозитите во 2011 година последните парламентарни се скратени за околу 17%, избори, кои се одржаа на

100-500

КАПИТАЛ

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 27 ЈУНИ 2012

АНАЛИЗА

Е НА ГРЦИТЕ? ВО МАКЕДОНИЈА! Од почетокот на кризата во Грција, во 2010 година, досега од грчките банки се извлечени депозити во вредност од дури 72 милијарди евра. Само незначителен износ заврши во филијалите на македонските банки во пограничните градови Гевгелија и Битола.

17 јуни, и дека вкупниот дневен одлив на депозити од големите банки во тој период достигна 500 до 800 милиони евра, додека од малите банки се повлекуваат депозити во износ од 10 до 30 милиони евра. Само во изминатите 20 дена штедачите повлекле над четири милијарди евра. Банките имаат молби и за повлекување суми од над 20.000 евра дневно. Висок претставник од Народната банка на Грција (НБГ) истакна дека веќе подолг период се забележува тренд на повлекување на парите од банките, но дека паниката с$ уште не е на нивото од 2010 година, кога земјата за прв пат беше спасена од банкрот. Компаниите и граѓаните и во минатиот месец продолжија забрзано да ги повлекуваат

72

милијарди евра е вредноста на депозитите извлечени од грчките банки од 2010 година досега

17% 30% 170,1 40% 60%

се намалија депозитите во грчките банки лани

помалку депозити има во грчките банки од најниското ниво забележано во 2009 година

милијарда евра изнесуваше вредноста на депозитите минатиот месец во Грција

од повлечените пари од грчките банки се пренасочуваат во странство

од повлечените пари од банките Грците чуваат во домовите

парите од грчките банки, покажаа последните податоци на Европската централна банка (ЕЦБ), што укажува на недовербата што ја имаат во грчкиот банкарски систем. Депозитите на приватниот сектор во мај беа намалени за 2,7%, по нивното намалување за речиси 3% претходниот месец. Со ова, вкупниот износ на остварени депозити се намали на 170,1 милијарди евра, што е 30% помалку во споредба со најниското ниво забележано во декември 2009 година.

Најголем ќар имаат британските и луксембуршките банки Грчките банкари тврдат дека 40% од парите се пренасочени

во странски банки, а 60% се чуваат во домовите. Се проценува дека најмногу пари завршиле во банки во Велика Британија и во Луксембург, а помалку во Швајцарија, поради тоа што Швајцарците почнаа да ги заоструваат условите и да ги зголемуваат даноците за странските инвеститори во земјата. Сепак, нема официјални податоци кои кажуваат колку од грчките пари се префрлени во овие земји и во кои банки. Дел од парите кои Грците масовно ги вадеа од банките, исто така, се вложени во банки во Турција и во Бугарија, тренд кој беше актуелен и минатата година. Стравувањата од истекување

пари од Грција кон Турција е и една од причините за изјавата на лидерот на Пасок и поранешен министер за финансии на земјата, Евангелос Венизелос, кој вели дека турските банки се во високо ризична положба, бидејќи држат шпански обврзници во износ од 40 милијарди евра. Според проценките, најмалку 400 милиони евра повлечени од грчки банки биле префрлени по индиректни патишта во турски банки. Бугарија, исто така, е една од дестинациите за која постојат сознанија дека таму завршиле дел од грчките пари. Иако не станува збор за импозантни износи, бугарската власт се пофали дека депозитната страна на нивните банки е

67

68

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 27 ЈУНИ 2012

КАПИТАЛ

АНАЛИЗА збогатена и за влогови од грчките граѓани и компании. Познавачите на состојбата велат дека поголем број од грчките богаташи и штедачи веќе ги префрлиле своите пари во странство, бидејќи кризата во земјата трае веќе долг период.

Банките во тешка ситуација Ваквата состојба им задава големи главоболки на грчките банки, кои и така тонат во проблеми. “Грчките банки се притиснати од сите страни. Имаат големи загуби затоа што разни доверители не можат да ги вратат кредитите. Од друга страна, имаат многу пари вложено во грчките државни обврзници. Поголем број банки добија лоши оценки од рејтинг-агенциите. И ако сега ги остават на цедило и приватните вложувачи, тогаш голем број од нив се осудени на пропаѓање, така што нема да има кој да го финансира стопанството“, појаснува поранешниот министер за финансии и лидер на ПАСОК, Евангелос Венизелос. Згора на сета мака, построгата даночна политика на грчката влада, која треба да се воведе целосно на барање на меѓународните кредитори, се заканува со блокирање на банкарските сметки на даночните криминалци, а тоа дополнително ги плаши клиентите на домашните банки. Здружението на грчките банки, од друга страна, пак, порача дека заштедите до 100.000 евра се апсолутно сигурни. Но, има голем број грчки граѓани кои се несигурни поради можноста од државен банкрот на нивната земја. Со оглед на фактот дека тие сосема легално можат да отвораат банкарски сметки во другите европски земји, владата не може да стори ништо против одливот на милијарди евра во странските банки. Некои од штедачите бараат и алтернативни решенија за спас на заштедите. Аналитичарите

Капиталот се сели од сите презадолжени земји В

есникот “Волстрит журнал“ неодамна објави дека финансиските советници во Швајцарија регистрирале и постојан прилив на средства од Италија. Богатите Италијанци најчесто купуваат швајцарски франци или злато. Голема е и побарувачката за сефови. Весникот открива дека и богатите Португалци, исто така, изнесуваат пари од родната земја. Сепак, префрлањето капитал во странство никаде не зело толку голем замав колку во Грција. Според податоците што ги објави Светската банка, минатата година депозитите во грчките банки се намалија за 17%. Ваквата тенденција на намалување на депозитите во банките била забележана и во други земји, но во помала мера.

велат дека поконзервативно настроените вложувачи ги претпочитаат германските државни обврзници, а оние кои сакаат да остварат поголем профит вложуваат во акции на разни претпријатија во странство.

Повеќе нелегален отколку легален трансфер на пари Аналитичарите на Блумберг велат дека многу е тешко да се спречи тенденцијата на префрлање пари во странство. Државите имаат најголемо влијание кога станува збор за парите што се изнесуваат за да се избегне плаќањето данок. Грција, на пример, неодамна замрзна три сметки во Швајцарија на богати грчки бизнисмени, а поранешниот министер за финансии, Венизелос, призна дека е тешко е да се направи разлика меѓу легалниот и нелегалниот трансфер на пари и истакна дека нелегалниот трансфер е повеќе застапен. Според информациите во грчките медиуми, поголем дел

Евангелос Венизелос,

лидер на ПАСОК и поранешен министер за финансии

“Грчките банки се притиснати од сите страни. Имаат големи загуби затоа што разни доверители не можат да ги вратат кредитите. Од друга страна, имаат многу пари вложено во грчките државни обврзници. Поголем број банки добија лоши оценки од рејтинг-агенциите. И ако сега ги остават на цедило и приватните вложувачи, тогаш голем број од нив се осудени на пропаѓање, така што нема да има кој да го финансира стопанството.“ од капиталот што се префрла во странство опфаќа заштеди што веќе се оданочени во согласност со законите и им припаѓаат на луѓе кои, едноставно, се обидуваат да си ги заштитат средствата во случај земјата да излезе од

еврозоната. Ако се случи тоа, заштедите автоматски ќе им бидат префрлени во новата валута, која се претпоставува дека ќе девалвира за 50%, па на тој начин, ќе загубат значителна вредност од своите средства.

70

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 27 ЈУНИ 2012

КАПИТАЛ

КОЛУМНА

Берлин ги игнорира лекц Нуриел Рубини професор и аналитичар

Повеќе од три години предупредуваме дека континентална Европа треба да ги исчисти сериозно лошите банкарски портфолија. Не беше направено речиси ништо. Во меѓувреме, во изминативе две години во банките од периферијата се случува тивко селење на депозитите, како преку граница, така и меѓу банки

Д

али е една минута до полноќ во Европа? Се п л а ш и ме де ка со политиката на германската влада на правење „премалку и предоцна“ се ризикува да се повтори истата криза од средината на 20-тиот век, за чие избегнување беше креирана и европската интеграција. З ач уд у в ач к и е к а ко т о к му Германија, како и останатите земји, не успева да учи од историјата. Фиксирајќи се на ниската инфлација, се чини

дека Германија & придава повеќе значење на 1923 година (годината на хиперинфлација), отколку на 1933 година (годината кога умре демократијата). Би направиле добро кога би се сетиле како европската банкарска криза, две години пред 1933 година, придонесе директно за распад на демократијата, не само во нивната земја, туку низ целиот европски континент. Повеќе од три години предупредуваме дека континентална Европа треба да ги исчисти сериозно лошите банкарски портфолија. Не беше направено речиси ништо. Во меѓувреме, во изминативе две години во банките од периферијата се случува тивко селење на депозитите, како преку граница, така и меѓу банки. Главниот извор на финансирање на банките полека се заменува со финансирање од страна на Европската централна банка. Додека „паметните пари“ големи неосигурени депозити на богати индивидуалци, полека ги напуштаат банките во Грција и другите земји како Португалија, Италија, Шпанија. Но, сега јавноста конечно ја губи довербата и тивкиот одлив на депозитите може да се пренесе и на помалите осигурени депозити. Ако Грција ја напушти еврозоната тогаш вистината е дека ќе се случи замрзнување на депозитите и евродепозитите ќе се конвертираат во нови драхми. Па така евро во грчка банка нема да вреди исто како и евро во германска банка. Грците само во изминатиот месец повлекоа повеќе од 700 милиони евра од нивните банки. Уште позагрижувачки, исто така постои паника за повлекување на депозити од некои шпански банки. Владината несмасна и неефикасна помош за банките само ја зголеми анксиозноста во јавноста. За време на неодамнешната посета на Барселона, еден од нас задолжитено добиваше прашања дали е сигурно да се остават парите во шпанските банки. Ваквите процеси се потенцијална експлозија и тие можат лесно да се претворат во масивно и

брзо повлекување депозити од банките. Во случај на излез на Грција од еврозоната секој рационален човек би се запрашал: кој е следен? Излезот од оваа криза се чини многу јасен. Прво, мора да постои програма за директна рекапитализација на европските банки во периферијата, но и во срцето на Европа, преку преференцијални акции без право на глас од страна на Европскиот м ех а н и з а м з а ф и н а н с и с ка стабилност. Сегашниот пристап на рекапитализација на банките преку задолжување на домашните пазари на хартии од вредност се покажаа како катастрофални за Ирска и Грција. Тие доведоа до зголемување на јавниот долг и ги направија државите уште понесолветни, а банките уште поризични, бидејќи голем дел од јавниот долг сега е во нивни раце. Второ, за да се избегнат масовни повлекувања на депозити од банките од еврозоната, што е речиси сигурно во случај на излез на Грција од еврозоната, потребно е да се создаде широк европски ситсем на осигурување на депозити. За да се намали моралниот хазард треба исто така да се имплементираат уште неколку дополнителни мерки. Шемата за осигурување на депозити треба да биде финансирана преку соодветна давачка од банките - тоа може да биде данок на финансиски трансакции или уште подобро давачка како процент од сите обврски на банките. Тр е б а д а п о с т о и ш е м а н а банкарска резолуција во која неосигурените кредитори на банките ќе го преземат товарот пред да се употребат партите на даночните обврзници. Мора да се преземат мерки за да се лимитира големината на банките за да се избегне проблемот кај банките кој е наречен преголеми за да пропаднат. Исто така го поддржуваме европскиот широк систем за супервизија и регулација. Вистина е дека европската шема за осигурување на депозитите

нема да функционира ако постои континуиран ризик дека некоја земја ќе ја напушти еврозоната. Гарантирањето на депозитите во евра ќе биде многу скапо, бидејќи земјата која излегува од еврозоната ќе биде принудена сите евродепозити да ги конвертира во националната валута, која брзо ќе девалвира во однос на еврото. Од друга страна, шемата за осигурување на депозити нема да биде во состојба да го спречи повлекувањето на депозитите од банките дури и земјата да не излезе од еврозоната. Затоа, мора да се направи многу повеќе за да се намали веројатноста за излез на која било земја од еврозоната. Тр е б а д а б и д а т з а б р з а н и структурните реформи што го стимулираат растот на продуктивноста и економскиот раст да биде рестартиран. Меѓ у политиктие со кои што ќе се оствари тоа се понатамошно олабавување на монетарната политика од страна на ЕЦБ, послабо евро, некои фискални с тимули во о снова, повеќе инвестиции во инфраструктура коишто ќе ги редуцираат тесните грла во транспортот и ќе ја стимулираат понудата на стоки (по можност да биде со некој тип на „златно правило“ за јавните инвестиции), како и пораст на платите над продуктивноста за да се засили потрошувачката. Конечно, со оглед на исклучително високиот јавен долг и трошоците на позајмување за некои членки на евр озоната, не глед а ме друг избор освен некаков вид распределување на долгот врз грбот на сите. Во моментов има повеќе различни предлози околу обврзниците на еврозоната. Меѓу нив, треба да се обрне внимание на предлогот на Германскиот совет на економски консултанти за Европски фонд за спас – не затоа што е оптимален, туку затоа што е единствениот што може да ја смири германската загриженост околу преземањето на преголем кредитен ризик. Европскиот фонд за спас е привремена програма што не води кон постојани обврзници

КАПИТАЛ

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 27 ЈУНИ 2012

КОЛУМНА

циите од 1930 година во еврозоната. Поддржана е од соодветен колатерал, но гл а в н и от р и з и к е д е ка кој било предлог прифатлив за Ге р м а н и ј а б и и м п л и ц и р а л загуба на суверенитетот над фискалната политика што би било неприфатливо за периферните членки, о соб ено Италија и Шпанија. Меѓутоа, губењето на извесен дел од фиска лниот с у в ер енитет е неизбежно. Сепак, постои разлика меѓу федерализмот и „неоколонијализмот“ – како што ни кажа висок претставник на состанокот на Николас Бергруен институтот во Рим. До неодамна, германската позиција беше стриктно негативна за сите вакви предлози. Ги разбираме германските грижи за моралниот хазард. Изложувањето на парите на германските даночни обврзници на ризик ќе биде

тешко да се оправда доколку не се спроведат смислени реформи на периферијата коишто ќе дадат резултат. Но, таквите реформи бараат доста време. Структурните реформи на германскиот пазар на работна сила не беа успех постигнат преку ноќ. Напсроти тоа, европската банкарска криза е реална и голема опасност која секој момент може да ескалира. Германците мора да сфатат дека докапитализацијата на банките, осигурувањето на европските депозити и распределбата на долгот не се опција; тие се круцијални за да се избегне дезинтеграцијата на европската монетарна унија, која би била неповратен процес. Ако тие с$ уште не се убедени, тогаш мора да разберат дека трошоците на распаѓањето на еврозоната ќе бидат астрономски високи – за

нив самите и за сите други. На крајот на краиштата, германскиот просперитет во голема мера е последица на монетарната унија. Еврото им даде на германските извозници многу поконкурентен девизен курс отколку старата германска марка. А, остатокот од еврозоната претставува дестинација за 42% од германскиот извоз. Втурнувањето на половина од тој пазар во нова Депресија тешко дека може да биде добра работа за Германија. Како што кажа германската канцеларка Ангела Меркел, монетарната унија отсекогаш имплицира ла поната мошна интеграција во фиска лна и политичка унија. Но, пред Европа да отиде чекор поблиску до овој историски чин, мора прво да покаже дека ги научила лекциите од минатото. Европската унија беше креирана за да се избегне

Ниал Фергусон професор и аналитичар

повторувањето на катастрофите од 1930-тите години. Време е европските лидери – особено германските – да сфатат колку се опасно близу токму до тоа.

71

72

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 27 ЈУНИ 2012

КАПИТАЛ

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ

ДОБАР ПЛАН, ИСКРЕНА ЖЕЛБА И ДЕФИНИРАНА СТРАТЕГИЈА

В

о заложбите да достигне една од водечките позиции во банкарскиот бизнис, Шпаркасе банка верува дека не се пресудни само капиталот и широкиот спектар на производи кои се нудат. Една од најважните улоги во постигнувањето на добрите резултати ја играат задоволните и посветени вработени. Зголемувањето на свеста на вработените за важноста која ја имаат за имиџот и резултатите на Банката, организирањето на тренинзи, обуки и интензивна комуникација преку интерните гласила во Банката се нешто на што Шпаркасе банка работи интензивно и континуирано. Преку секојдневниот разговор помеѓу колегите, размената на идеи, спротивставување на ставовите и меѓусебна дискусија во исто време се врши обука и се градат професионалци со широк видик, обучени и високомотивирани вработени кои се најдобрите амбасадори на брендот Шпаркасе. Од друга страна, работењето со професионалци е многу полесно, времето за завршување на задачите е пократко, квалитетот е на високо ниво, па така придобивки имаат и Банката и клиентот. Крајниот корисник на услугите на банката – клиентот е тој што знае да ја препознае и да ја цени професионалноста на вработените. Во таа насока, Драган Илиевски, дипломиран економист Директор на Деловен Центар за поддршка и финансии на банката зборува за својата банкарска кариера. Истата ја започнува на почетокот на 2001 година во Инвестбанка АД Скопје. Од почетокот на 2004 година раководи со Секторот за

финансии и сметководство кој потоа прераснува во Деловен Центар за поддршка и финансии. Илиевски е дел од силен тим што се труди да ја задржи традицијата и стабилноста на Банката и да изгради цврст взаемен однос со клиентите. За позицијата на која работи вели дека нуди голем предизвик, но и голема одговорност. Предизвикот на ова работно место, носи големи одговорности: дефинирање на целите и активностите на Банката преку изготвување на детален план, следење на неговото остварување, анализа на профитабилноста на бизнис линиите поединечно и во целина на Банката, трошковни центри и експозитури со истовремено нивно оптимизирање со цел подобрување на резултатите од работењето.

Иако менаџерските позиции често се поистоветуваат со привилегиите што ги носат, обврските и одговорностите за вршење на должноста често се занемаруваат. Одговорноста широко се дефинира и се однесува подеднакво како за деловното функционирање, така и за одговорноста кон вработените и кон заедницата. Во професионалниот свет, а особено во групацијата на која припаѓа Банката одговорноста е особина која се смета како една од најважните за вршење на менаџерска функција. Навременото и точно финансиско известување,

квалитетниот мониторинг над податоците и контролата на профитабилноста, професионалниот однос и високата деловна етика се дефиниција за одговорностите на работната позиција на Илиевски. Понатаму, анализирањето на движењата во светската економија, порастот на цените на глобално ниво, инфлацијата, буџетскиот дефицит, растот на економијата и банкарскиот сектор се исто така дел од одговорностите на оваа работната позиција. Драган Илиевски, раководи со Деловниот Центар кој се состои од четири служби со различен делокруг на работење кои меѓусебно се испреплетуваат и зависат едни од други. Делот што се занимава со финансии и сметководство е задолжен за навремени и точни податоци на сите нивоа, додека извештајната функција е задолжена за навремено з и точно информирање на менаџментот на Банката, м регулаторните тела и р службите од групацијата. с Планирањето е задолжено П зза навремено и што ппопрецизно планирање, ккако и предвидување на резултатите р на Банката до крајот на годината. Анализата на профитабилноста дава насоки на бизнис линиите, кои производи и кои процеси носат профит за Банката, а кои треба да се ревидираат или да се укинат. Управувањето со активата и пасивата на Банката подразбира анализа и давање на насоки каде треба да се насочат (инвестираат) средствата и од кои извори треба да се финансира Банката. Управувањето со активата и пасивата на Банката е клучна функција на врвниот менаџмент кој е кормилар на бродот наречен Банка. Одговорноста на оваа функција е директна кон

Драган Илиевски

Директор на Деловен Центар за поддршка и финансии Управниот Одбор. Анализите и заклучоците на оваа позиција директно се презентираат на Управниот Одбор притоа давајќи конкретни предлози за активности или одлуки што треба да се усвојат. Дилемите кој од различните предлози е подобар се решаваат со активен разговор со колегите и со Управниот Одбор при што заедно се донесуваат заклучоци и Одлуки. Улогата на Директор на Деловен Центар за поддршка и финансии во Шпаркасе банка, Илиевски ја објаснува како мерач каде се наоѓа Банката во моментот, со која брзина се движи и како смерник во која насока би требало да се движи за да ја постигне целтазадоволни клиенти, задоволни вработени, задоволни акционери и посреќна заедница во која живееме. На приватен план, Илиевски е сопруг и татко на две момчиња. Вели дека улогата на добар банкар е предизвик, но уште поголем предизвик е истовремено да се биде и добар родител. Тука нема компромис ниту одложување на обврските за утре, време мора да се најде денес. И во родителството како и во банкарството се се темели на добар план, искрена желба и дефинирана стратегија.