Bankite i Biznisot 11

Menaxerite od Prokredit pora~uvaat

СПЕЦИЈАЛЕН ПРИЛОГ НА КАПИТАЛ | БРОЈ 11 | ЈАНУАРИ 2013

WWW.KAPITAL.MK

Te{ko e da se finansira biznisot vo Makedonija?

Nie sme banka za va{iot biznis, zatoa ajde da rabotime zaedno!

Dali bankarite imaat oset za biznisot ili gledaat goli brojki?!

Bankarskiot sektor i godinava vo gr~

Kompaniite gi povlekuvaat depozitite, platite se namaluvaat

Kolku im treba na bankite od Ju`na Koj {tedi Evropa za da se spasat?! vo bankite?!

48

БанКиТЕ & БизниСОТ 17 јАнуАрИ 2013

КАПИТАЛ

анализа

ТЕшКО Е Да СЕ финанСира БизниСОТ вО маКЕД

Дали БанКариТЕ имааТ ОСЕТ за БизниСОТ или глЕДааТ гОли БрОЈКи?!

К

Спасијка Јованова

spasijka.jovanova@kapital.mk ога стартувавме со бизнисот не бевме атрактивни за банките. Моравме да даваме хипотеки од фирмата и од с$ што имаме како приватен имот. После толку години сега дојдоа други времиња. Сега банките ни нудат кредити и по многу поволни услови. Но, ние работиме многу претпазливо и земаме кредити толку колку што можеме да вратиме, дури и по цена да не успее инвестицијата или проектот. Затоа сите што почнуваат бизнис или

што го немаат доразвиено треба да знаат дека банкарите немаат многу осет за потребите на бизнисот и гледаат само бројки. Затоа тешко оди комуникацијата на бизнисмените со нив. Банките имаат едуциран кадар и добри економисти, но генерално тие луѓе немаат осет за реалниот сектор. Ова е приказната за започнувањето на бизнисот на виничката фабрика за кондиторски производи Макпрогрес, која ни ја раскажа извршниот директор Глигор Цветанов. Тој денеска управува со семејната фирма, формирана од татко му во 1990 година. Додека да го постават бизнисот на здрави и цврсти нозе поминале низ сито и решето, а сега, и покрај финансиската криза,

немат проблем со ликвидноста. Но, ова е една од ретките фирми во Македонија кои работат без финансиски потреси и можат да се пофалат со добра соработка со банките. Што е со другите десетици илјади фирми? Како тие да обезбедат финансии за започнување или за развивање на бизнисот? Не може секоја фирма и во секое време да биде атрактивна за банките затоа што развојот на секој бизнис има циклуси низ кои поминува и затоа финансиската поддршка е многу важен елемент за тоа како и колку ќе се развива. А, финансирањето на бизнисот е еден од најтешките проблеми во Македонија.

БанКиТЕ & БизниСОТ 17 јАнуАрИ 2013

КАПИТАЛ

анализа

ДОнија?

Глигор Цветанов извршен директор на Макпрогрес

„Кога стартувавме со бизнисот не бевме атрактивни за банките. Моравме да даваме хипотеки од фирмата и од с$ што имаме како приватен имот. После толку години сега дојдоа други времиња. Сега банките ни нудат кредити и по многу поволни услови. Но, ние работиме многу претпазливо и земаме кредити толку колку што можеме да вратиме, дури и по цена да не успее инвестицијата или проектот. Затоа сите што почнуваат бизнис или што го немаат доразвиено треба да знаат дека банкарите немаат многу осет за потребите на бизнисот и гледаат само бројки. Затоа тешко оди комуникацијата на бизнисмените со нив. Банките имаат едуциран кадар и добри економисти, но генерално тие луѓе немаат осет за реалниот сектор.“

Малку фирми во Македонија можат да се пофалат со добра соработка со банките. Но, што е со другите десетици илјади фирми? Како тие да обезбедат финансии за започнување или за развивање на бизнисот? Не може секоја фирма и во секое време да биде атрактивна за банките затоа што развојот на секој бизнис има циклуси низ кои поминува и затоа финансиската поддршка е многу важен елемент за тоа како и колку ќе се развива. А, финансирањето на бизнисот е еден од најтешките проблеми во Македонија.

За с$ се бара хипотека!

Најголемата пречка во соработката меѓу банките и компаниите е хипотеката. Банкарите за с$ бараат хипотека, а за проектно финансирање не се расположени. А, како да се обезбеди хипотека за проект

вреден неколку милиони евра? На пример, како да се најдат пари за инвестиција во соларна централа, која се смета за бизнис на иднината затоа што електричната енергија е с$ поскап и подефицитарен производ. „Сите компании, вклучувајќи ги и енергетските навидум или декларативно имаат брз и лесен пристап до кредити од банките во Македонија. Но, тоа е само во делот на понудата во која банките ќе ви ги презентираат кредитните портфолија со кои располагаат. Кога ќе влезете во детално елаборирање и постапка за нивно добивање, се наидува на суштествените проблеми. Овде мора да потенцирам дека кај мнозинството проекти од енергетскиот сектор станува збор за посериозни суми за инвестирање, бидејќи тие во основа се скапи и софистицирани. Притоа може да имате одличен проект, а да не дојде до реализација од проста причина што банките

ќе ви предложат хипотекарен кредит. Нема проблем да ви одобриме средства, проектот е одличен, но приложете соодветна хипотека за проект што, на пример, чини два-три милиони евра, ќе биде нивниот коментар. И тука застанува приказната“, вели Зоран Балевски, сопственик на Мега солар, инвеститор во соларни централи во земјава. Според него, проблемот би се надминал лесно и практично доколку банките би почнале да кредитираат по принцип на т.н. проектно финасирање, при што самата банка ќе мора да навлезе стручно и совесно во разработка на самиот проект, со соодветна оценка на можните ризици и нивна поделба. Делот на компаниите, пак, да се обезбеди со учество од 20%-30% од износот на вкупно потребните средства за реализација на проектот и со хипотека врз самиот објект. „Јас мора да признаам дека нашето искуство со Охридска банка е многу позитивно и охрабрувачко. Наидовме на максимална поддршка и желба да се реализира ваков пионерски проект во сегментот

на производството на електрична енергија од сонце. Секако дека големо значење имаше и поддршката што во реализацијата на проектот ја дадоа Светската банка и Македонската банка за поддршка на развојот. Нашиот проект го реализиравме по принципот на проектно финасирање, со заедничко стручно и совесно анализирање на сите негови аспекти, ризици, слабости и предности. Неколкумесечната анализа со претставниците на Охридска банка на крај резултираше со финансирање и реализација на целиот проект“, објаснува Балевски, кој истакнува дека мора сериозно да се размисли за менување на дел од условите за добивање кредит за да им се олесни пристапот на компаниите до нив затоа што без кредити многу тешко би се реализирал каков било посериозен проект во енергетскиот сектор.

Најлесно се даваат пари за трговци и градежници

Банките во земјава с$ уште најмногу кредити имаат пласирано во финансиските и осигурителните компании, а потоа следуваат трговијата, градежништвото, металната и прехранбената индустрија, покажуваат извештаите од Народната банка на Македонија. Концентрираноста на банкарскиот сектор, во кој доминираат четири големи банки, е еден фактор кој влијае за мала конкуренција и слаба понуда. Податоците покажуваат дека 67% од кредитите одобрени на претпријатијата до 30 јуни минатата година се од големите банки, а само 29% од средните. Заклучно со ноември годинава за компаниите се одобрени кредити во износ од 2,1 милијарда евра и годинава кредитирањето бележи минимален раст.

49

50

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 17 јануари 2013

КАПИТАЛ

анализа На обвинувањата од бизнисмените дека банките се главни виновници за бавниот развој на компаниите, банкарите имаат свои одговори. „Бизнисмените не ги темелат плановите за развој на реални претпоставки, туку најчесто поаѓаат од оптимистички сценарија за движење на клучните фактори или претпоставки од кои зависи нивниот успех. Оптимизмот, во одредени случаи (за жал ретки) може да се поистовети со храброст и да се коментира како позитивна особина, но кога оптимизмот се темели на нереални претпоставки е пресуден за надолни трендови и банкрот на фирмите со висок финансиски левериџ“, објаснуваат банкарите. Во банките тврдат дека бизнисмените често имаат и површни согледувања за започнување нов бизнис или реализација на инвестициски проект, без детална анализа на ефектите, а пред с$ недостиг на детална и точна пресметка на трошоците. „Може да се набројат многу случаи кога планираниот трошок на инвестицијата е надминат над 50%, па дури и 100%. Неретко се случува банката позитивно да го оцени проектот и да го одобри кредитот врз основа на влезните параметри за вредноста на инвестицијата (ова особено се однесува на градежните објекти) дадени од инвеститорот. Во текот на реализација во најголем дел од случаите се надминуваат планираните трошоци и се бара дополнително финансирање, што на крај се покажува неуспешно. Кога се работи за надминување на буџетот од над 20% се доведува во прашање исплатливоста на

КОИ СЕКТОРИ НАЈМНОГУ СЕ КРЕДИТИРААТ? Сектор Финансиска дејност и осигурување Трговија Градежништво Метална индустрија Прехранбена индустрија

Вкупно кредити 1,2 милијарди евра 845 милиони евра 304 милиони евра 238 милиони евра 213 милиони евра

Нефункционални кредити 7,4 милиони евра 71,6 милиони евра 26,4 милиони евра 20,5 милиони евра 42,3 милиони евра

Извор: НБРМ

инвестицијата“, велат во банките. Што се однесува на критиките дека банките бараат преголемо обезбедување, банкарите го имаат следниот став: „Ако клиентот има недвижен имот (стан, куќа, деловен објект и сл.) и ако е сигурен во својата инвестиција, зошто не би го заложил тој имот?“. Според Филип Котора, член на Управниот одбор на Охридска банка, стратешка определба е да работат со здрави, растечки фирми со добро изградена позиција на пазарот на кои им треба кредитна поддршка за натамошен развој. „И оваа година, и покрај неповолното економско опкружување што натежнуваше на инвестициската активност во речиси сите индустриски гранки, пласманите на Охридска банка пораснаа со двоциферна стапка, значајно над пазарниот просек. Со изобилство на извори за финансирање правни лица, вклучително и од странски кредитни линии, продолжуваме да одобруваме кредити на здрави, кредитоспособни клиенти по поволни услови. Нашите каматни стапки се движат под пазарниот просек“, вели Котора и додава дека една слабост која постојано го попречува посилното кредитирање е недостигот на капитал кај одредени стопански субјекти. „Оваа пречка постоеше и пред

избивањето на кризата, а сега е само поизразена. Сопствениот капитал ги амортизира ударите на кризата врз работењето на фирмите. Затоа е потребен токму сега кога ризиците толку се зголемија. Банкарскиот кредит не може да го замени сопствениот капитал, може само да го надополни во структурата на финансиските средства на фирмите потребни за пребродување на кризата и за нивниот натамошен развој“, објаснува Котора. Тој истакнува дека во екот на кризата неликвидноста кај стопанството се заканува заразно да се пренесе и врз здрави субјекти. „Капацитетот за сервисирање на долговите е намален поради спласнатата побарувачка во економијата. Влошувањето на кредитите во банкарскиот систем зема загрижувачки размери. Ненаплатливите кредити годинава пораснаа за околу 20% и се искачија на 375 милиони евра“, укажува Котора. Во Прокредит банка, пак, објаснуваат дека одлуката за финансирање одреден бизнис зависи од повеќе критериуми, како што се успешноста во работењето на фирмата, ликвидноста, кредитната историја, менџерската стручност во раководењето со финансиите, а во голема мера влијаат и економските и пазарните услови во кои функционира

Зоран Балевски сопственик на Мега солар

„Сите компании, вклучувајќи ги и енергетските навидум или декларативно имаат брз и лесен пристап до кредити од банките во Македонија. Но, тоа е само во делот на понудата во која банките ќе ви ги презентираат кредитните портфолија. Кога ќе влезете во детално елаборирање и постапка за нивно добивање, се наидува на суштествените проблеми. Кај мнозинството проекти од енергетскиот сектор станува збор за посериозни суми за инвестирање бидејќи тие се скапи и софистицирани. Притоа може да имате одличен проект, а да не дојде до реализација од проста причина што банките ќе ви предложат хипотекарен кредит.“

претпријатието, односно потенцијалот на бизнисот и дејноста на која & припаѓа. „Анализата на овие аспекти е суштинска не смо поради пристапот до извор на финсирање, туку пред с$ поради здравиот и одржлив развој на самиот бизнис. Доколку бизнисот се финансира со средства за кои нема капацитет да ги враќа поради неодржливост на некои од горенаведените кретериуми, многу е поголема веројатноста, а со тоа и ризикот за запаѓање на бизнисот во посериозни финаниски проблеми, па и негово згаснување, кое со себе повлекува и други ефекти врз поширокиот круг на деловни соработници поврзани со тој бизнис. Оттука и произлегува митот дека во Македонија е „тешко“ да се дојде до средства за почеток и развој на бизнисот. Тоа не е така доколку се има визија за развој, доколку таа ги следи актуелните економски трендови и му овозможува на бизнисот да се адаптира на промените кои ги бара пазарот и, пред с$, доколку финансирањето е соодветно со капацитетот на тој бизнис, за кој самиот сопственик и менаџер треба да биде свесен“, велат во Прокредит банка. Оттаму додаваат дека банката е отворена, активна и флексибилна во финансирање на бизнисите. „Тоа е и мисијата (главен таргет) на банката финансиска поддршка, развој и комплетна услуга на малите и средните бизниси. Наша цел е одговорно кредитирање, кое ќе овозможи бизнисот да не се презадолжи и дополнително да им ги отежне условите за работа на претпријатијата, туку да финансира здрави и развојни проекти кои би му овозможиле поголема конкурентност и продуктивност на претпријатието, намалување на оперативни трошоци, иновативност и проширување на нови пазари“, истакнуваат од Прокредит банка.

52

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 17 јануари 2013

КАПИТАЛ

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ Да се има директен и постојан контакт со бизнисите значи не само кредитна понуда, туку соодветна услуга која ќе одговара на целокупното деловно опкружување. Претпријатијата треба да имаат банка којашто ги поддржува и со која ќе се советуваат за секој план и инвестиција, велат во Прокредит банка

директно со менаџерите на експозитури

каков пулс се чув работењето на м

Игор Петровски

Р

igor.petrovski@kapital.mk азговаравме со оние коишто директно работат со малиот и со средниот бизниссектор – директорите на експозитурите на Прокредит банка од неколку различни региони во Македонија.

О

Транспортните претпријатија и препријатијата од прехранбениот сектор со добра ликвидност изминатава година доаѓаа со похрабра визија и одлучуваа да отидат чекор подалеку, додека нивните конкуренти мируваа

д вашето искуство со кредитирањето на малиот и на средниот бизнис, како ја оценувате минатата година, со каква динамика работеше приватниот сектор?

Предраг Милошевски

директор на Бизнис-центар Скопје

Милошевски: Приватниот бизниссектор работи со несопирлива динамика, во економски променливи услови, кои постојано носат нови предизвици. Претпријатијата најмногу се

осврнаа кон одржливоста и стабилноста во работењето, без поголема експанзија на бизнисот. Се прават постојани анализи за намалување на трошоците, за подобро управување со готовината, се планира развој на кадровата структура, засилена промоција итн. Кога зборуваме со сопствeниците, најчесто знаат да кажат - кога имаш бизнис, било да е мал или среден, нема ни

секунда застој. Во криза не треба да се повлечете од пазарот или да чекате пасивно на подобри времиња. Треба постојано да ги прилагодувате производните линии или услугите на новите тековни случувања на пазарот, затоа што клиентите имаат одредена навика и очекувања и ако исчезнете, ќе ги загубите, а тешко можете да ги вратите. Од друга страна, продажбата е непостојана, но треба да се избере најдобро решение, кое ќе ги навикне клиентите да продолжат да доаѓаат без разлика на времињата.

XX Кои беа најпроактивни сектори, оние коишто, сепак, ја бараа шансата и во време на криза? Милошевски: Сепак, имаме

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 17 јануари 2013

КАПИТАЛ

53

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ

и на прокредит банка низ македонија

вствува во македонските бизниси Во вакви отежнати услови за работа индивидуалниот приод и партнерството со секој клиент е соработката на којашто инсистираме како банка

Афродита Богеска

директор на експозитура Битола

К

ои проблеми најчесто ги лоцирате во работењето на вашите клиенти и за каква намена најчесто бараат фирмите кредити во време на криза?

клиенти кои постојано размислуваат и искористуваат можности во секоја ситуација. Транспортните претпријатија и препријатијата од прехранбениот сектор со добра ликвидност изминатава година доаѓаа со похрабра визија и одлучуваа да отидат чекор подалеку, додека нивните конкуренти мируваа. Инвестираа во подобрување на квалитетот на производот или услугата, во нова опрема, возен парк и објекти од клучна важност, ги приспособија производните линии и пакетуслугите според новите текови на пазарот и како резултат на тоа, подобро се пласираа и ја зголемија базата на купувачи.

Богеска: Нестабилноста во економското опкру ж ување, д о ц н е њ е т о в о н а п л а т а т а, неможноста да се реализираат фактурите, трговијата преку компензации, преполовените нарачки од постоeчките клиенти и намалената побарувачка се само дел од проблемите со коишто се соочуваат претпријатијата. Дополнително, многу малите фирми ја губат конкурентноста во дејноста пред поголемите фирми, од неодамна имаат нови или зголемени трошоци, потешко наоѓаат нови пазари поради потенцијалот во земјата за да опстојат. Пример од Битолскиот регион: миниколонијали, трговии, сервисери коишто започнале со приватен бизнис пред неколку години сега се борат со големите маркети, кои нудат пониски цени и поширок асортиман. Тие немаат искуство да се пренасочат кон друга дејност и не можат брзо да изреагираат. Малите

транспортни компании со мал број возила пак, имаат зголемени трошоци за лиценци за обнова на возен парк со еко IV и V и тоа им го ограничува пазарот со којшто можат да работат. Сточарите пак, иако годинава имаа добри откупни цени за млекото и за месото, немаат многу можности за извоз. Треба да се здружат за да можат да постигнат поголем обем и квалитет коишто ги исполнуваат европските стандарди. Далипи: Во 2012 година малите и средните претпријатија бараа финансиска поддршка најмногу за да ја покријат неликвидноста поради доцнењето во наплатата на побарувањата, но и поради намалувањето на побарувачката, губењето на некои пазари во земјата и во странство итн. Сепак, кредитна активност можеше да се забележи кај малите, средните и кај земјоделските претпријатија од дејноста производство и домашен туризам, кои ги финансиравме во нивните планови со ефект на заштеда: сопствени простории наместо изнајмени, нови машини во замена на дотраените, енергетски ефикасни штедливи системи и постројки за да се намалат сметките за енергија. Овие проекти повеќе не се тренд-иновација, туку потреба за намалување на трошоците и зголемување на продуктивноста.

и за предизвиците со коишто се соочуваат претпријатијата и врз основа на тоа, нудиме соодветни финансиски решенија. Претпријатијата се советуваат со нас пред секој инвестициски чекор заради поголема сигурност. Практичен пример за ова е клиент на Прокредит од Битолскиот регион којшто се занимава со електроника, кој не се залета со идејата за „брз развој“, туку успеа да ја одржи стабилноста и „безбедно” порасна. Беше свесен за својот капацитет и правеше реална проценка на пазарот. Во текот на целата година се советуваше и кредитираше со Прокредит банка. Иако имаше простор за ризична и брза експанзија, тој се одлучи за реален и умерен развој и со тоа го одржа работењето стабилно и без тешкотии.

XX Што е клучно во односот на банката кон клиентот за да се надминат тешкотиите во време на криза?

Богеска: Во вакви отежнати услови за работа, индивидуалниот приод и партнерството со секој клиент е соработката на којашто инсистираме како банка. На тој начин се информираме за проблемите

Имер Далипи

директор на експозитура Куманово

54

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 17 јануари 2013

КАПИТАЛ

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ

Успешна приказна

КМГ ЕОЛ КВАЗАР со лично искуство за придобивките од енергетско ефикасните инвестиции

Горан Паунов, сопственик и управител на КМГ ЕОЛ КВАЗАР дооел, компанија за продажба и монтажа на енергетски ефикасни решенија за производство на енергија и LED-осветлување, работи во оваа дејност веќе шест години. „Потребата за енергија е непресушна, меѓутоа освен потрошувачи, можеме да бидеме и произведувачи на енергија. Користењето на сонцето и на природните ресурси не само што може да донесе поврат на инвестираните пари Горан Паунов во енергетска ефикасност, туку долгорочно сопственик и управител може да ги намали трошоците за енергија и дури на КМГ ЕОЛ КВАЗАР дооел да ви носи и приноси. За просечно домаќинство тоа значи дека доколку клиентот вложи 5.000 евра преку сопствено производство на енергија со овој систем, ќе му се овозможат заштеди со коишто се овозможува поврат на инвестицијата за шест до осум години по тековните цени на енергијата. Бидејќи Прокредит банка е активен подржувач на екоинвестиции, започнавме соработка преку директниот контакт со банкарскиот советник и заедничките залагања за енергетска ефикасност и намалување на загадувањето. Ние веќе инсталиравме енергетски ефикасно осветлување во нашите простории. Од позитивното искуство и со поддршка од Прокредит банка, во иднина продолжуваме со енергетски ефикасни вложувања во автономен систем за напојување со енергија за наши потреби и за продажба и изградба на две фотоволтаични централи, од кои произведената енергија ќе се продава на дистрибутивната мрежа.“

Прокредит со поддршка за органското производство

„Во регионот сме познати токму по органската храна и луѓето ја бараат и ја препознаваат поради високиот квалитет“, изјави Маја Стојанова, органски производител, која годинава беше и наградена од Прокредит банка поради активното и успешно работење во оваа гранка. Иако растечката потреба за храна доведе до масовно производство на храна со

Земјоделците го диверзифицираат своето производство и комбинираат пет до осум раноградинарски култури и со тоа го намалуваат ризикот од загуба

С

о оглед на тоа дека вашата експозитура е лоцирана во претежно земјоделски крај, веројатно и поголем дел од клиентите доаѓаат од агробизнисот. Какви беа нивните потреби за капитал минатата сезона?

Павлинка Синдраковска

директор на експозитура Струмица

Синдраковска: Земјоделците во изминатата сезона претежно ги финансираа тековните потреби. Иако се работи за издржлив сегмент поради зависноста од променливите природни прилики, сепак, беа обременети со дополнителни тешкотии од економското опкружување. Изминатата година беше релативно добра за земјоделството во Струмичкиот регион, единствено доцните мразеви ги оштетија посевите

со зелка и со тоа се намали приносот, квалитетот и секако, цената. Сепак, земјоделците го диверзифицираат своето производство и комбинираат пет до осум раноградинарски култури и со тоа го намалуваат ризикот од загуба. Откупот на раноградинарските култури во Струмичкиот регион варираше, побарувачката за пролетното производство беше задоволителна, но за есенското немаше ни побарувачка, ни добра цена. Субвенциите се исплаќаа со задоцнување од два до три месеци, во зависност од културите и од реоните, што имаше влијание на повратот на инвестициите. Само еден дел од земјоделците

инвестираа во посовремена механизација за да ја олеснат работата, во системи за наводнување капка по капка, како и во останати енергетски ефикасни проекти кои им ја зголемуваат конкурентноста во производството.

XX Каков е интересот за инвестирање на земјоделците во органско производство, за што Прокредит лани подготви и посебна кредитна линија?

Синдраковска: Несомнено, забележуваме и позасилена тенденција за пренасочување кон органско земјоделство и органско производство на храна. Инвестициите зависат од обемот на опремата која е пропишана според сертификацијата за органско производство, но овие кредити веќе се мошне популарни кај земјоделците поради повластените услови и пониските каматни стапки, како и субвенциите од страна на државата.

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ 17 јАнуАрИ 2013

КАПИТАЛ

БАНКИТЕ & БИЗНИСОТ

К

ако настапува Прокредит од аспект на механизми за олеснување при сервисирањето на кредититие, а преку тоа и реализирањето на самата инвестиција?

Далипи: Да се има директен и постојан контакт со бизнисите значи не само кредитна понуда, туку соодветна услуга, која ќе одговара на целокупното деловно опкружување. Претпријатијата треба да имаат банка која ги поддржува и со која ќе се советуваат за секој план и инвестиција. Во Прокредит банка вршиме анализа во однос на тоа дали има оправданост за иден опстанок на инвестицијата, со Алајдин Далипи цел да обезбедиме поддршка без директор на експозитура Тетово претпријатието да се презадолжи и усогласеност на рокот за навремено сервисирање. Кај претпријатијата коишто се соочија со тешкотии во сервисирањето или реализацијата на инвестицијата пристапивме со промена на планот на отплата, односно реструктурирање на кредитите, пролонгирање на рокот и усогласување на финансирањето за успешно и полесно реализирање на инвестицијата. И ова не е новост, туку е составен дел на редовната услуга која Прокредит ја нуди на клиентите во изминатите години за да овозможи виталност и функционирање кај претпријатијата. Голем број клиенти чувствуваат дека имаат банкапартнер и некој кој ги разбира нивните предизвици.

хемиски адитиви и механизација, она што денес е ценето и повеќе барано се органските производи и органската храна, која е поздрава и побезбедна и придонесува за заштита на животната околина. Производството е поспецифично, но сепак, може успешно и исплатливо да се произведува по природен пат.

К

оја е реакцијата на бизнис-клиентите сега на почетокот на 2013 година: време е за инвестициии или за воздржаност?

Бојаџиев: Финансиите се орудие за работа на бизнисите. Дали во форма на финансиска поддршка, инвестиција или краткорочно покритие - кредити ќе се користат и ќе се бараат од страна на претпријатијата. Иако имаше добра динамика во кредитните апликации во последните месеци од годината, сепак, сметаме дека бизнистрендот и движењата од 2012 година ќе продолжат и во првиот квартал од 2013 година. Како директор на експозитура, секојдневно се среќавам со сопствениците на мал бизнис како што се пекарите, стоматолозите, транспортерите, домашните производители од разни индустрии. Нивни предизвици за 2013 година остануваат прашањата од типот: на што уште може да се заштеди, да се чека ли на „подобри’’ времиња за да

Предизвици за 2013 година за малите бизниси остануваат прашањата од типот: на што уште може да се заштеди, да се чека ли на „подобри’’ времиња за да се инвестира, како да се врати нивото на продажба и како до финансиска рамнотежа се инвестира, како да се врати нивото на продажба и како до финансиска рамнотежа. Истите проблеми во тргувањето и во работењето на претпријатијата ќе бидат присутни и оваа година и ќе претставуваат сериозна тешкотија за функционирањето на малите претпријатија. Очекуваме дека отежнатите економски услови, психолошките ефекти од неизвесноста, бавната наплата ќе имаат влијание врз планирањето на развојот кај претпријатијата.

X Што им препорачувате на бизнисите во периодот што следува?

Бојаџиев: Малите бизниси се с$ посвесни за прилагодувањето кон новите тековни случувања и потребата од подомаќинско

работење. Во периодот што следува очекуваме бизнисите поактивно да ги преиспитаат внатрешната организација и процеси, ефикасноста на тимот, да направат анализа на трошоците, како и план за посилни промотивни активности. Секако, ова време бара менаџерска подготвеност и поинакво размислување во бизнисот, с$ со цел да се добие конкурентна предност. Во Прокредит банка постојано работиме да понудиме најсоодветна поддршка, практични финансиски решенија, при што и понатаму ќе работиме блиску и во партнерство со клиентите. Имаме одговорност како банка да влијаеме на

Стела Бојаџиев

директор на експозитура Скопје стабилноста кај претпријатијата. Како развојно ориентирана банка, знаеме колку е потребна специјализирана поддршка за претпријатијата во вакво време. Отворени сме за соработка и затоа и во 2013 година велиме: „Ние сме банка за вашиот бизнис, затоа ајде да работиме заедно”.

55

56

БанКиТЕ & БизниСОТ 17 јАнуАрИ 2013

КАПИТАЛ

анализа

КОмпанииТЕ ги пОвлЕКувааТ дЕпОзиТиТЕ, плаТиТЕ на

КОј шТЕди вО Ба александар јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

Ш

тедењето во банките забавува и тоа е последица на економската криза низ која минуваат и граѓаните и компаниите. Последните податоци од Народната банка покажуваат дека приватните компании континуирано ги повлекуваат парите од своите сметки во банките и најголем дел од нив ги изнесуваат надвор од државата, додека пак депозитите од граѓаните с$ уште се зголемуваат, но со забавена динамика. Во ноември, вкупните депозити се зголемиле за 5,1% на годишно ниво, наспроти растот од 5,5% во октомври, што укажува на продолжување на трендот на забавен раст на депозитите. Тоа всушност и не е изненадување ако се знае дека во првите десет месеци од 2012 година, реалната нето-плата во земјава се намалила за 2,7% во споредба со истиот период претходната година. Анализирајќи ги овие индикатори се отвора дилемата кој штеди во македонските банки?! Гувернерот на Народната банка, Димитар Богов, неколку пати предупреди дека приватните компании ги извлекуваат парите до домашните банки и најчесто ги изнесуваат надвор од земјата за да ги финансират нивните матични фирми коишто се соочуваат со тешки финансиски проблеми. Само кон Грција, минатата година се одлеале повеќе од 70 милиони евра. Богов истакна дека е многу неизвесно како ќе се одвиваат работите во 2013 година. „Тешко е да се предвиди што ќе се случува со депозитите на приватните компании. Веќе е познато дека во 2012 година имавме значителен одлив на капитал од банките во форма на дивиденди и кредити од странските компании што работат во земјава кон нивните матични фирми и тоа негативно се одрази на целата депозитна база.

1,3

милијарди евра тил е македонск иселеници од стрпра анство во ите десите ет месеци од 2012 годпрв ина

Неизвесно е што ќе се случува во 2013 година. Депозитите на населението продолжија да растат, иако зголемувањето е побавно отколку во други години. Секако тоа е последица на забавувањето на економскиот раст“, изјави неодамна гувернерот Богов. Банкарите, пак, објаснуваат дека порастот на депозитите од граѓаните главно се должи на приливот на пари од иселениците. Тоа, всушност, го објаснува апсурдот на пораст на штедните влогови на населението во

ноември лани од 8,5% на годишно ниво во време кога реалната нетоплата се намалила за 2,7%. Податоците на Народната банка покажуваат дека иселениците во првите десет месеци од 2012 година пратиле во земјава 1,3 милијарди евра, што е за речиси 200 милиони евра повеќе во споредба со истиот период во 2011 година.

Денарите поатрактивни од еврата

Од аспект на валутната структура, денарските депозити се основниот двигател на годишниот раст на вкупните депозити, во услови на континуиран пад на девизните депозити на годишна основа. Причина за тоа се повисоките камати за штедење во денари отколку во странска

5,1%

се зголемиле вкупните депозити во ноември лани споредено месец претходната годсо истиот ина

валута, но и финансиските проблеми во еврозоната и очекувањата дека еврото нема да опстане како валута. Тоа му одеше во прилог на денарот, кој стекна уште поголема доверба кај граѓаните и поради тоа, за прв пат уделот на денарски влогови ја надмина вредноста на девизните депозити. Вкупната депозитна база достигна 3,9 милијарди евра, од кои над 2,1 милијарди евра се чуваат во домашна валута.

БанКиТЕ & БизниСОТ 17 јАнуАрИ 2013

КАПИТАЛ

анализа

а граѓаниТЕ СЕ намалувааТ

анКиТЕ?!

Штедењето во банките забавува и тоа е последица на економската криза низ која минуваат и граѓаните и компаниите. Последните податоци од Народната банка покажуваат дека приватните компании континуирано ги повлекуваат парите од своите сметки во банките и најголем дел од нив ги изнесуваат надвор од државата, додека пак депозитите од граѓаните с$ уште се зголемуваат, но со забавена динамика. Тоа всушност и не е изненадување ако се знае дека во првите десет месеци од 2012 година, реалната нето-плата во земјава се намалила за 2,7% во споредба со истиот период претходната година. Анализирајќи ги овие индикатори се отвора дилемата кој штеди во македонските банки?!

4,8%

изнесува просечната кам денарските депозитиата за

„Во изминатите месеци имаше неизвесност околу случувањата во еврозоната, судбината на еврото, но и генерално, случувањата во светската економија. Во такви околности економските субјекти имаат најголема доверба во денарот, особено што на краток рок нема видлива опасност од каква било промена на девизниот курс на денарот во однос на еврото. Присутен е и тренд на намалување на каматните стапки на депозитите, при што нивото на каматните стапки на депозитите во странска валута е прилично ниско и значително пониско од каматните стапки на денарските депозити. Оттаму, рационална е одлуката на граѓаните да се одлучат за штедење во валута што им носи повисок принос“, велат од банките. Интересно е

што интересот за денарските депозити продолжи да расте дури и во услови кога каматите континуирано паѓаа. Според податоците на Народната банка, просечната каматна стапка на влоговите во домашна валута за една година се намалила за речиси еден процентен поен, од 5,7% на 4,8% на годишно ниво. За споредба, каматите за девизните депозити се повеќе од двојно пониски и се движат околу 2,1% на годишно ниво.

Слаб раст на депозитите во 2013?!

За 2013 година на годишно ниво се очекува забавување на растот на вкупните депозити споредено со динамиката од претходните години. „Очекувањата за порастот на депозитите годинава

се приближно на ниво од порастот во 2012 година. Еден од најважните фактори кои влијаат врз развојот на депозитите, секако, се довербата, и тоа како во банките, така и во валутите. Другиот фактор, секако, е способноста за генерирање или потребата од чување вишок ликвидни средства од граѓаните и од фирмите. И двата фактори се комплексни и зависат од макроекономската ситуација во земјата, секако, од влијанијата на должничката криза во Европа врз нашата економија, како и од субјективните очекувања на депонентите за развојот на економијата“, оценуваат банкарите. Генерално, тие очекуваат континуиран раст на депозитната база и во евра и во денари. Во однос на каматите, нема најави за поголеми промени, иако статистиката евидентира тренд на намалување на пасивните каматни стапки. Банкарите оценуваат дека тој процес е

важен за да услови намалување и на каматите за кредитите. Движењето на каматните стапки во голема мера е условено од законските решенија и од одлуките и прописите на Народната банка. Од една страна, согласно со Законот за осигурување на депозити, банките се обврзани да плаќаат премија за осигурување депозити која ја поскапува депозитната база, а од друга страна, банките се должни да издвојуваат задолжителна резерва во денари и во девизи, која ги намалува расположливите средства за кредитирање, а банките за тој пласман добиваат многу ниска каматна стапка, така што активните каматни стапки се условени од обезбедувањето оптимално ниво на каматна маржа. Каматите за штедење во банка во Македонија с$ уште се меѓу највисоките во Европа и тоа е една од главните причини што не паѓаат ниту каматите на кредитите. Додека европскиот просек на камати за орочени депозити се движи од 1,3% до најмногу 4%, во Македонија со таков влог можете да остварите двојно поголем принос, од 6% до 9%.Банкарите велат дека ризикот за позајмување пари с$ уште не е намален и тие, во обид да привлечат повеќе депозити, нудат атрактивни камати за штедење. „Кога доминантен извор за финансирање на банките во Македонија е депозитната база,

57

58

БанКиТЕ & БизниСОТ 17 јАнуАрИ 2013

КАПИТАЛ

анализа

3,92 С

Во Македонија најмалку се штеди во банките

милијарди евра достиг на депозитната база во ките заклучно со ноемврбан и лани

особено во посткризни услови, кога пристапот до меѓународните извори е ограничен или намален, банките настојуваат да задржат што е можно поголем удел од депозитниот потенцијал во своите биланси. Ние ги одредуваме каматните стапки на депозитите во согласност со монетарната политика, според основната каматна стапка на НБМ и Еурибор, како основа за девизните депозити. Верувам дека треба да постои природна и разумна рамнотежа меѓу активните и пасивните каматни стапки за здрав баланс меѓу кредитите и депозитите на долг рок. Можеби оваа политика на високи каматни стапки во Македонија може да ја загрози

о депозитна база од 3,9 милијарди евра, Македонија, сепак, спаѓа во земјите каде што штедењето во банка е на ниско ниво. Македонците помалку орочуваат пари во банките во споредба со некои други земји. Анализата на депозитниот потенцијал на банкарските сектори, како удел во вкупната економија, покажува дека нивото на штедење во земјава е три пати пониско од просекот во Европската унија. Уделот на депозитите во македонскиот бруто-домашен производ (БДП), според последните податоци на НБМ, изнесува 46,2%, додека во Словачка тој сооднос е 62,2%, во Бугарија 63,1%, во Чешка 67,3% и дури 330,5% во Кипар. И покрај тоа што

стабилноста на долги патеки“, коментираат банкарите. Иако последната година, статистички, каматите за депозитите паднале за еден процентен поен, сепак, банкарите се внимателни со намалувањето на каматите за штедење, бидејќи финансискиот пазар с$ уште не е закрепнат, а банките имаат сериозни ликвидносни проблеми. Недостигот од подолгорочни извори на финансирање во

штедењето во банките во последните неколку години постепено се зголемува во споредба со другите земји од регионот, ова е уште еден показател дека нашата економија е недоволно развиена. Трендот на постепено зголемување на депозитите, но сепак, како удел во БДП далеку од европскиот просек, банкарите го објаснуваат со потенцијалот на граѓаните и на компаниите да одвојуваат пари за орочување во банките. Економијата расте бавно, невработеноста е на енормно високо ниво од 32%, а компаниите се соочуваат со голема неликвидност, така што капацитетот за штедење е далеку помал во споредба со останатите европски земји.

структурата на депозитите не дозволува поголемо намалување на пасивните камати, бидејќи на банките им требаат долгорочни депозити за да можат да ги пласираат парите во долгорочни кредити. Од друга страна, ризикот за позајмување пари на пазарот не е намален, наплатата на кредитите оди многу тешко, а банките мора да чуваат голем дел од парите и како задолжителна резерва и сето тоа ја намалува нивната

неликвидност. Токму поради тоа и поради стравот од дополнително загрозување на ликвидноста од евентуални повлекувања на депозити, банкарите не можат да си дозволат драстично намалување на каматите за штедење. Ќе се држат с$ уште на високо ниво, дури и по цена тоа да се плати со намалена профитабилност. До крајот на оваа година не се очекуваат позначајни промени во каматната политика.

59

КАПИТАЛ

анализа

Банкарскиот сектор и годинава во грч

Колку им треба на банките од Јужна Европа за да се спасат?!

С

Васе Целеска

vase.celeska@kapital.mk лучувањата коишто ја обележаа изминатата година во однос на финансиската состојба во еврозоната и во Европската унија (ЕУ), кои пак, никако не можат да кренат глава од товарот на кризата, покажаа дека клучната

дебата за решавање на економските проблеми треба да се бара во банкарскиот сектор, особено оној во Јужна Европа. Токму овој банкарски сектор претставува трн во око на западноевропските лидери и аналитичари, бидејќи наместо да се подобрува, и покрај поволните кредити на Европската централна банка (ЕЦБ), вредни 1.000 милијарди евра, тој се наоѓа во многу полоша состојба и се соочува со многу поголеми проблеми. Португалските, шпанските, грчките, словенечките, дури и италијанските банки седат на планина од долг, а тоа е голем европски проблем, сметаат аналитичарите.

Изминатава година, под силен политички притисок, овие банки прифатија да отпишат дел од грчкиот државен долг. Оттогаш истите тие банки ги намалуваат своите активности на јужното подрачје на еврозоната, пред следниот круг на отпишувањето долгови. Тоа придонесе инвеститорите во голема мера да ги напуштат Шпанија, Португалија и Италија. Во Грција пак, се појави нов тренд - дури и Грците почнаа да ги праќаат своите пари во странство, а бројките се движат од четири до шест милијарди евра месечно, во просек. Од друга страна, додека банките од југот на еврозоната с$ повеќе тонат, северните банки се извлекуваат од кризата. Обврзниците

60

БанКиТЕ & БизниСОТ 17 јАнуАрИ 2013

БанКиТЕ & БизниСОТ 29 ноемврИ КАПИТАЛ 2012

анализа

Банкарскиот сектор претставува трн во око на западноевропските лидери и аналитичари, бидејќи наместо да се подобрува, и покрај поволните кредити на Европската централна банка (ЕЦБ), вредни 1.000 милијарди евра, тој се наоѓа во многу полоша состојба и ќе се соочува со многу поголеми проблеми оваа година. Португалските, шпанските, грчките, словенечките, дури и италијанските банки седат на планина од долг, а тоа е голем европски проблем коишто не ги купуваат инвеститорите ги купуваат банките од Јужна Европа, и тоа под притисок на своите влади, но и поради тоа што на тој начин заштедуваат пари. Во замена за таа услуга владите им даваат нови заеми по пониски камати. Исто така, изминатава година ЕЦБ во неколку наврати одобри многу евтини кредити тешки 1.000 милијарди евра, за да овозможи поповолни кредити на европскиот пазар. Јужноевропските банки почнаа редовно да ги користат овие кредити со 1% каматна стапка, на коишто може да заработат и повеќе од 6%. Аналитичарите на Блумберг велат дека на почетокот овој чекор изгледаше како патриотски чин, којшто требаше да им овозможи да заработат малку пари. Но, иако ова изгледаше како добро решение, истото создаде динамика во која банките и владите станаа толку зависни едни од други што почнаа да слабеат и едните и другите.

Песимистички прогнози

Прогнозите за тоа колку ќе им треба на банките од периферниот дел на Европа за да преживеат се различни, а повеќето од нив се и песимистички. Шпанија, како една од најпогодените земји од кризата во еврозоната по Грција, и покрај низата мерки за кратење на трошоците и зголемување на даноците, никако не може да го оправи финансискиот сектор. Последните проценки како резултат на спроведените стрес-тестови покажуваат дека на шпанските банки им се потребни 59,3 милијарди евра за санација. Брисел веќе & одобри помош на Шпанија за санација на банките, која шпанската власт почна да ја користи со директни инвестиции во банките коишто се наоѓаат во критична состојба. Агенциите наведуваат дека најмногу капитал ќе им треба

1.000

милијарди евра поволн и кредити обезбеди ЕЦБ за бан ките од еврозоната

на Банкиа (24,7 милијарди евра), Каталуња банк (10,8 милијарди евра), Нова Галиција (7,2 милијарди евра), Банко де Валенсија (3,5 милијарди евра), Банко популар (3,2 милијарди евра), БМН (2,2 милијарди евра) и на Либеркаха-Каха3-Либербанк (2,1 милијарди евра). Во соседството на Шпанија португалската влада оваа година планира да инјектира дополнителни 6,6 милијарди евра во трите најголеми банки во оваа земја, така што ќе им се придружи на земјите од еврозоната во користењето на меѓународните средства за помош на финансискиот сектор. Овие средства би им овозможиле на Комерцијалната банка на Португалија, Банко БПИ и на државната Каикса генерал да ги исполнат новите капитални барања коишто ги постави Европската банкарска асоцијација. Претходно, од помошта вредна 78 милијарди евра, која меѓународните кредитори & ја овозможија на Португалија за да не банкротира, 12 милијарди евра беа наменети за помош на банките, од кои пет милијарди евра им беа доделени на овие три банки. Доколку состојбата во португалската економија не се подобри, аналитичарите сметаат дека на банките во оваа земја ќе им бидат потребни уште 12 милијарди евра за да се подобри ситуацијата во банкарскиот систем. Имајќи предвид дека Италија се соочува со подолгорочна и

12

милијарди евра дополн ителна помош ќе добијат португалскит е банки

рејтинг е намален се и Униони де банке италиане (УБИ), Банка пополаре дел Емилиа Ромања и Банка пополаре де Виченца, а негативни прогнози добија и водечките италијански банки Уникредит, Интеса Санпаоло и Медиобанка.

Ако не ги реши проблемите, Словенија следна ќе побара банкарска помош

подлабока финансиска криза од очекуваната, аналитичарите сметаат дека италијанските банки стануваат с$ поранливи. Иако билансите на повеќето италијански банки се во рамките на европските прописи, најпознатите банки во Италија минатата година претрпеа силен удар од агенциите за кредитен рејтинг, најмногу поради состојбата во земјата, која се рефлектира врз нивната работа. Меѓу 15-те банки чиј кредитен

Словенечкиот банкарски сектор ќе остане болна точка на владата на Јанез Јанша и во 2013 година, бидејќи и покрај напорите за санирање на проблемите предизвикани од финансиската криза, словенечките банки продолжија да се соочуваат со проблеми. Акционерите на двете најголеми словенечки банки, Нова Љубљанска банка (НЛБ) и Нова кредитна банка Марибор (НКБМ), во најкраток можен рок треба капиталот на банките

61

КАПИТАЛ

анализа

Компаниите од Јужна Европа многу ретко добиваат кредити

Последните податоци на Европската централна банка (ЕЦБ) за кредитната активност покажуваат понатамошен пад на кредитирањето на компаниите во еврозоната, посебно на периферните земји-членки, сугерирајќи понатамошно продлабочување на рецесијата во зоната на заедничката европска валута. ЕЦБ во последниот месечен преглед објави дека кредитните пласмани на банките кон нефинансиските институции се намалени за 1,4% на годишно ниво. Последните бројки сведочат за проблемите кои и понатаму немилосрдно ги погодуваат членките на еврозоната, и покрај настојувањата на централната банка да го поттикне кредитирањето и да ја смири напнатоста на финансиските пазари. банкарскиот сектор во Грција и дека истиот ќе зависи од општата состојба во земјата и од тоа колку владата ќе ги исполни барањата на ЕУ и на ЕЦБ. Минатата година грчката влада одобри план за државна поддршка за четирите најголеми банки во земјата - Националната банка, Алфа банка, Јуробанк и Пиреос банка. Но, ова е само привремено решение до финализирањето на планот за рекапитализација на банките. Централната милијарди евра се потреб банка на Грција санација на шпанските ни за банки минатиот месец објави извештај во којшто потврди дека на земјата & се потребни повеќе од 40 милијарди лошите кредити изнесува околу евра за рекапитализација на 8% од нивниот вкупен биланс. банкарскиот систем. Сумата ќе се Оваа ситуација е многу слична обезбеди од кредитите кои со проблемите коишто ги има Грција ги добива од шпанскиот и португалскиот Европската финансиски сектор, па тамошната власт беше принудена да побара помош од фондовите за спас на ЕУ.

59,3

да го доведат во согласност со европските регулатори, а тоа планираат да го направат преку докапитализација. Двете банки делумно се во државна сопственост, па словенечките медиуми одамна најавуваат дека државата ќе ги продаде своите удели таму со цел да ја пополни дупката во буџетот. Според најавите, нивна продажба може да се очекува веќе во првиот квартал од оваа година. Во согласност со европските регулации, НЛБ треба да го зголеми основниот капитал за најмногу 79,9 милиони евра, додека Нова кредитна банка, втората најголема банка во државата, треба да изврши докапитализација во износ од 150 милиони евра. Се проценува дека на банките во Словенија им се потребни околу четири милијарди евра за да преживеат, бидејќи уделот на

унија и од Меѓународниот монетарен фонд. Со тоа ќе се надоместат загубите на банките од реструктурирањето на грчкиот долг и од економската криза во земјата. Во извештајот се потврдува оценката од мај минатата година, кога беше утврдено дека за рекапитализација на банките ќе бидат потребни 40,5 милијарди евра, од кои 27,5 милијарди ќе бидат наменети за четирите најголеми банки. Уште 1,4 милијарди ќе бидат потребни за промената на сопствениците на некои банки, меѓу кои се трговските АТЕ банка, Протон банка, Т-Банка, како и три кооперативни банки. Други 3,1 милијарди се предвидени за евентуална рекапитализација на банките кои не се сметаат за клучни.

Грчкиот банкарски сектор во ќор-сокак Додека некои од странските банки одлучија да се повлечат од Грција, останатите останаа да се борат со проблемите на пазарот. Прогнозите се дека 2013 година повторно ќе биде критична за

40

милијарди евра се потреб рекапитализација на грч ни за банкарски систем киот