специјален прилог
Градежништво и недвижнини
Државните инвестиции ја Движат граДежната инДустрија Градежниците очекуваат рекордно успешна Година! Патиштата го “возат“ граДежништвото, но не заостанува ниту високограДбата и покрај Големата понуда на станови, инвеститорите очекуваат стабилни цени инДустријата за граДежни материјали трие раце производителите Го зГолемија и извозот Ќе се зголеми ПонуДата на Деловен Простор а класа
што ја Движи граДежната инДустрија?
Капитал број 858 08.04.2016
32
www.kapital.mk
Градежништво и недвижнини
Државните инвестиции ја движат градежната индустрија
Градежниците очекуваат рекордно успешна година! Градежните компании очекуваат годинава да биде уште поуспешна за нив од 2015-та, затоа што крупните инфраструктурни проекти – новите автопати финансирани од државата - ќе влезат во фаза на полн ек во реализацијата.
Раст: Во последните пет години вредноста на градежниот бизни
www.kapital.mk
Капитал број 858 08.04.2016
специјален прилог
33
Н
О
чекуваме 2016 да биде своевидна рекордна година за градежниот сектор автопатите Кичево - Охрид, Демир Капија – Смоквица и Штип – Свети Николе ќе дојдат во точка каде што градежните работи ќе бидат во полн ек, односно во средишна накај крајна фаза. Ние како градежна фела сме среќни Андреа што најавите за нови проекти Серафимовски не стивнуваат – се очекуваат Здружение за тендерите за уште неколку градежништво при Стопанска комора патни правци, рехабилитација на постоечки регионални и магистрални патишта, а и во високоградбата претстојат уште неколку значајни проекти.
а тековните големи инфраструктурни проекти се ангажираат сериозни градежни компании, кои преку конструкторските предизвици од овој тип созреваат со искуство и опрема. Македонската градежна оператива изминатите години назадуваше до степен да целосно ја изгуби способноста самостојно да реализира вакви капитални објекти. Некои од фирмите успеаjа да се одржат со проекти надвор од Македонија. Ова е шанса да се врати оперативноста и искуството кај преживеаните и да се формираат нови имиња.
Благоја Дончев Адинг
ДВИЖЕЊЕ НА ГРАДЕЖНИОТ СЕКТОР ВО ИЗМИНАТИТЕ 10 ГОДИНИ Вредност (милиони евра) Годишен раст (%) Учество во БДП (%)
2006 285,97 11,58% 5,49%
2007 338,78 18,47% 5,70%
2008 329,40 -2,77% 4,92%
2009 343,25 4,21% 5,16%
2010 413,17 20,37% 5,99%
2011 464,88 12,51% 6,36%
2012 505,46 8,73% 6,78%
2013 653,25 29,24% 8,47%
2014 545,95 -16,43% 5,85%
2015 642,03 17,60% 7,04%
Извор: Државен завод за статистика
Г пишува:
Игор Петровски
igor.petrovski@kapital.mk
Градежништвото минатата година достигнало вредност од 642 милиони евра и учествува со 7% во вкупниот бруто домашен производ (БДП) на Македонија. Неговиот пораст во однос на 2014 година е 17,6% и највисок меѓу сите бизнис сектори, па претставува всушност главниот двигател на економскиот раст на земјата, што минатата година изнесуваше 3,7%. Како што покажува државната статистика, градежните компании и годинава ќе ја движат домашната економија. Само во првиот месец од годината, тие добиле дозволи за градење на двојно повредни објекти отколку истиот месец лани. Од вкупно 50,5 милиони евра, колку што се проценува вредноста на објектите за кои што се издадени градежни дозволи во јануари, 29,1 милиони евра ќе се инвестираат во згради, 17,7 милиони евра во нискоградби и 3,7 милиони евра за реконструкции. Освен тоа што го најавува статистиката, дека градежништвото ќе продолжи да расте
годинава претскажуваат и плановите на државата да инвестира повеќе пари од буџетот во изградба на капитални објекти. За јавните инвестиции годинава властите испланираа да одвојат околу 410 милиони евра, меѓутоа, од градежниот сектор велат дека најважно е колку планот на државата ќе се реализира. Градежниците очекуваат годинава да биде уште поуспешна за нив од 2015-та, затоа што крупните инфраструктурни проекти финансирани од државата ќе влезат во фаза на кулминација. “Очекуваме 2016 да биде своевидна рекордна година за градежниот сектор автопатите Кичево - Охрид, Демир Капија – Смоквица и Штип – Свети Николе ќе дојдат во точка каде што градежните работи ќе бидат во полн ек, односно во средишна накај крајна фаза. Ние како градежна фела сме среќни што најавите за нови проекти не стивнуваат – се очекуваат тендерите за патните правци Гостивар – Кичево, Блаце до граница со Косово, потоа ќе има и зафати на рехабилитација на постоечки регионални и магистрални патишта, а и во високоградбата претстојат уште неколку значајни проекти: новата зграда на Народната банка, Драмскиот театар во Скопје, доизградба на античкиот театар Скупи, итн.“, вели Андреа Серафимовски, претседател на Здружението на градежништвото, индустријата на градежни материјали и неметалите при Стопанската комора на Македонија. Тој додава дека изградбата на станови продолжува со досегашната динамика и годинава се очекува приближно иста бројка на изградени станови, а цената
нема да паѓа, затоа што побарувачката е на задоволително високо ниво. “Но, не се само станбените објекти во високоградбата, да не ги заборавиме и деловните и индустриските објекти, особено во слободните економски зони каде што се лоцирани странските инвестиции, кои што изминативе неколку години исто така, забележаа експанзија во градењето“, вели Серафимовски.
Приходите и добивките на градежниците зголемени
Градежната експанзија се гледа и преку билансите на најголемите градежни компании во земјава, акционерски друштва кои што доставуваат извештаи до Македонската берза. “Гранит“, компанија што е ангажирана на патните правци Кичево – Охрид и Миладиновци- Штип, лани имала вкупни приходи од 93,5 милиони евра, за 17% повеќе во однос на годината претходно, покажува консолидираниот финансиски извештај. Приходите од продажба, односно од реализирани градежни проекти изнесува 81,6 милиони евра и се за 17% повисоки. Од нив, на домашен пазар се реализирани 62% или 50,7 милиони евра, и бележат пораст од 9%, додека приходите од проекти во странство се зголемиле за 32% во 2015 и изнесуваат 30,9 милиони евра. Во странство “Гранит“ е ангажиран на изградба на автопатот Бања Лука – Добој во Република Српска. Чистата добивка на компанијата лани е шест милиони евра, што е за 61% повеќе од 2014. Бетон - Скопје, која што пак, меѓу другото, беше изведувач на голем број објекти од
нис пораснала за 40% на 642 милиони евра и учество во БДП од 7%
www.kapital.mk
Капитал број 858 08.04.2016
34
Градежништво и недвижнини
С Сеад Кочан Трансмет
о оглед на тоа дека автопатите се во полн ек на реализација, а во исто време се во постапка и јавни повици за нови капитални инфраструктурни проекти како автопатите Кочани - Делчево, Делчево - Штип, Ранковце - К.Паланка, разни реконструкции и санации на магистрални и регионални патишта, проширување на постоечките технолошки индустриски зони, најава за изградба на акумулации и брани во југоисточниот дел на државата како и изградба на болници во целата држава, сето тоа дава оптимизам дека градежниот сектор во Македонија не само што ќе биде стабилен, туку ќе доживее и уште поголем развој.
ВРЕДНОСТ НА ДОГОВОРЕНИ И ИЗВРШЕНИ ГРАДЕЖНИ РАБОТИ Договорени (милиони евра) Извршени (милиони евра)
2010 406,93 189,30
2011 444,60 254,31
2012 512,11 279,24
2013 613,82 406,23
2014 721,09 392,49
2015 1195,71 458,63
ВРЕДНОСТ НА ДОГОВОРЕНИ И ИЗВРШЕНИ ГРАДЕЖНИ РАБОТИ ВО СТРАНСТВО Договoрени (милиони евра) Извршени (милиони евра)
2010 65,58 40,28
2011 41,04 36,76
2012 86,91 15,09
2013 81,01 31,07
2014 117,22 18,31
2015 55,48 43,35
Извор: Државен завод за статистика
проектот “Скопје 2014“, но и на комерцијални објекти низ Македонија, лани има вкупни приходи од 47,6 милиони евра, за 7% повеќе во однос на 2014, а приходите од продажба се 45,2 милиони евра, а оперативната добивка изнесува 1,48 милиони евра, за 31% повеќе во однос на годината претходно. Компанијата работи и на неколку инфраструктурни објекти, како патот од Миладиновци до Штип, и од Миладиновци до Свети Николе, хидротехнички објекти, итн.
Фокусот се сврти кон нискоградбата
Капиталните инфраструктурни објекти што во моментов се реализираат во Македонија, ја променија структурата на градежниот бизнис. Ако до пред година – две, во вкупното градежништво доминираше високоградбата, пред сè заради проектот “Скопје 2014“, станбената експанзија и фабриките на новите странски инвестиции, сега тежиштето е пренесено кон нискоградбата, односно неколкуте нови автопати што се реализираат. “Радува што нискоградбата оди напред, затоа што таа носи развој на целата економија. Можеби не влече со себе толку многу индустриски гранки како што е тоа високоградбата, но новите автопати придонесуваат за развој на туризмот, транспортот, логистиката...“, вели Марија Петроска, секретар на Здружението за градежништво при Стопанската комора. За тоа колкав е соодносот помеѓу нискоградбата и високоградбата во последнава година во вкупните градежни активности, директорот на Адинг, Благоја
Дончев, вели дека се работи за едноставна математика базирана на статистички податоци. “Високоградбата во изминатите години, финансиски гледано според големината на инвестициите, заземаше значајно место во градежните активности во Македонија. На тоа допринесе изградбата на деловните, административни и станбени објекти, особено во Скопје. Изградбата на инфраструктурните објекти значително го поместија тежиштето во нивна корист. Адинг во својата производна програма има производи кои се со специфична намена и доколку ја анализираме продажбата во 2015.г. ќе заклучиме дека во Македонија помалку од 30% се пласирани во високоградбата. Наша проценка е дека во моментов тој е односот и на инвестициите на овој пазар“, објаснува Дончев.
Домашниот пазар посигурен
Карактеристично за моменталниот градежен бум, е што опаѓа интересот на домашните компании за добивање работа на странските пазари, што според познавачите на пазарот е и логично, со оглед на изобилството работа што се нуди на домашен терен. Сепак, компании, како Гранит на пример, која што традиционално беше многу присутна на странските пазари, и сега учествува на проекти надвор од Македонија, иако во помала мера одошто пред 5 или 10 години. Нивните приходи од странски пазари лани биле околу 30 милиони евра, а и годинава тече реализацијата на автопат во Босна и Херцеговина каде што Гранит учествува. Од градежната индустрија велат дека
Лична карта на градежниот сектор
4.429
активни градежни компании има во Македонија
5,7%
од градежните компании се средни и големи
94,3%
од градежните компании се микро и мали (0-20 вработени)
90%
во градежниот БДП учествуваат големите фирми
75%
од вработените во градежниот сектор се во големите фирми
19.306
денари е просечната нето плата во градежништво за 2015 – 13% пониско од државниот просек капиталните инфраструктурни проекти што се во тек, им овозможуваат на домашните компании да созреваат со искуство и опрема. Македонската градежна оператива изминатите години назадуваше до степен да речиси целосно ја изгуби способноста самостојно да реализира вакви капитални објекти, сметаат нашите соговорници. “Некои од фирмите успеаја да се одржат со проекти надвор од Македонија. Ова е шанса да се врати оперативноста и искуството кај преживеаните и да се формираат нови имиња“, смета Дончев од Адинг. Андреа Серафимовски од Здружението за градежништво при Стопанската комора, вели дека нивна задача како еснафска организација не е само да обезбедат работа и приходи за градежните компании, туку истовремено да се грижат и за квалитетот на тоа што се гради, како и за развојот на компаниите.
Структура: 70%-30% е однос нискоградба – високоградба
www.kapital.mk
Капитал број 858 08.04.2016
36
Градежништво и недвижнини
ИндустрИјата за градежнИ матерИјалИ трИе раце
ПроИзводИтелИте го зголемИја И Извозот
Г
радежната експанзија ги зголеми нарачките за градежни материјали, па и оваа индустрија бележи добри резултати изминатиов период. Цементарница “Усје“ минатата година ја завршила со вкупни приходи од 72,9 милиони евра, за 8% повеќе во однос на 2014, а приходите од продажба биле 65,4 милиони евра, на исто ниво како претходната година. но, затоа, извозот на производи од цементарницата пораснал за дури 56% лани, на 13,6 милиони евра. Чистата добивка на “Усје“ лани изнесува 20,6 милиони евра, и е за 13% помала во однос на 2014, заради зголемените оперативни и финансиски расходи на компанијата. адинг, уште еден значаен производител на градежни материјали во земјава, лани ја завршил годината со продажба од 7,5 милиони евра, за дури 29% повеќе во однос на годината претходно, а оперативната добивка на компанијата изнесува 229 илјади евра и е двојно поголема во однос на 2014. адинг е присутен и на странски пазари, каде што продажбите исто
така пораснале, за 9%. “надминувањето на планираниот пласман во 2015г. се должи на зголемените инвестиции во инфраструктурни објекти на неколку пазари каде сме традиционално присутни. особено би ја истакнал Македонија како наш домашен пазар, но добри резултати дадоа и продажбите во Србија и Казахстан каде исто така се работи на изградба на патната инфраструктура“, вели генералниот директор на адинг, Благоја дончев. адинг е присутен со своите производи во сите држави од
југоисточна европа, Казахстан, русија, Украина, иран, итн. Лани имале пласман и во Либија, шведска и Германија. “Минатата година влеговме во инвестиција за проширување на производниот капацитет во нашата фабрика во Бугарија, што планираме да ја финализираме во првото полугодие од оваа година. Плановите за оваа година ни се да го зголемиме извозот во Казахстан но и да ја подобриме и обновиме продажната мрежа во земјите од нашиот регион.“, вели директорот на адинг.
“Кога една економска гранка доживува нагла експанзија, постои ризик да се загрози квалитетот и развојот. Затоа ние укажуваме на државните институции каде може да има евентуални слабости, интервенираме со законски измени, сугерираме насоки во
кои што треба целиот градежен бизнис да се движи. Нашата крајна цел е да добиеме домашни компании кои што во иднина ќе може самите да бидат главни изведувачи на крупни проекти, не само во Македонија, туку и во странство, благодарение на
својата експертиза, искуство и техничка опременост. Сега во моментов, на тековните проекти се користи и странска експертиза, за оние специфични зафати што не може да ги реализираат домашните градежници.“, вели Серафимовски. nnn
КУЛМинаЦија: инфраСтрУКтУрните ПроеКти Годинава во врвна тоЧКа
www.kapital.mk
Капитал број 858 08.04.2016
38
Градежништво и недвижнини
пишува:
И Игор Петровски
igor.petrovski@kapital.mk
Иако главниот дел на градежните работи во Македонија во моментов се однесува на капиталните инфраструктурни проекти, односно нови автопати, не значи дека високоградбата намалува со динамиката од претходните години. Во делот на јавните објекти, проектот “Скопје 2014“ е практично завршен, но остануваат уште неколку објекти што допрва се планирани за градење, меѓу кои новите згради на Народната банка и Драмскиот театар. Државата и општините последниве години финансираа и изградба на училишта, градинки и сл., па градежниците очекуваат и тука да продолжи интензитетот на нови инвестиции што ќе обезбедат работа за нив. Што се однесува до комерцијалниот сегмент на високоградба, инвеститорите велат дека годинава ќе продолжи темпото на изградба од претходните години. Тоа може да се види и од официјалните статистички податоци, според кои во јануари месец се издадени 155 дозволи за градење на објекти во високоградба, додека лани во истиот месец биле издадени 153 вакви одобренија. Градителите на станови што ги контактиравме велат дека побарувачката на станови не стивнува и дека годинава можно е да се изградат дури и повеќе станови од лани. Адора инженеринг, која што во моментов е најголем градител на станови во Македонија и според нивните процени учествува со 20% во вкупната изградба на станови, лани почна изградба на 900 нови станови во Скопје. Годинава продолжува реализацијата на нивниот најмаркантен објект досега, станбено -деловниот комплекс Адора Flatiron, но и станбениот комплекс во Аеродром, а почна и изградбата на најновиот објект Diamond Garden во скопски Карпош – Тафталиџе. “Согласно општиот растечки тренд на цените на недвижностите, се очекуваат извесни промени со зголемување на цените на становите во Македонија, како и на цените на м² квалитетен станбен и деловен простор во Адора инженеринг, кои минатите години беа на исто ниво и покрај зголемените цени на градежните материјали, услугите, трошоците за квалитетна градба и порастот на курсот на американскиот долар.“, вели генералниот директор на компанијата, проф. д-р Ванчо Чифлиганец. Инаку Адора годинава ќе ги предаде
Патиштата го “возат“ градежништвото, но не заостанува ниту високоградбата
И покрај големата понуда на станови, инвеститорите очекуваат стабилни цени Од само две компании годинава ќе бидат пуштени речиси 800 нови станови во Скопје, а вкупниот број на изградени станови во градот за 2016 ќе изнесува околу 3.000. Инвеститорите велат дека побарувачката и понатаму расте, па очекуваат стабилни цени.
клучевите на сопствениците на 434 станови во објектот во Аеродром, а 279-те станови во комплексот Flatiron ќе бидат готови во првата половина на 2017 година.
Уште еден голем играч ги пушта првите станови годинава Од консултантската компанија за недвижно-
сти Фортон очекуваат интересот за купување на станови да продолжи да расте и во идниот период, ако се има предвид бројот на реализираните трансакции во последните 18 месеци. “Најновите податоци објавени од страна на Државниот завод за статистика покажуваат дека во 2015 година во Скопје се издадени
Деловен простор: Во моментов има 4 сериозни проекти во изградба
www.kapital.mk
Капитал број 858 08.04.2016
специјален прилог 947 одобренија за градба или 3.667 нови станови во Скопје во наредниот период, и според досегашното искуство не се очекува 100% реализација на сите одобренија на градба во разумен рок за изградба. Со оглед на бројот на реализирани трансакции (купопродажби на пазарот во Скопје на годишно ниво), ни дава за право да веруваме во стабилен резиденцијален пазар во 2016 год.“, вели Влатко Богоевски, директор на Фортон Македонија. До крајот на годинава, уште еден голем играч на станбениот пазар ќе го пушти својот прв објект во употреба. Џевахир холдинг кој што го гради комплексот од четири висококатници во скопски Аеродром вреден 300 милиони евра, во октомври годинава ќе ја пушти првата кула во употреба, а целиот комплекс треба да биде готов до крајот на 2017 година, како што изјави за Капитал членот на УО на Џевахир холдинг, Есер Џевахир. Целиот комплекс Џевахир Скај Сити има вкупно 1.376 станови во четирите кули високи по 42 спрата, а засега во продажба се пуштени само становите од кулата што ќе биде прва изградена. “Досега се продадени 62% од становите во Блокот А“, вели Џевахир, кој што очекува стабилна побарувачка на станови на пазарот следниот период. “Анализирајќи ги најновите движења на
39
Ќе се зголеми понудата на деловен простор а класа
Ш
то се однесува на деловниот простор, анализата на Фортон покажува дека продолжува трендот на намалување на слободниот простор за издавање на бизнис центрите од класа „а”. за изнајмување на деловен простор биле заинтересирани најмногу компаниите од телеком, ит и аутсорсинг индустриите. цените во овој сегмент останале стабилни, закупнините за бизнис центрите на примарни локации се движат од нето 11 до 15 евра за еден метар квадратен. според Фортон, се очекува и зголемување на понудата на деловен простор во класа „а” сегментот. во моментов има 4 сериозни проекти во изградба кои ќе доведат до зголемување на понудата на канцелариски простор
пазарот, цените со најголема веројатност ќе останат стабилни во 2016 год, со оглед на трендовите на каматните стапки на депозитите
за дополнителни 32.400 м2 до крајот на 2017 година. “генерално, нема значајни промени во миксот на закупци кај трговските центри. слободниот простор бележи благ пораст пред с$ како резултат на зголемениот слободен простор во гтц, што делумно беше компензиран со зголемената исполнетост на Ramstore Mall и Capitol Mall. најактивни на пазарот на малопродажен простор остануваат супермаркетите, малопродажните модни и спортски брендови како и аптеките кои имаа најголема експанзија на новозакупен простор”, додава Богоевски. нова понуда на модерен малопродажен простор се очекува во 2017 година, со најавените отворања на Emporio Mall и Cevahir Sky City Mall во скопје. како и движењата на приносите на другите облици на инвестирање како разни хартии од вредност.“, смета Џевахир. nnn