Kapital Magazine-678-25-10-2012

Дали фиксниот курс е кочницата за побрз економски раст? n Зошто Заводот за ревизија бара да не ги контролира партиите? n Добриот дизајн е вредноста која го пробива пазарот n

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

број 678 цена 100 ден. | 24 октомври, 2012, среда | година 14

interview

Цветко Грозданов директор на АД за стопанисување со станбен и деловен простор

Нема пробивање на вредноста! За изградба на стадионот досега се потрошени само 38% од предвидените 62 милиони евра

специјален прилог

Глобален инвестициски самит за Македонија

interview

Rufi Osmani NOv dOgOvOR! лидер на НДП

Za Makedoncite garantirana unitarnost, za Albancite status na dr`avotvoren narod

  

Капитал број 672 12.09.2012

Дали фиксниот курс е кочницата за побрз економски раст? Зошто Заводот за ревизија бара да не ги контролира партиите? Добриот дизајн е вредноста која го пробива пазарот

4

НАВИГАТОР INTERVIEW

БРОЈ 678 ЦЕНА 100 ДЕН. | 24 ОКТОМВРИ, 2012, СРЕДА | ГОДИНА 14

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

Цветко Грозданов

директор на АД за стопанисување со станбен и деловен простор

Нема пробивање на вредноста! За изградба на стадионот досега се потрошени само 38% од предвидените 62 милиони евра Специјален прилог

Глобален инвестициски самит за Македонија

Í

INTERVIEW

Rufi Osmani NOV DOGOVOR! лидер на НДП

Za Makedoncite garantirana unitarnost, za Albancite status na dr`avotvoren narod

Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Marks i Engels, br.7, zgrada 1, vlez 1, kat 6, stan br: 31 i 32, p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 aleksandra.nikolova@kapital.mk Pretplata na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplata@kapital.mk Reklama i oglasi: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.mk aleksandra.stojmenova@kapital.mk Specijalni prilozi: Gordana Mihajlovska gordana.mihajlovska@kapital.mk Ovlasten praven zastapnik: Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Ivana Kuzmanovska

сОдРжИНА 07 Навигатор 14 cover story

Девизниот курс VS. економијата Дали фиксниот курс на денарот е кочница за забрзан економски раст?!

20 ЕксклузивНо

Пер-ОлОф луф, главен извршен директор на Кемет eлектроникс со македонската фабрика стануваме поконкурентни во Европа

24 мЕНаџЕр

www.kapital.mk

ИздВОјуВАме Фиксен курс VS економски раст

ако сакаме поголем економски раст, буџетското трошење треба да се дисциплинира. тогаш, напуштањето на фиксниот курс не би имало големи потреси. ако сакаме и понатаму да имаме социјален буџет, кој ќе се полни на товар на стопанството, тогаш е јасно зошто сите се фатиле за фиксниот курс како слепец за стап. така најсигурно ќе се зачува социјалниот мир и ќе продолжи заблудата дека можеме да се задолжуваме колку што сакаме. а така и најсигурно ќе ја задушиме економијата.

XX стр. 14

Добриот дизајн е вредноста која го пробива пазарот

28 иНтЕрвју

ЦветКО ГрОзДанОв, директор на аД за стопанисување со станбен и деловен простор Нема пробивање на вредноста! за изградба на арената Филип втори досега се искористени само 38% од предвидените 62 милиони евра

32 ДосиЕ

Каде да се бараат пазари за извоз? рускиот пазар остана неосвоен од македонија

35 иНтЕрвју

теа трумбиќ, коавтор на извештајот “Дуинг бизнис“ и портпарол за европа и за Централна азија Приклучокот на струја најголем предизвик за подобра бизнис клима

40 иНтЕрвју

руфи Османи,лидер на нДП Нов договор! за македонците гарантирана унитарност, за албанците статус на државотворен народ

46 Политика аНализа

зошто заводот за ревизија бара да не ги контролира политичките партии?

14 Кемет во македонија

Фабриката на американски кемет веќе почна да произведува во македонија. Првиот човек на кемет, Пер-олоф луф е задоволен што со новата фабрика во македонија ќе станат поконкурентни во Европа. убаво е да се чуе дека електронските кондензатори произведени во македонија ќе ги користат фирми како Бош, континентал и други индустриски џинови од Европа. очигледно кемет ќе нема проблеми со изнаоѓање на странски пазари, па може да се очекува многу скоро да влезе меѓу најголемите извозници од земјава.

XX стр. 20

49 ФЕљтоН

зошто маркс бил во право (4) с$ поагресивна империјалистичка политика

52 На руЧЕк со...

ДарКО митревсКи, режисер секој има право да сонува за успех

57 сПЕцијалЕН Прилог вОДа и ПијалОЦи

Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka. РЕГИОНАЛНИ ПАРТНЕРИ НА кАПИТАЛ

20

капитал медиа гроуп, капитал академија и месечникот “банките и бизнисот“ објавуваат...

прва годишна конференција за

“банките и бизнисот“

кого, што, како и колку банките Ќе кредитираат во 2013 година... l датум на одржување 8 ноември, 2012 l време за почеток 10 часот l место хотел ALEKSANDAR PALACE l град скопје Ве повикуваме и Вие да земете учество на Конференцијата и да го дадете својот придонес за што поплодна дебата на овие исклучително важни теми.

АГЕНДА ОТВАРАЊЕ: Како да се преживее 2013? n Прогнози за 2013 – анализи и очекувања за економските и финансиските состојби и предизвиците на компаниите и на банките во Македонија во 2013 година

ПАНЕЛ 1:

ПАНЕЛ 2:

Како до поголемо кредитирање на македонските компании?

Како да добиете кредит од банка?

n Кои сектори и кои проекти може да очекуваат најголема поддршка од банките (индустријата, аграрот, агро-бизнисот, туризмот, проектите за енергетска ефикасност, проектите за заштита на животната средина...)?

n Како се оценува кој е добар, а кој лош проект?

n Како до поголема поддршка за претприемништвото, инвестициите во иновации и во зголемување на производството, продажбата и извозот?

n Имаат ли банките добро обучени професионалци кои ќе препознаат добри проекти?

n Извори за финансирање и мерки за поддршка на малото стопанство и неговата конкурентност. n Како да создадеме повеќе претприемачи?

n Како работи секторот за кредитирање во банките, кој одлучува дали вашиот проект заслужува кредит?

n Колкава хипотека е потребна за да добиете кредит? n Како се определуваат висината на каматата, рокот на отплата и грејс периодот?

повеќе информации ќе добиете на: akademija@kapital.com.mk l 02 3298 110/л.104/5 лица за контакт: Гордана Михајловска, Александра Стојменова, Бобан Ѓоргиевски Ве молиме вашето учество да го пријавите најдоцна до 2. Ноември 2012 година.

ПАНЕЛ 3: Тркалезна маса “Како треба да се работи?” На оваа тркалезна маса ексклузивно за учесниците на конференцијата своите искуства ќе ги пренесат успешни македонски инвеститори, претприемачи и банкари.

...Навигатор... акциЈа За Задолжителна котациЈа

Зошто Владата ги присилуВа компаниите да иЗлеЗат на БерЗата? пишува:

александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

Фотографија

фотоархива на капитал

З

адолжителната котација на компаниите на Македонската берза не значи дека тие ќе почнат да издаваат нови емисии на акции како алтернативен начин на финансирање, како што очекува Владата. Финансиските експерти се против административно присилување на акционерските друштва да котираат на Берзата. Интересно е што мерката се носи во време кога пазарот на капитал е замрен, нема доволно побарувачка, што значи дека во услови на зголемена понуда, многу веројатно е да паѓа вредноста на акциите. “Доколку се зголеми понудата на нови акции со тоа што повеќе компании ќе се појават на Берзата, може да се очекува дека ќе паднат цените на акциите на некои компании. Иако менаџерите имаат механизми како да се заштитат од намалување на вредноста на нивните компании, тој тренд во услови на економска криза е очекуван. Добро е што Владата размислува како да го стимулира пазарот на капитал, но јас не сум уверен дека оваа мерка ќе ги даде очекуваните резултати, односно дека ќе го заживее пазарот на капитал“, оценува за “Капитал“ универзитетскиот професор Мирољуб Шукаров.

Инвестициските советници оценуваат дека главниот проблем за замрениот пазар на капитал не е во понудата, туку кај воздржаноста на инвеститорите да вложуваат во хартии од вредност. Директорот на Македонската берза, Иван Штериев, исто така, не е убеден дека со присилување на акционерските друштва да котираат на Берзата тие веднаш ќе се откажат од навиките да се финансираат главно преку земање кредити од банките, но ја поддржува идејата. “Оваа идеја на Владата ќе придонесе за зголемување на транспарентноста на македонските акционерски друштва. Нови, добри и профитабилни компании ќе котираат на Берзата и ќе бидат подостапни со информации за потенцијалните инвеститори. Тоа би требало да влијае на зголемување на тргувањето со акции и привлекување нови инвеститори. Котацијата на Берзата значи обврска компаниите редовно да известуваат за своето работење, а дали и кога ќе одлучат да се финансираат преку издавање акции е нивна одлука“, изјави Штериев. Министерот за финансии, Зоран Ставрески, најави дека се прави анализа на 539 акционерски друштва што функционираат во македонската економија, а според одредени критериуми, Владата ќе одлучи кои од нив задолжително ќе мора да котираат на Берзата. Ставрески очекува оваа мерка да ја раздвижи Берзата.

Интересно е што мерката се носи во време кога пазарот на капитал е замрен, нема доволно побарувачка за акциите, што значи дека во услови на зголемена понуда, многу веројатно е да паѓа вредноста на акциите

Капитал број 678 24.10.2012

НАВИГАТОР ИзЈАВА НА НеделАТА

“

> БРОЈКА

30%

ЏОзеф СТИГлИц

-30,00%

април

мај

јуни

јули

-95,40%

-10,00%

март

август

-90,00%

-110,00%

-99,40%

-70,00%

-77,70%

-50,00%

-81,20%

+

јануари февруари

-94,40%

ПрОИЗВОДСтВО НА КОКС И рАФИНИрАНИ НАФтЕНИ ПрОИЗВОДИ

МАЈК зАфИРОВСКИ Глобалниот инвестициски самит Македонија 2025 веројатно е најважниот настан што се случи во земјава оваа година. Идејата на организацијата Македонија 2025 на едно место да ги седне бизнисмените од земјава, од дијаспората и од неколку меѓународни корпорации за да зборуваат на една тема – Македонија – заслужува секаква пофалба. Самитот во Охрид покажа дека македонската економија има огромни потенцијали, а кај странските и кај домашните бизнисмени има и тоа како интерес за вложување во оваа земја. Останува само да се елиминираат сите пречки за водење бизнис и да се решат сите проблеми кои спречуваат поголем раст и развој. Сите бизнисмени до еден отворено ги кажаа своите забелешки и барања, а на надлежните, кои беа присутни во Охрид, останува да ги спроведат. Најдобрата вест што стигна од Охрид е основањето на капиталниот фонд за ризични инвестиции СЕАФ Македонија I, кој треба да им помогне на македонските претпријатија. Да се обезбеди фонд во услови кога македонските компании мака мачат со обезбедувањето финансии за своите бизнис, и тоа како е значајно и добредојдено. Посебно затоа што е наменет за ризични инвестиции. Секоја чест за иницијативата и за с$ што понуди Глобалниот инвестициски самит во Охрид.

В

ладата во првите осум месеци од годината инвестираше 167 милиони евра во изградба на капитални објекти, што не е ниту половина од планираното ниво на инвестиции од 350 милиони евра во Буџетот за годинава, покажуваат последните податоци од Министерството за финансии. Слабата реализација на капиталните инвестиции е хроничен проблем, кој ниту една Влада досега не успеа да го надмине, а вината за тоа ја лоцира во недоволниот капацитет на државните

Дали неработењето дојде преку глава на

-78,30%

победник на неделата

Не се реализирани ни половина од капиталните инвестиции

-34,70%

економист и нобеловец

-33,90%

помали нарачки има во текстилната индустрија. Причината е економската криза, која ги зафати најголемите трговски партнери на Македонија во Европа - Германија, Грција и Холандија.

Грција и Шпанија се наоѓаат во депресија, а не во рецесија. За нивниот економски пад се виновни строгите мерки на штедење. Овие земји се заробени во волшебниот круг на намалена потрошувачка и успорен раст... Штедењето ја загрозува Европа и ги намалува шансите за подобрување на состојбите.

“

8

www.kapital.mk

Извор: Државен завод за статистика

Откако Царината покрена кривична пријава против Окта поради измама и криумчарење, сега рафинеријата се заканува - ќе го доведе во прашање непреченото снабдување со горива во земјава. Но, рафинеријата веќе осум месеци не работи, односно не преработува нафта, а држи 90% од големопродажбата на горива во Македонија пишува:

Катерина Попоска

katerina.poposka@kapital.mk

фотографија:

О

фотоархива на Капитал

кта доби кривична пријава за царинска измама и криумчарење во време ко га о с ум ме сец и н е преработува сурова нафта. Царинската управа ја товари скопската рафинерија дека цела година работи без потврда за општа гаранција за транзитна постапка и не ги доставувала навреме сите потребни документи, што претставува грубо кршење

на царинските прописи. Царината изминативе неколку месеци и ско н тр ол и р а л а 10 ц и с те р н и н а рафинеријата и утврдила дека Окта увезува бензин со помалку октани од декларираните. Според информаците, во мај годинава Окта пријавила за царинење 76 тони бензин од 95 октани. По контрола на земените мостри, Царината открила дека имаат помалку октани, а таа стока е забранета за увоз. Поради ова, Окта остана без одобренијата за овластен примач и испраќач и за локално царинење при увоз и извоз, бидејќи не се придржувала кон Царинскиот закон. Кривичните пријави против одговорните во Окта се во рацете на скопскиот обвинител Марко Зврлевски, кој допрва ќе ги разгледува пријавите.

www.kapital.mk

институции успешно да ги спроведат тендерите за изградба на патишта, енергетски објекти, железнички пруги. Наместо во крупни инфраструктурни објекти, парите за капитални инвестиции најмногу завршуваат во проектот „Скопје 2014“. Иако главен адут на министерот за финансии, Зоран Ставрески, во Буџетот за 2012 година беа капиталните инвестиции, клучните инфраструктурни проекти, кои имаат пресудна улога во подобрувањето на конкурентноста на домашната економија, не се најдоа на листата со владините приоритети. Владата првично планираше 440 милиони евра за капитални инвестиции, меѓутоа по првиот ребаланс на Буџетот сумата се намали за 90 милиони евра.

о на Окта & на Владата?! асега, Окта не ќе може да оди на З поедноставена постапка, туку на редовна за увоз и извоз. Во однос на сигурноста во

снабдувањето со нафтени деривати, лиценцата за вршење соодветна дејност важи с$ додека не биде суспендирана. Регулаторната комисија за енергетика може да донесе одлука за суспендирање на лиценцата ако на носителот надлежен инспекциски или друг државен орган со решение му изрекол мерка за забрана за вршење енергетска дејност за определен период. Во Македонија има 26 други лиценцирани компани за истата дејност.“ Царинската управа покрена и прекршочни постапки против Окта за вкупно 561 записник за царински прекршок. Ден откако Царината ги обелодени делата против Окта од рафинеријата се заканија дека се доведува во опасност нормалното снабдување со горива во Македонија. “Одлуките на Царинската управа се неосновани и неоправдани. Тоа значително ќе влијае на нормалното снабдување со нафтени деривати на локалниот и на косовскиот пазар, создавајќи сериозни проблеми во енергетскиот биланс на двете земји. Иако донесувањето на одлуките ќе предизвика сериозни логистички проблеми, Окта ќе вложи напори за да продолжи со сите потребни активности за нормално и непречено снабдување со нафтени деривати“, велат од Окта. Оттаму велат дека ќе ги искористат сите правни лекови за да докажат дека наодите на Царината биле неточни. Ваквиот развој на настаните се случува во време кога Окта речиси не работи. Нејзиното неработење значително влијае на индустриското производство и на цените во земјава. Окта држи речиси 90% од пазарот на големо со нафтени деривати во земјава. Иако првите шест месеци ги заврши со добивка со 3,3 милиони евра, тоа е за 60% помала добивка во споредба со истиот период лани. Окта е во сопственост на грчката државна нафтена компанија Хеленик петролеум, каде што грчката влада планира да го продаде државниот удел од 35,5%.

Капитал број 678 24.10.2012

НАВИГАТОР

> БРОЈКА

мисла на неделата

2,1

милијарди евра изнесуваат кредитите за приватните компании заклучно со септември годинава, објави Народната банка. Тоа значи дека салдото е исто со претходниот месец, што покажува дека процесот на кредитирање на стопанството е целосно замрзнат.

лидери

У

Не ми е криво што човештвото ги користи моите идеи, криво ми е што Нема свои.

Никола Тесла научник

губитник на неделата

РОБеРТ ВуРц

САИД влезе во уште еден многу значаен проект за македонската економија – ќе ја поддржува експанзијата на мали бизниси во Полошкиот регион

П

МуТАР КеНТ

рофитот на Кока-Кола во третиот квартал годинава е зголемен за 3% благодарение на зголемена продажба на пазарите со раст, каде што кризата не е проблем

не им беше неделата

Л

НИКОлА ТОдОРОВ

екарите му закажаа нов генерален штрајк на министерот за здравство, па да видиме дали и сега ќе најде начин преку синдикати и квазисиндикати да го спречи

И

9

ЖОзе МАНуел БАРОсО

дејата на претседателот на Европската комисија за формирање банкарска и буџетска унија во еврозоната може да падне во вода, бидејќи Чешка се закани со вето

_

АНдОНИс сАМАРАс Џабе челниците на еврозоната го фалат напредокот на Грција во програмата за реформи, кога ситуацијата во земјата со масовните секојдневни штрајкови излегува од контрола. Последните слики од Атина се застрашувачки и покажуваат дека владата на премиерот Андонис Самарас не може да се справи со незадоволството на народот од мерките за штедење. Затоа пофалбите што ги добива Самарас од Еврогрупата имаат горчлив вкус. Колку што му значи да ја убеди европската „тројка“, која му дава пари, дека прави реформи, толку му е важно и да ги смири страстите кај граѓаните. Во спротивно ќе се најде под притисок за нови избори, а во меѓувреме популарноста на радикалните партии во Грција расте. Нема гаранција дека следната транша од 31,5 милијарди евра што ќе ја добие Грција ќе ги реши финансиските проблеми на земјата. Тоа уште повеќе ги усложнува проблемите на Самарас, кој се наоѓа во ситуација угоре високо, удолу длабоко. Уште повеќе е проблем што јавната администрација и економијата во Грција се целосно блокирани, така што земјата не прави ништо за сама финансиски да зајакне.

Капитал број 678 24.10.2012

ГРафиК На Неделата...

3 фаКти Кти за... К

43,9%

Кои се петте најмоќни жени во бизнисот?

а

НуЈи 2иНдРа

претседател и CЕО на Пепсико

ВитмаН 3меГ

претседател и CЕО на Хјулит-Пакард

елеН РОСеНфелд 5КулмаН 4иРеН претседател и CЕО на Крафт фудс

3,77%

претседател и CЕО на Дипон

мериканскиот магазин Fortune ги рангираше 50-те најмоќни жени во бизнисот во америка за 2011 година. На списокот се најдоа многу успешни бизнисменки, кои остварија раст на профитот и на приходите и покрај кризата.

Brasil Economico

Критики за јавниот сектор на Бразил. Во најголемата латиноамериканска земја постои мислење дека администрацијата е кочничар на економскиот развој и дека власта, без разлика на цената, мора да се справи со овие последни “духови од минатото“. lll

The Japan Times

дали Јапонија ќе ги влоши односите и со Сад во услови кога е во крајно лоша состојба со Кина? Последниот гест на јапонската влада, од каде што дури четири министри се поклонија на воените злосторници од Втората светска војна, предизвикува нервоза во дипломатските кругови на двете земји. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1

Најмногу пари во 2011 заработил Скопјанец - дури 2,5 милиони евра

2

БЛОГ ВО ЖИВО: Глобален инвестициски самит за Македонија во Охрид

3

Проблемот со масовното иселување на граѓаните стигна во Собранието

4

Европа се заканува, Македонија ќе се бори против визната завеса. Кој ќе победи?

1.000.000.000

2009

2010

2011

ПАЗАрНА КАПИТАЛИЗАцИЈА (денари)

900.000.000 800.000.000 700.000.000 600.000.000

500.000.000 400.000.000 300.000.000 200.000.000 100.000.000

213.226.000

Паѓа профитот на Гугл. една од најголемите светски компании незадржливо ја губи верноста на потрошувачите. Оперативниот систем андроид е една од причините за дефокусирање и паѓање на квалитетот на работата на компанијата. lll

167.527.000

La Tribune

Владата плаќа акции барите по номинал а пазарната е 30 пати 31.361.000

Втората претседателска дебата е топ-тема со која се занимава њујоршкиот магазин. Според политичките аналитичари, благата победа или ремито на Обама може да биде сосема доволно за актуелниот претседател на Сад ад да го заслужи својот втор мандат. lll

60.878.000

The New Yorker

172.179.000

светот низ медиумите...

ценовен раст оствари акцијата на ЗК Пелагонија од Битола, што е најголем раст во септември

120

100

Номи

60 40 20

30

0

ЕМ

0

ЕМО

Охис

Тутунски комбинат Прилеп

Иако законски е дозволено емисија на акции за познат купувач да се прави по пониска или по повисока цена од номиналната или по моменталната цена на берзата, зависно како ќе се договорат купувачот и продавачот (во случајот и во двете улоги е Владата), пожелно е за државата да ги купува акциите по реална цена, затоа што планира да ги продава пишува:

Спасијка Јованова

spasijka.jovanova@kapital.mk

фотографија:

В

Прос

80 202.889.000

претседател и CЕО на ИБМ

од вредноста изгубија во септември компаниите кои котираат на Берзата

276.667.000

РОмети 1ЏиНи

-0,79%

месечен раст бележи вкупниот промет на Македонската берза во септември годинава и изнесува 342 милиони евра

922.223.000

НаВиГатОР

202.101.000

10

www.kapital.mk

фотоархива на Капитал

ладата во изминатите три години им прости долгови на претпријатијата-загубари во износ од околу 90 милиони евра. Со политиката на претворање на овие побарувања во траен влог на државата во загубарите ОХИС, ЕМО и Тутунски комбинат Прилеп само навидум државата е обесштетена. Но, реално, државниот буџет е оштетен, а точно колку ќе се знае кога овие претпријатија ќе

добијат нов сопственик (ако добијат), затоа што тој сигурно нема да ги купи акциите по номинална цена, по која сега ги купува Владата. Иако законски е дозволено емисија на акции за познат купувач да се прави по пониска или повисока цена од номиналната или по моменталната цена на берзата, зависно како ќе се договорат купувачот и продавачот (во случајот и во двете улоги е Владата), пожелно е за државата да ги купува акциите по реална цена, затоа што планира да ги продава. Владата досега претвори во траен влог побарувања од ОХИС, ЕМО и од Тутунски комбинат Прилеп, а акциите ги купи по номинална цена, која е драстично повисока од моменталната цена на овие акции на Македонската берза. Номиналната цена на акцијата на ЕМО е 30 евра, а моменталната

МБИ10

3.000

МБИД

2.800 2.600 2.400

www.kapital.mk

2.000

прОЦенки...

ТОп весТи...

кОфи анан

како заглавуваат банките со хипотеките?!

поранешен генерален секретар на ООН

само на македонија името ñ се негира од сосед

М

акедонија е единствен пример во историјата на една држава да & се негира името од страна на нејзин сосед, изјави поранешниот генерален секретар на ООН, Кофи Анан во Вашингтон. “Срамота е што ова прашање се одолжува толку долго. Македонија и Грција беа блиску до решавање на спорот во мојот мандат и Македонија беше подготвена на решение кое ќе го содржи терминот Македонија, но Грција не беше.

-2,9% и на загу-

лна цена, и пониска

сечна моментална цена (ден.)

инална цена (евра)

пад бележи прометот во трговијата на мало во земјава во август споредено со истиот месец лани. Ова е осми месец по ред како паѓа прометот во трговијата, што укажува на сериозен пад на потрошувачката моќ на населението.

100

65 51

51

Љерка пуЉиќ

30

МО

извршен потпретседател на Агрокор

Охис

60 секунди брифинг

2.200

Тутунски комбинат Прилеп

90

милиони евра ја чинат државата трансакциите со кои долговите на загубарите ги претвора во траен влог, а притоа ја зема предвид номиналната цена на акциите пазарна е 30 денари. Номиналните цени на акциите на ОХИС и на ТКП се по 51 евро, а реалните 65, односно 100 денари. Сите три загубари Владата ги продава на тендер. Цената по која ги продава е исклучително ниска, на пример ОХИС го продава за 14.000 евра, односно за еден евроцент по акција. Излегува дека парите што сега ги вложува никако нема да си ги врати. Тоа е сосема очекувано, затоа што овие компании во моментов и на Берзата вредат с$ помалку. Пазарната капитализација на ЕМО за три години е намалена за пет пати, на ТКП за 4,5 пати, а за чудо, на ОХИС е минимално зголемена.

најголем проблем за прехранбената индустрија е недостигот од земјиште

С

ловенечките банки имаат финансиски проблеми затоа што проценителите ги дуеле цените на недвижностите што биле ставени под хипотека, поради што министерот за финансии, Сенко Плиќаниќ, ја проверува улогата на судските вештаци и нивната спрега со банките и со инвеститорите. Словенечките медиуми јавуваат дека врз основа на нереална оценка на вредноста на недвижниот имот, банките ги кредитирале проектите, кои потоа се оценети како проблематични, а имотот што е земен како колатерал не можел да се продаде по тој износ. Најголемата словенечка банка, Нова љубљанска банка, призна дека надуената проценета вредност на недвижностите е проблем. И македонските банки имаат проблем со падот на вредноста на недвижниот имот со којшто располагаат, затоа што паѓаат и цените на недвижностите на пазарот. Засега, овој проблем не добива големи димензии.

фирмите се жалат дека доцни исплатата за извршените јавни набавки

К

омпаниите кои се вклучени во јавните набавки најмногу се жалат на доцнењето на исплатата од институциите за извршените набавки, фаворизирачките и нејасни тендерски документации, како ајголем проблем и нереално поставените и за прехранбената тешко остварливи критериуми за учество на фирмите на индустрија во регионот е недостигот тендерите. Ова се главните забелешки на приватните од обработливо компании во последниот земјиште. Во извештај за мониторингот Хрватска има околу на јавните набавки, кој го 850.000 хектари спроведе Центарот за граѓански земја во државна комуникации. Како проблеми кои сопственост, кои не фирмите почесто ги наведуваат се обработуваат“, се јавуваат следниве: доцнење вели Љерка во објавувањето на тендерската Пуљиќ, извршен документација, немањето потпретседател на проектна документација и хрватската компанија доволно детални информации Агрокор. за оформување нормална Според неа, цена, постоењето сомнежи ограничувачки за врски, корупција, мито, фактори се и малите односно претходен договор меѓу парцели, недостигот од соодветни кредити фирмите и институциите и без да го прекршат Законот за јавни за аграр и на нови набавки се фаворизира фирма. технологии и знаење, Секоја година државата врши кои може да ги набавки во вредност од околу зголемат приносите и 800 милиони евра. приходите.

Н

1.800 06/10 10/10 02/11 05/11 09/11 12/11 04/12 08/12

берза

мби 10

3.000 2.800 2.600 2.400

МБИ 10 2.200 2.000

1.763,53

1.800 МБИ 10

06/10 10/10 02/11 05/11 09/11 12/11 04/12 08/12

2010/2012 Max. 2.827,62 Min. 1.808,47 МБИ2010/2012 МБИ 10 10 МБИ 10 МБИ 10 2010/2012 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Max. 2.827,62 МБИ 10 2010/2012 Min. 1.808,47 Гранит 2010/2012 2010/2012 Max.Max. 2.827,62 2.827,62 МБИ 10 2010/2012 Max. 2.827,62 Продолжуваат да паѓаат индексите 2010/2012 Min. 1.808,47 1.808,47 2010/2012 Max. 2.827,62 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Min. 2010/2012 Min. 1.808,47 на Македонската берза.Max. Главниот 2010/2012 2010/2012 Min. 2.827,62 1.808,47 Гранит берзански индекс МБИ-10 за 2010/2012 Min. 1.808,47 +8,00 +2,54% НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК ДОБИТНИК неполн месец изгуби 7% од својата НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 вредност. ДОБИТНИК Max. 2.827,62 НАЈГОЛЕМ Гранит Гранит НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Min. 1.808,47 Гранит 2010/2012 Гранит НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК

1.763,53 1.763,53 1.763,53 1.763,53 1.763,53 1.763,53 478,00 1.763,53 478,00 Гранит +8,00 478,00 478,00 РЖ Институт 478,00 НАЈГОЛЕМ 478,00 478,00ДОБИТНИК +8,00 +8,00 Гранит +8,00 НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 350,00 +8,00 +8,00 РЖ Институт -104,00 478,00 НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 350,00 РЖ Институт РЖ Институт +8,00 РЖ Институт РЖ Институт Институт РЖ -104,00 DOW JONES 350,00 350,00 350,00 350,00ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ 350,00 -104,00 -104,00 РЖ Институт -104,00 -104,00 -104,00 DOW JONES

350,00

+2,54%

+2,54% +2,54% +2,54% +2,54% +2,54% -22,91% +2,54% -22,91% -22,91% -22,91% -22,91% -22,91% -22,91%

DOWDOW JONES JONES DOW JONES DOW JONES 14.000 -104,00 DOW JONES

-22,91%

13.500 13.000 12.500 14.000 DOW JONES 12.000 13.500 11.500 13.000 14.000 14.000 14.000 11.000 14.000 13.500 12.500 13.500 13.500 14.000 10.500 13.500 13.000 12.000 13.000 13.000 13.500 10.000 12.500 13.000 11.500 12.500 12.500 07.11 10.11 01.12 04.12 07.12 10.12 13.000 12.000 12.500 11.000 12.000 12.000 12.500 11.500 14.000 12.000 10.500 11.500 11.500 12.000 11.000 13.500 11.500 10.000 11.000 11.000 11.500 10.500 10.11 01.12 04.12 07.12 10.12 13.00007.11 11.000 10.500 10.500 10.000 11.000 12.50007.11 10.11 01.12 04.12 07.12 10.12 10.500 10.000 10.000 10.500 12.000 10.000 07.11 07.11 10.11 10.11 01.12 01.12 04.12 04.12 07.12 07.12 10.12 10.12 10.00007.11 10.11 01.12 04.12 07.12 10.12 11.50007.11 10.11 01.12 04.12 07.12 10.12 11.000 10.500 10.000

DOW JONES

13.548,90 07.11

10.11

01.12

04.12

13.548,90 13.548,90 13.548,90 13.548,90 13.548,90

-0,06% 07.12 10.12

Петочното тргување не беше многу 13.548,90 среќно за инвеститорите и за брокерите -0,06% ДРУГИ во САД.ПАЗАРИ Главните берзански индекси -0,06% изгубија по 2% до 4% од својата вредност, FTSE 100 5.903,95 -0,22% а Гугл и Мајкрософт многу повеќе.

-0,06% -0,06%

Nikkei225 ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ S&P 500 FTSE 100 FTSE 100 Nasdaq ДРУГИ ДРУГИ ПАЗАРИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225 Nikkei225 DAX ДРУГИ ПАЗАРИ S&P 500 FTSEFTSE 100 100 S&P 500 TOPIX100 FTSE Nasdaq Nikkei225 Nikkei225 Nasdaq FTSE 100 Nikkei225 DAX 500 S&P 500 S&P DAX Nikkei225 ДРУГИ S&P 500ПАЗАРИ TOPIX Nasdaq Nasdaq TOPIX S&P 500 ВАЛУТИ Nasdaq FTSE 100 DAX Nasdaq DAX DAX Nikkei225 TOPIX TOPIX DAX ВАЛУТИ евро Фунта TOPIX ВАЛУТИ S&P 500 TOPIX СТАПКА Nasdaq Фунта евро ВАЛУТИ ВАЛУТИ DAX 1,2302 Фунта евро ВАЛУТИ СТАПКА ВАЛУТИ TOPIX ПРОМЕНА

9.002,68 -0,06% +0,22% -0,06% 1.457,34 -0,24% 5.903,95 -0,22% -0,22% 5.903,95 3.072,87 -1,01% 9.002,68 +0,22% 9.002,68 -0,06% +0,22% 7.397,62 -0,53% 1.457,34 -0,24% 5.903,95 5.903,95 -0,22% -0,22% 1.457,34 -0,24% 754,39 +0,28% 5.903,95 -0,22% 3.072,87 -1,01% 9.002,68 9.002,68 +0,22% 3.072,87+0,22% -1,01% 5.903,95 -0,22% 9.002,68 +0,22% 7.397,62 -0,53% 1.457,34 1.457,34 -0,24% 7.397,62 -0,24% -0,53% 9.002,68 +0,22% 1.457,34 -0,24% 754,39 +0,28% 3.072,87 3.072,87 -1,01% 754,39 -1,01% +0,28% 1.457,34 -0,24% 3.072,87 -1,01% 5.903,95 -0,53% -0,22% 7.397,62 7.397,62 -0,53% 3.072,87 -1,01% 7.397,62 -0,53% 9.002,68 +0,22% 754,39 754,39 +0,28% +0,28% 7.397,62 -0,53% евро долар 754,39 +0,28% 1.457,34 -0,24% 754,39 +0,28% СТАПКА 3.072,87 -1,01% евро долар 7.397,62 -0,53% 1,3036 евро долар СТАПКА 754,39 ПРОМЕНА +0,28%

13.548,90 други пазари

VALUTI

£ €

1,2302 Фунта Фунта евро евро +0,19% Фунта евро ПРОМЕНА 1,2302 Фунта евро СТАПКА СТАПКА СТАПКА

ВАЛУТИ ПРОМЕНА СТАПКА +0,19%

€ $

СТАПКА 1,3036 евро евро долар долар -0,23% евро долар ПРОМЕНА 1,3036 евро долар СТАПКА СТАПКА ПРОМЕНА СТАПКА -0,23%

СТАПКА 1,2302 1,2302 +0,19% 1,2302 1,2302 +0,19% +0,19% +0,19% ЗЛАТО +0,19% ФЈУЧЕРСИ 1,2302 ЗЛАТО

СТАПКА 1,3036 1,3036 -0,23% 1,3036 1,3036 -0,23% -0,23% -0,23% -0,23% 1,3036

ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО ФЈУЧЕРСИ +0,19% ФЈУЧЕРСИ

-0,23% -0,54%

ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА ПРОМЕНА Фунта евро ПРОМЕНА ПРОМЕНА ФЈУЧЕРСИ СТАПКА

1.735,20 FJU^ERSI 1.735,20 ЗЛАТО ЗЛАТО ZLATO 1.735,20 ЗЛАТО ЗЛАТОБрент Нафта Нафта Брент ФЈУЧЕРСИ 1.735,20 1.735,20 1.735,20 112,76 1.735,20 112,76 ЗЛАТОБрент Нафта

ПРОМЕНА ПРОМЕНА евро долар ПРОМЕНА ПРОМЕНА СТАПКА

ПРОМЕНА

112,76 1.735,20 112,76 112,76 112,76 112,76

Нафта Нафта Брент Брент Нафта БрентBRENT NAFTA Нафта Брент Нафта Брент

112,76

ПРОМЕНА

-0,54%

-0,54% -0,54% -0,54% -0,54% +0,30% -0,54% +0,30% +0,30% -0,54% +0,30% +0,30% +0,30% +0,30%

пОдаТОЦиТе се Од ден 02.10.2012 дО 15ч.

+0,30%

3.300 3.100 2.900 2.700 2.500 2.300 2.100 1.900 1.700 07/10 10/10

Капитал број 678 24.10.2012

12

www.kapital.mk

воведник

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

Од каде надежта дека во време на криза, кога берзите во целиот свет паѓаат, нашата берза ќе се раздвижи со тоа што ќе се зголеми бројот на котирани компании? Зошто некој би купувал акции во време на криза? Или кој би правел емисија на акции во време на криза, кога се знае дека ретко кој ќе купува акции? Посебно кога најголем дел од тие компании работат лошо. Бидејќи, нели е криза. Па така, реално е да се очекува дека откако ќе се појават на берза, тие компании ќе објавуваат повеќе лоши отколку добри податоци и бројки. Оттука и цената на нивните акции, односно нивната пазарна вредност ќе паѓа. Е тогаш, прашањето ќе биде кој е доволно “упорен” и “видовит” за да го види потенцијалот на фирмата и да купува акции кога & оди лошо или кој ќе има доволно кеш за да си купи фирми за евтини пари?

Берзански евтини приказни

М

инистерот за финансии н$ утеши дека со последниот заем од 250 милиони евра, заедно со домашното финансирање, ќе бидат покриени сите буџетски потреби и исплатата на обврските за следната година. Ако ги занемариме забелешките на Европската унија во последниот извештај на Македонија, дека буџетското планирање и извршување се влошени и дека меѓу другото, тоа ги прави нејасни информациите за фискалната позиција на земјата, тогаш можеме да бидеме мирни дека државата е обезбедена за следната година. Ако не, тогаш сигурно можеме да очекуваме дека државата и следната година ќе продолжи да се задолжува со засилено темпо. Кај што ќе може, во странство, на домашен пазар.... И покрај ова задолжување, Македонија немало да стане високозадолжена земја. Компаниите можеби ги фаќа паника дека и следната година банките повеќе ќе ја кредитираат државата отколку нив, но ќе мора да се снаоѓаат. Само тие си знаат кој пат ќе го фатат, посебно во услови кога побарувањаата меѓу компаниите достигнуваат над 4,8 милијарди евра. За да им олесни, Владата им отвора нови хоризонти. Да се задолжуваат преку емисија на хартии од вредност. За таа цел, добрите акционерски друштва ќе мора да се котираат на Македонската берза. Владата ќе ги присили на тоа со нови законски измени. И потоа, откако јавно и детално ќе ги објават сите податоци за своето работење на Берзата, ќе можат да емитуваат акции и на тој начин да си го финансираат работењето. За да ги мотивира компаниите да се појават на Берзата, ќе ги намали трошоците за нови емисии на акции. Да не ги замараат само банките за кредити. Па и тие си имаат работа. Владата верува дека со овие реформски мерки ќе ја раздвижи Берзата, па преку така раздвижена берза компаниите ќе можеле полесно да дојдат до свежи пари. А на тој начин пак, ќе се создадела

конкуренција на банките и ќе поевтинеле кредитите. Точно, ова по учебник е мисија и цел на постоењето на пазарите на капитал. Но, фактот што сега од вкупно 539 акционерски друштва, само 34 котираат на Берзата доволно покажува колку Берзата успева да ја оствари својата мисија на постоење. Исто како и фактот што од формирањето на Берзата досега ниту една компанија нема објавено вистинска нова емисија на акции за да финансира, на пример, некоја инвестиција или проект. Исто така, Владата била незадоволна од фактот што прометот на Берзата годинава бил преполовен, па верува дека сега со ваквата присилна котација на берза тоа ќе се промени. Имено, пред околу десет години власта, исто така, со закон ги натера компаниите да котираат на берза. Па така, од само две компании, на берзата се појавија 98. Денес на Берзата останаа само 34 компании. Па така, имаме ситуација кога се тргува со едни исти хартии од вредност. А откако почна кризата, не се тргува со никакви акции. Од каде надежта дека во време на криза, кога берзите во целиот свет паѓаат, нашата берза ќе се раздвижи со тоа што ќе се зголеми бројот на котирани компании? Зошто некој би купувал акции во време на криза? Или кој би правел емисија на акции во време на криза, кога се знае дека ретко кој ќе купува акции? Посебно кога најголем дел од тие компании работат лошо. Бидејќи, нели е криза. Па така, реално е да се очекува дека откако ќе се појават на берза, тие компании ќе објавуваат повеќе лоши отколку добри податоци и бројки. Оттука и цената на нивните акции, односно нивната пазарна вредност ќе паѓа. Е тогаш, прашањето ќе биде кој е доволно “упорен” и “видовит” за да го види потенцијалот на фирмата и да купува акции кога & оди лошо или кој ќе има доволно кеш за да си купи фирми за евтини пари? Оти, на крајот с$ ќе се сведе на тоа. С$ друго ќе остане заборавено како евтина приказна.

Капитал број 678 24.10.2012

14

www.kapital.mk

cover story

Дали фиксниот курс на денарот е кочница за забрзан економски

www.kapital.mk

A

и раст?!

Капитал број 678 24.10.2012

cover story

15

Ако сакаме Македонија да влезе во фаза на забрзан економски раст, буџетската политика треба да се дисциплинира и да се насочи кон капитални инвестиции, кредитирањето на компаниите да се ослободи од ограничувањата на НБРМ за да се засилат инвестициите, а курсот на денарот да стане реален за да се поддржи извозот. Тогаш напуштањето на строгиот фиксен режим на девизниот курс нема да предизвика никаков проблем за економскиот амбиент. Но,ако продолжи практиката буџетот да биде само социјален и на товар на стопанството, тогаш е разбирливо што сите се фатиле за фиксниот курс како слеп за стап, а со кој всушност го чуваат социјалниот мир и ја задушуваат економијата

Капитал број 678 24.10.2012

16

www.kapital.mk

cover story

Движење На РеалНиот ефеКтивеН ДевизеН КуРС (индекси 2006=100)

101,8 96,5

99,6

97

98,5

99,7

97,2

94

98,7

96

96,6

97,2

100

98

100

100

101,2

102

102,2

104

РЕДК-Трошоци на живот РЕДК-Цени на производство

104,4

106

106,5

108

92 90 2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

Извор: НБРМ

пишува:

Спасијка Јованова

spasijka.jovanova@kapital.mk

фотографија:

М

фотоархива на Капитал

акедонија нема да влезе во зона на забрзан економски раст с$ додека се мачи со монетарна политика, која продуцира фиксен курс на денарот по секоја цена и слаб кредитен раст, и со непродуктивна фискална политика. Ако сакаме да се променат работите на подобро, буџетската политика треба да се дисциплинира и да се насочи кон капитални инвестиции, кредитирањето на компаниите да се ослободи од ограничувањата на Народната банка, а курсот на денарот да стане реален. Тогаш напуштањето на строгиот фиксен режим на девизниот курс нема да предизвика никаков проблем за економскиот амбиент. Дали Македонија е подготвена да направи промена? „Капитал“ разговараше со повеќе домашни бизнисмени, „монетарци“ во политичките партии, економисти и гувернери на оваа тема, која е наметната како табу и секое нејзино отворање се смета за голем грев. За среќа, дојдовме до заклучок дека зад кулисите „курсот на денарот“ сепак е омилена тема на многумина, директно или индиректно засегнати од вредноста на домашната валута. За несреќа, повеќето не сакаат да се отвора ова прашање јавно, а не дај боже нешто да се менува во режимот, од страв дека тоа ќе направи дисторзија во економијата. Како и зошто, ретко кој може силно да аргументира. Едноставно стравот е посилен од желбата за промени! Тие што навлегуваат подлабоко во темата копјата ги кршат околу главната дилема - дали фиксниот девизен курс е причината за лошата структура на македонската економија, во која

доминира увозот, наспроти извозот или пак, лошата структура на економијата не дозволува олабавување на политиката на девизниот курс? На сите што имаат дилема околу улогата на девизниот курс во економијата, може да им помогне економскиот нобеловец, Пол Кругман, кој овој месец ја посоветува Србија дека за подобри економски резултати треба да го девалвира динарот. А, економската ситуација во Македонија воопшто не е поразлична од таа во Србија. Според Кругман, иако динарот постојано девалвира, се уште е преценет и да нема Србија долг во евра, слободно може да го девалвира динарот и да ја зголеми конкурентноста на својата економија и на извозот. Обидот валутата да се одржи силна го одложува тој процес, а како идеја е сосема погрешна.

Како НБРМ преку курсот влијае на стопанството?

З

во неколку години беше забележана реална апресијација на денарот, која ја намалува конкурентноста на македонскиот извоз.

Македонија економски стагнира

А, сите се согласуваме дека ни требаат промени затоа што Македонија економски не напредува. Сите што во изминатите 15 години имале некаква улога во креирањето на економската политика во земјава најмногу се гордеат на постигната макроекономска стабилност, проследена со стабилен денар и ниска инфлација. Тоа што во тој период креирале и ниски стапки на економски раст, висока невработеност, ниска продуктивност на трудот, нереален раст на платите, рекорден дефицит во надворешно-трговската размена, нерамнотежа во платниот биланс, не го гледаат како поголем проблем. Но, таквата политика очигледно нема да се менува. Премиерот Никола Груевски

а да го сочува стабилен девизниот курс, НБРМ мора постојано да го повлекува вишокот ликвидност во банките. Преку аукции на благајнички записи ги собира парите од банките. Аукциите особено станаа популарни во изминатите две години, бидејќи во банките се појави огромен вишок ликвидност поради намалено кредитирање. Доколку овој инструмент не е доволен, НБРМ ја има на располагање задолжителната резерва. Преку неа им зафаќа дел од денарските (10%) и девизните (13%) депозити на банките. Со овие инструменти, заклучно со април годинава, НБРМ имаше стерилизирано 961,5 милиони евра од банките. Од 1994 година почна да ги користи и кредитните ограничувања, што резултираше со понизок раст на денарските кредити во услови кога на реалниот сектор му требаше финансиска поддршка за инвестиции и зголемен обем на производство. Учеството на кредитите за секторот претпријатија и сега е низок 28,4% од БДП.

www.kapital.mk

Капитал број 678 24.10.2012

cover story Минчо Јорданов

претседател на Управниот одбор на Макстил

чигледно прашањето О за конкурентноста на домашната економија

е длабоко врзано за курсот на денарот. Тоа го покажуваат сите податоци – трговскиот дефицит од 400 милиони долари во последните 20 години порасна пет пати и сега разликата меѓу увозот и извозот е 2,5 милијарди долари. Во тој период, сите останати параметри се непроменети, инфлацијата ниска од 2% до 3%, стапката на невработеност исклучително висока над 30%, што е индикатор на сериозна болест во економијата. Во Македонија ништо не се исплаќа да се произведува и затоа се увезува. На пример, нема економска оправданост да се произведуваат земјоделски производи и во основа причината за тоа е овој режим на курсот. Ако целта на нашата економска политика е да се одржува стабилност на многу ниско ниво на развој, тогаш таа е остварена. Но, целите треба да бидат – забрзан економски раст и отворање нови работни места.

Сашо Наумоски

генерален директор на Витаминка

е ја поддржувам Н идејата за промена на девиз-

ниот курс. Фиксниот курс обезбедува предвидливост и стабилност кои му се во своето последно експозе пред бизнисмените во неделата порача дека монетарната и стабилноста на денарот остануваат клучни цели на НБРМ и во 2013 година. На страната на фискалната политика, трошоците за социјала, администрација, субвенции, пензии се зголемуваат до ниво на буџетски дефицит веќе од 3,5%. Нормално е што во такви услови курсот нема да се чепка затоа што ќе се фрли масло на огнот на инфлацијата, кој веќе се распалува.

Зошто е важен режимот на девизен курс?

Девизниот курс стана средство во глобалната финансиска криза за наметнување трговски протекционизам со цел поттикнување на економското заздравување во повеќе земји. Македонија, пак, е редок пример на земја која толку долго применува фиксен девизен курс. Економската наука укажува дека пет години е оптималниот период за примена на фиксен режим со стабилизирачки цели, а потоа постепено треба да се преминува кон раководено-флуктуирачки или флуктуирачки. „Капитал“ направи споредбена анализа на економиите на повеќе земји (брзорастечки, земји во транзиција, Западен Балкан, членки на ЕУ и развиени земји), која покажува дека политиката на девизниот курс

потребни на бизнисот. Ако се промени монетарната стратегија, тоа ќе значи девалвација на денарот и почеток на конитинуирано зголемување на цените.

Ангел Димитров

17

Конкурентноста на производството може да се подобри на други начини, но курсот е последното нешто што треба да се чепка.

Мирче Чекреџи

сопственик на текстилната фабрика Мода

потпретседател на Сојузот на стопански комори

и таа цел е постигната. На долг рок, фиксниот девизен курс го кочи развојот. Алтернатива е таргетирање на инфлацијата, но ниту Владата ниту Народната банка немаат доволно капацитет да го променат девизниот режим. Да се таргетира инфлацијата во одредени маргини е многу потешко во споредба со сегашниот режим. Меѓутоа, ефектите за економијата дефинитивно ќе значат стимулирање на извозот и забрзување на економскиот раст.

курс не треба да се менува. Сигурно ќе има и позитивни ефекти за стимулација на извозни активности, но секоја девалвација би била страшен удар и ќе банкротираат многу мали и средни фирми. Финансиската стабилност е предуслов за економски раст. За да се воведе политика на таргетирање на инфлацијата со пливачки девизен курс, стопанството треба да е во кондиција. Сегашната е многу слаба.

иксниот курс е алатка Ф за да се намали галопирачка инфлација

Николајчо Николов

заменик-генерален директор на Бучим

иту е време, ниту Н има потреба да се менува курсот на

денарот. Ако нешто е добро во оваа економска политика, тогаш тоа е фискниот курс. Мислам дека извозниците што се за промена на курсот се залажуваат дека ќе има позитивни ефекти. Можеби на краток рок ќе имаат некаква полза, но потоа цените ќе почнат драстично да растат и економијата повеќе ќе загуби.

0,0114% 0,027% од светското производство изнесуваше БДП на Македонија во 1999 година

е учеството на македонскиот БДП остварен во 2011 година во светскиот БДП

и монетарната политика и тоа како имаат влијание врз перформансите на националната економија. Анализата за инфлацијата покажува дека повисоки стапки бележат токму брзорастечките економии (Бразил, Русија, Индија, Кина и Турција), кои во исто време имаат и повисок економски раст. Во земјите од Западен Балкан, интересна е споредбата меѓу Македонија (фиксен девизен курс), Албанија (флуктуирачки) и Хрватска (деклариран раководено-флуктуирачки, но во практика фиксен). И Албанија и Хрватска одржуваат стабилна и ниска инфлација. Значи и земјите со помалку

ногу сме го разговарале М ова прашање и имаме цврст став дека режимот на девизен

Мендерес Кучи

претседател на Комората на Северозападна Македонија

ежимот на девизниот Р курс треба да остане фиксен. Девалвација им

одговара само на големите извозни компании, кои во најголем дел имаат странски капитал и профитите ги изнесуваат надвор. На малите и на средните никако не им одговараат турбуленции. Ќе се отвори спирала во која ќе страдаат многу фирми. Јас сум за реален девизен курс, но во моменти кога ќе имаме здрава економија, а сега немаме. Затоа треба да се држи фиксниот девизен курс, иако се држи вештачки.

ригидна монетарна политика од таа на Македонија успеваат да одржат ценовна стабилност. Кај извозот, албанскиот извоз во најголем дел од транзицијата бележи повисоки стапки на раст од увозот. Флуктуирачкиот курс во Србија не обезбеди поголем раст на извозот, но оваа земја го билда извозот кон земјите од регионот, а особено кон Македонија. Во Македонија трговскиот дефицит соборува рекорди. Податоците за обемот на странски директни инвестиции во Македонија се разочарувачки. Од 2003 до 2011 година, во земјава се регистрирани СДИ во вкупен износ од 2,6 милијарди евра. Во Србија до 2011 година изнесуваат 12,1 милијарда евра, а во Хрватска дури 25,7 милијарди евра. Значи нестабилниот девизен курс во Србија не бил пречка за поголем обем на странски инвестиции. Кога анализата на реалните економски параметри во Македонија ќе се постави во корелација со монетарната политика, се гледа дека одбраната на стабилноста на девизниот курс по секоја цена во голема мера дејствуваше ограничувачки на искористување на потенцијалите за поголем економски подем. Тоа заедно со пеховите во преструктурирањето на реалниот сектор и со отстуството на јавни и приватни инвестиции придонесе за слаба конкурентност на македонскиот извоз.

Капитал број 678 24.10.2012

18

www.kapital.mk

cover story

Кире Наумов

професор на Економскиот факултет во Скопје

реме е за воведување В флуктуирачки курс, односно таргетирање на

инфлацијата во рамки од +/- 5%. Денарот во моментот дефинитивно е преценет. Аргументите дека инфлацијата во земјите од ЕУ и конкретно во Германија, каде што најмногу извезуваме, е поголема во последните 15 години отколку кај нас се неточни. Во периодот 1997-2011 година, инфлацијата во Германија изнесува 27%, а во Македонија е 40%. Тоа покажува дека за повеќе од 12 процентни поени цените во Македонија пораснале во однос на цените во Германија, каде што оди 30% од нашиот извоз. Друг пример е случајот со Србија. Во 2005-2006 година, Македонија остваруваше суфицит во размената со Србија. Но, откако тие воведоа флуктуирачки курс, до денеска размената се избалансира.

Петар Гошев

поранешен гувернер на НБРМ

П

роблемот на економскиот раст

на Македонија е многу повеќе во сите други сфери отколку во режимот на девизниот курс. За тоа што нема економски раст причините треба да се бараат на друго место, во капацитетот на целата администрација, во целиот економски систем, во фискалната политика. Слабоста на фискалната политика е што таа врши само социјална дистрибуција и редистрибуција затоа што секојдневно се ѕидаат трошоци преку усвојување закони кои задоволуваат популистички политики. Ова генерално е резултат на популистичките политики на сите влади досега. Сите што тврдат дека е потребна промена на режимот на девизен курс нека излезат со конкретни анализи за позитивните и негативните ефекти. Во тие анализи е супериорна и единствено ги прави НБРМ и сите покажуваат дека нема особена причина за менување на режимот и дека тој не ја влошува конкурентноста на домашната економија.

Димитар Богов

гувернер на НБРМ (октомври 2011)

иксниот курс на Ф денарот не е слаба страна на домашната економија, туку предност. Тој бара поголема дисциплина

Фиксен или флуктуирачки

М

ногу земји направија транзиција од фиксен или врзан девизен курс кон раководено-флуктуирачки или кон флуктуирачки. Причините се многубројни: крахот на Бретонвудскиот систем на фиксни курсеви во 1973 година, рапидниот раст на инфлацијата (земјите со повисока инфлација од главните трговски партнери најчесто ја депресираат валутата за да спречат губење на конкурентноста), раст на меѓународните каматни стапки во 80-тите и должничка криза, што бараше не само дискретна депресијација на валутите туку и пофлексибилен девизен курс. Но, многу земји кои официјално имаат флуктуирачки девизен курс продолжуваат неофицијално да ја управуваат стапката или да ја користат како инструмент. Власта која применува таргетирање на девизниот курс мора да има излезна стратегија за да воведе флексибилен девизен курс пред реалниот курс значително да апресира. Според една теорија, значителната апресијација на реалниот девизен курс придружена со мал раст на БДП е прв индикатор за олабавување на монетарната политика. Друго популарно правило е дека голем и постојан дефицит на тековната сметка е доказ за преценет реален девизен курс.

Нема поддршка од монетарната политика за извозот

Стручните анализи за девизниот курс и ефектите врз македонската економија покажуваат неколку битни моменти. Прво, во услови на де факто фиксен девизен курс нема никаква поддршка од монетарната политика

врз извозот. Посебно затоа што во неколку периоди беше забележана реална апресијација на денарот, која ја намалува конкурентноста на македонските производи. Второ, во изминатите 15 години просечната стапка на инфлација во еврозоната беше 1,9%, а во Македонија 2,1%. Но, дали само фиксниот курс е причината за ниската

од фискалната политика бидејќи во таква ситуација таа е многу помоќна во коригирање на нерамнотежите во економијата. Погрешно е да се врзува економскиот раст со политиката на курсот. На растот влијаат многу други позначајни фактори. Во мала, отворена економија со висока евроизација на билансите на сите економски субјекти самата најава за напуштање на политиката на стабилен курс би предизвикала нестабилност. Не се согласувам дека флуктуирачкиот курс на денарот и многу веројатната депресијација која би следела би го поттикнале извозот.

Љубе Трпески

професор и поранешен гувернер

ластите во В Македонија мора еднаш да се одважат да

ја заменат постојната монетарна стратегија со стратегија на таргетирање на инфлацијата, со која ќе се постигне иста цел - ценовна стабилност, но која ќе овозможи и повисоки стапки на економски раст, кој со постојната стратегија се гуши. Таа не треба да значи таргетирање на одредена точка на инфлација, туку размер во кој се очекува да се движи инфлацијата. инфлација? Економиите на Централна и Источна Европа се соочија со брз пораст на продуктивноста во одредени сектори, што повлекуваше пораст на платите во целата економија и наметнуваше притисок за пораст на цените. Во Македонија имаше незначителен пораст на продуктивноста. Трето, нивото на цените во Македонија првенствено е детерминирано од девизниот курс, чие влијание се чувствува со задоцнување од само еден месец и се задржува 11 месеци. Така, намалување на курсот е придружено со намалување на нивото на цените. Но, намалувањето на инфлацијата ќе биде придружено и со остар пад на индустриското производство. Највисоки стапки на раст во Македонија се остварени во периодот 1966-1970 година, кога со просечна стапка на инфлација од 10,3% годишно е остварен просечен раст на реалниот општествен производ од 7,5%. Анализите укажуваат дека и при промена на монетарната стратегија треба внимателно да се управува со девизниот курс за да не се направи дисторзија во стопанството.

www.kapital.mk

Капитал број 678 24.10.2012

cover story Поради цврстата врска меѓу девизниот курс и инфлацијата во земјава, не смее да се дозволи слободно флуктуирање на курсот. Во првата година, треба да се дозволи флуктуација на курсот од +/-5%, вторите две години од +/-10%, а потоа до влегувањето во ЕУ од +/-25%. НБРМ не треба да отстапува од политиката на ниска и стабилна инфлација по ниедна цена. Властите во Македонија мора еднаш да се одважат да ја заменат постојната монетарна стратегија со стратегија на таргетирање на инфлацијата, со која ќе се постигне иста цел – ценовна стабилност, но која ќе овозможи и повисоки стапки на економски раст, кој со постојната стратегија се гуши.

ГлиГор Бишев

главен извршен директор на Стопанска банка Скопје (октомври 2011)

Б

ез оглед дали девизниот режим е фиксен или флексибилен, најдобро е да е раководен од пазарните сили и да ги одразува економските фундаменти. Доколку сега се смени во флексибилен, прво би се соочиле со апресијација. Но, најважно за нашата економија е да се зголеми конкурентноста, да привлечеме странски капитал и повеќе

инвестиции, со што ќе растат извозот и вработеноста.

Зоран СтавреСКи

министер за финансии (август, 2012)

ема ниту една Н причина за промена на курсот на

денарот. Тој и натаму е најдобра валута за штедење и ќе остане стабилен с$ додека ВМРО-ДПМНЕ ја води економската политика. Голем дел од задолженоста на граѓаните е во девизи и од тој аспект каква било промена на девизниот курс ќе има негативни последици.

Зоран ЈовановСКи

потпретседател на СДСМ

ДСМ не се залага С за девалвација на денарот бидејќи

предвидливоста на курсот е еден од најважните елементи за одржување на стабилноста. Во нашата програма е спомнато дека во поново време постојат и други монетарни стратегии, коишто се популарни во други земји кои ја таргетираат инфлацијата. Меѓутоа, додека условите дозволуваат курсот да се одржува

19

фиксен, тој режим треба да се применува. Владата, од друга страна, води тотално неодговорна фискална политика, што го зголемува ризикот за одржување на стабилноста на денарот. Оние што заговараат промена на курсот сакаат на тој начин да ги покријат своите несовршености во работењето. Конкурентноста на економијата може да се подобри на многу други начини, преку зголемување на продуктивноста, нови технологии и стандарди во производството.

риСто Пенов

член на Извршниот одбор на ЛДП

екоја анализа ќе покаже дека С ефектите од промената на фиксниот девизен курс ќе бидат

попогубни од зголемувањето на извозот или атрактивноста на македонските производи. Дека курсот не е проблем за економијата се гледа од примерот со Србија, каде што до пред 10 години односот динар/евро беше како и односот денар/евро. Сега курсот во Србија девалвираше двојно, а економијата оди побрзо надолу отколку македонската. Проблем кај нас се каматните стапки на НБМ, кои се енормно високи и ги обесхрабруваат луѓето да се задолжат за да инвестираат и да направат македонски производ.

Капитал број 678 24.10.2012

20

www.kapital.mk

exclusive

Ние веќе испорачуваме електронски кондензатори од новата фабрика во Бунарџик - со оглед дека производството започна пред неколку месеци - до Сименс и Филипс, односно нивните оддели за медицинска опрема. Корисници на компонентите произведени во Македонија ќе бидат и Бош, Континентал и многу други индустриски џинови од Европа

Пер-Олоф Луф главен извршен директор на Кемет eлектроникс

Со македонската фабрика стануваме поконкурентни во Европа пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

А

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

мериканскиот производител на електронски компоненти Кемет електроникс корпорејшн штотуку ја отвори својата нова фабрика во индустриската зона Бунарџик крај Скопје, и тоа во присуство на првиот човек на компанијата, главниот извршен директор Пер-Олоф Луф. Фабриката којашто

како проект од идеја до реализација се заврши за рекордно кусо време, почна да работи пробно пред неколку месеци, но минатиот четврток беше официјалното пуштање во употреба. Имавме ексклузивна можност да разговараме со г. Луф непосредно пред да ја пресече црвената лента заедно со премиерот Никола Груевски и целиот владин економски тим.

XX Господине Луф, за колкава инвестиција се работи, колку нови работни места создаде таа, и какви се вашите очекувања од неа? До овој момент инвестиравме околу 20 милиони долари, а до крајот на оваа фаза планираме уште 10-15 милиони долари. Секако, во перспектива е можноста за понатамошно проширување, с$ зависи од тоа како ќе се развива

побарувачката за нашите производи. Сега имаме околу 100 вработени, до март 2013 година планираме уште педестина вработувања, а веројатно 250 до крајот на следната година. Како што го пополнуваме просторот со повеќе опрема, ќе се зголемува и бројот на вработени, па за неколку години Кемет треба да има вработено околу 500 луѓе во Македонија. Оваа фабрика е на површина од 11.000 метри квадратни, од коишто 9.000 метри квадратни се производни погони.

XX Кои производи на Кемет ќе излегуваат од фабриката во Бунарџик, со оглед дека глобално сте лидер во производството на широк опсег на електронски кондензатори? Ние ќе правиме кондензатори коишто содржат пластична фолија како изолатор, или т.н. филм, а исто така ќе правиме и филтерски кондензатори. Ова е дел од нашата стратегија да се префрлиме од поголем број на помали капацитети во неколку европски земји, во поголеми капацитети и така да бидеме поконкурентни. Македонија има добра географска местоположба, во централно-источниот дел на Европа, можеме да довезуваме суровини и да ги испорачуваме производите до европските пазари кои се релативно блиску и да користиме поевтин транспорт и така стануваме поконкурентни.

XX Кои ќе бидат корисници на кондензаторите што ќе ги произведувате во Македонија, меѓу мноштвото на глобални корпорации што се ваши клиенти? Меѓу нив може да сретнете лидери во своите индустрии – автомобилска, медицинска опрема и други. Ние веќе испорачуваме производи од овдешната фабрика, со оглед дека производството започна пред неколку месеци, до Сименс и Филипс, односно нивните оддели за медицинска опрема. Корисници на кондензаторите произведени во Македонија ќе бидат и Бош, Континентал и многу други индустриски џинови од Европа.

XX Колкав е проектираниот капацитет на фабриката во поглед на приходите што ќе ги остварува?

Капитал број 678 24.10.2012

22

www.kapital.mk

exclusive

За почеток планираме извоз од околу 15 милиони долари годишно, и се разбира тој може за релативно кусо време да се зголеми, во зависност од тоа какви ќе бидат нарачките од европските пазари и колку лесно ќе оди процесот на наоѓање нови квалификувани кадри за нашите потреби. Како и да е, треба извесно време додека фатиме ритам, што се вели, но цврсто сум уверен дека нашиот капацитет во Македонија има голем потенцијал за раст и развој.

XX Кои беа главните причини за да одлучите да инвестирате во Македонија? Јас неколку пати го видов огласот од Invest Macedonia којшто одеше по светските медиуми, и да бидам искрен, пред тоа не сум размислувал за Македонија како дестинација за инвестирање. Можеби требало, но ете, така се случило. Но, откако ја видов рекламната кампања на вашата влада за привлекување инвестиции, се заинтересирав за Македонија. Ние претходно отворивме фабрика во Ќустендил, Бугарија, и помисливме дека идејата за фабрика и во Македонија може да биде добра. Двете фабрики ќе бидат блиску една до друга, може да се искористи дел од менаџерскиот тим во Бугарија да покрива операции и во Македонија, но и погодностите што ги нудеше вашата држава беа мошне атрактивни. Првиот состанок со г. Виктор Мизо и неговиот тим го имавме во Милано, Италија, а потоа дојдовме прв пат во Македонија во август 2010 година, да се запознаеме со можностите на зоната Бунарџик. Веќе во јуни следната година, ги поставивме темелите на фабриката

што речиси сите чувствушто денес свечено ја отвоваат. Ако гледаме по реривме. Значи, од првото До овој момент гиони, нашиот северноадоаѓање во Скопје до мерикански пазар е најпочнувањето на пробното инвестиравме стабилен, САД веројатно производство пролетта околу 20 милиово моментов подобро се годинава, нема ниту две ни долари во држат од другите. Во Азигодини, што е навистина ја чувствуваме извесно кусо време кога се работи Македонија, а до на нарачките, за инвестиција на глобалкрајот на оваа фаза намалување Кина не е веќе забревтана на корпорација. Но, ете, економија како што беше се покажа дека паметната планираме уште до неодамна, а особено маркетинг-тактика на 10-15 милиони се погодени производитемакедонската влада за долари. Секако, лите на компјутерска привлекување странски во перспектива опрема, инаку големи кодиректни инвестиции и рисници на кондензаториреалните конкурентски е можноста за те што ние ги произведупредности што ги има понатамошно ваме. Во Европа пак, сите фабриката во Бунарџик, проширување, добро ја знаеме ситуаципридонесоа за нашата јата, проблемите што ги решителност да вложиме с$ зависи од тоа задолженоста токму овде. како ќе се развива предизвика на Грција и некои други XX Дали најдовте доволен побарувачката за членки на ЕУ, ќе остават број квалификувани големи последици врз кадри за потребите на нашите производи. европските економии. вашето производство Иако европските лидери, Европската во Македонија? централна банка и останатите носители За нас беше многу важно каков е квалина одлуки преземаат чекори за надминутетот на луѓето што треба да ги привлечеме да работат кај нас. Направивме сни- вање на оваа ситуација, не очекувам брзо закрепнување, но мислам и дека мање на ситуацијата во техничките фанема да има понатамошно влошување. култети, средните училишта, да видиме XX Откако ја презедовте раководната какви се нивните програми, односно дапалка во Кемет во 2005 година, ли ќе имаме доволно кадри кои што се, многу работи се случија во пред с$, од техничките области. Бевме светската економија. Кои беа и кои задоволни од тоа што го видовме, а задосе најголемите предизвици пред волни сме и со квалитетот на луѓето Вас како главен извршен директор што ги одбравме за почеток на нашата на фирма со повеќе од 10.000 фабрика, а верувам дека и тие се среќни вработени низ целиот свет? што се дел од семејството на Кемет, коешто има 23 фабрики Ние последниве неколку години двојно го зголемивме приходот од продажба во Европа, Северна на компанијата, којшто за фискалната Америка и Азија. Би сакал да споделам 2012 година изнесува безмалку една еден интересен помилијарда долари. Тоа го остваривме даток со вас: нашеделумно преку нашиот органски раст, то глобално истрано и преку преземања на компании од жување на нивото нашата област на бизнисот. Во моментов на задоволство работиме на преземање на јапонската од работното компанија NEC TOKIN, исто така голем место, покажа производител на кондензатори и други дека вработените електронски компоненти, која е дел во македонската од индустрискиот гигант NEC. С$ уште фабрика на Кемет, чекаме некои регулаторни дозволи и коишто почнавме кога ќе се оствари оваа интеграција, да ги регрутираме ќе бидеме двојно поголема компанија пред околу една отколку сега, значи со годишен приход година, изразија од околу две милијарди долари и највисоко ниво на добивка пред оданочување од 300задоволство од сите 400 милиони долари. Се обидуваме фабрики што ги да бидеме повеќе рационални од поседуваме. една страна, да скратиме трошоци и бидеме поконкурентни, а од друга XX Како му страна да ги демнеме можностите за оди на Кемет на експанзија, преку аквизиции, отворање глобално ниво нови фабрики, вложување во нови во моментов, со технологии. Затоа мора да бидеме оглед на кризата внимателни со парите што ги трошиме, која никако да го бидејќи се покажа дека кризата настана види својот крај? токму поради тоа што многумина го Кризата погоди трошеа тоа што го немаа. Значи мора да многу сектори на се биде внимателен како го менаџирате коишто ние им испорачуваме произсвојот „кеш“. води, па тоа не моФабриката во Македонија е дел од же да не влијае и нашиот процес на преструктурирање, на нашиот бизнис. нашиот обид да бидеме поконкурентни. И ние чувствуваме Оваа фабрика е исто конкурентна како намалување на пошто се и нашите кинески фабрики, што е барувачката, како извонредно!

Капитал број 678 24.10.2012

24

www.kapital.mk

менаџер

ата фотелја на од Трансформирачкув с$ што се бара н Фејдом задовол л а- ед ставен дизај модерниот мебе алноно Парче што ст. он ци нк фу и мулти ој дом и да сек во пи ло вк може да се и, а притоа ци нк фу ќе ве задоволува по о изгледа одличн

Добриот дизајн е вредноста која го пробива пазарот пишува:

Силвана Жежова

silvana.zezova@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

Д

изајнот на производот му дава дополнителна вредност, а идејата за добар и мултифункционален производ е многу поважна за извоз отколку прашањето дали сте мал или голем производител. Од разбирливи причини, македонските производители не можат да им конкурираат на кинеските, но наместо добро да копираат, може да бидат оригинални производители. На светскиот пазар, каде што кажи-речи с$ е измислено, му недостига оригинална идеја преточена во функционален производ, кој освен што си ја врши функцијата, одлично изгледа. Така, мебелот с$ повеќе се прилагодува на современите потреби на потрошувачот. Тој е мултифункционален и едноставен, лесно се вклопува во просторот, трпи трансформација и ја задоволува естетиката на окото. Извозниците на дизајниран мебел од

Македонските производители, од разбирливи причини, не можат да се тркаат со кинеските, но наместо добро да копираат, може да бидат оригинални производители. На светскиот пазар, каде што с$ e измислено, недостига оригинална идеја преточена во функционален производ, кој освен што си ја врши функцијата, одлично изгледа. Естетските перформанси многу повеќе ја зголемуваат можноста еден производ да се пробие на странските пазари Македонија се согласуваат дека треба да се избегне најлесниот и наевтин начин на работа, копирањето. Филимена Радоњанин од Фејдом, компанија која се занимава со изработка на стилизиран мебел, смета дека сопствениците треба да имаат пошироки видици за работа, да бидат поотворени за нови идеи. “Колку и да си голем или мал, идејата е најбитна. Има многу копирачи, а малку со оригинални идеи. Оригиналноста не се гледа само во изборот на материјали и начинот на изработка, туку и во пакувањето, затоа што за поевтин транспорт, неопходно е да се спакуваат во малку метри кубни. Ние нашите производи ги продаваме онлајн и навистина купувачите се задоволни како се спакувани“, објаснува Радоњин.

Фејдом ја дизајнираа трансформирачката фотелја, која може да се користи и како легло за спиење и за неа добија бројни странски награди. Го зголемиле и извозот на овој иновативен производ. “Таа награда многу ни значи за работата со клиентите. Кога првпат ќе испратите имејл можеби нема да ве контактираат, но потенцијалните клиенти ви го следат развојот. Битни се континуитетот и квалитетот“, изјави Радоњанин. Според неа, за да се создаде добро дизјаниран производ, потребна е интензивна комуникација со дизајнерот. Тој треба најмалку шест месеци да биде вклучен во производствениот процес и да биде запознаен со секој детаљ во работата. Радоњанин упати забелешка

Капитал број 678 24.10.2012

менаџер до дизајнерите кои не сакаат да се занимаваат со технички работи, но треба да знаат с$ за производството за да направат уникатен дизајн кој ќе биде компатибилен со потребите на странскиот пазар. “Кога ќе ги има потребните информации за компанијата, потребно е да биде информиран за пазарите на коишто треба да се пласира производот. Компанијата треба да ги стави на хартија сите ресурси со кои располага, па потоа да се прават анализи и со веќе постоечкото да се направи нешто ново“, обајснува Радоњанин. Со неа се согласува и швајцарскиот консултант Џејмс Каин, кој учествуваше на работилницата „Трендови и стандарди во индустријата за мебел“, организирана од SIPPO, швајцарска програма која ги поддржува малите и средните претпријатија кои се заинтересирани за влез на швајцарскиот и на европскиот пазар. Каин смета дека дизајнерите треба да бидат вклучени од првиот момент во компанијата и комплетно да бидат запознаени со производствениот процес. “Компаниите не треба да се плашат да ангажираат млади дизајнери за да им ги креираат производите, ниту

радијаторите на вар во домот изгле ат како уметничко дело. За разубавуваат простда орот, а истовремено се иГо функционални

Извозниците на мебел мака мачат без сертификат

На работилницата „Трендови и стандарди во индустријата за мебел“ се дискутираше и за стандардите, регулативите и за сертификацијата на компаниите што се занимаваат со извоз на мебел во ЕУ. Немањето сертификат од Македонски шуми за легално потекло на дрвото и квалитетот веќе им прави проблеми на извозниците на мебел на терен, а од 1 јануари догодина проблемите ќе бидат уште поголеми, ќе се намали и така малиот извоз, бидеќи купувачите ги откажуваат нарачките. Во Македонија с$ уште не се издаваат сертификатите FSC, PEFSC, CITES, ISO, CЕ, со кои се докажува легалното потекло на дрвото. Швајцарскиот експерт Курт Вутрих вели дека во отсуство на овие сертификати, компаниите треба да се заштитат со тоа што ќе набавуваат дрво за кое продавачот има документација од соодветна државна институција. Од Македонски шуми за “Капитал“ изјавија дека процедурата за легализација на шумите и соодветно на тоа обезбедување сертификат FSC е на почеток, односно дека се потребни големи средства, а тие кубуреле со минимален буџет. “Надлежните институции се информирани за проблемот и сакам да кажам дека доколку сакаме да го решиме, треба да помогнат Владата, министертсвото, односно повеќе институции“, изјави Жарко Караџоски, директор на Македонски шуми.

25

пак, дизајнерите треба да се плашат да побараат работа во компаниите. Тие се иднината, а исто така можат да донесат успех за компанијата“, вели Каин.

Дизајнот е само почеток на приказната

Завар дизајн произведуваат дизајнирани радијатори, кои во најголем дел ги извезуваат на странски пазари. Претходно една година го анализирале европскиот пазар кои модели веќе постојат, кои дизајни поминуваат кај потрошувачите. “Откако го истраживме пазарот, на ред дојде процесот на дизајнирање, за којшто се одлучивме дека нема да бидат радијатори со маска, како што често се среќаваа, туку ќе креираме вистински дизајнирани радијатори. Сметаме дека искрената комуникација со клиентите победува, но пред да се започне со дизајнирањето, треба да се имаат предвид сите аспекти. А најважно од с$ е компанијата да знае што бара. Освен пресекот на пазарот, за она што се нуди и што сакаме да направиме, потребно е и да се одреди целната група потрошувачи, бидејќи нивните навики не се исти. Потребно е да се знае и позиционирањето на производот на пазарот,

Капитал број 678 24.10.2012

26

www.kapital.mk

менаџер

односно дали ќе се нуди евтин или скап производ. Ние се одлучивме за таргет на средно висока класа“, вели Марта Наумовска-Грнарова, сопственик на Завар дизајн. Таа по професија е машински инженер, но како резултат на љубовта кон уметноста и архитектурата, сама ги дизајнираше овие производи. Смета дека предност во нејзиниот случај е што била запознаена со целиот процес на производство, што е многу битно. На крајот на краиштата, сепак, се креира производ за крајна потрошувачка. “Многу се важни техничките можности, односно техничката подготвеност на компанијата за производство на истиот. Работата е со истите ресурси

со кои располагате да создадете нешто ново, без притоа да вложувате големи финансии“, вели НаумовскаГрнарова, која смета дека приказната не завршува со дизајнот. Всушност, таа тука започнува. “Многу е важно како истиот ќе биде спакуван, на кој саем ќе учествувате, во кое списание ќе се појавите, па дури и крајниот продавач треба да ја зборува истата приказна како и вие за производот да биде успешно продаден“, вели таа. Петре Јордев од Дик Фагус од Пехчево, кој е производител на висококвалитетни столици, софи и маси и ги извезува во Европа, смета дека дизајнот е малку застапен во производството во

фабриките. “Дизајнот започнува од замислата, па с$ до крајниот потрошувач. Во компаниите малку е застапен овој сегмент, бидејќи отсуствува и на ниво на едукација на вработените, но и на компании не можат да создадат услови за негова примена преку ноќ“, изјави Јордев. Благоја Апостолов, дизајнер во фабриката за мебел Мебел трејд од Виница, истакна дека компаниите не се многу заинтересирани за примена на нови дизајни и нови идеи. “Повеќе се заинтересирани за копирани производи и пониска цена, но за една идеја да излезе на виделина, односно да се преточи во нов производ кој ќе стигне до крајните потрошувачи, треба да бидат вклучени повеќе луѓе“, објаснува Апостолов. Алмак мебел од Струмица се едни од најголемите производители на тапациран мебел во државата и 70%-80% од производството е ориентирано извозно. Според менаџерот Борче Андонов, дизјанот е еден од клучните работи за да се продаваат производите. “Затоа е потребно да се следат саемските манифестации на кои дизјанот продава. Имаме екипа од 4-5 луѓе кои дизајнираат и создаваат нови модели“, вели Андонов. Тони Божиновски, генерален директор на Технокооп, истакна дека поради економската ситуација, извозот во Србија и во Хрватска значително паднал и во овој период се обидуваат да ги обноват воспоставените контакти. Во нивната производствена програма се посветува внимание на секој нов модел и на неговиот дизајн. “Мебелот треба да биде модерен, прво се дава акцент на изгледот, а потоа се обрнува внимание на функционалноста. Најмногу се следи италијански стил“, вели Божиновски. Од Зона мебел, 80% извозно ориентирана фирма, велат дека дизајнот е битен за производот и затоа повеќе луѓе во нивната компанија работат на него. “Освен што следиме што се случува во светот, дизајнерите работат на идеи кои ги развиваат во производ. Македонскиот потрошувач сака мебел кој ги следи трендовите, но плаќа во зависност од финансиските можности. Кај нас најпопуларен е италијанскиот стил, кој народот го сака и му е близок“, вели Лидија Младеновиќ од Зона мебел. Според Марија Неделковска од Леснина, дизајнот станал актуелен последниве неколку години и ја покачија цената на производот. “Во производствената линија имаме дизајнирани производи и ги извезуваме. Дизајнот го бараат специфични купувачи, чиј број е мал, но се надевам дека како што ќе се дава акцент на дизајнот, така ќе се зголеми и побарувачката“, вели Неделковска.

Капитал број 678 24.10.2012

28

www.kapital.mk

Интервју

Цветко Грозданов Нема пробивање На вред дИреКтор на ад за стопанИсување со станбен И деловен простор

За изградбата на арената Фил досега се искористени само 3 од предвидените 62 милиони

www.kapital.mk

Капитал број 678 24.10.2012

Интервју по написитe во некои медиуми дека со изградбата на стадионот Филип Втори веќе е надмината планираната цена од 62 милиони евра и неговата изградба достигнува 80 милиони евра, директорот на акционерското друштво за стопанисување со станбен и деловен простгор, Цветко Грозданов во интервју за “Капитал“ ги демантира овие бројки како целосно неосновани и неточни. тој објаснува дека иако досега се склучени неколку анекси на основниот договор, за изградбата на арената досега се потрошени само 38% од првично планираните 62 милиони евра, иако стадионот со сите елементи веќе е изграден. “сите анекси се склучени најтранспарентно и се целосно усогласени со Законот за јавни набавки, а што е најважно, со нив не се зголемува првично планираната цена на чинење за изградбата на стадионот, туку само се менува првичната намена на одредени средства”, објаснува Грозданов .

ДНоста!

лип Втори 38% и евра

пишува:

Биљана Здравковска-Стојчевска zdravkovska@kapital.com.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Н

ационалната арена Филип Втори е еден од проектите на оваа влада кој има широка и безрезервна поддршка од сите граѓани, без разлика на верата, националноста и политичката припадност. Објектот со кој се гордее секој спортист и граѓанин во Македонија веќе го добива финалниот лик и за многумина е еден од најубавите стадиони на Балканот, па и пошироко. По написитe во некои медиуми дека со изградбата на стадионот Филип Втори веќе е надмината планираната цена од 62 милиони евра и достигнува дури 80 милиони евра, “Капитал“ направи интервју со директорот на Акционерското друштво за стопанисување со станбен и деловен простор, Цветко Грозданов, во кое тој зборува за текот на изградбата и за вистинската цена на чинење на овој грандиозен проект, како и за многу други проекти кои ги реализира компанијата со која тој управува. Грозданов ги демантира бројките за цената на чинење на арената Филип Втори како целосно неточни и далеку поголеми од вистинската цена на чинење на стадионот. Тој објаснува дека иако досега се склучени неколку анекси на основниот договор, за изградбата на арената досега се потрошени 38% од првично планираните 62 милиони евра, иако стадионот со сите елементи веќе е изграден.

XX Деновиве во некои медиуми беа објавени информации дека изградбата на националната арена Филип Втори веќе ја надминала првично планираната цена и дека досега чини до 80 милиони евра, иако не е завршена до крај. Која е вистинската цена на оваа арена и до каде е изградбата? Арената Филип Втори во анкетите на јавноста е избрана во најдобрите три проекти на Владата и категорично тврдам дека не се точни пишувањата во некои медиуми дека е надмината сумата во основниот договор и дека таа изнесува над 80 милиони евра. Јас би сакал да кажам дека работењето на Акционерското друштво за изградба и стопанисување со станбен и деловен простор работи транспарентно и сите што се интересираат за која било информација може да ја добијат без никаков проблем. Прво, сакам да истакнам дека според основниот договор за изградбата на арената Филип Втори, таа чини 62 милиони евра и тука спаѓа изградбата на северната трибина, рушењето и изградбата на источната и на западната трибина, како и фудбалскиот терен и атлетските терени. Се споменуваат деновиве во некои медиуми и разни анекси, некакво надминување на основниот договор и сл. Сакам јавноста да знае дека тие анекси самите по себе не значат дека се штетни за државата како инвеститор, односно дека значат исклучиво пробивање на планираниот износ на инвестицијата. Во дадениов момент потпишани се осум анекси, ќе следува уште еден, но четири од нив се за намалување на вредноста или замена на

29

одредени позиции од основниот договор. Значи, воопшто не станува за зголемување на вредноста, туку од одредени позиции за коишто сметаме дека во дадениов момент не се потребни тие пари да ги пренамениме за други потреби. На пример, сметаме дека сега нема потреба од луксузен ресторан, којшто според проектот, предвиден е во поттрибинскиот простор на стадионот и тие пари наменети за тоа ги префрламе во друг анекс, којшто е за реализација на некои непредвидени работи, поточно таму каде што има промена на самиот проект.

XX За какви анекси поточно станува збор? Зошто мораше тие да бидат направени? Нормално е дека од времето на правењето на проектот, којшто е постар од 6-7 години, досега да се случат промени во правилата на Светската фудбалска федерација, како и во правилата на Светската атлетска федерација. И како потреба од запазување на тие правила, но и потреба од правење на што пософистициран објект, ние направивме промена во проектната документација. Но, овие промени не значат дека се потребни повеќе пари, туку истите пари се пренаменуваат за промена на проектната документација. Единствено, дополнителни работи што досега се правени на арената откако јас сум директор се оние на тревниот терен. Да објаснам за што се работи. Проектантот предвидел копање во длабочина од 90 см и да се направи јама во којашто се ставаат подлогите, односно дренажата, системот за греење, песокот и хумусот, за на крајот да се постави бусенот трева. За сето тоа да биде по највисоки стандарди, треба одредена тврдост на земјата. Но, кога копате речиси еден метар во длабочина на веќе постоечки терен вие не можете да предвидите прецизно што може да се појави. Во нашиот случај се појави на некои места мекост на земјата, односно на подлогата на фудбалскиот терен поради близината на реката Вардар. Изведувачот, според законот, се обрати до нас и ни кажа дека нашето барање како инвеститор не може да се реализира поради тоа што ја нема потребната тврдост на почвата. Ние пративме писмо до проектантот во коешто му ја објаснивме ситуацијата, проектантот излезе на лице место и откако го виде проблемот, направи промена на проектната документација. Тој укажа дека треба да се направи дополнителен ископ и на некои места да се направи т.н. бонификација на земјиштето, односно негово зацврстување. Тие се минимални средства потрошени за оваа дополнителна работа и се евидентирани во овие анекси за промена на проектот. И не знам сега зошто некој зборува за пречекорување на буџетот на проектот и сл. Мене никој не ме контактираше за да му дадам релевантни информации, иако наведуваат дека се обиделе.

XX Дали при склучувањето на овие анекси е почитуван Законот за јавни набавки, бидејќи во него многу јасно пишува во кои случаи и зошто може да се склучи анекс на некој договор? Она што би сакал да напомнам, а ќе го цитирам Законот за јавни набавки, кој во делот на градежните работи вели дека при изведувањето на градежните работи често

Капитал број 678 24.10.2012

30

www.kapital.mk

Интервју

има потреба од дополнителни работи коишто договорниот орган не можел однапред да ги предвиди. Доколку ваквите дополнителни работи не може да бидат технички или економски одделени од основниот договор без поголеми проблеми за договорниот орган, иако може да се одделат од извршувањето на основниот договор, се неопходни за неговото завршување, значи мора да се направат. Договорниот орган може да го користи овој основ за спроведување постапка со преговарање без претходно објавување оглас, а ние целата таа процедура ја запазивме. Притоа, зголемените количини на позииците предвидени од премер пресметката на договорот влегуваат во рамките на одредбата од членот 99, став 1, алинеја 4, од ставот 2 од истиот член, без оглед дали тоа доведува до зголемување на вкупната вредност од основниот договор. За јавноста да биде целосно запознаена, ќе кажам дека основниот договор за изградбата на арената Филип Втори е 62 милиони евра, додека реализацијата до денес е 38%. Значи, ние имаме искористено 38% од парите предвидени за изградба на стадионот, што значи не сме стигнати ниту до половината на реализацијата на овие средства, а не пак, да го надминеме основниот договор, па некои медиуми да зборуваат дека се стигнало до над 80 милиони евра. Тоа е чиста шпекулација.

XX Колку е просечната цена за изградба на еден стадион? Имате ли некои споредбени податоци за други стадиони од кои може да се изведе некој заклучок дали арената Филип Втори чини многу или малку? Еве, ќе ви дадам неколку примери од кои јавноста може да заклучи дали се работело домаќински или не. При градењето стадиони практика во светот е цената на чинење да се изразува преку цената на едно седиште. Значи, ако Вембли има 90.000 седишта, а чини 1,197 милијарди евра, тоа значи дека неговата изградба чини 13.300 евра по седиште. Новиот стадион во Киев со 70.000 седишта чини 6.240 евра по седиште. Во Минхен Алијанс арената, која има 68.000 седишта чини 5.000 евра по седиште. За споредба, изградбата на арената Филип Втори по седиште н$ чини 1.049 евра. Ова е огромна разлика во споредба со европските стадиони што ги набројав, а истовремено, имаме сертификат за одржување меѓународни натпревари од највисок ранг, како и на атлетски натпревари. Што се однесува до борилиштата, квалитетот можеби, во некои сегменти е и поквалитетен од новите европски стадиони. Имаме најквалитетна трева на светот, имаме греење и дренажа како и овие стадиони, ама нас н$ чини 1.049 евра. За какво надминување на основниот договор и наводно прескапо чинење на изградбата овде станува збор, како што шпекулираат одредени медиуми? Ниту пак, станува збор за давање работа на фирма во четири очи. Станува збор за најтранспарентна постапка според Законот за јавни набавки кој што се почитува максимално, но тврдам дека се работи за најтранспарентното работење во историјата на Република Македонија. За оние што велат дека арената Филип Втори чини над 67 милиони евра само рушењето на источната и на западната трибина и градењето нови, ќе кажам дека ова што досега го гледаме како стадион н$ чини 45 милиони евра досега, а е ставена во функција

Арената Филип Втори е еден од најубавите спортски мултифункциононални објекти на Балканот, па и пошироко. Неговата изградба чини 1.000 евра по седиште, што е далеку под цената по која се изградени многу нови европски стадиони. и источната, западната, северната трибина, како и борилиштата.

XX Уште што останува да се изгради? Како што проектантот предвидел да се гради, остануваат уште некои објекти под трибините, ресторан, помошни простории, деловен простор, надворешната фасада, илуминацијата... Сето тоа останува во остатокот од тие 62 милиони евра. Ние не сакаме да ги дотрошиме тие пари, туку имаме нов проект од ЈПССДП, односно јавен повик до заинтерсирани граѓани и правни лица да земат долгорочен закуп на простор и однапред да ја платат киријата, а со тие пари ние ќе направиме фасадно обликување на источната трибина и ќе ги сместиме. Тие фирми ќе немаат проблем во следните 10-15 години со промена на просторот и локацијата. Има голем интерес досега, пријавени се околу 20ина фирми, но тоа ќе може да го издржат само финансиски помоќни фирми, кои ќе учествуваат во изградбата и фасадното обликување на деловниот простор, додека внатрешниот дел, преградувањето на просториите, подното обложување и сите останати основни работи за да може да функционира просторот ќе ги направиме ние како јавно претпријатие. Би сакал да споменам дека одредени медиуми кажуваа за пропусти во атлетската патека, дека затоа што била во сина боја, ќе се ставал уште еден слој црвена боја, што не е точно. Патеката е готова, сината боја ќе остане, бојата не е грешка, затоа што многу нови атлетски патеки во светот, тениски игралишта и други спортски терени се правени со таа боја.

XX Деновиве сте актуелни и по проектот за изградба на социјални станови, од кои дел ќе бидат доделени на децата без родители. Како е замислено да се одвива овој проект? Би почнал со комерцијалната градба, односно со становите што ги градиме на неколку локации во Скопје и во други градови – Битола, Охрид, Делчево, Кавадарци, Прилеп, Струмица, Штип. Би напоменал дека годинава почнавме со градба на 18 згради, од коишто три се со социјални станови, а останатите со комерцијален карактер. Од комерцијалните досега имаме продадено 330 станови за една година, а од социјалните на располагање се 220 станови за социјално ранливите категории и децата без родители. Проектот на комерцијалната градба

е проект за кој со Владата заеднички донесовме одлука во наредниот период кога ќе започне градба на комерцијален објект 10% од становите да припаднат за децата без родители. Имаме податоци од Министерството за труд и социјална политика дека во периодот до 2015 година ќе излезат околу 185 деца од домовите за деца без родители низ земјава, така што и нашата програма околу комерцијалната програма ќе биде насочена кон местата каде што може да им обезбедиме на овие млади луѓе покрив над главата. Во однос на социјалната градба, би сакал да исткнам дека тоа е заеднички проект со Владата, односно со Министерството за транспорт и врски. Дел од парите обезбедуваме ние, односно Владата, а дел Европската банка за обнова и развој. Во следниот период очекуваме оваа соработка да ја продлабочиме, за да може за сите социјално ранливи категории да обезбедиме што повеќе станови.

XX Веќе се изградени неколку катни гаражи низ Скопје. Ќе се градат ли уште катни гаражи и колку е исплатливоста на овој проект? Еден од проектите на Владата кои ние го работиме е изградбата на катни гаражи, поточно во Скопје почнавме со градба на две катни гаражи. Едната е во “Мал ринг“, именувана е Мепсо и таа е 32% реализирана досега и се движи во согласност со динамиката за градба што е предвидена. Втората е до зградата на Сојузот на синдикатите, наспроти ГТЦ во центарот на Скопје и таму се доцни во согласност со предвидената динамика, но тоа не е по наша вина. На почетокот пред да почнеме со ископите добивме подземен катастар којшто не соодветствуваше со реалната ситуација на самиот простор. Цевководот, којшто е од Топлифиција, се наоѓаше во рамките на локацијата за катна гаража, а подземниот катастар велеше дека тој е надвор од локацијата. Моравме да чекаме да заврши грејната сезона и да го решиме тој проблем. Сега работите повторно се одвиваат во согласност со динамиката што ја предвидовме. Само пред неколку дена почнавме со чистењето на просторот каде што треба да ја градиме третата катна гаража, а тоа е зад Меморијалниот центар на холокаустот. Го оградивме и го средивме просторот и сега треба да почнат ископите за темелите. Со овие катни гаражи ќе го исполниме она што е зацртано како проект на Владата.

Капитал број 678 24.10.2012

32

www.kapital.mk

Каде да Се бараат пазари за извоз?

dossier

копа како ни иза во Евро а од кр т а ба ат ре т ск Економ га ја наметна по мата каде гаш досе нови пазари и диле и потенцинаоѓање ат новите пазарнвисна од да се бараедонија е високозаката унија, јали. Макземјите од Европс многу извоз во во Германија, штозници, особено домашните изво малени ги погодинава се соочија со на кои годи од ЕУ. “Капитал“ во изира нарачки т период ќе ги анал може и наредниојалните пазари коиедонските потенци ги освојуваат макечки пазари треба даи. Тоа се брзораст јал, компани економски потенцивната со голем о се зголемува купопазари каде шт аѓаните. На овие минорен. моќ на гр иот извоз сега е македонск

Рускиот пазар остана неосвоен од Македонија пишува:

Спасијка Јованова

spasijka.jovanova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Н

ајголема штета за македонските компании во однос на можностите да го зголемат извозот е што не се присутни на рускиот пазар. Досегашниот извоз на македонски производи во Русија е многу мал. Една од причините на која се “вадат“ македонските извозници се визите за Русија, кои се добиваат потешко, а и ја поскапуваат целата постапка за влез на овој пазар. Затоа, тука главниот притисок треба да го изврши Владата, за да обезбеди укинување на визниот режим од Москва. Таква привилегија имаат српските компании, па затоа, српскиот извоз во Русија е огромен и секоја година е с$ поголем. За жал, поради овие причини, многу македонски производи се извезуваат во Русија преку Србија. Но, така и кајмакот го собираат Србите.

Досегашниот извоз на македонски производи во Русија е многу мал. Една од причините на која се “вадат“ македонските извозници се визите за Русија, кои се добиваат потешко, а и ја поскапуваат целата постапка за влез на овој пазар Главни извозни производи од Македонија во Русија сега се свежите земјоделски производи, лековите и феросилициумот. Во првите осум месеци од годинава вкупниот македонски извоз во Русија изнесува 14,4 милиони евра, од кои 4,3 милиони евра се овошје и зеленчук, 4,6 милиони евра лекови и околу два милиони евра делови за моторни возила. Во 2011 година вкупниот извоз од Македонија во Русија изнесуваше 28,5 милиони евра, при што повторно доминираат земјоделските производи (8,1 милиони евра), лекови (8,4 милиони евра) и феросилициум (3 милиони евра). Најголемиот извозник на лекови од Македонија во Русија е фармацевтската компанија Алкалоид, која извезува околу 60% од своите производи. “Пазарите на земјите-членки на ЗНД, како и на земјите од Блискиот и од

Далечниот Исток се едни од нашите пазари од интерес. По преземените чекори за зајакнување на нашата позиција во Русија и комплетирање на мрежата во Украина, кај нас веќе се прават длабински анализи и скенирање на пазарите на Казахстан, Азербејџан, Грузија и Туркменистан. Активно работиме и на етаблираниот системски пристап за подобрување на нашите веќе установени извозни операции во Ерменија. Можностите за посериозен влез на овие фармацевтски пазари со производи на Алкалоид се реални и остварливи, бидејќи квалитетот на производот секогаш е на прво место, иако како клучен филтер за влез во последно време с$ почесто се јавува цената“, велат од Алкалоид. Оваа компанија е во процедура на активна регистрација на производи во

www.kapital.mk

Капитал број 678 677 24.10.2012 17.10.2012

досие

33

СтапкИ на РаСт на БДп

4,50%

4,30

4,30

4,00%

3,50% 2010

2011

4,00

4,00

4,00

4,00

2012

2013

2014

2015

3,90

2016

3,90

2017 Извор: ММФ

Што увезува русија XX машини XX возила XX фармацевтски производи XX пластика XX метални полупроизводи XX оптички и медицински инструменти XX железо XX челик. дел од овие земји, а таму каде што веќе имаме свое портфолио работи на негово проширување. “Активни сме и во делот на склучување договори за соработка со локални, реномирани дистрибутери и маркетинг-компании. Секако, овие пазари не н$ чекаат со ширум отворени врати. Пречки и ри-

зици, секако, постојат. Локалните и руските компании имаат голема предност, која им е загарантирана со закони и правилници по линија на домашни производители. Сепак, има уште доста простор за кој се борат останатите компании, меѓу кои и ние. Со добра стратегија може да се изгради солидна позиција на овие пазари. Нормално, далечината го поскапува транспортот, особено што за дел од овие земји копнениот транспорт не е опција. Јазичната бариера, разликите во менталитетот и наплатата на побарувањата се само дел од ситуациите кои треба успешно да се менаџираат и да се балансираат“, укажуваат од Алкалоид. Од економското одделение на руската амбасада во Македонија истакнуваат дека потенцијалот на рускиот пазар за македонските стоки е неограничен, особено за производите од аграрниот и од фармaцевтскиот сектор. „Во Русија, исто така слабо се претставени чудесните производите на македонското винарство. Кој било производ од Македонија може да се продаде на рускиот пазар ако има добар квалитет и соодветна цена. Во моментов, во Русија не постои дефицит на стоки, но несом-

нено производите со етикетa „здрава храна“ од Македонија имаат големи шанси да се покажат како потребни и барани“, велат од амбасадата. Од амбасадата порачуваат дека за зголемување на македонскиот извоз во Русија позитивно може да влијае учеството на фирми од Македонија на изложби и на саеми, како што се Inter Food, Продекспо и други, на кои може да се тестираат производите и да се воспостават контакти. „Водечката улога во решавањето на количеството на македонски извоз во Русија и соодветно на тоа намалување на високиот дисбаланс во надворешната трговија меѓу двете страни, несомнено, може да одигра Владата на Македонија со мерки за стимулирање на извозниците. Значителни резерви постојат и во развојот на меѓурегионалната трговскоекономска соработка, создавање заеднички претпријатија, организација на индустриски кластери...“, објаснуваат од руската амбасада. Оттаму посочуваат дека перспективно е формирањето големи претпријатија со ладилници кои ќе извезуваат замрзнати земјоделски производи во Русија.

Капитал број 678 24.10.2012

34

www.kapital.mk

досие Корисни линкови

Бизнис-култура

М

ногу млади претприемачи во Русија (особено тие од Москва и од Санкт Петербург) зборуваат не само англиски јазик, туку и многу други европски јазици. Но, секогаш е добро да се провери однапред за да се обезбеди превод ако треба. И во Русија повеќе се цени кажаното отколку напишаното. Луѓето им веруваат на луѓето со кои воспоставиле доверливи односи. Затоа е многу поефикасно да се прават очи во очи состаноци, на кои работата може да биде целосно разјаснета, отколку да се праќаат пишани информации. Русите многу малку кажуваат преку јазикот на телото и се многу трпеливи слушатели. Тоа не значи дека се помалку заинтересирани за тоа што го слушаат, туку едноставно, тоа е дел од нивните културни карактеристики. Тие ќе почекаат и ќе размислат пред да ви одговорат. „Потенцијалните извозници од Македонија треба да знаат дека секоја извозна операција е проследена со потпишување надворешно-трговски договор. Извозникот во Русија мора да отвори пасош за надворешно трговска операција, да врши исплата преку банка, да приложи и фитосанитарни сертификати, сертификат за квалитет, профактура и декларација. Во спротивно, извозот ќе биде оценет како див, а такви примери во надворешната трговија со земјите од балканскиот регион за жал веќе постојат. Особено откако во амбасадата стигнаа некои информации од некои македонски производители дека дел од земјоделските производи прво се извезуваат во јужите региони на Србија, а потоа преку српски фирми им се продаваат на руските увозници“, укажуваат од економското одделение на амбасадата.

Најразвиен е Московскиот регион

Русија е огромен предизвик за извозниците, затоа што е огромен пазар. Има 143 милиони жители и бруто-домашен производ по жител од 16.736 долари. Земјата располага со огромно богатство од природни ресурси, особено нафта и природен гас. Таа е десеттта по големина економија во светот според номиналниот БДП. Во 21 век, благодарение на високата домашна побарувачка и на политичката стабилност, економскиот раст на Русија бележи голем подем. Растот, пред с$, е воден од нетргуваните услуги и стоки на домашниот пазар. Просечната плата во Русија на крајот од 2011 година изнесуваше 810 долари. Стабилизацискиот фонд на Русија & овозможи полесно да се справи со глобалната финансиска криза отколку што & предвидуваа експертите. Најразвиен регион е Московскиот, кој

http://www.rusmarket.com/ (бизнис директориум) http://www.rusbusinessconsulting. com (консалтинг за руски пазар) има многу голем удел во рускиот БДП. Затоа, владата планира да инвестира 1.000 милијарди долари во модернизација на инфраструктурата до 2020 година. Во декември 2011 година Русија стана членка на Светската трговска организација. Минатата година Русија стана број еден светски производител на нафта, втор по големина светски производител на природен гас, потоа ги поседува најголемите резерви во светот на природен гас, вторите по големина резерви на јаглен и е на осмо место според резервите на сурова нафта. Русија е и трет по големина извозник на челик и на алуминиум. Високите цени на нафтата го поттикнаа рускиот раст во 2011 година и & помогнаа на Русија да го намали буџетскиот дефицит. Земјата успеа да ја намали и стапката на невработеност на 6,6% и инфлацијата. Русија најмногу увезува машини, возила, фармацевтски производи, пластика, метални полупроизводи, оптички и медицински инструменти, железо и челик. Главни извозни партнери на земјата се Кина, Германија, Украина и Италија.

www.kapital.mk

Капитал број 678 24.10.2012

интервју

Теа Трумбиќ

коавтор на извештајот “Дуинг бизнис“ и портпарол за европа и за Централна Азија

Приклучокот на струја најголем предизвик за подобра бизнис клима Светската банка го објави најновиот извештај “Дуинг бизнис 2013“, кој ја анализира бизнис-климата и во Македонија. Теа Трумбиќ, коавтор на извештајот, ексклузивно за “Капитал“ го анализира извештајот пишува:

Спасијка јованова

spasijka.jovanova@kapital.mk

XX Со оглед на тоа дека европската економија е во сериозна криза, колку беше лесно да се подготви нов извештај “Дуинг бизнис 2013 година“. Дали воопшто можеме да зборуваме за поволни услови за бизнисот во услови на ваква криза? Она што, всушност, го откривме е дека кризата претставува катализатор на реформите во многу земји. Грција го намали времето потребно за добивање градежна дозвола, ја зајакна заштитата на инвеститорите со тоа што побара поголемо непосредно и годишно објавување на материјалните трансакции меѓу поврзани субјекти и го подобри стечајот со укинување на постапката за помирување и воведе нова за рехабилитација. Оваа година за првпат Грција е меѓу 10-те земји со најголеми подобрувања на леснотијата на водење

бизнис. Источна Европа и Централна Азија е еден од регионите кој беше најтешко погоден од финансиската криза во 2007 и во 2008 година. И ова потенцираше дека многу земји од регионот имаа слаби правни институции, на кои им беа потребни реформи. Оваа година во извештајот “Дуинг бизнис 2013“ е претставена студија на случај во земја која беше значително погодена од финансиската криза. Тоа е Летонија. Во земјата имаше реформи уште од 90-тите години, но по финансиската криза во 2008 година тие успеаја да ја прилагодат агендата на реформите на новите предизвици. И покрај тешкотиите, Летонија продолжи со реформите на регулативите за деловно работење. Земјата се насочи кон стечајниот режим, системите за кредитни информации и корпоративно управување. Дел од промените вклучуваа полесен пристап до процедурите за стечај и преструктурирање и побрзи постапки за продажба на средствата на должникот. Како резултат на тоа, стапката на поврат на доверителите се зголеми од 32 центи

35

на 56 центи од секој долар меѓу 2010 и 2011 година. Според тоа, да одговорам на Вашето прашање, податоците од “Дуинг бизнис“ покажуваат дека и покрај финансиската и економската криза, а во многу случаи токму поради тоа, земјите продолжуваат со реформирање на деловните регулативи и се насочуваат кон зајакнување на клучните правни институции.

XX Македонија бележи мал напредок. Како гледате на деловната клима во земјата? Македонија е една од земјите која оствари најголем напредок со текот на времето, според показателите на “Дуинг бизнис“. Македонија има стабилна и широка агенда на реформи, која е директно насочена кон подобрување на ефикасноста и чинењето на постапките за водење бизнис. Исто така, спроведе реформи во неколку важни области на регулирање на деловното работење, зајакнувајќи ги заштитата на инвеститорите и законските права на доверителите. Меѓу 10-те показатели кои ги мери “Дуинг бизнис“, Македонија постигна најголем напредок во изминатите осум години во областа на градежните дозволи. Ова е област каде што најголем дел од земјите во ЈИЕ немаат добар успех. Од 2005 година власта во Скопје спроведе четири реформи кои го олеснија работењето со градежни дозволи. Тука е вклучено донесување нови закони за градба, приватизирање на дел од инспекцискиот процес и намалување на неколку надоместоци. Во 2005 година за усогласување со регулаторните услови за градење магацин беа потребни 20 постапки и 244 дена и трошок еднаков на 2.439% од просечните лични приходи, скоро исто како во Србија, меѓутоа уште поскапо. Денес се потребни 10 постапки и 117 дена и чини 518% од приходите по жител (пет просечни лични приходи во Македонија). Ова с$ уште е релативно скапо, но претставува огромен напредок. Оваа година извештајот “Дуинг бизнис“ забележува дека Македонија уште повеќе го олесни започнувањето бизнис со поедноставување на процесот за добивање печат за компанијата, со што стана една од најлесните земји за отворање компанија. Како резултат на многу реформи, земјата сега се наоѓа на 23 место глобално и е меѓу земјите каде што најлесно се започнува бизнис. Меѓутоа, дури и во Македонија с$ уште постојат предизвици, главно поврзани со добивање приклучок за електрична енергија и со трговијата, каде што има простор за подобрување.

XX Неколку години “Дуинг бизнис“ ја рангира Македонија високо според реформите во деловното опкружување, а компаниите се жалат дека имаат проблеми на терен: неефикасно судство, слаба заштита на сопственоста... Како да се подобри овој дел? “Дуинг бизнис“ мери само еден аспект од пошироката инвестициска клима. Нашето искуство е дека владите заинтересирани за реформи на деловните регулативи го користат како само еден извор на информации при дизајнирањето на своите програми за регулаторни реформи. Голем дел од реформите забележани во “Дуинг бизнис“, всушност, се сместени во рамките на многу пошироки програми на реформи,

Капитал број 678 24.10.2012

36

www.kapital.mk

интервју

кои се протегаат вон обемот на “Дуинг бизнис“. “Дуинг бизнис“ разгледува 11 области на регулирање на деловното работење, со фокус на регулативите кои се однесуваат на мали, односно средни компании во рамките на нивниот животен цик лус. Овие области се започнување бизнис, работење со градежни дозволи, добивање електрична енергија, запишување имот, заштита на инвеститори, плаќање даноци, прекугранична трговија, спроведување договори, разрешување стечај и вработување. Само првите 10 од овие ставки се вклучени во пресметката на рангирањето во однос на севкупната леснотија за водење бизнис, со тоа што секоја од овие 10 ставки има еднаква тежина. Основна претпоставка на “Дуинг бизнис“ е дека економската активност бара добри правила. Целта е регулативи дизајнирани да бидат ефикасни да бидат достапни до сите кои треба да ги користат и да бидат едноставни при спроведувањето. Паметни регулативи за поттикнување на започнувањето и работењето на бизнисите се уште поважни за време на криза.

XX Оваа година главен проблем е наплатата на побарувањата. Дали го анализиравте овој проблем и како го коментирате? Не, не сме го разгледувале овој проблем. Извештајот “Дуинг бизнис“ нема никакви информации кои би го одговориле ова прашање.

XX Во извештајот Македонија е пофалена во однос на условите

за добивање кредит, додека компаниите велат дека финансирањето е еден од најголемите проблеми. Зошто давате поволна оценка за овој параметар? Показателот за добивање кредит мери два важни аспекти кои се битни за пристапот до кредити: законските права на заемопримателите и заемодавците во однос на обезбедените трансакции и споделување кредитни информации. Првата група показатели укажува до која мера прописите за гаранции и стечај го олеснуваат давањето заем. Втората група ги мери опфатот, обемот и можноста за пристап до кредитни информации преку јавните кредитни регистри и приватни кредитни бироа. Кога се разгледуваат овие аспекти, законодавството во Македонија ги има најголемиот дел од добрите практики идентификувани ширум светот, како што се овозможување на компаниите да користат движен имот како гаранција, иако го задржуваат таквиот имот, осигурување дека обезбедените доверители добиваат приоритет при исплаќањето и овозможување вонсудско извршување на обезбедени права. Освен тоа, Македонија има приватно кредитно биро и јавен кредитен регистер, кои меѓусебно се дополнуваат во однос на видот на информациите кои ги доставуваат до банките во врска со потенцијални заемоприматели, доставувајќи позитивни и негативни кр едитни ис то рии. Истражувањата покажале дека правната

заштита на доверителите и институциите за споделување кредитни информации се поврзуваат со поголем однос меѓу нивото на приватни кредити и БДП. Кредитните бироа и регистри претставуваат есенцијален дел од финансиската инфраструктура, која го олеснува пристапот до формални финансии. Со споделувањето кредитни информации помагаат во насока на намалување на асиметричностите на информациите, зголемување на пристапот до кредит за мали фирми, помали каматни стапки, подобрување на дисциплината на заемопримателот и поддршка на надзорот на банките и следењето на кредитниот ризик. Показателот не го мери износот на кредити во земјата или како локалните банки ги донесуваат своите одлуки, туку само степенот на информации кои им се на располагање за да донесат одлука за давање заем, како и заштита на заемодавците.

XX Кои се клучните реформи кои треба да ги преземе Македонија во иднина со цел деловната клима да ја направи попривлечна за компаниите? Гледано низ призмата на извештајот “Дуинг бизнис“, показателот каде има најголем простор за подобрување е добивањето приклучок за електрична енергија. Добивањето прв приклучок с$ уште трае 151 ден и чини три пати повеќе од просечниот приход по жител. Во Хрватска и во Црна Гора за овој процес се потребни околу 70 дена.

...Политика... државна ревизија не сака да ги чешла партиските сметки

кој ќе ги контролира „црните“ пари во партиите?

и

додека најважната измена на Законот за финансирање на политичките партии налага Државниот завод за ревизија да мора да врши редовна контрола на партиските пари, македонските ревизори ќе бараат независна ревизорска куќа да ја преземе оваа работа.

Минатата година од 55 регистрирани политички партии, Заводот „прочешлал“ само 10, а во годинашната програма за работа воопшто не е предвидена ревизија на циркулирањето на парите на некоја партија продолжува на стр.46

Капитал број 678 24.10.2012

38

www.kapital.mk

политика

Авторката на “трите врби“ одржа лекција за зимзелени и листопадни дрвја

П

остојат листопадни и зимзелени дрвја. На листопадните дрвја, меѓу кои и врбата, лисјата им жолтеат, се сушат и паѓаат во есен. Есента започнува на 22 септември. Значи, сега е есен. Во зима сите лисја ќе паднат, но тие пак ќе израснат на пролет. И листопадните и зимзелените дрвја живеат повеќе години. Вака авторката на скулптурата “Три врби“ во Вардар, Искра Димитрова, испровоцирана од младината на СДСМ, одговара за сега исушената врба, која е дел од оваа скулптура. Лекцијата на Димитрова за есента и за видовите дрвја е повеќе смешна отколку потребна. Всушност, таа може да држи лекции колку сака и колку може, но оправданоста за едно вакво демекремек дело да се плати 250.000 евра може да ја види само таа... и оној кој одлучил да плати толку народни пари.

> БРОЈКИ

45%

од јавните набавки во државата се спровеле без електронска аукција, покажа последниот извештај кој го спроведе Центарот за граѓански комуникации, иако законот налага таа да биде спроведена

Од кого власта ги чува спомениците?

В

ласта како однапред да ги знаеше резултатите од анкетата на Брима Галуп, па навреме (уште во јуни) почна да размислува за ангажирање приватни агенции за обезбедување со цел да ги чуваат Гоце, Даме, Питу, Александар, Филип, Олимпија... во нивните Скопје 2014-инкарнации. Поддршката за проектот што ја овековечи ерата на премиерот Никола Груевски опаѓа, покажуваат резултатите од анкетата, според која, речиси 60% од граѓаните имаат негативно мислење за начинот на кој се менува физиономијата на главниот град, а се прави обид и за менување на компасот за ориентирање на Македонците во нивната сопствена историја.

Медиумската сцена зрела но никој не е расположен

5,8%

милиони евра, според истиот извештај, е вкупната вредност на тендерите во четири очи кои се реализирани за само три месеци (април-јуни)

220

анкетирани фирми од Центарот за комуникации го посочиле доцнењето со исплатата на реализираните набавки од страна на државните институции, како најголем проблем во нивната работа

Професионалните стандарди и одговорноста во новинарството веќе одамна се сведени на минимум. Фразата дека медиумите се киднапирани од политиката не е само гола вистина, туку можеби повеќе еуфемизам кој ја бајпасира реалноста, која е поцрна од кога било. пишува:

Габриела Делова

facebook 1

МРТ не барала хонорарци, туку таленти...

NASLOV NA DENOT! Даме Чкатроски

2

Му се јавува Груевски на Обама и му честита : "Честитки за дуелот со противничкиот кандидат..." Обама му вратил: "Благодарам да си дочекате и вие" Влатко Петров

3

homo homini tender est Наум Стоилковски

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

Г

лумење новинарство, медиумски сопственици блиски до власта, медиумски сопственици членови на партии, спинувачи, фалсификатори на факти... Во најмала рака, ова се најчестите етикети кои ќе ги слушнете од јавноста, па дури и од самите медиумски преставници, новинарите, кога се зборува за четврта власт - медиумите во земјава. И наместо решенија и излез од ваквата криза, повеќе од медиумите, па и од оние што треба да го кренат својот глас против ваквите услови синдикатите на новинарите - повеќе се гледа помирување со ваквата состојба, отколку желба за решение. Барем ваков впечаток

се добива од конференцијата организирана од Македонскиот институт за медиуми, која имаше за цел да ги соочи уредниците во медиумите со проблемите и предизвиците со коишто се соочуваат. Неприсуството на поголем дел од уредниците само го покажува нивото на медиумските претставници и нивната подготвеност да се соединат и да направат нешто во врска со медиумите, кои веќе одамна го допреа дното во земјава. Токму поради тоа, и директорката на овој институт ќе заклучи: “За жал, с$ уште како новинарска заедница не сме многу подготвени за решенија“. И наместо вистински решенија за надминување на ваквата состојба, панелистите повеќе зборуваа за актуелните состојби во медиумите. Така, Мирче Јовановски, уреденик во “Утрински весник“, актуелната состојба во медиумите ќе ја оцени како состојба на новинарство кое се претвори во навивачко и плукачко. “Во моментов новинарството се претвори во навивачко и плукачко. Отсуствува

www.kapital.mk

нема консензус за Изборниот законик, нема ни избори?

И

злезе дека е беспредметно да се расправа за консензус околу правилата на изборна игра, откако по втор пат ќе имаме Изборен законик кој власта сама си го предложила и изгласала. За волја на вистината, власта галантно прифати еден амандман најневажниот - наместо зборовите „3 дена“ да стои „48 часа“ во делот за воведување пократки рокови за донесување судски одлуки по приговорите проднесени од СРД медиумите во тек на изборната кампања и предизборието. СДСМ кажа дека со ваков законик, нема да оди на избори.

а за ремонт, н за решение! декриминализација на клеветата по вкус на власта

Н

а општата дијагноза за состојбата во новинарството се надоврзува и спорната декриминализација на клеветата. Иако беше најавено дека текстот на законот за граѓанска одговорност за навреда и клевета ќе претрпи значајни измени, oд амандманите на опозицијата не беше прифатен ниту еден, а со нив се предлагаше максималната казна поради пресуда за навреда или клевета да изнесува 2.700 евра (наместо 27.000), наместо само тужениот (новинар) вистинитоста на фактите во судската постапка да ја докажува и тужителот, како и целосно бришење на членот 23 со кој се одредуваат привремени судски мерки во случаите кога ќе биде поденесена тужба против новинар за навреда или клевета.

критичко известување“, вели Јовановски. Неговиот колега пак, уредникот во весникот “Фокус“, Младен Чадиковски, исткана дека во Македонија се глуми новинарство, но се глуми и демократија, демократски стандарди, опозиција итн. Општ впечаток на панелистите и на присустните беше дека единствено најотворен и најхрабар во излагањето беше главниот и одговорен уредник на Капитал Медиа Гроуп, Љупчо Зиков, кој освен што ги отслика состојбите во медиумите, посочи и решение за надминување на ваквата состојба. “Во Македонија не можеме да зборуваме за медиумски пазар, таков пазар не постои. Она за што можеме да зборуваме е медиумска платформа која во моментов е киднапирана и уценета со пари. Постои вграден дефект во системот. Наместо независни медиуми, ние имаме олигополизација на медиумите. Сопствениците на медиумите се блиски до власта, се членови на партии, се лица кои земаат тендери, а сето тоа потоа треба да се одработи и возврати. Во вакви услови какви што постојат во Македонија, промените ќе мора да ги дочекаме само по еволутивен пат. Но, притоа, ние како медиуми можеме да го забрзаме тој пат на тој начин што ќе се избориме за слободата во медиумите, на тој начин што за работите ќе зборуваме храбро и отворено“, вели Зиков.

Капитал број 678 24.10.2012

бум-треС

Коментар

39

Игор ИлИевСКИ

амбасадор на Македонија во Чешка

П

рес-конференцијата ја свикав како татко“, вака амбасадорот го оцени своето обраќање за сопругата која му го “киднапирала“ двомесечниот син. Да свикаше прес како амбасадор можеби од МНР немаше да останат без никаков коментар за скандалот.

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

Се нема срце јуначко

М гордана јанКуловСКа министер за внатрешни работи

С

метам дека бракот меѓу маж и жена е врз основа на природните принципи и не треба да претрпи никаква измена, кажа првата полицајка во земјата за која сметавме дека има попаметна и поважна работа од тоа да се впушта во вавки наметнати дебати.

веле СамаК

министер за странски инвестиции

М

ојата работа е да чукам на врата и да ги убедам компаниите да инвестираат кај нас“. Убава, а во последно време и успешна работа има министерот. Само уште кога тропа на вратите главен адут да не му биде ветувањето за евтина работна сила...

twitter 1 Zdravko Spasev@kenzoawa

Никад нема да ја разберам потребата од „Извод не постар од 6 месеци“. Па еднаш се раѓам у животов.

2 Sead@sead93

Искршен изборен штаб на Обама во Денвер. Некој изгледа од Македонија фатил тезга за изборите во САД :))))))))

3 Трипл Оу Џи@RGreer3000

На работа, не треба да си премногу паметен. Ќе завршиш со еден куп туѓи обврски. За истите пари.

акедонските ревизори не сакаат да ги чешлаат изворите на финансирање на политичките партии. Оваа вест минатата недела, во знакот на измените на Законот за партиско финансирање, го отвори проблемот со „кешот“ кој нелегално циркулира (особено) низ изборните сметки, и што е уште поважно, прашањето - ако ревизорите не сакаат, кој ќе биде јунакот што корупцијата ќе ја извади „црно на бело“? Ревизорите се жалат дека немаат ниту кадар ниту услови за да ја вршат оваа работа. Многумина тука видоа друг проблем – се нема храброст секоја година (а кај нас пак, како што секоја е и изборна) да се контролира најчувствителната сфера од работата на партиите. Замислете само на какви притисоци се подложни и што с$ трпат кога ги кројат извештаите. Па кога и покрај с$ не може да излажат и да кажат, на пример, дека нема дупка кај некоја партија меѓу приходите и расходите, оти тие дупки се кратери што тежат милиони. Замислете го притисокот потоа... Но, меѓународните организации инсистираат токму на спротивното. Не може државата да нема силни контролни тела. Не може оние кои се платени да бидат кучиња-чувари, да бегаат од тоа што им е обврска. Наместо да бараат да им се засилат надлежностите, па да може да поднесуваат и кривични пријави, тие сега спасот го гледаат во независна куќа за ревизија. Таа да им ја преземе работата. Демек државно тело било подложно на притисок. А приватното демек не е подложно? И на притисок и на корупција.

Капитал број 678 24.10.2012

40

интервју

www.kapital.mk

www.kapital.mk

Руфи Османи Нов договор!

Капитал број 678 24.10.2012

интервју

41

лидер на нДП

За Македонците гарантирана унитарност, за Албанците статус на државотворен народ Лидерот на НдП, руфи османи, во интервју за “Капитал“ анализира дека процесите кои течат во Косово и во Босна и Херцеговина можат многу да ја потресат Македонија, оти проблемот меѓу македонскиот и албанскиот етникум не е затворен со охридскиот рамковен договор. Затоа, османи предлага нов, “мировен“ договор, во кој Македонците би добиле уставна гаранција дека Албанците нема да го употребат правото на самоопределување до отцепување, како потврда дека Македонија ќе остане целосна, а Албанците би добиле нови права

Капитал број 678 24.10.2012

42

www.kapital.mk

интервју

пишува:

Максим Ристески

maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

XX Зошто иако сте лидер на парламентарна политичка партија, пропуштате јавно да изнесете став дури и за некои важни прашања што се наметнуваат во политичкиот живот на државата и оставате главната дебата во албанскиот блок да се води меѓу ДУИ и ДПА? Фактот што НДП има само двајца пратеници, од кои едниот е хиперактивен, а другата пасивна, се создава впечаток дека дебатата во Парламентот се одвива само меѓу пратениците на ДУИ и ДПА, но ако се анализираат стенограмите, ќе се види дека пратеникот Изет Зеќири е многу попродуктивен не само во однос на пратениците од албанскиот блок, туку и во однос на сите пратеници. Претставувањето на ставовите се реализира поретко и на партиско ниво, но проследено со проблеми во континуитет. Вашата забелешка стои во однос на моето ретко појавување како претседател на НДП. Во сите медиуми каде што сум бил поканет на дебати сум прифатил да учествувам, но мора да истакнам дека постои бојкот, особено од јавните медиуми МТВ1 и МТВ 2, кои никогаш досега не најдоа за сходно да ме поканат на некоја дебата или да ги презентираат прес-конференциите на НДП. За жал, и кај приватните медиуми имаме слична состојба, со одреден исклучок. Се обидовме ваквата ситуација да ја надминеме, но резултатите изостануваат. Нашето маргинализирање е дел од агенда поттикната од власта и од двете поголеми албански политички партии.

XX И забележувате на ДУИ дека дава виза за политиките на Владата кои ги сметате за антиалбански. Што значи тоа антиалбански? Во Македонија досега се донесени два устави – еден во 1991 година, кој не ја зеде предвид волјата на Албанците и како резултат на тоа, Албанците го бојкотираа тој Устав при донесувањето, а како последица од тоа, во наредните десет години се наталожија незадоволства, кои кулминираа со албанското востание од 2001 година. Ефектот од востанието беше промена на Уставот во смисла на компромисно решение предложено од меѓународната заедница. Но, и тој нов Устав нема механизми со кои ќе се спречи мајоризацијата, односно донесувањето одлуки од победничката македонска партија, кои албанската страна ги доживува како антиалбански. Бадентеровото правило важи само за дел од националните права, но не се однесува на одлуките за буџетот, инвестициите, економијата, вработувањето и др. Во сегашната Влада, ДУИ има бројки да го

условува Груевски за да не води истата политика како во претходната влада, бидејќи сега ВМРО-ДПМНЕ без гласовите на ДУИ нема мнозинство во Парламентот. Но, во досегашното владеење позицијата на ДУИ е помаргинална во споредба со претходното. Лично сум убеден дека причината што ДУИ не успева да ја подобри својата позиција и позицијата на Албанците е последица на многу криминални, коруптивни зделки и г убењето на политичкиот и менаџерскиот кредибилитет на голем број функционери на ДУИ, особено министри и пратеници, поради што се доведени во ваква маргинална позиција. Незамислено е партија која е дел од власта да изигрува позиција на опозиција за проекти кои се дел од инвестициските активности и кои задираат во меѓуетничката сфера. Дел од постапките на челниците на ДУИ се незаконски и соодветно на таквото однесување доаѓа одговорот на ВМРО-ДПМНЕ. ДУИ треба како дел од Владата да ги измени законите кои не дозволуваат на законски начин да се поклонат пред загинатите борци на ОНА, да ги менуваат имињата

на училиштата и на други институции и законски да ги поставуваат спомениците на албанските херои. Во моментов ДУИ со своите нелегални постапки не ги почитува законите за кои самата гласаше, како што е Законот за употреба на знамињата. Во овој хаос тие, договорено или не со ВМРО-ДПМНЕ, играат една игра која е трагикомична - народот не ја прифаќа, а со неа се нарушуваат меѓуетничките односи и Албанците продолжуваат да ја губат довербата во институциите на системот. ДУИ и ВМРО-ДПМНЕ проблемите можат да ги надминат со ревидирање на политичката програма на Владата или пак, ако не се во ситуација тоа да го направат, едноставно, ДУИ нека истапи од Владата на Груевски и нека се создаде ново парламентарно мнозинство.

Најголемата дискриминација на Албанците во Македонија е економска и буџетска XX Мислите ли дека проблемите кои се актуелни во албанската заедница, како употребата на јазиците, знамето, химната, се

www.kapital.mk

Капитал број 678 24.10.2012

интервју Проблемот со името треба да го реши техничка влада XX Пред неколку месеци предложивте формирање на техничка влада – со или без Груевски - со мандат да понуди излез од ќор-сокакот на евроатланските интеграции. Мислите ли дека СДСМ би имала повеќе храброст од ВМРО-ДПМНЕ да направи компромис со името? Не сум видел досега аргумент дека СДСМ има капацитет и е подготвена да ја понесе одговорноста од позиција политички губитник да прифати да го реши проблемот со името. Нашата теза е дека на земјата & е потребна техничка влада со или без ВМРО-ДПМНЕ, со единствена цел да се дојде до консензус кој прво би бил македонски, меѓу ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ, а кој би го поддржале и албанските партии, со еден исклучок – тој компромис за името да не биде Славомакедонија. Во случај на ваков национален, граѓански консензус, би можеле да влеземе во сериозни преговори со Грција. Но, како што течат работите, не сум убеден дека СДСМ има капацитет да ја преземе одговорноста во која би направила парламентарно мнозинство без ВМРОДПМНЕ, бидејќи се плаши од ризиците со коишто би се соочила. Сега, кога Европската унија има проблеми поради предизвиците со коишто се соочува, кога Грција е пред банкротирање и во опасност да излезе од ЕУ, мислам дека спласнува ентузијазмот за интеграцијата во ЕУ како приоритет, додека созрева мнението дека и покрај тоа што Македонија не е дел од НАТО, а од сите страни е опкружена со соседи кои се дел од Алијансата, не постои ризик дека би била безбедносно загрозена. Независно од ова мнение, проблемот со Грција мора да се реши и апелирам до тие што раководат со земјата, особено до лидерите на двете најголеми партии во македонскиот блок, да го прескокнат “Виножито“ и да дојдат до компромисот кој ќе отвори перспектива за сите нас.

предимензионирани за сметка на она што реално им е потребно на Албанците, како и на сите други граѓани – социјална сигурност и подобар стандард? Најголемата дискриминација на Албанците во Македонија е економска и буџетска. Ако се анализираат капиталните инвестиции, ќе се сфати дека не само Албанците, туку и сите други граѓани, освен тие кои живеат во Скопје, се целосно маргинализирани и дискриминирани. Во Скопје се трошат над 90% од капиталните инвестиции, што е недозволиво од аспект на еквивалентен регионален развој. Затоа се иселуваат граѓаните од источниот дел на Македонија и одат во Скопје, а од западниот дел се вселуваат во Тетово или во Скопје. Кога би имале рационална влада, министрите би седнале и би нашле решение за сите проблематични прашања. За мене е неприфатливо тие кои беа команданти на војната од 2001 година, Али Ахмети и Никола Груевски, кој беше дел од тогашната влада како министер за финансии, да бидат партнери во Владата, додека жртвите од двете страни, и Албанци и Македонци,

да немаат адекватен третман. Се работи за суетата на Никола Груевски и јас му препорачувам да се послужи со примерот на диктаторот Франко во Шпанија. Тој откако ја доби војната, направи заеднички мавзолеј во кој ги погреба триесетте илјади жртви и од неговите поддржувачи и од неговите противници. Тоа е конкретен пример на помирување. Мислам дека сега и кај Македонците, особено кај интелектуалната елита, е созреана свеста дека има потреба од еден мировен договор меѓу Албанците и Македонците со кој Албанците би ја чувствувале државата и како своја, не само во смисла на права, туку и на одговорности, а Македонците би ги третирале Албанците како автохтон елемент, не како дојденци кои имаат некое друго сценарио. Така ќе се отстранат можностите за креирање меѓуетнички тензии и сите ќе можеме да се посветиме на економијата, стандардот за живеење, подобрата перспектива за младите генерации.

XX Сметате дека Македонија не може да опстои како држава ако Албанците не добијат статус на државотворен народ. Мислите

43

дека од овој аспект, во блиска перспектива може да се доведе во прашање опстанокот на Македонија? Ризиците кои постојат за Македонија од 1991 година се актуелни и денес. Штом с$ уште разговараме на теми кои беа актуелни во 1991, 1997 и во 2011 година, се поставува прашањето која е вистинската содржина на Охридскиот рамковен договор? Со договорот се направи еден чекор напред за статусот на Албанците како национално малцинство, со тоа што им зголеми некои од правата, но Албанците с$ уште уставноправно не се во еквивалентна позиција со Македонците. Во регионот течат процеси – северно Косово, односно Србите таму ќе добијат некој специјален статус; Република Српска не се интегрира во БиХ. Ова се невралгични точки кои ако се отворат и ако понудат алтернативни решенија, ќе ја отворат Пандорината кутија, која ќе ја опфати и Македонија. Со тоа што партијата која излезе од албанското востание од 2001 година дефинитивно го губи кредибилитетот повикувајќи се на Охридскиот договор, се поставува логичното прашање – која е алтернативата? Овој проблем би можел да се реши со еден нов, мировен уставен договор во кој Албанците ќе станат втор конститутивен народ во Македонија, додека Македонците би добиле уставна гаранција дека Албанците нема да го употребат правото на самоопределување до отцепување. Во оваа насока, анализирајте ја позицијата на Хрватите во Босна, на Германците, Италијанците и на Французите во Швајцарија или пак, моделот на Белгија.

XX Како ќе одиграте на следните избори? Во позиција да одиме сами на избори се најдовме не по наша волја. По барање на ДПА, почнавме одредена соработка, но поради необјаснети причини, од нивна страна соработката беше прекината под изговор дека ние сме биле пречка за нивна соработка со СДСМ. Потоа покренавме иницијатива за таканаречен трет албански опозициски блок, во кој би влегле НДП и партиите на Кастриот Хаџиреџа и Бардуљ Мамути. Имавме неколкумесечни преговори и на крај, партијата на Хаџиреџа излезе со став дека тие се позаинтересирани да се приклонат кон една од поголемите албански партии отколку да соработуваат со нас. Со нивно отстапување третиот опозициски блок беше невозможно да се реализира. Како последица на горното, во првиот изборен круг ќе одиме самостојно, а оставаме простор во вториот круг, во зависност од нашите резултати, да направиме одредени коалиции или договори за реципрочна поддршка со партиите од опозиција. Во Гостивар имаме добра соработка со Демократската партија на Турците и таму со нив ќе одиме во коалиција уште во првиот изборен круг, со што ги добиваме изборите во прв круг. Процесите што се одвиваат на национално ниво одат во прилог на НДП и мислам дека на наредните локални избори ќе ги зголемиме нашите гласови за најмалку 50%, меѓу другото и затоа што некои други помали партии веќе исчезнаа, а нивните гласачи ќе се одлучат за вистинска опозициска партија.

XX Каква е вашата проценка за резултатот од следните избори?

Капитал број 678 24.10.2012

44

www.kapital.mk

интервју

Фактот што албанската опозиција не може да дејствува заеднички & дава предност на ДУИ, иако сондажите покажуваат дека албанските опозициски партии заедно имаат 30% повисок рејтинг од ДУИ. Во македонскиот блок сите анкети покажуваат дека ВМРО-ДПМНЕ продолжува да има повисок рејтинг од СДСМ. Овие мерења треба да се земаат со резерва. Но, како и да е, тука е клучно големото влијание на ВМРОДПМНЕ преку медиумите, бидејќи нема никаква логика да имаш лоши економски резултати, а рејтингот да ти останува висок. Но, ако успеат комбинациите на здружената опозиција кај македонскиот блок, мислам дека овој блок ќе биде рамноправен противник на ВМРО-ДПМНЕ на локалните избори, а зошто да не и на евентуалните парламентарни избори. Опозицијата го има проблемот со неадекватното присуство на медиумите, но за тоа никако да најдеме лек. Нема независни медиуми – има јавни и приватни – јавните се под контрола на власта, а приватните на луѓе блиски до власта. Системот на Донт не ни оди во прилог на помалите партии, но тоа е легален проблем со којшто ќе мора да се соочиме. Компромисите се тешки, но неизбежни се за да се реализира победа на опозицијата на наредните локални избори и истите мора да бидат принципиелни барем во вториот изборен круг.

Најголемиот проблем на бизнисот е корупцијата што создава нелојална конкуренција XX Што го кочи развојот на бизнисот во Македонија? Бизнисот го кочи непродуктивната економска политика на актуелната власт. Непродуктивното трошење на јавните пари, како за проектот “Скопје 2014“. Невраќањето на даноците, особено на данокот на додадена вредност, нанавременото плаќање на обврските на државата кон бизнисмените, манипулациите со јавните тендери и фаворизирањето на компаниите што се директно поврзани со Владата, со што се руши лојалната конкуренција во бизнисот. Дополнителен проблем е огромната политизација на јавната администрација, која на секој чекор му прави проблем на бизнисот со корумпираниот начин на добивање различни дозволи, преку

коруптивните и селективни контроли од Министерството за финансии, пазарната, санитарната инспекција или финансиската полиција и други институции. Енормното задолжување на Владата за една година за 800 милиони евра и најавеното покачување на пензиите и перманентното зголемување на администрацијата директно ќе пааѓаат на товар на бизнисот, сега и во иднина. Затоа, доминира мнението дека во бизнисот може да успееш само ако си дел од власта. Ако си дел од независниот бизнис, ќе се соочиш со разни шиканирања, контроли и уцени. Нема ништо од мотото на бизнисот – фер конкуренција и изедначени можности. Разочаран сум од голем број министри кои се економисти во Владата, зашто водат крајно неекономски политики во однос на развојот на бизнисот, воопшто.

XX Како го толкувате нагонот кај граѓаните првенствено да бараат работа под државна капа, во администрацијата, и покрај агресивната кампања на Владата, “Осмели се“? Одговорот е едноставен – приватниот бизнис пропаѓа поради с$ што наброив. Банките, и покрај фактот што имаат превисока ликвидност, не се уверени дека ако ги пласираат тие пари во бизнисот, таму ќе има профитабилни проекти што ќе го вратат вложеното. Од друга страна, малите и средните претпријатија не ги почитуваат правата на работниците. Затоа, условно кажано, новите интелектуалци преферираат, поради елементот на сигурност, да се вработат во јавниот сектор, отколку да бидат експлоатирани во некои приватни бизниси каде што не се знае кое е работното време, не се почитува доследно правото на годишен одмор или правото на одредени заслужени надоместоци. Во ваква ситуација, кога државата е најголем претприемач во земјата преку менаџирање на буџет од скоро три милијарди евра, луѓето преферираат да се дел од јавниот сектор или да се вработат во приватни компании кои имаат контрактуални односи со државата. Тоа е спротивно на логиката на економијата на пазарот и на препораките на Европската комисија во смисла на развојот на конкуренцијата, на пазарот и напредок на приватниот бизнис, како главна алатка за развој на економијата

Капитал број 678 24.10.2012

46

www.kapital.mk

анализа

Зошто Заводот за ре бара да не ги контро политичките партии пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

К

апитал“ дознава дека претставници од Државниот завод за ревизија ќе побараат Заводот да биде изземен од контролата на финансиските извештаи и работата на политичките партии. Најважната измена на Законот за финансирање на партиите пак, го предвидува токму спротивното – го задолжува Заводот да мора редовно да врши контрола на партиските сметки и циркулирањето на партиските пари. Организацијата на групата држави за борба против корупција, ГРЕКО, во предлозите за измените порача дека Државниот завод веќе нема да може да изврши ревизија на само на 10 од 55 регистрирани политички партии, како на пример, лани или пак, во

И додека најважната измена на Законот за финансирање на политичките партии налага Државниот завод за ревизија да мора да врши редовна контрола на партиските пари, македонските ревизори ќе бараат независна ревизорска куќа да ја преземе оваа работа. Минатата година од 55 регистрирани политички партии, Заводот „прочешлал“ само 10, а во годинашната програма за работа воопшто не е предвидена ревизија на циркулирањето на парите на некоја партија годишната работна програма воопшто да не предвидува никакви ревизии на политички партии, како што е случај со оваа година. Но, на македонските државни ревизори овие предлози не им одговараат. За „Капитал“ велат дека со условите за работа што ги имале и со кадровскиот капацитет не можеле да постигнат да направат ревизија на сите партии, па затоа лани влегле само во 11. Ревизорите бараат независна ревизорска куќа која би била задолжена за политичките партии. „Во современите демократски држави,

политичките партии воопшто не се предмет на ревизија. Кај нас и во соседните балкански земји ГРЕКО инсистира да се врши ревизија оти сметаат дека во работата на партиите има спорни моменти, но ние навистина немаме капацитет за толку обемна работа“, велат извори од ДЗР за „Капитал“.

Кои се другите измени на Законот за финансирање на партиите?

Што се однесува до другите измени,

www.kapital.mk

Капитал број 678 24.10.2012

анализа

47

Регионален проблем

М

ислењето на ескпертите околу оваа тема е поделено. Додека дел сметаат дека можеби е подобро да се ангажира приватна, независна агенција за ревизија, која ќе може да направи силна контрола на партиските сметки без притоа да биде оптоварена од политички притисок, други велат дека не залудно државата има свој завод, кого го плаќа за да ја врши истата работа. Дополнително, препораките од светските организации за борба против корупција одат во насока дека на балканските држави особено им се потребни силни контролни тела кои ќе можат да бидат кучиња - чувари. Во Хрватска, државниот завод за ревизија можеби не е најсилната институција, но таму, телото кое е надлежно за борба со корупцијата УСКОК е алфа и омега. Не само што ја детектира корупцијата, туку работи како силно јавно обвинителство, па има право и да поднесува кривични пријави. Токму оваа институција има и најголема улога во контролата на „црните“ партиски пари. Во Србија ситуацијата не е порозова отколку кај нас. Ревизорите и таму не сакаат да влегуваат во политички партии и не се имплементирани препораките за нивниот завод да добие поголеми надлежности во областа на санкциите за кршење на законите. Во Бугарија донацијата на едно физичко или правно лице не смее да го надмине износот од 15.000 евра. Партиите не смеат да добиваат пари нуту од претпријатија кои имаат повеќе од 50% државно или општинско учество, како и претпријатија или организации кои исполнуваат државна или општинска нарачка, а и Босна и Херцеговина воведе силна казна – партијата која ќе го прекрши законот за финансирање, има забрана за учество на следните избори.

евизија олира и? Два амандмани на опозицијата кои не се прифатија

С

ДСМ реагираше амандмански на предлог-измените затоа што сметаат дека поимот „индиректно“, ако не биде јасно дефиниран, ќе & остави простор на власта законски да ги оспорува донаторите во кампањата на опозицијата, оти таму се опфатени и оние донатори кои индиректно се поврзани со политички партии. СДСМ смета дека индиректната поврзаност ќе мора да биде соодветно утврдена. Вториот амандман на опозицијата се однесува на нивниот предлог наместо Министерството за правда, Собранието на предлог на ДИК да одлучи која партија го прекршила Законот, па врз основа на тоа врз истата да се примени казната да не добива повеќе пари од буџетот. ВМРОДПМНЕ гласаа против амандманите.

се интервенира и во делот за регулирање на начинот на којшто партиите ги добиваат донациите. Со измените донаторите ќе добијат и обврска да им доставувааат фактури на партиите со реалната вредност на непаричните донации (материјални средства и услуги). За донација отсега ќе се смета и разликата меѓу пазарната вредност и фактурираната цена (со попустот), секако, и во случај кога партијата бесплатно ќе добие одредена услуга. Досега во Законот стоше само формалната одредба дека давателот на услугата е должен да ја извести политичката партија за вредноста на дадената услуга без да се прецизира како – писмено или усно - што значеше дека при евентуална контрола можеше да нема никаква евиденција. Кај казнените одредби се додаваат нови, кои предвидуваат (во однос на повеќе прекршоци) запирање на исплатата на средства за редовно годишно финансирање на политичката партија од Буџетот на државата. Мерката се применува додека партијата уредно не си ја исполни обврската. Најстрогата казна што се заканува од последните измени е губењето на правото на редовно финансирање од Буџетот во траење од три

месеци, со која ќе се санкционира необјавувањето во пропишаниот рок на годишниот финансиски извештај на партијата. Највисоката фиксна казна останува предвидената во досегашното законско решение – 10 илјади евра, што најверојатно, звучи безопасно за партиите од форматот на ВМРО-ДПМНЕ, СДСМ, ДУИ или ДПА, кога се знае дека тие и дневно знаат да потрошат поголеми суми само за реклама. Со 10 илјади евра се казнува надминување на лимитот за примање поединечна донација и недоставувањето

Капитал број 678 24.10.2012

48

www.kapital.mk

анализа Тања Таневска

Илија Димовски

главен државен ревизор

директорот на Центарот за комуникации на ВМРО–ДПМНЕ

о Кабинетот на главниот државен ревизор останаа без официјален коментар на информациите дека ќе се бара нивно изземање од контролата на политичките партии. Извори од таму велат дека причината била во условите за работа и кадровскиот капацитет што го имале, а со кој не можеле да постигнат да направат ревизија на сите партии.

ругото е с$ во областа на облигационите односи“, вели тој. Но, експертите велат дека кога најголемата владејачка партија должи пари за реклами кај најголемите телевизии, облигационите односи добиваат друга тежина.

В

извештаи за донациите и за финансиското работење. Рокови се воведуваат и во однос на објавувањето на годишните финансиски извештаи на партиите. Дополнет е и делот од Законот со кој се уредува содржината на регистарот на донации што партиите имаат обврска да го водат. Покрај веќе дефинираните податоци за донаторите, партиите отсега ќе мора да наведат кои донации им стигнале од субјекти кои директно или индиректно се поврзани со нив или се под нивна контрола. Се воведува и должност за политичките партии овој регистар да го објавуваат на својата интернет-страница на секои шест месеци.

Зошто власта не прифаќа рок за затворање на сметката за изборите?

Поради тоа што ВМРО-ДПМНЕ не успеа да оправда 3,5 милиони евра потрошени за

Д

претходните избори, власта одбива да го затвори просторот за вакви злоупотреби. Вакво обвинување изнесе опозицијата откако беше одбиен нејзиниот предлог со измените на Изборниот законик да се предвиди рок за затворање на трансакциската сметка за изборната кампања, за да се исклучи можноста од манипулации со парите што се трошат околу изборите. Пратениците на СДСМ реагираат бидејќи постоеше обврска за затворање на сметката (во Законикот што се менува се работеше за жиро-сметка), а сега е избришана, што според нив е назадување на изборната демократија: „Која е причината да не предвидите конкретно затворање на трансакциската сметка за изборната кампања? Не гледаме логична причина за тоа, освен таа што ВМРО-ДПМНЕ не успеа да оправда 3,5 милиони евра од претходните избори“, истакна

пратеникот на СДСМ, Горан Сугарески. Опозицијата со амандман кој беше одбиен предложи трансакциската сметка да мора да се затвори откако на партиите ќе им бидат исплатени средствата од Буџетот на државата како надомест за потрошеното во кампањата. Образложението за одбивањето на амандманот што го даде заменик-министерот за правда, Билјана Бришкоска-Бошковски, е дека обврска за затворање на сметката се подразбирало од изменетиот член 71 од Законикот, иако во него такво нешто не се споменува. Според Бришкоска, доволна заштита од злоупотреби содржи ставот од овој член дека „сите средства наменети за финансирање на изборната кампања се уплатуваат на трансакциската сметка и сите трошоци за кампањата исклучиво ќе се покријат од средствата на таа сметка“.

...Фељтон... Зошто Маркс бил во право

бр:

сè поагресивна иМперијалистичка политика

4

“Капитал“ во десет продолженија ќе го анализира “Капиталот“ на Карл Маркс. Во услови на криза, “Капиталот“ на Карл Маркс станува библија. Што е она што и по 20 години од официјалниот крах на комунизмот го прави Маркс толку актуелен? Дали генијалниот филозоф навистина можел да ја предвиди економската иднина? пишува:

Дејан азески

dejan.azeski @kapital.mk

фотографија:

фотоархива на капитал

"П

отребата од постојано ширење на пазарот за сопствените продукти ја брка буржоазијата преку целата површина на глобусот. Тие мора да се сместат секаде, да ги прошират пипците секаде“, вели Карл Маркс во своето епохално дело „Комунистичкиот манифест“. Карл Маркс инаку во сите свои дела големо внимание посветува на империјализмот како развиена форма на капитализмот и

на колонијализмот како нужна потреба за опстанок на самиот општественополитички систем капитализам. Тој вели дека: „Буржуите со рапидното подобрување на сите инструменти на производство со енормно подобрите и побрзите начини на комуникација ги влечат дури и најварварските нации кон ’цивилизацијата‘ според нивни терк. Евтините цени на суровините се тешката артилерија со која се приморуваат ’варварите‘ порано или подоцна да капитулираат. Тоа ги тера сите нации преку болка и истребување да се прилагодат на буржоаскиот начин на производство.“ Иако славните изјави на Маркс се однесуваат на период од пред 150

години според експертите тие с$ уште се актуелни. Неоколонијализмот ако се гледа според економски параметри е многу поштетен од класичниот или викторијанскиот колонијализам. Експертот за меѓународни односи, Ристо Никовски, ја потврдува оваа теза. Според него, можеби се менува формата, но не и суштината на империјализмот. „ Да ли е неоколонија лиза м или либерален империјализам или како и да се вика, станува збор за иста работа. Тоа е цело време исто и се знае дека профитот е единствената цел. Се најде начин поубаво да се спакува сето тоа инаку повторно само се прават сценарија за да се избегне терминот класично ропство“, вели Никовски. Според него, воените интервенции

www.kapital.mk

Економската криза само ќе ја зголемува агресивноста

Земјите кои беа под директно британско империјално влијание.

Колонијализмот не е работа на минатото. И ден-денес големите сили се стремат кон градење империи кои ќе им обезбедат лесен профит и евтини суровини загарантирани пазари за нивните суровини. Според експертите, империјализмот никогаш и не бил во поразвиена фаза, се менува само формата како се пласира пред народите и масите

во Виетнам, Југославија, Авганистан, Ирак, Либија сега можеби и Сирија се поврзани со економски интерес на големите сили без разлика дали станува збор за грубо исцрпување суровини или пак за некои геостратешки интереси кои, пак, индиректно се поврзани со профит. Инаку империјализмот се сметал за најголемо зло на човештвото во периодот 1945-1990 година. Покрај источниот блок против овој начин на искористување на неразвиените народи и држави клучна улога играле и земјите од третиот свет кои биле директно засегнати од оваа платформа. Во оваа насока ќе остане запаметена изјавата на Никита Сергеевич Хрушчов, поранешен прв генерален секретар на Комунистичката партија на СССР. „Кога треба да се бориме со империјализмот сите ние сме Сталинисти“. Специфично за оваа изјава е што токму Хрушчов е човекот кој го сурши митот за Сталин и лично го осквернави неговиот гроб, но сепак за

С$ поголемата потреба за ресурси кои се с$ поскапи, зголемениот буџетски дефицит на големи сили, пред с$ на САД, и потребата од пазари за воените профитери според експертите сами по себе ќе условат уште поагресивна империјалистичка политика. Според познавачите, токму распределбата на сверите на влијание и на колониите беше причина за двете светски војни, а никогаш не е исклучено да предизвика и други поголеми судири. Според професорот Малевски, наивно е да се верува дека токму сега кога евтините суровини се најпотребни големите сили после ќе се откажат од неколкувековната стара практика на колонизирање. „Во иднина е јасно дека индустриски развиените земји нема да се откажат од нафтата и другите клучни суровини. Така што нови воени интервенции или менување на режими со помош на опозицијата ќе има. Сепак, мислам дека тоа ќе оди с$ потешко, бидејќи јакнат немарионетските режими во тие земји богати со ресурси кои с$ повеќе ќе се спортивставуваат на експанзионистичката политика на големите сили“, вели Малевски. Оптимист дека нешто ќе се смени не е ни Никовски. Според него, во суштината на самиот систем е да ги експлоатира послабите. Без разлика дали станува збор за луѓе, региони или за цели држави и нации. „Оптимизам за иднината не треба да има. Основата ќе остане иста бидејќи капитализмот е наменски направен систем за совршено брзо да исцрпува средства“, вели Никовски.

Зошто е формирано движењето на неврзаните?

М

ногумина во Македонија ја паметат основачката конференција на движењето на неврзаните од 1 септември 1961 година во Белград, на која Тито, Насер и Нехру ја потпишаа конвенцијата на која потоа ќе пристапат уште 118 земји. Всушност, станува збор за движење на доминантно поранешни колонии кои по Втората светска војна успеале да се стекнат со независност. Иако Југославија никогаш не била официјално колонија таа со векови била поделена меѓу Турција и Австро-Унгарија. Движењето на неврзаните всушност настанува најмногу како последица на блискоста на Јосип Броз Тито и египетскиот претседател Насер. Тито бил главен поддржувач на Насер за време на Суецката криза 1956 година кога по совет на Тито токму Насер го национализира Суецкиот канал. Овој потег се смета за еден од најголемите удари по старите колонијални држави пред се на Англија што заедно со независноста на Индија од 1947 година дефинитивно ќе ја скрши превласта на оваа империја во регионот која ја има повеќе векови. Овие три, тогаш моќни земји се обединуваат за да се борат за ослободување на преостанатите колонии во светот и демаскирање на неоколонијализмот кој се јавува како субституција на колонијализмот. И ден денес земјите од третиот свет барем официјално идеолошки се држат до оваа платформа.

Основачите на движењето на неврзаните Насер, Тито и Нехру.

Капитал број 678 24.10.2012

фељтон

51

Карл Маркс

филозоф

Буржуите со рапидното подобрување на сите инструменти на производство со енормно подобрите и побрзите начини на комуникација ги влечат дури и најварварските нации кон ’цивилизацијата‘ според нивни терк. Евтините цени на суровините се тешката артилерија со која се приморуваат ’варварите‘ порано или подоцна да капитулираат. Тоа ги тера сите нации преку болка и истребување да се прилагодат на буржоаскиот начин на производство. ова прашање сметал дека е толку значајно што за да се промени треба да се слуша дури и Сталин.

Економскиот фактор клучен за експанзионистичката политика

Бројот на загинати американски војници до заминувањето од Ирак се искачи на неколку илјади. Но, не е тајна дека бројката на милијарди кои ги имаат заработено американските компании од експлоатација на нафтените резерви на земјата е многу поголема. Од ова можат да се навестат вистинските намери кои стојат зад секоја воена интервенција во земји оддалечени повеќе од 10.000 километри од САД. Со тезата дека факторот профит е клучен кога станува збор за империјалистичко експанзионистичката политика на големите сили се согласува и универзитетскиот професор Денко Малевски. „Интересите се секогаш примарни. Тие стојат зад политиката. Значи интересите се причината, а политиката го прави мотивот и кога ќе се поклопат имаме воени интервенции кои не се темелат врз никаква правна основа. Америка уште долго пред првата заливска војан ги имаше заладено односите со Ирак, но инвазијата на Кувајт им дојде како добредојден повод за интервенција“, вели Малевски. Ваквата теза ја застапувал и Владимир Илич Ленин, руски филозоф од почетокот на минатиот век. Тој уште во 1920 година империјализмот го има дефинира

условно како категорија која се раководи од интерес. „Ако е неопходно да се даде најкратката возможна дефиниција на империјализмот, би требало да кажеме дека тој е монополската фаза на капитализмот“, вели Ленин.

Нема голема разлика меѓу колонијализмот и неоколонијализмот

Тезата дека засиленото воено или економско присуство на западните сили во поедина земја придонесува за нејзин културен и економски развој најдобро ја има илустрирано и истовремено побиено Махатма Ганди. За големиот национален водач, кој е најзалсужен за индиската независност, колонијализмот не само што не се разликува, туку не смее и да се нарекува со ниеден друг поим освен со ропство. И домашните експерти иако повоздржани ја потврдуваат истата работа. Според нив, веќе ни малите деца не веруваат на тезите за ширење на демократијата во земјите од третиот свет. За првиот министер за надворешни работи на независна Македонија, Денко Малевски, работата дека се праќаат воени трупи во трети земји за тие подоцна економски да се експлоатираат е јасна како ден. „Либераленимперијализам - таков термин постои денеска во светов во врска со тоа што може да се нарече и неоколонијализам. Тие поими сами по себе кажуваат каква е реалноста во светов“, вели Малевски.

Сите земји на кои САД ставиле рака во последниот век.

Денко Малевски

универзитетски професор

Интересите се секогаш примарни. Тие стојат зад политиката. Значи интересите се причината, а политиката го прави мотивот и кога ќе се поклопат имаме воени интервенции кои не се темелат врз никаква правна основа. Америка уште долго пред првата заливска војна ги имаше заладено односите со Ирак, но инвазијата на Кувајт им дојде како добредојден повод за интервенција.

Владимир Илич Ленин

филозоф

Ако е неопходно да се даде најкратката возможна дефиниција на империјализмот, би требало да кажеме дека тој е монополската фаза на капитализмот.

Ристо Никовски

поранешен дипломат

Дали е неоколонијализам или либерален империјализам, или како и да се вика, станува збор за иста работа. Тоа е цело време исто и се знае дека профитот е единствената цел. Се најде начин поубаво да се спакува сето тоа инаку повторно само се прават сценарија за да се избегне терминот класично ропство.

Махатма Ганди

индиски национален водач

Не сакам мојата куќа да биде заокружена со ѕидини и моите прозорци да бидат запечатени. Сакам културите на сите земји да дуваат во мојата куќа што е можно послободно. Но, одбивам да живеам во куќата на туѓи луѓе како просјак или како роб.

капитал број 678 24.10.2012

52

на руЧек со...

www.kapital.mk

Дарко Митр режИсер

Секој има пр да сон за усп

Важи за еден од најдобрите млади режисери во земјава. Актуелен е со моментално најгледаниот филм по македонските кина, “Трето полувреме“, а веќе работи и на нов филм. Животот му донел различни искушенија и предизвици, од кои секогаш успевал да излезе како најдобар пишува:

Петре Димитров

petre.dimitrov@kapital.mk

фотографија:

Ивана кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

П

отекнува од фамилија на лекари или како што вели самиот, порасна л опколен со бели мантили. “Па з ато а, д е н е с с$ у ште

имам параноја од лекари“, раскажува Митревски. Дека сепак, и тој нема да биде лекар покажал уште од мал. За роденденот на неговата мајка, кога бил во четврто одделение, како изненадување & приредил куклена престава, и тоа ни повеќе, ни помалку, негова адаптација на култната “Македонска крвава свадба“. “Мајка ми беше потресена. Позитивно, секако.“ Одлуката дека дефинитивно ќе биде дел од светот на уметноста ја донесува во шесто одделение, кога е дел од претстава која ја режира Љубиша Георгиевски.

н а ш ето м ен И со митревски ручекотав е во го напр оитвм торан ес р ки лс то и б се то ш е д ка е, Грн шки ле и п со е м мезев охован прсти, п л и салата. кашкава

“Тогаш си кажав: мора да бидам како него, но не во тетатар, туку на филм.“ Неговите не биле посебно фасцинирани од неговите афинитети, кои станувале с$ повидливи. “Татко ми сакал да биде музичар, но неговите не му дозволиле и потајно страдеше за тоа. Ми велеше дека ако тргнам по тој пат во животот, постојано ќе бидам на ивицата на пропаст, ќе немам семејство, ќе немам пари... За што подоцна сфатив дека е голема вистина. Но, велеше и дека ќе ме поддржи во мојот избор ако станам најдобар, која беше голема

www.kapital.mk

капитал број 678 24.10.2012

на руЧек со...

ревски

право нува пех мотивација која ме водеше низ животот, и во добро и во лошо.“ Голема улога во неговиот развој во периодот на детството има и неговиот дедо. “Дедо ми имаше напишано книга за своите логорашки денови за време на Втората светска војна, со грозни описи за тоа како бил измачуван во ќелиите на Гестапо. Се сеќавам дека како дете скришно ја прочитав, па потоа со денови сонував кошмари. Мојата детска глава никако не можеше да го сфати прочитаното. Како е возможно телото на мојот дедо, кој беше многу мил човек, кој на мравка не згазнуваше, да било толку модро од тепање што парчиња месо му отпаѓале на допир. Многу се уплашив и сфатив дека светот не е хармоничен како кај нас дома и дознав дека има и лоши луѓе.“ Искуството на дедо му го натерало уште повеќе да “копа“ по историјата,

никој, освен мајка

и татко ти, не ти да

ва бесплатен ручек

53

капитал број 678 24.10.2012

54

www.kapital.mk

на руЧек со...

не можеш да бидеш уметник ако не мислиш со своја глава, макар и погрешно

Јас не сум уметник,

туку занетчија

со роберт насков, негов голем пријател и продуцент на “Трето полувреме

истражувајќи ја не само неговата приказна... “Сите р аб оти што ќе ги осознаеш во детството потоа ги препознаваш во животот. Во тоа време се создаваат сите мечти и соништа. “Трето полувреме“ е создадено токму во тоа време.“ Како тинејџер важел за голем бунтовник и заедно со пријателите ги следел сите културни настани по Скопје. Бил голем фан и на стрипови. Заедно со негов братучед, со кој бил постојано, биле како Бетмен и Робин. “Неодамна & признав на сопругата дека ме потсеќа на ликовите од стриповите со кои пораснав.“ Во основно училиште, како што вели, бил класичен “бубалица“, со сите петки. Проблемите со образованието му почнале во средно, кога посветувал многу повеќе време на дру жење со пријателите отколку на училиштето. “По математика имав нула со два минуси. Го прекршив ветувањето за татко ми дека ќе бидам најдобар и лут на себеси, почнав да земам часови по математика и научив с$, па солидно завршив и средно.“ Интензивното дру жење со Александар Поповски, кој денес исто така е еден од најважните македонски р еж исери, придонесува за формирање аматерска театарска група. “Немаше распоредување на улоги. Бевме и режисери и актери. Сцената ја пополнувавме со предмети кои ги крадевме од дома. Од кревет до пегла. Ги носевме на раце. Чувството дека сме различни и пооригинални од другите од нашата генерација беше прекрасно и н$ водеше цело време.“ Како нормален тек на нештата, во 1990 година образованието го продолжува на Факултетот за драмска уметност. “Тоа е времето кога се распадна Југославија и немаше повеќе стипендии. Школувањето стана скапо. На факултетот немаше отсек за филмска режија, тоа што мене, всушност, ме интересираше. Факултетското образование ми беше прилично трапаво. Единствена светла точка ми беше Горан Стефановски и Слободан Унковски, кој беше магионичар кога е во прашање глумата. Бев лош студент и не можев да се најдам себеси. Дури при крајот на студиите почнав да се препознавам и да знам што сакам. Ми требаа години за да се извлечам од школата која ми ја убиваше индвидуалноста. Не можеш да бидеш уметник ако не мислиш со своја глава, макар и погрешно.“ Вистинските предизвици ги добива по завршувањето на

факултетот. Првото работно искуство го има во Македонската телевизија на 24-годишна возраст. “Беше тоа добро школо за челичење. Морав да се изборам со сите “ајкули“ во технички лоши услови. Не се сеќавам на тоа време со носталгија.“ Во тоа време цртал и стрипови и соработувал со весникот “Студентски збор“, по што следува проектот “Уаа шнајдери“. Во 1996 година е еден од основачите на продукцијата Мирко и Славко, прва партизанска продукција. “Си баравме газди, но немаше добри, па сами си станавме газди.“ Со името на оваа продукција, која егзистира десетина години, се потпишани денес веќе култните филмови “Збогум на 20 век“ и “Балканкан“ и документарецот “Досие Скопје“. “Се на девме дека нашата продукција ќе донесе нешто ново и невообичаено на пазарот, но не успеавме во тоа. Сите мислеа дека сме премногу скапи. По “Балканкан“, кој е најгледаниот филм во Македонија, мислев дека ќе продолжам со тој успех и дека ќе најдам пазарна исплатливост во тоа што го работам. Бидејќи филмот секаде на Балканот помина добро, сакав да бидам дел од поголем балкански проект, кој ќе се исплатеше, бидејќи пазарот го бараше тоа, но и тоа не се случи. Бев страшно гневен.“ Во 2006 година, разочаран, се сели во Лос Анџелес во САД. “Уште како дете ја сакав Америка. На мајка ми & викав дека еден ден ќе живеам во Холивуд и ќе се викам Фреди Логан. Е таму сфатив дека не знам да работам. Тоа што го сакаш не е работа, туку задоволство. Работев по хотели, ресторани, во таксифирма, перални... Во телефон празен именик... Никој не ти се јавува... Но, се заколнав дека нема да се вратам...“ Фала богу, работите последниве неколку години за негова среќа се променија, па тој повторно му се врати на филмот. Овој пат со “Трето полувреме“, кој според сите прогнози, треба да го урне претходниот рекорд на “Балканкан“, кој уште пред да излезе доби политичка боја и е овогодишниот македонски кандид ат з а пр е с ти ж ниот “Оскар“. Филмот допрва ќе ја стекнува својата слава, а Митревски веќе работи на филмска сторија за Мистон. “Чуда се случуваат. Секој има право да сонува за успех. Јас тоа го правам цел живот.“ Паралелно со с$ што му носи новиот филм, наскоро Митревски ќе стане и татко. Со неговата сопруга Јасна чекаат син.

специјален прилог

31

октомври 2012

МЕДициНа и ФаРМациЈа

“НЕ за кардиоваскуларните болести?“

Речиси 60% од сите смртни случаи во Македонија се последица на кардиоваскуларни заболувања. Доволен факт за да се вклучи црвениот аларм! Посебно кај менаџерите, како високо ризична група! Со својот стил на живеење и работни и прехрамбени навики менаџерите се категорија, која според лекарите и екпертите, бара посебен третман и превентивен пристап за што повеќе да се минимизираат ризиците за појава на кардиоваскуларни заболувања! Во специјалниот прилог Медицина и фармација посветен на кардиоваскуларните заболувања, експерти, лекари, нутриционисти советуваат и едуцират како менџерите да го променат својот начин на живот како превентива од овие болести- убијци! “НЕ за кардиоваскуларните болести?“ ви донесува: повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: prilozi@kapital.com.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 104

Препораките како поздраво да живеете Што да избегнувате во вашите секојневни навики? кои се прегледите кои задолжително треба да ги прават менаџерите во текот на годината? како да ги препознаете и што да направите ако се појават првите симптоми? кои промени во вашето здравје треба да алармираат за зголемен ризик? Ви ги препорачуваме најефикасните медицински диети, форми на физичка активност, стрес менаџмент техники кои се најновите медицински третмани и методи кои може да ги добиете во македонските клиники и болници? Лица за коНтакт: Гордана михајловска БоБан ЃорГиевски