Kapital-Magazin-684

n анализа: Може да се банкротира и со низок јавен долг..........16 стр. n Политика: Кому служат “божјите слуги?“.................................44 стр. n интервјУ со сУзан ЏорЏ: Ќе се врати фашизмот!....................54 стр.

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

број 684 цена 100 ден. | 6 декември, 2012, четврток | година 14

intervju

Goran Trajkovski директор на Управата за јавни приходи

voop{to ne mi e lesno, no platen sum da nemam emocii koga blokirame kompanii! вО ОвОј БрОј

inTervju

Ciril Kafol

главен извршен директор на оне

]e investirame u{te 50 milioni evra

Капитал број 672 12.09.2012

 АНАЛИЗА: Може да се банкротира и со низок јавен долг..........16 стр.  ПОЛИТИКА: Кому служат “божјите слуги?“.................................44 стр.  ИНТЕРВЈУ СО СУЗАН ЏОРЏ: Ќе се врати фашизмот!....................54 стр.

4

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

НАВИГАТОР

БРОЈ 684 ЦЕНА 100 ДЕН. | 6 ДЕКЕМВРИ, 2012, ЧЕТВРТОК | ГОДИНА 14

intervju

Goran Trajkovski директор на Управата за јавни приходи

Voop{to ne mi e lesno, no platen sum da nemam emocii koga blokirame kompanii! ВО ОВОЈ БРОЈ

INTERVJU

CIRIL KAFOL

ГЛАВЕН ИЗВРШЕН ДИРЕКТОР НА ОНЕ

]e investirame u{te 50 milioni evra Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Marks i Engels, br.7, zgrada 1, vlez 1, kat 6, stan br: 31 i 32, p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 aleksandra.nikolova@kapital.mk Pretplata na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplata@kapital.mk Reklama i oglasi: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.mk aleksandra.stojmenova@kapital.mk Specijalni prilozi: Gordana Mihajlovska gordana.mihajlovska@kapital.mk Ovlasten praven zastapnik: Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Ivana Kuzmanovska Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka. РЕГИОНАЛНИ ПАРТНЕРИ НА кАПИТАЛ

сОдРжИНА 06 приказни од лилипутанија

ЉупЧо ЗИКов Главите во земја-задниците испрчени нагоре

09 навигатор 16 cover story

ММФ предупредува на опасност за отплата на долгот на државата Може да се банкротира и со низок јавен долг?!

22 интервју

ЦИрИл КаФол главен извршен директор на оНЕ Ќе инвестираме нови 50 милиони евра во Македонија

www.kapital.mk

ИздВОјуВАме митот за јавниот долг

економистите коментираат дека нискиот јавен долг од 30% од Бдп (според официјалните податоци) што го има Македонија, не може да биде алиби за нерационалните задолжувања на владата, бидејќи дури и еден милион евра да не можете да ги вратите на денот кога доспеваат обврските, државата е банкрот. тоа вусшност се докажало неколку пати низ историјата кога некои земји како што се албанија која во 1990 година, се довела во ситуација да не може да го отплаќа долгот кој изнесувал само 16,6% од Бдп или еквадор кој во 2008 дојде пред банкрот со 20% од Бдп јавен долг XX Стр. 16

26 коМпании и пазари

Малку беа зголемените трошоци, нелојалната конкуренција и кризата Сертификатот за потеклото на дрвото ќе ја дотепа индустријата за мебел

34 интервју

ГораН ТрајКовсКИ директор на управата за јавни приходи не е лесно, но платен сум да немам емоции кога блокираме компании!

41 политика

Кому служат „божјите слуги?“ опасни и радикални пораки од верските лидери

47 editorial

КаТЕрИНа сИНадИНовсКа Глувци на дожд

48 интервју

ГордаНа ГапИќ– дИМИТровсКа, ГораН лаЗарЕвсКИ енер овозможува сите засегнати страни да влијаат врз носењето закони

50 регион

Кому одговара Љубљана да заличи на атина? пахор победи, словенија „гори“!

16 Прв даночник

има многу вицeви за даночниците во коишто најчесто тие се опишани како сурови луѓе. Многу такви шеги, всушност, првпат ги слушнавме токму во управата за јавни приходи пред почетокот на интервјуто со директорот горан трајковски. на пример, дека даночниците не ги напаѓаат ајкулите од колегијалност, или заедничко со забарите им е тоа што нанесуваат болка и притоа бараат да им биде платено за тоа. и тоа всушност ми беше инспирација да го прашаме директорот трајковски, дали е лесно да се работи оваа работа?!

XX Стр. 34

54 интервју

суЗаН ЏорЏ, американскофранцуски политиколог Ќе се врати фашизмот!

59 Специјален прилог Business style

81 фељтон

Зошто Маркс бил во право бр. 10: профитот како единствен приоритет

84 24 ЧаСа Со ивана и петре Надреализам на тркала

88 на руЧек Со...

вИсар вИшКа, актер грешките ги барам прво кај себе

34

stand ...prikazni od Liliputanija...

Главите во земјазадниците испрчени нагоре

С

Љупчо Зиков ljupco.zikov@kapital.mk

остојбите во Македонија не се добри. Ова е сублиматот за она што може да се каже по последните настани. По денот на албанското знаме, како и по „катастрофичните изјави на двајцата поглавари на двете најголеми верски заедници”! А платени се од своите цркви да смируваат, наместо да „палат”. Каде е одговорноста на ВМРО-ДПМНЕ и на СДСМ! Каде се? Тренд на помирување на навивачките групи од македонска страна, кои закопувајќи ги секирите, секојдневно

се обединуваат околу најновата мантра - „За Македонија во напад”. Каде се ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ!!?? Предизвикана е дури и полицијата. За прв пат во овие години мораше силно да реагира, употребувајќи го и терминот „...полицијата немилосрдно ќе реагира, ако нешто се случи...”(!?). Според многумина, ова е уште една епизода од сапунската серија „датум за преговори”. Преведено ова значи: ...Македонија уште еднаш сторила с$ што треба, Грција уште еднаш силно ровари и најверојатно, со успех ќе ја приврши мисијата, а на крај и ние повторно „подзинати” ќе чекаме да видиме како овој пат „ќе н$ формулираат во Брисел”, за да потоа дома очите си ги извадиме дал на локалните, дал и на вонредни парламентарни избори. Тоа ли чекаат ВМРО-ДПМНЕ и СДСМ !!?? Тоа изгледа...

2.

Ништо што не е досега видено, слушнато, прочитано, кажано...! Дури има и шанси за бизнис... Доволно е состојбата дополнително да се „спизди”, да мора да се набави и малку оружје, да се потроши дел од буџетот и ете ти бизнис. Потоа, минусот во буџетот може да се компензира со „воен данок” (веќе видено во 2001 година)... Ако си дозволиме фантазијата малку да н$ води назад низ најблиската историја, ќе си дозволиме да искоментираме дека на оваа влада може и СДСМ да му се приклучи (едвај чекаат покана таму)... (веќе видено во 2001 година)(!?). Но, ова однесување

на двете најголеми македонски партии е прилично ризично. Особено во услови на беснеење на албанскиот национализам и сепаратизам!? Или ајде вака да прашаме – дали само Албанците во оваа земја сакаат поделба или можеби и друг тоа го посакува, со тоа што нема „муда” да преземе таква акција, па само чека!? Кој вистински работи на оваа агенда? Во една своја колумна во 2001 и во 2003 година напишав дека „...сепак ќе дојде денот кога Македонците, а не Албанците, ќе бараат федерализација на земјата...”(!?)

3.

Секогаш кога пишувам на оваа тема се присетувам на една средба со Јоргос Папандреу, на која неколкумина уредници имавме можност да го запознаеме, во фамозната 2001 година!? Сум пишувал повеќе пати за оваа средба, но поради тоа што нештата упорно не се менуваат, така и јас упорно продолжувам да ја споменувам. Контекстот во 2001 година нормално, беше воен, а ние бевме поканети на утрински доручек во кабинетот на тогашниот министер за надворешни работи, Папандреу. Беше рано мајско утро, а на доручекот, освен министерот, беше и лично дојден тогашниот грчки амбсадор во САД, Александрос Маљас, кој беше првиот грчки амбасдор во Македонија по 1995 година!? Еден од нив во крајно неформален момент го вели следното: „... За нас воопшто не е проблем да

Dovolno e sostojbata dopolnitelno da se „spizdi”, da mora da se nabavi i malku oru`je, da se potro{i del od buxetot i ete ti biznis. Potoa minusot vo buxetot mo`e da se kompenzira so „voen danok” (ve}e videno vo 2001 godina)... Ako si dozvolime fantazijata malku da n$ vodi nazad niz najbliskata istorija, }e si dozvolime da iskomentirame deka mo`e i SDSM da im se priklu~i (edvaj ~ekaat pokana tamu)...

by

ве признаеме како Република Македонија... Проблемот е што признаваме под тоа име... која е содржината...”, вели тој и продолжува: “...Замислете некој Алија Ахмети од УЧК по дваесет години да биде премиер на Македонија и да каже 'Солун е наш'... Знаете што, ние со паролата на ВМРО-ДПМНЕ за 'Солун е наш' лесно се справивме!?, договоривме и го решивме тоа прашање (како ли го решиле!? н.з), но за Грција е проблем ако Ахмети (лидерот на ДУИ тоа време беше длабоко навлезен во македонските планини и шуми и со ултимативни коминикиеа комуницираше со јавноста н.з), па затоа состојбите во Македонија се многу комплицирани...“, вели тој..., завршувајќи со заклучокот: „... долг и неизвесен е вашиот пат до евроатлантските интеграции, вакви какви што сте скроени...”!? Тотално збунет се враќам од Атина во Скопје, кога неколку месеци потоа две нешта јавно кажани го потврдуваат „неофицијалниот брифинг” од Атина.

Косово и Македонија!?, кои како што гледаме, и денеска се местата кои „претерано смрдат”, но „магично” се поклопуваат со грчко-германскофранцуските ставови и проекции (во меѓувреме, во Франција владееше Никола Саркози, кој јавно се согласи со грчката позиција во спорот со Македонија). Сета таа динамика, секако, е контра ставот на Соединетите Американски Држави, кои цело време (дури од времето кога Вудро Вилсон беше америкаснки претседател, во времето на поделбата на Македонија во 1912 и во 1913 година – Балканските војни) беа и денес остануваат пријател на единствена и мултиетничка Македонија! Толку силна поддршка од САД, што овде во Македонија некои сили, спонзорирани од европски нејасни точки на моќ, толку силно ја игнорираат(!?). Затоа нека не н$ чуди овој политички период во земјата. И самиот Ахмети на телевизијата Канал 5 пред неколку месеци најави интересна

А во СДСМ проблемите со себе ги бараат во трети лица, демек им местеле. Неспособност за промени па параноја. Оттука, на ова место отворено треба да се порача дека колку се силни аргументите дека Владо Бучковски „игра” за Никола Груевски, толку се силни и аргументите дека опозицијата е „купена” од власта, а Бранко Црвенковски „игра” за Никола Груевски!? Да, да... така е. Додека во СДСМ бркаат вештерки, впечаток е дека во следниот период оваа партија многу повеќе ќе се занимава со судбината на најзиното лидерство на мајскиот конгрес отколку со целите што треба да ги постигне на изборите... Знаат тие дека Груевски ќе победи. Како што гледаме, немаат конкретна и прецизна политичка и економска понуда... ставовите често ги менуваат, многумина таму се незадоволни и кај нив „тлее бесот”!? Се знае кои се тие. Многу независни кандидатури има таму!!??

SDSM e vlezena vo nekoja „haj faza, kako da ispu{ile po edno kilo marihuana”! Samo tehni~ki go popolnuvaat opoziciskiot prostor, bez pridones vo ona {to zna~i „zdrav politi~ki proces”!

Kako da ~ekaat da se slu~i ne{to „zaebano”. I tie ednostavno, da si dobijat pokana za vlez vo Vladata (kako vo 2001 godina). Eventualna mala destabilizacija da im bide krunskoto alibi za odlagawe na kongresot vo maj, so {to liderstvoto }e ostane da {efuva na neodredeno vreme! На една тројна средба на Азорските Острови тројцата тогашни министри на Грција, Франција и на Германија – Јоргос Папндреу, Ибер Ведрин и Јошка Фишер - се солидаризирале со јавно искажаниот став, и страв, на Папандреу, кој вели: „...Грција е загрижена поради етничкиот состав во ФИРОМ, затоа што над 45% таму е муслиманско население...” (веста беше пренесена од грчката новинска агенција АНА). По неколку месеци германскиот министер за надворешни работи, Јошка Фишер, во ексклузивно интервју за загребски „Глобус“ вели: “...Балканот во следните дваесет години го гледам како територија која ќе биде на западната страна под влијание на силна Хрватска, исто како во времето на Хабсбуршката монархија, а на своите источни и јужни делови ќе биде под влијание на Србија...”. И толку... во интервјуто не се споменати – Босна и Херцеговина,

и турбулентна 2013 година, која е годината пред 2014 година, кога светот ќе го одбележува почетокот на Првата светска војна... Како ли ЕУ Германија и Франција ќе ја одбележат оваа годишница!!!???

4.

Она што не е јасно на ова мало и социолошки гледано, политички и демократски примитивно парче земја, Македонија, е како се однесуваат македонските политички партии во овој турбулентен период за опстанокот на земјата. За ВМРО-ДПМНЕ и за ДУИ е јасно сега има простор за „патриотизам” и национализам на двете страни. Тоа значи повисок рејтинг и силна „пол” позиција за освојување на тотално победнички резултат на следните избори!? Ова е логична анализа. Така ќе биде. Ова упатува на можното сценарио за предвремени парламентарни избори...

Партијата е влезена во некоја „хај фаза, како да испушиле по едно кило марихуана...” - бледи ликови држат прес-конференции без поента. Оттука, тие само технички го пополнуваат опозицискиот простор, без придонес во она што значи „здрав политички процес”! Таму како да си чекаат да се случи нешто „заебано”. И тие едноставно, да си добијат покана за влез во Владата (како во 2001 година). Евентуална мала дестабилизација да им биде крунското алиби за одлагање на конгресот на неодредено време, со што лидерството ќе остане да шефува! Е сега... Прашањето е која агенда ќе ја шефува и со кого шефува... Остана ли некој цел посветен во СДСМ, освен оние што ќе чекаат добитни места во листите, макар биле и опозициски одборници и пратеници!!?? А Бранко?

...Навигатор... Дали ЉубЉана заличува на атина?

Vo Slovenija Vrie! Словенците се на нозе! Групата на Фејсбук насловена „Нека се повлече премиерот Јанез Јанша“ е еден од организаторите на протестите против политичката елита, но и против с$ потешките услови за живот во Словенија. Иако тие постојано повикуваа на мирни протести, насилство се разлеа низ улиците на Љубљана... Прашањето кое се наметнува во словенечкото општество е кој стои зад „грчкото“ сценарио?

• Јавните протести против „корумпираната елита“, како што ги нарекуваат своите мотиви групите кои ги организираат преку Фејсбук, инстантно се проширија низ Словенија • Словенечките медиуми потенцираат дека протестите не се против мерките за штедење, како што објавија европските медиуми, туку против корупцијата и криминалот • најголемиот и најкрвавиот протест се случи во петокот во Љубљана, на кој се собраа 8.000 луѓе, а по општата

тепачка имаше 30-ина повредени. во понеделникот протестите продолжија во Марибор и во Љубљана • аналитичарите предупредуваат дека протестите & штетат уште повеќе на словенечката економија, бидејќи создаваат имиџ на потенцијално нестабилна држава • новиот претседател борут Пахор ќе ја преземе функцијата на 22 декември, а за 21 декември е најавено „Прво општо востание на словенечкиот народ“ Опширно на стр. 50-52

Капитал број 684 06.12.2012

www.kapital.mk

ИЗЈАВА НА НеделАТА

“

МИОдРАГ КОсТИќ

претседател на МК група

100

109

ДВиЖЕњЕ НА СТрАНСКи иНВЕСТиции (милиони евра)

-21,3

-31,9

авг.12

сеп.12

24,9 јул.12

8,8 мај.12

6,1

апр.12 -38,6

мар.12

дек.11

-4,8

ное.11

јун.12

34 фев.12

30,7

31,7 14,2 јан.12

58,4 32,9

28,8 сеп.11

апр.11

-20

мар.11

0

авг.11

17 -12,7

20

34,4

40

21,1

49,8

60

фев.11

+

Вината на винарницата Стоби пристигнаа на американскиот пазар. Со оваа успешна зделка винарницата удобно може да ја заврши 2012 година, затоа што да се биде присутен на американскиот пазар значи повеќе од успех. Тоа не е само нов извоз, туку и присуство на еден од најпотрошувачки ориентираните пазари. А успехот се должи на квалитетен производ и на добро подготвена кампања и стратегија. Нема друг рецепт за да се пласира производ на пазарот во САД. На винарницата Стоби & успеа многу брзо да го најде својот пат до пазарот во САД преку претставување на вината во синџирот од продавници поврзани со големиот дистрибутер Вајнбоу. Оваа компанија, која го покрива најважниот пазар за вино во североисточниот дел на САД, овозможи за првпат македонското вино да биде достапно и во главниот град, Вашингтон. „Жилавката“ и „вранецот“ ќе си го најдат местото меѓу 5.000 вина во винотеката Мекартур во западниот дел на Вашингтон. Добрата стратегија на Стоби се должи и на тоа што винарницата е ориентирана кон врвен и беспрекорен квалитет, со коишто лесно ќе се пробиваат нови пазари, а за кои сведочат и бројни награди.

Ф

инансискиот сектор во Македонија е стабилен, и покрај кризата. Депозитите растат, што е доказ за довербата на граѓаните и на фирмите во банките, но растат и нефункционалните кредити, беше истакнато на тркалезната маса во рамките на Финекспо 2012. „Лошите пласмани се зголемени за 19% или 62 милиони евра од почетокот на годинава и достигнаа 11% од вкупното кредитно портфолио на македонските банки. Тоа е

80

јан.11

дАНе ЈОВАНОВ

Банкарите: Кредитираме повеќе отколку што расте економијата

Странските инве си ги носат пари

јул.11

победник на неделата

јун.11 -11,4

е намален бројот на работниците во индустријата во октомври годинава, споредено со истиот месец лани. Бројот на вработени најмногу е намален во индустријата за производство на тутунски производи, за дури 41,4%.

мај.11

5,4%

Подобро ни е во Украина отколку во Србија, бидејќи тука сите велат дека украдовме, а не купивме. Кога таму инвестирате или каде било во светот, ви носат црвен тепих. Овде е тешко да се работи.“ Вака претседателот на МК група, Миодраг Костиќ, им објасни на Србите зошто во Украина обработува 55.000 хектари, а во Србија само 18.

“

> БРОЈКА

окт.11

10 НАВИГАТОР

-40

Подеталната анализа покажува дека најмногу капитал се одлеал во Словенија (25,61 милион евра), потоа следуваат Сент Винсент и Гренадин, Велика Британија, Грција, Холандија, Унгарија пишува:

спасијка Јованова

spasijka.jovanova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

М

акедонија оваа година не може да се пофали со приливот на странски инвестиции, бидејќи тој е повеќе од скромен и во првите девет месеци изнесува само 44,2 милиони евра. Уште посимптоматично е што во април, август и во септември има поголем одлив на капитал отколку прилив. Во април има негативно салдо од 38,6 милиони евра, во август 21,3 милиони евра, а во септември 31,9 милиони евра. Во април и во септември одливот се должи на изнесување акционерски капитал и добивка од земјава. Подеталната анализа покажува дека

најмногу пари се одлеале во Словенија, дури 25,61 милион евра, и тоа во третиот квартал од годинава. Потоа следуваат Сент Винсент и Гренадин, Велика Британија, Грција, Холандија, Унгарија. Во однос на дејноста, најголем одлив на акционерски капитал и на добивка се бележи кај компаниите кои произведуваат опрема за возила (25,7 милиони евра). Потоа се прехранбената и индустријата за пијалаци и тутун, финансискиот сектор, рударството и трговијата. Овој позначителен одлив на капитал од земјава е карактеристичен за оваа година, а се должи на финансиската криза во Европа, поради која многу компании ги влечат парите од своите филијали во другите земји. На тоа неодамна укажа и гувернерот на Народната банка, Димитар Богов, посочувајќи дека тоа особено го прават фирми со грчки капитал. Според економистите, нема ништо спорно во ова и се должи на деловната политика што ја водат странските инвеститори.

www.kapital.mk

последица на прелеаната криза од еврозоната во реалниот сектор, но сепак, с$ уште е во границите на толеранцијата ако се споредиме со други земји од регионот“, рече претседателот на Здружението на банкари и генерален директор на НЛБ Тутунска банка, Ѓорѓи Јанчески. Банкарите истакнаа и дека и покрај влошените услови за бизнис, кредитната активност се зголемува, иако со помали стапки отколку во „златните времиња“. Глигор Бишев, генерален директор на Стопанска банка, рече дека кредитната активност расте со 6%-7% годишно, а номиналниот БДП со 1%-2%. „Тоа значи дека кредитната активност расте три пати повеќе отколку економијата.

еститори ите дома Одлив по земји (во милиони €) Словенија 25,61 Сент Винсент и Гренадин 14,37 ВеликаОдлив Британија по земји (во милиони12,43 €) Грција 12,3 Словенија 25,61 Холандија 12,01 Сент Винсент и Гренадин 14,37 Велика Британија 12,43 Грција 12,3 Холандија 12,01 Одлив по дејности (во милиони €) Опрема за возила 25,7 Прехранбена индустрија, 22,35 пијалоци и тутун Одлив по дејности (во милиони €) Финансиски сектор 15,65 Опрема за возила 25,7 Рударство 12,01 Прехранбена индустрија, 22,35 Трговија 7,06 пијалоци и тутун Извор: Народна сектор банка на Македонија Финансиски 15,65 Рударство 12,01 „Ова се добивки што се извлекуваат7,06 од земјава и тоа Трговија

е нормална работа. Сосема нормално е странските инвеститори да го извлечат профитот ако немаат интерес да го инвестираат во Македонија. Тоа е деловна политика на секоја компанија, посебно во услови кога има изразени финансиски проблеми на глобално ниво. И тука не помага никаква политика што може да ја води Македонија“, смета Методија Несторовски, професор на Економскиот факултет во Скопје. Од НБРМ објаснуваат дека Македонија е дел од глобалниот, европскиот и регионалниот амбиент и соодветно ги чувствува последиците од економската и финансиската криза преку текот на странските инвестиции во и од земјата. „Значаен дел од текот на средствата врз основа на странски директни инвестиции произлегува од одливот на средства од нефинансиски компании кон нивните матични компании, што има соодветен ефект врз намалувањето на корпоративните депозити во домашниот банкарски систем. Префрлувањето пари од компанија во земјава кон матична компанија во странство е слободно и е регулирано со Законот за девизно работење. Кварталните податоци покажуваат дека за разлика од зголемениот прилив на капитал во претходните години, годинава е регистриран зголемен одлив на средства, особено од грчките компании. Кредитната поддршка од македонските банки на компании кои имаат одлив на средства кон матичните компании е занемарливо мала и нема потенцијал да ја загрози стабилноста на ниедна македонска банка“, велат од НБРМ.

Капитал број 684 06.12.2012

НАВИГАТОР

мисла на неделата

> БРОЈКА

12

задолжници во вкупен износ од 39.860.069 денари досега се издадени во Македонија од страна на транспортни, производствени и трговски компании, соопшти Централниот регистар. Задолжницата како инструмент за наплата во приватниот сектор стартуваше во септември годинава.

лидери

O

Постои само еден шеф. тоа е куПувачот. тој може да им даде отказ на сите во комПанијата, од Претседателот Па надолу, едноставно трошејќи ги Парите на некое друго место.

Сем Волтон американски бизнисмен и претприемач

губитник на неделата

МИхАИл ШпИНделеГеР

творена поддршка добива Македонија од австрискиот министер за надворешни работи за добивање датум со преговори со Европската унија во декември.

Г

ГудРуН елИзАБеТ ШТАЈНАКеР ерманија дава особено активна иницијатива во Македонија за зголемување на енергетската ефикасност и користење на обновливите извори затоа што од тоа зависи иднината

не им беше неделата

П

ЦВеТАНКА ИВАНОВА

ретседателката на Комисијата за труд тешко ќе излезе на крај со блокираноста на ова собраниско тело и секој нејзин потег ја прави состојбата само полоша

Н

ИВАН МРКИќ

11

аместо да ги решава поважните отворени прашања на српската надворешна политика, мора да се занимава со сликата на претседателот Николиќ во сите амбасади

_

НИКОлАЈ МлАдеНОВ Министерот за надворешни работи на Бугарија, Николај Младенов, уште еднаш ја покажа својата дволична политика. Изјавите на министерот Никола Попоски за бугарскиот предлог, кои беа пренесени од сите медиуми, меѓу кои и бугарските, не му се доволни на Младенов, па сега тој ќе чека и писмен одговор од неговиот македонски колега. А кога станува збор за изјави со коишто се отфрлаат бугарските предолози или од нив се бара разбирање и заемно почитување со цел градење добрососедски односи, тогаш не се чека писмена изјава, туку веднаш реагира целиот бугарски државен врв и пред „нос“ мавта со „црвен картон“ за преговори со ЕУ. Политиката на двојни аршини на Бугарија уште еднаш покажува дека официјална Софија не е до крај искрена во своите намери за градење пријателски односи со Македонија. Ваквата политика, која доаѓа на само две недели пред самитот на ЕУ во Брисел, многумина ја читаат и како трка за освојување политички поени. Но, во таквата трка губи само Бугарија. Самитот на ЕУ ќе помине, но остануваат преговорите кои треба да ги направат Софија и Скопје доколку навистина сакат да ги „испеглаат“ меѓусебните разлики. Во таа насока, искреноста на Бугарија ќе се види по самитот на ЕУ.

Капитал број 684 06.12.2012

12

www.kapital.mk

НаВиГатОР

ГРафиК На Неделата...

Сектори со најголем пад на производството Извор: Државен завод за статистика

-72,40%

Proizvodstvo na nafteni derivati

-50,60%

Proizvodstvo na elektri~na oprema

-15,60%

Proizvodstvo na mebel

-10,10%

Proizvodstvo na metali

-9,50%

Proizvodstvo na obleka

-5,20%

Rudarstvo i vadewe kamen

и

ндустриското производство паѓа веќе 14 месеци, а во октомври падот изнесуваше 4,6%. Најголем пад и понатаму има во нафтената индустрија поради неработењето на скопската рафинерија Окта.

светот низ медиумите...

Time

американскиот магазин оваа недела има ексклузивно интервју со египетскиот претседател Мухамед Морси. американските новинари разговараат за безбедносната состојба во земјата и регионот и опасноста од радикалниот ислам. lll

3 фаКти Кти за... К

11,5

704 24

милиони патници во земјава се превезени во патничкиот превоз во првите девет месеци од годинава, а само 783.000 во железничкиот илјади патници го користеле воздухопловниот сообраќај, од кои само 83.294 летале на чартерлиниите милиони тони стока се пренесени со патничкиот сообраќај, што е над 10 пати повеќе отколку со железничкиот

Се полнат општините с нови вработувања пре

The New Yorker

Ворен Бафет и неговите размислувања на економско политичките случувања во С Сад се главната тема на њујоршкиот магазин оваа недела. американската јавност будно ги следи советите на еден од ретките бизнисмени кој знае како да ја искористи кризата. lll

Der Spiegel

дали ангела Меркел и понатаму ќе остане на канцеларската позиција и после претстојните парламентарни избори во Германија и како нејзиното евентуално заминување ќе се одрази на економската стабилност на земјата. Ова е главното прашање во Германија деновиве. lll

Jornal do Comercio

Колку и дали воопшто профит ќе инкасира Бразил од следното светско првенство во фудбал? Ваква анализа прават бразилските новинари повикувајќи се на поранешни искуства. земјата беше домаќин и на сличен настан во 50-тите години од минатиот век. . lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1

Среде Скопје ја снема Македонија на централната прослава на албанската независност!

2

“Убиена држава”!?

3

Како Владата ги „смири“ Макпетрол и Топлификација?

4

Штом Косово ни гарантира безбедност...!

Иако градоначалниците и директорите се правдаат дека ова се потребни вработувања, нивните изјави се неиздржани, бидејќи станува збор не за 1-2 вработувања, туку се десетици пишува:

Спасијка Јованова

spasijka.jovanova@kapital.mk

фотографија:

ивана Кузмановска

Л

окалните избори во март идната година ќе бидат зачинети со огромен број нововработени во општините и во локалните јавни претпријатија. Иако градоначалниците и директорите се правдаат дека ова се потребни вработувања, нивните изјави

се неиздржани, бидејќи станува збор не за 1-2 вработувања, туку се десетици. Токму тоа потврдува дека станува збор за вработувања со партиски интерес, односно обезбедување сигурни или нови гласови и секако, обезбедување работа за лица кои го „заслужиле“ тоа на некаков начин. Како на пример, да се толкува последниот јавен оглас на општина Охрид за нови 32 вработувања во општинската администрација. И не е само охридскиот градоначалник тој што вработува, туку и сите други, без разлика дали на претстојните локални избори ќе се кандидираат за нов

МБИ10

2.900

МБИД

2.700 2.500 2.300

www.kapital.mk

1.900

прОЦенки...

ТОп весТи...

мариО драги

претседател на Европската централна банка

1,18 со ед избори

милијарди евра испрати македонската дијаспора во првите девет месеци од годинава. Според податоците на НБРМ, приватните трансфери бележат раст споредено со истиот период минатата година, кога изнесуваа 974,5 милиони евра.

Тим Џуда

автор на терминот „југосфера“

политичките околности во регионот одат во погрешна насока

Н

е ми се допаѓа како се развиваат политичките околности во регионот, мислам дека последните изјави на српскиот претседател ја водат политиката во насока која е сосема спротивна од посакуваната,- смета Тим Џуда, еден од главните автори во лондонски „Економист“ и автор на терминот „југосфера“. Според него, за разлика од политичарите, бизнисмените од регионот се целосно свесни дека рушењето на националните и на државните граници и оздравувањето на регионот треба да & се препушти на бизнис-заедницата.

12/10

05/11

10/11

03/12

09/12

мби 10

Е

врозоната е на добар пат да забележи заздравување во втората половина од идната година и покрај можните неповолни процеси на буџетска консолидација, изјави претседателот на Европската централна банка, Марио Драги. Според него, треба да се забрза и процесот за воспоставување банкарска унија, за да се избегне фрагментација на тој сектор.

1.700 06/10

берза

еу ќе излезе од криза во втората половина од 2013

мандат или не. Интересен е и фактот дека бројот на вработени во локалната администрација постојано расте. Бројките се огромни и покажуваат дека како и државата, така и општините се полнат со службеници, иако се жалат дека немаат доволно големи буџети ни за нормално функционирање. Официјални податоци за бројот на нововработени нема, бидејќи тие не се објавуваат. Но, неофицијалните податоци до коишто дојде „Капитал“ покажуваат дека во повеќе општини бројот на вработени е зголемен двојно, па и тројно. Така, според неофицијалните податоци, во општина Битола пред четири години имало околу 40 вработени, а сега околу 140. Во Струмица сега има околу 160-170 вработени, а порано општината имала околу 40 вработени. Драстично пораснал и бројот на вработени во комуналните претпријатија и во образовните институции. Во општина Штип пред четири години имало околу 80 вработени, а сега околу 140. Во општина Охрид досега имало околу 30 нови вработени, а во локалните претпријатија плус 30 до 100 вработени. На тапет е и скопскиот градоначалник Коце Трајановски поради како што тврдат советниците од опозицијата, масовни партиски вработувања во градските претпријатија. Оваа практика на градоначалниците веројатно ќе продолжи со уште позасилено темпо како што се ближат изборите, а тоа значи с$ пообемна и помасовна јавна администрација во Македонија.

60 секунди брифинг

2.100

2.900 2.700 2.500 2.300

МБИ 10 2.100

1.722,37

1.900

зошто се трошат пари за тенедери за Охис?

Д

евет пати досега Министерството за економија не успеа да го продаде загубарот Охис, во кој државата е доминантен сопственик. Девет пати причината за тоа е што владата инсистира идниот сопственик во пакет со фабриката да ги преземе и вработените, што е неисплатлива инвестиција затоа што компанијата е превработена и се лоша кадровска структура. Иако и ревизорите децидно & порачаа на владата дека нема да најде купувач с$ додека не го елиминира условот – да се преземаат и вработените – сепак Министерството не се откажува од нови и нови тендери, а тие чинат пари. На тој начин постапката за продажба на Охис, на кој државата по еднаш до два пати годишно му простува долгови од десетици милиони евра, е однапред изгубена битка. Но, поради социјален мир, таа ќе продолжи и во иднина, а Охис и понатаму нема да работи и ќе продуцира само финансиска штета.

Хрватска фирма ќе откупува злато од македонија

Г

олд ексчејнџ Скопје е фирмата која во Македонија ја основаше хрватската компанија Ауро домус, која се занимава со производство и продажба на злато од 1929 година. Фирмата во Скопје е регистрирана со дејност трговија со метали и метални руди. Имајќи предвид дека една од главните дејности на Ауро домус е и откуп на злато, се претпоставува дека тоа ќе биде и главната активност на Голд ексчејнџ во Скопје. Според податоците од Централниот регистар, оваа фирма се основана со капитал од 307.500 денари. Ауро домус во Хрватска има свои претставништва во речиси сите градови.

1.70010 МБИ 06/10 12/10 05/11 10/11 03/12 09/12 2010/2012 Max. 2.827,62 2010/2012 Min. 1.808,47 МБИМБИ МБИ 10 10 10 МБИ 10 2010/2012 Max. 2.827,62 МБИ 10 НАЈГОЛЕМ МБИ 10 ДОБИТНИК 2010/2012 Min. 1.808,47 Скопски пазар АД 2010/2012 2010/2012 2010/2012 Max. Max. Max. 2.827,62 2.827,62 МБИ 10 МБИ-10 на Македонската2.827,62 Индексот 2010/2012 2010/2012 Min. Min. Min. 1.808,47 1.808,47 1.808,47 2010/2012 Max. 2.827,62 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК берза повторно паѓа пет дена по ред, 2010/2012 Max. 2.827,62 Max. 2.827,62 2010/2012 Min.има 1.808,47 а2010/2012 за последниве шест месеци Скопски пазар АД 2010/2012 Min. 1.808,47 2010/2012 Min. +8,11% 1.808,47 изгубено дури 13% од вредноста, +300,00 НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК ДОБИТНИК ДОБИТНИК од кој неколку процентиMax. се само 2.827,62 од 2010/2012 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Скопски Скопски Скопски пазар пазар пазар АД АД АД последната недела. НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 Min. 1.808,47 Скопски пазар АД НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Скопскипазар пазар АД +300,00 +8,11% Скопски АД Макошпед АД Скопје НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК +300,00 +300,00 +300,00 +8,11% +8,11% +8,11% Скопски пазар АД НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК

1.722,37 1.722,37 1.722,37 1.722,37 1.722,37 1.722,37 1.722,37 4.000,00 1.722,37 4.000,00 4.000,00 4.000,00 4.000,00 4.000,00 4.000,00 4.000,00 118,00 +300,00 +300,00 +300,00 Макошпед АД Скопје -3,00 4.000,00 НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 118,00 Макошпед Макошпед Макошпед АДГУБИТНИК Скопје АД АДСкопје Скопје НАЈГОЛЕМ +300,00 Макошпед АД Скопје Макошпед АДСкопје Скопје Макошпед АД -3,00 DOW JONES 118,00 118,00 118,00 118,00 НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 118,00 118,00 -3,00 -3,00 -3,00

+8,11% +8,11% +8,11% -2,48% +8,11% -2,48%

-2,48% -2,48% -2,48% -2,48% -2,48% -2,48%

Макошпед -3,00 АД Скопје -3,00 -3,00 DOW JONES

118,00

DOW DOW DOW JONES JONES JONES DOW JONES 14.000 -3,00 DOWJONES JONES DOW

-2,48%

13.500 13.000 12.500 14.000 DOW JONES 12.000 13.500 11.500 13.000 14.000 14.000 14.000 14.000 11.000 13.500 12.500 13.500 13.500 13.500 14.000 14.000 10.500 13.000 12.000 13.000 13.000 13.000 13.500 13.500 10.000 12.500 11.500 12.500 12.500 12.500 13.000 07.11 10.11 01.12 04.12 07.12 10.12 13.000 12.000 11.000 12.500 12.000 12.000 12.000 12.500 11.500 14.000 10.500 12.000 11.500 11.500 11.500 12.000 11.000 13.500 10.000 11.500 11.000 11.000 11.000 11.500 10.500 07.11 10.11 01.12 04.12 07.12 10.12 13.000 11.000 10.500 10.500 10.500 10.000 11.000 12.500 10.500 10.000 10.000 10.00007.11 10.11 01.12 04.12 07.12 10.12 10.500 12.000 07.1107.11 07.11 10.1110.11 10.11 01.1201.12 01.12 04.1204.12 04.12 07.1207.12 07.12 10.1210.12 10.12 10.000 10.000 11.500 07.11 10.11 01.12 04.12 07.12 10.12

DOW JONES

07.11

10.11

01.12

13.025,58

11.000 10.500 10.000

07.11

10.11

01.12

04.12

04.12

07.12

10.12

07.12 +0,03% 10.12

Dow Jones, Nasdaq и S&P 500 како најго13.025,58 леми берзански индекси во САД и репер 13.025,58 за нивната економија продолжуваат +0,03% ДРУГИ ПАЗАРИ +0,03% стабилно да растат. Иако станува збор 13.025,58 13.025,58 13.025,58 13.025,58 за минимален раст, сепак секое раздви13.025,58 FTSE 100 5.891,70 +0,42% +0,03% +0,03% +0,03% жување на берзите е позитивен импулс +0,03%

Nikkei225 9.458,18 +0,13% ДРУГИ ПАЗАРИ заДРУГИ привлекување +0,03% ПАЗАРИ нови инвеститори.

S&P 500 1.416,18 +0,02% FTSE 100 5.891,70 +0,42% FTSE 100 5.891,70 +0,42% Nasdaq 3.010,24 -0,06% ДРУГИ ДРУГИ ДРУГИ ПАЗАРИ ПАЗАРИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225 9.458,18 +0,13% Nikkei225 9.458,18 +0,13% DAX 7.479,62 +0,03% +1,00% ДРУГИ ПАЗАРИ S&P 500 1.416,18 +0,02% FTSE FTSE FTSE 100 100 100 5.891,70 5.891,70 5.891,70 +0,42% +0,42% +0,42% S&P 500 1.416,18 +0,02% TOPIX 781,73 +0,03% FTSE 100 5.891,70 +0,42% Nasdaq 3.010,24 -0,06% Nikkei225 Nikkei225 Nikkei225 9.458,18 9.458,18 9.458,18 +0,13% +0,13% +0,13% Nasdaq 3.010,24 -0,06% FTSE 100 5.891,70 +0,42% Nikkei225 9.458,18 +0,13% DAX500 7.479,62 +1,00% S&PDAX S&P 500 S&P 500 1.416,18 1.416,18 +0,02% +0,02% +0,02% 7.479,62 +1,00% Nikkei225 9.458,18 +0,13% S&P 500 1.416,18 +0,02% ДРУГИ ПАЗАРИ 1.416,18 TOPIX 781,73 +0,03% Nasdaq Nasdaq Nasdaq 3.010,24 3.010,24 3.010,24 -0,06% -0,06% TOPIX 781,73 -0,06% +0,03% S&P 500 1.416,18 +0,02% ВАЛУТИ Nasdaq 3.010,24 -0,06% FTSE 5.891,70 +0,42% DAX DAX DAX100 7.479,62 7.479,62 7.479,62 +1,00% +1,00% +1,00% Nasdaq 3.010,24 -0,06% DAX 7.479,62 +1,00% Nikkei225 9.458,18 +0,13% TOPIX TOPIX TOPIX 781,73 781,73 781,73 +0,03% +0,03% +0,03% TOPIX 781,73 +0,03% DAX 7.479,62 +1,00% ВАЛУТИевро евро долар Фунта ВАЛУТИ S&P 500 1.416,18 +0,02% TOPIX 781,73 +0,03% СТАПКА СТАПКА Nasdaq 3.010,24 -0,06% евро долар Фунта евро ВАЛУТИ ВАЛУТИ ВАЛУТИ ВАЛУТИ DAX 7.479,62 +1,00% 1,3059 евро долар 1,2319 Фунта евро СТАПКА ВАЛУТИ TOPIX 781,73 СТАПКА +0,03% ПРОМЕНА ПРОМЕНА

13.025,58 други пазари

VALUTI

£ €

1,2319 Фунта евро Фунта Фунта Фунта евро евро евро -0,10% ПРОМЕНА 1,2319 Фунта евро СТАПКА СТАПКА СТАПКА СТАПКА СТАПКА

ВАЛУТИ ПРОМЕНА -0,10%

СТАПКА 1,2319 1,2319 1,2319 1,2319 -0,10% 1,2319 ПРОМЕНА ФЈУЧЕРСИ -0,10% -0,10% -0,10% -0,10% СТАПКА ЗЛАТО -0,10% ФЈУЧЕРСИ 1,2319 ЗЛАТО

€ $

СТАПКА 1,3059 евро долар евро евро евро долар долар долар +0,56% ПРОМЕНА 1,3059 евро долар СТАПКА СТАПКА СТАПКА СТАПКА

ПРОМЕНА ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА ПРОМЕНА ПРОМЕНА Фунта евро

1.719,70 FJU^ERSI 1.719,70 ЗЛАТО ЗЛАТО ЗЛАТО ЗЛАТО ZLATO 1.719,70 ЗЛАТОБрент Нафта 1.719,70 Нафта Брент ФЈУЧЕРСИ 1.719,70 1.719,70 1.719,70 111,88 1.719,70 111,88 ЗЛАТОБрент Нафта

+0,56% СТАПКА 1,3059 1,3059 1,3059 1,3059 +0,56% ПРОМЕНА +0,56% +0,56% +0,56% +0,56% СТАПКА +0,56% 1,3059 ПРОМЕНА

ПРОМЕНА ПРОМЕНА ПРОМЕНА ПРОМЕНА 1,3059 евро долар

ПРОМЕНА ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ ЗЛАТО -0,10% ФЈУЧЕРСИ

Нафта Брент Нафта Нафта Нафта Брент Брент Брент NAFTA Нафта Брент BRENT 111,88

111,88 1.719,70 111,88 111,88 111,88 111,88 Нафта Брент

111,88

ПРОМЕНА

+0,56% +0,41% +0,41%

+0,41% +0,41% +0,41% +0,41% +0,41% +0,58% +0,41% +0,58%

+0,58% +0,41% +0,58% +0,58% +0,58% +0,58% +0,58%

пОдаТОЦиТе се Од ден 03.12.2012 дО 15ч.

+0,58%

3.300 3.100 2.900 2.700 2.500 2.300 2.100 1.900 1.700 07/10 10/10 0

Капитал број 684 06.12.2012

14

www.kapital.mk

воведник

Биљана Здравковска Стојчевска biljana.zdravkovska@kapital.mk

И бизнисмените и политичарите во Македонија со години се навикнати само да гасат пожари. А вистинските реформи и политики, кои треба да & го олеснат работењето на домашната индустрија да се одложуваат за некои подобри времиња. Е да, за нив се потребни многу пари, кои Македонија како земја, па ниту како бизниси ги нема. Зошто во последниве 20 години не се мрдна со гасификацијата? Зошто не е изграден ниту еден нов енергетски објект? Зошто не се изгради ниту еден нов автопат или железница со кои ќе се поврземе со светот? Зошто не се основаше нова фабрика која ќе произведува и ќе извезува? Зошто не се направи некоја аквизиција во регионот? Па немаше цело време криза во еврозоната за да се вадиме на неа. Економската криза во Македонија има малку подлабоки корени и е најмалку од економски карактер. Затоа економијата е две децении во слободен пад

Слободен пад

В

еќе станува очигледно дека Македонија нема одбрана од кризата и рецесијата. Економијата е во слободен пад. Веќе 14 месеци производството на индустријата паѓа. Извозот исто така паѓа повеќе од една година. Само во септември македонскиот извоз падна близу 25% во споредба со истиот период лани. Со вакви резултати логично е бројот на вработени во индустријата да се намалува, а бизнисмените велат дека и следната година ќе продолжат со отпуштања. Некои неофицијални информации велат дека ноември бил еден од најлошите месеци според економските резултати. Можеби затоа на владата & текна да донесе некои конкретни мерки кои би им го олеснило работењето на домашните производители и извозници. Еве од идната 2013 година ќе се намалуваат царинските стапки за разни репроматеријали за да се олеснело работењето на домашните производители. И Народната банка објави дека ќе ги олесни условите за да можат банките да им даваат поевтини кредити на извозниците. Како што рече гувернерот, сега топката била кај банките и до нив било дали ќе им давале повеќе и поповолни кредити на домашните извозници. Ако е оставено до нив, веќе видовме како одбираат да се однесуваат во време на криза. Оние со странски газди кредитираат компании кои потоа парите ги префрлаат во матичните земји. Странските компании од Словенија, Холандија, Грција, Сент Винсент и Гренадини, Велика Британија, во последните неколку месеци веќе почнаа засилено да си ги повлекуваат парите од Македонија. Исто како што се случува и во другите земји од регионот. Криза е. А во криза приоритет на секоја нормална земја е да ги сочува и заштити домашните компании и домашната економија. Никој не може да гарантира дека овие мерки кои сега се носат навистина ќе им помомогнат на домашните производители и извозници. Тие засега молчат. А што да кажат кога статистиката е доволно гласна и кажува дека тие се веќе во нокаут. Како пациент на апарати кој живее ден за ден. На крајот за лошите резултати, сигурно, пак, ќе бидат виновни

тие. Дека ете не знаеле како да ги искористат добрите мерки и услови за водење бизнис кои ги презема власта. Исто се случува сега во Хрватска. Откако се виде дека новата влада нема никаква идеја, ниту концепт со кој може да ја извади економијата која е во слободен пад, министерот за финасии сега јавно ги обвини домашните компании и нивните директори. Не знаеле како да си најдат бизнис, ако не работеле за државата. Не знаеле како да инвестираат, ако државата не им дала пари. Па затоа државата морала да прави големи буџетски дефицити. Истата ситуација е и во Македонија. Сигурно и на нашиот министер за финансии не му е мило што сега треба да прави буџетски дефицити за да ги враќа во живот домашните компании. А како може да биде поинаку кога државата има запоседнато с$. Со толку големи буџети логично е државата да биде најголем работодавач, а компаниите да се навикнати дека може да дојдат до лесни пари и бизниси без никакви критериуми. Но, интересно е дека додека има пари во Буџетот, на сите им е арно и си молчат. Кога ќе почне Буџетот тешко да се полни, е тогаш се бараат виновници. На власта & се виновни бизнисмените оти не знале да прават бизнис, а на бизнисмените им е виновна државата, оти не знаела како да ја води економијата во криза. А и едните и другите со години се навикнати само да гасат пожари. А вистинските реформи и политики кои треба да & го олеснат работењето на домашната индустрија да се одложуваат со години. Точно, за вистински реформи се потребни многу повеќе пари, кои Македонија како земја, па ниту како бизниси ги нема. Зошто, на пример, во последниве 20 години не се мрдна со гасификацијата? Зошто не е изграден ниту еден нов енергетски објект? Зошто не се изгради ниту еден нов автопат или железница со кои ќе се поврземе со светот? Зошто не се основаше нова фабрика која ќе произведува и ќе извезува? Зошто не се направи некоја аквизиција во регионот? Па немаше цело време криза во еврозоната за да се вадиме на неа. Економската криза во Македонија има малку подлабоки корени и е најмалку од економски карактер.

Капитал број 684 06.12.2012

16

www.kapital.mk

cover story

ММФ предупредува на опасност за

Mo`e da se b i so nizok j Клучната работа кога станува збор за јавниот долг е колку е одржлив и дали државата може да ги плаќа обврските, без оглед дали тој е 30% или 45% од БДП?! Економистите коментираат дека нискиот јавен долг од 30% од БДП (според официјалните податоци) што го има Македонија, не може да биде алиби за нерационалните задолжувања на Владата, бидејќи дури и еден милион евра да не можете да ги вратите на денот кога достасуваат обврските, државата е банкрот. Тоа, вусшност, се докажало неколку пати низ историјата, кога некои земји како што се Албанија, која во 1990 година се довела во ситуација да не може да го отплаќа долгот кој изнесувал само 16,6% од БДП, или Еквадор, кој во 2008 година дојде пред банкрот со 20% од БДП јавен долг

П

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

олемиките околу јавниот долг на земјата неочекувано отидоа во погрешен правец, откако поранешниот гувернер Петар Гошев излезе во јавноста со тврдења дека Владата манипулира со податоците, а долгот на државата не е 30%, туку 45% од БДП. Секако дека има огромна разлика меѓу овие два податоци, која изразена во бројки надминува една милијарда евра, меѓутоа во суштина, официјалниот податок на Министерството за финансии не ги вкалкулирал долговите на општините (кои според статистиката на Народната банка изнесуваат само 1,5 милиони евра), на јавните претпријатија и на монетарната власт и затоа е помал. Клучната работа кога станува збор за јавниот долг е колку е тој одржлив и дали државата може да ги враќа долговите, без оглед дали е 30% или 45% од БДП?! „Каква било дискусија за тоа дали тој е висок или низок е депласирана, бидејќи одговорот мора да се стави во контекст на две прашања: цената на долгот и нашата отплатна способност. Во литературата, одржливоста на долгот е запазена ако неговата цена е помала од стапката на раст на економијата, односно велиме со високи стапки на раст се создаваат можности за отплата на долгот, без да се прибегнува кон зголемување на оданочувањето. Второ, за што се трошат парите, односно дали се трошат за проекти кои ќе создаваат додадена вредност, кои ќе создадат работни места, па доходот во економијата ќе порасне, а со тоа и отплатната

www.kapital.mk

Капитал број 684 06.12.2012

а отплата на долгот на државата

17

bankrotira javen dolg?! способност? Одговорите на овие прашања, нам, како на граѓани не ни се познати, па оттука е и загриженоста за долгот. А, да не зборуваме за ситуација ако општиот долг, кој исто така не ни е познат, е многу поголем од централниот долг“, оценува

професорот Марјан Петрески од Американ колеџ. Ексгувернерот Гошев ја разбранува јавноста со својот став дека јавниот долг не е одржлив во сегашно време. „Владата нема доволно приходи во Буџетот за да ги отплаќа

долговите и мора постојано да се задолжува. Не ги измирува навреме своите обврски и тоа е факт, а долгот е одржлив само ако имате доволно приходи во Буџетот навреме да плаќате. Почна да доцни и со исплаќања на долговите во странство, што покажува симптоми на голема неликвидност“, изјави Гошев. Економистите коментираат дека нискиот јавен долг од 30% од БДП (според официјалните податоци) што го има Македонија, не може да биде алиби за нерационалните задолжувања на Владата, бидејќи дури и еден милион евра да не можете да ги вратите на денот кога достасуваат обврските, државата е банкрот. Тоа, вусшност, се докажало неколку пати низ историјата, кога некои земји како што се Албанија, која во 1990 година се довела во ситуација да не може да го отплаќа долгот кој изнесувал само 16,6% од БДП, Еквадор, кој во 2008 година дојде пред банкрот со 20% од БДП јавен долг или Турција, која во далечната 1978 година стана несолвентна при јавен долг од 21% од БДП. Економистите велат дека нискиот јавен долг всушност е мит којшто Владата постојано го користи како аргумент дека води некаква дисциплинирана економска политика во споредба со некои други земји коишто имаат огромни јавни долгови, за да продолжи да се задолжува. Но, што е опасноста? Од една страна, ризикот за отплата на долгот се зголемува бидејќи најголем дел од парите што ги позајмува државата се трошат за тековни потреби, а не за развојни проекти што ќе генерираат приходи од коишто во иднина ќе се отплатуваат заемите. Второ, меѓународните финансиски институции, како што е ММФ, предупредуваат дека најголем предизвик за Македонија во следните неколку години ќе биде да обезбеди пари од странски извори, бидејќи поради продлабочувањето на кризата, задолжувањето станува незивесно. Пазарите на капитал се тотално нестабилни, а и каматните стапки високи. Македонија не е веќе во групата земји што може да користи концесионални кредити на долг рок со ниски камати, така што опасноста од неликвидност на државата се зголемува. Особено критични ќе бидат следните неколку години кога достасуваат за враќање

Капитал број 684 06.12.2012

18

www.kapital.mk

cover story Ставрески и Богов тврдат дека нема опасност од несолвентност

М

40

35 30

Јавниот долг расте Последните Пет години (% од БдП)

35,6

38,4

32

25

24

20

15

20,6

23,8

24,2

2009

2010

27,8

30,2

10 5 0

2004

2005

2006

2007

двете еврообврзници од 150 милиони и 175 милиони евра, но и комерцијалните кредити од Сити банк и Дојче банк. Од каде ќе најде Владата пари да ги врати овие заеми, кога парите не ги инвестира во развојни проекти?

Полезни задолжувања за јавниот долг

За што вреди да се задолжуваме? Капитални инвестиции во нови патишта, железнички пруги, хидроцентрали, кои носат економски развој, а не непродуктивни инвестиции во музеи, споменици, цркви и тековни трошења за плати, социјални надоместоци и пензии, согласни се економистите. Тоа се нарекува паметно задолжување - докажана економска теорија кога земјите свесно се задолжуваат прекумерно, а за сметка на тоа доживуваат инвестициски „бум“. Со кредитите од меѓународните финансиски институции и парите од државните хартии од вредност и еврообврзницата треба да се финансираат проекти во инфраструктурата, енергетиката, образованието, а никако плати и други социјални давачки. Таквото непродуктивно задолжување ја доведува државата во опасност еден ден да не може да го отплаќа долгот. Анализата на макроекономските показатели на земјите од регионот покажува дека повеќето од нив практикувале стратегија

2008

2011

септ. 2012

на зголемен државен интервенционизам со што јавниот долг се продлабочил и до 60% од БДП, но за сметка на тоа им се случило економско чудо. Долгот на Албанија, на пример, достигна до 60,1% од БДП, но истовремено земјата оствари економски раст од дури 7,7% во 2008 година, а во кризните години кога сите светски економии паднаа во рецесија, Албанија продолжи да остварува стапки на раст над 3,5%. Црна Гора исто така интензивно се задолжуваше со што долгот на државата надмина 40% од БДП, но земјата оствари раст на економијата од 10,7% во 2007 година. Слична стратегија применува и Турција, која позајмениот капитал го стави во функција на изградба на патишта, железници и хидроцентрали што придонесе економијата да порасне за 8,2% во 2010 година, во екот на економската криза. Економистите коментираат дека токму во развојот на инфраструктурата Македонија најмногу заостанува и тоа е главната пречка што економијата со години стагнира со просечна стапка на раст од само 3%. Анализите покажуваат дека овој рецесивен период е вистинско време државата да го поттикне развојот со вбризгување на свеж капитал, дури и по цена да се продлабочи јавниот долг. „Освен тоа што Македонија има простор

инистерот за финансии, Зоран Ставрески, не ги појасни во јавноста прашањата што се отворија околу висината на јавниот долг, меѓутоа повторно истакна дека Македонија е една од земјите со најнизок јавен долг во Европа и, според него, нема опасност за сервисирање на обврските на државата. Гувернерот на Народната банка, Димитар Богов, потврди дека не забележал проблеми во отплатата на државниот долг и тој, коментирајќи ги изјавите на неговиот претходник, истакна дека не станува збор за несолвентност на државата. да се задолжува, уште повеќе има голема потреба да го прави тоа за да инвестира во капитални проекти кои ќе ја извлечат економијата од криза. Пониските стапки за раст се подобра основа за зголемување на јавниот долг и поголема мултипликација од тие инвестиции, а зголемениот јавен долг потоа лесно ќе се компензира со растот на БДП“, оценува професорот Димитар Ефтимоски. Тој смета дека земјата треба да ги искористи понудите на сите меѓународни финансиски институции нудат исклучително поволни кредити со екстремно ниски камати, а парите да се вложат во изградба на патна и железничка инфраструктура со што ќе се ангажира целата градежна оператива, во здравството и во образованието, за да се подигне животниот стандард на граѓаните. Ефтимоски ја поддржува кејнзијанската теорија на државен интервенционизам, бидејќи секој потрошен денар од државата во инфраструктурни инвестиции, ќе значи денар повеќе како доход. Иако во економската теорија постојат и други мислења што ги застапуваат неокласичарите, кои се противат на идејата државата да биде лидер во инвестирањето, имајќи предвид дека Македонија спаѓа во групата на нискоразвиени земји, економистите немаат дилеми дека Владата во наредниот период треба да се задолжува за подобрување на инфраструктурата на краток период и со тоа зголемување на конкурентноста на економијата на подолг период. Бизнисмените исто така оценуваат дека со модернизирање на инфраструктурата, Владата ќе создаде подобри услови за инвестиции и развој на бизнисот,

www.kapital.mk

Капитал број 684 06.12.2012

19

Ризикот за отплата на долгот се зголемува бидејќи најголем дел од парите што ги позајмува државата се трошат за тековни потреби, а не за развојни проекти што ќе генерираат приходи од коишто во иднина ќе се отплатуваат заемите. Второ, меѓународните финансиски институции, како што е ММФ, предупредуваат дека најголем предизвик за Македонија во следните неколку години ќе биде да обезбеди пари од странски извори, бидејќи поради продлабочувањето на кризата, задолжувањето станува незивесно а истовремено преку ангажирање на градежната оператива ќе ја заживее економијата. „Јас кога би бил премиер, приоритет би им дал на проектите од областа на енергетиката, пред с$ изградбата на хидроцентрали и гасификација на земјата. Енергијата е огромен трошок за бизнисот што постојано се зголемува. Тоа, пак, ја намалува нашата конкурентност. Јас сум голем противник на трошење на парите од даноци за непродуктивни проекти. Дури ниту најбогатите држави не се расфрлаат со пари за градење музеи или споменици. Овој економски раст што се поттикнува со ангажирање на градежните компании во проектот ’Скопје 2014‘ е неодржлив и краткорочен“, изјави генералниот директор на Глобус, Раде Трајковски. Аналитичарите ја критикуваа Владата на премиерот Никола Груевски дека постојано се задолжува, со издавање државни записи, еврообврзница, кредити од меѓународните финансиски институции, но сепак најголем дел од парите завршуваат за тековни буџетски потреби. За сметка

на тоа, јавниот долг за две години, од 2010 до септември 2012 година порасна од 24,2% на 30,6% од БДП. Задолжувањата не овозможија инвестициски „бум“, ниту направија економско чудо, бидејќи според статистичките податоци, 2011 година заврши со раст од само 3%, додека пак, првата половина од годинава е во рецесија. Истовремено, вкупниот надворешен долг на земјата, во кој освен обврските на Владата и државните институции и компании, спаѓа и долгот на приватните компании, го надмина нивото од 66% од БДП со што земјата се вброи меѓу високозадолжените. Меѓутоа, државата не може да влијае на намалување на овој долг, кој две третини отпаѓа на приватниот сектор. „Засега нема опасност за макроекономско дестабилизирање на земјата, главно поради тоа што најголем дел од надворешниот долг е направен од приватниот сектор. Но, тоа не значи дека негово понатамошно зголемување не може да предизвика нарушување на стабилноста и поради тоа треба да се обрне големо внимание при

следењето на овој параметар. Битно е да се зачува макроекономската стабилност и задоволително ниво на девизни резерви како еден вид заштита од прекумерно зголемување на долгот кон странство“, неодамна изјави за „Капитал“, професорот Михаил Петковски. Тој смета дека овој параметар ќе се намалува доколку позајмените пари продуцираат поголем бруто-домашен производ.

ММФ: Финансирањето на долгот станува неизвесно

Финансирањето на јавниот долг останува најголем предизвик за Владата во следниот период, контастираше ММФ во својот последен извештај за Македонија. „Иако власта ги обезбеди потребите за финансирање за наредната година, тие остануваат зависни од пристап до надворешни пазари, особено што за финансирање на буџетските дефицити и отплати на долгови и заеми кои достасуваат до 2017 година, треба да обезбеди 750 милиони евра (10% од БДП). Такво потпирање на надворешното финансирање

Капитал број 684 06.12.2012

20

www.kapital.mk

cover story

п р е тс т а в у в а з н ач и те л е н ризик поради несигурноста и нестабилноста на надворешните пазари на капитал“, потенцираат монетарците од Вашингтон. Според нив, таква ранливост беше евидентна и во 2010 и 2011 година, кога Владата одлучи да ги повлече парите што ги има од специјалните права на влечење од ММФ од околу 70 милиони евра, како и искористување на 220 милиони евра од Кредитната линија за претпазливост, како одговор на неповолните услови за задолжување на комерцијалниот надворешен пазар. До 2017 година, ММФ проценува дека јавниот долг на Владата ќе се зголеми на 3 милијарди евра, но ќе остане на нивото од 30% од БДП. Сепак, Владата ќе се соочи со сериозни предизвици за одржување на нивото на јавниот долг и навремено сервисирање на обврските. Како што и самата признава, ризикот од рефинансирање, односно можноста да обезбеди пари за навремена отплата на обврските, со текот на годините ќе се зголемува. „Особен предизвик за

ефикасно управување со ризикот од рефинансирање се очекува во 2013 и 2015 година, кога редовно ќе достасаат првата и втората еврообврзница издадени во 2005 и 2009 година во износ од 150 и 175 милиони евра. Причина за зголемувањето на обемот на отплати во идниот период се и отплатите по основа на проектираните капитални инвестиции во областа на енергетскиот сектор и инфраструктурата“, објаснува Владата. Ова е извадок од последната Стратегија за управување со јавен долг објавена во 2010 година. Оттогаш Министерството за финансии не го објавува овој документ. Во наредниот период се очекува и умерено намалување на просечното време на достасување на вкупниот јавен долг од 4 години и 9 месеци, што исто така ќе претставува проблем за обезбедување пари за отплата на долгот. Причините за ваквата состојба се тоа што Македонија не е повеќе во групата земји кои можат да користат концесионални кредити со ниски каматни стапки и долги рокови на

достасување. Друг важен ризик за јавниот долг може да биде промената на каматните стапки. Доколку каматните стапки пораснат за само 1 процентен поен, тоа би предизвикало пораст на трошоците за сервисирање за 4,4%. Само идната година, Владата ќе се задолжи за околу 350 милиони евра. Се планира задолжување од околу 290 милиони евра во сранство и издавање на државни записи на домашниот пазар во вкупна вредност од 60 милиони евра. Државата планира да повлече и депозит од својата сметка во Народната банка од околу 200 милиони евра за да ја отплати еврообврзницата од 175 милиони евра што достасува во јануари 2013 година.

Ѓаволот се крие во процентите

Една од клучните забелешки на економистите за објавувањето на податоците за јавниот долг е во тоа што тој се изразува како удел од бруто-домашниот производ, но врз основа на нереална проекција. Владата предвидела дека БДП во 2012 година ќе изнесува 7,9 милијарди евра, меѓутоа имајќи ги предвид негативните стапки на раст годинава, економистите проценуваат дека вкупниот БДП годинава нема да биде поголем од 7,6 милијарди евра. Ако нивото на јавен долг се изрази како удел од БДП од 7,6 милијарди, а не од 7,9 милијарди евра, јавниот долг на земјава во моментот би бил 31,8% од БДП. Пресметките на ексгувернерот Гошев покажаа дека доколку се вкалкулираат сите долгови на јавните претпријатија, општините, Народната банка, јавниот долг на земјата ќе надмине 45% од БДП. Според неговите податоци, заклучно со јуни годинава, вкупниот јавен надворешен долг изнесува 2,040 милијарди евра, што е 26,5% од БДП. За внатрешниот долг има малку објавени податоци. Според податоците до септември, внатрешниот долг на централната Влада е 755.8 милиони евра, а на монетарната власт е 410 милиони евра. Нема податоци за останатите внатрешни

долгови. Тој објасни дека од пет компоненти на вкупниот внатрешен долг, познати се само две, од кои едната точна, а другата нецелосна, бидејќи не е познат достасаниот неплатен долг по основа на ДДВ и други законски договорни основи. „Владата призна дека постои долг кон компаниите, но не и колку изнесува тој (не е вклучен внатрешниот долг на јавните фондови, на пример, здравството). Ако на нецелосниот вкупен јавен надворешен долг од 2,040 милијарди евра го додадеме само објавениот внатрешен долг на централната Влада од 755,8 милиони евра, добиваме „вкупен“ јавен долг од 2,796 милијарди евра. Тоа е 36,3% од БДП. Ако се додаде долгот од годинешново задолжување, на нето-основа од 3,5% од БДП, тој вкупен јавен долг достигнува повеќе од 3,080 милијарди евра, или околу 40% од БДП. Ако се додаде долгот на НБМ од 410 милиони евра во моментов, добиваме вкупен јавен долг од околу 45% од БДП. Ако не го вклучуваме долгот на НБМ, а ги додадеме прикриените и неевидентираните надворешни и внатрешни долгови, за кои зборувавме, тешко е да се поверува дека јавниот долг е помал од 45% од БДП“, истакна Гошев. Ексминистерот за финансии пак, Трајко Славески, не се согласи со овие тврдења. „Не е точно дека јавниот долг е неодржлив и за тоа имаме потврда и од сите меѓународни финансиски институции. Јавниот долг изнесува околу 30% од БДП како што всушност објавува и Министерството за финансии, а порано тој долг достигна и до 48% од БДП, па не банкротиравме. Многу работи ќе зависат од разрешувањето на оваа глобална криза на која не & се гледа крајот, па затоа пораката до Владата би била дека нема повеќе простор за задолжување и нашата црвена линија е всушност границата за јавен долг од 40% од БДП“, изјави Славески. Според него, Владата покажува состојба на неликвидност, што е различно од несолвентност. Експертите се согласија дека начинот на трошење на јавните пари е дискутабилен и за да се вратат сите заостанати долгови од Буџетот ќе треба да се скратат многу непродуктивни трошоци.

Капитал број 684 06.12.2012

22

www.kapital.mk

Интервју

Цирил Кафол главен Извршен дИреКтор на оне

]e vlo`ime n 50 milioni e vo Makedonija

www.kapital.mk

Капитал број 684 06.12.2012

Интервју Дигитализацијата на телевизиите за гледачите ќе значи дека ќе добијат перфектна ТВ-слика, ист квалитет на сликата како што имаат сите граѓани во ЕУ. Исто така, постои и можност за некои дополнителни услуги, како што е снимање на програмата, враќање назад и сл., значи погодности што ги обезбедува само дигиталната телевизија.

novi evra a

23

Од 2009 до 2012 година ОНЕ во Македонија инвестираше над 60,5 милиони евра. Во 2011 година ОНЕ беше докапитализиран со 90 милиони евра. Со големо искуство, континуирани инвестиции, иновативни и развојни проекти, ОНЕ се етаблираше како технолошки лидер на македонскиот пазар кој за прв пат ја понуди услугата 3G, прв лансираше пристап до безжичен Интернет, стана прв алтернативен оператор во фиксната телефонија и прв оператор којшто лансираше безжична дигитална телевизија – Боом ТВ. Во зависност од проектите и од регулацијата на пазарот, во наредните пет години планираме да инвестираме дополнителни 50 милиони евра пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

Ц

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

ирил Кафол е на чело на операторот ОНЕ нешто повеќе од една година, период во којшто како што вели, главен приоритет му било да се зголеми ефикасноста во работењето, што значи оптимизација на трошоците со максимален квалитет на услугата кон корисниците. Резултатите од тие напори се намалена оперативна загуба во првите девет месеци од годинава, на пет милиони евра од ланските 25 милиони евра, при остварени оперативни приходи од 54 милиони евра. „Телеком Словенија во Македонија (Телеком Словенија, покрај ОНЕ, ја поседува и Диги Плус Мултимедиа на македонскиот пазар н.з.) за првите три квартали има многу добри перформанси и во поглед на пазарниот удел, приходите и ефикасноста на работењето. Во делот на broadband конекциите пораснавме за 3%, во делот на мобилната и фиксната телефонија за 7%, односно на 490.144 линии“, вели Кафол. Исто така, многу важна работа што се случи за компанијата периодов е добивањето лиценца за дигитален оператор, што од јуни следната година треба да ги префрли сите национални и локални телевизии на дигитална платформа. Со Кафол разговаравме за тоа што значи дигитализацијата за самата компанија, како и за ТВ-станиците и за гледачите, но и за тоа во кој правец се движи развојот на ОНЕ со ситуацијата околу неговата наводна продажба.

XXОбјаснете ни го подетално значењето на лиценцата за дигитален оператор. Што тоа значи за вас како оператор, а што носи за телевизиите? ОНЕ е пионер во воведувањето новини на пазарот на телекомуникации. Тоа е наша стратегија и пат по којшто се движиме изминативе години на пазарот. Како конвергентен оператор, односно компанија која во своето портфолио ги има мобилната, фиксната телефонија, Интернетот и дигиталната телевизија, логичен е развојот и воведувањето новини, па оттаму и нашата

определба да обезбедиме дигитален сигнал за граѓаните на Македонија. Целта секогаш се нашите корисници, кои ја заслужуваат најдобрата комуникација. Гло ба лните технолошки тр ендови овозможуваат многу поквалитетни и по е фикасни начини на пр ено с на телевизиските и радиопрограмите, како и друг вид аудиовизуелни содржини, кои со претходните технологии практички, не беше можно да се реализираат. Надлежните институции во Република Македонија навреме ги уочија овие предности и како плод на нивната работа во изминатите години, денес Македонија може да се пофали дека има голем прогрес во доменот на дигитализацијата и е во чекор со економски многу понапредни држави. Последниот чекор што треба да се направи во процесот на дигитализацијата и воедно најкритичен е тн. Analog SwitchOff или ако сакаме поубаво да звучи, Analog Switch-Over. Тоа значи премин од традиционалното аналогно емитување на ТВ и радиопрограмите во нивно дигитално емитување, со сите предности што ги овозможува дигитализацијата. ОНЕ презеде сериозна одговорност со учеството и победата на јавниот тендер за доделување на двата мултиплекси кои се утврдени како ресурси за емитување на домашните програми и овозможување нивен континуитет. Уште сега можеме со висок степен на сигурност да потврдиме дека сме потполно подготвени за овој предизвик и дека ќе ги преземеме сите мерки за да го реализираме проектот на начин со којшто ќе постигнеме максимално задоволство за жителите на Македонија, како и за ТВ-станиците, кои повеќе нема да имаат потреба да се грижат за квалитетот и обемот на покриеност со нивните сервиси и ќе можат да се посветат на продуцирање поквалитетни програми.

XX Каква корист ќе имаат граѓаните од дигитализацијата? За гледачот ќе значи дека ќе добие перфектна ТВ-слика, ист квалитет на сликата како што имаат сите граѓани во ЕУ. Исто така, постои и можност за некои дополнителни услуги, како што е снимање на програмата, враќање назад и сл., значи погодности што ги обезбедува само дигиталната телевизија. Сите граѓани во земјава ќе добијат еднаква можност за прием на домашните телевизиски програми и исто ниво на сигналот како и граѓаните на Европската унија. Ќе овозможиме беспрекорно емитување на сите домашни ТВ-програми и реемитување

Капитал број 684 06.12.2012

24

www.kapital.mk

Интервју

на други интересни содржини и избор на различни пакети според потребите на граѓаните.

XX Колку чинеше лиценцата? За обезбедување на лиценцата или според формалниот назив, Одобрението за користење на радиофреквенциите, ОНЕ плати еднократен износ од 300.001 евра на сметка на буџетот на Република Македонија и според важечките прописи, има обврска годишно да плаќа по околу 15.000 евра на сметка на Агенцијата за електронски комуникации. Дополнително, ОНЕ обезбеди и банкарска гаранција во вредност од милион евра како финансиски инструмент со којшто се гарантира спроведувањето на проектот.

XX На што го темелите вашето верување дека проектот ќе успее во Македонија? Успехот на проектот не зависи само од ОНЕ, туку од сите субјекти инволвирани во овој процес. Да, ние ќе го обезбедиме сигналот, а надлежните институции треба да ги обезбедат неопходните предуслови за непрекината реализација на проектот и изградба на мрежата. Очекуваме активна соработка и од ТВ-станиците, за на заемно задоволство да го реализираме проектот. Во оваа пригода, на задоволство на сите, уште еднаш би истакнал дека ОНЕ поседува потполн технолошки, материјален и организациски потенцијал за спроведување на проектот. Во соработка со надлежните институции и ТВ-медиумите ќе го подигнеме нивото на квалитетот на следењето на

Уште еднаш ќе повторам: ОНЕ не се продава. Телеком Словенија не се продава. Актуелната општа клима во Словенија е дека треба да се продадат некои државни фирми и на тој список со фирми е Телеком Словенија. Но, засега нема упатства од државата да се продава компанијата и нејзините фирми-ќерки, така што не постојат активности во смисла на активно барање нов купувач. програмските сервиси во Македонија.

XX Колку инвестираше ОНЕ во Македонија досега? Од 2009 до 2012 година ОНЕ во Македонија инвестираше над 60,5 милиони евра. Во 2011 година ОНЕ е докапитализиран со 90 милиони евра. Со големо искуство, континуирани инвестиции, иновативни и развојни проекти, ОНЕ се етаблираше како технолошки лидер на македонскиот пазар, кој за прв пат ја понуди услугата 3G, прв лансираше пристап до безжичен Интернет, стана прв алтернативен оператор во фиксната телефонија и прв оператор којшто лансираше безжична дигитална телевизија – Боом ТВ. Во зависност од проектите и од регулацијата на пазарот, во наредните пет години планираме да инвестираме дополнителни 50 милиони евра.

XX Во неколку претходни финансиски извештаи споменати се најголемите ризици за ОНЕ на македонскиот пазар: агресивна конкуренција, намалена куповна моќ, пад на

цените на услугите... Како излегува на крај компанијата со овие ризици? За жал, светската криза не ја одмина ниту Македонија и нејзините граѓани, но можам да кажам дека сме задоволни што на успешен начин се соочуваме со состојбата. Телекомуникациите се динамичен пазар, не само во Македонија, туку во светски рамки и тука е предизвикот да се добие довербата на корисниците. Затоа, ние постојано работиме на надградување на нашето портфолио. Од мобилен оператор прераснавме во конвергентен, кој нуди четири технологии и целосен пакет за своите корисници. Сега сме пред големиот проект на дигитализација што како што веќе кажав, ќе донесе големи придобивки за сите жители на Македонија. Интересот за интегрираната понуда е голем и е врзан за искуството кое го имаме на другите пазари на коишто сме присутни како групација. Резултатот е с$ поголем број корисници со комплетна понуда на наши услуги. Предизвик во сето тоа е ефикасно да менаџираме со трошоците, затоа што само

Колку ќе ги чини дигитализацијата телевизите и граѓаните, а колку вас?

Д

игитализацијата ќе им донесе многу придобивки на граѓаните, а нема да ги чини ништо. Сите кои веќе ги користат услугите Боом ТВ на ОНЕ нема да имаат потреба од никакви дополнителни трошоци, ниту во опрема, ниту во антени. Понатаму, сите граѓани кои веќе имаат обезбедено ТВ-приемници со можност за DVB-T прием ќе можат да ги следат дигиталните содржини, при што единствено ќе мора да ја проверат состојбата со нивните антени, кои за жал, во голем број од зградите на штета на жителите се нарушени поради несовесна инсталација на кабелските приклучоци. За сите останати на располагање ќе бидат уреди за прием со цени од околу 30 евра па нагоре, во зависност од моделот и од можностите. При ова сакам да истакнам дека Боом ТВ и понатаму ќе биде на располагање и со изборот на Боом ТВ граѓаните добиваат бесплатно на користење уред за прием, со којшто покрај домашните содржини, ќе можат да уживаат и во содржините на Боом ТВ. За дигиталното пренесување на својот сигнал ќе треба да платат телевизиите според правилникот утврден од надлежното регулаторно тело. За овозможување на сето тоа потребна е значителна инвестиција во развој на основната мрежа и радиомрежата за покривање на територијата со квалитетен сигнал. Во согласност со обврските од тендерот, ОНЕ е обврзан да покрие минимум 80% од домаќинствата. Намерата на ОНЕ е да овозможи прием на што е можно поголем број домаќинства, така што нема да се задржиме само на целта од 80%, туку планираме во голем обем да ја надминеме оваа цел. Во секој случај, инвестицијата ќе биде многу помала отколку што би требало да вложи некој што тоа би го почнал од нула, што значи дека и телевизиите најмалку ќе ни плаќаат нам. Бидејќи ние веќе дифузираме, со Боом ТВ нашите базни станици се низ цела Македонија, не треба ништо да градиме, имаме центар за дифузија на сигнал, што значи базните станици и тој центар само треба да ги надградиме.

www.kapital.mk

така можеме на купувачите да им понудиме оптимална цена. Ако ние не сме оптимални, никој не е подготвен да го плати тоа.

XX Како оди продажбата на Боом ТВ? Извештаите покажуваа дека не оди добро, односно како што беше планирано, па оттаму, каква е состојбата сега? Боом ТВ е првата дигитална телевизија која во земјата која донесе еден поинаков начин на консумација на ТВ-програмите. Имено, тоа е производ со атрактивни ТВ-канали, домашни и странски, со јасен дигитален сигнал и едноставен за користење, односно инсталирање. Единствен на пазарот кој овозможува мобилно користење, односно корисникот може да го носи со себе каде што сака во Македонија и постојано да биде во тек со омилените ТВ-програми. Продажбата оди под очекувањата, но полека расте. Причините за тоа се повеќеслојни. Прво, во Македонија има доста кабелски оператори, особено во помалите места, коишто работат во некаква сива или да не кажам, црна зона на пазарот, затоа што не плаќаат права за пренос на програмите што ги емитуваат. Значи, нивниот трошок е нула, а тука ние не можеме да сме конкурентни со нив во цените. Исто така, кабелските оператори знаат и да пријават по 10.000 корисници, на пример, а имаат 30.000. Оттаму, плаќаат и помалку данок и сл., а ние плаќаме според закон, па и поради тоа не се лојална конкуренција. Во моментов имаме околу 40.000 претплатници на Боом ТВ, но кога од 1 јуни 2013 година ќе се исклучи аналогната дифу-зија, ќе се отвори пазар од околу 100.000 домаќинства коишто с$ уште имаат аналоген ТВ-сигнал, па мислам дека тогаш побрзо ќе расте продажбата на Боом ТВ и на другите дигитални ТВ-платформи.

XX Каков е успехот на Џабест? Кој дел од колачот на припејдпазарот успеавте да го освоите благодарение на оваа понуда? Џабест е под брендот на ОНЕ којшто го лансиравме во мај оваа година. Довербата од 200 илјади „џабестери“ за само неколку месеци е доволна потврда за неговата успешност. Корисниците ги препознаа квалитетите и придобивките од припејдкомуникацијата и н$ наградија со својата доверба. Ги освоивме сите млади и оние кои така се чувствуваат. Имено, со припејдкартичката Џабест, која чини 99 денари, не добивате само 1.000 минути бесплатни разговори кон друг корисник на Џабест и многу други поволности ако активирате неделен пакет, туку добивате можности да бидете важен дел на престижни настани. На пример, „џабестерите“ секогаш се на најважните концерти, се дружат со светски музички имиња, се фотографираат со нив, а некои дури учествуваат и во нивните спотови. Значи, Џабест не е само бренд и услуга, туку движење кое заразно се шири.

XX Според извештајот за работењето, бројот на вработени во ОНЕ за една година е намален за 13% или за околу 70 вработени. Дали редуцирањето на трошоците ќе продолжи во таа насока? Тоа е процес предизвикан од спојувањето на три компании откако Телеком Словенија влезе во Македонија, со што се појавија

Капитал број 684 06.12.2012

25

Продажбата на Боом ТВ оди под очекувањата, но полека расте. Причините за тоа се повеќеслојни, но најголемиот проблем е што во Македонија има доста кабелски оператори коишто не плаќаат права за пренос на програмите што ги емитуваат. Значи, нивниот трошок е нула, а тука ние не можеме да сме конкурентни со нив во цените. преклопувања на вработените во одредени сектори. Откако се направија одредени структурни промени и систематизации, се намали и бројот на вработени. И мора да истакнам, поради релативни неуспеси во продажниот дел, направивме голема реорганизација во секторите за продажба, што исто така придонесе за намалување на одреден број вработени за коишто сметавме дека не одговориле квалитетно на предизвикот. Но, од друга страна, во последниот месец во рамките на проектот на агенцијата за вработување во ОНЕ почнаа да работат 35 лица кои по три месеци ќе ја добијат можноста да останат во ОНЕ и да добијат вработување. Значи, не го намалуваме, туку и го зголемуваме бројот на вработени во секторите каде што ни е најпотребно.

XX Неизбежна е темата за (не) продажбата на ОНЕ. Вашите последни изјави беа дека ОНЕ не се продава. Словенечките медиуми не престануваат да шпекулираат за можните купувачи и сл. Кој е вашиот коментар во моментов? Уште еднаш ќе повторам: ОНЕ не се продава. Телеком Словенија не се продава. Некаква општа клима во Словенија, предизвикана од кризата или од некои други фактори, е дека треба да се продаваат државни фирми и на тој список со фирми е и Телеком Словенија. Но, засега нема упатства од државата да се продава компанијата и нејзините фирмиќерки, така што не постојат активности во смисла на активно барање нов купувач. При влезот на македонскиот пазар јасно

кажавме дека доаѓаме да останеме долгорочно, да градиме и да се развиваме и на тој начин да ја вратиме инвестицијата. Телеком Словенија е телекомуникациска компанија која ја шири својата работа, а не финансиска институција која купува за да продаде и на тој начин заработува. С$ додека сопственикот не одлучи поинаку, Телеком Словенија останува на македонскиот пазар.

XX Да претпоставиме дека ОНЕ ќе биде долгорочно присутна на македонскиот пазар. Кои се главните стратешки определби за понатамошен развој на компанијата? Што ќе биде носечки сегмент за развој на ОНЕ во иднина? Развој и раст во сите сегменти, односно како конвергентен оператор. Нашиот приоритет сега е успешна реализација на дигитализацијата во Македонија, а паралелно креирање и развој на иновативни производи и услуги за да ги задоволат и најпребирливите корисници. Инаку, кризата се чувствува на сите пазари. Од моето искуство овде и од анализите што ги имам, македонскиот пазар физички расте, но вредноста паѓа. За разлика од Словенија, каде што постои голема искористеност на broadband и интернет-пенетрација, во Македонија тоа е обратно. Затоа и мислам дека потенцијалот е токму тука: во Интернетот, а на мобилниот дел се ближиме кон заситување, затоа што веќе сите имаат мобилен телефон, многумина и по два-три, така што нема уште многу простор за растење на пазарот.

Капитал број 684 06.12.2012

26

www.kapital.mk

Компании и пазари

малКу беа зголемените трошоци, нелојалната КонКуренција

Sertifikatot za pot na drvoto }e ja dotep industrijata za mebe Производството на мебел во првите девет месеци од оваа година е паднато за 15,6% во однос на 2011 година. Но, кај некои производители тој пад е и до 25%. Немањето сертификат од Македонски шуми за легално потекло на дрвото и квалитет веќе им прави проблеми на извозниците на мебел на терен, а од 1 јануари догодина проблемите ќе бидат уште поголеми. Како што велат, ќе се намали и така малиот извоз, бидејќи купувачите ги откажуваат нарачките

пишува:

Силвана Жежова

silvana.zezova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

С

капиот транспорт, покачувањето на цените на репроматеријалите, нелојалната конкуренција, големата понуда, малата заработувачка се проблемите со коишто се соочува индустријата за мебел во Македонија. Овие состојби влијаеја на падот на производството на мебел, кое на крајот на годината изнесува и до 25%. Според податоците од Државниот завод за статистика, производството на мебел во првите девет месеци од оваа година е паднато за 15,6% во однос на 2011

година. Но, кај некои производители тој пад е и повеќе. Во обид за излез од ситуацијата, производителите бараат нови пазари за извоз, па дури ќе го преселат и производството во некоја од земјите во регионот. Марија Неделковска од Леснина инженеринг вели дека скапиот транспорт, односно покачувањето на цената на горивата, како и поскапувањето на репроматеријалите се главниот проблем што нивното производство на мебел годинава паднало за 5%-10%. „Репроматеријалите за шест месеци се покачија за 10%, што е навистина многу. Од друга страна пак, има голема конкуренција, побарувачката е мала, цената на мебелот паѓа, а заработувачката минимална. Увозот на мебел и не е толку голем, бидејќи главно, се работи за домашни производители кои се конкурентни

www.kapital.mk

Капитал број 684 06.12.2012

Компании и пазари вели Неделковска.

Дивите столари земаат голем дел од колачот

Душко Ников од Ников мебел од Струмица исто така го истакна проблемот со покачувањето на горивата, а со тоа и зголемувањето на цената на транспортот. Оваа ставка, која порано наталија пунтевсКа била незначителна, сега претставува SIPPO, швајцарска програма за промоција на извозот на мебел од страна на малите и голем проблем при работењето. средните приватни претпријатија Годинава производството на мебел во ај компаниите гледам и Ников мебел го намалиле за 25%. недостиг од стратегија, ретки „Горивата се качија и оваа ставка повеќе се оние коишто знаат што не е мала. Репроматеријалите исто така, сакаат, кој пазар да го таргетираат, се со повисоки цени. Конкуренцијата е што сакаат да продадат и да голема, нема побарување и цените на постигнат. Има недостиг од мебелот паѓаат“, вели Ников. знаење и потреба од континуирано Тој додава дека столарите што работат учење. Ретко кој прави анализа на црно се проблем кој го имаат 20 на пазарите и некоја посебна години, но порано не се чувствувал подготовка кога се оди на саеми. бидејќи имале многу работа. Потребни се истражувања за да „Сега како што се намалува работата се знае конкуренцијата и што се гледа дека голем дел од колачот од можеме, а што не. пазарот им припаѓа ним“, објаснува Ников. Во обид за излез од ситуацијата, Ников мебел бараат нови пазари во Албанија и во Црна Гора, каде што многу се гради. Веќе имаат ангажирано агенција која го истражува пазарот, па планираат да се прошират таму. „Бараме нови пазари, како Албанија и Црна Гора, па дури планираме и да марија неделКовсКа Леснина инженеринг го преселиме производството таму. толарите кои работат на црно Еве, во Србија веќе градиме хала за не се само наш проблем, производство, бидејќи повеќе ни се туку и проблем на државата. исплатува таму да произведуваме Тие се нелојална конкуренција и отколку да извезуваме. Србите имаат земаат голем дел од колачот. Но, многу скап атест за производите кои ги без разлика на сите пречки кои извезуваме таму, па затоа одлучивме да ги имавме, годинава исполнивме се преселиме со производство“, вели 90% од предвидениот бизнис-план Ников. во кој го калкулиравме и падот на Наталија Пунтевска од SIPPO, швајцарска производството од 5%-10%. програма за промоција на извозот на мебел од страна на малите и средните приватни претпријатија, како слабости на индустријата за мебел ги посочи Интерес од македонските компании за неорганизираноста на секторот и настапи на ИММ нема, бидејќи се работи недостигот од комуникација. за несигурност и повеќето компании „За да можете да настапите пред нашата извезуваат во регионот, ретко кој оди програма или пред институциите, понатаму“, вели таа. мора да постои силна организираност со програма за работа и да се знае Извозниците мака мачат што се сака. Кај компаниите гледам и без сертификат недостиг од стратегија, ретки се оние Немањето сертификат од Македонски коишто знаат што сакаат, кој пазар да шуми за легално потекло на дрвото и го таргетираат, што сакаат да продадат квалитет веќе им прави проблеми на и да постигнат. Има недостиг од извозниците на мебел на терен, а од 1 знаење и потреба јануари догодина од континуирано проблемите учење. Ретко кој ќе бидат уште прави анализа на поголеми. Како што пазарите и некоја велат, ќе се намали посебна подготовка и така малиот извоз, кога се оди на бидеќи купувачите има пад на производството на мебел саеми. Потребни ги откажуваат во првите месеци од годинава, се истражувања нарачките. за разлика од истиот период лани. за да се знае Имено, во Кај некои производители конкуренцијата Македонија с$ уште тој процент е 25% и што можеме, а не се издаваат што не. И секако, сертификатите тука е дизајнот.

FSC, PEFSC, CITES, Се покажа дека ISO, CЕ, со кои се фирмите кои имаат докажува легалното свој дизајн и своја потекло на дрвото. препознатливост На неодамнешната Фирми за мебел, производители и увозници се регистрирани во земјата имаат предност. работилница

К

а и Кризата

tekloto pa el на пазарот, но добро е да има конкуренција, така одиме напред“, вели Неделковска. Според неа, голем проблем се и столарите кои работат нелегално и тие претставуваат нелојална конкуренција на производителите. Голем дел од пазарниот колач го земаат токму тие. Таа го истакна и проблемот со намалувањето на куповната моќ на граѓаните, па во услови на скратен буџет, никому не му е до ново парче мебел. „Столарите кои работат на црно не се само наш проблем, туку и проблем на државата. Но, без разлика на сите пречки кои ги имавме, годинава исполнивме 90% од предвидениот бизнис-план, во кој го калкулиравме и падот на производството. Врз основа на финансиските анализи кои ги правиме јануари-февруари, ќе го направиме и бизнис-планот за следната година“,

27

С

15% 600

Капитал број 684 06.12.2012

28

www.kapital.mk

Компании и пазари

„Трендови и стандарди во индустријата за мебел“ се дискутираше и за стандардите, регулативите и за сертификацијата на компаниите што се занимаваат со извоз на мебел во ЕУ. Предавачот од Швајцарија, Курт Вутрих, истакна дека во отсуство на овие сертификати, компаниите треба да обезбедат дрво за коешто има документација од државна институција и во согласност со македонските закони го прави тоа дрво законско. „Избегнувајте да купувате дрво кое е нелeгално и веројатно, многу поевтино. Обидете се да избегнете да имате многу доставувачи на дрво од различни земји од регионот. Тогаш ќе мора поединечно да давате информации за доставувачите. Работете со број на доставувачи со кои лесно ќе се справите. На увозникот од Европа треба да му ги обезбедите потребните информации, односно да ги сочувате документите од доставувачот. Од моја гледна точка, бидејќи немате FSC, PEFSC, најдобро е да најдете друг начин, да обезбедите ИСО 9001 сертификат. Со тоа на увозникот ќе му обезбедите доволно документи од кои може да излезат потребните информации за него“, ги советуваше Вутрих македонските производители на мебел. „Европската унија веќе има нов инструмент, ЕУТР, со којшто ќе ја спречи нелегалната употреба на дрвото, што ќе започне да се применува во март 2013 година. Станува збор за регулатива која е составена од три клучни компоненти. Со неа се забранува пласирање незаконски исечени дрва и производи кои се направени од незаконски исечено дрво на пазарот на ЕУ. Дефиницијата на законско исечено дрво и граѓа се заснова на законодавството на секоја држава поединечно. Секаде има различна формулација за тоа што е законско, а што незаконско сечење на дрво. Втората компонента е дека оној кој прв ќе го пласира дрвото, граѓата или производите на пазарот е одговорен да докаже дека тоа не е незаконски сечено дрво, односно да покаже due delligence, кој е цел систем кој докажува за тоа како течеле работите. Третата компонента на оваа регулатива е штом се пласира производот на пазарот и се продаде во продавница, мора да се следи како се извршила набавката“, објасни Вутрих. Од Македонски шуми изјавија дека процедурата за легализација на шумите и соодветно на тоа обезбедување FSC сертификат е на почеток, односно дека се потребни големи средства, а тие кубуреле со минимален буџет. „Ние со овие мали средства можеме малку да сертифицираме во споредба со тоа што с$ треба да се сертифицира. Ќе упатиме јавен повик до сите кои учествуваат во овој вид сертификација и ќе видме колку ќе можеме да го решиме проблемот. Сепак, ќе ни треба и помош од Министерство за земјоделство, но финансиски средства за оваа работа до крајот на годината не се обезбедени од буџетот. Надлежните институции се информирани за проблемот и сакам да кажам дека доколку сакаме да го решиме, треба да помогнат Владата, министерството, односно повеќе институции“, изјави Жарко Караџоски, директор на Македонски шуми.

На домашните купувачи најбитна им е цената

М

акедонските потрошувачи сакаат да купуваат современ мебел, ги следат новините, но сепак, повеќе се држат до она што се нарекува класичен мебел, велат нашите соговорници од индустријата.,Поради слабата куповна моќ, се троши евтин мебел. „Како Македонци, се држиме до покласичниот мебел, иако купувачите ги привлекуваат и новите трендови. За жал, поради економската ситуација, се троши поевтин мебел. Најмногу се продаваат седечки гарнитури, потоа следуваат трпезариските маси и столови, спални соби и кујни. Значи, водечко место при изборот на мебел имаат парчињата за во дневен престој. Во однос на спалните соби, најпродавани се оние со висок сјај или како што се попознати, италијанско лице“, вели Борче Андонов, сопственик на фабриката за производство на мебел Алмако од Струмица. И од Леснина потврдуваат дека класичниот мебел с$ уште преовладува во изборот на македонските потрошувачи. Новиот дизајн станува актуелен една година откако ќе биде пласиран на македонскиот пазар. „За секој нов производ треба да помине околу една година за народот да го прими и потоа да започне продажба. Во зависност од возраста на купувачите, таков е изборот. Кујните ни се продаваат најмногу, а нашата анализа покажува дека младите брачни парови бараат појаки бои, медијапан со висок сјај во инокс и оков завршница, а постарите се задржуваат на масив, фурнир, односно оплеменета иверка“, вели Марија Неделковска од Леснина. Според Тони Божиновски, генерален директор на Технокооп, македонскиот потрошувач најпрвин ја гледа цената. Во салоните за мебел најпрвин се дискутира за тоа, а квалитетот доаѓа во втор план. „Најпрвин се договараме за цената, без да се знае квалитетот на производите и подробностите што ги нуди самиот производ. Според мене, тоа не е правилен начин на купување, бидејќи најпрвин треба да се изберат материјалот, дизајнот и квалитетот, па потоа се договара за цената. Во нашите салони најмногу се трошат гарнитури и кујни. Кујната е сегмент од домаќинството кој најмногу се троши, односно за неа клинетите најпрвин одвојуваат пари. Потоа следуваат гарнитурите, па детската соба, а за спалната се издвојува според можностите. Најчесто, новите парчиња ги комбинираат со претходниот мебел што веќе го имаат“, објаснува Божиновски.

Капитал број 684 06.12.2012

www.kapital.mk

30 company company profile profile

МИРАНА

Зоран мирсиноВ основач и сопственик

прехранбена Компанија од Велес

Semejna firma vo vistinska smisla na zborot пишува:

дејан азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

К

ога ќе купите сендвич во Македонија, голема е веројатноста кечапот и мајонезот да бидат од велешката компанија Мирана, затоа што според зборовите на нејзините сопственици, тие покриваат 70% од домашниот пазар на сендвичарници, како нивни снабдувачи со некои продукти. Овој податок не го знаев кога ја договарав посетата на оваа компанија, па тоа уште повеќе ме заинтригира да видам на лице место за каква организација се работи. Прво што ќе забележите во Мирана е дека таму работите се одвив аат со најголем професионализам од страна на 60-ина луѓе, кои работат како едно семејство. Според менаџментот на компанијата,

тоа е така бидејќи најголем дел од нив всушност, припаѓаат на едно пошироко семејство. Мислењата дека не може успешно да се работи на ваков начин уште веднаш ги демантира брачниот пар Ана и Зоран Мирсинови, кои се основачи и најдиректно раководат со компанијата. “Цело сно с ме по светени на фамилијата. Сопругата е хемиски инженер, мојот брат како технолог го води производството, мојата ќерка е магистер по маркетингрелации. Синот ми е магистер, исто е и заменик-директор. Тој отвори и нова фирма за маркетинг-услуги. Имаме и друг високостручен кадар од семејството. Внуците од сестри исто така се вклучени во работата. Сите останати ми се кадар кој работи веќе подолго време во компанијата“, велат Мирсинови. Со ваков начин на раководење од 1999 година, кога е основана компанијата, успеваат да обезбедат континуиран раст и се една од ретките компании

Прво што ќе забележите во Мирана е дека таму работите се одвиваат со најголем професионализам од страна на 60-ина луѓе, кои работат како едно семејство. Според менаџментот на компанијата, тоа е така бидејќи најголем дел од нив всушност, припаѓаат на едно пошироко семејство во Македонија кои очекуваат 2012 година да ја завршат подобро отколку претходната. Во моментов прави обрт од околу 2,5 милиони евра годишно, а со главните производи - мајонез, сенф, кечап, маргарин и оцет Мирана има покриеност на 70% од македонските сендвичарници, кои се нивна главна целна група. Компанијата постојано се развива и се проширува и иако не е нагласено извозно ориентирана, веќе 7% до 8% од производството им оди за извоз во соседните држави.

Успехот никогаш не е случаен

Зоран Мирсинов со неверување се сеќава на почетоците, кога со минимален почетен капитал

и само со знаење и добра волја влегол во авантурата наречена приватен бизнис. Водилка во бизнисот му било тоа да го работи она што го знае, а како технолог и дел од поранешниот менаџмент на Благој Ѓорев, производството на храна му изгледало како единствено прифатливо решение. “Во размислувањата што да биде тоа веднаш направивме едно истражување на пазарот ко е ш т о м оже ш е д а д а д е некои “с мерници“ з а то а каде можеме да стартуваме со помалку капитал, односно каде што обртот е многу побрз. Тоа испитување го направив јас лично и констатирав дека најбрз обрт во тој период имаат

www.kapital.mk

пекарниците и сендвичарите, каде што за разлика од делот на малопродажните колонијали, релативно брзо може да се завртат средствата, со оглед на тоа што секогаш таму се потребни некои свежи количини“, вели Мирсинов. Понатамошниот успех и брзиот развој на компанијата, според Мирсинови, покрај професионализмот, се должи и на правилната проценка за реалната куповна моќ на македонскиот пазар. “Според цените, апсолутно сме најконкурентна фирма. Минатата недела правевме истражување дека нашиот кечап излегува на пазарот од 65 до 68 денари, а сите останати се над 75,77 до 99 денари на домашните производители на кечап или 100 и нешто денари на некои увозни производители на кечап. Значи дека домашните производители се далеку поконкурентни од странските, а ние со нашиот производ сме апсолу тно најевтини. Го негуваме ова со години бидејќи сметаме дека македонскиот народ заслужува добар производ со ниски цени“, констатира Ана Мирсинова за еден од клучните фактори на нивниот успех.

Капитал број 684 06.12.2012

Ги натеравме сендвичарниците да престанат со правење свој мајонез - им го понудивме нашиот

За еден од најголемите успеси Мирсинови го сметаат и искоренувањето на труењата од македонските сендвичарници, кои до пред 15-ина години беа и премногу честа појава. Од Мирана велат дека со оглед на тоа дека покриваат 70% од пазарот во земјава, со право се сметаат за еден од поважните фактори за повторното враќање на рејтинот на сендвичарите. “Ко нс татир ав дека мн о г у сендвичарници во Македонија сами си го правеа мајонезот. Наназад 12-13 години од нашиот почеток постојано имаше објави за некакви труења и секогаш испаѓаше дека тие доаѓаа од сендвичарници кои сами си го произведуваат мајонезот. Знаеме сите колку е расиплив и опасен тој производ, особено во летен период. Се прави од свежи јајца, кои секогаш се најподложни на расипување, салмонела и сл. Тоа покажа дека на пазарот е потребна интервенција во тој сектор, каде што се прави мајонез од свежи јајца и секој сам го прави. Нашите

company profile Потпирање на сопствени средства, а не на кредити

К

31

редитите се тема која не е омилена во Мирана. Според нивното кажување, тие секогаш се потпираат на сопствени средства. Единствен исклучок направиле во 2005 година, кога го решавале производствениот простор и купиле свој. Меѓутоа, велат дека со втората рата им ја зголемиле каматата од 7,5% на 10,5%. “Тоа поприлично н$ вознемири и н$ исплаши и најбрзо можно го затворивме тој кредит и рековме дека уште еднаш нема да земаме кредити. Во минатото каматите беа постабилни, а сега светската криза дополнително н$ плаши и при инвестирањето размислуваме попретпазливо што да направиме“, вели Ана Мирсинова, сопственичка на компанијата.

размислувања беа дека и по цена и по квалитет треба да ги задоволиме потребите на тие сендвичарници“, велат од Мирана. Сопственикот, Зоран Мирсинов, гордо го потенцира овој факт, кој иако барем директно не му донел профит, му дал сатисфакција дека нештата во економијата и во општеството се пр оменливи и може д а зависат само од еден единствен човек. “Прв пат имам можност

да кажам дека последниве години труењето е многу ретко. Сметам дека нашата фирма има многу голем удел во оваа нова состојба, каде што се избегнати сите тие ризици бидејќи еден голем дел од сендвичарниците ние ги снабдуваме со мајонез и се надеваме дека сите ќе се приклучат кон организирано снабдување со мајонез наменет за тој тип продавници“, вели Мирсинов.

Капитал број 684 06.12.2012

32

www.kapital.mk

Интервју

Potrebno ni e posilno finansirawe na energetskata efikasnost Интересот за инвестирање во енергетската ефикасност во Македонија расте, но државата и банките слабо ги следат заинтересираните компании и поединци. Заедно со повеќе средства, потребно е поактивно стимулирање на мерките и поголема едукација на компаниите и на населението пишува:

Дејан Азески

П

dejan.azeski@kapital.m

о активн о с тимулир ањ е на мерките за енергетска ефикасност, поголема едукација на компаниите и населението и иницијатива за формирање поволни кредитни линии се дел од мерките кои ги предложија експертите за поттикнување на енергетската ефикасност и вложување на алтернативни извори на енергија. На петочната конференција „Финансирање на енергетска ефикасност и обновлива енергија - Ретроспектива и развојни препораки“, во организација на МАПАС, која се одржува во рамките на осмата Недела на енергетика Македонија 2012, беше констатирано дека интересот за енергетска ефикасност дефинитивно расте, но дека соодветните институции поактивно треба да го следат овој процес. Претседателот на Македонскиот центар за енергетска ефикасност - МАЦЕФ, професорот Константин Димитров, рече дека целта на конференцијата е да се испрати силна порака прво до финансиските институции да најдат форми за обезбедување подобри услови за финансирање за реализација на мерките за енергетска ефикасност. „Ова се сигурни самоисплатливи кредити. Секои инвестирани 50.000 денари овозможуваат отворање на едно работно место. Стопанството со намалени трошоци за енергија е поконкурентно, околината заштитена од загадување, а за населението тоа ќе значи намален притисок на домашниот буџет. Второ, секој учесник од влада до поединечен граѓанин треба насочено самопрегорно да се труди да ги остварат

предвидените мерки во стратешките документи. Ако не ги оствариме мерките во нашата стратегија, тоа значи дека сме влегле во некоја туѓа стратегија, а во таа туѓа стратегија нашите развојни цели не им се приоритет“, истакна Димитров. Според градоналачникот на Скопје, Коце Трајановски, стремежот на град Скопје е во иднина да има повеќе енергетски ефикасни проекти кои ќе придонесат за подобар и одржлив живот на граѓаните, но и подобра животна средина. „Градот презема мерки за енергетска ефикасност. Скопје отвори Инфоцентар за енергетска ефикасност, во кој граѓаните може да ги добијат сите почетни информации. Минатата година Советот усвои Акциски план за одржлив развој на енергијата до 2020 година, преземани се мерки за енергетска ефикасност во повеќе основни училишта, во центарот на градот поставен е соларен полнач за мобилни телефони“, рече Трајановски. И домашните големи компании се с$ позаинтересирани за обновливите извори на енергија и за енергетската ефикасност. Според претставниците на ЕЛЕМ и на ЕВН, тие наголемо вложуваат на ова поле и веќе се чувствуваат почетните резултати. ЕВН од поодамна има платформа за енергетска ефикасност, од која е започната првата фаза. Досега се одржани 1.300 работилници и посетени се повеќе од 35.000 деца. ЕЛЕМ работи на конкретни проекти, како ветерници во Богданци и соларни панели во близина на РЕК во Пелагонија. Од приватните фирми беа посочени Макстил, Европа и Тинг Инокс од Кочани, како компании кои имаат вложено средства во енергетска ефикасност. Настанот беше организиран од Центарот за енергетска ефикасност на Македонија

Македонија со голем природен потенцијал

М

илица Андонов од Министерството за економија ги презентираше фактите за природните ресурси во Македонија кои би можеле да се искористат за одржливо и обновливо производство на електрична енергија. Според неа, земјава изобилува со сончеви зраци, можности за искористување на ветерната, водената и геотермалната енергија. „Во земјава имаме просечна јачина на сончевите зраци од 1.385 kwh/m2. Субвенцинираме 30% од трошоците за домаќинствата кои ќе побараат поврат на средствата за соларните панели. Досега 2.000 домаќинства се опфатени со проектите, секоја година во последните четири субвенционираме по околу 500. Засега од буџетот се исплатени 21.869.672 денари. За 2013 година се планирани 5.985.329. Обновливата енергија е заштеда и за граѓаните и за државата, бидејќи еден соларен панел во една куќа заштедува 2.400 kwh или 13.000 денари годишно“, вели Андонов.

– МАЦЕФ и меѓународниот проект „ЕУБилд Енергетска ефикасност“, Канцеларијата на ГИЗ во Македонија и МОМЕЕ – Македонска општинска мрежа за енергетска ефикасност. Конференцијата е учесник во меѓународната програма на Европската комисија, „Одржлива енергија Европа“.

Во Македонија финансирањето оди тешко

Министерството за економија петта година по ред ќе објави јавен повик за субвенционирање за инсталирани сончеви колектори. Проблемот е што иако е зголемен интересот и бројот на барањата за субвенционирање, средствата кои ги издвојува државата остануваат речиси исти. И министерот за економија, Ваљон Сараќини, кој ја отвори конференцијата, ги потврди овие факти.

www.kapital.mk

Капитал број 684 06.12.2012

Интервју „Мерката се покажа како добра. Досега се субвенционирани околу 2.000 домаќинства, а само лани имавме над 2.500 барања од граѓани, а субвенционирани се само 500 во согласност со буџетот. Заштедата на годишно ниво од еден инсталитран сончев колектор е од 12.000 до 15.000 денари“, рече Сараќини и очекува поголем интерес, но и поголем буџет за следната година. Земјите од Европската унија се наголемо посветени на оваа проблематика. Германија е една од земјите-лидери во овој сегмент. Германската влада прави пресврт во политиката - до 2050 година Германија веќе ќе нема нуклеарки и ќе го намали користењето фосилни горива, а се прават големи напори и во енергетската ефикасност и алтернативните енергии. Според Мартин Клауке, претставник на делегацијата на ЕУ, има голем прогрес во земјите од ЕУ во достигнувањето на овие цели, но според него, како во Македонија, така и на Запад има простор за уште повеќе промени. „Енергетската ефикасност речиси никогаш не е лесна задача и има многу различни области каде што треба да се вложува. Вообичаено, тука е употребата на технологијата, развивање пазарен механизам, развивање правилна владина политика. Но, многу различни работи се направени во ЕУ, како фискално ослободување за градежните работи, кампањи за освестување на населението и сите тие различни искуства може да бидат корисни и за оваа земја и за целиот регион“, констатира Клауке.

33

Трајановски и Сараќини здружено „лобираат“ кај европските претставници Колку е навистина исплатлива енергетската ефикасност?

Според светските статистики и истражувања, секој цент вложен во енергетска ефикасност без исклучок се враќа трикратно на инвеститорот. Инвестирањето во енергетската ефикасност, според министерот за економија, Ваљон Сараќини, е нешто што сите треба да го правиме во иднина. „Потребно е домаќинствата и граѓаните да разберат дека за секој вложен денар во енергетска ефикасност се враќаат три денари добивка и тоа мора да го сфатиме сите“, истакна Сараќини. Тој појасни дека доколку секое семејство вложи во енергетска ефикасност, заштедите би биле до илјада евра годишно, а кај компаниите заштедите на годишно ниво би биле до 10.000 евра. „Тие пари значителнио ќе ја подигнат конкурентноста на компаниите, нивната продуктивност и ефикасност“, додаде Сараќини.

Претставникот на Германското друштво за меѓународна соработка, Џејмс Макбет, со личен пример потврди дека енергетската ефикасност навистина е една од најсигурните инвестиции, воопшто. „Во Шкотска имаме куќа која е стара околу 300 години. Значи, направивме нешто што го викаме енергетска ефикасност. Прво, утврдивме со стручњаци дека имаме премногу загуба на енергија, што е нормално, бидејќи не правеле енергетски ефикасни згради пред 300 години. Но, министерот веќе спомена дека за секое пени инвестирано во енергетска ефикасност добиваме поврат. И јас сум корисник на енергетска ефикасност и многу сум среќен што енергетски ефикасни градби во Шкотска се градат с$ повеќе и сакам да речам дека сум многу среќен што и Македонија ќе ни се придружи, бидејќи овие проекти навистина се исплаќаат“, вели Макбет.

Капитал број 684 06.12.2012

34

www.kapital.mk

Интервју

Goran Trajkovski дИреКтор на управата за јавнИ прИходИ

ne Mi e lesno, no suM da neMaM eM koGa blokiraMe k

www.kapital.mk

o plaTen Mocii koMpanii!

k

Капитал број 684 06.12.2012

Интервју

35

Колку и да звучи сурово, судбината на ова работно место е таква и јас примам плата за да немам емоции во однос на блокираните сметки на фирмите и човечките судбини позади тие бројки. Меѓутоа, сите сме луѓе, некои помалку некои повеќе, воопшто не се пријатни тие информации кога ќе чуете каква судбина се крие позади секоја блокирана фирма, колку работници не зеле плата и колку смејства настрадале. Она што мене како човек ми обезбедува мирна совест и мирен сон е кога гледам дека сепак имаме фиксен број на вработени со стабилна и константна исплата на плати. Тоа е фактот што ме смирува

Капитал број 684 06.12.2012

36

www.kapital.mk

Интервју

пишува:

Александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

И

ма многу вицeви за даночниците во коишто најчесто тие се опишани како сурови луѓе. Многу такви шеги, всушност, првпат ги слушнав токму во Управата за јавни приходи пред почетокот на интервјуто со директорот Горан Трајковски. На пример, дека даночниците не ги напаѓаат ајкулите од колегијалност, или заедничко со забарите им е тоа што нанесуваат болка и притоа бараат да им биде платено за тоа. И тоа всушност ми беше инспирација да го прашам директорот Трајковски, дали е лесно да се работи оваа работа?! Тој во ова интервју отворено зборува за тоа колку многу истоштува да се наплаќаат даноци во време кога компаниите немаат пари, но како природата на оваа професија налага да се блокираат емоциите секогаш кога треба да се блокира некоја фирма. Освен тоа, Трајковски за „Капитал“ зборува за причините за падот на даночните приходи, за повратот на ДДВ, за економските трендови идната година.

XX Податоците покажаа потфрлување во даночните приходи во споредба со лани. На што се должи тоа, дали на немоќта на компаниите да плаќаат даноци поради намалувањето на обемот на работа или пак, инспекторите во услови на криза станаа попустливи? Не станува збор за попустливост на даночната администрација, тоа е лесно за докажување. Фактите потврдуваат зошто се случува ова потфрлување. Само податокот за падот на индустриското производство од последниот квартал минатата година, па до сега, ја одразува

реалноста во собирањето на приходите. Не можеме да кажеме дека тоа не се чувствува во поглед на плаќањето на даноците. Од друга страна, Македонија и понатаму е лидер во доброволна наплата на даноците. Најголем дел од компаниите, односно 94% доброволно ги исполнуват своите обврски за плаќање даноци. Само 1,7% се новооткриени даноци за плаќање во инспекциска контрола. Тоа значи дека не станува збор за тренд на даночна евазија што ја зафтила Македонија, напротив, и покрај сите удари од оваа криза што ја чувствуваат компаниите, менаџерите го задржаа нивото на свесност за плаќање на даноците, како предуслов да опстанат на пазарот. Последно нешто што тие би го направиле за да опстанат е да евазираат во делот на плаќање на даноците кон државата.

XX Колку УЈП е флексибилна кога станува збор за наплата на даноци, во услови кога кризата во домашната економија кулминираше во неликвидност кај приватните компании? Ние со закон имаме дефинирано што можеме, а што не можеме да направиме. Друго е прашањето колку самите компании се свесни што им нуди законот како можност. Имаме една парадоксална ситуација, сите мислат дека знаат с$ во оваа држава, меѓутоа информациите им се од нерелевантни извори, врз основа на чуени муабети од некои компании. Многу ретки се случаите кои кога имаат проблем со плаќањето на даноци, се обраќаат директно во УЈП заеднички да менаџираме некакво решение. Дури откако ќе почне фаза на присилна наплата, односно ќе ги блокираме сметките на компанијата, тогаш директорите доаѓаат во УЈП. Ние тоа го воочивме и токму поради тоа, години наназад ги едуцираме дека постои институт продолжена доспеаност. Тоа значи дека компанија може да најави дека ќе доцни 90 дена со исполнување на обврската, без никакви санкции. Тоа законски

Ме загрижуваат последиците од економската криза која ги истоштува и компаниите и граѓаните. Но, она што ми дава вистинска надеж е што се бележи силно мобилизирање на сите ресурси за излез од кризата и конечно остварување високи стапки на економски раст. Оваа криза овозможи УЈП да се промени во начинот на работење и од еден репресивен орган, кој казнувал и наплатувал, да се претвори во партнер на стопанството кој едуцира и гради партнерски односи со компаниите

& следува на секоја компанија и тука УЈП не може да каже дали една фирма има такво право поаѓајќи од тоа дали сте симпатични или не. Освен тоа, има можност и за плаќање на рати, односно репрограмирање на долгот на 36 рати. Со тоа, доколку уредно ги подмирувате ратите, каматите што настануваат во тој период се отпишуваат. Имаме низа други алатки што може да им бидат од огромна помош на компаниите во вакви услови и ние многу агресивно ги промовираме. Не ни е целта присилна наплата и инспекциски надзор.

XX Меѓутоа, сепак податоците за блокирани сметки покажуваат сурова реалност. Имате ли грижа на совест кога ќе слушнете дека УЈП затворила стотици објекти, или поради тоа што половина од фирмите во земјава се со блокирани сметки. Дали со текот на годините успеавте да го потиснете човекот во Вас и на ова да гледате само како на бројки, но не како на човечки судбини?

www.kapital.mk

Капитал број 684 06.12.2012

Интервју

37

Нема безболно плаќање даноци, поентата е помалку да боли XX Како ги коментирате изјавите на бизнисмените кои велат дека државата има двоен аршин бидејќи е брза и ефикасна во наплатата на даноци, а доцни со исплаќањето на своите обврски? Двоен аршин нема, доволно е да се погледне Законот за ДДВ кој вели дека неточно пријавениот, неблаговремено пријавениот, па дури и пријавениот, а неплатен данок е кривично дело. Тврдам дека оној што пријавил ДДВ, а не го платил до 25 во месецот нема добиено кривична пријава. Доколку по тој основ УЈП поднесуваше кривични пријави, тогаш можевме да зборуваме за двоен аршин. Напротив, нашата определба за перманентно следење на сите компании, од најмалите до најголемите придонесе да се изгради партнерски однос, за да го направиме плаќањето даноци што побезболно. Ниту имало, ниту ќе има безболно плаќање даноци, но поентата е помалку да боли.

Има многу милионери во Македонија

Колку и да звучи сурово, судбината на ова работно место е таква и јас примам плата за да немам емоции во однос на блокираните сметки на фирмите и човечките судбини позади тие бројки. Меѓутоа, сите сме луѓе, некои помалку некои повеќе, воопшто не се пријатни тие информации кога ќе чуете каква судбина се крие позади секоја блокирана фирма, колку работници не зеле плата и колку смејства настрадале. Она што мене како човек ми обезбедува мирна совест и мирен сон е веќе добро етаблираниот проект на бруто-плата. Кога гледам дека оваа економска криза сурово се чувствува и во Македонија, ние сепак имаме фиксен број на вработени со стабилна и константна исплата на плати и тоа е фактот што ме смирува. Вакви проблеми имало и ќе има, но верувајте, онаму каде што УЈП се јавува како основен чинител на блокирање на сметките на фирмите, сите претходни механизми се најмалку

по три пати искористени, за на крај да дојде до тоа. Одговорно тврдам дека ги анализираме сите можности како да не дојде до блокирање за да може компаниите да продолжат да работат, да не дојде до отпуштања, да има редовни плати. Најнепосакувано решение e блокирана сметка, бидејќи тогаш таа компанија во нашите евиденции добива статус на полуактивна, а тоа значи дека од тој даночен обврзник во следниот период не можеме да очекуваме да биде полнач на Буџетот на државата.

Ме загрижуваат последиците од кризата XX Какви Ви се очекувањата за економијата во следната година, дали овој тренд на блокирање на приватните компании ќе продолжи со исто темпо, од што ќе зависи? Не треба да сте многу паметен за да заклучите дека кризата е многу сериозна. Она што од првиот ден ме плаши е што кога „големите киваат,

XX Вие ги знаете најбогатите луѓе во државата, меѓутоа не ги објавувате нивните имиња во јавноста. Колку милионери има во земјава, какви профили на луѓе се тие, со што се занимаваат? Секогаш кажувам дека УЈП не е „Форбс“ и дека ние ја немаме листата на најбогати луѓе по сите основи. Ние опфаќаме само еден сгемент на граѓани кои во текот на една година оствариле најмногу приходи надвор од редовните примања, како што се платата и пензијата. Тоа се оние 200.000 граѓани што поднесоа годишни даночни пријави лани и што зборува за зголемената даночна свест, но и за пораст на духот на претприемништво кај македонските граѓани кои наоѓаат нови начини на заработка. Тоа е за поздравување. Не е генерална оценка за богатството, но Македонија има многу милиониери ако зборуваме за денари, но не е занемарлив ниту бројот на оние што заработуваат во милиони евра или долари. Според последните податоци што ги објавивме, сите десет најголеми зарботки лани се над милион евра. Тие потекнуваат од веќе познати бизниси, поединци, кои своето знаење, умеење и искуство успеале да го материјализираат по пат на преговарање, посредување и тоа не само во земјава, туку и меѓу светски мултинационални компании. Она што е позитивна последица на градежниот „бум“ изминатите години е што се создадоа атрактивни имоти на територијата на Македонија кои се стопанисуваат и сопствениците имаат добри заработки од давањето на тој имот под закуп. Тоа што порано беше исплатливо, односно капиталните добивки од хартии од вредност, од дивиденди, повеќе не е, поради општо познатата состојба на Македонската берза.

Капитал број 684 06.12.2012

38

www.kapital.mk

Интервју

малите добиваат бронхитис“, а ние сме мали. Нормално е кога светски економии, па дури и германската се судираат со голема криза, ние ги чувствуваме последиците, но сепак можам да кажам дека во одредени сегменти и полесно поминуваме. Нашата Влада воведе неколку атипични антикризни мерки кои беа токму во насока на одржување на стандардот на граѓаните. Прво, не ја зголеми стапката на ДДВ, иако најголем дел од земјите во Европа мораа да го сторат тоа. Освен тоа, многу неопходни производи во земјава, храна, лекови, земјоделски препарати, што порано се оданочуваа со стапка од 18%, се категоризираа во групата што се оданочува со 5%. Денешницата покажува дека тоа ги даде очекуваните ефекти. Деновиве бевме бомбардирани со информации дека ќе имаме големи отпуштања од градежната индустрија, но од тоа што јас го гледам од исплатените плати, таков тренд нема. Не дај боже, можеби ќе се случи, но лично не верувам во тоа. Видете што се случува во Словенија. Од тоа што го знам јас, сите проблеми што досега се туркаа под килим и допрва ќе излезат на виделина, експлозијата ќе биде уште поголема. Ние како млада држава, во такви услови успеавме да ја прошириме даночната база и до крајот на минтата година имаме 200.000 граѓани кои уредно декларираа дека имаат приходи надвор од редовната плата. Доколку како единица мерка за патриотизмот се земе плаќањето даноци, ние сме најголеми патриоти во Европа.

XX Сепак, зборуваме за економска стагнација и стабилност во такви услови. Дали ве загрижува тоа што Македонија не може да оствари високи стапки на економски раст што ќе го почувствуваат сите граѓани? Секако дека ме загрижуваат последиците од економската криза која ги истоштува и компаниите и граѓаните. Но, она што ми дава вистинска надеж е што се бележи силно мобилизирање на сите ресурси за

излез од кризата и конечно остварување високи стапки на економски раст. Оваа криза овозможи УЈП да се промени во начинот на работење и од еден репресивен орган, кој казнувал и наплатувал, да се претвори во партнер на стопанството кој едуцира и гради партнерски односи со компаниите.

XX Вие сте одговорен за полнењето на државниот Буџет со даноци, но кога би се прашувале Вие како да се трошат народните пари, каков би бил Буџетот? Ова за мене е многу тешко прашање и во старт признавам дека мојот став не е објективен. Кога секојдневно фокусот на работата е кон приходите, се нема време да се мисли на расходната страна, исто како и во семејството, едни се задожени за приходи, а други за расходи. Единствено што ми останува е да се грижам за расходите во УЈП, која, како што е евидентирано и во ревизорските извештаи, е многу ригорозна кон себе кога станува збор за трошењето, било за патувања во странство или во земјата, прекувремената работа и користењето на сите ресурси. Само за илустрација, дури внимаваме и на секое парче хартија како го трошиме и за што го трошиме, што само по себе говори за нашиот однос кон денарот. Примери од овој тип може да набројувам безброј.

XX Владата обелодени дека половина од долгот кон приватните компании е вратен. Имате ли Вие податок колку пари се исплатени, колку тоа може да ја подобри ликвидноста во економијата? Од позиција на една компанија, пари никогаш доволно. И така треба да биде, тоа е она што треба да ве води напред. Од она што јас го следам, а тоа е повратот на ДДВ, напуштена е практиката да се сервисира два пати неделно, туку секој ден. Враќањето на ДДВ значително ја подобрува ликвидноста на компаниите, и јас што и да додам во овој дел може да биде сфатено на овој или на оној начин. Ова прашање го покрена бизнис-заедницата и колку повратот на ДДВ може да влијае на ликвидноста најдобро може да одговорат тие. Јас само може

Македонија има многу милионери ако зборуваме за денари, но не е занемарлив ниту бројот на оние што заработуваат во милиони евра или долари. Според последните податоци што ги објавивме, сите десет најголеми зарботки лани се над милион евра. Тие потекнуваат од веќе познати бизниси, поединци, кои своето знаење, умеење и искуство успеале да го материјализираат по пат на преговарање, посредување и тоа не само во земјава, туку и меѓу светски мултинационални компании

да потврдам дека имаше доцнење, но никогаш не било на толку критично ниво како што се доби впечаток во јавноста.

XX Како одлучува Управата во која фирма ќе врши инспекција, односно контрола? Како знаете кои се најризчни даночни обврзници? Анализата на ризикот и проценка на најризичните даночни обврзници коишто ќе бидат предмет на контрола е процес што повеќе години е силно етаблиран во УЈП. За тоа најдобро говорат бројките. Од 2006 година кога 280 инспектори направиле контроли кај околу 25.000 даночни обврзници и утврдиле низа незаконитости и неправилности како што е помалку платени даноци, оваа година со 180 даночни инспектори, направени се за половина помалку контроли, а нето-даночниот ефект е зголемен дури и до 15 пати. Согласно со најдобрите светски практики, имаме развиено систем со посебни индикатори кои за секоја компанија укажуваат степен на ризичност, односно дали е ургентно да биде контролирана, во кој сегмент, кој профил на инспектори да ја конторлираат. Тој систем на анализа на ризикот секојдневно се надградува, и од година во година, доаѓа до прочистување на листата и се дефинираат компаниите кај коишто постои неопходност од спроведување контрола. Одговорно тврдам дека споредено со сите земји во регионот, ние сме најмалку десет чекори понапред од другите, па дури и од земји-членки на ЕУ.

XX Што покажува овој систем, кои се најризични сектори во земјава за плаќање даноци?

www.kapital.mk

Капитал број 684 06.12.2012

Интервју

39

Колку ќе се продлабочува кризата, толку повеќе ќе ни треба даночна амнестија

На пример, градежништвото е еден од најризичните сектори. Има одлични градежни компании, меѓутоа и такви коишто претежно се занимаваат со градежништво, кои навистина се движат по работ, со едната нога во легалната, а со другата во сивата економија. Тие внесуваат голема правна несигурност во целата индустрија и сите 26 гранки кои гравитираат околу градежништвото. Ризични се, исто така, и индустриите што се знамиваат со откуп и преработка на секундарни суровини, пред с$ на металите. Во последните месеци заедно со колегите од финансиската полиција разбивме цели синџири на фантом-фирми кои правеле големи злоупотреби со ДДВ со откупот на секундарни суровини. С$ уште не се довоно уредени правилата на игра во оваа индустрија и од тој аспект за даночни цели важи за високо ризична. Услужната дејност исто така спаѓа во високоризична категорија, меѓутоа во услужна дејност спаѓаат и нотарите, извршителите, приватните здравствени установи, за кои не можам да кажам дека се ризични. Некои категории како водоинсталатери, молери, приватни офталмолошки ординации кои нудат оптичарски услуги покажуваат елементи на висока ризичност и генерираат сива економија.

XX УЈП с$ повеќе се фокусира на електронското работење. Кои се предностите од тоа за приватните компании и како се навикнуваат тие на овој начин на работење? Прво се скратува времето. Секој еден чекор и обврска што ја има даночниот

обврзник кон УЈП е измерен во часови, денови за пријава на ДДВ. Месечните даночни обврзници, на пример, треба да поднесат пријави за ДДВ 12 пати во годината, во зависност од основната дејност, може ќе имате и по неколку исправки на даночната пријава. Ако сето тоа го симплифицираме по електронски пат и јасно кажеме дека со просечни вештини, потребни се само 15 минути од вашата канцеларија да ја исполните обврската што претходно одземала од 4 до 8 часови, бенефитите се огромни. Поразвиените компании веднаш може да ги валоризираат заштедите, помалите кои не се свесни за трошоците за комуникација со даночните управи ќе ги сфатат подоцна. Меѓутоа, истрајно се оди кон прифаќање на електорнски услуги и електронската комуникација, бидејќи тоа го наложува и ова современо време на живеење. Друг момент е тоа што електорнските комуникации овзоможуваат да нема физички контакт меѓу даночниот обврзник и службеникот. Секогаш кога има физички контакти постојат можности за некакво манупулирање од типот познанство со службеничката на шалтер, па преку ред да ја доставите пријавата. Тоа веројатно ќе ги изреволтира останатите. Тој начин на работа остава можност за ситна корупција и градење систем на недоверба во системот. Електронско пријавување е транспарентно, не остава можност за фингирање на податоци. Едноставно, станувате поголеми господари на своето време, а што е времето нема потреба да објаснувам.

XX Што се случи со вашата идеја за воведување даночна амнестија? Дали сте разговарале со претставници од Владата, какво е расположението за еден таков потег? Јас с$ уште стојам зад тоа што го кажав и пред две години. Сметам дека и денес оваа тема е многу актуелна и вреди да се дискутира за ова и да се бара начин како да се спроведе. За да се имплементра, потребно е да се вклучат сите, и државата и стопанството, да разговараме и со оние „сенки“ што ги имаат парите надвор од земјава за да се најде модел како тие да ги донесат парите што ги чуваат надвор во земјава. Треба да се изгради доверба за еден ваков проект. С$ додека трае кризата, ова прашање ќе станува се поактуелно. Сметам дека даночната амнестија во насока на привлекување на капиталот од странските банки во земјава е повеќе од потребно. Министерот за финансии, Зоран Ставрески, ја остави отворена можноста за дијалог, а го изнесе и неговиот личен став дека не е поборник на даночните амнестии. И јас се сложувам со тоа дека амнестијата има две страни, меѓутоа дали условите на криза се факторот што ќе пресуди во корист на спроведување на таков потег, останува прашање на кое треба да се добие одговор низ една широка јавна дебата. Минатата недела го одбележавте денот на даночниците најавувајќи неколку новини во работењето на Управата за јавни приходи. Колку сте задоволен од резултатите што ги постигнавте годинава, какви промени може да очекуваат даночните обврзници? Реално да кажам, задоволен сум од резултатите што ги постигна Управата за јавни приходи оваа година во вакви економски услови, но човечки е да се признае дека секогаш може и подобро. Сите вработени во УЈП, од топ-менаџментот па до секој даночен службеник ги знаат нашите приоритети, а најголем предизвик на секој даночник е да открие каде се можностите за проширување на даночната база. Бидејќи постои јасна одредба дека нема зголемување на даноците во земјава, а како и сите други, и ние имаме потреба од зголемување на приходите од даноци, тоа единствено може да се постигне преку зголемување на даночната база. Тоа не значи дека на мала врата ќе се наметнуваат нови обврски, туку напротив, да се открие кои се зоните што не се доволно опфатени со оданочување и она што се нарекува сива зона, да го адаптираме во легалната економија.

Kapital Akademija...

member of KAPITAL MEDIA GROUP

...Za da znaeme pove}e! I samite da si pomogneme...

ОБУКА

МЕЃУНАРОДНО ДВОЈНО ОДАНОЧУВАЊЕ И ДАНОКОТ НА ЗАДРШКА 21 декември 2012

Данокот на задршка е регулиран во Законот за данок на добивка, а се однесува на меѓународни трансакции кои се се почести со зголемената глобализација и меѓуграничната размена. Како да препознаеме кога и дали треба да пресметаме или нам да ни пресметаат данок на задршка? Како да избегнеме ситуација да не бидеме двојно оданочени? Со цел да не се наметнува ист или истовиден данок на ист даночен обврзник за еден ист временски период и на иста даночна основа, земјите би требало да бидат прецизни и јасни во своите законски решенија за тоа што ќе биде предмет на оданочување кај нив.

КаКо Да го наДМинЕМЕ оВоЈ ПроБлЕМ? КаДЕ Да ПоБараМЕ оДгоВор – рЕшЕниЕ Во уСлоВи Кога иМаМЕ ДВоЈно оДаноЧуВањЕ на нашитЕ ДЕлоВни аКтиВноСти .... ЕДноДнЕВната оБуКа ќЕ БиДЕ КориСна За ДоБиВањЕ:

наМЕнЕта Е За:

l основни насоки и инструкции кои чекори да ги превземеме кога сме соочени со двојното оданочување l кои постапки од нас ги очекува уЈП l како да ги разбереме Договорите за избегнување на двојното оданочување l како да го оствариме правото на даночните намалувања / изземања согласно Договорите за избегнување на двојното оданочување Преку практични примери и пополнети обрасци ќе се обидеме да ја доближиме оваа проблематика до секојдневното работење на деловниот субјект.

l Финансиски менаџери l Сметководители l Даночни администратори / работници l Сопственици на компании l Претприемачи

ПрЕДаВаЧ:

М-р Катерина Бошевска

финансиски директор на EOS Matrix Македонија и финансиски консултант за Источна Европа. Ангажирана е како надворешен соработник и тренер-обучувач за теми од областа на финансиски менаџмент од реномирани тренинг агенции-консултантски куќи.

Сите заинтересирани за учество на оваа обука можат да се пријават најдоцна до 10 Декември 2012 година. Проектот Kapital Akademija... е формиран на 25.09.2011 l

l лица за контакт: Гордана Михајловска, Бобан Ѓорѓиевски l е-маил: akademija@kapital.com.mk l 02 3298 110

специјален прилог

Како вашиот производ да стане

LoveBrand

13

деКеМВри 2012

Во ова издание на специјалниот прилог “Брендови” ќе дознаете:

С$ за разликата помеѓу брендови и стокови марки, таканаречени private labels!. Зошто многу македонски компании се решават да произведуваат за туѓи брендови наместо да инвестираат во сопствен? Која е разликатa во цена кога се произведува стокова марка во однос на бренд? Зошто визуелниот изглед на брендовите е клучен за да се освојат емоциите и довербата на потрошувачите? Кои се клучните совети кон кои треба да се држите кога го дефинирате и креирате изгледот, логото, изборот на бои за вашиот нов бренд? Ви нудиме корисни совети како најефикасно да ги искористите новите технологии во градење позитивен имиџ за вашиот бренд.

Нови трендови кои треба да се искористат и замките кои треба да ги избегнете. Слабите брендови не можат да се ревитализираат само со помош на социјалните мрежи и повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: sanja.savovska@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 104

Лица за контакт: ГордаНа МихајлоВСКа Сања СаВоВСКа

...Политика... Опасни и радикални пОраки Од верските лидери

Komu slu@at "bo@jite slugi"?

пишува:

Максим ристески

maksim.risteski@kapital.mk

Поглаварите на верските заедници во актуелната чувствителна ситуација на меѓуетнички план привлекоа големо внимание, но не го испорачаа она што се очекува од нив. Напротив. Во

недостиг од духовен капацитет за автентично наметнување, повторно тргнаа по лизгавиот терен на тврдата политика, потпирајќи се на ветувачки подадената рака од политичките елити, при што го губат интегритетот и дел од верниците продолжува на стр. 44-46

Капитал број 684 06.12.2012

42

www.kapital.mk

политика

Груевски во САД договори универзитетска и лекарска соработка. Инвестиции?

П

ремиерот Никола Груевски ја заврши својата посета во САД. По бизнис-промоциите во Детроит, Хјустон, Лос Анџелес и Сиетл, и средбата со македонската дијаспора, премиерот заедно со својот владин тим се враќа во Скопје. Конкретни резултати и најави од посетата во САД засега нема, освен потпишаната спогодба за соработка со Универзитетот Оукланд и најавата за размена на лекари меѓу Македонија и САД. Додека

> БРОЈКИ

1.000

деца од социјално загрозени семејства зимава ќе се одмораат бесплатно во нашите зимски рекреативни центри. Изборот на децата ќе го врши комисија во центрите за социјална работа.

лекарите во земјава незадоволни од мерките на министерот Никола Тодоров штрајкуваат веќе две недели, премиерот Груевски, како здравствениот систем да не ни е пред колапс, дури во Америка лобира за размена на медицински персонал. За оправданоста на владиното „роуд шоу“, во прилог не му одат ниту статистичките податоци за странските инвестции, кои бележат пад оваа година.

Со идеи за големи држ тешко до траен мир н

1.720

луѓе работат во технолошкоиндустриски развојни зони каде што се сместени странските инвеститори во земјава. Според најавата на министерот за финансии, Зоран Ставрески, до крајот на 2013 година таму ќе работат 6.000 лица.

100

илјади луѓе помалку оваа година го користеле железничкиот сообраќај, покажува статистиката во земјава. Доколку не се осовремени не само што ќе се намалува бројот на лица што го користат овој превоз, туку с$ пореално е дека никој веќе нема да го зема железничкиот превоз за опција

facebook

Според академиците на МАНУ аспирациите на соседите кон Македонија нема да замрат с$ додека не замре нивното сфаќање на поимот нација по теркот на 19 век. Тие можат единствено да се оценат како здружено насилно пресекување на развојот на македонската борба за независност пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

1

Како што тргнала работата Харадинај и Нобелова награда за мир ќе добие ... Кети Гетева

2

Демократијата ни затропа на врата. Ама на непознати не отвораме! Предраг Кукиќ

3

Се собраа Ванчо Петрушевски, Благоја Чоревски, Софија Куновска и Петар Арсовски, а им се придружи и Есма Реџепова. Не, не, не спремаа мјузикл, расправаа за Генералниот урбанистички план. Срѓан Стојначов

фотографија:

Фотоархива на Капитал

Б

ез промена на сфаќањето на поимот нација и национализам на Балканот не е можно да се гарантира траен мир ни после 100 години од завршувањето на Балканските војни. Доколку не биле овие наменски војни за уништување на македонското национално чувство многу е веројатно дека Македонија ќе добиела автономија под Турција по примерот на Албанија“. Ова го тврдат дел од македонските академици кои учествуваа

на научен собир на тема „Сто години од Балканските војни“, кој неделава се одржа во МАНУ. На симпозиумот беа потенцирани и фактите дека Балканските војни дојдоа како последица од опасноста дека доколку не биде окупиран навреме македонскиот народ ќе се самоосвести и ќе формира сопствена држава. За претседателот на МАНУ, академик Владо Камбовски, Балканските војни од историски аспект не може да се гледаат никако поинаку освен како здружено насилно пресекување на развојот на македонската борба за независност, а, според него, најголем проблем е што дел од тие концепции с$ уште не се изумрени. „Дали и кога на Балканот ќе имаме траен мир? Кога балканските народи и влади на поимот нација ќе гледаат како збир од културни сличности, а не како етнички

www.kapital.mk

Политичките амбасадори ги "надминаа" кариерните!

С

о отповикувањето на амбасадорот Игор Илиевски од Чешка заврши смената на македонските амбасадори. До крајот на оваа година не се најавени нови промени. Така, во моментов соодносот на кариерни амбасадори наспроти политички назначени амбасадори е 18 наспрема 19. Ваквата слика за македонската дипломатија уште еднаш покажува дека во земјава и покрај законската обврска, две третини да се кариерни дипломати,с$ повеќе се поставуваат политички назначени амбасадори.

ржави, на Балканот! чисто предодредена творба. Транзицијата како единствен пат кон демократијата, за жал, сите на Балканот н$ врати еден стадиум поназад кон времето на концептите за големи и чисти држави“, констатира Камбовски. Поранешниот министер за правда и за одбрана и професор на правниот факултет, Владо Поповски, излезе со интересна теза дека во Балканските војни е поразена идејата за македонска нација. Како што вели Поповски, доколку не биле Балканските војни според познатите информации би можело да се смета дека Македонија би можела да добие автономија во рамките на Турската империја, но секако со изразена поддршка на големите сили. „Турција излегува со предлог на Македонија да & се даде автономија со христијанин гувернер и на Албанија да & се даде автономија, но со претставник од турската династија. Значи тоа што беше побарано од балканските држави како ултиматум за војната Турција го понуди на маса. Меѓутоа, тие држави не ја прифатија таа понуда од страна на Турција, бидејќи пред почетокот на војната имаа склучено договор не за автономија на турските провинции на Балканот, туку за освојување и поделба меѓу балканските држави“, вели Поповски. На симпозиумот се наметна и прашањето зошто македонската страна воопшто не е застапена и нема свој претставник на букурешките преговори за мир. Академикот Блаже Ристевски тврди дека пропагандите на околните земји токму пред Балканските војни резултирале со јака база на домашни слуги на странските интереси внатре во Македонија. „Ние останавме во Букурешт без претставник најмногу поради фактот дека ВМРО во и непосредно пред војните целосно беше ставено во служба на Бугарите. Нивните луѓе и чети учествуваа во сите најголеми битки на бугарската војска“, тврди Ристовски. Академиците констатираа и дека погрешно е сфаќањето кое се пласира во јавноста дека историчарите треба да се само обични фактографи или запишувачи на голите факти. Според нив, ако историчарот не ги коментира фактите нема да знае кои се важни за да ги издвои.

Капитал број 684 06.12.2012

буМ-Трес

КоМенТар

43

Мендух Тачи

лидер на ДПА

В

о Чаир ќе забраниме да се пее песната „Македонско девојче, а албанското знаме никогаш нема да биде помало од македонското“. Немој Тачи, ги исплаши Македонците! А и Албанците ти поверуваа...

сали бериша

премиер на Албанија

А

лбанофобијата, или стравот од Албанците, денес кружи низ Балканот како сенка“. Бериша не може да сфати зошто соседните земји не ги примаат со насмевка постојаните закани дека Голема Албанија кај и да е ќе стане реалност!?

МеТодија КолосКи

претседател на ОМД

О

бединетата македонска дијаспора бара основање министерство за дијаспора. Во криза кога сите земји затвораат министерства, нашата дијаспора бара ново. Ако се суди по сработеното на пратениците од дијаспората, прашање е што би работело ваквото министерство.

twitter 1 Тонка@Smrtnikot

Чедо божјо господ гледа се,затоа јас возам џип со затемнети стакла.#ПрвТвитНаПапата

2 mitkav@mitkav Отворив фирма нека се луфтира.

3 Џентлмен Филип@TheSoulblighter Одам јас на тендер и на врата ми викаат: Ништо дечки, приватна забава.

Максим ристески maksim.risteski@kapital.mk Поглаварски вид со политичка перспектива

В

ерските заедници треба да стојат што подалеку од политиката, сметаат голем дел од граѓаните, сигурни дека правилно резонираат, иако грешат. Во природата на организираното практикување на верата е општествените феномени да се набљудуваат низ богоцентричен критериум. Во христијанството се верува дека во Новиот завет во есенцијална форма се конзервирани, со неограничен рок на траење, одговорите на сите прашања со коишто се соочува човештвото. На духовниците е да ги препознаат дилемите за кои решението е предвидено во светата книга. Во однос на општествениот живот, таков третман имаат политиките поради кои верниците со силата на земниот може да бидат ставени од другата страна на божјиот закон. Ова се ситуации во кои црквата, но и другите верски заедници не смеат да изигруваат наивност, туку се должни да покажат став, со грижа за луѓето што им се довериле. Во ваквите случаи се надминува ограничувањето од познатата христова изрека - царевото на царот, божјото на Бога - и тогаш зборот на духовникот ја има силата и кога темата е политиката. Прашањето е каде се верските лидери во Македонија во однос на овој критериум? Моментот е таков што бара да проговорат со јазикот на мирот на којшто учат и Куранот и Библијата. Лидерот на ИВЗ, Сулејман Реџепи, даде големоалбанска изјава каква што не се осмелуваат да изречат и ликови од калибарот на Зијадин Села. Архиепископот Стефан го бранеше премиерот Никола Груевски од Албанците пожестоко од институциите со такво задолжение. И со двете пораки се промашуваат интересите на граѓаните. Одработуваат со дневно-политичка кусогледост оние од кои се очекува да имаат увид во перспективите на вечноста.

Капитал број 684 06.12.2012

44

политиКа

Фото: МИА

опасни и РадиКални поРаКи од веРсКите лид

Komu slu@at "bo@j пишува:

Максим Ристески maksim.risteski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

П

рашање е дали од најповиканите промотори на мирот и на соживотот - верските лидери во Македонија, деновиве искрено може да зазвучи дури и најосновната порака на исламот и на христијанството содржана во поздравот „салам алјекум“ или во неговата смисловно идентична христијанска варијанта, „нека мирот биде со тебе“. Поглаварот на Исламската верска заедница, Сулејман Реџепи, си дозволи да ја толкува божјата волја, па да излезе со став дека Бог праќа порака за обединување на албанските земји, прекршувајќи повеќе од принципите содржани во Куранот што им се познати и на аналфабетите. Притоа, го игнорираше дури и тоа што во Македонија, освен Албанците, муслимани има и во другите етнички заедници, поради што се изгуби смислата од него да се бара почитување на другиот, на различниот, што е универзална верско-етичка вредност која ја содржи основата на идејата за толеранција: „Обединувањето на албанските земји е божја волја и затоа имаме обврска да ги вратиме така како што биле порано.

Поглаварите на верските заедници во актуелната чувствителна ситуација на меѓуетнички план привлекоа големо внимание, но не го испорачаа она што се очекува од нив. Напротив. Во недостиг од духовен капацитет за автентично наметнување, повторно тргнаа по лизгавиот терен на тврдата политика, потпирајќи се на ветувачки подадената рака од политичките елити, при што го губат интегритетот и дел од верниците Обединувањето на силите на албанскиот народ на сите нивоа ќе стане реалност, а Албанија ќе има единствена граница, таа која ја создал Бог“, изјави Реџепи. На изјавата пак, на архиепископот Стефан дадена на неодамнешното осветување храм во населбата Аеродром можеби не може да & се припише таков степен на провокативност, но неоспорно е дека „вордингот“ на поглаварот на Македонската православна црква поттикнува недоверба кон албанската заедница и ја колективизира вината за поединечните инциденти. Изјавата воопшто не содржи духовна порака соодветна за смирување на тензиите, туку со неа се испорачува барање какво што може да стигне до надлежните институции задолжени за безбедноста од кој и да е друг фактор во државата: „Храмовите наши им се првите цели по коишто нишанат и гаѓаат по нас. Како да се разбере палењето знаме на некоја институција или држава, претепувањето невини граѓани во автобуси и на улица. Во овој момент би апелирал

до сите кои се задолжени да го чуваат редот и да преземат мерки“, изјави архиепископот.

Какви се, а какви треба да бидат настапите на верските лидери?

Јасно е дека од верските поглавари се очекуваат поинакви пораки, со духовна моќ да ја прочистат „лошата крв“ меѓу заедниците, особено во општество како нашето, во кое прашање од највисок приоритет е да се сочува и (ако може) да се надгради с$ помалата меѓуетничка и меѓуверска толеранција, која е услов за опстанок на државата или барем на безбедноста. Во Македонија на овој план одамна не се очекува решение од политичарите, со што МПЦ и ИВЗ добиваат уште поголема одговорност во сферата на нивното влијание (која е релативно голема) да се повикаат на нивниот авторитет кој извира од долга, древна традиција, а во крајна инстанца

www.kapital.mk

капитал број 684 06.12.2012

политика

дери

45

Шврговски го правда реисот – бил еуфоричен

Д

Фото: Матици на иселеници

ржавното јавно обвинителство нема да презема никакви постапки против поглаварот на ИВЗ реис-ул-улема Сулејман Реџепи поради неговите изјави дека „Обединувањето на Албанците е божја волја и дека е незамисливо да живеат во пет држави“, иако многумина во овие изјави препознаа повици за етничко чистење и истапи против верската толеранција во земјава од позиции на радикални исламски политички организации.

- Таквите изјави се доста непримерно дадени, но во една еуфорична атмосфера и затоа не спаѓаат во доменот на постапувањата на јавното обвинителство - изјавил државниот обвинител Љупчо Шврговски.

jite slugi?" и од Бог и да испратат соодветни пораки со автентично потекло од светите книги – Библијата или Куранот. Причината што со духовен речник поглаварите ни се обраќаат само на верски празници (кога и не може да биде поинаку), а во меѓувреме тие бистрат-матат политика, е во тоа што или немаат духовен капацитет за автентично наметнување или им се додворуваат на политичките партии, при што се открива степенот на влијанието што го имаат политичките елити врз МПЦ и ИВЗ. Јавна тајна е дека односот на силите во Синодот на МПЦ зависи од тоа кој е на власт во државата, зашто дел од епископите на МПЦ негуваат афинитети кон едната или кон другата од двете доминантни политички опции, па со промената на власта почнуваат да функционираат претходно воспоставените линкови од заемен интерес. Ако во времето на СДСМ се слушаше зборот на митрополитот полошко-кумановски, Кирил, иако тој не беше поглавар, ситуацијата целосно се измени по изборот на архиепископот Стефан (во 1999 година) со голема поддршка на претставниците на и тогаш владејачката ВМРО-ДПМНЕ во Црковно-народниот собор. Секако дека под секуларност во општеството не се подразбира атеизам, како што забележува архиепископот, но со невнимателни политички кокетирања од страна на црквовниот врв дел од верниците се одвраќаат од црквата. За ситуацијата во ИВЗ доволно е да се спомене дека изборот на актуелниот поглавар на ИВЗ (во 2006 година) беше

зачинет со барут од пушкарење со политичка заднина, при што упатените тврдеа дека Реџепи е избран со одлучувачка поддршка на ДПА (наметната со аргументи какви што може да понуди кондовецот Агим Красниќи, моментално на одлежување затворска казна), истата партија која пак, за насилните инциденти во џамијата Иса-бег (во 2010 година) директно го обвини градоначалникот на Чаир од редовите на ДУИ, Изет Меџити. Ваквиот интерес на албанските партии за влијание во ИВЗ зборува за нивната желба на важни позиции во верската заедница да поставуваат свои луѓе кои ќе ги стават и минбарите (местата за проповед во џамиите) во изборно-политичка функција. Дека верските заедници потфрлаат според духовните критериуми и во актуелната, чувствителна ситуација на меѓуетнички план се сложуваат дури и дел од нивните високи достоинственици. „Верските заедници во Македонија не го прават тоа што се очекува од нив во актуелната ситуација. Причината е големата недоверба меѓу етничките заедници, на којашто не се имуни ниту верските заедници. Таква е реалноста, која за жал, се отсликува и во пораките на верските лидери“, изјави митрополитот и портпарол на МПЦ, Тимотеј. И колумнистот Рамадан Рамадани, кој е поранешен имам во Исабеговата џамија поврзуван со радикалниот ислам (и покрај неговото оградување), смета дека МПЦ и ИВЗ не ја оправдуваат довербата на граѓаните која на анкетите ги

рангира на врвот од листата со организации на коишто може да им се верува. „Двете најголеми верски заедници не се на нивото на задачата и воопшто не ја оправдуваат големата доверба што и според анкетите ја имаат кај граѓаните. Треба да дејствуваат сосема спротивно од ова што сега го демонстрираат, поставувајќи се како квазизаштитници на Албанците или на Македонците. Причината поради која вака се поставуваат првенствено треба да се бара во нивната организациска нефункционалност – МПЦ има проблеми во односите со СПЦ околу признавањето на статусот, ИВЗ е во големи административни проблеми. Наместо да работат на тоа, тие се саморегрутираат во политиката“, вели Рамадани, кој & забележува и на Комисијата за односи со верските заедници, особено на претседателот на ова тело, Валентина Божиновска, дека не успеала да ја зачува неутралноста со тоа што ги прокоментирала изјавите на поглаварот на ИВЗ, а не и оние на архиепископот. За Божиновска во изјавата на архиепископот Стефан нема ништо спорно, туку напротив, таа во неа чита израз на духовно татковство. „Пораката од неговото блаженство г.г. Стефан може да ја сфатиме како вистинска, суштинска, како што прилега на еден духовен татко на нацијата, без притоа да ме разберете погрешно дека како православна го бранам православниот духовен отец. Тој само повика до надлежните институции за одбрана на загарантираните уставни права и човекови права, а притоа, повикот имаше и духовна крепост кон верниците, бидејќи без разлика на политичката припадност, никому не му е сеедно да го видат запалено црковното и националното знаме и на прослава некој да го злоупотреби присуството на премиерот Груевски и да го нападне. Таквата негова реторика кон верниците лично ја протолкував на следниот начин - тоа што сме смирени не значи дека не сме будни, а будноста е важна во овие мигови за да не се случат непосакувани тенденции, конфликти, кои еден ден сите ќе н$ засегнат и ќе ни биде жал“, изјави Божиновска за „Капитал“. Изјавата на реис-ул-улема Реџепи за неа е противуставна, против суверенитетот и неповредливоста на границите на Македонија и во неа тој еднострано им се обраќа само на Албанците-муслимани.

Капитал број 684 06.12.2012

46

политика

„Создаде хаос, немир и тревога во државата, што сметам дека е недолично за еден лидер, а особено за верски лидер“, вели Божиновска, која смета дека идеално би било доколку двајцата лидери заедно го осуделе палењето и осквернувањето на знамињата. Директорот пак, на Секторот за верско образование во ИВЗ и поранешен поглавар на заедницата, Јакуб Селимовски, смета дека Реџепи е жртва на погрешна медиумска интерпретација. „Немам впечаток дека верските заедници испраќаат несоодветни пораки. Барем кога зборуваме за ИВЗ, ние секогаш во пораките за верските празници зборуваме за толеранција. Пораката на поглаварот Реџепи е извадена од контекст. Прво, треба да се има предвид моментот кога

е изречена, а тоа беше по повод реткиот јубилеј на албанскиот народ. Тој е Албанец и изјавата ја даде како Албанец, а не како поглавар на ИВЗ. Второ, кога зборуваше за обединување на државите каде што живеат Албанците тој ја имаше предвид Европската унија“, изјави Селимовски за „Капитал“. Македонскиот превод на поговорката „се прави поголем папа од папата“, имајќи го предвид однесувањето на верските лидери, би бил – поголеми политичари од политичарите. Бидејќи од духовно непринципиелната соработка меѓу политичките партии и верските заедници првите профитираат, а вторите се компромитираат, резултатот е како што вели народот - поради попот Никола луѓето да не го почитуваат и свети Никола.

Тимотеј

митрополит дебарско-кичевски

В

ерските заедници во Македонија не го прават тоа што се очекува од нив во актуелната ситуација. Причината е големата недоверба меѓу етничките заедници, на којашто не се имуни ниту верските заедници.

Јакуб Селимовски

последен реис-ул-улема во поранешна СФРЈ

П

ораката на поглаварот Сулејман Реџепи е извадена од контекст. Прво, треба да се има предвид моментот кога е изречена, а тоа беше по повод реткиот јубилеј на албанскиот народ. Тој е Албанец и изјавата ја даде како Албанец.

Валентина Божиновска директор на Комисијата за односи со верските заедници

П

ораката од неговото блаженство г.г. Стефан можеме да ја сфатиме како вистинска, суштинска, како што прилега на еден духовен татко на нацијата, без притоа да ме разберете погрешно дека како православна го бранам православниот духовен отец.

Рамадан Рамадани поранешен имам на ИВЗ

Д

вете најголеми верски заедници не ја оправдуваат големата доверба што и според анкетите ја имаат кај граѓаните. Треба да дејствуваат сосема спротивно од ова што сега го демонстрираат, поставувајќи се како квазизаштитници на Албанците и на Македонците, саморегрутирајќи се во политиката.

www.kapital.mk

Капитал број 684 06.12.2012

EDITorial…

47

Глувци на дожд Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

Н

е е познато дали воопшто постои потажен облик на човечкото постоење од конформистичкиот, ама практиката докажала дека токму оваа карактерна особина, која на Македонецот му е генетски всадена, е една од главните причини што денес сме овде каде што сме, закопани во точка на прилично големо растојание од целите што сме си ги задале пред себе во секоја сфера на живеењето. А конформизмот во Македонија просто зрачи од сите страни. Еве, на пример, минатата недела осамна вест дека во општина Охрид ќе се вработат 32 државни службеници. Малку пред тоа општина Куманово распиша оглас за вработување на 69 службеници, а и бројките за стотици нови отворени работни места во скопските јавни претпријатија никој не успеа да ги демантира. И како што наближува март, нивниот број се очекува да расте... сега... Каде е тука суштината? Критиките дека партиите на власт (на централно или на локално ниво) ја полнат администрацијата се секојдневие. Јасно е како политичарите креираат армија од партиска војска која потоа ја користат. Но... Ајде да ја свртиме тезата обратно, па да се запрашаме како е возможно работата за државата да биде најатрактивна за нашите граѓани! Вклучувајќи ги и оние со IQ над 140! (Чудо невидено е како генијалци се тепаат за да работат во министерство!) Зошто Македонецот мора секогаш да го избере полесниот пат и линијата на помал отпор? Да се задоволи со 200-300 евра плата, работно време од 8 до 16 часот и слободни денови за празници? И така да му помине целиот живот. Па кога ќе го прашаат како е, да каже „Ќути, може и полошо“... А дека може и подобро не знае. До таа димензија не стасува... За подобро не размислува.

Да посака да стигне во височините, со длабочината на неговиот ум, со постојаното себенадградување? Да не дозволи да се претопи во средината! Да почне да ја менува! Да не бега надвор. Затоа што и тоа е полесниот пат! Половината милион иселени Македонци истото го зборуваат. Трагедијата е што најмалку уште половина од таа бројка истото го планираат. Тоа е истиот феномен, надграден потоа со големата грижа кон татковината што најголемиот дел од иселениците ја манифестираат преку патриотските здруженија и изјави... А кога требало избрале да не се борат! ли во партиите... Конформизмот на Македонецот да се задоволи со партиски лидер „даден од Бога“, иако лично не се согласува со неговите ставови! Ама конформистички го прифаќа, оти станал на пример, пратеник! Жена му судија, а брат му, кај и да е, директор во родната општина. Или ако е на власт, можеби станал и министер. Па што повеќе би посакал? Секојдневната ерозија на сопственото „јас“ ќе ја игнорира. Оти сега му е времето, додека се „неговите“... Или во јавните претпријатија, каде што му директорува партиско дете, со нула искуство и со нула професионални квалитети. Или во судството... каде што и судијата знае дека историјата ќе се чуди на казната што (не) ја доделил, ама телефонот заѕвонил претходно, а тој кажал конформистичко „Да, молам“ кога ја кренал слушалката... Или во новинарството, каде што конформизмот доживува процут! Ништо што напишал не мисли или знае дека не е вистина, ама уредувачката политика била таква.. А плата требало да се заработи... Или во соработката со странските фондации. Конформизмот наспрема нив и грантовите кои се делат, упорно терајќи проекти за кои дискутабилноста е најмала забелешка. До кога вака?

тука не се партиите виновни. Тука сме самите ние! Не може главната амбиција да биде просекот! Златната средина... наведнатата глава што сабја не ја сече... врапчето во рака, наместо гулабот... Саде мудри мисли коишто ни го осакатиле духот! Ни ги пресекле крилата. Каде е визијата на овој народ? На секој наш граѓанин? Пред да каже дека преживува во услови кои не се погодни за визионерство (и осмелување), искрено нека одговори дали има нагон од него да стане нешто!? Светот да чуе и да разбере за неговото постоење? Да не биде само име на партиски список и да не остари чекајќи партиска препорака?

нглискиот писател Колин Вилсон дал една многу добра дефиниција... па вели: „Просечниот човек е конформист. И ја прифаќа мизеријата, неправдата и катастрофата со стоицизам на крава која седи на дожд“... Нашата слика веќе ни на збир од крави не личи... Тажни и покиснати личиме на глувци... Во меѓусебна борба да се влезе во системот за да може да се гризе државниот буџет. И додека не се појави мачка што ќе стави ред, ова накиснато оро ќе продолжи да се игра по чекорите кои по две децении живуркање се доведоа до точка на совршено повторување на конформистичкиот ритам..

Е

„Просечниот човек е конформист. И ја прифаќа мизеријата, неправдата и катастрофата со стоицизам на крава која седи на дожд“... Нашата слика веќе ни на стадо не личи... Ова е збир од тажни и покиснати глувци!

И

И

А

Капитал број 684 06.12.2012

48

Интервју

www.kapital.mk

Интервју

ENER ovozmo`u site zasegnati vlijaat vrz nos Разговаравме со претставниците на Министерството за информатичко општество и администрација и на Проектот на УСАИД за унапредување на инвестирањето и извозот за тоа што с$ овозможува надградениот Единствен национален електронски регистар на прописи – ЕНЕР и Проценката на влијанието на регулативата (ПВР) пишува:

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

П

Гордана Гапиќ Димитровска МИнИстерство за ИнфорМатИчКо оПштество И адМИнИстрацИја

ред извесно време Министерството за информатичко општество во соработка со Проектот на УСАИД за унапредување на инвестирањето и извозот, на јавноста & го претставија новото решение на ЕНЕР – Единствениот национален електронски регистар на прописи. Се работи за интернет-платформа преку која сите засегнати страни – граѓани, бизниси, невладини организации, претставници на владини институции – можат да доставуваат предлози, мислења и забелешки при креирањето на законските регулативи. ЕНЕР сега е надграден и усовршен, а со Горан Лазаревски од Проектот на УСАИД и со Гордана Гапиќ–Димитровска, раководител на одделението за следење и усогласување со европското законодавство при Министерството за информатичко општество и администрација, разговаравме за тоа што нуди сега ЕНЕР и зошто е корисен овој електронски систем.

XX Зошто е битна платформата за Проценка на влијанието на регулативата? ГАПИќ-ДИМИтРоВСкА: За да ги согледаме придобивките од процесот на Проценка на влијанието на регулативата , односно Regulatory Impact Assessment, најнапред треба да бидеме свесни за значењето на квалитетната, конзистентна и достапна регулатива, но и потребата од активната вклученост на засегнатите страни во процесот на нејзиното донесување. Па така од започнување нов бизнис, запишување на нашите деца на училиште или добивање дозвола за градба, сите граѓани и бизниси секојдневно се соочуваат со најразлични прописи. Понекогаш

навигацијата и движењето во новите прописи може да биде навистина тешко. Понекогаш токму тие може да доведат до повеќе проблеми отколку да обезбедат соодветни решенија. Регулаторната реформа, вклучително и инструментот за Проценка на влијанието на регулативата има за цел со рационализирање и подобрување на постоечките прописи да се подобри севкупниот квалитет на општественото живеење и да се обезбеди поттикнување на поголем раст, подобар животен стандард, безбедност и здравје и просперитет за сите.

XX како настана потребата за софтверот на Единствениот национален електронски регистар на прописи – ЕНЕР? ГАПИќ–ДИМИтРоВСкА: Од големо значење при подготвувањето на законите се и консултациите, и тоа, интерните (помеѓу министерствата), а особено оние екстерните со засегнатите страни. При спроведувањето на консултациите од голема помош како за државните службеници така и за засегнатите страни е Единствениот национален електронски регистар на прописи (ЕНЕР), www. ener.gov.mk. За оние ваши читатели кои не се добро запознаени со овој систем би сакала да појаснам дека станува збор за електронски систем кој покрај постојните прописи во државава ги содржи и предлог-законите на министерствата во фаза на нивна подготовка. Кога се креираше овој систем истиот беше замислен како алатка наменета за електронско информирање на граѓаните на Македонија, невладините организации, стопанските комори, бизнис-асоцијации и правни лица, во врска со постојните прописи, предлогзаконите на министерствата во фаза на подготовка и во врска со спроведената Проценка на влијанието на регулативата поврзана со овие предлог-закони. Токму затоа, ЕНЕР служи и помага во спроведувањето на соодветни и временски координирани консултации со јавноста со што се постигнува

www.kapital.mk

Капитал број 684 06.12.2012

uva i strani da seweto zakoni уште поголема транспарентност на целокупниот процес, а воедно се овозможува и искористување на современите ИКТ-технологии кои ни стојат на располагање.

XX ЕНЕР постои неколку години, но не успеа да се популаризира во јавноста и да биде искористен за тоа што всушност беше создаден. Кои беа слабостите на ЕНЕР и како тие се надминати со усовршеното решение? ЛазаРЕвсКи: Една од поголемите слабости беше недоволниот фидбек механизам на системот, прилично ограничените можности за коментирање, отсуство на дефинирање на точните приматели на коментарите, несоодветното препраќање на барањата на јавноста до соодветна адреса во надлежните институции и уште некои помали недостатоци. Со тимот од Министерството за информатичко општество и администрација (МИОA) ги лоциравме сите тешкотии во функционирањето на ЕНЕР, и со помош на информатичката компанија којашто беше ангажирана, во период од шест месеци направивме околу 40 суштински измени во системот и може да се каже дека сега ЕНЕР го има речиси истото визуелно решение, но содржински е сосема нова алатка.

XX Кои подобрувања конкретно ги има ЕНЕР? ЛазаРЕвсКи: Сега има подобра прегледност за корисниците, односно тие можат брзо и едноставно да дојдат до потребните информации, а секој подносител може да го следи напредокот на својот коментар и одговорот од надлежниот службеник. Значи, воспоставен е систем на мониторинг и издавање извештаи, па така може да се следи квантитетот и квалитетот на работата на луѓето одговорни за ЕНЕР во секое министерство. Брзината на секој коментар е дел од извештајот што го добива претпоставениот, а коментарот не може да се загуби и да не биде одговорено на него. Тој систем на мониторинг е направен пред с$ во интерес на вработените, за да се цени нивниот ангажман, којшто не е мал.

XX Какви информации нуди ЕНЕР, на кои прашања конкретно може да одговори системот? Гапиќ–ДимитРовсКа: Што предвидуваат новите прописи? Какво влијание ќе има прописот за мене? Дали ќе го подобри мојот живот или бизнис? Како и каде можам да ја кажам мојата

загриженост? Ова се низа на легитимни прашања кои граѓаните и бизнисите си ги поставуваат секојдневно и токму процесот на проценка на влијание на регулативата, преку консултациите, го овозможува канализирањето на овие прашања до надлежните институции.

XX може ли една практична примена на ЕНЕР да илустрираме за нашите читатели? ЛазаРЕвсКи: ЕНЕР може автоматски да ги проследува коментарите до цела група потенцијални корисници што ќе покажат интерес за одредена тема. Секој што се регистрирал на системот и ќе кликне, на пример, на полето „субвенции“, понатаму ќе ги добива сите коментари, предлог-закони, подзаконски акти и сл., практично с$ што од регулатива постои на таа тема. Системот ве одржува во постојана интеракција, што порано не беше случај.

XX Како ќе ги привлечете граѓаните, бизнисите и другите засегнати страни да го користат ЕНЕР? ЛазаРЕвсКи: Ние со стопанските комори во земјава имавме консултации и претходно, тие бие вклучени во идентификувањето на потребите за ЕНЕР и лоцирањето на слабостите на стариот систем. Во моментот кога ова интервју ќе излезе од печат, во Струмица ќе се случува семинар, каде што претставници на министерства, приватен и невладин сектор два дена ќе дебатираат за концептот на RIA и за самиот ЕНЕР – што е направено, што останува да се направи, што нуди ЕНЕР, односно сите заедно го анализираме неговото надградено решение низ една работилница. Гапиќ–ДимитРовсКа: Во исто време свесни сме дека процесот на Проценка на влијанието на регулативата е континуиран и долг процес, што се потврдува и од искуството на оние држави кај кои што вакви и слични напори се прават веќе со децении. Во Министерството за информатичко општество и администрација, со превземањето на надлежностите за регулаторна реформа на крајот од минатата година, активно работиме на унапредување на правната рамка и капацитетитe на државните службеници во насока на добивање што поквалитетни анализи а со самото тоа и закони. На крајот, сакам да укажам дека успехот во овој процес може да се постигне исклучиво со добро воспоставена и одржлива взаемна поддршка и соработка на Владата со сите засегнати страни.

Интервју

49

Горан Лазаревски

ПроеКт на уСаИД за унаПреДување на ИнвеСтИрањето И Извозот

Капитал број 684 06.12.2012

50

www.kapital.mk

регион

Кому одговара ЉубЉана да заличи на атин

Pahor Pobedi slovenija "go

www.kapital.mk

на?

i, ori"!

Капитал број 684 06.12.2012

Јавните протести против „корумпираната елита“, како што ги нарекуваат своите мотиви групите кои ги организираат преку Фејсбук, инстантно се проширија низ Словенија. Групата на Фејсбук насловена „Нека се повлече премиерот Јанез Јанша“ е еден од организаторите на протестите против политичката елита, но и против с$ потешките услови за живот. Иако тие постојано повикуваа на мирни протести, насилство се разлеа низ улиците на Љубљана... Прашањето кое се наметнува во словенечкото општество – е кој стои позади ова „грчко“ сценарио? пишува:

Васе Целеска

vase.celeska@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

Ј

авните протести против „корумпираната елита“, како што ги нарекуваат своите мотиви групите кои ги организираат преку Фејсбук, инстантно се проширија низ Словенија. Групата на Фејсбук насловена „Нека се повлече премиерот Јанез Јанша“ е еден од организаторите на протестите против политичката елита, но и против с$ потешките услови за живот. Иако тие постојано повикуваа на мирни протести и демонстрантите ги повикуваа со себе да понесат летоци, транспаренти, стари будилници, како и цвеќиња, за да покажат дека не сакаат насилство и дека нема да има потреба од интервенција на полицијата, ситуацијата излезе од контрола, па полицијата минатиот петок беше принудена да употреби водени топови. Претходно, во понеделникот во Марибор, исто така, имаше и повредени и уапсени по акцијата на специјалната полиција, која употреби солзавец и други средства затоа што мал дел од протестантите во текот на „нападот“ на градското собрание употребиле гранитни коцки и ракети. Еден ден подоцна беше одржан протест и во Љубљана, но се собраа помалку од илјада луѓе кои се солидизирале со протестантите од Марибор, а протестите во Јесеница, Крањ и во другите места поминаа без нереди и интервенции од полицијата. Многумина протестите ги поврзуваат со изборите. Акетите му даваа голема предност на Борут Пахор и најавуваа

регион

51

оригинална кампања

И

ако на почетокот немаше речиси никакви изгледи за победа, Борут Пахор го привлече вниманието на јавноста со оригиналната предизборна кампања. Пахор за време на кампањата неколку недели секој ден вршеше по една, не многу популарна работа – чистеше смет на улиците, продаваше цвеќиња и зеленчук на пазарите, гаснеше пожари на непристапни терени, беше фризер, цепеше дрва, дури и се обиде во новинарството, с$ со цел да му се приближи на народот, што очигледно му успеа. дека може да освои и двојно повеќе гласови од против-кандидатот Данило Турк, непознато беше какво влијание врз резултатите може да имдаат протестите низ поголемите словенечки градови кои се случија минатата недела, а беа насочени најпрвин против премиерот Јанез Јанша, но и против сите политички структури, кои народот ги обвинува за самоволие и корупција. Поранешниот претседател на Словенија, Милан Кучан, кој беше поддржувач на Пахор на изборите, по вчерашната победа изјави дека Пахор очигледно беше поуверлив и се надева дека ќе успее да го тргне словенечкиот народ од улиците. Пахор претседателскиот мандат ќе го земе на 22 декември, ден по најавеното „Прво општо востание на словенечкиот народ“. Дотогаш ќе се одржуваат помали протести низ целата држава. Најголемиот протест, и воедно најкрвавиот, беше во петокот во Љубљана, на којшто се собраа 8.000 луѓе, а по општата тепачка со малиот број хулигани имаше 30-ина повредени. Во понеделникот протестите продолжија во Марибор и на две локации во Љубљана.

Пахор се врати како претседател! Што добива Словенија?

Ако се тргнат протестите настрана, чистата политичка анализа говори дека Пахор освои убедлива победа во вториот круг од претседателските избори одржани во неделата. Пахор доаѓа на претседателската фотелја со политички хет-трик - тој е единствен во историјата на Словенија кој бил и претседател на Парламентот, словенечкиот „Државен збор“ и претседател на владата, а сега ќе биде и претседател на државата. Убедливо победи во сите осум изборни единици, освојувајќи 67,44% од гласовите, додека неговиот противник, актуелниот претседател Данило Турк, освои 32,56%. „Оваа победа ја разбирам како порака дека и покрај колосалните тешкотии на коишто сме сведоци, мора да постои излез и дека тој излез мора да го пронајдеме заедно. Кога ние Словенците и Словенките ќе ја победиме оваа криза, повторно ќе ја имаме онаа самодоверба која ја чувствувавме кога ја основавме државата. Заедно ќе ја победиме кризата. Словенечката ѕвезда повторно ќе засјае на небото“, изјави гордо Пахор по победата. Седиштето од каде што ја водеше својата

Капитал број 684 06.12.2012

52

www.kapital.mk

регион

Јоц Печечник

директор на фирмата Електрончек

В

о Словенија сега ќе зборуваме за нова ера која ќе ја донесе Пахор. Важно е народот да му верува.

Кога ние Словенците и Словенките ќе ја победиме оваа криза, повторно ќе ја имаме онаа самодоверба која ја чувствувавме кога ја основавме државата.

По победата на Борут Пахор на претседателските избори кои се одржаа во неделата, во Словенија се слушаат очекувања дека доаѓа нова ера. Пахор својот мандат го почнува во време на протести, рецесија и тешка економска ситуација, но и најавена општа побуна на Словенците

Актуелниот претседател на Словенија, Данило Турк освои 32,56% од гласовите. претседателска кампања беше премало (реално, станува збор за неколку метри квадратни) за да ги собере сите негови поддржувачи. И пред истекот на изборниот молк, кога се објавија делумните резултати, тој беше дочекан со огромен аплауз. Пред неговото седиште, кое се наоѓа на Конгресниот плоштад, на кој полицијата минатиот петок мораше со водени топови да интервенира против насилните демонстранти, Пахор во неделата вечерта славеше, пиеше чај со своите поддржувачи и пееше словенечки песни. „На заедницата & припаѓаме како поединции и подготвени сме како поединци да се поврземе во силна заедница и сите заедно да излеземе од кризата. Така и себеси и на нашите деца им даваме верба во

иднината.“ Со овие зборови Борут Пахор ги повика Словенците на слога веднаш по завршувањето на четвртите претседателски избори. На овие претседателски избори во Словенија имаше рекордно ниска стапка на излезност, но аналитичарите како причина за слабата излезност ги наведуваат лошите временски услови, кои ја зафатија целата земја. Гласаа само 40% од избирачите, 7% помалку од првиот круг на изборите пред три недели. На избирачките ливчиња имаше можност за избор меѓу двајца кандидати - Турк, кој го поддржува опозициската коалиција Позитивна Словенија, љубљанскиот градоначалник Зоран Јанковиќ и Пахор, кој е кандидат на социјалдемократите, кој за време на предизборната кампања се прикажа како кандидат од политичкиот центар кој може да ги обедини сите политички опции, па него го поддржаа и голем дел од десноориентираните партии од владејачката коалиција на Јанез Јанша.

Што очекува словенечкото стопанство од новиот претседател?

Угледниот бизнис весник „Финанце“ веднаш по победата на Пахор направи анкета меѓу словенечките бзинисмени за тоа што очекуваат тие од новиот претседател.

Андреј Мертељ

директор на софтверската компанија Даталаб

П

ретседателот може да биде само медијатор при донесувањето одлуки, а илузорно е да се очекува дека ќе направи некоја голема промена. Економската ситуација во Словенија с$ повеќе се влошува. Кредитниот грч на банкарскиот сектор ги јаде компаниите, а мерките за штедење на владата с$ повеќе влијаат врз потрошувачката на народот. Словенија во третиот овогодишен квартал повторно падна во рецесија, бидејќи нејзиниот бруто-домашен производ (БДП) падна за 0,6% во однос на БДП од вториот квартал, покажуваат официјалните податоци на словенечкиот Завод за статистика. Според ревидираните податоци, БДП на Словенија во периодот април-јуни ослабе за 1,1% во однос на првиот квартал. Јоц Печечник, директор на фирмата Електрончек, која прави автомати за обложувачници, изјави дека резултататот е супер и дека бил очекуван. „Во Словенија сега ќе зборуваме за нова ера која ќе ја донесе Пахор. Важно е народот да му верува.“ Хуго Босио, директор на фирмата Босио за производство на индустриски печки, вели дека го радува овој исход и од претседателот очекува да одигра улога за поврзување на граѓаните со клучната политика. Директорот на фабриката за ауспуси Акраповиќ, Игор Акраповиќ пак, оќекува од претседателот за почеток да се обиде да ги смири страстите кои се распалија на последните избори. „Освен тоа, треба да се работи на подобрување на деловното опкружување кое би било погодно и за странските инвеститори“, додава Акраповиќ. Андреј Мертељ, директор на софтверската компанија Даталаб, за „Финанце“ ијави дека не ги следел претседателските избори, бидејќи е премногу зафатен со актуелните проблеми и реалниот живот. „Дали функцијата на претседателот е да се грижи за бизнисот или тоа е функција на владата? Претседателот може да биде само медијатор при донесувањето одлуки, а илузорно е да се очекува дека ќе направи некоја голема промена“, вели тој.

Капитал број 684 681 06.12.2012 15.11.2012

54

www.kapital.mk

Интервју

Работничките права се укинуваат во цела Европа, а во Грција, Златна зора веќе зазема делови од градовите. Така почна и Хитлер...

suzan xorx:

]e se vrati fa[izmot!

s www.kapital.mk

Сузан Џорџ (78) е американско-француски политиколог, активист, автор е на најмалку 15 книги со општествени теми, ангажирана интелектуалка, која само што ја објави својата нова книга „Како да победиш во класна војна“. Нејзиниот политички бестселер „Нивна криза, наши решенија“, кој е преведен на 20 јазици, детално ја анализира ситуацијата во која се наоѓа светот денес. Џорџ е почесен претседател на Транснационалниот институт во кој членуваат светските научници, остра критичарка на ММФ, Светската банка и на неолиберализмот. Основач е на француската ATTAC и антивоена активистка, како и критичарка на корпоративната алчност. Родена е во 1934 година Охајо во САД, во семејство од високата средна класа и во времето на Големата депресија. „Капитал“ го пренесува интервјуто кое таа го даде ексклузивно за хрватски „Глобус“ чии новинари констатираат дека интелектуалната љубопитност на Џорџ е лесно забележлива, нејзините прашања се конкретни, а многумина ја сметаат за женскиот Ноам Чомски.

Капитал број 684 06.12.2012

Интервју Ова интервју Капитал го превзеде од хрватскиот магазин Глобус. Поради силните поенти испратени во интервјуто, за актуелни настани, решивме да го ставиме текстот на интервјуто на увид и на македонската читачка публика

XX Во кои области се најмалку решливи глобалните проблеми денес? Ова е премногу сложен свет во кој има голем проблем, кој најмалку го приметуваат тие што одлучуваат, еколошки проблем и проблем со загадувањето. Ги знаеме сите податоци и сите броеви, знаеме дека трошиме повеќе отколку што може да обнови планетата и дека за побрз профит и заработка ги уништуваме резервите кои не се вечни, а и не знаеме до што ќе доведе сево ова. Ова се работи кои се однесуваат на сите, а за нив не се грижат доволно. И не знаат што може да се случи и како може да се менуваат работите. Ако се наруши Голфската струја Европа може да доживи страшна зима. И секако, на крајот работите секогаш се решаваат така што некој треба технички да ја санира штетата; с$ е тоа пост фестум и губење време базирано на тврдењето дека техничките решенија можат да спречат с$. Кога се противите на законите на физиката, хемијата, биологијата нема да победите. Тоа е најголемиот проблем. Но, имаме уште, нееднаквостите растат с$ повеќе и секаде. Неолибералната доктрина функционира насекаде. Во оваа смисла Арапската пролет е исклучок, но тука има други проблеми, како што не може да се разграничи црквата од државата. Значи, сиромаштијата не опаѓа, напротив, се јавува насекаде низ светот. Во САД денес има повеќе сиромаштија и нееднаквост отколку пред 25-30 години. Финансиските пазари ја презедоа контролата над сите држави и нивните лидери, и тука човек ќе се запраша, за што ни служат тогаш политичарите. Ако не можат да кажат не, а најчесто и не можат да им кажат не на финансиските пазари и на нафтените индустрии, ако не можат ништо да вложуваат затоа што се преоптоварени со долговите, тогаш единственото нешто за што разговараат се кратењата на трошоците, кои мора да бидат с$ поголеми. Сега сме пак на трагот на некој нов, грозен договор кој настана само за да може госпоѓата Ангела Меркел на своите гласачи да им рече – гледајте колку сум строга кон овие Club Med држави (Club Méditerranée – корпорација на држави со развиен туризам), опуштете се вие вредни Германци и слободно кривете ги мрзеливите и алчни Италијанци, Грци, Французи и сите други за с$ што се случува сега.

XX Постои ли можност за отпор кон таквата ситуација? Охрабрена сум од фактот дека луѓето с$ повеќе се организираат, групираат во општествени движења, во синдикати, во еколошки групи. Неодамна зборував на собир во Франкфурт и мислам дека е многу важно да се обединиме што поголем број од нас да бараат поинакво однесување од власта. Тие толку брзо ја уништуваат демократијата и го прават тоа тивко, што е страшно. Повеќето од

55

луѓето и не знаат што точно се случува. Секој го прави тоа што може, но гледам дека постои желба да бидат поактивни. Дури и постарите луѓе, пензионерите, сакаат да бидат дел од нешто, да бидат поактивни заедно со другите. Значи, желба постои. Знаете, јас ќе умрам во вистинско време. И мислам дека сум родена во вистинско време. Имам 78 години и се грижам за светот кој им го оставам на моите деца и моите внуци. Но, правам што можам и колку можам и нема да бидам на овој свет кога ќе се случува најлошото. Се надевам дека работите ќе бидат подобри, но ако станува збор само за политика и за социјални аспекти, тогаш би рекла – во ред е, имаме уште време. Но, немаме. Ако наскоро не тргнеме со вистинската заштита на околината и на зелената енергија, и ако не им помогнеме на другите да ни се придружат, се плашам дека потоа ќе биде предоцна.

XX Зошто луѓето не се спремни на тоа? Не е дека не се спремни, туку не знаат како. Многумина чувствуваат заситување и презир кон сите политички партии и секое друго здружување го гледаат на тој начин, а на многумина од нив им е смачено и од синдикатите и не знаат каде да се обратат. Луѓето се заситени и уморни, сакаат нешто конкретно. И затоа повторно треба да се мобилизираат во цела Европа, и кај вас, во Хрватска, и да се прошири таа мрежа.

XX „Како да победиш во класна војна“ е насловот на Вашата најнова книга. Постои ли одговор на ова прашање? Живееме во свет во кој намерно и свесно се оди на укинување на работничките права, заштитата која ја имаа работниците и да се воведе американски начин на управување. Грција е лабораторија за сето тоа. Една моја пријателка од Франција пред некое време беше во САД и посакала да се напие кафе. Се шокирала кога неа ја послужила жена од 78 години. Тоа овде не е можно. Луѓе од 78 години не работат во продавници. Јас & реков дека не сум зачудена поради тоа, да живеам во САД и јас, најверојатно, би заработувала пари на сличен начин на овие години. Ете, во таков свет живееме денес. Европа и понатаму има најдобар социјално уредување, социјална држава најдобро функционира овде. Но, тоа сега пробуваат да го уништат.

XX Ќе се случи ли тоа? Постојат многу обиди за уништување на с$, од демократијата до избирачките процеси. Доведени сме во ситуација каде што изборите или реферндумите за европските теми се повторуваат с$ додека луѓето не го изгласаат тоа што го сакаат европските водачи. Договорите кои се нов темел на европските односи се пишувани комплицирано и никој не знае кој ги напишал, кој стои зад тоа. Потоа, што и да не чини европските водачи можат да се кријат зад Европската комисија, која не е избрана со процедура на директна демократија и затоа не е повикана да одговара. Се работи за општ кукавичлук. Во денешниот свет елитата е целосно одвоена од обичните луѓе и немаат ништо заедничко. Повеќето луѓе се преокупирани со тоа која од познатите личности е бремена, кој кого

Капитал број 681 15.11.2012

56

www.kapital.mk

Интервју

Загрижува Златна зора во Грција

З

латна зора во Грција веќе зазема делови од градовите. Така почна и Хитлер... Тоа е премногу опасно. Кога луѓето се толку многу загрозени во своите подрачја не ги гледаат како непријатели тие што им се далеку, туку тие што им се близу. А, ако притоа се појави и некој „спасител“, тие тогаш му веруваат нему и се спремни на с$. Мислам дека врмево во кое живееме е премногу опасно, бидејќи луѓето се очајни. Фашизмот, секако, ќе стане с$ попопуларен избор ако не се промени ситуацијата. изневерил, кој со кого се оженил... Тешко е да си заинтересиран и да ги пронајдеш информациите за тоа што е навистина важно, покрај сите тие проклети компромиси и договори на кои сега се работи и се преговара. Дури и новинарите кои се задолжени да ја истражуваат оваа материја и да читаат често не се во можност да сфатат, ниту пак да го запаметат вистинското име на компромисот, а камоли еден обичен работник којшто се убива на работа 8 часа дневно. Што очекувате од него? Дека ќе чита страници од неразбирлив документ од кој треба да дознае како да излезе од криза? Сето тоа е многу тешко. Тешко е да ги научите луѓето, па е потребно да им ја објасните содржината на поедноставен начин.

XX Велите дека се загрозени работничките права, правата на обичните луѓе. Што е со демократијата? За демократијата треба да се бориш. Тоа што таа моментално е тука не значи дека ќе биде засекогаш. Еден мој пријател знае да каже: демократијата

Интелектуалците не смеат да бидат неутрални!

А

ко сте интелектуалец во општествените науки, вкучувајќи ја и економијата, и верувате дека морате да бидете неутрални и сте неутрални, тогаш навистина е време да ја преиспитате својата совест, бидејќи во општествените науки нема неутралност. Морате јасно да кажете дека сте пристрасни, затоа што сите се такви, и морате јасно да кажете кон што сте пристрасни – дали сте за тоа да се заштитат финансиските паза-ри или сакате да им помогнете на обичните луѓе.

не е нешто што го имате, туку е нешто што го правите. Ние денес во Европа одиме по патот по кој н$ водат финансиите, финансискиот сектор. Само пазарите се важни. Постојано мораме да ги смируваме пазарите, а тие се одлучувачки. Европските лидери се состануваат на самити на кои носат одлуки како да ги смират пазарите. За луѓето и општеството веќе никој не се грижи. Малку има демократија на работните места, на универзитетите, но барам имаме – избори. И да не заборавиме дека капитализмот секогаш е гладен и дека секогаш треба да се храни, а сака да се храни со сето тоа што останало неприватизирано. Тоа е неговата цел.

XX До каде може да оди сето тоа? Со оваа криза најмногу се погодени младите, кои после школувањето би требало да се вработат, а немаат каде, ниту пак можат

www.kapital.mk

Капитал број 684 06.12.2012

Интервју

да се осамостојат. Ќе бидат ли тие причината за промени? Американскиот сон е да купиш убава куќа и децата да ти имаат добро образование. Младите денес се во грозна ситуација. Затоа ви кажувам дека сум родена во вистинско време. Порано ако не бевте задоволни од работата, ќе дадевте отказ и за три недели веќе ќе најдевте нова работа. Родена сум во САД, но премногу сум среќна што имам и француско државјанство. Секогаш наведувам две работи кои постојат во Европа, а во Америка се незамисливи: во Франција добив можност за школување и специјализација и сето тоа бесплатно. И друго, мојот маж умре пред десет години, а година ипол пред да умре постојано му требаше медицинска нега,

но сепак, на крајот умре таму каде што сакаше, во нашата куќа на село и сето тоа не н$ чинеше повеќе од тоа што регуларно го издвојувавме за здравство во текот на годината.

XX Вие сте Американка, но долго живеете во Франција, дали истото восхитување го чувствувавте кога го избраа Франсоа Оланд? Не. Во врска со него немам никакви надежи. Гласав за него, но по првиот круг, каде што гласав за Жан Лук Меленкон (водачот на француската левица), и не се надевам на ништо добро од него. Секако, подобар е од Саркози. Тоа е с$. Сите секогаш гласаме против, за помало зло. Затоа и Обама беше толку возбудлив пред четири години, бидејќи тогаш луѓето навистина гласаа „за“ него.

57

XX Постојат ли лидери на кои им се воодушевувате? Го почитувам тоа што се прави во Јужна Америка, тоа што го прават Чавез и сличните на него. Многу од тоа што направи е одлично. Но, неизбежни се и неговите негативни страни, истите поради кои на избирачите им е доста од Рафаел Коре во Еквадор, од Ева Моралес во Боливија, а сега и Лула е надвор од играта. Сега, уште кој остана? Што уште може да се сака кај нашите браќа муслимани, кај салафистите или кај просечните луѓе кои н$ водат? За Путин и да не зборуваме. Денес постојат земји кои се борат за својата иднина и за подобро утре, како Исланд, но тие се премали земји за да можат нивните исходи да се применат на нас, за жал.

Анализите на Кругман и Стиглиц се далеку од реалниот живот XX Дали Европа е во подобра позиција од останатите дури и сега? Американските аналитичари како Пол Кругман и Јозеф Стиглиц по с$ изгледа дека тоа го сфатиле погрешно. Тие зборуваат дека Европејците с$ побркале и дека ништо не знаат за економијата. Секако, Кругман е во право кога ќе каже дека треба да се прекине со штедењето како единствено решение, но не разбираат ни двајцата дека тоа е во ред кога станува збор за економијата. И не им е ни важно што поради тоа што го предлагаат обичните луѓе ќе бидат многу повредени и с$ ќе осетат на своја кожа. А

и не ги интересира што сега е рецесија. С$ гледаат низ призма на економијата, а не низ реалниот живот. Тие што се на власт и оние што ги плаќаат тие што се на власт, што доаѓа исто, потполно се надвор од светов во којшто сите ние мораме да живееме. Тие немаат поим колку е тешко кога ќе ја изгубите работата, кога немате можности. Мислам дека ова е најјакиот напад на сите социјални компоненти и бенефиции кои ги добиваат обичните луѓе од државата. Свесни се за тоа што го прават, а идеолошка рамка за сите е неолибералната мантра

која секојдневно ја слушаме. Ако сте сиромашни, за тоа сте сами криви, а тоа значи дека не сте работеле доволно бла, бла.

Балканот повторно се здружува Информациите кои Ви се потребни за подобро работење во балканскиот регион секој работен ден, наутро, Ви ги испраќаме на e-mail или прочитајте ги на www.biznis-plus.com Нарачка и повеќе информации на: pretplata-mk@biznis-plus.com или на телефон: +389 2 3298 110

1

месец бесплатно!

специјален прилог

ИНОВАТИВНОСТ

20

ДеКеМВрИ 2012

иновативноста новативноста е новиот критериум за одрж одржЛив бизнис!

Иновативноста денеска се бара не само во новите технологии и подобрените перформанси на производот туку е неопходна и во бизнис процесите, во менаџмент практиките, во организирањето на работата, во управувањето со ресурсите, во односите со јавност, па се до општествената одговорност на компаниите.

Специјалниот прилог ИНОВАТИВНОСТ ќе ви укаже на следниве важни работи:

Демистификација на иновативноста: Што е всушност иновативност и како најчесто се греши со нејзиното толкување во македонскиот бизнис сектор?

Зошто иновативноста e клучот за развојот на македонските компании и суштинско подобрување на нивната конкурентска позиција?

Пресек на состојбите со иновативноста во Македонија. Колку македонските компании се иновативни? Колку средства за оваа намена се издвојуваат? Кој може да им помогне да ја подобрат својата иновативност? Кои се позитивните промери кои би требало да ги следиме?

Кои се извори на финансирање и програми стојат на расплагање за македонските компании да воведат иновации?

Како Скандинавските и Балтичките земји достигнаа високо ниво на развој токму заради стратешкиот пристап за иновативност?

Кои се светски најиновативните компании?

Македонски иновативни компании. повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: boban.gjorgjievski@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 105

Лица за контакт: ГОрДАНА МИхАјлОВСКА БОБАН ЃОрГИеВСКИ

...Фељтон... Зошто Маркс бил во право

бр:

10

Profitot kako edinstven prioritet

пишува:

Дејан азески

dejan.azeski @kapital.mk

фотографија:

фотоархива на капитал

К

апиталистичкото производство, затоа, комбинира заедно неколку различни процеси во социјална целовитост само за да го цеди единствениот извор на сите богатства на светот - трудот на работникот,- вели Маркс објаснувајќи го принципот на нехуманоста на капиталистите. Според германскиот филозоф, овој процес во иднина само ќе се заоштрува, бидејќи раководителите на производните капацитети во с$ поголемата конкуренција ќе треба да

“Капитал“ во десет продолженија ќе го анализира “Капиталот“ на Карл Маркс. Во услови на криза, “Капиталот“ на Карл Маркс станува библија. Што е она што и по 20 години од официјалниот крах на комунизмот го прави Маркс толку актуелен? Дали генијалниот филозоф навистина можел да ја предвиди економската иднина? трчаат по с$ поголем профит. „Капиталот е мртов труд, кој во облик на вампир живее само од цицање на живиот труд и живее подолго колку повеќе цица“ вака илустративно Карл Маркс ги изразува своите ставови.

Самоубиствениот ход на капитализмот

Со почетокот на светската економска криза во 2008 година се отвори и самото прашање на одржливоста на ка-

питализмот. Според многу светски признати еконмски аналитичари, периодов во кој мометално живееме со сите економско политички збиднувања е најголем доказ дека Маркс бил во право во однос на теоријата дека безглавото трчање по профит на капиталистите ќе го уништи системот одвнатре. Маркс во една од своите најпознати изјави тврди дека капитализмот како систем нема никаков проблем да биде

www.kapital.mk

Состојба на работниците пред револуцијата во Русија 1917 година

Да стопанисуваш во капитализмот е многу слично како да се коцкаш во казино

М

алку несериозна, но крајно логична е изјавата на Франк Борман дека капитализмот без банкрот е како христијанството без пекол, која во денешно време отвора многу поголеми прашања отколку што тоа било во минатото. Суштината на Борман е дека системот кој почива на брзи скокови и падови всушност е едно големо глобално казино каде што сите можат да изгубат многу полесно отколку што можат да добијат. Маркс многу порано од Борман констатира дека развојот на техниката и капитализмот како систем ќе овозможат преку ноќ малите мануфактури да стануваат цели индустрии, но истовремено и предупредува дека тоа забрзување ќе оди паралелно и во процесот на евентуалното пропаѓање на истите. Тоа Маркс го констатира и за цели држави и империи на светско ниво. Според многумина, светската економска криза го докажа токму тоа. Светската економска криза за многумина е доказ на сите визионерски предвидувања на Маркс дека капитализмот како систем е „трул како црпка и надуван како балон“. Класичен пример за експлозивни циклуси на макрониво е целокупната светска економија која во 2008 година доживува еден од своите највертикални растови, за да само за 10 месеци подоцна стрмоглаво се сруши и го врати светот години наназад, барем од економска гледна точка. нехуман само ако тоа се покажува профитабилно. Дека Маркс е во право и дека неговите теореми после 150 години наголемо се докажуваат и покажуваат најпрецизно говорат следниве бројки кои доаѓаат како директна последица

Жени во Атина протестираат против експл

Капиталистичкиот начин на производ сам по себе бара експлатација на трудот. Профитот кој е единствена цел на сите менаџери бара од нив да газат преку лешеви за да дојдат до него. Единственото прашање е дали тие се свесни дека со тој факт си го уништуваат сопствениот пазар или консументите на производите кои ги произведуваат и продаваат? од владеењето на капитализмот во последниов половина век. Според официјалните статистики, во САД за 2011 година кај 0,01% од населението отишле дури 37% од целокупните приходи во земјата. Тоа не би било толку страшно ако дури 56% од останатите приходи не отишле кај само 1% од населението на САД, со што за преостанатите 99% од населението остануваат само 7% од приходите. Само за илустрација, во 70-тите години на минатиот век 1% од луѓето во САД заработувале 8% од сите приходи. Најсиромашните 50% од населението во САД не поседуваат ниту 2,5% од вкупното богатство. Кога сме кај врвот од 1% од населението на САД, нивните приходи од 1979 до 2007 година пораснале за 390%, а на најсиромашните 90% од населението приходите за истиот период им пораснале за едвај 5%. Според некои истражувања, во периодот меѓу 1969 и 2009 година годишната средна плата на американскиот маж меѓу 30 и 50 години, ако се смета инфлацијата, е намалена за 27%. Сите овие бројки им одат во прилог на оние најбогатите, но тоа што тие не можат или не сакаат да го сватат дека толкавата концентрација на капитал создава сиромаштија кај пониските слоеви кои се главни консументи на нивните производи. Затоа имаме намалени нарачки, преценети компании и пазар кој не може да го апсорбира производството. Нуриел Рубини, еден од најголемите економски авторитети во светот, човекот кој ја предвиде светската економска криза во 2008 година и кој и денденес, четири години подоцна, смета дека светското стопанство не може

да излезе од кризата и живее само на респиратори. „Сепак, Карл Маркс беше во право. Во некоја одредена точка капитализмот може да се самоуништи. Не можете да продолжите да пренесувате приходи од трудот на капиталот без да се поседува соодветна акумулациска моќ на издувни вентили. Токму тоа се случува. Ние мислевме дека слободните пазари функционираат. Тие не функционираат. Индивидуалецот може да биде рационален. За да преживее и за да се развива, компанијата ќе ја снижува цената на трудот с$ пониско и пониско, но цената на трудот е нечиј приход и нечија куповна моќ. Затоа, станува збор за самоуништувачки процес“, вели Рубини.

Хуманоста ни изгледа далеку како Холивуд

„Капитализмот познава само една боја: таа боја е зелена; с$ останато неопходно се проценува според застапеноста на таа боја без разлика да ли е различна раса, социјална група или различен етнос не може да се смета вредно без зелената боја“, вели Томас Совел современ американски филозоф и публицист. Повозразните генерации во Македонија ја имале таа можност и привилегија да искусат и живот во еден поинаков систем на вредности каде што профитот на компаниите навистина не бил во прв план на менаџментот и да направат споредба со денешниот. Тие велат дека од денешна перспектива апсолутно нереално изгледа дека е можно компаниите и менаџментот до толкав степен да се грижат за работничките права, а не за профитот.

www.kapital.mk

Капитал број 684 06.12.2012

латацијата во текстилните фабрики

Карл Маркс

германски филозоф

К

апиталистичкото производство, затоа, комбинира заедно неколку различни процеси во социјална целовитост само за да го цеди единствениот извор на сите богатства на светот - трудот на работникот.

Томас Совел

современ американски филозоф и публицист

К

апитализмот познава само една боја: таа боја е зелена; с$ останато неопходно се проценува според застапеноста на таа боја, без разлика да ли е различна раса, социјална група или различен етнос не може да се смета вредно без зелената боја.

Трајан Ѓоргиевски, поранешен претседател на работнички совет во скопскиот гигант ФАС 11 Октомври и сопственик на приватна фирма, за „Капитал“ направи многу интересна споредба. „Многу лесно и многу едноставно се прави споредбата меѓу системите. Во нашата компанија 60%-70% од

Пирамидата на капиталистичкиот систем работниците добија станови. Она што јас го живеев до 1992 година, кога ја напуштив фабриката, како референт по набавки имав 1.200 марки плата, кога сега ќе се сетам и споредам јас исчував две деца, високообразовани, купив стан со кредит од фабриката. Која фирма денес ќе ти даде кредит за стан? Бесплатно здравство, бесплатно образование? Имавме и редовни и нормални примања. Значи јас бев обичен човек од фабрика, значи од институциите земале многу повеќе. На Денот на републиката ќе земевме половина прасе и ќе си одевме дома. За Први мај ќе земевме јагне и си одиме дома. Се враќам од годишен одмор и ме чека плата, цела, нечепната. За Нова година земавме по две плати. Немав никаков проблем да одам на скијање и на летување. Сега ај да видам некој од работнициве така да се расфрла со пари. Неспоредливо е дефинитивно.“ Ѓоргиевски вели и дека најстрашно од с$ е што за младите генерации ваквите привилегии изгледаат толку нерално што мислат дека старите им кажуваат филмови. „Сега младиве не ми се репер за моето живеење и за мојата младост. Младиве ми се смеат на мојот животен пат, а се гладни. И кога разговарам со генерациите родени после падот на Берлинскиот ѕид, па и со постарите

Трајан Ѓеоргиевски

стопанственик

М

ногу лесно и многу едноставно се прави споредбата меѓу системите. Во нашата компанија 60%-70% од работниците добија станови. Она што јас го живеев до 1992 година, кога ја напуштив фабриката, како референт по набавки имав 1.200 марки плата, кога сега ќе се сетам и споредам, јас исчував две деца, високообразовани, купив стан со кредит од фабриката. Која фирма денес ќе ти даде кредит за стан? Бесплатно здравство, бесплатно образование? тие мене ми велат им кажувам некои филмови. За нив можеби навистина такви привилегии за работници се рамни на филм“, со жалење заклучува Ѓоргиевски.

4 4 2284 часа со Ивана И Петре За четврт предизвик каде да се помине овој пат викендот со Ивана се одлучивме за Серес и Струмица. Моторџии, спа, манастир, малолетни девојки во миничи, роденден... Три дена исполнети со фотографирање, импровизации, животни приказни, локални проблеми...

Nadrealizam Na trkala пишува:

Петре Димитров

petre.dimitrov@kapital.mk

фитографија:

Ивана Кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

Н

екаде пред Велес.

12:30. Петок. Почеток на ноември. На Ленин му се дупна гумата на моторот и мораше сите да застанеме. Јас и Ивана, а овој пат и Билјана, наша драга колешка од „Нова Македонија“, одиме со македонски моторџии на дружење со грчките моторџии во Серес на сметка на ЕУ. За гумата на Ленин, кој ја предводеше групата од дваесет и двајца моторџии, немаше спас, па тој остана во Велес за да ја смени, а ние продолживе накај Дојран, каде што ќе се сретневме со грчките моторџии и заедно ќе ја поминевме границата. Идејата за ова патување со Ивана ни беше подобро да ги запознаеме моторџиите и да видиме колку материјал има за да се сруши стереотипот дека се лоши момци во секоја смисла. Дека тие се сосема нешто друго се уверивме уште на старт. Додека тие возеа н$ замолија да ги сликаме од кола. На нашето „берлинго“ тешко му одеше со моторите, но затоа пак, некои од моторџиите најдоа Соломоново решение како да биде овековечена нивната вожња. Возеа во место покрај прозор. „Колку се позери. Баш не очекуваш“, коментираа Ивана и Билјана.

www.kapital.mk

Капитал број 683 29.11.2012

Соединување во Фук Так

Н

а автопатот Александар Велики ги изгубивме моторџиите. Сончевото време целосно н$ отвори и заборавивме на нив. За саат и нешто стигнавме во Дојран, кој прв пат го гледам во есенско издание. Празно. Дури и некако поубав ми се виде. Преку лето ми е баш шутка на езеро. А таму случајно налетуваме на нов кафич, на езеро, кој ќе почне да работи од следната година. Инвеститори се скопјани, кои последниве години ги имаат речиси сите кафичи покрај езерото. Дојран плаче за инвестиции. По кафето и соединувањето со грчките моторџии во Фук Так и ставањето бензин, оти во Грчка е скап, конечно околу три (или по грчко четири) бевме на граница. Малце исплашени и потресени од досегашните искуства на македонските новинари, кои последниве години имаа лоши искуства кога известува од грчка Македонија (или ние како што си ја викаме Егејска Македонија), едвај чекавме да ја поминеме границата. Ни под разно не сакавме да ни дојдат и Златна зора, кои баш тој период „патролираа“ и изиграваа институција и на овој граничен премин. Не за друго, ако решат да н$ претресат ќе ги најдат двата картони со македонско вино за грчките моторџии. Фала ЕУ, с$ помина најнормално. Дека с$ уште сме во Македонија се виде одма. И грчка Македонија има проблем со инфраструктурата. И додека ние целосно се внесовме во анализата на овој крај, за којшто заклучивме дека и по природните убавини е ист како нашата Македонија, повторно ни „избегаа“ моторџиите.

Со моторџии во спа

И

мавме голема среќа. Не се изгубивме по патот за Серес, благодарение на локалците, кои не знаеа баш англиски, но со нозе и раце се трудеа да ни објаснат каде е патот за Серес. Некаде во шест по грчко стигнавме во спа-центарот Елпида, чиј газда е исто така моторџија, каде што ќе престојуваме додека сме во Грција. За прв пат на нашите патувања со Ивана сме во луксузен хотел. „Дури незгодно да ти падне. Најдобар смештај ever. А нели обично моторџиите спијат на други места?“, коментираше Ивана. Конечно бевме на едно место со моторџиите и добивме можност да ги запознаеме подобро. По пат за накај ресторан го сретнавме кумановецот Стефан, кој е најмладиот член на мотоклубот Ноќни волци, огранок на рускиот клуб (во којшто членува и рускиот претседател Путин). Има дваесет и две години и во Ноќни волци е од пред пет години: „Пред да станам член на Ноќни волци две години имав ментор, кој проценува дали можам да станам член. Те проценуваат во различни ситуации. Гледат како реагираш, како се однесуваш. Во клубот нема место за агресивни и насилни типови. Строго сме против дрогата... Треба да имаш

извозено најмалку пет европски мото-релија... Н$ има секакви, на различна возраст. Страсни љубители на мотори. Тоа н$ обединува... Сите работат нешто, не возат само мотори. Членови имаме и од МАНУ... Возам мотор откога знам за себе... Три години работев во Авганистан, татко ми осум...“. По вечерата следуваше забава. Танчерките за коишто слушнавме дека ќе доаѓале не се појавија, па со Ивана пред полноќ се собравме у соба, а баш помисливме дека ќе ни се дешава нешто као сцени од амерички филмови во кои моторџии играат со секси плавуши.

85

4 4 2286 о Ивана И петре часа Со Изгубени во Лихотопосиот ден,

В

о осум сабајле наредн осно фино одморени, за цел е вм сти ори иск ги е будењ е покрај и справите за вежбањ во ни дојде базенот на хотелот. Уба ешното ден д пре е вањ жу раздви кини, возење до езерото Кер и од Серес. етр оддалечено 40 килом ретки видови Езерото е познато по 300дот се наоѓа и гра на а зин бли Во птици. ски-центарот Лаилиас. собраа сите и се Во единаесет конечно да стигнеме до За и. воз се да ше же мо диме црвено сле да е баш тре о, езерот вме. Во уби изг го пат по комбе, кое афори. Не може сем огу мн о Серес има стварн но се губиш во лес и дов човек да излезе од гра гужвата од коли. ед нас со другото И пак имавме среќа. Пр екаде се појавија одн ава „берлинго“ на тур кои не возеа, и Баже двајца од моторџиите tori.com.mk. Се mo од те еги кол , и Филип е позади нив. Тие договоривме да возим се опуштиме со да е вм имаа GPS, па може брат ми. Целосно им од а ван ксу ми ата музик ите на крајов кој го вин уба на ме тив се препуш кедонија. Ма на вие Раз во прекрстивме изгубивме. Во Се а. огн пом Арно ама и GPS не еше на типично лич огу мн селото Лихотопос, кое редено, конечно македонско село, но посспасени. Езерото беше ме сретнавме луѓе и бев во близина.

Само името н$ дели

М

оторџиите веќе беа во ресторанот над езерото. Работава излезе - со нив се гледаме само на јадење, се зезавме со Ивана. Кога да ги сликаш како прават нешто друго освен да јадат. Пред ручек кафе почасти Кристос, газдата на спацентарот: „Мора да најдеме начин да имаме подобри односи. Само името н$ дели, немаме други проблеми... На времето Спартанците и Атињаните се тепале, а на крај завршиле во иста држава... Нашево дружење е еден чекор напред. Моторите ни се заедничка љубов... За разлика од повеќето Грци, јас сум голем фан на Меркел. Поддржувам

уште построги мерки за штедење. Проблемот е превработеноста во јавниот сектор. Нема повеќе пари за нив... Немаат луѓето пари за масажа...“. Дека уште повеќе треба да има најразлични инцијативи кои ќе ги зближат Македонците и Грците сабајле ни напомена и Ленин, директор на Слобода превоз и прв човек на Ноќни волци и на мото-федерацијата: „Ова дружење е историска прилика за сите. Вакви инцијативи зближуваат, не одбиваат. Треба да ги има повеќе. Правиме нешто што ја разбива лошата атмосфера. Историјата треба да н$ зближува, а не да н$ раздвојува. Ако успееме само пет проценти од луѓето да ги убедиме дека можеме да ги надминеме тие бариери, тогаш сме ја постигнале целта“. По јадењето, назад во наша Македонија. Во Струмица, мојот крај. Ме изненади муабетот дека имало проблем да се најде хотел во градов. Не сакале моторџии, за да не ги демолирале собите. Голем минус струмичани.

www.kapital.mk

Капитал број 683 29.11.2012

87

Провокативни струмичанки

Н

екаде околу четири по наше стигнавме во Сириус. За прв пат во мојот живот нема да си спијам дома, во Василево, туку во хотел во Струмица. Пред вечерата направивме една весела собиранка у соба. Ја отворивме едната кутија со вино. Моторџиите заборавија да им ги дадат на Грците, па пак ги вративме назад. По јадење, со гитара на македонски и на грчки н$ забавуваше Тошо Маја, еден од најстарите по стаж моторџии: „Не сум најстар, но сум најискусен, најдолго возам од сите. Во 1967 година го добив првиот мотор, ми го купи мајка ми од една стоковна куќа. Немаше бензин, а јас толку мерак имав да го возам што го бутнав на една

удолница на Балканска, најубавата улица во Белград“. Забавата кулуминираше нормално, со плех-оркестар. И така, под гас во Струмица на улица. Во кафичот У Пабо. „Е Струмичанките се стварно многу по модата. Ама и провокативни се. Многу малолетни девојки има разголени. Сите миничи или кратки паталони. Ептен те ставаат во искушение... Не е лошо, но многу млади луѓе, нема места за постари луѓе...“, ги споделија своите импресии грчките моторџии, кои рака на срце, вечерта беа подружељубиви од нашите. По полноќ се почастивме за мојот роденден и некаде околу два во хотел. Ни на крај памет не ми дошло дека некогаш ќе славам роденден со моторџии. Откачено.

Грчките пензионери по френки у Струмица

П

осле девет сабајле следниот ден го напуштивме Сириус и правец во манастирот посветен на Пресвета Богородица во Вељуса. Освен традицијата, моторџиите имаат голема почит и за религијата. Таму заврши турава. Сите беа под големи импресии од целото патување. „Гаштите ми паднаа од среќа. Така во Гевгелија се вика кога си многу среќен. Ова е историја. Ќе се зборува за ова моторџиско дружење...“, сподели гевгиличанецот Мите, еден од најзабавните ликови на ова патување, кој како што вели, е на привремена работа во Скопје. Работи како обезбедување во Градски трговски. По разделбата со моторџиите на пладне, свративме до кај моите родители во Василево, да го прославиме роденденот и со торта. Моите пресреќни. По многу години повторно обележувам роденден дома. Да честита наврати и братучед ми Динчо, со кој буквално пораснав и кој неколку години работи во грчка фирма: „Со газдата се викаме брат. Не н$ интересира политика... У последно време идат многу Грци во Струмица. Еве баш вчера имаше три автобуси со пензионери. С$ купуваат. И френки. Кај нив с$ е поскапо... Идат и млади...“. Откако ја изедовме тортата сервирана во грчки чинивчиња, назад Скопје. По пат заклучивме дека целото патување ни беше надреално. Колку би било убаво најголемиот проблем со Грција да ни е дали на нивна или на наша страна од границата да биде фришопот. П.С. Следните „24 часа со Ивана и Петре“ ќе ги читате кон крајот

на декември.

капитал број 684 06.12.2012

88

на руЧек со...

www.kapital.mk

Висар Вишка актер

Gre{k gi bar prvo k

Актуелен е со главната улога во филмот „Шангај џипси“. Важи за еден од најдобрите македонски актери, иако поради своите видувања на работите и недозволувањето политиката да му ја креира кариерата, долги години не му беше дозволено да покаже што умее пишува:

Петре Димитров

petre.dimitrov@kapital.mk

фотографија:

Ивана кузмановска

С

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

естран уште од мал. Сосема логичино било за едно дете кое расте во средина исполнета со уметност и музика, да покаже интерес за многу работи. „Растев буквално меѓу плочи и книги со убави слики. Благодарение на татко ми,

кој беше наставник по ликовно, и на мајка ми, која исто така беше наставник, но по музика, и јас почнав да покажувам интерес за овие области. Уште како дете свирев пијанино... Бев нестрплив. Сакав веднаш да научам с$. И да цртам и да свирам, и да правам с$...“, раскажува Вишка. Првата љубов му била сликарството. „Многу цртав. Зедов и неколку награди на републичко ниво.“ Како дете на двајца наставници морал да биде пример за сите, што понекогаш му било голем притисок, но и мотивација да биде најдобар. „Никогаш не ми беше проблем учењето. Сакав да знам с$. Но, понекогаш ми сметаше

н а ш ето м ен И богатото со Вишкарод ранот то ес а н и мен лучивод се ка арабес окули ме за бри рижото „пене“ ди маре“. „фруто притисокот дека сум дете на наставници, кои беа одлични во својата работа, но многу строги кон мене, бидејќи ако тие дома не можат да ја имаат контролата над своите деца, како би ги воспитувале другите. Немав никакви привилегии. Од мене секогаш се бараше најмногу. Од денешна гледна точка на тоа гледам како на многу добра лекција, која ме научи грешките да ги барам прво кај мене.“ Како и повеќето тинејџери и тој важел за голем бунтовник, нишка која му провејува во карактерот и денес. Темпераментот го менаџирал со тренирање карате, возење со скејтборд и видеоигри. „Понекогаш заглавував во флиперници со

www.kapital.mk

капитал број 684 06.12.2012

на руЧек со...

а

kite ram kaj sebe

часови. Без осет за време.“ Сите доплнителни активности и времето поминато со другарите не му биле проблем да биде одличен ученик. Во тие години во неговиот живот с$ уште немало ни а од актерство, а посебен интерес покажувал за физика, хемија, биологија и математика, области во кои исто така има собрано неколку републички награди. Како нормален тек на работите и средното образование го продолжува во тој правец. Се запишува на природно-математички смер. „Имав одлични професори. Правме експерименти какви во тоа време не се правеа ни на факултетите. Се заљубив во пристапот на професорите...“ Паралелно со интересот за науката, со мала помош на библиотеката на тетка му, полна со најразлична литература навлегува и во светот на психологијата, филозофијата... „Ме интересираше човекот, соништата... Што значат тие, дали се тоа само бабини деветини или се вентил на моментална состојба. Преку книгите научив многу за

никогаш не ми беш

е проблем учењето.

сакав да знам с$.

89

капитал број 684 06.12.2012

90

www.kapital.mk

на руЧек со...

Преку книгите научив многу за себе.

За да ја изберам мата, одлучи сестраноста на прглу есијата, а не славата која ќе ја добијамоф .

уметниците се секогаш опозиција.

себе, а на другарите им ги тумачев соништата...“ Секогаш следејќи ги новитетите на сите полиња, во времето кога се појавуваат првите приватни радиостаници станува и диџеј. Во Гостивар, а и на ниво на земјава станува еден од првите кои пуштаат транс и електронска музика. „Диџеј прво станав во радио, а подоцна почнав да пуштам и музика по клубови и дискотеки. Искуството со радиоводителството б еше од лично. Пуштав најразлична музика, од класика до електроника... читавме поезија на радио... Многу убави времиња. Братучедите и другарите ми носеа музика од странство, тогаш на касети. Одлични забави беа тоа. Уште се зборува за нив.“ Иако во средно го имал првиот контакт со глумата, како дел од претстава намената против дрогата и алкохолизмот, дури по завршувањето на средното образование со доаѓањето во Скопје почнува да размислува за актерството. „Се мислев дали да продолжам со наука во сферата на кибернетика, математиката... или повеќе да навлезам во светот на уметноста, на ликовна или драмска уметност. Дури размислував и да станам цариник. Баш во тој период се отвори факултетот за шпедиција во Охрид. Татко ми силно ме разубеди да се отка жам од ликовната уметност, бидејќи не се цени... На крајот одлуката падна на Факултетот за драмска уметност.“ Станува дел од првата класа на албански јазик. „Без разлика што актерите кај нас немаат ниту некој статус, ниту пари, самиот процес на работа навлегувањето во ликовите кои треба да ги одглумиш, спојува многу мои интереси и тоа беше прес удно за да го изберам актерството. За да ја изберам глумата, одлучи сестраноста на професијата, а не славата која ќе ја добијам. Процесот на подготвување на улога е вистинско истражување. За вистински да влезеш во кожата на улогата, треба многу да научиш за ликот. Треба да си како детектив.“ Под менторство на режисерот Љубиша Ѓеогиевски, професорката Јелена Лужина и кореографката Кренаре Невзати-Ќери, од Вишка на крајот од факултетот произлегува одличен актер. Дека е така се потврдува уште со улогите кои ги добива пред дипломирањето. Една година пред завршувањето на студиите го игра ликот на Лаер во Хамлет во МНТ. Веќе по две години е во групата на најдобрите и најнадежните актери на МНТ. Но, политиката вмешува прсти и тој иако пред него е одлична актерска кариера

се повлекува. Повторно се врати на театарот пред две-три години. Деновиве е актуелен со филмот „Шангај џипси“, во кој ја има главната улога. Додека беше отсутен токму филмот беше месетото каде што ги покажа своите квалитети. „Ми кажаа отворено. Не може Албанец да биде првенец на МНТ. Тоа остави длабоки траги врз мене. И така се случи - десет години не заиграв на сцената на МНТ... Вечно сум им благодарен на сите тие што ми ги затвораа вратите, зашто така ми ги отворија очите да си го барам чарето надвор од државата. За сите тие години што не работев во театар имав доволно време да си класифицирам с$ што сум играл во независни проекти (театарски и филмски) и да си направам актерско CV на Интернет. Тоа е огромна работа и потрошив години на тоа, но тоа е само организирано интернет-портфолио на кое може да те пронајдат агентите кои бараат одреден профил на актери за некој проект. Ништо не ти е гарантирано. За среќа, надвор се работи професионално и не се трошат државни пари за снимање филмови, па затоа не се прави компромис кога се работи за квалитетот. Како актерски профил треба да се вклопиш во идејата за проектот. И таму, во светот, успешен си колку што е успешен твојот последен филм.“ Сега целата енергијата (освен на реновирањето на станот во кој ќе се всели со верницата Елена, која работи како ТВ-водителка), му е насочена на филмската кариера. „Среќен сум што сум надвор од границите на сините партиски и малограѓански интереси, зашто сфатив дека е залудно губење на енергијата. Моментално играм една претстава на репертоарот на МНТ и секогаш сум отворен за проекти. С$ уште работам со мои блиски истомисленици, но за мојата егзистенција не се потпирам на домашната работа. Она на што сум насочен е со идејата да го видам светот додека снимам филмови. По „Шангај џипси“ веќе почнав да добивам понуди од агентите и за главни улоги. Досега беа главно споредни или помалку главни“. Вели дека актерите секогаш се опозиција. Таков бил и таков ќе остане, и покрај сите проблеми што ги поминал низ животот, кои во голем дел се резултат на таа негова определба. „Јас сум вечна опозиција, кој и да е на власт и зборувам секогаш гласно за работите што не ми се допаѓаат. Не сакам да ме ограничуваат. Јас & припаѓам на публиката, а не на партиите. Сите се моја публика - од сите нации, религии и од сите партии. Се чини, зашто сум таков, на ограничените духови не сум им подобен.“