Kapital - 665-666 1

COVER STORY

www.kapital.mk

MAKEDONSKITE PROIZVODI GI NEMA NA POLICITE

V OVOJ BROJ VO S SPECIJALEN PRILOG P

MEDIA & M A ADVERTISING

INTERVJU: ILIJA NASOV

SON^EVATA ENERGIJA MO@E DA I ZA[TEDI NA MAKEDONIJA 30 MILIONI EVRA GODI[NO

biznis magazin

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

IZVODI

LSKI PRO HAOS VO OTKUPOT NA ZEMJODE

ZELENATA MAFIJA GO UNI[TUVA ZEMJODELSKOTO PROIZVODSTVO ...samo samo idejata e kapital kapital, sè drugo e pari pari...

BROJ 665/666 CENA 100 DEN.|25 JULI, 2012, SREDA|GODINA 13

COVER STORY

www.kapital.mk

MAKEDONSKITE PROIZVODI GI NEMA NA POLICITE

V OVOJ BROJ VO S SPECIJALEN PRILOG P

MEDIA & M A ADVERTISING

INTERVJU: ILIJA NASOV

SON^EVATA ENERGIJA MO@E DA I ZA[TEDI NA MAKEDONIJA 30 MILIONI EVRA GODI[NO

4

SODR@INA

biznis magazin

IZDVOJUVAME

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

I PROIZVODI HAOS VO OTKUPOT NA ZEMJODELSK

ZELENATA MAFIJA GO UNI[TUVA ZEMJODELSKOTO PROIZVODSTVO ...samo samo idejata e kapital, kapital sè drugo e pari pari...

BROJ 665/666 CENA 100 DEN.|25 JULI, 2012, SREDA|GODINA 13

Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Dimitrie Tucovi} br 20, Skopje, p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 nikolova@kapital.com.mk Pretplata na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplati@kapital.com.mk Reklama i oglasi: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.com.mk aleksandra@kapital.com.mk Specijalni prilozi: Gordana Mihajlovska mihajlovska@kapital.com.mk Ovlasten praven zastapnik: “Advokatsko druшtvo DE LEGE” Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Ivana Kuzmanovska

06 PORTFOLIO

(NOT)MADE IN MACEDONIA

10 COVER STORY Kapital analiza Makedonskite proizvodi gi nema na policite

Prepolnite supermarketi so uvezeni “od igla do lokomotiva” proizvodi i minornoto prisustvo na Made in Macedonia produkti go otslikuva ne samo statisti~ki evidentiraniot trgovski deficit od edna milijarda evra za pet meseci, tuku i pasivnosta na najgolem del od makedonskite kompanii vo osvojuvawe mesto na pazarot. “Kapital” analizira vo koi produkt-kategorii otsustvuvaat makedonski proizvodi i zo{to inovativnosta ne e sostaven del na makedonskiot biznis - ambient?

16 INTERVJU Ilija Nasov, sopstvenik na Kamel Solar Son~evata energija mo`e da & za{tedi na Makedonija 30 milioni evra godi{no 22 REPORTA@A Haos vo otkupot na zemjodelski proizvodi Zelenata mafija go uni{tuva zemjodelskoto proizvodstvo

Str. 10

Cover Story

28 INTERVJU Marijana Perkovska, pretsedatel na Klaster za tekstil Bez poddr{ka od dr`avata, tekstilot }e zamre 32 MENAXER Makedonija go olesni vadeweto rabotni dozvoli za stranci Investitorite }e imaat polesen pristap do me|unarodniot pazar na znaewe 35 MENAXMENT Upravuvaweto so rizicite i ulogata na direktorite Odborite vo kompaniite go definiraat apetitot za rizici 36 INTERVJU Filip Ivanovski, direktor na Pakomak, prvata kompanija so dozvola za menaxirawe so otpad od pakuvawe vo Makedonija Vo ekologijata ne smee da ima mesto za li~ni interesi i politika 38 NA RU^EK SO.....

Zoran Zaev, gradona~alnik na Strumica Ubavo mi e vo Strumica

10 MAKA ZEMJODELSKA Od zemja-proizvoditel na najubavi domati i piperki, dojdovme do tamu makedonskite gradinarski proizvodi s$ pomalku da stignuvaat na stranskite pazari. Neorganiziraniot otkup i niskite ceni, a kako rezultat na toa s$ poslabiot kvalitet, se glavnite pri~ini za dramati~niot pat na proizvodstvo na gradinarski proizvodi vo poslednite godini. „Kapital” go poseti najzemjodelskiot region vo dr`avata, za na teren da ja sogleda fakti~kata sostojba kaj gradinarskoto proizvodstvo.

Str. 22

Reporta`a

43 SPECIJALEN PRILOG Media & Advertising 58 TEHNOLOGII I BIZNIS Na zaslu`ena penzija

Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka. РЕГИОНАЛНИ ПАРТНЕРИ НА КАПИТАЛ

22

6 PORTFOLIO BUSINESS SBRIEF

FRAPANTNO

POLOVINA OD FIRM NA 2 AVGUST VO OHRID

ADORA GO OTVORA ELITNIOT REZIDENCIJALEN OBJEKT BILJANINI IZVORI o povod nacionalniot praznik Ilinden, grade`nata kompanija Adora in`enering, vo ramkite na svojot 10-godi{en jubilej, na 2 avgust }e organizira „Ilindenski promotiven piknik” vo reprezentativniot objekt Biljanini izvori vo Ohrid. So korporativna zabava i bogata programa, na sve~en na~in vo relaksiran ambient, stru~niot tim i prijatelite na Adora in`enering }e go predadat vo upotreba ovoj eliten stanben objekt. Smesten na edna od najatraktivnite lokacii vo drevniot grad, vo blizina na Ohridskoto Ezero i Nacionalniot park Gali~ica, zgradata na Adora in`enering vo Ohrid, {to e so vrven kvalitet e edinstveniot stanben objekt za kolektivno domuvawe vo Makedonija, izgraden po najnovite svetski standardi za energetska efikasnost, {to na stanarite im {tedi energija i pari i ja za{tituva `ivotnata sredina.

P

ajnovite podatoci na Narodnata banka se frapantni - duri polovina od aktivnite kompanii vo zemjava, odnosno 37.162 se blokirani. Vkupniot broj blokirani smetki na privatni firmi, pak, zaklu~no so maj, dostigna 57.264.

Ovie podatoci se samo statisti~ka potvrda na site izjavi na biznismenite, koi so meseci alarmiraat deka nemaat pari nitu da gi platat ratite za krediti, nitu dava~kite kon dr`avata, duri ni za da podelat plati.

Osven poradi dolgovi me|u samite firmi, blokadite se i po odnos na dolgovi kon bankite i kon dr`avata, {to potvrduva deka gra|anite i kompaniite s$ pomalku mo`at da gi servisiraat obvrskite i poradi toa prisilno im se napla}aat pari od smetkite. Vo uslovi na s$ pogolema vnatre{na zadol`enost vo dr`avata, raste brojot i na firmi koi voop{to ne uspeale da izdr`at finansiski i bile prinudeni da zatvorat.

Od stopanskite komori vo zemjava ne se iznenadeni od ovie statisti~ki podatoci, bidej}i tie odamna bile svesni kolku e zagri`uva~ki problemot so nelikvidnosta na kompaniite.

N

GRAFIK NA NEDELATA

„Imaj}i ja predvid zagri`uva~kata nelikvidnost i vnatre{nata zadol`enost na makedonskoto stopanstvo, neophodno e vo sorabotka so Vladata i Narodnata banka da se razgledaat mo`nostite za iznao|awe soodvetni re{enija na toj plan. Biznis-sektorot se soo~uva so hroni~na nelikvidnost i nema signali deka ne{to }e se smeni kon podobro.

Podatocite od Centralniot registar poka`uvaat deka makedonskite kompanii ovaa godina ja zapo~naa bez sopstven raboten kapital, odnosno so 2,4% pove}e obvrski od tekovni sredstva. Kako {to se prodlabo~uva krizata vo ekonomijata, ovoj problem stanuva u{te pogolem”, velat od Stopanskata komora na Makedonija.

Rokovite za naplata i do sedum i pove}e meseci, koi se nametnaa vo doma{nata ekonomija otkako se prodlabo~i ekonomskata kriza, im sozdadoa najgolem problem na kompaniite, koi se soo~ija so seriozen nedostig od pari. Firmite imaat problemi so naplatata, a DDV na dr`avata & pla}aat so samoto dostavuvawe na fakturata. Zatoa biznismenite mnogupati potenciraa deka e neophodno dr`avata da kreira instrumenti za sigurna naplata na pobaruvawata so koi }e se stavi kraj na nelikvidnosta.

RASTE I BROJOT NA GRA\ANI SO BLOKIRANI SMETKI elikvidnosta koja gi ma~i firmite, o~igledno na svojot grb ja ~uvstvuvaat i gra|anite.

Poslednite podatoci od Narodnata banka na Makedonija (NBM) poka`uvaat deka duri 26.940 gra|ani imale blokirani smetki zaklu~no so juni. Brojot, pak, na blokirani smetki vo sopstvenost na fizi~ki lica na krajot na juni dostigna 76.607. Podatocite na NBM poka`uvaat deka vo sporedba so mart godinava brojot na gra|ani so blokirani smetki e zgolemen za blizu 2.700, dodeka brojot na smetki vo sopstvenost na fizi~ki lica e zgolemen za 6.700.

N 27000

Vkupen broj na blokirani subjekti 26.520

26000 25000 24000

26.940

24.956 24.287

23000 22000

mart 2012 izvor-Narodna banka na Makedonija (NBM)

april 2012

maj 2012

juni 2012

BROJ 665/666

25/07/2012

7

www.kapital.mk

BUSINESSBRIEF

MITE SE BLOKIRANI! NOVA INVESTICIJA VO BUNARXIK

BELGISKI VAN HOOL GRADI FABRIKA ZA AVTOBUSI

elgiskata kompanija Van Hool ja po~na izgradbata na fabrikata za proizvodstvo na avtobusi vo Makedonija. Fabrikata }e bide locirana vo TIRZ Bunarxik 2 vo Skopje, a investicijata, spored najavite, }e dostigne 30 milioni evra.

Kompanijata odlukata za investirawe vo Makedonija ja donese po sredbite so vladinite pretstavnici za vreme na „roud {outo” vo Brisel vo noemvri minatata godina.

Spored vetuvawata, fabrikata }e otvori novi 400 rabotni mesta i }e go zgolemi izvozot za 100 milioni evra.

So izgradbata na fabrikata Makedonija povtorno }e stane ivoznik na avtobusi. Prvata tura od 500 avtobusi kompanijata ve}e ja ima potpi{ano i }e se plasira na amerikanskiot pazar.

Van Hool e osnovana vo 1947 godina i ima pove}e od 4.000 vraboteni.

B

NAJSKAPITE SPORTSKI KLUBOVI VO SVETOT merikanskiot magazin „Forbs” go objavi godi{noto rangirawe na najskapi sportski klubovi vo svetot. Najskap sportski klub godinava e Man~ester Junajted, koj vredi 2,23 mili-

A

MAN^ESTER JUNAJTED

Zemja: Velika Britanija Sport: Fudbal Vrednost: 2,23 milijardi dolari

REAL MADRID

Zemja: [panija Sport: Fudbal Vrednost: 1,88 milijardi dolari

jardi dolari ili 19% pove}e od vtoroplasiraniot Real Madrid.

Na listata 50 najskapi sportski klubovi dominiraat klubovite od amerikanskiot fudbal, koi se duri 32 na broj WUJORK JENKIS

Zemja: SAD Sport: Bejzbol Vrednost: 1,85 milijardi dolari

DALAS KAUBOJS

Zemja: SAD Sport: Amerikanski fudbal Vrednost: 1,85 milijardi dolari

VOVEDNIK

Gor~liviot vkus na uspehot transkite investicii, se ~ini, po~naa da n$ otkrivaat. Kone~no, rezultatite od “roud {ouata” stanaa vidlivi. Mo`ebi s$ u{te e rano da se merat efektite od stranskite investicii, no fakt e deka celta {to ovaa vlada si ja postavuva{e kako prioritetna poleka po~nuva da bide na dofat. Dali navistina stranskite investicii se prioritetna cel na Makedonija e ve}e tema za debata za ekonomskiot model. Na primer, izgradbata na fabrikata za proizvodstvo na avtobusi na belgiskata Van Hool se promovira kako vrven uspeh na Makedonija, posebno poradi toa {to Belgijcite }e proizveduvale avtobusi kako finalen proizvod vo Makedonija, a tie }e se izvezuvale vo Amerika. Politi~arite koi se slikaa na postavuvaweto na temelite na novata fabrika pobedonosno izjavuvaa deka Makedonija }e izvezuva avtobusi.

No, onie koi{to imaat malku podolgo pametewe se se}avaat deka Makedonija ne tolku odamna proizveduva{e i izvezuva{e avtobusi, koi se vozele i s$ u{te se vozat (Belgrad, Budva..) niz mnogu zemji od regionot i od Bliskiot Istok.

Nikoj ne potsetuva na toa glasno, no ti{inata zboruva najglasno i samo go zasiluva gor~liviot vkus od (ne) uspehot na tranzicijata na makedonskata ekonomija. Zo{to Makedonija denes ne proizveduva avtobusi? Dali FAS 11 Oktomvri }e propadne{e ako gi proizvede{e 300-te dvokatni avtobusi {to gi kupivme i uvezovme od Kina? Zo{to pred 20 godini sme proizveduvale mnogu pove}e finalni proizvodi otkolku {to proizveduvame denes, po 20 godini nezavisen ekonomski razvoj? Zo{to sekoga{ stranskiot treba da vredi pove}e od doma{niot proizvod?

S

Биљана Здравковска Стојчевска zdravkovska@kapital.com.mk

Makedonija ne tolku odamna proizveduva{e i izvezuva{e avtobusi, koi se vozele i s$ u{te se vozat (Belgrad, Budva..) niz mnogu zemji od regionot i od Bliskiot Istok. Nikoj ne potsetuva na toa glasno, no ti{inata zboruva najglasno i samo go zasiluva gor~liviot vkus od (ne)uspehot na tranzicijata na makedonskata ekonomija

Ova e vreme koga stranskite investicii gi dobivaat site zaslugi, site pofalbi i celata poddr{ka.

Doma{nite investitori s$ poretko gi gledame na piedestalot, a ne gi gledame nitu vo zonite vo koi va`at sosema drug uslovi za investitorite.

Iako s$ po~esto se slu{aat barawa doma{nite investitori koi otvoraat novi rabotni mesta i izvezuvaat da gi imaat istite povolnosti i subvencii kako i stranskite, zasega tie odeknuvaat vo prazno bez odgovor.

No, zatoa pak, s$ pove}e makedonski biznismeni odlu~uvaat da otvorat fabriki vo nekoi od sosednite zemji vo regionot kako stranski investitori, a mo`ebi i kako doma{ni, vadej}i si, na primer, bugarski paso{i.

Oti tamu investitorot go dobiva zaslu`eniot tretman. Ako ova ne e celta koja sakame da ja postigneme kako dr`ava, toga{ {to poskoro treba da prestaneme da go razlikuvame kapitalot spored potekloto.

10 10 COVER KAPITAL ANALIZA STORY: Prepolnite super supermarketi so uvezeni “od igla do lokomotiva” proizvodi i minornoto prisustvo na Made in Macedonia produkti go otslikuva ne samo statisti~ki evidentiraniot trgovski deficit od edna milijarda evra za pet meseci, tuku i pasivnosta na najgolem del od makedonskite kompanii vo osvojuvawe mesto na pazarot. “Kapital” analizira vo koi produkt-kategorii otsustvuvaat makedonski proizvodi i zo{to inovativnosta ne e sostaven del na makedonskiot biznisambient?

MAKEDONSKIT GI NEMA NA PO

TE PROIZVODI OLICITE

11

12 KAPITAL ANALIZA VERICA JORDANOVA jordanova@kapital.com.mk

adadete si misija-cel eden den da koristite edinstveno makedonski proizvodi. U{te rano nautro }e se soo~ite so problem. Prvata utrinska aktivnost - mieweto zabi - ne mo`ete da ja izvr{ite so makedonski proizvod. Nikoj ne proizveduva nitu ~etka nitu pasta za zabi. Konkurencijata me|u stranskite brendovi e pove}e od dominanta na raftovite za li~na higiena, kade {to so mali isklu~oci kaj sapunite, ubedlivo dominiraat stranski proizvodi.

Otkako }e go ispiete tradicionalnoto makedonsko kafe, segment vo koj{to ima verojatno najgolem izbor na doma{ni proizvoditeli, sleduva pojadokot koj bi mo`ele nekako da go iskombinirate od doma{en margarin, marmalad i mlekce ili ~aj~e. Ako ste qubiteli na puter, pa{teta ili mo`ebi ovo{en jogurt, makedonskiot pojadok izleguva od igra. Vo ovie pazarni kategorii nema doma{ni proizvodi!

Iako sakame da ka`eme i da se pofalime kolku mnogu i kolku kvalitetno mleko davaat na{ite kravi i ovci, ostanuva nepobitniot fakt deka proizvoditelite vo ovoj segment ne se fleksibilni i spremni da investiraat koga stanuva zbor za sledewe na vkusot na potro{uva~ite.

Od misijata “den so makedonski proizvodi” }e morate vedna{ da se otka`ete dokolku imate bebe vo semejstvoto zatoa {to ne postoi nitu eden edinstven proizvod za ishrana na bebiwa. Neuspe{no }e zavr{ite i ako re{ite tokmu toj den da go posvetite na ~istewe na domot zatoa {to i vo ovaa produkt-kategorija stoime mnogu “tenko”. Pra{ok za perewe, omeknuva~ za ali{ta, vre}i za |ubre ednostavno se proizvodi koi kolku i da barate, nema da gi najdete so deklaracija Made in Macedonia.

Ova se samo nekoi od primerite koi ja otslikuvaat makedonskata realnost: premalku makedonski proizvodi vo sporedba so celokupnata ponuda, mnogu lo{a pozicioniranost vo trgovijata, vo najgolem del lo{a ambala`a na doma{nite proizvodi, slaba vizibilnost na raftovite i otsustvo na ozna~enost deka se raboti za doma{ni proizvodi.

Posledicite od vakvite nepovolni sostojbi se pove}e od evidentni na saldoto na nadvore{no-trgovskata razmena. Trgovskiot deficit za prvite pet meseci od godinata nadmina edna milijarda dolari. Uvozot na bukvalno s$ i se{to go otslikuva ekstremno lo{iot ambient vo makedonskata

Z

IZVE[TAJ NA OECD ZA MAKEDONIJA

Ulogata na inovaciite vo zemjite od Jugoisto~na Evropa e mnogu ograni~ena.

Izve{tajot na Svetska banka konstatira deka rashodite na javniot sektor za istra`uvawe i razvoj se zna~itelno pod 1% od BDP vo site zemji od JIE osven vo Crna gora kade {to e 1,1%. Ovie zemji tro{at zna~itelno pomalku na inovacii od koj bilo drug del vo svetot. Posledica od ograni~enite investicii vo inovacii, u~estvoto na srednotehnolo{ki i visokotehnolo{ki proizvodi vo vkupniot izvoz na stoki vo 2010 godina, e najslab rezultat vo cela Evropa. ekonomija vo koj dominiraat neinventivnost, neinicijativnost i otsustvo na vizija za razvoj na novi proizvodi i vleguvawe vo pazarni segmenti vo koi, ako se sudi spored pobaruva~kata, ima idnina!

KOPII VS. INVENTIVNOST Pove}eto makedonski kompanii, velat poznava~ite na takanare~eniot FMSG sektor ili sektor na proizvodi za {iroka potro{uva~ka koj se karakterizira so golema dinami~nost, se najudobni koga kopiraat. ]e vidat kade stranskata konkurencija pominuva dobro, pa re{avaat da napravat poevtina, no i ponekvalitetna kopija na toj proizvod. Toa zna~i deka za razvojot na toj proizvod nitu pravat pazarni analizi, nitu anga`iraat stru~en kadar, nitu go pravat so vizija i ideja

PRI^INI ZA NISKATA INOVATIVNOST NA MAKEDONSKITE KOMPANII? visoki tro{oci za inovacii; limitiran pristap do izvori za finansirawe na inovativni aktivnosti; otsustvo na institucionalna poddr{ka; nepredvidliva i nestabilna pazarna pobaruva~ka za inovativni proizvodi; nisko nivo na sorabotka so nau~ni institucii; otsustvo na menaxerski sposobnosti.

BROJ 665/666

25/07/2012

KAPITAL ANALIZA

www.kapital.mk

Тип на иновации кои ги прават компаниите земја Тип на иновација во последните 3 години Иновација во производ или услуга Иновација во процес Иновација во маркетинг Иновација во организација

Македонија ЦИС ГФК (1980 компании) (492 компании) 17% 34,6% 19% 23,2% 32% 33,3% 29% 23,8%

S$ posofisticiranite barawa i potrebi na potro{uva~ite nametnuvaat postojano investirawe i vlo`uvawe vo novi procesi, proizvodi i uslugi. Promenite na pazarot se postojani i ~esti, i sekoja kompanija mora da gi prifa}a i sledi istite, dokolku saka da opstoi na konkurentniot pazar.

toj proizvod da prerasne vo vode~ki brend na kompanijata.

Ednostavno stanuva zbor za kopirawe na ne{to {to vo momentot dobro proa|a kaj kupuva~ite i samo se koristi “dobriot bran”.

Del od konsultantskite kompanii so koi razgovaravme velat deka re~isi i nemaat klienti so koi{to rabotat na razvoj na novi proizvodi ili takvi koi nara~uvaat analizi na pazarot so cel da vlezat vo odreden segment.

Velat – kompaniite i pred s$ nivnite sopstvenici i direktori se udobni vo poziciite koi gi zazele i mnogu retko se ohrabruvaat da skoknat vo nov proekt. Sepak, uspehot na makedonskata ekonomija ne zavisi samo od poedinci koi uspeale. Klu~noto pra{awe e kako da se stimulira toa da stane biznispraktika vo makedonskata ekonomija, veli konsultantot Risto Ivanov. Dodava deka okolu 10% od konsultantskite raboti kaj nego otpa|aat na razvoj na novi proizvodi, no glavno povrzano so za{tita na ~ovekovata okolina i energetska efikasnost.

“Vo site zemji inovaciite se od po{irok interes i zatoa postojat nacionalni strategii za nivno finansirawe so cel da se prezeme del

od rizikot. Da ne zaboravime deka razvojot na novi proizvodi e mnogu rizi~na aktivnost”, veli toj, deciden deka razvojot na biznis-zaednicata ne mo`e da bide na grbot samo na investitorite, tuku del od rizikot mora da prezeme i dr`avata.

To~no e deka ima uspe{ni primeri me|u makedonskite kompanii koi predni~at so svojata inovativnost i ume{nosta da prepoznaat prostor na pazarot, no ekspertite velat deka pra{aweto e kako da se stvori atmosfera toa da bide pora{irena biznis-praktika.

Del od makedonskite pomali kompanii, proizvoditeli na razli~ni proizvodi za vakvata sostojba gi obvinuvaat i samite marketi, koi kako {to velat, napla}aat visoka vlezna cena.

“Marketite ne gi namaluvaat cenite. S$ e na grbot na dobavuva~ite i proizvoditelite koi moraat da kratat na svoite prihodi. Marketite baraat da u~estvuvame vo nivnite flaeri i promotivni materijali sekoj mesec.

Toj tro{ok ne mo`e sekoj da si go dozvoli. Od druga strana, istite tie maloproda`ni objekti za stokata ti pla}aat duri po nekolku meseci, {to dopolnitelno ni gi oslabnuva poziciite vo odnos na stranskata konkurencija”, anonimno komentiraat nekoi od niv.

KONKURENTNOST VS. INOVATIVNOST! Ako se pojde od definicijata na Organizacijata za ekonomska sorabotka i razvoj (OECD) deka “inovaciite ja zgolemuvaat produktivnosta i kvalitetot na proizvodite i uslugite pravej} i gi pokonkurentni” toga{ e jasno zo{to nema makedonski proizvodi na policite i zo{to i tie malku {to gi ima se nedovolni.

Poslednata anketa na GFK napravena za potrebite na OECD, sprovedena vo 2010 godina me|u 500 makedonski kompanii, poka`a deka edna tretina od anketiranite sprovele nekakov tip inovacija me|u 2008 i 2010 godina. No, polovina od mikrokompaniite nemale

VO KOI SEGMENTI NEMA MAKEDONSKI PROIZVODI? 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

Ovo{en jogurt Чokoladno mleko Puding Smrznato ovo{je Smrznat zelen~uk Detska hrana Pile{ko meso Puter Чips Testenini (makaroni i {pageti) Plasti~na ambala`a za ednokratna upotreba 12. Sijalici 13. Pra{ok za perewe 14. Omeknuva~ za ali{ta 15. Labelo 16. Dekorativna kozmetika 17. Pasta za zabi 18. Чetka za zabi 19. Toalet hartija vo golemi pakuvawa 20. Чepkalki za u{i re~esi nikakvi inovacii, kako ni kompaniite koi se glavno skoncentrirani na doma{niot pazar. Samo 58% od kompanite koi ne izvezuvaat prijavile nekakov tip inovacija nasprema 85% od izvoznite kompanii koi voveduvat inovacii. Objasnuvaweto zo{to inovativnosta e odlika na izvozno orientiranite kompanii e deka toa e reakcija na silnata konkurencija na koja se izlo`eni na stranskite pazari, no i na potrebata da ja zgolemat produktivnosta poradi `elbata i nagonot da izvezuvaat.

Ovaa anketa isto taka poka`a deka polovina od inovaciite vo proizvodi se razvieni vnatre vo kompaniite, a samo mal del od inovativnite proizvodi proizleguva od sorabotkata so drugi kompanii ili nau~ni institucii.

KOJ VOVEDUVA NOVITETI? “Kapital” napravi i anketa me|u del od makedonskite kompanii koi proizveduvaat proizvodi za {iroka potro{uva~ka od koja mo`e da se

13

14 KAPITAL ANALIZA zaklu~i deka naj~esto noviteti voveduvaat proizvoditelite na hrana, koi polesno se adaptiraat kon vkusot i potrebite na potro{uva~ite.

Vo izminatite dve godini Vitaminka vovede novi vkusovi me|u proizvodite na Fruti, Cevitana i ~okoladoto „sirius”.

Integralniot keks „despina”, detskiot keks „medo lend” i ~ajnoto pe~ivo „kukis” se novitetite vo pro{iruvawe na proizvodnata linija na ovaa kompanija.

“Neodamna gi vovedovme najnovite proizvodi od linijata Stobi sneks, kako nadopolnuvawe na brendot Stobi flips, kako i proizvodite “bonitas” koi se vistinsko osve`uvawe na proizvodnata paleta na Vitaminka, a i na ponudata na pazarot”, velat od kompanijata.

Proizvoditelot na poznatite detski gumi za xvakawe, “~unga lunga”, Makpromet od [tip e edna od retkite koja svojot poznat brend go pro{iri vo novi konditorski kategorii: bonbona, li`avka i kroasan. Velat deka celata izminata godina se naso~eni kon razvoj i zbogatuvawe na programata od proizvodi licencirani od Kartun netvork, kako odgovor na barawata na potro{uva~ite.

Proizvoditelot na leb i bra{no, @ito Luks minatata godina go

0,25%

Учество на истражување и развој во БДП во Македонија

0,23%

0,20% 0,15%

0,17%

0,20%

0,19%

0,10% 0,05% 0,00%

2007

2008

2009

2010

(Izvor- Zavod za statistika

lansira{e brendot Nutri, nova linija lebovi proizvedeni od celoto p~eni~no zrno, kako rezultat na sledewe na svetskite trendovi vo poleto na ishranata. Ottamu tvrdat deka “potro{uva~ot e toj {to {to gi diktira promenite i toa podrazbira odgovornost za sekoja kompanija postojano da voveduva novi proizvodi i uslugi, da gi modifikuva postojanite i sekoga{ da bide vo tek so globalniot pazar na ponudata i pobaruva~kata”.

NA 12 SEPTEMVRI VO “KAPITAL” ^ITAJTE

SPECIJALEN PRILOG

“NOVI TEHNOLOGII ZA SOVREMENO @IVEEWE” “Kapital” vo ovoj specijalen dodatok Vi gi pretstavuva najnovite tehnolo{ki usovr{eni aparati koi sovremenoto `iveewe go podignaa na nivo na sovr{enstvo!

Analiza na pazarot - {to se nudi i {to se bara na makedonskiot pazar? Koi tehnolo{ki aparati, neophodni vo sovremenoto `iveewe, se najbarani od makedonskite potro{uva~i?

Koi se kriteriumite na makedonskiot potro{uva~ pri izborot na sovremeni tehnolo{ki aparati funkcionalnosta, energetskata efikasnost ili pak dizajnot i `elbata na kupuva~ite?

Kolkavo e vlijanieto na ve}e doka`anite brendovi so inovativni tehnologii vrz odlukata za kupuvawe?

Kolku se barani energetski efikasnite aparati na na{iot pazar i kakva e informiranosta na potro{uva~ite za “A” oznakata koja ja sodr`at ovie aparati?

ZA POVE]E INFORMACII VO VRSKA SO PRILOGOT I ZA KOMERCIJALNO PRETSTAVUVAWE VO ISTIOT OBRATETE SE NA DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL prilozi@kapital.com.mk TELEFON 02 3298 110 LICA ZA KONTAKT: GORDANA MIHAJLOVSKA I BOBAN \ORGIEVSKI

ZO[TO DA SE INVESTIRA VO R&D?

Sozdavawe na inovativni proizvodi; Generirawe nova vrednost; Vrabotuvawe na obrazovna rabotna sila; Pogolema konkurentnost na izvozot

ILIJA NASOV SOPSTVENIK NA KAMEL SOLAR

SON^EVATA ENERGIJA MO@E DA I ZA[TEDI NA MAKEDONIJA 30 MILIONI EVRA GODI[NO

foto: IVANA KUZMANOVSKA

INTERVIEW 16 INTERVIEW

BROJ 665/665

25/07/2012

www.kapital.mk

INTERVIEW

Pretsedatelot na Solarnata asocijacija na Makedonija i kosopstvenik na Kamel Solar, kompanija koja po~na da proizveduva fasadni i prozorski son~evi kolektori vo Makedonija, za “Kapital” zboruva za prednostite od iskoristuvaweto na son~evata energija vo zemjava. Spored nego, apsurdno e toa {to Makedonija so 280 son~evi denovi godi{no, odnosno so okolu 1.500 kilovat-~asovi son~evo zra~ewe na metar kvadraten godi{no ne vleguva vo nitu eden evropski bilten za iskoristuvaweto na son~eviot potencijal, nasproti Avstrija i Germanija, zemji koi imaat 30% pomalo son~evo zra~ewe od Makedonija, a se lideri vo Evropa spored iskoristuvaweto na sonceto. Nasov zboruva za svetskite i za evropskite trendovi koga stanuva zbor za primenata na son~evite kolektori. Pokraj biznisot so solarni sistemi, Nasov aktivno raboti i na inovacii vo solarnata energija preku kompanijata Plazma KATERINA POPOSKA poposka@kapital.com.mk

Pokraj akademskata dejnost, Va{eto ime e me|u pionerite koga stanuva zbor za biznisot i novitetite so proektite povrzani so son~evata energija. Vie vlegovte vo biznisot so obnovlivi izvori na energija vo vreme koga ova be{e re~isi nepoznat poim vo Makedonija. [to be{e presudno za da vlezete vo ovoj biznis?

Mojata filozofija e mnogu ednostavna.

Znaeweto ne e dovolno ako ne se primeni, odnosno `elbite ne se dovolni ako ne se pretvorat vo proizvod. Pod znaewe jas podrazbiram primeneta nauka. Vo toj slu~aj, primenetoto znaewe go preto~uvate vo proizvod. Toa e glavnata pri~ina zo{to se zanimavam so univerzitetski aktivnosti, kako profesor, no i vo realniot sektor.

Bi sakal da naglasam deka kompanijata vo koja sum kosopstvenik, Kamel Solar, e internacionalna kompanija, osnovana od angliski biznismen, slovene~ki i dvajca makedonski. Motivot za formirawe na Kamel Solar be{e Centarot za istra`uva~ka tehnologija Plazma, koj{to poslednite 10 godini se zanimava so razvoj i istra`uvawe vo oblasta na solarnata energija. Po~navme so novi tipovi apsorberi, so inovacii vo solarnata energija, vo pretvorawe na solarnoto zra~ewe vo toplina, prenosot na toplinata do mediumot do koj sakame da go greeme i otidovme do mo`ebi najvisok koeficient na efikasnost na son~eviot kolektor. So siot toj “bekgraund”, po~navme i intenzivno intenziv rabotevme na nacionalni i na komercijalni proekti, na internacionalni komercija proekti. Vlegovme i vo proektite Eureka, V finansirani finansira od Evropskata unija, i ona so {to mo`a mo`am da se pofalam se pet evropski FP7 proekti vo oblasta na razvoj i istra`uvawe.

Kako Plazma, sorabotuvame istra`uva so najrenomiranite evropski instituti najren kako [tutgartskiot univerzitet, Fraun[tu kofer, germanski institut za vselenski ge istra`uvawa i zaedno so niv odime vo istra`uva evropski proekti. Vo eden takov razvojnoistra`uva~ki pat nie otidovme daleku, do istra`uva Kina, kade kad {to ni ponudija sorabotka za izgradba na fabrika, koja bi se gradela vo Kina. I vo konsultacija so partnerite, sepak, odl odlu~ivme toa da go napravime vo Makedonija.

Makedonij Za Makedonija se odlu~ivme zatoa {to sakavme da ja spoime naukata, razvojot i istra`uvaweto od ednata firma Plazma na n ista lokacija so proizvodnata kompanija Kamel Solar. Taka, Kamel Solar gi kupi site si prava na inovaciite i paten-

Koi se pridobivkite od vgraduvawe son~ev kolektor na pokrivot na edna zgrada, ku}a ili fabrika? Kolku edno doma}instvo i kompanija treba da vlo`i vo instalacija na son~evi kolektori za da gi namali tro{ocite za energensi na godi{no nivo?

Moite dosega{ni analizi poka`aa deka edno ~etiri~leno doma}instvo godi{no dava najmalku 300 evra za topla voda za sanitarni potrebi i 600 evra za zatopluvawe na prostorot, dali so parno greewe, struja, nafta ili drva. Zamislete, samo za sanitarni potrebi so 1.200 evra tie mo`at da si kupat mnogu kvaliteten solaren sistem. Za ~etiri godini tie }e ja vratat investicijata, a vo slednite 20-25 godini }e imaat besplatna energija. Son~eviot sistem ne tro{i elektri~na energija. Ako taka se napravi konceptot, tie godi{no sega }e imaat do 60% pomali tro{oci od postoe~kite za sanitarna topla voda i topla voda za zagrevawe. Ako za kombiniran sistem edno doma}instvo dade me|u 2.000 i 4.000 evra, za {est godini investicijata se vra}a, a sekoj mesec doma}instvoto, vsu{nost, {tedi po 600 evra. No, lu|eto treba da go sfatat ova. Ne se raboti za toa pra{aweto dali e dobro ili ne i dali se {tedi ili ne. Problem e lu|eto da go sfatat ova. Industrijata pak, mlekarnicite, prehranbenite industrii ili pivarnicite, dnevno tro{at najmalku 20 toni topla voda pri proizvodstvoto, {to na godi{no nivo e nad 100.000 evra za energija. Zamislete, so istite tie pari tie mo`at da investiraat vo solaren sistem koj za 2-3 godini }e im se vrti, a potoa imaat besplatna energija za zagrevawe topla voda. Eden od najgolemite i najluksuzni hoteli vo Skopje godi{no tro{i okolu 150.000 evra za zagrevawe nafta.

So 300.000 evra tie mo`at da napravat kombiniran solaren sistem i za tie pari godi{no }e {tedat najmalku do 60.000-70.000 evra, a za ~etiri godini }e ja varat investicijata. Ova treba da dopre do onoj koj ja nosi odlukata. Voobi~aeno, menaxerite se zanimavat so pogolemi biznisi, so pogolemi odluki vo momentot, pritoa ne znaat deka za 25 godini stanuva zbor za nekolku milioni evra dobivka.

Bolnicite sekojdnevno tro{at golemi koli~estva topla voda, taka {to nezamislivo i neodgovorno e da ne se investira vo energija. tite od Plazma za proizvodstvo na najnovi tipovi solarni kolektori. Toa be{e patot kako dojdovme do Kamel Solar.

Koga odlu~ivme da investirame vo Makedonija, razmisluvavme {to ako bideme isti kako i drugite, sigurno }e ni bide mnogu te{ko da konkurirame so Kina, Germanija i so Amerika. Zatoa, celta ni be{e da

staneme lideri na evropsko, pa i na svetsko nivo. Sakavme da napravime vo ovoj moment najkvaliteten kolektor - solaren termalen kolektor.

Zo{to re{ivte da investirate vo son~evi termalni kolektori namesto vo fotovoltai~ni centrali?

Od mojot prestoj vo edna kompanija vo Kina

17

18 INTERVIEW pred 2-3 godini, kade {to razgovaravme kako da se podobri efikasnosta na fotovoltaicite, podlaboko navlegov vo problematikata na fotovoltai~nite centrali, pri {to dobiv ponuda za sorabotka so taa kompanija. No, paralelno dobivme ponuda za sorabotka od druga kineska kompanija vo oblasta na solarnite termalni kolektori. No, pritoa, analiziraj}i gi dvete opcii sfativme deka nesporedlivo e pogolema konkurentnosta na son~evite termalni kolektori vo odnos na fotovoltaicite, bidej}i fotovoltaicite ako nemaat subvencija od dr`avata, re~isi ne mo`at da bidat konkurentni. Bez povlastenata tarifa od dr`avata, koja e 5-6 pati povisoka od normalnata cena na strujata na pazarot, biznisot e neisplatliv.

Vsu{nost, celiot biznis vi zavisi od politikata na dr`avata kade {to rabotite, dali Vladata }e dava ili nema da dava i kolku }e dava. Momentalno vo svetot ima pregolemo proizvodstvo na fotovoltai~ni paneli, nekolkukratno pogolema ponuda vo odnos na potrebata, {to e navistina golem rizik. Zatoa se odlu~ivme za termalni kolektori.

Izve{tajot na EU za 2010 godina poka`uva deka 50% od vkupnata energija se tro{i za zagrevawe i za ladewe. Re{avaweto na energetskata kriza, vsu{nost, e zagrevaweto i ladeweto. Tuka son~evata energija e najkonkurentna vo odnos na koj bilo drug izvor na energija. Bez nikakvi

subvencii, bez stimulacii, za koi se zalo`uvam posebno preku solarnata asocija na Makedonija, kade {to sum pretsedatel, da se davaat od Vladata za son~evata energija iskoristena za zagrevawe sanitarna topla voda, za zatopluvawe e nesporedlivo podobro otkolku da se koristi strujata, gasot, naftata, derivatite, biomasata.

Ako sporedite, za zagrevawe prostor so topla voda, za dobivawe topla voda za sanitarni potrebi, kako i za industriski i za tehnolo{ki potrebi nitu eden izvor na energija ne e e tolku konkurenten kolku son~evata energija.

Vie ste kosopstvenik i pretsedatel na bordot na direktori na Kamel Solar, kompanija koja proizveduva fasadni i prozorski solarni kolektori, {to e svoevidna inovacija na pazarot. Za kakov izum stanuva zbor i koi se negovite prednosti vo odnos na drugite vidovi son~evi kolektori?

Koga razgovaravme kakvo ime da & dademe na kompanijata, ni tekna na kamilata, toa e najstariot priroden ekolo{ki sistem vo svetot. Kamilata ima rezervoar na voda koja mo`e da ja ~uva dolgo vreme, priroden akumulator. Kamilata ima najadekvaten sistem koga prima i koga oddava energija. Kamilata ja poistovetivme so son~eviot kolektor i sistem koj go pretvora solarnoto zra~ewe vo toplina i ja akumilira toplinata, a ja koristi tamu kade e potrebno.

Kamel Solar izrabotuva vakuumski, standardni, prozorski i fasadni kolektori.

Na{ite kolektori imaat najviskok koeficient na efikasnost, a na{ata deviza e proizvodstvo na najevtin kilovat-~as po metar kvadraten godi{no od na{ite kolektori. Cenite na kolektorite se relativno niski, a efikasnosta mnogu visoka. Toa zna~i deka proizvedenata energija po metar kvadraten kaj nas }e bide mnogu evtina. Ako instalirate son~ev sistem za zagrevawe sanitarna voda, industriska aplikacija ili zagrevawe na celiot prostor, za pet godini ja vra}ate investicijata, a 25 godini }e imate besplatna energija.

Solarnite termalni kolektori mo`at da se koristat vo doma}instvata, industrijata za pijalaci, mle~nata i prehranbenata industrija, pivarnicite, koi dnevno tro{at me|u 20 i 100 toni topla voda zagreana na 60-70 stepeni Celziusovi. Zamislete seto toa odi vo nepovrat, za{to taa tehnolo{ka voda, ili voda za higiena e nepovratna, i sekoj den tie davaat pari za ovaa energija. Son~evata energija e idealna za toa.

Ako zemete deka upotrebata na son~evata energija za industrijata, za bazenite, za spa-centrite, za hoteli, za sanitarna voda, za voda za greewe i za ladewe e nesporedlivo poevtino od koj bilo drug energens. Vo Makedonija za toa nema soodvetna kampawa za podigawe na svesta, ima mali obidi, s$ e stihijno. Vo razgovori so korisnicite dojdov do soznanie deka arhitektite i proektantite se glavnata kategorija dali vo edna dr`ava }e ima isko-

ristuvawe na solarnite termalni kolektori ili ne. I arhitektite se vo pravo. Velat, ako gi stavime kolektoroite na fasada ne se li~ni, go ogrubuvaat izgledot na objektot.

Po~navme so na{ata ideja za fasadni i prozorski kolektori. Nie prvi vo svetot go napravivme apsorberot, koj e ist kako i stakloto. Na primer, site kolektori imaat kondenzacija, ima linii od zavaruvawe ili to~ki na zavaruvawe, a nie go napravivme najdobriot apsorber. Toj mo`e da se montira na fasadite, so ramka ili na postoe~kite ramki na prozorite. Seto toa se proizveduva kaj nas vo Makedonija i ovoj apsorber e na{ata najgolema prednost, no i prozorskiot modul koj se montira na postoe~ki ili na posebno izraboteni aluminiumski ramki.

Ovie fasadni kolektori se neproyirni, no se vklopuvaat na postoe~kata ili na posebno izrabotena i adaptirana fasada.

Site na{i proizvodi imaat edna karakteristika - vo ovoj moment imaat najdobri performansi. Na primer, pokrivot na stanbenata zgrada e premal za da gi zadovoli potrebite na site stanari, no dopolnitelno so montirawe na kolektorite so na{i apsorberi na ju`nata fasada, toa e duri pove}e od potrebite na site stanari vo zgradata.

Zadovolni sme od na{ata dosega{na referenca vo zemjava, no ni nedostiga u{te mnogu. Kamel Solar postavi solarni vakuumski kolektori na pokrivot na bazenot na sportskata sala Boris Trajkovski, taka {to pove}e od devet meseci bazenot }e mo`e da se zagreva bez nikakov dodaten izvor na energija. Za {est godini toj sistem }e ja vrati investicijata. Na naselbata Soravija na Vodno se postaveni nad 100 kolektori, na Hotelot Zebra vo Skopje... Vo Anglija imame instalirano fasadni kolektori na 3-4 bazeni. Vo Hong Kong i na jadranskoto krajbre`je imame instalirano kolektori za zagrevawe na prostorot i bazeni, taka {to intenzivno go razvivame pazarot.

Kamel Solar izvezuva vo Anglija, vo Slovenija, Hrvatska, Crna Gora, vo Hong Kong, a vo tek se pregovori za izvoz na moduli za amerikanska kompanija.

Zo{to biznisot so son~evi kolektori ili fotovoltai~ni centrali s$ u{te vo zarodi{ vo Makedonija? Pri~inata e nedovolnata informiranost i zainteresiranost na investitorite, ili pak, s$ u{te niskata svest na potro{uva~ite za pridobivkite od koristeweto na sonceto za sopstveno proizvodstvo na toplina i elektri~na energija, a so toa i mo`nosta za izvoz na struja? Kako da se pottikne pogolemoto koristewe?

Prvata pri~ina ja gledam vo nedovolnoto informirawe na javnosta. Nedovolnata svesnost za pridobivkite od iskoristuvaweto na son~evata energija. Nedovolnite kampawi za ovaa tema. Va`no e i {to nudite na pazarot, a e podobro od drugite.

Nie nudime najdolg period na stabilnost na solarniot sistem. Bez kvaliteten solaren sistem, ne mo`ete da garanitirate za pridobivkite. Vo ovoj moment nie sme prvite

BROJ 665/665

25/07/2012

www.kapital.mk

INTERVIEW

Vie ste kosopstvenik i na Plazma, centar za razvoj na tehnologii povrzani so son~evite kolektori. [to e vo fokusot na Va{ata rabota? Podgotveni li se kompaniite da odvojat del od buxetot za energetski konsultanti i primena na energetskata efikasnost i proizvodstvoto na struja od obnovlivi izvori na energija?

Plazma od 2003 godina, od momentot na formiraweto, kako glavna opredelba ima razvoj, istra`uvawe i proekti. Toa be{e mnogu hrabar ~ekor vo toj moment - da se zanimava{ so primeneta nauka, namesto so hotelierstvo ili nekoja druga uslu`na dejnost, od koja sledniot den ve}e imate povrat na vlogot. Vo toj period nametnavme mnogu viskoi tehnologii koi na ovie prostori gi nema{e. Od ovaa instanca, se pra{uvam dali koga sega bi ja imal istata mo`nost bi go odel istiot pat?! Toa be{e makotrpen pat, no za sre}a, kaj nas se poka`a uspe{en. Plazma raboti na razvoj, istra`uvawe i proekti kaj solarnata energija, kako i na povr{inski in`enering - ja podobruvame povr{inata na materijalite. Sega rabotime na 5-6 evropski proekti, no i na komercijalni proekti. Edna {vajcarska kompanija momentalno od nas bara na mre`i~ki za filter od ne’r|osuva~ki ~elik da naneseme zlato kako izolator, {to e mnogu te{ko da se napravi. No, go napravivme. Tie filtri mo`e da se upotrebat vo prehranbenata industrija, vo medicinata, vo farmacijata... Se zanimavame i so alati od aluminium koi na povr{inata imaat karakteristiki kako da se od ~elik. Toa be{e golem predizvik za nas, koj isto taka go sovladavme. koi go promovirame ova na evropsko nivo.

Kaj re~isi site solarni kolektori koeficientot na efikasnost po eksploatacija od nekolku godini opa|a i toa zna~itelno.

Nie sakame na{ite solarni sistemi da gi napravime so dolgoro~en koeficient na efikasnost. Pogolem del od solarnite sistemi po proizvodstvoto imaat relativno dobri karakteristiki, koi so tekot na vremeto se namaluvaat, stakloto korodira, a so toa se namaluva i transparentnosta na stakloto. Vo na{ata kompanija stavame prevlaka koja spre~uva korozija na staklo vo dopir so atmosferata. Ova e i globalen predizvik.

Koja e idninata na ovoj biznis?

Odr`liv li e vo Makedonija?

Da ne bevme sigurni vo idninata na ovoj biznis, nema{e da vlo`ime tolku pari, energija i znaewe, najsovremena oprema vo svetot za proizvodstvo na son~evi kolektori. Nema podobra vo svetot. So najdobri performansi i najdobar izgled. Ako nekoj malku pove}e gi pro~ita direktivite na EU i na Obedinetite nacii, }e vidi deka nema drug izvor na energija koj }e bide najmnogu forsiran pove}e od son~evata energija. Klimatskite promeni se tolku opasni {to svetot po~na da do`ivuva golemi posledici: globalno zatopluvawe, poplavi, cunami, su~i, poka~uvawe na morskoto nivo... Spas za svetot i za planetata Zemja e proizvodstvoto na struja od obnovlivi izvori na energija. Najdobar na~in za svetot da se {titi od emisijata na {etni gasovi e da se namali emisijata na jaglerod dioksid za 20%, odnosno da se vrati na nivoto pred 30 godini, no ne kako rezultat na pomalku energija, tuku da se namali emisijata na CO2. Ne mo`ete da im

zabranite na potro{uva~ite da ne koristat klima-uredi. Veterot e odli~en, no ne e za Makedonija. Za veterna energija treba 12 meseci da ima veter, {to za Makedonija e malku te{ko. Makedonija ima ogromna prednost vo son~evata energija, za koja e potrebna strategija. Moj predlog e da se napravi strategija za iskoristuvawe na son~evata energija na Makedonija.

Ete go biznisot. Vo ovoj sektor mo`e da se vrabotat do 5.000 lu|e ako son~evata energija se razvie na zadovolitelno nivo.

Stanuva zbor za proizvoditeli na son~evi kolektori, monteri i instalateri, trgovci, proektanti, arhitekti.

Ako Makedonija vo momentov go koristi sonceto za proizvodstvo na energija na nivo na Avstrija, godi{no bi {tedela nad 30 milioni evra.

Kolku bankite gi sledat biznis-ideite na investitorite koi sakaat da vlo`uvaat vo energetski proekti od vakov vid?

Koga administracijata na bankite i nivnite slu`bi }e sfatat deka i tie mo`e da imaat dobar biznis, kako {to e primerot so Evropa, verojatno }e bidat fleksibilni, } e imaat odr`livi proekti. Najupotrebuvaniot zbor vo EU e odr`livost, odnosno samoodr`livost. Bankite celo vreme velat deka im trebaat odr`livi proekti, pa ova e tokmu toa. Potrebno e bankite da napravat dovolno dobra ponuda, paket koj }e im go ponudat na klinetite. Tie }e imaat sigurno vra}awe na investicijata. Apeliram do bankite da napravime raboten sostanok za da sfatat deka vo Makedonija ima mesto za biznis.

Vo Makedonija ima ogromen potencijal za biznis vo solarnata energija. Nie

sme mo`ebi vo najdobrata katergorija vo Evropa. Ako vo EU postoi kategorija na slabo zra~ewe, sredno, dobro i visoko solarno zra~ewe, Makedonija visoko kotira na ovaa skala. Makedonija prose~no ima 1.500 kilovat-~asovi son~evo zra~ewe na metar kvadraten godi{no. Toa e ogromna energija. Vo Avstrija ima pove}e od 100 pati pogolemo iskoristuvawe na son~evata energija od Makedonija, a ima 30% pomalo zra~ewe, dodeka Germanija ima 40% pomalo zra~ewe, a najmnogu ja iskoristuva son~evata energija. Toa zna~i deka so 50% solarno zra~ewe tie imaat nesporedlivo pove}e iskoristuvawe, za{to toa im e komercijalen efekt. No, tie se podobro organizirani, go educiraat naselenieto, krajnite korisnici, imaat poddr{ka od finansiskite institucii, od sistemski i stimulativni i obligacioni dr`avni merki i seto na kraj doa|a do isklu~itelno dobri rezultati.

Vladata s$ po~esto gi namaluva povlastenite tarifi koi im gi dava na investitorite za da vlezat vo zeleniot biznis. Kakva e praktikata vo drugite zemji?

Sakam da ja pozdravam Vladata vo delot na stimulaciite, nezavisno dali e dovolno ili ne vovedoa namaluvawe na DDV. No, mislam deka treba da napravat kampawa za iskoristuvaweto na solarnata energija, a toe }e bide pove}e od onie 300 evra {to gi dava Vladata kako subvencija za samo 500 sistemi. Treba da se vnesat zakonski merki - stimulacii, subvencii, obligacii, no ne na nivo na odluka, tuku na nivo na zakon, koj ke va`i dolg period, a so toa krajnite korisnici }e si planiraat investirawe vo ovaa oblast. Sekoj poteg e dobredojden, no smetam deka ne e dovolno.

19

20 INTERVIEW Okolu 300 evra da se dadat kako zakonska regulativa toa e fantasti~no, no ne samo na ograni~en broj lu|e. Ako ovie subvencii Vladata gi stavi vo zakon e odli~no, ne kako akcija. Ja pozdravuvam i odlukata za namaluvaweto na DDV od 18% na 5% ako kupite solaren sistem. Ne mo`am da ka`am deka ova ne e dobro, no ne e dovolno. Dovolno e ako stigneme da bideme barem vo sredinata na zemjite koi go iskoristuvaat dovolno son~evoto zra~ewe vo Evropa. Ne mora na bideme na vrvot, no ne nitu na dnoto. Gri`a na dr`avata treba da bide da se namali zagaduvaweto, no i sopstvenite pari dadeni za uvoz na energija.

Dr`avata gi dava parite na skap uvoz na nafta, struja. Zo{to del da ne se za{tedi od solarnata energija, koga imame son~ev reaktor, besplaten?

Koga velam kampawa ili obligacija, toa ne se pari, toa se samo opredelbi na dr`avata so mnogukratni pozitivni efekti.

Smetam deka site zaedno - ekspertite, proizvoditelite, instituciite na vlasta - treba da gradime strategija za {to pogolemo iskoristuvawe na sonceto za proizvodstvo na energija. Vo Makedonija ima ogromen potencijali za solaren biznis, no rabotata e kako da dopre seto toa do svesta na lu|eto.

Kako vlijae evropskata kriza

na razvojot na ovoj biznis?

I vo ovoj biznis krizata se reflektira sli~no kako i kaj drugite, zatoa {to ima golemo proizvodstvo vo stranstvo. Vo Evropa momentalno e namalena gradbata, odnosno investiciite vo solarni kolektori, taka {to i toa isto taka ima vlijanie na na{ata rabota. No, opredelbata na Kamel Solar e deka ako na pazarot sekoga{ nudime ne{to novo, ne{to pokonkurentno, toa ni dava sigurnost deka }e uspeeme.

So ova nivo na investicii vo energetikata, nasproti raste~kata potro{uva~ka na energija vo Makedonija, koi se scenarijata za ekonomskiot razvoj na zemjava? Kako mo`e da se namali uvozot na struja?

Vo Makedonskata strategija za iskoristenosta na obnovlivite izvori na energija nedovolno e ka`ano za pridobivkite od iskoristuvaweto na solarnata energija.

Iako ovie studii se napraveni od vrvnite institucii od Makedonija, ne e dovolno ka`ano kade e mestoto na son~evata energija vo zemjava. Zo{to, ne sakam da navleguvam.

No, eden izvor koj go imate besplatno i od ~ie{to zra~ewe na metar kvadraten mo`ete da dobiete 700-800 kilovat-~asovi godi{no energija i toa sigurno treba da se koristi. Moite preporaki ne se baziraat na mojata `elba, tuku vrz osnova na ar-

gumenti. Vakuumskite kolektori na Kamel Solar davaat 120 kilovat-~asovi energija po cevka od eden kolektor. Nekoj koj }e kupi kolektor od 10 vakuumski cevki godi{no } e dobie 1.200 kilovat-~asovi energija. [to ima ponatamu da ubeduvame? Okolu 1.200 kilovat-~asovi energija so postoe~ka cena na strujata od 10 evrocenti i potro{uva~ot {tedi najmalku 120 evra. Za 25 godini toa e za{teda od minimum 3.000 evra samo od eden kolektor, za koj potro{uva~ot dal 200 evra. Apsurdno e {to Makedonija nedovolno go koristi son~evoto zra~ewe.

Kade se gledate sebesi i Va{iot biznis vo slednite pet do 10 godini?

Mnogu energija i golema `elba za uspeh vlo`iv i vo Plazma i vo Kamel Solar. Kako univerzitetski profesor, postojano velam deka mnogu e va`na `elbata, motivacijata, kreativnosta za da se postignat rezulatati.

No, mene celta ne mi e i vo idnina da se gledam sebesi kako prviot ~ovek koj }e ja vodi kompanijata, biznisot. Najgolemata `elba mi e da naparavam tim koj uspe{no }e me nasledi. Gradeweto tim voop{to ne e lesno. Mo`ete da napravite inovacija, mo`ete da sklu~ite odli~na biznis-zdelka, no pote{ko mo`ete da najdete ili da kreirate tim od vraboteni koi }e vi bidat lojalni, koi }e bidat kreativni, posveteni. Za mene ova e golem predizvik.

22 REPORTA@A REPORTA@A MENAXMENT

HAOS VO OTKUPOT NA ZEMJODELSKI P

ZELENATA MAFIJ ZEMJODELSKOTO

BROJ 665/666 25/07/2012

23

www.kapital.mk

PROIZVODI

JA GO UNI[TUVA PROIZVODSTVO Namaleni zaseani povr{ini so gradinarski kulturi, namalen otkup i drasti~en pad na izvozot.

Ranogradinarskoto proizvodstvo vo dr`avava od godina vo godina s$ pove}e se namaluva. Od zemjaproizvoditel na najubavi domati i piperki makedonskite gradinarski proizvodi s$ pomalku stignuvaat na stranskite pazari. Neorganiziraniot otkup i niskite ceni, a kako rezultat na toa s$ poslabiot kvalitet, se glavnite pri~ini za dramati~niot pat na proizvodstvo na gradinarski proizvodi vo poslednite godini. „Kapital” go poseti najzemjodelskiot region vo dr`avata, za na teren da ja sogleda fakti~kata sostojba kaj gradinarskoto proizvodstvo. Informaciite koi{to gi dobivme od zemjodelcite vo Strumica ka`uvaat deka na agrarnata politika itno & e potreben remont

eorganiziran otkup, stihijno proizvodstvo, niski otkupni ceni, nekonkurentni proizvodi...

Ova e opisot na gradinarskoto proizvodstvo vo Makedonija.

Nitu milionskite sumi za subvencii, nitu izgradbata na najgolemiot otkupen centar Agrofruktus vo Strumica ne gi re{ija najgolemite bolki na makedonskoto gradinarsko proizvodstvo. Slikata na teren e katastrofalna. Sekoja godina se poniski cenite na zelen~ukot i ovo{jeto, izvezuvame za reeksport, a za brendirani i pakuvani proizvodi ne mo`eme nitu da zboruvame. Zemjodelcite od godina vo godina zapa|aat vo pogolemi dolgovi, subvenciite namesto da go zgolemuvaat kvalitetot i kvantitetot na proizvodite, samo slu`at da gi pokrijat tro{ocite i da obezbedat osnovna egzistencija za zemjodelcite, koi namesto da gi zgolemat zaseanite povr{ini, od godina vo godina nivite stanuvaat s$ poprazni. „Kapital” go poseti najzemjodelskiot region vo dr`avata, Strumica i Strumi~ko, za na teren da ja oceni fakti~kata sostojba kaj gradinarskoto proizvodstvo. Informaciite koi{to gi dobivme od zemjodelcie i otkupuva~ite se porazitelni. Faktot deka otkupot godinava e sveden na minimum se zabele`uva vedna{ koga }e vlezete vo najgolemiot pazar na zemjodelski proizvodi, odnosno Kvanta{kiot pazar vo Strumica. Polnite tezgi vo relativno docnite ~asovi od denot, koga po pravilo ovoj pazar se zatvora, kako i licata na izma~enite zemjodelci koi{to s$ u{te nade`no ~ekaat da dojde kupec vo posleden

N

moment i da im ja otkupi berbata za toj den, slikovito ja opi{uvaat sostojbata vo gradinarstvoto godinava.

Prvata rabota na koja se po`alija zemjodelcite bea niskite ceni. Velat deka i godinava kako i lani e katastrofalna za niv. „Edna gajba domati od 8 kilogrami deneska ja prodavam za 80 denari, ako izvadam 20 denari za ambala`ata, izleguva deka mene kilogram domat mi go otkupuvaat za pomalku od 8 denari. Pred dve nedeli ovaa gajba be{e 250 denari. Isto e i kaj kompirot. Za vre}a od 10 kilogrami ne mi davaat pove}e od 50 denari. Nikoga{ ne bilo pokatastrofalno kako ovaa godina”, veli Mite, eden od zemjodelcite koi od 4 ~asot utroto prodava na Kvanta{kiot pazar. Toj o~ekuva deka cenite u{te }e pa|aat, posebno vo avgust, koga celosno zamira pazarot i deka toa u{te tolku } e gi zaglavi zemjodelcite „Site imame blokirani smetki, nemame pari da si platime dava~ki kon dr`avata, a ne da ostane ne{to i za nas. I subvenciite koi{to ni gi isplatija ne gi ni vidovme, vedna{ ni bea povle~eni od smetka”, veli Mite.

Toj veli deka naplatata na pazarot se vr{i samo na raka, ako imaat trgovcite baraat vedna{ da im se plati, bidej}i ako se pla}a preku transakciska smetka, toga{ treba da ~ekaat so meseci za trgovcite da im gi prefrlat parite. Toj se `ali deka najgolem problem ovaa godina se s$ pogolemite tro{oci za proizvodstvo.

Site zemjodelci na Kvanta{kiot pazar se `alat na visokite ceni na energensite, na |ubrivata i repromaterijalite, {to drasti~no im gi zgolemilo tro{ocite na

proizvodstvo. Velat deka so ovie ceni na pazarot, ne mo`at ni da si gi pokrijat tro{ocite. „Poskape naftata, poskape strujata, da ne zboruvame za |ubrivata i rasadot.

Edna semka domat ~ini 5 denari. A kade e tuka navodnuvaweto, kade e prskaweto.

Za da poseam pet dekari so domati mi trebaat 10.000 evra. Kako da gi obezbedam tie pari, koga u{te ne mo`am da se razdol`am od minatata godina”, veli Nace, od sosednata tezga, koj ve}e dva dena prespiva na Kvanta{kiot pazar ~ekaj}i kupci za lubenicata i diwite. Iako ovaa godina cenata kaj negovoto proizvodstvo e malku povisoka, veli deka pazarot od den vo den e s$ pomal i deka na krajot, pak golem del od godine{noto proizvodstvo }e zavr{i vo |ubre. „Kriza e, lu|eto ne kupuvaat, gledaat da kupat pomali lubenici i pomali diwi.

No, sre}a cenata s$ u{te e dobra. Lani ova vreme lubenicata se prodava{e za dva denari, sega s$ u{te dr`i cena od 8-10 denari. Diwata ja prodavam za 15 denari za kilogram, ama nikoj ne kupuva”, se `ali Nace.

VO STRUMI^KO GODINAVA ZASADENI 20% POMALKU POVR[INI Kako rezultat na katastrofalnite ceni lani, ovaa godina zemjodelcite vo Strumi~ko poseale 20% pomalku od obrabotlivite povr{ini. Velat deka kako rezultat na lo{iot otkup minatata godina, koga site imaa zasadeno domati i koi se prodavaa za pomalku od 5 denari, site se orientirale kon drugi kulturi za koi nema pobaruva~ka godinava. Velat deka zemjodelcite i godinava }e ostanat so prazni race.

foto: IVANA KUZMANOVSKA

ALEKSANDRA SPASEVSKA spasevska@kapital.com.mk

24 REPORTA@A RISTO VELKOV

PRETSEDATEL NA ZDRU@ENIETO AGROSOJUZ OD STRUMICA

BLA@O VITANOV

TOME TIMOV

Proizvodstvoto e s$ poskapo. Proizvodnata cena, na kilogram domati po site standardi ~ini realno okolu 20 denari za kilogram, a deneska se prodava pomalku od 8 denari. Drasti~no se namaleni povr{inite zasadeni so zemjodelski proizvodi, a namaleno e i proizvodstvoto i od `ivotinsko i od ratsitelno poteklo.

Otka`avme samo 40 kamioni domati, bidej}i na pazarot nema{e proizvodstvo. Treba da ima investicii vo otkupni centri, bidej}i na toj na~in }e se vospostavat povisoki standardi, polesno }e go podigneme nivoto na kvalitet i na koli~ina na proizvodi.

Za da se stavi red vo otkupot na zemjodelski proizvodi, treba sekoj otkupen centar da si stavi sopstven punkt. Vo zavisnost od nivnite potrebi toj den, otkupuva~ite da si postavuvaat realni ceni, na toj na~in }e ima eden vid zagarantiran otkup. Neophodno e da se organizira otkupot, vo sprotivno nikoga{ nema da postigneme kvalitetno i konkurentno proizvodstvo.

GENERALEN DIREKTOR NA AGROFRUKTUS

PRETSEDATEL NA ZDRU@ENIETO NA ZEMJODELCI HORTI EKO, ^LENKA NA FFRM

Risto Velkov, pretsedatel na Zdru`enieto na zemjodelci Agrosojuz od Strumica veli deka zemjodelcite godinava nemale pari, kako rezultat na lanskite zagubi i prezadol`enosta, bidej}i bankite ne im odobruvaat krediti, pa podignale poevtino proizvodstvo, na mnogu pomali povr{ini.

Zatoa ovaa otkupna sezona se o~ekuva da bide mnogu lo{a. Toj raska`uva deka godinava site poseale zelka, a poradi vremenskite uslovi zelkata rascvetala u{te na po~etokot i pove}e od 80% od proizvodstvoto bilo frleno, zatoa godinava }e bide katastrofalna za strumi~kite ranogradinari. „Proizvodstvoto e s$ poskapo. Proizvodnata cena na kilogram domati realno ~ini okolu 20 denari za kilogram, a deneska se prodava pod 8 denari za kilogram.

Kade e tuka profitot na zemjodelecot”, pra{uva Velkov.

Dodeka zemjodelcite se `alat deka nema otkup, najgolemiot otkupen centar vo dr`avata Agrofruktus, raboti so polovina od svoite kapaciteti.

PODDR[KATA VO ZEMJODELSTVOTO DA SE NASO^I KON IZVOZNICITE dodeka zemjodelcite se `alat deka nema otkup, najgolemiot otkupen centar vo dr`avata Agrofruktus, raboti so polovina od svoite kapaciteti. Direktorot na otkupniot centar, Bla`o Vitanov, veli deka na teren nema dovolno surovina da se otkupi, a ona {to go predavaat zemjodelcite ima mnogu mal kvalitet i ne gi ispolnuva standardite koi{to gi baraat stranskite partneri. Veli deka vo poslednite nekolku godini rabotat so kooperanti so koi{to se dogovoraat {to i kolku da proizvedat. Toj potencira deka samo so oranizirano i plansko proizvodstvo mo`e da se o~ekuva zgolemen izvoz.

Veli deka za da se slu~i toa treba dr`avata da dade pogolema poddr{ka za izvoznicite. „Zemjodelcite sadat samoinicijativno bez prethodna komunikacija so otkupuva~ite za potrebite na pazarot, bez da se sledat globalnite ceni i politiki”, objasnuva Vitanov. Toj veli deka rabotat na kooperantski dogovori so nekolku zemjodelci so koi se dogov-

I

araat kakvi proizvodi da sadat, kakva sorta, kakov kvalitet. „Ovaa godina, na primer, se fokusiravme na lubenicata i ima napredok.

Zasadeni se 1.000 toni lubenica samo za na{i potrebi. Na{ite potrebi za lubenica godinava se 3.000 toni i za da ja zadovolime pobaruva~kata otkupuvame na teren, kade {to ne e dostignat kvalitetot i sortata koja{to ni e potrebna, a tuka se javuva i najgolemiot problem”, potencira Vitanov.

Od Agrofruktus potenciraat deka organiziranoto proizvodstvo e edinstven uslov za zgolemuvawe na izvozot i deka ako sakame da go brendirame makedonskiot proizvod za da bide konkurenten, mora da se po~ituvaat odredeni standardi. Vitanov apelira agrarnata politika na Vladata pove}e da se fokusira kon izvoznicite. „Se davaat pari za `ito, za grozje, za p~enica za da se stimulira pogolemo proizvodstvo. No, kade e tuka izvoznikot koj nao|a pazar za plasman na tie proizvodi, da go probie makednonskiot

brend nasekade. Za izvoznicite nema nikakva poddr{ka. Ako Makedonija izvezuva 400.000 toni ovo{je i zelen~uk godi{no, po dva denari se 800 milioni denari ili 13 milioni evra. Od 130 milioni evra, 13 milioni ili samo 10% se za izvoznicite. Tie pari izvoznicite da gi iskoristat za investicii vo novi kapaciteti, vo povisoki standardi, vo zgolemuvawe na otkupot i za mnogu pobrzo vreme }e imame pogolem obem na izvoz, konkurentni proizvodi i konkurentni ceni na pazarite”, veli generalniot direktor na Agrofruktus.

Od Agrofruktus velat deka ovaa godina bile prinudeni da otka`at nara~ani okolu 70 kamioni so stoka nameneta za izvoz na stranskite pazari „Otka`avme samo 40 kamioni domati, bidej}i na pazarot nema{e proizvodstvo. Treba da ima investicii vo otkupni centri, bidej}i na toj na~in }e se vospostavat povisoki standardi, polesno }e go podigneme nivoto na kvalitet i na koli~ina na proizvodi”, veli Vitanov.

BROJ 665/666 25/07/2012

www.kapital.mk

Spored nego, godinava drasti~no se namaleni povr{inite zasadeni so zemjodelski proizvodi, a namaleno e i proizvodstvoto i od `ivotinsko i od ratsitelno poteklo. „Za konkurentno proizvodstvo treba zemjodelcite da znaat {to da zasadat, treba da znaat kako da go proizvedat i za da bidat konkurentni mora toa proizvodstvo da gi ispolni kriteriumite koi{to gi bara odreden pazar.

Najgolemiot problem vo agararot e neplanskoto i neorganiziranoto proizvodstvo. Problem e i toa {to Agrokor namesto da otkupuva od zemjodelcite, otkupuva od trgovcite. Na zemjodelcite ne im e isplatlivo da predavaat vo otkupniot centar za{to pri predavawe na stokata zemaat 20% od parite, a ostanatite 80% gi ~ekaat so meseci”, objasnuva Vitanov.

Spored nego, i pokraj subvenciite koi{to gi dava dr`avata, proizvodstvoto i konkurentnosta na zemjodelskite proizvodi se namaluvaat. „Iako sekoja godina se davaat ogromni subvencii vo zemjodelstvoto, na teren nema nikakvi promeni. No, tie pove}e se gledaat kako socijalna pomo{. Po {est godini i desetici milioni evra podeleni za subvencii, Vladata nitu edna{ ne

izleze da objavi koi se efektite. Kolku se zgolemilo proizvodstvoto i kolku se zgolemil izvozot na zemjodelskite proizvodi”, veli Velkov i problemot go detektira vo toa {to subvenciite se ispla}aat po zasadena povr{ina, a ne po prinos i deka nikoj ne znae koga i kolku subvencii i za {to }e mu bidat isplateni.

ZELENATA MAFIJA GO UNI[TUVA ZEMJODELSKOTO PROIZVODSTVO Drug, mo`ebi najgolem problem so otkupot na zemjodelski proizvodi se trgovciteprekupci, koi otkupuvaat od zemjodelcite i predavaat vo otkupnite centri. Zelenata mafija, kako {to zemjodelcite gi vikaat ovie trgovci, se vsu{nost tie koi{to ja diktiraat cenata i pazarot. Zemjodelcite se `alat deka namesto ponudata i pobaruva~kata, na pazarot caruva zelenata mafija, koi se edinstvenite koi{to imaat golem profit od agrarot vo dr`avata „Otkupuva~ite zakonski se dol`ni sekoj den pred da po~ne otkupot javno da ja istaknat cenata na otkup na zemjodelski proizvodi i po taa cena da se otkupuva.

No, nikoj ne ja istaknuva cenata i se otvora prostor za manipulacii. Nautro

NAJGOLEMA DILEMA NA ZEMREPORTA@A JODELCITE E [TO DA POSADAT

eorganiziranosta na proizvodstvoto gi stava zemjodelcite vo nezavidna sostojba sekoja godina. Zemjodelcite ne se educirani i nemaat informacii za toa {to bara pazarot i sekoja sezona se vo golema dilema {to da posadat.

Naj~esto pravat pogre{ni procenki, koi se katastrogalni za izvozot. „Ovaa godina site posadija zelka, a ne domati bidej}i zelkata ima mnogu niski tro{oci na proizvodstvo. Drugata godina }e bide obratno, site {to godinava ne sadea domati, slednata }e posadat, taka {to ne se znae kako }e bide pazarot. Kaj nas ne mo`e da se planira od godina vo godina. Zemjodelcite ne se upateni, otkupuva~kite centri treba da sednat so zemjodelcite pred da po~nat da seat za slednata godina i da im ka`at {to bara pazarot i koi sorti da gi proizveduvaat”, veli Timov od Horti eko. Spored nego, mora da se smeni navikata kaj zemjodelcite da sadat sekoja godina razli~no, {to }e im tekne. „Od edna strana zemjodelcite mora da se educiraat, da proizveduvaat samo edna sorta zelen~uk, za da znaat {to bara pazarot, a ne da ima pove}e sorti vo ista ambala`a, od druga strana otkupuva~ite da nudat zagarantiran otkup na kvalitetnoto proiozvodstvo”, veli Timov.

N

25

26 REPORTA@A ka`uvaat edna cena, a popladne za 50% pomala cena. Ova nikoj ne go kontroliraa, nitu go kaznuva. Nema nikakov red i s$ se pla}a na raka. Ima sedum-osum trgovci koi ja dogovaraat cenata, kako {to nim im odgovara i go ru{at pazarot”, veli Velkov.

Deka najgolem vinovnik za niskite otkupni ceni se trgovcite potvrduva i Tome Timov, pretsedatel na Zdru`enieto Horti eko, ~lenka na Federacijata na farmeri na Makedonija (FFRM). „Sednuvaat na masa i vo rok od 3 ~asa deset pati ja menuvaat cenata. Koga odi{ da zeme{ ambala`a ti vika cena od 20 denari za kilogram domati, a koga }e odi{ da gi predade{ proizvodite, toga{ ti vika 10 denari. Gi dr`at zemjodelcite vo neizvesnost”, objasnuva Timov.

Toj alarmira deka instituciite mora vedna{ da stavat red vo ovoj biznis, bidej} i iako ova na teren se slu~uva so godini, nikoj dosega ne e kaznet, nitu pak ima zabrana za otkup. „Za da se stavi red treba sekoj otkupen centar da si stavi sopstven punkt. I vo zavisnost od nivnite potrebi toj den, da si postavuvaat realni ceni, na toj na~in }e ima eden vid zagarantiran otkup. Neophodno e da se organizira otkupot, vo sprotivno nikoga{ nema da postigneme kvalitetno i konkurentno proizvodstvo”, veli Timov.

Kako rezultat na katastrofalnite ceni lani, ovaa godina zemjodelcite vo Strumi~ko poseale 20% pomalku od obrabotlivite povr{ini.

IZGRADBATA NA VTORIOT OTKUPEN CENTAR NA AGROKOR ODLO@ENA ZA DVE GODINI

ako Agrokor lani najavi izgradba na vtor otkupen centar vo Strumica, od menaxmentot na Agrofruktus vo Makedonija velat deka ovie planovi se prolongirani za dve godini. Spored Bla`o Vitanov, planovite vo Makedonija malku se odlo`eni i izgradbata na noviot kapacitet e prolongirana za 2015 godina. „Investicijata }e se relizira, no malku e odlo`ena. Nema da se gradi otkupen centar nitu ovaa, nitu slednata godina. Evropa e vo dol`ni~ka kriza i ne e vreme za investicii”, veli Vitanov. Spored nego, ovoj kapacitet koj{to be{e pu{ten vo upotreba minatata godina s$ u{te ne gi ispolnuva kapacitetite i za da go dostigne maksimumot potrebni se nekolku godini. „Ovoj kapacitet vo momentot ne gi ispolnuva maksimalnite limiti koi gi ima za otkup i distribucija na zemjodelski proizvodi. Koga }e dojdeme na nivo od 50.000 toni godi{en otkup, {to spored moite procenki, nema da bide do 2015 godina, toga{ mo`e da razmisluvame za izgradba na vtor otkupen centar”, veli Vitanov.

Kako {to objasnuva toj, sega Agrofruktus raboti so polovina od maksimalnite kapaciteti, odnosno godi{no otkupuva 25.000 toni ovo{je i zelen~uk. Hrvatski Agrokor na po~etokot na oktomvri minatata godina go otvori otkupniot centar Agrofruktus vo Strumica, investicija vredna 20 milioni evra. Distributivniot centar na Agrofruktus zafa}a povr{ina od 50 hektari, a objektite imaat okolu 11.000 kvadratni metri, kapacitet do 50.000 toni ran i industriski zelen~uk godi{no.

I

MARIJANA PERKOVSKA

PRETSEDATEL NA KLASTER ZA TEKSTIL

BEZ PODDR[KA OD DR@AVATA, TEKSTILOT ]E ZAMRE

foto: IVANA KUZMANOVSKA

INTERVIEW 28 INTERVIEW

BROJ 665/666

25/07/2012

www.kapital.mk

VERICA JORDANOVA jordanova@kapital.com.mk

Aktuelnite sostojbi vo tekstilnata industrija se nepovolni. Vo prvite tri meseci nara~kite se namaleni {to uka`uva na seriozno vlo{uvawe na sostojbite. Kako go tolkuvate aktuelniot pad i kakvi vi se prognozite za do krajot na godinata?

Vo prviot kvartal na nivo na prerabotuva~ka industrija ima pad na nara~kite za 20%-30%. Padot vo tekstilot e okolu 10%. Iako aktuelnite sostojbi se nepovolni sakam da potenciram deka tekstilot ima golema perspektiva so malku pogolema poddr{ka od dr`avata.

Ima kompanii koi rasplogaat so kapital no so ogled na site te{kotii so koi se soo~uvaat ve}e ne se motivirani da prodol`at ponatamu. Nemaat rabotna sila, nema predvidlivost na podolg rok i imaat golemi tro{oci. Serizen problem e i toa {to pla}ame pridonesi na nivo na prose~nata plata vo zemjata, a kaj nas platite se poniski od prosekot. Na{eto optovaruvawe po osnov na pridonesi vo toj slu~aj ne e 30%, tuku 60%. Toa e eden od odgovorite zo{to gi gubime klientite koi s$ po~esto zaminuvaat vo sosedna Bugarija kade {to pridonesite dostignuvaat 27% od isplatenata plata. Rezultat na nepovolnite sostojbi e {to na{i lu|e ve}e izleguvaat od biznisot i opremata ja prodavaat vo Albanija.

Kade go gledate izlezot?

Nie s$ pove}e sme atraktivni za evropskite kompanii koi begaat od Kina, koja stanuva s$ poskapa. Krizata vo Evropa e prednost za nas zatoa {to vo uslovi na kriza se plasiraat mali serii, koi e mnogu poisplatlivo da se pravat na evropski teren. Evropa s$ pove}e investira vo novi tehnologii i usovr{uvawe na tkaeninite. Nie toa go nemame, po zatoa imame kvalitetna rabotna raka koja treba da ja ~uvame i neguvame. So malku pogolemo vnimanie kon tekstilot mo`eme da postigneme pogolemi plati, pogolem devizen priliv i pobrz rast na ovaa granka.

No, i novonastanatata situacija ne e lesna za nas zatoa {to taa bara nov na~in na organizacija. So brzite nara~ki i potreba od brzi isporaki se javuvaat novi problemi koi gi nemavme porano, koga ima{e golemi nalozi so dolgi rokovi na isporaka. Malite i fleksibilni serii baraat druga organizacija na celokupnoto funkcionirawe. Pritoa moram da ja potenciram odli~nata sorabotka koja ja imame so Carinskata uprava.

Drug problem e otpadot zatoa {to e mnogu komplicirana postapkata za negovo evidentirawe. Toa doa|a u{te pove}e do izraz so malite i brojni nara~ki. Del od firmite velat deka pove}e im se ispla} a da platat carina i danok otkolku da

INTERVIEW

Soo~eni so pad na nara~kite od evropskite partneri, zastarena tehnologija, nedostig na rabotna sila i kako {to veli prviot ~ovek na tekstilcite, negativniot stav kon tekstilot kako „zlo vo op{testvoto”, makedonskite tekstilni kompanii baraat krediti so niski kamatni stapki, polesni proceduri i podolgi rokovi za isplata, kako i voveduvawe na lizingot za oprema poddr`an od dr`avata. Tekstilnata industrija vrabotuva 40 iljadi lu|e i kreira edna ~etvrtina od vkupniot izvoz od zemjata. „Kako {to minuva vremeto, bez ni{to da se prezeme, stanuva s$ pote{ko i pote{ko. Poradi lo{ata likvidnost e s$ pote{ko da se opstane”, veli Marijana Perkovska, pretsedatel na Klaster za tekstil vo intervju za „Kapital” gi pravat site tie proceduri, koi, veruvajte, gi nema nikade na drugo mesto vo Evropa. Iako sme nadvor od EU, za da gi zadr`ime evropskite klienti, nie mora da se odnesuvame kako niv.

Osven namalenite nara~ki, namalenata pobaruva~ka, kade gi locirate klu~nite problemi-ko~ni~ari za posilniot razvoj na ovaa industrija?

Razvojot na edno stopanstvo vo sekoja dr`ava zavisi od biznis-felata, edukacijata i poddr{kata od dr`avata. Nie imame pogre{en pristap. Trgnuvame od toa deka bankite treba da ni pomognat. Ne, bankite se komercijalni. Vo toj kontekst mo`eme da zboruvame samo za dr`avnite banki, ne i za komercijalnite koi gi interesira profitot. Niv ne gi interesira makroekonomskata politika na klu~niot problem so koj se soo~uvame e uni{tenata `elba na mladite da rabotat vo proizvodstvo. Za nas, postarite generacii, be{e predizvik da se raboti vo proizvdstvo.

Mene kako na diplomiran ekonomist ni na kraj pamet ne mi be{e da rabotam vo banka ili vo dr`avna institucija.

Za mene predizvik be{e da rabotam vo fabrika. Sega, za `al, e obratno. Site fab sakaat da rabotat vo banki i vo instisak tucii i pokraj golemata nevrabotenost. tuc Ne mo`eme da najdeme rabotna sila za rabota vo fabrika, i toa na site nivoa, rab od nivo na op{t rabotnik do nivo na visokokvalifikuvana rabotna sila. Mo`e vis da ka`am deka kaj visokokvalifikuvanite taa `elba duri e i pogolema.

Svesno ili nesvesno ve}e podolgo vreme Sve ima edna krajno negativna kampawa. Koga }e se spomene tekstilot se javuva ~uvstvo na eksploatacija, lo{i uslovi za rabota, zlo za op{testvoto. Na site treba da ni bide jasno deka ne postoi dr`ava bez bid proizvodstvo, bez novododadena vrednost. pro Nie nemame silni finansiski uslugi koi Ni mo`eme da gi izvezuvame i toa da ni mo` nosi profit. Na{a {ansa i prednost ni nos se trudointenzivnite granki. Ne smeeme da zaboravime deka tekstilot e socijalna

granka, vo koja 90% od vrabotenite se `eni. Vrabotuvame 40 iljadi lu|e, i toa ne smee da se zanemari. Isto taka sakam da potenciram deka tekstilot ne e neprofitabilna granka kako {to ~estopati se ka`uva. Vo odnos na neto-ostatokot tekstilot nosi najgolem devizen priliv.

Ako se odbie 93% od lon-proizvodstvoto vo tekstilot vo celina, kaj ostanatite 7% razlikata od uvoz na repromaterijali i izvozot - ostatokot e 110 milioni evra.

Verojatno edna od pri~inite za neatraktivnosta na tekstilot se i niskite plati?

Nie vop{to nemame niski plati ako se zeme niskata produktivnost na na{ite rabotnici. Vo Bugarija ve}e se koristat avtomati od koi eden avtomat zamenuva tri na{i manuelni rabotni~ki. Platata vo Bugarija e prose~no 200 evra. Ako se stavi efektot od taa plata vo cenata na ~inewe na proizvodot, toga{ izleguva deka nie sme daleku poskapi. Zatoa ja gubime rabotata.

Imame i niza golemi optovaruvawa od dava~ki kakvi {to se – pla}awe na radiodifuzna taksa koja po nekoja logika se pla}a po broj na vraboteni. Nekoja IT-firma so samo nekolku vraboteni, a koja pravi golem profit }e pla}a edna radiodifuzna taksa, a nie so 200 do 500 vraboteni pla}ame po 10 radiodifuzni taksi. Nekoj }e ka`e deka toa ne se mnogu pari, no tuka se i sistematskite pregledi. Tie se potrebni, no na{ite ~lenki pra{uvaat zo{to da se pla}a sistematski pregledi koga site na{i rabotnici se prijaveni i za niv e plateno zdravstveno osiguruvawe.

Vrv na s$ e poslednata odluka da se nabavat defibrilatori. Pra{uvame zo{to da se dadat pari za ne{to {to }e bide staveno vo }o{. Vo situacija koga samo 5% od doktorite se nafa}aat da go rabotat toa, pra{aweto e koj }e gi koristi ovie napravi kaj nas? Nekoi konfekcii ve}e gi kupuvaat samo za da nemaat problem so

29

30 INTERVIEW inspekciite. Negativniot stav za koj{to zboruvam e i od strana na inspekciite.

Jas postojano ka`uvam deka ekonomskata sostojba vo zemjata e takva {to na sekoe proizvodstvo treba da mu se progleduva i me|u prsti. Zo{to? Zatoa {to nieden proizvoditel ne napravil pronevera, da si gi zeme ma{inite i da si zamine od zemjata. Mnogu polesno se pravat proneveri vo ~ovek-firma, trgovska firma, ne{to {to e neopiplivo. Korenite na proizvodstvoto se mnogu podlaboki od koja bilo druga dejnost.

Konstatirate brojni problemi so koi sekojdnevno se soo~uvaat 600 tekstilni kompanii vo Makedonija. Koi se konkretno barawata na Klaster za tekstil?

Nie upativme dopis do MBPR za odobruvawe posebni namenski krediti, za nabavka na tehnologija ponapredna od postojnata ili namenski za nabavka na repromaterijali. Baraweto s$ u{te ne ni e odobreno.

So ogled na toa deka dosega realizacijata na sredstvata ode{e preku komercijalnite banki, smetam deka pove}e se vode{e smetka za komercijalnite banki otkolku za proizvoditelite. Ne mo`e vo ist ko{ da se stavat proizvoditelite i ostanatite granki.

So ogled na faktot deka godi{no uvezuvme 56-58 milioni evra gotov tekstil, glavno evtina stoka bez standardi, taa nam ni e nelojalna konkurencija zatoa {to nie mora da proizveduvame po site standardi i plateni dava~ki. Vo takvi uslovi konkurencija ni se proizvodi od Kina, bez nikakov sertifikat za kvalitet i poteklo. Problem e {to sega nitu gi koristime starite JUS standardi, nitu imame novi.

Osven so Carina imate li sostanoci so drugite nadle`ni institucii za nadminuvawe na problemite so koi se soo~uvate?

Postoi li sluh vo dr`avata za ova {to go uka`uvate?

Na nivo na ministri i zamenici-ministri nemame sredbi.

Bevme

vklu~eni vo Nacionalniot sovet za konkurentnost, imame kontakti so kabinetot na premierot, no za tekovnite raboti ostanuva na razgovori.

Ne mo`am da ka`am deka ne sme soslu{ani. Problemite se brojni i kompleksni, i treba da po~nat da se re{avaat ~ekor po ~ekor. Rezultatite od sega{noto anga`irawe }e gi osetime po pet godini, a rezultatite od sega{noto neanga`irawe }e gi osetime po dve godini. Tekstilot s$ pove}e }e opa|a, posebno so stareeweto na rabotnata sila i tehnologijata.

Zo{to ni vo podobrite vremiwa, menaxerite na podobrite tekstilni kompanii ne investiraa vo nova tehnologija? Vpe~atokot e deka vo tekstilot se pravat mnogu malku investicii vo podobruvawe na ma{inskiot park, kadarot, kvalitetot na proizvodstvoto...

Ima kompanii koi vo minatiot period mnogu investiraa, kako {to se Albatros i Milano od [tip, no i mnogu drugi. Ima firmi koi finansiraa, no mora da bide jasno deka vo vremeto na tranzicijata koga se otvorija najgolem del od firmite ne bea vo racete samo na dovolno educirani menaxeri. Ima{e i takvi so mali sposobnosti, no zatoa sistemot e toj {to treba da vodi smetka i tie da opstanat, zatoa {to opstanokot na privatnite kompanii zna~i priliv vo Buxetot.

A {to e so predupreduvawata i od doma{nite i od stranskite eksperti deka osven lon-proizvodstvo, kompaniite da preorentiraat del od kapacitetite vo sopstveno, brendirano proizvodstvo? Neli e nelogi~no za zemja so dolga tradicija vo tekstilot i so renomirani tekstilni brendovi, sega da e na edno tolku nisko nivo i samo na edna raka da se brojat makedonskite tekstilni brendovi?

Samo 5-7% od vkupnoto tekstilno proizvodstvo e sopstven brend. Pri~inite gi ka`av.

Nedovolnite menaxerski sposobnosti. Toa e fakt. Vo vremiwata koga mnogu dobro se zarabotuva{e, del od menaxerite ne sakaa da go menuvaat toj na~in na rabota.

A toa e poradi problemite so koi }e se soo~ite ako sakate da proizvedete sopstven proizvod. Povtorno }e ka`am, problemot so rabotna sila e golem faktor. Za da se napravi sopstven brend, pootrebni se tri godini da investirate i pritoa da ne

o~ekuvate dobivka. Potreben e modelar, resursi za nabavka na repromaterijali, a od druga strana nema pazar zatoa {to sme preplaveni so kineska stoka. Ovojpat e makotrpen.

Pozitivno pomestuvawe ima vo obrazovanieto so voveduvawe prakti~na nastava vo srednite stru~ni u~ili{ta, a na Tehnolo{ko-Metalur{kiot fakultet e nabavena sovremena oprema za obuka na idnite in`eneri. Samo u{te da gi naterame da se odlu~at za ovaa struka.

Na {to konkretno mislite koga velite deka vi e potrebna finansiska poddr{ka od dr`avata?

Najprioritetna ni e tehnolo{kata modernizacija, koja mo`e da se postigne so povolna kreditorna linija, lizing na oprema so povolni kamati. Da se razbereme, kamata od 8% voop{to ne e povolna kamata za proizvodstvo, kako ni rok za vra}awe od pet godini. Generalno, nie imame problem so uslovite.

Bitno e pod koi uslovi dr`avnata banka gi plasira kamatite, kako i opsegot na dejnosti za kreditirawe. Vo Hrvatska, na primer, i kamatite se poniski i strukturata na kreditirawe e pofleksibilna.

Nam ni trebaat odr`livi krediti koi nema da go dovedat vo pra{awe na{eto sekojdnevno proizvodstvo. Zatoa rokovite treba da bidat pofleksibilni. Najdolgite rokovi koi sega mo`eme da gi dobieme se sedum godini.

Na nivo na klaster, vo koj pravec go gledate idniot razvoj na makedonskiot tekstil? ]e ostane li na ova nivo ili ima potencijal za preminuvawe na edno povisoko nivo?

Ako itno ne se prezemat merki za podobruvawe na uslovite za finansirawe na obrazovanieto za da trgneme napred. Ne velam deka tekstilot }e zamre, no ako prodol`i vaka golem del od tekstilnite kompanii }e se izgubat. ]e se izgubi eden segment koj so godini bil nose~ki, i pokraj toa {to ima perspektiva.

Ovaa perspektiva e prepoznaena od na{ite sosedi (posebo Albanija).

Evropa se poveke pravi napor da go vrati tekstilot i se pove}e se naso~uva kon Balkanot. Poradi krizata ,nara~kite se mali, a Kina poradi svojata brojnost se poveke e pazar za sebe i skapa za Evropa. Toa e na{ata {ansa.

Kina nam nikoga{ ne ni bila konkurencija zatoa {to nikoga{ ne sme bile tolku golemi proizvoditeli za da mo`eme da se konkurirame so Kina. Nie sme svrteni celosno kon evropskite pazari so kvalitetna izrabotka koja, za `al, od godina vo godina opa|a i toa opa|awe e poradi nemawe priliv na mlada rabotna sila, poradi neadekvatnosta na edukativniot sistem i treto poradi neinvestirawe vo avtomatizacija.

Pretpriema~ &...

MAKEDONIJA GO OLESNI VADEWETO RABOTNI DOZVOLI ZA STRANCI

INVESTITORITE ]E IMAAT POLESEN PRISTAP DO ME\UNARODNIOT PAZAR NA ZNAEWE

BROJ 665/666

25/07/2012

^OVE^KI RESURSI

www.kapital.mk

RE^ISI NEMA INVESTITOR, BILO STRANSKI ILI DOMA[EN, KOJ[TO IMAL POTREBA OD VRABOTUVAWE STRANSKI KADAR DA NE SE PO@ALI NA MA^NITE PROCEDURI ZA VADEWE RABOTNI DOZVOLI ZA OVIE LU\E. ZAKONSKATA IZMENA SO KOJA ZA VAKVITE DOZVOLI ]E SE APLICIRA I TIE ]E SE DOBIVAAT DIREKTNO OD AGENCIJATA ZA VRABOTUVAWE TREBA DA IM JA OLESNI RABOTATA NA KOMPANIITE IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

i treba{e mnogu specifi~en profil na stru~wak, {to nema{e {ansa da go najdeme vo Makedonija. Nie se zanimavame so superkontrola na postrojki za nafta i gas, kade {to se izvr{uvaat operacii za koi{to se potrebni kvalifikacii po strogo opredeleni me|unarodni standardi.

Vo ovoj slu~aj se rabote{e za bezbednosniot aspekt, odnosno stru~wakot {to go donesovme od Britanija se gri`e{e za bezbednosta na ekipata {to pristapuva kon postrojkata”, mi objasnuva{e denovive Slobodan Popovski, tehni~ki direktor na Apave Jugoisto~na Evropa.

Apave e francuska kompanija ~ija osnovna aktivnost e tehni~ka inspekcija na oprema pod pritisok, elektri~na oprema i oprema za podigawe, koja{to vo oktomvri minatata godina otvori nau~no-istra`uva~ki centar vo Skopje. Se raboti za 100% grinfild-investicija koja{to po~na so rabota vo Makedonija pred pove}e od sedum godini. Kompanijata vo momentov vrabotuva 120 lu|e, prete`no mladi in`enerski kadri od Makedonija, no dosega imala potreba da anga`ira i nekolku stranci za odredeni specifi~ni pozicii {to ne mo`elo da se najdat vo zemjava.

“Procedurata za vrabotuvawe stranci e prili~no konzervativna, odnosno trae malku podolgo, no dosega uspevavme site stru~waci od stranstvo da gi vrabotime uredno, so potrebnite rabotni dozvoli”, veli Popovski, ~ija kompanija ne e edinstvenata {to anga`irala stranski rabotnici za

“N

svoite potrebi i se soo~ila so prili~no dolgata procedura.

Koga razgovaravme so nego minatata nedela toj s$ u{te ne be{e zapoznaen so promenata vo zakonskata regulativa za vrabotuvawe stranci koja vnesuva olesnuvawe vo procedurata za vadewe rabotna dozvola, no re~e deka kakvo bilo olesnuvawe e dobredojdeno za stranskite investitori, no i za site ostanati kompanii {to mora da anga`iraat kadar od stranstvo za potrebite na sopstveniot razvoj.

Ministerstvoto za trud i socijalna politika minatata sreda objavi deka so izmena na Zakonot za vrabotuvawe i rabota na stranci rabotodavcite }e mo`at baraweto za rabotna dozvola da go podnesat direktno vo Agencijata za vrabotuvawe i dokolku ja dobijat, od istoto mesto da ja podignat. So ovie izmeni }e se namali periodot na ~ekawe za dobivawe vakvi dozvoli, velat vo Ministerstvoto.

“Dosega kompaniite moraa da apliciraat vo diplomatsko-konzularnite pretstavni{tva na Makedonija vo zemjata od kade {to e stranecot {to sakaat da go anga`iraat.

Dokolku nema tamu, treba{e da pojdat vo najbliskata zemja koja ima vakvo pretstavni{tvo.

Ima{e slu~ai koga treba{e da pominat iljadnici

kilometri za ovaa cel, kako vo Azija, na primer, od kade {to dosega doa|aa stru~waci za potrebite na stranskite investitori vo Makedonija, a zemjava nema svoi diplomatsko-konzularni pretstavni{tva vo tie dale~ni zemji”, objasni ministerot za trud i socijalna politika, Spiro Ristovski.

STRANSKITE FABRIKI ]E BIDAT “OBEDINETI NACII VO MALO” Direktorot na Xonson MetiMakedonija, Xatin Takrar, vo nekolku javni nastapi, me|u koi i intervjuto vo

1.000 podneseni barawa za rabotni dozvoli za stranci imalo vo prvite {est meseci godinava

978 364

od niv bile odobreni od makedonskite nadle`ni slu`bi

bile barawa za prodol`uvawe na dozvolite izdadeni prethodno

33

34

^OVE^KI RESURSI “Kapital”, istakna deka firmata ima te{kotii pri obezbeduvaweto rabotni dozvoli za rabotnicite od stranstvo.

Toj re~e deka prakti~ki, najgolemata pre~ka so koja{to se soo~ile vo dosega{nite 3,5 godini rabota vo slobodnata ekonomska zona Bunarxik e tokmu slo`enata procedura za vadewe vakvi rabotni dozvoli.

“Vo Xonson Meti rabotat lu|e od

celiot svet, od Evropa, SAD, Indija, Malezija, Rusija, Ju`na Afrika. So Xonson Meti sum rabotel vo mnogu zemji vo svetot i mislam deka procedurata za vadewe rabotna dozvola vo Makedonija e najdolga”, re~e Takrar.

Vo Xonson Meti im bilo najte{ko da najdat kadar so soodvetni kvalifikacii vo avtomatskite procesi na proizvodstvoto, sistemite za planirawe

resursi vo pretprijatieto–ERP, hemiskoto in`enerstvo. Na ovie pozicii i na nekoi menaxerski pozicii od povisokite nivoa kompanijata morala da anga`ira stru~waci od stranstvo, so namera tie da napravat transfer na znaewe kon makedonskite kadri i postepeno ovie pozicii da se popolnat so doma{en kadar.

Nitu Takrar s$ u{te ne be{e zapoznaen so zakonskata izmena za rabotnite dozvoli za stranci, pa ne mo`e{e da dade komentar, no istakna deka kakva bilo promena {to go zabrzuva procesot za vadewe rabotna dozvola }e bide pozitiven ~ekor vo polza na postoe~kite i na potencijalnite stranski investitori.

“Gi pozdravuvame promenite {to }e ja poednostavat procedurata i }e go namalat vkupnoto vreme za izdavawe novi dozvoli, kako i za prodol`uvawe na ve}e izdadenite”, veli Takrar.

Koga zboruvame za rabota na stranci vo makedonskite kompanii, treba da razgrani~ime dva slu~ai koga tie rabotat vo zemjava. Kompaniite koi{to se del od golem me|unaroden sistem, koga }e postavat vo zemjava glaven izvr{en direktor ili nekoj drug menaxer od vrvnite e{aloni, voobi~aeno se raboti za kadar koj{to ve}e e vraboten vo centralata na kompanijata ili vo nekoja od podru`nicite vo drugite zemji i tuka doa|a kako kadar na samata kompanija. Ovde dobiva samo dozvola za prestoj, a platata i site drugi beneficii si gi dobiva od centralata na mati~nata kompanija i toa lice se vodi kako vraboten na mati~nata kompanija. Toa lice samo go regulira svojot privremen prestoj vo Makedonija spored postoe~kite zakoni. Vo slu~aj pak, koga kompanija registrirana ovde od stranski investitor saka da vraboti kadar {to e od stranstvo, taa procedura zna~i zasnovawe raboten odnos me|u stranec i lokalno pravno lice, kako na primer Xonson kontrols-Makedonija, Xonson MetiMakedonija, i sl. i toga{ e potrebno da se vospostavi raboten odnos kako i za sekoja doma{na kompanija, otkako prethodno }e se izvadi i rabotna dozvola, }e se pla}aat pridonesi kako i za sekoj drug vraboten... Biznis analiti~arite predviduvaat deka doprva }e ima u{te pogolema navala za vadewe rabotni dozvoli za stranci, kako {to }e po~nuvaat so rabota najavenite stranski investicii - Van Hul, Drekslmaer i ostanatite, koi {to sudej}i spored iskustvata na prvite `iteli na Bunarxik, }e imaat potreba od specifi~ni profili koi {to verojatno }e gi nema vo zemjava.

BROJ 665/666

25/07/2012

www.kapital.mk

MENAXMENT

UPRAVUVAWETO SO RIZICITE I ULOGATA NA DIREKTORITE

ODBORITE VO KOMPANIITE GO DEFINIRAAT APETITOT ZA RIZICI onceptot na upravuvawe so rizici (risk governance) nasproti menaxiraweto na rizicite (risk management) stanuva va`en segment na upravuvaweto kako na kompaniite, taka i na nacionalnite ekonomii.

Upravuvaweto so rizicite se sostoi od {iroka slika na rizikot – toa vo sebe go vklu~uva ne samo menaxiraweto na rizicite (risk management) i ocenkata na rizicite (risk assessment), tuku go razgleduva i odnosot me|u donesuvaweto odluki bazirani na rizici i cela edna lepeza na vklu~eni subjekti, {to podrazbira i koordinacija i pomiruvawe na sprotivstaveni ulogi, pogledi, celi i aktivnosti. Ova e potreben koncept zatoa {to kapacitetot za re{avawe na problemite koi stojat pred kompaniite, pa i dr`avite, od edna strana, e limitiran, a od druga strana, e nesrazmeren na neverojatnite predizvici so koi se soo~uvaat op{testvata denes. Rizicite koi doa|aat od nemerlivite prirodni katastrofi, tenziite vo op{testvenite odnosi i vo me|unarodnite finansiski sistemi ili pak, koi se inherentni na vodeweto na kompaniite bara koordinirawe na naporite me|u razli~ni hierarhiski nivoa, disciplini i oblasti na rizici.

Nakratko, upravuvaweto so rizicite se odnesuva na gledawe na celinata vo ramkite na koja treba da se donese edna odluka. Toa e osobeno relevantno za donesuvaweto na biznis-odlukite, vo koja nasoka ima ve}e globalna tradicija na menaxirawe na rizicite, no pomalku ima fateno koren tradicijata na upravuvawe so istite. Upravuvaweto so rizicite vo kompaniite se odnesuva na toa kako direktorite go odobruvaat, go optimiziraat i go sledat prezemaweto rizici vo toa pretprijatie.

Na krajot na juni ovaa godina Makedonskiot institut na direktori i Me|unarodnata finansiska korporacija (IFC) organiziraa rabotilnica posvetena na upravuvaweto so rizicite i na ulogata na odborite vo ovaa nasoka.

Upravuvaweto so rizicite i na~inot kako toa stanuva del od dobroto korporativno upravuvawe e eden od fokusite

K

Na krajot na juni godinava Makedonskiot institut na direktori i Me|unarodnata finansiska korporacija (IFC) organiziraa rabotilnica posvetena na upravuvaweto so rizicite i na ulogata na odborite vo ovaa nasoka. Upravuvaweto so rizicite i na~inot kako toa stanuva del od dobroto korporativno upravuvawe e eden od fokusite na sorabotkata me|u Institutot i IFC na sorabotkata me|u Institutot i IFC, koi }e sproveduvaat pove}egodi{en proekt za prodol`uvwe na promoviraweto korporativnoto upravuvawe i pridobivkite od toa za makedonskite kompanii i banki. Vo isto vreme, ovaa rabotilnica be{e i promovirawe na sorabotkata me|u IFC i Institutot pred makedonskata biznis-zaednica, za {to zboruvaa ambasadorot na [vajcarija vo Makedonija, Stefano Lacaroto, vo ime na [vajcarskiot sekretarijat za ekonomski pra{awa (SEKO), koj e osnoven donator na proektot, a vo isto vreme e poddr`an i od vladata na Avstrija; kako i pretstavnicite na Institutot – Jili Marku, Goran Koevski i Verica Haxi-Vasileva Markovska

i pretstavnicite na IFC – Oliver Orton, Zoran Martinovski i Kiril Nejkov.

Odborite vo kompaniite imaat klu~na uloga vo definiraweto na apetitot za rizici na kompanijata, {to e edna od osnovite za formulirawe na nejzinata strategija. Odborite imaat zada~a da se osiguraat deka nema prepreki za slobodno razmenuvawe informacii, {to ovozmo`uva navremeno i kvalitetno soo~uvawe so rizicite vo kompanijata, kako i da odr`uvaat soodvetna kultura na rizik. Ova e po~etok na edna pogolema aktivnost vo Makedonija za pretstavuvawe na dalekuse`nite pridobivki od zasiluvaweto na ulogata na direktorite i vo ovaa nasoka.

35

36 INTERVIEW del od rakovodnite lu|e vo M@SPP da deluvaat sprotivno na zakonite i celite na ZUPOP, na {to nie sekako reagirame.

Iako vo mediumite se dava politi~ka konotacija na ova, smetame deka se raboti, pred s$, za biznis-relacii na odredeni strukturi i poedinci, a ne vme{anost na partiite vo ova.

Reagiravte deka Euro ekopak gi doveduva vo zabluda kompaniite-zagaduva~i so ambala`en otpad. Kako se slu~uva toa?

FILIP IVANOVSKI

DIREKTOR NA PAKOMAK, PRVATA KOMPANIJA SO DOZVOLA ZA MENAXIRAWE SO OTPAD OD PAKUVAWE VO MAKEDONIJA

VO EKOLOGIJATA NE SMEE DA IMA MESTO ZA LI^NI INTERESI I POLITIKA IGOR GOR PETROVSKI or@kapital.com.mk igor@kapital.com.mk

Pakomak, prvata kompanija vo Makedonija {to dobi dozvola za menaxirawe so otpad od pakuvawe, izminatiov period reagira{e na postapkite {to gi pravi vtorata kompanija {to dobi vakva dozvola, Euro ekopak. So direktorot na Pakomak, Filip Ivanovski, razgovaravme za toa kade se, spored niv, diskutabilnite momenti vo celata ovaa situacija.

Za kakov problem na relacija Pakomak – Euro ekopak se raboti?

Objasnete ni podetalno.

Ne se raboti za problem me|u nas, se raboti za principi na rabotewe i doslednost vo primena na zakonite na {to Pakomak insistira, a novite registrirani kolektivni postapuva~i za otpad so pakuvawe se obiduvaat da gi

relativiziraat i tolkuvaat na na~in koj sozdadava golema zabuna kaj site zasegnati so Zakonot za upravuvawe so pakuvawe i otpad od pakuvawe (ZUPOP). Euro ekopak nastapuva najagresivno kon kompaniitezagaduva~i {irej}i sopstveni tolkuvawa na ~lenovi od ZUPOP, a so cel svoj, pred s$, finansiski interes.

Ova e kompanijata za koja nie reagiravme vo april godinava deka ja dobi dozvolata bez da gi ispolni zakonskite uslovi za toa, a sega se poka`uva deka namerite i celite za nejzino formirawe vo najmala raka se diskutabilni. Preku nekoi od ~etirite kompanii-osnova~i (n.z.

Renova, Komuna, Tediko Super i Kolid Kole{ino) i nivnite biznis-lobi grupi vo Ministerstvoto za `ivotna sredina i prostorno planirawe (M@SPP) i lu|e so biznis-interesi, vr{at pritisoci vrz

ZUPOP stapi na sila od 01.01.2011 godina i toj im nalaga na kompaniite da se gri`at za sobirawe i reciklirawe na ambala`ata od svoite proizvodi po nivnata konsumacija. Soglasno so ZUPOP, toa mo`e da go pravat na tri na~ini: samostojno, zdru`eni vo sistem (kolektiven postapuva~) kako {to e Pakomak ili da & platat nadomestok na dr`avata po ton ambala`en otpad po ceni definiran vo Zakonot. Pakomak e prva kompanija koja dobi dozvola od M@SPP kako kolektiven postapuva~ so otpad od pakuvawe na 14.01.2011 godina ispolnuvaj}i gi site strogi zakonski kriteriumi za toa. Iako rokot za formirawe drugi kolektivni postapuva~i be{e prodol`en za 6 meseci, Pakomak ostana edinstvena kompanija koja ima{e dozvola za 2011 godina. Site kompanii-~lenovi rabotea soglasno nejzini ko finansiski pridonesoa za so zakonite, zakon postavuvawe sistem za oddelno sobirawe postavuva otpad i dobija oficijalna na ambala`niot ambala potvrda od nas za 2011 godina deka se usoglaseni so Zakonot. Pakomak vo zausoglasen konski rok ro do 30.03.2012 godina dostavi do M@SPP M@SP izve{taj za rabotata vo 2011 godina i toj be{e prifaten. Site ostanati zagaduva~ zagaduva~i treba da dostavat godi{ni izve{tai za pu{ten otpad od pakuvawe na pazarot pazar za 2011 godina do Upravata za `ivotna `ivot sredina pri M@SPP i da nadomestok po ton otpad soodvetno uplatat na i cenite vo Zakonot. Site na koli~inite koli~i kolektivni postapuva~i koi dobija novi kole dozvoli vo v vtoriot kvartal od 2012 godina, ne mo`e retroaktivno da im napla}aat na kompaniite-zagaduva~i za usluga za k period koga nemale dozvola za taa usluga.

A, toa go pravi Euro ekopak.

Kako, spored Vas, se o{tetuva dr`avniot Buxet so aktivnostite na novoformiranite kompanii za menaxirawe ambala`en otpad?

Problemot se javuva vo april godinava, koga Euro ekopak dobi dozvola i po~na da im nudi na nekoi kompanii koi treba da uplatat nadomestok za 2011 godina vo Buxetot na Makedonija, mo`nost da uplatat vo nivnata kompanija!? Za 2011 godina taa kompanija nitu dala usluga za oddelno sobirawe otpad od pakuvawe, nitu imala dozvola za takva usluga, nitu napravila tro{ok! U{te pove}e, vo septemvri 2011 godina be{e odbiena nejzinata aplikacija za dozvola.

BROJ 665/666

25/07/2012

www.kapital.mk

Vo mart godinava drasti~no se namalija kriteriumite za dobivawe dozvola, no za cela 2011 godina kriteriumite za registracija bea strogi i tie Euro ekopak ne gi ispolnuva nitu sega, a se pretstavuva kako legitimen kolektiven postapuva~ za toj period.

Najposle, za 2011 godina nema dostaveno nitu godi{en izve{taj do 31.03.2012 godina {to e stroga zakonska obvrska, nitu gi ima ispolneto nacionalnite celi za reciklirawe {to povlekuva odzemawe na dozvolata i pari~na kazna koja treba da se uplati povtorno vo Buxetot.

Kakvi merki }e prezemete za da gi za{tite interesite na Pakomak, no i na dr`avata?

Nie reagiravme na ovie aktivnosti do M@ SPP, Upravata za javni prihodi, ministerot za finansii i zamenik-pretsedatelot na Vladata za ekonomski pra{awa, bidej}i so ova direktno se pravi obid da se prenaso~at parite od Buxetot kon smetki na kompanii. Po na{a procenka, se raboti za brojka od 6-8 milioni evra koi bi trebalo da se sleat vo Buxetot po ovoj osnov!

Isto taka, pobaravme tolkuvawe na ZUPOP i upravnata postapka od pravni eksperti od Pravniot fakultet „Justinijan Prvi� i Pravniot fakultet na Amerikan kolex, a podgotvuvame pretstavka i do Ustavniot sud. Site se frapirani od mo`nosta na vakvi aktivnosti da im se dade legitimitet. Veruvame deka ministerot i odgovornite lu|e vo M@SPP sfatija deka se dovedeni vo zabluda od odredeni lobisti i deka }e prodol`i uspe{nata dosega{na sorabotka i implemntacija na ZUPOP, koj ima edna povisoka op{testveno korisna cel.

Pakomak go osnovaa 11 vode~ki proizvodni kompanii, dali vo me|uvreme sistemot dobi novi ~lenki i kolku vkupno ~lenki ima sega?

Pakomak e osnovan 2010 godina od 11 golemi makedonski kompanii koi imaat godi{ni prihodi pogilemi od 170 milioni evra i u~estvuvaat so pove}e od 1% od ona {to go sozdava makedonskata ekonomija. Чlenki, pak, na na{iot sistem se site internacionalni kompanii vo Makedonija koi se zasegnati so ZUPOP i re~isi site najgolemi kompanii vo zemjava. Spored na{i procenki, vo Pakomak ~lenuvaat kompaniite koi generiraat pove}e od 3,5 milijardi evra vo ekonomijata na zemjava i imaat razvien sens za op{testvena

odgovornost i po~ituvawe na zakonite.

Nie sme neprofitna kompanija i nitu edna od kompaniite-osnova~i nema ambicii da zarabotuva od raboteweto na Pakomak. Denes vo sistemot na Pakomak ~lenuvaat pove}e od 530 kompanii koi generiraat okolu 45% od vkupniot otpad od pakuvawe vo zemjata. Nie gradime maksimalno profesionalni relacii so site kompanii koi se na{i ~lenovi, bez kakvi bilo biznis ili politi~ki uslovuvawa. Celta na na{eto postoewe e sozdavawe komunalna infrastruktura vo op{tinite za oddelno sobirawe na ambala`niot otpad, paralelno podigawe na javnata svest za ekolo{kite benefiti od recikliraweto i dostignuvawe stapka na reciklirawe na ambala`niot otpad od 60% do 2020 godina. Veruvame deka ova se celi koi ne smee da bidat vrzani so nitu edna politi~ka opcija ili sitni biznis-interesi, bidej}i se raboti za celi od op{testven interes.

[to se slu~uva so otpadot od ambala`a koi go prezemate od kompaniite-~lenki, kade se reciklira toj?

Treba da se pojasni deka Pakomak go prezema ambala`niot otpad od svoite kompanii-~lenovi, no toa e minorna koli~ina i pretstavuva t.n. industriski ili komercijalen otpad od pakuvawe. Nie sega sobirame i dolgoro~no podgotvuvame infrastruktura za oddelno sobirawe na ambala`niot otpad koj zavr{uva kako komunalen, onoj koj nie kako gra|ani go odlagame vo kontejnerite po konusmacija na proizvodite od kompaniite- proizvoditeli.

Sekoj kolektiven postapuva~ so ambala`en otpad koj ima seriozna namera da gi postigne zakonskite celi, mora da vlo`uva vo komunalna infrastruktura za oddelno sobirawe na ambala`niot otpad od komunalniot. Toa treba da se gradi zaedno so op{tinite i komunalnite pretprijatija i na site gra|ani da im se sozdade mo`nost ambala`niot otpad od proizvodite koi gi konsumirale da go frlat odvoeno od onoj t.n. vla`en komunalen otpad kade {to ima ostatoci od hrana i drugi nereciklira~ki materijali.

Nie vo Pakomak preferirame {to e mo`no pogolem del od sobraniot otpad od pakuvawe da ostane vo Makedonija i da bide iskoristen kako resurs za novi, makedonski proizvodi. Za `al, osven za plastikata za koja ima dovolno doma{ni reciklira~ki kapaciteti, za ostanatata

NOVITE REGISTRIRANI KOLEKTIVNI POSTAPUVA^I ZA OTPAD SO PAKUVAWE, SO CEL DA OSTVARAT FINANSISKA DOBIVKA, SE OBIDUVAAT DA GI RELATIVIZIRAAT I TOLKUVAAT ZAKONITE NA NA^IN KOJ SOZDADAVA GOLEMA ZABUNA KAJ SITE ZASEGNATI STRANI

INTERVIEW otpadna ambala`a (karton, staklo, limenki) nema doma{ni prerabotuva~ki kapaciteti i odi za izvoz vo sosednite zemji. Veruvame deka so dosledna primena i po~ituvawe na ZUPOP od site kolektivni postapuva~i, slednive godini }e se sozdadat uslovi za otvorawe doma{ni prerabotuva~ki kapaciteti i za ovie surovini.

Koi se najzna~ajnite aktivnosti {to Pakomak gi prezede vo nasoka na krevawe na svesta na gra|anite i kompaniite za potrebata od selektirawe i reciklirawe na ambala`niot otpad?

Osven sozdavawe komunalna infrastruktura, vtora glavna cel i zakonska obvrska na sekoj kolektiven postapuva~ e podigawe na javnata svest za potrebata od selektirawe i reciklirawe na otpadot.

Nie u~estvuvame i organizirame takvi aktivnosti za gra|anite od site vozrasti i site celni grupi. Imame proekti za site starosni grupi, po~nuvaj}i od decata vo gradinkite, osnovnite u~ili{ta, pa s$ do najvozrasnite grupi. Organizirame koncerti na popularni muzi~ki grupi za mladite kade {to za vleznica e dovolno da se donesat 3 plasti~ni {i{iwa, postavivme specijalni sadovi za plastika i hartija vo re~isi site gradinki i osnovni u~ili{ta vo op{tina Centar i na decata im odr`avme edukativni predavawa za benefitite od selektiraweto i recikliraweto. Na Pivo fest za ~etiri sobrani i vrateni ~a{i gra|anite mo`ea da dobijat vau~er za polna ~a{a pivo, a vakvi akcii planirame i vo tekot na letoto na pove}e nastani {to }e se organizaraat. Zaedno so lokalnite samoupravi postavuvame kontejneri i kanti vo op{tinite Ohrid, Struga, Kratovo, Strumica, Ki~evo, Kru{evo, Gali~nik, Sopi{te, Brvenica, Vrap~i{te, a ~ekame isporaka na kontejneri i za [tip i Dojran. Pregovarame so Veles, Kavadarci, Negotino i Bitola.

37

38

NA RU^EK SO...

ZORAN ZAEV GRADONA^ALNIK NA STRUMICA

UBAVO MI E V Pred nego e predizvikot po tret pat da ja opravda doverbata na strumi~ani. Va`i za eden od najpopularnite gradona~alnici, a otkako toj menaxira so Strumica, taa ja do`ivuva svojata renesansa. Dobro go poznava i biznisot, kade {to planira da se vrati ako se povle~e od politikata PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

oteknuva od semejstvo koe se zanimavalo so zemjodelstvo, pa u{te od mal na niva u~i kako se proizveduvaat bostan, piperki i domati, po koi e poznat strumi~kiot kraj.

“Po u~ili{te odev na niva. Kopaweto najte{ko mi pa|a{e. Mnogu pointeresno mi be{e vremeto za prodavawe. Prodavme po cela porane{na Jugoslavija, naj~esto vo Srbija. Toga{ se `ivee{e od zemjodelstvo. Se gradea ku}i. Denes e te{ko da se `ivee od zemjodelstvo...”,

P

raska`uva Zaev.

Dodeka e sredno{kolec vo poznatata strumi~ka gimnazija Jane Sandaski, na prirodno-matemati~kata nasoka, negoviot tatko zaedno so ~i~ko mu re{avaat celata zarabotuva~ka da ja vlo`at vo biznis i na po~etokot na devedesettite godini, koga se pojavuvaat prvite privatni kompanii, ja formiraat firmata za trgovija Trgoprodukt, a podoca ja otvoraat i {tedilnicata Peon.

Obrazovanieto go prodol`uva vo Skopje na Ekonomskiot fakultet.

“Od osumnaeset drugari, samo jas zavr{iv fakultet. Smetav deka toa e

NA[ETO MENI

So Zaev ru~avmte vo strumi~kio n dom. restoran Loveza Se odlu~ivme a biftek i skar i salata.

mnogu va`no za mojot ponatamo{en razvoj. Studentskiot `ivot mi donese mnogu novi prijateli i me nau~i kako sam da se spravam so nekoi raboti.”

Po diplomiraweto Zaev go steknuva i prvoto profesionalno rabotno iskustvo vo Trgoprodukt. Vo raboteweto go vnesuva negoviot ~i~ko Du{ko, koj go smeta za vtor tatko. Re~isi edna godina raboti kako magacioner, a potoa {est meseci i kako smetkovoditel.

“Idejata be{e da gi pominam site fazi vo funkcioniraweto na firmata. Toga{ toa mi izgleda{e malku ~udno, no od dene{na perspektiva, gledam deka

BROJ 629

16/11/2011

NA RU^EK SO...

www.kapital.mk

~i~ko mi i tatko mi mi mislele dobro.”

Po vleguvaweto vo komercija, Zaev brzo poka`uva deka e dobar u~enik.

Uspeva da sklu~i nekolku dogovori, koi “te`at” milioni germanski marki. Site vo po{irokata familija se svesni deka od nego }e bide uspe{en biznismen. Vo periodot od 2001 do 2003 godina stanuva i direktor na firmata.

Tokmu uspe{nosta vo biznisot, kako poinakov kandidat od realniot sektor, go nosi i vo politikata, najprvin kako pratenik na SDSM vo 2003 godina.

Na taa pozicija ostanuva godina i tri meseci.

“Stanav pratenik so golemi ideali.

Sakav brzo da gi menuvam rabotite, no vidov deka toa ne odi ba{ taka.

Vlegov i vo konflikt so nekolku kolegi od partijata so koi zaedno rabotev na ekonomskata programa. Sfativ deka jas ne sum za pratenik.”

Politi~kata kariera prodol`uva da ja

foto: IVANA foto: IVANA KUZM K KUZMANOV KUZMANOVSKA UZM ANOV ANO SK SKA

VO STRUMICA Nikoj ne mo`e da

mi go zeme toa {to

sum go napravil za Strumica

39

40 0

Gra|anite me ubed za tret mandat ija da se kandidiram

Dodeka bev vo pritvor, mislev na semejstvoto, ne na sebe i {to }e se slu~i so mene

`ivotot S$ e menlivo vo

gradi kako gradona~alnik na Strumica. Prviot mandat go dobiva vo 2005 godina.

“Nema posilna funkcija na koja mo`e{ da vlijae{ za promeni na podobro osven gradona~alnik i se razbira, premier. Vo toa vreme Strumica va`e{e za bastion na VMRO-DPMNE, {to mi be{e u{te pogolem predizvik. Osven pottikot od stopanstvenicite, koi zastanaa zad mojata kandidatura, golema poddr{ka imav i od semejstvoto. Toa e najva`no.”

Duri koga sednal na gradona~alni~kata fotelja mu stanalo jasno {to go ~eka doprva.

“Op{tinata ima{e dolgovi od nad 55 milioni denari i sudski presudi koi sigurno gi gubi. No, op{tinite se kako firmite. Ako si dobar menaxer i najde{ pari vo ova te{ko vreme, s$ }e mo`e{ da re{i{. Taka i po~nav da funkcioniram. Po~nav da gledam na op{tinata kako na firma.”

Denes Strumica va`i za edna od najrazvienite op{tini vo zemjava. Ima 100% likvidnost, pove}e od {est godini nikomu ne dol`i i e kreditno sposobna.

So idejata za obezbeduvawe finansiska stabilnost, vo 2006 godina Zaev startuva i eden od prvite proekti so javno-privatno partnerstvo vo zemjava, trgovskiot centar Global. Tokmu toj proekt, koj od Sovetot na Evropa e nagraden za najdobri praktiki za javno–privatno partnerstvo vo zemjava, vo juni 2008 godina go nosi vo pritvor. Zaedno so nekolku negovi sorabotnici e uapsen za zloupotreba na slu`benata dol`nost i nekolku dena pominuva vo skopskiot zatvor [utka.

“U{te na vleguvaweto vo zatvorot bev predupreden deka ako ne vnimavam, mo`e da zavr{am kako Tanevski, koj se udavi vo kofa. Prvite denovi bev smesten vo soba so sedum lu|e, so pet kreveti. Edniot be{e uapsen za trgovija so droga, drugiot za siluvawe, tretiot za trgovija so lu|e...

Celo vreme mislev na semejstvoto, ne na sebe i {to } e se slu~i so mene. Na niv doma im be{e pote{ko. Potoa

pominav pet dena so Smilenski, koj ve}e dve godini be{e vo pritvor i ima{e VIPprivilegii. Cimer ni be{e i policaec uapsen za mito od 500 evra....”

Denovite vo pritvorot gi pominal vo ~itawe knigi. “^itaweto najmnogu mi pomogna. Veruvav vo svojata nevinost i otprvin ne sakav da ja prifatam ponudenata abolicija od pretsedatelot Crvenkovski. Otkako sogledav deka nema da imam fer sudewe, se re{iv da prifatam.”

Posledicite od toa iskustvo s$ u{te se sve`i za negovata familija. “]erka mi s$ u{te se pla{i od policajci. So godini rabotime so nea da & poka`ame deka toa ne se lo{i lu|e.”

Gra|anite na Strumica, koi so denovi protestiraa dodeka toj be{e vo pritvor, veli, go naterale da se odlu~i da se kandadira za nov mandat, koj go dobi vo 2009 godina. Poradi istata pri~ina, denovive objavi i kandidatura za tret mandat, iako pred izvesno vreme najavi deka }e mu se vrati na biznisot.

“Neopislivo e ~uvstvoto koga tolku mnogu lu|e }e zastanat zad tebe.”

Godinata dodeka be{e vo pritvor nekolku meseci be{e i pretsedatel na SDSM. Negovoto ime vo javnosta se spomenuva{e i kako kandidat za premier na SDSM. “Ne ja posakuvam premierskata funkcija. Ubavo mi e ovde vo Strumica. Znam deka s$ e menlivo vo `ivotot. Sakam dodeka mo`am da napravam {to e mo`no pove}e za strumi~ani.”

Mnogubrojnite obvrski mu go zemaat vremeto i najmnogu, kako {to veli, `ali {to nema pove}e vreme za familijata.

Tatko e na edinaesetgodi{nata Aleksandra i na osumgodi{niot Du{ko.

“Tie sega se vo najinteresniot period od detstvoto. U`ivam vo vremeto pominato so niv.”

Vremeto za sebe go tro{i na vozewe so motor po Belasica.

“Vozeweto ti pomaga celosno da se opu{ti{ i na kratko da zaboravi{ na sekojdnevieto i na problemite.”

Dali ja kriete va{ata nasmevka?

tel. 389 2 309 470 www.eternadent.com.mk

BROJ 665/666 25/07/2012

www.kapital.mk

TEHNOLOGII I BIZNIS

NA PENZIJA ovoj sistem, deka aplikaciite koi gi koristat sovr{eno rabotat tuka i deka dokolku migriraat ima opasnost od nekompatibilnost so noviot OS. Isto taka ovaa grupa korisnici istaknuva deka migracijata }e gi ~ini pari za nov hardver bidej}i iako Windows 7 e mo`ebi najoptimiziraniot (do sega) operativen sistem, sepak za normalno rabotewe pobaruva ne{to pove}e hardverski performansi od ma{inite na koi e instaliran, {to zna~i nabavka na nov hardver.

Me|utoa, ve{tite statisti~ari i analiti~ari od IDC napravija niza razli~ni istra`uvawa za da poka`at deka ROI (return of investment) ili vo prevod povratot na investicijata e pogolem dokolku se koristi Windows 7. No pred da vidime {to velat zaklu~ocite da ja analizirame malku dene{nata situacija, skoro 11 godini podocna od pojavuvaweto na Windows XP. Denes go imame Windows 7 koj {to e stabilen, siguren i brz operativen sistem opremen so mnogu funkcii koi {to go olesnuvaat sekojdnevnoto rabotewe i mo`e zna~itelno da zabrza mnogu procesi vo planiraweto i izvr{uvaweto na mnogu funkcii vo site fazi od kreiraweto i promocijata

na nekoj proizvod ili usluga. Pokraj toa, dene{nite kompjuteri (hardverski gledano) imaat ve}e vgradeni adapteri za bez`i~ni mre`i ili Bluetooth, potoa mnogu pobrzi USB porti, a za ekranite vo visoka rezolucija ~uvstvitelni na dopir i da ne zboruvame. Site ovie funkcii ne mo`at da bidat dovolno iskoristeni so Windows XP (vsu{nost mnogu malku od niv }e rabotat so poln kapacitet). Isto taka, stariot hardver po~esto se rasipuva i pobaruva delovi koi mo`e i da gi nema na pazarot pa zatoa i ~inat pove}e, a tuka e i kompatibilnosta i noseweto so ponovite sistemi koi mo`at da bidat instalirani kaj va{ite biznis partneri ili klienti i so samoto toa vie kako „veren poklonik” na Windows XP ste pomalku konkurentni. I za kraj faktot deka na 8 april 2014 godina Mikrosoft ja prekinuva poddr{kata za Windows XP so {to vie i va{ite vraboteni }e ostanete bez mnogu vredna pomo{ koja {to se pote{ko }e mo`ete i privatno da ja anga`irate bidej}i sistem administratorite i specijalistite za tehni~ka poddr{ka se dvi`at napred kako {to napreduva tehnologijata,.

Tokmu ovie pri~ini dokolku se pretvorat vo pari i rabotni ~asovi poka`uvaat deka so migracijata od

Windows XP na Windows 7 se {tedi i toa na nekolku nivoa: sredstva, vreme i lu|e potrebni za izvr{uvawe na zada~ite. So migracijata vie i va{ata kompanija osven {to }e dobiete sovremena infrastruktura, istovremeno na rok od 3 do 5 godini }e za{tedite zna~itelni sredstva okolu odr`uvaweto i servisiraweto na starite sistemi (softverski i hardverski). So novata infrastruktura vie }e bidete spremni za novitetite koi }e doa|aat vo idnina bidej}i mnogu poednostavno }e se nadgradi sistem koga razlikata me|u stariot i noviot e samo edna verzija, otkolku 3 ili 4, ako prodol`ite da koristite Windows XP. Tuka sekako e i sigurnosta i za{titata koja ja nudat novite operativni sistemi, a koi {to se ve}e standard koj mora da go po~ituva sekoja seriozna kompanija koja {to dr`i do svoeto renome i saka da se natprevaruva globalno.

Ako treba vo edna re~enica da gi sublimirame rezultatite od istra`uvaweto na IDC vo vrska so toa dali treba da preminete od Windows XP na Windows 7, toa bi bilo „sekako, Windows XP vo idnina }e bide se poskap i pote`ok za odr`uvawe i gledano od site aspekti, dr`eweto do nego e lo{a delovna odluka”.

59