Kapital magazin - 700

n n n

Дали навистина е неквалитетна храната или се работи за трговска војна!? Професор Марко Андонов: Само 10% од банкарските заштеди може да направат ренесанса на Берзата! Поголеми права за Србите на Косово – поголеми „крила“ за македонските Албанци?

број 700 цена 100 ден. | 29 март, 2013, петок | година 14

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

вО ОвОј БрОј

interview

NiKolA GruEvsKi PrEtsEdAtEl NA vlAdAtA NA MAKEdoNijA

Za Makedonija i nejzinite investiciski mo`nosti na golemo se zboruva vo razvieniot deloven svet od Evropa preku Amerika do Kina! Интервјуто може да го прочитате во специјалниата едиција “СИТЕ СТрАНСКИ ИНвЕСТИЦИИ“, која неделава излегува во пакет си редовното издание на Капитал. специјална едиција на kapital media group СИТЕ СТРАНСКИ ИНВЕСТИЦИИ

МАРТ 2013

  

Капитал број 672 12.09.2012

Дали навистина е неквалитетна храната или се работи за трговска војна!? Професор Марко Андонов: Само 10% од банкарските заштеди може да направат ренесанса на Берзата! Поголеми права за Србите на Косово – поголеми „крила“ за македонските Албанци?

4

НАВИГАТОР

БРОЈ 700 ЦЕНА 100 ДЕН. | 29 МАРТ, 2013, ПЕТОК | ГОДИНА 14

www.kapital.mk

МАГАЗИН ЗА БИЗНИС И ПОЛИТИКА

ВО ОВОЈ БРОЈ

INTERVIEW

NIKOLA GRUEVSKI PRETSEDATEL NA VLADATA NA MAKEDONIJA

Za Makedonija i nejzinite investiciski mo`nosti na golemo se zboruva vo razvieniot deloven svet od Evropa preku Amerika do Kina! Интервјуто може да го прочитате во специјалниата едиција “СИТЕ СТРАНСКИ ИНВЕСТИЦИИ“, која неделава излегува во пакет си редовното издание на Капитал. специјална едиција на kapital media group СИТЕ СТРАНСКИ ИНВЕСТИЦИИ

МАРТ 2013

сОдРжИНА 10 НАВИГАТОР 14 cover story

По обвинувањата од српска страна за неквалитетен увоз на месо од Македонија Капитал анализира: Дали навистина е неквалитетна храната или се работи за трговска војна?!

22 МАКеДОНсКА БеРзА

Еве ја прелиминарната листа на друштвата што задолжително ќе котираат на Берза Ќе има ли интерес за акциите на новокотираните друштва на Берзата?!

ИздВОјуВАМЕ

www.kapital.mk www.kapital.mk

Нов лидер или нов народ за сдсМ!?

после дебаклот на сДсМ и неговата коалиција “сојуз за иднината“ на локалните избори, и потпретседателот на сДсМ, зоран заев за Капитал вели дека клучниот проблем е што народот повторно не им дал доверба! Бил прагматичен и не ја препознал нивната битка. Оттука, едно е јасно – сДсМ народ не може да увезе! Ќе мора да го приспособи своето највисоко раководство, програма и потези согласно потребите на овој народ!

XX стр. 32

26 ИНТеРВју

Марко андонов, Универзитетски професор само 10% од банкарските заштеди можат да направат ренесанса на Берзата

32 пОлИТИКА

Локалните избори наместо да го разнишаат го зацврстеа Груевски сДсМ може да победи само со нов лидер... или нов народ!?

36 пОлИТИКА

колку расплетот на сагата Приштина-Белград ќе се отслика во Скопје? поголеми права за србите на Косово – поголеми „крила“ за македонските Албанци?

40 БАлКАН БИзНИс пОлИТИКА Kои се најимотните Хрвати според „Форбс“? Ивица Тодориќ недостижен на врвот!

46 КРИзА

најголемите банки „жртвено јагне“ за спас на кипар еден даночен рај помалку!

48 еВРОпсКА уНИјА

Европратениците за прв пат во историјата го одбија нацртбуџетот на ЕУ старт на демократијата или најава за избори во европскиот парламент?

32 Кога телињата ќе стивнат

со постојаното намалување на сточниот фонд и се поголемата количина увезенa храна која потоа се користи и за преработка Македонија, не само што е погодна цал за шпекулативни напади од соседите со димензија на трговски војни, туку никогаш нема да сме сигурни точно што јадеме и дека надлежните институции сепак, ќе успеат да н$ заштитат. Дека претераниот увоз го уништува домашното производство веќе станува здодевна тема.

XX стр. 14

53 спецИјАлеН пРИлОГ ЗдравЈЕ

68 НА РуЧеК сО...

ЉУПчо ПавЛовСки, директор на Бадел 1862 ад Скопје се трудам да бидам неконвенционален менаџер

72 ТехНОлОГИИ И БИзНИс

кога ќе се сретнат имагинацијата и технологијата

74 сВеТОТ НА ВИНОТО РЕГИОНАЛНИ ПАРТНЕРИ НА КАПИТАЛ

винСки ПоЛЕМики Битка на плутата и пластиката

14

stand by ...prikazni od Liliputanija...

“ Кога ќе замолчам, се свртам и заминам. Тоа не значи дека ти си победил. Тоа значи дека повеќе не си вреден за моето време” Чарлс Буковски

Љупчо Зиков ljupco.zikov@kapital.mk

Ех Никола ...! Не помислив на ова кога неодамна ми рече, “уморен сум човече”! Кога ми рече дека се чувствуваш за “распнат маченик”! А нема поента! Ме праша – за кого бре текстови? За кого тези? За кого поенти? И визии!? Дебатиравме. Жестоко! А ти духовито најави: на следното кафе, ако пак не се согласиме, ќе формираме комисија! Епа каде одиш сега...? Па нели ме советуваше како треба понатаму...?! А што ти реков, додека дебатиравме Никола – не е во тоа трагедијата, во тоа е комедијата...!? Па ти го цитирав Нушиќ: “На театарска бина прво се дигаат завесите, па потоа се одигрува драмата. Во животот тоа е различно: најнапред се одигрува драмата, а потоа се дигаат завесите”! Се дигнаа сега завесите... Саде слобода друже... А? Сепак Никола, на разделба таа вечер во едно се согласивме... Слободата е сепак најскапото нешто! Нема цена. Летај сега слободен галебе Младенов. Небото нема рамка! Нема крај...

Колкава е цената на слободата? Никола Младенов ... напишана на 16 ноември 2011.

П

осле 16 години, неделникот “Фокус” прераснува во дневен весник. Во 1995та, тој беше со нетрпение чекан од приврзениците на ВМРО-ДПМНЕ. Денес, пак, на него се радуваат блиските на СДСМ. На почетокот бевме етикетирани како вмровци, денес сме жигосани како комуњари. Нормално, од власта. Или, поточно, од политичките партии, кои својата превртливост сакаат да ја оправдаат со некаква наша недоследност. Демек, ние сме биле тие што сме ја менувале страната. Вистината, пак, е сосема спротивна. Политичките партии беа тие што ги менуваа ставовите, зависно од тоа, дали стануваа власт или заминуваа во опозиција. Штом ќе се добереа до власта, веднаш почнуваа да мрштат чела на се што ќе се дрзне да ги критикува. Паднеа ли од неа, автоматски вклучуваа мозок и го констатираа отсуството на можноста за слободно мислење и негово јавно изразување. Во тие моменти, среде паднатите властодршци, “Фокус” в миг се трансформираше од црн ѓавол,

кој не им давал мир додека владееле, во безмалку единствен простор за пласирање на нивните опозициски мислења! Очигледно, ништо не се променило во политички плуралната Македонија. Таа е само формално таква, а во суштина е сестра-близначка на социјалистичката и претходничка. И денес, како и тогаш, власта не бира средства во битката со оние што не мислат како неа. Настојува да ги замолчи на секој можен начин. Едни паѓаат на привилегиите што им ги нуди, други пропаѓаат во монтирани процеси од секаков тип, до кои никогаш не би дошло, доколку жртвата свиткала кичма и продолжела да пее по владеачките ноти. Законот повторно не важи за сите. Тоа, пак, не води до непомирливиот спор меѓу “Фокус” и секоја власт. Ние сакаме општество на слободни луѓе, кое нуди еднакви шанси за сите, тие сакаат збирштина од безрбетници, кои успеваат благодарејќи на слепата послушност на партиското племе. И тука нема компромис!

За да дојдеме до посакуваната цел, за да станеме дел од современиот европски свет, ние мораме да создадеме простор за различното мислење, кое ќе се соопштува без страв од било какви последици. За таа цел, неделната доза се покажа недоволна, па, еве, стигнавме до дневен “Фокус”. Во таа битка вложуваме се. Го заложуваме сопствениот личен и професионален интегритет. Неделниот “Фокус” ги вложува сопствените средства во дневното издание, за да остане свој, за да можеме секому да му кажеме што мислиме. Но, многу повеќе, за да ги охрабриме сите граѓани, да знаат дека не се сами во желбата за создавање услови за живот, достоен на времето што го живееме. Со таа мисла, ве повикувам на ова возбудливо патување, кое на крајот ќе покаже дека нема цена, која не вреди да се плати за да се стигне до слободата. Само така ќе стигнеме до Македонија, во која народот ја контролира власта, а не таа него. Која и да е!

Нарачка и повеќе информации на: pretplata-mk@biznis-plus.com или на телефон +389 2 3298 110

Капитал број 700 29.03.2013

10 НАВИГАТОР ИЗЈАВА НА НеделАТА

“

> БРОЈКА

527

ПОл КРуГмАН

економист и нобеловец

ИЗВОЗ

УВОЗ 11,466,011

11,143,129

10,449,518

9,819,672

8,000,000 6,000,000 4,000,000 2,000,000 -

6,442,630

9,350,804

10,000,000

6,021,244

12,000,000

5,707,629

Судирот меѓу централната и локалната власт цели седум години го држеше Охрид изолиран. Градот претрпе сериозни штети поради тоталната некоординација меѓу двете полуги на моќта, кои инаку подзаборавиле дека не се тука за да се борат меѓусебе, туку за да работат за интересите на граѓаните на Охрид. Од друга страна, специфичниот начин на раководење на досегашниот градоначалник, Петревски, кој буквално собираше политички поени и триумфираше против власта токму на тој судир, придонесе за негово осумгодишно цементирање на функцијата. Новиот градоначалник на Охрид, Никола Бакрачески, кој успеа да го победи опасниот кандидат и покрај бројните партиски предизборни вработувања во локалната администрација и стотиците илјади евра потрошени за подмитување и купување гласачи, навистина ќе има сериозен предизвик да ги оствари сите предизборни ветувања. Специфичноста на неговата ситуација е тоа што ќе мора да се соочи со огромна партизирана администрација како во општината, така и во јавните претпријатија, за која ќе му биде навистина потребен голем труд за да ја врати на изворната цел, односно во служба на граѓаните на Охрид. Бакрачески дефинитивно има добра визија, со многу поголема координација со централната власт да го направи Охрид повторно втор центар на Македонија како што заслужува, но за тоа дефинитивно ќе му требаат навистина големи и правилно насочени чекори напред. Прославата на изборната победа на луѓето од неговиот штаб со бугарски знамиња дефинитивно не е еден од нив.

С

амо за два месеца од почетокот на годината достигна 107,2 милиони евра, покажуваат најновите податоци на Министерството за финансии. Тој покажува за колку Владата и министерствата потрошиле повеќе отколку што имало во државната каса,. Во јануари дефицитот изнесува 46,7 милиони евра, додека пак во февруари трошењето на позајмени пари се зголемило на 60,5 милиони евра.

7,217,928

НИКОлА БАКРАчеВсКИ

Буџетскиот дефицит за два месеца достигна 107,2 милиони евра

С$ помалку спални соби излегуваат од Македонија 8,463,639

победник на неделата

+

“

милиони евра изнесува неликвидноста на компаниите во Хрватска на крајот од февруари 2013 година, покажаа податоците на Финансиската агенција на оваа земја

Не плачете поради Кипар, плачете поради сите нас, бидејќи живееме во свет во кој на лидерите не им иде паметот по финансиската катастрофа.

www.kapital.mk

УВОз и изВОз НА МеБел зА ПеТ ГОДиНи (ВО еВрА) извор: Државен завод за статистика

2008

2009

пишува:

Верица Јорданова

verica.jordanova@kapital.mk

фотографија:

Фотоархива на Капитал

Д

омашните производители на мебел се пожалија дека продажбата лани им паднала за 20%, дека побарувачката константно е во надолна линија, дека се соочуваат со нелојална конкуренција, а за извоз не можат ни да размислуваат! „Капитал“ се обиде преку статистиката за увоз и извоз на мебел во последните пет години

2010

2011

2012

да отслика каква е состојбатa на македонскиот пазар. Навистина, извозот во вредност од 8,46 милиони евра во 2008 година паднал за 23,8% и лани изнесувал 6,44 милиони евра. Притоа, бројкиве се однесуваат на дрвен мебел за канцеларии, спални соби, трепезарии, дневни соби, кујни и мебел за опремување продавници. Во истиот тој петгодишен период увозот на мебел со иста таква намена пораснал за незначителни 2,8% и се движи на годишно ниво од околу 11 милиони евра. Ако се земе уште и официјалниот податок дека производството на мебел во 2012 во однос на 2011 година пораснал само за 0,5%, тоа значи дека во услови на речиси непроменето производство

www.kapital.mk

Капитал број 700 29.03.2013

НАВИГАТОР

Споредено со лани, ова е двојно зголемување на буџетскиот дефицит во првите два месеца. Лани во јануари и февруари, дефицитот во Буџетот изнесуваше 53,6 милиони евра. За цела година, Владата предвиде да потроши 287,7 милиони евра повеќе од проектираните приходи, што ќе ги обезбеди со кредити од Дојче банк и Светска банка. Загрижувачки е што приходите во Буџетот во февруари се намалиле дури за 19,8% споредено со истиот месец лани, а најголем пад е евидентиран кај приливите од ДДВ. Само 6,2 милиони евра има на салдото од ДДВ во февруари, што сепак е одраз на исплатата на обврските на државата во овој месец по основ на поврат на овој данок.

мисла на неделата

> БРОЈКА

25

милијарди долари изгубија печатените медиуми во САД во последните 10 години поради намалувањето на бројот на огласи, покажа истражувањето на весникот „Атлантик“

лидери Извозот на мебел паѓа, увозот се одржува стабилен. Предизвикот на македонските производители е како во услови на силна конкуренција да се доближат до македонските потрошувачи, кога веќе ги губат оние во странство?!

О

Ставот и однеСувањето Се еднакво важни за уСпех во бизниСот како и знаењето.

Ворен Бафет милијардер и инвеститор

губитник на неделата

лИНО ЧеРВАР

ткако го совлада белорускиот Динамо, македонскиот ракометен клуб Металург стана првиот машки македонски ракометен клуб кој се пласира меѓу осумте најдобри екипи во Европа.

С

ИВИцА ТОдОРИќ

опственикот на Агрокор, хрватскиот бизнисмен Ивица Тодориќ, повторно е прогласен за најбогатиот Хрват во најновото рангирање на угледниот магазин „Форбс“.

не им беше неделата

и намален извоз, домашните производители на мебел сите свои продажни активности ги насочиле кон домашниот пазар. Дискутабилно е само зошто увозот на мебел не се намалува ако побарувачка паднала за 20%, како што тврдат домашните производители? Стабилниот увоз сигнализира дека странските производители наоѓаат начини како да стигнат до македонскиот потрошувач и во услови на рецесија и општ пад на потрошувачката. Ако тие успеваат да продадат, тоа треба да биде сериозно предупредување до домашните производители да се свртат кон реалните потреби на пазарот и со дизајн и цена да се доближат до потрошувачите! Од Стопанската комора потенцираат дека нивните членки се соочуваат со откажани извозни договори, непредвидливост и скапи увозни репроматеријали, недоволно стручен кадар, што дополнително ја отежнува и така неповолната состојба во оваа индустрија.

11

П

ПеТР НеЧАс

оследната анкета за рејтингот на Владата покажува дека кабинетот на премиерот Нечас има најниско ниво на поддршката од граѓаните забележано во последните 15 години.

Н

БОРуТ ПАхОР

а одбележувањето на 300-годишнината од големото востание во Словенија претседателот Пахор бил дочекан со транспаренти „Оди си бандо лоповска!“

_

ЈАГНулА КуНОВсКА Еуфоричната и силна кампања на кандидатот на ВМРО-ДПМНЕ за градоначалник на Карпош, Јагнула Куновска, во која пензионираната правничка сакаше да се претстави и како спротист, и како совесен граѓанин, и како личност која може многу да направи за Карпош се покажа недоволно убедлива да им се спротивстави на двајцата довчерашни сопартијци Стевче Јакимовски и Андреј Петров во трката за оваа скопска општина. Со ова, Куновска станува најверојатно единствениот кандидат за градоначалник на ВМРО-ДПМНЕ, (исклучувајќи ги општините каде што силата ќе си ја одмерат двајца албански кандидати) кој не успеа да издејствува барем да се пласира во трката за втор круг за избор на градоначалник, па мазно го ослободи теренот за борбата на Јакимовски и на Петров. На штета на имиџот на Куновска оди и податокот што јасно покажува дека во оваа иста општина, гласачите, кога избирале за градоначалник на Скопје, својот глас го дале токму за кандидатот на ВМРОДПМНЕ, Коце Трајановски, а сепак не го заокружиле редниот број на Куновска. Дали ваквата состојба може да се правда со фактот дека Карпош важи за бастион на СДСМ или сепак се должи на празната и навредлива реторика на Куновска кон своите противкандидати, најдобро отсликана преку навредата кон еден од кандидатите нарекувајќи го мало маже и шилеже, останува да испитаат во кабинетот на Куновска и нејзината партија.

Капитал број 700 29.03.2013

12

www.kapital.mk

НаВиГатОР

ГРафиК На Неделата... Во првите два месеци индустријата порасна за 1,9% Метали

-22.50% -2.10%

Елек.енергија, гас, пареа

Тутунски производи

47.50%

Облека

7.80%

Пијалоци Храна

Г

16.70% 2.00%

олем пад во металниот сектор е регистриран во првите два месеци годинава, за цели 22,5%, според заводот за статистика. Од клучните индустриски гранки, храната бележи раст од 2%, облеката од 7,8%, пијалоците за 16,7%, а тутунските производи за цели 47,5%.

светот низ медиумите...

Time

американскиот магазин се занимава со новите методи за лекување на еден од најголемите проблемите на медицината во светот малигните заболувања или ракот. Според истражувачите тоа сега е повозможно од било кога порано. lll

3 фаКти Кти за... К

146 48,6% 54,1%

лица се стекнале со титулата доктор на науки во 2012 година во Македонија

од лицата кои одбраниле докторска дисертација или 71 се жени од докторантите ја одбраниле својата дисертација во областа општествени науки

Дивац ја затвора Вод

Der Spiegel

Новиот папа не се симнува од насловните страни на западните медиуми. Неговите најави од самиот старт дека ќе се бори за поголема социјална правда и реформи на црквата можеби се најава за некој модерен вид на реформација. lll

The New Yorker

Посетата на Обама на израел е мелем за анализа на надворешнополитичките аналитичари во Сад. Цврсто прикажаниот став на Обама и после скоро две недели предизвикува реакции во јавноста и би требало да доведе до повторно јакнење на позицијата на израел. lll

The Australian

австралиската држава потрошила милиони евра за тренинзи на наставниот кадар. експертите сепак не се задоволни од повратот на овие средства преку наставниот процес односно примената на науката во реалниот сектор. Според нив ќе треба да се потрошат уште многу поголеми средства за да се постигне резултат. lll

www.kapital.mk НАЈЧИТАНО НА WEB...

1 ВМРО-ДПМНЕ со 115 000 гласови повеќе од СДСМ

2 Локални изборни резултати кои

може да ја потресат целата држава!

3 Што се случува со кутиите од шесте избирачки места во Центар?

4 Жерновски: Со волјата на народот сум избран за градоначалник втор круг не смее да има

Се прашувате зошто низ нашите маркети веќе долго време не може да ја најдете популарната Вода Вода на познатиот српски кошаркарски ас Владе Дивац?! И покрај големите вложувања во технологија, дизајн и маркетинг, по с$ изгледа, на Дивац не му успеа бизнисот со вода... пишува:

Васе Целеска

vase.celeska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

С

рпските медиуми објавија дека од понеделникот фабриката Ларучи вода од Мионице, каде што се произведува до неодамна познатиот бренд за вода, Вода Вода повеќе не работи, а сите работници се испратени на колективен одмор до следното известување од менаџментот. „Работниците чувствуваат дека повеќе нема да се вратат на работа. Сите сметаме дека е крај на фабриката и дека ќе останеме без работа и без заработените плати. Има луѓе кои со месеци не примиле ниту динар плата“, вели Дејан Јанковиќ, вработен во фабриката, за Б92.

Работниците во фабриката од август минатата година не примиле плата. Освен осум неисплатени месечни заработки, на работниците им се исплатени ниту придонесите, ниту здравственото осигурување, а оние кои се подолго вработени имаат „дупка“ во стажот од 2004 до 2007 година бидејќи не е исплатено пензиското осигурување. Во фабриката речиси една година не е наполнето ниту едно шише со вода. Дивац претходно го укина и платениот превоз и топлиот оброк. Работниците доаѓаат во фабриката само на повик, за да ги исчистат производствените линии, колку да не ’рѓосаат. Кога во 2007 година Дивац ја презеде Вода Вода од тогашниот сопственик Војин Ѓорѓевиќ, познатиот кошаркар ја ангажирал белградската агенција Цес Мекон да раководи со фабриката, за што месечно & плаќал по 15.000 евра. За тоа време Дивац ништо не вложил во фабриката, ниту се појавил таму, а платите биле мизерни и нередовни.

МБИ10

2,900

МБИД

2,700 2,500 2,300

www.kapital.mk

1,900

прОЦенки...

ТОп ВесТи...

ВОЛфганг ШОЈбЛе

коридорот 8 клучен за посилна економска соработка со бугарија

германски министер за финансии

на грција веројатно & треба дополнителна помош

И

ако Грција е на „добар пат“ и враќањето на довербата ќе го олесни продолжувањето на меѓународната поддршка, најверојатно ќе има потреба од дополнителна помош. Ако земјата успее да постигне примарен суфицит до крајот на имплементацијата на планот за спас на ЕУ и ММФ во 2014 година, тоа ќе биде доказ дека планот е ефикасен и довербата се враќа“, рече Шојбле.

ода Вода?

З

Seavus официјален патнер на Space App Challenge во македонија

В

Фабриката за вода е отворена од страна на суботичката компанија Си енд Си на Војин Ѓорѓевиќ, а во неа се вложени 10 милиони евра. Бизнисот почна помпезно, а камен-темелник на фабриката фрлија тогашните кошаркари од репрезентацијата на Србија и Црна Гора. Во меѓувреме, компанијата Си енд Си пропадна, а Владе Дивац стана сопственик на Вода Вода. На почетокот во име на Дивац фабриката ја воделе луѓето од агенцијата Цес Мекон, но работниците велат дека ништо не направиле, иако земале огромни плати. По раскинувањето на договорот со агенцијата Дивац донел извесен брачен пар од Нови Пазар да раководи со фабриката, кои иако договориле испорака на вода во Катар, ништо не се случило со зделката. Работниците велат дека не можат да повикаат ниту инспекција, бидејќи менаџментот им се заканува со отказ. „На Дивац, кој се претставува како хуманитарен работник, не му е гајле за вработените во сопствената фабрика. Срамота е за 50-ина работници, колку што останавме, да не може и да не сака да обезбеди барем минималец“, вели еден од работниците.

60 секунди брифинг

2,100

тор пат во историјата на NASA, а за прв пат во Македонија ќе се одржи глобалниот настан Space App Challenge во партнерство со најголемата македонска ИT компанија Seavus. NASA Space App Challenge е 48 часовен hackathon чија цел е решавање предизвици за изнаоѓање корисни opensource решенија за глобалните потреби на животот на Земјата и вселената. Обединува програмери, инженери, научници, студенти, експерти, професори и ентузијасти кои групно ќе работат на десетина различни предизвици за изнаоѓање на хардверски и софтверски корисни решенија за подобрување на иднината и светот во кој живееме. Дводневниот настан ќе се оддржи на 75 локации во светот на 20 и 21 април и ќе инкорпорира предизвици од хардвер, софтвер и визуализација на податоци.

1,700 06/10

12/10

05/11

10/11

03/12

09/12

берза

мби 10

2,900 2,700 2,500 2,300

2,100 а поголема економска МБИ 10 1,900 соработка ни се потребни 1,70010 МБИ подобри инфраструктурни 1.813,84 врски. Недозволиво е 2010/2012 Max. 2,827.62 МБИ 10 1.813,84 МБИ 10 десет години по влезот на 2010/2012 Min. 1,808.47 2010/2012 Max. 2,827.62 Бугарија во ЕУ македонското 1.813,84 1.813,84 2010/2012 Min. 1,808.47 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК инфраструктурно поврзување 2010/2012 2010/2012недела Max. Max. 2,827.62 2,827.62 Тиквеш Последната дефинитивно не кон таа земја да биде на НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 2010/2012 1,808.47 бше многу среќнаMin. за клучнитеMin. играчи 1,808.47 МБИ 10 МБИ 10 Тиквеш МБИ 10 ниво на балканска калдрма“, на Македонската берза. Главниот МБИ1.900,00 МБИ 10 забележа пад од неколку 10 индекс изјави Зоре Темелковски, НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК ДОБИТНИК 1.900,00 +400 проценти, но уште пострашно е +26,67% што 1.813,84 1.813,84 МБИ 10 којшто во моментов владее на новпизбраниот претседател Тиквеш 1.813,84 трендот Тиквеш 2010/2012 Max. +26,67% 2,827.62 1.813,84 +400 2010/2012 Max. 2,827.62 2010/2012 Max. 2,827.62 Берзата с$ повеќе потсетува 2010/2012 Min. на крјано 1,808.47 на Македонско-бугарска НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК неуспешната 2012 година.

2010/2012 Min. 1,808.47 2010/2012 Min. 1,808.47 2010/2012 Max. 2,827.62 1.813,84 1.900,00 1.900,00 стопанска комора. И 2010/2012 Min. 1,808.47 Стопанска банка Скопје НАЈГОЛЕМ 2010/2012 2,827.62 НАЈГОЛЕМГУБИТНИК ДОБИТНИК Max. бугарскиот бизнисмен Кирил +400 Стопанска +400 банка +26,67% +26,67% НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК 2010/2012 1,808.47 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Скопје Min. Тиквеш 136,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Тиквеш Бендев потенцираше дека Тиквеш 1.900,00 136,00 НАЈГОЛЕМ ДОБИТНИК Тиквеш -14 -9.00% завршувањето на Коридорот НАЈГОЛЕМ НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК ГУБИТНИК 1.900,00 Тиквеш 1.900,00 +400 +26,67% -14 -9.00% 8, проект кој со децении Стопанска1.900,00 банка Стопанска Скопје банка Скопје +400 +26,67% +400 +26,67% 1.900,00 тапка во место, ќе потикне НАЈГОЛЕМ +400 +26,67% DOW JONES ГУБИТНИК 136,00 136,00 +400 +26,67% позасилена економска DOW JONES Стопанска банка Скопје НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК -14 Стопанска -14 банка -9.00% -9.00% соработка. Скопје НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК 136,00 Стопанска банка Скопје НАЈГОЛЕМ ГУБИТНИК Министерот за транспорт и Стопанска банка Скопје Стопанска банка Скопје -14 -9.00% 136,00 врски, Миле Јанакиевски, на 136,00 DOW JONES DOW JONES 136,00 15,000 136,00 -14 -9.00% 15,000 бизнисмените од двете земји 14,500 -14 -9.00% 14,500 DOW JONES 14,000 -14 -9.00% -14 -9.00% 14,000 им вети дека на железничкиот 13,500 13,500 13,000 DOW JONES дел од Коридорот 8 се работи 13,000 12,500 12,500 DOW JONES DOW 12,000 DOW JONES JONES интензивно и дека веќе се 12,000 DOW JONES 11,500 11,500 11,000 15,000 15,000 обезбедени средства за 11,000 15,000 10,500 14,500 14,500 10,500 14,500 првиот дел меѓу Куманово и 14,000 10,000 10,000 14,000 14,000 07/11 10/11 10/11 01/12 01/12 04/12 04/12 07/12 07/1210/12 10/1201/13 01/13 07/11 13,500 13,500 13,500 Бељаковце. Очекува целосно13,000 15,000 13,000 13,000 14,500 12,500 15,000 12,500 12,500 15,000 завршување на проектот до 12,000 14,000 12,000 14,500 15,000 12,000 13,500 14,500 11,500 14,000 14,500 11,500 11,500 11,000 13,000 2022 година.

14,000 13,500 14,000 10,500 12,500 11,000 11,000 13,500 13,000 13,500 10,000 12,000 Бугарија е четврти по 10,500 10,500 12,500 13,000 13,000 11,500 12,000 12,500 10,000 10,000 12,500 обем трговски партнер на 11,500 07/1111,000 10/11 07/11 01/12 10/11 04/12 01/12 07/12 04/12 10/12 07/12 01/13 10/12 01/13 12,000 12,000 10,500 11,000 11,500 14.447,75 11,500 10,500 10,000 Македонија со вкупна трговска 14.447,75 11,000 11,000 07/11 10/11 01/12 04/12 07/12 10/12 01/13 10,000 -64,28 -0,44% 10,500 10,500 размена од 500 милиони евра -64,28 -0,44% 10,000 10,000 07/11 10/11 01/12 01/12 04/12 04/12 07/12 07/12 10/12 01/13 07/11 10/11 од кои половината се извоз. Клучните берзански индекси во10/12 САД01/13 во 06/10

12/10

05/11

07/11

10/11

01/12

04/12

07/12

10/12

01/13

01/12

04/12

07/12

10/12

01/13

07/11

10/11

10/11

03/12

09/12

02/13

последните ДРУГИ ПАЗАРИседум дена доживеја благ

се проширува рамката за користење на ипард

С

14.447,75

ДРУГИ ПАЗАРИ пад, но тоа не е ништо во споредба

со профитите -0,44% FTSE 100 -64,28 кои брокерите 6.378,01 успеаја -0,01%

14.447,75 14.447,75

FTSE 100ги извлечат12.471,62 -0,01% да им на6.378,01 своите клиенти Nikkei225 -0,60% во500 последните неколку месеци. -0,33% Nikkei225 12.471,62 -0,60% S&P 1.551,69 ДРУГИ Прогнозите за идното движење на -0,30% -64,28 -64,28 -0,44% -0,44% S&P 500 ПАЗАРИ 1.551,69 -0,33% Nasdaq 3.235,30 -64,28 -0,44% акциите с$ уште се оптимистички.

-64,28 -0,44% Nasdaq 3.235,30 -0,30% DAX 7.885,49 +0,19% FTSE 100 6.378,01 -0,01% TOPIX 1.044,42 -0,27% DAX 7.885,49 +0,19% Nikkei225 12.471,62 -0,60% -64,28 -0,44% -0,44% S&P 500 ПАЗАРИ 1.551,69 -0,33% TOPIX 1.044,42 -0,27% ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ДРУГИ ПАЗАРИ ДРУГИ ПАЗАРИ

14.447,75 14.447,75 14.447,75 други пазари Nasdaq 3.235,30

DAX FTSE 100 ВАЛУТИ FTSE FTSE 100100 FTSE 100

-0,30%

7.885,49 +0,19% 6.378,01 6.378,01 -0,01% 6.378,01 -0,01% 6.378,01 -0,01% -0,01%

ДРУГИ ПАЗАРИ TOPIX 1.044,42 -0,27% Nikkei225 12.471,62 -0,60% ДРУГИ ПАЗАРИ Nikkei225 12.471,62 12.471,62 -0,60% о новите измени на Nikkei225ВАЛУТИ Nikkei225 12.471,62 -0,60% -0,60% S&P 500500 1.551,69 -0,33% евро долар 500 1.551,69 -0,33% Фунта евро 1.551,69 S&P 500 S&P S&P 1.551,69 -0,33% -0,33% програмата ИПАРД FTSE 100 6.378,01 -0,01% FTSE 100 6.378,01 -0,01% Nasdaq 3.235,30 -0,30% Nasdaq 3.235,30 -0,30% Nasdaq 3.235,30 -0,30% -0,30% ВАЛУТИ Nikkei225 12.471,62 -0,60% евро долар СТАПКА СТАПКА Фунта евро 3.235,30 DAX 7.885,49 +0,19% се очекува поголем Nasdaq Nikkei225 12.471,62 -0,60% DAX 7.885,49 +0,19% DAX DAX 7.885,49 7.885,49 +0,19% +0,19% S&P 500 1.551,69 -0,33% TOPIX 1.044,42 -0,27% S&P 500 1.551,69 СТАПКА -0,33% 1,5175 1,1797 TOPIX 1.044,42 -0,27% процент на искористеност TOPIX СТАПКА евро долар Nasdaq -0,30% TOPIXевро 1.044,423.235,30 1.044,42 -0,27% -0,27% Фунта Nasdaq 3.235,30 -0,30% ПРОМЕНА ПРОМЕНА и намалување на ставката 1,1797 DAX 7.885,49СТАПКА 1,5175 +0,19% СТАПКА DAX 7.885,49 -0,01% +0,19% -0,08% ВАЛУТИ TOPIX 1.044,42 ПРОМЕНА -0,27% ПРОМЕНА на пропаднати средства. ВАЛУТИ TOPIX 1.044,42 1,5175 -0,27% 1,1797 ВаЛуТи ВАЛУТИ -0,01% ПРОМЕНА ПРОМЕНА -0,08% За прв пат во програмата ВАЛУТИ Фунта евро долар евро евро долар Фунта евро -0,01% -0,08% ФЈУЧЕРСИ ВАЛУТИ ИПАРД влегува СТАПКА СТАПКА ВАЛУТИ евро долар евро долар Фунта евро Фунта евро СТАПКА СТАПКА и земјоделската 1,5175 1,1797 ФЈУЧЕРСИ евро долар Фунта евро СТАПКА ЗЛАТО СТАПКА СТАПКА СТАПКА 1,5175 1,1797 ПРОМЕНА ПРОМЕНА механизација. Досега ФЈУЧЕРСИ евро долар Фунта евро ПРОМЕНА ПРОМЕНА СТАПКА СТАПКА 1,5175 1,1797 1,1797 -0,01%1,5175 -0,08% тракторите и останатата ЗЛАТО СТАПКА СТАПКА 1.600,30 -0,08% ПРОМЕНА ПРОМЕНА -0,01% ПРОМЕНА 1,5175 1,1797 механизација се набавувааПРОМЕНА ЗЛАТО -0,39% 1,5175 1,1797 ПРОМЕНА ПРОМЕНА -0,01% -0,01% -0,08% -0,08% 1.600,30 преку националната 1.600,30 ФЈУЧЕРСИ ПРОМЕНА ПРОМЕНА -0,01% -0,08% -0,39% ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент -0,39% програма, што значи дека -0,01% -0,08% ЗЛАТО имавме интерес за шест 108,05 ФЈУЧЕРСИ ФЈУЧЕРСИ Нафта Брент ЗЛАТО фЈуЧерси Нафта Брент или седум милиони евра, ФЈУЧЕРСИ 1.600,30 -0,11% ФЈУЧЕРСИ 108,05 кои не можевме да ги -0,39% 1.600,30 ЗЛАТО 108,05 ЗЛАТО зЛаТО -0,11% ЗЛАТО оствариме.

-0,39% -0,11% ЗЛАТО Нафта Брент Македонија досега има 1.600,30 1.600,30 1.600,30 Нафта Брент многу мала искористеност 108,05 1.600,30 -0,39%-0,39%-0,39% -0,11% на средствата од -0,39% 108,05 фондовите на ИПАРД. Нафта Брент Нафта Брент Нафта Брент -0,11% нафТа бренТ Досега се потпишани 167 Нафта Брент 108,05 108,05 договори за осум милиони 108,05 108,05 -0,11%-0,11%-0,11% евра, од коишто се -0,11% искористени само три.

£ €

€ $

пОдаТОЦиТе се Од ден 26.03.2013 дО 15ч.

3,300 3,100 2,900 2,700 2,500 2,300 2,100 1,900 1,700 07/10 10/10 0

Капитал број 700 29.03.2013

www.kapital.mk

14 cover story: По обвинувањата од срПсКа страна з

Kapital analizira:

Dali navistina e neKvalitetna hranata ili se raboti za trgovsKa vojna?! Со големата количина увезенa храна која потоа се користи и за преработка Македонија не само што е погодна цел за шпекулативни напади од соседите со димензија на трговски војни, туку никогаш нема да сме сигурни точно што јадеме и дека надлежните институции сепак, ќе успеат да н$ заштитат. Дека претераниот увоз го уништува домашното 84 производство веќе станува здодевна тема 84

7272

7575

114 114

123

милиони евра изнесу на месо и производи ва увозот од месо во 2012 година

увоз на месо 2007-2012 (во милиони евра) 2007

2008

2009

2010

www.kapital.mk

Капитал број 700 29.03.2013

за неКвалитетен увоз на месо од маКедонија

123 123

94

120

43%

33%

милиони евра субвенц ии македонските сто добиле последните 4 години, чари за ството на месо е падна производато за 20%

е пораснат увозот на во однос на 2007 годмесо ина

2011

е паднат бројот на ед ногод телиња во последнитеишни шест години

2012

15

Капитал број 700 29.03.2013

www.kapital.mk

16 cover story: По обвинувАњАтА оД срПсКА стрАнА з пишува:

Дејан Азески

dejan.azeski@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

П

рво српската интернетстраница www.potrosac. rs изнесе обвинување дека еден тип од сирењата на Здравје Радово е со голема количина растителни состојки, кои не се наведени на декларацијата. Потоа стигна предупредување од Земјоделската комора на Србија дека на нивниот пазар стигнува пилешко месо од Македонија, а всушност, увезено од Бразил, каде што живината се храни со генетски модифицирана соја. Македонските производители на млечни и на месни преработки, заедно со државните институции влегоа во вербална војна со српските стопански здруженија. За нив е симптоматично тоа што станува збор за два слични случаи само еден месец по случајот со афлатоксинот, кога македонската страна настапи скептично кон српското млеко. „Капитал“ се обиде да истражи која е вистината. Дали во земјава навистина се произведува и се преработува нездрава храна или се работи за трговска војна наметната од нашите соседи, чие производство на месо, млеко и

преработки паѓа последниве години, исто како и македонското, па и двете држави увезуваат големи количини. Според сите коментари, клучниот проблем е дека ваквите „трговски војни“ не се ништо ново, но дека Македонија треба да направи с$ за да има доволно домашно производство на храна, за да не мора да се потпира на големи количини увозна храна, чие потекло и состојки многу потешко може да се контролираат.

Рунтевски: Тврдењата на Србите се неосновани!

Земјоделската комора на Србија обвини дека од Македонија во текот на минатата година во Србија биле увезени повеќе од 1,1 милиони пилиња и други количини сомнително месо од Бразил. Познавачите на приликите во светската месна индустрија велат дека Бразил, еден од најголемите производители на месо на планетава, користи генетски модифицирано жито

како храна за стоката и за живината. Во Македонија засега не е дозволен увоз на генетски модифицирана храна. Треба да се знае дека состојбата во Србија со производството на месо е с$ попроблематична и на тој начин се зголемува увозот на истото, што ја поттикнува државата и домашните производители да бараат алтернативни начини за да го заштитат домашното производство. Според експертите, еден од таквите начини е и оцрнување на македонскиот извоз. Од македонската Агенција за храна и ветеринарство (АХВ) велат дека станува збор за невистини и лажни обвинувања. „Тврдењата на Земјоделската комора на Србија се неосновани. На крајот на краиштата, станува збор за приватни компании кои поради зголемeната конкуренција, сакаат на овој начин да си го заштитат сопствениот пазар“, неколку пати повтори директорот на АХВ, Дејан Рунтевски. Надлежните посочуваат дека во

о 2009-2011 (во килограми) ПРоизводСТво на меСо

Година 2009 2010 2011

7.307 6.082 5.301

5.225 4.786 6.370

8.291 8.292 8.304

3.311 3.234 1.621

Вкупно 25.362 23.271 21.632

ДобиточнАтА хрАнА рАК-рАнА зА мАКеДонсКите фАрмери

К

лучниот предуслов за една земја да има домашно производство на месо и млеко е евтината сточна храна. Македонија постојано има проблем со оваа ставка и постојано е насочена кон увоз. Државата го поттикнува домашното производство на сточна храна, но тоа засега не дава поголеми резултати. Од Федерацијата на фармери укажуваат на ова како на уште поголем проблем, од што директно зависи опстанокот на сточниот фонд. „Добиточната храна, како еден од најважните фактори за профитабилност на фармите, се произведува на с$ помали површини, што исто така е закана за сточарството, бидејќи повеќе се увезува добиточна храна, а со тоа и цената на чинење на сточарските производи е поголема“, велат

оттаму. Ѓорги Лазаров вели дека според коментарите на земјоделците, од терен повеќе им се исплатува да ја продаваат сточната храна отколку да ја користат за сопственото производство на млеко, што според него, се изместени вредности кои дополнително го уништуваат производството. „Едноставно е невозможно да се опстане со оваа цена на храната. Сточниот фонд се развива врз база на големи количини добиточна храна, а не обратно. Мора да направиме основа со евтина добиточна храна, а дури потоа да мислиме на појако производство на месо. Клучно е дека имаме многу малку време за да го направиме тоа пред сите да пропаднеме“, вели Лазаров.

www.kapital.mk

Капитал број 700 29.03.2013

за неквалитетен увоз на месо од Македонија Марија Лончар-Велкова

Дејан Рунтевски

Ние не треба да имаме никакви предрасуди дали месото е македонско, српско, бразилско, па можеби и коњско, но тоа мора да стои на него и да е видливо, а потоа да се остави на потрошувачот да си бира. Најголем проблем секогаш има кај меленото месо, за кое буквално никој не кажува од каква суровина и со какво потекло е сомелено.

Тврдењата на Земјоделската комора на Србија се неосновани. На крајот на краиштата, станува збор за приватни компании кои поради зголемeната конкуренција, на овој начин сакаат да си го заштитат сопствениот пазар.

Организација на потрошувачи

Македонија дел од сувомесните преработки се произведува од домашно пилешко месо, а дел се увезува од земјите на ЕУ. Тие се децидни дека од Бразил се увезувал само пилешки стек. Како што велат надлежните институции, во ситуацијата не може да се работи ниту за реекспорт, бидејќи во тој случај фирмата што го прави реекспортот мора да има одобрување од државата, а тоа не се случило, а дополнително, во такви случаеви производот треба да има копија од оргиналниот сертификат, како и сертификат издаден од македонска страна. За ваквата состојба коментар побаравме и од експертите за производство на храна. Според Драги Коцевски од Земјоделскиот факултет, Србија сигурно е дека тоа го прави од економски побуди, што не е ниту прв, ниту последен случај во светот, но проблемот според него, е зошто ние да им даваме повод за тоа. „За с$ има правилник и стандарди со

17

Агенција за храна и ветеринарство

коишто ние можеме да го потврдиме квалитетот. Проблемот е што бразилското месо воопшто доаѓа кај нас кога имаме услови да произведуваме домашно. За домашното ќе имаме и печат и декларација и сите можни потврди и никој нема да може да н$ обвинува со такви шпекулации“, вели Коцевски. И самите македонски граѓани се свесни дека подолго време во македонските месари е присутно замрзнато телешко и пилешко месо. За месните преработки, исто така, е јасно дека се произведуваат доминантно со увезено месо. Мислење за состојбите на терен побаравме и од директните производители на месо. Ѓорѓи Лазаров од неготинската фарма за месо Дуброво вели дека со оглед на постојаниот пад на производството на секаков вид месо во Македонија, а истовремено иста побарувачка, логично е тоа да се дополнува со увоз на месо. „И во живинарството и во свињарството

Состојба на сточен фонд

Година 2008 2009 2010 2011

Едногодишни Свињи телиња 69.000 258.453 68.034 193.840 65.553 190.552 47.431 196.570

и во говедарството Македонија увезува големи количини месо. Ако ме прашувате за на терен, можете и сами да го забележите истото. Ретко во која месарница во помалите места се наоѓа незамрзнато телешко месо. За пилешкото веќе е познато од каде доаѓа, а и свинско ќе немаме за многу брзо. Едноставно кажано, состојбата на терен е полоша секоја наредна година“, вели Лазаров. Организацијата на потрошувачи на Македонија за ваквата состојба има свое предлог-решение. Според

Капитал број 700 29.03.2013

www.kapital.mk

18 cover story: По обвинувањата од српска страна з

претседателката, Марија Лончар, за безбедноста на храната во Македонија како крајна инстанца гарантира Агенцијата за ветеринарство и според неа, досега таа тоа го прави професионално и добро. Лончар тврди дека најголем проблем е што македонските купувачи се недозволено малку информирани за тоа што купуваат и што јадат. „Ние не треба да имаме никакви предрасуди, дали месото е македонско, српско, бразилско, па можеби и коњско, но тоа мора да стои на него и да е видливо, а потоа да си остави на потрошувачот да си бира. Најголем

проблем секогаш има кај меленото месо за кое буквално никој не кажува од каква суровина и со какво потекло е сомелено“, вели Лончар.

122 милиони евра за субвенции, а производството на месо помало за 20%

И во жививинарството, и во свињарството и во говедарството Македонија имала периоди кога целосно го задоволувала домашниот пазар и произведувала доволно месо за да може да извезува. Проблемот настанува во последните две децении, кога домашното производство на месо работи

по принципот падни-стани. За последната 2012 година увозот на месо во Македонија изнесува 123 милиони евра. Ова е најголемата цифра на увоз во последните шест години и тоа е раст од 43% во однос на 71.748.346 евра увоз во 2007 година. Овие бројки секоја наредна година растат на 75.193.593 во 2008 година, на 84.273.034 во 2009 година и на 113.506.070 во 2010 година. Јасен пример како може да се уништи еден цел сектор преку ноќ е и „поморот“ на македонските бројлери кој се случи по пропаѓањето на Златно јајце-Гица и Пилко. Според наш производител на бројлери

Бројлерите лош пример, кој не смее да се повтори со свињите и со телињата

К

апитал“ пред година и половина ексклузивно ја објави приказната за одгледувачите на бројлери (кокошки наменети исклучиво за месо) и нивната судбина. Во тој период за шест месеци со пропаѓањето на Пилко исчезнаа повеќе од еден милион бројлери кои годишно се произведуваат во земјава. Производството на пилешко месо за 2011 година е паднато за 50% во однос на 2010 година. Пропаднаа 10 фарми за одгледување бројлери со капацитет меѓу 5.000 и 10.000 полиња месечно и маркетите повторно се наполнија со хрватски кокошки, за кои од земјава се одлеваат по 30 милиони евра годишно. Овој вид живина, кој претставуваше доходовен бизнис во последната деценија, сега е комплетно неисплатливо да се води, бидејќи нема кој да ги откупи бројлерите. И двете компании, Златно јајце-Гица и Пилко, кои се занимаваа со оваа дејност пропаднаа. „Сите пропаднавеме и сме заглавени со повеќе десетици илјади евра. Доходовниот бизнис, од кој земавме по илјадници евра на ден, ни се претвори во кошмар“, вели Лиле Карафиловска, која одгледувала бројлери. Во земјава до пред само неколку месеци имаше 10 фарми за одгледување бројлери со капацитет меѓу 5.000 и 10.000 пилиња месечно. Оваа гранка во последните десет години успеа да направи бренд

кој барем делумно ги истисна словенечките производи од нашиот пазар. Сега состојбата е вратена на почеток. На пазарот се нудат хрватски и словенечки свежи пилиња кои преку српски компании се пласираат кај нас за да се избегнат формалностите кои ЕУ ги бара од своите извозници. Проблемите на одгледувачите на бројлери се започнати уште од многу поодамна. Можеше многу повеќе да се постигне со 25 денари субвенции кои државата ги даваше за едно пиле, коментираат производителите. „Монополската позиција што ја имаа одредени фирми на пазарот им даваше слобода да си прават што сакаат на наша сметка“, вели Карафиловска. Според произведувачите, уништувањето на целокупното производство лежи во личните интереси на поединечни моќници. Консумацијата на пилешко месо во Македонија е традиционално на високо ниво во последните неколку децении и за разлика од месото од ној, на кое кај нас се гледа со резерва, за пилешкото секогаш има место во потрошувачката кошница. Горица Богоевска, поранешен одгледувач на бројлери од Прилеп, која е дипломиран биолог и има работено со одгледување риби, смета дека сепак, одгледувањето бројлери е исплатлив бизнис: „Од овој бизнис можеше да се живее и доколку има пласман, повторно ќе се зафатиме со него“.

www.kapital.mk

Капитал број 700 29.03.2013

за неквалитетен увоз на месо од Македонија (кокошки што се одгледуваат за месо), кој сака да остане анонимен, клучниот проблем е што македонските фармери се до толку исцрпени што не можат да го заземат пазарот дури и во случај да се забрани секаков увоз. „Секој треба да се штити себеси, тоа не е спорно. И ова што го прави Србија, ако не е оправдано, тогаш сигурно е очекувано. Проблемот кај нас е тоа што и да се запре тој увоз, нашите живинарски фарми се во толку лоша состојба што не можат да го покријат пазарот на никој начин. Едноставно, ќе треба многу труд за да го вратиме домашното производство на кокошкино месо од 300.000 килограми годишно на еден милион, како што беше пред две години“, вели тој. Иако за последните четири години истите тие производители на месо од сите видови добија 122,5 милиони евра субвенции, домашното производство на месо за истиот период е намалено за 20%. Само во 2011 година има пад од 7% во однос на 2010 година. Кај производството на говедско месо има пад од 13%, а на живинско од дури 50%. Фармерите велат дека состојбата дополнително ќе се влошува, дека трупаат загуби и поголем дел од нив планираат затворање на фармите. Истиот анонимен фармер вели дека субвенциите не покажуваат резултати и очигледно, не можат да ја променат состојбата. „Дека мојата теза е точна, доволно е да знаете дека пред три години субвенциите беа десет денари по пиле, а сега се 30 денари, а за истиот период производството е три пати намалено“, вели тој. Неговиот колега од неготинската краварска фарма Дуброво, Ѓорги Лазаров, вели дека истата состојба е и кај свињите и кравите. Според него, во неготинскиот крај во одделни места бројот на крави и на телиња е намален за 95%, а субвенциите во ваков формат не даваат резултати. „Тотално погрешно е да се субвенционираат фарми само до 300 крави. Значи, тоа е спротивно на светските политики, кои и ние сакаме да ги промениме, за окрупнување на фармерството. Вака поставени субвенциите н$ тераат сите да останеме на по десет крави максимум, што значи дека генерално, бројот многу ќе се намали“, вели тој.

Сточниот фонд десеткуван, фармерите гневни Бројноста на сточниот фонд во Македонија навистина трпи поголеми удари во последните шест години коишто ги истражувавме. Има повеќе

фактори кои придонесуваат за ваквата појава, но сточната храна секогаш е клучен фактор. На пазарот, цената на различните типови сточна храна е порасната за околу 50% во однос на минатата година. Според поголемиот број фармери кои ги контактиравме, нерентабилното работење не може да трае вечно и поголем дел од нив ќе ги затворат фармите, без разлика на последиците. Каролина Видановска, сопственик на краварска фарма од Повардарието, која произведува по околу 200 машки телиња за продажба годишно, вели дека се наоѓаат пред најголемото искушение досега да ја затворат фармата.

19

„Неиздржливо. Од 21 денар килограм ќуспе за прехрана на кравите сега плаќаме 39 денари. По овие цени не само што не правиме профит, туку и трупаме загуби. Единственото што не држи отворени е надежта дека нешто во скоро време ќе се смени. Ако не, ќе направиме како и многу наши комшии од Неготинско, ќе ги ставиме кравите и телињата под нож. Можеби нема да заработуваме, ама барем нема да трупаме загуби“, вели Видановска. И статистиката ги потврдува наодите на Видановска. Бројот на телињата од 69.000 во 2008 година е намален на 47.431 во 2011 година. Тоа е пад од 33% или 21.569 телиња во согласност со последните податоци од

Капитал број 700 29.03.2013

20

www.kapital.mk

Заводот за статистика во 2011 година. Според луѓе од теренот, состојбата во 2012 година е уште полоша. И кај одгледувачите на свињи состојбата е слична. Фармерите јавно се огласија дека за 60% помалиот род на јачменот во однос на минатата година и цената од 17 денари за килограм, која веројатно, ќе расте и во наредниот период, се причина за уништување на свињарството во земјaва. Бројот на свињи за последните шест години е намален за 21% или од 258.453 во 2008 година на 196.570 во 2011 година. Овие факти ги потврдува и од

една од најголемите свињарски фарми во земјата, ЗЗ Единство од Челопек, каде што кај производството на месо работат со загуби. „Економијата е едноставна, нема што да се коментира. Трошоците за добиточна храна во моментов се повисоки отколку излезниот производ и тоа не прави профит, туку загуби. На малите фармери им е полесно, тие побрзо може да затворат и повторно да рестартираат фарма, а ние со повеќе од 10.000 свињи сме многу поинертни“, велат од Единство.

Како се контролира храната во Македонија?

И

ако во земјава не се има случено поголемо труење или инцидент со храна, скоро една деценија безбедноста на истата е дежурна тема во македонската јавност. Бројни се експертите и граѓаните кои ги обвинуваат надлежните институции за неажурност и за свесно играње со судбината и со здравјето на граѓаните. Според поранешниот министер за земјоделство Киро Докузовски, во земјава има и доволно броен и обучен персонал и доволно опремени лаборатории, но нема принципиелност во спроведувањето на законските постапки. „С$ треба да се спроведува на граница. Секој производ таму треба да добива декларација и дозвола и во државава да не влегува апсолутно ништо што не е детално проверено. Значи, постојат процедура и средства, постои можност да се контролира храната во Македонија, недостига акција“, вели Докузовски. Според него, уште поголемо прашање од увозната храна, кое треба да се отвори, е домашната. Тој тврди дека никој во земјава не ги контролира животните кои се колат надвор од кланица. „Прво што треба да се направи е да се извади каква било статистика колку телиња и прасиња се колат по дворовите и по нивите. Дел од тоа месо, а веројатно тоа е поголемиот дел, завршува на дивите, но и на легалните пазари. Значи, имаме голема количина месо кое не поминало апсолутно никаква контрола. За увезеното барем постои ваква или таква декларација, за ова не постои никаква“, вели Докузовски. Од друга страна, надлежните институции се бранат дека храната во Македонија е безбедна и дека тоа досега се покажува и во практика, бидејќи не е случен ниеден поголем проблем како во соседните држави. Според Дејан Рунтевски, директор на Агенцијата за храна и ветеринарство, секое парче храна кое влегува во Македонија се контролира повеќекратно. Тој постапката ја објаснува како сложен систем од процедури наменски создаден да го заштити здравјето на граѓаните. „Како прво, се проверува целата документација на секој шлепер на македонските граници. Потоа, постои начин на којшто се селектира храната која треба да се контролира. Тоа е условено од степенот на ризик кој се пресметува по формула составена од земјата на потекло од содржината на пратката и моменталните тенденции и информации од пазарите. Имаме доволно лаборатории за да ги испитаме сите сомнителни мостри и затоа досега во Македонија имаме безбедна храна“, вели Рунтевски. Сепак, на обвинувањата на Докузовски за домашно заколените животни и произведената храна тој призна дека барем засега немаат одговор. „Значи, многу тешко се контролира прасе или теле кое луѓето го заклале дома во дворот и кременадлите ги продале на роднините ина комшиите. Прашање е дали тоа месо завршува на пазарите. Поголем завршува по околните куќи во истото село каде што е заклано. Тоа е навика која многу тешко може да се искорени“, вели Рунтевски.

АД Идевелоп Скопје АД Јака 80 Радовиш АД Кланица со ладилник Струмица АД Конзервна фабрика Струмица Капитал број 700 29.03.2013 www.kapital.mk АД Нова стоковна куќа Струмица АД Оранжерии Хамзали АД Отекс Охрид АД Раде Кончар - апаратна техника Скопје АД Современ дом Прилеп АД Струмица Табак Струмица Прелиминарна листа на друштва што задолжително котираатполе на берза АД ќе Струмичко Василево АД Трготекстил малопродажба Скопје АД УТТ Македонија Европа АД Скопје АДГ Пелагонија Скопје Жито Нама АД Куманово Адинг АД Скопје Димко Митрев АД Велес Ангропромет Тиквешанка АД Пелистерка АД Скопје Арцелормиттал Скопје (ХРМ) АД Скопје Пролукс АД Велес Арцелормиттал Скопје (ЦРМ) АД Скопје Факом Увоз-Извоз АД Скопје Аутомакедонија АД Скопје Авиоимпекс АД Скопје Белимбегово АД Скопје Агрокуманово АД Куманово БИМ АД Свети Николе Агромеханика АД Скопје Благој Ѓорев АД Велес Агроплод АД Благој Туфанов АД Радовиш Агросервис АД Скопје Вабтек МЗТ АД Скопје АД Огражден Берово Велес Табак АД Скопје АД Теал Тетово Ветекс АД Велес АД Единство Струмица ГД-Тиквеш АД Кавадарци АД Идевелоп Скопје Герас Цунев Трговија АД Струмица АД Јака 80 Радовиш Гетро АД увоз извоз Гостивар АД Кланица со ладилник Струмица Грозд АД Струмица АД Конзервна фабрика Струмица ГТД Бетон Штип АД АД Нова стоковна куќа Струмица ГТЦ АД Скопје АД Оранжерии Хамзали Дебарски бањи-Цапа АД Дебар АД Отекс Охрид Единство АД Тетово АД Раде Кончар - апаратна техника Скопје ЖАС АД Скопје АД Современ дом Прилеп Железник ЧЛГ АД АД Струмица Табак Струмица Живино Комерц АД Штип АД Струмичко поле Василево Жито Полог АД Тетово АД Трготекстил малопродажба Скопје Жито Скопје АД Скопје АД УТТ Македонија ЗЕМ-Промет АД Скопје АДГ Пелагонија Скопје Илинден АД Скопје Адинг АД Скопје Интерпромет АД Тетово Ангропромет Тиквешанка АД ИЦН-Фарм АД Скопје Арцелормиттал Скопје (ХРМ) АД Скопје Карбо-Нова АД Арцелормиттал Скопје (ЦРМ) АД Скопје Конфекција Герас Цунев АД Струмица Аутомакедонија АД Скопје Лотарија на Македонија АД Скопје Белимбегово АД Скопје Мак Месо СФ АД БИМ АД Свети Николе Македонски Телеком АД Скопје Благој Ѓорев АД Велес Макпромет АД Штип Благој Туфанов АД Радовиш Мермерен Комбинат АД Прилеп Вабтек МЗТ АД Скопје Металец АД Прилеп Прелиминарната листа на акционерски друштва што задолжително ќе котираат на Велес Табак АД Скопје МЗТ ФОП АД Скопје Берзата вклучува 109 компании, меѓу кои и Македонски телеком, Стопанска банка, Ветекс АД Велес МЗТ Пумпи АД Скопје НЛБ Тутунска банка, Шпаркасе, компанијата за кондиторски производи Европа, ГД-Тиквеш АД Кавадарци Млаз АД Богданци винарницата Сковин, текстилните компании Герас Цунев, Мода, но и многу помалку Герас Цунев Трговија АД Струмица Мода АД Свети Николе звучни имиња на компании коишто имаат номинален капитал над милион евра Гетро АД увоз извоз Гостивар банка и најмалку 50 акционери. Ќе покажатНЛБ лиТутунска инвеститорите интерес за купување на Грозд АД Струмица Огражден АД Струмица акциите на овие компании?! Менаџерите засега се скептични дека котацијата Штип АД Оилко КДА Скопје ќе ГТД им Бетон донесе позитивни промени во работењето ГТЦ АД Скопје Окта АД Скопје Дебарски бањи-Цапа АД Дебар Осигурување Кјуби Македонија АД Скопје Единство АД Тетово Охим Гес АД Гостивар ЖАС АД Скопје Охридтурист АД Охрид

22

МАКЕДОНСКА БЕРЗА

ЕвЕ јА пРЕлиМиНАРНАтА лиСтА НА ДРуштвАтА штО

]e ima li interes novokotiranite dru

Герас Цунев Трговија АД Струмица Мода АД Свети Николе Гетро АД увоз извоз Гостивар НЛБ Тутунска банка Грозд АД Струмица Огражден АД Струмица ГТД Бетон Штип АД Оилко КДА Скопје www.kapital.mk Капитал број 700 29.03.2013 ГТЦ АД Скопје Окта АД Скопје Дебарски бањи-Цапа АД Дебар Осигурување Кјуби Македонија АД Скопје Единство АД Тетово Охим Гес АД Гостивар ЖАС АД Скопје Охридтурист АД Охрид Железник ЧЛГ АД Пелистер АД Битола Живино Комерц АД Штип Попова Кула АД Демир Капија Жито Полог АД Тетово Прилепска пиварница АД Жито Скопје АД Скопје РЖ Економика АД Скопје ЗЕМ-Промет АД Скопје РЖ КПОР АД Скопје Илинден АД Скопје РЖ Скопје-Фаморд АД Скопје Интерпромет АД Тетово РЖ Техничка контрола АД Скопје ИЦН-Фарм АД Скопје Рудници Бањани АД Карбо-Нова АД Сигурносно стакло АД Прилеп Конфекција Герас Цунев АД Струмица Силекс АД Кратово Лотарија на Македонија АД Скопје Сковин АД Скопје Мак Месо СФ АД Славеј АД Скопје Македонски Телеком АД Скопје Слобода АД Охрид Макпромет АД Штип Стокопромет АД извоз-увоз Скопје Мермерен Комбинат АД Прилеп Стопанска банка АД Скопје Металец АД Прилеп Тајмиште АД Кичево МЗТ ФОП АД Скопје ТД Солун - 53 АД Гевгелија МЗТ Пумпи АД Скопје Технокомерц АД Скопје Млаз АД Богданци Трансбалкан АД Гевгелија Мода АД Свети Николе Транскоп АД Битола НЛБ Тутунска банка Триглав Осигурување АД Скопје Огражден АД Струмица Трудбеник АД Охрид Оилко КДА Скопје Тутунов комбинат Куманово Окта АД Скопје Уготур АД Скопје Осигурување Кјуби Македонија АД Скопје Унибанка Охим Гес АД Гостивар Усје АД Скопје Охридтурист АД Охрид Фабрика Карпош АД Скопје Пелистер АД Битола ФЗЦ 11 Октомври АД Куманово Попова Кула АД Демир Капија Фруктал Мак АД Скопје Прилепска пиварница АД Фустеларко Борец РЖ Економика АД Скопје Централна кооперативна банка АД Скопје РЖ КПОР АД Скопје ШИК Плачковица АД Радовиш РЖ Скопје-Фаморд АД Скопје Шпаркасе банка Македонија АД Скопје *Според неофицијалните сознанија на Капитал РЖ Техничка контрола АД Скопје Рудници Бањани АД Сигурносно стакло АД Прилеп Силекс АД Кратово Сковин АД Скопје Славеј АД Скопје Слобода АД Охрид Стокопромет АД извоз-увоз Скопје Стопанска банка АД Скопје телеком, Стопанска банка, НЛБ задолжителната котација ќе ја зголеми Тајмиште АД Кичево Тутунска банка, Шпаркасе, компанијата побарувачката за нивните акции. пишува: ТД Солун - 53 АД Гевгелија за кондиторски производи Европа, „Компанијата Европа и порано котираше Александар Јанев винарницата Сковин, текстилните на официјалниот пазар на Берзата, Технокомерц АД Скопје aleksandar.janev@kapital.mk компании Герас Цунев, Мода, но и многу па потоа поради тоа што се намали Трансбалкан АД Гевгелија помалку звучни имиња на компании бројот на акционери излеговме од тој фотографија: коишто имаат номинален капитал над сегмент. Сега со новите законски измени Транскоп АДна Битола фотоархива Капитал милион евра и најмалку 50 акционери. се наложува повторно задолжителна Триглав Осигурување АД Скопје С$ уште тече рокот за поднесување котација и ние тоа ќе го испочитуваме, релиминарната листа на барање за котација, меѓутоа менаџерите меѓутоа не очекувам никакви промени Трудбеник АД Охрид акционерски друштва што на потенцијалните новокотирани во нашето работење. Побарувачката задолжително ќе котираат на Тутунов комбинат Куманово за нашите акции нема да се зголеми, Берзата вклучува 109 компании, друштва уште пред да се појават на пазарот на капитал, се скептични дека бидејќи таква е состојбата на пазарот Уготур АДкои Скопје меѓу и Македонски Унибанка Усје АД Скопје Фабрика Карпош АД Скопје

23

о зАдолжитЕлно ќЕ КотирААт нА БЕрзА

za akciite na u{tva na Berzata?!

П

Капитал број 700 29.03.2013

24

www.kapital.mk

МАКЕДОНСКА БЕРЗА

на капитал генерално“, изјави Савка Димитрова, генералната директорка на Европа којашто од мај официјално ќе котира на Берзата. Слично размислува и директорот на текстилната компанија Мода од Свети Николе, Ангел Димитров. „Теоретски, сите можности што ги нуди котацијата на Берзата за нашата фирма од зголемување на транспарентноста, па до алтернативата за финансирање преку пазарот на капитал се отворени. Меѓутоа, од процесот на трансформација на општествениот капитал во приватен од 1996 година, нема интерес за купување на нашите акции, така што не очекувам дека задолжителната котација ќе промени нешто значително. Ние и досега објавуваме финансиски извештаи и податоци за компанијата, бидејќи бевме во регистарот на Комисијата за хартии од вредност“, вели Димитров. Според него, останува отворена и можноста за емисија на нови акции и на тој начин обезбедување свеж капитал. „Прашање е дали воопшто ќе направиме таков потег во овие услови на работење. Од една страна кризата сериозно се одразува врз работењето на компанијата, нарачките не се стабилни и од тој аспект не можете да мислите на ширење на бизнисот. Дополнително негативно влијае и трендот на селење на текстилната индустрија во помалку развиените земји каде што станува поевтино производството“, истакна Димитров. Коментарите на менаџерите на друштвата што допрва ќе котираат на пазарот на капитал се на иста линија со ставовите на инвестициските советници и брокерите кои јасно потенцираа дека задолжителната котација нема воопшто да ја размрда Берзата. Според нив, главен дефект на замрениот пазар на капитал не е понудата, туку воздржаноста на инвеститорите да вложуваат во хартии од вредност.

„Во интерес на компаниите што работат добро е да бидат подостапни во јавноста, бидејќи и банките и инвеститорите ќе ги перципираат подобро и доколку одлучат да се докапитализираат, веќе ќе имаат подготвено основа за тоа. Меѓутоа, не очекувам дека мерката веднаш ќе предизвика заживување на Берзата, бидејќи проблемот не е во понудата, туку во слабата побарувачка. На долг рок, овие мерки можеби ќе дадат позитивни ефекти“, оценија финансиските аналитичари. Директорот на Македонска берза, Иван Штериев, во интервју за „Капитал“ исто така изјави дека не е убеден дека со присилување на акционерските друштва да котираат на Берзата тие веднаш ќе се откажат од навиките да се финансираат главно преку земање кредити од банките, но тој инсистира овој потег повеќе да се анализира од аспект на зголемување на транспарентноста на овие компании. „Од аспект на македонскиот секундарен пазар на хартии од вредност, од аспект на работењето на Берзата и нејзините членки, брокерски куќи и банки, ова е позитивно, нешто што во информативна смисла во јавноста ќе отвори уште стотина нови компании, кои на редовна основа ќе известуваат што се случува кај нив. Од тој аспект, тоа е нов квалитет, тоа ќе ја зголеми транспарентноста на целиот македонски пазар на хартии од вредност, меѓутоа не е благодарно да се предвидува колку тоа ќе го динамизира берзанското тргување, особено затоа што кај дел од компаниите распространетоста на акциите во јавноста не е многу голема, така што за акциите на некои од овие компании веројатно нема да има многу продавачи“, изјави Штериев. Според него, главната придобивка за компаниите како бизнис е поголемата транспарентност иако веројатно некои компании тоа не го гледаат како бенефит, туку како некаква опасност како што

често се зборува и во медиумите и во стручната јавност, меѓутоа на подолг рок, задолжителната котација може да услови повеќе можности за алтернативно финансирање преку емисија на акиции на пазарот на капитал. „Бенефитот е што кога си присутен на берзата, особено ако добро работиш и имаш транспарентност на информациите, по некое време, во зависност од твојата одлука, ти се отвора можност за алтернативно финансирање не само преку банкарски сектор, туку и преку пазарот на капитал. Друга работа е колку компании на среден или на долг рок ќе решат да го направат тоа. Дополнително, би требало да се подобри и корпоративното управување. Поголемата достапност на податоците на акционерите, на медиумите, на јавноста ќе придонесе за една позитивна пресија. Нема да им биде сеедно на компаниите како работат, дали растат приходите од продажбата, остваруваат ли профити или регистрираат загуби. Таа отвореност ќе има индиректи позитивни ефекти. На акционерите им овозможува подобар увид во работењето на компанијата, а со тоа можат многу полесно да ги егзекутираат контролните функции врз менаџментот. Воедно, акционерите преку увидот во работењето ќе вршат поголем притисок за исплата на дивиденди и формулирање на попредвидливи дивидендни политики. Секако, со поголемата транспарентност се зголемува и можноста да дојде до аквизиции на некои компании, па тука да се тригерира раст на цените и капитални добивки“, смета Штериев. Моментално на официјалниот пазар на Македонската берза котираат 32 акционерски друштва, од вкупно 539 акционерски друштва колку што има регистрирано во земјава. Новите стотина акционерски друштва што задолжително треба да котираат, се очекува да се појават на пазарот од почетокот на мај.

Капитал број 700 29.03.2013

26

др.

интервју

Marko andonov универзитетсКи професор

Samo 10% od bankarskite za{tedi mo`at da napravat renesansa na Berzata Македонската берза веќе подолго време функционира во тотална замреност. Впечатокот е дека никој повеќе не се интересира ниту за котираните компании, ниту за цените на акциите. Предизвикот како да се заживее Берзата и во игра да се вратат домашните инвеститори го анализира доцент Марко Андонов, кој вели дека со неколку клучни потези штедачите во банките и во пензиските фондови би можеле да внесат нова свежина на Македонската берза. Тој објаснува како!

XX Како ја оценувате бизнис-климата во Македонија од аспект на правните можности или блокади? Кои важни закони мора да профункционираат добро за да се подобри бизнисклимата? Неспорен е фактот дека за постоење на добра бизнис-клима во една држава, покрај другото, од исклучително значење е и постоењето квалитетна правна инфраструктура. Добрата нормативна поставеност е една од клучните работи при носењето инвестициски одлуки, како од страна на домашните, така и од страна на странските инвеститори. Сметам дека РМ има релативно добро законодавство, коешто е во директна корелација со работењето на трговските друштва. Се разбира, во прв ред овде мислам на актуелниот Закон за трговски друштва, кој беше донесен во 2004 година и досега претрпе неколку новелации. Веројатно, од еднакво значење за компаниите е и даночното законодавство, коешто во последните години претрпе извесни измени кои генерално, беа насочени во прилог на компаниите. Во оваа насока, како една од дилемите коишто се наметнуваат е дали можеби се пристапи кон овозможување преголем број бенефиции и

олеснувања за странските инвеститори кои би инвестирале во РМ, наспроти домашните инвеститори, кои како да се најдоа во малку незавидна положба. Сметам дека во никој случај не би требало да се занемарат и да се потценат потенцијалите на домашните инвеститори и дека треба да им се даде вистинска шанса. Секако, не смее да се занемари и Законот за хартии од вредност, којшто (покрај Законот за трговски друштва) е од суштествено значење за егзистирањето на акционерските друштва. Актуелниот Закон за хартии од вредност исто така претрпе неколку измени и дополнувања од неговото донесување во 2005 година, кои генерално, беа насочени кон дополнително хармонизирање на Законот со релевантните европски директиви. Во однос на последново, сметам дека усогласувањето на домашното со европското законодавство не треба да се прави одеднаш и без претходно добро направени анализи. Ова од причина што извесен дел од она што го имплементираме во домашното законодавство во одреден број ситуации е неприменливо, што секако, создава проблеми при неговата примена во практиката. Значи генерално, тоа е регулатива која е неопходна за постоењето

www.kapital.mk

Капитал број 700 29.03.2013

интервју

27

Марко Андонов е доктор на правни науки од областа на деловното право. Своето образование (додипломски, магистерски и докторски студии) го стекнува на Правниот факултет Јустинијан Први во Скопје. Негов потесен предмет на интерес се правото на трговските друштва, правото на хартии од вредност, како и трудово-правната проблематика. Својата професионална кариера ја започнува во Комисијата за хартии од вредност на РМ, каде што работи до докторирањето, по што станува универзитски професор. Има учествувано во подготовка на повеќе подзаконски акти кои прозлегуваат од Законот за хартии од вредност, а бил и член на работната група за изготвување на Законот за инвестициски фондови. Меѓу другото, во моментов е и едукатор во Академијата за обука на судии и јавни обвинители на РМ од областа на трговското право. Во рамките на едукативните активности има одржано и повеќе обуки во Стопанската комора на РМ. Член е и на уредувачкиот одбор на стручното списание „Правник“. Во текот на своето работење д-р Марко Андонов има учествувано на поголем број конференции, семинари и стручни усовршувања во земјата и во странство. Автор е на неколку научни и повеќе стручни трудови кои се презентирани на меѓународни конференции и објавени во домашни и во странски стручни списанија.

добра бизнис-клима.

XX Зошто на Берзата во последните четири години бележиме драстичен пад на тргувањето? Веројатно нема да кажам ништо ново ако истакнам дека таквите неповолни движења на нашата берза во најголема мера беа резултат на светската финансиска криза и на драстичното намалување на довербата на инвеститорите во финансиските пазари. Не можеше да се очекува дека овие неповолни светски трендови ќе ја одминат нашата држава. Повлекувањето на најголемиот дел од странските институционални инвеститори од нашата берза придонесе за намалување на интересот за тргување и од страна на домашните индивидуални инвеститори. Од друга страна, тоа доведе и до драстичен пад на цените на акциите на македонските акционерски друштва, при што со право се поставува прашањето дали нивната сегашна вредност на Берзата кореспондира со нивната реална (книговодствена) вредност. Мошне индикативен е и податокот дека поголем дел од оние друштва чии акции претрпеа драстичен пад на вредноста на Берзата (кои беа меѓу поликвидните со коишто се тргуваше) во изминатите неколку години покажуваа(т) сосема

солидни добивки во нивните финансиски извештаи. Сметам дека ваквите движења, заедно со релативно добрата нормативна поставеност на пазарот на хартии од вредност во РМ, треба да бидат охрабрувачки фактор како за домашните, така и за странските институционални, но и индивидуални инвеститори. Колку за илустрација, неодамнешните податоци од НБРМ покажаа дека банкарските заштеди на физичките лица бележат константен раст во последните неколку години, при што во моментов тие изнесуваат приближно три милијарди евра. Замислете што би се случило кога само 10% од овие средства би се насочиле, односно инвестирале на нашата берза. Несомнено, Берзата би доживеала своевидна ренесанса. Во контекст на ова, сметам дека е значајно и потребно сите засегнати страни на македонскиот пазар на капитал да преземат заеднички мерки (организирање едукативни кампањи, семинари, обуки, работилници и сл.) за да го популаризираат и да го направат атрактивно инвестирањето, односно тргувањето на берза од страна на физичките лица, како алтернативен начин на штедење.

XX Како ја оценувате заинтересираноста на институционалните инвеститори? Зошто тие бегаат од РМ? Дали се враќаат? В ер ојатно, една од најз начајните причини за слабата заинтересираност на странските институционални инвеститори е неликвидноста на нашата берза, што ја прави не толку атрактивна за инвестирање, пред с$ доколку се имаат предвид средствата за инвестирање со коишто располагаат големите и сериозни институционални инвеститори. Секако, во прв ред овде мислам на странските инвестициски фондови. Општо е познато дека во периодот на берзанскиот „бум“ во 2007 и во 2008 година одреден број регионални инвестициски фондови инвестираа на Берзата и веројатно беа еден од главните чинители на берзанските збиднувања од наведениот период. За жал, во моментов бројот на ваквите инвеститори е речиси занемарлив и не може да се каже дека во скоро време би имало посериозно нивно враќање на Македонската берза.

XX Кои се најсилните домашни

институционални инвеститори? Како го оценувате нивниот интерес за инвестирање? Без сомнение, најсилните домашни ин с тит у ц и о на лни инв е с тито ри се пензиските фондови, коишто сметам дека во голема мера би можеле да влијаат на ликвидноста и на развојот на нашата берза, поради тоа што истите располагаат со огромен финансиски потенцијал. Меѓутоа, се чини дека доволно не се користат нивните потенцијали и можности во насока на развојот на домашната берза. Во оваа смисла, треба да бидеме објективни и да истакнеме дека причината за ваквите состојби не може да се лоцира во самите пензиски фондови, туку во релативно ригидната регулатива во однос на ограничувањата за инвестирање кои ги имаат фондовите. Тргнувајќи од ова, може да се види дека најголем дел од портфолијата на нашите пензиски фондови се состои од нискоризични хартии од вредност, односно обврзници и должнички хартии од вредност. Од друга страна, исклучително е мал процентот од вкупното портфолио кој е инвестиран во акции. Секако, до некаде е разбирлива идејата на законодавецот дека се работи за фондови кои ќе треба да им ги обезбедуваат пензиите на осигурениците и оттука, потребно е зголемено ниво на ограничување, внимателност и контрола при нивното инвестирање. Како и да е, од аспект на раздвижување на нашата берза, сметам дека има повеќе од доволно квалитетни акционерски друштва кои покажуваат добри резултати во работењето и каде што би требало да вложуваат нашите пензиски фондови. Можеби ќе звучи малку прехрабро, но зошто да не се направи промена во регулативата со којашто домашните пензиски фондови би биле обврзани од 25% до 50% од нивното портфолио да се состои од акции издадени од македонски акционерски друштва. Сметам дека бенефитите од една ваква мерка би биле повеќестрани, првенствено за Берзата, но и за самите фондови и нивните членови. Секако, бенефит ќе имаат и останатите овластени учесници на пазарот на хартии од вредност во РМ, како и самите акционерски друштва со чии акции се тргува на Македонската берза.

XX Дали законски принудното котирање на Берзата може да

Капитал број 700 29.03.2013

28

интервју

Во врска со задолжителната котација Андонов вели дека ваква мерка не може да се сретне во компаративното законодавство. Во принцип, таа би требало да биде доброволна, но од задолжителниот карактер во Македонија тој очекува зголемување на трошоците на компаниите и реална можност акционерските друштва кои ги исполнуваат условите за задолжителна котација да одлучат да се преобразат во друштво со ограничена одговорност за да ги избегнат зголемените обврски. Тоа би довело до намалување на бројот на акционерски друштва во РМ, што секако, не е една од целите на задолжителната котација го зголеми инвестирањето и тргувањето на Берзата? И зошто акционерските друштва мора принудно да котираат? Одлуката за котација пред с$ e стратешка и деловна одлука на сопствениците и на менаџерите на компаниите? Кога станува збор за т.н. задолжителна котација, најпрвин треба да се има предвид дека станува збор за мерка (пракса) којашто не може да се сретне во компаративното законодавство. Во принцип, котацијата претставува еден вид престиж и би требало да претставува предизвик за акционерските друштва. Оттука, произлегува дека една од главните карактеристики на котацијата би требало да биде доброволноста, во смисла на тоа да самите акционерски друштва донесат одлука дали треба или пак, не треба да котираат на Берзата. И покрај тоа што веројатно, една од основните интенции на предметните измени во законската и во подзаконската регулатива е да ја зголемат ликвидноста и тргувањето на Берзата, не сум најсигурен дека ќе се постигнат посакуваните ефекти. За очекување е дека ваквата мерка ќе влијае за зголемување на транспарентноста на друштвата, но воедно, ќе значи и зголемување на нивните обврски. На овој начин, заинтересираната инвеститорска јавност ќе биде во можност подетално да се запознае со работењето и со финансиските резултати на друштвото, врз основа на што би се донела одлука за евентуално инвестирање во одредено друштво, односно друштва. Едновремено, треба да се има предвид и дека котацијата ќе доведе до зголемување на трошоците на компаниите. Постои реална можност, поради погоренаведеното, дел од акционерските друштва кои ги исполнуваат условите за задолжителна котација да се одлучат за преобразба во друштво со ограничена одговорност, токму заради избегнување на зголемениот број обврски кои би ги имале како котирана компанија. Се разбира, тоа би довело до намалување на бројот на акционерски друштва во РМ, што секако, не е една од целите на задолжителната котација. Инаку, како што веќе истакнав, се согласувам со Вашата констатација дека котирањето на берза би требало да биде прашање на деловна одлука и изразена волја на самата компанија.

XX Според теоријата, друштвата

прибегнуваат кон акционерски капитал тогаш кога каматите на банките се високи и достапноста на средства од банките е лимитирана. Кај нас тешко се доаѓа до кредити во банките, а друштвата не сакаат да емитуваат нови емисии на акции. Во што е проблемот – неинформираност или немање идеја за нови проекти? Апсолутно сте во право дека кај домашните акционерски друштва скоро нема интерес за издавање нови емисии на акции, како најпрепорачлив начин за доаѓање до капитал, којшто би се искористил за развој на компаниите. Навистина е неразбирлив отпорот на доминантните сопственички структури на нашите акционерски друштва за ваквиот начин на прибирање свеж капитал, имајќи ги предвид предностите кои ги нуди истиот, наспроти задолжувањето со кредити кај деловните банки. Се чини дека една од најголемите причини за таквото поведение е стравот кај доминантните акционери (сопственици) дека со издавање нова емисија на акции и нивно евентуално стекнување од страна на заинтересираните инвеститори би им се нарушила актуелната акционерска структура (комоцијата) што ја имаат. Очигледно, подготвени се да платат и високи камати за финансирање на нивните деловни потфати само за да не дозволат влез на нови акционери. Од друга страна, важно е и прашањето дали имаме добро развиени и квалитетни бизнис-проекти и деловни идеи кои би биле привлечни за јавноста, односно за инвеститорите. Сметам дека овде не би требало да се генерализира. Секогаш може да се најдат квалитетни и добро издржани проекти во кои вреди да се инвестира. Во однос на (не)информираноста, сметам дека нашите акционерски друштва во доволна мера се информирани за ваквиот начин на прибирање на капитал. Впрочем, од страна на релевантните институции од областа на пазарот на хартии од вредност во РМ беа организирани низа обуки и работилници од предметната сфера, при што компаниите во детали се запознаваа со предностите од издавањето нови емисии на акции како начин за нивно финансирање.

XX Според Вас, што треба да се направи за да се зголеми инвестирањето и тргувањето на Берзата?

Подобрувањето на севкупниот економски амбиент во државата секако, би имало позитивно влијание за Берзата. Воедно, би било пожелно да се преземат одредени стимулативни мерки во насока на укинување на оданочувањето на капиталните добивки и дивидендите. Како што знаеме, ваквата мерка не е непозната кај нас. Впрочем, ваков третман имаат каматите по основ на орочени депозити во банките. И во овој случај идејата беше да се стимулира штедењето на населението. Сметам дека токму на овој начин би се стимулирало и инвестирањето и тргувањето на берза. Веројатно, би требало да се размислува и во насока на преземање чекори за листирање на регионалните компании на Македонската берза, како и обратно, односно листирање на нашите друштва на регионалните берзи. Секако, во прв ред, тука својата улога треба да ја одиграат Македонска берза а.д. Скопје и Централниот депозитар за хартии од вредност а.д. Скопје, во соработка и со поддршка од страна на регулаторот (Комисијата за хартии од вредност). Како еден од предизвиците коишто се наметнуваат веројатно е и потребата од тргање на забраната за тргување на странски берзи, што индиректно би имало позитивно влијание. Од аспект на работењето на овластените учесници на пазарот на капитал, би било добро да се размислува во насока на повторно овозможување реализација на т.н. вкрстени трансакции, со што сметам дека брокерските куќи би добиле на креативност и во секој случај, би имале зголемен обем на тргување. Во контекст на ова, веројатно би било пожелно да се направи и извесно ревидирање на подзаконската регулатива која се однесува на одржувањето на основната главнина на брокерските куќи, со цел да им се излезе во пресрет на истите. Ова до толку повеќе ако се има предвид затворањето на одреден број брокерски куќи во изминатиот период. Се надевам дека новата раководна структура во Комисијата за хартии од вредност ќе покаже еден проактивен пристап и интерес за поголема соработка со другите чинители на македонскиот пазар на хартии од вредност, што во крајна линија ќе резултира со подобрување на севкупните состојби во овој значаен сегмент од секоја развиена пазарна економија.

специјален прилог

5

АПРИЛ 2013

ГРАДЕЖНИШТВО Во овој специјален прилог Капитал Ве информира:

Годинава се воведува ЕНЕГЕТСКИ ПАСОШ!  Што значи тој пасош!

 Кој го издава, а кој го добива?  Што содржи?

 Што поседувањето енергетски пасош ќе значи

во однос на цената на објектот што го поседува истиот?

“Коалицијата” банки-градежни компании во Македонија заживува.  Какви се досегашните ефекти?  Кој со кого “коалицира”?

 Какви поволности добиваат купувачите?

Мерки за енергетска ефикасност кои мора сериозно да се земат предвид кога се вложува во изградба или реновирање на некој објект! Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: aleksandra.stojmenova@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 103

ЛИЦА ЗА КОНТАКТ: ГОРДАНА МИХАЈЛОВСКА АЛЕКСАНДРА СТОЈМЕНОВА

Капитал број 700 29.03.2013

30

www.kapital.mk

политика

Отворањето на Стариот скопски театар ем одложено, ем поскапено

Н

овиот објект на Стариот скопски театар, иако првично планирано, не успеа да биде отворен на Светскиот ден на театарот. За ваквото доцнење министерката Елизабета Канческа-Милевска рече дека причина се неповолните временски услови и раскинатиот тендер со претходниот изведувач Конструктор инженеринг. Од Министерството за култура велат дека отворањето на театарот ќе биде во мај, а првата театарска претстава ќе се одржи во септември. Но,

> БРОЈКИ

2

жени-градоначалници (во Кисела Вода и во Градско) доби Македонија во првиот круг од локалните избори. Уште две, во Тетово и во Богданци, ќе се борат за победа во вториот круг од изборите

заедно со доцнењето на отворањето на новиот театар, паралелно растат и средствата коишто ги троши Владата за неговата изградба. Наместо планираните осум милиони евра, изградбата на Стариот театар достигна вредност од 30 милиони евра. Така, отворањето на театарот стана ем одложено, ем поскапено. Да се надеваме дека до септември ќе се погодат временските услови и конечно во новиот театар ќе гледаме добри и успешни претстави.

За четири години дво лени жалбите по јавн

195.311 ученици имало запишано во редовните основни училишта на почетокот од 2012/2013 година, што е за 1,8% помалку во однос на претходната учебна година, соопшти Државниот завод за статистика

2,3

милиони евра субвенции им се исплатени на 10.681 земјоделец за поддршка на сточарството, лозарството, производството на градинарски култури, на житни култури и на производството на тутун

Од 1.044 жалби во 2009 година, Комисијата за жалби по јавни набавки во 2012 година добила само 585 преставки. Додека оттаму ваквиот податок го основаат на подобрата обученост и едукација на компаниите, познавачите посочуваат на недовоербата во Комисијата поради големиот број одбиени и отфрлени жалби, но и скапата процедура за обжалување

facebook Габриела Делова 1

Oд Кичево една добра и една катастрофална вест. Изгуби македонскиот национализам, победи албанскиот Владо Апостолов

2

Интересна работа... Толкав одлив на мозоци имаме, а ниеден политичар не се отсели. Еден на Еден

3

Почитувана г-ѓа Куновска Јагнула, ете среќа во несреќа: се отвори слободно работно место во Величествениот. Бетмен велит

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

З

а само четири години двојно се намалиле жалбите по јавните набавки покажуваат податоците во годишниот извештај на Државната комисија за жалби по јавни набавки за 2012 година доставен до Собранието. Така, во 2009 година до Комисијата биле упатени 1.044 жалби, а во 2012 година поднесените жалби изнесуват 585. Ваквиот позитивен резултат од

Комисијата го основаат на бројните обуки и едукацијата на економските оператори, но и ажурирањето на податоците од Државната комисија за жалби по јавни набавки на својата интернет-страница. Но, дури и ваквата изјава од Комијата да е навистина така, незамерлив е фактот дека низ годините од вкупното поднесени жалби, нешто над 60% од нив се отфрлени или неуважени. Така, во 2009 година 60,41% од жалбите биле одбиени или отфрлени, во 2010 година 61,26%, во 2011 година 59,64%, а во 2012 година одбиени или отфрлени жалби имало 56,24%. Ваквиот податок несомнено ја отсликува другата страна од медалот и го покренува прашањето дали намалениот број поднесени жалби до Комисијата

www.kapital.mk

По првиот изборен круг доставен 428 приговори до ДиК

В

купно 428 приговори на изборниот процес пристигнале до Државната изборна комисија од страна на политичките партии. Најголем број приговори има поднесено СДСМ нешто повеќе од 300, Демократската обнова на Македонија поднела 38 приговори, Демократската партија на Албанците три, НДП еден, Обединети демократски сили на Ромите четири, Демократската партија на Турците два приговора, Народното движење за Македонија еден и ВМРОДПМНЕ пет.

војно намани набавки навистина се должи само на едукацијата на компаниите, или сепак поразителните податоци на одбиени и отфрлени жалби се главната причина за ваквата статистика. Од Центарот за граѓански комуникации кои во континуитет ги следат состојбите со јавните набавки, за податоците добиени преку истражување на фирмите за тоа колку и дали ги обжалуваат постапките за јавните набавки, велат дека најголем процент, односно 34,3% од фирмите одговориле дека тоа не го прават поради недоворба во Комисијата, но и високиот надомест за вложена жалба. „Секако дека фирмите преку обуките, работилниците и нивното лично искуство низ постапките за јавни набавки стекнуваат с$ поголемо познавање на Законот за јавни набавки и на нивните права. Но, нашите истражувања и натаму укажуваат на тоа дека доминантен дел од фирмите ретко ги обжалуваат постапките за јавни набавки. Во истражувањето спроведено токму во текот на 2012 година во кое беа вклучени 220 фирми од 15 градови во Република Македонија, како главни причини за необжалувањето на постапките беа посочени: недоверба кон Државната комисија за жалби по јавни набавки (34,3%), високиот надомест за вложена жалба (32,9%) и стравот од елиминација во понатамошните договори (20,9%). Дел од фирмите (11,9%) посочиле и други причини за необжалување, како што се: немање потреба од жалба, пропуштање на рокот за жалба, немање никакви ефекти од водење жалбена постапка и законска неможност да се обжалат одредени дејства“, вели Сабина Факиќ од Центарот за граѓански истражувања. Инаку, врз основа на уплатен надомест за поднесување жалба за одредена постапки во јавните набавки, Државната комисија за жалби по јавните набавки собрала 190.850 евра во изминатата (2012) година кога биле доставени 585 жалби, што е нешто повеќе од вкупниот буџет кој го добива Комисијата, а изнесува 188.617 евра.

Капитал број 700 29.03.2013

бум-трес

КомеНтар

31

НиКола ГруевсКи

премиер

К

ичево е македонски град. Го разбирам гневот и самиот го чувствувам“, ги тешеше Груевски Македонците во Кичево, откако две недели водеше националистичка кампања, повикувајќи мртво и болно да стане и да гласа, зошто во кампањата, за него, градоначалник Албанец значеше крај за македонштината.

браНКо ЦрвеНКовсКи

лидер на СДСМ

Ш

то ново да ви кажам, а што вам не ви е одамна добро познато“, кажа Црвенковски на последниот митинг од кампањата. На денот на гласањето, стана и повеќе од јасно, дека тој, навистина, не само што немал што ново да каже, туку и старото го заборавил...

беКим Фазлиу

пратеник на ДПА

И

ли Македонците ќе не избркаат нас, или ние нив! - преку Бугарската национална телевизија пратеникот порача дека тесничко му е во суверена, независна и унитарна Македонија

twitter 1 Бејтманолоџи@hasawatermark

8 месечни кампањи, странски интервенции, политички мртви лидери, терористи.. На ова и Холивуд да подзавиди #избори

2 krojanbojan@krojanbojan

СДСМ изгуби. Со убедливо водство на БЦ

3 Филозофот@firerot

Бугарскиот воз заминува во историјата! Негова замена е ПРИПЕЈД гласачка кутија! #Избори

Катерина синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

Дехари за Големо Кичево!

У

ште кога тргна кампањата со несмасните ултранационалистички изјави на Фатмир Дехари, кој меѓу обајвите на две фотосесии со калашников, „бладаше“ за Кичево (Ускана, Керчов, како милувате) во Голема Албанија, па на тоа се надоврзаа повиците на премиерот Никола Груевски дека „с$ што мрда“ во Кичево, младо и старо, болно и здраво мора да излезе да гласа за кандидатот-Македонец за да се покажело дека Кичево било и ќе остане Македонија, стана јасно дека не е на арно за Рамковна Македонија. Експлицитно етничката кампања којашто се водеше во овој град беше слика и прилика за поделеноста на општеството. За двете Македонии... Таа на Груевски и таа на Ахмети! И тоа е она што ги престраши граѓаните. Па уште и опозициските партии им се приклучија. Да ги „појачаат“ етничките редови! Затоа, премиерот Груевски заедно со кичевскиот коалициски партнер Бранко Црвенковски (кој патем по изборите се изгуби за јавноста) мора да им објасни на жителите на Кичево дека тоа што нивниот кандидат изгубил не е крај на светот. Има ли капацитет оваа власт, притоа, да гарантира правна држава и политички систем на целата територија? Како може Кичево да стане или да остане Македонија во зависнот од тоа кој е градоначалник!? Какви се тие етнички прослави, етничка омраза што се сее, освојување или предавање на градот? Во кој век живееме? Во која држава ли живееме? Оваа земја има Устав! Се почитува или не? Тоа е клучното прашање. Не е важно дали во Кичево е градоначалник Албанец, Македонец, Турчин, Србин, Ром, Египќанец, Нигериец... Важно е тој да работи согласно со законот! Да го почитува Рамковниот договор. Како што го почитува неговиот колега во општина Центар, а не го почитува, на пример, тој во Тетово! Дехари, нема ниту една причина да се занимава со Голема Албанија. Дехари сега комотно може да почне да работи на Големо Кичево, со модерна инфраструктура, со училишта, градинки, спортски терени и зеленило. За сите граѓани.

Капитал број 700 29.03.2013

www.kapital.mk

32 политиКа

лоКалните избоРи наМеСто да го Разниш

SDSM Mo@e Da pobe So nov liDer... ili Разликата од неверојатни 115.000 илјади гласови со кои Груевски повторно го победи Црвенковски, го потврдија фактот дека оваа опозиција не е никаква закана за власта. Настрана сите обвинувања за изборен фалсификат, станува збор за голема разлика којашто многумина ја толкуваат како сигнал дека наместо власта да станува лесен залак за опозицијата во Македонија има обратен феномен – опозицијата слабее од избори до избори.

пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

Максим Ристески maksim.risteski

фотографија:

Фотоархива на Капитал

Б

ројките обично бараат толкување, но честопати умеат да зборуваат и сами за себе. Резултатите од локалните избори се повеќе од јасни и по седми пат ја позиционираа опозицијата далеку од можноста да го загрози владеењето на премиерот Никола Груевски и неговото ВМРО–ДПМНЕ. Опозицијата (иако ова беа локални избори) својата кампања ја темелеше врз податоци дека граѓаните не се задоволни од општата состојба во државата, безработицата, селективната правда, партизираноста на институциите, загрозените

демократски права и низата притисоци. Но, настрана сите обвинувања за изборен фалсификат, тука станува збор за голема разлика којашто многумина ја толкуваат како сигнал дека наместо власта да станува лесен залак за опозицијата во Македонија има обратен феномен – опозицијата слабее од избори до избори. После дебаклот, потпретседателот на СДСМ, Зоран Заев, за „Капитал“ вели дека покрај нерегуларностите во гласањето, клучниот проблем е што народот повторно не им дал доверба! Оттука, едно е јасно – СДСМ народ не може да увезе! Ќе мора да го приспособи своето највисоко раководство, програма и потези согласно со потребите на овој народ!

Како гласа Македонија?

Во првиот круг од овие локални избори коалицијата „За подобра Македонија“ предводена од ВМРО-ДПМНЕ, на листите за советници освои 403.193 гласа, а коалицијата „Сојуз за иднината“, собрана околу СДСМ, доби 288.415 гласа, што е разлика од речиси 115.000 гласа.

www.kapital.mk

Капитал број 700 29.03.2013

политиКа

шаат го зацврстеа груевсКи

eDi SaMo nov naroD!? Во однос на претходните избори предвремените парламентарни одржани во 2011 година, кај ВМРО-ДПМНЕ има пад од 35.000 (во 2011 година партијата освои 438.138 гласа), но кај СДСМ минусот во однос на 2011 година (кога освоија 368.496 гласа) е цели 80.000 гласа. Овој податок особено е податлив за анализа од страна на стратезите на поранешната Бихаќка, а сега Павел Шатев, зашто испаѓа дека Црвенковски кога (во 2011 година) одел на избори без Љубчо, Стојанче, брат Љубе и Жерновски (ВМРО-НП, Достоинство, Обединети за Македонија и ЛДП) освојувал драстично повеќе гласови. А ако се соберат гласовите освоени во 2011 година од страна на СДСМ и на четирите споменати партии (кои сега се во коалицијата на социјалдемократите, но тогаш не беа) се добива резултат подобар од оној на коалицијата на ВМРО-ДПМНЕ: 439.182, наспроти 438.138. Ако, пак, овогодишните резултати се споредат со оние од локалните избори одржани во 2009 година, може да се каже дека во 2013 година има мал напредок кај СДСМ, која во 2009 година

освоила 271.392 гласови или околу 17.000 помалку од сега. ВМРО-ДПМНЕ, пак, поминала за нијанаса подобро во 2009 година, освојувајќи 406.953 гласови, што е за 3.760 гласа подобро отколку овојпат.

Правната држава, а не националноста на градоначалникот да ги штити кичевци Ќе има или не втор круг во Кичево, с$ уште беше отворено прашање до затворањето на бројот, по поднесувањето на приговорите од коалцијата ВМРО-ДПМНЕ-СДСМ

за седум избирачки места од оваа општина. Но, она што со сигурност се знае е дека во Кичево се откри целата илузорност на градењето на меѓуетничкиот соживот и што е уште поопасно, на функционирањето на правната држава во Македонија. Тоа јасно го покажаа македонските партии во коалицијата „Кичевчани за Кичево“ кога ја поставија премисата дека Кичево ќе остане македонски град ако градоначалникот е Македонец, наместо истото да го гарантираат со аргументите на правната држава. Оттука се и стравувањата на кичевчани од иднината со градоначалник-Албанец кој во својата програма, на пример, ветува ревизија на именувањето на улиците, плоштадите, мостовите и на другите објекти. Дека неговите гласачи ќе бараат истото да се исполни, јасно е од зачестените натписи „Ускана“ (албанското име за Кичево) по зградите низ градот. А Македонците од Кичево добро знаат како

мерсел биљали професор

У

33

верливата победа на власта беше очекувана поради фактот што опозицијата е целосно безидејна, без приказна. Очигледно е дека на опозицијата & треба нов лидер - актуелниот направи многу погрешни политички чекори. Затоа и сметам дека победата не е заслуга на власта, туку на неспособноста на оваа анемична опозиција да мобилизира критична маса за промени.

Капитал број 700 29.03.2013

www.kapital.mk

34 политика Илија Димовски

Бујар Османи

ранко Црвенковски е во обид за дезертерство од неговата сопствена одговорност по убедливиот пораз што му се случи на СДСМ на локалните избори. Ова е лош, паничен и провиден начин на Црвенковски единствено со цел да се оправда пред целото членство. Во ова негово правдање не веруваат ниту најтврдите поддржувачи на СДСМ“, вели Димовски толкувајќи ги изборните резултати.

овие избори се покажа дека граѓаните не одлучуваат со емоции, туку рационално. Бараат конкретна понуда, што е клучот на уверливата победа на ДУИ. Опозицијата исценираше инциденти со надеж дека ќе создаде претстава дека ДУИ ја нема ситуацијата под контрола и дека така ќе ги натера граѓаните да гласаат емотивно, но очигледно тоа не им успеа.

ВМРО-ДПМНЕ

Б

реагираа институциите на правната држава (бавно, неодлучно или воопшто не реагираа) во случаите на спорни преименувања на училишта или на улица според име на балист, на прогласување почесни граѓани без да се почитува Бадинтер во општини каде што градоначалникот е Албанец. Веројатно по истата логика премиерот Никола Груевски се определи за кампања во која порача дека Кичево од заканите на Дехари (оти со неговата победа ќе се остварел сонот на секој Албанец за единствена Албанија), треба да се брани со поддршка за Деспотоски: „Преку глава ми дојде од притисоци и од закани од дехаровци (се мисли на Фатмир Дехари) кои Македонија ја гледаат како Албанија. Го слушнавме и Меџити (се мисли на Изет Меџити) кој го дополни Дехари. Затоа на 24 март, и здрави и болни, и млади и стари, и машко и женско, секоја куќа, еден по еден, да излезе на гласање и да покаже дека ова било и ќе остане Македонија. Нема да му дозволиме на никого Македонија да ја прави Албанија, ни на Дехари, ни на Меџити, ова не е дел од Рамковниот договор, ова нема да пројде“, им порача Груевски на кичевчци. На истите, два дена по изборите, кога тој го посети Кичево, им го порача следново: „Ги разбирам гневот и револтот кај луѓето затоа што тоа е и мој гнев и мој револт. Тие имаат проблеми сега, имаат предизвици, а тоа се и мои предизвици и мои проблеми и затоа сум тука. Дојдов тука во Kичево за разлика од некои други, кои ги немаше ни претходно ни сега, и за разлика од некои што сакаат да создадат раздор и да исполитизираат. Ние остануваме за Kичево, Kичево е Македонија и ќе остане Македонија, а владата во иднина тројно ќе ги зголеми напорите да им помага на овие луѓе тука, да има повеќе работни места, градби и инвестиции за цел граѓаните да го добијат тоа што го заслужуваат, поквалитетен живот“, изјави Груевски пред насобраните, по средбата со поразениот кандидат Благоја Деспотоски. А простор за револт поради тоа што е избран градоначалник-Албанец нема, ако изборните органи покажат дека немало сериозни изборни нерегуларности, и особено ако се знае дека Кичево како општина со мнозинско албанско население беше проектирано многу

ДУИ

И

ОБСЕ/ОДИХР: Државата работела за кампањата на власта!

В

еродостојни обвинувања за заплашување на гласачите, но и за злоупотреба на државни ресурси во текот на кампањата забележаа мисиите на ОБСЕ и на ОДИХР. „Нашата мисија доби веродостојни обвинувања за заплашување на гласачите и злоупотреба на државни ресурси во текот на кампањата. Набљудувачите забележуваа партиски наклонето медиумско покривање и мешање на државни со партиски активности, што секогаш не обезбедувало изедначен натпревар“, пишува во Извештајот на ОБСЕ, во кој понатаму се вели: „Изборното законодавство е сеопфатно, иако е потребна натамошна реформа со цел да се подобри Изборниот законик. ДИК работеше ефикасно и транспарентно и ги исполни изборните рокови, но некогаш гласаше по партиска или по етничка линија, што имаше негативно влијание врз нејзината непристрасност и колегијалност. Неопходно е подобрување на процедурите за составување и одржување на Избирачкиот список“, се вели во прелиминарниот извештај на ОБСЕ/ОДИХР. Изборите, сепак, во целина се оценети како конкурентни и демократски од двете мисии, но не и од сите партии. Вчера истече рокот по кој ДИК требаше да одлучи за 500 –тината приговори за нарушување на процесот на гласање. Најмногу приговори имаат од СДСМ – 350, понатаму ВМРО-ДПМНЕ - 5 од кои 3 се за Струмица и 2 за Кичево, ДПА- 3, ДОМ – 40, НДП – 1 и Обединети сили на Ромите- 10. Партијата на Ахмети, ДУИ, нема ниту еден приговор за гласањето.

www.kapital.mk

Капитал број 700 29.03.2013

политиКа

35

нано ружин

Зоран Заев

екаде каде што имаше изедначен резултат, имаше фалсификати и нарушување на изборниот процес. Изгледа дека бојкотот беше подобра варијанта. Пак е нанесена штета за државата. Сега ќе се заостри политичката криза, опозицијата како да не им треба. „Белоруски синдром“ почнуваа да владее тука, немоќ и помирување на граѓаните со недемократска средина. Треба да се случи нешто големо, за тоа да се смени и тоа големо може да биде само на економски и на социјален план.

асно е дека граѓаните с$ уште во мнозинство & даваат поддршка на власта. И дека не веруваат доволно во нашите политики. Ние во мај имаме конгрес на којшто секако ќе мора да ги разгледаме нашите пропусти. И програмски и кадровски и во чекори. Потребни ни се мудри одлуки. Пред с$, не за СДСМ, туку за самата Македонија, на која очајно & треба опозиција.

професор

С

СДСМ

Ј

После дебаклот и потпретседателот на СДСМ, Зоран Заев, за „Капитал“ вели дека клучниот проблем е што народот повторно не им дал доверба! Бил прагматичен и не ја препознал нивната битка. Оттука, едно е јасно – СДСМ народ не може да увезе! Ќе мора да го приспособи своето највисоко раководство, програма и потези согласно со потребите на овој народ! порано, со мировниот Рамковен договор чие олицетворение е територијалната организација од 2004 година, со која беше предвидено кон градот да се припојат Зајас, Осломеј, Вранештица и Другово. По изборите кои кандидатот поддржан од сите албански партии, Фатмир Дехари, ги доби во првиот круг, одговорен потег ќе беше ако премиерот, заедно со неговиот коалициски партнер во Кичево, Бранко Црвенковски, и со партнерот во владата, Али Ахмети, заедно се појавеа во Кичево за да му честитаат на победникот и да демонстрираат соживот на највисоко политичко, односно лидерско ниво. Но, откако тоа не се случи (а ниту има најави дека се планира такво нешто) с$ уште останува тензичниот потенцијал, чија евентуална актуализација ќе мора ад хок да се решава.

Центар - Мачно се влезе во втор круг, а вистината за шесте кутии остана во кругот власт-опозиција Можеби најсрамниот момент за македонската изборна демократија овојпат претставуваше неможноста

до третиот ден по изборите да се избројат гласовите од фамозните шест избирачки места во општина Центар на чија територија, патем речено, се наоѓаат и просториите на Државната изборна комисија. Најтрагично е што јавноста не ги дозна причините за застојот дури и откако ДИК официјално соопшти дека во Центар ќе има втор круг, односно откако беа преброени гласовите од шесте кутии. Оние што тврдеа дека се најзасегнати од волјата на граѓаните депонирана во кутиите, кандидатите кои ќе се соочат еден на еден во вториот круг, Андреј Жерновски и Владимир Тодоровиќ, обвинуваа или упатуваа на адреса на ДИК, без да објаснат што им кажале за случајот претставниците на нивните коалиции во изборните органи, иако оваа информација неизоставно ја имаат и двата изборни штаба. „Кутиите од шест избирачки места каде што гласале околу 5.000 граѓани веќе трет ден патуваат од Центар до Центар - власта сака да ги фалсификува изборите“, обвини Жерновски, но не објасни зошто членовите на избирачкиот одбор од „Сојузот за иднината“ побарале

кутиите да бидат запечатени и да се одложи броењето на гласовите. За прашањата поврзани со непреброените гласови, Тодоровиќ, пак, упати на Државната изборна комисија, подвлекувајќи дека претседателот на Комисијата, Борис Кондарко, е избран по предлог на опозицијата. По пребројувањето на гласовите лично Кондарко соопшти дека во Центар ќе има втор круг, а изборот на граѓаните кои своите гласачки ливчиња ги пуштиле во шесте кутии ја покажа како неоснована тезата на Жерновски дека власта не сака да ги отвори (кутиите) зашто таму се криела неговата победа во првиот круг. Официјалното „објаснување“ на Кондарко не кажа ништо, со што се потврди дека на власта, а и на опозицијата, не им одговара да кажат што всушност се случуваше со кутиите: „Поради дополнителни проверки од страна на Општинската изборна комисија во записниците на Избирачките одбори за шест избирачки места, толку се чекаше на резултатите во општина Центар“, изјави Кондарко на прес-конференцијата во вторникот.

Балканот повторно се здружува Информациите кои Ви се потребни за подобро работење во балканскиот регион секој работен ден, наутро, Ви ги испраќаме на e-mail или прочитајте ги на www.biznis-plus.com Нарачка и повеќе информации на: pretplata-mk@biznis-plus.com или на телефон: +389 2 3298 110

1

месец бесплатно!

Капитал број 700 29.03.2013

36 политиКа

КолКу раСплетот на Сагата приштина-Б

Pogolemi Prava za

pogolemi „krila” za m

пишува:

Катерина Синадиновска katerina.sinadinovska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

И

ма ли опасност за Македонија од развојот на настаните на Северно Косово и текот на преговорите на релација Белград-Приштина? Имајќи го предвид македонскиот мултиетнички состав, загриженоста дали и како тензиите во регионот може да влијаат врз нашата држава секогаш е присутна. Охридскиот рамковен договор, со којшто се стави крај на конфликтот во 2001 година, не стави крај и на напнатоста по оваа основа во земјава, каде што за да биде ситуацијата уште понеизвесна, лидерите на политичките партии, особено тие на власта, постојано практицираат национализам, одејќи по тенката линија на собирање гласови на секои избори со игра на картата на националното чувство. Оваа игра сите аналитичари ја оценуваат како исклучително опасна. За да биде ситуацијата уште поиронична, нивниот национализам не е ниту искрен, велат тие. Го користат само за остварување лични или партиски интереси,

одејќи по работ. Немањето капацитет да се решат реалните проблеми на граѓаните лидерите го компензираат со евтин влог во вжештување на атмосферата меѓу двете најголеми етнички групи, а креативноста за да се докаже кој е поголем патриот и кој е поголем националист просто е вчудовидувачка. Со ваква почва Македонија станува апсолутно подложна и на влијанија однадвор. Најмладиот сосед, Косово, и проблемите со таа држава во формирање, чија независност Македонија ја призна во 2008 година, може да влијаат по неколку основи. Фактот дека Балканот сега доби две

држави со мнозинско албанско население, дополнет со постојаните изјави, и тоа директно од официјална Тирана, во кои се насетува дека сонот за Голема Албанија некој фино го негува, остава простор за за македонските Албанци да се вклучат во тие идеи. Понатаму, Албанците во Македонија, кои како малцинство се значително поголем процент отколку Србите на Косово, будно го следат процесот на север и сосема е веројатно, судејќи според изјавите на нивните лидери, да не се согласат никогаш Србите таму да добијат поголеми права отколку тие кај нас. Моделот на којшто ќе се реши прашањето на косовските Срби може да се преслика

денКо МалевСКи професор

Н

ајдобра одбрана за Македонија за какви и да се слични „закани“ е градење силно мултиетничко општество и граѓанска држава. За жал, лидерите на нашите партии, особено на овие на власт, сосема се исклучени од таа сериозна политика и немаат таква визија. Напротив, честопати си играат со оган, свесни или несвесни за последиците кои може да произлезат од тоа. Отсуствува посветеност и искрен пристап. Она што треба да се потенцира е дека е одлично што меѓународната заедница има сосема јасен став дека со независноста на Косово се финишира распаѓањето на поранешна Југославија и дека тоа е крај за барањата за нови независни држави, што оди во прилог на тезата дека нема да следуваат некакви ултрабурни периоди.

www.kapital.mk

Капитал број 700 29.03.2013

политиКа

Белград ќе се отслиКа во сКопје?

37

Srbite na KoSovo

makedonskite albanci? Немањето капацитет да се решат реалните проблеми на граѓаните лидерите го компензираат со евтин влог во вжештување на атмосферата меѓу двете најголеми етнички групи, а креативноста за да се докаже кој е поголем патриот и кој е поголем националист просто е вчудовидувачка Со ваква почва, Македонија станува апсолутно подложна и на влијанија однадвор. Најмладиот сосед, Косово, и проблемите со таа држава во формирање, чија независност Македонија ја призна во 2008 година, може да влијаат по неколку основи. Капитал анализира – реален ли е стравот дека тоа што ги чека Србите на Косово ќе ја здрма нашата држава и ќе го ничкоса Охридскиот рамковен договор? кај нас, предупредуваат некои аналитичари, ценејќи дека Рамковниот договор ќе се покаже како неодржлив во таков случај. Дека лидерите на албанските партии во Македонија сметаат оти овој договор е претесен за нивните барања и права е јасно само ако се погледнат официјалните изјави на вицепремиерот Муса Џафери, па токму во овие апетити се гледа можноста за (зло) употреба на косовските настани.

Што се случува на север?

Србија, трудејќи се да си го заштити сопственото малцинство на Косово, дава секакви предлози. Последниот на претседателот Томислав Николиќ беше широка автономија за „српско

Косово“, во кое Албанците ќе имаат исти права како на пример, Германците во Белгија. „Ќе им предложам, кога ќе се договориме, да живеат како Германците во Италија или Германците во Белгија. Без одлука на Германците, нема одлука на белгискиот парламент. Зарем тоа е малку? Зошто да бидат држава, тоа е толку бесмислено. Некои во Лондон ми рекоа дека на Олимпијадата учествуваат Кина, кинески Тајпеј, кинески Хонг Конг, а јас им одговорив дека доколку приштинските институции се пријават како српско Косово, можат да учествуваат на Олимписките игри“, објасни Николиќ.

стево пендаровсКи професор

О

на што јас го гледам од сегашниот развој на настаните е дека Србите веројатно, нема да добијат ни близу од тоа на што се надеваа. Тоа нема да биде ниту моделот на Војводина, ниту на Каталонија. Ќе има некаков повисок степен на локална самоуправа и право на учество, односно загарантирано учество на Србите во уставноправниот поредок на Косово. За возврат, тие треба да се согласат дека нема да го блокираат Косово во неговите интеграции во меѓународните организации, вклучувајќи го и ОБСЕ.

Изјава со која стана јасно, среде седмата рунда на преговори која се води меѓу Белград и Приштина, дека Србија нема намера да попушти толку лесно како што се мислеше. Тој, исто така, во понеделникот оцени дека Белград не може да бира меѓу Европа и Косово и дека некои решенија кои се нудат за Косово може сериозно да им наштетат на евроинтеграциите. Гостувајќи во емисија на телевизијата Б92, Ноколиќ изјави дека не е возможно да се бира меѓу Европа и Косово и дека нема да биде крај на светот ако договорот со Приштина не се постигне на 2 април, а Србија не добие датум за почеток на преговори за пристап кон ЕУ. Во тој случај, според Николиќ, новиот рок за почнување преговори со ЕУ сигурно би бил наредната година. Николиќ повтори дека Белград јасно постави т.н. црвена линија преку која нема да премине: „Никогаш да не се признае независноста на Косово, а во друг временски период да не се дозволи на територијата на српската заедница да се појави некоја вооружена сила“. Со ова се наруши оптимизмот од пред десетина дена, кога косовскиот премиер, Хашим Тачи, по средбата со високиот претставник на ЕУ задолжен за надворешна политика, Кетрин Ештон, изјави дека можен е договор со Белград. „Ние сме оптимисти дека работите се движат во вистинската насока“, ја цитираше Франс прес изјавата на Тачи, дополнувајќи дека двете страни се во последната фаза на постигнувањето договор за нормализирање на односите. Но, во понеделникот државниот врв на Србија ги усогласи ставовите пред продолжувањето на преговорите со Приштина во Брисел на 2 април, а заедничката оценка е дека Србија во наредниот круг преговори мора да влезе

Ким мехмети аналитичар

В

е лаже тој Албанец кој вели дека не го интересира, или му нема влијание што се случува во Косово. Мора да има влијание. Ние Албанците може да живееме во пет различни држави, но сепак да имаме една иста матрица. Сепак, во Македонија треба да се знае дека ниеден сосед не може да ви влијае, ако вие сте средени внатре. Ние внатре не сме средени. Рамковниот Договор е партизиран и се користи само за партиски цели, што неминовно води кон Двоетничка Македонија.

Капитал број 700 29.03.2013

www.kapital.mk

38 политика

со прецизни предлози за надлежност во заедничките српски општини на Косово, што досега беше проблем за кој двете страни не успеаја да се согласат. Од друга страна, претседателот на надворешно-политичкиот одбор на Европскиот парламент, Елмар Брок, в о в т о р н и ко т ј а с н о п о р а ч а д е к а меѓусебното признавање на Косово и Србија е последниот услов за членство во ЕУ. Германскиот европарламентарец за албанската телевизија Њуз ТВ изјави дека двете земји, Косово и Србија, треба постепено да ја намалуваат напнатоста во односите и во крајна фаза, да се признаат меѓусебно.

Регионот е бурен и настаните секогаш имаат влијание!

Македонските аналитичари оценуваат дека регионалните модели секогаш имаат влијание што се аплицира во другите држави. „На пример, настаните во Косово и во Република Српска потоа може да имаат влијание. Влијанието по дефиниција секогаш е кај онаа ‘опозициска’ заедница, онаа којашто е малцинство. Тоа не мора да значи дека идентичко ќе се пресликаат договорите, но секако ќе влијаат. Во времето кога Марти Ахтисари го подготвуваше неговиот план и почнаа да излегуваат делови од тој план во јавноста, сега веќе покојниот претседател на ДПА, Арбен Џафери, му пиша писмо на тогашниот комесар на ЕУ за надворешна политика (ЕУ тогаш беше, покрај Американците, исто така силен фактор во развојот на настаните), Хавиер Солана, во коешто потенцираше дека не е фер за Албанците во Македонија, кои се 25%, да имаат еднаков статус или дури и понизок степен на автономија од тој што го имаат Србите на Косово, кои се само 5%. А тој план, кој за волја на вистината, беше ‘топтан’ одбиен од Србите, предвидуваше навистина еден висок степен на автономија. На пример, Косовска Митровица да има поголема надлежност од албанските чисти општини. Ако тоа би го пресликале тука, тоа би значело Тетово да има пошироки надлежности од Штип“, вели професорот Стево Пендаровски. Тој додава: „Она што јас го гледам од сегашниот развој на настаните е дека години потоа Србите нема да добијат ни близу од тоа. Тоа нема да биде ниту моделот на Војводина, ниту на Каталонија. Ќе има некаков повисок степен на локална самоуправа и право на учество, односно загарантирано учество на Србите во уставно-правниот поредок на Косово. За

Меѓународната заедница е силно вклучена во интензивните разговори на релација Белград-Приштина. Високиот претставник на ЕУ за надворешна политика Кетрин Ештон, со премиерите на Србија и на Косово, Ивица Дачиќ и Хашим Тачи во Брисел возврат, тие треба да се согласат дека нема да го блокираат Косово во неговите интеграции во меѓународните организации, вклучувајќи го и ОБСЕ“.

Меѓународната заедница е јасна – Косово е последната држава што се формира на Балканот

Меѓународната заедница е силно вклучена во интензивните разговори на релација Белград-Приштина. „Опасноста“ од Голема Албанија и пораката дека тоа може да биде само сон јасно ја дефинираа странците. Прво директно помошник-заменикот државен секретар на САД, Филип Рикер, но и германскиот министер за надворешни работи, Гидо Вестервеле, кои отворено и остро периодов неколкупати им порачаа на албанските лидери да заборават на националистичката реторика. Нема сомнеж дека отсуството на вообичаениот мек дипломатски јазик во пораките од високите меѓународни инстанци имплицира веќе направена штета и поради тоа, сериозност и итност на потребата од интервенција. Затоа, Македонија не треба да се „плаши“, порачува професорот Денко Малевски, но исто така, не смее ни да „спие“. „Не би сакал да влевам страв, но мора да потсетам на една изјава на поранешниот државен секретар на САД, Хенри Кисинџер, кој своевремено изјави (иако секако, беше остро против српското насилство на Косово) дека независноста за Косово ќе значи крај за Македонија. Тој сметаше дека создавањето втора независна држава на Албанците на Балканот ќе ги радикалзиира националистичките елементи во Македонија и ќе значи дестабилизација за нашата земја. Јас не се согласувам со неговата изјава, оти сметам дека има модалитети како тоа

да се изведе и пред с$, еден е најбитен градење силно мултиетничко општество на држава во која сите сили и енергија ќе биде насочена кон наоѓање на она што н$ поврзува и оние елементи кои ни се допирни точки“, вели тој. Професорот цени дека за жал, лидерите на нашите партии, особено на овие на власт, сосема се исклучени од таа сериозна политика и немаат таква визија. Напротив, честопати си играат со оган, свесни или несвесни за последиците кои може да произлезат од тоа: „Отсуствува посветеност и искрен пристап. Она што треба да се потенцира е дека е одлично што меѓународната заедница има сосема јасен став дека со независноста на Косово се финишира распажањето на поранешна Југославија и дека тоа е крај за барањата за нови независни држави, што оди во прилог на тезата дека нема да следуваат некакви ултрабурни периоди. Сепак, не може да не се каже дека секогаш начинот на којшто ќе се уредат овие прашања во една држава води кон можност за пресликување на тој модалитет во соседството и во поширокиот регион“. Малевски вели дека не сака да шпекулира како резултатот од локалните избори во Кичево и во Струга ќе влијае врз целата ситуација во земјава, но дека неодговорно е тоа што лидерите го поделија народот во два етнички блока. „Повика премиерот младо и старо, старо и болно да оди да гласа за Македонец... Барем болното да го поштедеа... Но, не! Тука мораше да се потенцира дека Кичево не смее да добие градоначалник Албанец, тоа беше пораката. Исто и од другата страна, авиони се ветија и ‘увоз’ на гласачи од дијаспората за да се победи македонштината. Тоа е страшно“, вели тој.

ЕДНОДНЕВНА ОБУКА

facebook

ЕФИКАСЕН И МЕРЛИВ КАНАЛ ЗА МАРКЕТИНГ

 4 април 2013 година, од 10:00-17:00 часот  Дуна конгрес, Хипериум

Скопје

FACEBOOK МАРКЕТИНГ ПЛАТФОРМАТА СЕКОЈДНЕВНО ПОВРЗУВА 1 МИЛИОН МАКЕДОНСКИ КОРИСНИЦИ, ПОТЕНЦИЈАЛ ВРЕДЕН ЗА МЕСТО ВО ВАШИОТ МАРКЕТИНГ ПЛАН. FACEBOOK МАРКЕТИНГОТ ОВОЗМОЖУВА ГОЛЕМ ПРОСТОР ЗА КРЕАТИВНО ИЗРАЗУВАЊЕ НА БРЕНДОВИТЕ, ЗА ДВОСТРАНА КОМУНИКАЦИЈА, ЗА МЕРЛИВА ПРЕСМЕТКА НА МАРКЕТИНГ ИНВЕСТИЦИЈАТА И СЕКАКО НЕЈЗИНА ОПТИМИЗАЦИЈА. ВЕ ПОКАНУВАМЕ НА ОБУКА ЗА СТРУКТУИРАНО ЗНАЊЕ ЗА FACEBOOK МАРКЕТИНГ, СУМИРАНА ВО СЛЕДНАВА АГЕНДА:  ПРЕГЛЕД НА ПОСЛЕДНИТЕ ПРОМЕНИ

ВО FACEBOOK ОД БИЗНИС АСПЕКТ

што значат најновите промени на Newsfeed, што може да очекуваме од промените на Timeline, мoжни следни промени на Facebook

 ШТО ПРЕТСТАВУВААТ

FACEBOOK АПЛИКАЦИИТЕ? апликации за натпревари, Facebook Open Graph апликации, дали на вашата кампања е потребна апликација?

ЗА КОГОЕ НАМЕНЕТА ОБУКАТА:  Маркетинг менаџери и вработени во маркетинг секторот  Менаџери за продажба и вработени во продажен сектор  Сопственици на мали и средни претпријатија од B2C (business-to-consumer) секторот. *Потребни се основни познавања за Социјалните медиуми

CASE STUDY АПЛИКАЦИИТЕ ВО МАКЕДОНИЈА

 FACEBOOK РЕКЛАМИ

преглед на различните видови на Facebook реклами,стандардни Facebook реклами, спонзорирани објави, рекламирање во News Feed, рекламирање на Mobile, како да извлечете максимум од вашиот буџет?

 МЕ РЕЊЕ И МОНИТОРИНГ НА

РЕЗУЛТАТИТЕ ОД КАМПАЊИТЕ

како до подобри резултати со следење и брза реакција, што значат 10 000 Facebook фанови, составување на извештај за Facebook кампања

CASE STUDY ИЗВЕШТАЈ ОД УСПЕ ШНА КАМПАЊА

Facebook® е регистрирана трговска марка на Facebook, Inc.

Проектот Капитал Академија... е формиран на 25.09.2011

Никола Бојков

Еден од основачите на IM.MK, еднинствената Facebook Preferred Marketing Developer компанија со Pages и Apps кавалификации во регионот. IM.MK е водечка компанија за развој на Facebook апликации со преку 500.000 корисници на креираните апликации. Дел од клиентите на IM.MK се McDonald’s, Microsoft, Blizoo, Swisslion. Повеќе информации и успешни приказни ќе најдете на http://www.im.mk или пак станете ни пријатели на fb.com/im.apps.

 лица за контакт: Гордана Михајловска, Бобан Ѓорѓиевски  е-маил: akademija@kapital.com.mk  02 3298 110

Капитал број 700 29.03.2013

40

www.kapital.mk

балКан бизнис и политиКа

Kои се најботатите ХрВати според „Форбс“?

IvIca TodorI] ] nedosti`en na vrvot! пишува:

Васе Целеска

vase.celeska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

И

вица Тодориќ, сопственикот на хрватскиот концерн Агрокор, кој оваа пролет по петти пат се трка за меѓународните фондови, за да може за

иВиЦа тодориќ агрокор (580 милиони евра)

Н

понудените 130 евра за акција да го купи словенечкиот малопродажен синџир Меркатор, има богатство вредно 580 милиони евра и годинава повторно е најбогатиот претприемач во Хрватска според листата на хрватското издание на магазинот „Форбс“. Во однос на лани, Тодориќ го зголеми своето богатство за 91,6 милиони евра. Овогодишната листа со хрватски богаташи се состои од 50 претприемачи кои заедно располагаат со богатство од 1,72 милијарди евра во однос на лани, кога имале 1,54 милијарди евра,

1

ајбогатиот Хрват, чие богатство е три пати поголемо од хрватскиот капитал на семејството Лукшиќ, кое е на второто место на хрватската листа, годинава најави дека неговиот Агрокор во фиока има документација за милијарда евра инвестиции во Хрватска. „Агрокор и јас имаме одговорност за 40 илјади вработени. Сносиме одговорност за неколку стотини илјади луѓе. Јас не можам да спијам. Треба да им се дадат плати, треба да знаеме да се однесуваме во вака конкурентно општество, а не можеме да донесеме никаква одлука“, рече Ивица Тодориќ на почетокот на годината, критикувајќи ја инертноста на државната администрација кога станува збор за подобрување на условите за успешно инвестирање во стопанството. Годинава Агрокор го консолидира малопродажниот бизнис во регионот под Конзум, во којшто спаѓа српската Идеја, а на Ледо му се приклучува српски Фриком.

се побогати за околу 170 милиони евра, од што може да се заклучи дека продлабочената рецесија не им донела загуба на најбогатите годинава. Богатството, кое хрватскиот „Форбс“ го следи според вредноста на акциите на Загрепската берза, најмногу го зголемиле десет предводници на листата (околу 140 милиони евра), од што треба да се исклучи француското семејство Бесние, сопственици на млечната индустрија Дукат, чие хрватско богатство се намалило. Нов богаташ меѓу првите десет на

2

семејстВото луКшиќ плава лагуна и јадрански луксузни хотели (170 милиони евра)

С

емејството Лукшиќ, глобално присутно во бизнисот со рударство, пиварство и банкарство, на листата на американскиот „Форбс“ го зазема 35-тото место, со вкупно богатство од околу 17 милијарди евра, со кое заедно со синовите на покојниот Андроник Лукшиќ управува неговата втора сопруга, Ирис Фонтбона. Хрватскиот бизнис го води неговиот внук, 29годишниот Давор Лукшиќ Ледерер. Со купувањето на дубровнички Јадрански луксузни хотели (ЈЛХ) од Горан Штрок, семејството Лукшиќ во своето хотелско портфолио ги смести дубровничките перјаници во категоријата хотели со пет ѕвездички – Ексцелзиор, Дубровник палас и Белви – кои му се придружија на хотелот Аргентина, купен претходно.

3

емил тедесКи атлантик група (140 милиони евра)

Е

мил Тедески е мнозински сопственик на Атлантик група. Според минатогодишните резултати за продажбата, неговата компанија поминала најдобро во извозот на исток, најлошо во извозот на запад, а на домашниот пазар поминала просечно, со оглед на континуираниот пад на БДП, растот на бројот на невработени и падот на просечната плата. Во 2012 година Атлантик група остварила 65 милиони евра приходи со раст од 4,8%, додека пак, на хрватскиот пазар имала пад на продажбата од 1,5%. Најголемиот поединечен раст на продажбата, 8,9%, го остварила во секторот кафе, каде што се и брендовите Баркафе и Гранд кафе.

www.kapital.mk

Капитал број 700 29.03.2013

балКан бизнис и политиКа листата годинава е Марко Пипуниќ, сопственик на компанијата Жито Осијек. Иако врвот на листата останува непроменет, на второто место на хрватската листа со богаташи, од минатогодишното трето место се искачи чилеанското семејство Лукшиќ, делумно со хрватско потекло, со своите туристички бизниси Плава лагуна во Пореч и Јадрански луксузни хотели во Дубровник.

4

с семејство бесние Дукат - лакталис (130 милиони евра)

Сопствениците на Лакталис, каде што спаѓа и Дукат, паднаа за две места на листата. Вредноста на домашниот бизнис на француските богаташи, кои со богатство во вредност од 4,7 милијарди евра се пласираа на 299-тото место на листата со светски милијардери на американскиот „Форбс“, се намали за 900 милиони куни поради пад на цената на акциите на Дукат.

5

анте влаховиќ а а адрис група (86,5 милиони евра)

Најголемиот поединечен акционер на Адрис група, која покрај бизнисот со тутун на ТДР, преку компанијата Маистра владее со градската туристичка понуда, подари милион евра во акции од Адрис за помош на незгрижените деца и на старите и изнемоштени лица, што е најголема посебна хуманитарна донација во Хрватска.

6

плинио КуКурин п а адрис група (52 милиони евра)

Богатството на Плинио Кукурин, вториот најголем акционер на Адрис група, порасна за 22,2 милиони евра во однос на лани. Кукурин својата кариера ја започнал пред 15 години како берач на праски, работел и како келнер, а во последните неколку години преку политичката партија Ладоња се занимава и со политика.

7

маринКо заДро м в виро, фабрика за шеќер (51,1 милиони евра)

Косопственикот на вировитичката фабрика за шеќер Виро го зголеми своето богатство за 21,7 милиони евра, така што минатата година на јавно наддавање ги купи сите сопствени акции на таа компанија. За таа операција потроши 5 милиони евра и се искачи за две места на листата со богаташи. Задро е претседател на Надзорниот одбор на фабриката.

8

анѓелКо леКо а HUP загреб (44,6 милиони евра)

Анѓелко Леко го зголеми своето богатство за 8,5 милиони евра, а неговата туристичка компанија HUP

41

Продлабочената рецесија минатата година не им донесе загуба на најбогатите луѓе во Хрватска и на нивните бизниси, некои дури имале добра заработка. Меѓу десетте најбогати се појави и ново име. Се работи за Марко Пипуниќ, сопственик на успешната компанија Жито од Осијек Загреб, чиј дел се загрепските луксузни хотели Шератон и Вестин, оваа година најави инвестиции вредни 50 милиони евра во дубровничките хотели Млини и Сребрено, коишто ги обедини во компанијата Дубровничка ривиера доо.

9

Дражен робиќ в виро, фабрика за шеќер (35,8 милиони евра)

Богатството на Дражен Робиќ порасна за 13,3 милиони евра. Акционер е во фабриката за шеќер Виро, дистрибутер на соковите „хеј хо“ (HeyHo) и на македонски вина, сопственик е на пиварницата во Груде во БиХ која го произведува „прима пиво“ (Prima Pivo). На хрватскиот пазар го дистрибуира чешкото пиво „зубр“ (Zubr), а се занимава и со земјоделство, а на почетокот на кариерата се занимавал со продажба на големо на алкохолни пијалаци.

10

м марКо и маријана п пипуниќ ж осијек жито (33,2 милиони евра)

Марко и Маријана Пипуниќ, сопственици на Жито од Осијек, се новите богаташи на листата на „Форбс“. Пипуниќ го купија најголемиот дел од имотот на Ѓаковштина, а заедно со Стипо Матиќ, сопственикот на М Сан група, станаа сопственици и на ППК Валпова и ПП Ораховица, а неодамна и на фабриката за масло Чепин.

11

вељКо жупан в у група уго (26,8 милиони евра)

Сопственикот на туристичката Уго група секоја година се искачува на листата на „Форбс“, а во однос на минатата година богатството го зголеми за солидни 8,6 милиони евра. Сопственик е на хотели, на пристаништето и на камповите Соларис во Шибеник, како и на хотели во Опатија, меѓу кои е и Милениум, со категорија од пет ѕвезди.

12

б бранКо зец а адрис група (24,8 милиони евра)

Тој е еден од акционерите на Адрис група, кој своето богатство во однос на минатата година го зголемил за 6,6 милиони евра. Во управувањето со Адрис група, Зец е еден од најблиските соработници на Анте Влаховиќ, заслужен е како финансиер за ширење на

работата на Фабриката за тутун Ровињ и последователно, за раст на вредноста на акциите.

13

антон поКрајац а а адрис група (21,5 милиони евра)

Антон Покрајац своето богатство во акции во Адрис група го зголеми за 5,9 милиони евра и така се искачи за едно место на листата на „Форбс“. Оваа година на сите акционери на Адрис група им донесе раст на богатствата, а приходите на компанијата пораснаа за 2,6%, додека извозот имаше подобар резултат и раст од 5,3%.

14

с семејство а артуКовиќ

Франк

(18,7 милиони евра)

Милан Артуковиќ и неговиот син Дубравко, коишто ја водат семејната компанија Франк, лани имаа 11 милиони евра помалку и потонаа од ланското осмо на 14-тото место на листата. Лидерите на хрватскиот пазар за кафе Артуковиќ зад пети го имаат Тедески, кој во регионот ја зазеде водечката позиција во продажбата на кафе.

15

мирКо Грбешиќ м м мепас, сапонија о осијек, Кестлин (17,4 милиони евра)

Успешниот претприемач од БиХ е еден од најголемите тамошни инвеститори во Хрватска, а своето богатство во однос на лани го зголеми за 1,96 милиони евра. Сопственик е на Сапонија Осијек и на Кандита и Кестлин, компании за производство на кекси и чоколади.

16

л лаДа теДесКи Фиорио а атлантик група (16,8 милиони евра)

Место меѓу 50-те најбогати најдоа и шест жени, кои ги предводи помалата сестра на Емил Тедески, Лада Тедески Фиорио, која со 16,8 милиони евра капитал е за 4,3 милиони евра побогата отколку во 2012 година, што е благодарение на малцинскиот удел што го има во семејната компанија Атлантик груп. Претседател е на Надзорниот обор на Атлантик, а во компанијата работи од 1997 година.

Капитал број 700 29.03.2013

www.kapital.mk

42 БалКан Бизнис и политиКа ХрватсКа ќе истури едно чудо пари за пре

износот 500 милион одкуни (66 милионииев ризичен капитал дора) за малите и за средстапен ните компании Хр те сакаат да го зголемават ти на че милијарди куни (52 тири 6 милиони евра) до 2020 год ина

Pove}e od 4,6 milijardi evra za malite biznisi do 2020 godina

М

алиот бизнис во Хрватска би требало во април да ја добие првата стратегија за развој за наредните седум години. Таа се однесува на 168.931 компании, коишто учествуваат со 51,6% во хрватскиот бруто домашен производ и вработуваат 702.071 лице, што е 69,83% од сите вработени во земјата. Стратегијата неодамна ја претстави и отвори јавна расправа за истата министерот за претприемништво и промет, Гордан Марас, наведувајќи ги петте цели коишто се цели да се остварат со стратегијата до 2020 година, при што во основата лежи зајакнувањето на конкурентноста. Првиот цел на стратегијата е да се зголеми уделот на малите и на средните компании во БДП на 57%, имајќи предвид

Со државната стратегија за развој во следните седум години хрватските мали и средни бизниси од домашни и од европски фондови треба да имаат на располагање повеќе од 4,6 милијарди евра во кредити дека бројот на компаниите во моментов се намалува; потоа да им се даваат повеќе средства на малите и на средните претприемачи преку кредити; да се поддржува основањето нови компании; да се поттикне образувањето на нивните менаџери, како и да се отстранат административните оптоварувања и да се олесни водењето бизнис во Хрватска за земјата во наредните седум години од моменталната 84-та позиција на „Дуинг бизнис“ на Светска банка да се вброи меѓу првите 50 најконкурентни земји во светот.

Прилагоденост кон ЕУ

„Новата стратегија е прилагодена на користењето на фондовите и на новиот буџетски период на ЕУ. Замислата е да & се предочи на јавноста и за тоа да се почне расправа за веќе во април да ја усвојат Владата и Собранието“, рече Марас. Малите и средните компании во вкупното кредитно портфолио во 2010 година учествувале со 8%, односно зеле кредити во износ од 22,5 милијарди куни (2,96 милијарди евра), а со стратегијата се предвидува тој удел до 2020 година

етприемачите

Балкан Бизнис и политика седумстотини бирократи не знаат да им помогнат на претприемачите

С

тратегијата се повикува и на анализата направена во 2010 година, која покажа дека во Хрватска постојат 88 агенции за поддршка за претприемништвото каде што се вработени 700 лица. Со оценувањето на работата на тие институции се донесе заклучок дека тие тешко може да ги задоволат барањата на претприемачите за помош во управувањето со квалитетот, за изработка на маркетиншки планови, за проценка на инвестициите и на проектите, за советување за интелектуалната сопственост и за поддршка во развојот на кластерот и на производите. „Институциите ќе мора да ги развијат капацитетите на своите вработени или да вработат повеќе лица за да можат да ги задоволат потребите на малото стопанство во нивното подрачје“, се вели во предлог-стратегијата за развој на претприемништвото.

да порасне на 12%, со што на малите и на средните претприемачи би им биле достапни 31,5 милијарди куни (4,6 милијарди евра) во кредити за бизнисразвој. Износот од 500 милиони куни (66 милиони евра) ризичен капитал достапен за малите и за средните компании сакаат да го зголемат на четири милијарди куни (526 милиони евра). Марас смета и на повеќе пари од бизнис-ангелите, коишто би требало да ги зголемат инвестициите во малите и во средните претпријатија од моменталните 50 милиони на 500 милиони куни (66 милиони евра). Се предвидува дека на малите и на средните претприемачи до 2020 година би требало да им бидат достапни вкупно 13 милијарди куни (1,71 милијарди евра) повеќе отколку сега.

Иновации

Анализирајќи го секторот, авторите на стратегијата заклучиле дека хрватските мали и средни компании најмалку вложуваат во истражување и развој во споредба со другите земји-членки на

ЕУ, а само третина од нив се занимаваат со иновации, коишто се клучни за истапување на европскиот пазар. Освен тоа, наведуваат дека поголем дел од вработените во малите стопанства се несоодветно образовани. Наведуваа дека малите хрватски стопанственици нема да станат поконкурентни со лошо раководство. Потребно е стратегијата да овозможи поддршка за зајакнување на квалитетот на раководството на малите стопанства. Мнозинството од малите стопанственици во Хрватска се занимаваат со услуги, претежно трговија на мало или на големо, додека бројот на вработени во бизнисите базирани на знаење е помал од тој во 27-те земји-членки на ЕУ. Важно е да се продолжи со поддршката за развој на претприемништвото базирано на знаење, а оттука и на стратегијата, при што како приоритет се наведува поддршката за производствениот сектор, кој иако е помал од секторот на малите стопанственици, заслужен е за 42% од извозот.

43

Гордан марас

хрватски министер за претприемништво

Сметаме и на повеќе пари од бизнис-ангели те, коишто би требало да ги зголемат инвестициите во малите и во средните претпријатија од моменталните 50 милиони на 500 милиони куни (66 милиони евра).

Прва препрека за извозот е потрошувачката на енергија

Првата препрека во однос на извозот е потрошувачката на енергија. Додека потрошувачката на струја е неспоредлива со ЕУ, потрошувачката на природен гас е за 20% поголема од просекот во ЕУ, па се предвидува помош за малите претприемачи за поефикасно користење на енергијата во малите бизниси, а станува збор за како што се вели во стратегијата, осмислување систем за поттикнување, со што би се придонело за користење алтернативни извори на енергија. Предлогот за прва национална стратегија за малите бизниси за „Јутарњи лист“ ја прокоментира докторот на науки Дарио Милочевиќ од Економскиот факултет во Сплит, кој научните трудови од областа на економијата ги објавува во реномирани светски магазини, а особено се занимава со малите и средните претприемачи. „Документот за којшто е отворена јавна расправа е првиот систематски пристап за изработка на стратегија за развој на малото и на средното претприемништво и заслужува поддршка затоа што поставените цели се реални и специфични и се насочени кон решавање на клучните проблеми со коишто моментално се соочуваат малите претприемачи во Хрватска“, вели Милочевиќ и додава дека сепак, се работи за иницијалниот чекор, кој мора да биде проследен со оперативни планови со кои на годишно ниво ќе се остваруваат поставените цели. „Хрватските претприемачи се иновативни и склони кон создавање нови вредности, но се соочуваат со проблемот на пазарната комерцијализација. Оттука, примарната важност ја лоцирам кај креирањето маркетиншка конкуренција и вештина кај претприемачот преку програми за формално и неформално (доживотно) образование, со коишто ќе се образуваат за тоа како да ги комерцијализираат своите иновативни идеи на пазарот“, вели Милочевиќ. Тој смета дека претприемачите мора да почнат да бараат бизнис-можности и на глобално ниво.

Капитал број 700 29.03.2013

44

www.kapital.mk

БанКи

алармантни резултати од стрес-тестовите на народна БанКа

Lo[ite krediti mo@e da skoknat do 29,4% пишува:

Доколку се оствари најлошото сценарио во економијата, лошите кредити кај компаниите ќе достигнат 29,4% од кредитното портфолио, што е околу 600 милиони евра. Состојбата кај граѓаните би била малку подобра, но сепак, во таков случај банките не би можеле да наплатат 21,7% од сите дадени кредити. Ова се алармантни симулации коишто доколку се остварат, може да ја нарушат стабилноста во банкарскиот сектор

александар Јанев

aleksandar.janev@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

Р

езултатите од стрес-тестовите што ги спроведе Народната банка покажаа дека доколку се оствари најлошото сценарио во економијата, лошите кредити кај компаниите ќе достигнат 29,4% од кредитното портфолио. Состојбата кај граѓаните би била малку подобра, но сепак, во таков случај банките не би можеле да наплатат 21,7% од сите дадени кредити. Ова се алармантни симулации коишто доколку се остварат, може да ја нарушат стабилноста во банкарскиот сектор. По одделни сектори најспорни за наплата би биле кредитите дадени на компании од услужниот сектор. Според најлошото можно сценарио во економијата, банките нема да можат да наплатат дури половина од тие кредити. Загрижувачка може да биде и наплатата на кредитите од градежните компании и индустријата. Иако моменталната состојба со проблематичното кредитно портфолио е далеку од црвената линија, сепак, негативниот тренд во наплатата на кредитите засилува и тоа е загрижувачки. Само за два месеци лошите кредити коишто банките не можат да ги наплатат од компаниите и од граѓаните се зголемија за 49,2 милиони евра. Спорни за наплата се кредити во вкупна вредност од 416 милиони евра, што е 11,7% од кредитното портфолио на банките. Ова е рекордно ниво на ненаплатливи кредити досега, што покажува дека неликвидноста во економијата кулминира. Банкарите признаваат дека овој раст на ненаплатливите кредити не смее да се игнорира, но сепак, според нив, засега не станува збор за алармантен процент. Гувернерот Димитар Богов изјави дека слабите перформанси во Европа придонеле да се влоши ликвидноста на компаниите, што е причина за раст на лошите кредити. Тој објаснува дека во регионот Македонија има најниска стапка на учество на нефункционални заеми во вкупното портфолио. Неликвидноста на компаниите, како и намалениот обем на работа им создаваат проблеми на бизнисмените навреме да ги враќаат кредитите во банките, а како што се продлабочува кризата во економијата, овој проблем станува с$ поизразен. Бизнис-секторот

е доминантен во проблематичното кредитно портфолио, а анализата на одделните индустриски сектори покажува дека најпроблематични должници се трговските компании, фирмите од прехранбената и од металската индустрија, коишто всушност, и најсилно ги чувствуваат негативните ефекти од еврокризата. Влошувањето на кредитните портфолија може да биде лоша вест за бизнисмените, бидејќи е знак за повторно замрзнување на кредитната активност од банките. Во обид да се одбранат од ризични пласмани, банкарите најавуваат дека ќе бидат крајно внимателни и селективни во одобрувањето нови кредити. „Бизнис-секторот се соочува со сериозни финансиски проблеми, компаниите го намалуваат производството, немаат доволно пари и поради тоа, бараат кредити само за надминување на тековните ликвидносни проблеми. Земаат од една банка за да вратат кредит во друга и тоа ги одржува во живот, но нема инвестициски циклус кој може да обезбеди стабилен развој. Во такви услови, кредитирањето мора да се одвива многу претпазливо”, оценуваат банкарите. Статистиката на Народната банка

покажува фрапантни податоци за пораст и на вредноста на активираните хипотеки, што претставува доказ дека економската криза се разгорува. Банките продаваат имот од хипотеки вреден 142,2 милиони евра, а само во првите девет месеци од 2012 година се активирани хипотеки за имот од 33 милиони евра. Најголем дел од имотот е запленет од бизнис-секторот, кој не успеа да ги надмине ликвидносните проблеми, но во време кога компаниите се соочуваат со нов удар од европската должничка криза, се очекува дека најлошото допрва доаѓа. „Во услови на глобална економска криза, очекувано е ликвидноста на компаниите и населението да се намали, па оттука и да се влоши наплатата. Добро за македонскиот банкарски сектор е што уште при првиот бран на кризата голем дел од лошото кредитно портфолио е исчистен. Дел од тие лоши кредити предизвикаа активирање на хипотеките и треба да се очекува дека оваа вредност ќе расте. Меѓутоа, таа сума е мала за да предизвика нестабилност во банкарскиот сектор. Дури и двојно да се зголеми вредноста на активираните хипотеки, што би било околу 3% од БДП, не би било драматично лошо“, оценуваат банкарите.

Капитал број 700 29.03.2013

46

www.kapital.mk

Криза

Eden dano~en raj pomalku!

пишува:

Васе Целеска

vase.celeska@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на Капитал

С

лично како и кај останатите договори за спас од банкрот на презадолжените земји-членки на еврозоната, како последица на финансиската криза која се прелева од една во друга земја налик на домино ефект, така и Кипар, островот кој до неодамна беше даночен рај за богаташите, во понеделникот после маратонски 12-часовни преговори беше спасен драматично. Се чини дела целта која меѓународните кредитори и европските лидери ја имаа пред себе за промена на „лабавиот“ банкарски систем на Кипар, кој правеше островот да претставува примамлива дестинација за многу светски богаташи и меѓународни компании конечно

Најголемите банки „жртвено јагне“ за спас на Кипар

Следна е Словенија?

С

ветските медиуми с$ почесто шпекулираат дека судбината на Кипар може да ја снајде Словенија. Земјата имаше прилично лоша недела, со скок на каматните стапки на обврзниците на 5,4% поради стравувањата дека ќе & биде потребна меѓународна финансиска помош. Добивките од словенечките државни обврзници с$ уште се под кризно ниво. Каматните стапки на Кипар се движат околу 7%, а стапките во Словенија навлегуваат во оваа опасна зона. За разлика од повеќето земји, кои се мачеа со кредитите во секторот на недвижности, Словенија имаше проблем со компаните, кои работењето го финансираа со долгови, наместо со капитал. Големите корпоративни заеми финансираа поголем дел од стопанскиот раст остварен од 2000 година досега. Податоците на ЕУ покажуваат дека само во 2007 година долгот на приватниот сектор се зголемил за 23,5%, а долгот на нефинансискиот приватен сектор за дури 40%. Добар дел од овие кредити е прогласен за ненаплатлив во текот на кризата во 2008 година.

се оствари. Во последен момент кипарската влада постигна договор со меѓунардоните кредитори (ЕК, ЕЦБ и ММФ) за кредитот за помош, нормално откако попушти пред радикалните мерки за реструктурирање на финансискиот сектор. Претседателот на Кипар, Никос Анастасијадес, по склучувањето на

договорот изјави дека е задоволен од истиот, иако тоа подразбира растурање на една банка и оданочување на големите депозити, кои најчесто доаѓаат од Русија. Претседателот на Еврогрупата, Јерун Дајселблум, порача дека периодот на неизвесност кој ги погоди и Кипар и земјите од еврозоната заврши. Според

47 Кристин лагард

Михалис сарис

Народната банка на Кипар Лаики ќе исчезне, а Банката на Кипар ќе биде значително намалена.

Очекувам сложена реакција од Русија, но мораме да пронајдеме рамнотежа меѓу штедењето и стабилноста.

директор на ММФ

министер за финансии на Кипар

Се чини дека целта која меѓународните кредитори и европските лидери ја имаа пред себе за промена на „лабавиот“ банкарски систем на Кипар, кој овозможуваше островот да биде офшор-дестинација за многу светски богаташи и меѓународни компании конечно се оствари. Со цел Кипар да избегне банкрот, земјата се согласи на поголема банкарска контрола, данок на депозитите над 100.000 евра и дополнително штедење, во услови на рецесија и висока невработеност условите на програмата за помош на Кипар, додека лојалните меѓународни Кипар, најголемата банка на островот партнери ќе бидат дополнително – Народната банка Лаики, ќе биде разочарани од ваквата реформа на згасната, со што ќе се овозможи заштеда банкарскиот систем. од 4,2 милијарди евра, а малите штедачи Москва минатата недела одби да му ќе бидат заштитени. Банката на Кипар помогне на островот каде што руските ќе преживее, но нејзините депозити богаташи најчесто кријат дел од поголеми од 100.000 евра ќе бидат своето богатство, како и да ги продолжи оданочени. Најголем удар ќе претрпат роковите за отплата на постоечкиот големите инвеститори, бидејќи оваа заем вреден 2,5 милијарди евра. За банка има лавовски дел од руските потсетување, Никозија го от фрли депозити. Исполнувајќи ги овие услови, минатата недела првобитниот план Кипар ќе добие помош од меѓународните за оданочување на сите банкарски кредитори во вредност од 10 милијарди депозити, план кој предизвика гнев кај евра. Претседателот на Еврогрупата Кипраните, но и кај претседателот на нагласи дека повеќе од Кипар не се Русија, Владимир Путин. бара да собере 5,8 милијарди евра Аналитичарите сметаат дека најголемиот сопствени средства и дека точната товар од антикризниот план за Кипар сума на националниот пакет за помош ќе падне на руските сопственици на на банкарскиот систем с$ уште не е високи депозити во најголемите банки пресметана. во земјата – Банката на Кипар и Народна Одлучено е најголемата банка на Кипар банка на Кипар Лаики. ќе мине низ болно преструктурирање, „На депозитите од над 100.000 евра во при што параметрите на процедурата тие банки ќе бидат воведени мошне с$ уште не се определени, но познато е високи еднократни даноци. Луѓето дека ќе останат неприкосновени само практично ќе ги загубат сите пари“, депозитите до сто илјади евра. анализира Би-би-си, додавајќи Во однос на поголемите дека вкупниот обем на кредити, во договорот депозити во Лаики, кои пишува дека власта на надминуваат 100.000 Кипар во соработка евра, достигнува 4,2 со меѓународните милијарди евра. кредитори следните Нивни сопственици се неколку недели ќе претежно на Руси и од депозитите во Бан кат ги пресмета точните Украинци. банката Лаики се над а на Кипар и 100.000 евра проценти и кои од нив Аналитичарите велат ќе бидат задржани дека како последица за потребите на на стабилизациската престуктурирањето. програма лицата со сметки од десетици Русија – најголем милиони евра ќе губитник останат со неколку од спасот илјади. Гарантираните на Кипар од европското Кипарскиот министер законодавство за финансии, депозити до 100.000 Михалис Сарис, илјади офшор-компан евра во банката Лаики ии се лоцирани само во изјави дека очекува Лимасол, Кипар ќе бидат префрлени во многу сложена Банката на Кипар, а од реакција од Русија останатите активи ќе по склучувањето на биде создадена „лоша договорот за спас на банка“, која ќе биде

60% 30

лиМасол престолнина на руските пари во Кипар

Л

имасол е вториот најголем кипарски град, а пред с$ и финансиски центар на земјата. Овде, според некои проценки, се регистрирани повеќе од 30.000 офшор-компании. За илустрација, градот има нешто повеќе од 100.000 жители. Според проценките, на Кипар повеќе или помалку постојано живеат од 40 до 50 илјади Руси. Финансиските експерти проценуваат дека во кипарските банки има една третина руски депозити. Сергеј Иванов овде живее со години и како што вели за „Бизнис плус“, се занимава со извоз на кипарско вино во Русија. Има своја сметка во банката Лаики која е најголема на островот и според договорот со меѓународните кредитори најмногу ќе настрада. „Ова претставува организиран грабеж на приватен имот и тоа се случува пред камерите на сите светски медиуми“, вели Иванов. Во последните неколку денови, с$ пожешко станува прашањето која ќе биде следната база на сопствениците на офшор-компании и богаташи кои сакаат својот имот донекаде да го сокријат од очите на јавноста. „Мислам дека оние со многу пари, капиталот ќе го префрлат во Швајцарија. Нивниот банкарски систем веќе традиционално има најголема доверба. Другите ќе ги префрлат каде било, само не во ЕУ. Тука повеќе нема доверба“, додава Иванов.

подложена на стандардна процедура на банкрот. Според оценките на експертите, над 60% од депозити се повисоки од 100.000 евра и овие средства ќе бидат замрзнати до завршувањето на процесот, кој може да одземе неколку години. Клучните детали од новиот договор с$ уште не се одредени, а ЕУ и ММФ во текот на наредните недели со Никозија ќе ги договорат процентите за оданочување. Обемот на помошта за Кипар е мизерен во споредба со вредноста која ја прими и с$ уште ја прима соседна Грција, а изнесува стотици милијарди евра. Со договорот, Кипар стана петта земја од еврозоната која прими меѓународна помош за спас на банките, по Грција, Ирска, Португалија и Шпанија.

Балканот повторно се здружува Информациите кои Ви се потребни за подобро работење во балканскиот регион секој работен ден, наутро, Ви ги испраќаме на e-mail или прочитајте ги на www.biznis-plus.com Нарачка и повеќе информации на: pretplata-mk@biznis-plus.com или на телефон: +389 2 3298 110

1

месец бесплатно!

капитал број 700 29.03.2013

48

www.kapital.mk

европска унија

европратениците за прв пат во истор

Start na demokrat za izbori vo evrop пишува:

Габриела Делова

gabriela.delova@kapital.mk

фотографија:

фотоархива на капитал

Ф

ранкештајновата Европа, силниот термин со кој претседателот на Европскиот парламент, Мартин Шулц, ја нарече Европската унија, од ден на ден, се покажува како сосема реална проценка. Шулц сакајќи да ја истакне нефункционалноста на основното демократско право, поделбата на власта, која стои само на хартија, а никако да ја види светлината на денот и да стапи во практика, всушност, го опиша вистинскиот проблем кој отсекогаш е присутен во рамките на Унијата, но е особено изразен во последните неколку години со изразено тешката финансиска криза. Прогнозите за иднината на она што се нарекува европско семејство, кон кое с$ уште аспирираат земјите кои останаа надвор, а природно му припаѓаат на европскиот контитент, с$ поразлично звучат во Париз, Лондон и во Берлин, чии влади важат за челници и локомотива на европското семејство. Нефункционалноста на ваквото семејство кулминира со одлуката на Европскиот парламент да не го изгласа новиот финансиски план 20142020 година, план кој по долга и мачна дебата од 26 часа во средината на февруари земјитечленки, застанувајќи во заштита на своите национални интереси, макотрпно го составија. Ваквата одлука на Европскиот парламент доаѓа откако првпат во историјата земјите-членки се договорија за буџет помал од претходниот, и тоа за 3,3%, но и откако првпат во историјата откако е донесен Лисабонскиот договор (2009 година) европратениците имаа право да кажат „не“ за одлука на лидерите на земјите-членки.

За што им покажаа заби европратениците на лидерите?

Ако вистински се погледнат барањата

на европратениците, изразени преку нивната резолуција, повеќе од јасно е дека Европскиот парламент не се спротивставува на помалиот нацртбуџет усогласен од европските лидери. Бројките како такви, се чини, не им претставуваат главоболка на претставниците на „гласот на народот“ во ЕУ. Тие имаат проблем со неговата структура. Она на што забележуваат европратениците, всушност, е барањето за пофлексибилен финансиски план преку кој парите кои нема да бидат потрошени во една област да може да се користат во друга доколку тоа е потребно, политика за која веќе се претпоставува дека тврдата Британија повторно ќе се спротивстави. Европратениците, исто така, бараат промена на легислативата во однос на неколку политики, пред с$ заедничката земјоделска политика и регионалната политика. Сепак, како најважен

предуслов кој го поставуваат тие секако, е владите да ги покријат старите долгови на ЕУ-буџетот пред да биде постигнат новиот седумгодишен финансиски план. Во овој момент тешко е да се препостави дали Советот и Парламентот ќе успеат да усогласат заеднички прифатлив буџет. Она што засега останува јасно е само дека најдобро ќе биде истиот да биде усвоен до крајот на оваа година. Во спротивно, велат познавачите, таквиот куршлус ќе создаде сериозен ризик за намалување на приходите за одредени програми на ЕУ. Иако во овој момент се чини дека преостанува доволно време за да се постигне договор, со оглед на различните национални интереси на лидерите во ЕУ, сепак ризиците Буџетот да не биде донесен постојат и се повеќе од реални. Меѓу различните

www.kapital.mk

Капитал број 700 29.03.2013

европсКа унија

49

ријата го одбија нацрт-буџетот на еу

tijata ili najava pSkiot parlament? прогнози за исходот од ваквиот проблем постојат и такви кои предвидуваат дека новиот буџет ќе ги почека изборите на Европскиот парламент закажани за 2014 година и тогаш ќе одлучува за новата финансиска рамка на ЕУ.

Победа за демократија или предизборна кампања?

Ова е голем ден за европската демократија. Ова беше изјавата на претседателот на Парламентот, Шулц, непосредно по одлуката за одбивање на буџетот, кој додаде дека Парламентот веќе нема автоматски да ги одобрува договорите постигнати од државните-членки на ЕУ-самитите. Многумина сметаат дека со ваквото

„не“ Парламентот сака да се ослободи од етикетите кои постојано се лепат за оваа институција - дека е само една мултијазична работна група чии одлуки се претходно подготвени од националните лидери или од Комисијата. Но, секако, заклучокот дека демократијата одеднаш почна да функционира во рамките на Унијата премногу би бил наивен - заедница многупати критикувана токму за нефункционалноста на основните

Европратениците за прв пат во историјата имаа можност да му кажат „не“ на договорот постигнат од европските челници. Преговорите кои ќе следуваат во наредните месеци, кога треба да се ревидира новиот финансиски план за ЕУ 2014-2020 година, ќе покажат дали ваквото демократско право на Парламентот е најава за нови промени или сепак, интересот на државите-членки, кој е сè поевидентен, ќе надвладее и ќе го потврди евроскептицизмот, кој по нагорна линија веќе галопира во рамките на ЕУ, но и кај земјите-аспиранти демократски елементи во корист на националните интереси. Имајќи предвид дека за нецела година отсега државите-членки ќе гласаат за нови претставници во Европскиот парламент, ваквото покажување заби слободно може да се смета и како дел од една преизборна платформа, преку која досегашните европратеници сакаат да ја зачуваат својата удобна, престижна и пред с$, добро платена фотелја во оваа европска институција. А токму враќањето на угледот на најдемократската институција во ЕУ и вртењето на светлото кон нив можеби е најдобриот и најсуптилен начин да се најави предизборната кампања, особено интересна поради тоа што Парламентот ќе доживее одредено проширување со оглед на тоа дека од јули европското семејство ќе биде зголемено за уште еден член - Хрватска.

Националните интереси остануваат над заедничките И додека Европскиот парламент, од искрени или од предизборни намери, сака да го врати угледот на институцијата, реалната ситуација

Капитал број 700 29.03.2013

50

www.kapital.mk

европска унија

на теренот останува непроменета. Националните интереси на државитечленки остануваат над заедничките, особено поради тоа што државата која се смета за лидер на ЕУ, Германија, оваа година се соочува со парламентарни избори. Таквата состојба на теренот уште повеќе ќе ја заостри реториката во однос на политиките на ЕУ, особено поради тоа што германскиот канцелар, Ангела Меркел, ќе сака уште еднаш ја потврди својата победа на изборите дома. Но, не само Германија. И лидерите на останатите земји-членки во Унијата имаат кредибилитет којшто треба да го оправдаат пред електоратот дома, особено поради пакетите помош кои Европската унија им ги доделуваше на земји-

те-членки кои изминатиот период беа најмногу погодени од финансиската криза. Таквата политика на многумина им донесе протести дома и незадоволство кај граѓаните, кои нагодуваат зошто преку нивните давачки кон државата се спасуваат државите кои биле неодговорни кон своите долгови. Изминатата година особено гласни беа, можеби и најзасегнатите, основоположниците на европската заедница - Германија и Франција. Но, не заостануваше ниту Британија, која одамна присутната дилема дали сака да припаѓа на Европа или поблиску се чуствува до Америка, ја подигна на доста високо и повеќе од шокантно ниво за лидерите на ЕУ. Таквото влијание особено дојде до израз

Кои се следните чекори: Април: Ирското претседателство ќе започне преговори со земјитечленки за флексибилноста на буџетот и другите барања на Парламентот;

До крајот на јуни: се очекува да завршат преговорите; Есен: Парламентот и Советот

треба да усвојат околу 65 законски измени во однос на одредени области, вклучувајќи ги заедничката земјоделска политика, регионалната политика, истражување и други;

2014 година: Новиот буџет би

требало да почне да се спроведува. и со подготовката на овој финансиски план. Овој пат можеби најмногу изразена преку спротивставените ставови на британскиот премиер, Дејвид Камерон и францускиот претседател, Франсоа Оланд. Застанувајќи зад позициите на Камерун, се чини Германија повеќе отстрана ја набљудуваше спротивставеноста на овие двајца лидери, што & даваше лагодна положба на канцеларот Меркел да се заштити од некои неодмерени изјави кои би влијаеле врз нејзиниот рејтинг непосредно пред изборите во септември. Така, додека Камерон се залагаше за силни кратења во следниот нацрт-буџет за ЕУ, Франсоа Оланд, грижејќи се за земјоделската политика на земјоделците во Франција, упати остра критика кон Камерон, барајќи 26 земји-членки да не бидат заложници на интересите на една земја. Ваквата состојба само уште еднаш н$ враќа назад на она што Шулц го нарекува Франкештајнова Европа и начинот на нејзиното функционирање. Проблемите кои во низа проникнуваат последните неколку години јасно покажуваат дека некои политики во Европа ќе мора да се променат. Дали и колку ќе биде можно тоа, сепак, најмногу ќе зависи од самите земји-членки. Оттука, повеќе од веројатно е дека намерите на Европскиот парламент за промена на функционирањето на ова тело ќе останат намери, кои ќе биде тешко да се реализираат и да придонесат за некои битни промени. Особено со не до крај искрените намери и интереси на земјите-членки, кои сакаат да го искористат максимумот од членувањето во Унијата, но не сакаат да дадат ништо за возврат. Дали и какви промени ќе има во наредниот период можеби, сепак, најдобро ќе се види од преговорите кои ќе се одвиваат меѓу лидерите на земјите-членки при приспособувањето на новиот финансиски план кон барањата на европратениците. По таквата дебата ќе се заклучи дали евроскептицизмот, кој по нагорна линија галопира не само кај државите-членки, туку и кај земјите аспиранти, ќе стане реална политика на ЕУ или сепак, европската заедница ќе може да го надмине ваквиот проблем и навреме да го стопира метастазичниот процес со којшто се проширува.

52

Капитал број 700 29.03.2013

www.kapital.mk

бизнис едукација

Tipi~en den na MBA programa i iskustva so programata

Свесни за улогата на (слободното) време во животот на секој работодавец, одлучивме да ѕирнеме во „клупите“ на COTRUGLI Business School, за чии MBA програми ви овозможуваме 12 стипендии, и да провериме колку време им одзема таквата едукација на учесниците

C

OTRUGLI Business School со своите меѓународно акредитирани MBA програми стои рсамо до рамо со најуспешните бизнис-школи во светот како според квалитетот на програмата и на учесниците, така и според обликот на работата. Во селекцијата можете да учествувате ако знаете англиски јазик, имате завршено факултет и го имате потребното работно искуство (во зависност од програмата за којашто се пријавувате). Можете да аплицирате на www.cotrugli.eu/scholarships_macedonia, а пријавите се примаат до 11 април 2013 година.

Како изгледа во практика MBA предавањето?

И двете програми за коишто доделуваме стипанедии (MBA i Executive MBA) се part time програми, што значи дека дозволуваат минимално отсуство од работното место. Предавањата т.е. модулите се одвиваат во период од 3 до 5 дена месечно, а учесниците се во тек со настаните во својата компанија. Пред секој модул учесниците во програмите на COTRUGLI Business School добиваат силабус со најбитните иснформации за начинот на реализација и содржината за идниот модул. Освен тоа, според советите на предавачите, учесниците треба да ги прочитаат текстовите за подготовка и да подготват решенија за зададените предизвици, за да можат да го следат текот на предавањата и успешно да ги решаваат студиите на случај од различни компании од целиот свет. Исто така, треба да се има на ум дека активноста на модулите се евалуира и влегува во завршната оценка. „Времетраењето за секој модул е потполно индивидуално. Од некоја област имате поголемо знаење па тоа трае пократко, а некогаш ниту еден месец, колку што е периодот на растојанието меѓу предавањата, не е доволно. Меѓутоа, што подобро се подготвите, повеќе ќе обиете. Освен тоа, важно е да се има предвид дека програмата е така конципирана што

учесниците работат во тимови. Ако еден член на тимот не ги прочита припремните материјали, тоа ќе се осети на работата на целиот тим“, изјави Јурица Микулиќ од Инфобип којшто е учесник во Executive MBA програмата.

Размената на искуства како најефикасен облик на учење

Суштинската вредност на програмата МBА е да се примени с$ што ќе се научи на предизвиците и можностите во бизнис-светот. Принципот на работа е методата студии на случај, во којашто се обработуваат конкретни бизнис-случаи од целиот свет, со акцент на споредба со локалните пазари. Освен тоа, учесниците работат и во тимови, а членовите на тимот доаѓаат од различни струки. Тимскиот состав на работа е поставен поради фактот дека токму размента на искуства овозможува најефикасно учење. По предавањата вашето работно место станува лабораторија во која тестирате с$ што сте научиле на предавањата.

Cotrugli е извонредна можност. Претставува прекрасен спој на теорија и практика од светот на менаџментот. Професори со корпоративно и интернационално искуство. Дополнително, претставува одлична можност да создадете лични релации со генерацијата на сегашни и идни deceision makers, кои ќе остават печат на економијата на регионот сега, а и во следните 4-5 децении. Студентите се генерацијата на менаџментниво која е во залет или на топ-позиции.

Cotrugli секако е и забава и бизнис-етика. Нови знаења и нови бизнис-перспективи. Од Cotrgli секако ќе излезете како подобра личност и професионалец. Пријавете се, вреди! Виктор Стевковски, Ein-Sof, COO Cotrugli business school нуди исклучителна можност да добиете top-level

акредитирана интернационална MBA, каде што од синергијата на врвните странски професори и искуството на колегите од регионот, преку работа и анализа на практики и реални ситуации од бизнисот, ќе ги научите вистинските вештини и алатки за тоа како да бидете конкурентни и ефикасни, да стекнете нови искуства и добиете нова перспектива за професионално и персонално да се унапредувате. Покрај тоа што ќе станете дел од мрежата на регионални прогресивни бизнис-лидери, во нив ќе стекнете нов круг пријатели кои ќе продолжат во позитивни лични и професионални искуства. За да постигнете големи работи треба не само да планирате, туку и да верувате, затоа што вистинскиот успех доаѓа само на тие што се подготвени за него. Cotrugli навистина ќе ве подготви! Божидар Ѓорески, Vidit, Finance & Operations Manager

Услови за натпреварување за стипендии за Executive MBA програмата

• завршен факултет • активно знаење на англиски јазик • најмалку 5 години работно искуство • менаџерско искуство

Услови за натпреварување за стипендии за MBA програмата • завршен факултет • активно знаење на англиски јазик • најмалку 3 години работно искуство Линк за пријавување: www.cotrugli.eu/scholarships Рок за пријавување: 11.4.2013

капитал број 700 29.03.2013

68

www.kapital.mk

на руЧек со...

Љупчо павловски директор на Бадел 1862 ад скопје

Se trudam da bidam nekonvencionalen menaxer

www.kapital.mk

капитал број 700 29.03.2013

на руЧек со...

69

Директорот на македонската подружница на Бадел од Загреб вели дека ужива во својата работа, во успесите на фирмата и во двата кошаркарски клубови што ги спонзорира и на крајот од напорниот ден, се разбира, во чашка „пелинковец“ покрај убава софра со своите најблиски

н а ш ето м ен И од богатото мени на арабескае избравмilor и Salad Saни тестени о ала Боб

Игор Петровски

igor.petrovski@kapital.mk

фотографија:

Ивана кузмановска

ivana.kuzmanovska@kapital.mk

С

естран познавач на квалитетните пијалаци, голем обожавател и поддржувач на спортот, уживател во мирот и тишината на недопрената п природа... рирода... Љупчо Павловски, директорот на Бадел 1862 во Македонија, е личност со која три часа лежерен муабет со добра храна и вино, ви поминуваат како три минути. Тој е директор на македонската подружница на хрватски Бадел, компанија за производство на алкохолни и безалкохолни пијалаци, која годинава

навршува 151 година од своето основање. Неговата приказна во Бадел почнува многу интересно пред 22 години, кога Бадел од Загреб ја формира својата фирма во Македонија, Павловски станува нејзин раководител, и неговата верност на Бадел трае до денес. Тој до пред распадот на СФРЈ работел пет години во градскиот комитет на тогашната Комунистичка партија на Македонија, бил општественополитички работник, како што се велеше тогаш. Потоа се вработил во МВР, како инспектор за стопански криминал, каде што по само два месеци конкурирал во Бадел, за позицијата раководител која се отворила за потребите на нивната нова фирма во Скопје. „Сопругата тогаш беше невработена и ги

следеше сите можни конкурси по весниците, па еден ден ми рече дека Бадел бара директор за Македонија и ме тераше да се пријавам. Јас не обрнав внимание на тоа, сметајќи дека нема шанси мене да ме изберат за директор, со никакво искуство во трговијата. Но, таа утредента ми вели, ’Љупчо, јас ти испратив CV, па ти сега види‘. И што ќе правиш, штом ми се јавија да одам на разговор, јас отидов, барем на сопругата ќејфот да & го направам, без никаква надеж дека може да ја добијам работата. Се сеќавам, бевме седуммина пријавени кандидати, и на крајот, по интервјуата, двајца н$ викнаа на разговор во Загреб. Едниот беше десетина години постар

капитал број 700 29.03.2013

70

www.kapital.mk

на руЧек со...

„Пиј малку, пиј добро“ е слоганот на Бадел, но и лично мото на Павловски кога се работи за алкохолот.

на конкурсот за директор на Бадел ме пријави сопруг ата без да знам. во скопје

од македонска смрека, од Павловски дознавме дека баделовиот џин се прави тетна суровина. затоа што нејзините бобици се покажале како најквали

од мене, а со искуство во трговија, и тоа во претставништвото на една хрватска компанија. Си реков, ете, ме викнале мене, само колку човеков да не биде сам, да изгледа конкурсот поверодостоен“, се сеќава низ смеа Павловски. И таму, по часдва од второто интервју, му честитале на изборот за директор на нивната фирма во Македонија. „Јас во неверување, им велам, зошто ме избравте баш мене?! А, тие како на шега, ми одговараат: ’Штом сте можеле ветер и магла да продавате во политиката, ќе можете и алкохол. Млад сте, делувате опуштено, ние ќе ве обучиме за продажба и ќе немате проблем‘. И почнав јас пробно да работам два месеци, беа задоволни, потпишав договор на неопределено, и еве, поминаа оттогаш две децении, а како вчера да беше. Од несуден инспектор за стопански криминал, станав продавач на жестоки пијалаци. Никогаш не знаеш каде ќе те однесе животот.“ Почетокот на неговата кариера во Бадел се поклопува со лансирањето на нивната вотка „вигор“, којашто за кусо време станува еден од најпродаваните т.н. бели жестоки пијалаци, во Хрватска, но и во Македонија и во останатите регионални пазари. Го прашав Павловски, дали како човек што ги продава пијалаците на Бадел, истовремено и ужива во нив. „Моето мото е исто како она на Бадел: Пиј малку, пиј добро. Од нашите брендови особено го ценам горчливиот ликер ’пелинковец‘, којшто може да го пиете и како аперитив, и како дижестив на крај на оброкот. Тој е најстар и најпознат хрватски растителен ликер, се прави од повеќе билки меѓу кои доминира пелинот и е многу благопријатен за дигестивниот тракт, се разбира во мали количини.“ Вели дека му е драго што во Македонија, пополека расте културата за уживање во квалитетен алкохол, особено во вино, што, според него, е голема заслуга и на винарниците, кои вложуваат доста во маркетинг и едукација на потрошувачите. Ни откри и дека Бадел не е само увозник и дистрибутер на алкохолни пијалаци.

Години наназад Бадел извезува меѓу 700 илјади и милион литри црвено винo од Македонија. Матичната куќа има посебна линија Веритас во која влегуваат исклучиво вина од Македонија. „Извезуваме и значлителни количини вински дестилат. Вкупно 70% од увозот ни е покриен со извоз“, вели Павловски. Добрата продажба на брендовите на Бадел на македонскиот пазар (денес држат над 50% од вкупната продажба на жесток алкохол во земјава), донеле солидни приходи за фирмата, а Павловски решил дел од заработката да ја искористи за поддршка на спортот, односно кошарката. Бадел Скопје станал спонзор на женскиот кошаркарски клуб Вигор, а тој, негов претседател, и така е создаден тим, којшто од мали вљубенички во кошарката, направи повеќекратни шампионки на Македонија. „Имаме толку талентирана млада генерација јуниорки кои за да можат да дојдат до израз затоа решивме да креираме нов тим - Бадел 1862 Скопје. Тие две години по ред го освојуваат купот на Македонија и младинското првенство. Во сениорско првенство играа плејоф со Вигор Скопје. Околу 60% од репрезентативниот состав е од нашиот клуб, на што сум особено горд.“ Кошарката, инаку, е негова голема љубов уште од младоста. Тој и активно играл кошарка извесен период, но подоцна се посветил на студиите и работата, па кошарката останала само како хоби. „И ден-денес секој петок играм баскет со моите пријатели“, вели Павловски. За Вигор Скопје го врзуваат многу драги спомени од домашните успеси, но и патувањата во странство, на официјални и пријателски натпревари. Слободното време ужива да го поминува во семејната викендичка во Соње, каде што вели дека после сите напорни и стресни ситуации што ги предизвикува работата, бега во мирот и тишината на селската средина. „Си имам засадено и малку овошки и зеленчук, нема послатко од тоа кога ќе си пробам од моите плодови. Здравје Боже да дочекам пензија и планирам тука да се преселам.“

специјален прилог

12 АПРИЛ 2013

Формалното образование стекнато во даден период од животот повеќе не е доволно за да се опстане на пазарот на работа сила. Неопходно е постојано усовршување, постојано учење и стекнување нови вештини! Во годинешниот специјален прилог Едукација Ви донесуваме:  Колку македонските компании инвестираат

во своите идни кадри? Ви преставуваме дел од позитивните примери и искуства на македонско тло.  МБА програмите се уште се доста барани и атрактивни во Македонија. На ова поле доста активни со своите понуди се странските универзитети и програми. Тие токму во овој период од годината ги претставуваат своите програми, услови и атрибути со кои сакат да привлечат студенти од Македонија. Кои од нив се најатрактивни за Македонците? Кои профили за дообразување најмногу се бараат? Кои се можностите за обезбедување на стипендии?  Стручното образование и преквалификациите како неопходен процес во адаптирање кон новосоздадедните услови на пазарот на труд. Преглед на специјализирани програми за поттикнување на стручното образование, но и сертифицирани програми за преквалификации на работници. Повеќе информации во врска со прилогот и за комерцијално претставување во истиот обратете се на е-mail: boban.gjorgjievski@kapital.mk или на телефонскиот број: 02 3298 110 локал 105

ЛИЦА ЗА КОНТАКТ: ГОРДАНА МИХАЈЛОВСКА БОБАН ЃОРЃИЕВСКИ

Капитал број 700 29.03.2013

72

www.kapital.mk

технологии и бизнис

Koga ]e se sretnat imaginacijata i tehnologijata

Д

енеска многупати и од различни места можете да слушнете дека во денешни услови навистина e тешко да бидеш иноватор. Некои дури ќе кажат дека с$ е измислено и едноставно, нема што повеќе да се пронајде. И можеби се во право, доколку гледаат од практичната страна на работите. Факт е дека човекот продре длабоко во атомот и по него, а стигна и до крајот на Сончевиот систем, ѕиркајќи и во длабоката Вселена благодарение на моќните телескопи на земјата и во орбитата. И до овде се сложуваме со песимистите. Но, што би рекле оптимистите на тоа? Тие би рекле дека доколку се исцрпи практичното, с$ што треба е човек да се сврти кон имагинацијата, кон она што до скоро било незамисливо и спаѓало во групата научна фантастика. С$ што

треба е да се почитува максимата дека не постои лоша идеја и дека зборовите „не може“ и „невозможно“ едноставно, не се прифатливи. И тогаш почнува да се создава магија. Магија која не е во некоја претстава, туку магија која ја креираат иноватори еднакво наоружени со технолошки познавања и имагинација. Најдобрите од нив работат низ лабораториите на најголемите светски ИТ-компании, меѓу кои секако и Мајкрософт. Голем дел од овие „пронајдоци“ остануваат во фаза на концепт или пак, на прототип, ретко кој од нив навистина ќе еволуира во сериски произведуван производ, но сепак, овие продукти, идеи и прототипи во најмала рака се интересни, а каде што ќе се појават предизвикуваат восхит и почит. Еднаш годишно, поточно на манифестацијата со назив TechFest,

Мајкрософт ги прикажува своите најнови достигнувања и продукти кои се „крчкаат“ во нивните лаборатории, а можат да навестат во која насока се движи компанијата и што големо и интересно нешто можеме да очекуваме од неа во иднина. Во продолжение ќе претставиме неколку интересни концепти коишто беа прикажани на TechFest 13, кој се одржа на почетокот на март.

С$ се врти околу Kinect

Иако првенствено беше наменет за игри и забава, со тек на време се покажа дека Kinect е многу повеќе од тоа и дека е технологија која може да се искористи за повеќе намени отколку што се потребни за „гејминг“ индустријата. Така, со помош на соодветен софтвер и користењето на иновативниот и моќен хардвер во овој уред од Мајкрософт

www.kapital.mk

Капитал број 700 29.03.2013

технологии и бизнис прикажаа неколку нови решенија коишто се еднакво и корисни и забавни.

Kinect Fusion овозможува да се креираат тридимензионални форми само со движење на сензорите околу објектот, кој потоа се рендерира во 3D објект. Уште поинтересен е Kinect Hand Recognition, кој со помош на сензорите за движење во уредот овозможува задавање наредби без притоа да се допре екранот или друг влезен уред. Kinect распознава дали дланката е отворена или затворена, дали и во која насока се движи и сето тоа комбинирано може да овозможи стартување на апликација, променување на големината на сликите со едноставно оддалечување на дланките една од друга (нешто слично како кога со два прсти се развлекува слика на екран чувствителен на допир) и уште многу други гестови кои успешно се преведуваат во команди. Сепак, најинтересен од сите е Body Avatar, со чија помош можете да креирате 3D објект од вашето тело кој може да ве „претставува“ во виртуелниот свет. Изгледа навистина интересно од сликите и демо-тестирањата.

Податоците никогаш појасни и попрегледни

SandDance претставува моќен систем кој овозможува визуелизација и размена на голем број податоци за кратко време и во форма којашто е јасна за секој што ќе ја погледне. Во продолжение ќе искористиме еден свеж пример кој н$ преокупираше во минатите неколку недели, како што се локалните избори. Ако се соберат сите податоци и се стават во системот, тој автоматски ќе може гласовите да ги подели по општини и визуелно да ги прикаже, да прима гласовни команди и да дава дел од нив или филтрирани по групи, како и да ги споделува со некој друг уред и да ги прикаже потоа надвор модифицираните резултати. Кога се работи со милиони податоци, овој начин не само што е потребен, туку е и доста корисен, а на комбинирањето на неговите можности му нема крај.

Една малку поинаква табла

SketchInsight е табла каква што не сте виделе досега. Всушност, тоа е една голема интерактивна бела табла (екран чувствителен на допир) која во основа, овозможува пишување и цртање по неа со светлосно пенкало. Но, ова не е ништо ново. Нови се опциите кои на корисникот му овозможуваат автоматски да прикаже и да покаже некои видови податоци. Така на пример, доволно е да се повлечат линии за X и Y оската и да се напишат првите неколку букви од мерните единици на секоја од нив и графиконот е готов. Податоците можете да ги внесете вие или да му овозможите на системот сам да ги внесе од претходно подготвен извор. И цртањето покомплексни видови презентации е целосно автоматизирано, со што се овозможува интерактивна презентација која се креира во моментот на презентирање, нешто што навистина не може да се спореди со денешните статични и претходно снимани презентации. Има уште, но ако продолжиме, некој може да помисли дека пренесуваме некои уреди од „Војна на ѕвездите“ или во најмала рака, од Џејмс Бонд. Сепак, овие концепти веќе се тестирани и работат, а дали е стигнато времето за нив и дали се исплатливи ќе кажат заедно претставниците на Мајкрософт и потрошувачите.

73

74

Капитал број 700 29.03.2013

www.kapital.mk

светот на виното

винсКи ПоЛеМиКи

Bitka na plutata i plastikata

С

$ се менува, па дури и она за што сме мислеле дека е вечно. Во светот на виното со години се водат полемики за оправданоста на тапата од плута. Застапниците на едната или на другата страна вадат аргументи за и против. Засега битката е неодлучна, но победата на пластичарите се наѕира. Велат дека дел од задоволството на ритуалот пиење вино е и оној звук „плоп” во моментот кога тапата го напушта грлото од шишето. Затворачот на виното има нешто повеќе од функцијата да го држи шишето затворено. Тука има дел историја, амбиент, речиси уметност на живеење. Поетичните велат дека во звукот „плоп” има и сензуалност, провокација. Едноставно, се смета дека она што го носи овој затворач е нешто незаменливо. Освен тоа, затворачот од плута е направен од природен материјал, кој грижливо се добива од специјалните видови дабово дрво. Меѓу првите го применил прославениот фратар Дом Перињон за своето шампањско. Било неверојатно дека може да издржи таков притисок. Плутата е, велат застапниците на овој материјал, чудо на природата. Ја споредуваат и со пчелиното саќе, зашто ќелиите на плутата се исполнети со воздух и има извонредна еластичност. Плутата е материјал кој може да поднесе голем притисок без да се деформира. Таа е и прилагодлива, се сместува во грлото на шишето и овозможува долгорочна заштита на виното. И едностaвно - на шишето му личи да има затворач од плута. Само затворачот од плута овозможува во

Веројатно знаете дека тапата е направена од плута која се добива од кората на некои дрва и особено од еден посебен вид даб кој расте само на малку места низ светот. Најмногу го има во Португалија, која е најголем производител на затворачи од плута на светот. Тука се создава 75% од вкупното светско производство на плута. Корката од дабот која достигнува дебелина од максимум три сантиметри се отстранува на секои 9-15 години. Плутата има многу особини - антистатичност, отпорност на оган, на течности, таа е добар термички и акустички изолатор, лесно разградлив. Најголемиот дел од производството на плута (80%) се користи за затворачи за шишиња. шишето да влегуваат минимални количества воздух, толку колку што треба за виното да дише, да созрева, а острите танини да си заминат. Но, до вчера незаменлива, тапата од плута добива конкуренција. Светот се менува и с$ почесто ќе сретнете пластични затворачи како замена за тие од плута, па дури и од оние капсули од метал како кај жестоките пијалаци. Најмногу вакви пакувања стигнуваат од новиот вински свет, Австралија, Чиле и се разбира, од практичните винари од САД. Оние коишто застануваат во одбрана на овој „модернизам” велат дека плутата е минато и дека таа прави штети. Познато е дека кај најголем дел од расипаните вина причината е плутата. Ако таа не е добро третирана во подготовката, во неа може да останат бактерии кои ќе го расипат виното или пак, дејствуваат така што го менуваат карактерот на виното. Колекционерите се скептични кон старите вина затоа што можат да купат некаква кисловина наместо врвно вино... Застапниците на пластиката велат дека заради едно „плоп” не вреди да се ризикува

квалитетот на виното. А пластиката тоа го гарантира. Од друга страна пак, маана на пластиката е дека таа не овозможува функционално стареење на вината во шишето, зашто виното веќе е презервирано, конзервирано, детерминирано во моментот кога е ставено во шише со пластичен затворач. Но, „пластичарите” имаат одговор и на тоа. Виното нека созрева во буре, нема потреба од дополнително зреење во шишето. Полека, по с$ судејќи и за жал на носталгичарите, пластиката ќе ја истисне плутатата. Плутата е скапа и не многу сигурна. Се работи и на тоа да се изнајде вид пластика која ќе го овозможи дишењето на виното. А веројатно, ќе се најде и пластика која ќе прави исто така „плоп”!

Виното оди со палачинки

Навиките во исхраната се менуваат, разновидноста е с$ поценета. Она што некогаш било исклучиво јадење за десерт денес станува комплетен оброк. Палачинките се добар пример за тоа. Тие с$ повеќе се јадат не само како десерт, туку и во солени варијанти. Одлично се гарнираат со шунка, со шампињони, топени и сини сирења од типот „рокфор“, со месни салати, чоколадни и слични кремови. Од палачинките можете да формирате цел оброк. Но, прашањето останува - дали може со нив да се пие вино? И какво? Најмногу би одговарале свежи суви бели вина со посилни ароматски примеси. Еден „совињон блан” од винарската визба Тиквеш одлично ќе ја заврши работата, „шардоне” исто така, за „бел гренаш” и да не зборуваме. Значи, главно свежи вина. За оние палачинки со сладок фил би препорачале пенливо вино „ергион”, единственото македонско пенливо вино. Секако, ќе

одговара и некое слатко вино, особено оние од доцни берби. Но, како и да е, не се стеснувајте во изборот на вино. Скоро и да нема храна со која не оди виното. Штосот е да се избере.